Hidrostatik Güç İletim Sistemi İle Yürütülen Tier 4 Dizel Motorlu

Transkript

İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERGİSİ
4
6
İş Makinaları Mühendisleri Birliği Derneği yayın organıdır.
Üç ayda bir yayınlanır.
ISSN 1306-6943
2015 Şubat Sayı: 49
ÖNSÖZ
Dış Cephe Asansörleri
10
Makinalarda Performans Ölçümleri ve Değerlendirilmesi
24
Hidrolik Valf Çeşitleri ve Çalışma Yöntemleri
İMMB Adına Sahibi
Duran KARAÇAY
Sorumlu Yazı İşleri Müdürü
Bayramali KÖSA
Yayın Komisyonu
Duran KARAÇAY
Mustafa SİLPAĞAR
Bayramali KÖSA
Murtaza BURGAZ
Halil OLKAN
Halide RASİM
Selami ÇALIŞKAN
Faik SOYLU
Turgay KARGIN
Tuğba DEMİRBAĞ
Gülderen ÖÇMEN
Yazışma Adresi
Uzayçağı Caddesi No: 62/7 Ostim / ANKARA
Tel: 0.312 385 78 94 • Faks: 0.312 385 78 95
www.ismakinaları.org.tr
e-posta: [email protected]
Grup-e-posta: [email protected]
Grup e-posta üyelik adresi:
[email protected]
Tasarım ve Baskı
Bizim Grup Basımevi
Mithatpaşa Cad. 62/11 Kızılay / ANKARA
Tel: 0.312 418 18 03 - 0.312 418 10 89
Faks: 0.312 418 10 69
e-posta: [email protected]
www.bizimgrup.com.tr
Grafik Tasarım
Hasan ERKAN
Burak ÖNEN
30
Hidrostatik Güç İletim Sistemi İle Yürütülen Tier 4 Dizel Motorlu
Araçlarda, Motor Devrinin Müsade Edilen Hız Limit Değerleri Üzerine Çıkmasının Engellenmesi
42
Aşırı Gresajın Sakıncaları
44
Hidrolik Pompada Arıza Sebepleri
ve Çözüm Yolları
48
İş Sağlığı ve Güvenliği,
Yükümlülükler
ALPEM (Arka Kapak İçi Karşısı)
58
İşbaşı İSG Konuşmaları
62
Türk Uçağı İhraç Eden İlk Tesis:
Etimesgut Uçak Fabrikası
66
70
76
83
86
Reklam İndeksi
Sağlık: Alzheimer
TeknikTerimler Sözlüğü
Nostalji: Asfalt Finişeri
ANADOLU FLYGT
35
ANİŞMAK (Önsöz Karşısı)
BP CASTROL
41
DAS OTOMOTİV (Ön Kapak İçi)
ECE FİLTRE
84-85
EXXON MOBİL (Arka Kapak İçi)
GÜRİŞ65
HAKMAK37
HİDROMEK (İçindekiler Karşısı)
IRENEC57
İMMB EĞİT. 29
İMMB HİDROLİK
61
İMMB OPR. (Ön Kapak İçi Karşısı)
İNS MAKİNA
21
KALARA HİDROLİK
17
KASTAŞ09
Eğlence Zamanı
KOMATEK69
KOMATSU19
Etkinlikler Sektör Haberleri ve
Eğitimler
KOZMAKSAN39
ÖZBEKOĞLU53
ÖZÇELİKLER55
PİMMAKSAN27
Yayının Türü: Yerel
Basım Tarihi: 10 Mart 2015
Bu dergi üyelerine ilgili kurum ve kuruluşlara
ücretsiz olarak dağıtılır.
Yayınlanan yazılardaki sorumluluk yazarlarına, ilanlardaki
sorumluluk ilan veren kurum ve kişilere aittir.
Yayınlanan yazılara ücret ödenmez.
Yayınlanmayan yazılar geri iade edilmez.
PMS47
PROFİMAK29
SRP23
TİTAN MAKİNA (Arka Kapak)
Önsöz
Önsöz
Duran KARAÇAY
İMMB Yönetim Kurulu Başkanı
Değerli okurlar;
2015 yılında çıkardığımız ilk dergimizle sizlere merhaba diyoruz. Geçtiğimiz yılın kısa bir değerlendirmesini yaptığımızda;
İş makinaları sektörünün makine satışları açısından bakıldığında, resmi rakamlara göre %13
gibi hiç de küçümsenmeyecek bir daralma olduğunu görüyoruz. Bu daralmanın işaretleri geçen
yılbaşında görülüyordu. Üst üste iki seçim yaşanması ve komşu ülkelerdeki yaşananları ve dünya
ekonomisinde yaşananları sebep olarak görebiliriz.
Benzer etkileri genel ekonomik göstergelerde, büyüme oranındaki düşüşte ve inşaat sektörü
gelişme hızındaki düşüşte görmek mümkün. Bununla birlikte, işsizlik oranın artması, genç işsiz
oranın %20 ye dayanması, Avrupa bölgesindeki ekonomik veriler de göz önüne alınarak değerlendirilirse 2015 yılı için yüksek tahminler yapacak veriler maalesef yok.
İMMB Nedir?
İMMB; İş makinaları konusunda uzmanlaşmış makina
mühendisleri tarafıdan 1998 yılı Ağustos ayında kuruldu.
Farklı sektörlerden (inşaat firmaları, maden firmaları, iş makinası üreticileri, iş makinası temsilcileri ve servisler) gelen profesyonellerin ortak amaçla toplandığı bir dernektir.
İMMB’nin Amacı Nedir?
İMMB’nin amacı; çoğunluğu ithal ürünler olan iş makinalarının tanınmasını, ulusal servetimiz olan bu üretim
makinalarının iyi işletilmesini ve ekonomik ömürlerinin verimli bir şekilde sürdürülmesini sağlamaktır.
Amacımız; verimliliği sağlayacak bilgi kaynaklarına
en kısa sürede ulaşmak, bu kaynaklara ihtiyaç duyacak
nitelikli insan potansiyelinin güç birliğini oluşturmaktır. Bu
bilgilerin teknik alt kadrolara ulaştırılmasıyla da en yaygın
şekilde paylaşımını sağlamaktır.
İMMB; Üyelerine her yıl düzenli seminerler vermek suretiyle, üyelerinin bilgi düzeyinin yükseltilmesini sağlamaktadır. Bu seminerler aynı zamanda sektördeki insanların bir araya gelerek tanışmalarını sağlamaktadır ki bu da gelişimi ivmelendirmektedir.
İMMB’nin internet ortamındaki grup mailinde üyeler ihtiyaçlarını gruba duyurmak suretiyle yardımlaşmayı sürdürmektedir.
Derneğin her üç ayda yayınladığı İMMB dergisi ilgili kurumlar, şirketler ve bireylere ücretsiz olarak gönderilmektedir.
İş makinası sektörünün 2014 yılındaki durumu koruyan
büyüklüklerde satış rakamlarına ulaşması beklenen bir
öngörü olabilir.
Sektörümüzü ve dolayısı ile ülkemizin genel ekonomik ve sosyal koşullarını geliştirmek için yeni fırsatlar
aramak, bulmak ve yaratmak zorundayız. Bunun için de
bütün kesimlere itirazsız görevler düşüyor. En başta geleni, ne yapıp ne edip, katma değeri yüksek tüm dünyaya satabileceğimiz ürünler geliştirmek ve üretmek.
Bütün yeraltı ve yerüstü kaynaklarımızı doğaya ve insanımıza saygı ölçeği ile maksimum verimlilikle değerlendirmek için eğitim ve üretim yapmaya odaklanmaktan
başka çıkar yolumuz olmadığını biliyoruz.
Önümüzdeki üç ay sonra genel seçim yaşayacağız.
Öncelikle seçimlerde aday olan meslektaşlarımıza olmak
üzere tüm adaylara başarı dileklerimizi iletirken, kazananlardan eğitim ve katma değeri yüksek üretim odaklı
kalkınma politikalarına öncelik vermelerini bekliyoruz.
Saygılarımızla
Dış Cephe
Asansörleri
A. Turgay DURAL / Yönetici / Atilla Dural Mühendislik İnş.Tur. Tic. Ltd
İnşaatlarda nerelerde ve niçin dış cephe
inşaat asansörü kullanılmalı
İnşaatlarda dış cephe asansörü kullanımı insan ve malzeme
sirkülasyonu açısından çok önemlidir. Özellikle artık inşaatların
boylarının daha da yükseldiği görülmektedir. Herhangi bir inşaat projesinin efektif ve hızlı bir şekilde yürümesi için yapının uygun yerlerine inşaat asansörleri konumlandırılmalıdır. Tercihen
asansörleri dış cepheye malzeme ve insan sirkülasyonun en
çok olduğu bölgelere koymak gerekir. İnsan ve malzeme sirkülasyonunun hızlı ve kesintisiz yapılması ancak inşaat asansörleri
sayesinde olur ve bu düzenin kesintisiz işleyişi projenin hızlı bir
şekilde yükselmesi ile doğru orantılıdır. İnşaat asansörleri ayrıca
mevcut ise yapıların asansör boşluklarına da konulabilirler.
Bir şantiyeye asansör kurulması ilk başta maliyet açısından
fazla gözükse bile, proje süresince getireceği avantajlar sayesinde bu maliyet kısa sürede erir ve şantiyeyi artıya geçirir.
Çalışanların verimli ve hızlı bir şekilde çalışabilmeleri, gerekli
alet- edevatlar ve ekipmanlar sayesinde olur. 10-15 kat yada
daha fazla kat çıktıktan sonra verimli bir iş beklemek mümkün
değildir, kaldı ki 10-15 katı çıkmak fiziki olarak zaman ister. Günlük mesaileri ve paydosları düşünecek olursanız basit bir hesap
ile işçilerin bir günde merdiven çıkarak (sabah, öğlen, akşam,
ihtiyaç molası) ne kadar zaman kaybettiklerini hesaplamak kolaydır. Bu zaman kaybı direk bir maliyet kalemidir.
6
İŞ MAKİNALARI MÜHENDİSLERİ BİRLİĞİ DERNEĞİ
Dış cephe inşaat asansörleri satın alırken
nelere dikkat edilmeli
Öncelikle üretici gerekli sertifikalara (CE, ISO, TS, EN
12159, gibi…) sahip mi, buna bakılmalı. Ülkemizde Avrupa standartları benimsenmiştir ( TS EN 12159 ). Ekipmanın
doğru incelenmesi; gerekli güvenlik unsurları var mı? Paraşüt sistemi nasıl, güvenlik kancaları ve güvenlik limit siviçleri varmı (kaç tane var; tavsiye edilen en az 2 limit sivici ve
2 üst limit sivicidir)? Kaliteli ve uzun ömürlü malzemeden
mi yapılmış. En önemli diğer bir unsur da üretici firmanın
referansları nasıl? Sağlıklı ve düzenli bir şekilde iş bitiriyorlar mı, makine ne sıklıkta arızalanıyor ve arıza olduğunda
yetkili servis hemen müdahale edebiliyor mu?
Şaft içi güvenlik boşlukları asansörün her bir kenarından bina ile arasındaki boşluktur. Bu boşluğun her kenarda
azami 10cm olması gerekir. Bu boşluklar bina boşluğundaki oluşabilecek ufak sapmalar yada çıkıntılar için düşünülmüştür.
Kat kapıları, asansör boşluğuna malzeme düşmesini ve
çalışanların güvenliği açısından ayrıca önemlidir. Bu kapıların asansör gelmeden açılamayacak şekilde üretilmeleri
gerekir ve mutlaka her katta mevcut olmalıdırlar.
Kiralık ise; ekipmanlar revizyondan ne sıklıkta geçiyor?
Servis ağları yeterlimi? Yedek parça sıkıntısı yaşanıyor mu;
gibi bir çok unsur alım yada kiralama yapmadan önce mutlaka gözden geçirilmelidir.
Dış cephe inşaat asansörlerini kullanırken
nelere dikkat edilmeli
Öncelikle montaj yerinin uygunluğu kontrol edilmeli.
Montaj yeri nakliye kamyonlarının malzeme ile yanaşabilecekleri, işçilerin rahatlıkla ulaşabileceği merkezi bir lokasyon ve binada ki iş sirkülasyonu açısından gene merkezi
bir konumda olması tercih edilmelidir.
Asansör zemininin betondan ve asansörün ihtiyacı olan
mukavemetleri karşılayacak, dayanıklı bir şekilde hazırlanmış
olması şarttır. Daha sonra asansörün montajının üretici kılavuzundaki verilere göre kurulup kurulmadığı kontrol edilmeli;
Limit siviçleri test edilmeli, paraşüt testleri ve düşme testleri
yapılmalı, aşırı yük konulması durumunda makine gerekli uyarı mekanizmasına sahipmi, kat bağlantıları uygun monte edildimi, Şebeke elektriği yeterli derecede mi? Değil ise mutlaka
uygun önlemlerin (jeneratör gibi) alınması gereklidir.
Kat kapıları her katta mevcutmu; TS EN 12159 standardına göre her katta kat kapısı koyulması mecburidir. Ayrıca
bu kapılarda hem mekanik hem de elektriksel kilit sistemlerinin olması gerekmektedir. Mekanik kilit asansör ilgili kata
geldiği zaman asansör ile temas etmesi sonucunda kendini açar ve kat kapısının çift yönlü açılmasına olanak verir.
Mekanik kilitler asansör ilgili katta gelmeden açılmayacak
şekilde dizayn edilmelidir. İlave bir koruma sistemi olan
elektriksel kilit ise; herhangi bir kat kapısının asansör olmadan açılması durumunda asansöre sinyal verir ve asansör
otomatik olarak durur. Bu sayede kat boşlukları ve asansör
durakları her zaman kontrol altında olur.
İnşaat asansörleri şaft (bina asansör boşluğu) içine koyulacak ise; konulacak şaftın merkezi konumda olması, şaftın
ölçülerinin asansörü içine gerekli güvenlik payları ile birlikte
alacak şekilde olması gereklidir. Şaft içinde montajlarda özellikle dikkat edilmesi gereken unsurlar; güvenlik boşlukları, kat
kapıları ve şafttaki çalışmalar için güvenlik unsurlarıdır.
7
Asansör boşluğunun tercih edildiği çoğu projede binanın yapımı devam etmekte olduğundan kalıp işlerinin
asansör boşluğuna ve inşaat asansörünün çalışma alanına
engel teşkil etmeyecek şekilde ayarlanması çok önemlidir.
Asansörün çalıştığı bölgeye herhangi bir malzeme koyulmaması çok önemlidir. Asansörün montajını ve yükseltmelerini gerekirse bir kaç kat aşağıda durdurmak ve kalıp
yada herhangi başka bir malzemenin düşmesini engellemek için şaftın üst kısmına sağlam kapak yada benzeri bir
koruma yapısı mutlaka yapılmalıdır.
Asansör sağlıklı ve eksiksiz bir şekilde kurulduğundan
emin olduktan sonra operatörlerin dikkat etmesi gereken
unsurlar; makinayı aşırı yüklememek, güne başlamadan
önce asansör dişlilerinde yabancı madde kontrolü, ekipman yolunun açık oluşu, dişlilerdeki yağ durumu kontrolü,
gibi unsurlara dikkat edilmelidir.
Dış cephe asansörlerinin periyodik kontrol
süresi ve kimler tarafından yapılmalıdır.
Periodik bakımlar yaklaşık ayda bir yapılmalıdır. Yağlanmalar kullanıma bağlı olduğu için operatör tarafından
günlük olarak kontrol edilmeli ve normal şantiye koşullarında yaklaşık ayda bir olarak tekrar yağlama yapılmalıdır.
Burada kullanılan yağ da çok önemlidir ve bu işe uygun
özel yağ kullanımı şarttır. Kullanılması gereken yağlar aşırı
sıcakta ve soğukta özelliğini kaybetmeyecek ve manyetik
olarak dişliye yapışabilme özelliğine sahip olmalıdır. Yanlış
yağ kullanımı kazalara hatta, ölümlü kazalara kadar çıkan
sonuçlar verebilir. Yanlış yağ kullanımı asansörün dişlilerini
ve pinyonlarına zarar verir ve zamanla bu parçaların işlevselliğinin yitirilmesine sebebiyet verir.
Tüm servislerin yetkili servis tarafından yaptırılması ekipmanın uzun ömürlülüğü açısından faydalıdır. Aylık
kontrollerin dışında üretici kılavuzundaki bilgiler doğrultusunda periodik olarak düşme testi, paraşüt kontrolü, kontaktör, bağlantı kolları, mast civata sıkımı ve dişli kontrolleri
gibi bakım maddeleri de gözden geçirilmelidir. Bunların
dışında da yetkili 3. Bir merciden 3 ayda da bir alınması
gereken uygunluk belgeleri ve incelemelerini de unutmamak gerekir.
Dış cephe asansörü standartları
Avrupa’da ve Ülkemizde geçerli olan EN 12159 (Türkiye de TS EN 12159 olarak yer almaktadır) standardıdır.
Bu standarda göre uygun olan asansörler hem malzeme
hem de insan taşıyabilir. Bu standart ile beraber gelen
şantiyelerin ve kullanıcıların dikkat etmesi gereken önemli
maddeler bulunmaktadır; asansör zemin sahanlığı (uygun
yüksekliği), asansör güvenlik tamponları (asansör hızına
göre mukavemetleri), kat kapıları (konumları ve güvenlikleri), asansör paraşüt sistemi ve güvenlikleri gibi önemli
unsurlar yer almaktadır.
8
Günümüz şartlarında, teknolojik gelişimlere paralel olarak üretim yapan firmaların
en önemli girdileri makina ve otomasyona dayalı ekipmanlarıdır. Yatırım ve işletim
maliyetlerinin paralel olarak artması, bakım faaliyetlerinin önemini daha da ön plana
çıkarmış; bu durumun fonksiyonu olarak da planlama ve performans değerlendirme
stratejisi kavramları oluşmuştur. Bu stratejilerle ilgili ölçüm yöntemlerine oluşan ihtiyaç;
bakım performansı göstergeleri kavramını doğurmuştur.
Makinalarda
Performans
Ölçümleri ve Değerlendirilmesi
Semih KARAÇELEBİ / Makina Mühendisi
Orkun ERKUŞ / Metalurji Mühendisi
10
Bakım fonksiyonunun performansının ölçümüne ilişkin yapılandırılmış bir yaklaşım geliştirmek için, kurumsal ve üretim
stratejisine dayanan, iyi formüle edilmiş bir bakım stratejisine
sahip olmak kaçınılmazdır.Bu çalışmada ortaya konulan bakım
performansı kavramsal çerçevesi, üretim amaçlarının talep ettiği performansın sağlanmasına yönelik, maliyet çerçevesi de
göz önünde bulundurularak; bakım fonksiyonunu harekete geçiren kilit elemanları ve süreçleri tanımlamayı hedeflemiştir.
1. Tarihçe
1738 yılında Lewis Paul ve John Wyatt tarafından
Birmingham'da tarihte ilk patentlenmiş Makaralı İplik
Makinası'nın yapılması sonrası 1743'de Northampton'da 50
adet makinayla seri üretime başlanarak, bugünkü otomasyon sistemlerine gelene kadar yaşanan süreci dört bölümde
inceleyebiliriz Dünyada bakıma gereksinim duyan fiziksel
varlıkların sayısının ve de çeşitliliğinin artması, daha karmaşık tasarımlar haline dönüşmeleri yeni bakım teknikleri ile
ölçülebilirliğinin gerekliliğine neden olmuştur. Birinci kuşak
1950 lere kadar olan dönemi kapsar. Bu dönemde sanayilerde makineleşme yoğunluğunun düşük olması nedeniyle
makineleri duruş süreleri sorun olarak görülmüyor; dolayısıyla, arızaların önlenmesi öncelikler arasında yer almıyordu. 1950'lerden 1970'lere kadar olan dönem ikinci kuşaktır.
İkinci Dünya Savaşı sonrası mallara olan talep artarken, sanayiye insangücü arzı önemli ölçüde düşmüştür. Sanayide
ortaya çıkan ve giderek artan makine bağımlılığı, duruşlara
odaklanılmasına; bununla beraber olarak da önleyici bakım
kavramının gelişmesine yol açmıştır. 1960'larda önleyici bakım olarak, belirli zaman aralıklarında donanımlarda revize
bakımlar yapılmaktaydı. Bu dönemde üretim maliyetlerinin
yanı sıra, giderek artan bakım maliyetleri, bakım planlaması
ve kontrolünün gelişmesine neden olmuştur. 1970'lerin ortalarından itibaren başlayan üçüncü kuşak da ise, artan
beklentilere cevap vermek için, daha yüksek donanım kullanılabilirliği ve güvenilirliği, daha fazla emniyet, daha iyi
ürün kalitesi, çevreye zarar vermeme, daha uzun donanım
ömrü, daha fazla maliyet etkinliği kavramları bakım stratejilerinin oluşmasına sebep olmuştur. Bu gelişmeler:
11
• Bakım karar destek teknikleri (Risk Analizleri,arıza
türü ve etkileri analizi, uzman sistemler vs.)
• Yeni bakım teknikleri (durum esaslı bakım vs.)
Güvenilirliğe ve bakım yapılabilirliğe dayalı donanım tasarımları organizasyonel ve sistematik düşünme maddeleri
altında özetlenebilir. 2000'li yıllardan itibaren ise, dördüncü
kuşak bakım tanımlaması yapılmıştır. Bir önceki kuşakta arızaların öngörülmesine, önlenmesine ve sonuçlarından sakınılmasına odaklanırken; dördüncü kuşakta amaç tamamı
ile arızanın ortadan kaldırılmasına yöneliktir. Bu odaklanma
ölçme ve değerlendirmenin bir fonksiyonudur.
2. Makine Performansları
Performans ölçümü, temel bir yönetim ilkesidir.Performans ölçümü de, bakım fonksiyonunun yönetiminde önemli
bir unsurdur. İyi tanımlanmış performans göstergeleri potansiyel olarak, güncel ve arzu edilen performans arasındaki
performans boşluklarının tanımlanmasını destekleyebilir ve
boşluğun kapatılmasına yönelik ilerleme göstergesi sağlayabilir. Yaygın olarak kullanılan sınıflandırma öncül ve artçıl
göstergelerdir. Öncül göstergeler, sonuçlara götürecek görevlerin yerine getirilip getirilmediğini gözlemler. Diğer taraftan, artçıl göstergeler, sonuçların veya çıktıların başarılıp
başarılmadığını gözlemler. Bu nedenle, hem öncül hem de
artçıl göstergeler, bakım fonksiyonu performansının yönetilmesinde önemlidir. Ayrıca, öncül göstergeler, istenmeyen
durumların meydana gelmesini önleme potansiyeline sahip
olduğundan, artçıl göstergelere göre daha da önemlidir.
Bu inceleme, literatürde ortaya konulmuş farklı bakım
performansı ölçüleri ve çerçevelerini gösterir. Farklı ölçü
kategorileri,hem uygulamada hem de literatürdeki bakım
performansında farklı ilgi alanlarını gösterir. Aşağıdaki tabloda performans ölçümleri için kullanacağımız referans zamanlar bulunmaktadır (Çizelge 1).
Çizelge 1 için hesaplamaların formülleri şöyledir:
A: Toplam Teorik Üretim Zamanı:
365 gün X 24 saat/day = 365x24=8760 saat
B: Programlanan Brüt Üretim Zamanı;
Üretim için ayrılan (programlanan) brüt zaman.
B= A-Kb (1)
Kb: Boş Zaman Kayıpları (Programlanmış Üretim Duruşları)
Tesis talep olmadığı için veya tesisin kontrolü dışındaki
faktörler nedeniyle çalışamadığı zamanlar. Hammadde olmaması, iklim şartlarından dolayı elektrik kesintisi nedeni
ile üretim yapılamaması gibi zaman kayıpları. (Kb)
C: Net Üretim Zamanı:
Üretim için çalışılan net zaman. Ekipmanın faal olarak
çalışabileceği zaman.
12
Çizelge 1. Referans zamanlar.
C= B-Kc (2)
Kc = Planlı ve plansız bakım duruşlarıdır.
Bu duruşa; vardiya veya üretim değişikliğinden kaynaklanan ekipman hazırlama ve vardiya değişim hazırlıkları
dahil edilir.
D: Gerçekleşen üretim için kullanılan zaman
D= C-Kd (3)
Kd: Performans kaybıdır. Altı dakikanın altındaki küçük
ekipman duruşları, tasarlanan hız veya kapasite altında çalıştığında gerçekleşen performans kayıpları.
E: Satılabilir Üretim Miktarı
E= D-Ke (4)
D: Gerçekleşen Üretim Miktarı
Ke: Kalite Kayıpları;
Hurda kaybı, kusurlu ürün, maden cevherindeki kirlenme, verim kaybı veya proses geçiş kayıpları.
2.1 Ekipman Kullanılabilirliği
Ekipman uygunluğu ölçümü ekipman performansını
değerlendiren en önemli temel istatistiklerden biridir. Bakım bölümü tarafından ekipmanın ne kadar çalışmaya hazır
halde tutulabildiğinin bir göstergesidir. Dolayısı ile bakım
bölümü için son derece önemli bir performans göstergesidir.
Aşağıdaki belirtilen hususlar bu değerin düşmesine sebep olur;
• Bakım bölümündeki yetersiz ekipman,
• Bakım bölümde yetersiz kalifiye eleman,
• Bakım bölümde modern bakım tekniklerinin yeterince uygulanmaması.
• Bakım elemanları için yeterli eğitim sağlanmaması,
• Yetersiz operatörlerin makinaya hasar ve arıza verdirmesi,
• Yetersiz yedek parça temini (yetersiz stok)
• Yetersiz bakım yönetimi vb.
• Yetersiz yetkili servis desteği
• Makine Kalitesi (Makinanın garanti süresindeki beklenmedik arızası) Ekipman kullanılabilirliği aşağıdaki
gibi formüle edilir(5);
Av(%)= 100xC/B (5)
Av(%)= 100x(B-Kc)/B (5)
Av: (%), Ekipman kullanılabilirliği
2.2 Ekipman Kullanım Oranı
Ekipman kullanımı ölçümü, ekipman performansını değerlendiren başka bir önemli temel istatistiklerden biridir.
Üretim bölümünün faal bir ekipmanı ne kadar kullanabildiğini gösterir. Doğal olarak üretim bölümünün planlama ve planladığını uygulama başarısının bir göstergesidir.
Aşağıdaki şartlar bu verimin düşmesine neden olur;
• Yetersiz,yanlış veya fazla ekipman,
• Seçilen üretim metodundaki olumsuzluklar,
• Üretim yönetimindeki yetersizlikler bu verimin düşmesine neden olur. Ekipman kullanım oranı, aşağıdaki gibi formüle edilir(6);
Ue=100*Dt/C (6)
Ue=100*(C-Kd)C (6)
Ue=100*(C-Kd)/(B-Kc) (6)
Ue: (%), Ekipman kullanım yüzdesi
Dt: zaman), Gerçekleşen üretim için kullanılan zaman.
Hesaplanan zaman aralığında ekipmamn işte (Üretimde)
çalıştığı zaman.
B: (zaman), Programlanan Brüt Üretim Zamanı; Hesaplanan zaman aralığında ekipmanın çalışabileceği toplam
brüt zaman.
C: Net Üretim Zamanı, C=B-Kc
Çizelge 2. Kullanılabilirlik ve kullanım.
2.3 Ekipman Etkinliği
Ekipman verimliliği ekipmanın işte çalışma süresinin
çalışmaya uygun toplam zamana olan yüzdesidir. (E) bir
ekipmanın üretim potansiyelinin hesaplanması için uygun
bir göstergedir.
Kısaca ekipman verimliği için "Bir işletmenin bir
ekipmanı ne kadar üretimde kullandığının bir göstergesidir." diyebiliriz. Ekipman Verimliği açık ocak madenleri için %85 olabilir ancak yeraltı madenlerinde
işin daha kompleks olması nedeni ile ancak %60- 75
olabilir.
Aşağıdaki gibi formüle edilir(7);
E=AvxU veya E=DtxlOO/B (7)
Ue: (%), Ekipman kullanım yüzdesi
Av: (%), Ekipman kullanılabilirliği
Dt: Hesaplanan zaman aralığında ekipmanın işte çalıştığızaman. Gerçekleşen üretim için kullanılan zaman.
Tt: Programlanan Brüt Üretim Zamanı: Hesaplanan zaman aralığında ekipmanın çalışabileceği toplam zaman.
2.4 İşgücü Kullanımı
Bakım etkinliğini değerlendirmek için kullanılan temel
istatistiklerden biridir. Bakım personelinin bir ekipman üzerinde fiili olarak çalıştığı sürenin, kullanılabilir iş gücüne
oranıdır(8).
İKO= İşlere harcanan toplam zaman / Kullanılabilir toplam zaman (8)
Kc: (zaman), Hesaplanan zaman aralığında ekipmanın
bakım faaliyetleri nedeni ile çalışamadığı zaman. Bu süre
rutin bakım, tamir ve yedek parça temini için harcanan zamandır.
İşlere harcanan süreyi hesaplarken ulaşım, bekleme
(parça, takım, ekipman), kataloglardan bilgi araştırma, iş
güvenliği önlemleri, puantaj ve döküman doldurma gibi süreler göz önüne alınmaz.
Çizelge 2'de bu iki hesaplama sonucu oluşturulmuş dönemsel bir değerlendirme bulunmaktadır.
İş gücü kullanım oranının düşüklüğü aşağıdakileri işaret
eder:
13
• Uygun kontrollerin eksikliği,
bakım çıktıları ve sonuçlarının belirleyicisi olduğu için, bakım süreci ile ilgili göstergelere öncül göstergeler olarak
atıfta bulunulur.
• Yetersiz organizasyon,
• Yetersiz ekipman,
• Çalışma sahasına yetersiz malzeme temini
• Bakım atölyesinin sahaya çok uzak olması
• Maden trafiğinin yetersiz oluşu vb.
Yeraltı metal madenlerinde; işin kompleks olması nedeniyle; bu değer %38-43 olabilmektedir. Dünya sınıfı hedef
seviyesi ise %60 üzeridir.
3 Bakım Performans Göstergeleri
Bakım sürecini yönetmek için, her bir adım performans
göstergelerinin tanımlanması gereklidir. Bakım süreçleri,
Bakım süreçlerinin tamamlanmasından sonra, belirli bir
döneme ait bakım sonuçlarının gözlemlenmesi gereklidir. Sonuçlar, ekipmanın durumu ve performansı ile birlikte bakım
maliyeti ve bakım kaynaklarının etkili kullanımı açısından ölçülür. Performans boşluklarının tanımlanmasını ve dolayısıyla da
ekipman performansının sürekli iyileştirilmesini desteklediği
için, bakım sonuçlarının titizlikle analiz edilmesi önemlidir.
Performans analizi, ulaşılan sonuçların hedeflerle karşılaştınlmasım, geçmiş verilerle karşılaştırılmasını, eğilimlerin
analiz edilmesini ve bakım faaliyetlerinin maliyetlerinin incelenmesini kapsar. Bakım sonuçları ile ilgili göstergelere, belirli bir süre geçtikten sonra veya olaylar meydana geldikten
Çizelge 3. Bakım performans göstergeleri.
Bakım Performans Göstergeleri
Referans Değerler
Referans
Kategori
Öncül
Performans
Göstergeleri
Artçıl
Performans
Göstergeleri
14
İndikatör
Tavsiye Hedefler
Dünya Klası Hedefler
İş Tanımı
Proaktif iş yüzdesi
Reaktif iş yüzdesi
Geliştirilen iş yüzdesi iş
Talebini karşılama oranı
% 70-80
% 10-30
% 10-15
80%
% 75-80
% 10-15
% 5-10
80%
İş Planlama
Planlama yoğunluğu %
Planlama kalitesi %
Planlama tepkiselliği %
95%
<%3
80%
95%
< 2 to 3%
80%
İş Çizelgeleme
Çizelgeleme yoğunluğu %
Programlama kalitesi %
Program gerçekleştirme oram %
80%
<%2
95%
80%
< %3-5
95%
İşi Uygulama
Programa Uyum
Ortalama Tamir Süresi,( MTTR)
İş gücü kullanma oram %
İş gücü etkinliği
İş emri dönüş hızı %
Karşılanamayan iş hacmi
Uygulama kalitesi %
> % 90
> 80%
> 85%
<%3
> % 90
X
X
X
X
X
<%3
Donamm
Performansı
Ölçütleri
Arıza sayısı
Arıza sıklığı
Arızalar arası ortalama süre(MTBF)
Kullanabilirlik %
Toplam donamm etkinliği OEE
-
X
X
X
X
X
Maliyet
Performansı
Ölçütleri
Doğrudan Bakım Maliyeti
Duruşun önem derecesi
Bakım masraf yoğunluğu
Bakım maliyeti yüzdesi (%)
Donanım Değiştirme Değeri (ERV)
Bakım Stok Devir Hızı
Personel Maliyeti Yüzdesi
Taşeron maliyeti yüzdesi
Malzeme maliyeti yüzdesi
%18-36
-
X
X
X
<%10-15
%2-9
X
X
X
X
sonra bilinir hale geldikleri için, artçıl göstergeler olarak atıfta
bulunulur. Öncül performans göstergeler iş tanımı, iş planlama, iş programlama ve de işi uygulama kategorilerine ayrılır.
Artçıl performans göstergeleri ise donanım performansı ve
de maliyet performansı olarak iki ayrı kategoriye ayrılır, Çizelge 3 'de görülmektedir.
Bu göstergeler ise aşağıda tanımlanmıştır:
3.1 İş Tanımı
3.1.1 Proaktif İş Yüzdesi
Proaktif (Planlı) İşlerin Yüzdesi = Proaktif (Planlı) İşler
için harcanan iş gücü / Toplam işgücü
Bakım bölümünün ne kadar planlı çalışabildiğini gösterir, bu nedenle son derece önemli bir göstergedir (9). Planlı
işlerin plansız işlerin belirlenen oranda gerçekleştirilmesi,
bakım bölümünün kalitesini belirtmekle beraber kullanıcıların makine kullanma kabiliyetlerini de gösterir.
Bakım işgücünün dağılımını dünya klası ölçülerine göre
%75-80 planlı işlere, % 10-15 ise iş geliştirmeye ve %10-15
de plansız (reaktif) işlere ayrılmalıdır.
Metal madenlerinde iş gücü dağılımının %70 ini planlı
işlere, % 30 unu plansız işlere göre ayırmak pratikte kabul
görmüş bir değerdir.
3.1.2 Reaktif (Plansız) İş Yüzdesi
Plansız İşlerin Yüzdesi= Plansız işler için harcanan iş
gücü / Toplam işgücü (10)
Makina operatör hataları, yanlış makine seçimi, plansız üretim, yetersiz bakım plansız işlerin artmasına neden
olacaktır. Bu oranın dünya klasındaki değerlerde gerçekleşmesi, iyi bir işletmenin göstergesidir. Dünya sınıfı hedef
seviyesi %10-15 dir.
3.1.3 Geliştirilen İş Yüzdesi
Ar-ge ve modifikasyonlar için harcanan gücüdür (11).
Ekipmanların çalışmaları izlenerek olumsuzluk yaratan
yönleri belirlenir ve bunları ortadan kaldırmak için iş geliştirme çalışmaları yapılır.
Üreticilerin yetersiz dizaynı, kulanıcıların yanlış ekipman
seçimi, yapılacak işin çok kompleks olması gibi nedenlerden dolayı zaman zaman ekipmanlar beklentileri istenen
şekilde karşılamaz. Bu da makina performanslarını ve üretimi olumsuz etkiler. Bu durumlarda kullanıcılar ekipmanlar
üzerinde ufak değişikler yaparak olumsuzlukları gidermeye çalışır. Bu iyileştirmeler mutlaka mühendislik çalışmaları
yapılarak dizayn edilmelidir ve yönetimin onayı alınmalıdır.
Dünya sınıfı hedef seviyesi %5-10 dur. Geliştirilen iş
yüzdesi = İş Geliştirmelerine ve Modifikasyonlarına harcanan işgücü / Toplam işgücü (11)
3.1.4 İş Talebini Karşılama Oranı
Arıza, modifikasyon, ar-ge ya da bakım için ekipmanda
yapılması istenen tüm gerekliliklerin; bakım bölümüne bildirildikten soma, taleplere reaksiyon oranıdır (12). Bakım bölümünden kendisine gelen iş taleplerini 5 gün içinde işleme
alması beklenir. Müşteri memnuniyeti sağlamak açısından
önemli bir göstergedir.
Dünya sınıfı hedef seviyesi %80 dir. İş Talebini Karşılama oranı = 5 günden daha kısa sürede talep olarak kalan
iş sayısı / Toplam iş talep sayısı (12)
3.2 İş Planlama
3.2.1 Planlama Yoğunluğu
Planlama tarafından belirlenen süreç içerisinde programa dahil edilmiş işlerin;yapılmış işlere oranıdır(13). Bakım prosesinin ilk aşaması bakım planlama olduğu için bu
aşamada yapılacak çalışmalar bakım bölümünün performansına direkt etki eder. Bu nedenle maksimum bakım
verimi, yüksek planlanmış işler yüzdesi gerektirir. Bakım
bölümü yöneticileri için bölümlerinin özenle üzerinde durması gereken bir göstergedir.Dünya sınıfı hedef seviyesi
%95' dir.
Planlama Yoğunluğu = Planlı yapılan işler / Toplam yapılan işler
3.2.2 Planlama Kalitesi
Planlama nedeniyle malzeme yetersizliğinden dolayı
bekleyen işlerin izlenmesini sağlar (14). Yetersiz malzeme
bekleyen planlanmış iş emirleri programlama aşamasına
geçemez. Dünya sınıfı hedef seviyesi <%3 dür.
Planlama Kalitesi = Planlamadan dolayı yeniden yapılması istenen iş emri sayısı / Toplam iş emri sayısı (14)
3.2.3 Planlama Tepkiselliği
Arıza, modifikasyon, ar-ge ya da bakım için ekipmanda yapılması istenen tüm gerekliliklerin; bakım bölümüne bildirildikten sonra, 5 gün içerisinde programa alınma
oranıdır (15).
Dünya sınıfı hedef seviyesi %80 dir. Planlama Tepkiselliği = 5 günden daha kısa sürede "Planlama" durumunda
olan iş emir sayısı / Toplam iş emri sayısı (15)
3.3 İş Programlama
3.3.1 Programlama Yoğunluğu
Programlama Yoğunluğu = Programlanan işgücü / Toplam kullanılabilir işgücü (16)
Bir işin programlanması için gerekli tüm ihtiyaçların (işçilik, malzeme, servis, vb ) sağlanması ve işin yapılacağı
zamanın belirlenmesi gerekir(16).
Dünya sınıfı hedef seviyesi > %80 dir.
15
3.3.2 Planlama Kalitesi
3.4.4 İş Gücü Etkinliği
Programlama kalitesi = Programlama nedeni ile geciken, ertelenenen iş emirleri / Tüm iş emirleri (17)
İş Gücü Verimi = İşlere harcanan zaman / İşlere tahsis
edilen zaman (19)
Malzeme ve işgücü nedeni ile geciken, ertelenen iş
emirlerinin, aynı süreç için programlanan toplam iş emirlerine oranıdır(17).
Bakım bölümünün iş yapabilme becerisini gösterir (19).
Programlanan işlerin uygulamada ne kadar farklı zamanda
yapıldığını gösterir. Atölye imkanları düşünülmeden planlama yapılmış olması, yapılan işlerin eksik yapılması, bakım
talimatlarının tekniğine uygun olarak hazırlanmaması gibi
nedenler bu verimin düşmesine neden olur.
Dünya sınıfı hedef seviyesi < %2 dir.
3.3.3 Programlama Gerçekleştirme Oranı
Programlama gerçekleştirme oranı = Yapılması gereken tarihe (veya daha önce) programlanması tamamlanan
iş emirleri /Toplam iş emirleri (18)
3.4 İşi Uygulama
3.4.1 Programa Uyum
Programa Uyum = Son bitiş tarihinden önce programlanan sürede tamamlanan iş emirleri sayısı / Toplam programlanan iş emirleri sayısı (19)
Bu gösterge bakım bölümü için son derece önemlidir. Yüksek programa uyum yüzdesi hem iyi bir programlamanın yapıldığını hem de bakım atölyesinin işleri
beklendiği gibi yapılabildiğini gösterir (19). Kısaca bakım bölümünün performansını gösteren en önemli ölçümlerden biridir.
3.4.5 İş Emri Dönüş Hızı
İş emri dönüş sayısı = Tamamlanan iş emri sayısı / Alınan iş sayısı (20)
Eldeki yapılması gereken işlerin ne kadarının yapıldığının göstergesidir. Gerek bakım bölümündeki gerekse
üretim bölümündeki ani değişikler öncelikleri değiştirebilir
ve yapılacak işlerin ertelenmesine ya da vazgeçilmesine
neden olabilir (20). Bazen de programlamadaki hatalar işin
yapılması için gerekli şartları sağlayamadığından iş yapılamaz. Düşük iş emri dönüş hızı bir süreklilik gösteriyorsa
işletmede planlı çalışma kültürünün oluşmasında önemli
eksikleri olduğu anlamına gelir.
3.4.6 Karşılanamayan İş Hacmi
Bekleyen işler yüzdesi = Bekleyen görev sayısı / Alınan
görev sayısı (21)
3.4.2 Ortalama Tamir Süresi (MTTR)
Bakımları gerçekleştirmeden sorumlu olan Atölye, çeşitli nedenlerle iş emirlerini yapamaz. Buna genellikle; üretim
bölümünün plansız talepleri (özellikle ekipmanın bakıma hazır edilememesi gibi, beklenmeyen iş gücü kayıpları, Atölye
ekipmanlarının bozulması, dış servislerdeki gecikmeler, beklenmedik mevsim şartları vb. gibi sebepler neden olur 21).
Ortalama Tamir Süresi = Toplam Duruş Süresi / Arıza
Sayısı (20)
Bakım kabiliyeti genellikle ortalama tamir süresi
(MTTR) ile ifade edilir(20).Tamir için harcanan net zamandır. Onun için de bazen "anahtar zamanı" olarak
isimlendirilir.
Düşük bir MTTR, tamirlerin kolay yapıldığını gösterir. Bu
da bakım bölümünün performansının iyi olduğunu gösterir.
3.4.3 iş gücü Kullanma Oranı
İş Gücü Kullanma Oranı = İşlere harcanan toplam zaman / Kullanabilir zaman (8)
Kullanabilir zamanı ücreti ödenen zaman olarak da
açıklayabiliriz. Bakım etkinliğini değerlendirmek için kullanılan temel istatistiklerden biridir. Bakım personelinin
bir ekipman üzerinde fiili olarak çalıştığı sürenin kullanılabilir işgücüne oranıdır. İşlere harcanan süreyi hesaplarken ulaşım, bekleme (parça, takım, ekipman), kataloglardan bilgi araştırma, işgüvenliği önlemleri, puantaj
ve doküman doldurma gibi süreler göz önüne alınmaz
(Bkz. Madde 2.4)
16
İş makineleri bakım atölyeleri için hedef değer >%85
tavsiye edilir referanstır.
3.4.7 Uygulama Kalitesi
Uygulama Kalitesi = Yeniden yapılması gereken işler /
Toplam yapılan işler (22)
Bakımlar yetersiz kalitede yapıldığında, bekleneni karşılayamazsa; yeniden yapılması gerekir. Kalitesiz malzeme, orjinal olmayan yedek parça, yetersiz takım, eğitimsiz
personel, iyi projelenmemiş değişiklikler nedenlerden bazıları olarak karşımıza çıkar(22).
Dünya sınıfı hedef seviyesi <%3 dür.
3.5 Donanım Performansı Ölçütleri
3.5.1 Arıza Sayısı
Sonuçlarına göre sınıflandınlmış arıza sayılarıdır. (Operasyonel, operasyonel olmayan, emniyet vb.) Arızaların
sayılması bir çok bakım faaliyetinin değerlendirilmesinde
kullanılır.
Ekipman başına düşen arıza sayıları, operatör hatalarından oluşan arızalar gibi bir çok alanda arıza sayıları takip
edilebilir.
3.5.5 Toplam donanım etkinliği (OEE)
OEE (%) = Kullanabilirlik x Performans
Oranı x Kalite Oranı (26)
3.5.2 Arıza Sıklığı
OEE (%) = Av x S x Q (26)
Arıza Sıklığı = Arıza sayısı / Ölçüm zaman aralığı (23)
S= Gerçekleşen üretim miktarı / Planlanan
Birim zamandaki arıza sayısıdır (23). Bir güvenirlik ölçüsüdür.
3.5.3 Arızalar Arası Ortalama Süre (MTBF)
MTBF = Toplam çalışabilirlik süresi / Arıza sayısı (24)
MTBF ekipman güvenirliliğin temel bir ölçümüdür. Ortalama çalışabilirlik süresi veya arızalar arası ortalama süre
olarak ifade edilir(24).
Arızalar arasındaki süre; iki plansız arıza arasındaki süre olup bir tamirden sonra başlayıp bir sonraki arıza
başlangıcına kadar devam eder. Şekil l'de aralıklar ifade
edilmektedir.
MTBF değeri ne kadar büyükse, bu ekipmanın o kadar
güvelinir olduğunu gösterir.
MTBF trendi en az bir yıllık bilgilere göre hesaplanan
ortalama çizgisine göre izlenmelidir.
3.5.4 Kullanabilirlik (Av)
Ekipman kullanabilirlik ölçümü ekipman performansını
değerlendiren en önemli temel istatisliklerden biridir (Bkz.
2.1).
Üretim Miktarı
Q= (Gerçekleşen üretim miktarı -Reddedilen
miktar) / Gerçekleşen üretim miktarı
OEE Toplam Verimli Bakım stratejisi için önemli bir göstergedir. OEE üretim verimini ölçer (26). TEEP ise gerçek
iş veriminin ölçülmesini sağlar. OEE hesaplanırken planlanan üretim zamanı esas alınır, yani planlanan üretimin ne
kadarının gerçekleştiğinin bir ölçüsüdür. OEE hesaplarında
duruşlar, performans hız kayıpları ve kalite kayıpları göz
önünde bulundurulur. TEEP ise ilaveten takvim gününde
çalışılmayan günleri de hesaba katar ve çalışma süresini yılda 365 gün olarak kabul eder. Bu nedenle TEEP bir
tesisin gerçek üretim verimidir. Toplam Donanım Etkinliği,
donanımın üretimde yarattığı katma değerin bir ölçüsüdür.
Yapılan araştırmalara göre, dünya standartlarında üretim
yapan firmaların toplam donanım etkinliği oranının en az
%85 olması gerektiği belirlenmiştir. Çeşitli endüstrilerde üst
seviye OEE ve TEEP değerleri Çizelge 4'de verilmiştir:
Çizelge 4. Endüstride OEE ve TEEP değerleri
Endüstri
OEE
TEEP
İmalat
%85
%60
Proses
>%90
>%68
Metalürji
%75
%55
Kağıt
%95
>%70
Çimento
>%80
%60
3.6 Maliyet Performansı Ölçütleri
3.6.1 Doğrudan Bakım Maliyeti
Şekil1. Arıza zaman ilişkisi
Ekipman kullanılabilirliği yukarıdaki anlatımı dışında şu
şekilde de formüle edilebilir (25):
Av= MTBF / (MTBF + MTTR) (25)
MTBF = Ortalama çalışabilirlik süresi (24)
MTTR = Ortalama Tamir Süresi MTTR =
Toplam Duruş Süresi / Arıza Sayısı şeklindedir.
18
Toplam Düzeltici ve Önleyici Bakım Maliyetleridir. Hazırlanan bütçe değeri kıyaslanarak takip edilir. Doğrudan bakım maliyetlerinin takibi bütçenin aşılmaması için önemlidir.
Doğrudan bakım maliyetleri alt maliyet gruplarına göre
de takip edilebilir. Her ekipman için ayrı bakım masrafı,
masraf merkezine bakım masrafı vb. gibi. Şekil 2'da örnek
bir takip görülmektedir.
3.6.2 Duruşun Önem Derecesi
Duruşun önem derecesi = Duruş Maliyeti / Doğrudan
Bakım Maliyetleri (27)
Bir ekipmanın arızası sebebiyle oluşturduğu maliyetin,
doğrudan bakım maliyetleri içerisindeki oranıdır (27). Özellikle pareto analizlerinde kullanılır.
3.6.3 Bakım Masraf Yoğunluğu
Bakım masraf yoğunluğu = Bakım Maliyeti / Toplam
Üretim Miktarı (28)
Belirli bir dönemde üretilen ürünlerin birim başına bakım maliyetidir (28). Üretim maliyetinin aşılmaması için
bakım maliyetleri şirketlerin satış politikalarını doğrudan
etkiler, bu nedenle bakım masraf yoğunluğunun takibi son
derece önemlidir.
Aşağıdaki Şekil 3 'de örnek bir birim maliyet karşılaştırması bulunmaktadır.
3.6.6 Bakım Stok Devir Hızı
Bakım Stok Devir Hızı = Bakım faaliyetlerinde kullanılan
stok malzemelerin maliyeti / Sort (31) Sort= (Dönem başı stok
miktarı + Dönem sonu stok miktarı) / 2. Bir dönem (periyot)
içerisinde stoktan kullanılan malzemelerin maliyetinin oranıdır. Bakım Stoğu devir hızı belirli bir hesap dönemi için
yapılır. Bakım Stoğu Devir Hızının yüksek olması faydalıdır
ancak genelde <2 kabul görür.
3.6.7 Personel Maliyeti Yüzdesi
Personel Maliyeti Yüzdesi = Personel Maliyeti / Toplam
Bakım Maliyeti (32)
Bakım bölümünde çalışan personelin işçilik maliyetlerinin toplam bakımdaki yeridir(32).
3.6.8 Taşeron Maliyeti Yüzdesi
Taşeron maliyeti yüzdesi = Taşeron Maliyeti / Toplam
Bakım Maliyeti
3.6.9 Malzeme Maliyeti Yüzdesi
Malzeme maliyeti yüzdesi = Malzeme Maliyeti / Toplam
Bakım Maliyeti
4. Teep Hesapları
Yukarıda anlatılmış olan bakım performans göstergeleri ve de zaman çizelgesini kullanarak yapılan hesaplamalar haricinde; şirket karlılığını doğrudan ilgilendiren toplam etkin ekipman performansıdır. OEE'nin bir
fonksiyonu olan TEEP hesabı şu şekilde formüle edilmiştir (33):
OEE (%): Toplam Ekipman Etkinliği
OEE = Av x S x Q (26)
Av: Kullanabilirlik,
Şekil 3. Bütçeye göre bakım masraf yoğunluğu.
3.6.4 Bakım Maliyeti Yüzdesi
Bakım Maliyeti yüzdesi = 100 x Bakım Maliyetleri /Toplam Üretim Maliyeti (29)
Bakım maliyetlerinin toplam maliyetlerdeki oranıdır (29).
Bütçe belirlemede önemli bir veridir.
Dünya sınıfı hedef seviyesi <%10-15 dir.
Q: Kalite Oranı
TEEP: Toplam Etkin Ekipman Performansı
TEEP= P x OEE (33)
S = Performans Oranı =100*(C-Kd)/ C
S = 100* (Net Üretim Zamanı - Hız Kayıpları) / Net Üretim Zamanı
S = 100*Dt/C
3.6.5 Donanım değiştirme değeri(ERV)
S = 100*(Gerçekleşen Üretim için kullanılan
ERV= Ekipman bakım masrafları / Yeni ekipman değeri (30)
zaman / Net Üretim Zamanı)
Bir ekipmanın toplam bakım maliyetlerinin, yenisiyle
değiştirme maliyetine oranıdır (30). En iyi uygulama kıstası dünya sınıfı hedef seviyesi %2-9 olarak kabul edilir. Bir
maden firmasının 11 ayrı bölgesinde yapılan araştırmaya
göre ise; ERV değeri %18-36 arasında gerçekleşmiştir. Bu
değerde maden sektörü, daha gerçekçi görünmektedir.
20
S: Performans Oranı,
P:Planlama Göstergesi
P(%)= 100*B/A= 100*(A-Kb)/A
P = 100* (Toplam Teorik Üretim Zamanı - Programlanmış Üretim Duruşları) / ToplamTeorik Üretim Süresi
Q: Kalite Oranı
Q = 100*E/D
Q =100*(Satılabilir Üretim Miktarı /
Gerçekleşen Üretim Miktarı)
Q = 100*(D-Kd)/D
Q = 100* (Gerçekleşen Üretim Miktarı Kalite Kayıpları) / Gerçekleşen Üretim Miktarı
5 Yöneticiler İçin Göstergeler
Yöneticiler için öncelikli olarak izlenmesini tavsiye ettiğimiz anahtar performans göstergeleri, üç ayrı yönetim
noktası için aşağıdadır:
5.1 İşletme Yöneticisi
• Toplam birim üretim masrafı
• Toplam tesis/ekipman etkinliği, (OEE)
• Toplam etkin tesis/ekipman performansı (TEEP)
• Toplam üretim miktarı (Bütçeye göre kıyaslamak)
5.2 Üretim Yöneticisi
• Toplam birim üretim masrafı
• Toplam tesis/ekipman etkinliği, (OEE)
• Toplam üretim miktarı (Bütçeye göre kıyaslamak)
• Ekipman kullanım oranı
• Ekipman verimliliği
• Bakım masraf yoğunluğu
• Ekipman değiştirme değeri (ERV)
• Toplam tesis için MTBF (Duruşlan Arası Ortalama Süre)
• Bekleyen işler yüzdesi (Üretim bölümünün bakım
bölümüne yaptığı talepler için)
5.3 Bakım Yöneticisi
• Ekipman kullanabilirliği
• Bakım masraf yoğunluğu
• Bakım maliyeti yüzdesi
• Doğrudan bakım maliyeti (Bütçeye göre kıyaslamak)
• Ekipman değiştirme değeri (ERV)
• Proaktif ve Reaktif iş yüzdesi
• Planlama tepkiselliği
• Programlama yoğunluğu
• Programa uyum
• Ortalama tamir süresi (MTTR)
• Arızalar arası ortalama süre (MTBF)
• Bekleyen işler yüzdesi
• Uygulama kalitesi (Yeniden yapılan işler yüzdesi)
• Bakım stokları devir hızı
22
6 Değerlendirme
Bakım yönetimi için günümüz teknolojisi ve artan üretim taleplerini karşılayabilmenin en önemli fonksiyonlarından birisi de artık, ölçme ve değerlendirmedir. Ölçme için
elimizde her ne kadar referans değerler bulunsa da; sektörel baz da ya da mikro değerlendirme için firma bazında
ölçüt değerler değişkendir. Bu noktada firmalar kendileri
için en doğru referans değerleri yaratmalıdır. Verimli bir
bakım sistemi oluşturmak isteyen firmalar bu konuda iyi
bir planlama ve bunun fonksiyonu olarak da performans
değerlerini sağlıklı olarak ortaya koyabilme üzerine profesyonellik kazanmalıdır. Günümüz dünya şartlarında
rekabetçi olabilmek için, artan ihtiyaçlardan birisi de zamandır. Bakım performanslarının artması, doğrudan üretim performansına etki eder ki; bu da firmalar adına potansiyel verimliliği arttırır.
Kaynaklar
Gulati,R., (2.versiyon), (2012). Maintenace and Reliability Best Practice, Industrial Press Inc., New York.,s.283-308
Smith,R.&Mobley,R.K.(,2008).
Rules of Thumb for Maintenance and Reliability Engineers, Butterworth Heinemann,
Burlington.,s.89-104 Uzun,A., (2011). Bakım RCM , Nobel Ankara, s.ll8-123
Planlaması Teknikleri ve Akademik Yayıncılık,
Muchiri,P.,(2010). International of Production Economics, Elsevier.,s.10-1016
Wauters,F.&Mathot,J., (2002). Overall
Effectiveness(3BUS094188R0001 ABB Inc.),
s.l-26,Ohio.
Eqipment
Hidrolik Valf Çeşitleri ve
Çalışma Yöntemleri
Hidrolik Valfler hidrolik akışkanın gideceği yönü belirleyen, istenildiğinde yönünü
değiştiren, akışkanın basıncını ve debisini kontrol eden devre elemanıdır.
Ahmet İpek / İzmir Şube Yöneticisi/ HİDROPAKS
1. Valflerin Görevleri
• Akışkanın yolunu açıp-kapatır.
• Akışkanın gideceği yönü değiştirir.
Hidrolik sistemlerin basınç hatlarında kullanılan, akışkanın basıncını istenen değerde olmasını sağlayan valflerdir.
• Akışkanı depoya gönderir.
Kullanılan Yerlerine Göre Çeşitleri;
• Akışkanın debisini kontrol ederek alıcıların çalışma
hızını ayarlar.
2.1. Basınç Emniyet valfleri
• Devre elemanlarını yüksek basınçlara karşı korur.
Basıncı yükselen akışkanı depoya gönderir.
• Akışkanın basıncını kontrol ederek, devre elemanlarının belirli basınçlarda çalışmasını sağlar.
• Akışkanın basıncını, debisini, yönünü belirli zaman
aralıklarında kontrol eder.
• Bazı valfler yukarıda sayılan görevlerin bir veya birkaçını yapabilir.
24
2. Basınç Kontrol Valfleri
İşin gerçekleşmesi için oluşan direnci yenmeye yetecek kadar basıncın oluşmasına izin verir, Onun üzerinde
oluşabilecek dirençte (=strok sonu), basınca bir sınır getirir.
2.4. Boşaltma valfleri
2.2. Basınç düşürme valfleri
Hidrolik devrelerde farklı basınçlarda çalıştırılması istenen, birden fazla sayıda kullanıcı eleman ( silindir , Hidromotor ) kullanılması ve kullanıcı elemanların da değişik
basınçlarda çalışması gerekebilir. Bu gibi durumlarda basınç düşürme valfleri kullanılır. Normalde açık konumdadır.
Basınç yükseldiğinde kapalı konuma geçer. İki yollu ve üç
yollu olmak üzere değişik tipleri vardır.
Hidrolik akışkanın Hidrolik Depoya gönderilmesi için
kullanılır.Normalde kapalı olan valf uyarı geldiğinde açılır
ve akışkanı depoya gönderir.
3. Yön Kontrol Valfleri
Hidrolik devrelerde akışkanın, ne zaman, hangi yolu izlemesi gerektiğini belirleyen valflerdir. İstenildiğinde akış
yolunu değiştirirler; istenildiğinde akış yolunu açıp kapatırlar.
Kontrol VALFLERİ
Genel Gösterim
Tek kare, akış veya basınç kontrolünü gösterir. (işletme koşullarına, basınç ve akış şekline
göre çok çeşitli tilerde olabilir)
İki kare, kontrol valfinin iki pozisyonlu olduğunu gösterir
Üç kare, kontrol valfinin üç pozisyonlu oludğunu gösterir
2.3. Basınç sıralama valfleri
Basınç sıralama valfleri bir hidrolik
devrede birden fazla sayıda ki silindir,
motor gibi kullanıcı elemanları farklı zamanlarda ve Basınçlarda çalıştırmak için kullanılır. Çalışma prensibi Basınç emniyet valfleri ile benzerdir. Normalde kapalı konumdadır. İstenen
basınçta açılıp diğer kullanıcı elemanları harekete geçirir.
3
Kontrol valfinin diyagramdaki basit gösterimlerinden birisidir.
A,B = kullanıcı hatları
P = Pompa bağlantısı
T = Tank bağlantısı
4/3 Yön Valfi
4 Bağlantı
3 Konumlu
25
3.1. Yön Kontrol Valflerinin Şematik Gösterimi
3.2. Yön Kontrol Valflerinin Şematik Gösterimi
• Valfin her konumu bir kare ile gösterilmelidir.
• Akışkanın geçiş yönleri oklarla belirtilir.
• Kapalı yollar yatay bir çizgi ile belirlenir.
• Valf bağlantıları kısa çizgilerle belirtilir.
• Valf konumlarının işaretlenmesi; valf konumları soldan sağa doğru harflerle işaretlenir. Üç konumlu vaflerde merkez konum 0 ile gösterilir
3.3. Yön Kontrol Valfi Kumanda Tipleri
3.4. Valf bağlantılarının harflendirilmesi;
• P=Basınç hattı A,B,C....=İş hattı veya çalışma hattı
• R,S,T=Depo(dönüş) hattı
Yön kontrol valfinin içerisinde bulunan sürgü yapısını
aşağıdaki resimde görebilirsiniz.
• X,Y,Z=Pilot(uyarı) hattı
• L=Sızıntı hattı
3.5. Yön kontrol valflerinin tanımlanması;
• 2 / 2 = Yol sayısı/ Konum sayısı
• 3 /2 valf tanımlaması yapıldığında, valfin 3 yollu, 2
konumlu olduğu anlaşılır.
3.6. Vaflerin normal konumları;
• Hidrolik devre çizimlerinde valfler, normal konumlarında çizilir ve harflendirilir.
26
Parçaların genel muayenesi; çıkıntı, kesik, pürüz, çentik, çatlak, aşınma izleri veya bükülmüş parçalar gibi arızaların görsel muayenesini içerir.
Şekilde görüldüğü gibi düz bir yüzeye yanlamasına
yerleştirip yuvarlayınız. yamulmayı gösteren bir yalpalama
olup olmadığım görsel olarak muayene ediniz.
Valf arızalarının çoğu sistemin
başka yerlerindeki sorunlardan
dolayı oluşur. Gerçek arıza
düzeltilmedikçe tamir edilmiş ya
da değiştirilmiş valflerle arızaların
tekrarını bekleyebilirsiniz.
4. Valf Arızaları
Çalışma esnasında tekrar tekrar olan bazı sorunlar vardır. Bunlardan yaygın olarak rastlananları şunlardır;
Bozuk Kontrol Elemanı
Aşırı Kaçak
Bozuk veya Kırık Yaylar
Yapışma veya Tutukluk
Çatlak veya Kırık Parçalar
Valf arızalarının çoğu sistemin başka yerlerindeki sorunlardan dolayı oluşur. Gerçek arıza düzeltilmedikçe tamir
edilmiş ya da değiştirilmiş valflerle arızaların tekrarını bekleyebilirsiniz.
28
Valf Arıza Belirtileri aşağıdaki şekillerde karşımıza çıkabilir.
Çamur: Hidrolik akışkanın aşırı ısınmasından dolayı oksitlenme ile oluşan madde.
Çizik:
Yüksek basınçlı akışkan tarafından bir valfın yüzeyinde aşınmayla oluşan küçük kanallar.
Vuruntu: Yetersiz veya aşırı akım nedeniyle kontrol ucunun
sürekli olarak selenoid gövdesine çarpmasından çıkan gürültü, mırıltı, vızıltı.
Tamirat yada bakım için bir valfi söktüğünüzde her zaman bütün sızdırmazlık elemanları iyi durumda görünseler
de yenisini takınız.
Hidrostatik Güç İletim Sistemi İle Yürütülen
Tier 4 Dizel Motorlu Araçlarda,
Motor Devrinin Müsade Edilen Hız Limit Değerleri
Üzerine Çıkmasının Engellenmesi
İbrahim İRDEM / Makine Mühendisi / MERT Teknik A.Ş.Tic. Ltd.
Tier4/Stage IV standartları ile beraber (dizel motorlarda zararlı ekzoz
gazı çıkışını düşürmek için geliştirilmiş
standart) dizel motorların emisyon
standartlarının gelişmesi, on ve offroad (arazi araçları) araç endüstrisini
çeşitli şekillerde etkilemiştir. Bu etkilerden en önemlisi, dizel motorların
verimliliğinin önemli ölçüde artması olmuştur. Motor imalatçıları daha küçük
motor hacimleri ve gövdeler ile aynı
gücü elde edebilir hale gelmişlerdir.
Verimlilik artıkça ve motor hacimleri
küçüldükçe, motorun, motorda yanma
olmadığı anda dönmeye karşı göstereceği güç te azalacaktır. Bu gücü
motorun frenleme torku olarak isimlendirebiliriz.
30
Motorlar genelde kimyasal enerjinin mekanik enerjiye çevrildiği sistemler olarak düşünülür. Fakat motorların aracın frenleme
esnasında da önemli rolleri vardır. Motorun frenleme torku, frenleme esnasında aktarma organlarının oluşturduğu torka destek
olmaktadır.
Motorun frenleme torkunun düşmesi, aracın aktarma organları tarafından desteklenmediği sürece moturun frenleme kabi-
liyeti düşecektir. Dizel motora mevcut olan frenleme torku
değeri üzerinde yüklendiğinizde dizel motor ve tahrik edilen diğer aktarma organları aşırı hıza çıkma ve zarar görme
riski altında olacaktır.
Hidrostatik tahrikli arazi aracı uygulamalarında kullanılan motorların frenleme tork değerlerinin düşürülmesi ile
beraber araç hızlı bir şekilde giderken ve/veya yokuş aşağı
giderken yapılan sert frenlemelerde meydana gelebilecek,
motorun aşırı hıza çıkma durumunun engellenmesi ve aktarma organlarına etkiyecek torku limitlemek için birkaç
teknik bulunmaktadır.
Bu tekniklerden bir tanesi; sert frenleme anında oluşan aracın enerjisinin bir kısmını ısı yolu ile sönümlemektir.
Sistem akışındaki basınç düşürme yolu ile, pompa kitine
(silindir bloğu-pistonlar-eğim plakası) etkiyecek basıncın,
motorun aşırı hıza çıkmasına sebep olacak tork değerlerine ulaşmasını engellenir. Bu metod Entegre Hız Limitlemesi
(Integrated Speed Limitation ISL) olarak tanımlanmaktadır.
Bu sistemi oluşturan elemanlar, sert frenlemelerde ve/veya
araç yokuş aşağı hızlı bir şekilde inerken yapılan frenlemelerde otomatik olarak devreye giren pilot valf, basınç düşürücü valf ve baypas orifisidir.
Giriş
Araç Frenlemesi
Frenleme, aracın hareket yönünün aksi yönüne doğru
bir kuvvet uygulanması ile oluşur. Bu kuvvet araçtaki tekerleklere yada paletlere; servis frenleri, aktarma organları
yada her ikisi yolu ile iletilir. Genelde motorlar sadece araç
fonksiyonlarının yerine getirilmesi için kimyasal enerjinin
mekanik enerjiye çevrildiği sistem olarak düşünülür. Fakat motorların, aracın frenleme esnasında da önemli rolü
olmaktadır. Motorun frenleme torku, frenleme esnasında
aktarma organlarının oluşturduğu frenleme torkuna destek
olmaktadır.
Bu sunum Entegre Hız Limitlemesi (ISL- integrated speed limitation) çalışmasının değerlendirilmesi ve motorun
aşırı hıza çıkmasını engelliyecek ISL sisteminin öğrenilmesi
için yapılmıştır.
Motorun frenleme yeteneği, frenleme torku, sürtünme torku veya sürüklenme torku olarak ta tanımlanmıştır. Diğer bir deyişle motorun frenleme torkunu, motorda
yanma olmaksızın motoru döndürmek için gerekli tork
olarak ifade edebiliriz. Motorun frenleme torku pompalama ve sürtünme kayıplarından oluşmaktadır. Motorun
frenleme torku motorun deplasmanı büyüdükçe artar.
Motorun frenleme tork değeri; genelde, motorun çalışma esnasında oluşturduğu tork değerinin 1/3 ünden
daha azdır. Motorun frenleme torku motorun şaftının dönüş yönünün aksi yönüne etki etmektedir. Motor yanma
esnasında bu torkun üstesinden gelebilmelidir. Bu değer ne kadar küçük ise motor o kadar rahat ve verimli
çalışır. Fakat bir o kadar da frenleme esnasındaki etkisi
azalmış olur.
Anahtar Kelimeler: Dizel motorun aşırı hız koruması, dizel motorun frenleme yeteneği, dizel motor girişindeki torkun limitlenmesi.
Frenleme esnasında dizel motorun girişindeki tork değeri aracın duruştaki hızı ve araç ağırlığı ile beraber lineer
olarak artmaktadır.
31
Şema 2- Tier Standarlarının Tarihe Göre Gelişimi
Eğer frenleme esnasında dizel motorun girişindeki tork
değeri, motorun toplam frenleme tork değerini geçmiş,
aktarma organlarından herhangi bir tanesi müsade edilen
maksimum hız değerinin üzerine ulaşmışsa motorun aşırı
hız yapmış olduğu düşünülür. Motorların ve aktarma organlarının müsade edilen hız sınırları mevcuttur. Bu değerlerin
üzerine çıkılması durumunda motorun ve aktarma organlarının zarar görmesi kaçınılmaz olacaktır.
Tier- 4 Standartlarının Etkisi
Dizel motorların çalışması esnasınsa , egzoz gazları
ile beraber doğaya karışan zararlı gazların seviyesi ile ilgili 1996 yılına kadar herhangi bir yasal düzenleme yoktu. Çevre koruma kuruluşu (EPA: Enviromental Protection
Agency) tarafından çıkarılan çevre ve doğayı koruma yasaları sayesinde egzoz emisyon standartları oluşturuldu.
Egzozdan doğaya bırakılan nitrojen oksid (NOx), hidrokarbon (HC), ve partikül madde (PM- kükürt ve kurşun )
miktarlarına kademe kademe sınırlamalar getirildi. Tarım
aracı bile olsa standartlara uymayan bir aracın kullanılması
yasaklandı. Bu değerlerin ilki Tier 1 ( Euro stage1) idi. Daha
sonraki yıllarda takip eden Tier-2, Tier-3 ve Tier-4 motorlar
ile tamamen çevreci motorlar üretilmeye başlanmıştır.
Bu beklentilere cevap vermek için motor imalatçıları yeni teknolojiler üretmek zorunluluğunda kalmıştır. Bu
teknolojilerin içerisinde en bilindik olanları common rail
injection (Direk enjeksiyon sistemi), intercooler (ara hava
soğutucu ) ve variable-geometry turbocharger (Değişken
geometrili turboşarj) sistemleridir. Motorlarda verimlilik artıkça motor imalatçıları daha önce kullandıkları motor öl-
32
çülerinden daha küçük gövdelerde daha hafif motorlar ile
aynı gücü elde edebilir hale gelmişlerdir. Motor ölçülerinin
küçülmesi ile beraber motorun doğal frenleme tork değeri
de düşmüştür. Dolayısıyla aracın frenleme esnasındaki performansı düşecektir. Bu durum karşısında hidrostatik tahrikli
bazı uygulamalarda kullanılan motorlar için aşırı hızdan korunma yöntemleri geliştirilmesi zorunlu hale gelmiştir.
Hidrostatik
Hidrostatik aktarma organlı bir çok off-road (arazi araçları) araçta, aracın hız kontrolü için servis frenleri yaygın
olarak kullanılmamaktadır ya da hiç yoktur. Buna benzer
uygulamalara arazide ve asfaltta gidebilen hasat makinelerini, (şema 1) tarımsal ilaçlama makinelerini (şema 3) vb.
örnek olarak verebiliriz. Bu sebeble bu tip uygulamalarda,
aracı durdurmak için gerekli torku, hidrostatik sistemin kendisinin, motorun frenleme torkunun ve aktarma organlarının
sağlaması beklenmektedir.
Şema 3- Tarımsal İlaçlama Araçları
Ayrıca bu tip araçların günümüzde ebatları büyümekte,
ağırlıkları artmakta ve hızlarının da artması istenmektedir.
Bu etkenler ve Tier standartlarının etkisi ile aracın frenlenmesi daha da zorlaşmaktadır. Bu ise frenleme üzerine
beklentileri artırmakla beraber daha titiz, hassas ve detaylı
mühendislik gereksinimlerini doğurmuştur.
Araştırmanın Hedefi
Emisyon standartlarına uygun gelişmiş motorların kullanıldığı, hidrostatik güç iletim sistemli off-road (arazi araçları) araçlarda frenleme esnasında ortaya çıkabilecek aşırı
hız probleminin engellenmesi için teknik çözümler üretmek,
hidrostatik pompalarda kullanılan Entegre Hız Limitleme
(Integrated Speed Limitation ISL) sisteminin teknik olarak
uygulanabilirliğinin açıklanması üzerinedir.
Motor Aşırı Hız Koruması
Teknoloji
Otomotiv endüstirisinin gelişimi ile ilgili geçmiş tarihlere gidildiğinde, ağır yüklü araçlarda frenleme esnasında ortaya çıkabilecek motorun aşırı hıza çıkması
probleminin engellenmesi için değişik fikirler ve görüşler ortaya çıkmıştır. Genelde çözümler motorun frenleme tork etkisinin artırılması ve/veya aktarma organları
aracılığı ile motorun girişindeki tork değerlerinin kontrol
edilmesi üzerinedir. Günümüzdeki çözümler ise sistem
içerisine entegre edilmiş gelişmiş metodlardır. Aşağıda
hidrostatik tahrikli modern off road (arazi araçları) araçlardaki teknolojiler özetlenmiştir.
Motor Çözümleri
Motorun aşırı hıza uğramasını önlemek için uygulanan
çözümlerin çoğu, gerektiği durumlarda motorun efektif
frenleme torkunu arttırmak ile sağlanır. Bunun için birkaç
çözüm mevcuttur. Bunlardan bir tanesi compression release brake (sıkıştırılmış havanın motorda yanma olmadan
serbest bırakılması) sistemidir. Bu sistem egzoz valf zamanlaması ile oynayarak araç krank şaftının yavaşlatılması
yöntemidir. Piston içerisindeki sıkıştırılmış hava, içerisine
mazot püskürtüleceği esnada, yanma olmadan egzozdan
gönderilir.
Diğer bir yöntem egzoz frenidir. Egzoz manifolduna takılan bir kısıcı ile ters basınç oluşması sayesinde sağlanmaktadır.
Bir başka yöntem değişken deplasmanlı turbo şarj ile
pompalama kayıplarını kontrol ederek motorun ters basıncını arttırmaktır.
Hidrolik Çözümler
Motorun aşırı hıza uğramasının engellenmesi için uygulanan hidrolik çözümleri aşağıdaki şekilde gruplandırabiliriz.
Enerjiyi Isı Olarak Yayma Yöntemi: Frenleme esnasında
oluşan, aracın kinetik ve potansiyel enerjisini ısı enerjisine
dönüştürme esasına dayalı, aracın aşırı hıza ulaşmasını
önleme yöntemidir. Hidrolik retarder sistemini örnek verebiliriz. Motorun etkin frenleme kabiliyetini artırmak için geliştirilmiştir. Bu uygulamada, yardımcı bir hidrolik pompa
dizel motora bağlanmaktadır. Retarder temel olarak şaftın
ucuna yerleştirilen rotor ve stator denilen iki çark ile çalışan
hidrodinamik basınçlı bir sistemdir. Fren pedalına basıldığında ya da direksiyon altına yerleştirilen kol çekildiğinde
sistem harekete geçirilir. Rotor aracın şaftına bağlıdır. Stator ise rotorun karşısına retarder gövdesine sabitlenmiştir.
Şanzımandan gelen şaft hareketi ile rotor döner. Retarder
devreye girdiğinde rotor ve stator arasına yağ pompalanır
rotorun dönüşüyle hareketlenen yağ statorun kanatlarına
çarpar ve yavaşlar. Bu da rotoru yavaşlatır ve frenleme
gerçekleşir.
Diğer bir teknoloji ise kapalı devre hidrostatik çevrimin
kendisidir. Bu çözümler sistemdeki fazla akışı kısarak pompa kitinde ve motor girişinde oluşan torku sınırlar .Bu da
genelde maksimum hidrostatik frenlemenin teker motorlarında elde edilmesini sağlamaktadır.
Oran Kontrolü İle Basınç Limitlemesi: Oran kontrolü genelde hidrolik motorun hacimsel kontrolüdür. Eğer
aracın frenlemesi esnasında, dizel motorun frenleme kabiliyeti aşılırsa motorun deplasmanı azaltılır. Dolayısıyla
sistemdeki akış oranı da azalacaktır. Bu da pompaya
dolayısıyla dizel motor girişine etkileyecek torku azaltacaktır.
Kinetik Enerji Geri Kazanım Sistemi: Aracın enerjisini
ısı enerjisine çevirmek yerine, bu enerji saklanarak gerektiğinde frenleme için aktarma organlarına aktarılmaktadır.
Bu tarz sistemlerde hidrolik enerjinin depolanmasında akümülatörlerden yararlanılır. Bu tasarım sistemin frenleme yeteneğini artırırken motorun aşırı hıza çıkmasını da engellemektedir. Ancak enerjinin depolanması ayrıca bir güvenlik
ihtiyacı doğurmaktadır.
Diğer çözümler
Genelde, frenleme esnasında aracın aşırı hıza çıkmasını engellemek için dizel motora bağlı diğer elemanların güç
harcaması üzerine dayalıdır. Bu metodlar dizel motorun ve
pompanın aşırı hıza çıkma riski oluştuğu esnada, araçtaki
kompresörün, fan drive sisteminin, varsa diğer aksesuarların (örneğin klima) devreye sokulması üzerine geliştirilmiştir. Bu metodlar dizel motorun efektif frenleme tork değerini
arttırmaktadır.
Değerlendirme Kriterleri
İmalatçı firmalar motorun aşırı hızdan korunma çözümlerini teknik olarak değerlendirirken aşağıda belirtilen kriterlere dikkat etmektedirler.
33
Aktivasyon Yöntemi ve Performans
Çözüm otomatik olarak mı yoksa operatör tarafından mı
devreye sokuluyor. Çözüm olası sorunlar oluşmadan önlem
alıyor mu yoksa problem ortaya çıktığında mı yanıt veriyor. Çözüm araç frenleme ihtiyacını anında karşılıyor mu,
? yoksa gecikmelere mi sebeb oluyor.? Çözüm frenleme
esnasında hep devrede kalıyor mu.? Çözüm aracın kontrol
sistemini etkilemeden etkin olabiliyor mu.?
Aracın Frenleme Yeteneğinin Arttırılması
Çözüm frenleme performansı gerekliliklerini yerine getiriyor mu ? (duraklama mesafesi azalması ve/veya hızın yavaşlaması). Çözüm aracın herhangi bir hızında hidrostatik
sistem basıncını maksimum olarak kullanabiliyor mu? Ya da
performansı limitli mi.?
Mümkün Olan Frenleme Torkundan Yararlanma
Çözüm motorun frenleme kapasitesinden istifade ediyor mu?
Farklı Sürüş Mekanizmalarına ve Kontrol Sistemlerine
Uyumluluk:
Çözüm, aracın aktarma organlarından, kontrol sistemlerinden yazılım uygulamalarından bağımsız olarak uygulanabiliyor mu? Ya da çeşitli, özel gereksinimleri var mı?
Uygulama Kolaylığı
Çözüm en az maliyet ile kolay bir şekilde uygulanıyor
mu.? Kolay bir şekilde test edilip teslim edilebiliyor mu.?
Optimum seviyede çalışması için sürekli bir ayar ve test
ihtiyacı gerektiriyor mu.?
Montaj
Çözüm uygulanırken, araç ve hidrolik sistem üzerinde
önemli fiziksel değişiklikler gerektiriyor mu. ? ya da çok az
bir fiziksel değişiklik ile olabiliyor mu?
Şema 4- ISL Monte Edilmiş Kapalı Devre Pompa Sistemi
34
Entegre Hız Limitlemesi
(Integrated Speed Limitation) (ISL)
Gün geçtikçe hidrostatik tahrikli sistemlerde kullanılan dizel motorların aşırı hıza uğrama problemleri artmaktadır. Dizel
motorlarda aşırı hız problemi araç hızlı bir şekilde yol alırken
yapılan ani, sert frenlemelerde ve/veya araç yokuş aşağı inerken yapılan frenlemelerde meydana gelir. Dizel motora bağlı
bileşenlerin hız sınırları aşıldıkça hasarlar meydana gelicektir.
Aşırı hıza uğrama sebeblerini günümüzde bu tip uygulamalarda kullanılan yüksek verimli dizel motorların (varible-geometry turbocharger, common rail injection, intercooler sistemlerin kullanıldığı motorlar) frenleme yeteneklerinin azalmasına,
araç ağırlıklarının artmasına, araçların daha hızlı hareket etme
ihtiyaçlarının doğmasına bağlayabiliriz.
Bu problemi önlemek için pompa içerisine entegre edilen valfler ile motorun aşırı hıza çıkmasını engelliyen bir sistem geliştirilmiştir. Bu sistem Entegre Hız Limitlemesi ISL
(Integrated Speed Limitation) olarak isimlendirilir.
ISL, dizel motorun aşırı hıza çıkmasını engelleyen bir
teknoloji olup, hidrostatik tahrikli sistemlerde kullanılan,
yüksek güçlü kapalı devre pompalarda uygulanmaktadır.
Motoru aşırı hızdan korumak için geliştirilen aracın frenleme kabiliyetini düşürmeden, sert frenlemelerde oluşacak
yüksek hidrostatik sistem basıncını düşürme yöntemi ile
dizel motorun frenleme yeteneğini arttıran, hidrolik bir çözüm yoludur. Çalışmanın bu bölümünde bu teknoloji daha
detaylı olarak açıklanmaktadır ve yukarıda sunulan değerlendirme kriterlerine uygunluğu incelenecektir.
Açıklama
ISL; pilot valf, basınç düşürücü valf, baypas orifisi ve
baypas valfinden (çekvalf) oluşmaktadır. Şema 4 te görüldüğü gibi kapalı çevrim pompa içerisine entegre edilebilmektedir.
deplasmanı minimuma çekecektir.
Bu esnada sistem basıncı artacaktır. Basınç düşürücü valf tamamiyle
kapalı olur. Baypas orifisinden akış
devam etmektedir. Sistemin bütün
debisi baypas orifisi tarafından
kısılmıştır. Araç yavaşlarken sistemdeki akış azalmasına rağmen
pompa eğim plakası orta pozisyona geldikçe sistemdeki basınç
artacaktır. Basınç düşürücü valfe
paralel olarak bağlanmış baypas
orifisi sayesinde sistemin artan basıncı sürekli kontrol altındadır.
Şema 5-ISL Aktif Olduğu Durumda Pompa Basıncı ve Akış Yönleri
(Kırmızı-yüksek basınç, Yeşil-düşürülmüş kit basıncı, Mavi-şarj basıncı)
Çalışma Teorisi
Normal çalışmada frenleme olmadığı anda araç hızlı
bir şekilde ilerlerken sistem debisi baypas orifisi ve basınç
düşürücü valf üzerinden geçmektedir. Pilot valf set değeri
aşılmamış p1=p2 dir. Yay kuvvetinin etkisi ile basınç düşürücü valf NA konumunu korur ve akış basınç düşürücü valf
ve baypas orifisi üzerinden geçecektir.
İleri hareket sırasındaki ani hidrostatik frenlemede pompa deplasmanı düşürüldüğünde akış yönü sabit olmasına
rağmen yüksek basıncın yönü değişip pompanın B portu
yüksek basınçta olacaktır ve hidrolik motordan gelen debi
pompanın B portuna girmektedir. Motor pompa gibi çalışmaya başlamıştır. (Şema 5 şema 4’ün büyütülmüş gösterimi olup, renklendirilmiş hatlar ile akışın yönü ve basınç
değerleri gösterilmiştir.) Frenleme anında sistem debisi,
ayarlanan pilot valfin basınç değeri aşılana kadar, normalde açık olan basınç düşürüşü valf üzerinden geçmektedir.
Set edilen basınç değeri aşıldığı andan itibaren debi pilot
valften geçer ve basınç düşürücü valf kapanır. Öyleki sistem debisi otomatik olarak pompaya uygulanacak basıncı
regüle etmek için kısılmıştır. (13 numaralı porttan basınç
ölçülebilir.) Şema 4 te görüldüğü gibi pilot valfin çıkışı şarj
pompası çıkışına, verilmiştir. Böylelikle kapalı çevrimde yağ
eksilmesi de engellenmiştir.
Sistemdeki akış oranı düşük olduğu durumlarda, düşük
debilerde orifisteki basınç düşümü de az olacaktır. Basınç
limitleme valfi set değeri aşılmamıştır. Pompa eğim plakası
36
Eğer frenleme olayı esnasında
B tarafındaki basınç limitleyici valf
set değeri aşılırsa, basınç limitleme
valfinden geçen akış servo pistona
ulaşır ve pompanın eğim plakasının, motordan gelecek akışı kabul
edecek şekilde max. deplasman
konumuna gelmesini sağlar. (şema
4’te 5 nolu basınç ölçme portu)
Her türlü durumda ISL nin amacı pompa ve dolayısıyla dizel motor
girişinde oluşan torku limitlemektir. Pilot valfin basınç ayarı
ve bypass orifisinin ölçüsü, ne kadarlık bir frenleme gününün ısıya dönüştürüleceğini ve dizel motordan etkin bir
biçimde uzaklaştırılacağını yöneten değişkenlerdir.
Pompanın çalışması esnasında akış B yi terkediyorken
yani araç diğer yöne gidiyorken, akış baypas valfi (çekvalf)
üzerinden geçecektir. ISL aktif olmaz.
Değerlendirme
Aşağıdakiler ISL ‘nin yukarı sayfalarda belirtilen değerlendirme kriterlerine göre sonuçlarıdır.
Aktivasyon Yöntemi ve Performans
ISL’nin işlevselliği hidrolik sistemin frenleme basıncı, pilot valfin ayar basıncını geçtiği anda hemen devreye girer.
ISL’nin işlevselliği otomatiktir. Hidromekaniktir. Hidrostatik
sistemin performansı ISL’den etkilenmez.
Aracın Frenleme Yeteneğinin Arttırılması
ISL’nin stratejisi hidrostatik sistemde yüksek basınca
izin vermektir. Ancak frenleme anında pompa kitindeki yüksek basıncı düşürerek dizel motorun devir aşımını engellemektedir. ISL ayrıca frenleme esnasında sistemin yüksek
akış miktarını karşılıyacak şekilde dizayn edilmiştir. ISL motorun risksiz bir şekilde aşırı hıza çıkmasını engellemiştir,
tekerleklerde maksimum hidrostatik frenlemenin sağlanmasını mümkün kılmıştır.
Mevcut Olan Sürüklenme Torkundan Yararlanma
ISL’nin performansı 2 ayar ile yapılandırılmıştır. Basınç
düşürücü valfin devreye girip çıkması için pilot valfin basınç
ayarı ve baypas orifisinin alanı. Bu ayarlar dizel motorun doğal frenleme yeteneğini maxsimuma çıkarmak için yapılır.
Farklı Sürüş Mekanizmalarına ve Kontrol
Sistemlerine Uyumluluk
ISL belirli bir aktarma organına, kontrol sistemine ve yazılıma ihtiyaç duymaz. Tamamen hidromekaniktir. Mekanik,
hidrolik, elektrik kontrol mekanizmalı pompaların ve motorların olduğu sistemlerde kullanılabilir. Bu özellikleri ISL’yi
özellikle düşük torklu tier 4 motorların kullanıldığı, frenleme
yeteneği artırma ihtiyacı olan sistemlerde ön plana çıkarmıştır çünkü yeniden farklı bir aktarma sistemi ve kontrol
sistemi dizayn etmeye ihtiyaç kalmamıştır.
Uygulama Kolaylığı
ISL; frenleme esnasında müsade edilen maxsimum dizel motor devrindeki, toplam frenleme torkunu temel alır.
Motorun frenleme torku çoğunlukla üreticisinin belirlediği
seviyededir. Pilot valfin basınç ayarını ve bypass orifisinin
alanını yapılandırdıktan sonra ISL pompaya monte edilir ve
performans gereksinimlerini karşıladığını doğrulamak için
bir uygulamada test edilir. Test esnasında eğer gerekirse
pilot valfin basınç ayarını ve/veya baypas orifisinin alanını değiştirilerek yapılandırma tamamlanır. Uygun olan ISL
yapılandırması genellikle bir araç üzerinde çeşitli testler
yapıldıktan, uygun mühendislik sonuçları alındıktan sonra
tamamlanır. Aynı özellikteki diğer araçlarda seri üretimde
aynı ISL ayarları kullanılabilir.
Monte etme
Şekil 6 da görüldüğü üzere ISL hidrostatik bir pompaya
monte edilmiştir. ISL siz bir pompa ile mukayese edildiğinde çok küçük bir ek alan gerektirmektedir. Hidrolik sistem
hattı bağlantılarında değişiklik gerektirmez.
Örnek Çalışma
ISL, motor aşırı hız koruması gerektiren büyük bir ilaçlama aracının pompasına monte edilmiştir. (şema 3) Bu
araçta hidrostatik tahrik ile çalışan 1 adet pompa ve 4 adet
hidromotor bulunmaktadır.
Tablo-1 aracın teknik özelliklerini özetlemektedir. Aracın
motoru EPA Tier 1 standartlarına göre üretilmiştir.
Tablo-1 ISL Uygulaması Olan Zirai İlaçlama Aracı Teknik Değerleri
Tanımlama
Değer
Birim
Araç Ağırlığı (yüklü)
14500
kg
Dizel Motor Hacmi
8,3
lt
Dizel Motor Çalışma Devri
2200
d/dk
Dizel Motor Frenleme Tork değeri
180
Nm
Maksimum Motor Devri
3750
d/dk
Pompa devri Tahvil Oranı
1:1
-
Pompa Hacmi
165
cc/rev
Maksimum Pompa Devri
3100
d/dk
Maksimum sistem basıncı
480
bar
Motor Hacmi (her biri)
80
cc/rev
Son Aktarma Organı Tahvil Oranı
22:1
-
Teker Yarıçapı
0,85
m
Maksimum Araç Hızı
65
km/h
ISL Yapılandırılması
Dizel motorun frenleme torku, araç üzerinde bulunan
diğer aksesuar pompaların, fan drive sisteminin, aktarma
organlarının frenleme torku ve diğer kayıplar değerlendirildikten sonra motor/pompa devrini 3100 devirin altında
tutmak için 120 bar pilot valf basınç değeri, 5,5 mm orifis
çapı tayin edilmiştir ve sabit deplasmanlı 165 cc pompa
üzerine monte edilmiştir. Bu seçim dizel motorun frenleme
esnasında tahmini olarak ulaşabileceği aşırı hız değeri baz
alınarak yapılmıştır.
Onaylama
Konfigürasyon pompanın yüksek basınca maruz kaldığı bir çok araç frenleme testinden sonra onaylanmıştır.
Şekil 7 düz bir zeminde yüksek hızda giden yüklü bir aracın
sert frenleme esnasındaki test sonuçlarını göstermektedir.
Bütün frenleme hidrostatik yürüyüş sistemi tarafından yapılmış olup servis frenleri kullanılmamıştır.
Şema 6- ISL Monte Edilmiş Kapalı Devre Pompa
38
0,6 saniyede araca yaklaşık olarak 58 km/h hızdan sıfır
hıza düşme komutu verilmiştir. Grafiklerde görüldüğü üzere
durma esnasında sistem basıncı yaklaşık olarak 480 bardır.
Ancak ISL pompa kitindeki basıncı otomatik olarak limitlemiştir. Böylece motor girişine aktarılan tork ta limitlenmiş
olur. Yüksek araç hızlarında frenleme yaparken B portundaki kit basıncı, basınç düşürüçü valf tarafından nerdeyse
sabit bir değerde limitlenmiştir. Düşük hızlarda bu basınç
Şekil 7 - Zirai İlaçlama Aracının Durdurulması Esnasındaki Test Sonuçları
bypass orifisi tarafından regüle edilmiştir ve hız azaldıkça
bu basınç değeri grafikte görüldüğü üzere kırmızı eğriye (
B deki basınç değeri) yaklaşarak frenlemeye devam edilir.
Grafikte ISL sayesinde motor/pompa devrinin 3100 d/dk
nın altında kaldığı gösterilmiştir. Frenleme 5.6 saniyede tamamlandığında duruş mesafesi yaklaşık 50 metredir.
Tier 4 motor uygulamalarında motorun aşırı hıza çıkmasını
engelliyen bir sistemdir ve gelecekte olabilecek ileri teknolojik motor dizaynlarında, motorun aşırı hıza çıkmasını
engelliecek önemli bir sistem olacaktır.
Bu test sonuçları seçilen ISL konfigirasyonu ile motorun
ve pomanın aşırı hızdan korunduğunu göstermiştir.
[1] Danfoss Power Solution. ISL-Integrated Speed Limitation. Tecnical Information. 11053026 Rev BA Mar
2014
Sonuç
Motor aşırı hız koruması, araçların frenleme performansı gereksinimi ihtiyacı arttıkça ve imalatçı OEM firmalar off
road (arazi araçları) araçlarda kullanılan motorların frenleme tork değerlerini düşürdükçe, önemli bir konu olmuştur
ve olmaya devam edecektir.
Hidrostatik aktarma organlı uygulamalarda motor aşırı
hız koruma teknolojisi sunan Entegre Hız Limitleme Sistemi (Integrated speed limitation ISL), OEM firmaların ürettiği
40
Kaynaklar
[2] EPA, Environmental Protection Agency Standars
(www.epa.gov/otaq/standarts)
[3] European Commission, “Emissions from non-road
mobile machinery”
[4] “Off-highway diesel engines meet Tier 4 emission
regulations” Machine Design 25 Agust 2011
[5] Variable-geometry turbocharger-wikipedia the free
encyclopedia
Aşırı Gresajın Sakıncaları
Josh Pickle, Noria Corporation
Çeviren: Erhan ERKEN / Mak.Müh. / Limak İnşaat A.Ş.
Rulman yağlaması söz konusu
olduğunda fazla gres kullanımı her
zaman iyi bir tercih olmadığı gibi
pahalı bir hataya da dönüşebilir.
Bunun önüne geçebilmek için, doğru
hesaplama yöntemlerini kullanıp her
bir yağlamada ihtiyaç duyulan gres
miktarını belirleyerek gresajın sıklığı
ayarlanmalıdır. Gerekli gres miktarı için
belirleyici faktör rulman veya rulman
yatağının ölçüleridir.
Aşırı gresaj, çalışma sıcaklıklarında yükselmeye, keçelerin
bozulmasına, elektrik motorlarında ise enerji kaybı ve arızalara
yol açar. Bu tip sorunlardan kaçınmanın en iyi yolu bir bakım
programı oluşturmak ve gresaj sıklığı ile gres miktarını doğru
belirlemektir.
Rulman boşluklarında aşırı gres bulunması, dönen rulman
elemanlarının gresi rulman dışına doğru itmesine ve bunun sonucunda da enerji kaybına ve çalışma sıcaklıklarının artmasına
neden olur. Bunun neticesinde gresin çok hızlı okside olmasının (kimyasal bozunma) yanısıra, gresin bünyesinde mevcut
olan baz yağın kalınlaştırıcıdan hızla ayrılıp dışarı akmasına
neden olabilmektedir. Bu esnada artan çalışma sıcaklığı ile birlikte gresin yapısındaki kalınlaştıcı zamanla sertleşecek ve oluşan bu sert yapı ekipmanın düzgün yağlanmasını engelleyerek
yeni basılan gresin rulmanın merkezine ulaşmasına engel olacaktır. Bu durum dönen elemanların daha hızlı aşınmasına ve
sonrasında da ekipman arızalarına yol açabilir.
Keçe hasarı aşırı gresajın bir başka olumsuz yan etkisidir.
Gres tabancaları 15.000 PSI ye kadar basınç üretebilirler. Bir
rulman yatağı aşırı greslendiği zaman, yağ keçesi yırtılabilir. Bu
da su ve çeşitli kirleticilerin rulman yatağına erişimine olanak
sağlar. Unutmayalım ki bu yağ keçeleri de genellikle 500 PSI
civarında basınca dayanabilmektedir. Bu aşırı basınç tek ve çift
kafesli rulmanlara hasar verebilir, kafeslerin bileziklere doğru çökmesine, aşınmaya ve sonunda arızaya sebep olur. Aşırı
42
Bir bakım sisteminin oluşturulması zaman alıcı ve zahmetli
bir çalışma gerektirse de çok önemli faydalar sağlayacaktır.
Bakım çizelgesi hazırlandıktan sonra her nokta için
gresaj aralığı ve kullanılacak gres miktarının belirlenmesi
gerekecektir. Kullanım miktarı basit bir denklem ile hesaplanabilir (ref SKF.):
G = 0.114 x D x B
G = ons cinsinden gres miktarı
D = inç cinsinden rulman iç çapı
B = inç cinsinden rulman genişliği
Sonrasında kullanımdaki tüm gres tabancalarının kalibrasyonunun yapılması gerekmektedir. Teknisyenleri
doğru kullanım prosedürleri konusunda eğitime tabi tutunuz. Gres tabancasının kalibrasyonu çok basittir. İhtiyacınız olan şeyler gres tabancası ve bir dijital terazidir.
Tabancanın tam strokundaki gresin (bir atım) ağırlığını
tartarak kaç atımda bir onsluk bir gresaj miktarına ulaştığınızı belirleyebilirsiniz. Bu size her kullanımdaki gres
miktarını sağlamak için gerekli doğru hacmi belirlemenizde yardımcı olacaktır.
Doğru gres miktarını belirledikten sonra sıra uygun gresaj sıklığının saptanmasına gelir. Gresaj sıklığının tahmini
için farklı hesaplamalar, tablo ve grafikleri içeren çeşitli
yöntemler vardır. Gresaj sıklığını belirleyen başlıca faktörler
yük, çalışma süresi, rulman tipi, hız, sıcaklık ve çevresel
koşullardır.
yağlama nedeniyle gres tabancasında oluşan yüksek basınç ve yüksek sıcaklık, sert yapının parçalara ayrılmasına
ve bu parçaların da doğrudan rulman yatağına gitmesine
neden olur.
Elektrik motoru boşluklarının aşırı yağlanması da rulmanların aşırı yağlanması ile aynı etkilere sahipken, elektrik
motorlarında gresin motor sargılarına ulaşabilmesi de sözkonusudur. Tamamen gresle doldurulmuş bir elektrik motor
yatağında da dönme esnasında sıcaklık artışı olacaktır. Bu
sıcaklık, enerji kaybının yanı sıra gresten yağ sızıntısını ve
kalınlaştırıcının sertleşmesini hızlandıracaktır. Aynı şekilde
gres tabancası ile uygulanan yüksek basınç, gresin mil ve
iç kafesi arasında kendine bir yol bularak motorun içine
doğru baskı uygulamasına sebep olabilir. Sonuç zaman
içinde motor sargılarının gres ile kaplanmasıdır ki bu da
hem sargılarda iletkenlik sorunlarına hem de rulman arızalarına neden olur.
Bir bakım programı oluşturmak aşırı yağlama sorununun anahtarı konumundadır. Her yağlama noktası, ister bir
rulman yatağı ister bir elektrik motoru olsun, ayrı ayrı takip
edilmeli ve planlı bakım çizelgeleri ve kayıtları tutulmalıdır.
Geri Bildirim araçları da yağlama sıklığının ince ayarı
için yararlı olabilir. Örneğin, ultrasonik aletler doğru yağlama sıklığını optimize etmenin en iyi yollarından biridir ve
bakım programı oluştururken yardımcı olur.
Bakım programının diğer önemli bir parçası da yağlama esnasındaki denetimler ve uygun prosedürlerin oluşturulmasıdır. Bazı temel adımlar aşağıda sıralanmıştır:
• Dolum ve tahliye bağlantı parçalarının etrafının temizliği,
• Gres tahliye valfinin serbestçe hareket etmesinin
sağlanması veya boşaltma tapasının çıkartılması,
• Tahliye kanalının gresin çıkmasını engelleyebilecek
herhangi bir katılaşmış gres parçasından arındırılmış
olduğundan emin olmak,
• Gresaj esnasında rulman boşluğunda doğru miktarda gresin bulunduğundan emin olmak ve aşırı basınç oluşumunu engellemek üzere her atımın yavaşça yapılması.
• Fazla gresi dışarı atmak için gresaj sırasında ve sonrasında motorun çalışmasına izin verilmesi. Bu işlem
boşaltma portu veya tabandaki gres tahliye valfi yeniden monte edilmeden ve fazla gres olan bölgeleri
temizlemeden önce yapılmalıdır.
43
Hidrolik Pompada
Arıza Sebepleri ve Çözüm Yolları
Ahmet İpek / İzmir Şube Yöneticisi/ HİDROPAKS
Fazla Gürültü Olursa
Problem Çözüm
Yağ azdır. Yeterince yağ doldurun.
Yağ çok kalın. Yağı boşaltın doğru yağ doldurun.
Filtre kirli. Temizleyin veya değiştirin.
Emiş hattı dar. Genişletin.
Emiş hattı tıkalı. Temizleyin.
Hidrolik tankındaki havalandırma kapağı tıkalı. Temizleyin veya değiştirin.
Yağ köpüklü. Sistemi boşaltın ve köpüklenmeyen yağ koyun.
Filtre küçük. Büyüğü ile değiştirin.
Kaplin eksenden kaçık. Pompa ve tahrik mili arasındaki kaplini eksene getirin.
Pompa şafttan veya emiş borusundan hava emiyor. Şüpheli yerlere yağ damlatın, pompanın sesine dikkat
edin ve kaçak olan yerleri sıkıştırın.
Pompa aşırı süratli. Pompanın maksimum hızını kontrol edin, pompa hızını
azaltın veya daha büyük bir pompa seçin.
Aşınmış veya kırık pompa parçaları. İlgili firmaya başvurun.
Sistem Basınç Yapmıyor
Problem Çözüm
Emniyet valfi ayarlanmamış. Manometre ile ayarlayın.
Emniyet valfi kaçırıyor. Aşınmış olabilir (Taşlayarak giderilebilir yada değiştirin).
Emniyet valfi yayı kırık. Değiştirin.
Yağ tanka dönüşte zorlanıyor. Kontrol valfi nötr olmalı. Kaçıran valfi veya silindiri tamir edin.
Köpüklenme
Problem Çözüm
Yanlış yağ. Boşaltın ve doğru yağ doldurun.
Yağ seviyesi düşük. Tamamlayın.
Tank dizaynı yanlış. Köpüklenmeyi önleyici dizayn yapın.
Emiş hattı hava alıyor. Tüm bağlantıları sıkıştırın.
44
Pompa, Motor Olarak Kullanıldığında Yeterince Güç ve Hız Vermiyor
Problem Çözüm
Emniyet valfi yanlış ayarlanmış. Valfi doğru ayarlayın.
Emniyet valfi açık kalıyor. Emniyet valfini sökün, bilya altından veya pistondan pisliği
çıkarın, filtreleri kontrol edin.
Yağın dönüş hattı tıkalı. Kontrol valfini kontrol edin, nötr'de olmalı veya dönüş hattı
açık olmalı.
Pompa basıncı ve debisi yetersiz. Pompa çıkışını ölçerek ayarlayınız.
Pompa tahrik'i ayarsız. Kayış veya kaplini eksene getirin, pompa civatalarını
kontrol edin.
Pompada Aşırı Isınma
Problem Çözüm
Yağda aşındırıcı madde var. Sistemi boşaltın, yeni filtre takın, yeni ve doğru yağ doldurun. Yağ 10 micron filtreden geçmeli, sistemi 10 saat çalıştırın, tekrar yağı boşaltın yeni filtre talın ve yeni yağ doldurun.
Yağ çok ince. Doğru yağ koyun.
Pompayı sürekli yüksek basınçta çalıştırmak. Emniyet valfinizi makinenizin çalışma basıncına ayarlayınız.
Sürekli yüksek basınçta ve devirde çalışmak. Basıncı ve devri düşürün.
Tahrik mili ile pompa, ekseninde bağlanmamış ve Tahrik mili ile pompayı ekseninde bağlayın, kaplini ve
balansı tahrik ediyor. kayışları kontrol edin.
Sistemde hava sıkışmış. Sistemin havasını alın.
Yağ Aşırı Isınıyor
Problem Çözüm
Yağ çok kalın. Sistemi boşalt, uygun yağ koyun.
Sıcakta çalışacak pompa için ince yağ konulmuş. Sistemi boşaltın ve uygun yağ koyun.
Kirli yağ. Temiz yağ koyun.
Emniyet valfine pislik girmiş. Emniyet valfini sökün, temizleyin ve filtreyi kontrol edin.
Emniyet valfi yanlış ayarlı. Doğru ayarlayın.
Pompa aşınmış. Aşınan parçaları yada pompayı değiştirin.
Emniyet valfi kaçırıyor veya çalışmıyor. Emniyet valfinizi tamir edin veya değiştirin.
Pompa torkunda sıkılmamış (sürtünme olur). İlgili firmaya başvurun.
Sistemin hortum veya valfleri küçük. Normal ölçüde olanlar takılmalı.
Hatlarda sıkışma ve aşırı kıvrımlar var. Yağ hatları rahat ve uygun akışlı olmalı.
45
Pompa Yetersiz Kalıyor
Problem Çözüm
Aşınmış parçalar pompa kapasitesini düşürür. Tamir edin veya pompayı değiştirin
Sistemde hava var. Sistemin havasını alın.
Kontrol valfinde veya silindirde kaçak var. Kontrol valfini tamir edin veya değiştirin. Silindir keçelerini
değiştirin. Silindir iç yüzeyindeki aşıntıları kontrol et gerekiyorsa değiştirin.
Pompa uygunsuz çalışıyor. İlgili firmaya başvurun.
a) Pompa ilk çalışmada yavaş yağ ısınınca hızlanıyor. Yağ kalın uygun viskozite de yağ koyun.
b) Pompa ilk çalışmada hızlı yağ ısınınca yavaşlıyor. Yağ ince uygun viskozite de yağ koyun.
Tanktaki Yağ Seviyesi Sürekli Düşüyor
Problem Çözüm
Tank yağ seviyesi düşüyor. Kaçak var, Sistemi kontrol edin.
Pompa ters yönde dönüyor. Hemen durdurun ve dönüş yönünü değiştirin.
Yağ ısınıyor. Tank küçükse, büyültün veya radyatör takın.
Pompa dışında iç kaçak var. Yerini bulun ve kaçağı önleyin.
Pompa çalışmıyor. İlgili firmaya başvurun.
a) Sistemin emişinde hava var. Bağlantıları sıkıştırın.
b) Yağ çok kalın. Sistemi boşaltın ve uygun yağ doldurun.
c) Sistem nötr değil. Pompa basınç hattındaki valfi açın veya hava alma valfi
takın.
Motor Aşırı Basınç Yaratıyor (Pompa, Motor Olarak Kullanıldığında) Pompa, motor olarak kullanıldığında, motor aşırı basınç yükleniyorsa; bu aşırı basınç keçeleri, gövdeyi, hortumları patlatır ve tahrik şaftını kırar. Bu nedenle motoru kontrol ediniz. bu kontrolde de kaliteli kontrol valfi kullanılmadığında, standart valf kullanıldığında, tehlikeli ve önemli hasar ortaya çıkar. Zira standart kontrol valfi eğer
nötr'e dönerse, motoru start veya stop konumuna getirirse aşırı basınç oluşur.
46
İş Sağlığı ve Güvenliği,
Yükümlülükler
Bayramali KÖSA / Makina Mühendisi / A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı
Çalışma yaşamında üçlü yapı olarak bilinen devlet, işveren ve işçi bulunmaktadır. Kısaca;
Devlet,
• Güncel ihtiyaçlara göre mevzuat yapar,
• Gerekli faaliyetleri yapabilmek için teşkilatlanır,
• Teşkilatlar kanalı ile gerekli denetimleri yapar,
• Eğitimin usul ve esaslarını düzenler,
• Yerine getirilmeyen hususlarda yaptırım uygular.
İşveren,
• Her türlü önlemi alır,
• Eğitimlerin usulüne göre yapılmasını sağlar,
• Kurallara uyulup uyulmadığını denetler.
48
İşçiler,
• Alınan önlemlere uyar,
• Eğitimlere katılır.
Devlet tarafında denetim ve yaptırım kısmında aksaklıklar bulunmaktadır.
Çalışanlar tarafında önlemlere uyma konusunda aksaklıklar bulunmaktadır.
Ağırlıklı olarak üzerinde durulacak olan işveren tarafında ise tamamında uygunsuzluklar bulunmaktadır.’’ İşveren
müteşebbis olup sadece sermaye sağlar ve diğer sorumluluklar teknik eleman ve iş güvenliği uzmanına aittir’’ kanısı
yaygındır. İş yerlerinin çoğunda sorumlu görünen kişilerin
karar verebilme yetkisi sınırlıdır ve işverene rağmen bir
şeyler yapması zordur. İş güvenliği uzmanının en önemli
yetkisi ‘’uygun göreceği makul sürede yerine getirilmeyen
uygunsuzluklar için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ilgili birimine bildirimde bulunur.’’ Bu işlemi yapabilecek
kişi ya da kendi çalıştığı işyerini resmi kuruma şikayet eden
uzman aynı işyerinde devam edebilir mi? Bu nedenle son
aşamaya gelinceye kadar her işlemi düzgün yapsa da yine
sorumluluktan kurtulamıyor.
Yukarıda belirtilen üçlü yapı aslında devletin de işveren olması nedeni ile ikili yapı (İşveren, işçi) şeklinde yürümektedir.
Bilinen rakamlara göre inşaat iş kolunda çalışanların yarıya
yakını TOKİ işlerinde çalışmaktadır ve bu alan denetimlerin
zayıf olduğu yerlerdir. Herkesin bildiği asgari ücretin tespiti
de yine üçlü yapı tarafından belirlenmektedir. İlk bakışta ideal
gibi görünen işçi, işveren ve devletten her birinden eşit sayıda
(beşer kişi) temsilci ile karar alınıyor. Ancak devlet ve işveren
her zaman çoğunluğu (10/5 oranı) elinde bulundurmaktadır.
İş kanunu, İş sağlığı ve güvenliği kanunu ile bazı yönetmeliklerde düzenlenmiş olan işverenin yükümlülükleri aşağıda belirtilmektedir. Yüksek yargının vermiş olduğu bazı
örnek kararlar da aşağıda yer almaktadır.
4857 sayılı iş kanununa göre; İşverenlerin ve işçilerin
yükümlülükleri
Madde 77 - İşverenler işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç
ve gereçleri noksansız bulundurmak, işçiler de iş sağlığı
ve güvenliği konusunda alınan her türlü önleme uymakla
yükümlüdürler.
İşverenler işyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği önlemlerine uyulup uyulmadığını denetlemek, işçileri karşı
karşıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek
ve gerekli iş sağlığı ve güvenliği eğitimini vermek zorundadırlar. Yapılacak eğitimin usul ve esasları Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığınca çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir.
İşverenler işyerlerinde meydana gelen iş kazasını ve
tespit edilecek meslek hastalığını en geç iki iş günü içinde
yazı ile ilgili bölge müdürlüğüne bildirmek zorundadırlar.
Bu bölümde ve iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin tüzük ve
yönetmeliklerde yer alan hükümler işyerindeki çıraklara ve
stajyerlere de uygulanır.
6331 sayılı iş sağlığı ve güvenliği kanununa göre;
İşverenin genel yükümlülüğü
MADDE 4 – (1) İşveren, çalışanların işle ilgili sağlık ve
güvenliğini sağlamakla yükümlü olup bu çerçevede;
a) Mesleki risklerin önlenmesi, eğitim ve bilgi verilmesi
dâhil her türlü tedbirin alınması, organizasyonun yapılması,
gerekli araç ve gereçlerin sağlanması, sağlık ve güvenlik
tedbirlerinin değişen şartlara uygun hale getirilmesi ve
mevcut durumun iyileştirilmesi için çalışmalar yapar.
b) İşyerinde alınan iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerine
uyulup uyulmadığını izler, denetler ve uygunsuzlukların giderilmesini sağlar.
c) Risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
ç) Çalışana görev verirken, çalışanın sağlık ve güvenlik
yönünden işe uygunluğunu göz önüne alır.
d) Yeterli bilgi ve talimat verilenler dışındaki çalışanların
hayati ve özel tehlike bulunan yerlere girmemesi için gerekli tedbirleri alır.
(2) İşyeri dışındaki uzman kişi ve kuruluşlardan hizmet
alınması, işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.
(3) Çalışanların iş sağlığı ve güvenliği alanındaki yükümlülükleri, işverenin sorumluluklarını etkilemez.
(4) İşveren, iş sağlığı ve güvenliği tedbirlerinin maliyetini çalışanlara yansıtamaz.
Risklerden korunma ilkeleri
MADDE 5 – (1) İşverenin yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde aşağıdaki ilkeler göz önünde bulundurulur:
a) Risklerden kaçınmak.
b) Kaçınılması mümkün olmayan riskleri analiz etmek.
c) Risklerle kaynağında mücadele etmek.
ç) İşin kişilere uygun hale getirilmesi için işyerlerinin
tasarımı ile iş ekipmanı, çalışma şekli ve üretim metotlarının seçiminde özen göstermek, özellikle tekdüze çalışma ve üretim temposunun sağlık ve güvenliğe olumsuz
etkilerini önlemek, önlenemiyor ise en aza indirmek.
d) Teknik gelişmelere uyum sağlamak.
e) Tehlikeli olanı, tehlikesiz veya daha az tehlikeli olanla
değiştirmek.
f) Teknoloji, iş organizasyonu, çalışma şartları, sosyal
ilişkiler ve çalışma ortamı ile ilgili faktörlerin etkilerini kapsayan tutarlı ve genel bir önleme politikası geliştirmek.
g) Toplu korunma tedbirlerine, kişisel korunma tedbirlerine göre öncelik vermek.
ğ) Çalışanlara uygun talimatlar vermek.
İş sağlığı ve güvenliği hizmetleri
MADDE 6 – (1) Mesleki risklerin önlenmesi ve bu risklerden korunulmasına yönelik çalışmaları da kapsayacak,
iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin sunulması için işveren;
a) Çalışanları arasından iş güvenliği uzmanı, işyeri
hekimi ve diğer sağlık personeli görevlendirir. Çalışanları
arasında belirlenen niteliklere sahip personel bulunmaması
hâlinde, bu hizmetin tamamını veya bir kısmını ortak sağlık
ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak yerine getirebilir.
Ancak belirlenen niteliklere ve gerekli belgeye sahip olması
hâlinde, tehlike sınıfı ve çalışan sayısı dikkate alınarak, bu
hizmetin yerine getirilmesini kendisi üstlenebilir.
49
b) Yapı alanındaki çalışma yerlerinin seçiminde; buralara ulaşımın nasıl sağlanacağının ve ekipman, hareket ve
geçişler için alan veya yolların belirlenmesini,
c) Malzemenin kullanım ve taşıma şartlarının düzenlenmesini,
ç) Tesis ve ekipmanın kullanılmaya başlamadan önce
ve periyodik olarak teknik bakım ve kontrollerinin yapılmasını,
d) Çeşitli malzemeler ve özellikle tehlikeli malzeme ve
maddeler için uygun depolama alanları ayrılmasını ve bu
alanların sınırlarının belirlenmesini,
e) Tehlikeli malzemelerin kullanımı ile uzaklaştırılma
koşullarının düzenlenmesini,
f) Atık ve artıkların depolanmasını, atılmasını veya
uzaklaştırılmasını,
g) Çeşitli işler veya işin aşamaları için öngörülen sürelerin yapı alanındaki işin durumuna göre yeniden belirlenmesini,
b) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve
kuruluşların görevlerini yerine getirmeleri amacıyla araç,
gereç, mekân ve zaman gibi gerekli bütün ihtiyaçlarını karşılar.
c) İşyerinde sağlık ve güvenlik hizmetlerini yürütenler
arasında iş birliği ve koordinasyonu sağlar.
ç) Görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve
kuruluşlar tarafından iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili mevzuata uygun olan ve yazılı olarak bildirilen tedbirleri yerine
getirir.
d) Çalışanların sağlık ve güvenliğini etkilediği bilinen
veya etkilemesi muhtemel konular hakkında; görevlendirdikleri kişi veya hizmet aldığı kurum ve kuruluşları, başka
işyerlerinden çalışmak üzere kendi işyerine gelen çalışanları ve bunların işverenlerini bilgilendirir.
(2) 4/1/2002 tarihli ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu
kapsamındaki kamu kurum ve kuruluşları; iş sağlığı ve güvenliği hizmetlerini, Sağlık Bakanlığına ait döner sermayeli
kuruluşlardan doğrudan alabileceği gibi 4734 sayılı Kanun
hükümleri çerçevesinde de alabilir.
(3) Tam süreli işyeri hekimi görevlendirilen işyerlerinde,
diğer sağlık personeli görevlendirilmesi zorunlu değildir.
Yapı işlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliğine
göre; İşverenlerin yükümlülükleri
MADDE 5 – (1) İşveren, yapı işlerinde, Kanunun 4 üncü
maddesinde belirtilen yükümlülüklerinin yanında özellikle
aşağıdaki hususları sağlar;
a) Yapı alanının düzenli tutulmasını ve yeterli temizlikte
olmasını,
50
ğ) Alt işverenler ve kendi nam ve hesabına çalışanlar
arasında işbirliğini,
h)Yapı alanındaki veya yakınındaki endüstriyel faaliyetler ile etkileşimin dikkate alınmasını,
ı) 2/7/2013 tarihli ve 28695 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğe ve uyumlaştırılmış ulusal
standartlara uygun kişisel koruyucu donanımların bulundurulmasını ve çalışanlar tarafından kullanılmasını.
(2) Yapı alanında uygun sağlık ve güvenlik şartlarının
devamının sağlanması için, işveren ve alt işverenler;
a) Özellikle birinci fıkranın uygulanmasında Ek-4’te belirtilen asgari şartları dikkate alarak uygun tedbirleri alırlar.
b) Sağlık ve güvenlikle ilgili konularda sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin uyarı, tespit ve talimatlarını dikkate
alırlar.
(3) İnşaatta yapılan çalışmalara bizzat katılmaları halinde işveren ve alt işverenler, yapı alanındaki uygun sağlık
ve güvenlik şartlarının sürdürülmesi için, sağlık ve güvenlik
koordinatörlerinin sağlık ve güvenlikle ilgili konularda görüş ve önerilerini dikkate alır. İşveren ve alt işverenler;
a) Kanunun 19 uncu maddesine,
b) 25/4/2013 tarihli ve 28628 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliğinin 6 ncı maddesi ile aynı Yönetmeliğin eklerinde belirtilen ilgili hükümlere,
c) Kişisel Koruyucu Donanımların İşyerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmeliğin 5 inci maddesi, 6 ncı maddesinin birinci fıkrasının (a), (b), (c), (ç) ve (ğ) bentleri ile 7
nci maddesine,
uygun olarak hareket etmek zorundadır.
Proje sorumlusu ve işverenlerin sorumlulukları
MADDE 6 – (1) İşveren, bu Yönetmelikte belirtilen yükümlülükleri bizzat yerine getirebileceği gibi, kendi adına
hareket etmek üzere, gerekli fenni yeterliliğe sahip olan bir
veya daha fazla proje sorumlusu tayin edebilir.
(2) İş sağlığı ve güvenliği konularında, bir veya birden fazla sağlık ve güvenlik koordinatörü görevlendirilmesi proje sorumlusunun veya işverenin sorumluluklarını ortadan kaldırmaz.
(3) Bu Yönetmeliğe göre sağlık ve güvenlik koordinatörleri atanmış olması ve sağlık ve güvenlik koordinatörlerinin
kendi görevlerini yapmaları, alt işverenlerin sorumluluğunu
etkilemez.
Maden işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği yönetmeliğine göre; İşverenin genel yükümlülükleri
MADDE 5 – (1) İşveren aşağıdaki hususları yerine getirmekle yükümlüdür:
a) Çalışanların sağlık ve güvenliklerini sağlamak amacıyla;
c) Sağlık ve güvenlik dokümanının işyerinde çalışmaya
başlanılmadan önce hazırlanmasını ve önemli değişiklikler
veya ilave yapıldığında ya da işyerinde meydana gelen iş
kazası; çalışan, işyeri ya da iş ekipmanını zarara uğratma
potansiyeli olduğu halde zarara uğratmayan olaylardan
sonra gözden geçirilmesini ve ihtiyaç halinde revize edilmesini sağlar.
(3) İşveren, Kanunun 14 üncü maddesi uyarınca gerekli
kayıt ve bildirimleri yapar.
(4) Bir işyerinde birden çok işverene ait çalışanların bulunması durumunda, her işveren kendi kontrolü altındaki
işlerden sorumludur. Ancak işyerinin tamamından sorumlu
olan işveren, çalışanların sağlık ve güvenliğinin korunması
ile ilgili tedbirlerin uygulanmasını koordine eder. Kendisine
ait sağlık ve güvenlik dokümanında koordinasyonun amacını ve bu koordinasyonu sağlamak için alınacak tedbirler
ile uygulanacak yöntemleri belirler. Bu koordinasyon her bir
işverenin Kanunda belirtilen sorumluluğunu etkilemez.
Çalışanların yükümlülükleri
1) İşyerleri, çalışanların sağlık ve güvenliklerini tehlikeye atmayacak şekilde tasarlanır, inşa edilir, teçhiz edilir,
hizmete alınır, işletilir ve bakımı yapılır.
MADDE 6 – (1) Çalışanlar, iş sağlığı ve güvenliği bakımından, ilgili mevzuatın öngördüğü esaslara ve işverenin
bunlara uygun olarak vereceği emir ve talimata uymak zorundadırlar.
2) İşyerinde yapılacak her türlü çalışma, yetkili kişinin
nezaretinde ve sorumluluğu altında yapılır.
Patlama, yangın ve zararlı ortam havasından korunma
3) Özel riski bulunan işler yalnızca bu işlerle ilgili özel
eğitim alan ehil kişiler tarafından ve talimatlara uygun olarak yapılır.
4) Tüm güvenlik talimatları çalışanların anlayacağı şekilde hazırlanır.
5) 18/6/2013 tarihli ve 28681 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İşyerlerinde Acil Durumlar Hakkında Yönetmeliğe
uygun olarak yeterli ilk yardım donanımı sağlanır ve yılda
en az bir defa olmak üzere düzenli olarak gerekli tatbikatlar
yapılır.
MADDE 7 – (1) İşveren, patlama ve yangın çıkmasını
ve bunların olumsuz etkilerini önlemek üzere, patlayıcı ve
sağlığa zararlı ortam havasının oluşmasını önlemek, yapılan işlemlerin doğası gereği patlayıcı ortam oluşmasının
önlenmesi mümkün değilse patlayıcı ortamın tutuşmasını
önlemek, patlama ve yangın başlangıçlarını tespit etmek,
yayılmasını önlemek ve mücadele etmek için yapılan işe
uygun tedbirler alır.
(2) İşveren,
a) Kanunun 4, 10, 14 ve 16 ncı maddelerinde belirtilen
hükümler doğrultusunda sağlık ve güvenlik dokümanı hazırlanmasını ve güncellenmesini sağlar.
b) Sağlık ve güvenlik dokümanında özellikle aşağıdaki
hususların yer almasını sağlar:
1) Çalışanların işyerinde maruz kalabilecekleri psikososyal riskler dahil olmak üzere risklerin belirlenmesi ve
değerlendirilmesi.
2) Bu Yönetmelik hükümlerini yerine getirmek için alınacak uygun tedbirler ile bu Yönetmelik kapsamında hazırlanması gereken yönergelerin ve planların hazırlanması.
3) Çalışma yerlerinin ve ekipmanın güvenli şekilde düzenlenmesi, kullanılması ve bakımının yapılması.
51
Kaçış ve kurtarma araçları
MADDE 8 – (1) İşveren, bir tehlike anında çalışanların
çalışma yerlerini en kısa zamanda ve güvenli bir şekilde
terk edebilmeleri için uygun kaçış ve kurtarma araçlarını
sağlar ve kullanıma hazır bulundurur.
İletişim, uyarı ve alarm sistemleri
MADDE 9 – (1) İşveren, işyerinin bütününde gerekli haberleşme ve iletişim sistemini kurar.
(2) İşveren, ihtiyaç halinde yardım, kaçış ve kurtarma
işlemlerinin derhal uygulamaya konulabilmesi için gerekli
uyarı ve diğer iletişim sistemlerini hazır bulundurur.
Asgari sağlık ve güvenlik gerekleri
MADDE 13 – (1) İşveren, eklerde belirtilen hususların
işyerinin, yapılan işin, şartların veya özel bir riskin gerektirdiği tüm durumlarda uygulanmasını sağlar.
(2) İşveren;
a) Yeraltı ve yerüstü maden işleri ile sondajla maden
çıkarma işlerinin yapıldığı işyerlerinde ek-1’de,
b) Yerüstü maden işlerinin yapıldığı işyerleri ek-2’de,
c) Yeraltı maden işlerinin yapıldığı işyerleri ek-3’te,
ç) Sondajla maden çıkarılan işyerlerinde ek-4’te
belirtilen sağlık ve güvenlikle ilgili gereklere uymak zorundadır. Eklerde detaylar mevcuttur.
Çalışanların bilgilendirilmesi
MADDE 10 – (1) Kanunun 16 ncı maddesi hükümleri
saklı kalmak kaydı ile çalışanlar veya temsilcileri, işyerinde
sağlık ve güvenlikle ilgili alınması gereken tüm tedbirler ve
bu Yönetmeliğin, özellikle 5, 6, 7 ve 8 inci maddelerinin uygulanması hakkında bilgilendirilir.
(2) Bu bilgiler çalışanlar tarafından erişilebilir ve anlaşılır şekilde olur.
Sağlık gözetimi
MADDE 11 – (1) Kanunun 15 inci maddesi hükümleri
saklı kalmak kaydı ile çalışanların;
a) Yapmakta oldukları işlerde maruz kaldıkları sağlık ve
güvenlik risklerine uygun olarak sağlık gözetimine tabi tutulmaları sağlanır.
b) İşe girişlerinde ve işin devamı süresince periyodik
olarak sağlık gözetimleri yapılır.
Çalışanların görüşlerinin alınması ve katılımlarının sağlanması
MADDE 12 – (1) İşveren, bu Yönetmelikte belirtilen
konularda Kanunun 18 inci maddesine uygun olarak çalışanların veya temsilcilerinin görüşlerini alır ve katılımlarını
sağlar.
52
Risk değerlendirme yönetmeliğine göre;
İşveren yükümlülüğü
MADDE 5 – (1) İşveren; çalışma ortamının ve çalışanların sağlık ve güvenliğini sağlama, sürdürme ve geliştirme
amacı ile iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapar veya yaptırır.
(2) Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmiş olması;
işverenin, işyerinde iş sağlığı ve güvenliğinin sağlanması
yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz.
(3) İşveren, risk değerlendirmesi çalışmalarında görevlendirilen kişi veya kişilere risk değerlendirmesi ile ilgili ihtiyaç duydukları her türlü bilgi ve belgeyi temin eder.
İş ekipmanlarının kullanımında asgari şartlar
yönetmeliğine göre; İşverenin yükümlülüğü,
MADDE 5 – (1) İşveren, işyerinde kullanılacak iş ekipmanının yapılacak işe uygun olması ve bu ekipmanın çalışanlara sağlık ve güvenlik yönünden zarar vermemesi için
gerekli tüm tedbirleri alır.
(2) İşveren:
a) İş ekipmanını seçerken işyerindeki özel çalışma şartlarını, sağlık ve güvenlik yönünden tehlikeleri göz önünde
bulundurarak, bu ekipmanın kullanımının ek bir tehlike
oluşturmamasına dikkat eder.
b) İşverence, arızaya sebep olabilecek etkilere maruz
kalarak tehlike yaratabilecek iş ekipmanının;
b) İş ekipmanının, çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden tamamen tehlikesiz olmasını sağlayamıyorsa, kabul edilebilir risk seviyesine indirecek uygun önlemleri alır.
1) Periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişilerce periyodik kontrollerinin yapılması,
İş ekipmanı ile ilgili kurallar
MADDE 6 – (1) İşyerlerinde kullanılan iş ekipmanları ile
ilgili aşağıdaki hususlara uyulur:
a) 5 inci madde hükmü saklı kalmak kaydıyla, işveren;
iş ekipmanının bu Yönetmeliğin EK-I’inde belirlenen asgari
gereklere uygun olmasını sağlar.
b) İşveren, iş ekipmanının kullanımı süresince, yeterli
bakımını yaptırarak bu maddenin (a) bendinde belirtilen
hususlara uygun durumda olması için gerekli önlemleri alır.
(2) İşveren, işyerinde kullanılan iş ekipmanının, EK-II’de
belirtilen hususlara uygun güvenlik düzeyinde olmasını
sağlar.
İş ekipmanının kontrolü
MADDE 7 – (1) İşyerinde kullanılan iş ekipmanının kontrolü ile ilgili aşağıdaki hususlara uyulur.
a) İş ekipmanının güvenliğinin kurulma ve montaj şartlarına bağlı olduğu durumlarda, ekipmanın kurulmasından
sonra ve ilk defa kullanılmadan önce ve her yer değişikliğinde ekipmanın, periyodik kontrolleri yapmaya yetkili kişiler tarafından kontrolü yapılır, doğru kurulduğu ve güvenli
şekilde çalıştığını gösteren belge düzenlenir.
54
2) Çalışma şeklinde değişiklikler, kazalar, doğal olaylar
veya ekipmanın uzun süre kullanılmaması gibi iş ekipmanındaki güvenliğin bozulmasına neden olabilecek durumlardan
sonra, arızanın zamanında belirlenip giderilmesi ve sağlık
ve güvenlik koşullarının korunması için periyodik kontrolleri
yapmaya yetkili kişilerce gerekli kontrollerin yapılması,
sağlanır.
c) Kontrol sonuçları kayıt altına alınır ve yetkililer her istediğinde gösterilmek üzere uygun şekilde saklanır.
(2) İş ekipmanı işletme dışında kullanıldığında, yapılan
son kontrol ile ilgili belge de ekipmanla birlikte bulundurulur.
(3) Hangi tür iş ekipmanın kontrole tabi tutulacağı, bu
kontrollerin hangi sıklıkla ve hangi şartlar altında yapılacağı ile kontrol sonucu düzenlenecek belgelerle ilgili usul ve
esaslar EK-III’te belirtilmiştir.
Özel risk taşıyan iş ekipmanı
MADDE 8 – (1) Çalışanların sağlık ve güvenliği yönünden, özel risk taşıyan iş ekipmanlarının kullanılmasında
aşağıdaki önlemler alınır.
a) İş ekipmanı, sadece o ekipmanı kullanmak üzere görevlendirilen kişilerce kullanılır.
b) Bu ekipmanların tamiri, tadili, kontrolü, bakımı ve hizmete alınması bu işleri yapmakla özel olarak görevlendirilen kişilerce yapılır.
İş sağlığı ve ergonomi
MADDE 9 – (1) Asgari sağlık ve güvenlik gereklerinin
uygulanmasında, çalışanların iş ekipmanı kullanımı sırasındaki duruş pozisyonları ve çalışma şekilleri ile ergonomi
prensipleri işverence tam olarak dikkate alınır.
Çalışanların bilgilendirilmesi
MADDE 10 – (1) İşveren, iş ekipmanları ve bunların kullanımına ilişkin olarak çalışanların bilgilendirilmesinde aşağıda belirtilen hususlara uymakla yükümlüdür.
a) Çalışanlara, kullandıkları iş ekipmanına ve bu iş ekipmanın kullanımına ilişkin yeterli bilgi ve uygun olması halinde yazılı talimat verilir. Bu talimat, imalatçı tarafından iş ekipmanıyla
birlikte verilen kullanım kılavuzu dikkate alınarak hazırlanır. Talimatlar iş ekipmanıyla beraber bulundurulur. Bu bilgiler ve yazılı
talimatlar en az aşağıdaki bilgileri içerecek şekilde hazırlanır.
1) İş ekipmanının kullanım koşulları.
2) İş ekipmanında öngörülen anormal durumlar.
3) Bulunması halinde iş ekipmanının önceki kullanım
deneyiminden elde edilen sonuçlar.
(2) Çalışanlar, kendileri kullanmasalar bile çalışma alanında veya işyerinde bulunan iş ekipmanlarının kendilerini etkileyebilecek tehlikelerinden ve iş ekipmanı üzerinde
yapılacak değişikliklerden kaynaklanabilecek tehlikelerden
haberdar edilir.
(3) Bu bilgiler ve yazılı talimatların, basit ve kolay anlaşılır bir şekilde olması gerekir.
Çalışanların eğitimi
MADDE 11 – (1) İşverence iş ekipmanını kullanmakla
görevli çalışanlara, bunların kullanımından kaynaklanabilecek riskler ve bunlardan kaçınma yollarına ilişkin eğitim
almaları sağlanır. Ayrıca 8 inci maddenin birinci fıkrasının
(b) bendinde belirtilen, iş ekipmanının tamiri, tadili, kontrol
ve bakımı konularında çalışanlara işverenlerce yeterli özel
eğitim verilir.
Çalışanların görüşlerinin alınması ve
katılımlarının sağlanması
MADDE 12 – (1) İşveren, bu Yönetmelik ve eklerinde
belirtilen konularda çalışanların veya temsilcilerinin görüşlerini alır ve katılımlarını sağlar.
Konu ile ilgili Yargıtay’ın bazı karar örnekleri aşağıda
sunulmuştur.
Yargıtay Kararları
İş güvenliğinin sağlanması için işveren, mevzuatta belirtilmese dahi şayet bu yolda bir tedbirin alınması gerekiyorsa
o tedbiri almak zorundadır; süregelen kötü alışkanlıklar ve iş
gelenekleri, tedbir alma yükümlülüğünü ortadan kaldırmaz”
(Y A R G I T A Y 10.HD.09.11.1988, E.1988/7518, K.1988/7851
56
İşveren, günümüz bilim ve teknolojisinin öngördüğü önlemleri dahi almakla yükümlüdür.
Her halde, çalışan kimsenin iş güvenliği, işçinin kendi
dikkatine bırakılamaz.
(Y A R G I T A Y 10.HD. 17.04.1984, E2029/K2140)
İş güvenliğinin temel ilkesi; işçinin en dikkatsiz ve güvensiz davranışında bile iş kazasının olmasını önleyecek
güvenlik önlemlerinin alınmasıdır.
Yükümlülüğün sadece önlem almakla yetinilebileceği
anlamını taşımadığı, alınan önlemlere uyulup uyulmadığını
denetleme ve giderek önlemlere uyulmasını temin anlamında bulunduğu da kuşkusuzdur. Başka bir deyişle, işveren işyerinde, geniş anlamda doğmuş ve doğabilecek
tüm tehlikeleri önlemek zorundadır. Bu zorunluluk sonucu
olarak işyerinde işveren tarafından tam anlamı ile geniş bir
kontrol (denetim) mekanizması kurulmalıdır.
(TC. Yargıtay 10. Hukuk Dairesi 31.10.1978, 2077/7689)
İşveren yalnız işçiyi işyeri tehlikelerine karşı uyarmakla
yetinmemeli, gerektiğinde işçiyi alınmış olan tedbirlere uymaya dahi zorlama görevini taşımaktadır.
(Y A R G I T A Y 9.HD. 20.05.1968, E12879/K7963)
İşçiyi eğitmeden çalıştırmaya başlayan işveren, meydana gelen iş kazasından sorumludur.
(Y A R G I T A Y 10.HD. 23.03.1982, E1498/K1701)
Sigortalının gerekli biçimde eğitilip eğitilmediği kusur
oranını etkiler.
(YARGITAY HUKUK GENEL KURULU; 02.07.1982, E1853/K768)
İş sağlığı ve güvenliği konusunda eğitim, bir kısım mevzuat ve hükümlerini içeren belgelerin verilmesiyle değil,
eylemli olarak bu bilgilerin aktarılması ve öneminin kavratılması ile sağlanabilir.
(9.HD.16.6.2004 T.,2004/21-365 E.,2004/369 K.)
İşbaşı İSG Konuşmaları (Toolbox Talks)
Ramak Kala”lar Hakkında
Ne Yapılmalı?
Tercüme: Birol TEMEL
Ciddi kazalar gerçek ızdıraba sebep olabilir ve gerçekten ızdırap çektirebilir. Olayın içinde yer alan veya yakın
mesafeden seyreden hayat dolu insanlar kan akışını, kırık
uzuvları, ezilmiş vücutları veya acı feryatları unutmazlar.
Yaralanmasız bir kazayı, muhtemelen kansız, acısız televizyon “film şiddeti” hilebazlığını unutmak çok kolay olabilir.
Gerçek yaşamda yaralamayan, incitmeyen veya zarar
vermeyen kazaların baştan savılması tehlikesi vardır. Bu
kazalar –belki de bunları Ramak-kala diye nitelemeliyiz- olduğunda derhal zor durum işareti olan kırmızı alarmı çalıştırmalıyız. Çünkü yaralanma olmayan bir kaza tıpkı 104
derece ateş gibidir.
Bazen yanlış teşhis koyarız veya ramak-kala belirtilerini
teşhis ederken tamamen başarısız oluruz, çünkü şans veya
kör talih bizi yaralanmaktan kurtarır. Bunu önemsememeye
meyledebiliriz ve bir çeşit ihmal ile ramak-kala’yı unutabiliriz. Bu yüzden, inşallah herkez, etkili bir kaza önlemeyi
şansa bel bağlamanın iyi bir uygulama olmadığı fikrine katılıyordur.
Yakın zamandaki paçayı zor kurtarma olasılığını bertaraf etmenin en iyi yöntemlerinden biri ramak-kala üzerinde
etkili kök analizi ve etkili düzeltici önlem alınmasıdır. Ramak-kala listesi neredeyse sonsuz olabilir: yetersiz uygun
makina güvenliği; uygun olmayan bakım veya ekipmanın
58
topraklaması; trabzanları veya korkulukları unutma; zayıf tertip-düzen; uygun olmayan malzeme depolaması; iş
ayakkabısının metal ucunun çıkarılması; keskin nesnelere
vurmak; veya yığınlara takılarak düşecek gibi olmak. Bu ramak-kala’lardan gerçek derlseri öğrenmek bir kaza oluşuncaya kadar tekrar tekrar devam edebileceği için en iyisidir.
Raporlanan her ciddi veya sakat bırakan yaralanmayla
ilgili yıllar once yapılmış bir çalışma vardı, daha az ciddi
bir olaydan 10 yaralanma, 30 mülkiyet hasarlı olay ve yaralanma veya mülkiyet hasarı olmayan 600 atlatılmış kaza
ve 3600 ramak-kala olayı vardı. Bu çalışma, geniş kitlelerce
kabul edilmiş kaza önleme teorisi olan “oluşma sıklığı daha
ciddi kazaya götürür” için temelin bir parçasıydı.
Nasıl yardımcı olabilirsiniz? Her ramak-kala olayını ön
araştırmaya yardımcı olmak ve ilerdeki potansiyel ramakkala’ları azaltmak için derhal amirinize rapor edin. Amirler
kısmen size veya iş arkadaşlarınıza herşeyi onlar göremeyeceği için rapor edeceğinize dair itimat etmeli.
Eğer bir ramak-kala olayının içerisinde yer aldıysanız
veya kurbanı iseniz, ikinci kez sizin veya iş arkadaşlarınızın
o kadar şanslı olamayacağını unutmayın. Herkesin çalıştığı
işyerinin güvenli olmasına yardımcı olun.
Bu ramak-kala’ları derhal amirinize rapor ediniz!
Sonradan
Pişmanlıklar
Tercüme: Dr. Elif YILMAZ KOCAKULAK
Ne kadar sıklıkla herhangi bir şeyi yaptıktan sonra kendi
kendinize “Bunu nasıl yapmış olabilirim” diye düşündünüz?
Aşağıda birçoğumuzun yaşayıp pişman olduğu şeyler
bulunuyor:
• Daha önce hep böyle yapıyorduk… (Kaza meydana
gelmeden önce)
• O mesafeden düşen küçük bir cıvatanın bu kadar
kanatacağını hiç düşünmemiştim. (Sanırım baret giymeliydim)
dece küçük bir parçayı işleyecektim. (Acaba tek göz
ile araç kullanmama müsaade edilir mi?)
• İskeleyi sadece bir gün kullanacaktık. Çekicin düşüp birini yaralayabileceğini hiç düşünmemiştim.
(Platform eteklerini takmam gerektiği içime doğmuştu)
• İlkyardım dersi almış olsaydım, muhtemelen ona yardım edebilirdim. (Ve şanslıysa, o hala burada olurdu)
• Paslı çivilerin olduğu o tahtaya daha fazla dikkat
etmem gerekirdi. (Şimdi işimi bırakıp, tetanos aşısı
olmaya gitmeliyim)
• Vay be! Bir yangının bu kadar çabuk kontrolden çıkabileceğini bilmiyordum. (Eğer kendim söndürmeye kalkmadan evvel itfaiyeye haber vermiş olsaydım,
yarın çalışacak bir işim hala olurdu)
• Her zaman sırt kaslarımız yerine bacak kaslarımızla
yükleri kaldırmamız gerektiğine dair vaazlar dinliyoruz. (Fıtık denen şey de nedir?)
• Az bir ek maliyet ile koruyucu ayakkabı alabilirdim.
(Bu derin kesik yeni iş ayakkabılarımı mahvetti ve kırık ayağım hala acıyor)
• Koruyucu gözlüklerim kutusunda duruyor, fakat sa-
• Her zaman koruyucu ile taş arasındaki mesafenin
1/8 inchten fazla olmaması gerektiği konusunda ısrar ediyorlar. Bir çeyrek inch ne kadar fark yaratabilir
ki? (Keski sıkışıp taş binlerce parçaya patladığında
kör olmadığım için şanslıyım)
Herhangi birisi tanıdık geliyor mu? Yaşamak en iyi tecrübedir derler ama, öngörü bu olayları, talihsizlikleri ve pişmanlıkları engelleyebilir.
Başkalarının hatalarından ders çıkarın ve hayatınızda
pişmanlık duymayın.
Kaynak:
http://www.toolboxtopics.com/Gen%20Industry/Afterthoughts%20and%20Regrets.htm
Tek Bir Saniye
Tercüme: Dr. Elif YILMAZ KOCAKULAK
Bir güvenlik kuralı yazmak bir dakika sürer.
Bir güvenlik toplantısı düzenlemek bir saat sürer.
Bir güvenlik programı planlamak bir hafta sürer.
Bir güvenlik programını uygulamak bir ay sürer.
Bir güvenlik ödülü almak bir yıl sürer.
Bir çalışanı güvenli kılmak bir ömür sürer.
Fakat sadece bir kaza ile bütün bunların yok olması sadece bir saniye sürer.
Güvenli bir ortamda çalışmak için hemen şimdi zaman ayır ve çalışanlarınıza güvenli
bir ortam sağlamak için yardım et.
59
Uyarı İşaretlerini
Okuyun
Düzenleyen: Mesut KARTAL
Büyük ihtimalle işaretler insanları uyarmada, yönlendirmede en basit yoldur. “Yavaşlayın”, “Dikkat edin çukur
var”, “Bu yolda çok viraj var” gibi.
İşyerinizdeki emniyet işaretleri çalışanları uyarır, yönlendirir ve bilgi verir. Yalnız trafik işaretlerini ihmal etmek
tehlikeli değildir, işyeri emniyet işaretlerini ihmal etmekte
çok tehlikelidir. Bu işaretler kazaları ve yaralanmaları önler
ve çalışanları işyerindeki potansiyel tehlikelere karşı tetikte
tutar.
Tabii karayolunda karşılaştığımız işaretlerle işyerindeki
işaretler farklı anlamdadırlar. Bu işaretlere, renklerine ve
neyi sembolize ettiğine bir göz atalım:
• TEHLİKE: Bu işaretler kırmızı zeminlidir ve tehlikenin
yakında olduğunu bildirirler. Uygulamadaki bir yanlışlık, ciddi bir yaralanma yada ölümle sonuçlanabilir.
• DİKKAT: Bu işaretler sarı zeminlidir ve potansiyel
tehlikeyi bildirir. Ayrıca kendinizi korumanız için bilgi
de içerebilir.
•UYARI: Uyarı işaretleri turuncu zeminlidir ve yakın bir
tehlikeye veya dikkate alınmazsa olabilecek potansiyel
ciddi yaralanmalara işaret eder.
• BİYOLOJİK TEHLİKE: Bu işaretler turuncu-kırmızı
zeminlidirler ve bulaşıcı biyolojik malzemelere maruz kalınabileceğine işaret eder.
• EMNİYET TALİMATI: Emniyet talimat işaretleri yeşil,
beyaz ve siyah zeminli olabilir ve emniyet prosedürleri hakkında direkt bilgi verir.
İşaretlerin doğru yerlere yerleştirilmesi de etkinliklerini
arttırmada çok önemlidir. İşyeri emniyet işaretleri olabildiğince tehlikenin yakınında olmalıdır. Bazı durumlarda tehlikeye çok yakınlaşmadan da uyarmak iyi bir fikirdir. Böylece kişinin gerçek tehlikeye gelmeden önce tetikte olması
sağlanır.
İşvereniniz, gerekli yerlere emniyet işaretleri koymakla,
sizde onları okumak ve uygulamakla yükümlüsünüz.
İşaretleri okuyun, onlara uyun ve mesajı alın!
60
Türk Uçağı İhraç Eden İlk Tesis:
Türkiye Cumhuriyeti, kuruluşunun ardından havacılık alanında kayda değer çalışmalar
yaptı. İlk uçaklar üretildi ve bazı ülkelere ihraç edildi.Atatürk’ün ‘istikbal göklerdedir’
sözünden hareket eden ilk kuşaklar,okyanusu dahi geçtiler.
İzmir İktisat Kongresi’nde ifade edildiği gibi ekonomik egemenlik sağlanamazsa savaşla kazanılmış olan
ulusal egemenlik sürdürülemez. Cumhuriyetle ifadesini
bulan her konuda bağımsızlık şiarının tüm dünyaya anlatılması için en önemli girişimlerden biri de genç Türkiye
Cumhuriyeti’nin uçak fabrikaları öyküsüdür. Pek çok ülkede
hayranlık uyandıran ancak ülkemizde pek bilinmeyen Türkiye Cumhuriyeti’nin ‘Uçak Sanayi’ öyküsü ile ilgili ODTÜ
Mimarlık Bölümü’nden Bilge İmamoğlu ve THK’da görev
62
yapmış ve havacılık sanayimiz ile ilgili önemli çalışmaları
bulunan Bahattin Adıgüzel’in kaleme aldıkları dikkate değerdir. Cumhuriyet’in kuruluşunun hemen ardından yapılan
işlerden biri de Türk Tayyare Cemiyeti’ni kurmak olmuştur. 16 Şubat 1925’te kurulan bu Cemiyet’in (1935’de Türk
Hava Kurumu adını alacaktır) kuruluş tüzüğünün ilk maddesinde yer alan “Türkiye’de havacılık sanayisini kurmak”
görevi esas amacını ortaya koymaktadır. Kuşkusuz, daha
neredeyse toplu iğne üretemeyen bir ülkede en iddialı sa-
nayiyi kurmak hiç kolay olmayacaktır. Bu amaç için yüklü
kaynaklar ayrılmalı, gerekli olan pekçok teknoloji edinilmeli,
insan kaynağı yetiştirilmelidir. I. Dünya Savaşı’nın ardından
imzalananVersailles Barış Antlaşması uyarınca Almanya’da
uçak üretimi yasaklandı. Üretim yasağı nedeniyle Almanya
dışında, Rusya ve Polonya gibi ülkelerde çalışma imkânı
bulan Alman mühendis ve yatırımcılardan Türkiye’de gerekli bilgi ve teknolojilerin sağlanması noktasında kurduğu
ortaklıklarla yararlandı.
Etimesgut Uçak Fabrikası’nın açılışına kadar ortaya konan girişimler bu anlamda THK’ya belli oranda bir altyapı
ve birikim kazandırdı. Ayrıca savaş koşullarında Türkiye’ye
sığınmış olan yabancı teknik uzmanlar da itici bir güç sağladı. Savaşın başlamasıyla Türkiye’ye sığınan Alman ve
Polonyalı uçak mühendisi ve teknisyenlerinin de girişimiyle
THK, Etimesgut’ta daha önce kurulmuş olan atölyelerin genişletilmesiyle ‘Uçak Fabrikası Projesi’ni 1942 yılında hayata geçirdi. Sekiz milyon liralık bir yatırım olan Etimesgut
Uçak Fabrikası’nda bin 200 işçi ve Türklerin yanı sıra Müdür Wedrychowski olmak üzere 35 kadar Polonyalı mühendis ve teknisyen görev alır. 1945 yılında uçak fabrikasına
paralel olarak uçak motor fabrikası projelendirilir ve 1948
yılında Atatürk Orman Çiftliği arazisinde 60 bin metrekarelik bir alanda kurulur. Fabrika için 4,5 milyon TL, makine
teçhizatı ile birlikte toplam 9 milyon TL harcanır. Lisansör
firma İngiliz De Havilland’dır, makineler İngiltere, Amerika
ve İsviçre’den temin edilir. Bir süre yabancı lisanslı uçak
motoru imalatı ve onarımı yapan fabrika kapasitesinin çok
altında çalıştırılmış, pek çok yan üretimde (musluk, piston,
kuyu tulumbası vb.) bulunmuştur.
63
İlk İhracat Danimarka’ya
Etimesgut Uçak Fabrikası girişiminin önemli özelliklerinden bir tanesi, yurtdışından patentli uçakların üretim ve
revizyonunun yanında tamamı yerli tasarım uçaklar geliştirmek üzere bir etüt bürosunu içeriyor olmasıdır. 6 yüksek
mühendis, 4 mühendis ve 11 teknik ressam olmak üzere
21 kişilik bir ekipten oluşan bu birim, 1952 yılına kadar 16
tip uçak tasarladı. Bunlardan 12’si sonuçlandırıldı ve bu süreçte 126 adet Türk tasarımı uçak üretildi. Bu projeler arasında deneysel delta kanat planör gibi öncü teknolojilere
sahip olan THK 13, Paris’te düzenlenen Havacılık Fuarı’nda
sergilendi ve ilgi gördü. Ambulans veturizm uçağı olarak
tasarlanmış olan THK 5/5A Danimarka’ya ihraç edildi.
benzerinin olmadığı ve Avrupa’nın önde gelen rüzgar tü-
Art, Avrupa’nın Önemli Rüzgar
Tünelleri Arasındaydı
Ankara Rüzgar Tüneli (ART)’de bu doğrultuda, uçak
tasarım ve geliştirme sürecinde gerekli araştırma-geliştirme altyapısını ve uçuş öncesi ölçümleri sağlama işleviyle
ihtiyaç duyulmuş önemli bir bileşen olarak gerçekleştirildi.
Rüzgar tünelleri, havada hareket eden ya da bir hava akımının etkisinde kalan her türlü araç ve yapının üzerine etki
eden aerodinamik kuvvet ve momentlerin bulunması, akım
şeklinin ve yapısının belirlenmesinde kullanılan araçlardır.
Gerçek uçuş öncesinde ölçekli modeller yoluyla gözlem ve
test imkanı sağlayan tesisler olarak rüzgar tünelleri, 20’nci
yüzyıl başından itibaren havacılığın gelişiminde önemli rol
sahibi oldular. Etimesgut Uçak Fabrikası ile eş zamanlı
olarak rüzgar tünelinin kurulması kararı, ülkedeki havacılık sanayisi adına hedeflenenlerin, havacılığa dair teknolojinin ülke sınırları içinde üretilmesini de içerdiğinin önemli
bir işaretidir. İnşa edildiği dönem için ART’nin büyüklüğü
ve teknolojisi itibarıyla Balkanlar dahil yakın coğrafyada bir
64
nellerinden olduğu anlaşılmaktadır. Üretken fakat oldukça
kısa bir dönemin ardından 1950’li yıllarla birlikte havacılık
sanayi kuruluşlarının bir bir kapatılmasıyla ART de uzun bir
süre amaçsız kalmıştır.
Bir Hayalin Sonu
1952 yılında uçak fabrikası, 1954 yılında da uçak
motoru fabrikası Makine ve Kimya Endüstrisi Kurumu’na
(MKEK) devredilir. MKEK bir süre eski tasarımları geliştirerek uçak üretimine devam eder. Motor fabrikası 1955’te
traktör imalatına geçerek bugünkü Türk Traktör Fabrikası
haline getirilir. Uçak fabrikasında ise 1959’da üretim durdurulur, 1963’den sonra traktör üretimine başlanır.1968 yılında fabrika MKEK Tekstil Makineleri Fabrikası’na dönüştürülür, daha sonra ise kapatılır.
Kaynak
Moment Dergisi / HAZİRAN 2013 SAYI: 61
Alzheimer
Alzheimer Hastalığı; beynin
öncelikle hafıza başta olmak
üzere, tüm bilişsel fonksiyonlarında
ilerleyici kayba (demans:
bunama) neden olan, mikroskobik
olarak beyinde anormal protein
depolanmasıyla karakterize bir
hastalığıdır. Demans, hafıza,
lisan, aritmetik işlemlerde zorluk,
karar verme yetisi, dikkat ve diğer
bilişsel fonksiyonlarda ilerleyici
kayıp demektir
Doç. Dr. Münire KILINÇ / Nöroloji ABD / Başkent Üniversitesi Hastanesi
Sağlıkta Adres Başkent Dergisi / Sayı 14
Günümüzde önceki zamanlara göre daha çok insan,
ileri yaşlara kadar yaşayabiliyor, yani doğumdan sonraki yaşam süresi, daha önceden hiç olmadığı kadar uzamış durumdadır. Bunun sonucu olarak da tüm dünyada
1995’lerde 542 milyon dolayında olan 60 yaş üstü insan
sayısının, 2025’de bunun iki katını aşacağı, yani 1. 2 milyarı
bulacağı tahmin edilmektedir.
2013’de yayınlanmış bir derlemeye göre hayatta kalma
sürelerinin uzaması sonucunda dünyadaki demanslı insan
sayısı, 2020’de bugünkünün 2 katına ulaşmış olacak. Yani
kaçınılmaz bir şekilde toplum, önümüzdeki yıllarda bir demans krizi yaşayacak. Bu durumun öngörülüyor olmasına
karşın, halen demans riskini artıran veya azaltan risk faktörleri, bunlara yaşamın hangi dönemlerinde maruz kalmanın
riski artırabileceği, bu riskleri azaltmaya yönelik önlemlerin
66
ne zamandan itibaren alınmaya başlanması gerektiği gibi
konularda net bilgilere sahip değiliz. Bilinenler, hayatın ortalarında damarsal risk faktörlerine maruziyetin riski artırabildiği, çocukluk çağındaki eğitim ve zeka yüksekliğinin ise
riski azaltabileceği ile sınırlı. Dünya genelinde toplumların
yaşlanması ve yaş lanan toplumların kaçınılmaz sorunu
olan demans (bunama) probleminin giderek artıyor olmasına karşın, beynin sağlıklı yaşlanması konusundaki bilgilerimiz de halen çok kısıtlı. Bu konu ile ilgili araştırmacıların
fikir birliğinde olduğu sadece birkaç konu var: Bunlardan
biri, 60 yaş sonrası hemen herkesin, hafıza başta olmak
üzere bilişsel yetilerinde kayıp yaşamaya başlayacağı ve
bu kayba, beynin yapısındaki bazı değişikliklerin de eşlik
edeceği; diğeri ise aerobik egzersizin, zihinsel kaybı yavaşlatacağı veya geciktireceği.
Alzheimer Hastalığı en sık görülen demans şeklidir,
ancak bunun dışında benzer demans tablolarına neden
olan başka rahatsızlıklar da bulunmaktadır. İlerleyen
yaşla birlikte Alzheimer Hastalığının görülme sıklığı artar ancak bu sürecin normal yaşlanmanın kaçınılmaz bir
sonucu olmadığı da bilinmelidir. Normal yaşlanma sürecinde beyinde yapısal bir takım değişiklikler olur ama
zihinsel yetilerde belirgin bir kayıp söz konusu değildir.
Alzheimer Hastalığında ise belirgin bir şekilde “yeni bilgilerin kaydedilmesinde güçlük” vardır. Hastalığın belirtileri şu şekilde özetlenebilir:
1. Hafıza sorunları
2. Düşünme ve nedenselleştirme zorluğu
3. Karar vermede güçlük
4. Kelime bulmakta güçlük
5. Aritmetik işlemlerde güçlük
6. Kişilik ve davranış değişiklikleri
7. Eskiden kolaylıkla yapabildiği işlevleri yapma güçlüğü
8. Kaybolmalar
9. Takıntılı düşünceler
10. Tekrarlayan hareketler…
Alzheimer Hastalığı süreci belirli evrelerle karakterizedir:
Erken dönemde, hafif belirtiler vardır, bu nedenle de
kolaylıkla atlanabilir. Unutkanlık, yorgunluk, depresyon lehine alınabilecek bulgular, yeni bir şey öğrenme zorluğu,
karar verme güçlüğü, davranış değişiklikleri, kelime, isim
hatırlama zorlukları olabilir.
Orta evrede, günlük hayatını etkileyecek düzeyde sorunlar ortaya çıkmaya başlar. Huzursuzluk, motor becerilerde bozulma, sosyal ilişkilerde bozulma, hesap işlerinde
zorlanma, şüphecilik, yön bulma zorluğu, kaybolmalar görülebilir.
İleri dönemde hasta kendi başına yemek yeme, giyinme, temizlik gibi işlerini yapamaz hale gelir yani bakıma
muhtaç olur, ayrıca tek tük kelimelerle konuşma, yürüme
zorluğu gibi fiziksel bozukluklar tabloya eklenir. Bu dönemde hayaller görme, sürekli aynı hareketleri tekrarlama, saldırganlık olabilir, mesane ve barsak kontrolü bozulur.
Alzheimer Hastalığı tanısını, tek başına koydurabilecek bir test yoktur. Bunama tablosunun varlığı netleştikten
sonra buna neden olabilecek olası durumları dışlamak gerekir. Bunun için, nörolojik muayene, kan testleri, zihinsel
fonksiyonları değerlendiren testler, beyin görüntülenmesi
yapılması gerekir. Bazı durumlarda (örneğin hastanın 65
yaşından genç olması gibi) özel bazı testler (EEG, SPECT,
PET, LP, psikiyatri konsültasyonu gibi) tanıda yardımcı olabilir. Kan testleri arasında B12, folik asit, TSH düzeylerinin
67
yılda bir kontrolü, Alzheimer Hastalığı ile karışabilen bazı
vitamin eksiklikleri veya hipotirodi gibi, tedavi edilebilir durumların tanınması ve tedavi edilmesini sağlayabilmek için
önemlidir.
Alzheimer Hastalığının nedeni kesin olarak bilinmemektedir. Ancak yaşın ilerlemesi gibi riski artıran durumlardan bahsedilebilir. 60 yaş üzerinde risk artar, 80-90’lı
yaşlardan sonra risk sabit kalır. Güncel bilgiler doğrultusunda 65 yaş üstü insanların %13’ünün, 85 yaş üstü insanların ise %45’inin Alzheimer Hastalığı geliştirecekleri
tahmin edilmektedir. Kişinin aldığı eğitim süresi hastalığın gelişme riski üzerinde etkilidir. En az 12 yıllık eğitimin, riski azalttığı veya tablonun ortaya çıkma süresini
geciktirdiği bilinmektedir. Büyük bir kafa travması (bilinç
kaybının eşlik ettiği), hareketsiz yaşam tarzı, kontrol altında olmayan tansiyon veya kan şekeri yüksekliği, iyi
tedavi edilmemiş kalp hastalıkları, sigara, alkol kullanımı,
madde bağımlılığı riski net olarak artırdığı bilinen faktörler. Bazı genetik özellikler Alzheimer Hastalığının ortaya
çıkmasını kolaylaştırır.
Süreç geliştiğinde ise, erken tanı ve mevcut bazı ilaçların düzenli kullanımı ile süreci yavaşlatmak ve bazı bulguların şiddetini azaltmak mümkün olabilir. Alzheimer Hastalığı,
yalnız hastayı değil yakın çevresini de etkilemektedir. Bir
Alzheimer hastası başka bir sağlık sorunu yoksa, ortalama
68
8-10 yıllık bir bakım gerektirmektedir. Hasta ve yakınlarının
evde bakımı tercih etmesi durumunda, bakım veren yakının işinden ayrılması gerekebilmektedir. Bakımın, özellikle
orta ileri evrelerden itibaren zorlu olabilmesi, bakım veren
kişilerde kaçınılmaz olarak depresyon gibi, çekirdek aile
dinamiklerin olumsuz etkilenmesi gibi sonuçlara yol açabilmektedir.
Alzheimer Hastalığı, çok sık görülüyor olmasına karşın
henüz etkili bir tedavisi olmayan hastalıklardandır. Ancak
hayatın ortalarından itibaren alınabilecek bazı önlemlerle
süreci ötelemek mümkün olabilir. Hastalıktan korunmak
için özet olarak, düzenli yıllık kontrollerle tansiyon ve kan
şekerindeki olası problemlerin yakalanmasını sağlamak
gibi önlemler, genel sağlığımızı olumsuz etkileyebilecek
risk faktörlerinin erkenden belirlenmesi ve gerekli önlemlerin alınabilmesi önemlidir. En az 12 yıllık bir temel eğitimle
beynimizi kullanabilmeyi öğrenebilmek, emeklilik sonrasında da bilişsel olarak aktif kalabilmek önemlidir. Haftada en
az 3 gün tempolu 45 dakikalık yürüyüşlerle hem genel hem
de zihinsel sağlığımızı desteklemek gerekmektedir. Sigara içmemek, olumlu düşünebilmek gibi bazı uygulanabilir
yaşam değişiklikleri de eklenecek olursa, ileri ve pahalı
teknolojik gelişmelerin bile hala çözemediği sorunlara oldukça basit, uygulanabilir, keyifli ve oldukça etkili çözümler
oluşturabiliriz.
TeknikTerimler Sözlüğü
Bu sözlüğün hazırlanmasında iş makinaları
tatbikatında şantiyelerde çalışanların gündelik
hayatlarında kullanmak gereği duyacağı
ingilizce kelime ve deyimlerin türkçe
karşılıklarının belirlenmesi amaçlanmıştır.
Akademik bir karşılıktan ziyade, her
seviyeden insanın anlayacağı ve de
halihazırda kullanılan ifadelerin seçilmesine
gayret edilmiştir. Burada bulunmayan deyim
/ kelimeler ve farklı kullanılışlar ile ilgili
önerilerinizi derneğimizin bilgi@ismakinalari.
org.tr e-posta adresine bildirmenizi rica
ederiz. Saygılarımızla.
Mustafa SİLPAĞAR / Makina Yüksek Mühendisi/ Limak İnşaat, Sanayi ve Tic. A.Ş
Eccentric
Eksantrik, kaçık eksenli
ECM Engine Control Module
Motor kontrol modülü (Motor karakutusu) (Caterpillar)
ECU Engine Control Unit
Motor kontrol Ünitesi (Motor karakutusu) (Volvo)
Edge
Kenar , bıçak
Edge beam
Kenar kiriş
Effect
Etki, tesir
Efficiency / High efficiency
Verim / yüksek verimlilik
Ejector
Boşaltıcı, sürgü (skrayperde)
Ejector bucket
Boşaltıcı kova
Ejector cylinder
Sürgü silindiri, boşaltıcı silindir
Elastic
Esnek, elastik
ElbowDirsek
Electric / Electrically
Elektrik / Elektrikli
Electric drill
Elektrikli matkap
Electric starter
Elektrikli marş motoru
Electronic controller
Elektronik kontrol mekanizması
Electronic power unit control system
Elektronik güç ünitesi kontrol sistemi
Electrolyte
Elektrolit, asit+su karışımı
ElectronicElektronik
ElectromagneticElektromanyetik
ElementElaman
Element (filter)
Filtre elamanı (Muhafaza içine konulan tip filtre)
Elevator
Asansör, yürüyen merdiven Elevator scraper
Elavatörlü skrayper
Eliminate
Elemek, ortadan kaldırmak
ElongationUzama
Embedability
Gömülme kabiliyeti
Emergency
Acil, imdat
Emergency part shipment
Acil parça sevkiyatı
Emergency stop switch
Acil stop butonu
Emery paper
Zımpara kağıdı
Emission / Exhaust emission
Emisyon / Egzost emisyonu
EmptyBoş
Emulsion
Emülsiyon (asfalt)
EnemalEmaye
70
EndUç,son
End bit
Kenar bıçağı
End collar
Uç bileziği
End fitting
Gresörlük
End play
Eksenel gezinti
EnergyEnerji
Engage
Kavraşmak, kavraştırmak
Engine / inline engine line engine / Vee engine
Motor / Sıra (düz) tip motor / V motor
Diesel / Spark ignation
Dizel motor / Buji ateşlemeli(benzin-gazlı motor)
Air cooled / Water cooled
Hava soğutmalı / Su soğutmalı
Marine engine / Propulsion Deniz motoru / Şaft tahrik motoru Engine brake
Motor freni
Engine guard
Motor muhafazası
Engine hood
Motor kaputu
Engine missing
Motorun teklemesi
Engine rpm
Motor devri
Engine start switch key
Motor marş anahtarı
Englishİngilizce
Enough
Yeter, kafi
Epoxy Epoksi Epoxy resin
Epoksi reçinesi
Equalizer bar
Makas, denge çubuğu, terazi (Dozerde)
Equalizer saddle
Makas desteği,yastığı (Dozerde)
Equipment
Makine, techizat
Equipped
Techiz edilmiş, donatılmış
EquivalentEşdeğer
Erosion
Erozyon (Mekanik etkiden dolayı aşınma)
Error / Assembly error
Hata / Montaj hatası
EspecialyÖzellikle
EstimateTahmin
Etc.Vs.
EtchingDağlama
Ethanol
Etanol (Etil alkolden elde edilir)
E10 (Ethanol 10 % + Gasoil 90 %)
Etanol %10 ve benzin %90 karışımı
(Ekzost emisyonu düşürmek için)
E85 (Ethanol 85 % + Gasoil 10 %)
Etanol %85 ve benzin %15
EtherEter
Ether starting aid cylinder
Eter tüpü
Ethyl alcohol
Etil alkol
European
Avrupalı / Avrupada yapılmış
EvaporationBuharlaşma
Evaporator
Buharlaştırıcı (iklimlendirme sisteminde)
Even Bile, düzgün
EveryHerbiri
Evidence
Delil Exact / Exactly
Kesin, kati, hassas / Katiyetle, kesin olarak
Example / for example
Örnek / örneğin Excavating bucket
Kazı kovası
Excavator / Front shovel
Yerkazar, Kazıyıcı makine - ekskavatör / Şavul ekskavatör
Except
Hariç, müstesna
ExcessiveAşırı
Exchange
Para değişimi
Exchange / heat exchanger Değiştirme / ısı değiştirici (soğutucu)
Excluding
Hariç, hariç tutma
ExhaustEkzost
Exhaust brake
Ekzost freni
Exhaust gas
Ekzost gazı, atık yanma ürünü gaz
Exhaust manifold / manifold sealer
Ekzost manifoldu / manifolt sızdırmazlık ilacı
Exhaust pipe / Exhaust piping
Ekzost borusu / Ekzost tesisatı
Exhaust stack
Ekzost çıkış borusu (ekzost bacası)
Exhaust valve
Ekzost süpabı
Existing
Var olma, var oluş, hali hazırda
Expanded metal
Genleştirilmiş metal (filtrelerde)
Expansion / Expansion valve
/ Expansion tank
Genleşme, genişleme / genleşme valfi (klimada) / Genleşme tankı
ExpectedBeklenen
Explanation
Açıklama, izahat
ExplorationSondajlama
Extend / retract
Uzatma / Geri çekme
ExtendedUzatılmış
Extended life coolant (ELC)
/ Long life coolant LLC
Arttırılmış ömürlü soğutma sıvısı / Uzun ömürlü soğutma sıvısı
ExtenderUzatıcı
Extension
Uzatma / Ara kol (el takımlarında)
Extension cord
Uzatma kablosu
Extension screed
İlave tabla (Asfalt finişerlerinde)
External vibrator
Kalıp vibratörü
Extra
Fazla, ilaveten
Extreme Aşırı, uçta
Extreme Pressure / EP Oil
Aşırı basınc / Aşırı basınc yağı
Extrusion of seat belt
Emniyet kemeri dili
Eye / naked eye
Halka, göz / Çıplak göz
Eyebolt / lifting eyebolt
Halkalı cıvata / Kaldırma halkalı civata
Fabricated
(Seri olarak) imal edilmiş, yapılmış
Face
Yüz Facilitate
Basitleştirmek, kolaylaştırmak
Facility
Tesis, işyeri, imkan
Factor
Etken, amil, faktör
Failure
Arıza, başarısızlık
Fairlead
Tanzim makarası, halat makarası
Fall
Düşmek, sonbahar
Fan
Pervane, vantilatör
Fan belt
Vantilatör kayışı
Far / Farther / Far east
Uzak / Daha uzak / Uzakdoğu
Fast / Faster
Hızlı / Daha hızlı
FastenBağlamak
FastenersBağlayıcılar
Fatique / Fatique strenght
Yorulma / Yorulma mukavemeti
Fault
Arıza, hata
Feed Besleme - İlerleme
Feeder / Vibrating feeder
Besleyici / Vibrasyonlu besleyici
Grizzly screen / Free fall screen
Büyük elek / Serbest düşmeli elek
Circular / Linear motion screens
/ Rotary screen
Dairesel / Çizgisel(Doğrusal) hareketli elekler / Tambur elek
Feel Hissetmek
Feeler gauge
Sentil, filer çakısı
Feet / Foot
Ayaklar / Ayak - İngiliz uzunluk birimi
Felt / Felt seal
Keçe (Malzeme olarak)
/ Keçeden yapılmış sızdırmazlık elamanı
FenderÇamurluk
Ferrous / Non ferrous metal
Demir / demirdışı maden
FFC Full Flow Cooling
Tam akışlı soğutma (Cummins motorlarda)
FFV Flex Fuel Vehicle
Değişken yakıtlı araçlar
(E85 den kurşunsuz benzine kadar yakıt kullanan)
Fiberglass
Cam elyafı
Field
Saha, alan, tarla
Field coil
Yastık (Elektriki sarım - marş,şarz veya
elektriki motor stator sarımı
Figure
Resim (Yedek parça kitaplarında tasvir resimi)
File / Flat file / round file Eğe / düz eğe / yuvarlak eğe
Fill / Overfill
Doldurmak / Taşırmak (Yakıt ikmalinde)
Fillet
Birleşme yeri
Filler
İnce, toz malzeme (Asfalt) / Doldurma ağzı
Filler cap
Doldurma kapağı
Filler plug
Doldurma tapası
Filler weld
Dolgu kaynağı
Film
Zar, ince tabaka, film
FilterFiltre
Full flow filter
Tam geçişli filtre (Akışkanın tamamı
filtrelenerek sisteme gidiyor)
Bypass filter = Partial flow filter
Kısmi geçişli filtre (Akışkanın bir kısmı filtrelenerek tanka
gönderiliyor)
Filter media
Filtreleme malzemesi
Filter wrench
Filtre anahtarı
FiltrationSüzme
Deep filtration / Surface filtration
Derin filtreleme / Yüzey filtreleme
Fin
Soğutma kanatçığı
Final / Final drive
Son, nihai / Cer Final drive case
Cer muhafazası
FindBulmak
Fine İnce (Malzeme), iyi, güzel
Fine control
Hassas kontrol
Fine thread
İnce diş
Finger / finger tip control
Parmak / Parmak ucu ile kumanda
Finish
Bitmek, bitirmek, perdahlamak
Finishing
Hassas tesviye, sıfırlama (grayderde)
FinishedBitmiş
Fire / Fire extinguisher
Ateş / yangın söndürme tüpü
Handheld - portable
El yangın tüpü
Firing order
Ateşleme sırası
Firm
Sıkı, katı, tok
First / First aid / first aid kit
İlk, birinci / İlk yardım / İlk yardım çantası
First class
Birinci sınıf
Fit
Uymak, Geçmek (teknik resimde)
Fitting
Rakor, gresörlük
Fix
Tespit etmek, tutturmak
Prefix / Suffix
Ön ek / Son ek (Rulman numaralarının önüne/sonuna
harf eki)
Fixture
Bağlantı, takıştırılmış
FlagBayrak
Flame Kesme
Flame cutter
Kesme hamlaçı, oksijen hamlaçı
Flame cutting
Oksijenle kesme
Flame hardening
Alevle sertleştirme
Flammable
Alevlenebilir, yanabilir
71
FlangeFlanş
Flash point
Alevlenme noktası
Flasher
Dikkat lambası, flaşör
Flat / Flat tire
Düz, yassı / Patlamış lastik
Flat screwdriver
Düz ağızlı tornavida
Flat shoe
Tırnaksız papuç, düz papuç
Flaw
Özür, çatlak, çizik
Fleet
Filo, grup
Flexible
Esnek, elastik, bükülebilir
Float Yüzme , satıhta serbest hareket etme konumu
(Yoldışı kamyonlarda bir çeşit damper kolu konumu)
Float (Float ball)
Şamandıra
Floating seal
Layftaym keçe
Flood Sel, taşkın
Flood light
Far
Floor / Floor mat
Yer, zemin, döşeme / paspas
Floor plate
Kabin alt saçı, döşeme saçı
(Dozerde şanzumana ulaşım sağlar.)
Flow
Akış, debi
Flow control valve
Akış kontrol valfı
Flowmeter
Debimetre, debi ölçme saati
Flow restriction / restrictor
Akışı kısıtlama , akış direnci (filtrelemede) / kısıtlayıcı
Fluctuate / Fluctuation
İnip çıkmak, dalgalanmak / Dalgalanma
Fluid Sıvı, akışkan
Fluid coupling
Sulu kavrama
Flush
Yıkamak, temizlemek
Flushing
Temizleme, yıkama (hidrolik devre temizlenmesi)
Flushing pump
Su pompası (Ön cam yıkama)
Flushing hole
Temizleme deliği (Delici matkap uçlarında)
Flux
Akma, akı
FlyUçmak
Flyweight
Döner ağırlık
Flywheel / Flywheel horsepower
Volant / volanttan alınan net güc
Flywheel clutch
Volant kavraması - düz şanzuman
Flywheel housing
Volant muhafazası
Flywheel power
Volanttan iletilen güç Follow Takip etmek
FollowerTakipçi
Foam / Foam inhibitors / Foamy Köpük / köpüklenme önleyicileri - gidericileri / köpüklü
FootAyak
Foot brake valve / foot pedal
Ayak fren valfi / Ayak pedali
Foot note
Dip not
Foot operated
Ayaktan kumandalı
Foot rest
Ayak dayama yeri
FOPS (Fall Over Protective Structure)
Kabini malzeme düşmesine karşı koruyucu yapı
Forİçin
ForceKuvvet
Force fit
Sıkı geçme
Fore
Ön, baş, öncü
Fore boom / Foreboom pin in lower hole Ön bom, ön kol / Ön kol pimi alt delikte
Foreign / Foreign material - foreign matter Yabancı /Yabancı malzeme
ForemanUstabaşı,formen
ForestOrman
ForewordÖnsöz
Forged / Forging
Dövülmüş / Dövme (madeni malzemeyi işlemek için)
Fork / Forklift
Çatal / Forklif
Form / Formation
Şekil / Oluşum, yapılaşma
FormerÖnceki
Formerly
Daha önceleri, önceden
FormulaFormül
Formwork / Slipform formwork
Kalıp (İnşaat) / Kayar kalıp
FoundationTemel
FoundryDökümhane
Four stroke
Dört zamanlı
Four wheel drive
Dört teker çeker
Forwardİleri
72
Forward clutch
İleri yön kavraması
Forward -reverse lever
İleri-geri yön levyesi, vites kolu
Fracture
Kırık, kırıklık (Zemin özelliği - malzeme özelliği)
Fragile
Kırılır, kırılgan (Ambalajlamada)
Frame = chasis
Şasi
Frame lock pin
Şasi kilitleme pimi
Free /Free play
Serbest /Serbest boşluk - gezinti
Free wheel
Avare teker
FreezeDonmak
Freeze point
Donma noktası
Frequency
Frekans, sıklık
Fresh / Fresh air
Yeni, taze / Temiz hava
Friction / friction loss
Sürtünme / Sürtünme kayıpları
Friction bearing / Friction clutch
Sürtünmeli yatak / Sürtünmeli kavrama
Friction ring seal (= Life time seal)
Sürtünmeli yüzey sızdırmazlığı (mekanik keçe)
From
- den - dan (takısı)
Front / Front frame
Ön / Ön şase
Front light
Ön lamba
Front support (engine)
Ön bağlantı (motor)
Fuel / Fuel oil Number 4
Yakıt / 4 no'lu fuel oil
Fueling / fuel capacity
Yakıt ikmali / Yakıt depo hacmi
Fuel control Lever Gaz kumanda kolu
Fuel consumption ratio
Yakıt tüketim oranı
Fuel cut-off
Yakıt kesme
Fuel feed pump
Yakıt besleme/transfer pompası
Fuel filter / spin on / element
Yakıt filtresi / vidalı (atom) / eleman
Preliminary fuel filter / water separator
Birinci yakıt filtresi / Yakıt şase filtresi / Su ayırıcı
Fuel gallery / fuel manifold
Yakıt galerisi
Fuel injection / Fuel injection pressure
Yakıt püskürmesi / yakıt püskürme basıncı
Fuel injection camshaft
Yakıt pompası eksantrik (kam) mili
Fuel injection pump
Yakıt püskürtme pompası Fuel injection timing
Yakıt püskürme avansı
Fuel priming pump
Yakıt elle besleme pompası
Fuel level sensor
Yakıt seviye müşiri / Depo şamandırası
Fuel rack
Yakıt ayar mili
Fuel sender gauge
Yakıt akış göstergesi
Fuel strainer
Yakıt süzgeçi
Fuel supply valve
Yakıt besleme valfı
Fuel system / Fuel tank
Yakıt sistemi / Yakıt deposu
Fuel water separation
Yakıttan suyu ayırma (Motorlarda)
FullDolu,Tam
Full load / Full throttle
Tam yük / Tam gaz
Fume
Buğu, duman
Function
Görev, işlev
Fundamental
Ana, esas, temel
Fungus
Mantar (Yakıtta oluşan)
Funnel
Huni (doldurma)
Fuse / fuse box / fuse holder
Sigorta / sigorta tablası / sigorta yuvası
Fuse , blade
Bıçak sigorta
FutureGelecek
GainKazanç
GalleryGaleri
GallingMenevişlenme
Gallon
Galon =3,785 litre
Gamma radiation
Gama ışını yayınımı
Gap
Aralık, boşluk
GarageGaraj
Gas / Gas cutting
Gaz / Gaz kesme
Gaseous
Gaz, gaz hali
Gasket / Engine gasket set
Conta / Motor takım conta
Lower / upper engine gasket set Alt / Üst motor takım conta
Gasket kit
Takım conta
Gasket scraper
Conta kazıyıcısı
Gasket sealant
Sıvı conta
Gas pressure
Gaz basıncı
GasolineBenzin
Gas welding
Gaz kaynağı, asetilen kaynağı
Gate
Kapı, kapak, giriş
Gate valve
Sürgülü valf
Gauge
Gösterge, ölçü saati
Gauge (for drill bits)
Yanak (delicilerin matkap uçlarında)
Gear / helical gear / Spur gear
Dişli / Helisel dişli / Alın - düz dişli
Gear drive
Dişli tahriki
Gear housing
Dişli kutusu
Gear ratio
Diş tahvil oranı
Gear segment
Dişli parçası
Gear shifting
Vites değiştirme
Gear teeth
Dişlinin dişleri
Gear type pump
Dişli tip pompa
General / genarally
Genel, umumi / genellikle
Generator / Genarator set
Jenaratör / Jenaratör set
Standby / Prime / Continous duty generator Yedek / Esas (vardiya düzeninde) / Daimi çalışacak (24 saat) Genuine
Hakiki, orijinal
Get
Almak, varmak
Giant
Dev, iriyarı
Giant ripper
Tekli riper (Komatsu dozerlerde)
GiveVermek
Glass / Glasswool
Bardak ,Cam, Gözlük / Cam yünü (yalıtım)
Glass with care
Dikkat cam eşya
Glove Eldiven
Glow plug
Kızdırıcı buji GoGitmek
Good / better / best
Mal (ticari olarak) , iyi / daha iyi / En iyisi
Gooseneck
Deveboynu (şekil olarak eğriyi kasteder)
Gouge
Kaynak ağzı açmak
GovernorRegulatör
Governor control / centrifugal regulator Regulatör kontrolü, gaz kolu / Mekanik regulatör (yakıt
sistemlerinde)
GPM Gallons Per Minute
Galon / Dakika olarak debi
Grab iron
Tutamak, tespit demiri
Gradation
Gradasyon, sınıflama (Taş kırmada tane büyüklüğüne göre)
Gradation curve
Tane dağılım eğrisi
Grade
Metal kalite sınıfı, derece, eğitim, sınıf
Gradeability
Tırmanma yeteneği
GraderGreyder
Grading Düzeltme, tesviye etme, traşlama
Grade sensor
Kod duyargası
Gradual / Gradually
Tedrici / Dereceli, kademeli, tedricen
Gradual turn
Yavaş dönüş, tek paletle dönüş
Grain
Tane, zerre
GraniteGranit
Granular
Tanecikli (yapı)
GraphGrafik
Grapple
Kıskaç,iki çeneli kavrama kepçesi
Grasp
Kavramak, tutmak
GravelÇakıl
Gravity / Gravity operated
Özgül ağırlık / Yer çekimi tesirli
GrayGri
GreaseGres
Molybdenum Disulfide grease
Molibden disülfitli gres
Grease fitting
Gresörlük
Grease gun
Gres tabancası
GreatBüyük
GreenYeşil
Greygri
Grill
Izgara Grind / grinding / Grinding compound Taşlamak / Taşlama / zımpara macunu
(Bit) Grinding machine
Delici matkap ucu bileme tezgahı
Grip
Kavramak, tutmak
Gripping pliers
Ayarlı pense
GrommetHalka,gromet
Groove / Piston ring grooves
Oyuk, kanal / Piston segman kanalları
Gross / Gross power
Brüt, toplam / Toplam güç
Ground
Yer, zemin
Ground cable
Topraklama kablosu
Ground clearanca
Yerden yükseklik (makine altındaki mesafe) Ground connection / Grounding
Topraklama
Ground contact aera
Toprakla temaslı yüzey alanı
Ground Engaging Tool (GET)
Toprak kazıma sarf malzemeleri
Ground pressure
Yere uygulanan basınç, zemin basınçı
Group
Grup, birlikte olanlar
Grouser / single - double - tripple
Palet tırnağı / tekli - çiftli - üçlü
Grouser bar
Tırnak çubuğu
Grow Büyümek, yetiştirmek
GuardMuhafaza
Guide
Kılavuz, gayıd
GumZamk
Gusset
Destek, payanda köşebent
GypsumAlçıtaşı
Hacksaw
Demir testeresi
Half / Halves
Yarım / Yarımlar
Hammer (tool - Crusher)
Çekiç (takım - Konkasörde)
Hammer (Drilling machine)
Delici tabanca (Delik delme makinasında)
Down the Hole Hammer / Top Hammer Delik dibi tabanca / Üstten darbeli tabanca
Hammer hydraulic = breaker
Hidrolik kırıcı
Hammer tool
Hidrolik kırıcı ucu
Spade / Compacting plate / Chiesel
Kürek biçimli / Sıkıştırma tablalı / Keski uçlu
Hand / Right hand RH / Left Hand
El / Sağ taraf / Sol taraf
Handbook
El kitabı
Hand brake El freni
Hand hold
Tutamak
Hand metering unit (HMU)
Direksiyon kontrol valfi (Orbit direksiyon motoru)
Hand pump Kabin kaldırma krikosu
/ Elle besleme pompası (Yakıt sisteminde)
Hand saw
El testeresi
Handle /Handle brake
Sap, tutamak / Fren levyesi
Handrail
Korkuluk,parmaklık, tutamak
Hand saw
El testeresi
HangAsmak
Hanger bearing
Askı yatak (Asfalt tesisinde)
Harbour Liman
Hard / harder
Sert / Daha sert
Hard hat
Baret
Hard starting
Zor çalıştırma
HardenedSertleştirilmiş
HardnessSertlik
Hardtop
Gölgelik (Operatörün baş üstünde)
Hardware
Katı malzeme , Hırdavat , donanım (bilgisayarda)
Harm / Harmful
Zarar / Zararlı
Harness / Harness code
Donanım, elektrik tesisat demeti / Kablo demet kodu
Hauling distance
Taşıma mesafesi
Hauling / Hauling capacity
Taşıma / Taşıma kapasitesi
Hauling unit / Hauler
Kamyon
Hazard / Hazardaus
Tehlike / Tehlikeli
Hazard flasher
4 lü flaşör
Haze / Hazy
sis,pus / Sisli, puslu
HeadKapak
Head gasket
Silindir kapak contası
HeadlampFar
HealtSağlık
HeapYığın,küme
Heaped capacity (of bucket)
Tepeleme doldurma kapasitesi
Hear Duymak
HeatIsı
Heat build up
Isının oluşumu, ısının artarak yükselmesi
Heat coil
Isıtma sargısı
Heater / heater signal
Isıtıcı / Isıtma bujisi sinyali
Heating rod (electrical) (Paver)
Isıtma çubukları (Elektrikli) (Asfalf finişerinde)
73
Heat treatment
Isıl işlem
Heat transfer
Isı iletimi Heavy / Heavy duty
Ağır / Ağır hizmet tipi
Heavyweight
Ağır sıklet
HeelTopuk
HeightYükseklik
Helical / Helical gear
Helezon , sarmal, helis / helis dişli
Helmet
Başlık, kask
Hematite
Hematit, demiroksit
HereBurada
Hexagonal nut
Altı köşe somun
Hexagon wrench - Hexwrench - (Allen wrench) Alyen anahtar, İmbus anahtarı
High / high idle
Yüksek / Yüksek rölanti
High-low range selector (Transmission) Yüksek - düşük vites seçicisi (Şanzuman)
Hill
Tepe, bayır
Hinge / Hinge pin
Menteşe / menteşe pimi
Hinge type ripper
Menteşe tipi riper
Hit
Çarpmak, vurmak
Hitch
Bağlantı, pimli bağlantı
Hitch pins
Bağlantı pimi
HMA Hot Mix Asphalt
Sıcak Karışım Asfalt
Hoist
Kaldırma, damper
Hoist cylinder
Kaldırma veya damper silindiri
HoldTutmak
HolderTutucu
Hold grip
Tutamak
HoleDelik
Hollow / hollow screw
İçi boş / İçi boş civata
Homogenous
Homojen, tek cinsli, mütecenais
Hone / Honing
Honlamak / honlama
Hood
Kaput , motor kaputu
Hook (lift)
Kanca (Kaldırma)
Hopper
Malzeme yığma haznesi (Asfalt finişerinde/ tesislerde)
Horizontal
Yatay , ufki
HornKorna
Horsepower
Beygir gücü
Hose / Bulk hose /
Hortum / Kangal hortum
One wire braid hose
Tek telli hortum
Heater hose / Radiator hose
Kalorifer hortumu / Radyatör hortumu
Air brake hose
Fren hava hortumu
Hose clamp
Hortum kelepçesi
Hose coupling
Hortum kaplini
Hot / Warm / Cold
Sıcak / Ilık / Soğuk
Hot oil (thermoil)
Kızgın yağ (Asfalt)
Hot oil pump
Kızgın yağ pompası (Asfalt)
HourSaat
Housing
Yuva, muhafaza
Housing and base of filter
Filtre bağlantı tablası ve muhafazası
HowNasıl
HubGöbek
Hub of final drive
Cer göbeği
HydraulicHidrolik
Hydraulic activation control lever
Hidrolik emniyet levhası
Hydraulic cylinder / hydraulic ram
Hidrolik silindir
Hydraulic drift
Hidrolik sürüklenme
Hydraulic filter
Hidrolik filter
Hydraulic lines
Hidrolik hatlar
Hydraulic logic network
Hidrolik lojik hatlar
Hydraulic pump
Hidrolik pompa
Hydraulic quick change coupler
Hidrolik çabuk bağlantı uçları
Hydraulic tank
Hidrolik tank
HydrogenHidrojen
Hydrometer
Yoğunluk ölçüm cihazı - bomemetre
HydrostaticHidrostatik
Ice / Icing
Buz / Buzlanma
Ideal
En uygun
74
Identical
Özdeş, aynı
Identification
Tanımlama, tanım
Idle - idling / low idle / high idle
Rölanti, boşta çalışma / Düşük rölanti / Yüksek rölanti
Idle gear / idler gear
Avare dişli
Idler collar
İstikamet bileziği
Idler guard
İstikamet teker muhafazası
Idler pinion
Avare pinyon
Idler wheel - idler
İstikamet tekeri
Idling
Rölantide çalışma
Idling sub spring
Rölanti yardımcı yayı (Komatsu)
IfEğer
Igneous rock
Volkanik kayalar
IgniteYakmak,ateşlemek
Ignition / Ignition order
Ateşleme,yanma / Ateşleme sırası
Ignition order
Ateşleme sırası
IlluminateAydınlatma
Illustration
Şekil, resim
Immediate / Immediately
Derhal / anında
ImpactDarbe
Impact resistance
Darbe direnci
Impact wrench
Darbeli tabanca
Impeller
Savurucu çark, impeler
ImpermeableGeçirimsiz,sızdırmaz
Implement
Hidrolik çalışan iş aksamı, bıçak - kepçe sistemleri
Implement control lever
İş aksamını çalıştıran levyeler
İmport / import licence
İthalat, dış alım / İthalat müsaadesi
ImportantÖnemli
ImprovedGeliştirilmiş
ImprovementGelişme
Imprurity
pislik, yabancı madde
Inaccuracy
Hata, doğru olmama
Inaccurate
Hatalı, sağlıksız
InadequateYetersiz
Incentive licence
Teşvik belgesi
Inch
Uzunluk birimi / 25,4 mm ye karşılık gelir
Inching pedal
Hassas kontrol pedalı
Inch of Mercury
İnç olarak civa sütunu
IncidentOlay,arıza,
Inclination
Yatıklık, eğim
Including
İçermek,içeren, ihtiva eden
IncomeGelir
IncompleteEksik
IncreaseArtmak
Indepent
Bağımsız, müstakil
Index
Dizin, içerik listesi
Indication / Indicator
Belirti, emare / Gösterge
Indirect
Aracılı, dolaylı
Indoor
Dahili, iç, içeri
InductanceEndüktans
Induction hardening
Endüksiyonla sertleştirme
Industrial / Industry
Endüstriyel / Endüstri
Inefficiency / Inefficient
Verimsizlik / Verimsiz
InertiaAtalet
InfiniteSonsuz
Inflame
Alevlenmek, parlamak, tutuşmak
Inflammable
Parlayıcı madde
InflateŞişirmek
Inflation / tire inflalation / Inflation pressureŞişirme / lastik şişirme / Şişirme basıncı
Influance / Influential
Etki / Etkili, etkileyen
Inform / Information
Bilgi vermek / Bilgi, Danışma
InfraredKızılötesi
Infrared temparature measurment
Kızılötesi ısı ölçme
Inherent öz, asıl, içinde mevcut
Inhibitor
Katkı, şartlandırıcı
Initial
İlk,baş, başlangıç
InjectionPüskürtme
Injection line / Injection nozzle
Enjektör borusu / Enjektör memesi
Injection pump
Yakıt pompası
Injector / Top stop İnjector
Enjektör / Motorda basma ayarı gerektirmeyen enjektör
(Cummins)
Injector sleeve
Enjektör kovanı
Inlet / inlet valve
Giriş / emme süpabı
Inlet piping
Giriş boruları
Inline engine
Sıra tipi motor
Inline refrigerant dryer
Hat üstü klima gazı nem gidericisi
Innerİç
Inner coating
İç kaplama
Inner element
İç filtre elemanı
Inner lining
İç kaplama, astar
Inner race (bearing)
İç zarf, iç bilezik (rulmanda)
Input shaft
Giriş mili
InsensitivityHassasiyetsizlik
InsertBaga
Inside / Inside diameter (ID)
İçerde, iç taraf, iç / İç çap
Inspect / Inspection
İncelemek / İnceleme
Instable / Instability
Dengesiz / Dengesizlik
Install / Installed lenght
Yerine takmak / Montajlı boy
Installation
Yerleştirme, bindirme, takma
Instruction
Açıklama,Talimat, Yönerge
Instructor
Eğitici, Öğretmen
Instrument / Instrument panel
Alet.cihaz / gösterge paneli
Insulating tape
Yalıtım bandı, izolebant
InsulationYalıtım,izolasyon
InsuranceSigorta
Intake / Intake valve / Intake system
Emme / Emme sübabı / Emme sistemi
Intake manifold
Emme manifoldu
Integrated circuit
Tümleşik (entegre) sistem
Interchange / Interchangeable
Birbir yerine uymak / Birbir yerine uyar
InterestFaiz
Intercooler
Hava ile motor havasını soğutan soğutucu
Interface
Ara yüz, girişim yapmak
Interference
İç içe geçme
Interior / Interiordome light
İç, dahili / İç aydınlatma lambası (kabin)
Intermediate
Ara, orta
Internal wear
İç aşınma
International
Uluslar arası
Interval
Aralık (zaman olarak)
Intoİçine
Introduction
Giriş, Tanıtma
Inventory
Yedekparça kayıt/kontrol sistemi
Inverse
Ters, baş aşağı
InvertorRedresör
InvisibleGörünmez
InvoiceFatura
Involute
İçe kıvrık, içe dönük
Iron / cast iron
Demir / Dökme demir
Iron ore
Demir cevheri, demir filizi
IrregularDüzensiz
Irrevocable
Dönülmez, cayılmaz
IrrigationSulama
Isolate Ayırma, tecrit etme
Item Madde, kalem (dizin olarak)
Jack / Hydraulic jack
Kriko / Hidrolik kriko
JawÇene
Job / Job condition
İş / iş şartları
Job site
Şantiye
Join / Joining piece
Birleştirmek / Birleşen parçalar
Joint
Birleşme yeri, mafsal, conta yeri (boru hattında)
Longitudinal joint / Transversal joint
Boyuna asfalt birleşmesi / Enini asfalt birleşmesi
Joint venture
Müşterek teşebbüs, ortak yatırım
Journal / Crankshaft journal
Muylu
JumpAtlama
Jump start cable
Takviye kablosu (Akü) Junction
Kesişen bağlantı
Kaolin
Kaolin, çini toprağı
Keep
Alıkoymak, tutmak
KeroseneGazyağı
Key / keyhole
Kama, anahtar / anahtar deliği
Woodruff
Yarım daire kama
Keypad
Tuş takımı
Keyway
Kama yatağı
Kick-out (dump)
Kova boşaltma otomatiği
Kick-out (lift)
Kova kaldırma otomatiği
Kind
Cins, tür, çeşit
King pin
Dingil pimi
Kit
Takım (tamir)
Knife / utility knife
Bıçak / falçata
KneeDiz
KnobTopuz,düğme
Knocking
Vuruntu (Darbeli yanma)
KnuckleMafsal
LabelEtiket
Labor / Labor cost
İşçilik / İşçilik maliyeti
Labor saving
Kolay işçilik
Labor union
İşçi sendikas
laboratoryLaboratuvar
LabyrentLabirent
LackingEksiklik
Lack of lubrication
Motor yataklarında yağ filminin yetersiz olması hali
LacquerCila
LadderMerdiven
LagGecikme
Lamp / dash lamp / stop lamp
Lamba / Gösterge lambası / Fren lambası
Land / Landfill compactors
Arazi, toprak / Arazi doldurma silindiri Landslide Toprak kayması
Land reclamation
Arazi ıslahı
Language
Lisan, dil
Lap welding
Bindirme kaynağı
Lapped seal suface / Life time seal
Leblenmiş sızdırmazlık yüzeyi - laftaym keçe - çelik keçe
Large
Büyük, geniş
Laser beam
Lazer ışığı
Last Son
Latch
(Kilitleme) mandalı
Latch points
Bağlama noktaları (makina nakillerinde)
LateralEnine
Lathe
Torna Lay / overlay=surface layer
Sermek, yatırmak / Üst tabaka (Kaymalı yataklarda)
Laydown rate
Serim kapasitesi (Asfalt finişerlerinde)
Layer / intermediate layer
Tabaka , katman / Ara tabaka
(Soft - medium hard - hard - very hard) layer (Yumuşak -orta sertlik - Sert - Çok sert) tabaka
Layer thickness
Serim kalınlığı
Layout
Vaziyet planı
LC Long chasiss
Uzun şase (ekskavatörlerde)
LeadKurşun
LeafletBroşür
Leaf spring
Yaprak yay
Leak
Sızma, kaçak
LeakageSızıntı
Leak-off line = return line
Sızıntı - geri dönüş hattı
Lean
Eğilmek,yaslanmak, Yatırma (teker - grayderde)
Learn Öğrenmek
LeatherDeri
Led (Light emitting diod)
Işık veren diyot
LegBacak
Left / Left Hand LH
Sol / Sol taraf
Left
Kalan, bakiye
Lengthuzunluk
Lens
Lamba camı
75
2002 Yılı Kasım ve 2003 Aralık Sayısı Dergimizin
"Asfalt Finişeri" Başlıklı Makalesi.
76
77
78
79
80
81
82
Fıkra Köşesi
Eğlence Zamanı...
Araştırma Heyeti
Fizikçi, matematikçi, kimyacı, jeolog ve antropologdan
oluşan bir heyet bir araştırma için arazide bulunmaktadır.
Birden yağmur bastırır. Hemen yakındaki bir arazi evine
sığınırlar. Ev sahibi bunlara bir şeyler ikram etmek için biraz ayrılır. Hepsinin dikkati soba üzerinde toplanır. Soba
yerden 1 m. kadar yukarda, altındaki dizili taşların üzerindedir. Sobanın niçin böyle kurulmuş olabileceğine dair bir
tartışma başlar.
Kimyacı:
-Adam sobayı yükselterek aktivasyon enerjisini düşürmüş,
Güvenli iş
Dört ayda beşinci işini değiştiren adam son girdiği şirkette
depo görevlisi olarak işe başlar. İlk haftanın sonunda yükleme
yapılırken adam kullandığı yükleyicinin kontrolünü yitirerek
bazı malların zarar görmesine neden olur. Bunu gören depo
sahibi yanına gelerek adama, zararın tazmin edilmesi için zarar karşılanana kadar maaşının %10'unun kesileceğini söyler.
Adam bunu duyunca gülmeye başlar. Patron şaşırır, adam sorar: "Ne kadar sürer bu zararı karşılamam sizce?" "Yaklaşık
8 ay sonunda zararı kapamış olursun." "Çok güzel. Nihayet sürekli ve güvenli bir iş bulabildim!"
böylece daha kolay yakmayı amaçlamış.
Fizikçi:
-Adam sobayı yükselterek konveksiyon yoluyla odanın
daha kısa sürede ısınmasını sağlamak istemiş.
Jeolog:
-Burası tektonik hareketlilik bölgesi olduğundan herhangi bir deprem anında sobanin taşların üzerine yıkılmasını
sağlayarak yangın olasılığını azaltmayı amaçlamış.
Matematikçi:
-Sobayı odanın geometrik merkezine kurmuş, böylece de
Bilmeyen Öğretmen
Okula yeni başlayan Eren, öğretmeni konusunda hayal kırıklığı
yaşamıştı. Annesine:
-Bizim öğretmen hiç bir şey bilmiyor! dedi.
-Nereden anladın yavrum?
-Sürekli harfleri gösterip, bu nedir diye bana soruyor.
odanın düzgün bir şekilde ısınmasını sağlamış.
Antropolog:
- Adam ilkel topluluklarda görülen ateşe tapmanın daha
hafif biçimi olan ateşe saygı nedeniyle sobayı yukarıya
kurmuş.
Bu sırada ev sahibi içeri girer ve ona sobanın yukarda olmasının nedenini sorarlar. Adam cevap verir: Boru yetmedi.
Matematik Finali
4 tane üniversite öğrencisi, uyanamadıkları için matematik
finaline geç kalırlar ve okula gidince hocaya arabalarının lastiğinin patladığını söylerler... Hoca ilk basta inanmaz ama öğrencilerinin yalvarmalarına dayanamayarak, onları 3 gün sonra
sınav yapacağını söyler.
Sınav günü gelince hoca, 4 öğrencinin hepsini bos bir salonun
ayrı ayrı köşelerine oturtur.
Sınav geçme sistemi şöyledir: 100 üzerinden 50 puan alan
herkes sınavı geçebilir... Hocanın hazırladığı sınavda ise ön
sayfada 10'ar puanlık 4 tane basit matematik sorusu vardır...
Bunları kolayca çözerler.
Arka sayfada ise 60 puanlık 1 soru vardır: "Hangi lastik
patladı?"
Yaşını Toplayan Temel
Misafirlerden biri küçük Temel'e sordu:
-Uşağum kaç yaşinda oldun pakayim?
-On beş yaşina girdum.
Misafir şaşırdı gözlerini açarak:
-Ula ne çabuk büyüdun sen. Daha geçen yıl yedi yaşinda
değil midun?
-Evet geçen yıl yedi yaşinaydum. Ha bu yilda sekiz. Topla
pakayim yedi ile sekizi. On beş etmeyi mi?
Uğursuz Kadın
Cafer komadadır. Yanında ise karısı... Cafer'in gözleri nemli,
kısık sesiyle karısına doğru bakar ve konuşmaya başlar:
"İlk işten kovulduğum zaman yanımda idin. İflas ettiğim gün
oradaydın. Vurulduğum zaman ilk gözümü açtığımda seni gördüm. Trafik kazası geçirdiğimde hastanede hep başucumdaydın...
Karısı takdir edilmenin mutluluğunda tabi.
"Şimdi komadayım yine başucumdasın. Sonunda anladım ama,
çok geç oldu; yahu sen ne uğursuz karısın"
83
Etkinliklerimiz
“İş Makinaları Mühendisleri Birliği (İMMB) Bilgi Paylaşımı İçin Değişik Seminer Organizasyonları
İle Üyelerini ve Sektör Temsilcilerini Biraraya Getirmeye Devam Ediyor”
Yeni Yıla Merhaba Kokteyli
Aralık ayı etkinliğimizi, 27 Aralık 2014 Cumartesi Günü
Dernek üyelerimiz ve eşlerinin katıldığı “Yeni Yıla Merhaba
Kokteyl’i ile gerçekleştirdik.
86
87
Sektörden Haberler
Türkiye İş Makinaları Distribütörleri ve İmalatçıları Birliği –İMDER’
den “Eğiticilerin Eğitimi Programı” 09-13 Şubat 2015
Mesleki eğitimin önemine ve değerine inanan Türkiye İş Makinaları Distribütörleri
ve İmalatçıları Birliği (İMDER), farklı illerden 17 meslek lisesi öğretmenine
“Eğiticinin Eğitimi Programı” düzenledi.
09-13 Şubat 2015 tarihleri arasında İstanbul’da düzenlenen programa Batman, Sivas, Elbistan, Trabzon, İzmir, Malatya, Bursa ve İstanbul’da bulunan meslek liselerinden öğ-
Milli Eğitim Bakanlığı Mesleki ve Teknik Eğitim Genel
retmenler katıldı. Öğretmenlere, beş gün boyunca İMDER
Müdürlüğü ile birlikte organize edilen programda yeni ne-
üyesi olan SİF İş Makinaları, Temsa İş Makinaları, Ascendum
sil iş makinaları motorları, mekatronik, hibrit iş makinaları, iş
Makine, Borusan Makine ve Sanko’da eğitim verildi. Program
makinaları hidroliği, simülasyon eğitimi, elektrikli forklift ve
sonunda düzenlenen törenle öğretmenler sertifikalarını aldılar.
iş güvenliği ve sağlığı konularında eğitim verildi.
“Türk Yapı Sektörü Raporu 2014” açıklandı
Yapı-Endüstri Merkezi tarafından Türk yapı sektörünün yıllık
performansına dair en geniş değerlendirmeyi sunan “Türk Yapı
Sektörü Raporu 2014” Yapı-Endüstri Merkezi’nde yapılan bir
toplantıyla açıklandı. 2015 yılına dair öngörülerin de paylaşıldığı
toplantıda, 2015 yılında inşaat sektöründe yüzde 3,5-4,0 oranında
büyümenin öngörüldüğü belirtildi.
2014 yılında inşaat sektöründeki büyümeyi özel sektör
inşaat harcamalarının sürüklediği vurgulanan toplantıda, inşaat harcamalarının artmasındaki en önemli nedenin konut
inşaatları ve kentsel dönüşüm faaliyetleri olduğu belirtildi.
Raporda 2015 yılında özel sektör inşaat harcamalarının
yüzde 4,0 ile yüzde 5,0 arasında büyüyeceği öngörülüyor.
yapı sektörünün gelecek yıllara ait öngörüleri, inşaat malzemeleri sanayisine ait üretim, tüketim, ihracat ve ithalat büyüklükleri gibi çok çeşitli veri önceki yıllarla karşılaştırmalı
olarak analiz edilen raporun açıklandığı toplantıya, TSMD,
İMSAD, ULI, İNDER ve ÇEDBİK gibi sektörü temsil eden
sivil toplum örgülerinin yöneticileri de katıldı.
Yapı-Endüstri Merkezi (YEM) tarafından hazırlanan ve
Türkiye yapı sektörünün 2014 karnesini geniş kapsamlı ve
derinlikli analizlerle değerlendiren, Türkiye ve dünya ekonomisindeki gelişmeler ışığında, gelecek beklentilerine ve hedeflerine yer veren “Türk Yapı Sektörü Raporu 2014”, “Türk
Yapı Sektörü Analizi ve Paydaşları ile Yapının Geleceği”
toplantısı ile açıklandı. “Türk Yapı Sektörü Raporu” 2014’te;
“Türk Yapı Sektörü Raporu” 2014’te, yapı sektörünün
gelecek yıllara ait öngörüleri, inşaat malzemeleri sanayisine ait üretim, tüketim, ihracat ve ithalat büyüklükleri gibi çok
çeşitli veri önceki yıllarla karşılaştırmalı olarak analiz edildi.
Aşağıda özet bir bilgilendirme tablosunu bulacağınız raporun detaylarına http://www.yapi.com.tr/TurkYapiSektoruRaporu2014/index.html adresinden ulaşabilirsiniz...
88
GENEL EKONOMİK GÖSTERGELER
GÖSTERGE
DÖNEM
2013
2014
DEĞİŞİM
GSYH Büyüme
Yıllık
2,5 %
2,6 %
©
Mal İhracatı
Yıllık
18,30 Trilyon USD
18,73 Trilyon USD*
©
GSYH Büyüme
Yıllık
-0,5 %
0,8 %*
©
İnşaat Gelişme Hızı
Yıllık
-3,0 %
2,6 %*
©
GSYH Büyüme
Ocak-Eylül
4,0 %
2,8 %
ª
GSYH Değeri
Ocak-Eylül
1.153.8 Milyar TL
1.296,4 Milyar TL
©
Sabit Sermaye Yatırımları
Ocak-Eylül
234,7 Milyar TL
261,4 Milyar TL
©
Kamu Sektörü Sabit Sermaye Yatırımları
Ocak-Eylül
50,6 Milyar TL
56,3 Milyar TL
©
Özel Sektör Sabit Sermaye Yatırımları
Ocak-Eylül
184,1 Milyar TL
205,1 Milyar TL
©
Kamu Sektörü İnşaat Yatırımları
Ocak-Eylül
44,7 Milyar TL
49,9 Milyar TL
©
Özel Sektör İnşaat Yatırımları
Ocak-Eylül
60,9 Milyar TL
72,3 Milyar TL
©
İnşaat Sektörü Cari Değeri
Ocak-Eylül
51,5 Milyar TL
60,1 Milyar TL
©
İnşaat Sektörü Gelişme Hızı
Ocak-Eylül
7,4%
2,9 %
ª
İnşaat Sektörünün GSYH’ye Katkısı
Ocak-Eylül
5,8 %
5,9 %
©
İhracat
Ocak-Kasım
151.803 Milyon USD
157.715 Milyon USD
©
İthalat
Ocak-Kasım
251.661 Milyon USD
242.224 Milyon USD
ª
Kapasite Kullanım Oranı
Yıllık
74,6 %
74,4 %
ª
İstihdam Oranı
Eylül
46,3 %
46,4 %
©
İşsizlik Oranı
Eylül
9,9 %
10,5 %
©
Yurtiçi Üretici Fiyatları Artışı
Yıllık
6,97 %
6,36 %
ª
Tüketici Fiyatları Artışı
Yıllık
7,40 %
8,17 %
©
Ruhsat Verilen Bina Sayısı
Ocak-Eylül
73.569
91.440
©
Satılan Konut Sayısı
Ocak-Eylül
1.157.190
1.165.381
©
Dünya
Euro Bölgesi
Türkiye
Not: Ver�ler�n �lg�l� kurumlar tarafından açıklanma tar�hler� farklılık göstermekted�r. Zaman ç�zelges�ndek� farklılık, en son açıklanan dataların ver�lmes�nden kaynaklanmaktadır.
* Tahm�n
TÜRKİYE'NİN GENEL EKONOMİK GÖSTERGELERİ
TÜRKİYE'NİN GSYH VE İNŞAAT SEKTÖRÜ
�2013 � 2014 OCAK�EYLÜL� �MİLYAR TL�
YILLIK GELİŞME HIZLARI �2010� 2014� �%�
25,0
2013
8,8
6,1
4,8
5,2
2014/III
2014/I
2014/II
2,2
2,7
1,7
1,0
4,5
2013/IV
4,2
7,5
2013/I
2013/II
2013/III
5,8
4,6
7,0
5,0
3,1
2,4
2,8
-0,8
1,5
-0,8
1,4
1,5
3,1
8,4
10,3
13,1
12,1
9,1
9,3
-5,0
2012/IV
1.400,0
2012/II
1.200,0
2012/III
1.00,0
2012/I
800,0
2011/IV
Kaynak: Türk�ye İstat�st�k Kurumu
600,0
2011/III
400,0
2011/II
1.153,9
200,0
2010/IV
GSYH
0,0
5,3
0,0
1.296,8
2010/III
Sab�t Sermaye Yatırımları
12,6
5,0
261,4
234,7
9,0
10,4
56,3
50,6
15,5
10,0
2011/I
205,1
184,1
2010/I
Kamu Sektörü SSY
18,7
15,0
23,7
49,9
44,7
21,7
20,0
72,3
60,9
Özel Sektör SSY
İnşaat Sektörü Büyüme (%)
GSYH Büyüme (%)
2010/II
Özel Sektör İnşaat
Yatırımları
Kamu Sektörü İnşaat
Yatırımları
2014
122,2
105,6
Toplam İnşaat Yatırımları
Kaynak: Türk�ye İstat�st�k Kurumu
8 | TÜRK YAPI SEKTÖRÜ RAPORU 2014
89
Eğitimlerimiz
Eğitim / Çayeli Bakır İşletmeleri / Temel Hidrolik ve
Mobil Hidrolik Eğitimi
Çayeli Bakır İşletmeleri’nin talebi üzerine düzenlediğimiz Temel ve Mobil Hidrolik Eğitimi uygulamalı olarak 22-23-2425 Ocak 2015 ve18-19-20-21-22 Şubat 2015 tarihlerinde İşletmenin Çayeli tesislerinde gerçekleştirildi . Eğitim sonunda
katılımcılara eğitime katılım belgeleri verildi.
90
91
Eğitim / Motor ve Revizyon
Derneğimizin amaçlarından en önemlisi sektördeki bilgi ve eğitim eksikliğini giderilmesine katkıda bulunmaktır.
Bu nedenle çeşitli eğitim programları hazırlanmakta, konusunda uzman kurum, kuruluş ve kişileri bu eğitim programlarında buluşturmakta ve bilgi paylaşımı sağlanmaktadır. Bu amaçla şimdiye kadar pek çok sayıda seminer ve eğitim
faaliyeti düzenlenmiştir.
Bu dönem yeni bir eğitim faaliyetini de başlattık. Karayolları Genel Müdürlüğü Makina İkmal Dairesi Başkanlığı’nın
eğitim işbirliği talebimize olumlu yanıt vermesi üzerine, sektörümüzde yeni çalışmaya başlayan makina mühendislerine
yönelik “İçten Yanmalı Motorların Temel Prensipleri ve Revizyon İlkeleri” konulu eğitimin ilkini 27-28 Şubat ve 1 Mart 2015
tarihlerinde (3 gün) bu konuda uzman olan Karayolları Akköprü Atölyesinde gerçekleştirdik. Değerli destek ve katkılarından dolayı Karayolları Genel Müdürlüğü Makina İkmal Dairesi Başkanlığı’na teşekkür ederiz.
92
93
Operatör Eğitimleri
Aralık 2014 Forklift Kursu
Şubat 2015 Forklift Kursu
94
Operatör Eğitimleri
Şubat 2015 Mobil Vinç Kursu
Mart 2015 Tavan Vinci Kursu
95

Hidrostatik Güç İletim Sistemi İle Yürütülen Tier 4 Dizel Motorlu

Transkript

Benzer belgeler

Sağlık ve sosyal bakım profesyonellerini kim düzenlemektedir?

phlebo press - Ecrin Medikal

Endüstriyel Çözüm Ortağınız

Hidrolik Kırıcılar

Kubota U10-3 Mini Ekskavatör Ürün Kataloğunu

Yüksek Frekanslı Göğüs Duvarı Osilasyon Tekniği, Abdominal

Doç. Dr. Gülçin Fatma Şenel - IV. Abant Anestezi Sempozyumu

Tam Metin - Dahili ve Cerrahi Bilimler Yoğun Bakım Dergisi

Teknik Özellikler