Kitaba Göz At

Transkript

Kitaba Göz At

Gorunmeyen Ekonomi - 0nsoz
8/29/06
5:55 PM
Page I
GÖRÜNMEYEN EKONOM‹
Dünya Gerçekte Nas›l ‹flliyor?
8/29/06
5:55 PM
Page II
8/29/06
5:55 PM
Page III
Steven D. Levitt
Stephen J. Dubner
Çeviri:
Süreyya Evren Türkeli
8/29/06
5:55 PM
Page IV
B O Y N E R YAY I N L A R I
Eski Büyükdere Caddesi, Park Plaza 22, Maslak-‹stanbul
Tel: (212) 345 09 00
[email protected]
Orjinal Ad›: FREAKONOMICS:
A Rogue Economist Explores the Hidden Side of Everything
Türkçe Yay›n Haklar›: © Boyner Holding Afi
Yazar›: Steven D. Levitt ve Stephen J. Dubner
Çeviri: S. Evren Türkeli
Genel Yay›n Yönetmeni: Gülflen Heper
1.Bas›m: HAZ‹RAN 2006, ‹stanbul
ISBN: 975-7004-51-0
Kapak: Rafineri Reklamc›l›k
Dizgi, Bask› ve Cilt: Altan Bas›m Ltd.
8/29/06
5:55 PM
Page V
‹çindekiler
AÇIKLAYICI B‹R NOT............................................................................................................................................................... IX
Bu bölümde, kitab›n ortaya ç›k›fl hikayesi anlat›l›yor.
G‹R‹fi: Dünya Gerçekte Nas›l ‹flliyor?...................................................................................................................... 5
Bu bölümde kitab›n ana fikri ortaya konuyor: yani, ahlak
insanlar›n dünyan›n nas›l olmas›n› istediklerini temsil ediyorsa
ekonomi de dünyan›n gerçekte nas›l iflledi¤ini gösterir.
Genel kan›lar neden genelde yanl›flt›r? Emlakç›lardan
politikac›lara dek tüm uzmanlar neden olgular› e¤ip bükerler? Neyi
ölçmek gerekti¤ini ve nas›l ölçmek gerekti¤ini bilmek neden modern
yaflam› anlaman›n anahtar›d›r? Görünmeyen Ekonomi nedir, sonuç
itibar›yla?
1. Ö¤retmenler ‹le Sumo Güreflçilerinin Ortak Noktas› Nedir?.................................................... 21
Motivasyonlar›n güzelli¤ini oldu¤u kadar karanl›k yönlerini
yani hileyi ele ald›¤›m›z bölüm.
Kimler hile yapar? Hemen hemen herkes... Hile yapma
yöntemleri nelerdir ve hile yapanlar› nas›l yakalayabiliriz? Bir ‹srail
kreflinden hikayeler... Yedi milyon Amerikan çocu¤unun ortadan
kaybolmas›...
Chicago’daki
hileci
ö¤retmenler...
Neden
kaybetmek için hile yapmak kazanmak için hile yapmaktan
daha kötüdür? Japonya’n›n ulusal sporu sumo gürefli
yolsuzlu¤a batm›fl olabilir mi? Bir bagel sat›c›s› neyi gözlemiflti:
‹nsano¤lu sand›¤›m›zdan daha dürüst olabilir mi?
2. Ku Klux Klan Nas›l Oluyor da Bir Grup Emlakç›ya Benziyor?................................................... 55
Bu bölümde, bilginin gücü özellikle kötüye kullan›ld›¤›nda,
hiçbir fleyin bilgi kadar güçlü olmad›¤› savunuluyor.
V
8/29/06
5:55 PM
Page VI
Kimlik de¤ifltirip Ku Klux Klan’a girmek... Neden her tür
uzman sizi sömürmek için mükemmel konumdad›r? Bilginin
kötüye
kullan›m›n›n
panzehiri:
internet...
Neden
yeni
bir araba trafi¤e ç›kt›¤› an aniden çok daha de¤ersiz olur...
Emlakç›lar›n flifrelerini k›rmak: “iyi durumda” ne demektir?
En Zay›f Halka yar›flmas›nda ayr›mc›l›k yap›l›yor mu?...
‹nternetten randevulaflanlar hangi konularda yalan söylerler?
3. Uyuflturucu Sat›c›lar› Neden Hala Anneleriyle Oturuyorlar?.................................................... 87
Bu bölümde, genel kan›lar›n ço¤u kez nas›l uydurma, kiflisel
ç›kar ve konfor aray›fl›n›n biraraya gelmesiyle ortaya
ç›kt›¤› ele al›n›yor.
Neden uzmanlar sürekli istatistikler düzenlerler? ‹yi bir soru
nas›l sorulur... Sudhir Venkatesh’in crack alemine uzun, tuhaf
yolculu¤u... Hayat bir turnuvad›r... Neden fahifleler mimarlardan
daha çok kazan›r? Bir uyuflturucu sat›c›s›n›n, bir lise futbol tak›m›
oyuncusunun ve bir editör asistan›n›n ortak noktas› nedir...
Crack kokainin icad› hangi aç›dan naylon çorab›n icad›na benzer?
Crack, Jim Crow’dan bu yana siyah Amerikal›lara en fazla zarar
veren fley miydi?
4. Bütün Suçlular Nereye Kayboldular?.......................................................................................................... 113
Bu bölümde suça dair gerçekler aran›yor.
Nicola Çavuflesku’nun kürtaj hakk›nda zor yoldan ö¤rendi¤i
fley neydi? 1960’lar neden
suç iflleyen biri olmak için harika
günlerdi? 1990’lar›n patlayan ekonomisinin suç dalgas›n›
k›rd›¤›n› m› düflünüyorsunuz? Bir daha düflünün... ‹dam cezas›
neden suçlular› cayd›rmaz? Polis gerçekten suç oranlar›n›
düflürür mü? New York City polis ‘mucizesi’nin arka yüzünü
görmek... Bir silah asl›nda nedir?... ‹lk dönem crack
sat›c›lar› Microsoft milyarderlerine benzerken neden daha sonraki
crack sat›c›lar› benzemiyordu? Süperya¤mac› sayg›n vatandafla
karfl›... Jane Roe, suçu durduran kifli: kürtaj›n yasaklanmas›
herfleyi nas›l de¤ifltirdi.
VI
8/29/06
5:55 PM
Page VII
5. Mükemmel bir Ebeveyn Nas›l Olur?............................................................................................................. 141
Bu bölümde çeflitli aç›lardan zorlay›c› bir soru soruyoruz:
Ebeveynler gerçekten fark yarat›r m›?
Çocuk bak›m›n›n bir sanattan bir bilime dönüflmesi... Çocuk
bak›m uzmanlar› neden ebeveynleri ölesiye korkutmaktan
hofllan›rlar? Hangisi daha tehlikelidir: bir silah m› yoksa bir
yüzme havuzu mu?... Korku ekonomisi... Tak›nt›l› ebeveynler
ve çocu¤un do¤as› ile çocu¤un yetifltirilmesi ayr›m›ndaki batakl›k...
‹yi bir okul neden sand›¤›n›z kadar iyi olmayabilir? Siyahlarla
beyazlar aras›ndaki s›nav sonuçlar› farklar› ve “beyazlar gibi
davranmak”... Bir çocu¤un okulda baflar›l› olmas›n› sa¤layacak
sekiz fley ve baflar› getirmeyecek sekiz fley.
6. Mükemmel Çocuk Yetifltirme, Bölüm II................................................................................................... 173
Bu bölümde bir ebeveynin ilk resmi ediminin, yani çocu¤a isim
vermesinin önemini de¤erlendiriyoruz.
Winner (Kazanan) adl› bir çocuk ve kardefli Loser (Kaybeden)...
En siyah isimler ve en beyaz isimler... Kültürün ayr›flt›r›lmas›:
Seinfeld siyah izleyiciler aras›nda neden hiçbir zaman ilk 50’ye
giremedi... E¤er gerçekten kötü bir isminiz varsa de¤ifltirmeniz
gerekir mi?... En üst tabakadaki isimler ve en alt tabakadaki
isimler (ve isimlerin üst tabakadan alt tabakaya nas›l geçti¤i)...
Britney Spears: Bir sebep de¤il bir belirti... Bir sonraki
ne olacak?... Size isminizi verdikleri zaman ebeveynleriniz
ne düflünüyorlard›?
SONSÖZ: Harvard’a Giden ‹ki Yol........................................................................................................................... 197
Bu bölümde verilerin güvenilirli¤i ile hayat›n tesadüfili¤i
bulufluyor.
Notlar.............................................................................................................................................................................................. 199
Teflekkürler............................................................................................................................................................................... 227
VII
8/29/06
5:55 PM
Page VIII
8/29/06
5:55 PM
Page IX
AÇIKLAYICI B‹R NOT
Üstat ekonomistlerden oluflan bir jürinin uygun gördü¤ü ünvanla
söylersek, Amerika’n›n en parlak genç ekonomisti o. Güney Chicago’da, arabas›n›n içindeyiz. Bir trafik ›fl›¤›nda durmak için fren yap›yor. Eski, yeflil bir Chevy Cavalier sürüyor. Cavalier’nin tozlu bir
gösterge paneli ile pek kapanmayan bir penceresi var ve yüksek h›zlara ç›k›nca araba resmen gürlüyor.
Ama içerisi flu anda sessiz, sokaklarda ö¤le vakti görülen sessizlik
gibi: D›flar›da benzin istasyonlar›, bitmek tükenmek bilmeyen beton
yap›lar ve ahflap do¤ramal› tu¤la binalar görüyoruz.
Ifl›kta beklerken yafll›ca, evsiz bir adam yaklafl›yor. Elindeki karton yaftada evsiz oldu¤u yaz›yor, kartonda ayn› zamanda para istedi¤i de yaz›l›. Bu s›cak gün için çok fazla gibi görünen lime lime
olmufl bir ceket giyiyor, bafl›nda da kirli, k›rm›z› bir beyzbol flapkas› var.
Ekonomist ne arabas›n›n kap›lar›n› kilitliyor ne de arabas›n› bir
milim ileri al›yor. Bozukluk bulmak için sa¤› solu da kar›flt›rm›yor.
Sadece bak›yor, sanki aynal› bir camdan bak›yormufl gibi. Bir süre
sonra, evsiz adam ilerleyip gidiyor.
“Amma hofl kulakl›klar› vard›,” diyor ekonomist, dikiz aynas›ndan evsiz adam› izlemeyi sürdürerek. “Do¤rusu, benimkilerden daha güzel. Kulakl›klar›n›n d›fl›nda, fazla bir varl›¤a sahipmifl gibi görünmüyor.”
Ekonomistimiz Steven Levitt, hayata ortalama bir insana göre farkl› aç›lardan bakma e¤iliminde. Üstelik, hayata ortalama bir ekonomistten de farkl› aç›lardan bak›yor. Bu da tabii, ekonomistler hakk›nda ne düflündü¤ünüze ba¤l› olarak, ya mükemmel bir özellik say›l›r ya da sorunlu bir özellik.
—The New York Times Magazine, 3 A¤ustos 2003
The New York Times Magazine, 2003 yaz›nda, gazeteci ve yazar
Stephen J. Dubner’i, Chicago Üniversitesi’nin tan›nm›fl genç ekonomistlerinden Steven D. Levitt’in profilini yazmas› için görevlendirdi.
IX
8/29/06
5:55 PM
Page X
Paran›n psikolojisi üzerine bir kitap için araflt›rmalar yapan
Dubner, son zamanlarda pek çok ekonomist ile söylefli yapm›flt› ve
ekonomistlerin ço¤u kez ‹ngilizceyi sanki dördüncü veya beflinci
dilleriymifl gibi kulland›klar›n› farketmiflti. K›rk yafl›n alt›ndaki
en iyi Amerikan ekonomistine iki y›lda bir verilen John Bates
Clark madalyas›n› yeni kazanm›fl olan Levitt ise son zamanlarda
çok say›da gazeteciye mülakat vermiflti ve konuya tam bir ekonomist gibi yaklaflarak, gazetecilerin düflüncelerinin, deyim yerindeyse, pek de sa¤lam pabuç olmad›¤›na kanaat getirmiflti.
Ama Levitt, tan›flt›ktan sonra Dubner’in di¤er gazeteciler gibi
bir budala olmad›¤›na karar verdi. Ve Dubner de Levitt’in di¤er
ekonomistler gibi insan k›l›¤›nda bir hesap makinesi olmad›¤›na
karar verdi. Ekonomist Levitt’in eserinin yarat›c›l›¤› ve düflüncelerini aç›klama becerisi karfl›s›nda yazar Dubner’in bafl› dönmüfltü.
Levitt, Harvard’da lisans, MIT’de doktora ve bir y›¤›n ödül gibi seçkin referanslar›na karfl›n ekonomiye s›rad›fl› bir flekilde yaklafl›yor
ve olaylara bir akademisyen gibi de¤il, daha çok zeki ve merakl›
bir kaflif gibi bak›yordu. Belgesel bir film yap›mc›s› veya adli bir
araflt›rmac› ya da yelpazesi spordan cinayet romanlar›na, e¤itimden pop kültüre uzanan bir kitap kurdu gibi görünüyordu. Ekonomi denince ço¤u insan›n akl›na gelen para meselelerine pek az ilgi duyuyordu; ayr›ca kendini bu alanda oldukça geri planda tutan
sözler de söylüyordu. Gözünün önündeki perçemini eliyle kald›rarak, “ekonomi alan› hakk›nda aç›kça fazla birfley bilmiyorum, matematikte iyi de¤ilim, ekonometri hakk›nda fazla birfley bilmiyorum ve ayr›ca nas›l teori gelifltirilece¤ini de bilmiyorum. Bana borsa afla¤› m› gidiyor yukar› m› diye sorarsan›z, bana ekonomi iyiye
mi gidecek batacak m› diye sorarsan›z, bana deflasyon iyi midir kötü müdür diye sorarsan›z ya da bana vergileri sorarsan›z cevap veremem. Yani, bütün bu fleylerden herhangi biri hakk›nda herhangi birfley bildi¤imi söylemem tümüyle sahtekarl›k olur,” dedi Dubner’e bir ara.
Levitt’i ilgilendiren gündelik hayat meseleleri ve gündelik hayat›n muammalar›yd›. Araflt›rmalar› dünyada ifllerin asl›nda nas›l
yürüdü¤ünü bilmek isteyen herkese bir ziyafet sunuyordu. Dubner, bu görüflme üzerine kaleme ald›¤› gazete makalesinde LeX
8/29/06
5:55 PM
Page XI
vitt’in bu müstesna tutumunu baflar›yla canland›rm›flt›:
Levitt’e göre ekonomi, cevaplar sa¤lamak için mükemmel araçlara
sahip olan, ama ciddi biçimde ilginç soru k›tl›¤› çeken bir bilimdir.
Levitt’in özel yetene¤i bu tür sorular› sorabilmesinde yat›yor. Örne¤in: e¤er uyuflturucu sat›c›lar› bu kadar çok para kazan›yorlarsa neden hâlâ anneleriyle oturuyorlar? Hangisi daha tehlikelidir: bir silah
m› bir yüzme havuzu mu? Son on y›lda suç oranlar›n›n büyük düflüfl göstermesinin gerçek sebebi neydi? Emlakç›lar müflterilerinin ç›karlar›n› yürekten gözetiyorlar m›? Neden siyahî ebeveynler çocuklar›na
gelecekteki kariyerlerine zarar verebilecek isimler koyuyorlar? Ö¤retmenler yüksek-riskli s›navlar›n1 standartlar›na ulaflmak için hile yaparlar m›? Sumo gürefli yolsuzlu¤a batm›fl m›d›r?
Ve nas›l oluyor da y›rt›k p›rt›k giysileri olan evsiz bir adam 50
dolarl›k kulakl›k alabiliyor?
Ekonomistlerin önemli bir k›sm› da dahil olmak üzere bir çok insan Levitt’in yap›t›n›n ekonomiyle bir ilgisi olmad›¤›n› söyleyebilir.
Halbuki Levitt sönük denilen bu bilimi ana hedefine çekmek üzere
özüne döndürdü sadece: insanlar›n istedikleri fleyleri nas›l elde ettiklerini aç›klad›. Pek çok akademisyenden farkl› olarak, kiflisel gözlemlerine ve meraklar›na baflvurmaktan korkmuyor; ayr›ca anekdot ve hikaye anlatmaktan da çekinmiyor (ama aritmetikten korkuyor). O bir
sezgi insan›. Kimsenin daha önce bulmad›¤› bir hikayeyi bulmak için
koca bir veriler y›¤›n›n› elekten geçiriyor. Duayen ekonomistlerin ölçülemez dedikleri etkileri ölçmek için ne yap›yor ediyor bir yol buluyor. Her ne kadar kendisinin bunlar› bizzat hiç tecrübe etmedi¤ini
söylese de flu s›ralar aldatma, yolsuzluk ve suç üzerinde çal›fl›yor.
Levitt’in tafl›d›¤› ateflli merak duygusu binlerce New York Times
okuru taraf›ndan da ilgi çekici bulundu. Bir anda General Motors’dan ABD senatörlerine, ayr›ca yirmi y›l boyunca yapt›¤› bagel2
sat›fllar›n›n detayl› kayd›n› tutmufl bir adamdan ebeveynlere ve ce-
1. High-stakes testing: sonuçlar› ö¤rencinin gelece¤i konusunda önemli kararlar al›nmas›nda belirleyici olan genel s›navlar –çn..
2. Özellikle ABD’de ve Kanada’da yayg›n olan bir tür simit. Üzümlü, susaml›, so¤anl›, peynirli gibi
pek çok çeflitleri vard›r –çn.
XI
8/29/06
5:55 PM
Page XII
zaevlerindeki tutuklulara kadar uzanan sorular ve itirazlarla kuflat›ld›. Eski bir Tour de France3 flampiyonu ondan flu anki Tour’a
dopingin hükmetti¤ini kan›tlamas›na yard›m etmesini rica etti;
Merkezi Haberalma Teflkilat› (CIA), Levitt’den para aklay›c›lar›n
ve teröristlerin yakalanmas› için elindeki verileri nas›l kullanabilece¤ini ö¤renmek istedi.
Bunlar›n tümü Levitt’in güçlü temel inanc›na verilmifl karfl›l›klard›: modern dünyan›n, anlafl›lmaz, karmafl›k görüntüsüne ve düpedüz hilekârl›¤›na karfl›n, kestirilemez olmad›¤›na, bilinemez olmad›¤›na ve hatta do¤ru sorular sorulursa düflündü¤ümüzden daha da merak uyand›r›c› oldu¤una dair bir inançt› bu.
New York City’de yay›nc›lar Levitt’e bir kitap yazmas› gerekti¤ini söylediler.
“Bir kitap yazmak m›?” dedi. “Ben bir kitap yazmak istemiyorum.” Çözecek zaman bulamad›¤› milyon tane daha muamma vard› önünde. Kendini bir yazar olarak da pek görmüyordu. O yüzden
hay›r dedi, ilgilenmedi –“ancak” diye önerdi, “belki Dubner ve ben
beraber yapabiliriz bunu.”
Ortak çal›flma herkese uygun de¤ildir. Ama o ikisi böyle bir kitab›n yap›l›p yap›lamayaca¤›n› anlamak için konuflmaya karar verdiler. Sonuç olumluydu. Bundan böyle Dubner ve Levitt yerine biz
ifadesini kullanabilirdik. Birlikte yazabilece¤imizi düflündük ve
böyle bir kitab›n yap›labilece¤i karar›na vard›k. Umar›z siz de bize kat›l›rs›n›z.
3. Fransa bisiklet turu: 1903’ten beri her y›l Fransa’da düzenlenen dünyadaki en prestijli bisiklet
yar›fl›, La Grande Boucle, Le Tour veya The Tour olarak da geçer –çn.
XII
Gorunmeyen Ekonomi - Giris
8/29/06
5:56 PM
Page 1
8/29/06
5:56 PM
Page 2
8/29/06
5:56 PM
Page 3
Levitt, kendi ifllerini yapmalar› için genç akademisyenlere karfl›l›ks›z üç y›ll›k burs sa¤layan Harvard’›n sayg›de¤er entelektüel kulübü Society of Fellows’un mülakat›na girmiflti. Hiç flans›n›n olmad›¤›n› hissetti. En baflta, kendisini bir entelektüel olarak görmüyordu. K›demli üyeler, dünyaca tan›nm›fl filozoflar, biliminsanlar› ve tarihçilerden
oluflan bir topluluk taraf›ndan beraber yiyecekleri bir akflam yeme¤inde mülakata tabi
tutulacakt›. ‹lk etab› tamamlamaya yetecek kadar bile sohbet edemeyece¤inden
korkuyordu.
K›demlilerden biri, huzursuzluk verecek bir flekilde, “eserinizin birlefltirici temas›n›
görmekte oldukça zorlan›yorum. Siz kendiniz aç›klayabilir misiniz?” dedi Levitt’e.
Levitt felce u¤ram›flt›. Birlefltirici temas›n›n ne oldu¤u konusunda hiçbir fikri yoktu,
hatta böyle bir temas› olup olmad›¤›n› da bilmiyordu.
Gelece¤in Nobel ödüllü iktisatç›s› Amartya Sen araya girdi ve Levitt’in temas› olarak
gördü¤ü fleyi düzgün bir flekilde özetledi.
Evet, dedi Levitt hevesle, benim temam bu.
Ard›ndan bir baflka üye baflka bir tema önerdi.
8/29/06
5:56 PM
Page 4
Hakl›s›n›z, dedi Levitt, benim temam bu.
Ve böyle devam etti, bir kemi¤i çekifltiren köpekler gibiydiler, ta ki filozof Robert Nozick müdahale edene kadar.
“Kaç yafl›ndas›n Steve?” diye sordu.
“Yirmialt›.”
Nozick di¤er üyelere döndü: “O yirmialt› yafl›nda. Neden bir birlefltirici temaya sahip
olmas› gereksin ki? Belki de böyle bir temaya ihtiyaç duymayacak kadar yetenekli insanlardan biri olacak. Bir soruyu alacak, sadece onu cevaplayacak ve herfley yolunda
gidecek.”
—The New York Times Magazine, 3 A¤ustos 2003
4
8/29/06
5:56 PM
Page 5
Girifl:
1990’lar›n bafllar›nda ABD’de yaflam›fl ve geceyar›s› haberleriyle
ya da günlük gazetelerle az›c›k bile ilgilenmifl herkes, korku dolu
günler yaflad›¤› için mazur görülebilirdi.
Sorumlusu suç dünyas›yd› bunun. Suç oranlar› ac›mas›zca artmaktayd›. Son y›llarda herhangi bir Amerikan kentinde suç oranlar›n› gösteren bir tablo, yandan bak›l›nca dik bir yamaca benziyordu ve dünyan›n sonunun habercisi gibi görünüyordu. Kasten
veya de¤il, ateflli silahlarla ölüm, s›radan bir olgu halini alm›flt›.
Ayn› flekilde araba h›rs›zl›¤› ve uyuflturucu sat›fl›, h›rs›zl›k ve tecavüz de öyle. Vahfli suçlar ürkütücü boyutlardayd›. Her an ortaya ç›kabiliyordu. Ve ifller daha da kötüye, çok daha kötüye gitme yolundayd›. Tüm uzmanlar bunu söylüyordu.
Sorun sözde “süperya¤mac›”yd›4. Bir süredir, o heryerdeydi.
Haftal›k dergilerin kapaklar›ndan öfkeyle bak›yordu. Tu¤la kal›nl›¤›ndaki hükümet raporlar›ndan kabaday›l›k ediyordu. Elinde
ucuz bir silah tutan ve kalbinde zalimlikten baflka birfley tafl›mayan s›ska bir büyük flehir delikanl›s›yd›. D›flar›da onun gibi binlercesi vard›, bize böyle söyleniyordu. Bir katiller kufla¤› ülkeyi derin
bir kaosa sürükleyecek flekilde kar›flt›rmak üzereydi.
1995’de kriminolog James Alan Fox, ABD Baflsavc›s› için gençler
taraf›ndan ifllenen cinayetlerde görülmesi beklenen ani yükselmeyi sert bir dille detayland›rd›¤› bir rapor yazd›. Fox, iyimser ve kötümser senaryolar öne sürdü. ‹yimser senaryoya göre, inan›yordu
4. Superpredator: Y›rt›c› hayvanlardan gelen terim. fiehir gettolar›nda yaflay›p modern topluma karfl›
nefret duyduklar› söylenenler için kullan›lmakta –çn.
8/29/06
5:56 PM
Page 6
ki, bir sonraki ony›lda genç canilerin oran› yüzde onbefl daha artacakt›; kötümser senaryoda ise say›lar› iki kat›ndan da fazla olacakt›. “Bir sonraki suç dalgas› öyle kötü olacak ki,” dedi, “1995’in eski
güzel günler gibi hat›rlanmas›n› sa¤layacak.”
Di¤er krimonologlar, siyaset bilimciler ve benzer bilgilere sahip
tahminciler gibi Baflkan Clinton da ayn› korkunç gelece¤i ortaya
koydu. “Genç yaflta suça yönelme meselesini düzeltmek için yaklafl›k alt› y›l›m›z oldu¤unu biliyoruz,” dedi Clinton, “aksi takdirde ülkemiz kaosa gömülecek. Ve haleflerim küresel ekonominin muhteflem f›rsatlar› hakk›nda konuflmalar yapamayacaklar; bu flehirlerin sokaklar›ndaki insanlar›n ruhlar›n› ve bedenlerini birarada
tutmaya u¤rafl›yor olacaklar.” Aç›kças›, suçlular›n galip gelece¤ine
inan›l›yordu.
Ama sonra, sürekli artmak ve artmak ve artmak yerine, suç
oranlar› düflmeye bafllad›. Düfltü ve düfltü ve biraz daha düfltü. Suç
oranlar›ndaki düflüfl birkaç yönden flafl›rt›c›yd›. Ülkenin bütün yörelerindeki bütün suçlar›n oranlar› benzer flekilde düflüyordu. Bu
düflüfller kal›c›yd›, her sene düflüfl oran›nda art›fl oluyordu. Ve tümüyle beklenmedikti –özellikle tam tersine dair öngörülerde bulunmufl uzmanlar aç›s›ndan.
Tersine dönüflün büyüklü¤ü çarp›c›yd›. Ergenlikte ifllenen cinayet oran›, James Alan Fox’un uyard›¤› gibi, yüzde 100 veya yüzde
15 artmak flöyle dursun befl y›l içinde yüzde 50’den fazla azald›.
2000 y›l›na gelindi¤inde ABD’deki genel cinayet oran› son otuz befl
y›l›n en düflük rakam›na gerilemiflti. Tecavüzden araba h›rs›zl›¤›na, tüm di¤er suçlarda da durum böyleydi.
Her ne kadar uzmanlar suçtaki azalmay› tahmin etmekte baflar›s›z oldularsa da -korkutucu tahminlerini yapt›klar› s›ralarda
çoktan bafllam›fl bir düflüfltü bu- flimdi de düflüfle aç›klama getirmek için acele ediyorlard›. Teorilerinin ço¤u, son derece mant›kl›
geliyordu kula¤a. Suçun kontrol alt›na al›nmas›n›n nedeni flahlanan 1990’lar ekonomisi dediler, silah denetleme yasalar›ndaki art›fl dediler, 1990’da 2245 olan cinayet say›s›n›n 2003’de 596’ya indi¤i New York flehrinde uygulamaya konmufl yarat›c› polisiye stratejileri dediler.
Bu teoriler sadece mant›kl› de¤illerdi; ayr›ca teflvik ediciydiler,
6

Kitaba Göz At

Transkript

Benzer belgeler

The Holy See

Untitled

Hasan Aksaygın Natalie Czech Mariechen Danz