UYK_Cilt 1_06

Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011)
27-29 May›s 2011, ‹stanbul; 1. Cilt / Bölüm VI / Sayfa 338-346
Bilim Eti¤ine Ayk›r› Davran›fllar ve Yapt›r›mlar:
Sosyal ve Befleri Bilimler ‹çin Bir Çerçeve Önerisi
Prof. Dr. Mehmet Ünal1, Prof. Dr. Metin Toprak2, Prof. Dr. Veysel Baflp›nar3
Baflkent Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Ankara
Eskiflehir Osmangazi Üniversitesi, ‹ktisadi ve ‹dari Bilimler Fakültesi, Eskiflehir
3
Ankara Üniversitesi, Hukuk Fakültesi, Ankara
1
2
Özet
Türkiye’de akademik camiadaki etik ihlaller ve bunlara yönelik düzenlemelerde dikkat çekici bir düzenleme
a盤› ve uygulama kargaflas› sözkonusudur. Bu çal›flmada, intihal ve araflt›rma/yay›n etik ihlallerinin literatürde ve
ülkemizde akademik camiadaki uygulamas›nda alg›lanma biçimi ele al›nm›fl; Yarg›tay ve Dan›fltay’a intikal eden
davalar›n sonuçlar› tart›fl›lm›flt›r. Son k›s›mda mer’i mevzuat›m›zda intihal ve di¤er etik ihlallere yönelik düzenlemeler ve gelifltirilen öneriler, ihlal türü ile birlikte alternatif olarak tasarlanm›flt›r. Buna göre, 11 farkl› kategoride
bilimsel eti¤e ayk›r› fiiller tasnif edilmifltir. Her bir kategoride ifllenen fiile ba¤l› olarak farkl› derecelerde ceza önerisi gelifltirilmifltir. Dolay›s›yla, bir kiflinin iflledi¤i suç birden fazla kategoride mütalaa edilebilece¤i gibi, ayn› kategori içinde de¤erlendirilmekle birlikte, farkl› kiflilerin farkl› derecede cezalar almalar› mümkündür. Hâlihaz›rda,
Türk yüksekö¤retim mevzuat› sadece uyarma ve ö¤retim mesle¤inden ç›karma cezalar›n› düzenlemifl bulunmaktad›r. Dolay›s›yla ekli tablodaki cezalar›n en az›ndan ikincil düzenleme fleklinde kabul edilerek üniversite
kamuoyuna duyurulmal›d›r.
Anahtar kelimeler: Araflt›rma eti¤i, intihal, yay›n eti¤i.
Girifl
Kém âlât ile kemalât olmaz.
Son y›llarda Türk bilim insanlar›n›n uluslararas› alanda yay›n ata¤›na geçti¤i dikkat çekmektedir. Yay›n etkinliklerinin akademik yükselme ve atamalarda ölçüt olarak kullan›m›n›n yayg›nlaflmas› intihal[1] veya yay›n ve araflt›rma ihlâllerinde art›fl problemini de beraberinde getirmifltir.[2] ‹ntihal veya yay›n ve araflt›rma eti¤inin e¤itimde
baflka sorunlara iflaret etmesi bak›m›ndan önemli bir gösterge oldu¤u yönünde ç›kar›mlar da mevcuttur. Örne¤in,
ö¤rencilerin kopya çekme tutumu ile ö¤retim elemanlar›n›n intihal ve etik d›fl› tutumlar› aras›nda iliflki oldu¤u,
e¤itim yeterlilikleri ile ölçme de¤erlendirme iliflkisinin sorgulanmas› gerekti¤i ileri sürülmektedir.[3] Bu çerçevede,
[1] Bilimsel eti¤e ayk›r› davran›fllar genel olarak intihal kavram›yla betimlenmesine ra¤men, intihalin yans›ra genifl bir spektrumdaki ihlâlleri de kapsamaktad›r. Bu
yöndeki tart›flmalar için bkz. http://www.plagiarism.org/plag_article_what_is_plagiarism.html [Eriflim: 9 Eylül 2010]. Bu konuyu ayr›nt›l› olarak ele alan bir
çal›flma olarak bkz. Uçak, Nazan Özenç ve Birinci, Hatice Gülflen (2008); Baflp›nar, Veysel ve Kocabey, Do¤an (2007, s. 47 vd); Öztan, F›rat (2008, s. 81);
Ceritlio¤lu Sengel, Filiz (2009, s.75 vd); Gökyayla, K. Emre (2009, s. 285 vd); Öncü, Özge (2010, 29 vd), Gürsul, Fatih (2010, s. 31).
[2 ]Bilimsel araflt›rmalarda etik d›fl› davran›fl›n tan›m› ve yay›n eti¤i konusunda ayr›nt›l› tart›flmalar için bkz. Ertekin, Cumhur, Berker, Nihat, Tolun, Asl›han ve Ülkü,
Dincer (2002). www.tuba.gov.tr/userfiles/image/files_tr/yayinlar/yayin_data/bilimsel.pdf, [Eriflim: 10 Eylül 2010].
[3] Büken, Nüket Örnek (2006). Bat›daki birçok üniversite ö¤rencilerin proje ve araflt›rmalar›nda etik d›fl› davran›fllar› ortaya ç›karmak için özel yaz›l›mlar kullanmakta, internet sayfalar›nda özel bölümler oluflturmaktad›r. Bunlardan birine örnek olarak ABD’deki Maryland Üniversitesinin sayfas›na bak›labilir.
http://www.umuc.edu/distance/odell/cip/links_plagiarism.shtml#detection.
338
M. Ünal, M. Toprak, V. Baflp›nar
Türkiye’de bu alanda hukuksal düzenlemeler yapma ihtiyac› giderek artmaktad›r. Dolay›s›yla, intihal ve etik d›fl›
davran›fllar›n ö¤retim elemanlar›n›n nitelik ve yeterlilikleri ile iliflkilendirilmek suretiyle de ele al›nmas›nda fayda
olup, ö¤retim eleman› yetifltirilmesinde bu hususlara gere¤ince önem verilmesine olan ihtiyaç da fazlas›yla kendisini hissettirmektedir.
Bilim faaliyetlerini icra edenlerin, yarg›, güvenlik, savunma, e¤itim gibi di¤er kamu hizmetlerini icra edenlerin muhatap olduklar› adillik, fleffafl›k, hesap verebilirlik ve sorumluluk gibi ilkelerin yan›s›ra, ayr›ca akademik dürüstlük ilkesine de riayet etmeleri beklenir. Bilim faaliyetlerinin insan haklar›na ve haysiyetine, çevre ve hayvan
haklar›na sayg›l› olmas›, yay›n eti¤i ilkelerine s›k› s›k›ya ba¤l› olarak yürütülmesi esast›r. Burada, dikkat çeken husus, esastan ziyade usuldür. Gerçekten de, bilim etkinlikleri ve yay›n faaliyetlerine yönelik prosedürlerin (usul)
oluflturulmas›, neyin yap›laca¤›ndan (esas) daha önemli olmaktad›r. Kuflkusuz, bilim insanlar›n›n sözkonusu ilkeleri ihlâl edip etmediklerini tespit etmede, bu ilkelerin gözlenebilir, ölçülebilir, de¤erlendirilebilir nitelikte olmalar›, bunlar›n ihlâli durumunda al›nacak önlemler bak›m›ndan flartt›r. Türkiye gibi geliflme yolundaki ülkelerde
baflta kamu görevlileri olmak üzere bilim kurumlar›nda etik kodlara yönelik kavramlar›n tart›fl›lmas› 1980’lerin
sonlar›nda bafllamas›na ra¤men,[4] bu yöndeki düzenlemelerin ancak son on y›ll›k zaman diliminde gündeme geldi¤i dikkat çekmektedir.
Amaca odaklanman›n, her türlü arac› mübah k›ld›¤› veya hangi araçlar›n kullan›ld›¤›n›n önemsiz görüldü¤ü gibi bir bak›flaç›s›n›n, geliflmifl ülkelerle temel anlay›fl farkl›l›¤›n› oluflturdu¤u söylenebilir. Kamu otoritelerinin toplumsal hayat›n iflleyiflinde gerekli olan birçok izin için yetkili olmas›, birçok ifllemin denetimini yapmas›, yarg› mer
cii olmas›, bireylerin veya birey topluluklar›n›n kamu yetkilileri ile muhatap olmas›n› da beraberinde getirmektedir.
Üniversiteye ve Bilim ‹nsan›na Yüklenen Misyon
Bu çal›flmada ele al›nan problem, bilim camias›nda meydana gelen etik d›fl› davran›fllard›r. Bu sebeple, konunun, ne derecede ülkemize özgü, ne derecede evrensel düzlemde gözlenen bir mesele oldu¤u önem kazanmaktad›r. Öncelikle, en a¤›r flekliyle intihal veya di¤er eti¤e ayk›r› davran›fllar›n bilim camias›nda onaylanmad›¤›, aksine
mesle¤in vakar ve haysiyetini zedeleyici oldu¤u genel kabul görmektedir. Geliflmifl ülkelerde bu yöndeki yasal düzenlemeler ve akademik incelemelerin tarihi hayli eskilere dayanmaktad›r. Türkiye’de ise özellikle e¤itim bürokrasisindeki üst düzey yöneticilere yönelik intihal ve etik d›fl› davran›fl suçlamalar›, muhataplar›n›n nüfuzlu konumlar›ndan dolay› genelde akamete u¤rayagelmifl ve sonuç al›namam›flt›r.[5]
Ülkemizde, akademik hayata yüklenen misyon esas itibariyle, daha ziyade belirli bir ideolojinin temsilcili¤i,
hatta yay›c›l›¤›d›r. Nitekim bu hem Anayasa’da Anayasa’da (AY. Bafllang›ç metni ve m. 42, 130) hem de Yüksekö¤retim Kanunu’nda (m. 4/I, a (1), 5/I, a) aç›kça ifade edilmektedir. Dolay›s›yla, resmi ideolojiye ba¤l›l›ktan sonra, akademik ve bilimsel sorumluluk ve görevler anlam kazanabilmektedir. Resmi ideolojinin acenteli¤ini kabul etmedikten sonra, bilimsel dürüstlük veya özerklik kendi bafl›na bir de¤er ifade etmemenin yan›s›ra, kifli bak›m›ndan
tehdit de oluflturabilmektedir.
Mevzuatta Bilim Eti¤ine Ayk›r› Davran›fllara Yönelik Düzenlemeler
Esasen, akademik hayatta etik d›fl› davran›fllara özgü düzenlemeler yap›lmasa dahi temel hukuk normlar› ve genel ahlak ilkeleri de kendi bafl›na yeterli olabilecek durumdad›r. Ne var ki, problemin yayg›nl›¤› ve derinli¤i, bu
alana has düzenlemeleri gerekli ve zorunlu k›lm›flt›r. Ayr›ca, suçta ve cezada kanunîlik ilkesi (TCK. m.2) sebebiyle, yarg›ya intikal eden çok say›da vaka yasal düzenlemenin ana gerekçelerinden biri olmufltur.
Türk toplumunda birlikte yaflaman›n asgari müfltereklerini kapsayan düzenleme Türk Medeni Kanunu’dur
(TMK). Bu Kanun, toplu halde yaflaman›n “medeni” ilkelerini ortaya koydu¤u için, hem Anayasa’dan hem de Türk
Ceza Kanunu’ndan daha flümullü ve zaruri oldu¤u söylenebilir. Zira ceza düzenlemelerinin cari olaca¤› yer toplu
yaflama alan› olan genellikle flehirdir. Türk Medeni Kanunu’nun bafllang›ç k›sm›nda hâkimin karar vermesinde evrensel bir ilkeye vurgu yap›lm›flt›r. Buna göre “Kanunda uygulanabilir bir hüküm yoksa hâkim, örf ve âdet hukukuna
[4] Ruacan, fievket, “Türkiye’de Bir Etik Serüveni: Doçentlik S›nav› Etik Komisyonu, (Sa¤l›k Bilimlerinde Süreli Yay›nc›l›k – 2009, Türk T›p Dizini, 41-44),
www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/tip/sempozyum7/ruacan.pdf [Eriflim: 9 Eylül 2010].
[5] Bu konuda YÖK Baflkan›, ‹stanbul Üniversitesi Rektörü, yüksek mahkeme üyesi gibi bir dönemin en üst düzeydeki kiflileri örnek verilebilir.
339
Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), 27-29 May›s 2011, ‹stanbul
göre, bu da yoksa kendisi kanun koyucu olsayd› nas›l bir kural koyacak idiyse ona göre karar verir” (TMK. m.1). Dürüstlük kural› (TMK. m. 2 ve iyi niyet (m. 3) ilkeleri, yurttafllar›n hak ve ödevlerinde esas alacaklar› temel hükümlerdir. Ancak, durumun gereklerine göre kendisinden beklenen özeni göstermeyen kimse iyi niyet iddias›nda bulunamaz (TMK. m. 3/II). S›rf Türk Medenî Kanunu’nun bafllang›ç hükümleri dahi, etik d›fl› davran›fllara genel çerçeve çizmesi bak›m›ndan dikkate de¤er kapsam ve niteliktedir.
Türkiye’de telif haklar›yla ilgili yasal düzenleme, üniversitelerdeki etik ihlâlleri için de özel düzenleme niteli¤inde kabul edilmektedir. Dolay›s›yla, fikir ve sanat eseri sahipleri haklar›n›n ihlâl edildi¤i gerekçesiyle bu yasal
düzenlemeyi esas alarak, yarg› mercilerinde haklar›n› arayabilmektedir. Üniversitelerde intihal veya yay›n ve araflt›rma eti¤ine ayk›r›l›k olarak nitelenen suçlar bak›m›ndan 1951 tarihli ve 5846 say›l› Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK), iki temel düzenlemeden biridir. Zira, bu Kanun’un amac› “….. fikir ve sanat eserlerini meydana getiren
eser sahipleri ile ….. kurulufllar›n›n ürünleri üzerindeki manevi ve mali haklar›n› belirlemek, korumak, bu ürünlerden yararlanma flartlar›n› düzenlemek, öngörülen esas ve usullere ayk›r› yararlanma halinde yapt›r›mlar› tespit etmektir.” Dolay›s›yla, münhas›ran bilim eti¤ine ayk›r›l›klar bu Kanunun amac› de¤ildir.
Bilimsel eti¤e ayk›r› davran›fllara yönelik ikinci temel düzenleme 2547 say›l› Yüksekö¤retim Kanunudur. YÖK
kanunu, bilimsel eti¤e ayk›r› davran›fllar›n yönetmelikle düzenlenmesini 53’üncü ve 65’inci maddeleriyle hükme
ba¤lam›flt›r. Yüksekö¤retim kurumlar›nda ve bilimsel araflt›rma-gelifltirme etkinliklerinde Yüksekö¤retim Kurulu
(YÖK), Üniversiteleraras› Kurul (ÜAK), TÜB‹TAK ve TÜBA bafll›ca düzenleyici ve denetleyici kurumlar olarak
dikkat çekmekle birlikte, konunun sorumluluk ve yetkisi esas itibariyle YÖK’tedir. Türkiye’de intihal, araflt›rma
ve yay›n eti¤i ihlâlleri genelde ya yarg› mercilerine müracaat edildi¤inde ya da doçentlik s›navlar›na baflvuruldu¤unda ortaya ç›kmaktad›r. YÖK, 2547 say›l› Yüksekö¤retim Kanunu’nun 53’üncü maddesi ile 65’inci maddesi uyar›nca Yüksekö¤retim Kurumlar› Yönetici, Ö¤retim Eleman› ve memurlar› Disiplin Yönetmeli¤i (YDY) düzenlemifltir.
Bugünkü mevzuatta yarg›ya intikal eden tazminat davalar› hariç olmak üzere, etik ihlâllerine disiplin yönetmeli¤i
kapsam›nda iki tür ceza verilebilmektedir. Bunlardan birisi meslekten ç›karma di¤eri ise uyar›d›r. ‹ntihal suçu meslekten ç›kar›lmay› gerektirirken, araflt›rma ve yay›n eti¤ine ayk›r› di¤er davran›fllar uyar› cezas› ile tecziye edilmektedir.
Kuflkusuz, gerek eti¤e ayk›r› davran›fl›n türü ve gerekse derecesi gözönüne al›nd›¤›nda, öngörülen bu iki cezan›n oldukça yetersiz, adaletsiz ve haks›z uygulamalara sebep oldu¤u aç›kt›r. Yüksekö¤retim Kurumlar› Yönetici, Ö¤retim Eleman› ve Memurlar› Disiplin Yönetmeli¤i’nin disiplin suçlar›n› düzenleyen maddeleri 657 say›l› Devlet Memurlar› Kanunu’ndan ilham al›narak haz›rland›¤› için, üniversitelere özgü olan etik ihlâllerine uyarlanmas›nda büyük güçlük çekilmektedir. Nitekim intihal suçunu düzenleyen ceza, YÖK Disiplin Yönetmeli¤inin 11-a(3)’te hükme ba¤lanm›flt›r. Buna göre “Bir baflkas›n›n bilimsel eserinin veya çal›flmas›n›n tümünü veya bir k›sm›n› kaynak belirtmeden kendi eseri gibi göstermek” üniversite ö¤retim mesle¤inden ç›karma cezas› ile tecziye edilmektedir.
Yönetmelikte, ifllenen suçun veya kabahatin derecesine ve türüne uygun cezan›n düzenlenmemifl olmas›n›n yan›s›ra, bu yönde yerleflik kanaatlerin de oluflmamas›, uygulamada ciddi bir karmaflaya yol açmaktad›r. Özellikle doçentlik s›nav›na baflvurularda öne ç›kan ve etik komisyonlara havale edilen konulara birkaç örnek vermek gerekir:
Buna göre, bir ö¤retim üyesinin, dan›flmanl›¤›n› yapt›¤› ö¤rencisiyle tezine dayal› ortak yay›n yapmas›, standard›n
alt›nda bir nitelikte yay›n yapmas›, kiflinin akademik tezlerine dayal› yay›n yapmas›, kiflinin genel geçer bilgiler için
at›fta bulunmamas›, kiflinin farkl› çal›flmalar›nda ayn› kaynaklar› referans olarak kullanmas› ancak her bir çal›flmas›nda kayna¤›n kullan›ld›¤› di¤er çal›flmalar›na referans vermemesi, ayn› alan araflt›rmas›na dayal› farkl› boyutlar›
olan yay›nlar yapmas›, karmaflaya yol açan davran›fllard›r. Yukar›da an›lanlar›n yan›s›ra, kiflisel husumetler ve ideolojik nedenlerle de kiflileri karalamak için etik kurula sevkler olabilmektedir. Jüri üyeleri, adaylar› kendi isimleriyle etik kurula sevk ettiklerinde genelde “kuflku duyuldu¤u, konunun etik kurulca incelenmesinin yararl› olaca¤›, bir
kanaate var›lamad›¤›, ciddi bulgulara rastland›¤›” gibi ifadelerin yan›s›ra, do¤rudan araflt›rma ve yay›n eti¤ine ayk›r›l›¤› belirterek suçlay›c› ifadeler de kullanabilmektedirler. Ne var ki, “intihal veya araflt›rma ve yay›n eti¤ine ayk›r›l›k” suçlamalar›na karfl›l›k gelecek cezalar konusundaki yetersizlik, ço¤u zaman baz› kiflilerin almalar› gereken
a¤›rl›kta cezalar› almayarak uyarma cezas› ile kurtulmalar›, baz›lar›n›n ise hak etmedikleri fliddette meslekten ç›kar›lma ile tecziye edilmelerine neden olmakta ve sonuçta olay yarg› mercilerine intikal etmektedir. Jüri üyesinin
sahip oldu¤u hakk› kiflinin aleyhine ve kötüye kullanmas›n› önlemek için Doçentlik S›nav Yönetmeli¤inin (DSY)
7 (6) maddesinde “‹ddian›n as›ls›z ç›kmas› halinde, doçentlik süreci kald›¤› yerden devam eder ve ilgili jüri üyesi hakk›nda flartlar›n varl›¤› halinde idarî ve adli soruflturma yap›l›r” hükmü getirilmifltir.
340
M. Ünal, M. Toprak, V. Baflp›nar
Yetkili Kurumlar ve Eti¤e Ayk›r› Davran›fllara Karfl› Tutumlar›
‹ntihal veya yay›n ve araflt›rma eti¤ine ayk›r› davran›fllar YÖK veya ÜAK’ya ulaflt›r›ld›¤›nda, genelde manevi
tazminat do¤urup do¤urmad›¤› bak›m›ndan bir de¤erlendirme yap›lmay›p, iflin bilimsel dürüstlük bak›m›ndan ayk›r›l›¤› ele al›nmaktad›r.[6] Buna karfl›l›k TÜB‹TAK, ayn› konuda, bilimsel yay›n teflvikini belirli sürelerle vermeme fleklinde bir müeyyide uygulamaktad›r.[7] Tazminata konu olan intihal veya yay›n ve araflt›rma eti¤ine ayk›r›
davran›fllarda ise, manevi haklar› haleldar olan kifliler, FSEK m.70[8] ve m.71, kiflilik hakk›n›n ihlâl edildi¤ini düflünenler ise BK m.49’a göre manevi tazminat davas›[9] açabilmektedir.[10]
Yukar›daki aç›klamalardan da görüldü¤ü gibi, Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu hükümleri (FSEK), ilmî eti¤e ayk›r› davran›fllar›n akademik yönden cezaland›r›lmas› bak›m›ndan önemli ölçüde ilgisiz bulunmaktad›r. Bu konudaki ikinci temel düzenleme olarak YÖK Kanunu’nda da bilimsel dürüstlü¤e ayk›r› davran›fllara yönelik cezalar› ayr›ca düzenlenmemifl, ayr› bir disiplin yönetmeli¤i öngörülerek ikincil düzenleme yap›lmas› tercih edilmifltir. ‹lmî
eti¤e ayk›r› davran›fl, Yüksekö¤retim Disiplin Yönetmeli¤i ile düzenlenmifl ve intihal için meslekten ç›karma, di¤er bilimsel eti¤e ayk›r› davran›fllar için ise uyarma cezas› öngörülmüfltür. Uyarma cezas›n› gerektiren fiil ve haller disiplin yönetmeli¤inin 5(e) maddesinde “Tafl›d›¤› s›fat›n gerektirdi¤i vakara yak›flmayan tutum ve davran›flta bulunmak” fleklinde hüküm alt›na al›nm›flt›r. Üniversite ö¤retim mesle¤inden ç›karma cezas› sözkonusu yönetmeli¤in 11(a)-3 maddesinde “Bir baflkas›n›n bilimsel eserinin veya çal›flmas›n›n tümünü veya bir k›sm›n› kaynak belirtmeden
kendi eseri gibi göstermek” olarak düzenlenmifltir. Uyarma ve meslekten ç›karma aras›nda baflkaca bir ceza verilmesinin kanunî dayana¤› bulunmamaktad›r.
Ne var ki, 5525 say›l› Kanun’un, niteli¤i itibariyle bir toplu özel af kanunu oldu¤u dikkate al›nd›¤›nda,[11] Yüksekö¤retim Disiplin Kurulunun ald›¤› karar›n hayli tart›flmal› oldu¤u söylenebilir. Örne¤in, intihal suçu iflleyen birisinin alaca¤› meslekten ç›karma cezas›ndan kurtulmas›, intihal suçlamas›ndan akland›¤› anlam›na gelmedi¤i aç›kt›r. Bu durumda intihalle iktisap edilen ünvanlar›n ne olaca¤› aç›k de¤ildir.
5237 say›l› Türk Ceza Kanunu genel af ve özel af aras›nda ay›r›m yapmakta, “Genel af halinde, kamu davas› düfler, hükmolunan cezalar bütün neticeleri ile birlikte ortadan kalkar… Cezaya ba¤l› olan veya hükümde belirtilen hak yoksunluklar›, özel affa ra¤men etkisini devam ettirir” (m.65) hükmünü tafl›maktad›r. Doktrinde bir görüfl, ceza kanunundaki hükümlere istinaden flunlar› ileri sürmektedir: “Özel afta mahkûmiyet ve bunun cezai neticeleri oldu¤u gibi kal›r ve meselâ mahkûmun ikinci bir defa daha suç ifllemesi halinde, tekerrür hükümleri uygulan›r.
Yani özel af sadece, cezan›n fiilen infaz› ile ilgili neticeler do¤urur”.[12]
Bu durumda intihal veya di¤er bilimsel eti¤e ayk›r› fiilleri iflleyenler, 5525 say›l› yasa ile af kapsam›nda düflünülseler dahi, hak yoksunluklar›n›n devam etmesi gerekir. Örne¤in, bir akademik derecesini ald›¤› çal›flmas› intihal olan kifli, meslekten ç›karma cezas› alacakken, af kapsam›na girdi¤i düflünülerek bu ceza ile cezaland›r›lmasa
dahi, ald›¤› akademik ünvan›n geri al›nmas› icap eder. Dolay›s›yla genel af cezay› bütün sonuçlar›yla ortadan kald›r›rken, özel af ifllenen suçla ilgili bir hüküm ifade etmeyip, sadece hükmedilmifl cezaya yönelik hüküm tesis
eder.[13]
‹ntihal ve Eti¤e Ayk›r›l›k
‹ntihal (plagiarizm, plagiat, Plagiat), sözlüklerde genel olarak, baflkas›na ait bir telif eserin, güzel sanatlardan
bir eserin tamam›n›, bir bölümünü veya baz› cümlelerini kaynak göstermeksizin, yazar›n›n ad›n› belirtmeden, kendisine nispet etme, kendisinin eseri veya sözü gibi kullanma, afl›rma suretiyle eser sahipli¤i haklar›n›n ihlâl edil[6] Yay›n eti¤i ihlâllerine yönelik kurumsal uygulamalar› da ele alan bir de¤erlendirme için bkz. Koç, Sermet, “Yay›n Eti¤i ‹hlalleri ve Hukuksal Düzenlemeler”,
http://www.saglikpaneli.com/content.asp?content_id=2148&connection_id=2&connection_table=1&content_type= 14[Eriflim: 5 Eylül 2010].
[7] Buna bir örnek olarak 2003 y›l›nda vuku bulan intihal içeren yay›ndan dolay›, TÜB‹TAK intihalcilere 3 y›l boyunca yay›n teflvi¤i vermeme yönünde bir karar
alm›flt›r.
[8] 11. HD., T. 1.12.2003, E. 2003/4292, K. 2003/11261 “FSEK.nun 68/2 nci maddesinde, eserin hak sahibinin izni olmadan ço¤alt›lmas› ve yay›mlanmas› halinde
ola¤an telif ücretinin üç kat fazlas› ile talep edebilece¤i hükme ba¤lanm›flt›r. Ayr›ca, mali ve manevi haklar› ihlâl edilen kimse FSEK.nun 70/3 üncü madde hükmü
uyar›nca, tecavüze u¤rayan kimse tazminattan baflka temin edilen kâr›n kendisine verilmesini de isteyebilir.” (KB‹BB., 5846/m. 70).
[9] HGK. T. 29.1.2003, E. 2003/4-47, K. 2003/37.
[10] HGK. T. 10.5.2006, E. 2006/4-230, K. 2006/288.
[11] Gözler, Kemal, “Karfl›laflt›rmal› Anayasa Hukukunda Af Yetkisi”, http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/anyarg 18/GOZLER.PDF, [Eriflim: 9 Eylül
2010].
[12] Keyman, Selahattin,Türk Hukukunda Af (Genel Af - Özel Af), Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Bas›mevi, 1965, Ankara 1965, s. 43.
[13] Keyman, s.42.
341
Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), 27-29 May›s 2011, ‹stanbul
mesi fleklinde tan›mlanmaktad›r.[14] Buna göre bir kitab›n ibarelerini, müzik eserinin sözlerini veya notalar›n› takdim ve tehir yolu ile veya hissedilecek derecede asl›n› bafltanbafla tahrif ederek, kendi eseri gibi göstermek intihal
olarak kabul edilmektedir.[15] ‹ngilizce karfl›l›¤› bir nevi akademik yolsuzluk olan intihal doktrinde, kaynak göstermeksizin, baflkas›na ait bir eserin belli bir parças›n›, bir na¤mesini bir paragraf›n›, bir sahnesini veya tamam›n›, as›l
sahibinden izin almayarak veya onun haklar›n› çi¤neyerek, kendi eseri gibi göstermek, kendi eserine aktarmak fleklinde tan›mlanmaktad›r.[16] Bu haliyle intihalde bilinçli bir sahiplenme sözkonusudur. Bu sebeple intihalde, eser sahibinin fikrî hakk›n›n fluurlu bir flekilde ihlâli vard›r.[17] O halde intihalin temelinde, baflkas›na ait eserin sahiplenilmesi itham› daima sözkonusudur. Burada yer alan sahiplenme (Aneignung, occupation, appropriation) kendi eser
sahipli¤ini ileri sürmek fleklinde tezahür etmektedir.[18]
‹ntihal kavram› ile yak›n iliflki içerisinde olan bir kavram da esinlenmedir. Doktrinde esinlenme, baflkas›na ait
bir eserden faydalanmak suretiyle, yararlan›lan eser ile aras›nda herhangi bir ba¤ bulunmayan ba¤›ms›z baflka bir
eser meydana getirme olarak tan›mlanmaktad›r.[19] Esinlenme Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’nda düzenlenmifl de¤ildir.
Afla¤›da konuya iliflkin Dan›fltay’›n ve Yarg›tay’›n baz› kararlar›na yer verilmifltir. Bu kararlar, daha ziyade intihal ile araflt›rma ve yay›n eti¤ine ayk›r›l›¤a yaklafl›mlar› itibariyle ele al›nmaktad›r. Dan›fltay 1998 tarihli bir karar›nda intihali t›pat›p aktarma olarak niteleyerek, ayn› yabanc› kaynaktan al›nt› yapan iki Türkçe eserden daha önce yay›mlanan›n sahibinin di¤er Türkçe eserin sahibini intihalle suçlayamayaca¤›na hükmetmifltir. Olayda doktoras›n› kaybeden kifliye yönelik olarak üniversitenin kifliye yönelik müeyyidesi, idari yarg› taraf›ndan hukuka uygun
bulunmam›fl ve iptal edilmifltir.
Dan›fltay 1999 tarihli bir karar›nda, bir doktora tezinde, baflka bir tezden usulsüz al›nt› yap›ld›¤› gerekçesiyle
doktora diplomas›n›n iptaline iliflkin olarak, “yap›lan al›nt›n›n davac›n›n tezinin bilimsel ve orijinal olma özelli¤ini zedelemedi¤i” gerekçesiyle diploman›n iptal ifllemini bozmufltur.[20]
Dan›fltay 2001 tarihli bir karar›nda, doktora diplomas› “tezde aynen aktar›m fleklindeki al›nt›lar›n (intihal olmaks›z›n) fazla olmas›n›n tezin yüzde 72’sinin tercüme oldu¤u” tespit edilerek intihal suçlamas› ile iptal edilmesini eksik
inceleme gerekçesiyle hukuka uygun görmeyerek, al›nt›lar›n “iktibas›n maksad›n hakl› gösterece¤i nispette ve belli olacak flekilde yap›lmas›” ölçütü çerçevesinde yeniden de¤erlendirilmesine hükmetmifltir.[21] Doktoras› iptal edilen davac› YÖK’e baflvurarak ald›¤› cevab›n› dava dosyas›na koymufltur. YÖK 1998 tarihli cevabi yaz›s›nda, bir tezin intihal say›l›p say›lamayaca¤› hususunda FSEK’nin 35’inci maddesinde belirlenen ölçütlerin esas al›nd›¤›n› belirtmifltir.
An›lan madde al›nt›lar›n (iktibas) hangi koflullarda serbest oldu¤unu tespit etmekte ve “(i)Alenileflmifl bir eserin
baz› cümle ve f›kralar›n›n…., (iii)Alenileflmifl güzel sanat eserlerinin ve yay›mlanm›fl di¤er eserlerin, maksad›n hakl› gösterece¤i bir nispet dâhilinde ve mündericat›n› ayd›nlatmak maksad›yla bir ilim eserine konulmas›”na cevaz vermektedir.[22]
Yarg›tay Dördüncü Dairesi 1977 tarihli bir karar›nda alenileflmifl ve yay›nlanm›fl bir eserden iktibas yap›larak baflka
bir eserin yay›nlanmas› özel kurallara ba¤l› oldu¤una hükmetmifltir. Bu kurallar› üç bafll›kta toplamak mümkündür:
“yararlanman›n amac› hakl› gösterecek oranda olmas›, yararlanma kamuyu ayd›nlatma amac› gütse bile bunun yararlan›lan
eser ve yazar›n›n manevi haklar›na halel getirmemesi ve nihayet yararlanman›n at›fta bulunularak yap›lmas›”d›r.[23]
Ankara 6. ‹dare Mahkemesi 2004 tarihli bir karar›nda, kiflinin kendi doktora tezinin özetini kendi ad›yla bir
yerde, daha sonra baflka yazarlar› da katarak baflka bir yerde daha yay›nlamas›n› intihal saymam›fl, ancak bilimsel
eti¤e uygun da bulmam›flt›r.[24] An›lan kifli, bir yay›n›nda baflkas›n›n bir derleme çevirisinden birebir al›nt›lar yap[14] Tan›m için bkz. Parlat›r, ‹smail, Osmanl› Türkçesi Sözlü¤ü, 2. Bask›, Ankara 2009, s. 751; Ayverdi, ‹lhan, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 2. Bask›, ‹stanbul 2006,
s. 1421; Y›lmaz, Ejder, Hukuk Sözlü¤ü, 5. Bask›, Ankara 1996, s. 166; Özcan, Hüseyin, Ansiklopedik Hukuk Sözlü¤ü, Ankara 1980, 335; Öztan, Hukuk, s. 203.
[15] Bkz. Türk Hukuk Kurumu, Türk Hukuk Lûgat›, 3. Bask›, Ankara 1991, s. 163.
[16] Bkz. Cerito¤lu Sengel, s. 79; Öncü, s. 29.
[17] Öncü, s. 29; Öztan, F›rat; Ba¤›ml› Eserler, Prof. Dr. Turgut Kalpsüz’e Arma¤an, Ankara 2003, s. 545.
[18] Öztan, Hukuk, s. 203.
[19] Esinlenme hakk›nda genifl bilgi için bkz. Cerito¤lu Sengel, s. 127 vd.
[20] Dan›fltay Sekizinci Daire, E.1999/896, K.1999/7670, 14.12.1999.
[21] Dan›fltay Sekizinci Daire, E.2000/1806, K.2001/3586, 05.07.2001.
[22] Alenileflme ve yay›m konusunda ayr›nt›l› bir tart›flma için bkz. Atefl, Mustafa, “Fikir ve sanat eserlerinin kamuya sunulmas›: Alenileflmemifl ve yay›mlanmam›fl eserler fikrî hukuka göre korunamaz m›?”, BATIDER, C. XII, 2006/3, ss.22-253.
[23] Yarg›tay, Dördüncü Hukuk Dairesi, E.1976/8866, K.1977/5628, 10.05.1977.
[24] Ankara 6.‹dare Mahkemesi, E.2003/142, K.2004/1868, 08.10.2004.
342
M. Ünal, M. Toprak, V. Baflp›nar
m›flt›r. Derleme çeviri yay›n›n sahibi, yapt›¤› katk› itibariyle eser sahibi olarak görülmemifl ve bu durum intihal
olarak kabul edilmemifltir. Ancak, yazar›n bu durumu bilimsel eti¤e uygun da bulunmam›flt›r. Bu noktada yarg›n›n “eser” kavram›na iliflkin yaklafl›m› önem kazanmaktad›r. FSEK 1/B-a’da eser “Sahibinin hususiyetini tafl›yan ve
ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak say›lan her nevi fikir ve sanat mahsulleri” olarak tan›mlanmaktad›r. Dolay›s›yla, bir derleme çeviri bu çerçevede eser olarak görülmemekte, derleyenin hususiyetini
tafl›mad›¤› varsay›lmaktad›r.
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, orijinal eserden ayr› olarak iki eser çeflidi için de tan›mlama yapmaktad›r. Buna göre, “ifllenme eser: di¤er bir eserden istifade suretiyle vücuda getirilip de bu esere nispetle müstakil olmayan ve iflleyenin hususiyetini tafl›yan fikir ve sanat mahsullerini” ifade etmektedir. Buna karfl›l›k derleme eser, ayn› yerde “özgün
eser üzerindeki haklar sakl› kalmak kayd›yla, ansiklopediler ve antolojiler gibi muhtevas› seçme ve düzenlemelerden oluflan
ve bir düflünce yarat›c›l›¤› sonucu olan eseri” fleklinde tan›mlanm›flt›r. Her iki hüküm dikkate al›nd›¤›nda, bir fikir ürününün eser say›labilmesi için, FSEK m.1/B-a kapsam›nda olmas› (objektif flart), sahibinin hususiyetini tafl›mas› yani özgün olmas› (sübjektif flart) gerekir.[25]
Zamanafl›m› ve Haks›z ‹ktisap Edilen Ünvanlar
Yüksekö¤retim elemanlar›n›n iflledikleri disiplin suçlar› ile ilgili zamanafl›m› süresi Yönetmelik m. 19’da düzenlenmifltir. Buna göre, “disiplin suçu niteli¤indeki fiil ve halleri iflleyenler hakk›nda bu fiil ve hallerin ifllenildi¤inin soruflturmaya yetkili amirlerce ö¤renildi¤i tarihten itibaren uyarma, k›nama, ayl›ktan kesme ve kademe ilerlemesinin durdurulmas› cezalar›nda bir ay içinde disiplin soruflturmas›na; memurluktan ç›karma cezas›nda alt› ay içinde disiplin kovuflturmas›na bafllanmad›¤› takdirde disiplin cezas› verme yetkisi zamanafl›m›na u¤rar Disiplin cezas›n› gerektiren fiil ve hallerin
ifllendi¤i tarihten itibaren nihayet iki y›l içinde disiplin cezas› verilmedi¤i takdirde ceza verme yetkisi zaman afl›m›na u¤rar”. Bu durumda, özellikle doçentlik jüri üyeleri, kendilerine gelen dosya içerikleriyle ilgili olarak zamanafl›m›n›
dikkate alarak kiflileri etik kurula sevk etmelidir.
Akademik ünvanlar intihal veya ilmî eti¤e ayk›r› di¤er fiillerle kazan›lm›fl olabilir. Böyle bir halde an›lan akademik yay›n›n sözkonusu ünvan› iktisap etmede kullan›lma derecesi tespit edilmelidir. E¤er bahsedilen durum, lisansüstü bir tez veya doçentlik çal›flmas› yada profesörlükte bafll›ca araflt›rma eseri tezi için sözkonusu ise; böyle
hallerde ilmî eti¤e ayk›r› davran›fl›n nitel ve nicel boyutlar›yla tespiti gerekir. Akademik ünvanlara esas çal›flmalar›n “sahibinin hususiyetini yans›tacak özgünlükte” olmad›klar›na karar verildi¤i takdirde, sözkonusu ünvanlar geri al›n›r ve zamanafl›m› da bu tür durumlarda ifllemez. Eserin, ünvan›n iptalini gerektirecek nitelik ve nicelikte intihal
oldu¤u tespit edildi¤i takdirde, ilgiliye ünvan iptali müeyyidesinin yan›s›ra bir disiplin cezas›n›n verilmesi de gerekir. Bu durumda, YÖK Disiplin Yönetmeli¤inin zamanafl›m› sürelerine uyulmas› gerekir.
Yay›nc›n›n ve Editörün Sorumlulu¤u
Bilim eti¤ine ayk›r› fiillerin büyük ço¤unlu¤u eserin alenileflmifl ve yay›mlanm›fl olmas›yla ortaya ç›kt›¤› görülmektedir. Bu durumda, yazar›n ilmî sorumlulu¤u kadar, manevi tazminat ve kiflilik haklar›n›n ihlâli sebebiyle yay›nevinin ve dolay›s›yla editörün de sorumlulu¤u sözkonusu olabilmektedir. Birden fazla yazarl› yay›nlarda, her bir
yazar›n katk›s›n› ölçme bak›m›ndan ciddi problemler ortaya ç›kmaktad›r. E¤er her bir yazar›n katk›s› net olarak
yaz›lm›fl olsa, eti¤e ayk›r› davran›fl›n ortaya ç›kmas› durumunda sorumlunun tespiti nispeten kolay olacakt›r. Ne
var ki, genelde yazar baz›nda katk› beyan› sözkonusu olmad›¤› için, bütün yazarlar ortaklafla sorumluluk tafl›maktad›r.
Özellikle sa¤l›k alan›nda yo¤un olmak üzere, çeflitli araflt›rmalar desteklenmekte ve destekleyici kuruluflun gizli tutulmas› sa¤lanarak, bulgular›n s›rf bilimsel nitelikte oldu¤u kan›s› uyand›r›larak ticari kazanç amac› güdülmekte, rekabet ihlâli yap›lmaktad›r. Bu nedenle, yazar›n verece¤i taahhütnamede yay›n›n içeri¤ine ba¤l› olarak buna
iliflkin hususlar da dikkate al›nmaktad›r.
Yay›nevlerinin telif haklar›n› devri flart koflan sözleflmeleri, esasen yazarlar›n ayn› yay›n› veya k›smen farkl›laflt›r›lm›fl halini baflka yerlerde yay›nlamalar›n› da güçlefltiren bir ifllev görmektedir.
[25] Objektif ve sübjektif flart hakk›nda ayr›nt›l› bilgi için bkz. Cerito¤lu Sengel, s. 20 vd.; Öncü, s. 109 vd.
343
Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), 27-29 May›s 2011, ‹stanbul
Türkiye’de Etik ‹hlal Yayg›nl›¤›
Bilimsel eti¤e ayk›r› davran›fllar›n son y›llarda yayg›nlaflt›¤› yönündeki haber ve yorumlar zaman zaman medyaya yans›maktad›r. Bu çerçevede, konunun daha iyi anlafl›labilmesi için, 2005-2009 dönemindeki bilimsel eti¤e
ayk›r›l›k iddias›yla etik kurula sevk edilen doçentlik dosyalar›na iliflkin istatistiklere bakmak gerekiyor.[26]
2005 y›l›nda doçentli¤e baflvuran 3,154 adaydan dosyas› incelenenlerin say›s› 120, ceza alanlar›n say›s› ise
28’dir. Bu rakamlara göre, incelenen dosyalar›n yüzde 23’ünde adaylara ceza verilmifltir. 2006 y›l›nda 2,178 doçentlik baflvuru dosyas›ndan 83 dosya incelenmeye al›nm›fl, ceza alan aday say›s› 30 olmufltur (yüzde 36). 2007 y›l›nda doçentlik baflvuru dosya say›s› 3,499 iken, 135 dosya incelenmeye al›nm›fl ve ceza alan kifli say›s› 38 olmufltur (yüzde 28). 2008 y›l›nda doçentlik baflvuru dosya say›s› 3,195’tir. 140 dosya etik ihlâl iddias›yla incelenmeye
al›nm›fl ve bunlar›n 28’i cezaland›r›lm›flt›r (yüzde 20). 2009 y›l› baflvurular›na iliflkin incelemeler henüz sonuçlanmam›flt›r.
2009 y›l›nda sosyal ve befleri bilimler (filoloji, e¤itim, ilahiyat dâhil) alan›nda doçentlik s›nav›na baflvuranlardan dosyas› incelemeye sevk edilenlerin say›s› 28’dir. Etik kurul, bu dosyalardan 12’si hakk›ndaki iddialar› ciddi
bularak savunmas›n› istemifltir.
Doçentlik s›nav› etik komisyonu taraf›ndan tespit edilen etik ihlâller aras›nda haks›z yazarl›k, makul ölçüleri
aflan al›nt›lar, dublikasyon ve dilimleme, çarp›tma, yan›lt›c› / yanl›fl / eksik beyanda bulunma, yönetti¤i tezden yay›n yap›p ö¤rencisinin ad›n› koymama, lisansüstü tezden üretti¤i yay›n› yeni bir araflt›rma gibi sunma en çok görülenleridir.
Bilimsel Eti¤e Ayk›r› Davran›fllar ve Yapt›r›mlar: Bir Çerçeve Önerisi
Mer’i mevzuat›m›zda bilimsel eti¤e ayk›r› davran›fllar iki farkl› kategoride ele al›nmaktad›r: Buna göre, intihal
için öngörülen ceza “üniversite ö¤retim mesle¤inden ç›karma” iken, yay›n ve araflt›rma eti¤ine ayk›r›l›k için “uyarma”
cezas› öngörülmektedir.
‹ntihal: DSY, intihal bulgusuna rastlayan jüri üyesinin, durumu ÜAK’ya bildirmesini öngörürken (m.7 (1));
YDY, intihal suçu iflledi¤i sabitleflen kiflinin üniversite ö¤retim mesle¤inden ç›kar›lma cezas›n› düzenlemektedir
(m.11(a)-3).[27]
Yay›n ve araflt›rma eti¤ine ayk›r›l›k: DSY, yay›n ve araflt›rma eti¤ine ayk›r›l›¤› tespit eden jüri üyesinin, durumu
ÜAK’ya bildirmesini öngörürken (m.7 (6)); YDY, bu suç için öngörülen uyarma cezas›n› düzenlemektedir (m.5
(e)).[28]
Yukar›da k›saca aç›klanan davran›fllara karfl› öngörülen cezalar›n çerçevesi son derece dar olup, sorunu -deyim
yerinde ise adeta- “siyah veya beyaz” olarak s›rf iki kategoride görme e¤ilimindedir. Bu çerçevede, tan›mlanan suç
ile öngörülen ceza aras›ndaki iliflkinin günümüz ihtiyaçlar›n›n çok gerisinde kald›¤› ve oldukça (genelleme bak›m›ndan) brüt oldu¤u söylenebilir. Türkiye’de genel bir yaklafl›mla intihal kelimesi ile anlat›lmak istenen ve günlük kullan›mda yay›n ve araflt›rma eti¤ine ayk›r›l›klar› da kapsayan olgunun bafll›ca üç farkl› davran›fl boyutu vard›r: Ortaya ç›kan davran›fl›n (i) manevi tazminat ve kiflilik haklar›na tecavüz gibi yarg›ya intikali gerektiren bir nitelikte olmas›; (ii) ilmî ve akademik dürüstlü¤e ters düflen, bilinçli olarak gerçeklefltirilen ve aç›kland›¤›nda gayri
ahlâkî olarak de¤erlendirilecek yüz k›zart›c› bir davran›fl niteli¤inde olmas›; (iii) meslek standartlar›na uymayan,
[26] Ruacan, fievket, “Türkiye’de Bir Etik Serüveni: Doçentlik S›nav› Etik Komisyonu”, Sa¤l›k Bilimlerinde Süreli Yay›nc›l›k – 2009, Türk T›p Dizini, 41-44,
http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/tip/sempozyum7/ruacan.pdf, [Eriflim: 20 Haziran 2010].
[27] DSY’nin ilgili düzenlemesi flu flekildedir: “Madde 7 (1) Eser incelemesi yapan jüri üyeleri, baflvuru dosyas›nda yer alan herhangi bir eserde intihal oldu¤unu tespit
ederse, durum bir raporla Üniversiteleraras› Kurula bildirilir. ‹ntihal iddias› ile ilgili olarak bir karar verilinceye kadar, Üniversiteleraras› Kurul doçentlik
baflvurusu ile ilgili herhangi bir ifllem yapmaz”. YDY’nin ilgili düzenlemesi flu flekildedir: “Madde 11 - Afla¤›daki disiplin suçlar›ndan (a) bendinde yer alanlar›
iflleyenlere üniversite ö¤retim mesle¤inden ç›karma cezas›, …. (a) Üniversite ö¤retim mesle¤inden ç›karma cezas›n› gerektiren fiil ve haller flunlard›r…. (3) Bir
baflkas›n›n bilimsel eserinin veya çal›flmas›n›n tümünü veya bir k›sm›n› kaynak belirtmeden kendi eseri gibi göstermek”.
[28] DSY’nin, intihal d›fl›ndaki yay›n ve araflt›rma eti¤ine ayk›r›l›kla ilgili düzenlemesi flu flekildedir: Madde 7(6) “Eser incelemesi yapan jüri üyeleri, baflvuru dosyas›nda
yer alan herhangi bir eserde intihal d›fl›nda yay›n ve araflt›rma eti¤ine ayk›r›l›¤›n varl›¤›n› tespit ederse, durumu bir raporla Üniversiteleraras› Kurula bildirir. Bu
iddia ile ilgili olarak bir karar verilinceye kadar, Üniversiteleraras› Kurul doçentlik baflvurusu ile ilgili herhangi bir ifllem yapmaz…. ‹ddian›n do¤ru oldu¤unun
tespiti halinde, aday yapt›¤› doçentlik baflvurusunda baflar›s›z say›l›r”. YDY’nin yay›n ve araflt›rma eti¤ine ayk›r›l›¤a iliflkin öngördü¤ü ceza flu flekilde
düzenlenmifltir: Madde 5 (e) “Tafl›d›¤› s›fat›n gerektirdi¤i vakara yak›flmayan tutum ve davran›flta bulunmak”. Uluslararas› alanda eti¤e ayk›r› davran›fllar konusunda en fazla baflvurulan site intihal isimli sitedir (http://www.plagiarism. org/plag_article_types_of_plagiarism.html). Türkiye’de ÜAK ve TÜB‹TAK’›n yan›s›ra
baz› üniversiteler de yay›n ve araflt›rma eti¤i konusunda çeflitli düzenlemeler yapm›flt›r. Yayg›n olarak kullan›lan çerçevelere bir örnek olarak bkz. fi.Ruacan,
“Bilimsel Araflt›rma ve Yay›nlarda Etik ‹lkeler”, http://www.ulakbim.gov.tr/servisler/uvt/tip/sempozyum/sruacan2.pdf, [Eriflim: 20 Haziran 2010]. Türkiye’deki
yay›n eti¤i ihlâllerinin yasal sonuçlar›n› ele alan bir çal›flma olarak bkz. S.Koç, 2005, 161: 30-32, [Eriflim: 20 Haziran 2010].
344
M. Ünal, M. Toprak, V. Baflp›nar
düflük profilli, yetersiz müktesebattan kaynaklanan, dolay›s›yla tam olarak fark›nda olunmayan bir davran›fl niteli¤inde olmas›. Bu üç boyut farkl› dozlarda bir arada bulunabilece¤i gibi, ayr› ayr› da ortaya ç›kabilmektedir. Kuflkusuz, bu üç farkl› davran›fl›n gerektirdi¤i de¤erlendirme ve cezaland›rma da ciddi farkl›l›klar› icap etmektedir. Bu
genel tasnif çerçevesinde her vakan›n ayr› ayr› kendi içinde ele al›nmas› uygun olacakt›r.
Adli kovuflturmay› gerektiren durumlar ile afla¤›daki tabloda (1) ve (2) s›ra numaralar› ile ifade edilen durumlara uygulanacak yapt›r›mlar ile tablodaki di¤er ihlâllere uygulanacak yapt›r›mlar›n orant›l› olmas› ve bir bütün olarak cezalar›n cayd›r›c› olmas› gereklidir. ‹ntihal, yay›n ve araflt›rma etik ihlâlleri konusunda akademik kamuoyunda
bir fark›ndal›k program›n›n sistematik olarak uygulanmas›na ihtiyaç vard›r. Bu noktada, son birkaç y›ldaki lisansüstü tezlerin, intihal, yay›n ve araflt›rma eti¤i ile standartlara uyum ölçütleri çerçevesinde bir taramadan geçirilmesine; dan›flmanlar›n gereken özeni göstermediklerinin belirlenmesi halinde tez yönetmelerinin engellenmesi, ilgili
enstitülerin uyar›lmas› ve bu gibi durumlarda kurumlara uygulanacak yapt›r›mlar›n düzenlenmesi gibi hususlar ivedi olarak gündeme al›nmal›d›r. Altyap›n›n güçlendirilmesi bak›m›ndan ise, ö¤rencilerin ödev, araflt›rma, sunum ve
tez gibi çal›flmalar› esnas›nda etik ilkelere uyumun oldukça önemli bir konu oldu¤u, yüksekö¤retim kurumlar›nda
etik ilke ve normlar›n ö¤rencileri de kapsayacak flekilde güncellenmesi ve düzenlenmesi acil bir ihtiyaçt›r.
Bilimsel eti¤e ayk›r› fiiller 11 kategoride tasnifedilmifltir. Her bir kategoride ifllenen fiile ba¤l› olarak farkl› derecelerde ceza önerisi gelifltirilmifltir. Dolay›s›yla, bir kiflinin iflledi¤i suç birden fazla kategoride mütalaa edilebilece¤i gibi, ayn› kategori içinde de¤erlendirilmekle birlikte, farkl› kiflilerin farkl› derecede cezalar almalar› mümkündür. Hâlihaz›rda, Türk yüksekö¤retim mevzuat› sadece uyarma ve ö¤retim mesle¤inden ç›karma cezalar›n› düzenlemifl bulunmaktad›r. Dolay›s›yla ekli tablodaki cezalar›n en az›ndan ikincil düzenleme fleklinde kabul edilerek
üniversite kamuoyuna duyurulmal›d›r.
Kaynaklar
Ankara 6. ‹dare Mahkemesi, E.2003/142, K.2004/1868, 08.10.2004.
Atefl, Mustafa. (2006). Fikir ve sanat eserlerinin kamuya sunulmas›: Alenileflmemifl ve yay›mlanmam›fl eserler fikrî hukuka
göre korunamaz m›? BATIDER, C. XII, 2006/3, 22-253.
Ayverdi, ‹lhan. (2006). Misalli Büyük Türkçe Sözlük, 2. Bask›, ‹stanbul: Kubbealt› Neflriyat›.
Baflp›nar, Veysel ve Kocabey, Do¤an. (2007). ‹nternette Fikri Haklar›n Korunmas›, Ankara: Yetkin Y.
Baflp›nar, Veysel. (2009). Mülkiyet Hakk›n› ‹hlal Eden Müdahaleler, Ankara: Yetkin Y.
Büken, Nüket Örnek. (2006). Türkiye örne¤inde akademik dünya ve akademik etik, Hacettepe T›p Dergisi, 37 (3): 164170.
Ceritlio¤lu Sengel, Filiz. (2009). Fikir ve Sanat Eserleri Hukukunda ‹ntihal ve Esinlenme, Ankara: Seçkin Y.
Dan›fltay, Sekizinci Daire, E.1999/896, K.1999/7670, 14.12.1999.
Dan›fltay, Sekizinci Daire, E.2000/1806, K.2001/3586, 05.07.2001.
Eren, Fikret. (2010). Borçlar Hukuku (Genel Hükümler), 12.Bask›, ‹stanbul: Beta Y.
Ertekin, Cumhur, Berker, Nihat, Tolun, Asl›han ve Ülkü, Dincer. (2002). Bilimsel Araflt›rmada Etik ve Sorunlar›, Türkiye
Bilimler Akademisi.
Gökyayla, K. Emre. (2009). Fikir ve Sanat Eserleri Hukukunda ‹ntihal Kavram›, Fikrî Mülkiyet Hukuku Y›ll›¤› 2009, ‹stanbul.
Gözler, Kemal. (2010). Karfl›laflt›rmal› Anayasa Hukukunda Af Yetkisi, http://www.anayasa.gov.tr/files/pdf/anayasa_yargisi/ anyarg18/GOZLER.PDF, [Eriflim: 9 Eylül 2010].
Gürsul, Fatih. (2010). Akademik At›f Çeteleri, Türkiye Newsweek, 21 Kas›m-28 Kas›m 2010.
IMD. (2010). International Institute of Management Development,
upload/scoreboard.pdf.
http://www.imd.ch/research/publications/wcy/
Kazanc› Biliflim ‹çtihat Bilgi Bankas›. (2010). http://www.kazanci.com/kho2/ibb/anaindex.htm
Keyman, Selahattin. (1965).Türk Hukukunda Af (Genel Af - Özel Af), Doktora Tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi
Bas›mevi.
Koç, Sermet. (2010). Yay›n Eti¤i ‹hlalleri ve Hukuksal Düzenlemeler, http://www.saglikpaneli.com/content.asp?
content_id=2148&connection_id=2&connection_table=1&content_type=14 [Eriflim: 5 Eylül 2010].
Koç, Sermet. (2005). Yay›n Eti¤i ‹hlalleri ve Yasal Sonuçlar›, Hekim Forumu, 161: 30-32, [Eriflim: 20 Haziran 2010].
Öncü, Özge. (2010). Fikir ve Sanat Eserleri Hukukunda ‹ktibas ve S›n›rlar›, Ankara.
Özcan, Hüseyin. (1980). Ansiklopedik Hukuk Sözlü¤ü, Ankara.
345
Uluslararas› Yüksekö¤retim Kongresi: Yeni Yönelifller ve Sorunlar (UYK-2011), 27-29 May›s 2011, ‹stanbul
Öztan, F›rat. (2003). Ba¤›ml› Eserler, Prof. Dr. Turgut Kalpsüz’e Arma¤an, Ankara: Turhan Kitabevi.
Öztan, F›rat. (2008). Fikir ve Sanat Eserleri Hukuku, Ankara: Turhan Kitabevi.
Parlat›r, ‹smail. (2009). Osmanl› Türkçesi Sözlü¤ü, 2. Bask›, Ankara: Yarg› Y.
Plagiarism. (2010). http://www.plagiarism.org/plag_article_types_of_plagiarism.html.
Plagiarism, http://www.plagiarism.org/plag_article_what_is_plagiarism.html [Eriflim: 9 Eylül 2010].
Radikal Gazetesi. (2009). http://www.radikal.com.tr/Radikal.aspx?aType=RadikalDetay&ArticleID=947830&Date=
02.08.2009&CategoryID=77, (Eriflim: 20 Eylül 2010).
Ruacan, fievket. (2010). Bilimsel Araflt›rma ve Yay›nlarda Etik ‹lkeler, http://www.ulakbim.gov.tr/servisler/uvt/tip/sempozyum/sruacan2.pdf, [Eriflim: 20 Haziran 2010].
Ruacan, fievket. (2009). “Türkiye’de Bir Etik Serüveni: Doçentlik S›nav› Etik Komisyonu”, Sa¤l›k Bilimlerinde Süreli
Yay›nc›l›k – 2009, Türk T›p Dizini, 41-44, http://www.ulakbim.gov.tr/cabim/vt/uvt/tip/sempozyum7/ruacan.pdf, [Eriflim: 20
Haziran 2010].
Sabah Gazetesi. (2010). http://www.sabah.com.tr/Egitim/2010/05/27/universite_kontenjanlari_artacak_mi [Eriflim: 1 Eylül
2010].
Tekinalp, Ünal. (1999). Fikri Mülkiyet Hukuku, ‹stanbul: Beta Y.
TUBA. (2010). www.tuba.gov.tr/userfiles/image/files_tr/yayinlar/yayin_data/bilimsel.pdf, [Eriflim: 10 Eylül 2010].
Türk Hukuk Kurumu. (1991). Türk Hukuk Lûgat›, 3. Bask›, Ankara: Türk Hukuk Kurumu Y.
Uçak, Nazan Özenç ve Birinci, Hatice Gülflen. (2008). Bilimsel etik ve intihal, Türk Kütüphanecili¤i, 22(2): 187-204.
University of Maryland. (2010). http://www.umuc.edu/distance/odell/cip/links_plagiarism.shtml#detection, [Eriflim: 20
Eylül 2010].
Ünal, Mehmet. (2006). Ferdi (Özel) Mülkiyetin Tarihi, Dini ve Befleri Kökenleri, Prof. Dr. Fikren Eren’e Arma¤an, 901930, Ankara: Yetkin Y.
World Economic Forum. (2010). http://www3.weforum.org/docs/WEF_GlobalCompetitivenessReport_2010-11.pdf.
Y›lmaz, Ejder. (1996). Hukuk Sözlü¤ü, 5. Bask›, Ankara: Yetkin Y.
346