Müzik Öğretmeni Yeterlikleri ve Güncel Müzik Öğretmenliği Lisans

Müzik Öğretmeni Yeterlikleri ve Güncel Müzik Öğretmenliği Lisans

MÜZ K Ö RETMEN YETERL KLER VE GÜNCEL MÜZ K Ö RETMENL
L SANS PROGRAMI *
Yrd. Doç. Dr. Nesrin KALYONCU†
*1924-2004 Musiki Muallim Mektebinden Günümüze
Müzik Ö retmeni Yeti tirme Sempozyumu Bildirisi
SDÜ, 7-10 Nisan 2004, Isparta
ÖZET
Bu çalı mada, uygulanmakta olan merkezi müzik ö retmenli i lisans programının temel müzik
ö retmeni yeterlikleriyle ili kisi incelenmi tir. Analizler, program derslerinin genel olarak, müzik
alan bilgisi, müziksel davranı lar, ö retme yeterlikleri ve ö retmenlik meslek bilgisiyle ilgili
yeterlikleri kazandırmaya yönelik oldu unu göstermi tir. Bununla birlikte, içerik ve süre
tutarsızlı ı, ö retim derslerinin müzik alanıyla ili kilendirilmemesi, ara tırma derslerinin ihmali ve
bazı derslerin a ırlıklarının dengelenmemesi gibi sorunlar da saptanmı tır.
Anahtar Kelimeler: Müzik ö retmeni yeterlikleri; 1998 müzik ö retmenli i lisans programı
Zusammenfassung
In dieser Arbeit wird der Zusammenhang zwischen den Musiklehrerqualifikationen und dem
zentralen Studienprogramm zur Musiklehrerausbildung dargestellt. Die Analyse des Programms
veranschaulicht uns, daß sich die vorgegebenen Fächer auf vier grundlegende Bereiche der
Musiklehrerqualifikationen verteilen. Diese Bereiche umfassen Qualifikationen bezüglich der
Musikkenntnisse, musikalischer Umgangsweisen, Allgemeiner Didaktik und der beruflichen
Kenntnisse. Die Untersuchung ergab, daß es in einigen Bereichen auch Probleme, wie
Unkonsequenz zwischen vorgesehenen Inhalten und Studiendauer, mangelhafte Bezugnahme
didaktischer Fächer auf Musik, Ignoranz der Forschungsfertigkeiten sowie mangelnde
Gleichgewicht zwischen einigen Fächern, gibt.
Stichwörter: Musiklehrerqualifikationen; das zentrale Studienprogramm zur
Musiklehrerausbildung von 1998
1. G R
Ülkemizde cumhuriyet reformları çerçevesinde kurumsalla an müzik ö retmenli i
e itimi, üç çeyrek asrı a an bir geçmi e sahiptir. 1924 yılında Musiki Muallim Mektebi`nin açılı ı
ile varlık bulan bu ö renim dalı, Ankara Devlet Konservatuarı ve Gazi E itim Enstitüsü gibi
kurumların çatısı altında köklenip geli meye çalı mı , yeni yapılanma arayı ları esnasında yerli
ve yabancı uzmanların görü ve i birli ine gereksinim duyulmu tur. Müzik ö retmenli i e itimi
uzunca yıllar P. Hindemith`in (1895-1963) 1936`da olu turdu u programla‡ gerçekle mi ,
zamanla çe itli modeller uygulansa da bunlar Hindemith tasla ının iskeletini korumu lardır.
Müzik ö retmeni yeti tirme i inin 1982 yılından itibaren üniversiter sisteme dahil edilmesiyle
§
birlikte de, bu süreç akademik bir boyut kazanır.
Müzik ö retmenli i e itimi, konum, yapı ve programlarını etkileyen en son de i ikli i ise
geçti imiz yüzyılın sonunda ya amı tır. Bu de i im, çe itli faktörlerin hizmet öncesi ö retmen
e itiminde bazı düzenlemeleri gerektirmesinden kaynaklanmı tır. Türkiye`de dönü üm geçiren
sosyo-kültürel yapı ve e itim alanında son yıllarda gerçekle en reformlar yeni önlemlerin
alınmasında ba lıca rolü oynar. Küreselle me ve bireyselle me ba lamında çözülen alı ılmı
ya am biçimlerinin yeti ecek insandan yeni nitelikler beklentisi, zorunlu temel e itimin sekiz yıla
çıkarılması, program geli tirme teorilerinin yaygınlık kazanmasıyla tüm bran lardaki amaç ve
içeriklere yeni bir düzenleme getirilmesi ya da geli en teknolojinin e itime olan etkisi bunlar
arasında önemli bir yer tutar.
1990-1999 yılları arasında Yüksekö retim Kurulu ve Milli E itim Bakanlı ı`nın ortakla a
yürüttü ü Milli E itimi Geli tirme Projesi, ö retmen e itimi alanındaki yeniliklerde belirleyici
†
‡
§
Abant zzet Baysal Üniversitesi, Güzel Sanatlar E itimi Bölümü, ME ABD, [email protected]
Ayrıntılı bilgi için bkz. Hindemith/Oransay 1983.
Türkiye Cumhuriyeti tarihinde müzik ö retmenli i e itiminin geli im çizgisi hakkında bkz. entürk 2000 & 2001; Uçan 1994.
olmu tur. Ö retmen yeti tiren programların geli tirilmesi veya yenilenmesi, ö retim bilgisi ve
metodoloji alanlarındaki eksikli i gidermek amacıyla yurt dı ına yüksek lisans, doktora ve
ara tırma yapmak üzere personel gönderilmesi, fakülte-okul koordinasyonunu sa lamaya
yönelik düzenlemeler ve e itim fakültelerine araç-gereç temininin yanı sıra bazı bölümlerin
**
yapısal de i imi de projenin konsantre oldu u temel çalı ma yönleridir. Bu ba lamda e itim
fakülteleri müzik e itimi bölümleri anabilim dalına dönü türülmü ve resim-i e itimi anabilim
dalıyla birlikte Güzel Sanatlar E itimi Bölümü adı altında birle tirilmi tir.
Proje çerçevesinde, yürürlükte olan müzik ö retmenli i programları da yeniden düzenlenip
standartla tırılarak, 1998 yılından itibaren merkezi sistem yönergelerine göre uygulanmaya
ba lanmı tır. YÖK`ün bu revizyon için öne sürdü ü gerekçelerin ba ında e itim fakülteleri
ö retmen yeti tirme programlarında ya anan hedef karma ası gelmektedir. Yapılan
ara tırmalar, ö retmen yeti tirme esas hedefinin ihmal edildi ini ve bazı bölümlerin ihtiyaç
††
fazlası olan veya hiç talep olmayan alanlarda büyümeyi tercih ettiklerini ortaya koymu tur.
Ö retmen yeti tirmesi gereken programların mesle e yeterince hazırlamadıkları ve ö renimle
meslek ya amı arasında tutarsızlıkların olu tu u gerekçesi temel alınmaktadır.‡‡ Bundan dolayı
yeni düzenleme, “E itim Fakültelerinin en önemli misyonlarından birinin ö retmen yeti tirme
§§
oldu unu önemle vurgulamaktadır” .
Ö retmen ya da müzik ö retmeni yeti tirme i inin etkili ve amacına uygun olarak
gerçekle ebilmesi, adayların temel ö retmen niteliklerini kazanabilecek ekilde e itilmelerine
ba lıdır. Bu da, ö retmenlik e itimi sürecinin ö retmen yeterliklerine göre planlanması ve
yürütülmesiyle mümkündür. Bu çalı mada, yukarıda sözü edilen gerekçeler do rultusunda
yenilenen müzik ö retmenli i lisans programı irdelenmi ve temel müzik ö retmeni
yeterlikleriyle ili kisi ara tırılmı tır. Ara tırmanın tipi doküman analizi, yöntemi ise yapılandırılmı
nitel içerik analizidir. Buna göre analizler programın tüm boyutlarını kapsamayıp, ara tırmacının
temel aldı ı kategorilerle sınırlıdır.
2. MÜZ K Ö RETMEN YETERL KLER
Ö retmen yeterlikleri kavramı, bir ö retmenin sahip olması gereken temel nitelikleri ve
donanımları i aret etmektedir. Almanya gibi bazı ülkelerde yasalarla belirlenmi olan ö retmen
yeterlik alanları***, ülkemizde 1990`lı yıllarda tartı ılmaya ba lanmı tır.††† Türk müzik e itimi
literatüründe, müzik ö retmeninin sahip olması gereken özellikleri çe itli açılardan tanımlayan
‡‡‡
Bununla birlikte, çok yönlü bir müzik ö retmeni yeterlik alanları
çalı malar bulunmaktadır.
modeli ise göze çarpmamaktadır. Genel ö retmen yeterliklerini içeren modellerin e itim bilimsel
literatürden müzik e itimi alanına transferi de tek ba ına yeterli de ildir. Çünkü günümüzün
müzik ö retmeni niteliklerini ortaya koyarken, mevcut sistemin yönetsel düzeyde belirledikleri ve
pedagojik tanıtların yanı sıra, alanın do ası da göz önünde tutulmalıdır.
De i ik okul kademelerinin yeni ö retim programları ve ders kitapları incelendi inde,
geleneksel müzik dersi resminin dönü üm geçirmekte oldu unu tespit etmek mümkündür. Yeni
hedef, içerikler ve metodolojik geli meler, müzik dersinden ve müzik ö retmeninden salt arkı
§§§
Müzik e itimi
söyleyip çalgı çalma i leminin ötesinde de taleplerde bulunmaktadırlar.
bölümlerinin akademik ya ama entegresinden bu yana gittikçe artan bilimsel ara tırma ve
tutumların alandaki etkileri de bu imajla yetinilemeyece ini açıkça göstermektedir. Kısaca ifade
etmek gerekirse; müzik ö retmeninin i lev alanı artık oldukça geni lemektedir.
Müzik ö retmeni yeterlikleri için, genel ö retmen yeterliklerinden yola çıkılarak
****
a a ıdaki gibi bir model önerilebilir.
**
Milli E itimi Geli tirme Projesi ilk ve ortaö retimin yanı sıra ö retmen yeti tirme alanında e itimi geli tirip desteklemek, söz
konusu kademelere eleman yeti tirmek ve kaliteyi artırmak amacıyla Dünya Bankası kredisi ile finanse edilen bir projedir. Bu
konuda ayrıntılı bilgi için bkz. Nartgün 2001.
††
Bkz. YÖK 1998a, s. 15.
‡‡
YÖK`ün öne sürdü ü di er gerekçeler, standardizasyon sorunu, ö retim bilgisi ve metodoloji alanının ihmali, teori-uygulama
dengesinin kurulamaması, kaynakların tutumsuz ve ki isel kullanımı vb. noktalara yo unla maktadır. Gerekçeler hakkında ayrıntılı
bilgi için bkz. ibid.
§§
bid.
***
Bkz. örne in Ministerium für Bildung, Jugend und Sport des Landes Brandenburg 1999.
†††
Bkz. Demirel 1999, s. 54ss. & 2002, s. 193; MEB 2002; Sands ve di er. 1997.
‡‡‡
Bkz. örn. “Müzik E itimi ve Onun Temel Ö esi Müzik Ö retmeni” sempozyum bildirileri; Uçan 1999.
§§§
Bkz. Kalyoncu 2002, s. 114ss.; MEB 1991 & 1994.
****
Bkz. Demirel 2002; Kalyoncu 2003; Sands op. cit.
1-Müzik Alan Bilgisi
Müzik ö retmeni, müzi in temel özellikleri, yasaları, kuramları, ilkeleri, temel ö eleri,
bu ö eler arasındaki ili kiler ve müzi in tarihsel geli imi hakkında gerekli bilgi
düzeyine ula mı olmalıdır. Müzi in, ya adı ı toplum ve di er kültür çevrelerindeki
ekilleni ini ve i levlerini tanımalı, müzik dersinin kültürün aktarılması ve ona katkı
sa lanması için belli roller oynadı ının bilincine varmalı ve bu sorumlulu u
ta ımalıdır.
2-Müziksel Davranı Biçimleriyle Aktif Bir li ki
Müziksel davranı alanları, bireyin müziksel olarak biçimlenece i, davranı lar
edinece i temel yönleri kapsamaktadır. Müzik ö retmeni, temel müziksel davranı
alanlarında çe itli ö renim deneyimleri geçirmi olup, bunları dersinin her a amasına
††††
ta ıyabilmelidir. Temel müziksel davranı alanları unlardır:
Müzik yaratma: deneme, do açlama, besteleme, düzenleme vs.
Müzik yapma: bireysel ve toplulukla çalma, söyleme vs.
Müziksel dönü türme: müzi i devinim, dans, pantomim, drama,
resim, simgesel ve non-verbal anlatım vb. ifade biçimlerine dönü türme
vs.
Müzik dinleme: analitik, duygusal, birle tirici vb. dinleme,
özümseme vs.
Müzik üzerinde dü ünme: analitik, ele tirel, betimsel vb. dü ünme,
tartı ma vs.
Müzi i anlama: müzi in kuramını, yapısını, içeri ini, stilini, etkisini
vb. anlama vs.
3-Müzik Ö retimi Yeterlikleri
A ırlıklı olarak ders ve sınıf ortamıyla ilgili olan ö retim bilgisi donanımları, tüm
ö retmenlik dallarının en spesifik yanlarından birisidir. Ö retmen ö renciyi genel ve
müziksel geli im özellikleriyle tanımalı, biçimlendirece i bu materyale özgü ö renme
yakla ımlarına hakim olmalıdır. Müzik alan bilgisini ö renciye etkili olarak
aktarabilmek ve müziksel beceriler olu turmak için ö retme ve ö renme sürecini
organize etme, yönetme, yürütme, yönlendirme ve de erlendirmeyi ilgilendiren
‡‡‡‡
§§§§
didaktik
ve metodolojik nitelikleri kazanmı olmalıdır.
4-Ö retmenlik Meslek Bilgisi
Müzik ö retmeni, ö retmenlik mesle ine özgü bilgi, beceri ve tutumları ve
profesyonel özellikleri kazanmı olmalıdır. Bu kapsamda mesle inin gerçekle ti i
okul ortamını, ba ımlılıklarını ve sınırlarını tanımalı, mesle indeki aktüel e ilim ve
yönelimlerle tanı malıdır. Hizmet içi e itim ve geli im etkinliklerine katılma,
meslekta larıyla i birli i, rehberlik hizmetlerini destekleme ve ö rencilerle ileti im
kurma, ö renci velileriyle ili kiler, okuldaki genel e itim etkinlikleri yanı sıra planlı ve
sistemli çalı ma, sorumluluk, zamanı iyi kullanma vb. noktalarda pratik yeterliklere
sahip olmalıdır.
5-Bireysel/Ki isel Özellikler
Ki ilere göre farklılıklar gösteren bireysel özellikler, müzik ö retmenlerinin mesleki
ba arılarını son derece etkileyecektir. Güdüleyicilik, ba arıya odaklanmı lık,
ara tırıcılık ve yeniliklere açık olma, üreticilik, kendi performansı üzerinde dü ünme ve
geli meye isteklilik gibi özellikler bunlar arasında sayılabilir.
††††
lk olarak Venus tarafından ders içerikleri olarak ortaya koyulan müziksel davranı alanları “Produktion, Reproduktion,
Rezeption, Transposition, Reflexion” (Venus 1984, s. 21) olarak sıralanmı lardır. Bu temel model, benzer ve farklı yönlere giden
ba ka modellerin olu masına da öncülük etmi tir (bkz. Kaiser/Nolte 1989, s. 31ss.). Müziksel davranı alanları, bugün Avrupa`da
müzik dersinin vazgeçilmez boyutlarını olu turur ve genel planlamadan yönteme kadar her düzeyde göz önünde bulundurulur (bkz.
Kalyoncu 2002, s. 158).
‡‡‡‡
Yunanca didaskein`den gelen ve ö retme anlamını ta ıyan didaktik kelimesi (bkz. Trapp 1994, s. 172), Türkçe`ye ö retici,
ö retim yöntemlerini ele alan bilim, ö retim bilgisi (TDK 1992, s. 370) olarak çevrilmi tir. Geni anlamda ö retme ve ö renme
bilimi, dar anlamda ise ders teorisi olarak nitelenen bir alanı temsil eden didaktik, pedagoji ve metodolojiden tam olarak
sınırlanamadı ı gibi, ö retim programlarıyla ve ö renim içerikleriyle de sıkı ili kisi olan bir alt disiplindir (bkz. Trapp ibid.;
Kaiser/Nolte op. cit., s. 16ss.).
§§§§
Ö retmenlerde bulunması gereken ö retme yeterlikleriyle ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. Demirel 2002; Sands op.cit. Adı geçen
kaynaklarda, didaktik ve metodolojik yeterlikler bazı pedagojik özelliklerle birlikte ayrı tırılmaksızın “Ö retme-ö renme sürecini
yönetme” ba lı ı altında sunulmaktadır.
3. PROGRAM DERSLER N N MÜZ K Ö RETMEN YETERL KLER YLE L K S
Yeni programın hedefine ula abilmesinde, öngörülen ve tanımlanan derslerin müzik
ö retmeni yeterlikleriyle örtü mesi önemli bir rol oynayacaktır. Burada bunu tespit etmeye
*****
çalı mak için, program derslerinin ö retmen yeterlik alanlarına da ılımı yapılmı tır (Tablo 1).
Da ılım yapılırken ders tanımları belirleyici olmu tur. Bazı dersler birden çok yeterlik alanıyla
ili kili oldu undan, mutlaka bir alanda sınırlanamayacakları açıktır. Bundan dolayı, sınıflama
yapılırken genel e ilimler ve birincil ö renme alanları temel alınmı tır. Derslerin okutulması ön
görülen dönem sayıları ve toplam kredileri ise parantez içinde verilmi tir.
Tablo 1: Müzik ö retmenli i temel yeterlik alanları ve program derslerinin bu alanlara da ılımı.
Müzik Alan
Bilgisine
Yönelik Dersler
Müzik Teorisi
ve ( itme E itimi)
(3-15)
Müzik Tarihi (1-2)
Müziksel Davranı
Biçimlerine Yön.
Dersler
Ö retim
Yeterliklerine
Yönelik Dersler
Ö retmenlik
Meslek Bilgisine
Yön. Dersler
Piyano (6-12)
Geli im ve Ö renme
(1-3)
Ö retm. Mesl.
Giri (1-3)
Bireysel Çalgı E t. (8-8)
Sınıf Yönetimi (1-3)
Okul Deneyimi-I
(1-3)
Rehberlik (1-3)
Müzik Kültürü (1-3) Elektronik Org E t. (1-2) Ö retimde Planlama
ve De erlendirme (14)
Türk Halk Müzi i
Okul Çalgıları (3-6)
Ö retim Tekn. ve
(1-2)
Materyal Geli tirme
(1-3)
Türk Sanat Müzi i Okul Bandosu (1-2)
Özel Ö retim
(1-2)
Yöntemleri (2-6)
Güncel/Poplr.
Orkestra/Oda Müzi i (3- Okul Deneyimi-II (1-3)
Müzik (1-2)
9)
Ö retmenlik
Orkestra/Oda Müz. ve
Yön.(1-2)
Uygulaması (1-5)
Bireysel Ses E itimi (24)
Toplu Ses E itimi (2-4)
Koro (3-6)
Koro ve Yönetimi (1-2)
Bireysel
Geli ime
Yönelik
Dersler
Türkçe (2-4)
Yabancı Dil
(2-6)
Bilgisayar (1-3)
E lik/Korrepetisyon (1-1)
Toplam Kredi: 26
E it. Müzi i Besteleme
(1-3)
Oyun, Dans ve Müzik
(1-2)
Toplam Kredi: 63
Toplam Kredi: 27
Toplam Kredi: 12 Toplam
Kredi: 10
Tabloda görülen temel alan bilgisi dersleri, müzik bilimleri kökenlidir ve öncelikle müzik teorisi,
tarihi ve kültürüne yöneliktir. Programda ülkemiz müzik kültürünün/ya amının ana türlerine ve
popüler müzik††††† yönlerine de yer açılmı tır. Alan bilgisine yönelik dersler içerisindeki a ırlık
Müzik Teorisi ve itme E itimi bran ındadır. Müzik teorisi ve i itme e itiminin, aralarındaki sıkı
ili kiye ra men yine de kendi ba ına kollar oldu u pek dikkate alınmamı , birbiriyle ba lantılı
birçok konu alanını kapsayan kompleks bir ders olarak planlanmı tır. Bilindi i gibi müzik teorisi,
ses, notasyon, müziksel ö eler, müziksel yapı, biçim, armoni vb. ile ilgili bilgileri içerirken,
geleneksel anlamda i itme e itimi ise bireyin, sesleri, ses örgülerini, metrik, ritmik, melodik ya
da armonik yapıları ayrı ayrı ve bir bütün olarak algılamasını, bellemesini, müzik yazısına
dönü türmesini, solfeji ve hatta müziksel yaratıcılık çalı malarını hedefleyen bir derstir. Müzik
*****
Ayrıca bkz. Kalyoncu 2003, s. 5. Müzik Ö retmenli i Lisans Programında öngörülen derslerin tümü ve tanımları için bkz.
YÖK 1998b, s. 79ss.
†††††
Programda güncel müzik ve popüler müzik kavramlarının e anlamlı kullanılması dikkat çekicidir. Bu iki kavramın tekrar
gözden geçirilmesi ve dersin amacına uygun olan nitelemenin kullanılması yararlı olabilir.
biçim ve stil bilgisi, armoni ve kontrpuan bilgisinin de bu ders kapsamında yürütülmesi, içerikleri
fazlasıyla yo unla tırmı tır. Ayrıca tüm bunların üç dönemde, 15 kredilik bir ö renim
ya antısıyla kazandırılması ön görülmektedir. Yine, Müzik Tarihi dersi için verilen süre de
içeriklerle do ru orantılı de ildir. Tanımı müzi in Türk toplumunda ve dünyadaki tarihsel
geli imini, müzik akımları ve dönemlerini içeren bu ders, bir dönemlik ve iki kredilik olarak
planlanmı tır.
Programın 63 kredilik en a ırlıklı alanını müziksel davranı lar kazandırmaya yönelik
dersler olu turmaktadır. Bireysel ve toplu söyleme/çalma dersleri bu alanın bel kemi ini
olu turmaktadır; yani müzik yapma`ya yönelik dersler ön plandadır. Yeni programda, okul müzik
e itiminde kullanılabilecek olan flüt, mandolin vb. ile birlikte Orff çalgılarının da dikkate alınması
hedeflerle tutarlılık göstermektedir. E itim Müzi i Besteleme‡‡‡‡‡ dersi müziksel yaratıcılı ın
geli imine hitap eder ve bu yönde tanımlanmı tek derstir. Ba lı ba ına do açlamaya imkan
§§§§§
tanıyan bir bran bulunmayıp, bu ders ve E lik
gibi bazı dersler kapsamında satır arasında
da olsa, do açlama çalı maları anılmaktadır. Oyun, Dans ve Müzik dersi ise müzik ö retmeni
adaylarının müzi i de i ik ifade alanlarına transfer etmesi ya da farklı ifade ve gösteri
alanlarının ö elerini müzi e dönü türebilmesi için fırsatlar sunar. Programda, müzik dinleme ve
müzik üzerinde dü ünme imkanı sa layacak analitik yakla ımlı derslerin ba ımsız olarak yer
almadı ı görülmektedir.
Müzi in didakti i ve metodolojisi geli mi ülkelerde ba lı ba ına bir alan olup, geni bir
literatür ve materyal altyapısına sahipken, ülkemizdeki müzik ö retmeni yeti tirme süreçlerinde
******
ö retim dersleri ihmal edilmi tir.
Yeni programda bu tür derslerin çe it ve a ırlıklarının arttı ı
††††††
Programda ö retmenlik formasyonu dersleri adı altında toplanan didaktik ve
söylenebilir.
metodolojik dersler, genel olarak geli im ve ö renme psikolojisi, ö retim bilgisi ve müzik
ö retim yöntemleri kollarına ayrılabilirler. Ayrıca okullardaki ö retim uygulamaları için verilen
süre de artırılmı , ö rencilerin teorik ö renmelerini sahaya ta ıyabilmeleri için imkan
sa lanmı tır. Bu derslerde edinilen ö renme ya antıları müzik ö retmenini mesle inin özüne,
yani müzik ö retmeye hazırlayacaklardır. 1998 programında, ö retim alanını ilgilendiren
derslerin (Tablo 1, Sütun 3) tanımlarında yer alan ö retme yeterlikleri a a ıdaki gibi
özetlenebilir:
1.
Ö renme-Ö retme Sürecini Planlama
-Derse özgü kısa ve uzun süreli program yapma
-Derse özgü ö renme prensiplerini belirleme
-Hedef, içerik ve yöntemleri seçme
-Gerekli ö renme materyallerini hazırlama ve geli tirme vb.
2. Ö renme-Ö retme Sürecini Yönetme ve Yürütme
-Ö renim ortamını organize etme
-Ders sürecini artikule etme ve yönlendirme
-Amaç ve içeriklere uygun genel ve müziksel ö retim yöntemlerini
kullanma
-Dersin sosyal formlarını kullanma
-Ö retim materyallerini ve teknolojilerini etkili kullanma
-Sınıf denetimini sa lama
-Geli ebilecek problem durumlarında kontrolü sa lama vb.
3. Ö renme-Ö retme Sürecini De erlendirme
-De erlendirme kriterlerini ve yöntemini belirleme
-Etkili bir biçimde ö renme kontrolünü gerçekle tirme
‡‡‡‡‡
E itim Müzi i nitelemesinin bir kez daha gözden geçirilmesi önerilebilir. Tartı malı olan bu kavram e itim sürecinde amaca
göre her tür müzi in kullanılabilece ini göz ardı etmekle kalmayıp, e itime özgü tür olu turma gayesiyle sanat kaygısından da
uzakla maktadır.
§§§§§
E lik ve Korrepetisyon`un e de er olarak nitelenmesi dersin amacıyla çeli mektedir. Bilindi i gibi Korrepetisyon, operalarda
e lik yapma ve rol çalı tırma mesle idir. Bu derste öncelikle, okul müzik e itiminde kullanılabilecek ses ve çalgı yapıtlarının
e liklerini seslendirme ve yaratıcı e lik yeterliklerinin kazandırılması öngörülmü tür. Bundan dolayı, E lik ya da E likleme
nitelemesi dersin amacıyla daha çok örtü ecektir.
******
Bu durumun 1930`lu yıllarda da aynı oldu u Hindemith raporlarından tespit edilmektedir (bkz. Hindemith/Oransay op.cit., s.
30).
††††††
Bu durum di er ö retmen yeti tirme programlarında da aynıdır (bkz. Baskan 2001, s. 20). YÖK`ün program revizyonlarına
gösterdi i gerekçelerden birisi de alan ö retimine ili kin derslerin ve uzmanların yetersiz oldu udur. Bu ihtiyacı kar ılamak üzere,
bir yandan yeni dersler açılırken, di er yandan da MEG projesi kapsamındaki yurt dı ı burslarının 750 tanesi alan ö retimine
ayrılmı tır (bkz. YÖK 1998b, s. 19).
Ö retim derslerinin sayısı ve çe idi artmasına ra men, bunların müzik e itimi alanıyla
ili kilendirilmeksizin tanımlanması programın önemli eksiklerinden birisidir. Bu derslerden
bazılarının e itim bilimleri bölümü ö retim elemanları tarafından yürütülmekte olması, fiili bir
ili kilendirmeye de ço u kez imkan tanımamaktadır. Örnek olarak Geli im ve Ö renme dersini
ele alalım. Bu derste genel olarak çocu un fiziksel, bili sel, ruhsal ve sosyal vb. geli imiyle
birlikte, bazı ö renme yakla ım ve kuramlarının ö retilmesi ön görülmektedir. Bir müzik
ö retmeni adayı, bireyin müziksel geli im a amalarını, yo unla tı ı dönemleri, geli im
evrelerine ba lı avantaj ve engellerini ö renemeden bu dersi tamamlayacaktır. Bu durum
ö retmenin, ö rencinin müziksel potansiyelini ke fetme, yönlendirme ve ekillendirme yollarını
etkileyecektir. Müzik ö retmenli i programı ö rencilerinin, ö retmenlik formasyonu ve ö retim
bilgisi derslerine ili kin tutumlarını ölçen bazı ampirik ara tırmaların sonuçları da, bu derslerin
ö rencilerin ilgisini çekmedi i ve ders içeriklerini sıkıcı ya da yetersiz buldukları
yönündedir.‡‡‡‡‡‡ Ö retim bilgisi derslerinin müzik e itimi alanından kopuk olarak yürütülmeleri
derslere gösterilecek ilgiyi ve motivasyonu, daha da önemlisi yararlılık yönündeki inancı son
derece etkilemektedir.
Dördüncü sütunda, müzik ö retmeni adaylarına ö retmenlik mesle iyle ilgili bilgi, beceri
ve tutumları kazandırmayı hedefleyen dersler yer almaktadır. Bunlar, öncelikle okul-ö retmenö renci üçgenini ilgilendirir ve genellikle e itim bilimleri alanına aittir. Bu derslerin geçmi yıllara
kıyasla daha i levsel ve mesle e hazırlayıcı oldukları söylenebilir. Örne in E itim Bilimine Giri
dersi yerine konan Ö retmenlik Mesle ine Giri , e itim sisteminin yapısı ve tarihçesi ile birlikte,
bu mesle in gereklerini tanımaya odaklanmaktadır. Okul Deneyimi-I dersinin içerikleri de, bu
yöndeki teorik ö renmelerin gözlemlerle desteklenmesine olanaklar sunacaktır. Ayrıca
Rehberlik dersi okuldaki ö renci ki ilik hizmetlerinin desteklenmesi için gerekli bilgilerin
edinilmesini amaçlar.
Ö retmen adaylarının ki isel özelliklerini ke fetmesine ve geli tirmesine yönelik dersler
grubuna baktı ımızda, programın eksiklerinden birisiyle daha kar ıla ılır. Bu tür özellikleri
destekleyecek derslere pek fazla yer verilmemi tir. Özellikle ara tırmaya yönelik dersler ya da
seminerler kapsam dı ı bırakılmı tır, yeni program ara tırma ile ilgili yeterlikleri görmezlikten
gelmektedir. Burada, -biraz da zorlamayla- dil kullanımı ve yabancı dil hakimiyetine yönelik
dersler bu gruba dahil edilebilir.
4. SONUÇ VE ÖNER LER
1998 programı derslerinin müzik ö retmeni yeterlikleriyle ili kisi incelendi inde,
programın müzik alan bilgisi, müziksel davranı biçimleri, ö retme yeterlikleri ve mesleki
bilgilerin kazanılması için belli ö renme ya antılarını sundu u söylenebilir. Buna dayanarak,
programla müzik ö retmeni yeti tirme hedefi arasında bir tutarlılık arayı ından söz edilebilir. Bu
aynı zamanda, ülkemizdeki müzik ö retmenli i e itiminin kimli inin belirginle mesi yolunda da
atılmı bir adımdır. Müzik ö retmeni yeti tirme programı, konservatuar ve müzikoloji gibi di er
mesleki müzik e itimi veren kurumların programlarından belirgin olarak ayrılıp, kendi yönünü
bulma yolundadır. Bununla beraber, programda bu gidi atı olumsuz etkileyecek önemli eksikler
ve tutarsız noktalar da saptanmaktadır.
Müzik alan bilgisi dersleri, konu olarak müzik ö retmeni adayını saha bilgisi açısından
donatmaya uygun olarak seçilmi tir. Ancak birçok konu alanının birle tirilmesiyle içerikleri
oldukça artan Müzik Teorisi ve itme E itimi`nin, üç dönem olarak planlanması önemli bir
sorundur. Öncelikle müziksel algılama, bellek geli imi ve müziksel yinelemeye hizmet eden
i itme e itimi, müzik teorisine ba ımlı olmasına ra men çıktıları itibariyle müziksel davranı lar
geli tiren derslerdendir. Davranı olu turma i lemi, kısa zaman dilimlerinde de il uzun bir
süreçte mümkündür. Bundan ötürü burada, i itme e itiminin müzik teorisi dersinden ayrı olarak
en az dört döneme yayılması önerilir. Böyle bir uygulama, dersin içeriklerine yo unla mayı da
kolayla tıracaktır. Yine ba lı ba ına bir Armoni dersinin açılması yararlı olabilir ki; bunun a ırlıklı
olarak batı müzik kültürüne göre ekillenmi bir ö renim süreci içerisindeki rolü unutulmamalıdır.
Armoni dersinin görmezlikten gelinmesi, bu müzik kültürüne özgü en önemli boyutun
görmezlikten gelinmesi demektir. Müzik Tarihi dersinin en az iki döneme yayılarak bir dönemde
Türk ya da do u kültüründeki, di er dönemde ise Avrupa kültür çevresindeki geli melerin
i lenmesi, müzik tarihine yüzeysel bir bakı ı engelleyecektir.
Müziksel davranı lar kazandırmaya yönelik derslerin baskın a ırlı ı, bran ın
psiko-motor hedeflerinin ve ürünlerinin ön planda olmasıyla açıklanabilir. Buna ra men bu
‡‡‡‡‡‡
Bkz. Yöndem/Yöndem 2001, s. 4.
baskınlık, entelektüel yetilerin geli imini ihmal edip tamamen el i çili ine yönelen bir ö renim
süreci görüntüsü vermemelidir. Programa, müzik dinleme ve müzik üzerinde dü ünme imkanı
sa layacak analitik yakla ımlı derslerin de eklenmesi gerekir. Müziksel davranı biçimleri
kazandırmaya yönelik dersler daha çok müzik yapma yönünde yı ılım göstermektedir. Bu
alandaki a ırı yo unluk, benzer bir-iki dersin birle tirilmesi yoluyla biraz azaltılabilir. Ö rencilerin
müziksel yaratıcılıklarını ke fedip geli tirmesine yönelik derslerin de sunulmu olması, sadece
mevcut olanı tekrarlayan anlayı ın a ılması yönünde yarar sa layabilir. Bununla birlikte
do açlamaya daha fazla yer açılmalıdır, çünkü müzik kültürü yarı do açlama özellik gösteren bir
toplum için programda onun yoklu u bir eksikliktir. Oyun, Dans ve Müzik dersi tek yönlü
tanımlanmamalıdır. Ö rencilerin beden enstrümanlarının kullanımı, do açlama-drama-dans ve
yaratıcı di er çalı ma ve metotlar üzerinden, Carl Orff`un (1895-1982) elementer müzik e itimi
yakla ımıyla tanı maları da sa lanmalıdır.
Ses ve çalgı alanındaki yeterlikler ya da müziksel davranı biçimleri, bir müzik ö retmeni için
temel gerekliliktir, kazanılması zorunlu becerilerdir. Fakat bunun üzerine in a edilecek müzik
ö retimi ile ilgili yeterlikler de son derece gereklidir. Bundan ötürü ö retim bilgisi dersleri büyük
öneme sahiptir. Programın hedefiyle öngörülen dersler arasındaki tutarlılık arayı ının
göstergelerinde birisi de, bu derslerin geçmi e göre a ırlık kazanması ve programın tüm
a amalarına da ılmasıdır. Fakat, ço unlu unun müzik alanıyla ili kilendirilmemesi programın
eksik noktalarından birisidir. Bu derslerin müzik içerikleriyle süslenmesi sorunu çözmeye
yetmez; esas olan müzik pedagojisi alanının kendi mevcudiyetinin tanınması, programdaki
ö retmenlik formasyonu, didaktik ve metodolojik derslerin müzik pedagojisi alanı perspektifiyle
gerçekle mesidir. Bu durumda, örne in Ö retimde Planlama ve De erlendirme dersi Müzik
Ö retiminde Planlama ve De erlendirme, materyal geli tirmeye yönelik ders ise Müzik Ö retimi
Teknolojileri ve Materyalleri Geli tirme olarak nitelenecek ve içerikleri de buna paralel olarak
spesifikle ecektir. Böyle bir dönü üm, yıllardır ihmal edilen müzik ö retimi uzmanlı ı sorununu
da gündeme getirebilir. Lisansüstü müzik e itimi programlarında bu alandaki eksikler göz
önünde tutulmalı ve bu alanı desteklemek için gerekli önlemler alınmalıdır. Fakültelerde bu
dersleri verecek ki ilerin hizmet içi e itime ve seminerlere alınmaları, yeni metot ve ö retim
stratejileri ile donatılmaları, geleneksel usta-çırak anlayı ı ba lamında ö renilenlerin ö retilmesi
ile sınırlı kalan yakla ımların bilinçli olarak a ılmasını sa layabilir. Burada YÖK ve MEB`na ciddi
ve ivedi görevler dü mektedir. Bir programı geli tirip yürürlü e koymak tek ba ına yeterli
olmadı ından, programı destekleyici di er ö eler de devreye sokulmalıdır. Milli E itimi
Geli tirme Projesi kapsamında bu alanda yurt içinde ve dı ında uzmanla an personelden
yararlanma yoluna gidilmelidir. Müzik ö retimi alanındaki kuram, literatür ve materyal
eksikli inin giderilmesi için de gerekli önlemler alınmalıdır. Bunların yanı sıra programa Müzik
E itimine Giri dersinin eklenmesi, ö rencilere mesle e yönelik bilinç kazandırılmasına da
yardımcı olabilir.
Yeni programda ara tırma ile ilgili dersler görmezlikten gelinmekte, böylece farkında olarak ya
da olmayarak üniversitenin temel i levlerinden birisi de yadsınmaktadır. Bu eksikli i gidermek
için programda seminer veya proje çalı maları da öngörülmelidir. Ayrıca bitirme tezinin/lisans
tezinin uygulamadan kaldırılması uzmanlarca yeniden tartı ılmalıdır.
Ö rencilerin ki isel geli imleri bireylere göre farklılıklar gösterdi i için, ö renim sürecinde her
ö rencide aynı özelliklerin aynı düzeyde olu ması beklenemez. Buna ra men, ö retmen e itimi
programının bu özelliklerin geli imini te vik etme zorunlulu u vardır. Seçmeli dersler, ö retmen
adaylarının kendilerini bireysel ilgi alanlarında geli tirecek olanakları sunmalıdır.
Derinlemesine-yo un bir ö renim süreci geni lemesine-yüzeysel bir ö renimden daha
etkili ve kalıcı olaca ından, genel ders yükünün azaltılıp, içeriklerin yo unla tırılması önerilebilir.
Ortaö retim kademesinde yapılanların tekrarı gibi görünen bazı derslerin durumu ve mesle e
yönelik ö renimin öne çıktı ı üniversite kademesindeki gereklilikleri yeniden tartı ılmalıdır.
Ki isel Nitelikleri Destekleyen Dersler
Ö retmenlik Meslek Bilgisi Dersleri
Müzik Ö retimi Bilgisi Dersleri
Müziksel Davranı lar Kazandıran
Dersler
Müzik Alan Bilgisi Dersleri
ekil 1: Temel Müzik Ö retmeni Yeterlik Alanları Derslerinin Birbirlerine Konumu
Son olarak, programın eksik ve tutarsız kısımlarının uygulama sonuçları da tespit
edilerek tekrar geli tirilmesi önerilir. Bu esnada, farklı yeterlik alanlarında grupla an derslerin, en
spesifikten en genele do ru (bkz. ekil 1) etkile im içinde tanımlanmasına özen gösterilmeli,
çok yönlü müzik ö retmeni yeti tirilmesi için cazip görünen bu yeterlik alanlarının ders a ırlıkları
dengelenmelidir.
KAYNAKÇA
Ay, G. (Yay. Haz., 1999), “6. stanbul Türk Müzi i Günleri Müzik E itimi ve Onun
Temel Ö esi Müzik Ö retmeni” Sempozyumu, Ankara, Kültür Bakanlı ı Yayınları.
Baskan, G. A. (2001), “Ö retmenlik Mesle i ve Ö retmen Yeti tirmede Yeniden
Yapılanma”, Hacettepe Üniversitesi E itim Fakültesi Dergisi, S: 20,
s.16-25.
Demirel, Ö. (1999), “21. Yüzyıla Girerken Türkiye`de Ö retmen Nitelikleri”,
Cumhuriyetin Yetmi be inci Yılında Ö retmen Yeti tirme, Ankara, MEB Basım
Evi.
Demirel, Ö. (2002), “Planlamadan De erlendirmeye Ö retme Sanatı”, 3. Basım,
Ankara, Pegem Yayıncılık.
Hindemith, P./Oransay, G. (1983), “Vorschläge für den Aufbau des türkischen
Musiklebens 1935/36”, zmir, Kü Yayını.
Kaiser, H. J./Nolte, E. (1989), “Musikdidaktik. Sachverhalte – Argumente –
Begründungen”, Mainz, B. Schott`s Söhne.
Kalyoncu, N. (2002), “Musikunterricht in der deutschen und türkischen
Grundschule. Eine vergleichende didaktische Analyse”, Frankfurt am Main, Peter Lang
Verlag.
Kalyoncu, N. (2003), “E itim Fakültelerinde Uygulanan Müzik Ö retmenli i Lisans
Programının Revizyon Gerekçeleriyle Tutarlılı ı”, (Yayın A amasında Makale).
Milli E itim Bakanlı ı [MEB] (1991), “Ortaö retim Kurumlarında Ders Geçme ve
Kredi Yönetmeli ini Uygulayacak Olan Lise ve Dengi Okullara Ait Seçmeli Müzik
Programı”, Ankara, MEB Yayınları.
MEB (1994), “ lkö retim Kurumları Müzik Dersi Ö retim Programı”, Ankara,
MEB Yayınları.
MEB (2002), “Ö retmen Yeterlilikleri”, Ankara, MEB Yayınları.
Ministerium für Bildung, Jugend und Sport des Landes Brandenburg (25.07.1999),
“Brandenburgisches Lehrerbildungsgesetz”, http://www.mbjs.brandenburg.de,
(13.03.2004).
Nartgün, . S. (2001), “Milli E itimi Geli tirme Projesine li kin Bir Çözümleme”,
Yayımlanmamı Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, Ankara.
Sands, M., Özçelik, D. A., Busbridge, J. ve Dawson, D. (1997), “Okullarda
Uygulama Çalı maları. lkö retim”, Ankara, YÖK Yayınları.
entürk, N. (2000). “Türkiye`de Musiki Muallimden Günümüze Müzik Ö retmeni
Yeti tirme Süreci”, Gazi E itim Fakültesi Dergisi, C: 20, S: 3, s.133-145.
entürk, N. (2001). “Musiki Muallimden Günümüze Müzik Ö retmeni Yeti tiren
Kurumlar”, Gazi E itim Fakültesi Dergisi, C: 21, S: 2, s.135-142.
Trapp, K. (1994), “Musikdidaktik”, Neues Lexikon der Musikpädagogik. Sachteil,
Kassel, Gustav Bosse Verlag, ss. 172-175.
Türk Dil Kurumu [TDK] (1992), “Türkçe Sözlük”, stanbul, Milliyet Basımevi.
Uçan, A. (1994), “Kurulu unun Yetmi inci Yılında ve kibinli Yılların E i inde
Gazi Üniversitesi Gazi E itim Fakültesi Müzik E itimi Bölümü ve Türkiye`de Müzik
Ö retmenli i E itimi”, Gazi E itim Fakültesi Dergisi, Özel Sayı, s. 1-32.
Uçan, A. (1999), “Müzik Ö retmenli inde Model Arayı ları ve Eski-Yeni Müzik
Ö retmenli i Modelleri”, Orkestra Dergisi, s. 300, s. 9-31.
Venus, D. (1984), “Unterweisung im Musikhören”, 2. Basım, Wilhelmshaven,
Heinrichshofen`s Verlag.
Yöndem, S./Yöndem Z. D. (2001), “Güzel Sanatlar E itimi Bölümü Ö rencilerinin
Pedagojik Formasyon Derslerine li kin Tutumu”, X. E itim Bilimleri
Kongresi, Abant zzet Baysal Üniversitesi, Bolu (Yayınlanmamı Bildiri).
Yüksekö retim Kurulu Ba kanlı ı [YÖK] (1998a), “E itim Fakülteleri Ö retmen
Yeti tirme Programlarının Yeniden Düzenlenmesi”, Ankara, YÖK Yayınları.
YÖK (1998b), “E itim Fakültesi Ö retmen Yeti tirme Lisans Programları”,
Ankara, YÖK Yayınları.