gana ülke profili

İSRAİL ÜLKE RAPORU
I. BAŞLICA SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER
Tablo1: Temel Sosyal ve Ekonomik Göstergeler –2004
Resmi Adı
Yüzölçümü
Nüfus (milyon)
İsrail Devleti (14 Mayıs 1948)
20 325 m2 İsrail, Akdeniz'in doğu kıyısında kuzeyinde Lübnan,
kuzeydoğusunda Suriye, doğusunda Ürdün ve güneyinde Mısır'la
çevrilidir.
6 780 000 (Mayıs 2004) Yahudi nüfusu(5 180 000)
Dil
Resmi dil İbranice ve Arapça’dır. İngilizce ve Rusça da yaygın
olarak kullanılmaktadır.
Başkent
Tel –Aviv
Başlıca Şehirleri ve
Kudüs (680 447), Tel Aviv (360 405), Haifa (270 801), Rishon Le
nüfusu (2004)
Ziyyon (211 589), Holon (165 768), Beer Sheva (181 463), Petah
Tikva (172 595), Netanya (164 804)
İklim
Akdeniz iklimi hakimdir. Nisan-Ekim sıcak ve kuru geçen yaz
dönemi, Kasım-Mart kış dönemi olarak tanımlanmaktadır.
GSYİH (milyar dolar) 115,2 $ (514,9 milyar YİŞ)
Kişi başına milli gelir 16 308
(dolar)
Enflasyon (%)a
1.2
Reel GSYİH
4.3
Büyüme Hızı (%)a
İhracat (milyar
36.0
dolar)b
İthalat (milyar
38.5
dolar)b
Cari İşlemler
0.1
Dengesi (milyar
dolar)b
Toplam Dış Borç
73.5
(milyar dolar)b
Döviz Kuru
4.48
(YİŞ*;dolar)b
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Report Ocak 2005, Country Report Mart 2005,
Country Profile 2004
*The New Israeli Shekel= YİŞ-Yeni İsrail Şekel’i
b:EIU tahmin
a: gerçekleşen
I. GENEL EKONOMİK DURUM
2.1. Genel Ekonomik Durum
Tablo2: Ekonomik Projeksiyon
2003a 2004b 2005c 2006c
Reel GSYİH artış oranı
1.3
4.3
4.1
4,0
Sanayideki büyüme
-0.6
55
4.4
4.8
Tarımsal büyüme
-12.4
4.8
1.2
1.8
İşsizlik oranı
10.7
10.3
9.6
8.9
Enflasyon (yıl sonu, tüketici fiyatlarıyla)
-1.9
1.2
1.9
2.3
Bütçe dengesi (Yurt İçi Hasılanın yüzdesi)
-5.5
-3.9
-3.5
-3.0
Kısa dönem faiz oranı
10.7
7.4
7.1
8.0
Mal ihracatı (fob) (milyar dolar)
30.1
36.0
40.5
44.2
Mal ithalatı (fob) (milyar dolar)
32.3
38.5
43.2
46.6
Cari İşlemler Dengesi (milyar dolar,)
0.1
0.1
-0.1
-0.4
Dış borç (yıl sonu, milyar $)
71.0
73.5
77.0
7.2
Döviz kuru (yıllık; YİŞ:dolar)
4.55
4.48
4.35
4.61
a;gerçekleşen, b; EIU hesaplamalarına göre c;EIU tahmin
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Report, Mart 2005
11 Eylül 2001 yılında ABD’ye yapılan terörist saldırı, global ekonomiye ilişkin yapılan
öngörüleri daha da karamsar hale getirmiş ve İsrail ekonomisini de etkilemiş
bulunmaktadır. İsrail’in yüksek teknoloji içeren sektörlerine yatırım kaynağı ve başlıca
ihracat pazarları; ABD ve AB ülkeleri olduğu için, politik istikrarsızlık ve ABD ekonomisinde
yaşanan daralma, İsrail’in 2001 ve 2002’de reel GSYİH büyüme oranının negatif olmasına
neden olmuştur. 28 Ocak 2003 tarihinde yapılan genel seçimlerin ardından koalisyon
hükümetinin kurulmasıyla birlikte, politik istikrarsızlığın sona ermesi beklenmesine rağmen
koalisyon hükümetinin 2005 bütçesini geçirememesi, kendi
aralarındaki güvenlik
konusundaki anlaşmazlıkları ve Gazze Şeridi Planı uygulamaları hükümette kırılmalara
yol açmış olup, bunun sonucunda erken seçim beklenmektedir. 2004 yılı için reel GSYİH
büyüme oranı %4.3 olarak tahmin edilmektedir.
İsrail komşusu ülkelerle karşılaştırıldığında farklı ve gelişmiş bir ekonomiye sahiptir. İsrail,
tekstil gibi geleneksel endüstrilerin yanı sıra elektronik gibi alanlarda da son yıllarda önemli
başarılar göstermiştir.
Söz konusu başarının kaynağı yüksek eğitim düzeyi ve savunma konularındaki Ar-Ge
faaliyetlerine yapılan büyük yatırımlardır. Hizmetler sektörü özellikle finans sektörü ve
turizm sektörü İsrail ekonomisinde önemli yer tutmaktadır. Bölgede yaşanan istikrarsızlık
turizm açısından da olumsuz bekleyişlere neden olmuştur.
2.2. Ekonomik Performans
İsrail'in bugünkü ekonomik yapısını belirleyen en önemli unsurlar, iç pazarın küçüklüğü
nedeniyle ihracata yönelme zorunluluğu, suyun az olması nedeniyle tarım teknolojisini
geliştirme gerekliliği ve kalifiye Musevi işgücünün İsrail'e göçü olmuştur. Bu nedenle,
teknolojinin birçok alanında önemli gelişmeler kaydedilmiştir.
Tablo3: Net Yurtiçi Hasılanın Sektörsel Dağılımı (%, faktör maliyetleri açısından)
SEKTÖRLER
1999 2000 2001 2002
Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık
1.7
1.5
1.7
1.6
Sanayi, Madencilik
16.3 16.5 15.4 15.3
İnşaat, elektrik ve su
7.2
6.5
6.2
6.2
Kamu Hizmetleri
20.1 19.8 21.1 21.5
Ticaret ve özel hizmetler
29.4 30.2 30.1 29.2
Bankacılık( işlem maliyetleri)
-1.4 -1.4 -1.6 -2.1
Nakliye, depolama ve haberleşme
7.5
7.3
7.2
6.9
Çeşitli sektörlerdeki sübvansiyonlar
n/a
n/a
n/a
n/a
İstatistiki hata
-0.2
1.4
0.8
0.4
2003
1.5
15.1
6.4
20.9
30.0
-2.8
7.2
n/a
1.0
a: Yeni seriye göre ekonomik faaliyetlerin revize edilmiş hali, n/a:veri yok
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004
2.3. Sektörel Durum
2.3.1.Tarım
Tarım sektörü toplam üretimde az bir paya sahip olmakla birlikte hükümet müdahalesinin
ve dolayısıyla sübvansiyonların en yoğun olduğu sektördür. GATT anlaşması ile birlikte bu
alandaki yoğun koruma ve sınırlamalar minimumda tutulmaya çalışılmaktadır. Tarım
sektörünün toplam üretimi 2003 yılı için 1.7 milyar dolar olarak gerçekleşmiştir.Önceki
yıllara göre küçülme göstermiş, GSYIH’ deki oranı %1.5 düşmüştür.
İsrail'de arazinin yaklaşık % 25'i tarıma elverişlidir. İsrail kurulduktan sonra askeri
sorunlara öncelik verilmiş bunun yanı sıra üretiminde kendine yeterli olması da önem
taşımıştır. İsrail'de kendine yeterli düşük verimlilik tipi tarımsal üretiminden, pazara yönelik
özelliği bulunan tarıma doğru çarpıcı bir değişiklik olmuştur. Göçmenlerin tarım kesiminde
istihdam edilmesi, tarımsal ihracatın özendirilmesi bir devlet politikası haline gelmiştir.
Karma ve kolektif çiftçilik tarımının geliştirilmesi ve tarım kooperatiflerinin değerlendirilmesi
bu politikaların önemli parçasıdır.
Tablo4: Tarımsal Üretim (ton)
1999
2000
2001
2002
2003
Buğday
15 000
64 300
135 000
175 000
195 000
Pamuk ve keten
63 955
42 500
57 800
47 500
45 600
Sebzeler
1 106 064 1 073 090
937 883 1 041 782 1 073 192
Patates
345 619
319 021
350 488
330 316
354 046
Kavun
241 592
225 402
216 724
213 156
201 630
Turunçgiller
602 230
644 948
626 863
424 566
n/a
Diğer Meyveler
462 561
539 781
579 243
591 118
489 029
Yumurta (bin adet)
1 357 763 1 332 629 1 264 184 1 339 189 1 423 496
Sığır Eti
23 501
26 590
25 544
32 282
35 343
Kümes Hayvanları Eti
351 839
353 128
384 396
380 521
376 807
Balık
10 637
15 807
17 625
19 174
20 078
İnek Sütü (milyon litre)
1 132
1 132
1 171
1 154
1 122
Kaynak:İsrail İstatistik Bürosu, EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004
İsrail'in gıda üretiminde kendine yeterli olmasına rağmen devletin bu kesime sık sık
müdahale etmesi, tarımda ekonomik etkinliği olumsuz yönde etkilemektedir. Tarımsal
üretimde büyük bir değişim yaşanmış; ilkel yöntemlerden, modern sulama ve kooperatif
düzenine dayanan yöntemlere geçilmiştir. Bu yapının temelini Kibbutz ve Mosavlar
oluşturmaktadır. Sektörün en önemli sorunu sürekli borçlanma olup, 1987 yılından bu yana
birikmiş borç miktarı 4 milyar dolara aşmıştır.
Tarımsal gelişimi engelleyen en önemli unsur susuzluktur. Bu soruna yönelik olarak su
tüketimi ile arzını düzenleyecek ve kontrol edecek aynı zamanda da ulusal su projesini
uygulamak üzere bir " Su İdaresi" kurulmuştur. Su projesinin hedefleri arasında, Ürdün
Nehri ile kuzeyden güney Judeq ve Negev'e kadar olan su kaynaklarından önemli ölçüde
su sağlamak, kıştan yaz sezonuna kadar fazla suyu depolamak, çeşitli bölgeler arasında
su arzını düzenlemek vardır. Ulusal su projesinin temeli Tiberias Gölü'nden Tel Aviv
yakınındaki Rash Hoayin'e ulaşan ana kanaldır. Deniz suyunu kullanabilir bir duruma
getirebilmek için Eliat ve öteki bazı yerlerde küçük işletmeler kurulmuştur. Negev
yöresinde, çöl tarımı için, yeraltından çıkarılan bir türlü tuzlu su kullanılmış ve bazı önemli
başarılar elde edilmiştir. İsrail'in tarım ürünleri arasında buğday, arpa, mısır, patates,
yerfıstığı, pamuk, bitkisel yağlar ön sıralarda gelmektedir.
Ayrıca, Akdeniz'e özgü meyve ve sebze türleri de yetiştirilmekte olup, bunlardan özellikle
portakal, domates ve greyfurt önem taşımaktadır. Önceki yıllara bakıldığında turunçgiller
ülkenin önemli ihraç kalemleri arasında olmasına rağmen son yıllarda narenciye üretimine
ayrılan arazilerde görülen azalış üretimi de olumsuz etkilemiştir.
Çiçekçilik ürünlerinin ekimine olan ilgi son yıllarda oldukça artmış, bu konuda büyük bir
ihraç potansiyeli yaratılmıştır. İsrail'de yetiştirilen çiçeklerin önemli bir bölümü özellikle AB
pazarına ihraç edilmekte olup, ülkeye döviz geliri sağlamaktadır. Bir devlet kuruluşu olan
"Çiçek Pazarlama Odası" paketleme tesislerinin sayısını önemli ölçüde artırmış ve
modernleştirmeye yönelik, büyük yatırımlar yapmıştır.
Tarımsal Ekipmanlar Sanayii
Tarımsal ekipman sanayiinde üretim dalı olarak sulama sistemleri en önemli yere sahiptir.
İsrail şirketleri bu alanda yurt dışında yatırım ve joint- venture ilişkileri kurmakta ve sulama
sistemlerine olan global ihtiyacın büyük bölümünü karşılamaktadırlar. Otomatik sulama
kontrolü ve sulama hattına bağlanan otomatik gübreleme sistemleri bu alandaki ihracatın
en önemli kalemlerini oluşturmaktadır.
2.3.2. Sanayi
İsrail’in sanayisi, 1990’lı yıllardan itibaren askeri alandan sivil alana kaymıştır. Yabancı
sermayenin; Intel ve Motorola’nın büyük yatırımları bu değişimin en önemli faktörüdür.
1996’dan itibaren yüksek teknolojiye sahip alanların gelişmesinde de yabancı sermayenin
büyük rolü olmuştur. Aynı süreçte, tekstil gibi geleneksel endüstriler de artan bir rekabet ve
koruyucu engellerle karşı karşıya gelmiştir. Tekstilde, Ürdün ve Mısır gibi komşu ülkelerle
yaşanan rekabette işgücü maliyeti İsrail açısından negatif bir özellik arz etmiştir.Bu yüzden
tekstil sektöründe ki firmalar yerel üretim yerine ithalata yönelmiştir. İsrail’de Ar-Ge sektörü
ihracatı sürükleyen ve firmaların rekabet gücünü artıran en önemli unsurdur. 1990-2000
yıllarında özel sektörün Ar-Ge harcamaları %80 oranında artmıştır.Sadece 2002 yılında
bile %22 artan Ar-Ge harcamaları 2004 yılı GSYİH’sının %4 kadarını oluşturmakta ve bu
konuda İsrail dünyada ilk sırayı almaktadır. Hükümet tarafından yapılan yıllık Ar-Ge
harcamaları 1990-2000 yılları arasında 100 milyon $’dan 500 milyon $’a yükselmiştir.
Yazılım firmaları; veri tabanı yönetimi, eğitim yazılımları, İnternet’e ilişkin yazılımlar, antivirus koruma ve güvenlik sistemleri alanlarında rekabet gücü oldukça yüksek olan İsrail,
fiber-optik, elektro-optik kontrol sistemlerinde dünya lideridir.
İsrail'e göç edenlerin sahip olduğu yüksek teknik bilgi düzeyi ve yaratıcılık gücü,
endüstriyel üretimin, bilimsel yaratıcılık ve teknolojik buluşlara dayanan yüksek katma
değerli mallardan oluşmasını sağlamıştır. İsrail endüstrisi elektronik, havacılık,
haberleşme, gıda üretimi, bilgisayar, güneş enerjisi, elmas işleme, bioteknoloji, kimyasallar
ve tarım endüstrisini içeren yüksek teknolojiye dayanmaktadır. Firmalar uluslararası
standartlara göre küçük ölçekli olmalarına rağmen, kendi alanlarında dünya teknoloji
liderleri arasındadırlar. Yerli endüstrinin gelişmesini sağlamak amacıyla uzun süre belirli
sanayi dalları dış rekabete karşı korunmuştur.
Yatırımı teşvik etmek, yabancı sermaye girişlerini hızlandırmak üzere 1950'de çıkarılan ve
1959, 1967 ve 1977'de yeni ilave düzenlemelerle geliştirilen bir kanunla İsrail'de bir
"Yatırımları İdare Merkezi" kurulmuştur. Bu merkez, endüstriyel potansiyelin
geliştirilmesine yönelik projelerin onaylanmasına doğal kaynakların rantabl kullanılmasına,
özellikle gelişme bölgelerinde yeni iş olanaklarının yaratılmasına ve yeni göçmenlerin
uyumuna ilişkin kararlar almaktadır.
İsrail'in en önemli endüstriyel ihraç malı yontulmuş ve parlatılmış elmastır. Ülke dünyanın
en büyük elmas ihracatçılarından biri durumunda olup, ihracat için gereksinim duyduğu
hammaddeyi Merkezi Satış Organizasyonu kanalıyla elde etmektedir.
En büyük sanayi dallarından biri de uçak sanayii olup savaş ve çok fonksiyonlu uçaklar ile
çift pervaneli yolcu/ kargo taşıma uçakları, denizden denize güdümlü mermiler ve silahlar
üretilmektedir.
Tablo5: İmalat Sanayi (1994=100)
1999
Sanayi Üretimi
121.2
Gıda, İçecek ve Tütün
114.7
Kimyasallar ve Benzin
125.0
Metal Ürünler
118.8
Elektronik Teçhizat
139.2
Plastik ve Kauçuk Ürünleri 132.1
2000
133.4
114.8
129.2
129.4
199.2
136.6
2001
126.2
113.6
131.4
123.7
180.9
140.0
2002
124.4
111.9
158.6
122.0
166.3
152.6
2003
124.0
109.3
167.4
120.5
173.0
161.9
Kaynak:İsrail İstatistik Bürosu, EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004
Kimyasallar
Organik Kimyasallar- Petro kimya sanayi hammaddelerini Hayfa'daki petrol rafinerilerinden
sağlamakta ve bu bölgenin çevresinde gelişmektedir. Üretim yelpazesi aromatikler,
metanol ve polimerleri içermektedir.
İnorganik Kimyasallar sektörü iki temel kaynaktan elde edilmektedir;
Ölü Deniz: potas, bromin, magnezyum, çeşitli gübreler ve inorganik tuzlar bakımından
önemlidir.
Necef Madeni: Gübre ve gıda alanında kullanılan fosforik asit üretimi için gereken fosfat
taşı bakımından zengindir.
Elektronik Sanayii
Coğrafi konumu gereği oluşan savunma ihtiyaçları ve elektronik sanayiinin temeli olan
yetişmiş insan gücü, elektronik sektörünün gelişmesinde temel oluşturmuştur.
İsrail'in elektronik sanayinin gelişme potansiyeli IBM, Digital, Intel, Motorola, National
Semiconductors ve Vishay gibi çok uluslu şirketlerin ilgisini çekmiş ve bu ülkede bir milyar
doları aşan yatırım yapmışlardır. Bununla beraber, elektronik sektörü, ABD'den NASA,
ABD Silahlı Kuvvetleri, Honeywell, Hughes Aircraft, Westinghouse, Compaq ve Kodak;
Avrupa'dan Siemens, Phillips, Olivetti, British Telecom, Marconi, Telefunken ve Bosh;
Japonya'dan Toyota, Sony, Sanyo, Toshiba ve Fuji gibi kamu ve özel sektör kuruluşları ile
de ortak çalışmakta ve yatırım yapmaktadır.
Elektronik sanayi şu alanlarda faaliyet göstermektedir; Askeri bilgisayarlar, havacılıkta
kullanılan bilgisayarlar, elektro-optik sistemleri ve kızıl ötesi kameralar, sivil ve askeri
haberleşme sistemleri data güvenlik sistemleri, radar sistemleri, uçuş sistemlerinde ve
diğer elektronik ekipmanlarda kullanılan otomatik test cihazları, grafik çizim ve baskı
sistemleri .
2.3.3. Hizmetler
Hizmet sektöründe, İsrail'in gelişmiş know-how'a dayanan bir ülke olduğu görülmektedir.
Örneğin; su kaynaklarının dolayısıyla, bu alanda gerçekleştirilen organizasyon ve teknoloji
sayesinde şehir sularının arıtılarak tarımda yeniden kullanımı sağlanmaktadır. Ayrıca, Su
Planlama Şirketi, son yıllarda gelirlerinin büyük bir kısmını diğer ülkelerdeki planlama ve
projelerle elde etmektedir.
Turizm
Son yıllarda, hem üç büyük dinin kutsal şehri olan Kudüs'e gelen turist sayısı açısından,
hem de Akdeniz kıyılarında yeni yapılan turistik tesis yatırımlarının artan getirisi
bakımından, turizm İsrail'in en önemli gelir kaynaklarından birisi olmuştur. Turizm
merkezleri Elyat, Ölü Deniz ve Kudüs çevresinde gelişmiştir.
1985'ten itibaren gelişmeye başlayan turizm sektörü, 1990 yılındaki Körfez Savaşı ve
Filistinliler tarafından başlatılan "intifada" hareketi yüzünden durgunluğa girmiş ve 1992
yılından itibaren tekrar toparlanmaya başlamıştır. Turizm sektörü barış görüşmelerinden
olumlu yönde etkilenmiştir.
Ülkeyi ziyaret eden turistlerin çoğu Batı Avrupa, Kuzey Amerika, Asya, Latin Amerika ve
Doğu Avrupa'dan gelmektedir. 1995 yılında 2,5 milyon turist ülkeyi ziyaret etmiş ve 2,9
milyar dolar ortalama turizm geliri sağlamıştır.. Ancak 1996 yılında meydana gelen intihar
saldırıları, gelen turist sayısının düşmesine neden olmuştur. Yeni bin yılın turizmde
yarattığı canlılık nedeniyle 1999 yılında turizm canlanmaya başlamış ve 2000 yılı için
olumlu beklentileri artırmıştır. 1999 yılında 2,5 milyon turistin ziyareti sonucu 3 milyar dolar
turizm geliri elde edilmiştir. 2000 yılı için turist sayısı 2,6 milyon olmuştur. 2001 yılı
sonlarında yaşanan İsrail –Filistin çatışması hem 2001 hem de 2002 yılını olumsuz
etkilemiştir. 2002 yılında ülke şiddet olayları turist sayısını 1982’den beri ilk defa bir milyon
doların altına düşmüştür. 2003 yılında ise Amerika ile Irak arasındaki savaş turizmi
olumsuz etkilemiş ve yine de bir milyonun üzerinde turist 2003 yılı itibariyle İsrail’i ziyaret
etmiştir.Turizm gelirleri İsrail’in toplam GSYİH’sının %3-5’ini oluşturmaya devam
etmektedir.
Tablo6: Turizm (Gelen Turist Sayısı, 1000 kişi)
1999 2000 2001 2002 2003
Toplam Gelen Turist 2.312 2.417 1.196 862 1.063
Kaynak:İsrail İstatistik Bürosu, EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004
İnşaat Sektörü
Kurulduğu 1948 yılında 786.000 olan İsrail nüfusu aldığı dış göçlerle, 1999 yılında 6
milyonu aşmıştır. Bu yüzden, istihdam ve konut darboğazı yaşayan İsrail, inşaat
sektörünün gelişmesiyle sorunlarının büyük bölümünü çözmüştür. 2001 yılında inşaat
sektöründe belirgin bir gerileme yaşandığı gözlenmektedir.
İnşaat sektörü, 1980'lerdeki durgunluktan sonra, 1990-1992 döneminde hızlı bir gelişme
göstermiştir. 1989 senesinde, kredi faizlerinin aşağıya çekilmesiyle ve kredilerin geçmişe
göre daha kolay verilmesiyle oluşan talep artışı konut piyasasını canlandırmıştır. 1989
yılında 50.000 konut inşaatı yapılırken, İsrail inşaat sektörü, özellikle eski Sovyet
ülkelerinden gelen mülteci akımı ile birlikte oluşan konut sorununu iki yıl gibi kısa bir
sürede 83.000 konut inşaatı yaparak çözmüştür. Bununla beraber, özellikle karayolu ve
içme ve sulama suyu konusunda alt yapı ihtiyacı oluşmuştur.90’lı yılların ortalarından
sonra talebin azalmasıyla inşaat sektörü gerileme göstermiştir bunun en önemli nedeni
göçün azalması ve talep faktörlerinin ters etkisidir.Ancak inşaat sektörünün daha önceki
yıllara oranla 2003 yılı GSYIH’ de ki negatif etkisi daha azdır. Sektör geniş ve ucuz iş
gücüne bağlıdır.1993 yılına kadar Filistinliler bu açığı kapatabilmekteydi fakat gerilen
ilişkilerden dolayı iş gücünde azalma Doğu Avrupa ,Afrika ve Çin’den işçi göçüyle
kapatılmaya çalışılmaktadır.Hükümetinde yabancı işçilere karşı politikalar üretmeye ve
haklar
tanıma çalışmaları vardır.Öte yandan inşaat sektörüne hizmet veren yan
sanayilerde de hızlı bir gelişme olmuştur. Çimento sanayiinin yanı sıra, yan sanayi
yelpazesi hazır betondan yapı elemanları, alüminyum pencere profilleri, geçmeli kaldırım
taşları, düz cam, güvenlik kapıları ve kilitlerinden oluşmaktadır. Bununla beraber, İsrail
inşaat sektörü otomatik enerji sarfiyat takibi ve kontrolü sistemleri ve enerji tasarrufu
malzemeleri gibi yüksek teknoloji ürünleri sayesinde yapılarını güncel ihtiyaçlara uygun
hale getirmiştir.
Tablo7: İnşaat
İnşaatına başlanan Konutlar
Toplam Sayı (adet)
Kamu
Özel
Toplam Alan (1000 m2)
Kamu
Özel
İnşaatı tamamlanan Konutlar
Toplam Sayı (adet)
Kamu
Özel
Toplam Alan (1000 m2)
Kamu
1999
2000
2001
2002
2003
38 395
9 659
28 736
5 742
1 071
4 671
45 779
14 716
31 063
7 055
1 624
5 431
31 796
7 331
24 465
5 257
875
4 382
32 672
7 866
24 806
5 478
927
4 551
30 020
7 457
22 563
4 896
811
4 085
46 284
16 664
29 620
6 321
1 823
43 438
10 556
32 882
6 558
1 156
39 257
8 938
30 319
6 205
973
38 650
10 408
28 242
6 154
1 188
33 864
8 820
25 044
5 495
1 040
Özel
İnşaatına başlanan Binalar (Konut Hariç)
Toplam Alan (1000 m2)
Kamu (1000 m2)
Özel
İnşaatı tamamlanan Binalar (Konut Hariç)
Toplam Alan (1000 m2)
Kamu (1000 m2)
Özel
4 498
5 402
5 232
4 966
4 455
2 868
321
2 547
2 653
375
2 278
2 342
257
2 085
2 461
260
2 201
1 564
284
1 280
3 127
311
2 816
2 732
342
2 390
2 775
364
2 411
2 281
293
1 988
2 454
329
2 125
Kaynak:İsrail İstatistik Bürosu, EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004
Bankacılık
İsrail oldukça gelişmiş bir bankacılık sistemine sahiptir. Bankacılık sistemini elinde tutan 5
büyük banka grubu söz konusudur. "Bank Leumi Group", "Bank Hapoalim" ve "Bank
Discount", "Bank Mizrahi", "First International Bank " İsrail bankacılık sistemindeki
varlıkların %90'ından fazlasına sahip bulunmaktadır. Bunlar, kendilerine bağlı çeşitli
ortaklıklarla tüm dünyada temsil edilmektedir. 2000 yılının en önemli özelleştirme
operasyonu Hapoalim’in özelleştirilmesinde yaşanmıştır. “Bank Discount” un durumu da
belirsiz olmakla birlikte, devlet “Leumi”de %40, “Discount”da %56 paya sahiptir. İsrail
bankacılık sistemi uluslararası standartlarda olmasına rağmen sigortacılık işlemlerini
gerçekleştirememektedirler. 90’lı yıllara kadar yabancı rekabetten uzak olan İsrail
bankacılık sistemi 2003 yılına gelindiğinde dokuz tane yabancı bankanın faaliyette
girmesiyle rekabet artmıştır. Ancak İsrail’in ekonomik büyümesinin yavaşlaması nedeniyle
beklenildiği kadar yabancı banka faaliyete geçmemiştir.
İsrail'de uzun vadeli krediler, "ipotek bankaları", İsrail Tarım Bankası, Endüstriyel Gelişim
Bankası, Denizcilik Bankası tarafından sağlanmaktadır.
İsrail Merkez Bankası'nın görevleri, para basmak, bankalardan gelen mevduat karşılıklarını
kabul etmek, devlete geçici avanslar vermek, devletin tek mali ve bankacılık kuruluşu
olarak hareket etmek ve kamu borçlarını idare etmektir. Merkez Bankası temel iki görevi
dışında, ticari bankaların likidite oranlarını denetleme ve bankaların avans hacimlerini
düzenleme görevlerini de yürütmektedir.
Son yıllarda dünyada yaşanan globalleşme hareketleri sonucu, finans dünyasını ve
uluslararası piyasaları etkileyen önemli değişiklikler, İsrail bankacılık sistemini de
etkilemiştir. Mali piyasalardaki aracı finans kuruluşları ve öteki bağımsız işletmeler bu
değişikliklere ayak uydururken, bankalar, yavaş yavaş tekelci yapılarını kaybetmeye
başlamışlardır. Bununla birlikte, bankalar, bu gelişmelerin sonucu olarak kendilerine
kapatılmış bulunan bazı mali faaliyetlere katılmaları konusunda Devlet tarafından teşvik
edilmektedir.
2.3.4. Yatırımlar
İsrail’de yaşanan göçlerden kaynaklanan nüfus artışının yol açtığı işsizliğe çözüm olacağı
ve yeni iş imkanları yaratacağı düşüncesiyle yatırımlar teşvik edilmektedir. Ülkeye giren
doğrudan yabancı sermaye ve borç toplamı; 2003 yılı sonunda 31,4 milyon doları
doğrudan yabancı sermaye olmak üzere, 1,23 milyar dolar olarak belirlenmiştir.Artış
oranının az olmasına rağmen ,doğrudan yabancı yatırımdaki artışın 2004 yılına da
yansıması beklenmektedir.
Yatırımlar resmi düzeyde desteklenmekte olup, bu amaçla Yatırım Başkanlığı kurulmuştur.
Bu birimin İsrail ve belirli uluslararası ticari merkezlerde ofisleri bulunmaktadır. Özellikle
araştırma ve geliştirme yatırımlarına büyük önem veren ve yatırımları teşvik eden İsrail’in
yatırımlar açısından taşıdığı avantajlar şöyle sıralanabilir;
İsrail hem ABD ve hem de AB ile serbest ticaret anlaşmaları imzalamış olan tek ülkedir,
Bol ve kalifiye iş gücü düşük maliyetle çalışmaktadır, İngilizce ve diğer Avrupa dilleri
yaygın olarak konuşulmaktadır, Yabancı yatırımcıların ihracata yönelik teşebbüsleri devlet
tarafından desteklenmektedir. Hükümet düşük faizli, uzun vadeli krediler vermek yoluyla
yatırımları çekmeye çalışmaktadır, AR-GE faaliyetlerine öncelik verilmekte olup, devlet ve
fon kaynaklarıyla desteklenmektedir, AB pazarına gümrüksüz giriş hakkı mevcuttur, Yurtiçi
talep, göçlerden dolayı sürekli artış göstermektedir.
Uygulanan istikrar programları ve yabancı yatırımların yanı sıra, diğer ülkelerden alınan
dış yardımlar da İsrail'in gelişiminde önemli rol oynamıştır.
Savunma Sanayiinin bazı kolları dışında yabancı yatırımcılara getirilen herhangi bir
kısıtlama bulunmamaktadır. Bankacılık ve sigorta sektöründe yapılan yatırımlar hükümetin
onayından geçmek zorundadır. Şirket alımları ve birleşmeleri konusunda yabancı ve yerli
yatırımcılar eşit kurallara tabidirler. İsrail Hükümeti, hava ulaşımı, gemicilik ve telekom gibi
bazı sektörlerde İsrailli firmaların çoğunluk hissesine sahip olmalarını tercih etmekle
birlikte, yabancı yatırımcıların özelleştirme programında yer almaları teşvik edilmektedir.
Hükümet, ülkenin belli bölgelerinde, özellikle tarım ve turizm sektörlerinde yapılan
yatırımlara teşvik uygulamaktadır. Yerli yatırımcılara sunulan tüm olanaklar, yabancılara
da sunulmakta ve bazı durumlarda yabancı yatırımcıya daha fazla vergi indirimi
uygulanmaktadır.
Yatırım Teşvikleri
İsrail Hükümetinin yatırımları teşvik ederken kullandığı en önemli araç “Sermaye Yatırımını
Teşvik Kanunu” dur. Bu kanuna göre, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde yer alan
Yatırım Merkezi kendisine sunulan yatırım projelerinden uygun gördüklerine “onaylanmış
şirket” statüsü verme ve böylece bu projenin teşviklerden yararlanmasını sağlama
yetkisine haizdir. Teşvikler, vergi muafiyetleri ve hükümet yardımları olmak üzere ikiye
ayrılmaktadır. Teşviklerin yapısı yatırımın gerçekleştirileceği coğrafi konuma göre
değiştiğinden, Kanun İsrail’i üç bölgeye ayırmaktadır;
Öncelikli A Bölgesi: Güneyde Negev, Kuzeyde Galilee ve Doğuda Ürdün Vadisini
kapsayan; Kirvat Shmona, Shlomi, Hazor, Safed, Beit Shaan, Arad, Sdom, Sederot,
Netivot, Ofakim, Beer Sheba, Dimona, Yeruham Mipze Ramon, Eliat'ı içermektedir.
Öncelikli B Bölgesi: Hayfa’nın Kuzey Doğusun’da yer alan; Galilee, Carmiel, Ha Emek,
Afula, Yokneam, Kudüs, Kiryat Gat, Kiryat Malachi'yi kapsayan bölgeler olup, öncelikli A
bölgesinden sonra en yüksek teşvik verilen ikinci bölgedir.
Diğer: Hayfa, Tel Aviv, Yavne, Ashdod, Ashkelon'u kapsayan bölgelerdir.
“Onaylanmış şirket” statüsü, ülkenin sanayisine ve ekonomisine yararlı olacak projelere
verilmektedir. Onaylanmadan önce proje teklifleri derin bir tetkike tabi tutulmaktadır. Genel
olarak, bu statüyü almak için başvuran şirketlerin, gerçekleştirmek istedikleri yatırım
miktarının %30’u kadar bir ödenmiş sermayeye sahip olmaları gerekmektedir. Bu statüyü
alan şirketler, kendilerine sunulan dört teşvik türü açısından seçim yapmaya tabi tutulurlar;
a) Hükümet Hibesi
Hükümet hibesi şeklindeki yatırım teşviklerinde hükümet yardımı doğrudan para yardımı
ya da vergi indirimi şeklinde olmaktadır. Hibe, plan aşamasındaki projenin bina ve yeni
olması şartıyla ekipman gibi firmanın sabit varlıkları baz alınarak yapılmaktadır. Yatırımın
en az %30’luk bölümünün yatırımcı tarafından finanse edilmesi gerekmektedir. Onaylanan
projenin onay tarihinden itibaren 3 yıl içinde tamamlanmış olması gerekmektedir. Ayrıca,
hibe verilen projenin %25’nin birinci yıl içinde tamamlanmış olması da zorunludur.
Sanayi ve turizm projelerinde, 140 milyon Şekel’e kadar olan yatırımlarda, öncelikli A
bölgesinde %15 ila %22, öncelikli B Bölgesinde ise %10 hibe sağlanmaktadır. 140 milyon
Şekel’in üstünde olan yatırımlarda ise öncelikli A Bölgesinde %15 ila %20, öncelikli B
Bölgesinde ise % 10 hibe sağlanmaktadır. Kurulduğu tarihten itibaren, firma, ilk 14 yıl
içinde, 7 yıllık vergi kolaylığına tabi tutulabilecektir. Firmanın en az %25’i yabancı
yatırımcıya ait olduğu takdirde bu süre 10 yıllık bir dönemi kapsayabilmektedir.
b) Hükümet Kredi Garantileri
İsrail Bankalarından alınan kredilere yönelik verilen, onaylanmış şirketin kuruluşuna veya
genişlemesine yardımcı olmak amacıyla sağlanan bu garantiler çerçevesinde vergi
kolaylıkları da söz konusudur. Kurulduğu tarihten itibaren, firma, ilk 14 yıl içinde 7 yıllık
vergi kolaylığına tabi tutulabilecektir. Firmanın en az %25’i yabancı yatırımcıya ait olduğu
takdirde bu süre 10 yıllık bir dönemi kapsayabilecektir.
c) Birleşik Finansman Programı
Hibe ve kredi garantilerinin birlikte verilmesini öngören bir destek programıdır.
d) Vergi Muafiyeti
Hibede olduğu gibi vergi muafiyeti için de bina ve yeni olması şartıyla ekipman gibi
firmanın sabit varlıkları baz alınarak yapılmaktadır. Yatırımın en az %30’luk bölümünün
yatırımcı tarafından finanse edilmesi gerekmektedir. Onaylanan projenin onay tarihinden
itibaren 3 yıl içinde tamamlanmış olması gerekmektedir. Ayrıca, verilen projenin %25’nin
birinci yıl içinde tamamlanmış olması da zorunludur. Vergi muafiyetinden faydalanmak
isteyen firmalar hızlandırılmış bir amortismanın yanı sıra dağıtılmamış karları üzerinden
şirket vergisinden muaf tutulmaktadırlar. Öncelikli A Bölgesinde bulunan firmalar 10 yıl
boyunca vergiden muaftırlar. Öncelikli B Bölgesindeki firmalar ise 6 yıl boyunca vergiden
muaf olup, bir yıl için de birtakım vergi teşviklerinden yararlanabilmektedirler. İsrail’in
merkez bölgesinde yatırım yapan firmalar ise 2 yıl vergi muafiyeti ve 5 yıl boyunca vergi
teşviklerinden faydalanabilmektedirler.
İkili Yatırım Anlaşmaları
İsrail’in Bulgaristan, Arnavutluk, Arjantin, Uruguay, Peru, Kore, Çek Cumhuriyeti, Polonya,
Slovak Cumhuriyeti, Slovenya, Gürcistan, Kazakistan, Özbekistan, Hindistan, Moldova,
Moğolistan, Estonya, Fransa, Almanya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Romanya, Ukrayna
ve Türkiye ile ikili yatırım anlaşmaları bulunmaktadır.
2.3.5. Serbest Bölgeler
Haifa, Kishan, Ashdod, Eilat serbest limanları dışında Eria Serbest Bölgesi kurulmuştur.
Yatırım Teşvik Kanunundaki haklardan tamamı ile yararlanabilen serbest bölge firmaları 7
yıl vergiden muaftır. Yedi yıl sonunda %25 oranında vergi ödemekle yükümlüdürler.
Eliat Serbest Ticaret Bölgesi: 1 Kasım 1958 tarihinde yürürlüğe giren Serbest Ticaret
Bölgesi Kanunu’na göre turizmin, uluslararası ticaretin ve diğer sınai teşebbüslerin teşvik
edilmesi amacıyla kurulmuştur.
Serbest Liman Bölgeleri: 1969 tarihinde yürürlüğe giren Serbest Liman Bölgeleri
Kanunu’na göre Haifa, Ashdod ve Eliat Limanları serbest liman bölgeleri kapsamına
alınmış olup, bu liman bölgelerinde faaliyet gösteren şirketler girişimci şirket niteliğinde
ihracata yönelik üretim yapmaktadır.
Serbest İhracat İşleme Bölgeleri: Bu bölgelerden ilki Negev’de, Beer Sheva’nın yakınında
kurulmuş olup, her bir bölge, bir imtiyaz sahibi tarafından idare edilmekte ve sadece
yönetim için gerekli deneyim ve finansmana sahip olan özel bir şirket idareye hak
kazanabilmektedir.
IRBID Serbest Ticaret Bölgesi: Söz konusu bölge Kasım 1998’de Ürdün’ün kuzey
bölgesinde yer alan İrbid kentinde, daha fazla ortak yatırım yapılmasını öngören anlaşma
çerçevesinde kurulan bir nevi serbest bölgedir.
ABD, Ürdün-İsrail sınırında kurulan özel statülü Irbid Sanayi Bölgesinde (Qualifying
Industrial Zone-QIZ), İsrail-Ürdün-Filistin ortak katkısı ile üretilen mamullere kendi pazarına
gümrük vergisiz ve kotasız giriş imkanı tanımıştır. NSB’lerin şimdiye kadar uygulamadaki
tek örneğini yine ABD-İsrail Serbest Ticaret Anlaşması çerçevesinde Ürdün’de kurulan on
bir tane bölge oluşturmaktadır. İsrail ile Türkiye arasındaki STA antlaşması sayesinde Türk
menşeli ürünler kullanılarak imtiyazlı alanlarda üretilen mamullerin ABD’ye ihracı ile
Amerikan pazarında özellikle tekstil ve konfeksiyon ürünlerinde karşılaşılan kota
engellerinin aşılabileceği düşünülmektedir.
2.4. ALT YAPI
2.4.1. Nüfus
6,8 milyonluk İsrail nüfusunun yaklaşık olarak beşte dördünü Yahudiler (5,2), geriye kalan
bölümünü ise işgal altındaki topraklarda yerleşik Araplar oluşturmaktadır. Yahudi
nüfusunun yarısından fazlası İsrail doğumlu olup geri kalan kısım 70 farklı ülkeden göç
etmiştir. İsrail’in nüfus artış hızı Sovyetler Birliği’nden gelen yoğun göçler nedeniyle 19901998 döneminde %25,2 olarak gerçekleşmiştir. Daha sonraki yıllarda göçlerin durulması
nedeniyle nüfus artış oranı gerilemiştir, yıllık artış hızı ise 2004 yılı itibariyle 1,8 olarak
belirlenmiştir.
İsrail'de yaşayan Yahudiler, çeşitli ülkelerde yaşayan Yahudi nüfusun yaklaşık %27'sini
oluşturmaktadır. Bu nedenle İsrail sürekli olarak göç kabul etmekte, 1948'de 786.000 olan
nüfus 6,8 milyona (Yahudi nüfusu 5,2) yükselmiş bulunmaktadır. Yahudi topluluğu kendi
içinde üç gruba ayrılmaktadır: Doğu ve Merkezi Avrupa ülkelerinden gelen Askhenazi
Yahudileri, 15.yy sonunda İspanya ve Portekiz’den Avrupa ülkelerine kaçan ve İsrail
devletinin kurulmasıyla göç eden, içlerinde Türkiye’den göçen Yahudilerin de yer aldığı
Sephardi Yahudileri ve Kuzey Afrika ve Orta Doğu Müslüman ülkelerinde yaşayan Doğu
Yahudileri. Sovyet Rusya’nın dağılmasından önce özellikle Askhenazi Yahudileri orta ve
yönetim sınıfını temsil ederken Sephardi Yahudileri ise işçi sınıfı temsil etmekteydi fakat
Sovyet Rusya’dan gelen göçler sayesinde etnik ayrımın ekonomiye etkisi zayıflamıştır.
Arap Nüfus ise Sünni ve Bedeviler, Hıristiyan (Rum-Ortodoks, Rum-Katolik) gruplardan
oluşmaktadır.
Farklı etnik köken, din, kültüre sahip grupların olması ülkedeki gelir dağılımı, eğitim ve
yaşam biçimlerinde farklılıkları bir araya getirmektedir. İsrail'in nüfus ve yaşam biçimi
incelenirken üzerinde mutlaka durulması gereken konu, nüfusun yaklaşık %10'unun
yaşadığı " Kibboutz" (Kibutz) ve "Moshav" (Moşav)'lardır. İsrail'de ekonomik örgütlenme ilk
Yahudi göçleriyle başlamıştır. Kibutzlar ekonomik gelişme için bir temel olarak algılanmış,
fakat zaman içinde kapitalist yapılanma ön plana çıkmıştır. Birbirine alternatif olmayan bu
örgütlenme biçimleri İsrail' de paralellik arz ederek gelişmiştir. Bugün her iki yapı da
varlığını korumaktadır. Ancak, özellikle başlangıçta "gelişmekte olan ülke" yapısından
dolayı üretim ve yatırımların yetersiz düzeyde kalması nedeniyle yatırımlara hız verilmiş,
bu da enflasyonun artmasına neden olmuştur.
Sosyal ve ekonomik bir birim olan Kibutz'larda kararlar üyelerin katıldığı genel kurulda
alınmaktadır. Ortak mülkiyet esasının geçerli olduğu bu birimlerde, örneğin yemekler
Kibutz genel mutfağında hazırlanmakta ve ortak bir yemek odasında yenmektedir. Giysiler,
çarşaflar genel çamaşırhanede imal edilmekte, ütülenip buradan dağıtım yapılmaktadır.
Üyeler çeşitli ekonomik birimlerde görev yapmaktadırlar. Çalışanlar Kibutz'larda bir gelir
elde edemezler ancak, bütün gereksinimlerini eksiksiz elde edebilmektedirler.
Moshavlar ise her ailenin bir çiftliğe sahip olduğu, üretim, satış ve ihtiyaçların kooperatif
aracılığıyla gerçekleştirildiği tarım köyleridir.
Devletin koyduğu hedeflere uymakla yükümlü değişik sektörlere (kamu, kooperatif ve özel)
dayalı karma bir ekonomik yapıya sahip olan İsrail’de belli sektörlerde devlet kontrolü
görülmektedir. Birçok özel şirket bulunmasına rağmen, üretim ve istihdam açısından devlet
teşekkülleri önemli bir paya sahiptir.
2.4.2. Doğal Kaynaklar
İsrail ekonomisinin yapısını sınırlı doğal kaynaklar belirlemektedir. Ekonomi, sınırlı
kaynakların etkin kullanımı ve altyapının iyileştirilmesi çabalarıyla bugünkü yapısını
kazanmıştır. Mevcut ekonomik yapıda önemli sektörler olan sanayi yatırımları, turizm,
inşaat ve ileri teknoloji sanayii gelişim eğilimindedir.
Arap komşularından daha az miktarda ve daha yüksek maliyetlerle çıkarılmasına rağmen,
bulunan petrol kuyuları işletilmektedir. Ülkede az miktarda doğal gaz da çıkarılmaktadır.
Ancak, doğal gaz üretiminde özellikle 1985 yılından sonra, yıllar itibariyle bir azalma
gözlenmiştir. Son yıllarda Askhelon kıyılarında bulunan önemli doğal gaz madenleri
İsrail’in gelecekte enerji ihtiyacının bir bölümünü kendi kaynaklarıyla karşılayabilmesine bir
umut ışığı olmuştur. Bununla birlikte doğal gaz boru hattı yapımına hız verilmiştir. Türk
firmaları da bu boru hattının yapımında rol oynamaktadırlar. Büyük ölçekli enerji
kaynaklarının bulunmayışı nedeniyle, enerji ihtiyacının büyük bir bölümü ithal edilmektedir.
Güneş Enerjisi, ülkenin enerji ihtiyacının karşılanmasında petrole alternatif bir kaynak
olarak önemli role sahiptir. İsrail, enerji üretiminde kömürle çalışan santraller kurmak
suretiyle petrole olan bağımlılığını büyük ölçüde azaltmıştır.
İsrail'in maden yatakları Ölüdeniz'de bulunmaktadır. Ülke için büyük önemi olan bu
bölgeden potasyum, Negev'deki Oron ve Aravan'dan ise fosfat çıkarılmaktadır. Ülkede
ayrıca, düşük değerli bakır cevheri de üretilmektedir.
2.4.3. Ulaşım
İstihdam edilen işgücünün %7,7’sinin çalıştığı “Ulaşım ve Haberleşme Sektörü”, Yurtiçi
Hasılanın %12,6’ini oluşturmaktadır. 1980 yılında 11 810 km olan karayolu uzunluğu, 1990
yılında 13 199, 2000 yılında 16 281 ve 2002 yılında 16903 km olmuştur. Nüfusun yoğun
olduğu şehir merkezlerinde sıklıkla trafik tıkanıklıkları yaşanmaktadır. Son beş yılda alt
yapının düzeltilmesi için yatırımlara ağırlık verilmiştir. Karayolları talebi karşılamasa da
yapılan ücretli yollar sayesinde alternatifler üretilmeye çalışılmaktadır. Demiryolları
uluslararası standartlara 2001 yılı itibariyle taşınmaya çalışılmış ve alt yapı değişikliklerine
hız verilmiştir. Şu anda 200 tren günlük olarak çalışmakta özellikle nüfusun yoğun olduğu
bölgelerde ulaşımı rahatlatmaktadır. Ayrıca eski raylar yenilenmiş ,yenileri yapılmış ve
yapılmaktadır. Nahariya ve Hayfa’nın kuzeyinden Kudüs ve Tel Aviv’e, oradan güneye
Beersheba’ya kadar olan eski rotaya Tel Aviv’den şehrin elmas merkezine kadar olan gibi
yeni hatlar eklenmiş ve yeni hat çalışmaları devam etmektedir.
Havaalanları talebi karşılamakta zorlanmaktadır. İsrail’in uluslararası havaalanı Tel Aviv
yakınlarındaki Ben Gurion Havaalanı olup 2004 yılında açılan üçüncü terminaliyle yolcu ve
kargo taşımacılığının merkezini oluşturmaktadır. Elyat ve Kudüs’teki havaalanlarından da
özel uçuşlar gerçekleştirilmektedir.
Ülkenin Başlıca limanları Akdeniz Kıyısındaki Hayfa ve Ashdod limanları ile Kızıldeniz
kıyısındaki Elyat limanıdır. 17 Şubat 2005 yılı itibariyle Hayfa, Aşhod ve Eliot Limanları
İsrail Liman Otoritesinden lavedilmiş ve ilerde özelleştirilmek üzere bağımsız devlet
limanları statüsüne getirilmiştir. Güneyde Gulf of Aqaba limanı ile Gaza Bölgesi’nin
ihtiyaçlarını karşılayan Gaza limanı bulunmaktadır.
2.4.4. İletişim (Telekomünikasyon)
1984 yılından bu yana hükümet iletişim altyapısını düzenlemek ve devlete ait
telekomünikasyon şirketi Bezeq’in monopolüne son vermek amacıyla çeşitli yasal
düzenlemeler yapmıştır.
Ulaşım alt yapısının aksine telekomünikasyon alanında çok hızlı gelişmeler
sağlanabilmiştir. 1980 yılında her 100 kişiden yalnızca 20’si telefon hattına sahip iken bu
sayı 2001 yılında 47,5 kişiye yükselmiştir. Yaklaşık 1 milyon müşterisi olan Pelephone ve
Cellcom firmalarının yanı sıra 1998 yılından itibaren Partner Orange firması da kısa
zamanda edindiği 110 bin müşterisi ile üçüncü mobil telefon firması olarak hizmet
sunmaktadır. Bunlara ek olarak MIRS’te dördüncü operatör son olarak hizmet vermeye
başlamıştır. 2003 yılı sonu itibariyle nüfusun %97,6 si mobil telefon kullanmaktadır.
İsrail uydu ve kablolar aracılığı ile dünyanın belli başlı ticari, finanssal ve akademik
ağlarına tam anlamıyla bağlanabilmektedir. İsrail’de hızlı İnternet erişimi son yıllarda
gelişme göstermiştir.2003 yılı itibariyle nüfusun %30’u bundan yaralanmaktadır. Buna ek
olarak ADSL kullanımı %67, kablo net kullanımı %33’tür.
2.4.5. Basın
Güvenlikle ilgili olan konularda sansür olmakla birlikte, bunun dışında kalan konularda
medya için basın özgürlüğü esastır. Dokuz İbranice olmak üzere Arapça, İngilizce, Rusça
dahil, birçok günlük gazete çıkmaktadır. Değişik ilgi alanlarına hitap eden çeşitli dillerde
1000'in üzerinde periyodik yayın vardır.
Radyo ve televizyon İsrail Yayın Kurulu'nun denetimi altındadır. İsrail'in Sesi (Kol Israel)
adlı radyo kanalı farklı dinleyici gruplar için çeşitli dillerde yayın yapmaktadır. Arapça yayın
yapan radyo istasyonu müzikten güncel sorunların tartışılmasına kadar geniş bir
yelpazede program hazırlamaktadır.
III. DIŞ TİCARET
3.1. Dış Ticaretin Genel Değerlendirmesi
İsrail ekonomisinin hem yerli sanayiinin hammadde ihtiyacı hem de döviz gelirleri
açısından dış ticarete bağımlılık oranı oldukça yüksektir. İsrail ekonomisi, doğal kaynaklar
açısından yaşadığı kısıtlar nedeniyle hammadde, petrol ve sanayi ürünlerindeki fiyat
hareketlerinden kolayca etkilenmektedir. Hem ihracattan sağladığı döviz gelirleri
açısından; hem sanayi için gerekli hammadde ithalatına duyulan zorunluluk açısından dış
ticarete büyük ağırlık vermektedir. İsrail’in hızla büyüyen dış ticaret hacmine, askeri
harcamalar ve yatırım malları ile hammadde ithalatı gereksiniminden kaynaklanan sürekli
artan dış ticaret açığı eşlik etmektedir.
Tablo8: İsrail’in Dış Ticareti (fob, milyon$)
1999
2000
2001
2002
2003
İhracat
25 576 30 947 27 679 26 647 30 155
İthalat
30 041 -34 036 30 942 29 933 -32 332
Dış Ticaret Açığı -3 277 -1 975 -1 851 -2 599 - 2177
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Report, Ocak 2004
*: EIU tahmin
İsrail’in 2003 yılı mal ithalatı 32,3 milyar dolar, ihracatı ise 30,1 milyar dolar olup toplam dış
ticaret açığı 2,1 milyar dolardır. 2003 yılında dış ticaret açığının azalması ekonomideki
ihracata dayalı düzelme programına bağlıdır.
Doların değer kaybetmesi ABD’ye yapılan ihracatta azalma olmasına neden olmuştur.
Amerika’nın İsrail açısından önemli bir pazar olması bu gelişmenin ticaret açığının
artmasına neden olmuştur.İthalat fiyatları açısından EURO değeri daha fazla önem
taşımaya başlamıştır.
İhracatta başlıca ürünler; deri, kauçuk, lastik, tekstil elyafı, mineraller, demir -çelik, demir
dışı metaller, metal mamuller, makineler ve ulaşım araçları, kimyasal ürünler, işlenmiş
elmas, tarım ürünleri ve gıdadır. Başlıca ithalat kalemleri ise hammadde, enerji, tarımsal
gıda, makineler, ulaşım araçları, deri, mantar, ağaç, kağıt, cam, demir-çelik, kimyasal
ürünler, mineral yakıtlar, işlenmemiş elmastır.
Tablo9: Başlıca Ürün Grupları İtibarıyla İhracat, 2004(fob, milyon dolar)
1999
2000
2001
2002
2003
Tarımsal Ürünler
782
702
630
620
715
Sanayi Ürünleri
16 274 21 005 19 369 18 060 19 277
Makina, elektronik ve metaller 8 537 12 375 10 458 8 603 8 890
Kimyasallar
3 122 3 694 3 765 4 109 4 591
Tekstil, hazır giyim ve deri
1 136 1 144 1 041 1 003
993
Gıda
439
444 427.3 429.1 509.5
Kauçuk ve plastik
1 029 1 070 1 075 1 084 1 282
Mücevher
5 681 6 816 5 672 6 931 7 868
4 589 5 437 4 646 5 316 5 636
İşlenmiş mücevher
TOPLAM
23 643 28 944 25 718 25 639 27 913
a: IMF İstatistikleri b: Verilen rakamların toplamı genel toplam değildir. c: Kategoriler değiştiği için bir önceki
yılı tam karşılamıyor
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004
İsrail, döviz gelirlerinin önemli bir kısmını turizm ve işlenmiş elmas ihracatından
sağlamaktadır. Meyve ve sebze ihracatından sağlanan gelirler ise tarım ürünleri içinde en
büyük paya sahiptir. İşlenmiş elmas dahil, imalat sanayii ürünleri toplam ihracatın
%90'ından fazlasını oluşturmaktadır. İhracatın yapısı ise yüksek teknoloji gerektiren
ürünlere yönelmektedir. Yüksek teknoloji gerektiren kimyasal maddeler, tıbbi malzemeler,
optik cihazlar, bilgisayarlar ve malzemeleri, elektronik eşyalar, savunma ve haberleşme ile
ilgili ürünler çoğunlukla ihraç edilmektedir.
Tablo10: Başlıca Ürün Grupları İtibarıyla İthalat, (cif, milyon dolar)
1999
2000
2001
2002
2003
Tüketim Malları
3 951 4 498 4 657 4 335 4 257
Dayanıksız
2 155
2363 2 554 2 513 2 524
Dayanıklı
1 796 2 135 2 103 1 822 1 733
Ara Malları
20 537 25 080 22 041 22 432 24 080
Mücevher(net) 5 456 6 356 5 588 6 773 7 338
Benzin
2 110 3 498 3 095 3 052 3 700
Yatırım Malları
5 391 5 910 5 919 5 504 5 269
TOPLAM
30 630 35 221 32 696 32 557 33 707
*: IMF İstatistikleri
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004
Tablo11: İsrail’i İthalatındaki Başlıca Ürünler, 2003
Bütün Ürünler
34 210 928
İthalatı
nda
Artış
Eğilimi
19992003,
%
1
Mineral
Yakıtlar,
Mineral yağlar
ve
Müstahsalları
Plastik ve
Plastikten
Mamul Eşya
Organik Kimya
3 759 095
10
21
13
0.4
1 035 588
2
17
7
0.4
852 760
7
13
7
0.4
33
Eczacılık
ürünleri
728 688
7
10
22
0.4
36
Muhtelif
Kimyasal
Maddeler
Hububat
450 735
3
6
7
0.6
36
419 225
2
10
2
1
29
Yağlı Tohum
ve Meyvalar,
Kabuklu
Yemişler
Uçucu Yağlar,
Rezionitler,
Parfümeri,
Kozmetikler
Debagat ve
Boyacılıkta
Kullanılan
Hülasa
Yenilen çeşitli
Gıda
Müstahzarları
Şeker ve Şeker
Mamulleri
222 230
4
8
8
0.8
23
198 902
6
11
11
0.4
40
177 424
0
6
5
0.4
49
174 274
-1
-5
8
0.7
33
158 689
1
1
4
0.8
28
Sabunlar,muml
ar ,yağlanabilir
maddeler
151 307
5
-1
8
0.6
37
Ürün Adı
Değer
1000$
İthalatında
Artış
Eğilimi
2002-2003,
%
Dünya
İthalatında
Artış
Eğilimi
1999-2003,
%
Dünya
İthalatındak
i Payı, %
Dünya
İthalatındak
i Sırası
3
6
0.4
43
36
İnciler, Kıymetli
Taş ve Metal
Mamulleri,
Madeni Paralar
146 807
1
4
4
0.3
51
Etler ve
Yenilen
Sakatat
118 271
-4
-5
5
0.2
36
Kaynak: ITC-Trade Map
3.2. Dış Ticaret Anlaşmaları
İsrail kurulduğu tarihten beri açık bir ekonomi politikası sürdürmüş ve dünya ekonomileri ile
bütünleşmeyi amaç edinmiştir. Hammadde açısından dışa bağımlı olan İsrail, bunları en
avantajlı şekilde ve ucuz maliyetle edinebilmek için güçlü ekonomik kuruluşlar veya
ülkelerle çeşitli anlaşmalar imzalamışlardır. Bir başka ifade ile İsrail'in dış ticareti
dünyadaki temel ticari akış içerisinde gelişmiş ülkelere yönelmiştir.
İsrail DTÖ üyesi olup, DTÖ Anlaşmasını 1995 yılında onaylamıştır. Bunun yanında İsrail
AB, ABD, Türkiye, EFTA, Kanada, Çek Cumhuriyeti, Slovakya, Macaristan, Polonya ve
Slovenya ile Serbest Ticaret Anlaşmaları, Ürdün’le de, 4 yıllık bir süre için uygulanacak
olan, karşılıklı tavizler öngören bir anlaşma imzalamış bulunmaktadır. Bu anlaşmaların
yanı sıra Filistin Kurtuluş Örgütü ile İsrail’in Paris Anlaşması ile birlikte imzaladığı ve süresi
Mayıs 1999’da sona eren bir Ekonomik İlişkiler Protokolü bulunmaktadır. İsrail son olarak
14 aralık 2004 yılında Belçika’yla vergi antlaşması imzalamıştır.
ABD-İsrail Anlaşması İsrail’e çok geniş menşe kuralları imkanları tanımış olup, bu anlaşma
sayesinde İsrail, ABD pazarına en düşük ortalama gümrük vergi oranı ile (%0,8) girme
imkanına sahip olmuştur.
İsrail’in MFN bazında uyguladığı gümrük vergilerinin ortalaması %8,6’dır. Ancak, İsrail’in
elmaslar hariç ithalatının yaklaşık %75’i
serbest ticaret anlaşmaları kapsamında
gerçekleşmekte olup, bu nedenle uygulamada gümrük vergilerinin ortalaması %1’e
düşmektedir.
İsrail’in ülkeler itibariyle dış ticaretini gösterir Tablo:12’nin incelenmesinden görüleceği
üzere; dış ticaretindeki en önemli ülke ABD’dir.
Tablo12: Başlıca Ticari Partnerleri (Milyon dolar)
İhracat
ABD
Belçika-Luksemburg
Hong Kong
İngiltere
Almanya
Hollanda
İtalya
Japonya
Fransa
1999 2000
2001
2002
2003
9 162 11 734 11 113 11 712 12 089
1 381 1 878 1 574 1 867 2 325
1 052 1 384 1 254 1 373 1 495
1 427 1 358 1 222 1 165 1 225
1 166 1 521 1 289 1 027 1 123
976
899
830
909 1 085
721
804
772
694
773
839
839
801
650
626
683
747
713
649
685
İhracat (Toplam içindeki payı) 1999 2000 2001 2002 2003
ABD
35.5 37.4 38.2 39.9
38
Belçika-Luksemburg
5.4
6
5.4
6.4
7.3
Hong Kong
4.1
4.4
4.3
4.7
4.7
İngiltere
5.5
4.3
4.2
3.9
3.9
Almanya
4.5
4.8
4.4
3.5
3.5
Hollanda
3.8
2.9
2.9
3.1
3.4
İtalya
2.8
2.6
2.7
2.4
2.4
Japonya
3.3
2.7
2.8
2.2
2
Fransa
2.7
2.4
2.5
2.2
2.2
İthalat
ABD
BelçikaLuksemburg
Almanya
İngiltere
İsviçre
İtalya
Fransa
Hollanda
Japonya
1999
6 090
2000
6 646
2001
6 705
2002
6 134
2003
5 331
3 530
3 565
2 655
3 057
3 210
2 524
2 334
1 730
1 657
1 221
1 194
1 097
2 673
2 715
1 918
1 721
1 158
1 437
1 187
2 615
2 209
1 775
1 651
1 254
1 354
1 012
2 348
2 227
2 075
1 531
1 187
1 178
782
2 731
2 283
2 062
1 398
1,183
1 197
844
İthalat(Toplam içindeki payı) 1999 2000 2001 2002 2003
ABD
19.6 19.6 20.1 18.5 15.6
Belçika-Luksemburg
11.4
10
8
9.2
9.4
Almanya
8.1
7.5
7.9
7.1
8
İngiltere
7.5
7.6
6.6
6.7
6.7
İsviçre
5.6
5.4
5.3
6.3
6
İtalya
5.3
4.8
5
4.6
4.1
Fransa
3.9
3.2
3.8
3.6
3.5
Hollanda
3.8
4
4.1
3.6
3.5
Japonya
3.5
3.3
3
2.4
2.5
Kaynak: EIU- Economist Intelligence Unit, Israel, Country Profile, 2004
3.3. Dış Ticaret Rejimi
İsrail’in tarife yapısı Harmonize Sistemidir. Gümrük oranları ad-volarem değerler olarak
hesaplanır. Uygulanan gümrük vergilerinin oranları gümrük mevzuatında detaylı olarak
belirlenmektedir.
İsrail'de çalışacak yabancı işçiler beraberlerindeki eşyaları ticari mal olmadığını garanti
ederek gümrüksüz ülkeye sokabilirler. Ancak bu işlemlere zaman zaman özel uygulamalar
getirilebilir.
Ülkede ithalat ve ihracatın tamamıyla serbest olarak yapılması amaç edinilmiştir. Çeşitli
uyuşturucu ve halk sağlığına uymayan ürünler dışında ticaret rejiminde ithalatı yasaklanan
ürün bulunmamaktadır. Ancak her ülkede olduğu gibi çeşitli vergilerle yerli üreticilerin
korunması yoluna gidilmiştir. İsrail'den yapılan ihracatta da bazı kısıtlamalar söz
konusudur. Bunlar genellikle stratejik mallar, savaş silahları, canlı hayvanlar ve
antikalardır.
3.3.1. İthalat Düzenlemeleri
Dış ticarete verilen önemin yanı sıra, iç piyasayı korumak amacıyla belirli mallarda
kısıtlamalar uygulanmaktadır.Tüm dünyadaki benzer uygulamalar gibi kamuya zararlı
mallar dışında, yerli ve özellikle bebek endüstrilere zarar verecek malların ithali
yasaklanmıştır. Ayrıca, bazı malların ithalatında ithalat lisansları gerekmektedir. Bununla
birlikte anti-damping yasası da katı bir şekilde uygulanmaktadır. Liman girişi, paketleme,
etiketleme gibi konularda da özel düzenlemeler mevcuttur.
Gümrük vergilerinin dışında ithalattan alınan vergiler; alım vergisi, koruma amaçlı vergi ve
damping vergisidir.
Alım vergisi; araba, televizyon, kamera, video, kozmetik gibi tüketim malzemelerine yönelik
olup gümrük vergisine ek olarak malın değeri üzerinden hesaplanmaktadır. Koruma amaçlı
vergiler; gıda, tarımsal ürünler ile belirli iplik ve giysilerin ithalatına uygulanmaktadır.
Damping vergisi ise bazı kağıt ve çubuk demir ürünlerine uygulanmaktadır.
İthalat süreci uluslararası normlara uygun olarak gerçekleşmektedir. Bir limana ulaşan
malların gerekli olan tüm belgeleri mutlaka eksiksiz olarak tamamlanmış olması
gerekmektedir. Belgeler malın geçici veya nihai değeri ile tarife klasifikasyonunu
belirleyecek olan Gümrük İadesi kontrolünde doldurulmaktadır. İsrail, yerli ürünlerini
korumak amacıyla da ithal ürünlere karşı birtakım vergiler uygulamaktadır. Bunlardan
birincisi ürünün kabul edilebilir bir gümrük değerine gelebilmesi için gümrük işlemlerinden
önce ürünün cif değerine belli bir yüzde eklenmesi olan HARAMA, ikincisi ise gümrük
vergisinden sonra ve alış vergilerinden önce uygulanan TAMA vergisidir. Buna ilaveten,
İsrail limanlarının kullanımı karşılığında ithal edilen ürün, cif değerinin %1,3’üne tekabül
eden ek bir liman vergisine tabidir.
Otomobilden, tarım ürünleri ve yiyecek maddelerine kadar uygulanan satış vergisi oranı
%25 ila %95 arasında değişmektedir. Elektronik ürünler, inşaat malzemeleri, ofis
ekipmanları başta olmak üzere birçok ürüne uygulanan satış vergisi oranları düşürülmüş
ya da kaldırılmıştır.
Mallar gümrük muayene belgeleri ve ithalat kısıtlamalarına uygunluğunu sağlamak için
incelenmektedir. Gümrük vergileri malların serbest bırakılmasından önce ödenmek
zorundadır. Ancak mallar re-export amacıyla ithal ediliyorsa, vergiler re-export yapan
tarafa geri ödenmektedir.
1994 yılında açılan serbest ihracat işleme bölgeleri kapsamında gerçekleştirilen ithalat
işlemleri gümrük vergisinden muaf tutulmaktadır. İhracata yönelik üretimde kullanılacak
hammadde ithalatı üzerinden tahsil edilen vergilerin ise vadeli olarak ödenmeleri
mümkündür.
İsrail ithalat kısıtlamalarını AB ve ABD ile imzaladığı Serbest Ticaret Anlaşmaları
paralelinde kaldırmıştır. Yabancı motorlu araç üreticileri İsrail'e serbestçe ithal ettikleri
araçları için İsrail'de bakım servisi oluşturmak zorundadır. Belirli grup malların da; sağlık,
çevre, ahlak ve benzeri kamu zararına yol açacak bazı durumlar baz alınarak İsrail'e gidişi
yasaklanmaktadır.
Ayrıca geniş bir ürün grubunun İsrail'e ithali lisans ve/veya izin gerektirmektedir. İzin
başvuruları ilgili bakanlıklara yapılmaktadır.
Gümrük vergi değerleri öncelikle tarife klasifikasyonu temelinde belirlenmektedir. İşlemler
genellikle CIF (mal bedeli+navlun+sigorta) bedeli olarak yapılmaktadır. Bunun içinde
öncelikle malın spesifik grubu için uluslararası fiyat düzeyleri baz alınmaktadır.
3.3.2. İthalat Kısıtlamaları
İsrail’e ithalatta çoğu ürünün ithalat lisansı almasına gerek olmadığı gibi, idari ve miktar
kısıtlamalarına da tabi değildir. Ülkede yürürlükte olan ithalat kısıtlamaları kapsamında
sadece belirli ürünlerde ithalat lisansı talep edilmekte olup Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca
temin edilmektedir.
İsrail, ülkeye ithalatta belirli kısıtlamalar ve yasaklar uygulayan ülkelere özel bir ithalat
politikası uygulamaktadır. Lisans ve permi ile ilgili bilgiler, ürünün ilgili olduğu bakanlık
tarafından temin edilmektedir. İsrail tarım ürünleri ithalatı, kotalar, lisans kısıtlamaları,
koşer olmayan etlere uygulanan ithalat yasağı başta olmak üzere birtakım kısıtlamalar
uygulamaktadır.
Ülke içinde satışa sunulacak ithal ürünlerin kamu ahlakı, çevre ve sağlık standartlarına
uygun olması ve üzerinde İbranice etiket bulunması gerekmektedir. Koşullu ithalata sahip
ürünlerin onay alması zorunludur. Bu kapsamda gıda ürünleri, meşrubat, bazı tekstil
ürünleri, patlayıcı ve yanıcı maddeler ve makineler başlıca ürünler arasındadır.
İthalatçı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca çıkarılan ve Ticaret Odalarında bulunan ithalat
lisansı başvuru formunu doldurmak zorundadır. Onay sonunda, başvuru imzalanır ve
damgalanır. Malın cinsine göre bu ithalat lisansı Standartlar Enstitüsünce test
edilebilmektedir.
İthalat lisansına başvuran ithalatçının İsrail’de ikamet ediyor olması, İsrail’de kayıtlı ve kar
amacı gütmeyen ticari bir şirket olması gerekmektedir. Kıymetli madenler, tekstil ürünleri,
motorlu taşıtlar, ayakkabı ve giysi gibi ürünlerin ithalatında bazı ilave kriterler
bulunmaktadır.
IV. TÜRKİYE İLE TİCARET
4.1. Türkiye – İsrail Dış Ticareti
Sanayi ürünlerinde gümrük vergisi muafiyeti ve indirimleri, bazı tarım ürünlerinde ise
pazara giriş kolaylıklarını kapsayan Serbest Ticaret Anlaşmasının yürürlüğe girdiği 1997
yılından bu yana Türkiye-İsrail ticaret hacminde önemli artışlar kaydedilmiştir.
Tablo13: Türkiye-İsrail Ticari İlişkileri (1.000 dolar)
YILLAR İHRACAT İTHALAT
1989
30.799
60.567
1990
46.505
62.516
1991
78.669
78.047
1992
90.089
97.075
1993
80.238
121.794
1994
178.079
125.890
1995
239.769
166.635
1996
254.569
192.038
1997
391.457
229.282
1998
478.637
282.754
1999
585.238
298.257
2000
616.955
502.491
2001
805.217
529.489
2002
833.200
492.832
2003
790.980
343.899
2004
937.296
527.523
DENGE
-29.768
-16.011
622
-6.986
-41.556
52.189
73.134
61.928
162.175
195.883
286.981
114.466
275.728
340.368
623.510
570.170
HACİM
91.366
109.021
156.716
187.164
202.032
303.969
406.404
446.004
620.739
761.391
883.495
1.119.446
1.334.706
1.326.032
1.542.486
1.996.381
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı, EBİM kayıtları
2004 yılında İsrail’e ihracatımız artış göstermiş ve 937 milyon dolara ulaşmıştır., ithalatımız
ise 2004 yılında ihracatta olduğu gibi artış göstermiş ve 527 milyon dolar olarak
gerçekleşmiştir.
1997, 1998 ve 1999 yıllarında İsrail’e yönelik ihracatımızda kaydedilen önemli artışlar,
sanayi ürünlerinde gümrük vergisi muafiyeti ve indirimleri, bazı tarım ürünlerinde ise
pazara giriş kolaylıklarını kapsayan STA Anlaşmasının yürürlüğe girmesinden
kaynaklanmıştır.
STA Anlaşmasının III no’lu Ekinde yer alan ürünlerde (İsrail’in hassas ürünlerinin indirim
takvimi) 1.1.1999 tarihi itibariyle yürürlüğe giren gümrük vergisi muafiyeti nedeniyle, İsrail’e
yönelik ihracatımız gelişme göstermiştir.
4.1.1 İhracat
2004 yılında İsrail'e en çok sattığımız ürünler; demir-çelik ürünleri, motorlu kara taşıtları,
mineral yakıtlar, mineral yağlar ve müstahsalları, mumlar, kazan; makine ve cihazlar,
aletler, parçaları, kağıt ve karton, plastik ve plastikten mamul eşya ve örülmemiş giyim
eşyası ve aksesuarlarıdır.
2004 Yılı Başlıca İhraç Ürünleri ($)
Gtip
72
87
27
84
48
39
62
69
74
71
73
85
61
25
34
94
68
60
76
63
Ürün Adı
Değer
Demir ve çelik
159 032 273
Motorlu kara taşıtları,traktör,bisiklet,motosiklet ve diğer
143 709 130
Mineral yakıtlar,mineral yağlar ve müstahsalları,mumlar
55 742 419
Kazan;makina ve cihazlar,aletler,parçaları
40 048 076
Kağıt ve karton;kağıt hamurundan kağıt ve kartondan eşya
38 006 035
Plastik ve plastikten mamul eşya
31 118 663
Örülmemiş giyim eşyası ve aksesuarları
30 546 211
Seramik mamulleri
30 460 697
Bakır ve bakırdan eşya
28 360 931
İnciler,kıymetli taş ve metal mamulleri,madeni paralar
28 133 120
Demir veya çelikten eşya
26 861 540
Elektrikli makina ve cihazlar,aksam ve parçaları
25 793 386
Örme giyim eşyası ve aksesuarları
20 658 373
Tuz,kükürt,toprak ve taşlar,alçılar ve çimento
18 789 095
Sabunlar,yüzey aktif organik maddeler,yıkama-yağlama madde. 15 957 203
Mobilyalar,aydınlatma,reklam lambaları,prefabrik yapılar
15 812 748
Taş,alçı,çimento,amyant,mika vb maddelerden eşya
14 362 086
Örme eşya
13 828 129
Aluminyum ve aluminyum eşya
13 321 509
Mensucattan mamul diğer eşya,kullanılmış eşya,paçavralar
12 902 933
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı, EBİM kayıtları
4.1.1. İthalat
İsrail'den ithalatımızda başlıca ürünler mineral yakıtlar,mineral yağlar ve
müstahsalları,mumlar, Organik kimyasal müstahsallar, kazan; makine ve cihazlar, aletler,
parçaları, plastik ve plastikten mamul eşya, harp silahları ve demir ve çelik ürünleridir.
2004 Yılı Başlıca İthal Ürünleri ($)
Gtip
27
29
84
39
98
72
85
52
28
48
30
38
89
Ürün Adı
Mineral yakıtlar,mineral yağlar ve müstahsalları,mumlar
Organik kimyasal müstahsallar
Kazan;makina ve cihazlar,aletler,parçaları
Plastik ve plastikten mamul eşya
Harp silahları
Demir ve çelik
Elektrikli makina ve cihazlar,aksam ve parçaları
Pamuk
İnorganik kimyasal müstahsallar,organik,inorganik bileşikler
Kağıt ve karton;kağıt hamurundan kağıt ve kartondan eşya
Eczacılık ürünleri
Muhtelif kimyasal maddeler
Gemiler,suda yüzen taşıt ve araçlar
Değer
135 290 568
76 173 658
53 417 622
49 775 706
22 564 472
21 331 318
16 548 727
14 525 362
14 486 572
11 386 692
10 192 893
10 051 890
7 862 500
56
Vatka,keçe,dokunmamış mensucat,özel iplik,sicim ve mamulleri
32
Debagat ve boyacılıkta kullanılan hülasa,boya,macun,sakızlar
31
Gübreler
90
Optik,fotoğraf,sinema,ölçü,kontrol,ayar cihazları,tıbbi alet.
82
Adi metallerden aletler,bıçakçı eşyası,sofra takımları
71
İnciler,kıymetli taş ve metal mamulleri,madeni paralar
70
Cam ve cam eşya
Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı, EBİM kayıtları
7 264 504
6 667 503
6 345 172
6 236 907
6 102 218
5 882 439
5 036 772
4.2. Türkiye- İsrail İkili Anlaşmalar
Yasal Altyapı
Serbest Ticaret Anlaşması
Ticari, Ekonomik, Sınai, Teknik
ve Bilimsel İşb. Anl.
Çifte Vergilendirmenin
Önlenmesi Anlaşması
Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve
Korunması Anlaşması
Türkiye- İsrail KEK I. Dönem
Toplantısı
Gümrük İdarelerinin Karşılıklı
Yardımlaşmasına İlişkin Anlaşma
Turizm İşbirliği Anlaşması
Sağlık Alanında İşbirliği
Anlaşması
Telekomünikasyon ve Posta
Alanında İşbirliği Anlaşması
Çevre Alanında İkili İşbirliği
Anlaşması
Kara Ulaştırması Anlaşması
Hava Ulaştırması Anlaşması
Standartlar Alanında İşbirliği
Anlaşması
Tarımsal İşbirliği Mutabakat Zaptı
Türkiye- İsrail KEK II. Dönem
Toplantısı
İmza
İmza
Tarihi
Yeri
14.03.1996 Tel Aviv
RG Tarih ve
No’su
14.03.1996
Kudüs
16.06.1996
Yürürlüğe
Giriş Tarihi
1 Mayıs
1997
1996
14.03.1996
Kudüs
24.05.1998
1999
14.03.1996
Kudüs
03.03.1998
1998
08.02.2000
Kudüs
23.12.1996
Kudüs
26.08.1997
1997
01.06.1992
14.03.1995
Kudüs
Kudüs
11.09.1992
24.04.1995
1992
1995
03.11.1994
Kudüs
13.03.1995
1995
11.04.1994
Ankara
04.06.1994
1994
08.04.1997
05.02.1951
23.09.1997
30.06.1995
15.07.2004
2004
4.2.1. Serbest Ticaret Alanı Anlaşması
“Türkiye-İsrail Serbest Ticaret Alanı Anlaşması” (STA) 14 Mart 1996 tarihinde imzalanmış
ve 1 Mayıs 1997 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Anlaşma, sanayi ürünlerini ve
başlangıç olarak kararlaştırılan bir kısım tarım ve işlenmiş tarım ürünlerini kapsamakta ve
ayrıca hizmet ticaretinin serbestleştirilmesine ilişkin görüşmelere de başlanmasını
öngörmektedir.
Öte yandan, Serbest Ticaret Alanı Anlaşması uyarınca kurulan Ortak Komitenin 3.
toplantısı, 14-15 Kasım 1999 tarihlerinde Tel Aviv’de yapılmıştır. Ortak Komitenin 4.
Dönem toplantısı ise 29-30 Haziran 2000 tarihlerinde Ankara’da gerçekleştirilmiştir.
Mevcut durum itibariyle, Türkiye’nin İsrail’e yönelik tarım ürünleri ihracatının % 45’lik
bölümü STA’yla sağlanan tavizli rejimden yararlanmaktadır. Tarım sektörünün her iki
ülkede de çok hassas olması sebebiyle, tarafların STA sırasında ürün bazında daha geniş
taviz vermekten kaçınmaları sonucu her iki taraf açısından sınırlı taviz listeleri tesis
edilebilmiştir. Bugüne kadar yapılan STA Ortak Komite toplantılarında, STA’ da kısıtlı
sayıda tarım ürünleri için uygulanmakta olan tavizli rejimin geliştirilmesine yönelik olarak
çalışmalar yapılmış ancak, tarafların tavizli rejime dahil edilecek ürünleri tespit etmek
üzere hazırladıkları listelerde uyum sağlanamamış ve tarafların çok hassas olarak
değerlendirdikleri tarım ürünlerine ilişkin tavizlerin geliştirilmesine yönelik önemli bir adım
atılamamıştır. Halihazırda, İsrail’e yönelik tarım ürünleri ihracatımızın % 2’lik bölümü vergi
muafiyeti, % 14’lük bölümü ise vergi indirimli olarak gerçekleşmektedir. İsrail’den tarım
ürünleri ithalatımızın ise % 55’lik bölümü vergi indirimli olarak ülkemize girmektedir. Bu
çerçevede, tarım tavizlerinin aşamalı bir şekilde geliştirilmesine yönelik çalışmalar devam
etmektedir.
Türkiye – İsrail Serbest Ticaret Anlaşmasının Tarifelere İlişkin Sonuçları:
A-İsrail Açısından
8’li bazdaki tarife sistemine göre sayıları 1600’ü bulan tekstil ve konfeksiyon ürünlerinden
800’e yakınının vergileri anlaşma ile birlikte sıfırlanmıştır.
Diğer tekstil ürünlerindeki vergiler ise ;
-Anlaşmanın yürürlüğe girmesi ile birlikte %12 ila %8 puan arasında (genel olarak %12),
-1 Eylül 1997 tarihinde kalan vergiler 1/3 indirilecek şekilde,
-1 Eylül 1998 tarihinde 2/3 indirilecek şekilde ve
-1 Ocak 2000 tarihinde ise tam liberasyon temin edilecek şekilde düzenlenmiştir.
İsrail’in kimi sanayi ürünlerindeki vergilerle diğer eş etkili vergiler ise iki yıllık bir geçiş
dönemi neticesinde lağvedilmiştir ki bunun yegane istisnası 69.10 pozisyonunda yer alan
bazı seramik ürünleridir. Bu pozisyondaki ürünlere ilişkin vergiler de 1.1.1998 tarihi
itibariyle kaldırılmıştır. Tekstil ve konfeksiyon ürünleri dışında kalan diğer sanayi ürünleri
açısından tam liberasyona ise 1.1.1999 itibariyle geçilmiş bulunmaktadır.
B-Türkiye Açısından
Türkiye, İsrail’e karşı 2/95 sayılı Türkiye-AB Ortaklık Konseyi Kararı çerçevesindeki liste
kapsamında hassas ürün uygulamalarını, belirlenen takvim çerçevesinde devam
ettirecektir (mobilya hariç)
Aynı şekilde, AB ile akdedilen AKÇT (Avrupa Kömür Çelik Topluluğu) Anlaşmasındaki
hassas ürünler, İsrail’e karşı da hassas ürünler olarak belirlenmiştir.
Ayrıca, İsrail’in güçlü olduğu mayo, iç giyim ve spor kıyafetleri başta olmak üzere belli bazı
konfeksiyon ürünleri bizim tarafımızca hassas olarak mütalaa edilerek STA kapsamı
dışında tutulmuştur.
Serbest ticaret anlaşmasının meydana getirdiği olumlu etki, İsrail’e olan ihracatımızın
ortalama %8,6 gibi düşük bir oranda gümrük vergisine tabi olmasını sağlamaktadır.
V. DEĞERLENDİRME
5.1. İsrail’in İhracat Olanakları Açısından Değerlendirilmesi
Barış süreci ile birlikte Ortadoğu ülkeleri arasında gelişmekte olan ilişkiler anlamını gelişen
ticari ilişkilerde bulmaktadır. Bölgenin ekonomik örgütlenme şekli ve düzeyi en güçlü olan
iki ülkesi Türkiye ve İsrail'e Ortadoğu'nun yeniden yapılanmasında önemli görevler
düşmektedir.
Bu çerçevede bölgede Türkiye'nin oynayacağı rol iki açıdan belirleyicidir; birincisi
Türkiye'nin bu bölgede yer alan ülkeler ile tarihsel ve kültürel bağlara sahip olması ikincisi
ise coğrafi konumu itibariyle Avrupa'yı Ortadoğu'ya bağlayacak bir köprü konumunda
bulunmasıdır. İsrail ise sahip olduğu ticari ve sınai imkanlar açısından Türkiye'nin
bölgedeki bu konumunu kuvvetlendirici önemli bir ülke olarak görülmektedir.
Bölgede işbirliği partneri olarak görülen İsrail'in ekonomik kalkınmasında üç önemli nokta
dikkat çekicidir. Bunlar; küçük iç pazar nedeniyle ihracat zorunluluğu iklim şartları ve
özellikle su yokluğu nedeniyle özel tarım teknolojisi geliştirme ihtiyacı çeşitli sanayileşmiş
ülkelere yayılmış olan Musevi kökenli kaliteli teknik işgücünün İsrail'e göç etmesidir.
Bunun sonucu olarak İsrail bilgisayar transistor imalatında güvenlik sistemlerinde sulama
teknolojilerinde önemli aşamalar kaydetmiştir. Musevi iş aleminin etkisiyle tüm dünyaya
yayılmış çok ciddi bir ticaret ağı kurulmuştur.
Buna paralel olarak İsrailli iş adamlarının Türkiye pazarına duydukları ilgi son yıllarda
gözle görülür derecede artmıştır. Bu ülkeden gelen işbirliği önerileri karşılıklı mal alım
satımının yanı sıra özellikle GAP çerçevesinde tarıma dayalı sanayilerin geliştirilmesinde
sulama sistemleri tohum ıslah birimleri ve verimlilik artırıcı diğer tekniklerin yerleştirilmesi
gibi konuları da kapsamaktadır. İsrail'in ülkedeki çorak ve verimsiz toprakları yılda birkaç
ürün alınabilir hale getirmede uyguladığı ve son derece başarılı sonuçlar veren
yöntemlerin Türk tarım sektöründe de uygulanması mümkündür.
Nitekim GAP kapsamında bölgede alüminyum sulama boru ve ekipmanlarını üretmek
üzere bir Türk -İsrail Ortak Yatırımı hususunda girişimler söz konusudur. Bunun yanı sıra
seracılık hayvancılık tarımsal mekanizasyon müşterek çiftlikler kurulması yolunda işbirliği
çalışmaları sürdürülmektedir.
İsrail mühendislik-müşavirlik araştırma- geliştirme gibi profesyonel hizmetler konusunda
da önemli bir birikime sahiptir. Çeşitli sektörlerden Türk iş adamlarının bu pazara ilgi
göstermesi İsrail ile işbirliğinin her planda önem kazanmasına ve bunun sonucunda Türk iş
adamları için ABD pazarlarında ikili ve üçlü işbirliği imkanlarının ortaya çıkmasına yol
açabilecektir.
Ayrıca Türk ve İsrailli iş adamları arasında işbirliğine konu olabilecek sektörler arasında
inşaat ve turizm önemli bir yer tutmaktadır.
İsrail ile diğer komşu ülkeler arasında başlatılan barış süreci ülkede büyük altyapı
yatırımlarına gidilmesine yol açacaktır. Bu arada inşaat sektörünün de önemli ölçüde
canlanması beklenmektedir. Filistin'in İsrail tarafından tanınacak topraklarda altyapı ve
imar projeleri bölge ekonomisine büyük bir canlılık getirecektir. Bölgede girişilecek imar
hareketlerinde yurt dışı müteahhitlik hizmetleri veren firmalarımızın şansları oldukça
yüksektir.Ancak yavaşlayan barış süreci bu konuda önemli gelişmelerin olmasını
engellemiştir.
Ayrıca inşaat malzemeleri ihracatı açısından da bölge potansiyel bir pazar durumundadır.
İnşaat malzemeleri içinde en fazla ihraç ettiğimiz ürün mermerdir. Ancak bunun yanında
diğer ürünlerimizin pazar payları düşük seyretmektedir. İki ülke arasındaki coğrafi yakınlığa
rağmen piyasada belirli ürünlerimizden başka ihraç ürününe rastlanılmaması önemli bir
engel olmakla birlikte STA çerçevesinde önümüzdeki yıllarda ürün çeşitliliğinin daha da
artacağına inanılmaktadır.
Özellikle iki ülke iş adamlarının Ortadoğu'nun yeniden yapılanması ve barış sürecinde
ortaklaşa projeler üstlenmeleri söz konusu olabilecektir.
5.2. Türkiye- İsrail Ticari İlişkilerinde Karşılaşılan Sorunlar
Türkiye ile İsrail arasında STA Anlaşmasının yürürlüğe girmesi ile çok büyük oranda artış
gösteren ticari ilişkilerimizde İsrail tarafı, bu ülkeye yönelik ihracatımızda artış kaydeden
mal grupları ile ilgili olarak anti-damping soruşturmalarına ve korunma önlemi
uygulamalarına gitmektedir. Bu çerçevede gri çimento, yaş maya, alçı sıva ve un
ihracatımızda sorunlar yaşanmıştır.
Diğer taraftan, iş adamlarımızın bu ülkeye yönelik vize taleplerinin değerlendirilmesinin
uzun zaman alması ve bürokratik işlemler gerektirmesi, bu ülkeye ihraç edilecek gıda
maddelerinde koşer sertifikalarının temininde karşılaşılan zorluklar, deniz taşımacılığı
yoluyla gerçekleştirilen taşımalarda ise, özellikle soğuk havalı konteynırların temin
edilmesinde karşılaşılan güçlükler ihracatımızı olumsuz yönde etkilemektedir.
İsrail’den Canlı Hayvan, Et ve Hayvansal Ürünler İthalatına Getirilen Yasaklama
İsrail’de şap hastalığı koyun ve keçi vebası hastalığının görülmesi üzerine 29.09.1989
tarihinden itibaren bu ülke menşeli canlı hayvan et ve hayvansal ürünlerin ülkemize ithali
3285 sayılı Hayvan Sağlığı Zabıtası Kanunu’nun 7. Maddesi çerçevesinde Tarım ve Köy
işleri Bakanlığınca yasaklanmıştır.
Koşer Sertifikası
İsrail’e ihraç edilecek gıda ürünlerinde Musevi dinine uygunluğu belgeleyen “koşer
sertifikaları” aranmaktadır. Söz konusu sertifikaların temininde karşılaşılan sorunlar İsrail’e
yönelik ihracatımızı olumsuz yönde etkilemektedir.
Ülkemizden İsrail’e yapılan ihracatta ağırlıklı olarak deniz yolu kullanılmaktadır. Ancak
özellikle soğuk havalı konteynırların temin edilmesinde karşılaşılan güçlükler nedeniyle bu
ülkeye yönelik bozulabilir ürünler ihracatımız arzu edilen düzeye ulaşamamaktadır.
İsrail’e yapılan ihracatta kara yolunun tercih edilmemesinin temel nedeni İsrailli alıcıların
ithal ettikleri malın hiçbir Arap ülkesine uğramadığı yönünde garanti istemeleri ve ancak
çok özel durumlarda malın Mısır ve Ürdün’e uğramasına izin vermeleridir.
5.3. İsrail Üzerinden ABD’ye Kotasız ve Gümrüksüz İhracat İmkanı
İsrail dünyada ABD, EFTA, Kanada ve AB ile aynı anda Serbest Ticaret Anlaşması olan
tek ülke olmakla beraber Türkiye’nin AB ile Gümrük Birliği Anlaşması bulunması ve AB’nin
ticaret
politikasını izlemesi nedeniyle ABD ile bir Serbest Ticaret Anlaşması
gerçekleştirmesi mümkün değildir. Bu itibarla
İsrail’in ABD ile olan STA’sından
faydalanmak suretiyle Türk ürünün İsrail’de yüzde 35’lik bir katma değer almasından
sonra ABD’nin uyguladığı menşe kurallarına uygunluk kazanması şartıyla İsrail üzerinden
ABD’ye gümrüksüz ihracat yapabilme olanağı bulunmaktadır.
İsrail’in ABD’ye gümrüksüz ve kotasız ihracat yapabilmesinden yola çıkarak Türkiye’nin
de tekstil konfeksiyon bazı gıda ürünleri ve demir-çelik ürünleri başta olmak üzere çeşitli
alanlarda bu yoldan ABD pazarına girebilmesi mümkündür. Bu konu ile ilgili iki ayrı sistem
bulunmakta birincisi İsrail ile ABD arasındaki Serbest Ticaret Anlaşmasını kullanarak
doğrudan İsrail üzerinden, ikincisi ise ABD’nin onayı ile İsrail ve Ürdün arasında yapılan bir
anlaşma çerçevesinde Ürdün’de kurulan Irbid ve İsrail ile Ürdün sınırında bulunan
Gateway Özellikli Sanayi Bölgeleri üzerinden ihracat imkanıdır.
ABD-İsrail Serbest Ticaret Anlaşması çerçevesinde bir ürünün İsrail menşeli olarak
gümrüksüz ve kotasız ABD’ye ihracı için aşağıdaki üç kriteri yerine getirmesi
gerekmektedir:
Ürünün %35’lik katma değeri İsrail’de ya da Özellikli Sanayi Bölgelerinde alması,
Ürünün kapsamlı bir değişimden geçmesi,
ABD’ye sevkıyatın doğrudan İsrail’den yapılması.
İsrail ve ABD arasındaki menşe kurallarına göre bir ürünün tamamen İsrail’de üretilmemesi
durumunda İsrail’de kapsamlı bir değişim geçirmesi ayrıca ürünün %35’lik yerel katkı
alması zorunlu kılınmaktadır. Yalnız 30 Ocak 1996 yılında yapılan değişikliğe göre %
35’lik oranın içinde % 15’e kadar ABD malzemeleri de kullanılabilecektir Bu da pazarlama
maliyeti hariç
İsrail menşeli malzemeler
üretim maliyeti ve işgücü maliyetini
kapsamaktadır. Malzemelerin İsrail menşeli olmaması durumunda İsrail’de kapsamlı bir
değişimden geçtikten sonra İsrail ürünü olarak kabul edilebilecek ve bu değişimden geçen
ürün ise yüzde 35’lik katkıyı oluşturmak üzere kullanılabilecektir. Nihai ürünün üretiminde
yalnızca tek bir ithal malzemenin kullanılması halinde söz konusu malzemenin iki defa
kapsamlı değişimden geçmesi gerekmektedir.
Ancak bu olanağın her ürün için mümkün olmadığını ya da mümkün olan ürünlerde
%35’lik katma değerin her ürüne göre farklı şekilde sağlandığı göz önüne alındığında bu
imkandan faydalanmak isteyen firmalarımızın son derece iyi bir araştırma yapmaları
gerekmektedir. Aksi takdirde bu girişimin firmalarımız açısından hayal kırıklığı yaratması
kaçınılmaz olabilecektir.
VI. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER
6.1. Vergi Oranları
İsrail'de oldukça etkin bir vergi sistemi vardır. Tüm İsrail vatandaşları hem İsrail'de hem de
İsrail dışında elde ettikleri kazançları üzerinden vergilendirilmektedirler. İsrail'de mali yıl 1
Ocak -31 Aralık tarihleri arasındadır. İsrail'de toplanan doğrudan vergiler; Gelir Vergisi,
Kurumlar Vergisi ve Sermaye Kazançları Vergisidir. Dolaylı vergiler ise; Emlak Vergisi,
İthalat Vergisi, Damga Vergisi, Katma Değer Vergisi’dir.
Gelir Vergisi
İsrail vatandaşlarının yanında İsrail'de yerleşik olmayanlar ancak geçici bir sebeple ve
turistik nedenlerle bir mali yıl içinde altı aydan fazla bir süre İsrail'de bulunan kişiler gelir
vergisine tabi tutulmaktadırlar. Vergi dilimleri itibarıyla gelir vergisi oranları % 10 ila 49
arasında değişmektedir.
İsrail'de yerleşik kişilerin ve yerleşik olmayanların ödedikleri gelir vergisi dilimleri ayrı olup
bu oranlar yıllık enflasyon rakamına göre değişmektedir. İsrail Hükümeti tarafından
imzalanan Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşmaları neticesinde yabancıların ülke
içerisindeki faaliyetlerinden elde ettikleri gelirler; İsrail gelir vergisi mevzuatına tabi olmak
zorunda değildir.
İsrail Vatandaşı olmak kaydıyla; çalışmayan kadınlar yeni göçmen statüsünde olanlar
emekli aidatları ve hayat sigortası masrafları ile iş seyahatleri için vergi indirimi söz konusu
olabilmektedir. Ödenecek vergi miktarına % 5 oranında bir göç harcı eklenmektedir. Aylık
500 dolara kadar olan gelirler vergiden muaftır.
Vergi dilimleri ve indirim tutarları tüketici fiyat enflasyonu ile bağlantılı olup ayarlamalar
Histadrut İşçi Federasyonu ve işverenler arasında gerçekleştirilen anlaşma neticesinde
belirlenmektedir.
Kurumlar Vergisi
İsrail'de 1996 yılından bu yana İsrail menşeli firmalar İsrail’de şubesi bulunan yabancı
firmalar ve İsrail’deki ticari faaliyetlerinden vergiye tabi bir gelir elde eden yabancı firmalar
kazançları üzerinden %34 kurumlar vergisine tabi tutulmaktadır. Ülkede toplanan
doğrudan vergilere bir de yerel yönetimlere ödenen ve "Arnona" denilen ayrı bir vergiyi de
eklemek gerekir. Bu verginin oranı yıldan yıla değiştiği gibi bölgelere göre de değişiklik
göstermektedir.
Katma Değer Vergisi
İsrail'de günlük hayatta her türlü mal ve hizmetin alım satımında %17 oranında KDV
uygulanmaktadır. Bankaların mali kuruluşların, kar amacı gütmeyen kuruluşlar ve sigorta
şirketlerinin verdikleri hizmet bedeline ve kendi girdilerine KDV eklenmez. Ancak bu
kuruluşlar tüm maaşlardan ve karların üzerinden %17 KDV ödemektedirler. İthalatçı
firmaların İsrail'e ithal ettikleri mallar üzerinden gümrükte ödedikleri KDV oranı ise %17'dir.
On yıldan daha kısa süreler için elde edilen ev kiraları-yatırımları teşvik kanunu
çerçevesinde inşa ettirilip satışa sunulan binalarda eski bir gayrimenkulun satışında
ülkeye yeni göç edenlerin getirdikleri kişisel eşyalarından ihraç edilip tekrar ülkeye ithal
edilen ürünlerden mali kurumlardan elde edilen gelirlerden KDV alınmamaktadır.
İthalat Vergisi
İsrail dış ticaret rejiminde Brüksel Nomanklatürüne göre sınıflandırılmış ürünlerden çok
farklı oranlarda gümrük vergisi alınmaktadır. Karşılıklı ticaret anlaşması bulunan
ülkelerden yapılan ithalat gümrük vergisinden muaftır.
Satın Alma Vergisi
Bu vergi tüketim mallarının ilk satışlarında toplanan bir vergidir. İsrailli imalatçıların veya
ülkeye mal ithal eden ithalatçının ödediği bu vergi çok farklı oranlarda uygulanmaktadır.
İhracat amacıyla üretilen ürünler bu vergiden muaftır.
Çifte Vergilendirme
Genel olarak yerleşik İsrail vatandaşları İsrail sınırları içersinde olsun veya olmasın tüm
gelirleri üzerinden vergilendirilirken İsrail'de vergiye tabi olan ancak yerleşik olmayan İsrail
vatandaşları sadece İsrail'deki gelirleri üzerinden vergilendirilmektedirler. Ancak bu kişilerin
kendi ülkelerinde de vergi mükellefi olduğu göz önüne alınarak İsrail çeşitli ülkelerle çifte
vergilendirmeyi önleme anlaşmaları imzalamıştır. İsrail'in çifte vergilendirmeyi önleme
anlaşmaları yaptığı ülkeler; Avusturya, Belçika, Kanada Danimarka, Finlandiya, Fransa,
Almanya, İtalya, Jamaika, Hollanda, Norveç, Türkiye, Singapur, Güney Afrika, İsveç,
İngiltere, ABD ve Japonya'dır.
6.2. Kambiyo Rejimi
Ülkede 1978 yılında yayınlanan rejim ile her türlü kambiyo işlemi kontrol altına alınmıştır.
Bu kanun sadece İsrail'de yerleşik olan yabancıların değil; diğer ülkelerden İsrail'e gelen
sermaye akımlarını da kontrol etmektedir. Bu kanuna göre bir yabancı firmanın İsrail
şubesi de tescilli bir firma olarak işlem görmektedir.
İsrail vatandaşları ve firmalar ticari sebeplerden dolayı yabancı döviz bulundurabilirler
ancak izin almadan yurt dışına sermaye çıkaramazlar ve yabancı hisse senetlerini satın
alamazlar.
İsrail vatandaşları ticari bankalarda döviz hesabı açabilmektedirler. "Patzam" adı verilen bu
hesaplara çeşitli kısıtlamalar ve farklı faiz oranları uygulanmaktadır. Bu hesap sadece yurt
dışına seyahatlerde ve bazı ticari seyahatlerde kullanılabilmektedir.
İsrail vatandaşları 3 000 dolar tutarında dövizi yurt dışına serbestçe çıkarabilir veya ülkeye
getirebilir. Bu miktar iş seyahatlerinde 5.000 dolara kadar yükseltilmiştir. Ülke girişinde 80
000 ve üstü YİŞ’in rapor edilmesi gerekmektedir.Ayrıca yeni göçmenlerin 1 000 000 YİŞ ve
üstünü rapor etmesi gerekmektedir.
İsrail vatandaşları 3 000 dolar tutarındaki dövizi nakit olarak ellerinde
bulundurabilmektedirler. Yurt dışında eğitim görenlere ayda 1 000 dolar tutarında transfer
yapılabilmesi mümkündür.
İsrail'de yaşayan yabancılar veya ülkeye yeni göç etmiş olanlar İsrail ticari bankalarında
"Patah" ismi verilen döviz hesapları açabilirler. Bu hesaplara farklı faiz oranları
uygulanmaktadır. Bu hesapta dövize çevrilebilir ve yurt dışına transfer edilebilir özelliktedir.
Bu kişiler "Patah Shekalim" adı verilen ve dövize çevrilebilir hesaplardan açtırabildikleri
gibi "Pami" adı verilen Shekel ile açılan banka hesaplarını da kullanabilirler.
İsrail'li ihracatçılar ülkelerindeki bankalarda döviz hesabı açtırabilirler. Bu hesaplardaki
dövizler firmaların yapacakları ithalatta kullanılabilir. Bu tür hesaplar yabancı ülkelerdeki
bankalarda da açılabilir. Ancak bu hesaplarda tutulacak döviz gelirleri firmanın son 12 aylık
ihracatının %10'u ile kısıtlanmıştır. Bu hesaplar "Döviz Kontrol Dairesi’nce takip
edilmektedir.
İsrail'e göç etmiş olanlar ellerindeki döviz gelirlerini yurt dışındaki banka hesaplarında 30
yıl boyunca tutabilirler.
İsrail'de yerleşik olmayanların bir başka ifade ile orada yaşayan yabancıların İsrail'deki
yatırımlarından elde ettikleri gelirleri yurt dışına çıkarabilmeleri ticari bankalarda açılmış
olan Patah isimli hesaplar aracılığıyla olmaktadır. Bu kişiler İsrail'de gayrimenkul satın
alabilirler ve gerekli vergiler ödendikten sonra bu geliri yurt dışına çıkarabilirler. İsrail'de
yerleşik olmayan kişiler firma kurabilir ve hisse senedi alım satımı yapabilirler. Bu işlem
için yabancılar için açılan özel banka hesabının bulunması ve işlemin bu konuda yetkisi
olan kurumlarca yapılması gerekmektedir. Yabancıların hisse senedi ve tahvillerden
sağladıkları gelirler bu şartlar altında yurt dışına transfer edilebilir.
İsrail vatandaşları bankalar veya yetkili kurumlar aracılığıyla da hisse senedi alım-satımı
yapabilirler. Ayrıca ülkedeki yabancı yatırımlara ortak olabilirler. Bu tür yatırımlara %15
oranında bir vergi uygulanmaktadır. İsrail vatandaşlarının bu tür yatırımlardan sağladıkları
gelir üzerinden yine %15 oranında gelir vergisi alınmaktadır.
6.3. Tüketicinin Yapısı ve Davranışları
İsrail gerek coğrafi konumu gerekse de sosyo-ekonomik şartları itibariyle kendine özgü
karakteristikleri olan bir ülkedir. Yaklaşık 20.325 km2 yüzölçümüne sahip ülkede nüfusun
%76'si Musevi %19’sı Müslüman ve geri kalan ufak toplulukta Hıristiyan'dır. İsrail nüfusu
2004 yılı itibariyle 6,8 milyon kişi olup kişi başına düşen gelir 16.308 dolardır.
İsrail devleti kurulduktan sonra dünyada farklı ülkelerden değişik kültürler altında yaşamış
birçok Musevi ülkelerine göç ederek burada yerleşmişlerdir. Bugün halen göçlerin devam
ettiği ülkede farklı kültürel ekonomik politik görüşlere sahip bir nüfus oluşmuştur. Bu farklı
yapı İsrail'in iç ve dış ticaretinin şekillenmesinde büyük ölçüde etkindir.
Ülkenin ticari yapısı da ekonomik gelişmelere paralel olarak değişmiştir. Kuruluş yıllarını
izleyen dönemlerde genellikle "memur" olmayı tercih eden halk daha sonra küçük
işletmelere yönelip kendi kendisinin patronu olmayı tercih etmiştir. Ufak sermayelerle
kurulan birçok işletme birçok yeni ürünün piyasaya sunulmasına yardımcı olmuştur. Bu
konuda İsrail'in en büyük avantajı eğitim düzeyi yüksek bir nüfusun göçler nedeniyle
İsrail'e yönelmesi olmuştur.
İsrail'de ekonomik yapının oluşturulmasında en büyük yardım ABD'den gelmiştir. Bu
ülkeden alınan maddi ve teknik yardımlar İsrail ekonomisinin gelişiminde önemli faktör
olmuştur. ABD'nin zincir mağazalarından olan Marks & Spencer 1970'li yıllarda İsrailli
ihracatçıların dış pazarlara yönelmesi için büyük çaba sarf etmiştir. Özellikle ihracatın
şekillenmesinde bu tür yardımların etkisi büyük olmuştur.
İsrail ekonomisinde sanayi kesiminin ağırlığı oldukça fazladır. Tüm gelişmiş ülkelerde
olduğu gibi hizmet sektörünün milli gelir içindeki payı oldukça yüksektir. İzlenilen serbest
piyasa ekonomisinin doğal sonucu olarak pek çok ülkeden gelen çeşitli ürünleri bulmak
mümkündür. Tabii ki İsrail ürünleri de aynı rahatlıkla bu ülkelere ihraç edilmektedir. Ticaret
anlaşmaları gereği düşük gümrük veya tamamıyla gümrüksüz olarak İsrail'e ithal edilen bu
ürünler hem halkın tüketim tercihlerinde etkili olmakta hem de diğer ülkelerden ithal edilen
aynı tür ürünlere nazaran daha düşük fiyatla piyasaya girmektedir.
Ekonominin en önemli kaynağı olan eğitim seviyesi yüksek insan gücü ile İsrail ihracat
güdümlü ve bilimsel araştırmaların ağırlıklı olduğu bir sanayi kurmuştur. SSCB'nin
dağılması ile başlayan göç dalgası söz konusu ülkeden İsrail'e %75'i öğretim üyesi bilim
adamı mühendis mimar doktor hemşire gibi uzman kişilerden oluşan nitelikli bir işgücü
göçü sağlamıştır.
İsrail'in piyasa yapısını şekillendiren önemli unsurlardan biri de Türkiye'den İsrail'e göç
eden nüfustur. Özellikle orta yaşlı veya orta yaşın üzerinde bulunan nüfus içinde
Türkiye'de doğmuş ve daha sonra oraya göç etmiş birçok insan bulunmaktadır. Bu kişilerin
tüketim alışkanlıkları ve damak zevklerinde halen bizlerle ortak noktalar bulunduğu
görülmektedir.
İsrail dünyanın gelişmiş ülkelerinin değişik mamullerinin bir arada bulunduğu ve kalitenin
ön planda tutulduğu bir pazardır. Bu nedenle ISI 9000 belgeli işletmelerin ürünleri tercih
edilmektedir. Gelir seviyesinin yüksek olması fiyatın tüketim tercihlerini belirlemede ikinci
sıraya düşmesine yol açmıştır. Bu tercih hem gıda ürünlerinde hem de dayanıklı tüketim
maddelerinde kendini göstermektedir.
İsrail'de özel sektör üç büyük kuruluşun bünyesinde toplanmıştır. İsrail Ticaret ve Sanayi
Odaları Federasyonu; İsrail İhracat Enstitüsü ve İsrail İmalatçıları Birliği. Bu üç kuruluş
üyelerine tüm yurt içi ve yurt dışı faaliyetlerinde yardımcı olmaktadır.
İsrail'de piyasayı etkileyen en önemli faktör dindir. Halk dini vecibelere son derece bağlıdır.
Cuma öğleden sonra başlayan ve Pazar gününe kadar süren hafta sonu tatilinde halkın
büyük bir bölümü hiçbir faaliyette bulunmaz. İşyerleri açılmaz araba kullanılmaz otobüsler
çalışmaz.
İsrail'de dini inançları kuvvetli olan bir kesimin düşüncesine göre et ve süt yan yana
bulunmaz. İsrail içinde üretilen etlerde Koşer sertifikası aranmamasına rağmen İsrail'e ithal
edilen et ürünlerinin "koşer" olması gereklidir. Başka bir ifade ile eti yenecek hayvanların
kendi dini örf ve adetlerine göre kesilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla bu ürünlerin İsrail'e
ihracatı zordur. Ancak zaman zaman İsrail de çeşitli ülkelerden et ithal etmiştir.
gıda maddeleri hem marketlerde hem de ülkemizde
Halkın günlük tüketiminde
gördüğümüz "bakkal" denilebilecek dükkanlarda satılmaktadır. Marketlerde ambalajlanmış
olarak satılan gıda maddeleri, bakkallarda daha farklı olarak satışa sunulmaktadır. Şehrin
en işlek caddesinde bile bu şekilde bakkallarla büyük mağazaları yan yana ve çok çeşitli
ürünleri bir arada görmek mümkündür.
İsrail halkının tüketim alışkanlıklarında göç ettikleri ülkede edinilen alışkanlıkların etkisi
vardır. Halk daha önce kullandığı ürünleri bu piyasada da bulmakta ve zaten alışkanlığı
olduğu bu ürünü kullanmaya devam etmektedir.
İsrail piyasasında daima "çok yeni" ile "çok eskiyi" yan yana görmek mümkündür. Çok
büyük bir butik ile ufak bir ayakkabı tamircisi yan yana dükkanlarda rahatlıkla
çalışabilmektedir.
Ortadoğu'nun değişken siyasal yapısı ve ülkenin bu bölgedeki öneminden dolayı İsrail
halkı gelişmeleri takip etmek için medyaya büyük önem vermektedir. Halk saat başı
yayınlanan radyo bültenlerini televizyonda yayınlanan röportaj ve haberleri günde bir ya
da daha fazla gazeteyi okumayı günlük işlerinin vazgeçilmiş parçası olarak görür.
Dünyanın en sorunlu bölgelerinden biri olan Ortadoğu'da barış süreci ile birlikte gerek
bölge gerekse bölge dışı ülke yatırımcıları için yeni iş imkanları doğmuş bulunmaktadır.
6.4. Kamu Alımları
1993’teki Kamu Alımları Kanunu ve Kurallarına göre kamuya ait İsrailli şirketler alımlarını
ihale yoluyla yapmak durumundadırlar. Açık ihaleler yerel basında yayınlanmaktadır.
Ancak bazı kamu şirketleri ihalelerine seçilmiş bir-takım firmaları davet etmektedirler.
Kamu Alımı Kanunu İsrailli firmalara % 15, Ulusal Öncelikli Bölgelerde bulunan yerel
firmalara ise % 5-15 arasında ilave bir avantaj sağlamaktadır.
Sınai işbirliği kurallarına göre İsrailli firmalara 500 bin USD değerinde ya da daha üstünde
mal satan yabancı firmalar imzalanan mukavele değerinin en az % 30’una tekabül eden
kısım kadar yerel malzeme kullanmak veya satın almak zorundadırlar. İsrailli kamu
firmalarına satış yapmak isteyen yabancı firmaların bunu yerel bir aracı kanalıyla
gerçekleştirmeleri tavsiye edilmektedir.
6.5. Reklam ve Ticari Promosyon
Marka imajının önem taşıdığı yoğun bir rekabet ortamında özellikle tüketim ürünleri
açısından yoğun ürün tanıtımı ve reklam büyük önem taşımaktadır. İsrail’de reklamın en
etkin yolları ise televizyon ve radyodur. Özel bir televizyon kanalı olan Channel Two, devlet
kanalı olan Channel One ve 2001 yılında faaliyete geçen Channel 10’ la iki ticari bir kamu
kanalı ticari reklamları yayınlamaktadır. Buna ilaveten 13 radyo kanalı da bulunmaktadır.
Fiyat İsrailli şirketlerin ve tüketicinin alım kararında rol oynayan önemli bir faktördür.
Firmalar genellikle pazara girişi kolaylaştırmak amacıyla yeni bir ürünle pazara girerken ilk
aşamada düşük fiyat politikası uygulamakta ürünün imajı yerleştikten ve belli bir pazar
payı seviyesine ulaştıktan sonra ise ürünün fiyatını arttırmaktadırlar.
6.6. Satış Sonrası Servis
Etkili bir satış sonrası servis ve müşteri desteği özellikle sofistike ve yüksek teknolojili
ürünlerde firmanın İsrail pazarındaki rekabet edebilirliğini koruması açısından çok
önemlidir. Yabancı şirketlerin yerel temsilcilerinin doğru eğitim ve teknik destek
gördüklerinden emin olmaları gerekmektedir. Bir ürünün bozulması ve tamir edilmesi
arasındaki süre bir ürünün alımı konusunda İsrailli tüketici ve şirketlerin kararını önemli
ölçüde etkilemektedir.
6.7. Ofis Kurma
Yabancı bir firma İsrail’de yabancı bir şirket
gösterebilmektedir.
ortaklık veya şube kurarak faaliyet
İsrail’de ofis kurmak isteyen yabancı bir şirketin Adalet Bakanlığı nezihindeki Ticaret
Siciline kayıt yaptırması gerekmektedir. Şirkette istihdam edilecek müdürlerin ve İsrail’deki
temsilcilerinin listesi ile birlikte şirketin kuruluş amaçlarını gösteren bir formun doldurularak
İbranice veya İbranice tercümesi ile birlikte İngilizce olarak teslim edilmesi gerekmektedir.
Şirkette görev alacak müdürlerin İsrailli olma zorunlulukları bulunmamaktadır. Ancak
İsrailli olmayan müdürler için Çalışma Bakanlığı ve Yatırımlar Merkezinden çalışma izni ile
İçişleri Bakanlığından bir çalışma vizesi alınması gerekmektedir.
6.8. Ürün Pazarlama ve Servis
Yabancı firmaların çoğu ürünlerini İsrail pazarına bir aracı veya distribütör kanalıyla
satmaktadır. Özellikle ağır sanayi ekipmanları konusunda faaliyet gösteren yabancı
firmalar ürün tanıtımı ve potansiyel müşteri bulma konusunda yerel aracılarla çalışmakta
ithalat işlemlerini ise bir başka firma kanalıyla yapmaktadır. Yabancı firmalar İsrail
pazarında gerek güvenilirlik gerek teknik yeterlilik ve satış sonrası hizmetler açısından
gelişmiş yerel temsilciler ile çalıştıkları takdirde İsrail pazarında uzun vadeli bir başarı
sağlayabilmektedir.
Hafif sanayi ürünleri ve tüketici ürünleri ihracatı yapan yabancı firmalar satışlarını yerel bir
distribütör kanalıyla yapmaktadırlar. İthalat da kendi satış organizasyonuna sahip
distribütör tarafından yapılmaktadır.
Devlet ihalelerine girmek isteyen yabancı firmaların ise genellikle yerel bir firmayla joint
venture şeklinde ortaklık kurması talep edilmektedir.
6.9. Dağıtım Kanalları
6 milyon nüfuslu İsrail’in % 25’i Tel Aviv % 15’i ise ülkenin en önemli limanı ve bir ağır
sanayi merkezi olan Haifa’da yaşamaktadır. Bu itibarla birçok firmanın merkezi Tel Aviv
veya Haifa’da bulunmaktadır. İthalatın da büyük bölümü Haifa ve Ashdod Limanları
kanalıyla yapılmaktadır.
Alışveriş merkezleri perakende satış konusunda büyük başarı sağlamıştır. Halihazırda 30
alışveriş merkezi bulunmakta olup başkalarının da yapımı planlanmaktadır.
İsrail’deki yiyecek ürünleri pazarının 11 milyar dolar hacminde olduğu tahmin edilmektedir.
Bunun %30’u ordu hastaneler oteller restoranlar ile fabrikalara işlenmek üzere hazır
hammadde olarak yönelmektedir. Dağıtım ise imalatçı ithalatçı ve toptancıların elinde
bulunmaktadır.
Tüketicilere doğrudan satışlar ise süper market ve perakende satış zincirleri tarafından
yapılmaktadır. Ülke çapında 400 süper market faaliyet göstermektedir. Gıda ürünlerinin bir
bölümü ise açık pazarlar veya manavlar kanalıyla satılmaktadır.
Yabancı firmalar genellikle ürünlerini kendi dağıtım ağına sahip aracı veya distribütörler
kanalıyla satmayı tercih etmektedirler.
6.10. Doğrudan Pazarlama
Doğrudan pazarlama İsrail’de oldukça yeni bir kavram olup kablolu TV’nin de kurulmasıyla
bazı TV kanalları yoluyla yapılmaktadır. Halihazırda ülkede tele pazarlama konusunda altı
firma faaliyet göstermektedir. Önümüzdeki dönemde doğrudan pazarlamanın %20
oranında bir büyüme kaydetmesi beklenmektedir.
Televizyon dışında önde gelen gazetelerin hafta sonu ekleri dergiler süper market ve
alışveriş merkezleri gibi yerlerde ürün promosyonu etkin pazarlama teknikleri olarak kabul
edilmektedir.
6.11. JV/Lisans
İsrail Hükümeti ortaklık veya lisans anlaşması altında yapılan üretimleri desteklemektedir.
İsrailli firmalar genellikle otomatik olarak yenilenen beş yıl süreli lisans anlaşmalarını tercih
etmektedirler. Lisans sahibine cironun %4-5’i ödenmekte olup bu oran lüks ürünler için
daha da yüksek olmaktadır. %25 oranındaki stopaj vergisi ise doğrudan kaynağında
kesilmektedir.
VII: İŞ ADAMLARININ PAZARDA DİKKAT ETMESİ GEREKENLER
7.1. Ulaşım
Türkiye’den İsrail’e ulaşım THY’nin veya İsrail Havayolu El Al’ın tarifeli uçuşları ile haftanın
her günü sağlanabilmektedir. İstanbul-Tel Aviv arası uçuş süresi iki saattir.
Tel Aviv Ben Gurion Havaalanı uluslararası nitelikteki en büyük havaalanı olup Tel Aviv’e
15 km Kudüs’e 60 km uzaklıkta bulunmaktadır. Ben Gurion Havaalanından Tel Aviv’e
ulaşım her saat başı oteller bölgesine giden shuttle servislerle tarifeli belediye otobüsleri
veya taksilerle sağlanmaktadır. Taksilerin şehir merkezine tarifeleri 60 YİŞ civarındadır.
Havaalanından Kudüs’e ulaşım ise otobüslerle taksilerle veya sherut denilen 7-8 kişilik
dolmuşlarla sağlanmaktadır.
İsrail’de şehir içi ulaşım dolmuş otobüs ve taksi ile sağlanmaktadır.Otobüs sistemi
gelişmiş olup her yere hizmet vardır ve biletler 1 dolar civarındadır. Taksiler telefonlu taksi
duraklarından çağrılabilmektedir. Tel Aviv- Kudüs arasında ulaşım merkez otobüs
terminalinden saat başı kalkan otobüsler ve dolmuşlarla (sherut) sağlanmaktadır. Ayrıca iki
şehir arasında taksi ulaşımı sabit tarife üzerinden olup yaklaşık 180-200 YİŞ’dir.
İsrail’de çok sayıda araba kiralama servisleri bulunmaktadır.Araba kiralamak için 21 yaş
üstünde olmanız ehliyetinizin bulunması yeterlidir.Ancak kiralık arabalarla Ürdün’e geçiş
yasaktır. Trafik akışı ülkemizde olduğu gibi sağdan işlemekte ve direksiyonlar solda
bulunmaktadır.Arka ve ön koltukta emniyet kemeri takma zorunluluğu olup, şehir içi 50 km
şehir dışı 90 km hızla gidilmesi gerekmektedir.Trafik ışıkları İbranice, İngilizce ve
Yunanca’dır.
7.2. Pasaport Vize ve Giriş İşlemleri
Geçerli pasaporta sahip T.C. vatandaşları için vize zorunludur. Ancak kırmızı, yeşil ve gri
pasaportlara 3 aya kadar vize gerekmemektedir. Vize İstanbul’daki Başkonsolosluktan
temin edilebilmekle birlikte iş gezileri için mutlaka davet mektubu, Türkiye’deki firmadan
bir görev yazısı ve Türkiye’deki firmanın Ticaret Oda kaydı lazımdır. İşçi vizesi için ise
İsrail Müteahhitler Birliği tarafından onaylanmış olan isim listesi, İsrail İçişleri Bakanlığı
tarafından Büyükelçiliğimize gönderilmiş, İsrail’den davet eden firmanın adına gelmiş olan
izin belgesi gerekmektedir. Turist vizesiyle İsrail’e gidip orada çalışmak isteyenler İçişleri
Bakanlığına başvurup vizelerini değiştirmek zorundadırlar. Bunların haricinde bütün vize
işlemlerinde, en az altı ay geçerli pasaport, son bir yıl içerisinde çekilmiş bir adet fotoğraf
ve bir adet vize formu gerekli evraklardır İsrail güvenlik açısından oldukça sıkı denetlenen
bir ülkedir. Bu nedenle ülkeye giriş ve çıkışlarda havaalanlarında yolculara İsrail
Havayolları görevlileri tarafından çeşitli sorular sorulmaktadır. Özellikle ülkeden çıkışta
yapılan bu işlem istisnasız herkese uygulanmaktadır. Seyahat bir iş seyahati ise görüşülen
kişilerin kartları konaklanan otelin faturası gibi belgeler alandaki görevliler tarafından talep
edilebilmektedir. Söz konusu sorgulama genellikle uzun sürdüğünden havaalanında
uçuştan en az iki saat önce olmak gerekmektedir.
7.3. Seyahat İçin Uygun Mevsimler
İsrail’e yapılacak iş ziyaretleri için özellikle Haziran-Temmuz-Ağustos gibi sıcak yaz ayları
pek uygun değildir. Diğer zamanlarda ise bayramlara ve tatil günlerine dikkat etmek
gerekmektedir.
Resmi Tatiller
2005
Tu B’Shevat (Arbor Day)
18 Ocak
Purim
2-27 Mart
Passover(Pesah)**
22 Nisan-1Mayıs
Holocaust Martyrs’ and Heroes’***
5 Mayıs
Rememberance Day(Askerleri Anma Günü)***
8 Mayıs
Independence Day (Özgürlük Günü)
11-12 Mayıs
Lag B’Omer
20 Mayıs
Jerusalem Day (Kudüs Günü)
30 Mayıs
Shavuot*
12-13 Haziran
Seventeenth of Tammuz
17 temmuz
Ninth of Av ***
14 Ağustos
Rosh Hashanah*
27-28 Eylül
Fast of Gedaliah
29 Eylül
Yom Kippur*
27 Eylül
Sukkot**
30 Eylül
Shemini Atzeret-Simchat Torah
7 Ekim
Hannukah
1 Ocak 2006
Kaynak: mfa.gov.il Israel’s Tourist Yellow Pages
*
: Ülke çapında bütün işyerleri, mağazalar ve bankalar kapalı
**
: Ülke çapında birinci ve son gününde bütün işyerleri, mağazalar ve bankalar kapalı
***
: Birçok işyeri ve mağaza kapalı
Bu tatillerin dışında Arapların çoğunlukta olduğu bölgelerde Müslüman bayramları,
Hıristiyanların çoğunlukta olduğu yerlerde Hıristiyan bayramları kutlanmaktadır.
7.4. İş Saatleri
İsrail’de dini gün olan Shabbat Cuma gün batımından Cumartesi gün batımına kadar
sürmekte olup Shabbat boyunca dini inançları açısından çalışmak yasaktır. Bu nedenle
cuma öğleden sonra ve cumartesi günleri tatildir. Pazar günü haftanın ilk iş günüdür.
Devlet Daireleri
Pazartesi-Çarşamba-Cuma
Cuma-Cumartesi
: 08.00-16.00
: Tatil
Bankalar
Pazartesi-Çarşamba-Cuma
Pazar-Salı –Perşembe
: 08.30-14.30
: 08.30-12.30/16.00-18.00
Ticarethaneler
Pazar-Perşembe
Cuma-Cumartesi
Mağazalar
Pazar-Perşembe
Cuma
: 08.00-19.00
: Tatil
:08.00-19.00
:08.00-14.00
İsrail’de bazı mağazalar öğleden sonra 13.00-16.00 arası kapalıdır.
7.5. Haberleşme
İsrail’in uluslararası telefon kodu 972’dir. Yurtiçi aramalarda şehir telefon kodlarını başına
“0” eklenmelidir. Postaneler ise, hafta içi açık olup
bütün uluslararası işlemler
yapılabilmektedir. Cep telefonları İsrail’de kullanılabilmektedir.
Belli başlı şehirlerin telefon kodları şöyledir:
Tel Aviv
:3
Kudüs
:2
Haifa
:4
Tiberias
:6
Bat Yam
:3
Nazareth
:6
Beer Sheva : 7
Netania
:9
Rehovot
:8
Ayrıca Ekim 2004 itibariyle cep telefonu numaralı yedi haneden dokuz haneye çıkarılmış ve
aşağıdaki gibi değiştirilmiştir.
OPERATÖR ESKİ NUMARA YENİ NUMARA
PELEPHONE
050
050-5
PELEPHONE
051
050-7
PELEPHONE
056
050-6
PELEPHONE
068
050-8
CELL COM
052
052-2
CELL COM
053
053-3
CELL COM
058
052-8
CELL COM
064
052-4
CELL COM
065
052-5
PARTNER
054
054-4
PARTNER
055
054-5
PARTNER
066
054-6
PARTNER
067
054-7
MINS
057
057-7
7.6. Diğer Yararlı Bilgiler
Para: İsrail’in Para Birimi Yeni İsrail Şekeli (YİŞ) olup banknotlar 20, 50, 100 ve 200’lük
birimler halinde madeni paralar ise 1, 5, 20 YİŞ’lik birimler halinde basılmaktadır. Ayrıca 1
YİŞ=100 Agorot(ag) olup 10 ve 50’lik madeni paralar şeklinde dolaşıma sunulmaktadır.
Döviz Büroları: Bankalarda otellerde ve özel döviz bürolarında belli oranlarda komisyon
alınarak para değişimi yapılmaktadır.Döviz bozdururken piyasa durumunun
araştırılmasında yarar vardır.
Katma Değer Vergisi: İsrail’de %17 KDV oranı uygulanmaktadır. 50 dolar ve üzeri
alışverişlerde mağazadan alınan form ve fatura ile birlikte havaalanında katma değer
vergisi geri alınabilmektedir.
Yerel Zaman : İsrail ile Türkiye aynı zaman diliminde yer aldıkları için aralarında saat farkı
yoktur.
Elektrik
: Elektrik 220 volt AC olup elektrik prizleri üç girişlidir ancak çift girişli prizlere
uymaktadır.
Ölçü Sistemleri:
Uzunluk
Ağırlık
Derece
Elektrik Akımı
: Metre
: Kilogram
: Santigrat
: Amper
Bunların dışında alan hesaplarında dunam denilen ölçü birimi kullanılmaktadır. 1
Dunam=1000 m2 veya yaklaşık 0, 23 hektardır.