Kentlerde Yoksulluk ve Atıkların Değerlendirilmesinde Kentsel Tarım

TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
419
KENTLERDE YOKSULLUK VE ATIKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİNDE
KENTSEL TARIM
Ahmet TOMAR
Ziraat Yüksek Mühendisi
[email protected]
1. GİRİŞ
Kentleşme, günümüz toplumlarnn başlca özelliklerinden birini oluşturmakta ve toplumlarn
kentleşme oranlar gelişmişlik düzeyinin önemli bir göstergesi olarak görülmektedir. Çünkü
sanayi devrimi sonras kentleşme, sanayileşmenin sonuçlarndan biri hatta en önemli
sonuçlarndan biri olarak ortaya çkmaktadr. Bu bağlamda da kentleşme ve sanayileşme
birbiriyle yakndan ilişkili iki olgu olarak kabul edilmektedir. Kentleşme sorunu, sadece
teknik boyutu fiziksel çevredeki değişim ile gündeme gelmemektedir. Kentleşme sadece
fiziksel çevrenin ve nüfusun büyümesi değildir. Dolaysyla kentleşme ve göç insan hayatnda
köklü ve derin değişimler meydana getirmektedir. Bu değişimlerin başnda yoksulluk olgusu
gelmektedir.
Sanayileşme ve kentleşmenin planl geliştiği toplumlarda kentlere olan göçün skntlar daha
sorunsuz atlatlrken, toplumsal planlamann sonradan gerçekleştiği ve kentleşmenin
kendiliğinden geliştiği toplumlarda büyük sorunlar yaşanmaktadr. Kentsel yoksulluğun ve
doğurduğu parçalanmşlğn giderilmesi öncelikli olarak bir sosyal planlama konusudur.
Temel altyap sorunlar aşldktan sonra kentle bütünleşemeyenlerin kentsel toplumsal
sistemle bütünleştirilerek, her alanda üretken, kendine yeten, dolaysyla her türlü sosyal
şiddet ve ykmdan arnmş bir kimliğe büründürmeleri için katlmc ve demokratik bir sosyal
planlamann ksa ve uzun dönemli olarak gerçekleştirilmesi gerekmektir.
Kentlerin krsal alanlarndan ayrm bugün dünyada karş karşya kaldğmz çok sayda
sorunun temel kaynağn oluşturmaktadr. Çevre sorunlar, iklim değişiklikleri, afetler, enerji
sorunu, güvenlik sorunu, yoksulluk ve sağlk sorunlar bunlarndan bazlardr. Mevcut
endüstriyel besin üretim sistemlerinde doğal çevrenin zarar görmesi, tarmsal ürünlerin düşük
besin kalitesi ve gda taşmaclğnda kat edilen uzun mesafelerden dolay yüksek oranda
enerji tüketimi bu sistemlere yönelik endişelere ve eleştirilere neden olmaktadr. Besin
üretimini giderek zorlaştğ, üretimin pahal olduğu ve taşmaclk yöntemlerinin çevreye
zarar verdiğinden dolay yerel üretim sistemlerinin desteklenmesi, kentlerin beslenme
sorunlarna ve krizlere karş kalmalarn önlemektedir.
2. GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE KENTSEL TARIM
Geçmişten günümüze bakldğnda, kentsel tarmn yüzyllarca kentler ile bütünleşmiş bir
biçimde uygulandğ, hatta ilk şehirlerin tarmdan gelen üretim fazlas ve pazar
ekonomisinden dolay ortaya çktğ görülmektedir. Sanayileşme ile kent içi arazi değerinin
artmas ve tarmn ekonomik olarak düşük gelir sağlamas, kent merkezi ve kent
kenarlarndaki arazilerin daha yüksek ekonomik getirisi olan faaliyetlere tahsis edilmesine
neden olmuştur. Sonuç olarak tarmsal araz günümüzde kent kenarlarnda ve hatta yüzlerce
kilometre uzaklkta olan alanlara kayarak, kent merkezlerinde yaşayanlarn sağlkl ve taze
* Bu bildiri TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu Kadn Çalşma Grubu adna düzenlenmiştir.
420
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
besinlere erişimini zorlaştrmakta, ekonomik olarak da yüksek maliyet taşmaktadr. Bugün
metropollerde yaşayan düşük gelirli aileler ise sağlkl beslenmekten mahrum kalmş olarak,
çevresel ve fiziksel açdan düşük standartlar taşyan ortamlarda yaşamaya mahkum kaldklar
bilinmektedir.
Oysa, kent kenarlarnda, kentin varoşlarnda yaşayan ve yoksullukla karş karşya olan
kesimlerin kentsel atklar kullanarak tarmsal faaliyetlerde bulunabileceklerini ve bu yolla
öncelikle kendi ihtiyaçlarn karşlayacaklar gibi gelir elde ederek yoksulluğu biraz olsun
azaltabilecekleri, bu yolla çevrenin korunmasna da katk koyacaklar görülmektedir.
Günümüzde özellikle gelişmekte olan ülkelerde yerel yönetimlerin gündemlerine alnan
kentsel tarm, Kuzey Amerika, Avrupa ve Avustralya’da uzun yllardan beri desteklenerek
çeşitli uygulama ve araştrmalara konu olmaktadr. Ülkemiz ve ilimiz koşullar itibariyle
kentsel tarmn yeni bir anlayşla ele alnmas kaçnlmaz görünürken, hangi yöntemler ile ve
ne ölçüde kentlerle yeniden bütünleştirilmesi sorusu akla gelmekte, tartşlarak projelere konu
edilmesi, desteklenmesi gerekmektedir.
Tarm tarihine bakldğnda, tarmn 20. yüzyldan itibaren kentlerde kaybolmaya başlamş ve
küçük tarmsal faaliyetler kentliler tarafndan göz ard edilerek kent dşna taşnmştr. Büyük
kent merkezlerinin en yoğun bölgelerinde bile çok sayda kentsel tarm faaliyetleri için
potansiyel alanlarn bulunmasna rağmen, taze besinlerin yüzlerce ve hatta binlerce kilometre
yol kat ederek tüketicilere ulaşmas, tazeliğini ve besin değerinin yitirilmesine neden
olmaktadr.
Gda erişilebilirliği insan yerleşiminde her zaman en önemli etkenlerden biri olmuştur ve
bundan dolay gda kaynaklar ilkel yerleşimlerde kentsel yapyla doğrudan bağlantl olarak
yer almştr. Endüstriyel gelişmeler, tarm ticareti, ucuz taşmaclk ve gda koruma
teknolojilerinin ortaya çkmasyla birlikte tarmsal arazi ve pazarlar arasndaki mesafe hzla
artarak bugün mevcut yaplaşmş çevrenin biçiminden dolay, gda üretim sistemlerine kentsel
alan içinde yer verilmemektedir (Gorgolewski ve diğerleri, 2011).
İnsan yerleşimlerinde tarmsal ürünlere erişmek yannda suya erişimde önemli bir rol
oynamştr. Eski medeniyetlerin su kenarlarnda ve verimli ve geniş tarm alanlarnn
bulunduğu yerlerde Mezopotamya örneğinde görüldüğü gibi kurulduğu görülmektedir.
Kentsel planlama tarihine bakldğnda, saylar azda olsa hazrlanan aklc ve modern
planlamalarda besin üretimi yani kentsel tarmn sorgulandğ görülmektedir. Yaplan bu
yöndeki planlamalarda arazinin 5/6’i tarmsal faaliyetlere ayrlmş olduğu, bahçeşehir
tanmlamalarnn yapldğ görülmektedir. Kent / Şehir ve tarmn karşmndan oluşan bir
kent ideal kent olarak gösterilmektedir. Arazi kullanm yaklaşmlarnda, üretim alanlar ve
şehir merkezlerinin ilişkisine açklk getirmek amacyla çeşitli teorilerin geliştirildiği
görülmektedir.
3. KENTLERDE YOKSULLUK
Son yllarda gerek Dünyada gerekse ülkemizde yoksulluk çok konuşulmaya başlanmş, hatta
giderilmesine yönelikte birbiriyle tutarl olmayan yaklaşmlar ortaya atlmaktadr. Bu
yaklaşmlarn başnda ülkemizde ortaya atlan mikro proje yaklaşmdr. Yoksulluk
kavramna, yoksulluğun nedenlerini ve giderilmesine yönelik yaklaşmlara değinmeden önce
yoksulluğa neden olanlarn yoksulluğu daha çok gündeme getirmeleri gerçeğini ifade etmek
gerekir.
* Bu bildiri TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu Kadn Çalşma Grubu adna düzenlenmiştir.
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
421
Birleşmiş Milletler Kalknma Program UNDP'nin hazrlamş olduğu İnsanî Gelişme
Raporlarnda yoksulluk geniş bir şekilde yer almakla birlikte, net bir tanma sahip değildir.
Bu, yoksulluğun zaman ve mekân göreliliğinin getirdiği bir olağan durumdur. Ayrca, kavram
çok boyutluluğu da içermektedir. Yalnzca kişi başna millî gelire göre varlacak bir yarg
desteksiz olacaktr. Dolaysyla, kalknma kavramnn niteliksel boyutuna ilişkin birtakm
göstergeler de yoksulluğun anlamn vurgulamaktadr. Buna göre yoksulluk; "düşük gelir
düzeyi", "yetersiz ve dengesiz beslenme ile sağlkszlk", "psikolojik ve ekonomik bireysel
güvensizlik", "şoklara açklk ve risk ve belirsizliğe cevap verememe", "doğal çevrenin
bozulmas ve sosyal çevrede ksr döngü" gibi baz aksaklklarn bir bütün olarak alglanmas
gereğine işaret etmektedir. Ne var ki; bu gibi bakş açlar ülkeden ülkeye, hatta ayn ülkenin
farkl dönemlere ilişkin analizlerinde de farkllklar taşyabilmektedir.
Bu noktada, yoksullukla ilgili birtakm kavramlar bağlamnda yoksulluğun türlerine
değinmekte yarar vardr:
Mutlak yoksulluk-Göreli yoksulluk,Objektif yoksulluk-Sübjektif yoksulluk,
Gelir
yoksulluğu-İnsanî yoksulluk, Sosyo-ekonomik Güçsüzlük, Krsal yoksulluk-Kentsel
Yoksulluk,
Krsal yoksulluk daha çok, bağmszlk, güvenlik, öz-sayg, sosyal kimlik, sosyal ilişkilerin
sklğ ve sağlamlğ, karar alma özgürlüğü, hukukî ve siyasî haklar gibi niteliksel beklentiler
ve yoksunluklar üzerine odaklanrken; kentsel yoksulluk, gelir ve tüketim şeklinde niceliksel
beklentiler ve yoksunluklar konusuna eğilmektedir.
Yoksulluk, belirgin bir tanmlamaya sahip olmayan bir kavram olarak çeşitli göstergelerle ele
alndğnda üzerindeki belirsizlik perdesi kalkan bir olgudur:
Bir ülkede yoksulluk snrnn ne düzeyde olduğu ile ilgili göstergeler, daha çok gelir düzeyi
ile tüketim düzeyini ilişkilendiren göstergelerdir: "Temel ihtiyaçlar yaklaşm", "gda-gelir
oran yaklaşm", "ortalama gelirin yüzdesi yaklaşm" ve "yüzdelik dilimler yaklaşm" gibi
yöntemler, yoksulluk snrnn belirlenmesinde kullanlmaktadr.
Yoksulluk snr ile ilgili çalşmalarda genelde, kişinin yaşamn sürdürebilmesi için gereken
en düşük standart geçinme düzeyi belirlenmektedir. Yaş, cinsiyet ve yaşanlan yerleşim yerine
göre bu tür gereksinimlerin belirlenmesinde, kişinin günlük almas gereken en düşük kalori
miktar ve bu kaloriyi alabilmesi için yapmas gereken harcama dikkate alnmaktadr.
Yoksullukla ilgili olarak birçok kavram kullanlmaktadr.
“Mutlak yoksulluk, bir insann yaşamn en düşük düzeyde sürdürebilmesine, yani biyolojik
olarak gerekli kalori ve diğer besin bileşenlerini sağlayacak beslenmeyi gerçekleştirmesine
dayal olarak tanmlanmaktadr. Ayni ve nakdi gelirleri bu temel gereksinimleri karşlamakta
yetersiz olanlar mutlak yoksulluk snrnn altnda kalmaktadr. Dünya Bankasnca günlük
geliri bir insann hayatta kalabilmesi için gerekli en düşük kalori miktar olan 2400 kkal
besini almaya yetmeyen insanlar “mutlak yoksul” olarak tanmlanmştr.
Yoksulluğun çözümünde diyalektik düşünmek gerekir. Bu bakmdan da önce yoksulluğun
nedenleri, sonra da bu nedenlerin hangi araçlarla giderilebileceği belirtilmelidir.
Yoksulluğun Nedenleri; Yolsuzluk, Küreselleşme-Özelleştirme-Üretimsizleştirme, Sosyal
Devlet İlkesinden Uzaklaşma, Yüksek Nüfus Artş – Düşük Tarmsal Üretim, Sanayide Geri
Kalmşlk, Gelir Dağlmnda Adaletsizlik, İstihdam Yetersizliği “işsizlik”, Topraksz
Köylülük, Göç olduğu belirtilmektedir.
* Bu bildiri TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu Kadn Çalşma Grubu adna düzenlenmiştir.
422
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
TÜİK (Türkiye İstatistik Kurumu) tarafndan yaplan Gelir ve Yaşam Koşullar Araştrmas,
(2012) sonuçlarna göre En zengin kesimin geliri en yoksul kesimin gelirinin 8 kat olduğu
ortaya konmuştur. Yüzde 20’lik gruplarda, en yüksek gelire sahip son gruptakilerin toplam
gelirden aldğ pay %46,6 iken, en düşük gelire sahip ilk gruptakilerin toplam gelirden aldğ
pay %5,9’dr. Buna göre, son yüzde 20’lik grubun toplam gelirden aldğ pay, ilk yüzde 20’lik
gruba göre (P80/P20 göstergesi) 8 kat oldu. P80/P20 göstergesi hem kentsel yerler hem de
krsal yerler için 7,2 olarak hesapland.
Tablo.1- Hanehalk Kullanlabilir Gelire Göre Sral Yüzde 20’lik Gruplar, 2011-2012
Not: Gelir referans dönemi bir önceki takvim yldr.
Tablolardaki saylar yuvarlamadan dolay toplam vermeyebilir.
(*) Fertler eşdeğer hanehalk kullanlabilir gelirine göre küçükten büyüğe sralanarak 5 gruba ayrldğnda; “İlk yüzde 20’lik grup” geliri en düşük olan grubu, “Son yüzde
20’lik grup” ise geliri en yüksek olan grubu tanmlamaktadr.
Toplam gelir içinde maaş-ücret gelirleri en fazla pay ald Maaş-ücret gelirleri %46,5’lik
oranla toplam gelir içerisinde en fazla paya sahip oldu. Bunu %20,4 ile müteşebbis gelirleri ve
%20 ile sosyal transferler izledi. Sosyal transferlerin %92’sini emekli ve dul-yetim aylklar
oluşturdu. Emekli ve dul-yetim aylklar toplam gelir içinde %18,4’lük paya sahip iken, diğer
sosyal transferlerin pay %1,6 olarak belirlendi. Müteşebbis gelirlerinin ise %66,7’si tarmdş gelirlerden oluştu. Nüfusun %16,3’ü yoksulluk snrnn altnda kaldğ ifade
edilmektedir.
Eşdeğer hanehalk kullanlabilir medyan gelirin %50’si dikkate alnarak belirlenen yoksulluk
snrna göre nüfusun %16,3’ü yoksulluk riski altnda kaldğ, kentsel ve krsal yerler için
hesaplanan yoksulluk snrlarna göre, kentsel yerlerde bu oran %13,8 iken, krsal yerlerde
%16,3 oldu. Sürekli yoksulluk riski altnda bulunanlarn oran %16 olarak
hesaplanmştr.
4.ATIKLARIN DEĞERLENDİRİLMESİNDE KENTSEL TARIM
Kentsel tarmn ilk modern örnekleri, bu bildirinin sunulmasndaki amaçta olduğu gibi
yoksullara gda üretimi için kamu desteği ile arazi sağlanmas, kentsel tarm konusunda
eğitilmesi ve öneminin anlatlmas biçiminde ortaya çkmştr.
Kentsel tarm, atklar, çevre ve yoksulluk düşünüldüğünde söz konusu bu üç bileşenin de
yaşam kalitesini olumlu etkilemesi ve desteklemesi için kaynaklar yok etmeden, kaynaklarn
geri dönüşümlü olarak değerlendirilmesi gerekmektedir. Kentleşme. Sanayileşme ve
tarmdaki gelişmelerin beraberinde doğal kaynaklar korunmas için, doğadaki en temel kural
olan madde akş döngüsünün, dengeli bir şekilde sürdürülmesidir. Bu amaca yönelik olarak
gerek sanayi atklarnn, gerekse evsel ve tarmsal atklarn yeniden değerlendirilmesi için
* Bu bildiri TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu Kadn Çalşma Grubu adna düzenlenmiştir.
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
423
kullanlacak yöntemlerden birisi organik atklardan kompost üretilmesi ve üretilen bu
kompostun tarmsal üretimde kullanlmasdr.
Kompost; organik atklarn ayrşmas sonucu toprak benzeri bir maddeye dönüşmesi olarak
tanmlanabilir. Kompostlaştrma ise organik atklarn biyolojik olarak parçalanabilen ksmnn
geri kazanlmas ve yeniden değerlendirilmesidir. Kompostlaştrma ile toprak iyileştirici
özelliği ve gübre değeri yüksek olan bir ürün elde edilir.
Bugün ABD’de yaplan kentsel tarm faaliyetleri genellikle yerel ve şehir ölçekli olarak,
vergiden muaf ve kar amac gütmeyen örgütler tarafndan yürütülmektedir. Söz konusu
örgütler şehir çapnda tarm destekleyen programlar yürütmenin yan sra, gerekli araç ve
malzemenin sağlanmas, gençler için özel eğitim programlarnn sunulmas, yerel tarm ticaret
ağnn yaygnlaşmas ve göçmenlere yönelik tarmsal ve pazarlama becerilerinin geliştirilmesi
gibi alanlarda faaliyet göstermektedirler. Kentsel tarm bugün özel bahçeler ve toplum
bahçelerini kapsamann dşnda, daha geniş çapl bir alan olarak tanmlanmakta, genellikle
yerel tüketim ve satş amaçl meyve, sebze, hayvan ve balk yetiştirme faaliyetlerini
içermektedir. Sistemin daha bütünsel bir yaklaşm çerçevesinde ele alnmasnn temel nedeni,
kentsel tarmn büyük bir gda ağ ile ilişiği ve çeşitli ekonomik, sosyal ve çevresel
kaynaklarla etkileşimidir. Kentsel tarm; “Kent içinde ve kent çeperlerinde yaplan tarmsal
faaliyetleri, metropollerin merkezi alanlarnda gda ve diğer ilgili ürünlerin üretim, dağtm ve
pazarlamasn kapsamaktadr. Geniş çapl bir bakşta ise, söz konusu çalşmalar toplumsal
gda güvenliğini, mahalle ve komşuluk gelişimini, çevresel sürdürülebilirliği, arazi kullanm
planlamasn, tarm ticaret ağlar ve gda ağlarn, tarmsal arazilerin korunmasn ve diğer
ilgili konular içermektedir.” (Community Food Security Coalition, 2007)
Kentsel tarm çeşitli şekillerde yaplabilmektedir. Bu çalşma kapsamnda kentsel tarm ticari,
ticari olmayan ve hibrit /hobi uygulamalar olmak üzere üç grupta ele alnmaktadr. Hibrit
uygulamalar ise gdann üretimi, işlenmesi, dağtm ve pazarlamasndan oluşan sosyal
faaliyetler, ayrca sosyal, ekonomik veya çevresel amaçlara yönelik çeşitli kurumlar
tarafndan yaplan ücretsiz eğitim faaliyetlerini kapsamaktadr.
Kentsel tarm yerel ölçekte toplumun besin ihtiyaçlarn karşlamann yan sra, çevresel
sürdürülebilirlik, sağlk, beslenme ve sosyal etkileşim gibi farkl boyutlarda da arttrc
etkilere sahiptir. Ayrca yerel ölçekte gda üretim faaliyetleriyle ilgili iş olanaklar sağlayarak,
ekonomik gelişimi, toplumsal katlm, bütünleşmeyi ve güçlenmeyi desteklemektedir.
Son yllarda WHO, FAO, UNICEF ve APA gibi çeşitli örgüt ve kuruluşlar tarafndan
yürütülen araştrmalar, kentsel tarmn, taze sebze ve meyvelere erişilebilirliği arttrarak,
özellikle besin erişiminin snrl olduğu düşük gelirli aile ve kişiler için, sağlkl ve maddi
olarak karşlanabilir gdann sağladğn göstermektedir. Kentsel tarm sağlk programlar ve
beslenme konularnda bilinçlendirme uygulamalar vastasyla ayrca toplumsal farkndalk
oluşturmaktadr (Bellows ve diğerleri, 2004).
Kentsel tarm ayrca terepatik açdan da değer taşmaktadr. Örneğin Manhattan’a 80km
uzaklkta New York’un kuzeyinde Garrison bölgesinde bulunan “Renewal Farm” bir kent
çeperi bahçesi olarak, uyuşturucu bağmllar ve alkolik kişilere yönelik iyileştirme
programlar sunmann yan sra, etrafta bulunan restoranlara da gda sağlamak amacyla çeşitli
sebzeler yetiştirmektedir.
Kentsel tarm, doğrudan pazarlama stratejileri ve toplum bahçeleri ile farkl etnik kökenler ve
yaş gruplar arasnda bulunan ilişkileri, toplumsal katlm, sosyal etkileşimi güçlendirerek,
sağlk ve çevre konularnda da sağladğ eğitimler ile pozitif etkiler yaratabilmektedir
* Bu bildiri TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu Kadn Çalşma Grubu adna düzenlenmiştir.
424
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
(Hodgson ve diğerleri, 2011). Öte yandan doğrudan pazarlama stratejileri, çiftçiler ve
tüketiciler arasnda iletişim kurarak, toplumsal ölçekte ekonomik güvence sağlamaktadr.
Kentsel tarm toplumsal gelişmeye yönelik karşlkl sorumluluk, güven, paylaşm, huzur ve
dostluk sağlayarak, ayrca boş arazilerin yeniden kullanlmas açsndan da bir alternatif
oluşturmakta ve bundan dolay suç işleme, yasadş çöp yğma, yangn ve benzeri gibi
toplumda tehlike oluşturan olaslklar azaltmaktadr (Lyson, 2005; Teig ve diğerleri, 2009;
Bellows ve diğerleri, 2004; Kaufman ve Bailkey, 2000; Veenhuizen, 2006).
Kentsel tarmla İzmir için gündeme getirilerek tartşlmakta olan Avrupa Yeşil Başkent
ödülüne hak kazanmasnda önemli bir rol oynayacaktr. . Haritadan da görüleceği gibi İzmir
kenti içinde ve kenarnda bu yönde değerlendirilecek boş alanlarn bulunmas yan sra,
kooperatif siteleri ve toplu konut alanlarnda yeşil alan olarak ayrlp, değerlendirilemeyen
alanlarn öncelikle bu amaçla planlanmas yararl olacaktr
Harita .1- İzmir Büyükşehir Belediyesi Snrlarnda Arazi Kullanm
* Bu bildiri TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu Kadn Çalşma Grubu adna düzenlenmiştir.
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
425
Aşağda verilen fotoğraflardan da görüleceği gibi kentsel tarm ayn zamanda kentin
görünümünde de pozitif bir değer kazandrmaktadr.
Fotoğraf .1 Dakar'da Bir Hastahane Çats
Fotoğraf.2 - Caracas' ta mikro bahçeler
* Bu bildiri TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu Kadn Çalşma Grubu adna düzenlenmiştir.
426
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
Özel
Bahçeler
Toplum
Bahçeleri
Küçük veya orta ölçekli gda üretme ve süs bitkileri yetiştirme bahçeleri olarak,
bitişik veya ayrk parseller halinde konut bölgeleri, kamu veya özel araziler
üzerinde gruplar tarafndan ekilip, biçilmekte ve yönetilmektedir.
Kurumsal
Bahçeler
Tek veya çok aile konutlarnn ön veya arka bahçe, çat, balkon, duvar kenar, cam
kenar ve bodrumlarnda gda üretimi veya kişisel çalşma olarak yaplan
faaliyetlerdir. Üretilen ürünler genellikle kişisel tüketim için kullanlmaktadr.
Küçük, orta veya büyük gda üretme, süs bitkileri veya meyve bahçeleri olarak özel
veya kamuya ait kurumlarn arazilerinde kurum veya işyeri tarafndan ekilip, biçilip
ve yönetilmektedir. Çalşmalar eğitim, terepatik veya kamusal hizmet amacyla
yaplp, üretilen ürünler bağş ve kişisel tüketim için kullanlmaktadr. Yerel
yönetimin yasalarna bağl olarak satş doğrudan bahçe içinde, pazarlarda veya
kuruma ait mağazalarda yaplmaktadr.
Konut, ticaret ve karma kullanml alanlarda gda üretim çalşmalar dş mekanlarn
tasarmnda şahslar veya işyerleri tarafndan peyzaj objeleri olarak
kullanlmaktadr. Üretilen ürünler genel olarak kişiler tarafndan tüketilmektedir.
Kişi veya gruplar tarafndan izinsiz olarak, terkedilmiş veya boş alanlarda gda
üretimi veya süs bitkileri yetiştirme faaliyetleridir. Üretilen ürünler genellikle
mahallenin yeniden canlandrmasna yönelik kullanlmaktadr.
Peyzaj
Tasarm
Yenilebilir
Gösteri
Bahçeler
i
Küçük gda üretim bahçeleri olarak özel veya kamusal alanlarda topluma gösteriş
için yerel hükümet, kurum veya işyerleri tarafndan yaplmaktadr. Üretilen ürünler
genel olarak bağş için toplanlmaktadr.
Gerilla
Bahçeleri
TİCARİ OLMAYAN
Tablo.2-Kentsel Tarm Şekilleri
Hobi
Amaçl
Arclk
Kişisel kullanm için ufak boyutta özel bahçe, arsa, parklarda veya çatlarda
yaplmaktadr. Üretilen ürünler kişisel tüketim, eğitim veya bağş için
kullanlmaktadr.
Kent Çiftliği
TİCARİ
Pazara
Yönelik
Tarm
Özel veya kamusal arazilerde toprak içi, topraksz, konteynr ve hidroponik
sistemler gibi çeşitli üretim tekniklerini kullanarak ticaret amaçl küçük, orta ve
büyük ölçekli gda üretimi veya süs bitkileri yetiştirme, arclk, su ürünleri, kümes
hayvanclğ ve büyükbaş hayvanclk olarak yaplmaktadr. Üretilen ürünler alan
içi, pazarlarda veya mağazalarda satlmaktadr.
Genellikle Pazar çiftliklerinden daha büyük ölçekte gda üretiminin yan sra süs
bitkilerinin yetiştirildiği, arclk, su ürünleri üretimi, kümes ve küçük/orta
büyüklükte haynaclğn da yapldğ ve ürünlerin ticaret amacyla üretildiği
alanlardr. Üretim teknikleri çeşitli yatay ve dikey sistemlerden oluşarak toprakta,
topraksz, konteynr ve hidroponik yetiştirme sistemleri içermektedir. Üretilen
ürünler genel olarak çiftlikte veya çiftlik dş tezgahlarda, pazarlarda veya
mağazalarda satlmaktadr. Çiftliklerin yeterli büyüklükte olduklarnda ise dağtm
modeli için, “Community Supported Agriculture’ (CSA) veya Toplum Destekli
Tarm yaplabilmektedir. Söz konusu modelde tarmsal faaliyetler tüketicilerce
tarm sezonunda yaplmakta ve bu kişilerin tarmnn içerdiği risklerede de ortak
olmalar gerekmektedir.
2011 APA Raporu verileri kapsamnda düzenlenmiştir.
* Bu bildiri TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu Kadn Çalşma Grubu adna düzenlenmiştir.
427
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
Kentsel tarm birçok ekonomik frsat sunabilmektedir. Kamusal alanlarn bakm giderlerinin
azaltlmas, yerel istihdam ve gelir sağlayc frsatlarn artmas, kullanlmayan kaynaklarn
işlenmesi (örneğin; çatlar, yol kenarlar, kamu hizmetlerine ayrlan yerler ve boş araziler),
mülk değerlerinin artmas gibi konularda etkin olmakta, ayrca işletme tesisleri, restoranlar,
çiftçi pazarlar, ulaşm ve dağtm teçhizatlar gibi unsurlar vastasyla çoğaltc etkiler
yaratabilmektedir (Veenhuizen, 2006; Kaufman ve Bailkey, 2000). Tüketime yönelik üretimin
yaplmas, hane için gda masraflarn azaltarak, gelirin farkl şekillerde harcanmasna izin
verebilmektedir. Ayrca çevrelerindeki taşnmazlarn değerini arttrmaktadr. New York
kentindeki bahçelerle ilgili olarak yaplan bir araştrma, bahçelerin kurulmasndan yani kent
kenar tarmdan sonra 5 yl içerisinde, çevredeki taşnmazlarn değerinin % 9.4’e kadar
arttğn ve artmaya devam ettiğini göstermektedir.
Kentsel tarm çevre yönetimi açsndan, özellikle kirlenmiş arazilerin üretken bir biçimde
yeniden kazandrlmasnda katkda bulunabilmektedir. Artan bitki örtüsü sayesinde, kentsel
tarm yağmur suyu akntlar ve hava kirliliğinin azaltlmasna katkda bulunurken, kentsel
biyo çeşitliliği artrmakta olup, türlerin korunmasna yardmc olmaktadr (Kaufman ve
Bailkey 2000; Veenhuizen 2006).
Birçok kentlerde doğal ürünlere erişim ve aile bütçesine katk amac ile kentsel tarmn
yapldğ görülmektedir. Kentlerde yaşayanlarn kentsel tarma yönelmeleri için yazl ve görsel
basnda, sosyal medyada konu sürekli işlenmektedir.
Fotoğraf.3- 3 Gezi Park direniş günlerinde bostan
Fot.4-Bir Kent Bahçesi ve Kentsel Tarm
Doğann ykm, kentsel yeşil alanlarn kentsel gelişim projelerine kurban edilmesi toplumda
ekolojik duyarllğn gelişmesine neden olmaktadr. Gezi Park direnişi günlerinde parkta
d i k i l e n Gezl Bostan geçici olsa da kentte gdamz üreterek kendimize yetebiliriz
mesajn vermiştir. Kentte doğal besinlere ulaşmada yeni bir kavram: Topluluk destekli
tarm, Bir topluluk oluşturularak ve tükettiğiniz ürünlerin, nerede ve kimler tarafndan
üretildiğini bilerek, üretenleri destekleyerek, üreticilerde tüketiciler destekleyerek, ya da
saylar her geçen gün artan kentbahçelerinde bizzat tüketiciler bu ürünleri yetiştirmektedir.
Günümüzde kentsel tarma olan ilgi her geçen gün artmaya devam etmekle birlikte, yerel
yönetimler söz konusu faydalarn belgelendirilmesinde üniversitelerle işbirliği yaparak, konu
ile ilgili araştrmalarn ilerlemesinde etkin rol alabilmektedirler. Türkiye’nin pek çok şehrinde
hobi bahçeleri var artk. Genellikle belediylerin alt yapsn hazrlayp küçük parçalara
böldüğü alanda kiraladğnz yerlerde sebze, çiçek hatta meyve yetiştirip serbest zamanlarnz
doğann içinde hoşça geçirebiliyorsunuz.
* Bu bildiri TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu Kadn Çalşma Grubu adna düzenlenmiştir.
428
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
Krsal alanlarda
yaşayanlar şansl;
kendi gdalarn
kendileri
yetiştirebilirler.
Apartmanlarda
yaşayan şehirliler
için durum daha
zor ama imkansz
değil.
Balkonlarn
küçük bir tarla
gibi tasarlayp
işleyebilirler.
Fotoğraf.5-Evde Tarm/ Balkondaki Tarla
İlimizde bu alanda sevindirici uygulamalarn olduğu görülmektedir. EÜ Ziraat Fakültesinin
gerek Bornova kampüsünde gerekse Menemen Uygulama çiftliğindeki hobi bahçeleri,
Bornova Belediyesinin Atatürk mahallesindeki hobi bahçeleri, Buca ve Menemende özel
kişilerin oluşturup kiraladğ hobi bahçeleri bu kapsamda olumlu gelişmeler olarak
değerlendirilmektedir.
Fotoğraf.3 – Buca Göletteki hobi bahçesi
Kentlerde yaşayan ve bahçesi olmayan kişiler , balkonlarnda hatta pencerelerinin önünde de
sakslarla küçük bahçeler kurabilirler. Kendi yetiştirdikleri bitkileriyle uğraşarak, gelişme /
* Bu bildiri TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu Kadn Çalşma Grubu adna düzenlenmiştir.
TMMOB 2. İzmir Kent Sempozyumu / 28-30 Kasım 2013
429
büyümelerini seyreterek, dalndan toplayarak, ne yazk ki şehirlerde bulamadklar stresten
uzak huzuru, streslerini alan ve onlar sizi mutlu edebilen tatl bir heyecan yaratarak hem
bütçelerine katkda bulunmalarna olanak yaratmak kentsel tarmla mümkündür.
5. SONUÇ ve ÖNERİLERİMİZ
Tarm ve tarma bağl faaliyetler günümüzde büyük ölçüde kentlerden uzak tutulduğundan
dolay, özellikle yüksek yoğunluklu kent merkezleri ve banliyöler, tarmsal gda üretimi
alanlarndan yoksun kalmştr. Söz konusu kentsel alanlarn en yoğun bölgelerinde bile belirli
say ve çeşitli ölçülerde kentsel tarm faaliyetleri açsndan potansiyel boş arazilerin
bulunmasna rağmen, kentlilerin günlük gda tüketim ihtiyaçlar, kimyasal, koruyucu, işleme
ve taşma gibi çeşitli nedenlerden dolay besin değeri ve tazeliğini yitirmiş şekilde uzak
mesafelerden kentlere ulaştrlmaktadr.
Kentsel tarm toplumsal gda sisteminin bir parças olarak krsal alanlar, kent çeperleri,
banliyöler ve kentsel alanlarn bütünleştirilmesinde önemli role sahip olmaktadr. Topluma
dayal besin sistemleri toplum içinde besin güvenliği, toplumsal sağlk ve eşitlik, çevresel
sağlk ve iyileştirmenin yan sra ekonomik olarak da verimli ve dayankl ekonomik faaliyet
olanaklar sağlamaktadr. Kentsel tarmn mekana dayal olmas, ekolojik açdan duyarllğ,
ekonomik olarak verimliliği, sosyal açdan bütünleştiriciliği ve besin üretimi ve erişimi
konusunda güven sağlamas, söz konusu yaklaşmn çeşitli yönlerini ortaya çkarmaktadr.
Kentsel tarmn arazi kullanm planlamas gibi çeşitli uzmanlk alanlar ile bulunan güçlü
bağlantlar kentsel tarmn sosyo-ekonomik ve mekansal boyutlarn bütüncül biçimde
destekleyerek, sağlkl ve karşlanabilir besin erişimi gibi sağlk konularnda değerli bir araç
ve yenilikçi bir yaklaşm olarak görülmeli ve çeşitli fiziksel, mekansal, sosyal, ekonomik ve
çevresel boyutlar planc, tasarmc ve besin üreticileri için ortak faaliyet alanlar sağlayarak,
etkin bir planlama ve tasarm arac olarak değerlendirilmelidir.
KAYNAKLAR
BAYINDIRLIK ve İSKAN BAKANLIĞI, “Kentsel Yoksulluk, Göç ve Sosyal Politikalar Komisyon Raporu”,
Ankara 2009
BELLOWS, A. C., Brown, K., and Smit, J., (2004). “Health Benefits of Urban Agriculture, Community Food
Security Coalition’s North American Initiative on Urban Agriculture,”
COMMUNİTY Food Security Coalition., (2007). The North American Urban and Peri-Urban Agriculture
Alliance
DPT, Türkiye’de Yoksulluğun Ölçülmesi Ve Sosyo-Ekonomik Yaplarla İlişkisi, 2007
GORGOLEWSKİ, M., Komisar, J. and Nasr, J., (2011). Carrot City Creating Places for Urban Agriculture ,
Random House, Inc., NY.
KABASAKAL, Leyla, “ Evde Tarm Balkondaki Tarla” Yeşil Atlas, Kasm 2013
KAUFMAN, J., and Bailkey, M., (2000). Farming Inside Cities: Entreprenneurial Urban Agriculture in the
United States, Lincoln Institute of Land Policy Working Paper,
LESTER R. Bown , İnsanlar İçin Kentler Tasarlamak, TEMA Vakf,İstanbul,2009
RASOULİ, Sara, Kent topraklarnn tarmsal amaçl kullanm: Kentsel Tarm, Sağlkl Şehirler Proje Eğitimi,
Sağlkl Kentler Birliği, Bursa,2013
TİMUR, Aytaç, Kentte Doğal Gda Besin Bahçeleri, Yeşil Atlas, Kasm 2013
TOMAR, Ahmet, Yoksulluk Kavram Ve Giderilmesine Yönelik Yaklaşmlarn Değerlendirilmesi, Mevzuat
Dergisi İzmir 2010
* Bu bildiri TMMOB İzmir İl Koordinasyon Kurulu Kadn Çalşma Grubu adna düzenlenmiştir.