Karabağ (Լեռնային Ղարաբաղ

Tarihten günümüze Artsakh (Արցախ), Dağlık
Karabağ (Լեռնային Ղարաբաղ), Nagorny Karabagh
Armenian on web
Ardaşes S./HOCASARYAN
03 Mart 2013
http://team-aow.discuforum.info/t14074-Tarihten-g-n-m-ze-Artsakh-Da-l-k-Karaba-NagornyKarabagh.htm#p49737
(Not : link açılmazsa kopyala/yapıştır uygulayın)
Sunuş
1 – Önsöz
2 - Etiomolji : Artsakh, Karabagh, Yukarı-Karabağ, Dağlık-Karabağ
3 - Coğrafya
4 - Tarih - Ilk çağ
5 - Hristiyanlığın kabulu
6 - Orta Çağ
7 - XX ci yüzyıldan sonra
8 - Günümüzdeki çatışmalar
9 - Dağlık Karabağ’ın Bölgesel dağılımı
10 - Dağlık Karabağ Cumhuriyeti
(Լեռնային Ղարաբաղ Հանրապետություն - Lernayin Garabaği Hanrapetutyun)
11 – Sembol
12 – Ek linkler (Hocalı olayları)
~1~
1 - Önsöz
Günümüzde pek çok devlet ve kurumun gündeminde olan bu konuyu, çarptırılmış
açıklamalara bir alternatif olarak hazırladım. ‘Kuşkulu’ açıklamalara yer vermediğim gibi,
ulaşabildiğim kaynaklar her düşünürün erişebileceği verilerdir; ulaşamadıklarımı ise
bibliografya olarak vermekle yetindim. Şüphesiz başka araştırmacılar saydığım resmi veya
gayrı resmi belgelere eklenti getirecektir. Günden güne yenilenen, çeşitli yöntemleriyle,
belgelere ulaşabilmenin Altın Çağ’ını yaşadığımız yüzyılımızda, yazılı, sözlü bilgiler sonsuz
olmasalar da çoktur. ‘ Sağlıklı’ bir sonuca varılabilinmezse bile çelişkili noktalar konunun
önemini ortaya koymaktadır,. Bu da insan oğlunun tarihinin zenginliğini gösterir.
Ermenilerce Artsakh olarak bilinen Dağlı Karabagh, Sovyet dönemine, hatta sonrası
işgallere, göçlere rağmen Libaridian’ın da yazdığı gibi ermeniliğini sürdürmektedir. (1)
Çoğu kez Stalin’in bu gölgeyi Azerilere bıraktığı öne sürülür. Oysa ki Garbis Armen bunun
Lenin tarafından da istediğini ve Atatürk’ü Stalin safhında görmeyi arzuladığını yazmıştır.
Lenin politikası Ermeni toprakları olan Akhalkalakh, Nakhitchevan, Kars, Ardahan başka
devletlere dağıtılmaya sebep olmuştur. (2)
Bu yazıda kısmen çeşitli dillerden tercümelerimle, Wikipedia’dan ve diğer kaynaklardan
faydalanılmıştır.
---------------------------------------------------------------------------------------------------
1- Gerard J. Libaridian, ed., The Karabagh File, Cambridge, MA, Zoryan Institute, 1988; Christopher J. Walker,
Armenia: The Survival of a Nation, 2nd edition, New York, St. Martin's Press, 1990; and Yuri Rost, Armenian
Tragedy: An Eye-Witness Account of Human Conflict and Natural Disaster in Armenia and Azerbaijan, with a
forward by Andrei Sakharov, New York, St. Martin's Press, 1990. Rost's pro-Armenian account of NagornoKarabagh's attachment to Azerbaijan, seems to be the most revealing to date. See Appendix A
2- Garbis Armen, "The Loss of Armenian Territories 1920-1923: Confidential Letter to Lenin Confirms the
Political Motives Behind the Most 'Intolerable' Treaty in History," Armenian Life Weekly, March 28, 1990, pp.
22-23.
~2~
2 - Etiomolji : Artsakh, Karabagh, Yukarı-Karabağ, DağlıkKarabağ
Artsakh (Արցախ ) kelimesi kaynağını, Artaxiade hükümdarı ve Ermeni Kralı (1) Artaxias
‘den almaktadır. Halk geleneğinde ise « Ar » «Ար » = Aran ve tsakh (ցախ) = orman, bahçe
kelimelerinden türemiştir i.e. ilk Ermeni soylu kişi, hanedan (nakharar) olan « Aran
Sisakyan (2) bahçeleri ». Առանի ծառաստան (3)
Artsakh aynı zamanda Ermenistan Krallığının (4) onuncu vilayetidir ve karşılığı Yukarı
Karabakh (5) bölgesine eş değerdir.
Ermeni tarihçilerinden Moiz Khorenatsi (Մովսես Խորենացի 410 - 490) (5) ve Moiz
Kaghankatvatsi (Մովսես Կաղանկատվացի) (7) Aran adıyla anılan Artsakh, ermeni patrikleri
ve krallarının atalarıı, i.e. Hayk ve Aram, sayılan Aranşahik’lerin memlekti olduğunu
yazmışlardır. (8) Stépanos (Étienne) Orbélian (Ստեպանոս Օրբելյան ; ca. 1250 1303/1305) Bu konuda açıklık getirmiştir. (9)
Karabagh ise kaynağını Turc ve Perslerden almaktadır ve XIII cü yüzyılda görülmektedir :
kara bahçe (kara = siyah, bagh = bahçe) (10)
Nagorny Karabagh (Нагорный Карабах), nagorny=yüksek, dağ, adlandırması sovyet rejimi
esnasında görülmektedir. Ne Ermenistan ne de Azerbayjan bu adlandırmayı artık
kullanmamaktadırlar.
Günümüzde kullanılan adlandırmalar şöyledir :
·
·
·
Ermenice : Լեռնային Ղարաբաղ (Lernaïn Gharabagh), Artsakh (Արցախ )
Rusca : Нагорный Карабах (Nagorny Karabah)
Azerice : Dağlıq (montagneux) ou Yuxarı (haut) Qarabağ
------------------------------------------------------------------------------------------------------
1-(en) David M. Lang, The Armenians: a People in Exile, Unwin, Londres, 1988 (ISBN 0-0440-0289-9), p. x
2- (hy) Shahen Mkrtchyan, Trésors de l'Artsakh, Tigran Mets, Erevan, 2000, p. 10
~3~
3-10- Շահեն Մկրտչյան, «Արցախի գանձերը», Երևան 2000 - Տիգրան Մեծ հրտ., էջ10
4- Gérard Dédéyan (dir.), Histoire du peuple arménien, Privat, Toulouse, 2007 (ISBN 978-2-7089-6874-5),
p. 43.
5-(en) Sergei Gradirovski et Neli Esipova, « Gallup Exclusive: Conflict in the Caucasus — New Surveys on
Azerbaijan-Armenia [archive] » sur Harvard international Review. Consulté le 18 janvier 2009.
6- http://fr.wikipedia.org/wiki/Mo%C3%AFse_de_Khor%C3%A8ne
7- (en) Agop J. Hacikyan (dir.), The Heritage of Armenian Literature, vol. II : From the Sixth to the Eighteenth
Century, Wayne State University Press, Détroit, 2005 (ISBN 0-8143-3221-8), p. 171-172
8- en) The History of the Caucasian Albanians: by Movsēs Dasxuranc'i, trad. Charles Dowsett, Oxford University
Press, Londres, 1961 (ASIN B0014RJGXA), p. 3-4, 7, 24
9- (en) The History of the Caucasian Albanians: by Movsēs Dasxuranc'i, trad. Charles Dowsett, Oxford
University Press, Londres, 1961 (ASIN B0014RJGXA), p. 3-4, 7, 24.
10- (hy) Ulubabyan, Bagrat. Karabagh (Ղարաբաղ). The Soviet Armenian Encyclopedia, vol. vii, Yerevan,
Armenian SSR, 1981 p. 26
3 - Coğrafya
Artsakh, Kuzey-Doğu’da Yüksek Ermeni Platosu’nun (1) (Հայկական լեռնաշխարհ ), Doğu’da
coğrafyacı Anania Şirak’ın Ermeni Krallığının onikinci vilayeti olduğunu yazdığı Utik
(Ուտիք), Güney Batı’da Araks Nehiri ile sınırlanan Siuni’i (2) ve Sevan gölünün Güney Doğu
kıyılarına kadar olan bölgeyi kapsar ve yaklaşık 11 528 km² yüzölçümü vardır. (3) Yunan
cografyacı Strabon ve I.Ö. VI yüzyıl Ermeni Tarihci Movses Khorenatsi Outik ile Artsakh’ın
Ermenistan’ın Doğu sınırını teşkil ettiğini yazmışlardır.
Oniki Kantondan meydana gelmektedir. (4)
1. Myus Haband ; 2. Vaykunik ; 3. Berdadzor ; 4. Mets Arank ; 5. Mets Kuenk ; 6. Harşlank ;
7. Mukhank ; 8. Piank ; 9. Parsakank ; 10. Sisakan Vostan ; 11. Qusti Parnes ; 12. Koght.
~4~
Bu coğrafi bölge etnik geçmişi hakkında kesin bilgiler olmakla beraber Armen’lerin (ProtoErmeniler Artsakh’a I.Ö. VII – I.Ö. II ci yüzyılları arası olabileceği iler sürülmektedir. (5)
Halkı Batı Ermenicesi bir dialek (Artsakhian –Halen Yukarı Karabagh’da konuşulur)
konuşduğunu Stepanos Syunetsi yazılarında belirtmiştir. (6) XII ci yüzyılda Artsakgh
Krallığı’nı kuran Dizak’lılarla birleşen Koght’ların asıl yerlileri olduğu düşünülmektedir. (8)
Ermeniler her zaman çoğunluğu teşkil etmişlerdir. (9)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------1- (en) Robert H. Hewsen, « The Meliks of Eastern Armenia: A Preliminary Study », dans Revue des
Études Arméniennes, IX, 1972, p. 255-329.
2- (en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 9780226332284), p. 63
3- (hy) Suren Yeremyan, Armenia according to « Askharatsoyts », Erevan, 1963, p. 41
4- (en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 9780226332284), p. 100-103
5- (en) H. Papazian, sur Encyclopedia Iranica. Consulté le 18 janvier 2009.
(en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 9780226332284), p. 58
6- (en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 9780226332284), p. 100-103.
7- Proto-Ermeniler, Colin Renfrew teorisine göre Frigyalı’lardan ayrılan bir kolun Frat nehri boyunca
ilerleyip bugünkü Malatya’ya yerlşmişler ve bugünkü Anadolu, Ermenilerin ve Indo-European grupun
beşiği olduğudur. Cf; Wikipedia: (fr) Arméniens
8- (en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 9780226332284), p. 118-121.
9- Patrick Donabédian, Claude Mutafian, Artsakh : histoire du Karabakh, Sevig Press, 1991, 174p., (ISBN
2-909-00200-4)
4 - Tarih - Ilk çağ
Bölgede yapılan arkeolojik kazılarda, I.Ö. 800 yıllarında Urartu, Asur ve Med’lerin ataları
Mini’lerin izlerine rastlanmıştır. I.Ö. VI cı yüzyılda Urartuların çöküşüyle (1) Proto-Armenler
Artsakh ve Koura –Kafkasya ve Küçük Kafkasya- bölgesine yerleşirler. (2) Med’lerin ve
daha sonra da Akemenid’lerin –Pers Imparatorluğu’nun ataları- boyundurluğu altına
geçmiştir.
Artsakh I.Ö. 189 traihlerinde Siuni ve Utik bölgeleriyle beraber Ermenistan Kırallığı’na (3)
katılmışlardır. Daha sonra Ermeni Arşagunilerin çöküşünden sonra, 387 yılında, Bizanslılar
ve Persler Ermenistan’ı ikiye bölerler. Albanie (Աղվանք – Aghvank) (4) , kontrolüne
geçmiştir(5). 821 yılında ise Ermeni Sahl Smpadyan Khaçeni hükümdarlığını kuracaktır. Bu
prenslik 1000 yıllarında Artsakh Krallığı adını alacak Doğu Ermenistan krallığına
dönüşecektir. (6) Daha sonra Ermeni hükümdarlıklarından olan ve Gandzasar Manastırı’nı
(Գանձասարի վանքը ) kuran Hasan Jalalyan (Հասան-Ջալալյաններ ) (7) Prensliği idaresine
geçer. (8)
IV cü yüzyılın ikinci yarısıda Roma Imparatorluğu yanında Ermeniler Sasani’lerle Ermeni
Krallığının her iki devlet arasında paylaşılmasına kadar savaşırlar. Artsakh Sasani
hükümdarlığı altına girer. (9) 451 de Avarayr savaşından sonra bir kısım soylu Ermeniler
Artsakh’ın erişilmesi güç dağlık bömgesine yerleşirler. (10)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------1- Robert H. Hewsen, "Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians", in
Thomas J. Samuelian, ed., Classical Armenian Culture: Influences and Creativity. Pennsylvania:
Scholars Press, 1982
2- Encyclopedia Iranica. Armenia and Iran.
3- (en) David M. Lang, The Armenians: a People in Exile, Unwin, Londres, 1988 (ISBN 0-0440-0289-9),
p. x
~5~
4- (en) V. Minorsky, Caucasica IV. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of
London, Vol. 15, No. 3. (1953), p. 504
5- Robert H. Hewsen, "Ethno-History and the Armenian Influence upon the Caucasian Albanians", in
Thomas J. Samuelian, ed., Classical Armenian Culture: Influences and Creativity. Pennsylvania:
Scholars Press, 1982.
6- (en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 9780226332284), p. 118-121
7- (Armenian) Ulubabyan, Bagrat. «Հասան-Ջալալյաններ» (Hasan-Jalalyan Family). Soviet Armenian
Encyclopedia. vol. vi. Yerevan, Armenian SSR: Armenian Academy of Sciences. 1980, p. 246
8- Bournoutian, George A. (2006). A Concise History of the Armenian People. Costa Mesa, CA: Mazda.
pp. 87-88. ISBN 1-5685-9141-1.
9- (en) Marie-Louise Chaumont, « Albania [archive] » sur Encyclopedia Iranica. Consulté le 18 janvier
2009
10- Yéghichê, Histoire de Vartan et de la guerre des Arméniens, chapitre VII [lire en ligne [archive] (page
consultée le 18 janvier 2009)]
5 - Hristiyanlığın kabulu
IV cı yüzyılda Ermeni Krallığının Hristiyanlığı kabulünde, Agathange (Ագաթանգեղոս Ve yy
ermeni tarihçi) Krikor Lusavoriç’e (Grégoire Ier l'Illuminateur Գրիգոր Լուսաւորիչ 260 - 328)
eşlik eden 12 Ermeni prensliklerinden Zotek’in Aran sülalesinden olduğunu yazar. (1)
Böylece Artsakh bölgede hristiyanlığın merkezi haline gelir. Gregoir’ın torunu Vratanes’in
ikiz çocuklarından Grigoris (Krikoris) 15 yaşında erkek kardeşi Husik’in tarafından
Artsakh’ın Katolikos’u ünvanına yükseltilir. (2) Öldürülünce naaşı Amaras kilisesine
yerleştirilir. (3) V ci yüzyılda Artsakh’da Hristiyanlık gelişir ve Mesrop Maştots burada ilk
Ermeni okulunu açar. (4)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
~6~
1- Agathange, Histoire du règne de Tiridate et de la prédication de saint Grégoire l'Illuminateur, chapitre
XII, CXII [lire en ligne [archive] (page consultée le 18 janvier 2009)].
2- Moïse de Khorène justifie cette intronisation précoce par le fait que « Salomon avait régné sur Israël
dès l'âge de douze ans ».
3- Fauste de Byzance, chapitres V et VI [lire en ligne [archive] (page consultée le 18 janvier 2009)].
4- (en) Frank Viviano, « The Rebirth of Armenia », dans National Geographic, mars 2004;
Moïse Kaghankatvatsi, Histoire de l'Aghbanie, livre I, 18
6 - Orta Çağ
Artsakh Ermeni uygarlığı temelleşir. 498’de Aghven (günümüzde Mardakert) bölgesinde
Ermeni prensleri ve kilisenin ileri gelenleri köylü, soylu ve din adamları arasında bir
anayasa yürürlüğe girer. (1)
VII – IX yüzyılları arasında Kafkasya’da Halifelik idaresi kabul edilmesine karşın, VII ci
yüzyılda Artsakh prensleri Siuni (2) lerin hükümdarlığı etkisinde kalmışlardır. Siuni’ler
(Սյունիներ, Syuniner), Sisakyan (Սիսակյաններ, Sisakyaner — ataları Sisak isminden gelir)
veya Haykides (Hayk’a bağlı olduklarından), III cü yüzyıl sonlarında Siuni’yi idare eden
soylu bir Ermeni ailesidir. (3)
IX cu yüzyılda Sahl Smbatian (erm. Սահլ Սմբատյան Եռանշահիկ ; arab. Sahl ibn Sunbat (4)
ya da Sahl ibn Sunbat al-Armaniyy (5), ? - 855) ve Esayi Abu-Muse adlı iki Ermeni prens,
Araplara karşı ayaklanarak Artsakh’da Katchen ve Dizak adlı iki ayrı prenslik kurarlar.
Khatchen (Խաչենի իշխանություն) sülalesi Artsakh’ı XIX cu yüzyıla, Rus Imparatorluğu’na
katılana kadar idare ederler. (6) Siuni’ler Karabagh’ı idare eden yedi Melikler topluluğudur
(Մելիք= prens arabca kral anlamına gelir). (7)
Türk ve Pers hükümralığına rağmen Artsakh devamlı özerk idaresini sürdürmüştür. (8)
Çevre devletleri tarafından Karabagh’ın stratejik önemi büyük olmuştur. 1804-1813 PersRus savaşı ve Gülistan (Karabagh) ve onu takip eden Türkmençayı andlaşmalarından sonra
Rus Imparatorluğuna geçer. Imparatorluk ilk zamanlar Melik yani Khatcheni idaresini
resmen Kabul etmesine rağmen (9) daha sonra bu idareyi eritir ve Yakın Doğu’daki
Ermenistan’ı tamamiyle hakimiyeti altına alır.(10)
----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1- Moïse Kaghankatvatsi, Histoire de l'Aghbanie, livre I, 26.
2- Gérard Dédéyan (dir.), Histoire du peuple arménien, Privat, Toulouse, 2007 (ISBN 978-2-7089-68745), p. 221.
3- Cyrille Toumanoff, Manuel de Généalogie et de Chronologie pour le Caucase chrétien (Arménie, Géorgie,
Albanie), 1976 [détail des éditions], p. 226-235 ;
René Grousset, Histoire de l'Arménie des origines à 1071, 1947 [détail des éditions], p. 643.
4- (en) Charles J. F. Dowsett, « A Neglected Passage in the History of the Caucasian Albanians », dans
Bulletin of the School of Oriental and African Studies, vol. 19, n° 3 (1957), p. 463
5- (ru) Al Masudi, Meadows of Gold and Mines of Gems. vol VIII
6- (en) Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas, University of Chicago Press, 2001 (ISBN 9780226332284), p. 118-121.
7- Գյուլիստան, Ջրաբերդ, Խաչեն, Վարանդա և Դիզակ : Cyrille Toumanoff considère que les mélikats du
Karabagh sont au nombre de cinq plus les dynastes de Tzar. Gérard Dédéyan en compte sept en y
ajoutant Tzar et Gardam
8- Robert H. Hewsen. "The Meliks of Eastern Armenia: A Preliminary Study." Revue des Études
Arméniennes. NS: IX, 1972, pp. 255-329
9- Robert H. Hewsen, Russian-Armenian relations, 1700-1828. Society of Armenian Studies, N4,
Cambridege, Massachusetts, 1984, pp. 37-49
10- Robert H. Hewsen, Armenia: A Historical Atlas. The University of Chicago Press, 2001, pp. 119-121,
163-164
Robert Hewsen, "The Meliks of Eastern Armenia: II." Revue des Études Arméniennes. NS: X, 1973-1974,
pp. 281-303
~7~
7 - XX ci yüzyıldan sonra
1917 Ekim Devriminden Rusya imparatorluğu yıkılır ve Bolşevikler idareyi ellerine geçirirler.
Kafkasya’nın üç milletleri, Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan bağımsızlıklarını ilan
ederler ve Kafkasya Federal Demokratik Cumhuriyetini kurarlar. Üç ay sonra
feshedilecektir. ( 3) Daha sonra Ermeniler ile Azeriler arasında çatışma başlar. 1918 yılında
Ermenistan ve Azerbaycan bağımsızlıklarını ilân ettikten sonra Azeri hükümeti Zangezur
(Syunik bölgesi), Nakihitçevan ve Karabağ üzerinde hak etmeye başlar. Eylül 1918’de
Enver Paşa tarafından gönderilen Nuri Paşa komutasındaki Kafkas İslam Ordusu bölgeye
girdi. Mondros Mütarekesinin ardından İngilizler tarafından geçici olarak işgal edilir. 24
Temmuz 1923’te Özerk Bölge ilan edilir.
Bolşevikler 1920 yılında Ermenistan idaresini ele alıp Ermenistan Sovyet Sosyalist
Cumhuriyeti’ni kurarlar. (1) Stalin başkanlığındaki Bolşevik Merkezi komitesi Yukarı
Karabagh’ı 5 Haziran 1921 de Azerbaycan Sovyet Sosyalist Cumhuriyetine bağlar. 1923
yılında Özerk Yukarı Karabağ (Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզ) adını alır. Bu tarihte
halkın 94%’si Ermenidir.
« 16 Mart 1921 tarihli Moskova ve 13 Ekim 1921 tarihli Kars antlaşmalarının ödülü olarak
Ermenistan Türkiye sınırında bulunan Nahçıvan, Azerbaycan’a bağlı özerk (otonom) bölge
olarak tanımlandı. O tarihlerde Nahçıvan’ın nüfusunun yüzde 85’ini Azeriler, yüzde 15’ini
Ermeniler oluşturduğu için Ermeniler karara itiraz etmediler. Bir ay sonra, Bolşevikler
Zengezur bölgesinde Taşnaklar tarafından yönetilen milliyetçi bir Ermeni direnişi ile
~8~
karşılaşıp, Zengezur’u Ermenistan’la Azerbaycan arasında paylaştırınca da ses çıkarmadılar.
Çünkü Ermenistan ve Azerbaycan arasında imzalanan 12 Haziran 1921 tarihli deklarasyonla
Dağlık Karabağ, Ermenistan Sovyet Cumhuriyeti’ne bağlanmıştı.
Ancak sadece üç hafta sonra, 5 Temmuz 1921’de, Rusya Komünist Partisi Kafkasya
Bürosu’ndan Stalin, Kirov, Orconikidze, Nerimanov gibi bir dizi önemli şahsiyetin katıldığı
toplantıda yine fikir değiştirildi ve Dağlık Karabağ bu sefer Azerbaycan’a bağlı özerk bir
bölge olarak tanımlandı. Dahası bölgenin sınırları çizilirken, Dağlık Karabağ’ın Ermenistan’la
fiziki ilişkisini kesmek için Laçin bölgesi Azerbaycan’a bırakılmıştı. Üstüne üstlük, 24
Temmuz 1923’te Dağlık Karabağ’ın Azerbaycan’a bağlı olduğu bir kez daha tekrarlanınca
(tek değişiklik başkentin Şuşa, değil Hankend olmasıydı) Ermeniler büyük hayal kırıklığına
uğradılar. Öyle ki, 1927’de, aralarındaki siyasi ayrılıkları bir yana bırakan Taşnaklar,
Menşevikler ve Sosyal Devrimciler, Dağlık Karabağ’ı Ermenistan’a bağlamak için
Moskova’ya başvurdular ancak destek bulamadılar. Stalin’in bu çözülmemiş sorunu, iki
tarafa da müdahale etmek için kullanmayı düşündüğü anlaşılıyordu. » (2)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1- Anahide Ter Minassian, La République d'Arménie, 1918-1920, Bruxelles, 1989, p. 226-229.
2- Ayşe Hür, Paylaşılamayan ülke: Dağlık Karabağ, Taraf 19.04.2009 http://www.taraf.com.tr/makale/5118.htm
3- (en) Thomas de Waal, Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War, New York
University Press, New York, 2003 (ISBN 0-8147-1945-7).
8 - Günümüzdeki çatışmalar
1-
2-
1 - Karabağ Uzlaşma Komitesi (Azeri ve Ermeni dinî liderler ve büyüklerden ibaretti, 1918)
2 - Şuşa'nın alınışını kutlayan Ermeni bir tabur (Şuşa Katedrali'nin önünde, 1992)
Ermenistan ve Azerbaycan SSC ‘leri arasındaki Yukarı Karabağ anlaşmazlığı 1987 yılında
başlar, 1989 yılında Azerbaycan parlamentosu kararıyla bölgenin özerkliği kaldırılır ve 1991
yılında gerçek bir savaşa dönüşür.
Birleşmiş Milletlerin yapmış oldukları çağırımlar dondurulur. 12 Haziran 1988 tarihinde
Mikhaïl Gorbatchev’in sosyal ve ekonomik reformlar içeren Perestroyka'sından yararlanıp,
Özerk Karabağ, birlikten ayrıldığını açıklar. 1989 yılında yapılan nüfus sayımında
Azerbaycan’da 150.000 Ermeni yaşamaktadır.
15 Haziran 1988 tarihinde Azerbaycan Yukarı Karabağ’ı kendi topraklarına kattığını ilan
eder. Aynı yıl, Azerbaycan ve Ermenistan’da şiddet hareketleri ve cinayetler başlar.
Ermenilere karşı sürdürülen kovma ayaklanmaları 27 Şubat 1988de Sumgait’de (1) ve
1990 yılında Baku’da yüzlerce Ermeninin Azeri asekeri kuvvetleri tarafından öldürülmesine
yol açar.
~9~
1991 yılında URSS’in parçalanması ile Ermenistan ve Azerbaycan bağımsızlıklarını ilan
ederler. Aynı zamanda, 2 Ağustos 1991 tarihinde de Yukarı Karabağ’da , yaptığı bir
referandum neticesinde bağımsızlığını ilan eder. Bu Azerbaycan’a bağlı Özerklik statüsünün
de iptali anlamına gelir. Fakat Baku yetkilileri, hükümranlıklarını sürdürmek için Yukarı
Karabağ’a silahlı kuvvetlerini yollar. 1990-1992 yılları arasında Azerbaycan’ın baskısı
yüzünden insani bir facia yaşanır. Ermeniler örgütlenerek ve Ermenistan’ın da yardımı ile
Azerileri geri püskürtürler. Çatışmalar karşılıklı Hocalı (2), Maraga (3) gibi kıyımlara
dönüşür.
Bu olaylar ve Ermenistan’ın Yukarı Karabağ’a yardımı 1993 yılında Birleşmiş Milletlerin
Güvenlik Konsey’inin dört kararı ile sonuçlarnır. (4)
1994 yılında ise varılan ateş-kes sonucu anlaşmazlıkları gidermek amacı ile Minsk Grubu
dahilinde Fransa, Rusya ve A.B.M. eş başkanları yüklenirler. 24 Mart 1992 tarihinde Avrupa
Güvenlik ve Işbirliği Kurulu -Organisation pour la sécurité et la coopération en Europe
(OSCE)- Helsinki’de Minsk Grubunu Karabağ’a bir çözüm için görevlendirir. Fransa, Rusya,
ABD eşbaşkanlıkları yanında gruba Almanya, Bielorusya, Finlandya, Italya, Hollanda,
Portekiz, Isveç, Turkye, Ermenistan ve Azerbaycan da dahildirler. (5) Bu savaşı sona
erdiren ateşkes antlaşması 1994 yılında Bişkek kentinde imzalanır.
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------1- Armenian on web, http://team-aow.discuforum.info/f141-Sumgait-ve-Hocal.htm
2- Armenian on web, http://team-aow.discuforum.info/t2946-Hocal-olaylar-Les-evenements-deHodjal.htm
3- Armenian on web, http://team-aow.discuforum.info/f134-Haut-Karabagh-Artsakh-NagornyKarabakh.htm
4- Résolutions du Conseil de sécurité des Nations unies 822 (1993) [archive], 853 (1993) [archive], 874
(1993) [archive] et 884 (1993) [archive]. Consultés le 11 octobre 2007
5- (en) U.S. Department of State — OSCE Mission Survey: Minsk Process
9 - Dağlık Karabağ’ın Bölgesel dağılımı
~ 10 ~
Artsakh (Karabağ) 7 bölgeden ve başkenti Stepanakert (Ստեփանակերտ) ile 8 idari
bölümden oluşmaktadır ; Stepanakert’in özel bir statüsü vardiır . (1)
1. Şahumian - Շահումյան (Վայկունիք); 2. Mardakert - Մարդակերտ (Ջրաբերդ); 3. Askeran Ասկերան (Խաչեն); 4. Martouni - Մարտունի (Վարանդա); 5. Hadrout - Հադրութ (Դիզակ);
6. Şuşi - Շուշի; 7. Kaşatağ - Քաշաթաղ ; ve Stepanagerd (Stepanakert) - Ստեփանակերտ
Idari dağılım (4):
Vilayetler
Stepanakert
Askeran
Hadrut
Mardakert
Martuni
Şahumian
Şuşi
Kaşatağ
Nüfus (2010)
52,300
17,700
12,400
19,600
23,000
3,800
5,100
7,800
Yüzölçümü (km²)
25.7
1196.3
1876.8
1795.1
951.2
1829.8
381.3
3376.6
~ 11 ~
Stepanakert, Orta çağa ait Ermeni kaynaklarında Vararakn (Վարարակն, hızlı şelale) olaral,
Azeri kaynaklarında ise 1847 tarihinde Khankendi olarak rastlanmaktadır. Şehir 1917
yılında Eylül ihtilalinden sonra kurulmuş ve Stepanakert adını Stepan Chahoumian anısına
saygı olarak almıştır. 1991Azerbaycan bağımsızlığından sonra azerileştirme girişimleri
sonucunda adı Khankendi olarak değiştirilmiştir. Savaş öncesi 70.000 olan nüfusu 1992
yılında 50.000 olarak değerlendirilmiştir. 9 Mayıs 1992 tarihinde Şuşa’nın kurtuluşu ile bu
kente yapılan yaylım ateşler ve hava saldırıları sona ermiştir. (3)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------1- http://census.stat-nkr.am/nkr/1-4.pdf
2- Population de RHK : http://www.stat-nkr.am/2000_2006/05.pdf
3- (en) James Carney, « Former Soviet Union: Carnage in Karabakh » [archive], dans TIME Magazine, 13
avril 1992. Consulté le 18 août 2008.
4- Wikipedia http://fr.wikipedia.org/wiki/Divisions_administratives_du_Haut-Karabagh#cite_note-1
10 - Dağlık Karabağ Cumhuriyeti
(Լեռնային Ղարաբաղ Հանրապետություն - Lernayin Garabaği Hanrapetutyun)
Başkent
Stepanakert, 39°52′N, 46°43′E
Bayrağı
Resmi dil(ler)
Ermenice (1)
Hükümet
- Devlet Başkanı
Başkanlık sistemi
Bako Sahakyan (Բակո Սահակյան), 2007
- Başbakan
Arayik Harutyunyan (Արայիկ Հարությունյան), 2007
Millet Meclisi
33 vekil, 5 sene süreli
Bağımsızlık
- Referendum
- İlan
- Tanınma
10 Aralık 1991
6 Ocak 1992
Yok
Yüzölçümü
- Toplam
11458.382 km²
Nüfus
- 2010 yılında
141,400[2] (12,02/km².)
Para birimi
Din
Seçmen yaşı
Ermeni dramı (AMD)
Ermeni Apostolik Kilisei (Հայ Առաքելական Եկեղեցի)
18 yaş
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------1 - Anayasaya göre "Diğer dillerin halk arasında konuşulması hakkında herhangi bir sınırlama yoktur"
~ 12 ~
11 - Sembol
Hrair Khatcherian, Artsakh: A Photographic Journey, ISBN 0-9697620-0-7, p. 49
"Biz Bizim Dağlarımızdır"
Sargis Baghdasaryan'ın eserlerinden "Biz Bizim Dağlarımızdır" (Menq Enq Mer Sarere /
Մենք ենք մեր սարերը) Stepanakert'te bulunmaktadır.(1) Bu anıt bağımsız Dağlık Karabağ
Cumhuriyeti'nin semboli olarak geniş ölçüde kabul edilmektedir. Süngertaşı kayasından
yapılan yaşlı erkek ve kadın, Karabağ'ın dağ halkını temsil etmektedir. Doğu Ermenice'de
"Nine ve Dede" (Tatik yev Papik / Տատիկ և Պապիկ) olarak adlandırılmaktadır.
12 – Ek linkler (Hocalı olayları)
Onların gösterdiği Hocalı değil
http://team-aow.discuforum.info/t10533-Hocal-katliam-Semih-Idiz.htm
Hocalı “olaylarının” çarptırılmış tartışmasız fotografları.Işte gerçek!
http://team-aow.discuforum.info/t1045-Hocali-ve-Maragha.htm
Hocalı olayları - Les événements de Hodjalı
http://team-aow.discuforum.info/t2946-Hocal-olaylar-Les-evenements-de-Hodjal.htm
~ 13 ~