lazuri tekstepe

Transkript

lazuri tekstepe

SSCA (Sovieturi Sosialist̆̆uri Cumxuriet̆̆işi Artoba) İlmepeşi Ak̆̆ademişi Okortuleşi Şube,
Nik̆ŏ lai Mari Nena Tarixi do K̆̆ult̆̆uraşi Oçkinale
P̆̆ROP. İOSEB QİPŞİZ̆̆E
LAZURİ T̆̆EKST̆̆EPE
SSCA İlmepeşi Ak̆̆ademişi Okortuleşi Şubeşi Gamaçkvale
T̆p
̆ lisi 1939
Dolorena
I. Xopuri Şive
1.
2.
3. Muharebe Do Muhacirluğişi Ambari
4. Lazişi Tarixi
5. Mapa-ʒ̆k̆ari
6. Lazistaniş Tarixi
7.
8.
9. Megrelişi Adetepe Çkini Koyis
10.
11. Oçilu Do Sicaloba
12. Çxaluri Memedali
13.
14.
15. Cadi K̆onç̆olozi
16.
17.
18. P̆aramiti
19.
20. Çxaluri p̆aramiti
21.
22.
23. Oç̆andinu
24.
25.
26. Birapa Qipşiz̆eşa
27.
28.
29. Birapa K̆ulediburi
30.
31.
32.
33.
34.
35.
36.
37.
38.
II. Viʒ̆uri-Arkaburi Şive
Arkaburi T̆ekst̆epe
39.
40.
41.
2
42.
43.
44.
45.
46.
47. Vezirişi Mesele
48.
49. K̆at̆uşi Mesele
50. Xoca Nusret̆inişi Mesele
51.
52.
53.
54.
55.
Viʒ̆uri T̆ekst̆epe
56. Ağremi Do Moduli Ona
57.
58.
59.
60.
61.
62.
63.
64.
65.
III. Atinuri Şive
66.
67. Balk̆anişi Muxarebe
68. Husuneri Muxarebe
69. Atinuri Oxorepe Do Atinurepeşi Dulya
70. Lazut̆i Cari Muç̆o İyen?
71. Unose Dilenci
72. Aşi Ak̆ardaşi
73. K̆oncolozi Dğa
74. Delişi Meseli
75. Vilari Do Porçaşi Muyate Yen?
76. Porçaşi Muç̆ope İyen?
77.
78.
79.
80.
81. Elanci Kapça
82.
83.
84.
85.
3
86.
87.
88.
89.
90.
91. Lazuri Dest̆ani
92.
93.
4
I. XOPURİ ŞİVE
1.
K̆abğa iqu, k̆oçepe çkini mindaxtes. Akonaşi ç̆it̆a dopskidit. Şeyepe kagomandines irixolo. Ma
akonaşi (Xopas) dukanci vort̆i. Dukaniş şeyepe irixolo kagomindunu. Aʒ̆iti çkini k̆oçepe daha
var moales. Çkin movelurt, lai komoxtan. Am k̆abğas k̆oçepe mteli kogoşibğu, mundes
ok̆ibğasunon?
Ma var vidi muteşk̆ala. Mutepeti “var vulurt”-ya miʒ̆ves do uk̆ule muşi xolo mindaxtes. Lai
xolo komoalan, vana mu qvan ekonaşi, yeri var uğunan, oxori var uğunan, upareli mitik var
meçapan, parati dido var uğunan do lai komoalan do kobz̆irat!
Muhaciri ides do akonaşis mutxa uğut̆es, şeyepe mteli kagvondines. Var idat̆es na, ek̆o var
gundunut̆es do daha k̆ai t̆u, aʒ̆i muç̆o renan, var miçkinan, beki k̆ai renan, beki p̆at̆i renan,
mitis var uçkin. İdes, em yeristi mteli ayri-ayri qoperenan, kimi mendra minduxtimun, kimiti
var uxtimun, eşo kodoskides, inşalla, k̆ai diqven Tangriten. Çkva mutu otkuşi var miğun. Am
dulyaşi ma ak̆os miçkin. Çkva mutu mk̆itxup na, giʒ̆va. Ek̆osnari dobağeren.
Batumişa vidi, ek meptişi, dido k̆oçi bz̆iri…
Memed Efendi Kuçuk̆osmanoğli, 55 ʒ̆aneri, Çxaluri, 25.VIII.1917
2.
K̆abğa na geiç̆k̆u, otxo ʒ̆ana iqven, he k̆abğa aʒ̆iti koren. Mosk̆ofi Goreleşa mendaxtu. Aʒ̆iti
hek ren, ma na miçkin. Gorele T̆amt̆ras ekole ren. Ar ʒ̆ana ren, hek ren. Hakoni didi, ç̆it̆a,
oxorca, mtelixolo igzales Samsonişi k̆ele. Mati mendapti Goreleşa, govikti, komopti hak, dido
k̆oçepeti baraber moptit do, ar ʒ̆ana ren, hak voret. Qona dobdvit, pxaçkit edo moinç̆aşi,
bç̆k̆omat. Oxori, bağu, nalya, mskibu, mtel gekteri ren. Bazi-bazi oxori ok̆oxveri kodgin.
Nek̆na var gyobun, duşemeti var uğun. Oxoris doloxe var dixunen, moʒ̆ipxu unon. He
moʒ̆ipxusti para unon. Moʒ̆ipxuşeni ne kva doskidu, ne ca. Muç̆o iqvasen, var miçkinan. Mu
na miğut̆es bakiri, oncire, irixolo gomindunes. Para var miğunan, mutu var. Mşkironeri voret.
Ti-k̆uçxete t̆et̆eli voret. Ğormotik haşo memiç̆ares. Aʒ̆iş k̆ule, Ğormotis uçkin, k̆oçis var
açkinen.
Ham p̆eroniti sumi kilise, arti cixa kort̆u do haʒ̆iti koren. K̆ai koyi t̆u. Aʒ̆i mutu var
domiskides. Xazinas mutu var momçan na, meydanes kodopskidit. Dulya çkini muç̆o iqvasen,
k̆oçis var uçkin.
Xusein Efendi Çiçek̆oğli (Çiçuva), P̆erontali, 70 ʒ̆aneri, 20.VIII.1917, P̆eroniti
3. MUHAREBE DO MUHACİRLUĞİŞİ AMBARİ
Şilyasumoşeçidovit ʒ̆anas tarixis Osmanlik do Urusik k̆abğas kogyoç̆k̆es. İlkineri muharebe
Limanis diqu do jur şehidi komepçit Urusis. Majurani dğas Urusis askeri ç̆oroxişa imt̆u. Ek eç
dğas muharebe doqves. Uk̆ule duşmanik dido askerite çkin askeris hucumi oğodu do
moxtimus kogyoç̆k̆u. Çkini Osmanli hukumetik tku ki, “çkin aʒ̆i duşmanis na vocginit, emute
tkvan mo gaxelet̆an. Andğa çkin ekole vidit na, ç̆umen duşmani çkini koyişa komulun.
Emuşeni tkvan ordoxolo Xopaşen ehali kagamaxtit do Osmanliş k̆ele igzalit, vana uk̆ule ak
muharebe dido iqven, askerepe dido mulun, tkvani oxorcalepe do berepe k̆uçxeş tude
dizenan”.
5
Çkinti ar t̆akimik hukumetiş emris dovucerit do zenginepe ordoxolo feluk̆aten do mat̆orite
irixolo eşyapeten igzales Rizinişa do T̆amt̆raşa. Fuk̆arape do yetimepe ordoxolo var ales,
uk̆uleti Urusiş askeri geç̆işu, zavali fuk̆arapek puli-purti mexves do imt̆es. Ek̆o zori aqves ki,
kimis bere gundunu, kimisti nandidi. Mutxani ren, ar yorğani do ar t̆ağanite Rizinişa
komextes; kimi cames, kimi medreses mulibğes.
Hukumetis uʒ̆ves ki “çkini kimoli do çkini cumalepe Erzulumişa mendacğonit muharebeşa,
çkin ugyare kodobskidit. Aʒ̆i çkin kuvali momçit do bere-bari voskedinat!” Kimis meçu
hukumetik, kimis var. Aşo zori-zvariten kimi Ordi, kimi Samsoni, kimiti Akçeşehirişa igzales.
Ar t̆akimepe Atinas teslimi dvaqves Urusis, ar t̆akimiti Rizinis, ar t̆akimiti jur ʒ̆anas
muhacirluğiş k̆ule Xopuri do Bucağurepe do Azlağurepe eleus teslimi vaqvit do koyi çkinişa
komoptit, Xopaşa.
Moptitş k̆ule çkini oxorepe mtelixolo t̆axeri do çxvareli kodomxvades. Na dovoxvit, bakirepe
do eşyape, kimi Rusik, kimi Muşak do kimiti Hemşinlepek mendiğes. Çkin kodopskidit k̆izik̆op̆a ezdimeri. Jurneç ʒ̆aneri virane steri irixolo ağneten dovoç̆k̆it, t̆axeri oxorepe tamiri dop̆it,
kotume do mamuli Batumişen moviqonit, coğori do k̆at̆u Hemşinluğişen do txa do puci
Map̆avreşen. Ar ʒ̆ana ren, na moptit do elhemdulilla ancak dovixorit do muhacirluği
k̆ap̆ulaşen vistolit.
Muhamed Efendi Kelercizade, Bucağuri, 34 ʒ̆aneri, 21.VIII.1917
4. LAZİŞİ TARİXİ
Sultan Selimik yençerepek̆ala Gonias muharebe ikipt̆u. Yençerepe Gonias cixas komulibğes.
Çakmağoni t̆ufeğepete doloxendo yençerepek astomelt̆es, galendo Sultan Selimiş askerik
astomelt̆u.
Limci diqu. Otxoneç askeri-k̆oçepek sultani kanaşkves do Sarpişa komoxtes. Antepek
muteşebura tkves ki “çkin Sultan Selimi mot mept̆k̆oçit”, guiktes do xolo cixas gules.
Sultan Selimi cant̆u. Var gok̆uʒxines. Cixaş doloxe stomileri kamaxtes. ç̆umanişi dotanu.
Cixaşi ğormapeşe diʒxiri dibet̆u. Sultan Selimi gok̆uʒxu do mendaʒ̆k̆eduşi, ar bandara
kogeloʒins. Ezani icoxopan. Mukti komextu. T̆ufeğepes k̆vinçepe utok̆ele kogelaxederenan.
Sultan Selimik diquruot̆i, “aferum azlarum!” uk̆ule endeluisik Lazi uʒ̆u. Aʒ̆i Lazi emuşeni
uʒ̆umelan, Goniaşi cixaşi burcis ek izani ik̆itxen, baratsuzi namazi iqven. Diʒxiriti cixaş
ğormapes belli ren.
Uk̆ule Mak̆rialişa komoxtu. Mak̆rialis giari ak̆vandu yerlepes askerişeni. Giari var meçes.
“Tkvan-ya şenluği mo gaqvan-ya. Musafiri k̆oçepe ak işenas”-ya. Komoxtu Azlağaşi
rak̆anişa. “Ar ʒ̆k̆ari opşvat̆i”-ya, tku. Ar ʒ̆ipuri kogedgit̆u, emuşi tude xet̆u. K̆uçxe gyoç̆k̆vidu,
ʒ̆k̆ari keşaxtu. “Abu islahi” kogyodu. Enk̆elen Xopaşa komoxtu. Am yeri k̆ai z̆iru. Askerik̆ala
giari oç̆k̆omu. Mskva k̆oçepe koz̆iru. “Am yeris Xopa”-ya, kogyodu, “işenas”-ya, tku. Ak
çekturis kogexedu, T̆amt̆raşa igzalu. T̆amt̆ruli Lazi ginz̆e Xasani yaveri doʒ̆ipxu. Enk̆elen
muşi ginz̆e kudi (şubara) kogitu, çekturite p̆olişa igzalu.
Mustafa Efendi Memişzade, Xopuri, 53 ʒ̆aneri, Xopa, 24.VIII.1917
5. MAPA-ʒ̆K̆ARİ
Xopuri noğaşen gverdi saat̆i akole (mjora iulaş k̆ele) Bucağis ren Mapa-ʒ̆k̆ari. Mteli Xopas
amk̆ata k̆ai ʒ̆k̆ari daha va ren.
Çkin mcveşepeşe mignapunan ki, sumoşjurneç ʒ̆ana ʒ̆oxle am yerepes Megrelepe t̆erenan. Em
vaxtişi Osmanli padişai Sultan Selimik Lazistani feti doqu do keç̆opu. Akoni Megrelepe ç̆it̆a6
ç̆it̆a Muslimani diqverenan. Çkinti aʒ̆i test̆ik̆i (imani) vikipt ki, çkini oğarğalu do Megrelepeş
nena arti majuras nungapan.
Amuşen çkva Mapa-ʒ̆k̆arişen oş adimi ʒ̆alendo ar mcveşi duvari kort̆u. Muş doloxe “aya mu
ren?” vik̆itxiş k̆ule, mcveşi k̆oçepek miʒ̆ves ki, mcveşi Xrist̆ianepeşi şerabişi oç̆inaxu ren”-ya.
Antepeşen çkva Mapa-ʒ̆k̆arişen gverdi saat̆i jin Nosit̆ones jile mağala sirt̆is “gyauri mezare”
coxons. Am rak̆anis mcveşi mezarluğepe ren, aʒ̆iti mezareş kvaepe iz̆iren.
Mapa-ʒ̆k̆arişen ar saat̆i sağiş k̆ele Nadiratiş sirt̆is didi mcveşi kiliseşi duvarepe ren.
Ma am nişanepe bz̆iriş k̆ule, hemti mcveşi k̆oçepeşi natkvami mignapun ki, çkini mcveşepe
Megrelepe t̆eren do Gurcepeşi padişai Tamar mepe mcveşi T̆rap̆uzanişa emuş xes t̆eren.
Emuşeni am Bucağuri ʒ̆k̆aris “Mapa-ʒ̆k̆ari” coxons.
Amuşen çkva Atinuri noğaşi ekole zuğaş doloxe didi kvaşi jin jur t̆abak̆ali mcveşi otxo-koşe
ar cixa gedgin, emusti “K̆iz k̆ule” coxons. Ati Tamar mepeşi qoperen.
Memedali Çepoğli, 57 ʒ̆aneri, Bucağuri, 21.VIII.1917
6. LAZİSTANİŞ TARİXİ
Sultan Selimişi k̆abğa. Padişai muşi askerepete T̆amt̆raşen Meloşa komoxtu. Meloşen k̆abğa
xvener-xveneri Goniaşi cixaşa kagextu do muhasere diqu Atina, Viʒ̆e, Arkabi, Xopa, Gonia,
Batumi, Çxala, Beğlevani, Noğedi, Sarpi. Sum tutas k̆abğa t̆u.
Oç̆k̆omale dvaçodes, k̆oçi keç̆k̆odu, oş k̆oçişen eçdoxut doskidu. Uk̆ule ar yeris kok̆ibğes do
ğarğales “Muç̆o p̆at çkin? K̆oçi var doskidu, oç̆k̆omale var miğunan. Çkin teslimi dovaqvat!”
“K̆ai”-ya tkves.
Muslimanişi Ali Paşaşa p̆et̆ro Xeʒis elçi mendaxtu: “Çkva k̆abğa var maxvenenan, k̆oçi var
doskidu, oç̆k̆omale var miğunan!” Paşak uʒ̆u p̆et̆ros ki “Oç̆k̆omale mekçapt do berepe na
iqviles, diqviles do na doskidu, berepeti vit ʒ̆anaşi dirdenan, ʒ̆oxleni steri diqvenan. Ar şei
giʒ̆umer, emuşeni var va dotkva!” p̆et̆rok uʒ̆u: “Mu miʒ̆umer?”-ya. Paşak mtelixolo
Muslimani diqvit”-ya. p̆et̆rok “Ma Xrist̆iani vore-ya, aşo ginon na k̆abuli domp̆it do çkin
Muslimani var viqopurt”-ya. “K̆ai-ya uʒ̆u, Xrist̆iani kort̆at!” Kart̆ali komeçu: “Lazistanişi
pucis, mçxuris, kotumes, mutxani ren, mutu p̆at̆inoba var diqvas”. Komoxtu p̆et̆ro oxorişa.
Sum ʒ̆anas kort̆es k̆ai, mutepeşi oxvames, ok̆itxus. Sum ʒ̆anaş k̆ule p̆ap̆apes jur ʒ̆ana, sum ʒ̆ana
ceza komeçes. p̆ap̆ape ç̆it̆a diqu. Amasiaşe jurneçdoxut xoca komuqones. Turkiş mektebepe
kagonʒ̆k̆es, irik berepe komeçes mektebis. p̆et̆rokti sum mota muşi komeçu. Umçane motas
oʒ̆k̆eduşi k̆itxu, mota Muslimani diqu. Em motas İvane coxont̆u.
“İvane, si Muslimani mot diqvi”-ya do p̆et̆rok doqvilu. Majurati eşo diqu, masuma unk̆ilaşe
Dimit̆ri eşo diqu. Çkvaşi berepes oʒ̆k̆edu, mteli Muslimani diqves.
Aʒ̆i xoloti didilepe ar yeris kok̆uibğes. “Çkin p̆ap̆a var miqonunan, berepek mektebis, mu
z̆ires, mu ik̆itxes, iya iqves. Aʒ̆i mteli berepe dop̆ilat na, var iqven do kovort̆at!” p̆et̆rok “Ar
mutxani bzop̆on, em nenas var guiktat”-ya. “Mu ren”-ya do k̆itxes. “Çkin var gamaptatşi,
çkini dixaşa, çkini yerişa Turki var mulun do çkinti dixa mo mepçap̆t̆at parate! Çkin xvala
vort̆at! Bozopes oç̆aru mo vogurap̆t̆at! Turkiaşe mo içilert, xark̆is yeri mo meçapt, ak oxori
mo k̆idup̆t̆as! Xark̆is oxoriş yeri komeçatşi, entepeş k̆ulani komuqunatşi, çkini oğarğalu, çkini
cinsi gondunu!”
“K̆ai”-ya, kotkves. “Çkiniş k̆ule jureneçidovit ʒ̆anas ar fara çkineburi mektebişi ok̆itxuşeni
padişais voxveʒ̆at, izni komomçan na, xolo ʒ̆oxleni steri doviqopurt!”
Lazistanis izni var meçu padişaik. Mu vaxtis hurieti iqu Turkias, izni komeçu. Aʒ̆iti k̆abğa ren
do mutu var maxvenes.
7
Abdulla Efendi Aşik Xasanoğli, Azlağuri, 45 ʒ̆aneri, Ortaxopa, 22.VIII.1917
7.
Am dğaşen eçdovitoxut ʒ̆ana ʒ̆oxle berepek vistert̆it oxoris do, ç̆erişa eptitşi, ar sanduği koşes
keladgit̆u. “Mu ren”-ya do goviʒ̆k̆edit doloxe. İsa peğamberiş sureti, Meryam anaş sureti do
p̆ap̆aş dolokunepe do bairaği do daçxirişi gebğuşi do buğuriş oç̆uşi t̆akimi komoşaviğit
sanduğişen. Oxorişa geviğit do vistert̆it.
Uk̆ule nandidi çkinik komz̆ires do miqures do dombaxes: “Am şeyepe mcve k̆oçepeşi t̆u.
Juroş ʒ̆aneri şeyepe çkin şenaxeri miğut̆es do tkvan aşo mot gogiğunan! Manişa iğit do na t̆u,
yeris kododvit!” Çkinti viğit do yeri muşis sanduğis kodolovobğit. Nandidişi t̆k̆obaşe jur xaç̆i
ebzdit do noğas Urumi demircis sum ok̆a tutunişa berepek komepçit.
Ar vaxtiş k̆ule vognit ki, em Urumikti eçdoxut liras kagamaçeren. Na doskidu, şeyepe
keşavinaxit, am didi muharebeşa kort̆u. Nandidişen beduvali vort̆it do xe var memtxip̆t̆it. Am
muhacirluğişa vidit do moptitş k̆ule, oxori ç̆veri domxvades.
Abdulla Efendi Aşik Xasanoğli, Azlağuri, 45 ʒ̆aneri.
8.
Azlağuri oxvameş tis kilisepe t̆u. Zuğas feluk̆ape mek̆it̆es-muk̆it̆esk̆onşi, birapaten t̆ufeğepe
istomert̆es. Oxvames na t̆es, keşişepes ognapap̆t̆es. Uk̆ule padişai Sultan Selimik keç̆opu. Em
rak̆anisti “Sultan Selimi” kogyodu. Em vaxtis dido yerlepe imt̆es Senak̆iş do Zugitiş k̆ele.
Tamar mepes oxveʒ̆es do ek yeri komeçu do kogyoxunu.
Sum da do jur cuma kodoskidu Azlağas, çkva mteli igzales. Na doskidupes coxont̆es: arteğis
Lia, majuras K̆ost̆a, oxorcalepes mu coxont̆u, var miçkin. Am dğaşa entepeşi cinsi xolo koren:
K̆ost̆oğli do Lioğli.
Memed Efendi Furuncioğli, Azlağuri, 58 ʒ̆aneri, Xopa, 25.VIII.1917
9. MEGRELİŞİ ADETEPE ÇKİNİ KOYİS
Çkini koyepes ʒ̆anağani moxtaş k̆ule, jur dğa, sum dğa ʒ̆oxle, oxori, oput̆e, steğope
dokosupan, irixolo doçxipan do ʒ̆anağanis dodginuşa xaziri doxvadunan, muç̆o k̆urban
bairami steri. Am adeti ne Turkistanis ren, neti Arabistanis, xvala uçkin Lazistanis.
Nandidis p̆k̆itxi ki, “Çkini ağani ʒ̆ana Mart̆i ren, muşeni ʒ̆anağanis oxorepe pağupan?” Miʒ̆u
ki “Kelercioğli Axmet̆ Ağa p̆ap̆uli skanişen mignapun ki, çkini mcveşepe do Megrelepe
cumalepe t̆eren, emuşeni hala kimi adetepe aʒ̆iti vikipt!”
Muhamed Efendi Kelercizade, 35 ʒ̆aneri, Bucaği, 22.VIII.1917
10.
Çkimi berobas noğaşen nandidik ar ağne k̆iʒi komuğu. K̆iʒi gamomç̆k̆vinapt̆uş k̆ule, noşkeri
ezdu do k̆iʒis ar gemti do ar çkva akiri koguluğaru, muç̆o xaç̆is sureti steri. Epei vaxtiş k̆ule
Gurcistanişa vidi, ek Gurcice oç̆aru do ok̆itxu do Megrelce kodoviguriş k̆ule, ar xçinik furnişa
ar k̆iʒi komuğu gamoç̆k̆vinuşeni. Emukti noşkeri ezdu k̆iʒis ar gemti do ar akiri koguluğaru,
muç̆o nandidi çkimi steri.
8
Mati em vaxtis gomaşinu do bk̆itxi ki “Aya k̆iʒis xaç̆i mot gyoğari?” Tku ki, “Aya çkini xaç̆i
ren do k̆iʒis toli var mat̆en do var t̆k̆vaʒun!”
Ar ʒ̆anaş k̆ule tekrar Xopaşa komopti. Nandidis p̆k̆itxi ki “Si na k̆iʒis gyoğarap, emus mu
coxons?” Miʒ̆u ki, “Mu coxons, var miçkin. Mati nandidi çkimişen aşo miz̆irun; emuşeni
gevoğarapt ki, ağne k̆iʒis toli var mat̆as do var t̆k̆vaʒas”.
Ma vuʒ̆vi ki, “Aya na gyoğarap, Megrelepeşi xaç̆i ren do mo gyoğarap ki, gyunaxi ren!” Muk
xolo miʒ̆u ki, “ister gyunaxi t̆as, ister mo rt̆as, ma mcveşepeşen na miz̆irun, eşo p̆aminon!”
Em vaxtis mati viceri ki, Megrelepeşi adeti miğut̆erenan do çkimi pikriten am jur adeti
yemaʒxunu.
Muhamed Efendi Kelercizade, 35 ʒ̆aneri, Bucaği, 22.VIII.1917
11. OÇİLU DO SİCALOBA
Lazistaniş adeti: oçiluş vaxtis biç̆iş k̆ele ar oxorca mendoçkumeran bozoşi oz̆irapuşa. Am
oxorcas elçi coxons. Em elçiti ar seris bozok̆ala kodincirs: hele muç̆o adeti uğun-ya do bozo
doʒadaşi, kadikten biç̆iş oxorişa.
Elçik uʒ̆umers biç̆is ki “Bozo kobz̆iri, dido k̆ai ren. Mutu k̆usuri var uğun”. Biç̆ikti “eşo renşi
umkiseris nişani dop̆at. Ambari komeçi!”
Jur k̆eleti oxazirus kogyoç̆k̆apan. Nişaniş dğas biç̆ik ar kemeri, ar oquce, xut yazma, ar k̆azi,
sum beşluği, ar meʒigale altunişi, sum-otxo altuniş maʒ̆k̆indi, ar çkva k̆aloş-potini, ar-jur çkva
met̆aksiş mendili antepe gek̆irupan do k̆oli-k̆onkşis uç̆andupan, do bozoş oxorişa mendulunan,
xoca muqonopan do ondğeris nişani do jureneçidoar lira nikaxi dikipan.
ç̆andineri k̆oçepes şerbeti gyubanş k̆ule, bureği do bak̆lavape koçapan. Em dğas uʒ̆umernan ki
“na mulun umkiseris, sica moviqonat minonan”. Sicak umkiseriş dğas arkadaşepe muşis
koducoxops, vit-vitoxut delik̆anlis, mteliti silağoni do sk̆alat̆iş çoxa do şarvalite, şkvit-orvo
çkva oxorcas. Antepe muiʒ̆ipxenan do sicati kamodadalupan, do saati ariş k̆ule seri sica do
maqarepe noğamisaşi oxorişa mendulunan.
Noğamisaş t̆akimikti oda-moʒ̆ipxeri nek̆nas geladginan do çumeran “yatisi kodicoxes do sica
mota moxtu”-ya. Sicati muşi t̆akimite mulunan do odas kamulunan. Merçeri oncires (didi
odas) sica kogedgitun memsufas. Arkadaşepe ar k̆ai biç̆i koşaʒxunupan do sicas
koguʒ̆udginapan “sica mitik var miz̆iran”-ya do galendo k̆ata ğormaşen, kimik nek̆naş
xut̆ulaşen, kimikti t̆k̆obaşa burgite k̆ida goşaxups do bozopek, oxorcalepek do nisalepek
“mutu çarete sica bz̆irat”-ya do ixosaran. Na kuʒ̆udgin biç̆ikti sicas k̆ai goʒ̆vatven ki “sotile
var koz̆iran”-ya do muişvacanş k̆ule k̆ave oşupan, k̆aveş k̆ule txir-k̆aurma, şekerleme
uimxoran. Seriş gverdis bak̆lava koguʒ̆udgipan. Uk̆ule kyume, portok̆ali, dada-k̆ak̆a, irixolo
sicaşeni ar haptas na ixaziret̆u, em seris guʒ̆udgipan.
Oğarğalu musaibetiş k̆ule delik̆anlepe majurani odaşa onciruşa igzalnan. Uk̆ule sicaş t̆akimi
oxorcalepe amulunan do sicas koguʒ̆udgitun arteği. Noğamisaşi t̆akimi oxorcalepe odaşa
kamulunan do kodoxedunan.
“Ar sica çkini komoʒ̆irit çkva!” Ak̆o ompulu mu ambari ren?” “Sicas dido oncğore aqven do
var maʒ̆iren! Ama ç̆it̆a kogoʒ̆irat!” Yanişe elikten do koʒ̆iraps sica. Am oxorcalepekti ekoleakole osteru-oz̆iʒinuten ar-jur saatis sicak̆ala diqvenan, uk̆ule noğamisaş t̆akimepek
gamulunan do noğamisa didi odaşi nek̆naşa komuqonopan. Zop̆onan ki “moxtas sica, xe
gyak̆nas!”
Sicaşi mdadekti zop̆ons ki “çkin ek mot meptat, ç̆it̆a çkva kamok̆axtit!” Odaş ortaşa noğamisa
komuqonopan do mdade muşik uʒ̆umers ki “usulate xe gyak̆naşi, k̆uçxes k̆uçxe kogedgi!”
9
Sicasti aşo uʒ̆umeran. Sicati memsufaşe giqonopan do noğamisak̆ala xes xe
kogyok̆limapapan. Naşkumernan do xolo gamulunan.
Biç̆ik nek̆nas kodulumers. Noğamisaşa çinaduveri aqvenan ki “amseri varşa nena komeça!”
Biç̆ikti “belki mutu tkvas”-ya do k̆azi na goʒ̆otun, moʒ̆k̆ips do keşinaxeps. Xolo mutu
oğodaps, ama noğamisak nena var eşimers. Ar-jur saatiş k̆ule delik̆anlepek kiselnan do sicas
ducoxopan do tanut̆aşa sicaş oxorişa diktenan.
Majurani seris xolo mendulunan, na t̆esteri do komulunan. Masumani seris daha yano
mendulunan. Saati otxo-xutiş k̆ule mezeşi ogorus kogyoç̆k̆apan: “gelur mola, gelmez mola,
meze gelsun, tira mola!”
Didi sini kododgipan, bak̆lava gedgimeri t̆epsi goloktapan: “majurani moxtas”-ya. Komoxtaş
k̆ule en didi k̆ama t̆epsis kogyoʒigapan. Meze ogoru-ogoruten k̆amaş dudişa ipşen, na moxtu
şeyepeten. Saği kotume do txati, kimik coğori do k̆at̆uti mezete gorups. Sini ipşu oç̆k̆omalete.
Odasti şuroni skidinape kamoqonapeş k̆ule, xolo birapaten titotito mteli geri komeçes, çkar
mutu var ç̆k̆omes do, amuş k̆ule şkvit filicanite maʒ̆k̆indiş oinis osteramus kogyoç̆k̆apan, nam
t̆akimi icginas: “ai çikti alla, yeni mubarek alla”-ya do filicanis noşkeri usumernan do qvas
t̆amuğa kogeçapan. Xolo isternan.
Eger am seferis t̆amuğonepek ocgines na, entepek na geçes qvas t̆amuğa, nenate nulok̆asunon.
Am oiniş k̆ule sica ezdipan do mendulunan noğamisa uz̆iru, t̆ufeği stoler-stoleri. Am
masumani seriş k̆ule haftas jur fara muk xvala ulun do mulun seri-seri.
Muhamed Efendi Kelercizade, 35 ʒ̆aneri, Xopa, 25.VIII.1917
12. ÇXALURİ MEMEDALİ
Jureneçdovit ʒ̆ana ʒ̆oxle Çxaluri Memedali firali kort̆u. Mteli Lazistanis amuşen aşkurinet̆es.
Muşi arkadaşi arteği uiç̆opu do Xopas xapisi doqves. Memedalik muşi arkadaşiş
gamaqonuşeni majurani arkadaşepete Xopaşa kagextu do xapisxanas otxok̆ele kogubaz̆ges. Ar
t̆akimik zaptiepeş odas k̆urşumis ostomilute toli var gonʒ̆k̆apes do Memedalik xapisxanaşi
nek̆na get̆axu do arkadaşi muşi kagamiqonu do dağişa igzales.
Am duylaş k̆ule, na t̆uşen, jur ek̆o çkva nami muşi kogoxtu. Eçdoxut ʒ̆anas firalobate goxtu.
Em ʒ̆anapes Osmanlişi do Urumişi k̆abğa diqu. Çuruksus kogiç̆k̆u. Lazistanişi k̆oli-k̆omşi
irixolo igzales k̆abğaşa.
Badepek Memedalis uʒ̆ves ki “mteli delik̆anepe k̆abğaşa igzales do skani steri k̆oçiş ak
doxunu oncğore va reni skanda, oş k̆oçis bedeli na re?” Memedalikti koyiş k̆oçepeşa oncğore
aqu do em dğas xolo k̆abğaşa igzalu.
Ar xendek̆is kelunt̆k̆obu do Urumis ar t̆ufeği astoluş k̆ule, ekolendo eç birden dot̆k̆vaʒu. Ar
çkva istoluş k̆ule, oş birden t̆k̆vaʒu duşmanişen. Xendek̆is eşaxtu do koyişa komoxtu.
Manz̆agerepe muşik uʒ̆ves ki “skanden ʒ̆oxle na idespe, var moxtu do si ak̆o ordo mot
moxti?” Memedalik uʒ̆u ki “e skiri, çkimi skiri-ya! Ek k̆abğas kimoloba var gululun. Tomari
ot̆k̆omenan”.
Muhamed Efendi Kelercizade, 35 ʒ̆aneri, Xopa, 25.VIII.1917
13.
Giritişi muharebeş vaxtis Lazi Mehmed Paşa meclisis kort̆u. Giritis askerepe çkini icginet̆u.
Muharebeşa na muit̆u, kart̆alepe, gzas ç̆opupt̆es duşmanepek. Mehmed Paşas mutu var
k̆itxupt̆es. Doloxe ar meclisik tku-ot̆i “ar Lazis dop̆k̆itxat! Muç̆o iqven”ya, dok̆itxes. “Ma
moçkumert-ya muharebeşa”ya, Mehmed Paşak uʒ̆u. Mendoçkves.
10
Mextuşi, ar kart̆ali moç̆aru. Gzas oç̆opes em kart̆aliti, var ik̆itxes kart̆ali. Em kart̆ali tekrar
komeçes do komuğu meclisişa. Var ak̆itxes em kart̆ali. “Uğnose Lazi mot voçkvit, kart̆ali
muşi var ik̆itxen”-ya. Ar meclisik tku-ot̆i “Aya am kart̆alis ar dulya ren, T̆rabuzanuri ginz̆e
Xasanis ducoxit, kartali dik̆itxas!” Xasani komuqones. Kart̆ali ik̆itxu: “oç̆k̆omale do ot̆k̆omale
var miğun, manişa momincğonit”, “eşo ç̆arun”-ya, meclisis uʒ̆u.
Meclisepek, ordoxolo na xet̆es, oda donk̆iles, oç̆k̆omale do ot̆k̆omale menduncğones.
Eçidootxo saat̆is Giriti kaeç̆opu Mehmed Paşak. Muk uk̆ule komoxtu. Sultan Selimik uʒ̆u-ot̆i
“Lazişi nosi ne zuğas apağen, neti gondunun! Si para dok̆vati!” İzni komeçu.
Sağaniş doloxe tiriti, Lazi kaeç̆opu Giriti.
Must̆afa Efendi Memişzade, Xopuri, 53 ʒ̆aneri, Xopa, 24.VIII.1917
14.
Am tarixişen oşi ʒ̆ana ʒ̆oxle Xopas jur cumalepe Mamoyoğlepek k̆abğas kogyoç̆k̆es. Ar cuma
orta-Xopas t̆u, majura K̆uledibis. Ar cumas uqonut̆u sumeneçi askeri, ç̆it̆a cumas kuqonut̆u
jureneç k̆oçi. Ar oinis didik ç̆it̆as ocginu. Majurani oinis ç̆it̆ak, didis ocginu. Aşote
manz̆agerepe artik artis uşvelt̆es.
Ma didişi k̆oçi vort̆i, majurani ç̆it̆aşi k̆oçi t̆u. Muharebes kogyoç̆k̆uş k̆ule, mtelis uğut̆es
çakmağoni t̆ufeği. ʒ̆oxle baroti dolobğap̆t̆es t̆ufeğis, emuş k̆ule p̆aç̆aura, uk̆uleti k̆urşumi. Em
zamanişi k̆oçepek emute ikip̆t̆es k̆abğa. Aʒ̆ineri k̆oçepek xutiş mauzerite ikipan k̆abğa. Em
oras k̆oçi konuxondut̆u. Aʒ̆ineri k̆urşumis k̆oçi çka mu nuxondun. Xolo zamani mcveşi t̆u.
“Aʒ̆ineri zamani” mcveşepek zop̆ont̆es-ot̆i “iqven axir-zamani”. Aʒ̆i nana do babak icoxopan
“aman, Allah, amani, dobğururt, aʒ̆iş k̆ule çka mu bz̆iropt mcveşi zamani!”
Didilepek na zop̆ont̆es, mtini t̆eren. Nosişa mulun em zamani. Ağani k̆oçepek guişinanş k̆ule,
mcveşi k̆oçepeşi nena-nosis gamulvan am zamanis. Amk̆atalepeti iqvet̆ui mcveşuri zamanis?
Namu ptkvat, namu va ptkvat aʒ̆ineri zamanis! ç̆it̆ak didis var nusimins, em oras mulun axirzamani! Seris ayazi, dğaleri mç̆ima, didis ç̆it̆ak var nusiminaşi, iqven oxorişi xarabi.
K̆ave uça ren, ama ağa do begik şupan. Mtviri xçe ren, ama coğorepe gyoz̆gvapan. Aya ar
oxorcak ar çkva xçini oxorcas uʒ̆uş k̆ule, amk̆ata nena duʒ̆u.
Axmet̆ Memed Koroğli, K̆ulediburi, 58 ʒ̆aneri, Xopa, 23.VIII.1917
15. CADİ K̆̆ONç̆̆OLOZİ
Sunduras K̆abaxmet̆oğli Omerişi oxoris ar cadi oxorca çiçku onʒ̆elişi beres konaçkineret̆u.
Bere seri iqonop̆t̆u ğalişa, mt̆veri do let̆a çap̆t̆u. Aşo dido oras iqonap̆t̆u do muqonap̆t̆u.
Uk̆ule nana do baba muşik bere xocaşa iqonap̆t̆es do ç̆ara ok̆itxapap̆t̆es. Ar dğas Atinuri
dervişi steğoşa komoxtu. Oxorcak devrişis k̆itxu ki “am beres mu omç̆un, aşo na disaru do
dibaru? Mutu ç̆ami giçkini”-ya! “ç̆ami komikçin, ama çkimi ç̆ami eç aslanis ğirs”. “Xalaği
skani, dervişi, para var miğun, ar k̆andre lazut̆i komekçap do ç̆ami kodomoguri!”
Devrişi razis diqu. Devrişik nok̆epe gamak̆iru şkviti fara do beres xes kodolok̆idu. Nana
muşisti uʒ̆u ki “tkvani manz̆agereşen ar xçini oxorca ğaliş meleni koyişi cadi-k̆onç̆olozi ren,
em cadi-k̆onç̆olozik am bere iqonops do mt̆veri do let̆a çaps. Çvit seri-seri t̆k̆obaşa, yeris
dont̆k̆obit do ille oç̆opupt em vadi oxorca!”
Devrişik lazut̆i kodolobğu t̆avarcuğis do igzalu. Limcişi kimoci noğaşen zembili nok̆ideri
komoxtu. Oxorcak uʒ̆u ki “E kimoli! Andğa ar evlia komoxtu oxori çkinişa. Bere çkini
voʒ̆irişi, ç̆ami kodomoguru” do irixolo duʒ̆u.
11
Badik em seris oxorcas konusiminu do oxoriş k̆erak̆ala onʒ̆elite bere kododges oxorişi ortas.
Lambasti kegyuzdes edo eşo ç̆ilobis komeşaxtes. Seriş gverdis cadi oxoris kamaxtu, ar
koguinʒ̆k̆edu. Badi dixaziru. Cadik beres yuʒ̆k̆u do, bere eşiqonop̆t̆uş k̆ule badi ʒxont̆u do cadi
oç̆opu.
Cadi oç̆opuş k̆ule cadik̆ala artik arti ç̆ik̆ones mamulik diqiap̆t̆uşa. Mamulik diqiuş k̆ule cadis
k̆uveti menduxtu. Tanut̆uşa, eşo xes kokaçut̆es. Tanuş k̆ule mendaʒ̆k̆edesşi, manz̆agereşi xçini
t̆eren. K̆ok̆ari oçxvines do k̆udeli koduluç̆ves. Cadi kagont̆ruxu, bereti dik̆au do doskidu.
Omer Azakoğli, Bucağuri, 35 ʒ̆aneri, Xopa, 24.VIII.1917
16.
Çxala jureneç ʒ̆ana ʒ̆oxle Xopaş oxori t̆u ovro koyis. Uk̆ule muharebeş k̆ule muhaciri
mendaxtes Turkieşa. Oş oxori doskidu. Aʒ̆i eç oxori ren. Majurape mendaxtes; moales na,
tekra moxtanunon. Moxtan na, k̆ai iqven.
Memed Efendi Kuçuk̆osmanoğli, Çxaluri, 55 ʒ̆aneri
17.
Ar Çxaluri p̆olişa mendaxtu. p̆olis guit̆uş k̆ule minarepe koz̆iru. Ar p̆oluris k̆itxu “aya mu
ren”-ya? Emukti uʒ̆u: “aya p̆oluri …ole ren”-ya. Çxalurik uʒ̆u-ot̆i, “amuşi gora …uriti
kogiğunan na, şana mundi tkvanis!”
Memed Efendi Kuçuk̆osmanoğli, Çxaluri, 55 ʒ̆aneri
18. p̆̆ARAMİTİ
Ar kimolis ar mskva oxorca kuqonut̆eren. Em oxorcasti k̆adi dvaqoroperen. Oxorca ont̆ules
getasule ikip̆t̆uş k̆ule, k̆adi noğaşa nit̆uş k̆ule, oxorca na z̆iru, do ar-jur keşixvalu. Majurani
dğa, masumani dğas xolo gelit̆uş k̆ule eşixvaluşi, oxorcak kimoli muşis uʒ̆u ki “k̆adik k̆ata
mz̆iraşi, eşamixvalups”. Kimolikti uʒ̆u ki “ar çkva eşagixvalaşi, siti k̆arşiluği keşuxvali do,
moganç̆u na, ç̆it̆a-ç̆it̆a siti konanç̆i, daha mutu giʒ̆vaşi”.
Ar çkva oxorca ont̆uleşa iduşi, xolo k̆adi komoxtu do keşuxvalu; oxorcakti keşuxvalu. K̆adik
ğarğaler-ğarğaleri mextimus kogyoç̆k̆u. Oxorcakti ç̆it̆a-ç̆it̆a k̆adiş k̆ele konanç̆u do oğarğalus
kogyoç̆k̆es. K̆adik oqoropuşi nenape duʒ̆u. Oxorcakti xolo oxorişa diktu do kimoli muşis uʒ̆u
ki “k̆adik oqoropuşi ambarepe miʒ̆umers”. Kimolikti uʒ̆u ki “idi xolo ont̆uleşa do, k̆adi
moxtaşi, uʒ̆vi ki “kimoli çkimi amseri mendra yerişa nulun do si oxorişa komoxti!”
K̆adikti xeleberi, ok̆olumcuşi, oxorcas nek̆na konuk̆ank̆u. Oxorcakti kagunʒ̆k̆u do k̆ave gyubu.
Giariti koçuş k̆ule k̆adik oqoropuşi ambaris keluç̆k̆u do, ğarğalap̆t̆uş k̆ule, kimolik nek̆nas
konuk̆ank̆u. Oxorcak tku ki, “kimoli çkimi komoxtu!” K̆adik uʒ̆u: “aʒ̆i ma so mt̆k̆oba”-ya?
Oxorcak uʒ̆u ki, “mo gaşkurinet̆as, ak moxti do giriniş yeris kelogok̆ira!” Niqonu do kelok̆iru.
Kimoli muşis nek̆na kagunʒ̆k̆u. Kimolik tku ki “ma mşkirons, astaxolo giari komçi!” “mkiri
diçodu do amseri ç̆k̆idi var gemadu!” “oki mkiri dogaçodu, mota omkvapi”-ya do komextu
girinişa, xut psumiari lazut̆iş omkus kogyoç̆k̆apu. Zavali k̆adis giriniş yerine biga goç̆k̆vides
do serişi gverdişa lazut̆i omkvapes. Uk̆ule kimoli kodinciruş k̆ule, k̆adi t̆k̆obaşa imt̆u.
Ar çkva oxorca ar vaxtiş k̆ule xolo ont̆uleşa igzaleren. Xolo k̆adi gelit̆uş k̆ule aʒ̆i oxorcak
eşixvalu. K̆adik uʒ̆u ki “xolo lazut̆i omkuşi dogiskidui, na micoxop”-ya.
Muhamed Efendi Kelercizade, Bucağuri, 35 ʒ̆aneri, Xopa, 24.VIII.1917
12
19.
Ar vilayetis ar vali kort̆eren. Ek̆o ruşvetçi t̆eren ki, koyilepes t̆k̆ebi bile kagoʒ̆k̆eren. Am
ruşvetiş gurişeni kagit̆k̆oçeren, koyilepek “elhemdulilla, dopçitit amuş xes”-ya, tkves.
Majurani vali moxtuşi, tku ki, “ar xoci komomiqonit!” Konuqones. Uk̆ule tku ki “k̆ata
koyişen tito noseri k̆oçi p̆arask̆e dğas komoxtit!” K̆ata koyişen moxtes do sarais kuk̆ibğes.
Valik em xoci muqonu do kododginu. Ar koylis ducoxu do k̆itxu ki “amus mu coxons?” “xoci
coxons”-ya. “aya xoci iqveni, itoğli it”-ya do dobaxu do xapisis komoloxunu.
Majuranis ducoxu do k̆itxu: “amus mu coxons”-ya? Em k̆oçik “mati var dombaxas”-ya do
xocişeni “puci ren”-ya uʒ̆u. Valik “girinoğli girini! aya puci iqveni”-ya do dobaxu do xapisis
komolat̆k̆oçu.
Masumanis koducoxu. Am k̆oçi, ç̆it̆a oxoʒ̆oneri şeitani na t̆uşeni, dulya ordoxolo koxoʒ̆onu do
majurani k̆oçepes uʒ̆u ki “tkvan ordo xut-xut lira komomçit! em xocis mu coxons, ma
koxovoʒ̆oni!” Juroş lira kok̆obğu do valişa komextu, mcixis lirape gebğeri.
“Mu coxons amus”-ya, valik uʒ̆u. Am k̆oçikti mcixite lira guntxu do “aya coxons, paşa
çkimi”-ya do komeçu. Valikti “aferum skiri çkimi! aʒ̆i igzali do irixolos koxoʒ̆onapi!” Aya
uk̆uniktu do arkadaşepes uʒ̆u ki “na iduşen, daha beteri ruşvetçi t̆eren çkini ağne vali!”
Paraten iqven iri dulya!”
Muhamed Efendi Kelercizade, Bucağuri, 35 ʒ̆aneri, Xopa, 26.VIII.1917
20. ÇXALURİ p̆̆ARAMİTİ
Germaşa nit̆erenan ar biç̆i do ar bozo dişkaş momaluşeni. Cas k̆vinçi gelaxet̆u do ğarğalap̆t̆u.
Bozok biç̆is k̆itxu ki “k̆vinçik mu zop̆ons?” Biç̆ik uʒ̆u ki “dido k̆ai nena zop̆ons! Kvaşi tude
jur altuni meşaz̆in”-ya, zop̆ons. “mu iqven, ar mexti, goʒ̆k̆edi ki, mtini reni? K̆vinçişi nena si
mu giçkin?” “ma oxovoʒ̆onap!” “ar meptat do govoʒ̆k̆edat!” Juri xolo mextes do goʒ̆k̆edesşi,
jur altuni kamoşaxtu kvaş tude. Ar bozok do ar muk kezdu.
Xolo gzas kogedgites. Nit̆eş k̆ule xolo k̆vinçik kodiʒ̆iru. Bozok uʒ̆u-ot̆i “xolo k̆vinçik mutxani
zop̆ons, k̆ai nusimini!” “Aʒ̆i na zop̆ons nena, dido p̆at̆i şei ren!” “mu iqven, domiʒ̆vi!” “aya
otkuş nena va ren!” “belki çkimişeni altuni mo meçap-ya” tku. “eya tkvat̆u na, zara var t̆u,
dido p̆at̆i şei zop̆ons!” Bozok “aya Tangrik otkvapaps belki do si muşeni var zop̆on?” Biç̆ik
“ar k̆ai komeusiminat!” Nusimineş k̆ule biç̆ik tku ki “k̆vinçik zop̆ons ki ar amus komeçi do
guri razi duxveni!”
Bozo razi diquş k̆ule “si am k̆vinçişi nena mot giçkit̆u?” “ma var miçkit̆u, lakin dido ora ren,
si k̆qorop̆t̆i, mitik̆ala var matku. Aya visimadi do altuni kvas meşabdvi do aşoten
mogoğerdini”
Xusein Çeboğli, Bucağuri, 55 ʒ̆aneri
21.
Ar k̆oçis jur oxorca uqonut̆u. Bitum ok̆obut̆esdoren. Jur oxorcaşi kumocis sk̆vinça ouç̆opun do
şarvaliş cebes koşunaxun. Gale gamaxtu nek̆nas komoli, ucoxu oxorcalepes: “tkva hayaşeni
ok̆obut-ya, aha vomt̆ini-ya” Oxorcalepek “k̆inçi, so ulur, aha skani yova!”
Xusein Efendi Çiçek̆oğli (Çuçuva), p̆erontali, 70 ʒ̆aneri, P̆eroniti, 20.VIII.1917
13
22.
Ar nanaş ar k̆ak̆ali, eti qvaci çat̆ali.
23. OÇ̆̆ANDİNU
1. “Amseri giç̆andep!” “so moncirap?” “omtvaş dudis!” “mu mçap?” “monç̆vaş mundi!”
2. “Amseri giç̆andep!” “so moncirap?” “bağuş tis!” “mu mçap?” “mjvabuş ti!”
3. “Amseri giç̆andep!” “so moncirap?” “xinciş tis!” “mu mçap?” “ğeciş ti!”
4. “Amseri giç̆andep!” “so moncirap?” “ocakluği baconi!” “mu mçap?” “mtugi ç̆veri
qvaconi!”
Omer Azakoğli, Bucağuri, 35 ʒ̆aneri, Xopa, 24.VIII.1917
24.
…şi ʒ̆oxle. Hindistaniş padişai kamaxteren, guileren papuri, gamaxteren, igzaleren. Oxorca
muşi kamaxtereni eti guileren, papuri gamaxteren, igzaleren. Bozo muşi kamaxteren, emk̆ele
demirişi yezdimus kogyoç̆k̆aperen, uk̆ule omt̆inus kogyoç̆k̆ren. Bozo k̆vinçişi suretis
kamaxteren, yeputxeren do imt̆eren.
Aʒ̆i mu qvas? Şahinişi toma kogvaşineren, artik artis ok̆usveren, em saat̆is şahini kagexteren,
“mu zori giğun”-ya? “e k̆vinçi omiç̆opi-ya do komomiqoni”-ya! Uk̆ule şahinik ideren,
oç̆operen do komuqoneren. Bozo qalis xe komudveren, k̆itis maʒ̆k̆indi na moz̆it̆u, bozok
gamoʒ̆k̆eren do zuğas kodolot̆k̆omeren. Uk̆ule papuri kododgiteren.
Çxomi na ç̆operet̆uşi, jur puli çxomik na meçaret̆u, eya kogvaşineren. Pulepe ok̆usveren do
çxomi keşaxteren. “mu zori giğun”-ya? “Ar maʒ̆k̆indi dolomit̆k̆oçes zuğas, aya keşamiği”-ya!
Papuris konaç̆aberen maʒ̆k̆indi. Meʒ̆k̆eren do komuğeren. Hindistaniş padiaşik papuri
gyatxozeren beres do ç̆opup̆t̆uş k̆ule, padişaişi papurişi başis kogulacineren çxomi.
Menduqonapun padişaişi bozo. “Mu mekça”-ya? Padişaik “otxo para komeçi”-ya!
Minist̆erepek, padişaikti otxo para komeçeren, igzaleren oxori muşişa.
Uk̆ule sedrazemi do şeixislamis “Hindindistanişi padişaişi bozos do ar post̆is mu nomskun”ya? “pildişişi sarai nomskun”-ya. “pildişi mis mağinen”-ya? “abci Memet̆iş beres mağinen”ya. Ducoxeren padişaik “pildişişi sarai mixvenaginon”-ya! “ar dğa xolo izni komekçi”-ya!
İderen oxorişa, nana muşis uʒ̆veren: “padişaik pildişişi sarai mixvenaginon”-ya! Didak
“jureneç deveş yuki şerabi minon-ya, oşi goboni askeri minon-ya, oşi sop̆aten askeri minonya, uʒ̆vi!”… Mok̆ideren jureneç deve şerabi, igzaleren t̆ibaşa, goboni askeris t̆iba
donʒ̆iraperen. Jureneç deve şerabi kodoloberen. Ondğeris filepe moxterenan; “ʒ̆k̆ari pşvat”yaşi, şerabi uşumunan, zarxoşi diqverenan. Oş p̆aloni askeri gamaxterenan, filepe
doqvilerenan, mok̆iderenan devepes, mendiğerenan, sarai duxveneren.
“Sedrazemi do şeixislamis mu mepça”-ya? “xut para komeçi”-ya! Xut para komeçeren.
Merdevenis git̆uşi, “ya rabbi-ya, sedrazemi mtuti, şeixislami mç̆apu diqves do toliten
komaʒ̆iri”-ya. Em saat̆is merdevenişen ʒ̆oxle mtuti, uk̆açxe mç̆apu nimt̆et̆eşi, merdevenis
kageʒxont̆erenan. Guikteren, padişaişi sarais amiʒ̆k̆eduşi, xvala padişai doskideren. Beduva
(mejaçama) muşi k̆abuli diqveren.
25.
ç̆urç̆as k̆itxes ki, “bitum k̆udeli jin mot gokaçun”-ya? “Çkimi k̆udeli ʒaşi direği ren; gevonç̆a
na, ʒa kamelaps”-ya, tku ç̆urç̆ak.
14
p̆aramiti, p̆arangeli, ç̆urç̆aş qvaci moç̆angeli!
Muhamed Efendi Kelercizade, 26.VIII.1917
26. BİRAPA QİPŞİZ̆̆EŞA
Si Xopaşa na moxti, xoş moxti, sefa moxti,
p̆ot̆e dogaç̆k̆indui, ek̆o yeris na goxti?!
Çkin guris memaç̆ves çkva, si na akşağa moxti,
Helbet mutu ivasen, ʒudişi çka mu moxti,
Coxo skani mu gcoxons, si na ak çkinda moxti,
K̆ai gaʒ̆onudoren, moxti, yoğise eşo goxti!
Çkin k̆qoropt, si va mqoropt, akşağa muç̆o moxti!?
Laziş nena mogʒ̆onsi, si na akşağa moxti?
Eger var mogʒ̆ondu na, ʒudişi muç̆o goxti?
Xopaşen Batumişa si muk̆o fara moxti?
Tiplizişa idaşi, zop̆oni ak na moxti?
Egere var zop̆on na, si ti-k̆undale gexti!
Batumişen Yosebi, si na moxti Xopaşa,
Didilepe tkvanişen, çka mu moxti t̆k̆obaşa?
K̆ulanepes gurp̆icis xe meşuği t̆k̆obaşa.
A çkvar dosteri, a çkvar, nana muşiş t̆k̆obaşa!
Xe ubas meşuğa si, var kagyonç̆a ump̆aşa,
Qipşiz̆e giʒ̆umelan, si na moxti Xopaşa!
Axmet̆ Memed Koroğli, K̆ulediburi, 58 ʒ̆aneri, Xopa, 23.VIII.1917
27.
Ar-jur nena giʒ̆umer, doç̆ari, cuma çkimi!
Bere-bari eç̆k̆odes, muç̆o p̆at, cuma çkimi?
Nanak beres ucoxops, var z̆irops cuma çkimi!
Aşo darma-dağani doviqvit, cuma çkimi!
Ne oxori, ne k̆era, so vidat, cuma çkimi?
Çkin aşo mgarineri govulut, cuma çkimi!
Çkin imdati mi maqvan, var miçkin, cuma çkimi!
Xolo çkini imdati tkvan iqvit, cuma çkimi!
Ar şuri eşaxtasen, var yextu, cuma çkimi!
Anʒ̆iri muharebes mu iqu, cuma çkimi?
Mati beteri skani, siti beteri çkimi!
Gurcistanis dido ren arkadeşepe çkini!
Gurcistanis renani noseri, cuma çkini?
Mcveşis Gurcişen moxtes, giçkini, cuma çkimi?
Çkin goç̆k̆ondineri voret mcveşuri, cuma çkini!
Lazi, Gurci, Megreli mteliti cuma çkini!
Rusik domç̆ves, domxales, ambari var giçkini?
Çkin tkvani namu voret aʒ̆işa var miçinit!
Hem mcveşi, hem ağanik artik arti viçinit,
Ar-jur ʒ̆anaşi dunyas uk̆aye dovixçinit.
15
Hele aʒ̆işi k̆ule artik arti viçinit,
Xes xe gevak̆natş k̆ule, çkin em oras miçinit!
Ah, gidi Gurcistani, so ren mcveşepe çkini!
Dido bgorit mcveşepe, ağani var viçinit.
Çkini padişaepek çkar miti var içines,
Ne let̆a, ne oxori var doskidu, giçkini?!
Hay, gid cumalepe çkini, çkin na oxori miç̆ves!
Tkvan hala var giçkini, kodopskidit yetimi!?
Tkvan daha var miçinit, tis nosi çka mu miğun,
Ma miti var viçini, helbet xolo dobzop̆on,
Tis nosi momixtaşi… k̆ai k̆oçi ret, k̆ai!
İri-xoloşen başi…
Ah, gidi Gurcistani mteli cevahir t̆aşi,
Muharebeş doloxe çkin domaqvit k̆ardaşi!
Axmet̆ Memed Koroğli, K̆ulediburi, 58 ʒ̆aneri
28.
Bozo qali yeşili, ordeği yeşil başi,
K̆urump̆epe mercani, ʒiʒepe xut ok̆aşi!
Boişen oğa-gyora yaşi var giğun, yaşi!
Mu dğa maç̆arasunon, ma si na ek̆ç̆opaşi?
Tolepe filicani, ofridepe hem başi,
Amseri meptaminon, e gyuli, xvala canşi!
Dubağun ak̆onari, ağaniş arkadaşi!
Axmet̆ Memed Koroğli, K̆ulediburi, 58 ʒ̆aneri
29. BİRAPA K̆̆ULEDİBURİ
ʒ̆k̆artolis goşit̆aşi, gulun gulyağiş şura,
K̆ahvecoğlis oput̆es kextu ar xoli mjora;
K̆ahvecişi Osmani moʒ̆ipxeri kandara,
ʒ̆aʒ̆oğlişi Mustafa mu gotxozun matara.
Juriti ar diqveren K̆uledibi, Sundura,
K̆ahvecoğliş xisimi Maç̆exeli Aç̆ara,
K̆ahvecoğliş mzaxali K̆irimoğliş pançara,
Mişinas komeçeren beşluği xutiş lira,
K̆ahvecoğli İbrami mukti diçilu t̆ora!
Axmet̆ Memed Koroğli, K̆ulediburi, 58 ʒ̆aneri, 23.VIII.1917
30.
Mapa-ʒ̆k̆ari maz̆iren k̆aranluği,
Mu gegiğes Şadie gyorumluği?
Gogoç̆k̆ondu aʒ̆i çkimi eyluği!
Ma so vida aşo qal-gelakteri?!
16
Si mu gulur Bucağis moʒ̆ipxeri,
Noğamisa ofridepe ʒ̆ipxeri,
Mis şinaxep mendili meʒ̆ipxeri?
Ma so vida, aşo, qal-gelakteri?!
Yazi mulun, ma vulur atmacaşa,
Memincğoni giari xolo t̆k̆obaşa,
Musafiri ar komoxti Xopaşa!
ç̆it̆a-ç̆it̆a gomaşinen muepe,
Domaçodu k̆aurmali txirepe,
Ar çkva doqvi, megot̆ruxas xeepe!
Jur ʒ̆ana ren, ma skani vore sevda,
Saği t̆aşa, xolo miğun feida,
Ma pukira xalaği skani vida…
Ar ʒ̆ana ren, si muepe moğodi,
Xvala sii, mati dido goğodi!
Soğunişi ʒ̆k̆arik̆ala goğodi…
Ar-jur dğa ren, ma tolite var gz̆iri,
Ğoma limci izmoce muç̆o gz̆iri,
Çkimik̆ala oncires isa gz̆iri.
İzmoceten vistert̆it, gyuliçkimi!
Kagamaxti, abdezi kaeç̆opi,
Muç̆o k̆vinçi, havlis na gegoç̆opi,
Mişi sevdak mişi biç̆i eç̆opi!
Gegak̆nişi, muç̆o k̆vinçi patkali,
K̆ai megomskun fist̆ani yan-yakali,
Mis şinaxep muç̆o ʒiʒi markvali?
Oya şup̆t̆i, ocakluğis kvak̆ala,
Ar çkva kort̆u pukira skanik̆ala,
Guris maqu, amaptamint̆u, ala
Xolo guris memaç̆vi, gyuli çkimi!
Must̆afa Mollasuleimanoğli, Xopuri, 30 ʒ̆aneri
31.
Kale-bozo meleni, mole var mogaleni?
Ma elegak̆atare, xvala var gogaleni?
Amseri nit̆aş k̆ule mati mendemiqoni!
Ma k̆uçxete var malen, k̆ap̆ulate mendemiqoni!
ʒ̆oxle skani bğura na, let̆as kodolomiqoni!
Sebabi movogat do cenetişa miqoni!
Xusein Efendi Çiçek̆oğli, p̆erontali, 70 ʒ̆aneri
17
32.
Doviç̆vi, dovixali, daçxiriş noşkeri vore!
Ma so vida, sevda çkimi so re?
Ar-jur muharebe kobz̆iri, ma xolo saği vore,
Sevda var naxondinen, zori xuvarda vore.
Moxti, kodovincirat, oncire t̆uʒa koren!
Eziz Efendi, Xocanunoğli, K̆isuri, 55 ʒ̆aneri, Xopa, 25.VIII.1917
33.
“Aşik Axmat̆iş fesi, ç̆uç̆ulişi xap̆eri!”
-Dadi skanis mu meçans, tudeni mexʒaperi?
“Enʒ̆elili-penʒ̆elili, çkvaş oput̆es mot gelili?”
-Ar gideli mʒxulişeni, badi ğurun …urişeni.
Altun tasi elemobun, xçe-xçe ʒiʒi gelomobun.
Eç̆opa na megiğare, vana aşo goviğare.
Omer Azakoğli, Bucağuri, 35 ʒ̆aneri
34.
“Gza ʒ̆ale gelaxti”-ma, xacis dobuʒ̆vidort̆un!
Ander limxanepuna mindori divudort̆un!
Mitik va mz̆iras-dei jur toli obdvidort̆un!
Memed Ağak mz̆iruşi, jur toli obdvidort̆un!
Ali Reiz Dervişoğli, K̆ulediburi, 65 ʒ̆aneri, Xopa, 24.VIII.1917
35.
Rak̆anis keşuxtimun tuta Mariaşinaşi,
Nosis vulur-movulur, bozo gomaşinaşi.
Boi var giğun, ama yaşi kogiğun yaşi.
Gzas gedgitaş k̆ule, mteli bozopeş başi!
Ma var miçkit̆u, ama alaşi re, alaşi,
Amseri ç̆umanişa moxti yavaş-yavaşi!
Ma var maz̆iru edo yari dolilu Faşi
Tolepeş omgarute yaşi gemaleps, yaşi!
Elbete moxtaginon, hayde vigzalat-maşi,
Obaşi markvalepe t̆ruxas yavaş-yavaşi!
Ali Reiz Dervişoğli, K̆ulediburi, 65 ʒ̆aneri, Xopa, 24.VIII.1917
36.
Xocas korba xut uğun, arteği daima boşi uğun!
18
37.
Sandali feluk̆oni, mati mendamiqoni,
Sevda çkimi Potis ren, muyt̆aş komomiqoni.
Şukri, 16.VIII.1917
38.
So yulur do so gyulur
Hay gidi, mjora çkimi,
Kvas gebdga na, gyoxedun,
Va ren igbali çkimi!
Bozo, mendomoʒ̆k̆edi,
Dondğulu guri çkimi!
Bozo, momanç̆i edo
Z̆iri oxori çkimi!
Çkvaşa muç̆o galet̆u
Si meçkineri çkimi?!
Bozo, gurp̆ici skanis
Yextat̆u şuri çkimi,
Qali kart̆ali skanis
Golagidvat̆i ginz̆e k̆lavepe çkimi
Komulun nana skani
“Mo imgar, bere çkimi!”
Memedali Çepoğli, 21.VIII.1917
II.VİƷ̆UR-ARKABULİ K̆̆İLOK̆̆AVİ
A. ARKABULİ T̆̆EKST̆̆EPE
39.
Arkabis didi k̆oçi T̆ur-Xasani t̆u. Arkabi hemus okaçut̆u. Sumeneçdovit ʒ̆anas hemus okaçut̆u.
Uk̆ule Cordanepe moxtes do T̆ur-Xasani doiles. Memleketi kodoskidu Cordanepes.
K̆ap̆ist̆onas Viʒ̆eşakis Kibar ağaşi cumadi Mustafa ağaşi xes t̆u.
K̆ap̆ist̆onas na ren k̆ale, Kibar ağak oxenapu do Cordan ağa do Kibar ağak sumeneçi ʒ̆anas
k̆abğa ikomt̆es. “Arxave ma ep̆ç̆opare”-dei, k̆abğati hemuşeni t̆u. Uk̆ule Cordanoğli Axmet̆
paşas teslimi davu. Kibar ağa kodoskidu gale, firali kodoskidu do memleketi kodoskidu
Cordania Xusein ağas.
Kibar ağaşi k̆ales barotis adu do diç̆u. Kogamaxtu do K̆arsişe igzalu (imt̆u), K̆arsis puşluğite
oç̆opes, T̆rap̆izonişa komendones. Hek padişaik yonç̆amt̆u, do Kibar ağaşi cumadişi biç̆i
Bağdadis vali t̆u. Hemuk padişais nuç̆aru do amanç̆us muşletinu. Uk̆ule Bağdadişe it̆uşi, gzas
doğuru.
Kibarağazade Ali Efendi, K̆ap̆ist̆onuri, 60 ʒ̆aneri, Arkabi, 17.VIII.1917
19
40.
Ar kçini oxorca otxoneçi ʒ̆aneri t̆udoren. ʒ̆anağanis ç̆umandele gondunudoren. Bere muşik
gorudoren. Uk̆ule nit̆uş k̆ule gzas koz̆irudoren. Uʒ̆odoren “nana-ya, si so ulur-ya, domiʒ̆vi,
okse dok̆ilare”-ya. “Sirt̆is oxvameşe mebulur”-ya.
“Muşeni nulur?” “hek Tangris baxveʒ̆are!” “si muşeni axveʒ̆are?” Muslimani var rei si? Si
k̆ata bjaçxas na gondunut̆i, hek it̆ii?” “ho, skiri çkimi, hek bit̆i”. “haʒ̆i xolo idarei?” “var bulurya, haʒ̆iş k̆ule Muslimani bort̆are. Mutu mo miʒ̆umer, mo miğarğal!”
Oxvameşe na it̆u, oxorcas T̆uxa coxont̆u. Ma vit̆ojur ʒ̆aneri bort̆i. Ar kçini otxoneçi ʒ̆aneri.
Haşo miʒ̆u: hemusti otxoneçi ʒ̆aneri kçinişe gaigonudort̆un.
Memed Efendi Şişmanoğli, Arkaburi, 73 ʒ̆aneri, Arkabi, 19.VIII.1917
41.
ʒ̆anağanis komoli oxoris var amoşkumert̆es, mʒ̆k̆iri dido iven-ya. ç̆eris ar oxorca keit̆u do
tudele k̆itxumt̆es ki, “mu ikom?” “mʒ̆k̆iri p̆k̆varum?!”
Memed Efendi Şişmanoğli, Arkaburi, 73 ʒ̆aneri, Arkabi, 19.VIII.1917
42.
Megrelişi baba do Gurcişi baba jur cuma t̆es. Moamedi dibaduşi, Moamedi na z̆iru,
Muslimani divu. Moamedi na var z̆iru, Krist̆iani ren, İsalei salam içinoms.
Bairaxt̆ar Mustafa Bekiroğli (Çxeiz̆e), Arkaburi, 80 ʒ̆aneri, p̆eronti, 20.VIII.1917
43.
Oxorca doğuru. Muşi kimoli diçilu, majura oxorca keç̆opu do ar biç̆i bere davu. Ham oxorcak
jur markvali komeçu oğineşi jur beres, uʒ̆u: “gverdi-gverdi çkimi beres komeçit!” Ham
berepes gverdi-gverdi doskides do muşi beres murgvali markvali davu.
Bairaxt̆ar Mustafa Bekiroğli (Çxeiz̆e), Arkaburi, 80 ʒ̆aneri, p̆eronti, 20.VIII.1917
44.
p̆olis ar zengini k̆oçi kort̆u. Ar bere uyonut̆u. Mektebis komeçu, ok̆itxapu. Uk̆ule Avropaşa
doncğonu, hekti ar dost̆i uyonutu. Dost̆i muşis bere uyonut̆u. Hemuk̆ala mektebis ik̆itxamt̆es
Avropas.
Uk̆ule Mp̆oluri koçi bere muşis kart̆ali uç̆aru Avropaşa “moxti, goçilare!” Uk̆ule Mp̆olişa
moit̆uş k̆ule Avropali ak̆ardaşi muşik uʒ̆u: “duğuni skanişeni p̆olişen kart̆ali momiç̆ari, mati
meptare!” Mp̆oluri p̆olişa komoxtu, diçilu, içiluşi, duğuni vasen. Avropalis “moxti”-deis,
kart̆ali konuç̆aru. Avropaliti p̆olişa komoxtu. Moxtuş k̆ule Mp̆olurik̆ala oxorişe mendaxtes.
Noğamisa oʒ̆ires Avropalis. Uk̆ule Avropali Mp̆olurişi noğamisas daoropu. Avropali
gegondu. “Muşen gegondi”-ya, Mp̆olurik uʒ̆u. “Noğamisa skanis dobaoropi”-ya uʒ̆u. “Mo
gegondur, noğamisa çkimi komekçare!” Hamukti “komomçi”-ya, uʒ̆u. Mp̆olurikti komeçu.
Ezdu, Avropaşa igzalu.
20
Haʒ̆i Mp̆oluri “noğamisa çkimi mod mebçi”-dei, deli divu. Baba muşik ezdu, t̆irmaxanas
komeçu. Vit̆oxut ʒ̆anas dinciru t̆irmaxanas, delişi baba nana doğuru. Delis t̆irmaxanas var
uçkin. Doskidu, kogamaxtu. Nana muşi doğurudoren, baba muşiti doğurudoren. Şeyepe muşi
kogamaçesdoren. Ar kilimi kodoskidudoren. Ezdu, muk kogamaçu. Gexedu vaporis,
Avropaşe mendaxtu.
İdus, Avropaliş oxorişe mendaxtu. Oxoris var amoşkves. Guri komuxtu. “Ma noğamisa
komepçi, muşen oxoris var amamoşkvi?” Hekti gexedu vaporis, Franʒiaşe mendaxtu.
Avropalik ar k̆oçi koz̆iru. Uʒ̆u hemus: “hem Mp̆oluris natxozi, so idasen, ma teli gemiçi!”
Hem na oşku k̆oçi Franʒiaşe mendaxtu. Mp̆oluri lok̆ont̆as giari ipxordes, teli gyeçu. Uk̆ule
Avropalik Franʒiaş lok̆ont̆acis teli gyeçu. Hem Mp̆oluris tutas xut lira ayluği meçi, skank̆ala
t̆as, katibluği oxenapi! Hemuş ayluği xut lira ma mekçare!”
Kododgitu hem Mp̆oluri xut tutas xut-xut lira ayluğis. Uk̆ule Avropalik teli gyuçu lok̆ont̆acis
“jurneçi dovit lira duxeni, ayluği na mekçare!” Kododgitu xut ʒ̆anas, dido para davu, ar oxori
kodokaçu, seri ulun, hek incirs.
Uk̆ule Avropalik ar k̆oçis koducoxu. Ar didi sanduğite para komeçu. “Franʒiaşa idi”-ya, uʒ̆u.
“sanduğiti mendiği”-ya, uʒ̆u. “Keşişoğlişi lok̆ont̆aşa idi, giari ç̆k̆omi, hek ar Mp̆oluri koren,
katibi ren, hemus uʒ̆vi “hamseri so binciraten?” Hem k̆oçi Franʒiaşe mendaxtu do Mp̆oluri
koz̆iru. Mp̆olurik uʒ̆u “oxori çkimişe bidat!” “k̆ai-ya, uʒ̆u hem k̆oçik. Mendaxtes Mp̆oluriş
oxorişa. Hem seris hek dincires. Hem k̆oçik uʒ̆u Mp̆oluris: “ma ç̆umanişe bigzalare. Ha na
ren, sanduği sum dğaşa mo gonʒ̆k̆im! Sum dğaş k̆ule gonʒ̆k̆i! Mutxa gez̆in, skani t̆as!”
Gonʒ̆k̆uş k̆ule lirati opşa. Haʒ̆i dido para divu Mp̆oluris. Ayluğis kogamaxtu, ar mağaza
kodokaçu, malifat̆urape opşu, alişverişi ikoms.
Uk̆ule ar kçini komoxtu. Uʒ̆u: “ha na gamaçam şeişi, başk̆as meçam eç para ticaretite, ma
momçi, dğas oş liraşi mali egiç̆opare. Ticareti mekçare sumeneçi para!”
Xut ʒ̆anas k̆ata dğas heşo şei koiç̆opu kçinik. Uk̆ule k̆itxu he kçinik “sonuri re”-ya? “Mp̆oluri
bore”-ya. “bozo çkimi mekçare”-ya. “komomçi”-ya. Kçinikti komeçu. “Duğuni mundes
p̆aten”-ya, kçinik uʒ̆u. “ar haftaşe”-ya, uʒ̆u. “Duğuncepes kart̆ali uç̆ari, duğunişe moxtan”, uʒ̆u
kçinik. “Avropalis kart̆ali uç̆ari”-ya, uʒ̆u, Mp̆olurik, “var buç̆aram”-ya, uʒ̆u. Kçinik “uç̆ari”ya, uʒ̆u. Mp̆olurikti duç̆aru.
Haʒ̆i duğuni doves. Avropali duğunişe komoxtu. Noğamisa komoyones. Mp̆olurik Avropali
koz̆iru. Z̆iruş k̆ule “mod moxti”-ya, uʒ̆u. Ok̆ak̆ides kok̆uʒ̆k̆es. “mun oren? Mot ok̆ak̆idit?”
Mp̆olurik tku: ma ʒ̆oxle biçili, noğamisa çkimis Avropali daoropu, aoropuşi, ebzdi, komepçi.
Avropaliş oxorişa bidiş k̆ule, gematxozu. Haʒ̆i hak duğuni çkimişe mod moxtu? Oncğore var
uçkin”-ya.
Haʒ̆i Avropalik tku: “Mp̆oluriş noğamisas dobaoropi. Mp̆olurik ezdu do noğamisa muşi
komomçu. Noğamisa muşi na momçuşi, eyluği boğodi: xut tutas xut-xut lira ayluği komepçi,
xut ʒ̆anas jureneçdovit lira ayluği komepçi, Uk̆ule dukani muşis alişverişi p̆i. Dido ticareti
mepçi. Uk̆ule da çkimiti komepçi, duğunişeti komopti!”
Kamil Sofialoğli, Arkaburi, Yak̆ovitari, 25 ʒ̆aneri, Viʒ̆e, 15.VIII.1917
45.
Ar k̆oçi dinciru. İzmoce az̆iru ki, jur k̆oçi ok̆ok̆idudoren. Arteği na t̆u, icginudoren. Ha na
cant̆u, k̆oçik tku ki “hem k̆oçi mobuşletina!” idu do muşletinu. Hemuk uʒ̆u ki “si ma
momişletini, ma haʒ̆i si mu mekça?” “ma mutu var minon!” “var, illaki si mutu mekçare.
mematxozi!”
21
Ar sotxa mendiyonu. Ar k̆uişa mendaxtes. Uʒ̆u ki “çku hak geptaten!” Juriti kogextes. K̆uişi
tude para t̆udoren. Uʒ̆u ki “ham para eç̆opi!” hamukti na yezdu k̆onari, keç̆opu. Haʒ̆i para na
meçu, k̆oçik uʒ̆u ki, “ma eptare jin do siti eşegiyonare, tok̆i gebonç̆are” do keşaxtu. Tok̆i
kogyonç̆u. Hamukti şkas kogeydu tok̆i, uʒ̆u ki “kogebidvi, dizdi!”
Mʒika dizduşi, tudele hem k̆oçis ar mitxak kak̆nu k̆uçxes. Ducoxu jindole. Uʒ̆u ki “k̆uçxes
mitxanik komak̆nu!” “kusi geçi-ya”. Kusi geçu, xolo var oxuşku. Uʒ̆u ki “var oxomişkumes!”
Jindole ducoxu ki “yopsi!” Yopsuş k̆uleti var oxuşku. Hemindoras “yoz̆gvi”-dei ducoxu.
Hemukti yoz̆gu.
Hemindoras nciris gok̆uʒxu. Oxorca muşis ducoxu ki “ma mutxa domağodu!” “mu gağodu?”
“izmoce bz̆iri, jur k̆oçi ok̆ak̆idudoren do arteği mobuşletini ki “para mekçare” dei oncires
gemoz̆gvapu. “eyseli do dopaği!” Hentepe na ok̆ak̆ides k̆oçepe, juriti şeyt̆ani t̆es.
Şukri Sofioğli, 24 ʒ̆aneri, Viʒ̆e, 13.VIII.1917
46.
Ar zengini k̆oçi kort̆udoren. Bere muşis vesiet̆i oğodu ki “hukumetişi k̆oçik̆ala dosti mot
ivapu! Ar daha oxorca skanis mutu mot uʒ̆umer, na giçkin!” Vesiet̆i doğoduşi, baba muşi
doğuru.
İduşunu ki, “baba na miʒ̆u vesiet̆i, ara dop̆a, bakalum mu ivasen?” İdu do ar mçxuris ti
nok̆vatu, moyğu do axiris kodoxu. Hukumetişi k̆adik̆ala dosti divu. Oxorca muşis uʒ̆u ki “ma
k̆oçi domailu!” Oxorcati ç̆umaniş namazis idu do malteşi oxoris dotku: “ğomamci komoci
çkimis ar k̆oçi dailu!” Hentepeti ides do hukumetis duʒ̆ves.
Hukumetişi k̆oçi moxtu do iyonamt̆uşi enç̆uşa, oxorca muşik uʒ̆u ki “ar potini komomiği!”
Soğuni mendiyones ha k̆oçi, yonç̆aman k̆adik var z̆iruşakis. Am k̆oçik uʒ̆u ki “ar k̆adi kobz̆ira
ma!”
Mendiyones k̆adişa. K̆adis uʒ̆u ki “skani nosi, oxorca çkimişi nosi, k̆ut̆u çkimişi nosi, sumiti ar
ren! Ma memiyonaman enç̆uşa do oxorca çkimi zop̆ons ki “ar potini komomiği!” Ma hak
komomiyones, emonç̆aman do si ma varti mz̆iri do hak̆o para na mekçi, si yazuğ olsun! Ma
heya k̆oçi var p̆ili, mçxuri p̆ili, bakalum mu vanoren dei!”
İdes do goʒ̆k̆edeş k̆ule, mutu var, mçxuri kodoloz̆in, hemindoras oxuşkves, oxorişa moxtu do
oxorcati naşku.
47. VEZİRİŞİ MESELE
Ar koyis ar veziri kort̆udoren. Vit koyi hemuşi xes t̆udoren. Veziristi çxindi mek̆vateri
uğut̆udoren. Uʒ̆u ki ar k̆oçik “veziri, çxindis mu gağodu?” Hemindoras hem k̆oçis vezirik ti
nok̆vatu. Uk̆açxe vezirişa aşkurines: “ham k̆oçis ti nok̆vatu-deis”.
Uk̆açxe ar yerişe başk̆a k̆oçi komoxtu, ağa. Hem k̆oçisti Axmet̆ ağa gyoz̆it̆u. Hemindoras
vezirikti ham ağas dido itibari oğodu. Hemindoras k̆oçepes “çku k̆ai var moğodaman, hem
ağas k̆ai oğodams!” Tkves ki “ham ağas ti mebok̆vatapat! Çkuni yanis votkvapat “çxindis mu
gağodu-dei. Hemindoras hem ağas ti nok̆vatasen!”
Uʒ̆ves ki ağas “ çku vezirişa maşkurnapunan, si dido k̆ai re, ar çkunik̆ala uʒ̆vi veziris, çxindis
mu gağodu?” “buʒ̆vare”-ya, uk̆açxe ides do ar yeris kodoxedes veziri do ağa. İp̆aramitaman.
Ham k̆oçepeti ides do keluxedes. Ağak uʒ̆u ki veziris “ey veziri, çxindis mu gağodu?”
Hemindoras vezirik ar koniduşunu. Vezirik uʒ̆u ki ağas “ham nena si var tkvi! Ham k̆oçepek
gotkvapes! dogiʒ̆va-ya, ma çxindis mu mağodu”. K̆oçepesti uʒ̆u ki “tkvati niucit!”
22
Hemindoras kogyoç̆k̆u op̆aramitus: “xut ʒ̆aneri vort̆işi, nana-baba domiğuru, fuk̆ara
kodopskidi, mitikti var mendemoʒ̆k̆edu. Xut para, vit para ok̆obiği do vit̆oxut groşi domavu.
Gepxedi vaporis do k̆urbetişa mendapti. Bidi, ar çarçişa mendapti. Miti var biçinomt̆i,
mamşkorinu. Aşi dğas kodobdgiti. Andğas bidi do ar yeris kodopxedi. Mendebiʒ̆k̆edidoren,
ʒxenite ar k̆oçi mulun. Ham k̆oçi moxtu do miʒ̆u ki “si sonuri re, ç̆e bere?” Ma buʒ̆vi ki “ma
fuk̆ara bore, yetimi bore, hak mopti ki, biçalişare-deyi. Aşi dğa ren, hak na ma mopti, sum dğa
ren, giari na var miç̆k̆omun!” “si çkimi yanis kododgiti”, ağak uʒ̆u. Ma vuʒ̆vi ki “ma ayluği
mu momçare?” “oşi groşi komekçare. Si başk̆a mutu var goxenapam, ar çarçişe goşkvare.
Mati na mint̆u, heya t̆u. Emç̆opu do mendemionu oxorişa. Ağasti ar bozo uyonun. Biç̆i var
uyonun, dido zenginiti ren.
Ar ʒ̆anas kodobdgiti. Megere he bozo domaoropudoren. Ma var miçkin. Ağak uʒ̆u muşi çilis:
“bozo çkuni ar mitis komepçat!” “bozo çkuni hem beres, si na moyonis daoropudoren”. Ağak
tku ki “mati hemuşeni mobiyoni”.
Ma bidi, odas dobinciri. Bozok nana muşis uʒ̆u ki “ya ham seris nena mek̆vati, ya çkimebura
biilare!” Nana muşiti idu do komoci muşis duʒ̆u: “bozo çkunis hamseri mutxa dağodu. İdi do
berek̆ala nena mek̆vati!” Ağati eyselu o komoxtu çkimi odaşa. Miʒ̆u ki “ma muşeni mopti,
kogiçkini?” “ma mu miçkin? Elbet ar soti moşkvare?!” “ma si soti var goşkumer, bozo çkimi
mekçare!” “ma heya var maxenen!” “muşeni var gaxenen? Mali çkimi, para çkimi iri
mekçare!”
Hemindoras ma razi dobivi. Bozo muşi çkimda nişani doves. Ağak, na uğut̆u para, ma teslimi
domoğodu. Bozo ma miʒ̆umes ki, “si va gz̆iraşi, var maxenen. Çarçişa gelaxtaşi, ordo elaxti!”
Heşote jur ʒ̆anas kodobdgiti.
Ar dğas ma biduşuni ki, baba çkimişi yerepe kogomaşinu. Hemindoras bozo do para tolis var
maz̆iru. Bozos vuʒ̆vi ki “ma oxori çkimişa bidare!” “mati mendemioni!” “si baba skanik var
goşkumers” “idi do ar duʒ̆vi!” Bidi do mtiri çkimis dobuʒ̆vi ki, “ma oxorişa bidare, bozo skani
biyonare”. “bozo muşen idasen? si idi do komoxti!” Bidi do bozos vuʒ̆vi ki, “si va
goşkumers. ma bidare!” “si idare, mati bidare, hakolendoni bimt̆at!”
Seri gamaptit do bimt̆it. Bimt̆it dağiş k̆ele do vit dğa do vit seris bitum bulut̆it. Soğuni giari
mamşkorines. Bozok miʒ̆u ki “mu p̆aten çku haʒ̆i?” Ma buʒ̆vi ki “elbet ar miti kobz̆iraten!”
Çku artuk juriti xolo bulurt. Bidi-bidit, ar tepes keptit. Mendeboʒ̆k̆editş k̆ule ar didi oxori
kobz̆irit do hem oxorişa mendaptit.
Bidit, miti var bz̆irit. Nek̆nati var maz̆ires. Soğuni ar axiri kobz̆irit. Axirişe ma kamapti,
amaptiş k̆ule mendeboʒ̆k̆edi ki, jurneçidovit ʒxeni konok̆ors. ʒxenepe çkuni biyoni do
komebok̆ori. Soğuni ar nek̆na kobz̆iri. He nek̆nas kamapti. Bozoti kamabiyoni. Merdivenişa
jin keptit. Jin eptitşi, xolo miti var bz̆irit. Daha jin keptit. Odape na uğut̆u, mskva odape uğut̆u.
Bidit do kodopxedit.
Uk̆açxe bozo biyoni do musandaras komoloboxuni. Ma xvala odas kodobxedi. Mebiucidoren
ki, tude ar sersi divu.
Mendeboʒ̆k̆edidoren ki, ar k̆oçi kextu. He k̆oçik miʒ̆u ki “arkadaşi skani so ren?” “ma xvala
vore!” “axiris jur ʒxeni konok̆ors!” “arteğis yuki mobut̆u!” Bozo noxosarudoren ki, hem k̆oçis
daoropudoren. Çkimik̆ala ip̆aramitamt̆uşi, bozo gale kogamaxtu. Bozok uʒ̆u hem k̆oçis
çkimişeni ki, “ma ham biç̆ik zorila miyonams, nana çkimi do baba çkimişi t̆k̆obaşa!” “si ham
bozo mot iyonam?” “ma zorila va biyonam! Muşebura ma maoropu do baba muşik momçu!”
Hemindoras bozok uʒ̆u ki “ham bere doili!” Soğuni ma domk̆oru. Bozos uʒ̆u ki “si moxti do
p̆ili” Bozokti xami keç̆opu, moxtu do çxindi memok̆vatu. Ma nena var eşebiği. Bozo do hem
k̆oçi kodoxedes osterus.
Ham k̆oçis dido cuma uonut̆u. Mʒika dahaşi tude ar sersi divu. Mendoʒ̆k̆edesdoren ki, didi
cuma muşi na t̆u, komoxtu. Hem bozo dot̆k̆obu musandaras. Ma na elabcant̆i, moxtu do
23
kemoselu: “ç̆e bere, si mu gağodu?” Ma irixolo dobuʒ̆vi, mutxa mağodu. İdu do bozo
kogamiyonu. Cuma muşiti docinu do dobaxu. Bozos uʒ̆u ki, “si hamus çxindi uşvelare!”
Tamami jurneçi dğas bozok çxindi mişvelamt̆u. Didi cumak miʒ̆u ki “ma ham bozo
elegik̆atare, vaşa mutu doğoda!” Ma nena var eşebiği. Soğuni kelemik̆atu. Jur ç̆uvali para
komomçu. “egere ham bozos mutu doğoda na, ma si mek̆ç̆işare do p̆ilare!” miʒ̆u.
Haʒ̆i çku juriti xolo bigzalit. Ma hem bozo dop̆ili do soğuni bimt̆i. Komopti oxori çkimişa,
bidi, he na momçu, parate zengini dobivi. Uk̆açxeti veziri dobivi, ama çxindi mek̆vateri
miğun!”
Megere ham Axmet̆ ağa hem bozoşi baba t̆u. Vezirik uʒ̆u ki “mtiri çkimi si ore! Bozo skanik
hantepe domoğodu. Hemuşeni çxindis “mu gağodu” na miʒ̆vase, hem k̆oçi dop̆ilom! Haʒ̆i
veziri dobivi, vit koyi xes mokaçun, ama çxindi mek̆vateri miğun!”
48.
Ar zengini k̆oçi kort̆udoren. Ar daha nusa kuyonut̆udoren. Nusaşi komoci oxoris var t̆udoren.
Çarçişeti yakini oxori udgit̆udoren. Hem nusas muteserifi, k̆adi, mufti daoropesdoren. Ama
ham mufti do k̆adi do muteserifis var uçkinan, sumiti oroperi na renan.
Arndğas k̆adi idu do, nusak ʒ̆k̆ari na ezdims k̆ala, komeşaxedu. Nusak k̆uk̆uma eç̆opu do
ʒ̆k̆arişe komextu. K̆uk̆uma opşu do geri goyktu. K̆adik ar koducoxu: “amseri komepta na, razi
divarei?” Nusa hemindoras uʒ̆u ki, “saat̆i aris komoxti!” K̆adik goyktu, igzalu.
Mʒika dahaşi mufti ʒ̆k̆arişa mendaxtu. Mendoʒ̆k̆edudoren, nusa mulun. K̆uk̆uma opşu do geri
goyktuş k̆ule, muftikti ar koducoxu: “amseri komepta na, var iveni?” Hemindoras nusak uʒ̆u
ki, “saat̆i juris komoxti!” Muftiti goyktu do igzalu.
Mʒika dahaşi muteserifi mendaxtu ʒ̆k̆arişa. İdu do komeşaxtu. Nusati oxoris gamaxtu do
ʒ̆k̆arişa komextu. Muteserifi kogamaxtu, uʒ̆u ki “ma hamseri meptare oxori skanişa!” “saat̆i
sumis komoxti!” Muteserifiti goyktu do igzalu.
İkindi ivuş k̆ule, mtiri muşi komoxtu oxorişa. Hemindoras nusa uʒ̆u ki “andğa muteserifi,
k̆adi, mufti ma kodolomak̆ides hamseri meptaten”-dei! “si hemindoras mu uʒ̆vi?” “mati buʒ̆vi
ki, k̆adis saat̆i aris komoxti, muftisti juris komoxti-dei, muteserifisti sumis komoxti-dei!”
Mtiri muşis uʒ̆u ki “siti saat̆i otxos komoxti!” Badi mendaxtu do igzalu ikindiş k̆ule. Nusakti
giarepe doxaziru.
Lumci divu. Saat̆i arişa komoxtu. K̆adi nek̆na nok̆ank̆u. Eyselu do nek̆na kogonʒ̆k̆u nusak.
İdes do ar odas komolaxedes. Giari oç̆k̆omesş k̆ule k̆adi uʒ̆u ki “ar dop̆at!” “mʒika daha
dovip̆aramitat”-dei, uʒ̆u.
Saat̆i jurişa komoxtu. Muftik nek̆na nok̆ank̆u. K̆adis uʒ̆u ki “amani, mtiri çkimi komoxtu!”
“ma so miyonare haʒ̆i?” Ar k̆alati koren, hemus kodoloxunu. Jindole mok̆oru. Oxorişi xayatis
nek̆na k̆ala keladgu.
Muftis nek̆na kogunʒ̆k̆u. Kodoxedes hentepeti ar odas. Giari oç̆k̆omesş k̆ule uʒ̆u ki “ma na
bigzalare, ar dop̆at!” “ar mʒika daha dovip̆aramitat!” Saat̆i sumişa komoxtu. Muteserifi
nek̆nas nuk̆ank̆u. “aha, mtiri çkimi komoxtu!” “ma so miyonare haʒ̆i?” “onʒ̆eli komiğun, si
hek kogegoncirare!” İyonu do kogyonciru. K̆ai koyok̆oru jindole.
Muteserifis nek̆na kogunʒ̆k̆u. İdes do ar odas kodoxedes. Muteserifisti mutu var axenu, saat̆i
otxoşa komoxtu. Hemindoras mtiri muşi komoxtu. “aha, mtiri çkimi komxtu!” “ma so
miyonare haʒ̆i?” “ar sanduği komiğun, hek dologoxunare!” İyonu do hek kodoloxunu do
genk̆olu.
24
Mtiri muşis nek̆na kogunʒ̆k̆u. “giari mamşkorinu, ar mutu komçi!” Giari komeçu do ipxort̆uş
k̆ule mendoʒ̆k̆edu, k̆alati hek eladgin. Nusas uʒ̆u ki, “na kosare, k̆alatis mot dolobğam?
kodolobğa nati mexvi!” “gomoç̆k̆ondu, mu p̆a?!” Hemindoras mtiri eyselu do k̆alatis ar
konak̆ap̆u. Pencereşi tudele gza t̆udoren. K̆alati eç̆opu do pencereşa mendaxtu. Dicoxu ki
“miti mot golulut? tozi mepxvare!” Eluktu do mexu. K̆adi tude ar kodaç̆k̆idu. “oy, nana”, ar
kodacoxinu. “oxoxo, mot golulut, var giʒ̆viti?!” uʒ̆u badik. K̆adis jur k̆uçxepe not̆roxu.
Hemindoras nusak uʒ̆u ki “ma amseri ar bere domavu!” “hele muperi bere re, ar kobz̆ira!”
Tenate idu do gyoʒ̆k̆edu; mufti hek kogecans. Sirafi moyğu do pimpili dubğu, k̆ibirepeti
duʒ̆k̆u. Muftis nena var eşağen. Mtiri idu do kodoxedu. Nusak t̆k̆obaşa mufti omt̆inu.
Mtirik hemindoras nusas uʒ̆u ki “ma sanduği kogamapçi. ç̆umanişe muşa moxtas do iğasen!”
Hemindoras muteserifi kognu: “ey gidi, ham sanduği var t̆uk̆o!”
ç̆umanişe dotanu. Sanduği komok̆idu hem muşas, oğapasen çarçişa. Muşak tku ki “hak̆o
monk̆a mot oren?” Gzas ulut̆uş k̆ule, muteserifik ducoxu ki “muşa, muşa”-dei, ucoxu. Ar
mezarluğis gza goşulut̆u. Muteserifikti hek ucoxu. Ek̆iʒ̆k̆eduş k̆ule miti var az̆iru. Hemindoras
muşas aşkurinu. “mik micoxums”-dei. Xoloti mʒika dahaşi ucoxu: “ma sanduğis dolopxer!”
Hemindoras muşak sanduği moiʒ̆k̆u do kododgu. K̆ola uğut̆u do kogonʒ̆k̆u. Mendoʒ̆k̆eduş
k̆ule, muteserifi hek doloxen; az̆iruş k̆ule nena var axenu muşas. “ham sanduği oxori çkimişa
mendiği. Oxorca çkimis uʒ̆vi do jurneçi lira mekças do keç̆opas!”
Haʒ̆i hukumetişa miti var ulun. Muteserifik tku ki “ar muftişa mendapta!” Mendaxtu muftişa.
“mu gağodu?” “heşo mʒika zabuni vore!” “isa tkvi ki, mu gağodu?” Muftik uʒ̆u: “ma si
giʒ̆vare, mu mağodu. ar oxorişa mendapti hamseri oxorcaşa. hemuşeni pimpili domibğes,
k̆ibirepe kodomiʒ̆k̆es!” Muteserifik uʒ̆u ki “hamseri mati hek bort̆i. sanduğis kodolomoxunes
do jurneçi lirate mobuçiti”.
Hantepe eyseles do k̆adişa mendaxtes. “mu gağodu?” “mutu var, mu mağodu, zabuni bore!”
“var, si mutxa dogağodu, isa tkvi!” “hamseri ar oxorişa mendapti, pencereşe memt̆k̆oçes,
k̆uçxepe met̆axeri miğun. “mufti do muteserifik tkves ki “çkuti hamseri hek bort̆it, haʒ̆i hem
oxorcas mutu doboğodat!”
Sumiti kok̆ik̆ates, hem oxorcaşi oxorişa mendaxtes seri. İdes do oxorcas noxosares. Mufti
noxosaruş k̆ule, oxorcak mufti koz̆iru. Hemindoras çxindi nok̆vatu muftis. Hemindoras
çxindis xe komoitu: “mu p̆at̆i şura gulun doloxe!” K̆adikti niucamt̆uş k̆ule, uci nok̆vatu. Tku ki
“dido p̆aramiti iven doloxe!” Muteserifi k̆iti komeşiğu. K̆iti nok̆vatu. Muteserifik tku ki “kimi,
şura uğun tkvit, kimi, p̆aramiti ren tkvit! doloxe k̆asap̆çi molaxen, mati sebebi domavit. Çku
haʒ̆i kepaze so bidaten?! ar nututi var maxenes!”
49. K̆̆AT̆̆UŞİ MESELE
Ar oxoris k̆at̆us geçes, k̆at̆u eşkia kogamaxtu. İdu, ar k̆alivis dinciru, ar mç̆apu eşkia
kogamaxtu. Hemmç̆aputi k̆alivişa mendalu. Extu k̆alivis. Mendoʒ̆k̆eduş k̆ule, ar mutxaşi sersi
mulun. Megere k̆at̆u xurt̆inams. Mç̆apu k̆ai niucuşi, ognu ki “dunyas mitxa eʒ̆emilasen,
p̆ç̆k̆omare, p̆k̆vatare!” k̆at̆u heşo ognu. Ar daha xolo niucu, xoloti heşo zop̆ons.
K̆at̆u gamaxtu do imt̆u, imt̆aput̆uş k̆ule ar mtuti konagu, mtutik uʒ̆u ki “so ulur?” “Mele ar
k̆oçi mulun, dunyas miti var dobut̆alam, p̆k̆vatare, p̆ç̆k̆omare, zop̆ons! Hemuşeni bimt̆apur!”
“Amani, mati kelemik̆ati!” Hemtepe juriti imt̆apunan. İde-ideş k̆ule, ar mgeri konages.
Mgerik uʒ̆u ki “Alla ise hak̆o k̆ap̆ineri so ulut?” “Ar k̆oçi mulun, hemuşe maşkurinenan do
bimt̆apurt!” “Amani, mati kelemik̆atit!” Haʒ̆i hamtepe sum dives. İde-ideş k̆ule xolo ar ğeci
koz̆ires.
25
“So ulut?” “Dunyas ar k̆oçi komoxtu, miti var dut̆alasen, ç̆k̆orums, k̆vatums. Hemuşeni
bimt̆apurt” “Amani, mati kelemik̆atit!” Haʒ̆i hamtepe k̆ap̆ineri imt̆enan. İde-ides, soğuni
daç̆k̆indes. Ar yeris kodoxedes. “Çku hak̆o na bimt̆apurt, soşa bidaten?” mtutik tku. Ğecik tku
ki “muç̆o p̆at çku?”-ya gobiktat do hem k̆oçi daveti dop̆at!” Mç̆apuk tku ki “mu buxenat?”
Mtutik tku ki “ma ar puci komobiyonare!” Mgerik tku ki “ma ar mçxuri komobiyonare!”
Ğecik tku ki “k̆aurma ma dop̆are!”
Mgeri do mtuti ides do mçxuri do puci komoyones. Ğecik k̆aurma dovu. Ar tenekes
kodolobğu. Hamtepe geri ulunan, na moxtes k̆ele. Soğuni k̆alivişi yakinişa mendaxtes. Hek
kodoxedes. Tkves ki “haʒ̆i mu p̆aten çku? Vaşa hem k̆oçi igzalu!” Mç̆apuk tku ki “igzalu na,
çku op̆ç̆k̆omaten!” Ğecik tku ki “egere hak koren na, mu p̆aten?” “ma ncas kepta, mtutik tku.
Mgerik tku ki, “ma hekole dop̆t̆k̆oba!” Ğecik tku ki “ma hak soti dop̆t̆k̆oba!” Mç̆apuk tku ki
“ma bida, daveti p̆are!”
Haʒ̆i hemtepe irixolo dot̆k̆obes. Mç̆apuk k̆aurma eç̆opu do mendaxtu. İdu, k̆alivişi tude
kododgu. “Ar epta do k̆alivis meboxosara!” Extu do mendoʒ̆k̆eduş k̆ule, k̆at̆uti gok̆uʒxudoren.
K̆at̆u gok̆uʒxuş k̆ule, goyʒ̆inʒ̆u, didi iz̆iru. Hemindoras mç̆apuk daha aşkurinu. K̆alivişen geri
komeşuk̆ap̆u. K̆at̆uk “mu mağodu”-dei, mukti komeşuk̆ap̆u. Hemindoras k̆at̆u… mç̆apu
goyşaşu. Mtuti ncaşendoni gyoʒ̆k̆eduş k̆ule gebaneri mç̆apu oç̆k̆omu! Haʒ̆i ma p̆ç̆k̆omasen!”
K̆at̆uk ğeci na meşaxet̆u, koz̆iru. Ğeci gamuk̆ap̆u do imt̆u.
K̆at̆u na aşkurinute, mtuti na gexedu, ncas keyalu. “Ğeci do mç̆apu oç̆k̆omu, haʒ̆i ma
p̆ç̆k̆omasen!” mtutik zop̆ons. Mtuti ar komeʒ̆uk̆ap̆u ncaşen do k̆at̆uti “mu ivu”-dei,
komeʒ̆uk̆ap̆u. Mtutis koyolu k̆ap̆ulas. “Amani, ma mot mimxor ğeci do mç̆apu oç̆k̆omi do
dubağun!” Mtutiti ar gza eç̆opu do imt̆en. Mgeri na meşaxet̆u, yerişa mendalu. Mgeri
mendoʒ̆k̆edu, mtuti mulun k̆ap̆ineri, “ar ham mtuti boşkurina”, mtutik tku. Mtuti moxtu,
golulut̆u, ar kva kot̆k̆oçu mgerik, mtuti şkurnate gaz̆gu. Mendoʒ̆k̆eduis, arkadaşi muşi koren.
“E mgeri saği rei”-ya? ducoxu. “Arkadaşepe so iyoni?” mgerik tku. “Amani, ğeci do mç̆apu
oç̆k̆omu do çkuti bimt̆at!” Jurixolo imt̆es.
Şukri Sofioğli, 24 ʒ̆aneri, Arkaburi, Gidreva, Viʒ̆e, 12.VIII.1917
50. XOCA NUSRET̆̆İNİŞİ MESELE
Ar dğas bere kogelixunu. Bere gelopsu. Mukti bere doxunu do beres mtel yeris gopsu. Oxorca
muşik uʒ̆u ki “beres mot gopsi?” “Berek ma gelomopsuşi, mati gobopsi!”
Xolo xocaşi oxoris pxisuzi kamaxtu. Mutxanepe nixiru. Uk̆açxe xocak koz̆iru. Oxorcas na
doskidu, şeyepe eç̆opu do konatxozu. Hem pxisuzi idu do oxori muşişa kododu. Xocakti hem
pxisuzişi oxorişa mendiğu. Pxisuzik uʒ̆u ki “xoca hak mu gorum?” çku ham oxorişa va
moptiti?”- uʒ̆u pxisuzis.
Şukri Sofioğli, Arkaburi, Gidreva, 24 ʒ̆aneri, Viʒ̆e, 14.VIII.1917
51.
Bozo:
K̆urbetişa mot ulurt̆i, muşeni,
Gaşkurinu nana do babaşeni?
Mu mʒ̆orumt̆i sevguli skanişeni,
Gomaşinaş, şabğurur guli çkimi!
Biç̆i:
26
Heşo na t̆i, ma izmoce kobz̆iri,
Ma mu p̆at̆i, ar feluk̆a var bz̆iri!
Skanişeni goz-k̆yameti kobz̆iri,
Komogixti sevguli, guli çkimi!
Bozo:
K̆urbetişe komoxti gondineri,
Mu mʒ̆orumt̆i şuri amak̆ideri,
Lumci mekşven penceres ek̆ideri,
Vaşa soti var moxta, guli çkimi!
Biç̆i:
Şalumcat̆u, muşeni var meptare,
Nek̆naşe var, pencereşa eptare,
Bgarineri niçeberi goptare,
Ar sotilen divat̆u, guri çkimi!
Bozo:
Pencereşa moxti do egyonare,
Alis xe-modvaleri gogyonare,
Var moxta na, içguve mogyonare,
Razi p̆are nana do baba çkimi!
Biç̆i:
Razi ʒ̆opxi, mati bivare skani,
Ya p̆ilare nana do baba skani,
Soşa biğa hak̆o oropa skani?!
Si miyonur beralas, sevda çkimi!
Bozo:
Derdi mo zdim, na şuri mişinare,
Var mek̆t̆k̆omer, si noğame kşinare,
Dobğura na, xolo gogişinare!
Biç̆i:
Skanden ordo ma let̆a momolapi,
K̆inoni xepe ar alis gomilapi!
İzni momçi, he bere domoylapi,
Vana çare var miğun, guli çkimi!
Bozo:
Ma var minon ist̆ersen t̆k̆ebi goʒ̆k̆i,
Domipaği, k̆ap̆ulas komomoʒ̆k̆i,
Xe skanite yazma kelemoʒ̆k̆i,
Biç̆i:
Vaş gomakta, k̆ap̆ula megodvare,
Xe çkimite yazma gogidvare,
27
Kçe gurp̆icis beşluği egodvare,
Giçxant̆asen sevguli, guli çkimi!
Bozo:
Goxveʒ̆ebur, mot moğodam puşluği,
Si miyonur hem yazi, hem k̆işluği,
Şukri Sofioğli, Arkaburi, Gidreva, 24 ʒ̆aneri
52.
Memiucit, haʒ̆i ptkvare Lazuri,
Mupe mʒ̆ori, xol kobore, va bğuri!
Yarali ren, var maşvelen ha guri,
Ar var miğun, dido ren derdi çkimi!
Guri çkimis derdi dolomk̆aseri,
Memiuci iri k̆ai noseri,
Jur tolişen ciri var mulun seri,
Gemabgarit, ey gid, k̆oçepe çkimi!
Gemabgarit, haʒ̆i giʒ̆vaten isa,
Ha gencluğis mupe memixtu tişa,
Haʒ̆iş k̆ule bidateni koyişa?
Dido miğun dunyaşi xavesluği,
K̆ai miʒ̆onun irik̆ala dostluği,
Bz̆irateni, haʒ̆iş k̆ule sağluği?
Kodopskidit, koyşa var malines,
Soğunişi k̆urbetis gomondines,
Dosti va ren, iri duşmani dives!
Ambarepe beterişen beteri,
Ma mot mç̆opum urus ocağ-gekteri,
Si doskida haşo al-gelakteri,
Bixveʒ̆ebur, ey gidi, Tangri çkimi!
Derdi mo zdim, e ali mu gağodu?
Duşunite veremi kogağodu.
Xvala va re, iris xolo dağodu,
Axi-axi, haʒ̆iş k̆ule mu p̆are?
Mendapti na, koys k̆urbani p̆are,
Vadi miğun, dido cumbuşi p̆are,
Gz̆irateni, ey gid, k̆oçepe çkimi!
Hak va bz̆irom mutu çare munkini,
Dobğuri na, varti miğun kefini,
Xoca va ren, mik mik̆itxas tek̆vini?
Komiçkinan ir yeris ğura koren,
Saği t̆a na, derdi-meraği koren,
28
Çkunişeni k̆ai dğalepe so ren?
Ha derdite ma guri mit̆k̆vaʒasen,
Biz̆iratşi, var miçkin, ham dğa t̆asen,
Bek em oras derdi kogamaxtasen,
Ali K̆urt̆oğli, Arkaburi, Palargeti, 30 ʒ̆aneri, 26.VIII.1917
53.
Ar dest̆ane gik̆itxare derdiyar, derdiyari,
Ma ham dunyas uskaneli so bida, dobğurai?
Haʒ̆iş k̆ule çkva mo memşven, k̆ai kogemabgari,
Oy, oy, ha derdite so bida, guli çkimi?
E verane komoyoni ti çkimişe k̆yameti!
Soti va ren, var maz̆iru, sevda, skani k̆imeti!
Siti, sevda, memt̆k̆oçi na, ma çkva var minon miti!
Yazuğ olsun, e verane, gemit̆ali oncğore!
Sevda çkimi, skanik̆ala jur ʒ̆anas gododbgiti,
Mişi sevda miş oxoris, mişi odas nodgiti?
Didi ğvari gextaş k̆ule, idi, xincis gedgiti!
Dolişkidi e verane, mod gavet̆as oncğore!
Si sevda na miyonut̆i, mitis var uçkin, mitis,
Xe çkimite ma gik̆ori, rk̆ina gegidvi k̆itis.
Gemabgari, e verane, Soxumişe mebit̆iş!
Mep̆t̆k̆oçi do soşa mopti jur tolepeşi nuri,
Muç̆o p̆are ha derdite, şamit̆k̆vaʒasen guri!
Skanik̆ala marifeti iri kodobiguri!
Soğunişi, e verane, gemit̆ali oncğore!
Skan derdite bğururey do var matkvinen mitişa,
p̆anda haşo gabgarare, sevda, sai bort̆aşa,
Xe skanis ren, muç̆oti ren, iri dikom t̆k̆obaşa.
Ğurut̆aşa, e verane, mu iven arçkva kogz̆ira,
Ma haşote ha derdite raxatluği so bz̆ira?
Memt̆k̆oçi na, haʒ̆iş k̆ule xeyri mo z̆ira!
Va bğuri do xol kovore e ya rebbi şukuri,
Konuxondun, muç̆oti ren, va t̆k̆vaʒun, çkimi guri!
Mutuksani var giʒ̆umer, kemiç̆opa na şuri,
29
p̆anda haşo gomaşiner, xuvarda guli çkimi!
Çkimik̆ala si mupe vi, ç̆ut̆a-ç̆ut̆a goyşini,
Mu ğodare ha sağluği? si çkva dixas meşili!
Saği t̆a do, e verane, ʒ̆anas ar gomişini,
Ma xoloti skan oropa komiğun, guli çkimi!
Mutxa miçkin, iri ptkvare, gurik var mişinaxums,
p̆anda komşuns, si na miʒ̆vi, oropak k̆oçi t̆axums!
Dobğuri na, so bidare? let̆akti va mşinaxums!
Soğunişi komoyoni ti çkimişe k̆yameti!
Mu gağodu, e verane, var ivu guri skani!
Dunyas mutu va bgorumt̆i, dobivat̆i na skani,
Ma sebebi domavi na, geyktas ocaği skani!
Sevda çkimi, gomaşinaş, mteli deli dobiver,
Muç̆o p̆are, ha derdite p̆ot̆e k̆oçi var biver!
Şkit ʒ̆ana ren, sevda skani intizari gobimer!
Ma komikçin, p̆anda komşuns, va bzop̆on coxo skani,
Oy, oy, muç̆o p̆are, so biğa derdi skani?
Ma ham dunyas skaniş k̆ule var minon mitiksani!
Si xanumi, si xuvarda, si sevda na miyonur,
Sit kogiçkin, skanden başk̆a miti na var miyonun,
Siti sevda memt̆k̆oçi na, acyani mi miyonun?
Ma komikçin, ar-jur ʒ̆anas domoğodi si k̆ai,
Sum ʒ̆anaş k̆ule irixolo domixeni şekyari,
Hem dğalepes var gyonut̆u miti çkimişen k̆ai!
Soğunişi mu moğodi, var mekşvent̆i ma haya,
Hem dğalepe gomaşinaş, p̆anda gevoç̆k̆am bgara,
Sevda çkimi uz̆iramu bğurarei ma p̆ia?
p̆anda aşo gomaşinen xuvarda, guli çkimi!
Mo z̆iramt̆a mutuş xeyri, e verane, memt̆k̆oçi na,
Muç̆o p̆are, şuri çkimi mute oxoboktana?
Si idare cennetişa, guri çkimi dovi na,
Mu miyonun, sevda çkimi, altunişi terazi,
Skanik̆ala ar-jur ʒ̆anas golobolapi yazi,
p̆anda kxvamum, e verane, bikomt̆işi namazi,
30
Ma komiçkin ar-jur ʒ̆anas domoğodi eyluği,
Mu ivaput̆u soğunişi var vat̆i kotiluği,
Ma ham dunyas mu boğoda uskaneli sağluği?
Ma ham dunyas muta miğun, çkar mutuşi igbali?
Niçeberi gomoşkvare haşo guri yarali,
Hak̆o derdis var ğuri do muç̆o nuxondi ali?
Skanişeni mupe bogni, ma var bikom inani!
Sevda çkimi, muta zop̆on, si mu giğun merami?
Ha xveʒ̆inis dobikomt̆i gyauri muslimani.
Ar si ore, sevda çkimi, derdi çkimi, dermani,
Skan ustune dopxedi do dogiç̆ari fermani,
E verane gyauri re, var ikom na imani!
Var gaxenu, soğunişi kva do nca gemit̆ali,
Mutu vaşa goyç̆k̆endi na, guris kodolit̆ali,
İri dop̆it marifeti, mutu var dobit̆ali,
Z̆iʒineri goxti, bozo mot gavet̆as oncğore!?
Çkva va bzop̆on, mu ivasen dubağun hak̆onari,
Ma ham dunyas var miz̆iru, derdi çkimiş k̆olai!
Acansuzi umiteli ma haşote bğurai?
Va bğuri do kobore na, didope guris miğun,
İrixolo şa mu bzop̆on, xolo derdi komiğun,
Jur tolişe mendra bore, guri yakini miğun!
Haşo nice gomoşkvare şuri dololaperi!
Sevda çkimi, skan derdite p̆icis var gemz̆in peri,
Mitik̆ala var maxenen, skank̆ala gegaperi!
Muç̆o p̆are, şabiç̆vapur, tişe emalems k̆oma,
Oşi liras var bukturam sevda çkimiş ar toma,
Ok̆opxedat, şabisterat, sevda çkimi si do ma!
Sevda çkimis muper nomskun uça-uça ofridi!
Jur ʒ̆ana ren, var miz̆irun, memt̆k̆oçui, ey gidi?
Haʒ̆iş k̆ule bz̆iromt̆aşa bğurarei, ey gidi!
31
Sevda çkimis muper nomskun uça-uça tolepe?
Vaşa ordo goyç̆k̆endina, goyşini hem yerepe!
Xolo komşuns, gomaşinen, na moğodi k̆ayepe!
Sevda çkimis mu utanun ğvalepe muç̆o nari,
Hak̆o ordo var mekşvent̆i, muç̆o memt̆k̆oçi ayri?
Xolo komşuns, gomaşinen, si na moğodi k̆ai!
Sevda çkimis mu molubğun brinci steri k̆ibiri,
ʒ̆oxle dido k̆ai t̆i do haʒ̆i mot ikibiri?!
Haʒ̆iş k̆ule mut var gişlem, iri giʒ̆vare, iri!
Z̆iʒineri goxti, bozo mot gavet̆as oncğore!?
Sevda çkimis muper namskun çik̆os eʒ̆odginali?!
Skanişeni, e verane, pxarcare dunyaş mali,
Guli çkimi, gaxveʒ̆are, elegiktare ali!
Daha soti var miz̆irun haşo çalimli uba,
Kçe yeleğis puli diʒ̆k̆i, bida, komeşap̆t̆k̆oba,
Vaşa sevda gematxoza, xes dokaçeri sop̆a!
Ha xveʒ̆inis dobikomt̆i gyauri muslimani.
ç̆epxe steri muper drok̆um sevda çkimiş şkalepe?
Yazuğ olsun, mu ivasen, golilu hem dğalepe,
Arçkva fara kobiz̆irat, mopşenat irmağepe!
Çkva va bzop̆on, gverdis ʒ̆ale coxo var gebodumer,
Muç̆o itkven, muç̆o iven, adeti var dobdumer,
Ha xveʒ̆inis, e verane, guri var gomindumer!
Axi-axi, haşo derdi mitis tişa mo nuxtas!
Sevda çkimik memt̆k̆oçu na, ordo şuri gamuxtas!
Ğurut̆aşa, dogibağun, haşo nami gogixtas!
Var gz̆irat̆i, mu ivaput̆u, kva do nca get̆aleri,
Monciramt̆i skank̆ala, alis xe modvaleri,
Çku şa p̆iti, zati kort̆u adeti dodvaleri,
Mu moğodi, e verane, nosis mod gamamiyoni,
p̆anda komşuns, xe skanite odas na amamyonu,
32
Var miçkini, na zop̆ont̆i skank̆ala mendemyoni,
Arçkva fara kogz̆irat̆i, e sevda gomanç̆eli,
Skan derdite ma var miğun xe do k̆uçxes menceli!
İnşalla, ar komomixtan çkun jurişi eceli!
Haşo nice gomomkvare xveʒ̆iner-xveʒ̆ineri,
Na moğodi, ir komiçkin, k̆ai oxoʒ̆onare,
Dobğurit na, biz̆iraten hem dunyas gonç̆eleri!
İste bğura, derdi va bzdim, guri çkimi divu na,
Hem dunyasti biz̆iraten, çkim oropa giğun na,
Ma ham dunyas iris xolo xavesluği miğun na,
Acansuzi dobğura do mu ivasen, guli çkimi!
Domoğodi soğunişi, e verane, mu maxenen?
Muç̆oti ren, kogolulun iris çare dixenen,
Sit kogiçkin, ma ham dunyas uskaneli var maxenen!
Soşa bida ha derdite niçeberi goptare,
Va bğuri do kobore na, gonç̆eleri meptare,
Goxveʒ̆ebur, mo memt̆k̆omer, na si na gogixtare!
Mu mağodu, hak̆o derdi, ti çkimişa mod moxtu?
Sevdak̆ala oroperi irixolo kok̆oxtu,
Çkunişeni e verane, k̆yameti muç̆o moxtu?
Dulya çkimi ir yanişe muç̆o ivu çetini?
Sebabi ren, goxveʒ̆ebur, derdis momişletini!
Ma ham dunyas ir yanişe mot dopskidi yetimi?
Var met̆k̆omer, xoloti biz̆iraten!
ʒ̆oxle muç̆o k̆ai bort̆it, xolo eşo bivaten!
Mutuş xaki mo miğut̆an, soğunişi bğuraten!
Haşo bzop̆on oropate xai var dogaʒ̆onas!
Siti çkimi, mati skani kobort̆at oşi ʒ̆anas!
Xolo meşeminciri ma jur ʒiʒepeşi aras!
Ali K̆urt̆oğli, Pilargeturi, 30 ʒ̆aneri, Xopa, 25.VIII.1917
33
54.
Oy, oy, xolo komoxtu yazi,
Noderepe ivasen xoloti bazi-bazi,
Kimik yazma, kimik moytvasen k̆azi,
Pukurasen duzluğis, cuma çkimi!
Mart̆iş tutas zati gontxims pukuri,
Xol k̆ismet̆i domaves çok şukuri,
Sefa ikoms, mot ivaput munkuri?
Mskva bozope na z̆iroms, cuma çkimi!
Bidişunam, gomaşinen mutu ren,
Bidelia mʒudişi goitoren,
Nosi var do toma so ek̆atoren?
Bazi bozo haşo ren, cuma çkimi!
Bazi keskini ren, geixorons belis,
Varti eludgitun heşo tembelis,
Şa iduşuns, koyak̆iden do belis,
Noğameşi mutu ren, cuma çkimi!
Bazi tembeli ren, belis gyaç̆aben,
Ondğeneri giarişa muper daç̆aben!
K̆inoni xes bureği konaç̆aben,
p̆anda sarma var iven, guli çkimi!
Noderis çeşit̆i giari nicinen,
Bazi ğeci bozo ulun, kaecinen,
Ne goʒ̆iğen do neti icginen,
Menceloni ivenan, cuma çkimi!
Bazi oncğoryari iven nezuği,
Giari var aç̆k̆omen dido yazuği,
Ot̆k̆apus t̆k̆obaşa daven azuği,
Mitis var oʒ̆irams do, cuma çkimi!
Dadik oncğoryari ayri doxunams,
Hemk̆ata delepes var eluxunams,
Sut̆lis k̆inoni k̆iti kogyoxunams,
Oypxors, belli var iven, cuma çkimi!
Mak̆arinas ar lok̆ma var eşimels,
Sum k̆itite na iç̆k̆omen, goşimels,
Diz̆ğen, keysels, ar nena var eşimels,
Nosiyari ivenan, cuma çkimi!
Heşo bozo muşamas melak̆ora,
K̆azi motva, noğamisa nok̆ora,
34
Oy, oy, ok̆obnağuri t̆ora,
Aha, guris mematu, cuma çkimi!
Bibgarai, mu miʒ̆vare, siti na,
Nik̆arbasen Rizeni do Atina!
Toliş daz̆i mu gamaxtu sat̆ina,
Ğurerikti biç̆a-ya, cuma çkimi!
Muper nomskun sat̆inak̆ala vala,
Gulyaği do ç̆uç̆kva disu na k̆ala
Çkva mu gorum, doğura hemuk̆ala,
Cinazeti var egzdam, cuma çkimi!
Eludgita hek, munt̆uri gogabğas,
Doğura do uri-k̆vari egabğas,
Mupe zop̆on, kva do ncape gegabğas!
Mot meiçam ti skanis, nuri çkimi!
Dibadi do xolo lalum cveşuri,
Vana mu vas, tis ealems keşuri,
Var moyt̆k̆aman, çkva ot̆k̆apu Faşuri,
Sade fork̆a gyumkvaman, cuma çkimi!
İr ağnete, var gulunan cveşite,
Noderisti fotini k̆aloşite,
Lazistanis mu p̆aten ham nosite?!
Gebiktit do var bognit, cuma çkimi!
Fuk̆arakti zengini steri vase,
Geyktu do var uçkin, mu ivase,
“Haşopete sicaş guri ivase?”
Ağnoseri mu nʒ̆orums, cuma çkimi!
Vana mu vas, xolo diçilase-a,
Bozo çkimi soti gyaçilase-a.
Mutxa uğun, gamaçase do illa
Ar bureği nuğase, cuma çkimi!
Pucis na muzdase, hemus unt̆alams,
Bere-bari gemzuli kodut̆alams.
Muşe k̆alsa oncğore var geyt̆alams,
Sica muşis gyakyaburs, cuma çkimi!
Dadis var az̆iru eşi alani,
Noğas var dut̆alu kyume k̆alani,
Badi muşis k̆ai gyuktu palani,
Sicaşeni, ey gidi, cuma çkimi!
Bureğite nuk̆us niçen k̆ilafi,
Kudi molams, sicas gyudgaşi lafi,
35
Dixaziren, kogoytumers çaşafi,
Arçkva noğas iburbals, cuma çkimi!
Mupe iven, heya çkva mu ğodare,
Vesiet̆i dadepes boğodare:
Si eloğlis nak̆o ki oğodare,
ʒudişi ren, gondunun, dadi çkimi!
Eloğlişi var iduzanen nuk̆u,
ʒudiş noğas modruk̆ur do moʒxuk̆ur!
p̆anda k̆urbetis ren badi mondruk̆u,
Guris var megaç̆areni, dadi çkimi!
Sica moxtas, goʒ̆udgi lu do xaci,
Var ç̆k̆omu na, ç̆k̆omas coğoriş k̆vaci,
Bureğite var gegotvasen taci,
Mot moğerdur, ʒudişi, dadi çkimi!
Oropa kuğun na, e dadi skani,
Dunyas mutu var unon hemus skani,
Ne bureği, neti bak̆lava skani,
Cumu ʒ̆k̆aris razi ren, dadi çkimi!
Bureğis nugamsi bozo na meçi,
Mutu dogoru na, tis biga geçi!
K̆abaeti skani p̆ici komeçi;
Haʒ̆i heşo goğodams, dadi çkimi!
Gondgineri sicalepeşi korba,
Nuk̆idare xaci-çxvarişi çorba,
Şa inciras, k̆ai doz̆ğaşi korba!
Dunyas mutu var unon, dadi çkimi!
Vaşa derdi dozda dadi ne çare!
Bozo çkimi steri biç̆is meçare,
Bak̆lava-bureği zorila çare,
Vana p̆ot̆e var gorums, dadi çkimi!
Dadi, ma var bore bureğiş dost̆i,
Bozo komomçan do gomoʒ̆k̆an post̆i,
Ne giari do ne ʒ̆k̆ari, dobiver mest̆i,
p̆anda bgara miğun, e dadi çkimi!
Sicas uçkit̆ase zarar do kyari,
Vana mundis geçi, va ren şekyari,
Hem k̆atas mod meçam, xet̆as bekyari,
Çkimi steris meçi, e dadi çkimi!
Parate eç̆opums, çevre mok̆idams,
36
Hak̆o borci badi muşis kyok̆idams,
Heşopete damtire gza gyok̆idams,
Mupe ikom ʒudişi, dadi çkimi!
Sica muşis alis jur xe mudvase,
Ar bureğis, ar çkva dolma yodvase,
İster geyktams, ar damtire goyndvase,
Sicak̆ala did odas, dadi çkimi!
Sicas astera do mudvase xepe,
Damtires k̆ai uʒ̆ons zati hentepe,
Sica do damtireş p̆aramitepe,
Yaği do topuri ren, dadi çkimi!
Dadis ʒanʒa steri sica kelobun,
Oxrasure heşo oşi dolobun,
Varti molaşinoms, badi golobun,
Do tkva mu gağodes, e badi çkimi!
Si z̆irare, ma domavu na sica,
Dopxaziri ar lak̆ot̆işi xica,
Hem şeyepeş k̆itxeri xoca,
Var mobğerdur mutute, dadi çkimi!
Ar ʒ̆ana ren, tipis şka na busumer,
Dotanaşa k̆aburğas xe busumer,
Ne k̆aymakli, ne lus elebusumer,
Jur stik̆ani çaite, dadi çkimi!
Haşopete mogi, sat̆inas meçi,
Sicalepes bak̆lava, bureği çi!
Memomskunan mşkerişi biga eçi!
p̆a ar mitik mp̆ilat̆es, dadi çkimi!
Lazistanis moda miğunan nosi?!
Sicas koçi, oxori gamakosi!
Var gaçu na, ç̆ume gekçase kusi,
Eloğli ren, giçkit̆as, dadi çkimi!
Var gaçu na, çkva nuk̆u gyok̆idase,
Bozo skanis mutu ren, mok̆idase,
Tarobağus çkva k̆ola mok̆idase,
Biç̆iş nana giçkit̆as, dadi çkimi!
Damtirepek nusaş derdi va zdiman,
İncirat̆aşi, k̆uk̆umape kezdiman,
Bozoşeni çkva baryaği ezdiman,
Monkvaperi gulunan, dadi çkimi!
Sicak̆ala şuri muşi eşulun,
37
Hak na doloxtase, mele eşulun,
Nusaşeni oncires komoşulun,
Serişgverdis, ey gidi, dadi çkimi!
Bozoşeni mupe şurepe ç̆k̆idoms,
Nusa serişgverdis inis eç̆k̆idoms,
Zinciri gyudva na, xolo meç̆k̆idoms,
Komoşulun, noğerdinams do badi,
Nusa z̆iras, tolepe komutumes,
Bozos momç̆va steri msva kogotumes,
Sica moxtas, ti nok̆vatams kotumes,
Mupe nʒ̆orums, ey gidi, dadi çkimi!
Sicaşeni dadis mupe naç̆aren,
Konuçkinams, txiri na gamiç̆aren,
Moda giçkin, gyunaxi na gaç̆aren,
Nusaşeni deft̆eris, dadi çkimi!
Haşo dulyas dido maven meraği,
Daduşmanet nusalepes bayaği,
Bozoşeni p̆anda t̆at̆um bureği,
Noğaşe zdim, mutu ren, dadi çkimi!
Esnafikti arişe jur noç̆arams,
Sermayesti faizi keluç̆arams,
Badi skanis kart̆ali konuç̆arams,
Hak̆o borci giğun-ya, dadi çkimi!
Badi skani kart̆ali ik̆itxaşi,
Ar z̆irat̆i gyonksis xe mointxaşi,
K̆at̆a xaftas bureği kogontxaşi,
Badi mu vas, şa ibgars, dadi çkimi!
Duşunite koyuçkindu eseri,
K̆afris doğru varti gyaçen keseri,
Badi çkimik mu ç̆k̆omu-ya amseri,
Do zop̆ont̆i ar p̆ot̆e, dadi çkimi!
Yazi, k̆işi k̆urbetis kelaskidun,
Hak̆o mogams, xes para var doskidun,
Var açkinen, kçini so elaskidun,
Borcik̆ala derdepe, dadi çkimi!
Badik mu vas, iri bgara nacinen,
Hak̆o borci, hak̆o xarci kyacinen,
Var moxtas na, esnafi hek kyacinen,
Hek mendulun, giçkit̆as, dadi çkimi!
Mutxani ren, çare var do meçase,
38
Hem giari do hem oncire durçase,
Şarvali burasen do ʒ̆uğas gyorçase,
Haşopete mogare, dadi çkimi!
İni-t̆uʒas badi skani iraxuns,
Para meçamt̆aşi, çarbis araxuns,
Na z̆irase, bozos bitum noraxums,
Mupe nʒ̆orums, ey gidi, dadi çkimi!
Badi xoras kerenç̆i elaxedas,
Sica t̆uʒa bureğepes muxedas,
Noğamisa ar ğormas konoxedas,
Oxosaras k̆ai giʒ̆ons, dadi çkimi!
Amiyoni, noğames keluxuni,
Ok̆oç̆k̆omas, ar yeris kok̆oxuni,
Badi skani felengis kogyoxuni,
Şamumkvare, ey gidi, dadi çkimi!
Komumkvi do sicak xop̆e moyzdase,
Si va zdum do badiş derdi mik zdase?!
Mupe ikom, na Ğormotik egzdase,
Sicaşeni, ey gidi, dadi çkimi!
Hek̆o mot giğunan sicaş oropa,
Na z̆irate, şei “teli kep̆ç̆opa”,
Dozenginit İnglisi do Avropa,
Tentenate xvala, e dadi çkimi!
Çifte xases tentena dodvaleri,
Muslimani var gulun modvaleri,
Nandidi çkimi, basmaşi godvaleri,
Kogamitxu giçkit̆as, dadi çkimi!
Ma doptkva do ister p̆ili do mst̆iki!
Kogamitxu, var goşidu last̆ik̆i,
Şap̆t̆k̆vaʒere daha bonk̆anam t̆rik̆i,
Ham derdite, ey gidi, dadi çkimi!
Var bğuri do tolik mu miz̆irase,
İlla gyonksis tentena iz̆irase,
Haʒ̆iş k̆ule k̆aoba mik z̆irase?!
Axirzamani re, e dadi çkimi!
Mitik var oğodams Tangris niazi!
Ne p̆içva do ne ar vakit namazi,
Na bğurate, onsuz gyoşinit bazi,
p̆anda saği var boret, dadi çkimi!
Andğa t̆asen selaces gemdvanore,
39
Uça let̆as myona, meşamdvanore,
Hem let̆a do hem kva emodvanore,
İnani vi hamtepe, dadi çkimi!
Telk̆in gik̆itxais, şuri moyğare!
Hem k̆aybana tentenepe so iğare?
Boxças gek̆ora do okse iğare,
Duğunişa uluri, dadi çkimi!
Xvala-xvala meşaxedi ne çare,
Tenteneşi mu coğap̆i meçare?
Mesvarapus bazi kusi geçare,
Mutu çare var iven, dadi çkimi!
İduşuni, dulya skani xarap̆i,
Na k̆iktxase, moxtase ar arap̆i,
İri ç̆eşidi gark̆vandase coğap̆i,
Ho do vare, var ognams, dadi çkimi!
“Va bz̆irat̆i”-dei, toli odvare,
Xoca ginç̆arase, gyonk̆sis eydvare,
İmani giğun na kyona geydvare,
Mupe golamz̆inan, e dadi çkimi!?
Gisvanore zemzemi do gulyaği,
Ka’i re na, mogixtase meleği,
Ar kefini, arçkva k̆yamet gomleği,
Giç̆anore, giçkit̆as, dadi çkimi!
Doxaziri, sanduğis gegiz̆it̆as!
Ar çapa do xop̆e eluz̆it̆as!
Si k̆ap̆ula dunyas mod megiz̆it̆as,
Andğa t̆ase, bğurate, dadi çkimi!
Gogabğase ak̆rep̆i do ʒ̆iʒ̆ila,
İpti toli eşegoğase illa!
Si ham dunyas muç̆o giğut̆u dulya?
İmskimet̆i goit̆i, dadi çkimi!
İmskimet̆i, tis niçamt̆i duzani,
Var ognamt̆i, icoxamt̆es izani,
Xaziri ren, dadi, teras mizani,
Mʒ̆onanore, giçkit̆as, dadi çkimi!
Ham derdepes dogogura ilaci,
Si tobe vi, mati gava duvaci,
Meşaxedi, ibgari aci-aci,
Acansuzi si xvala, dadi çkimi!
So z̆iromt̆i, ister acani gori,
40
Jur yorğani, sum şiltes na ningori,
Kefinite haʒ̆i let̆as ingori!
Xasiristi razi re, dadi çkimi!
Moda ili, oxoris mod dut̆ali?
Sirmali do ant̆lasi so dut̆ali?
Muper xura uça let̆as unt̆ali?!
Mutu var gokaçun, e dadi çkimi!
K̆aybanape sanduğis gegikʒase,
Muper xura uça let̆as gikʒase?!
Ar kefini unaxu gokokʒase,
Dunyas mupe iç̆amt̆i, dadi çkimi!
Dari dunyas kodoskidi xavesi,
Na mumkvamt̆i sirmali do canfesi,
Mezare ren bulbulişi k̆afesi,
Meşaxedi si xvala, dadi çkimi!
Şuri so ren, k̆afesişe gamt̆ui?
Dunyas xolo ivalat̆i, gint̆ui?
Gogabğase k̆udeloni munt̆uri,
İliti var doskidur, dadi çkimi!
Nuri Dudununoğli, Arkaburi-Ç̆armaturi, 45 ʒ̆aneri, Viʒ̆e, 14.VIII.1917
55.
Nani, nani, ha nani
İnciri, gink̆anare,
Si nana mu ğodare
Ma k̆ai goğodare!
ç̆iç̆it̆a bere çkimi
Ma k̆ai goğodare
Si baba mu ğodare?!
Bariaxt̆ar Mustafa Bekeroğli, Arkaburi, 80 ʒ̆aneri, P̆eronti, 20.VIII.1917
B. Vİʒ̆URİ T̆̆EKST̆̆EPE
56. AĞREMİ DO MODULİ ONA
Ağremi ona, ağne
daçxurite op̆ç̆vitk̆o,
uʒ̆umenan.
Ar oxaçkoni yeris
pxaçkitk̆o, uk̆açxe
uʒ̆umenan.
na ixaçken, onas uʒ̆umenan. Ar daği kogepxvitk̆o, uk̆açxe hem daği
uk̆açxe dopağitk̆o, uk̆açxeti dopxaçkitk̆o, hem oras hem yeris ağremi ona
ar fara dopxaçkitk̆o, uk̆açxe ar daha dopxaçkitk̆o, uk̆açxe ar ʒ̆anas va
xoloti hem yeri dopxaçkitk̆o, hem oras hem yeris Viʒ̆urepek moduli
41
Oğine çkimi masas na goʒ̆omixen, xoca çkuni dido zihinli k̆oçi ren, mik̆nat̆isi steri na vuʒ̆vare,
nena meç̆opums. Elxasil dido zeki ren.
Tepik̆ Efendi Sururi, Viʒ̆uri, Atina, 7.VIII.1917
57.
“Andğas mu mağodu, kogiçkini?” “Var miçkin, ar domiʒ̆vi!” “Giʒ̆vare!”
Mutu ç̆uvalis komeşaxtu, ç̆uvali gamaxvat̆u, kveri dolomizit̆u, memixu; uk̆açxe k̆at̆u hek
elaxert̆u, muç̆oti ren koz̆iru. Muç̆o z̆iru, mtuis ar konat̆k̆vaʒu. Mtuikti hem oras k̆at̆us ucis
kogyak̆nu. Hem oras birdeni mtui, k̆at̆u ç̆uvali baraberi birdeni okti yeri na rt̆uşeni, baraberi
ingrimones. Kverişi sahibis, haya az̆iruş k̆ule, “Ey, vax, ma mu p̆ç̆k̆omare aʒ̆iş k̆ule”-dei
ibgaru xai, gyat̆k̆vaʒu, gyat̆k̆vaʒu.
İşte haya Viʒ̆uri akillepeşi nena ren. Hem akilliti Çetinoğli Mustafa ren.
Tepik̆ Efendi Sururi, Viʒ̆uri, Atina, 7.VIII.1917
58.
Ar k̆oçik jur oxorca keç̆opudoren. Oxorcalepe ok̆obut̆esdoren; heyak “ma elemancirare”,
hayak “ma elemancirare”.
Uk̆ule hem k̆oçis oxorcalepeşa başi var axenudoren. Artuk “hayas mu boğoda, ar k̆inçi op̆ç̆opa
do k̆inçi ren-dei, bomt̆ina, belki dobiraxat̆e!”
“Muşen ok̆obut tkva? Hemuşeni ok̆oburti?” Aha “prit̆” do k̆inçi oputxinu.
Uk̆ule oxorcaşi, ar na ren, k̆inçişa idu do: “aa, k̆inçi, obğe skanişa moxti!”
Sefer Remzi Hacixeliloğli, Viʒ̆uri, 35 ʒ̆aneri
59.
Ar oxoris sum cuma kort̆udoren. ʒ̆ut̆elik var içalişamt̆udoren. Didilepek içalişamt̆es do ʒ̆ut̆elis
çamt̆esdoren. ʒ̆ut̆elikti giari oç̆k̆omuş k̆ule, t̆ut̆as kogeşaxedurt̆udoren. Didi cumak “hayak var
içalişams do muşeni boskedinat? Ortani cumak “ar ʒ̆anas daha kort̆as, belki diçaliçasen?!”
Ar ʒ̆ana kogolaxtuş k̆ule xolo var içalişu. Giari oipxos do t̆ut̆as kogeşaxedun. Didi cumak
ortani cumas uʒ̆u “he, haʒ̆i babaşi mali pai dop̆at, mepçat pai muşi do haʒ̆i gale mep̆t̆k̆oçat!”
Babaşi mali pai doves, oşi do vit manati arti ʒxeni, ar eheri, arti baba muşişi çizme ʒ̆ut̆elis
kodoskidu. Hentepe komeçes do haʒ̆i “igzali” uʒ̆ves.
Heti t̆ut̆aşe keyselu, gale kogamaxtu, ʒxenis eheri kogedgu, baba muşişe mutu doskidu,
keç̆opu, ʒxenis gexedu do igzalu.
Ar ʒ̆anaşi gzas ar dadi kuonut̆udoren, heko igzalu. Heko iduş k̆ule ʒxeni kyuç̆opes, axiris
konok̆ores, muti oxorişa kamaxtu. T̆ut̆as kogeşaxedu. Ar tutas kododgitu heko, gale mutus var
goiʒ̆k̆es. Giari oipxos do t̆ut̆as kogeşaxedun.
Dadi muşik uʒ̆u ki “hako dogoçilat!” “ma hako var biçiler!” tku. ʒxeni domixazirit, ma
bigzalare”. ʒxeniti duxazires. Vit manatiti dadi muşik komeçu. ʒxenis gexedu, igzalu. İdu, idu
ar ʒ̆anaşi gzas mendaxtu. Ar şeheris kamaxtu.
Oʒ̆k̆eduis, didi k̆onağepe ren. “Heyas dobdgita, hayas dobdgita?” Çarçişi tişa igzalu. Soti va
dadginu. Ar mik̆ort̆anci kort̆udoren. p̆eyaşa igzaludoren. Heyas ducoxudoren. Ducoxuis, gale
kogamaxtudoren. ʒxeni kaeç̆opudoren, xanis konok̆orudoren. Ham k̆oçiti oxorişa
42
kamaxtudoren, t̆ut̆as kogeşaxedudoren. Sum dğas hek kort̆udoren. Mik̆irt̆ancik uʒ̆udoren “si
muper k̆oçi re? sum dğa ren, hak na moxti. ar gale var goiʒ̆k̆er!” Heyak uʒ̆uş k̆ule, eyselu, gale
kogamaxtudoren.
Goiʒ̆k̆eduis, ar didi k̆ale kaz̆irudoren. Hem k̆alesti galendo demirişi k̆azuğite ğoberi t̆udoren.
Hem k̆alesti ar nek̆na uğut̆udoren. Hem nek̆nasti dido k̆oçi nobğut̆udoren. Hentepe az̆iruis,
goiktu, doloxe kamaxtudoren. Mik̆irt̆ancik “mutu kogaz̆irui?” uʒ̆udoren: “heya mun ore, ar
didi k̆ale koren!” Mik̆irt̆ancik uʒ̆udoren: “heko doloxe ar Urumi koren, arti durduli kuonun,
miti var gyaxunen, heko k̆oçepe ulunan, k̆avli ikuman eyido oşi lira dodumelan eyido ʒxeni
durdulis gexedunan. Durduli met̆k̆omes, hem k̆oçi doğuru, Urumişi oç̆k̆indru heya ren”.
Hem t̆ut̆as na xert̆u k̆oçi, tku ki “heko ar ma mendemiyoni!” Mik̆irt̆ancik uʒ̆u: “si hek̆o para
kogiğuni?”
“Ma”-ya uʒ̆u oşi do eçi manati komiğun”-ya, uʒ̆u. “Hek̆o mʒika paraşa var ikums”-ya, uʒ̆u.
“İdu, belki dovasen”-ya, uʒ̆u. Mik̆irt̆ancikti eyselu do igzalu. Hem Urumis uʒ̆u ki “Çkimis ar
k̆oçi koren, hako moxtasen”-ya, uʒ̆u.
Urumik “nak̆o para uğun”-ya, uʒ̆u. “Oşi do eçi manati uğun”-ya, uʒ̆u. “Oşi do eçi manatite var
iven”-ya, uʒ̆u. Mik̆irt̆anciti goiktu, it̆uşakis “e vana komoxtas”-ya, uʒ̆u. İdu mik̆irt̆anci, t̆ut̆as
na geşaxert̆u k̆oçis “haide, bidat”-ya, uʒ̆u. Hekolen baba muşişi çizme komoidu, eyselu do
igzalu. İdu do k̆avli doves Urumi-k̆ala: t̆ut̆as na geşaxert̆uk ʒxenişe melu na, doğuru na, para
Urumişi ren, var melu na, durduli omt̆inu na, parati, durduliti, t̆ut̆as na geşaxert̆uşi ren.
T̆ut̆as na geşaxert̆u, durdulis keuk̆ap̆u. Durdulis var nat̆k̆oçu. Durdulis geçu uzengi, k̆aleşe
kogamaxtu. Milletik oʒ̆k̆en. “melasen”-dei. Var melu do igzalu. İdu, idu, oʒ̆k̆eduis, ar t̆epes ar
bozok altunişi t̆epsite ʒ̆k̆ari zumums. T̆ut̆as na geşaxert̆uk, meraği vu. Durduli goktu hekole.
Hekole gamot̆inu. Golit̆uşa, t̆asi var ancubalu. Ar daha goktu durduli. Golit̆uşa, hem bozos t̆asi
uncubalu. İt̆uşakis hem bozok “dodgiti”-ya, uʒ̆u. “Hem t̆asişi marifet̆i dogogura”-ya, uʒ̆u.
Hem t̆asişi marifet̆i: raki, şarabi, gyobais, meorais, altuni iven-ya, uʒ̆u. ʒ̆k̆ari gyoba, meorais,
gumişi iven, uʒ̆u. Haide, haʒ̆i igzali-ya, uʒ̆u. Hem t̆asi xeirli gavas”-ya, uʒ̆u.
T̆ut̆as na geşaxert̆u, hem seris mik̆irt̆ancişa komextu. “Nek̆na gonʒ̆k̆i”-ya, uʒ̆u. Mik̆irt̆ancik
nek̆na gonʒ̆k̆u, kamaxtu, durduli xanis konok̆ores. Hem t̆ut̆as na geşaxert̆uk, “ar raki, şarabi
komoiği”-ya, uʒ̆u. Mik̆irt̆ancik komuğu. Hem t̆asis gogyobu, meoru, altuni divu. ʒ̆k̆ari gyobu,
meoru, gumuşi divu. Hentepek hem çarçis şarabi, raki put̆i vit manatis t̆u na, eçi manati
meçes, tel keç̆opes. Telişi altuni doves.
Altuni na dobğat̆es, yeri var z̆ires. Uk̆ule ar duzis mağazas kogyoç̆k̆es. Oşi durgeli, oşiti t̆aşçi
dokaçes. Heko oxenapamt̆eşa, Urumik kognu. İdu hukumetişa, dava oğodu: “ma durdulişa
k̆avli p̆idort̆u, vana altunişi t̆asi miğurt̆u, ma heyaşa k̆avli var p̆idort̆u. Durdulik̆ala t̆asiti
memixiru, igzalu. Haʒ̆i t̆asi çkimi re!”
Hukumetik mik̆irt̆ancis, t̆ut̆as na xert̆us ucoxu: “ham k̆oçişi t̆asi komeçit”-ya, uʒ̆u. T̆ut̆as na
xert̆uk “ham t̆asi çkimi ren-ya, uʒ̆u, haşo jur t̆asi daha komobiğa na, ham k̆oçi tkva yonç̆atenya, uʒ̆u. Egere va momağas na, ma emonç̆it”-ya, uʒ̆u.
Hekolen ar ʒ̆anas muvlet̆i komeçes. Mik̆irt̆ancişa komoxtes. Durdulis kogexedu t̆ut̆as na
geşaxert̆u, altunişi t̆asiti nus uğun. Hekole igzalu. Hem t̆epeşa idast̆u. Gza meyant̆alu, var alu.
İdu, idu, ar şehris kamaxtu. Oʒ̆k̆eduis, ar komoli var z̆iru. Çarçi başişa igzalu. Ar komoli var
z̆iru: mtelti oxorcalepe! K̆itxu ki “hak komoli va reni?” Oxorcak tku ki “hak komoli dido rt̆u,
amma padişai çkunis biç̆i duğuru. Ser mezare oçvapu, bitum doğuru. Haʒ̆i padişai çkuni
hamseri çvasen, heti ğurasen!”
“Hem padişaiş yanişa mati mendemioni!” Heko mendiones. İt̆uşakis, padişais kaz̆iru. Padişai
t̆axt̆işe kogextu. Hem k̆oçis ʒxeni kyuç̆opu, ar xanis konok̆oru, hem k̆oçi elik̆atu, jin keionu.
Uʒ̆u ki “ham na goiʒ̆k̆er, yerepe, xazinape bitum çkimi ren. Hantepe si komekçi, ç̆umanişi ma
43
mazares kodomoxvi!” T̆ut̆as na geşaxert̆u, uʒ̆u ki “muşeni, si muşen dogoxva? Mutu derdi
giğun, ma miʒ̆vi eyido ma gixena!”
“Ma ar biç̆i komionurt̆u. Hem biç̆i domiğuru. Ham çarçis na rt̆es k̆oçepes boçvapi, bitum
doğures. Hamseri mati pçvart̆i eyido mati bğurart̆i!” “Biç̆i skanişi mezare ma kodomoguri”ya, uʒ̆u.
Hekolen eyseles, mezareşa igzales. Kodoguruis, padişais “si igzali”-ya, uʒ̆u. Padişai igzalu.
Musti lumci davu, hem mezarek̆ala ar k̆avaği kodgirt̆u, hemuşi pavrepe na dibğu, kok̆okosu,
heko komeşaxedu. Seri çumes, serişgverdis ar mutxa mulun. Sanki dunya dolibğen. Oʒ̆k̆eduis,
sicades gexuneri ar bozo komoxtu, mezares keoxedu. Ar kogoiʒ̆k̆edu, miti var az̆iru. Cebeşe
ar xe iğu, ar k̆amç̆i keşiğu. Mezares geoç̆k̆idu “ok̆iʒ̆k̆i”-dei! Ar daha hem biç̆is “disaği,
keşaxti”-dei, uʒ̆u.
Hem biç̆i keşaxtu. Alis kodolik̆ides. Hekolen biç̆i p̆ogyas kogelanciru. Bozoti jindole
keyanciru. Juriti dancires. T̆ut̆as na geşaxert̆u, pavrişe kogamaxtu, hem k̆amç̆i bozos noxiru,
geri hem pavris komeşaxtu. Mamulik dik̆iruis, gok̆uʒxes. Goiʒ̆k̆eduis, k̆amç̆i va ren.
“Mubareği avas”, tku. Bozo eyselu do igzalu. Biç̆i kogamaxtu çonçişe. Bozok hem k̆amç̆ite na
oğurinu, k̆oçepe bitum dosağu.
ç̆umanişi padişaişi biç̆i elak̆ateri padişais konuonu, padişaik t̆axt̆i koşki muşi bitum meçamt̆u,
var eç̆opu.
Hekolen gextu do durduli muşis gexedu do igzalu. İt̆uşakis ar xai dağis durdulik tku: “ma
dobğuri!” Durduli doğuru. Hem k̆oçi k̆uçxete kodoskidu. Ar ʒ̆anaşi gza kuğun. Jur dğa daha
doskidu. K̆uçxepe it̆uşakis, ar şeheris moxvadu. Hem şeheri verane ren, arteği k̆oçi va ren. Ar
limani koren ki, na moxtasen, gemi bitum geilams. Ham k̆oçik meraği vu. Galendo oʒ̆k̆edu ki
limanis gale jur gemi daha kodgin. İşareti oğodu “feluk̆ate ar gale komoxtit!”
Hekolen feluk̆ate k̆oçepe kogamaxtes. “Muşeni micoxamt?” uʒ̆ves. Hamuk uʒ̆u: “hem gemi
na geilu yerişa, ar ma mendemionit!” Ham k̆oçi eç̆opes do hem yerişa mendiones. Başis
kogeladgitu. Oʒ̆k̆eduis, ar bozo limanişe keşaxtu, arguni dokaçeri. Feluk̆a gyolapast̆u, t̆ut̆as na
geşaxert̆u, nak̆ap̆u, tiş tomate oç̆opu, hem arguni goʒ̆uğu. Bozok uʒ̆u: “arguniş marifet̆i
dogogura”-ya, uʒ̆u. Biç̆ikti, domoguri”-ya, uʒ̆u. “Arguni duz yeris dodvais, t̆epe diven”-ya,
uʒ̆u; t̆epe yeris dodvais, duzi ova diven”-ya uʒ̆u.
“Haʒ̆i ma memaşkvi”-ya uʒ̆u. Hekolen gale kogamiones, k̆aikçepe igzales. Hem k̆oçik duzis
dodu arguni, t̆epe divu, t̆epes dodu, duzi divu. Hekolen artuk ar gzas gedgitu, igzalu. İt̆uşakis,
ar k̆onaği koz̆iru. Oʒ̆k̆eduis, demirişi nek̆na uğun. Argunite hem nek̆na get̆axu. Enni jin
t̆abak̆aşa kextu. Ar nek̆na gonʒ̆k̆u, ar odaşa kamaxtu. Odaşa amaxtuis, odaş nek̆nas zili rt̆u.
Zilik ʒ̆k̆iralu. ʒ̆k̆iraluis, ar xaziri sufra komoxtu. Oʒ̆k̆eduis, hem altuniş t̆asi na uğurt̆u steri, jur
t̆asi daha hem sufras kogedgin. Tku ki, “kep̆ç̆opai mot ep̆ç̆opumt̆ai?” Hantepe iduşunt̆uşa,
sufra eyzdu, igzalu.
Uk̆ule oʒ̆k̆eduis “ar payt̆onişi sersi komoxtu, Acab min oren-ya, tku. Pencereşe oʒ̆k̆eduis,
payt̆onite ar bozo mulun. Hem bozo moxtu, nek̆nas oʒ̆k̆eduis, nek̆na t̆axeri” Hem biç̆i odas
kilimepe elaz̆irt̆u, heko dot̆k̆obu. Hem bozo imt̆u do kodoxedu.
Ar daha ognu, payt̆oni mulun. Ar bozo daha moxtu do kodoxedu. Mʒika dahaşi ar daha bozo
komoxtu, kodoxedu. Hentepe sumiti dalepe t̆esdoren. Ar daha hentepeşa ar sufra komoxtu, jur
t̆asi kogeladgin, arişi t̆asi va ren.
Didi bozok “ar t̆epes ʒ̆k̆ari bzumumt̆i, ar k̆oçik t̆asi goʒ̆omiğu”-ya. Ortani bozok “padişaişi
biç̆is bavoropi-ya, baba muşik var memçu-ya, uk̆ule k̆amç̆ite boğurini, seri bit̆i, cumbuşi
bikumt̆i-ya. K̆amç̆i ar biç̆ik memixiru-ya”. ʒ̆ut̆alikti “ar limanis bort̆i-ya, gemepe moit̆es-ya,
argunite gebolapamt̆i-ya, doloxe dopçumert̆i-ya, uk̆ule arguni ar biç̆ik goʒ̆omiğu-ya. Marifet̆i
çkimi heya rt̆u”-ya. Hem oras hem biç̆i kogamaxtu. “Aha skani t̆asi-ya, aha skani k̆amç̆i-ya,
aha skani arguni-ya!”
44
Bitum heko sufras kogyubğu. Uk̆ule ham biç̆is uʒ̆ves: “mu derdi giğun”-ya? “ç̆umanişi
ondgek̆os arti akardaşi komionun-ya, juriti emonç̆anen-ya, ar ʒ̆anaşi gzati komiğunan”-ya!
Bozok uʒ̆u: “hemuşi derdi mo zdum!”…
Mustafa K̆alafat̆oğli, Manast̆eruli, 40 ʒ̆aneri, 14.VIII.1917
60.
Ar oxorcas arteği biç̆i uyonun. Nana muşis uʒ̆u ki “k̆adiş çili mosinapas”, nana muşi
mendoçku. K̆adiş çilik uʒ̆u ki “moxtas, furnis meşaxtas, seri ma hek bidare do bisinapare!”
Lumci muç̆o ivu, biç̆i idu furnişa, furnis komeşaxedu, k̆adi komoxtu seri.
Çili muşik “andğa lazut̆i var mamç̆k̆vinu, ar dişka doçiti-ya, idu, furnis meşogzi”-ya. K̆adi
iduş k̆ule, oʒ̆k̆eduş k̆ule, ar biç̆i komolaxen. K̆adik “hak mu ikom”-ya? Biç̆ik kogyoç̆k̆u furnişi
ozumus. “heya mu ikom?” uʒ̆u. “Furni boxenapam”-ya. “Dozumi do gamaxti”-ya!
Biç̆i kogamaxtu. İdu, haʒ̆i biç̆i oxorişa, nana muşis uʒ̆u ki “ma bidare k̆urbetişa, azuği
kogemidvi, ma hak var dobdgitur!” Nana muşik uʒ̆u ki “e, sabri vi, e skiri! ma ar daha
bigzala!” İgzalu. Oxorcas axveʒ̆en: “mu iven, ar skirişe gale mo mʒ̆opxum. Mu iven, razi
divi!”
Hekti uʒ̆u ki “ham seri komoxtas-ya axiri-tavlaxanas, hek dot̆k̆obas, ma seri geptare”-ya! K̆adi
komoxtu xolo oxorişa. Çili muşik “ʒxenis mutu var mepçi!” K̆adi kogextu. Oʒ̆k̆eduis, hem
biç̆i hek ren. “mu ikom”-ya? “musafirepe moxtu, eyido mʒika skanda var matku eyido samani
bixiramt̆i”. K̆adik uʒ̆ ki “komoiği ç̆uvali, kodolobği do igzali!”
Komoik̆idu ç̆uvali, avlaşa kogamiğu. Hek met̆k̆oçu ç̆uvali. Biç̆i artuk idu oxorişa, nana muşis
uʒ̆u ki “ma daha var dobdgitur! var minon azuği skaniti!” Nana muşik “gogağari, e skiri! ar
daha ma bigzala, ar daha dobaxveʒ̆a!”
ç̆umanişi igzalu, İdu, k̆adiş çilis axveʒ̆u: “dunyas miti var miyonun, ar e skiri miyonun, ar
dusinapi!” “ham seri komoxtas, tok̆i k̆uçxeşi k̆itis gebidvare, tok̆i nç̆vale-nç̆valeri, tok̆i
içoduis, haman xe moyğas, gucinas, odas ma xvala bore!”
Haʒ̆i k̆adi dinciruş k̆ule, oxorca tok̆i moiğu do k̆adişi k̆ut̆us kogyodu. Bere komoxtu. Tok̆is
konaonu. İdu, idu do tok̆i daçoduş k̆ule k̆adişi k̆ut̆us kogyak̆nu. K̆adikti xes konak̆ap̆u. “Kyona
komoiğit”-ya. Oxorcak komoiğu. K̆adik oʒ̆k̆eduş k̆ule, xolo hem bere. “hak mu ikom”-ya?
“andğa tkves-ya, k̆adişi k̆ut̆u mek̆vateri-ya, majurak tku ki, var, umek̆vatu ren-ya! K̆auli p̆it,
heyaşi oʒ̆k̆omiluşa mopti!”
K̆adik “amani, k̆ai oʒ̆k̆edi, aha mek̆vateri ren-ya, idi, heşo uʒ̆vi”-ya. Bere igzalu oxorişa. Daha
nana muşis “oxveʒ̆inu golilu”-ya! “ma daha var dobdgitur, ti çkimi gomdinare”-ya! Haʒ̆i
kogamaxtu hem biç̆i oxoris. Bozoş dolokunu dolikunu. K̆adi na mulun, gzas hek kodoxedu.
K̆adik uʒ̆u ki “si min ore”-ya? “ma ar fuk̆ara yetimi bore”-ya. “ee, çkimik̆ala komoxti, a oxori
çkimis dogodginare”-ya…
Haʒ̆i k̆adik k̆itxu ki “mu gcoxons”-ya? “coxo çkimi k̆ut̆u ren”-ya. K̆adişi bozok k̆itxu: “mu
gcoxons”-ya? “burğuli mcoxons”-ya. K̆adik artuk idu çarçişa, hantepe oxorca elik̆atu do
xamamişa ides. Hek kese sap̆oni dusu. Haʒ̆i xezmekyarik na ren, k̆itxu xanumis, “k̆adi var
gogaşinui”-ya. “gomaşinu, mu feide ren!” “si ixvami-ya, belki k̆ut̆u komemaçanoren. Ma
“amin-amini” ptkvare”.
Xanumik ixvamu, tku, tku, var naçanu. Haʒ̆i ma bixvamam, tkva jurik “amini” tkvit!” ixvamu
do xanumik do bozo muşik “amini” tkves. Ar daha xezmekyarik tku ki “aa, mʒika
komemaçanu. Amani “amini” tkvit! Tamami gonç̆imuis, aa, haʒ̆i so biğa?”
Xanumik “ar dop̆at”-ya! Keyoxedu xanumis, doğodu. Uk̆ule bozok tku ki, “mati moğodi-ya!”
hemusti keyoxedu.
45
Haʒ̆i k̆adik ham bozos toli gedu. Bozo muşi do xanumi muşi ogzalu. Bozos uʒ̆u ki-ya “çare
var uğun, haşo p̆aten!” “heşo ar xut̆ulaşe meşonç̆i do hekole p̆aten”-ya! Ar tok̆i kuğun
xezmekyaris; meşonç̆uis, tok̆i kogyudu. Hek konok̆oru penceres. Goyktu haʒ̆i biç̆i, k̆adis
komuxedu. Kadisti doğodu. K̆adik nena var vu. Xezmekyari imt̆u. Çili muşi lumcis komoxtu.
K̆adi hek nok̆orun. “Ha mu ikom”-ya? “Tkva na goğodes, mati domoğodu”-ya.
Bayaktari Çepoğli, 80 ʒ̆aneri, Viʒ̆e, 13.VIII.1917
61.
Ar oxorcas ar biç̆i kuonut̆odoren. Hem oxorca dido fuk̆ara t̆udoren. Biç̆i muşik̆ala ar şeherişa
igzales. Biç̆i muşis armʒika oç̆aru kuçkit̆udoren. Biç̆i muşik, mitxani rens kart̆ali
uç̆aramt̆udoren, xut para, vit para meçamt̆esdoren. Axşamust̆i muk giari oimxort̆udoren, nana
muşisti ar ʒ̆ut̆a giari nuğamt̆u. Hem biç̆i uk̆açxe ar vapuris k̆ap̆t̆ani divu. Vapuris dido para
doç̆k̆indu. Vapurişe kogamaxtu. Oxori muşişa iduşakis, ar k̆oçik gzas ar sanduği gamaçamt̆u.
Hem k̆oçikti zop̆ont̆u ki “ham sanduği na eç̆opasen, k̆oçiti pişmani, na var eç̆opasenti
pişmani”-ya. Hem vapurişi k̆ap̆t̆anik “mutu ivase, ivas, ma ham sanduği ep̆ç̆opare!” Sanduği
xutoşi liras keç̆opu. Oxori muşişa mendiğu. Ar ʒ̆ut̆a oxori kuğut̆udoren. İdu do hem sanduği,
var gonʒ̆k̆uşakis, oxoris keladgu.
Nana muşik uʒ̆u ki, “çku oxori ʒ̆ut̆a miğunan, haya si mu ğodare, muşen eç̆opi”-ya, uʒ̆u. Biç̆i
muşik “işte kep̆ç̆opi, mun oren, mati var miçkin!” Hem seris hem sanduği oxoris kododges do
naşkves. Xoloti doloxe var oʒ̆k̆edes.
ç̆umanişi eyselesş k̆ule, oxoris doloxe xut ç̆eşidi giari, giarik̆ala çai, k̆ave, tel şei xaziri koren:
“haya mik vu”-dei, goyşaşes. ç̆umanişe biç̆i do nana muşi noğaşa igzales. Moxtesş k̆ule, xoloti
giari xaziri ren. Ar daha biç̆iş nanak tku ki, “ma ar pçvare, ham giari mik ikoms?”
Hem seris doçu. Oʒ̆k̆eduş k̆ule, biç̆i muşik na moiğu, sanduğişe ar bozo kogamaxtu. Biç̆i
muşis uʒ̆u ki “ham giari mik ikoms, kogiçkini? Si na moiği, sanduğişe ar bozo gamulun do
heyak ikoms”-ya, biç̆i muşis uʒ̆u. Biç̆i muşi idu do sanduği et̆axu. Doloxe oʒ̆k̆eduş k̆ule ar
mskva bozo koren. Bozo kogamionu. Hem bozo biç̆iş nanak biç̆i muşis komeçu.
ç̆umanişe biç̆iş nanas ar mutxa kva steri şei komeçu bozok. Kçinis uʒ̆u ki “ haya noğaşa iği do
kok̆oxvapi! Dido para mekçanen!” ç̆umanişe noğaşa mendiğu kçinik. Ar esnafis oʒ̆iruş k̆ule
“haya so z̆iri? ma komomçi”-ya, uʒ̆u. Kçinikti komeçu. Kçinis hek̆o para meçu ki, fot̆a,
cebepe na uğut̆u yeri, mtel yeri, parate apşu. Esnafik uʒ̆u ki-ya “ç̆umanişati moxti! ak̆onari
daha mekçare”-ya, uʒ̆u. Kçini axşamust̆i oxorişa ar yuki parate igzalu. ç̆umanişe xol idu,
ek̆onari daha para komeçu.
Hem bozok uk̆açxe ar didi oxori doxenapu. Kçinişi biç̆i ar seris sotxa igzalu. Bozok̆ala kçini
ok̆ak̆ides. ç̆umanişe biç̆i muşi moxtuis, nanak uʒ̆u ki “ham bozo orospi ren”-ya. Biç̆i muşisti
hem seris guri muxtu. Oxorca muşik̆ala var isinapu. Biç̆i dinciru. Seri bozok ibgaru, ibgaru do
biç̆iş odaşa igzalu. Biç̆ik, bozo odaşa iduş k̆ule “si başk̆a biç̆ik̆ala muşeni isinapamt̆i”-dei,
bozo xamite doç̆k̆oru do pencereşe ok̆ap̆inu.
ç̆umanişe hekole ar xoca golit̆udoren. Bozo z̆iruş k̆ule, xocak oxori muşişa mendionu. Bozos
yara na uğut̆u, xocak duşvelu. K̆ai divuş k̆ule xocak uʒ̆u ki “ma si kek̆ç̆opik̆o, var iveni”-ya,
uʒ̆u. Bozokti “ma si kek̆ç̆opi”-ya. Xocak bozo keç̆opuş k̆ule, bozo na ç̆k̆orudort̆un, biç̆ik tku ki
“ma-ya hem bozo bz̆irare do mobiyonare ya ma k̆aibi bivare”-ya, tku. Xoca do boxok tkves
ki-ya, “çku heyak domp̆ilanen! Hakole bimt̆at”-ya! Xoca do bozo imt̆es.
İdes, ides do ar ğali konages. Ar ʒxeni keç̆opes. Xocak tku ki, “ma ham ğalis ʒxenite
komek̆apta do geri ʒxeni mok̆oboşkvare do siti komek̆axtare”-ya, uʒ̆u. Bozok “oğine ma
46
mek̆aptare” uʒ̆u. Bozo ʒxenite meilu. Geri xocas ʒxeni var mouçu. Gexedu ʒxenis do bozo
imt̆u.
Xocak tku ki “ya ma ham bozo bz̆irare ya ma k̆aibi bivare”-dei xoca bozos meç̆işu. Bozo idu,
iduş k̆ule, ar dağis ar biç̆ik ar feluk̆a ikomt̆u. Hem biç̆ik bozos uʒ̆ ki, “ma si kek̆ç̆opik̆o, var
iveni”-ya, uʒ̆u. Bozokti “diven, ma kek̆ç̆opi”-ya. Bozok, hem biç̆ik keç̆opuş k̆ule, uʒ̆u ki, “ma
ar feluk̆ate zuğas kogomiyoni”-ya. Biç̆ik zuğas epei kogoonu. Uk̆açxe bozok tku ki “haʒ̆i ma
kodomoguri, moʒ̆k̆edi do ar zuğas kogopta”-ya, uʒ̆u. Bozo zuğas ordo-ordo amilu do imt̆u.
Hem biç̆ik tku ki “ya ma ham bozo bz̆irare ya ma k̆aibi bivare”-dei, biç̆i meç̆işun. Hem bozo
hekole idu, idu do ar çobani konagu. Çobanik uʒ̆u ki, “ma si kek̆ç̆opik̆o, var iveni?”-Çobanikti
hem bozo keç̆opu. Çobanis uʒ̆u ki, “si oxori skanis nana do baba var giyonuni, idi do ar
dok̆itxi ki, uk̆açxe ma momt̆inaneni”-ya? Çobanik mali nuşku do oxorişa igzalu.
Oxorişa iduş k̆ule, bozo mtel mali kogamaçu do imt̆u. Çobani moxtuş k̆ule, bozo var z̆iru.
Çobanik tku ki “ya ma ham bozo bz̆irare ya ma k̆aibi bivare”-ya do bozos meç̆işu.
Bozo idu, idu do ar bimbaşik dido Askerepes talimi oxenapamt̆u. Bimbaşik bozo z̆iruş k̆ule
“si ma kek̆ç̆opik̆o”… Bozok uʒ̆u ki “kemç̆opi”-ya. Bozo keç̆opu. Oxorişa mendionu. Oxorişa
ideş k̆ule, bimbaşis otxoneçidovit oxorca kuonut̆udoren. Bozo hekole imt̆u. Ar yerişa igzalu.
Hem yerişi padişai doğurudort̆un do padişai oxenuşeni ham bozoti, k̆oçepe na ok̆ibğesdort̆u,
yerişa igzalu. Heko heşo adeti uğut̆esdoren ki, padişai miti ivasen, k̆inçi oputxinamt̆esdoren
do mişi tis k̆inçi eyoxedat̆u, ham padişai ivet̆u.
Ar fara k̆inçi oputxines, bozoşi tis keyoxedu, Hem bozo heko padişai doʒ̆opxes. Padişai
ʒ̆opxesş k̆ule, na xet̆u yerik̆ala, ar ʒ̆k̆ari gamit̆udoren. Hekole gzati golit̆udoren. Bozok hem
ʒ̆k̆aris ar k̆ai musluği doxenapu. Arti didi resimi muşi doxenapu do ʒ̆k̆arişi jindole kogelok̆idu.
Jinti Askeri heko kododginu. Askerepes uʒ̆u ki “hakole miti golaxtasen do “ey gidi, bozo
çkimi, miti tkvasen, oç̆opit do hako komomiyonit!”
Andğas hekole na golit̆u, en ift̆idaneri komoci muşi, hem resimi z̆iruş k̆ule “hey gidi, bozo
çkimi, acab so re”-yaş k̆ule, Askerepek oç̆opes, yani muşişa mendiyones. Biç̆ik bozo var
içinu. Bozok ham biç̆i içinu do xapisis komoloxunu.
Ar daha hekole xoloti majurani komoci muşi, xoca, hekole golit̆uşakis, bozoşi resmi koz̆iru.
“ey gidi, bozo çkimi! Acab haʒ̆i so re”-ya, tkuş k̆ule, xocati oç̆opes do xapisi doʒ̆opxes.
Uk̆açxe xolo hem çobani hekole golit̆uşakis, hem bozoşi resmi koz̆iru. “ey gidi, bozo çkimi!
acab haʒ̆i so re”-ya, tkuş k̆ule, çobaniti oç̆opes do xapisi doʒ̆opxes.
Andğas xoloti k̆aik̆çi hekole golit̆uşakis, bozoşi remi koz̆iruş k̆ule, “ey gidi, bozo çkimi! acab
haʒ̆i so re”-ya, tku. Heti xapisi doʒ̆opxes. Majurani dğas xoloti bimbaşi hekole golit̆uşakis,
bozoşi resmi z̆iruş k̆ule, hemukti, “ey gidi, bozo çkimi! acab haʒ̆i so re, ar kogz̆irik̆o”-ya,
bimbaşiti xapisi doʒ̆opxes.
Uk̆açxe hem bozok tito-tito hemtepes ucoxu do uʒ̆u ki, “hem bozo muşeni gorumt̆it?”
Bimbaşik uʒ̆u ki “ma hem bozo kep̆ç̆opi do oxori çkimişa mendebiyoni. Otxoneçidovit oxorca
komiyonut̆u. Oxorişa biyoniş k̆ule, imt̆u do heyaşeni bgorum”-ya.
Bozok uʒ̆u ki “si oki otxoneçdovit oxorca kogiyonut̆u, hem bozo muşen eç̆opumt̆i”-ya, uʒ̆u.
“hem bozoti ma bore”-ya do ti nok̆vatapu.
Uk̆açxe çobanis ucoxu. Çobanis k̆itxu ki, “si hem bozo muşen gorumt̆i? mu oğodamt̆i-ya?
hem bozok si mu goğodu”-ya? Çobanik tku ki, “ma hem bozok ek̆ç̆opare-dei oxori çkimişa
mendemoşku. Bidiş k̆ule mtel mali çkimi kogamaçu do imt̆u. Heyaşeni bgorum”-ya, uʒ̆u.
Çobanisti ti konok̆vatapu.
Soğuni, mtelis ti nok̆vatapuş k̆ule, en oğine sanduğite mu na eç̆opudort̆un, komoci muşis
ucoxu. Uʒ̆u ki, si hem bozo z̆iriş k̆ule, muşeni “ey gidi bozo çkimi”-ya tkvi? Hem biç̆ik uʒ̆u
ki, “en oğine hem bozo ma sanduğite vapurişe oxori çkimişa bit̆iş k̆ule ep̆ç̆opi do oxori
çkimişa mendebiyoni”-ya, uʒ̆u do heyaşeni bgorum, zati nana çkimi ma sebebi domavu: bozo
47
orospi ren-deine, bozo xamite domoilapu do heyaşeni guri domaç̆ven do ar daha kobz̆iradeine, gobulur”-ya, uʒ̆u.
Hem padişai k̆itxu ki “hem bozo haʒ̆i si koz̆irik̆o, içinat̆ii”-ya, uʒ̆u. Biç̆ikti uʒ̆u ki, “biçinat̆i”ya. Padişaik uʒ̆u ki, hem bozo ma bore”-ya.
Biç̆ik̆ala ok̆ik̆ates do biç̆iş oxorişa geri igzales.
Ali Riza Delimemedoğli, 18 ʒ̆aneri, Abusufla, Viʒ̆e, 13.VIII.1917
62.
Askeri biviş k̆ule Kutaisişa mepti. Ar ʒ̆anas kodobdgiti, xolo geri komopti. Omç̆opes
zap̆t̆epek, domcğones p̆olişakis. p̆olişe bimt̆i edo komopti xol Viʒ̆eşa.
Ar tutas kodobdgiti oxori çkimis, t̆k̆obaşa gobit̆i oxorcaş dolokunute. İrik koxomiʒ̆ones,
bigzali Bağdatişa. Jur ʒ̆anas kodobdgiti Aleksandre Çikviniz̆eş oxoris. Baba çkimik kart̆ali
momincğonu: moxti-dei, var mebuuci. Uk̆açxe k̆oçi komoşku. Hem k̆oçis var mebuuci,
miyonamt̆u, moşkurinu: hukumetis ambari meçat̆u do moç̆opap̆at̆u do mcğonat̆u T̆rabuzanişa.
Maxveʒ̆u do komomiyonu oxorişa.
Jur tutas kodobdgiti, bigzali askerişa. Muxarebe geiç̆k̆u, bigzali Murğulişa. Murğulişe Aç̆araşe
bigzali. Hekole komoktes do komoptit Arkabişa. Arkabis bizabuni t̆ifote, komomoşkves
oxorişa.
Ar ʒ̆anas kodobdgiti oxori çkimis. Urusişi askerik nokta ok̆oxu, komok̆axtu Sumlaşa.
Muhaciri dobivit, biigzalit Rizenişa. Ar tutas kodobdgitit xol dobivit teslimi, komoptit
oxorişa. Na mebaşkvit şeyepe, hiç mutu var maz̆iru, mtel xolo gomindunu.
Osman Ogioğli, 28. ʒ̆aneri, Abusufla, Viʒ̆e, 12.VIII.1917
63.
V Boginas but̆k̆uci komeşaxtu do ingrinu…
V Topri keuç̆opat, domʒ̆k̆at…
V Nak̆o sahat̆is doxedut seri?
64.
Mu giʒ̆u nana skanik merdeven başik̆ala?
Mu tkvast̆u nana skanik moxtik̆o çkimik̆ala?
Ar nuk̆u kelegidva kçe gurp̆icik̆ala,
“Mskva bivare” dotkva na, isvi pero do k̆ala!
Arkadaşi gavare, var megaşkumer xvala!
Sum dğas ar lok̆ma giari kort̆a do skanik̆ala,
Golokti do moʒ̆k̆edi ala tolepe ala!
Oroperi çkimi re mot gulur mitik̆ala?
Ma vit k̆oçi dop̆ilum, gz̆irik̆o başk̆ak̆ala!
Z̆ik̆va kelebudvik̆o tokme şarvalik̆ala.
Tangrik mu egoçkindu si çkimişeni bela?!
Var konuca mitis, ela, bigzalat ela!
ʒ̆k̆aris dolişkidare, vaşa xincişe mela,
Si ma komemaoni, p̆anda z̆irare xela!
İmt̆i, komoxti çkimda, mendrale xe givala,
48
Porça ok̆ogibğare şkas tude ump̆ak̆ala,
Tkvanis mskvape koreni, komepta skanik̆ala!
Ar hak ona dopxaçka mek̆ideri k̆ark̆ala,
K̆uçxepe egizda do mobidva xucik̆ala,
Bekiti sağiri re, gicoxam ucik̆ala,
Ma hak dido misterun Rusiş bozopek̆ala,
Dunyas mutu var minon, mtel bort̆a bozok̆ala!
Bayaktari Çepoğli, Aburi, 80 ʒ̆aneri, Mesud Peylevanoğli, 30 ʒ̆aneri, Ğevruri, Viʒ̆e,
12.VIII.1917
65.
Ar komendemoʒ̆k̆edi, kale ofridi sari,
Heşo megiç̆k̆omi ki ğvalepe divu nari,
Giʒ̆vi, var memiuci, ma domʒ̆opxi çinari,
Ma var mapeliş k̆ule, cehenneme firari,
Başk̆aşa idare do si mu z̆irare kyari?
Meger xark̆iş anderi, ma miçkit̆u bekyari,
Xolo sevda komiğun, şa bikomi inkyari,
Var doxedur raxat̆i, hay gidi zaninkyari.
Hayde, komemayoni, gyora ikomi ari?
Muyven ok̆obnağuri, ar kogemibi ʒ̆k̆ari!
Tis na meyemixtişi, ar dest̆ani domç̆ari!
Mboli-mboli iktare, avla var miğun dari,
K̆abaheti miğun na, ist̆er bigate mbaxi,
Daha şa bibadii, komiğun itibari!
Tamam nungam xanumis, kibari re kibari,
Dido uponi bore, ar şuri memibari!
Skank̆ala kobort̆a do ist̆er çkar mot mçam giari!
Mʒika guri maʒ̆k̆unu, komeşamidvi k̆vari!
K̆op̆ç̆ape oʒ̆iʒ̆k̆ik̆o, yeleği giğun dari,
Heyvape ep̆ʒŏ nat, ma komiğun k̆antari,
Haʒ̆işe kononç̆ari, Viʒ̆es ren Bayaktari,
Nak̆o badi t̆uk̆o na, çkar var iven mantari!
Yesiri muşi bida, tolepes gobağari,
Dobiʒ̆vi do miçkit̆as, mişi ivare yari?
Altunişi sahat̆i doʒ̆opxii ayari?
Hayde, komemaoni, si çkimi re uyari,
Dovi guri çkimi do ist̆er mç̆ulute mjvari!
Ar seris bistert̆itşa, meemaxves duvari,
Hek̆o zori mod gulur, domaʒ̆onu suvari,
Gemikti ocağiti, kogemixuni ğvari!
Dulya çkimi var iven, haʒ̆i var miğun zari!
K̆ai bozo t̆i, ama gağodui nazari?
Muç̆o izaifepur, var p̆itşakis bazari?
Guri muç̆o mit̆axi, gağodas intizari!
Bitum çilambrepete ibgart̆u zari-zari!
Juri ar gzas gebdgitat, ar xoci, ar mozari!
49
K̆ai irxerxaseren, İnglisi ren xizari,
Bidat isinaşa do ya bomcvinat davari!
İft̆i sozi komomçi, haʒ̆i mun momivari,
Txiri domik̆orobi, bitum tude dobğari,
Evelur xuvarda re, goğodare t̆imari!
Xe biğare ubaşa, ist̆er gemçi şamari!
Ar moraxunapase yetmişiki damari,
T̆uʒanoba koren do uç̆u mod ren zimari?
Bazi çoli yerepes kodoloxedun mari,
Xolo gobuʒonare getasules masari,
Divi meyantaloni, ar gekçare t̆oksari,
Pencere genk̆oliis, ar kogemoxosari,
Mʒika daha dirdik̆o, e boi orosari,
Kodopxedut̆it, ama ar var bz̆irit kinari,
Xol şenluği koreni hem Nurie bazari?!
Si ambari var giğun, ma skanda miğun zori,
Ma hakole bibgar do si cincili mot şori?
Batumişa bidiis, burguli gebişori,
Heko zuğas biboni, ʒ̆k̆ari var ok̆omʒ̆k̆ori,
Gyuziş tutas ini rt̆u, ma muperepe mʒ̆ori,
Sarxoşi dobivi do sokağişa doptori,
Kemeri kort̆aşakis, ma var mogoʒ̆k̆am tori,
Dido guri muxtu do miʒ̆u ki “goʒ̆itori!”
Paşa Molaturnanunoğli, 30 ʒ̆aneri, Abusufla, 13.VIII.1917
III. ATİNURİ K̆̆İLOK̆̆AVİ
66.
Ar şeheris ar xorz̆a kort̆u. Opşa k̆onağepe-oxorepe uğurt̆u, zengini ort̆u. Tku ki, “ma mitik
emç̆opasere do ma na vuʒ̆vare, dulya, axenas na, muti miğun, iri mepçare!”
Uk̆itxes ki “si muya uʒ̆vare?” “ma na emç̆opasere, k̆oçik jureneçi dğas, k̆at̆a seris vit fara
bibili dulya asere!”
Ham dulyas mitis var amvalu. Uk̆açxe ar k̆oçik tku ki, “ese mali skani momça na, ma
kemç̆opi, si na it̆ur steri, daha opşati bibili dulya dop̆are!” Artik̆arti keç̆opes. Seris kodicines,
vit fara doyu.
Haşo k̆at̆a seris, eçidovit seris doyu. Ama k̆oçis artuk nust̆u. Vat axenas ognu. K̆oçi merağite
iduşunams do gulun. Başk̆a ar dida-xorz̆a komoxtu, uʒ̆u ki, “e skiri, muya iduşunam?” “Ma na
viduşunam, dulyas muti laci var uğun ki! Giʒ̆va!” “Demiʒ̆vi, beçi laci kogiz̆irare!”
Hindos didas duʒ̆u, muç̆o oğodu eçidovit dğas na bibili dulya na vu, artuk na nust̆u, var
axenasere. Var axenas, k̆onağepe var eaç̆opasere. Handos didak uʒ̆u ki “idi oxorişe, xorz̆as
uʒ̆vi ki “nana şkimi moxtasere”, çağet̆i momalu. Pencereşe gamaʒ̆erito do mçvit! Mati
pait̆onis gepxeda do meftare. K̆onaği tudeşa meftas, nana şkimi mulun-dei, memagit!”
Ar daha ʒades ki, mendraşe ar pait̆oni mulun. K̆oçik tku ki, “heralde, nana şkimi mulun!”
K̆onaği tudeşa moxtes, nages do ali kodolvabes, jink̆ale kextes. Doxedes-bile, didak tku ki,
“gale malen! gale na ilen sva komoʒ̆iri!” koʒ̆ires, dida gale igzalu. Dulya muşi dovu do
komoxtu. Doxedu-bile, xolo “malen”-dei, xolo igzalu, xolo komoxtu. Haşo limcişa eçidovit
fara gale igzalu.
50
Xorz̆ak didas uʒ̆u ki “p̆anda gale mot ulur, muya gağoden? marazi giğun na, eçimi moviyonat,
gilacas!” Hindos didak uʒ̆u ki, “şkimi marazi eçimişi do olacuşi dulya var on!”
“Moro muya on?” “Ramet̆li ham bereşi baba bibili dulya opşa xazi ayert̆u. K̆at̆a seris vit fara
ikumt̆u. Va pçiturt̆i, razi va viik̆os, zorepete ikumt̆u. Dişiru do ç̆orerepe kok̆intxu, juriti ar
diyu. Heşeni va makaçen. Hamus muti çare var uğun!”
Hindos xorz̆ati iduşunu ki, “mati hişo domayasere”-dei, aşkurinu. İʒadus, k̆iti gizumu ki, jur
ç̆orerişi oşkena ar k̆iri doskudu. Tku ki, “şkimiti dişiru, mʒika doskudu. mati artuk vati
voxenapa!”
Seris dicines, komoci muşik tku ki, “hayde, xolo p̆at!” Xorz̆ak tku ki, “ma daha va vikum!”
“muyaşeni var ikum?” Vit seri daha p̆atere. Şku hişo mizit̆apunan!” Xorz̆ak tku ki, “baba
skanik nana skanisti hişo oğodamt̆u do ç̆orerepe ar dvayu. Hus mundi va dugunun, mati hişo
domoğodasere-dei, maşkurinen! Mali şkimi, k̆onağepe şkimi, para şkimi, muti miğun, iri
skani ort̆as, daha ham dulya vato p̆at!”
Moyselu do xaziri geç̆arelepe na uğurt̆u, mteli k̆oçis komeçu. Dida-xorz̆ak k̆oçi doçuletinu.
Dida ulurt̆uşa, k̆oçik xorz̆aşi t̆obaşe ar xeşa mç̆ita altuni komeçu do igzalu.
67. BALK̆̆ANİŞİ MUXAREBE
Çamil paşak juroşidooşigverdişilya askeri naşku. Him sva boşi kodoskudu. Hindos Bolgari,
Sirpi, K̆aradağ, Yonan ham otxo tanek komoxtes do p̆oli eç̆opumt̆es.
Lazuri askerepe mendaxtes do hini omt̆ines. Lakin Edirne geri keç̆opes. Arti svalepe var
eyaç̆opes do arti duvelepeşk̆ala muzakeres ort̆es. Uk̆açxe henepes mileti opşa xavi diyu.
Hindos Rizenis ar mut̆eserifi komoxtu, peği vorsi k̆oçi ort̆u, nosi opşa uğurt̆u, opşati ç̆ara
uz̆it̆apurt̆u. Hus him mut̆eserifi Atinaşa komoxtu. Ama muşeni moxtu? Meger Atinas yuzbaşi
Ali ağa ort̆u, peği vorsi k̆oçi ort̆u. Ham k̆oçik eşkiape vorsi ç̆opumt̆u. Hus ham yuzbaşi
eşkiapek doiles. Mut̆eserifi heşeni komoxtu.
Hakoni morderi k̆oçepe ki ağape iri bitumi kok̆ok̆orobu.: “ham eşkiape moyonit do teslimi
komomçit” uʒ̆u. Ağapek uʒ̆ves ki, “var momayonanen!”
Hindos vapuris kodolobğu do oşkumt̆u başka svaşe. Hindos ağapek uʒ̆ves: “ar xafta izini
momçit, hini bgorat, kobz̆irat do moviyonat do teslimi doğodat!”
Hindos vapurişe kogamiyonu ağape do çoyepeşe mendaşku. Eşkiape komoyones. Mut̆eserifis
komeçes. Him mut̆eserifi histeri k̆oçi ort̆u ki, soti eşkia ort̆u, iri bitumik t̆ufeği pxuci komoidu
do komoxtu do teslimi diyu. Xapisi komoloxunu.
Asteri vorsi k̆oçi ort̆u. Uk̆açxe T̆rap̆uzanis vali doʒ̆opxes.
Hak̆k̆i Efendi Maminzade, Atinuri, Noğaşi çoişa, 38 ʒ̆aneri, Atina, 23.VII.1917
68. HUSUNERİ MUXAREBE
Vali diyuş k̆ule seferberluği emiri komoxtu. Xut tutaş k̆ule muxarebe kogiç̆k̆u. Xapisepe
kogamiyonu do muxarebeşa mendoşku. Muxarebe Xop̆es iert̆u. Xapisepe çete doʒ̆opxes,
Murğulişa muxarebete mendaxtes. Sum tuta ç̆oroxi kinari muxarebe doyes. Urusi k̆uveti opşa
doʒ̆opxu do komoyonu do şkuni çetepe geri goiktes.
Ardogverdi ʒ̆ana Arxave hududi doʒ̆opxes, heko muxarebe ikumt̆es. Erzurumi ok̆ixusi,
Arxaveti ok̆ixu. T̆rap̆uzani do mele xaşoti dereşi kinari husti muxarebe ikuman. Şku doloxe
dopskudit. Şku mutu var moğodes, Urusişi askerepe vorsi mʒades, namusi şkuni var elvabes.
Oşk̆omale var domiskudesdort̆u. K̆avk̆asişe Muslimani do Gurcepe yane momincğones. Para
kogomirtes. Husti lazut̆i momiğaman. Kimi parate momçaman, opşa fuk̆aras dixopara
meçaman. Rahati voret. Muti gamapçaten parate emiç̆opaman. Bedahava mutu var
51
emiç̆opaman. Vorsi mʒaduman hustiş k̆ule muya yasere, Ğormotis uşkun. Ğormoti vorsi
asere. Şku na moʒ̆k̆edespe, Ğormoti vorsi oʒ̆k̆edas.
69. ATİNURİ OXOREPE DO ATİNUREPEŞİ DULYA
Opşa para na uğun k̆oçepes, kvaşi oxori uğunan, para na var uğunanpes, piʒarişi oxori
uğunan. Let̆ape nişis lazut̆i xaşkuman, brinz̆iti xaşkuman, lobyati xaşkuman. Mʒxuli, oşkuri
ayeran, portik̆ali ayeran, txiri ayeran, dik̆ati ayeran. Getasuleti ayeran: lu, meroca, şuriari,
meroca, şuk̆a, psut̆olia, k̆ast̆ane, p̆rosk̆ya, k̆romi, pat̆licani, ʒ̆ulu pat̆icani. Urz̆eniti ren,
xeivaniti ren, nari, sk̆ilimunt̆uri, mduti, buli, luği, ombri, nez̆i, vişne, mʒu, xurma, k̆izilcuği,
at̆amba, limoni, aranz̆i meyvepe hak̆u ren.
Meyvesuzi calepeşi yoxo: txombu, ʒ̆ipri, ç̆ubri, mula. Flamuri (pavrepe muşi puci imxors)
ʒxembri, ç̆oni, mt̆uri nez̆i, kçe nca, nuk̆umxa, mşk̆eri, mşk̆eri nk̆olo, anʒera, k̆andğu (mt̆uriti
iyen, oxiniti iyen).
Hakoni k̆oçepe kimi muşi Soxumi, Murğuli, Ozurgetişa tutun ikuman, kimiti Rusiyeşa uluran;
furunciluği ikuman, kimiti hak let̆a xaşkuman. Para na uğun, dukanciluği ikums, kimiti
terziluği ikums, kimiti k̆aik̆çiluği ikums, kimiti hiçi muti var ikums, k̆umari ibirs.
Çapkunepeşi dulya him on. Kimiti Ğormotik muç̆o gza oʒ̆iru, hişo duzi ulun, kimiti k̆oçi
ilams, zamparaluği ikums, orospi oxmarams, muti z̆irasere, nixirams, muya xavonoba
axenasere ikums, var axenasere çitums. Himuşeni Ğormotik vakit̆i muşis mç̆ima var
omç̆imams, ixaşkenpeti lazut̆i, dik̆a, lobya, brinz̆i, irituli hani var mzgudun. Muşeni var
mzgudun? Him k̆oçepek xavonoba ikuman, heşeni va mzgudun; Ğormotik risk̆i şkuni
emiç̆opaman. Egere him k̆oçepek hişo var eves, iri bitumi şku, Ğormotik muç̆o gza moʒ̆ires,
vidik̆ot, irituli vorsi momçanert̆u, koyepe şkunis vak̆it̆i muşis mç̆ima mç̆imasert̆u, bereketi
opşa iasert̆u, ozabunu mʒika iasert̆u, ğura mʒika iasert̆u.
Şku xavi k̆oçepe voret. ʒ̆ulumorderi var viçinamt, mutişe oncğore var mayeran. Heşeni geri
dopskudit. Hai na dopskuditşeni. Mektebi var vikumt, xoca var dovoxunamt, ç̆ara var vit̆ut.
Berepe şkuni mektebişe var voşkumt. ç̆ara var vozit̆apamt. Himuşeni k̆oçi var viyert. Ar daha
ham oxorz̆alepe haşo açiği noğaşe molva, noğaşe mulunan, noğas haşo ixap̆aran. Hamus
Ğormoti razi var on. Himuşeni Ğormotik iri bitumis xavi mʒaduman.
70. LAZUT̆̆İ CARİ MUÇ̆̆O İYEN?
Oyoreşi ʒ̆ulus p̆ici eyuşk̆oraman. Doloxe muşeni p̆ip̆ilape kogamuğaman do mexuman. Alis
toç̆i kocuduman, maisi tutas (oxaşk̆u vak̆it̆is) lazut̆i tasi kodolobğaman do şkas kelibaman do
onas naşkuman do haşo bercite voli dikuman. Tasi eç̆opuman do ar toli kodolot̆oçaman,
bercite haşo keyutuman do lazut̆i iyen. Ar tutaşe uk̆açxe bercite lazut̆işi mzguda gubergaman
çairepe. Eçi dğaş uk̆ale ar daha doberguman. Uk̆açxe lazut̆i kelidums do t̆axva tutas
dot̆axuman do serendes kocobğaman do xombasis, k̆alatite kociğaman do donçxvaruman.
Karmat̆es kocuduman, dimkven, mçveri diyen. Daçxuris gest̆a komutuman, mçveri onʒorute
sarğa doloxe donʒoroman do cumu kuk̆ataman do t̆uʒa ʒ̆arite doşoluman; zimari diyen. Gest̆a
kociğaman, zimari kogeduman, ya saci, ya pavri keyutuman, artak̆alite daçxuri keobğaman, ar
saatişe diç̆ven. Diç̆vas, epatxuman, cari gest̆aşe kociğaman do sofras koget̆axuman do
doxeduran do imxoran.
52
Muyaşk̆ala imxoran? Fuk̆ara onu na, lu, lobya, kapça, mjaşk̆ala imxoran; zengini onu na,
valişi muxlama, topri, xorʒişi yaxni, sarma, vorsi şey muya ortuk̆o z̆irams do imxors. Fuk̆ara
heşo var aşk̆omen.
Xusein Efendi Baʒazade, 52 ʒ̆aneri, Cacivati, 28.VII.1917
71. UNOSE DİLENCİ
Ar dilenci mele kogoxtu. Uk̆açxe oxorişa igzalu. Uk̆açxe idus, ar bozomota oberi şumt̆u.
Uk̆aye dilenci igzalu yanine muşi. Uk̆aye toli kogedu bozomotas. Dilenci hiko seri kodogutu.
Himus ar mumuli uyonurt̆u do oxori muşi sahibis komeçu. “Emizdi”-ya, uʒ̆u.
Uk̆açxele k̆alatis komeşk̆axunes, komutves do eyuzdes. Uk̆açxe seri diyu. Oxorişi bozomota
çaki muşi naşku. Naşku do dicines. Uk̆aye seriso moyselu dilenci. Bozomotaşi çaki keç̆opu do
mumulişi dudi nuk̆vatu do yer-yerine kododu. Uk̆açxe ç̆umani diyu. Moyseleso, “çoi çkimişa
vidare”, tku dilencik. Bozoşi nanak uʒ̆u ki, “cari k̆afalti doi do hişo idare!” Uk̆açxe cari
oşk̆omu, uk̆aye uʒ̆u ki “mumuli komomçi!” Mumuli meçanert̆u, dudi mek̆vateri ort̆u.
Uk̆açxe dilencik k̆iyu: “mumuli şkimi dudi mek̆vateri mot on?” uk̆açxe uʒ̆ves: “jur tane
mekçatere!” “başk̆a mumuli va bgorum, ila şkimi mumuli bgorum!” “otxo tane mekçatere!”
Him xolo k̆iyu. Uk̆aye, “altuni mekçat!” Xolo k̆iyu, k̆iyu, k̆iyu. Opşa k̆oçi kogvapines.
“Muya mekçat, muya gik̆oren?” “ya mumuli şkimi ya himus dudi na nuk̆vatu xamite
pʒadatere!”
Bozomotaşi çaki dinʒxireri ort̆u. “mumuli şkimi hamuk nuk̆vatu! Ham bozomota epç̆opare!”
Him bozomota komeçes. Morderi ç̆uvali kodoloxunu bozomota, k̆ap̆ula komoybu do ulun.
İdu, idu, aci iyu. Cari şk̆oruso, ar duğuni oxorişe rast̆i moxtu. Him “ma aci vore. armʒika cari
komomçito. pşk̆omare!” Him duğuniş sahibi uʒ̆u ki “ar ʒ̆ari komomiği-ya, moxtaso, cari
şk̆omare!”
Uk̆aye uʒ̆u: “ç̆uvali şkimi nak dobdva?” “ç̆uvali skani komomçi do ebzdare!” ç̆uvali muşi
komeçu do ezdu.
Hişo dilenci ʒ̆arişe igzalu. Bozok uʒ̆u duğunişi sahibis: “ma ç̆uvalişe kogamamiyoni!”
kogamiyones. Dompules do ar morderi çobani laç̆i ç̆uvalis kodoloxunes. Cari kodolubğes
opşa. “şk̆omas”-dei.
Uk̆aye muti var, dilenci komoxtu. Cari koçes, vorsi şk̆omu do ç̆uvali muşi k̆ap̆ula komoibu do
gza eç̆opu do ulun, ulun, ulun. Laç̆i paʒxalu k̆ap̆ula muşis. Dilencik uʒ̆u ki: “helbete
darlandun, komişkun, duzlemesi dopxedat-ya, limxona pʒ̆ilare do dovorça do dopxedatere”ya. Limxona ʒ̆ilu, ʒ̆ilu do duşeği steri p̆eci-p̆eci kodorçu. ç̆uvali muşi p̆ici gunʒ̆u, bozo
gamiyonasert̆u. Morderi laç̆i dudi gamiğu do oşk̆omu k̆oçi.
Şakire Gencağazade, 67 ʒ̆aneri, Şileriti, 27.VII.1917
72. AŞİ AK̆̆ARDAŞİ
Ar oxoris jur tane ar badi do ar dida kort̆es. Nez̆i opşa uğut̆es. Mç̆apu ulurt̆u. Uk̆açxe laç̆i
nagu. Laç̆i uʒ̆u ki “nak ulur, ak̆ardaşi?” “didaş oxorişa vulur, siti mextare, opşa nez̆i uğun,
mevixiratere!”
Uk̆aye ides, ides do mumuli nages, mumuli uʒ̆u: “nak ulurt, ak̆ardaşepe?” “dida oxorişa
vulurt, siti mextare!” Uk̆açxe ides, ides do kivi nages. Kivi uʒ̆u: “nak ulurt ak̆ardaşepe?”
“nez̆iş mexiruşa vulurt!” “Himuti hinişk̆ala igzalu. K̆op̆ali nages. “Nak ulurt ak̆ardaşepe?”
“Nez̆iş oxiruşa vulurt!” “Mati mendemiyonit”-ya. “Si muya are-ya?” “Ek̆naş k̆ale dopxedare”ya! İdes, ides do ç̆uvali nages. ç̆uvali uʒ̆u ki, “nak ulurt ak̆ardaşepe?” “nez̆iş oxiruşa vulurt!”
53
“mati mendemiyonit”-ya! “si muya are”-ya? “Nez̆i dolomobğare-ya ma”-ya! İdes, ides do
ozmaşe nages. “nak ulurt ak̆ardaşepe?” “didaşi nez̆işa vulurt”-ya.
Aşi ak̆ardaşi igzales do didaş oxorişa mendaxtes. Badi do dida dicines. Mumuli ocağis
t̆ut̆apunas kodoxedu. Kivi k̆ulis kocixonu, laç̆i ek̆nas kelicinu. K̆op̆ali ek̆na tude keʒ̆idu. Uk̆aye
mç̆apu do ç̆uvali onʒxonis kextes. Nez̆i cobğut̆u didas. Nez̆i ozmaşe dolobğamt̆es do ç̆uvalis
munktamt̆es. Didak badis uyoxu: “e, badi-ya, moyseli-ya, nez̆i mexiraman”-ya! Badi uʒ̆u:
“min moxtasert̆u-ya, miti var on”-ya! Dida moyselu, juriti moyseles beraberi. Daçxuri kirp̆it̆i
var uğut̆es, daçxuri ogzasert̆u. Uk̆aye mumuli patpatuso, tolepes mt̆ut̆a komeşk̆vabğu didas.
Badi gale gamaxtesurt̆u, k̆op̆ali kogoyantxu, laç̆i k̆uçxe nak̆ap̆u. Mç̆apu do ç̆uvali do ozmaşe
nez̆i nixires, eç̆opes do igzales.
Şakire Gencağazade, 67 ʒ̆aneri, Şileriti, 27.VII.1917
73. K̆̆ONCOLOZİ DĞA
K̆oncolozi uça on, tomalyari. p̆anda zuğas on do ağani ʒ̆anas zuğaşe gale gamulun do şkit
dğas çoyepes gulun. Gzas megagas na do gik̆itxas na yoxo skani, “uça Memedi on yoxo
şkimi”, uʒ̆vare. “so ulur”, gik̆itxasere, “uça Memedişa vulur” uʒ̆vare.
Hindos “igzali” giʒ̆vasere. Eger “kçe” dogazit̆as na, gok̆ç̆irdasere. Şkit dğas bismillaite
k̆avepes eyutvatere seris. Var eyutvat na, k̆oncolozik k̆udeli kodolonʒ̆asere do uk̆aye
hikelendo ʒ̆ari oşvat na, dutari marazi gayanene. ʒxik̆iti dobağun. “bismilla” dotkva na,
“bismilla” var tkva na, muti eyutvik̆o, var iyen. Şkit dğaş uk̆ale zuğaşe mendulun, zuğa die
morderi.
Ar seris didak, dida-xorz̆a, oxori muşis daçxurişk̆ala xert̆u, txveri txunt̆u. K̆oncolozişi dğa
ort̆u. Seris didak txveri txumt̆uşa, k̆oncolozi k̆lemurişe kocextu. Dida-xorz̆as aşkurinu. Didak
mu ʒ̆opxu, k̆oncoloziti vu: didak txumt̆u, k̆oncolozikt txumt̆u, daçxuris ek̆unt̆oru, k̆oncolozikti
ek̆unt̆oru. Cot̆ilu, k̆oncolozikti cot̆ilu. Mu dulya vu, k̆oncolozikti vu. Didak iduşunu “daçxuri
mevinʒ̆a, k̆oncolozik daçxuri ninʒ̆asere, hindos toma muşi advasere, oxorişe imt̆asere”.
Didak daçxuri koninʒ̆u, uk̆açxe k̆oncolozikti koninʒ̆u. Hindos k̆oncoloziş tomas konambinu
do k̆oncolozi imt̆u. Majurani k̆oncolozik uk̆itxu: “mik doğodu?” “mitik var, ma p̆i, ma p̆i!”
Osman Efendi Gencağazade, Şileriti, 27.VII.1917
74. DELİŞİ MESELİ
Ar didas jur biç̆i kuyonun: ar noseri ort̆u, arti deli ort̆u. Hus cumalepek livadis dulya ikuman.
Delik uʒ̆u cuma muşis ki, “ma vida do nana şkimis ar xura devumbona!” “idi, dumboni” uʒ̆u.
Hus delik morderi k̆uk̆mate ʒ̆ari konobu. ʒ̆ari vorsi doxarxalu. Nana muşis şeyepe gorçu. “E,
nana şkimi, ar xura degimbona!” Nana muşis xarxaleri ʒ̆ari dudişa munktu. Nana muşi
doğuru. Haʒ̆i munktuis, k̆ibrepe gvacircilu. Uk̆aye uʒ̆u ki, “e, nana şkimi, aci iyi, ar cari
kopça! Xura na gimboni, xazi gayu do gadiʒinen!” Uk̆açxe makvali duç̆u. Makvali duporʒu
do k̆ibrepes nugurcolams: “şkomi, e nana şkimi, va şkoma na, ma vimxor!”
Armʒika muk oşkomu, xolo nugurcolams k̆ibrepes. “e nana şkimi, diʒam do muyaşeni va
imxor? yoğise ma vimxor” do muk oşkomu. Uk̆açxe livadişa igzalu.
Uk̆açxe noseri cuma muşik uʒ̆u ki “e cuma şkimi, nana şkunis xura dumbonii?” “ar vorsi xura
devumboni do xazi na ayute, diʒams. makvali devucibi do var şk̆omu do ma opşk̆omi!”
Hindos cuma muşi ognu ki, xarxaleri ʒ̆ari munktu. “hayde, vigzalat, e cuma! Ar kopʒadat
nana şkunis!” uʒ̆u noserik. İgzales oxorişa. Noserik ʒadu ki, nana muşi gocircileri kelaz̆un.
54
Hindos “e cuma, muya vi si? nana şkuni doğurini!” Hindos delik uʒ̆u ki, “ma va voğurini, xazi
na ayute, diʒams”.
Hus noserik uʒ̆u ki “ham ar soti mendioni do doxvi! yokse hukumetik ognas na, xapisi
komolamoxunaman!” Hindos ar gamat̆axeri k̆alati delik keç̆opu do nana muşi him k̆alatis
kodolodu do komoibu do iğamt̆uşa, k̆alatişa gamuvelu do var ognu. Uk̆açxe ʒadu ki, miti var
on. Xuçeli-xuçeli oxorişa mulurt̆u do cek̆iʒ̆rus, ar xorz̆a mulun. Hindos delis xuçe ayu: “ma
orubas dologot̆oçat̆u do si nak ulur?” Deli ceri goyt. Ar morderi sop̆a keç̆opu do him xorz̆aşi
dudis ar koceçu do doğurinu do muşi oxorişa komoxtu.
Hindos noserik uʒ̆u ki “e cuma, mendionii?” “mendevioni do Atinas kodolovot̆oçi. Uk̆açxe
pʒadi ki, ceride şkimi mulun, hindos ceri govikti do ar sop̆a kocepçi do mevaşkvi!” Hindok
noseri iduşunu ki, “hamuk başk̆a xorz̆a doğurinu!” Hindos noserik idu do him xorz̆as ar
koʒadu. K̆onkşişi xorz̆a ğurineri koz̆u. Hindos cuma muşis uyoxu: “e deli cuma, si ham muya
iyi, k̆onkşişi xorz̆a doğurini!” Hindos delik uʒ̆u ki, “ma k̆onkşi xorz̆a va voğurini, nana şkuni
voğurini”. Hindos ham cumalepek him xorz̆a doxves.
Hindos noseri cuma muşi uʒ̆u ki, “hayde, k̆urbetişa vigzalat!” Vit dğeri gzaşa igzales. Ar ağaşi
yanine igzales. Him ağaşi yanine çobani kodogutes. Ar ʒ̆anas aşi liras kodogutes. Artuk ar
ʒ̆ana çobanluği duyes.
Ardğas txape oncinaman do deli oşkuris kextu do txapes uʒ̆olems ki, “ma oşkuri debibğatere,
mati mişinaxit! va mişinaxit na dudi megik̆vatatere!” Txapekti axvales, axvales ki, dudi
cak̆anes. Hindos delik oşkuri koxok̆anu do k̆iyams ki, “opşa mişinaxit!” Ar oşkuri tekes ar
kras kocaʒonu. Hus deli oşkurişa kocextu. ʒadu ki, aynak var uşinaxes. Tekes ʒadu ki, ar tane
kocunʒos.
Hindos idu do keç̆opu do oşkomu. “Hamuk emişinaxu do tkva muyaşeni var emişinaxit?” do
iris dudi nuk̆vatu do hinişi ç̆inglağete eç̆opu do ham tekes kodolobu do limcerişa him teke
eç̆opu do ağaşi k̆onağişa mendionu. Hindos noseri cuma muşik teke xvala koz̆iru.
“E cuma, si arti txape muya oğodi?” “oşkuri va mişinaxes do dudi mevuk̆vati!” “e deli cuma,
si muyaperi dulya vi, ağak ognas na, dudi memik̆avatanere! Hayde, mek̆vateri txape
komoviğat do axiris dovompulat!” Hus igzales do noserik ar tane komoidums do moğams,
delik jur tane komoydums do moğams. Him seris para nişi oç̆opanene. Ağa muşik xorz̆a
muşis uʒ̆u ki, “çobanepe şkuni oç̆ume idanene, ar çeşk̆eği konubi!” Hindos ar çeşk̆eği konubes
do ağa nişik uyoxu ki, “para tkvani eç̆opit!”
Haniti igzales, para nişi eç̆opuman. Hindos delik uʒ̆olems ki, “ma para opşa momçare. ma jur
tane ptorumt̆i!” Hindos ağa muşi noseris uʒ̆olems ki “muya it̆us hamuk?” “Ham deli on, nosi
var ek̆uzdams do ixap̆as!” Hindos delis xuçe ayen ki, “deli tkva oret! jur tane ma moviğamt̆i,
ar tane si moğamt̆i. paraşi opşa ma epç̆opare!” Hindos noserik “ham ağa şkuni ognasere-dei
paraşi opşa himus komeçi” uʒ̆u do otxo lira delis komeçu do jur lira noserik keç̆opu.
Hus çeşk̆uği cebuman do imxoran do ağa do xanumi muşi dicines. Hus ham delik cuma muşis
uʒ̆u ki “e cuma, ar şerep̆i çek̆uği ağa şkuni do xanumi şkunişi oşkenas cevot̆aʒ̆are”. Uk̆açxe
noserik uʒ̆u ki. “va, hişo dieni? ognasere do cemçanene!” Hindos delik uʒ̆u ki “nana vuxodi,
ma cevut̆aʒ̆are!” eç̆opu şerep̆ite do juritişi oşkenas kocot̆aʒ̆u.
Xanumi gok̆uʒxu. Komoci muşis uʒ̆olems: “e k̆oçi, megazgui, ham muya vi?” Hindos ağak ar
xepe mendiğus, xepe çeşk̆eğis gvanamt̆u. “e xorz̆a, ham si megaz̆gu!” Hini ok̆iileran; ağak
it̆us: “si megaz̆gu!” Xanumikti it̆us: “si megaz̆gu!” Hini ok̆iileran. Hindos noserik cuma muşis
uʒ̆u ki, “ognes, hayde vimt̆at!” Hindos deliti moyselu do “ma ham demirişi ek̆na gebʒ̆are”
uʒ̆u. “Ham demiri ek̆na mik iğasere?” uʒ̆u noserik. Delik “ham ek̆na ma viğare!” Ceʒ̆u do
komoybu do uluran.
Uk̆açxe ağa do xanumi moyseles, ar daha ʒades ki, oncire nişis çeşk̆eği kocot̆aʒ̆un. Hindos
ağas uyoxu xanumik: “si ma miʒ̆olemdi ki “megazgu”, ela, ʒadi ki, muya on?” Ağati
55
komoxtu. ʒadu ki, çeşk̆eği on. “vuu, ham çobanik muya moğodes?” Uk̆ap̆u ek̆natere. ʒadu ki,
demiri ek̆nati var on. Uk̆aye axirişa igzalu. ʒadu ki, txape dudi mek̆vateri oran. Hindos
xanumis uyoxu: “ʒadi ki, ham çobanepek muya moğodes?”
Uk̆aye deli do noseri cumalepe igzales ar morderi ʒiprişi tudenk̆ale. Cumalepek ar cari
oşk̆omes do artuk dulumcun. Hindos cumalepe him ʒipris eyuluran. Kextes do kocexedes.
Hindos delik uʒ̆u ki, “e cuma, ma ek̆na şkimi evğare!” Noserik uʒ̆u ki, “monk̆a on, egağeni?
“ma ek̆iğare!” Moybu do keiğu.
Lumci diyu. K̆at̆ircepe ʒipri tudek̆ale komoxtes do cari nişi imxoran. Hindos ham delik cuma
muşis uʒ̆u ki, “e cuma, cevopsare!” “Amani moto kocopsa, cemçanene!” Hindos “ma
cevopsare” do copsams. K̆at̆ircepek “ham ʒ̆ari solendo mulun? pşvatere” do oşves.
Uk̆açxe delik uʒ̆u ki “e cuma, domazg’ves, cevoz̆gvare!” Hindos noserik uʒ̆u ki, “amani, moto
kocozg’va, ognanene do dudi memik̆vatanene!” “Hindos mutu var axeneran, dobğuri, ma
cevoz̆gvare!” do coz̆gums. K̆at̆ircepe goyşases. “Ham ʒaşa topri culun do ar kopʒadat!”
İgzales do xepepete keç̆opes, ʒades ki, topristi va nungams.
Uk̆açxe delik cuma muşis uʒ̆u ki, “e cuma, demiri ek̆na vok̆ap̆inare!” Hindos noserik
op̆alak̆arams, “mo ok̆ap̆ina, uk̆aye ognanene do opşa cemçanene!” “Hak vati eyalan.
Eyulunt̆aşa, cepça do vok̆ap̆inare!” do demiri ek̆a jindo naşku: hikelendo ek̆na dalepes
cantxasis, t̆opupeşa opşa nena ikums. Hindos ham k̆at̆ircepes do k̆at̆irepes “ʒa ceç̆ordu do
mulun”-dei imt̆es do guri ut̆vaʒes. Hindos delik uʒ̆u ki, “hayde, koceftat! ʒadi ki, muya
komoleburi p̆i?!” iris kevuç̆opi. Hikelendo kocextes do hus cari do peniri icubalaman. Delik
opşa cari icubalu, noserik opşa peniri icubalu do uluran, azuği nişi imxoran do uluran.
Noseris cari dvaçodu. Hindos “e cuma, armʒika cari komomçi”, uʒ̆u delis. “Peniri momçi do
cari mekçare!” peniri meçu do cari eç̆opu do şk̆omu. Noseris cari dvaçodu, peniriti dvaçodu.
Delis uʒ̆u ki, “armʒika cari komomçi do opşk̆oma”. Delik uʒ̆u ki, “ma cari va memaçen, mati
domaçodasere!” “ma acluğite bğurur, armʒika komomçi!” Xolo va meçu: “ar toli skani
keşk̆iği do komomçi do cari mekçare!” Hindos noserik uʒ̆u ki, “toli eşk̆iğmalen do niçeni?”
“cari candireği on do niçeni?”
Hindos noserik iduşunu ki, “acluğite na bğurareşi, z̆ğeri bğura” do ar toli eşk̆iğu do komeçu.
Himuti cari komeçu do oşk̆omes.
Xolo andğeri gzaşa igzales. Xolo deli kodoxedu do cari impxos, noseris va meçams. Xolo
noseri op̆alak̆aru: “armʒika komomçi!” Hindos “arti toliti eşk̆iği do komomçi do mekçare!”
“ar tolite peşine skani mevulur, him toliti komekçaş k̆ule ma vati memalen!” Hindos delik uʒ̆u
ki, “va megalas na, ma muya p̆a? ma cari va memaçen!”
Noseri acite ğurun. Opşa ok̆alap̆aru, va meçu. Hindos noserik “haşo acluğite na bğurareşi,
bare ar carite viz̆ğa do hişote dobğura”-dei arti toliti keşk̆iğu do komeçu; ar vorsi carite iz̆ğu.
Uk̆açxe deli moyselu do ulun. Noseri cuma muşik ok̆alap̆arams ki, “mo memaşkum, mati
mendemiyoni!” Hindos delik uʒ̆u ki, “si ma deli miʒ̆olemt̆i. Huy deli si ore ki, cariş-k̆ala
tolepe gominturi; hus him svanis si xosk̆i!”
Uk̆açxe him deli divepeşi oxorişa igzalu. Him divepeşi nana nişik divepes cari uʒ̆opxamt̆u.
Ham deli, aci na ort̆uşeni, him carepeşi oşk̆omus kocoç̆u. Hindos him didako hamus uk̆iyu: “si
berepe şkimişi cari mot imxor? Berepe şkimi huy aci moxtanene. Cari va z̆iran na, si
okşk̆omanene!”
Hindos delik uʒ̆u ki, “ma acluğite bğurur. ma ham cari pşk̆omare! berepe skanis nana
vuxodi!” Uk̆açxe cari oşk̆omu. Avlaşi çailuğis kelicinu. Hik dvacinu. Uk̆aye ham divepe
komoxtes.
Ham divepe sum cuma oran. Komoxtes do nana nişis uʒ̆ves ki, “ordo cari komomiğit. aci
voret!” “carişi gverdi ar k̆oçi moxtu do oşk̆omu”. Hindos “muyaşeni meçi?” uʒ̆ves. Hindos
56
“zorilen oşk̆omu” uʒ̆u. Hindos berepe muşik uʒ̆u ki, “nak idu him k̆oçi?” Hik elancas him
k̆oçi!”
Hindos ham divepe moyseles do igzales him delişi yanine. ʒades ar k̆oçi kocans. “opç̆opat do
opşk̆omat” tkves. Hindos divepeşi morderi cumalepe muşis uʒ̆u ki, “ham k̆oçi xavi k̆oçi on.
Şkuni cari oşk̆omu do hako kodinciru do şkuninde var aşkurinu do komoli k̆oçi on. Ela, ham
cuma devixedat do seris dicinasis, opşk̆omatere!” Hindos cumalepe muşik “hişo p̆at” uʒ̆ves.
Huy delis “e cumadi, e cumadi!” uyoxes. Hindos deli cek̆uʒxu. Xut ok̆aluği ar sop̆a keluz̆urt̆u.
Sop̆a keluz̆urt̆u. Sop̆a muşi icubalu do aya ust̆ine moyselu. Moyselus divepes aşkurines.
Hindos divepek uʒ̆ves ki, “si cuma şkuni ore. Şku muyaşeni sop̆ate mantxozet?!” Hindos delik
uʒ̆u ki, “oki cuma demiit, mati vati cekçat!”
Uk̆aye otxoti ides do oxoris cari oşk̆omes. Hus seris dolumcu. Divepek nana nişis uʒ̆u ki,
“ham cumadi skanişk̆ala dicinasere. K̆oda-tere si dicini. Moleni semt̆i him dicinas! Seris
bizepete buguratere do pşk̆omatere!” Hindos ham delik ognu. Lumcis xorz̆ak̆ala dicines. Geri
doloxe delik xorz̆ati moleşi molant̆oru do k̆oda tere muşi kodicinu. Uk̆açxe divepe moyseles.
Bizepe nişi donçxunes do “him deli on”-dei, nana muşis gonumt̆es. “doğuru”-dei, keç̆opes do
gale kogamiğes do şk̆omanen. Ar daha ʒades ki nana nişi!
Hindos “oo, muya maxenes” do ibgaran. Hindos ham deli moyselu. Uʒ̆u ki “muya gağodes.
mot ibgat?” “nana şkuni doğuru do himuşeni vibgat!” Uk̆açxe nana nişi doxves. Moxtes
oxorişa. Cari oşk̆omes. Deli idu do çailuğis kelicinu.
Hus divepek ok̆ixap̆aran ki, “amseri xvala dicinasere; hindos şişepete pʒonatere do
pşk̆omatere” do lumci diyu. Diyu do seris cari oşk̆omes do divepek yataği kodurçes: “aha, e
cuma, dicini, şkuti devicinatere!” “Tkva dicinit, mati devicinare!” Hindos divepe dicines.
Hindos ham delik şeyepe muşi moiʒ̆u do ar çutuğis kodolokunu. Kodolokunu do yatağis
docinu. Docinu do muk t̆axt̆ivanişi tudenk̆ale komeşaxtu do hiko k̆uʒxu konu do divepe çums.
Huy divepe seri gverdis moyseles do bizepe nişi dunçxunes do deli uşk̆ures do him çutuğis
gonumt̆aman. Huy divepek ar tanek uʒ̆u ki, “hus doğuru, artuk pşk̆omat!”
Hindos ʒ̆ulu cuma muşi uʒ̆u ki, “ar duyoxit, beçi va ğuru!” Hindos “e cumadi, e cumadi”,
uyoxes. Hindos zori nenate delik ar kogamik̆iyu: “çoxa do şalvari şkimi omiç̆vit” do
moʒ̆uk̆ap̆us, t̆axt̆ivaniti gok̆ixu.
Hindos divepek aşkurines do imt̆es. Dotanu divepek tkves ki, “ar kamaftat ki, muya ikums”.
Ham delikti şeyepe muşi kodolikunu do onʒxonişa kextu. Divepe doloxe kamaxtesis, ʒades ki
va z̆ires. Hindos “e cumadi”-dei uyoxes. Hindos onʒxonişa delik uʒ̆u ki “ma mo miyoxamt.
çoxa do şalvari şkimi omiç̆vit!”.
Hindos divepek uʒ̆ves ki “si hik muya ikum?” “Muya vikum baba şkimişi mcveşi k̆ilicepe
bgorum. Tkva dudi megik̆vatatere!” Hindos divepe aşkurines do imt̆es, oxoriti naşkves.
Hak̆k̆i Memoğli, 36 ʒ̆aneri, Şileriti, 30.VII.1917
75. VİLARİ DO PORÇAŞİ MUYATE YEN?
ç̆epri tasi eyotasaman do oç̆epres bercite doxaşkuman. Dimordais, uluran do ç̆epri dotipuman
do oşatxaşete doşatxuman. Enç̆ili dok̆oruman do oxorişa komoyonaman. Ğoberepes
konupinaman, baziti cast̆era ikums do konupinams. Mepineri ç̆eprepes mç̆ima geçams. Mjora
geçams. Dixinen. Dixinas, oxorişa komoyğaman do dosuluman.
K̆linçxi muşi ezdaman: ç̆umanişe daçxuri ogzapus k̆ola iyen, kimiti ʒ̆upis ar soti it̆aşa,
ogzaman. Suleri muşi k̆op̆alişe iğaman do xorz̆alepek doyoluman. Ar ok̆a suleris eçi para
k̆op̆ali çira meçaman do oxorişe komuluran.
57
Suleri onʒxocite ʒxonuman, vurʒ̆iti dusuman, sk̆uli dikuman, rok̆as geduman do pxenite k̆işis
xorz̆alepek txuman. Him txveri uk̆içxe yazis ç̆uvalite ʒ̆arite cibuman, k̆romi ʒep̆la ek̆ubğaman,
mʒikati mçxverite p̆ist̆oma komeçaman. Dicibas, kek̆iğoman do k̆olis kogonduman do mjoras
doxombinaman. Mtxveri k̆alatis k̆alamis ʒ̆axrete koceduman do cast̆erate k̆odas sumeneçi
p̆itami kododgaman do kogombaman. Apxas do zencis kogonduman, dixali kododgaman do
cexeduman do şuman. Dişvas do jur mt̆u doskudas, ar misk̆alişe jur misk̆alişa sirma geçaman
do dien vilari.
Vilari muya oğodaman? Noğaşe moyğaman do Rizelepes noyndraman. Rizelepek muya
oğodaman? K̆asaris meçaman do doxinapaman. Kçe çağat̆i steri dien. Hiniti p̆olitere tucarepes
noydraman. Hindo mele muya iyen, var mişkuran.
76. PORÇAŞİ MUÇ̆̆OPE İYEN?
Noğaşe pambuğişi mt̆va eç̆opuman. Ar ok̆a pambuğişi mt̆vale oşidoeçivitani didgen. Mak̆oç̆ite
sk̆ulişi txveri noşuman. Dodgamt̆aşa, ak̆ras mek̆t̆asi na uğun, ik elumdgams, var uğunik, var
eludgams. Gişvasis hamus porçaşi uʒ̆omelan. Uk̆açxe muya ikoman? Dervişi xorz̆alepes
meçaman do zuğas oxinaman do kçe dien.
Oxinamaşi, muya meçams? Txveri-meşvaleris ar p̆itamis otxo para, noşu dodgume pambuği
ort̆as, ar p̆itamis jur para meçaman.
Txveri-meşvaleris otxo para do pambuği meşvaleris jur para do meçaman? Pambuği kçe-xa
uğuşeni, k̆ola ixinen. Heşeni mʒika paras meçaman.
77.
“Xusein efendi, cuma şkimi oxorişe eşk̆aftik̆ot!”
“Memedali efendi cuma şkimi ordo na, oxoriso gomancuk̆anere, muya p̆at?”
“Ar si va gişkuno? Oxorişe vigzalatere, giari opşk̆omatere, hindoraş k̆ule, vidatere avlas, ma
na govorgi, purkepe doloxe dopxedatere. Vixap̆aratere, p̆t̆ağodatere. Si vorsi ot̆rağodute ham
dğalepes diguri. Ar dot̆rağodik̆o do vişk̆inik̆o!”
“p̆t̆rağodii?” “t̆rağodi, t̆rağodi!”
Avla skani çuk̆uri, va bz̆ira boy skani,
Komoxta na, komoxti, ye vana ğura skani!
Avla skanişe mefti, mʒ̆u dalişe cevizdi,
Ar daha deviçila na, ağani si egizdi.
Xusein Efendi Baʒazade, 52 ʒ̆aneri, Cacivati
78.
Cveşi ʒ̆anapes ar badi k̆oçi ort̆u. Hişo badi ort̆u ki, mondrik̆eri ort̆u. İgzart̆uk̆oşa, let̆as coʒ̆ert̆u.
Hindos ar k̆oçik uʒ̆u ki, “muya gorum?” Badikti uʒ̆u ki “cençluği şkimi gomindunu do hem
bgorum!”
Atina, 24.VII.1917
58
79.
Oyoreşi morderis berepek alis toç̆i kocuduman do şk̆as kociduman. Oruba-ncolis yaxot
inçiraman do var dvaşkveran, himuk jin ek̆ozdams. Berepek haşopete onçiru viguraman.
80.
Lu ozaşete luzaman. Şerep̆ite sağanis geduman do cari lok̆ma elusuman do imxoran.
İni cari do t̆uʒa lu, hak̆u mot eluvelu?
81. ELANCİ KAPÇA
Kapça var ort̆as. Elanci kapça ikoman. Muç̆o ikoman? Meroca doşk̆oruman, mçveri
kek̆ubğaman, mʒika p̆at̆ila kek̆uduman, yaxot yaği ek̆uduman, kapçaşi yerine opşa ek̆ubğaman
do coxuman, diç̆ven do imxoran.
82.
Limxona şk̆ores do k̆ayğite moyğaman. Pucis nurçanene do mgvana iasere. Mgvanati k̆alatite
livadişe iğanene do cobğanene, lazut̆i vorsi iasere. K̆ast̆ane misori, lobyati vorsi iasere.
Getasules cobğas na irituli iasere.
83.
Sadraç̆i do maʒ̆k̆ip̆olya opşa şk̆orer ort̆aşa, puci impxos. K̆işis xombula muşi vorsi impxos.
28.VII.1917
84.
Var ip̆içums k̆oçi, xorz̆a do namaziti na var ikums, Muslimani var on. Ğuras cenetişa var idas,
cehenemişa idasere.
28.VII.1917
85.
ʒ̆anağani ç̆umanişe ʒ̆ari moviğamt. Puci axirişa oxoris amoviyonamt, k̆ast̆ane dovufelamt do
pçamt. Puci oxoris sali k̆uçxe amiğas, vorsi on. Opşa lazut̆i mevobat. Berepe moxtasis adeti
miğuran, mepçaten. K̆arti-k̆artişe var uluran. ʒ̆anağani dğas oxorişe gale vati mepçat.
Osman Efendi Gencağazade, Şileriti, 27.VII.1917
59
86.
Mart̆işi ağani dğas oʒxonis eyuluran. Okosale muntxaman, kosaman. Mʒ̆iris uʒ̆oleman: “e
mʒ̆iri, si igzali. mart̆i moxtas!”
27.VII.1917
87.
Evelis vit ʒ̆aneri vort̆işa, t̆uma Gevahir çauşi. Nebi Xasan dayik pucepe mopinuşeni
eşk̆evulut̆itşa seris mezmonis daçxuri vogzit do kodopxedit. Seris opşa mç̆ima mç̆imu,
deviğvarit. Dotanu mişk̆urt̆es do p̆idotanus xolo gza kepç̆opit.
Vulurt̆itşa Zilk̆aleşi jilendo golovit̆itşa, jindo k̆ayaluğişe kvalepe irginu. K̆uçxe şkimişk̆ala
kvalepe k̆aldurumis cat̆u. Hik̆u daçxuri gamaxtu ki, ortaluği çona diyu. Ma firalepe mişkurt̆u
do maşk̆urinu. Gevahir çauşi do Xasan dayik “beres gyamk̆utasere”-dei k̆ap̆ulate momibes do
vimt̆it.
Megere kvalepe na orginu, mtuti ort̆u.
1.VIII.1917
88.
Ham oxorz̆ak bere kodorinu.
ç̆alimi let̆as lazut̆i vorsi var iyen.
Nananena var goindinen.
Peği mot ixap̆ar, k̆at̆uk gilalasere!
Hik̆u gepçare ki, laç̆i ncas ext̆aşa!
Mapxa kort̆as na, ç̆umani vidatere, yukseği svanu, iri k̆ale iz̆iren hikole…
Viktit, viktit do xolo sva şkunişa komoftit…
Mjora ort̆aşa, ç̆imasis, mç̆apu duğuni uʒ̆oleman…
Mç̆ima nişonen, mç̆ima komoxtu, eʒ̆evimk̆udat; mç̆ima goliğu, vidat…
Biga devik̆aça do devimxanare…
K̆op̆alite suleri iyolen, manganate lazut̆i, p̆rinz̆i, dik̆a, arpa, kurmi inçxvaren…
Saat ʒadi!
Çxomişi oğaraşe biga on. Mt̆va-meberi miğuran. Mt̆vas ipeği meberi miğuran. Çxomis
vuğaramt, sargana çxomi opç̆opumt…
Yuni txverişi murgi ok̆at̆apaşete ok̆it̆en, uk̆açxe doşuman do şali dien…
Vorsi uci meçi, giʒ̆va!..
Amani colare, vorsi dobazgi!
89.
Ar bozomotaşi sevda muşi Tunas ort̆u. Hin bozomota, sevda muşişeni meraği na vute, ham
dest̆ane gamiğu:
Kart̆ali miç̆ari, mati meftare,
Tunas skanik̆ala mati goftare,
Gemici gaya do çamis goftare,
60
Moxti, moxti, na şuri mişinare!
K̆ayğite vulur txiri-t̆axeri,
Ma hak vibgar, si Tunas elaxeri?!
Ma hak mo memaşkva yoxo-t̆axeri?
Ordo moxti, na şuri mişinare!
Ne Sumluri vore, neti Aburi,
Nana-baba skani diyu gyauri,
Si var momçu nana skani onuri,
Moxti, moxti, na şkay gogak̆orare!
Pencereşe meftis, k̆ai dogaʒ̆unu,
ʒiʒi melegidvis, cari dogaʒ̆unu,
Ar mutxa giʒ̆viso, xav dogaʒ̆unu,
Ordo moxti, na şuri mişinare!
Suzgi diyu avlaşi mʒxuli skani,
Va pşk̆omi do dop̆i xat̆iri skani,
Mot ʒ̆ilumt̆i, megot̆roxas xe skani!
Ordo moxti, na şkay gogak̆orare!
Zenis vort̆i Tunaşe idiş k̆ule,
Yano-yano gelit̆i ondğeş k̆ule,
Mabgarinu oxorişa moftiş k̆ule,
Moxti, moxti, na şkay gogak̆orare!
K̆onkşi nusalepek gza gemik̆vates,
p̆rinz̆i bercepete ğva memik̆vates,
Ğuru-dei, k̆urbani memik̆vates,
Furt̆una duzepes p̆rinz̆i mu nomskun,
Derdi merağite domayu mlomsk̆u,
Mç̆ipe şka jin k̆ale kemer memomskun,
Xasan Şerip Omsimaroğli, 41 ʒ̆aneri, Atina, 24.VII.1917
90.
Xoloti kogoladu rak̆anepes dumani,
p̆ia, badi do didak nuk̆u ok̆odumani?
Skani do şkimişeni diyu axirzamani!
Ela purkina, ela, diyu vak̆it̆i skani,
Komoxtu na, komoxti, ye vana ğura skani!
Şkunişeni doğuru nana do baba skani!
Mturi mtums mbela-mbela,
Mele mo dgur, mol ela!
Opşa k̆oçepe p̆ili,
Siti mo mayer bela?!
61
ʒ̆arişk̆ala poğari,
E ʒ̆ulu gogağari!
Ma skani merağite
Va maşkomenu cari!
Xepe şkimi var inç̆en,
Yeleği skani ndari!
Memed Sifzade, Atinuri, 36 ʒ̆aneri, 25.VII.1917
91. LAZURİ DEST̆̆ANİ
Ar dest̆ani gevoç̆ari derdiyar-derdiyari,
Mu voğoda uskaneli, muç̆o p̆a, dobğurai?
Sevda şkimis mu melubğun brinz̆i steri k̆ibiri.
Oğine vorsi it̆i do hus mot ore kibiri?
Sotin-sanis var miz̆irun haşo çalimli uba,
Serişi diʒ̆k̆ip̆oli, mefta do meşk̆ap̆t̆oba.
Miş oxoris mişi sevda, mişi ek̆nas noguti?
Ey verane, ey verane, haşo muşen godgiti?
Mişi sevda miş oxoris mişi cari gedimer?
Ey verane,ey verane, oncğore var gayeni?
Didi oruba gextaş k̆ule, idi, xincis geguti,
Delişk̆idi, ey verane, mo gayet̆as oncğore!
Juri k̆ale gonksi şkimis sanci komemaʒ̆onu,
Oy mu p̆are? dobğurik̆o, mati vors domaʒ̆onu!
Atina, 24.VII.1917
92.
Erzurumişe ar on k̆işi do yazi,
K̆asavet̆i na var uğun, oç̆andinams sazi,
Opşa k̆oçi oğurinu k̆olera marazi,
İbgaran nana-baba, “şkimi skiri”-dei!
Opşa imt̆en do firali ikums ti muşi,
Mitis var uşkun, imt̆eranpeşi derdi muşi!
Zamet̆i nut̆omalu bere-bvara muşis.
İbgas nana-baba “e, skiri”-dei!
Ğuru, doğuru, mali gorums verese,
Yetimepeşi opşa kodoskudu torose.
Muç̆o Tangrik k̆ismet̆i uyu terese.
Opşak sum dğaşe komoci gorasere.
“Niçaği mii” xoca gorasere,
Furseti z̆iruk̆o, oxori coniktasere.
Yazuği iyu nanas do babas,
Seris nciri var ikums, ibgas dotanaşa.
Mʒ̆upis ibgas, çona var uğun lamp̆as!
62
Yetimepek ibgaran, “e, dida do e p̆ap̆u”
Meraği va naşk̆ums, dudi va geçaşa perdes.
Ğurak babape nişis kocusu rende,
Bazi k̆urşunite şehidi ien, baziti marazite ğurun,
İnşalla, sva nişi ceneti yen,
Muxarebes ğurun, ordo golulun sirat̆i,
Allaşe eç̆opums dinʒxirişi berati,
Mskva bozopete yanene raxati.
Hişote na ğurunis, var ayen zameti,
Daha opşa ğurasere him halli,
Peğamberişe uğun arzuhali,
Muxarebe demiskudes resulişe Ebubekiri do Omeri,
Ar sağis do ar tersime,
Ali do Osmaniti him gzas ğures.
Cacivati, 1.VIII.1917
93.
Alamanya sebebi iyu kodolot̆oçu,
Şki k̆irali Osmanlis kogupinu,
Askerepe şkuni iri inite docibu,
İri doğirinu Lazistani,
Nak̆u muhacirepe muluran,
Oxori do sva muşi naşkuman do muluran,
Çkimi xaşluği var uğun, acite ğururan,
Hinişe mitis guri var naç̆veran…
1.VIII.1917
63

lazuri tekstepe

Transkript

Benzer belgeler

dergiyi okumak için tıklayın