sanal mobil şebeke hizmeti

SANAL MOB L EBEKE H ZMET
MOBILE VIRTUAL NETWORK SERVICES
Levent ÇANKAYA1
Telekomünikasyon Kurumu, Lisans ve Sözle meler Dairesi Ba kanlı ı, Ankara
1
e-posta: [email protected]
Özet
Bu çalı mada, Sanal Mobil ebeke letmecili i
(Mobile Virtual Network Operators – MVNO)
kavramı üzerinde durulmakta ve MVNO kavramı
üzerine farklı otoritelerin getirmi oldu u çe itli
tanımlar verilmektedir. Daha sonra ise
MVNO’ların mevcut ebeke i letmecilerinin
ebekelerini kullanabilme yolları ve ne tür
i letmecilerin MVNO olmak isteyebilecekleri
irdelenerek
yeni
nesil
hizmetlerin
yaygınla masıyla birlikte MVNO’ların mobil
telekomünikasyon
pazarındaki
etkilerinin
giderek artaca ı vurgulanmaktadır.
Bu ba lamda, hizmete
dayalı rekabet
çerçevesinde mobil pazarda yer almak isteyecek
çe itli hizmet sa layıcıların ve MVNO’ların
mobil telekomünikasyon pazarına yeni bir soluk
getirebilecekleri
ve
yeni
açılımlar
kazandırabilecekleri dü ünülmektedir.
Anahtar sözcükler: Yeni nesil hizmetler,Mobil
telekomünikasyon pazarı, Sanal mobil ebeke
i letmecileri
Abstract
In this study, the concept of Mobile Virtual
Network Operator (MVNO) is considered in
detail and several definitions about MVNO
concept that are defined by different authorities
are given. Afterwards, it is investigated that how
MVNOs can use the networks of current mobile
network operators and what kind of operators
are willing to operate as MVNO operators.
Besides, it is also emphasized that the effects of
MVNOs are tending to augment in line with the
widespread use of new generation services.
In this context, it is regarded that several service
providers and MVNOs, which are willing to take
place in mobile market in accordance with
service oriented competition, can breathe new
life into mobile telecommunication market.
1. G R
Yeni Nesil Hizmetlerin yaygınla masıyla
birlikte mobil veri hizmetlerinden elde edilen
gelirlerin hem telekomünikasyon kökenli hem
de
telekomünikasyon
kökenli
olmayan
i letmeciler açısından en heyecan verici gelir
kaynaklarından biri olaca ı tahmin edilmektedir.
Özellikle, büyüyen Avrupa mobil pazarının itici
güçlerinin, muhtemelen veri hizmetleri ve
geli mi katma de erli hizmetler olaca ı
dü ünülmektedir [1]. Ancak, katma de erli
telekomünikasyon hizmetlerinden elde edilmesi
beklenen söz konusu gelirlerin tamamının
MNO’lar (Mobile Network Operators - Mobil
ebeke letmecileri) tarafından payla ılmasını
beklemek gerçekçi bir yakla ım olmayacaktır.
Mobil bankacılık hizmeti vermek isteyebilecek
olan bankalar, mobil internet servis sa layıcılar
ve içerik sa layıcılar gibi hizmet sa layıcılar bu
hizmetleri mobil ebekeler üzerinden sunmak ve
burada olu acak olan katma de erden pay almak
için
mobil
ileti im
platformlarından
faydalanmayı arzu etmektedirler. Ancak, mobil
pazarın do al oligopolistik bir yapı arz etmesi
ve kıt bir kaynak olan frekans spektrumunun
pazara girmek isteyen tüm i letmecilere
yetmeyecek olmasından dolayı, mobil pazara
giri ler kendili inden kısıtlanmaktadır [2].
Frekansın kıt bir kaynak olmasından dolayı
mobil telekomünikasyon pazarındaki rekabet,
sadece birkaç i letmeci ile sınırlı kalmaktadır.
Ancak, 1998 yılından itibaren Avrupa ve dünya
mobil telekomünikasyon pazarları, bu görü
açısından yola çıkan ve kendi Telsiz Eri im
ebekelerine (Radio Access Network) sahip
olmadan, ba ka i letmecilerin altyapıları
üzerinden mobil telekomünikasyon hizmetleri
vermek isteyen i letmecilerin pazara giri lerine
tanık olmaktadır. Söz konusu i letmecilerin
mobil pazarda hizmetlerin ki iselle tirilmesinde
ve yakınsamasında kilit roller üstlenecekleri
dü ünülmektedir.
Sanal
Mobil
ebeke
letmecili inin; mobil pazarın, daha fazla
i letmecinin faaliyette bulundu u daha rekabetçi
bir yapıya kavu turulmasına ve bu durumdan
kullanıcıların yararlanmalarına imkân sa ladı ı
konusunda ciddi fikirler bulunmaktadır.
Switching Center), Asli Abone Kayıt Kütü ü
(Home Location Registor – HLR) ve Do rulama
Merkezi Biriminden (Authentication Center –
AuC) -ya da 3G sistemlerindeki e de er
ekipmanlardan- meydana gelen fiziksel bir
altyapıyı i leten, kendine ait mobil ebeke kodu
olan ve kendi markası ile SIM kart -ya da 3G
sistemlerindeki
e de eriniverebilen
organizasyondur.”
2. MVNO KAVRAMI
Hollanda Telekomünikasyon Otoritesi olan
OPTA’nın tanımına göre; “MVNO olarak hizmet
vermek için gerekli olan minimum art, kendi
MNC’si (Mobile Network Code – Mobil ebeke
Kodu) ile kendi SIM kartını abonelerine
verebilmesidir. Bu durum, Klasik Hizmet
Sa layıcılar (Ara Satıcılar) ile MVNO’lar
arasındaki en önemli farkı yaratmaktadır. Di er
ili kili art ise, MVNO’ların son kullanıcılara
gelen ça rıların yönlendirilebilmesi için kendi
HLR birimini kurmalarıdır. MVNO abonelerinin
farklı ebekelerde dola ımına imkân sa lamak
için farklı ebeke i letmecileri ile dola ım
anla ması yapması gerekir ve anla maya varılan
bu ebekelerde de MVNO abonelerinin dola ımı
serbest bırakılmalıdır.”
MVNO hizmetinin ve MVNO’ların ne oldu u
günümüz telekomünikasyon sektörünün en ilginç
tartı ma konularından birini olu turmaktadır.
Sanal Mobil
ebeke
letmecisi terimini
olu turan kelimeler sırayla incelenirse uygun
tanımın nasıl olması gerekti i konusunda bilgi
sahibi olunabilir. Sanal sözcü ü i letmecinin
kendine tahsisli bir frekans aralı ına sahip
olmadı ını, mobil sözcü ü hücresel pazarı,
ebeke sözcü ü i letmecinin hücresel hizmet
verebilmesi için gerekli olan asgari fiziksel
altyapı bile enlerini, i letmeci sözcü ü ise kendi
adına ba ımsız olarak çalı an i letmeciyi ifade
etmektedir.
Yapılan ara tırmalar, MVNO kavramının keskin
ve tam kabul görmü bir tanımının olmadı ını
göstermektedir. Çok çe itli kaynaklar ve
otoriteler, konuyla ilgili bir çok farklı görü ü öne
sürmekte, ancak ortak bir tanım üzerinde
anla ılamamaktadır.
Bu
do rultuda,
her
otoritenin kendi tanımını yaptı ı ve ülkelerin de
kendi pazar artları çerçevesinde düzenleme
yoluna gittikleri görülmektedir [3, 4].
En yaygın ba vurulan tanımlamayı yapmı olan
ngiltere
Telekomünikasyon
Düzenleyici
Kurumu OFCOM’un tanımına göre; “MVNO;
bir spektrumu kullanmak için lisansa sahip
olmayan, ancak bir ya da birden fazla mobil
i letmecinin ebekesini kullanarak mü terilerine
hizmet
veren
ve
abonelik
i lemlerini
gerçekle tiren bir kurulu tur. Sanal i letmecinin
mobil ebeke üzerinden hizmetlerini sunabilmesi
için, en az bir mobil i letmeci ile ticari ba lamda
anla ma yapması gerekir. Abonelerin sanal
i letmecinin hizmetlerinden yararlanabilmesi için
yalnızca sanal i letmeci ile sözle me yapması
yeterlidir; Mobil ebeke letmecisi ile herhangi
bir sözle me yapmasına gerek yoktur.”
eklindedir.
rlanda’nın Düzenleyici Kurumu ComReg’in
tanımına göre; ise MVNO; “MVNO, en az bir
Mobil Anahtarlama Merkezi (MSC – Mobile
Uluslararası
Telekomünikasyon
Birli i’nin
(ITU) yapmı oldu u tanımda ise [5]; “MVNO,
kendisine ait bir frekans spektrumuna sahip
olmamasına kar ın mobil hizmetler sunabilen bir
i letmecidir. Genellikle, MVNO’lar kendi ebeke
koduna sahiptirler ve ço u zaman kendi SIM
kartlarını abonelerine verirler. Sanal ebeke
i letmecisi, mobil hizmet ya da katma de erli
hizmet sa layıcısı olabilir. Burada dikkate
alınması gereken nokta, ülke otoritelerinin
MVNO tanımını nasıl yaptı ıdır.” denmektedir.
Görüldü ü gibi, MVNO tanımı oldukça
de i kenlik
gösterebilmektedir.
De i ik
tanımlara göre; MVNO sadece bir ya da birçok
ebeke bile enine sahip olabilmektedir. Ancak,
bir MVNO’nun son kullanıcı açısından en
belirgin özelli i; son kullanıcının MVNO’yu
farklı bir marka ile tamamen ba ımsız ve ayrı bir
i letmeci olarak görmesidir. Zaten MVNO’ların
bizzat kendileri tanım konusunu fazla
önemsememektedirler. Bu konuda ba arısıyla
dikkat çeken ngiliz Virgin Mobile firması,
MVNO tanımıyla ve insanların kendilerine ne
ekilde hitap ettikleriyle ilgilenmediklerini
açıklamı tır. Virgin Mobile, kendi MSC birimini
kurmamı olup kendi MNC’sine de sahip
de ildir. Bununla birlikte, son kullanıcılar
tarafından gerçek bir i letmeci gibi görülmekte
ve MNO’lar
etmektedir.
ile
aynı
platformda
rekabet
MVNO
taraftarları
tarafından,
mobil
i letmeciler tarafından yapılan mali açıdan büyük
ve önemli yatırımların geri kazanımı, kıt bir
kaynak olan frekansın etkin ve verimli
kullanılması, atıl kapasitenin olabildi ince
minimize edilmesi ve mobil telekomünikasyon
hizmetleri pazarında rekabetin ve hizmet
çe itlili inin artırılmasını teminen mobil
ebekelerin sanal i letmecilere açılmasında
fayda
olabilece i
de erlendirilirken,
MVNO’ların MNO’lar açısından önemli
olumsuzlukları
da
beraberlerinde
getirebilecekleri hususunda bazı otoritelerce
kaygı duyulmaktadır. Ço u MNO, MVNO’lara
çok fazla bir yatırım maliyetine katlanmaksızın
rekabeti artırıcı ve dolayısıyla da kâr marjlarını
dü ürücü rakipler gözüyle bakmaktadır.
3. MVNO’LARIN MEVCUT
LETMEC LER N
EBEKELER N
KULLANAB LMELER N N
YOLLARI
Kaynak: Oftel, 1999, MVNOs: Oftel inquiry into what
MVNOs could offer consumers, UK.
ekil-1 GSM ebekesi üzerinden bir MVNO ça rısının
iletilmesi
Bir MVNO ebekeye eri imi üç ekilde
gerçekle tirebilir. Bu farklı eri im yolları
a ırlayan i letmeci ile olan ili kisine göre
belirlenir [6].
3.1. Kapasite kiralamak
Bu durumda (tamamen toptan satı ili kisidir),
MNO’ya
maliyet
esaslı
sınırlamalar
getirilmemi ise MVNO çok büyük oranda
MNO’ya ba ımlıdır ve kullanıcı tarifeleri MNO
tarifelerinden etkilenecektir. Ayrıca, bir MNO,
MVNO tarafından yaratılan ilave trafikten gelen
gelire artık ihtiyaç hissetmez ise yaptıkları ticari
anla mayı
bitirmek
isteyebilir
ya
da
yenilemeyebilir.
3.2. ebeke altyapısı kurulumunda MNO ile
birlikte çalı mak
Bu durumda MVNO ebekeye daha rahat
eri ebilir. Altyapı üzerinde kontrol yazılım ya da
donanım imkanları ile sa lanabilir. MVNOMNO arasındaki dola ım anla masına ba lı
olarak MNO tarafından altyapıyı kontrol imkanı
da sa lanabilir (SIM kart, MNC imkanları gibi).
3.3. Kendi ebekesini kurmak (radyo eri im
ebekesi hariç)
Bu durumda, MNO’ya benzer bir yapıya sahip
olur. Mü terileri üzerinde tam kontrol hakkı
vardır. A ırlayan i letmeciyi ve hizmetleri
de i tirmek çok daha kolaydır.
4. K MLER MVNO OLMAK
STEYEB L R?
Mobil pazara girmeden önce MVNO’ların
arkasındaki irketlerin kökenleri ara tırıldı ında
genel olarak MVNO’ların dört farklı alandan
geldikleri
anla ılmaktadır.
Bunlar:
‘Telekomünikasyon geçmi i olan firmalar’,
‘Marka tanınmı lı ına dayalı olarak MVNO
hizmeti vermek isteyen i letmeciler’, ‘ çerik
sa layıcılı ı geçmi i olan i letmeciler’ ve
‘Üretici firmalardır’. Ancak, köken olarak
herhangi bir alanda i tecrübesine sahip olmadan
mobil telekomünikasyon pazarına do rudan
giren i letmeciler de vardır. Bunlara yeni
oyuncular denmektedir.
Sadece
telekomünikasyon
kökenli
olan
firmaların MVNO olmak isteyeceklerini
dü ünmek hatalı olur, zira farklı sektörlerden ve
uzak i
alanlarından da (perakendeciler,
sigortacılar, bankalar, finans sektörü ve enerji
sektörü vb.) MVNO olmak isteyen i letmeciler
olabilmektedir. Farklı sektör i letmecileri;
telekomünikasyon tecrübelerini artırmak, di er
i alanlarındaki ba arılarını telekomünikasyon
sektörüne de ta ımak ve mü teri tabanlarını
geni letmek maksadıyla telekomünikasyon
pazarına girmek istemektedirler. Özellikle,
mobil ticaretin sa ladı ı avantajlar ve yeni nesil
teknolojilerin beraberinde getirdi i fırsatlar
telekomünikasyon kökenli olmayan firmaların
ilgilerinin mobil telekomünikasyon pazarına
yönelmesinde etken olmaktadır. Ancak, mobil
pazarda frekansın kıt bir kaynak olması
sebebiyle i letmeci sayısının sınırlı tutulması;
mobil pazara girerek son kullanıcıya do rudan
eri meyi arzulayan i letmecileri MVNO olmaya
yöneltmektedir [7].
5. GZFT (SWOT) ANAL Z
MVNO hizmeti için yapılan GZFT Analizi
a a ıda verilmektedir.
Güçlü Yanlar:
Pazara dü ük maliyetlerle giri imkânı
Ki iselle tirilmi hizmetler
Daha ucuz hizmet ve zengin içerikli
hizmet çe itleri
Son kullanıcı e ilimlerini bilen ve son
kullanıcı tarafında uzmanla mı i letmeciler
Ya am tarzına odaklı hizmet
Dü ük risk
Aidiyet duygusunun öne çıkarılması
De i ik da ıtım kanallarının etkin
kullanımı
Zayıf Yanlar:
Hedef kitle belirlemekte zorluk
Hizmet
kalitesinde
a ırlayan
i letmeciye ba ımlılık
Altyapıda
a ırlayan
i letmeciye
ba ımlılık
Pazarın algılanmasındaki hatalar
Fırsatlar:
Mobil pazarın hızlı geli imi
Daha rekabetçi bir pazar
Kapasitelerin etkin ve verimli kullanımı
Farklı i dalları arasında sinerji
MNO ve MVNO arasında sinerji
MVNO
hizmetinin
ebeke
yatırımlarının geriye dönü ünde bir fırsat olması
Ülkemizin genç ve dinamik nüfus yapısı
Yeni nesil hizmetlerin yaygınla masıyla
veri pazarında etkinlik
Tehditler:
Abone yamyamlı ı (cannibalization)
ihtimali
Pazarın istikrarının etkilenme olasılı ı
ebeke
i letmecilerinin,
altyapıya
yatırım heveslerinin kırılabilmesi
6. SONUÇ
Mobil telekomünikasyon sektöründe sa lıklı ve
sürdürülebilir bir rekabet ortamının temin
edilebilmesi büyük önem arzetmektedir. Bu
yüzden, fiziksel altyapı kurulmasına ve
i letilmesine dayalı ebeke i letmecili inin yanı
sıra, kaynakların verimli ve etkin kullanımını
te vik etmek maksadıyla hiçbir ebeke bile enine
sahip olmadan ya da az bir miktarda ebeke
bile enine sahip olarak telekomünikasyon
hizmetleri sunmak isteyen MVNO’ların da
uygun ko ullar olu tu unda pazara giri lerinin
kolayla tırılması gerekmektedir.
Literatür taraması yapıldı ında, uluslararası
arenada kabul görmü tek bir MVNO tanımının
bulunmadı ı ve MVNO kavramının çerçevesinin
berrak olmadı ı görülmektedir. Her ulusal
otorite, kendi pazar artları do rultusunda
tanımlamaya gitmektedir. Ayrıca, MVNO tipleri
arasındaki geçi lerin de çok keskin olmadı ı
anla ılmaktadır.
MVNO’ların, kendi markası altında; aboneleriyle
kendi adına sözle me imzalayan, kendi
faturalandırma ve mü teri hizmetleri birimine
sahip olan ve a ırlayan i letmecisinin altyapısı
üzerinden abonelerine mobil telekomünikasyon
hizmetleri veren i letmeciler oldu undan
hareketle; MVNO’ları pazarda kendi markası
olan ba ımsız birer oyuncu olarak kabul etmek
gerçekçi bir yakla ım olacaktır.
Son kullanıcı bazında abone e ilimlerini analiz
etmek ve bu e ilimlere göre pazarlama
stratejileri geli tirmek farklı bir uzmanlık ister.
MNO’lar bu alanda MVNO’lar kadar ba arılı
de illerdir. Son kullanıcı e ilimlerinin analizinde
MNO’lar da belirli bir ba arı elde edebilirler,
ancak bu çok büyük zaman ve kaynak israfına
neden olabilir. Bu ortamda, MVNO kavramı
mobil pazara yeni bir soluk getirebilmekte ve
MVNO’lar, MNO’ların birbirleriyle olan
rekabetlerinde
farklı
görevler
üstlenebilmektedirler. Bu ba lamda, ortakla arekabet
ve
kazan-kazandır
stratejileri
çerçevesinde
MVNO’lar
a ırlayan
i letmecileriyle uyumlu çalı maya azami önem
göstermelidirler.
3G ve ötesi ebekeler üzerinden katma de erli
hizmetlerin daha yo un bir ekilde sunulaca ı ve
katma de erli hizmetlerin kullanıcılara verilmesi
a amasında önemli ölçüde yazılımdan istifade
edilece i dü ünüldü ünde yazılım sektörünün
yeni nesil sistemlerle ula aca ı büyüklük
hakkında yorum yürütülebilir. Bu do rultuda,
MVNO’ların ve katma de erli hizmet sunumuna
odaklanacak olan di er hizmet sa layıcı
türlerinin tüketicilere ve mobil pazara rekabet ve
hizmetlerin
iyile tirilmesi
yönünden
sa layacakları yararların yanı sıra yazılım
sektöründeki geli imi tetikleyebileceklerinin de
altının bilhassa çizilmesi gerekmektedir.
Kaynakça
[1]
Commission of The European
Communities, 2004, Annex to the: European
Electronic Communications Regulation and
Markets 2004 (10th Report), Commission
Staff Working Paper, EU, Brussels, Volume
1, p. 46, 47, 48.
[2]
SARI, A. O., 2004, Rekabet
Kuralları I ı ında Eri im Araba lantı
Anla maları
ve
Sanal
Mobil
A
Operatörlü ü, Uzmanlık Tezi, Rekabet
Kurumu, Ankara, s. 49-51, 58.
[3]
TELOS Technology, 2002,
Mobile Virtual Network Operator (MVNO).
http://www.phonevision.com.au/whitepapers
/MVNO_white_paper.pdf, 16.03.2005.
[4]
CANDAN,
M.
ve
ÇANKAYA, L., 2004, Sanal Mobil ebeke
letmecili i ve Dünya Uygulamaları
Raporu, TK, Ankara, s. 3-5.
[5]
http://www.itu.int/osg/spu/ni/3
g/resources/MVNO/index.html
[6]
OFTEL, 1999, MVNOs: Oftel
inquiry into what MVNOs could offer
consumers, UK.
[7]
SAIDANI, R., 2004, MVNO
in Europe – Benefits and risks of coopetition, OMSYC, France, p. 27-28.