D - Prof. Dr. Binnur YEŞİLYAPRAK

DAVRANIŞI BİÇİMLENDİRME
TEKNİKLERİ
Prof.Dr.Binnur YEġĠLYAPRAK
Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri
Fakültesi
( Türk PDR-DER BaĢkanı)2008
www.binnuryesilyaprak.com
Davranışçı Yaklaşım
Temel Önermesi:Çevre
koĢulları,uyarıcılar denetlenerek
davranıĢı biçimlendirmek olasıdır!
Kuramlar:Klasik KoĢullanma
Edimsel KoĢullanma
www.binnuryesilyaprak.com
TEKNİKLER
Olumlu PekiĢtirme(ödül ve teĢvik)
PekiĢtirmeme(sönme)
Cezalandırma
Ortamı DeğiĢtirme
Bıktırma
Zıt Tepki Yöntemi
Premack Ġlkesi(büyükanne kuralı)
www.binnuryesilyaprak.com
1.Olumlu Pekiştirme
(Ödül):Çocuğun yaptığı bir davranıĢı
tekrar etmesi için onun hoĢuna
gidecek bir ödül sunulması
(HoĢa giden uyarıcı ortama katılıyor.)
www.binnuryesilyaprak.com
Aferin;masanı ne güzel toplamıĢsın.
ArkadaĢına yardım etmenden çok
etkilendim,seninle gurur duyuyorum.
Sınıfını geçtiğin için bu yıl güzel bir
tatili hak ettin!
www.binnuryesilyaprak.com
UYARI:Ödülün fazla kullanılması etkiyi
azaltabileceği gibi çocuk ödül için
davranıĢ ortaya koyar hale gelebilir!
www.binnuryesilyaprak.com
2.Olumsuz Pekiştirme:Çocuğun
yaptığı bir davranıĢı tekrar etmesi
için onun hoĢuna gitmeyen bir
durumdan kurtarılması
(HoĢa gitmeyen uyarıcı ortamdan
çekiliyor)
www.binnuryesilyaprak.com
Tabağına konulan yemekleri bitiren
Arda’ya annesi o akĢam sevmediği
balık yağı hapını içirmiyor.
Yazılı sınavdan yüksek not alan
Zeynep’i öğretmen sözlüye
kaldırmıyor.
www.binnuryesilyaprak.com
Sigara içmediğinde öksürük nöbetleri
azalıyorsa,sigarayı bırakma olasılığı
artacaktır.
Cezadan kaçınmak için yapılan
davranıĢlar da çoğu kez olumsuz
pekiĢtiricilerdir.Örneğin;ödevi yaptığı
için o gün öğretmeni tarafından
azarlanmamak(Azarlanmak,
ortamdan çıkmıĢ olur)
www.binnuryesilyaprak.com
3.Pekiştirmeme:Çocuğun yaptığı
istenmeyen /olumsuz davranıĢına
herhangi bir tepki
göstermeme,görmezden
gelme,üzerinde durmama.Böylece
pekiĢtirilmeyen davranıĢ
kendiliğinden kaybolacaktır.
(sönme)
www.binnuryesilyaprak.com
Dikkat çekmek için yaramazlık yapan
çocuğa ilgi gösterilmezse bir süre
sonra vazgeçer (umarız!)
Ġstediğini ağlayarak elde etmeye
çalıĢan çocuğa eğer bu durumda
istediği yapılmazsa(annenin sabrının
çocuğun inadından daha güçlü olması
gereklidir)çocuk bu davranıĢı bırakır.
www.binnuryesilyaprak.com
UYARI : Bu yöntemi uygulamak için
önce “Öfke Denetimi Eğitimi” alınız!
www.binnuryesilyaprak.com
4. Cezalandırma: Çocuğun
istenmeyen bir davranıĢı
tekrarlamaması için hoĢa gitmeyen
bir durum sunulması
veya bir ödülden mahrum edilmesi.
www.binnuryesilyaprak.com
Yazıklar olsun! Bu davranıĢ sana hiç
yakıĢmadı! (azarlamak)
KardeĢine tokat attığın için bu akĢam
odandan çıkmayacaksın.
Bu kırık notlar nedeniyle bu yaz tatile
değil, dershaneye gideceksin.
www.binnuryesilyaprak.com
UYARI : Ceza, istenmeyen davranıĢı
sadece bastırabilir ve olumsuz yan
etkileri vardır. Bu yüzden eğitimde
pek tercih edilmez.
www.binnuryesilyaprak.com
5.Ortamı değiştirme: Ġstenmeyen
davranıĢa neden olan ortam
değiĢtirilmeye, o davranıĢa eĢlik
eden uyarıcılar ortadan kaldırılmaya
çalıĢılır.
www.binnuryesilyaprak.com
Öğrenciler uzun süre oturmaktan
sıkıldıkları için gürültü yapıyorlarsa ders
etkinlikleri onları aktif kılacak Ģekilde
düzenlenir.
Eğer babanın koyduğu kurallara karĢı
çıkılıyorsa, kuralları onun koyması
istenebilir.
Çocuk evde top oynarken cam eĢyalar
kırılıyorsa,ona top oynayacağı uygun bir
ortam hazırlanabilir.
www.binnuryesilyaprak.com
6.Bıktırma : Ġstenmeyen
davranıĢtan vazgeçilmesini sağlama
yöntemlerinden biri de, bazı
durumlarda, o davranıĢı bıkıncaya
kadar yaptırmaktır.
Örneğin, çocuğun izinsiz çikolata
almasını engellemek için ona
yiyebileceğinden çok çukulata alıp
hepsini bir kerede yemesi için
zorlayınız.
www.binnuryesilyaprak.com
Kibritle oynamasını istemiyorsanız
bıkıncaya kadar kibrit yaktırınız.
www.binnuryesilyaprak.com
UYARI : Çocuk, çukulata nedeniyle
allerji olabilir! Kibrit nedeniyle yangın
çıkarabilir!
www.binnuryesilyaprak.com
7. Zıt tepki yöntemi : Ġstenmeyen
davranıĢı meydana getiren uyarıcı, sevilen
ve daha baskın geleceği umulan bir uyarıcı
ile birlikte sunulur. Böylece olumlu
uyarıcıya verilen tepki diğerinin yerine
geçer.
www.binnuryesilyaprak.com
Örneğin,sevmediğiniz bir yiyeceği
sevgiliniz yiyorsa iki seçenek söz
konusu:
Ya sevgilinizden nefret edeceksiniz
Ya da o yiyecek sizde eskisi kadar
olumsuz tepki yaratmayacak
(eminim ikinci alternatif geçerli
olacak)
www.binnuryesilyaprak.com
8.Premack Ġlkesi ( Büyükanne kuralı)
Az tercih edilen bir davranıĢ/etkinliği;
çok arzulanan bir davranıĢın öncesine
koyma. Böylece arzu edilen davranıĢı
“olumlu pekiĢtirme” olarak kullanma
www.binnuryesilyaprak.com
Eğer yemeğini bitirirsen dondurma
yiyebilirsin.
Ödevini tamamladıktan sonra
TV.seyredebilirsin.
Tahtadaki problemleri çözen bahçeye
çıkabilir.
www.binnuryesilyaprak.com
Davranışı biçimlendirmede geçerli
İLKELER
DavranıĢı biçimlendirme yöntemleri
her durumda, herkes için geçerli ve
etkili kesin çözümler değildir.
DavranıĢı NEDEN değiĢtirmek
istiyoruz? Mantıklı ve geçerli
GEREKÇELERĠNĠ bireyin anlamasını
sağlayınız.
www.binnuryesilyaprak.com
Bireyin yaĢını, geliĢim ve kiĢilik özelliklerini
tanıyarak uygun yöntem seçilebilir.
Yöntemlerin iĢlemesi bireyin sizinle iĢbirliği
yapmasına bağlıdır. ZıtlaĢma,otorite
kurma vb.yaklaĢımlar yararlı değildir.
DavranıĢı biçimlendirmede sağlıklı iletiĢim
ilkeleri (koĢulsuz kabul,içtenlik,empati)
çok önemlidir.
www.binnuryesilyaprak.com
Çocuğunuzda davranıĢ değiĢtirme
yöntemlerini önce kendinize
uygulayınız!
www.binnuryesilyaprak.com
TÜRK PDR-DER ĠZLEDĠĞĠNĠZ ĠÇĠN
TEġEKKÜR EDERĠZ.
www.binnuryesilyaprak.com