İGEME-UKRAYNA ÜLKE RAPORU

UKRAYNA ÜLKE PROFİLİ Hazırlayan Asım ÇALIŞ 2007 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
UKRAYNA TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Nüfus Dil Din Başkent Yüzölçümü İdarî Bölünüş Başlıca Şehirler¹ 47 550 000 (2005 yılı Ocak ayı) Ukraynaca (Resmî) , Rusça Katolik ve Ortodosk, Rus Ortodoks Kiev 603 700 km² 24 Bölge ve 1 özerk bölge (Kırım) Kiev (2 602 000), Kharkiv (1 470 000), Dnipropetrovsk (1 065 000), Odessa (1 029 000), Donetsk (1 016 000) Komşu Ülkeler ve sınır Uzunlukları Belarus (891 km), Rusya Fed.(1789 km), Moldova (939 km), Macaristan (103 km), Slovakya (90 km) ¹(Aralık 2001 sayımına göre) Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Profile 2008 GENEL EKONOMIK DURUM Temel Ekonomik Göstergeler GSYİH (milyar $) Kişi Başı Gelir ($) Reel GSYİH Büyümesi TEFE (yıl ortalaması) İhracat (FOB ; milyar $) İthalat (CIF ; milyar $) Cari Denge (milyar $) Dış Borçlar (Yıl sonu ; milyar $) İşsizlik Oranı (Yıl sonu) Kur (HRN/$) 2002 49,9 1041 %4,6 %0,8 18,7 18,0 3,2 14,8 %3,8 5,33 2003¹ 52,3 1100 %4,5 %6 20,5 20,0 2,3 16,0 %4,3 5,37 2004¹ 64,9 1352 12,1 %9 33,4 29,6 6,8 21,9 2005¹ 81,7 1738 2,6 %13,5 35,0 36,1 2,5 23,6 5,32 5,12 2007² 81,7 1738 7,9 %12,8 49,8 60,4 ­4,3 23,6 2,7* 8,06 ¹Gerçekleşme ²E.I.U. tahminleri ³E.I.U.’nun yaptığı hesaplama * Gayrı resmi kaynaklar, gerçekte işsizlik oranının çok daha yüksek olduğunu ifade etmektedir. Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Profile, August’2008 Ukrayna’da 1991 yılında SSCB’nin çöküşünden bu yana çelik, kimyasallar, gemi inşası, kömür, makine, ve silah üretimi gibi endüstri dallarında çeşitlilik sağlanmıştır. Fakat büyük ölçüde devlet tahsisatlarına bağlı olan bu sektörler geleneksel ihracat pazarlarının çöküşüyle daha az karlı bir hale gelmiştir. Ancak, Ukrayna iş çevresinin ve bürokrasinin menfaat çatışmalarından dolayı gerçekleştirilmek istenen yapısal reformların bir kısmı ertelenmiştir. 2000 yılında başlanan para karmaşası ve 1999 yılının ikinci yarısından bu yana devam eden ekonomik gerilemeyi iyileştirme çabaları daha çok Asya ve Rusya’dan kaynaklanan, kimyasallara ve metal sektörüne olan talebe dayanmaktadır. Yemek sektörü gibi hükümet
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 1 müdahelelerinin az olduğu sektörlerde büyümenin hızlı gerçekleşmesine rağmen, bu sektörlerin geleneksel sektörlerdeki ağırlığı hâlâ alt seviyelerdedir. Özelleştirme ve yabancı yatırımlar teşviki; Ukryana’da, Merkez Avrupa’daki Polonya ve Macaristan gibi bir çok komünist devletten daha yavaş gerçekleşmiştir. Ukrayna’nın bu yavaş ilerlemesi politik ve ekonomik çevrelerin piyasalar üzerindeki etkilerinden vazgeçmemelerinden kaynaklanmaktaydı. SSCB’ nin dağılışından kısa bir süre sonra Ukrayna Hükümeti çoğu fiyatı liberalize etmiş ve özelleştirme için yasal bir zemin inşa etmiştir. Fakat hükümet içindeki bazı reform karşıtı düşünceler ve yürütme organları reform çabalarını baltalamış ve bir geriye dönüş başlamıştır. 1997’de ekonominin büyüklüğü 49,7 milyar dolar olarak belirtilmiştir.1992­1997 arasında üretim 1991 yılındaki üretimin yarı seviyesine kadar düşmüştür. Hemen ardından gelen 1998 Rusya Krizi ise olumsuz etkinin uzamasına yol açmış ve ekonomik anlamda toparlanma ancak 2000 yılı ile birlikte başlayabilmiştir. Toparlanma durumu devam etmekte ve 2002 yılında %4,6 olarak tahakkuk eden GSYİH reel büyümesi, 2003 yılında %9,6 ve 2004 yılında ise %12,6 gibi son derec yüksek oranlarda gerçekleştikten sonar 2005 yılı ile birlikte soğumaya geçmiştir ve %2,6 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Enflasyon Oranı: Ukrayna’nın son yedi yıldaki tüketici ve üretici fiyat endekslerindeki gelişme aşağıdaki tabloda verilmiştir. Enflasyon konusunda yaşanan gelişmeler tabloda son derec ayrıntılı biçimde izlenebilmektedir. YILLAR 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 TÜKETICI FIYAT ENDEKSI (Bir önceki yılın Aralık ayına kıyasla) 139,7 110,1 120,0 119,2 125,8 106,1 105,2 13,5 ÜRETICI FIYAT ENDEKSI (Bir önceki yılın Aralık ayına kıyasla) 117,3 105,0 135,3 115,7 120,8 101,6 100,6 11,3 Kaynak: Ukrayna Ekonomi ve Avrupa’yla Entegrasyon Bakanlığı Planlanmış bir ekonomiden piyasa ekonomisine geçişin verdiği sıkıntıların yanı sıra Ukrayna devlet kurumlarını yeni baştan yapılandırmak zorunda kalmıştır; bu da ekonomi politikalarını karıştırmıştır. Gevşek para politikalarıyla beraber bütçe açığı 1992’de GSYİH’nın %27.1’ine kadar yükselmiştir ve bunun sonucunda enflasyon 1993 sonlarında hiperenflasyon sınırına dayanmıştır. 1994’de yeni başkan Kuchma’nın IMF’le anlaşması sonucunda 1995’de bütçe açığı GSYİH’nın %7.9’una 1996’da % 4,6’sına, ve 1997’de %7,1’ine kadar düşmüştür. 2005 yılında ise bu oranın %0,5’ine kadar düştüğü gözlemlenmiştir. Gerçekten, bütün ekonomik reformların ardından belli bir istikrarın ufukta göründüğünden söz edilebilir. 1996 yılında %39,7 olan enflasyon oranı 2001 yılı yıllık ortalamada %120,’ye yıl sonunda ise %6,1’e düşmüştür. 2002 yılı için bu oran %­0,6 olarak tahakkuk etmekle birlikte 2006 yılında iç talepte yaşanıyor olan canlanma ile birlikte %5 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 2 Ukrayna’da enflasyon daima Avrupa’da gerçekleşen enflasyondan fazla olmuştur. Bu durum Ukrayna Merkez Bankası’nın politika tercihlerini ve Avrupa’daki gelişmiş ülkeler ile Ukrayna arasında yaşanan gelişme farklılığından kaynaklanmaktadır. Doğal Kaynaklar Ülkenin başlıca doğal kaynakları demir cevheri, kömür, manganez, doğal gaz, petrol, ve tuzdur. 603 700 km¸’lik yüzölçümü ile Ukrayna topraklarının %90’ı tarımsal faaliyetler için son derece uygundur. Bu toprakların sulanabilen bölümü 26 050 km’yi kaplamaktadır. Dünyadaki zengin toprakların bir kısmı Ukrayna’da olmasına rağmen, tarımsal verimlilik, gübre ve diğer kritik elemanların eksikliğinden dolayı, bağımsızlıktan sonra düşük seviyelerde gerçekleşmektedir. Ülke topraklarının kullanım alanlarına göre dağılımı ise şöyledir: Ülke Topraklarının Kullanım Alanlarına Göre Dağılımı (%) Kullanım Alanı Tarım Sürekli Ürünler Çayır ve Meralar Ormanlık alanlar Diğer % 58 2 13 18 9 Kaynak:Business Information Systems for the Newly Independent Countries.(www.bisnis.doc.gov) Ülke toprakları dünya sıralamasında verimlilik açısından önde gelse de son yıllardaki gübre, tarım aleti, tarım ilacı sıkıntısı ve ülkenin kuzeyindeki toprakların büyük bölümünün Chernobyl faciası sonrası kirlenmesinden dolayı verimlilik büyük ölçüde düşmüştür. Hükümetin bu alanları tahliye etme isteği hiç bir zaman gerçekleştirilmemiştir. Ağır sanayiide yaşanan gerilemenin su ve hava kirliliğini alt seviyelerde gerçekleştirmesine rağmen, kirlilik oranları hâlâ Avrupa standartlarının üzerindedir. Nüfus 1995 yılında 52 milyon olan nüfus ekonomik ve sosyal koşulların kötüleşmesiyle baş gösteren dış göçle bugün 48 milyon civarına inmiştir. Nüfusun %73’ünü Ukraynalılar, %22’sini Ruslar, %1’ini Yahudiler ve %4’ünü de diğer uluslar (%0,9 Beyaz Rus, %0,6 Moldovalı, %0,5 Bulgar, %0,3 Macar, %0,3 Romen) oluşturmaktadır. Nüfusun % 68’i kentlerde, %32’si kırsal kesimde yaşamaktadır. Bazı eğitim sorunlarına rağmen nüfusun %99’u okur yazardır. Erkeklerde okur yazarlık oranı %100 iken kadınlarda bu oran %97’ye düşmektedir. Üniversite mezunlarının oranı %13,9’dur. Diğer taraftan, Ukrayna’dan diğer ülkelere göç önceki yıllarda olduğu gibi devam etmektedir. Ancak özellikle son iki yıldır, önceden diğer ülkelere göç eden insanların bazıları Ukrayna’ya geri dönmeye başlamışlardır. 2002 yılında doğan her bir kız çocuğa karşılık 1,05 erkek çocuk doğmuştur. Erkek nüfusun kadın nüfusa oranı, 15 yaşın altı için 1,04 erkek/kadın, 15­64 yaş arası için 0,91
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 3 erkek/kadın, 65 yaşın üstü için ise 0,86 erkek/kadındır. Toplam nüfusun %47’si erkek, %53’ü kadındır. Toplam nüfusun ortalama yaşam süresi 65, 9 yıldır. Erkeklerin ortalama yaşam süresi 60,4 yıl, kadınların ortalama yaşam süresi ise 71,9 yıldır. Nüfusun %68’i şehirlerde ve diğer büyük yerleşim yerlerinde, %32’si ise köylerde yaşamaktadır. En büyük şehirleri başkent Kiev (2,6 milyon), Harkov (1,5 milyon), Dnipropetrovsk (1,1 milyon), Donetsk (1 milyon), Odesa (1 milyon), Zaporojye (871 bin) ve Liviv (797 bin) dir. Toplam 6.8 milyon Ukraynalı, Rusya Federasyonu (4.4 milyon), Kazakistan (0.9 milyon), Özbekistan (0.6 milyon), Kırgızistan (0.1 milyon) ve diğer eski Sovyet ülkelerinde yaşamaktadır. Yaklaşık 5 milyon Ukraynalı da Kanada, ABD, Arjantin, Brezilya, Almanya, İngiltere ve Avusturya başta olmak üzere Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika ve Avustralya’da yaşamaktadır. Nüfusun %73'ü Ukraynalı, %22'si Rus, %5'i ise Belarus, Yahudi, Kırım Tatarları (toplam nüfusun %0,5'i veya 250.000 kişi), Kazan Tatarı, Moldovalı, Polonyalı, Macar, Romen, Rum, Alman, Bulgar ve Ermeni'dir. Ukrayna’nın altı bölgesinde nüfusun etnik dağılımı aşağıdaki gibidir : Ukraynalılar Ruslar Kiev 62% 30% Batı 91% 5% Merkez Kuzey Doğu Güney 85% 79% 63% 46% 12% 18% 34% 46% Kaynak: ''National Research and Information Center for Monitoring International Commodity Markets''( www.ukrdzi.com.ua) Sektörler Tarım ve Hayvancılık Ukrayna tarım sektörünün toparlanması 2000 yılında başlamış ve günümüze kadar devam etmektedir. Tarım sektöründeki bu değişim önemli yapısal politikalar içermektedir. Özellikle hükümetin 1999 yılında Toplumcu Tarım Girişimleri hakkındaki kanunu bu önemli politikaların bir kısmını içermektedir. Bu kanun, bu tür girişimlere üye olan çiftçilere sınırsız olanaklar ve fırsatlar sunmaktadır. Örneğin çiftçilerden toprakları alınarak özel sektöre geçirilmektedir. Bu da çiftçilere parasal açıdan bir çok olanak sunmaktadır. 2001 yılının ortalarında 11,000 Toplumcu Tarım Girişimleri yeniden yapılandırılarak dizayn edilmiştir. Uzun zamandan beri uygulanan bu politika tarım alanlarını azaltarak yeni iş ve ortak girişimlerin oluşmasını sağlamıştır. 2000 ve 2005 yılları arasında tarımsal sektörde borçlananlara uygulanan faiz oranı %54’ten %21’e düşmüştür. Borç alanların kredileri geri ödeme konusundaki iyileştirme bir çok özel ssektör yöneticisine değişen ortam şartlarına uymada önemli fırsatlar vermiş bu da tarım sektörünün verimliliğini artırmıştır. Ukrayna, verimli topraklara ve uygun iklim koşullarına sahip, tarım alanında dünyada en yüksek üretim potansiyeline sahip ülkelerden biridir. Ülke topraklarının yaklaşık % 55'i (33 milyon ha) ekilebilir tarım arazisidir. Kişi başına düşen arazi miktarı 4,2 hektardır. Eski SSCB döneminde; tahıl üretiminin % 24'ünü, şeker pancarı üretiminin % 58'ini ve et ve süt üretiminin % 25'ini tek başına karşılayan Ukrayna'nın şu andaki önemli tarım ürünleri tahıl, patates, şeker pancarı, ayçiçeği, soya fasulyesidir. Aynı zamanda başta ayçiçeği olmak üzere bitkisel yağlarda da eskiden olduğu gibi BDT ülkeleri içerisinde en büyük üretici konumundadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 4 Ukrayna’nın tarım ekonomisinin en önemli sektörü 11 milyon özel bahçeyi kapsayan bahçe tarımıdır. Tarım arazisinin sadece %14’ünü oluşturan bu alanlar tarım üretiminin % 45’ini ve sebze, et, süt ve yumurta üretiminin daha da fazla bölümünü üretmektedir. Tarım ve hayvancılık ürünlerine ilişkin başlıca göstergeler şu biçimdedir: Tarımsal Üretim Oranları ( 000 ton ) 2001 2002 2003 2004 2005 9.8 10.2 1.9 ­11.0 19.1 Hububat 23.8 38.9 38.0 19.7 41.8 Buğday 10.2 21.3 20.6 3.6 20.2 Arpa 6.9 10.2 10.4 6.8 11.1 Mısır 3.8 3.6 4.2 6.9 6.9 Çavdar 1.0 1.8 1.5 0.6 1.5 Yulaf 0.9 1.1 0.9 0.9 0.9 Meyveler 2.0 1.4 1.6 2.2 2.1 Ayçiçeği 3.5 2.3 3.3 4.3 3.4 Şeker Pancarı 13.2 15.6 14.5 13.4 13.7 Patates 19.8 17.3 16.6 18.5 19.5 Süt 12.7 13.4 14.1 13.7 14.0 505.3 553.8 656.6 657.4 659.0 1.7 1.5 1.6 1.7 1.7 Biftek&Dana eti (‘000 ton) 754.3 646.0 703.8 722.9 730.0 Domuz Eti (‘000 ton) 675.9 591.2 599.3 630.9 630.0 Kanatlı (‘000 ton) 193.2 239.0 299.7 324.0 324.0 Y ıllık % Değişim Yumurta (‘000 ton) Et Kaynak: UN Food and Agriculture Organisation (FAO); National Bank of Ukraine; IMF, Statistical Appendices, 2007. Sanayi Savunma sanayi ve alt sektörleri oldukça gelişmiş bir düzeydedir. İşgücünün 1/5' ini savunma sanayi sektörü istihdam etmektedir. Ancak Rusya Federasyonu’ndan başlayarak bölgeye yayılan ekonomik krizden dolayı bölgedeki savunma harcamalarının düşmesi Ukrayna savunma sanayini önemli ölçüde etkilemiştir. Ukrayna sanayisi içindeki diğer önemli sektörler makine imalatı, gıda, demir­çelik, metalurji, kimyasallar, uçak ve gemi inşa sanayisidir. Makine üretimi ve kimyasallar
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 5 alanlarındaki en büyük sorun, eski teknolojilerin kullanılıyor olması ve ithal edilen mallarla rekabet edilememesidir. Bu nedenle üretim istenen seviyeye ulaşamamaktadır. Fakat özelleştirme süreciyle birlikte bu alanlarda bir canlanma gözlenmektedir. Endüstriyel Üretim (1991=100) 2002 2003 2004 2005 2006 Indeks (1991=100) 53.5 54.9 66.7 74.0 73.2 Y ıllık % değişim 11.0 5.0 11.4 10.1 1.2 Kaynak: Ministry for the Economy and European Integration; National Bank of Ukraine; Economist Intelligence Unit­2008 Resmi kaynaklara göre Ukrayna’nın endüstri ürünleri üretimi 1990­1997 arasında %57,9 oranında düşmüştür. Ancak düşüş hızı gittikçe yavaşlamaktadır; 1998’de % 1,9 oranında bir düşüş gözlenmiş, izleyen yıllar 1999’da %3,1 ; 2000’de ise %9,1 artış olmuştur, endeksteki artış 2005 yılında yeniden yavaşlama eğlimine girmiştir. Sovyetler Birliği’nin çöküşünden sonra bölgedeki savunma harcamalarının azalmasıyla birlikte bu çöküşten en olumsuz yönde etkilenen sektör ise savunma sanayiidir. Yine de Ukrayna savunma sanayii tüm üretimin ¼’ünü oluşturmaktadır. Yeni bir şirketin savunma sanayii’nde dış ülkelerle yaptığı ihracat anlaşmaları sayesinde bu oranın daha da artacağı düşünülmektedir. Anılan sektörün daha da büyümesi teknolojisinin eskimesiyle ve satış sonrası servis ve eğitim eksiklikleri nedeniyle engellenmektedir. Ayrıca tüketici ürünleri imalatı da ithal ürünlerle aradaki kalite farkının açılmasıyla büyük oranda düşüş göstermiştir. Toplam endüstri ürünleri içinde makina imalatının oranı 1992’de bulunduğu %28,6’dan 2005 yılında %5’e düşerken çelik üretiminin payı 1992 yılında bulunduğu %15 civarından 2007 yılında’ %15 dolaylarına kadar yükselmiştir. Sivil üretime geçiş yavaş ve zor ilerlemekte yabancı yatırımda ise büyük oranlarda eksiklikler görülmektedir. Madencilik Ukrayna’nın birçok bölgesi doğal maden kaynaklarına sahiptir. Ukrayna; demir, magnezyum, manganez, titan, cıva, grafit ısıya dayanıklı kil, kaolin, kükürt, cam ve inşaat malzemelerinin üretimi için gerekli hammaddeler bakımından zengin olup, anılan madenlerde kendi ihtiyacını karşıladığı gibi büyük ihraç potansiyeline sahiptir. Ukrayna dünyanın 5. büyük demir cevheri üreticisidir ve 2. büyük magnezyum rezervlerine sahiptir ancak ülkenin en önemli maden kaynağı Sovyetler Birliği’nin kömür rezervlerinin %60’ını sağlayan Donbass kömür yatağıdır. Şu anda da bu yataklar Ukrayna endüstri üretiminin %12’sini oluştursa da kömür madenciliği uzun bir süredir düşüştedir. Üretim 1976 yılındaki en üst seviyesinden (218,2 milyon ton) sonar sürekli düşmüştür. Rezervlerin 45 milyar ton civarında olduğu düşünülse de kömür damarları çok derindedir ve bir çok eski maden kömür çıkartmak için gerekli olan kaynakları bulamamaktadır. Endüstri sübvansiyonlarındaki azalmalar, gecikmiş maaş faizleri ve süregelen grevler yüzünden üretimde düşüşler görülmektedir. Hükümet bazı madenleri kapatmanın gerekli olduğunu
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 6 düşünmekte ancak Dünya Bankası’nın finanse ettiği yeniden yapılanma programını uygulamakta gecikmektedir. Enerji İ statistkleri 2002 2003 2004 2005 2006 Doğal Gaz (milyar m3) 16.2 11.9 15.8 11.6 14.7 Kömür (milyon ton) 60.1 60.4 62.1 62.9 64.7 Elektrik (milyar kwh) 182 181 183 184 190 Kaynak: State Statistical Committee; IMF, Statistical Appendix; press reports­ 2008 Ukrayna'da bulunan 196 kömür ocağının tamamına yakını devlete ait olup kömür üretiminden kâr elde edilememektedir. Ukrayna sanayisi enerjiye oldukça fazla bağımlıdır. Dünya gaz tüketiminde ABD ve Rusya'dan sonra üçüncü sırada yer almaktadır. Yıllık ortalama 78 milyar m3'lük gaz tüketiminin ancak yüzde 20'sini yerel kaynaklardan karşılayabilmekte, %80’ini Rusya ve Türkmenistan'dan ithal etmektedir. Ukrayna'nın, her yıl 50­60 milyar m3 civarında doğalgaz ithalatı bulunmaktadır. Geçen yıla göre doğalgaz tüketiminin azalmasının nedeni geçen yıla göre daha iyi olan hava koşulları ve doğalgaz tüketiminin azaltılması amacıyla alınan bir dizi önlemlerdir. Petrol ve Doğal Gaz Ukrayna zengin maden yataklarına sahip olsa da petrol, turba gibi mineral yakıt maddelerine muhtaçtır. Rusya Gazprom şirketinin, Ukrayna’nın doğalgaz borçlarını ödememesi, Ukrayna toprakları üzerindeki gaz sisteminden illegal gaz çekilmesi vb. nedenlerle, Ukrayna toprakları üzerindeki transit geçiş sisteminin yerine, Beyaz Rusya, Polonya ve Slovakya üzerinden geçecek gaz transit sistemi projesi bulunmaktadır. 2001 yılı Ekim ayında, Rusya ve Ukrayna arasında yapılan anlaşma ile 2014 yılına kadar Rus doğalgazının Ukrayna toprakları üzerinden geçişine ilişkin anlaşma imzalanmıştır. Ülke gerektiği gibi çalıştırılmayan petrol ve doğal gaz yataklarına sahiptir. Ukrayna 1999’da sadece 3,8 milyon ton petrol ve 18 milyar m³ doğal gaz üretmesine rağmen 1999 yılında 5,4 milyar dolar değerinde petrol ve doğal gaz ithal etmiştir. Rezervlerin büyüklüğü bir zamanlar British Petroleum gibi firmaların ilgisini çekse de yatırımcılar sektörü kapsayan düzenli bir yönetimin eksikliğinden ve sektörün yozlaşmasından dolayı sektöre karşı isteksiz hale gelmişlerdir. İnşaat Bilhassa 1998 yılında girilen ekonomik resesyon nedeniyle özellikle kamu sektörünün projelerini yavaşlatmasıyla inşaat sektörü de diğer tüm sektörler gibi ekonomideki yatırım eksikliklerinden etkilenmiştir. Özellikle inşaat sektörünün GSYİH’a katkısı 1999’da %7’den %5’e düşmüştür. Resmi sektörün dışında ise şehir varoşlarında inşaat faaliyetlerinde büyük bir patlama görülmektedir. 1999 ve 2000 yılları beraberinde sağlanan ekonomik canlanma ile birlikte özellikle inşaat alanında bir sıçrama meydana geldiği
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 7 gözlemlenmektedir. Yine de 2002 yılındaki kötü performansa rağmen inşaat sektörü 2003 yılından sonra toparlamaya girmiştir. Buna göre, Kiev Genel Kent Planı’nın uygulanmasına ilişkin esaslar kabul edilmiştir ve bu çerçevede önümüzdeki 10 yıllık dönemde (2002 – 2012) toplam 11 milyon m²’ lik bir konut projesi inşaa edilecektir. Bu proje içerisinde son derece yüksek prestijli bir rezidans binasının yanı sıra 22 yüksek bloktan oluşan ve çevre düzenlemeleriyle birlikte 92 bin m²’ lik alana yayılacak site inşaatı gibi yeni döneme özgü yapıların da yer alması tasarlanmaktadır. Yine aynı proje içerisinde havaalanından kente geliş yollarının tanzimi, 4 ve 5 yıldızlı oteller, büyük iş merkezleri ve yabancı temsilcilik ofislerinin yer alacağı “business­center” tipi yapılarla bunların gerekli alt yapı inşaatları yer almaktadır. İlaveten batı tarzı büyük alış veriş merkezleri (moll) inşaatları da bu projenin diğer detaylarını oluşturmaktadır ki bunlardan “Globus” adı verilen ve 33 000 m²’ lik alana yayılan merkez yakınlarda 2002 yılı başında resmen hizmete girmiştir. Ulaşım ve Haberleşme Ukrayna yaklaşık 1/3’ü elektrikli olan 23 350 km’lik bir demiryolu ağına, 274 300 km karayolu ağına ve 3000 km uçak pistiyle 14 havalimanına sahiptir. Ülkenin ayrıca en önemlileri Odessa, Herson, Nikolayev ve Sivastapol olan 7 ticari limanı ve 4 400 km ülke içi su yolu vardır. Ukrayna 23.350 km'lik bir demiryolu ağına sahip olmasına rağmen bu alanda modernizasyona ihtiyaç duyulmaktadır. Demiryolu ağının yaklaşık 8.600 km'lik bölümü elektriklidir. Demiryolu ulaşımı uzun mesafeli yolcu ve yük taşımacılığı için en ucuz yol olmasına rağmen bağımsızlık sonrasında sistemin etkinliğinde bir düşüş olmuştur. Demiryolu ulaşımı, toplam trafiğin yüzde 14'ünü oluşturmaktadır. Ukrayna'nın toplam 247.300 km'lik karayolunun 169.964 km'lik kısmı otoyoldur. Karayolu ağının yalnız yarısı asfaltlanmış olmasına rağmen bütün trafiğin yüzde 80'ini taşımaktadır. Ukrayna'nın, Karadeniz ve Azak Denizi ile Danube, Yuzhniy Bug ve Dnipro nehirlerinde toplam 18 limanı bulunmaktadır. Sevastopol dışındaki limanlar devlete aittir. Bunlardan en önemlileri Odessa, İlyichevsk ve Yujniy limanlarıdır. Buna ek olarak oldukça gelişmiş olan Mykolayiv askeri limanı da sivil kullanım için hazırlanmaya başlanmıştır. Bütün limanlar eskidir ve işletme problemleri bulunmaktadır. Yeni yatırımlarla limanların kapasitelerinin arttırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Yatırımların toplam proje değeri 2,5 milyar dolara yaklaşmaktadır. Sovyetler Birliği'nin dağılması sonrasında, önceden bütün uluslararası bağlantılar Moskova üzerinden yapıldığı için, Ukrayna yeni bir havayolu ağı kurma ihtiyacı ile karşı karşıya kalmıştır. Devlet havayolu şirketi olan Ukrayna Uluslararası Havayolları kurulmuştur ve halen yurtdışında 150 şehirle bağlantılı olarak hizmet vermektedir. Kiev şehir merkezine 10 km uzaklıkta bulunan Borispol Havaalanı yenilenmiştir. Ukrayna'da pist uzunluğu 3,047 metreden uzun 14 havaalanı vardır. Uluslararası uçuşlar Kiev dışında Odessa, Simferepol, Lviv ve Donetsk'e de yapılmaktadır. Demiryolu ile 313,1 milyon ton yük taşınmış ve taşıma hacmi %5,8 oranında artmıştır. Kara yolları yük taşıma miktarı 8,2 milyar ton olup, 2005 yılında (bir önceki yıla gore) %7,1 oranında artmıştır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 8 Sovyet Bloku’nun çoğu yerinde olduğu gibi haberleşme altyapısı Ukrayna’da da oldukça zayıftır. 2005 yılı itibariyle Ukrayna her 100 kişi için 27 telefon hattına sahiptir; oysa bu rakam batıda 50’dir. Bazı bölgelerde yeni teknoloji ürünleri kullanılsa da çoğu yerdeki altyapı oldukça eskidir. Telekom kuruluşu olan Ukrtelekom, TeleDanmark, Deutsche Telecom ve PTT Nederland gibi kuruluşların ortaklığıyla Ukrayna Mobil Telefon Hizmetleri’ni (UMC) de sağlamaktadır. 2005 yılındaki %23’lük sabit telefon hattı oranı Rusya Federasyonu ve Romanya ile aynı düzeyi ifade etmektedir. Ancak çağdaş standartların yakalanması için 10 milyar dolarlık yatırım gerekmektedir. Haberleşme sektöründe tekel durumda bulunan devletin, UkrTelekom’un özelleştirilmesi, özelleştirme politikalarının merkez noktasını ouşturmaktadır. İlk öncelerei ortak bir girişim olarak kurulan ve daha sonra Ukrtelekom tarafından alınan Utel’in ana amaçlarından biri uluslararası ve uzun mesafe haberleşmesini iyileştirerek bu alanda yatırımda bulunmaktır. Ancak Golden Telekom (GT) gibi özel şirketler bu konuda hemen hemen Utel kadar iyi hizmet vermektedir. Bu durum şirketler arası rekabeti artırmanın yanında uluslararası tarifeleri şimdiki yüksek sevisinden alt seviyelere düşürecektir. Telekom sektörüne yapılan yatırımların çoğu GSM sektörüne yapılmaktadır. Zira mobil telefon kullanmak için yapılan başvuru sayısı 2005 yılında %50 oranını geçerek 6.5 milyon kullanıcıya ulaşmıştır. Ukrayna’nın en büyük 2 GSM şirketi olan Kyivstar ve UMC pazarın önemli bir kısmının kontrolünü ele geçirmiştir. Sabit hatlı telefonların gelişme sürecinin yavaş olması internet sektörüne de etkilemiş ve bu durum kişisel bilgisayar (PC) kullanımını sınırlamaktadır. Birleşmiş Milletler verilerine göre Ukrayna şu anda 300 internet servis sağlayıcı vardır. Bilgisayar kullanan nüfüs ise toplam nüfusun %4’ünü oluşturarak 2 milyon kullanıcıya ulaşmıştır. Ancak internet kullanımına başvuru sayısının önümüzdeki deönemde artacağı tahmin edilmektedir. Ukrayna’da, Rusça, Ukranca olarak yayımlanan dergi ve gazete sayısı 5500 civarındadır. Ayrıca, 25 bölgesel 2 milli olmak üzere 27 televizyon kanalı ve radyo istasyonu vardır. Enerji Kaynakları Ukrayna’da, bağımsızlık elde edildikten sonra, 1990’lı yıllardan itibaren ekonomik gerilemenin de etkisiyle enerji tüketimi yarı yarıya azalmıştır. Bununla birlikte Ukrayna’da enerji tüketimi hâlâ önemli ölçüde fazladır çünkü Ukrayna Sovyetler Birliği’nden enerji yoğun sektörleri miras olarak almıştır. Ukrayna’nın sahip olduğu enerji kaynakları yönünden tüketim ihtiyacının ancak %20’si petrol ve petrol ürünleri tarafından karşılanmaktadır. Geri kalan kısım ise kömür üretimi ve doğal gaz ithali ile karşılanmaktadır. Ukrayna endüstrisinin temelini diğer Sovyet Cumhuriyetlerinden özellikle Rusya ve Azerbaycan’dan aldığı ucuz petrol ve doğalgaz kaynakları oluşturur. İthal edilen bu kaynakların fiyatları dünya pazarlarındaki fiyatlara yaklaşınca tüketimi başka enerji kaynakları bulmaya çalışarak azaltmaya çalışmıştır. Yine de Ukrayna Avrupa Birliği ülkelerinin iki katı kadar enerji harcamaktadır. Birikmiş birçok borç da sektörü oldukça olumsuz yönde etkilemektedir. Bu olumsuz durumlar Ukrayna’nın 28 bölgesel distribütörünün ve 4 büyük şirketinin özelleştirilmesinin tamamlanmasıyla çözümlenmesi beklenmektedir. Ayrıca Ukrayna tüketimi azaltmanın yanı sıra Rusya’nın kaynak teminindeki tekeline son vermeye çalışmakta ve bu amaçla Orta Asya ve Kafkas Cumhuriyetleri’yle ticari ortaklıklar
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 9 kurmaktadır. Ancak bu ortaklıklarda Kafkasya­Karadeniz arası petrol boru hattı ve Odessa’da yeni bir rafineri gibi oluşumlar gerektirmektedir. Turizm Kaynakları Ukrayna’nın doğal ormanlar, mineral sular, tedavi çamuru, akarsular, göller ve deniz kıyısının bulunduğu bütün bölgeleri, turizm için değişik imkanlar sunmaktadır. Zaporojye, Donetsk, Nikolayev, Odesa, Herson ve Kırım Özerk Cumhuriyeti’nin denize yakın alanlarından oluşan güney bölgesi; Poltava Bölgesini kapsayan kırsal bölge turizm imkanları bakımından en zengin bölgelerdir. Sözkonusu bölgeler turizm, dinlenme tesisleri ve sağlık hizmetleri alanlarında yatırım yapmak isteyenler için dikkatle incelenmesi gereken bölgelerdir. 2003 yılı itibariyle ülkenin doğusunda kimi “sanatoryum” olarak adlandırılan ve sağlık turizmine yönelik olarak çalışan tesisler faaliyete geçmiştir. Özelleştirme Ukrayna Devlet İstatistik Bakanlığı verilerine göre firma ve tesislerin % 20’si kamu sektörüne, % 80’i özel sektöre aittir. Başkan Kuchma’nın stabilizasyon programı işe yarasa da özelleştirme programı başarısız olmuştur. Birçok özelleştirme politikası büyük bir istekle parlamentoya sunulsa da siyasi muhalefet bunları geri çevirmiş ve uzun bir süre tekrar tartışılmasını engellemiştir. 1992 yılından bu yana, 37 797’si küçük ölçekli, 8 617’si orta ve büyük ölçekli, 286’sı inşası bitmemiş binalar olmak üzere, yaklaşık 45 bin kuruluş ve tesis özelleştirilmiştir. Ancak birçok küçük ve orta ölçekli şirketler özelleştirilse de büyük şirketlerin özelleştirme faaliyetleri oldukça yavaş ilerlemektedir. 2005 yılı ile başlayan Yuşçenko döneminin de bu konuya yeni bir ivme kazandırdığını söylemek güçtür. Yabancı Sermaye Ukrayna’nın sahip olduğu büyük potansiyel Yabancı Sermaye Kanunu’nun yürürlüğe konulduğu Mart 1992’den bu yana eski Sovyet Cumhuriyetleri için belirsizliklerin sürdüğü bir ortamda azımsanamayacak yabancı sermayeyi çekmeyi başarmıştır. Ukrayna’daki yatırım %50’si ilk dört sırada yeralan ABD, Almanya, Rusya ve İngiltere tarafından gerçekleşmiştir. 2003 yılı başı itibariyle toplam yabancı sermayenin %16,8’lik bölümü ABD firmalarına (900 milyon $), %10’luk bölümü İngiliz firmalarına (500 milyon $) ve %6’lık bölümü Rus firmalarına (350 milyon $) aittir. IMF’nin 2006 yılında yayımladığı 2004 verilerine gore, kambiyo rejiminin yeterince açık olmaması gibi nedenlerle ülke ­4,2 milyar$ finansal açık vermesine rağmen, carî işlemler hesabı +6,8 milyar$ noktasındadır. Bunda, 4 milyar$’a yaklaşan ticaret fazlasının önemli rolü olmuştur.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 10 Sektörler Bazında Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları (2008’Ocak) Gıda Sanayi Dahili Ticaret Mühendislik Finans ve sigortacılık Ulaşım Kimya ve petrokimya Metal ve metal işleme Milyon $ 530,1 457,2 290,3 281,8 242,1 119,8 128,1 % 11,2 11,9 7,1 6,6 5,1 4,3 3,1 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Profile 2008 Ukrayna kanunları uyarınca kurulan ve kuruluş sermayesinde yabancı yatırım payı en az %10 olan hukuki şekillerdeki şirket ve yabancı yatırımlar ‘’yabancı sermaye yatırımı’’ sayılırlar. Ukrayna'da ekonomik ve ticari faaliyetlerde bulunan yabancı yatırımcılar, Ukrayna Kanunlarında ve Ukrayna'nın uluslararası anlaşmalarında aksi belirtilmedikçe, Ukraynalı kişilerin sahip olduğu hak ve sorumluluklara sahiptir. Ukrayna'da yabancı sermaye yatırımları millileştirmeye tabi değildir. Devlet organları, tabii afet, kaza, salgın hastalık ve salgın hayvan hastalığı durumlarında tahlisiye tedbirlerinin alınması durumları haricinde yabancı yatırımları istimlak edemez. Söz konusu istimlak yalnız Ukrayna Bakanlar Kurulu'nca yetkilendirilen devlet organları kararları ile yapılabilir, Yabancı yatırımın istimlaki ve tazminat koşulları ile ilgili karar mahkeme yolu ile temyiz edilebilir. Yabancı yatırımcılara vergi, resim ve diğer mecburi fonların ödenmesinden sonra yatırımlarının gerçekleştirilmesi sonucu kanuni yollardan elde edilen gelir, kar ve diğer fonların engelsiz ve hemen yurt dışına döviz cinsinden transfer edilmesi garanti edilmiştir. Yabancı sermayeli şirket, Ukrayna mevzuatınca getirilen sınırlamalar dikkate alınarak şirket statüsünde belirtilen amaçlara uygun olan tüm faaliyetlerde bulunabilir. Ukrayna ilgili makamlarınca tescil edilmemiş yabancı yatırımlar ilgili Kanun'da belirtilen imtiyaz ve garantilerden faydalanma hakkına sahip değildir. Yabancı sermayeli şirketin yabancı ortağı, kuruluş sermayesi olarak taahhüt ettiği miktardan payına düşen kısmın bir bölümünü Ukrayna'ya yatırım malı olarak getirdiği takdirde gümrük vergisi ödemez. Ancak, yabancı yatırımcı, şirketin kuruluş sermayesindeki payına karşılık getirmiş olduğu malı, yabancı yatırımın şirket bilançosuna kaydedildiği tarihten itibaren 3 yıl içinde satması, devretmesi veya şirketin faaliyetine son vermesi halinde gümrük vergisini ödeyecektir. Yabancı yatırımcılara toprak mülkiyet hakkı hariç, her türlü bina için mülkiyet hakkı tanınmıştır. Yabancı sermayeli şirketler Ukrayna mevzuatı uyarınca vergi öderler. Yabancı sermayeli şirketler için döviz işlemleri yürürlükteki Ukrayna mevzuatı gereğince gerçekleştirilir. Ukrayna sınırları içerisindeki tek ödeme aracı Ukrayna milli parası ‘’Grivnya’’ dır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 11 Doğrudan yabancı sermayeyi ülkeye çekmek hükümetin öncelikli politikaları arasında olmasına rağmen Ukrayna'nın yüzölçümü ve nüfusu göz önüne alındığında bugüne kadar gerçekleşen toplam yabancı yatırımlar düşük seviyede kalmıştır. Ukrayna'ya yatırım yapan ülkeler arasında ABD ilk sırayı almaktadır. ABD'nin ardından en önemli yatırımcı ülkeler İngiltere, Hollanda, Rusya ve Almanya'dır. 2005 yılı Haziran ayı itibariyle, toplam­kümülatf 9,1 milyar$ yabancı sermaye çekebilen Ukrayna, kişi başına 200$’lık yabancı sermaye miktarı ile bu alanda çok düşük bir performans elde etmiştir. Başta IMF olmak üzere uluslararası kaynaklar, bu performans düşüklüğünü ; siyasi istikrarsızlık, şeffaf olmayan bürokratik yapı ve yaygın yolsuzluk uygulamarına bağlamaktadır. DIŞ TİCARET Dış Ticaret Politikası Ukrayna’nın dış ticaret dengesini Rusya ve eski Sovyet Cumhuriyetleri’nden ithal ettiği yakıt ve enerji kaynakları belirlemektedir. BDT ülkeleri dışındaki ticarette fazla verilmesinin nedeni de budur. AB ve DTÖ üyelikleri yolunda yoğun çaba harcayan Ukrayna’nın en büyük ticaret partnerleri, başta Rusya Federasyonu olmak üzere BDT ülkelerinden müteşekkildir. Bu durumda ise, BDT ülkeleri arasında mevcut bulunan gümrük birliği uygulamasının önemli payı bulunmaktadır. Anılan nedenlere bağlı olarak, Ukrayna’nın ihraç pazarları eski Sovyet Birliği ülkelerindeki alım gücünün azalmasından büyük ölçüde etkilenmiştir. Ülkenin eski ticaret ortakları her ne kadar ekonomik durgunluktan kurtulsalar da COMECON’un (Ortak Ekonomik Yardım Konseyi) lağvedilmesinden sonra Ukrayna’lı üreticiler Batı Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya gibi ülkelerin daha yüksek kaliteli mallarıyla yarışmakta güçlük çekmişler ve eski pazar paylarını yakalamakta başarısız olmuşlardır. DTÖ ve AB standartlarına uymaya çalışan ve uluslararası ekonomik ve ticari kuruluşlara dahil olma yolunda en fazla gayret gösteren Ukrayna'da, fazla devletçi ve reform karşıtı Parlamento ile hükümet arasındaki sorunlar nedeniyle dış ticaret rejiminde istenilen serbestliğe ulaşılamamıştır. Sık sık yapılan mevzuat değişiklikleri, bazı lisans zorlukları, ürün kotaları, gümrük vergilerinin yüksekliği ve ithalatta alınan %20 KDV yabancı firmaların Ukrayna'ya yönelik ticaretini olumsuz etkilemektedir. Ukrayna'nın dış ticaretinde, eski SSCB ülkeleriyle olan ticaretin payı büyüktür. Ukrayna'nın enerji konusunda dışa bağımlı olması nedeniyle, ithalatının büyük bir kısmını ham petrol ile Rusya ve Türkmenistan'dan ithal edilen doğalgaz oluşturmaktadır. Rusya Federasyonu, Ukrayna'nın en önemli ticaret ortağıdır. 2005 yılında ithalatının %35,5’ini bu ülkeden, ihracatının % 21,9’unu bu ülkeye yapmıştır. Kırgızistan ve Tacikistan hariç, Ukrayna ile eski SSCB ülkeleri ve Baltık ülkeleri (Estonya, Litvanya, Letonya) arasında imzalanan serbest ticaret anlaşmaları çerçevesinde, lüks tüketim vergisine tabi mallar hariç, sözkonusu ülkeler menşeli ürünlerin ithalatında karşılıklı olarak gümrük vergisi alınmamakta, sadece KDV tahsil edilmektedir. Ukrayna’nın Rusya Federasyonu ve Beyaz Rusya ile yapmış olduğu özel anlaşma çerçevesinde bu ülkeler menşeli ürünlerin ithalatında karşılıklı olarak KDV de tahsil edilmemektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 12 Ukrayna Bakanlar Kurulu’nun, bavul ticaretini önlemek amacıyla aldığı karara göre, Ukrayna vatandaşları ve yabancılar tarafından Ukrayna’ya getirilen, gerçek kişiler tarafından refakatlı bagajda (sözlü şekilde beyan edilirse) ve refakatsız bagajda ve vatandaş adreslerine uluslararası posta gönderileri ile gönderilen gümrük değeri 200 Euro'yu ve ağırlığı 50 kg'ı geçmeyen malların, Ukrayna gümrük sahasına getirilmesi vergiye tabi bulunmamaktadır. Ancak, Ukrayna gümrük topraklarına herhangi bir araç vasıtasıyla, gerçek kişiler tarafından refakatlı/refakatsız bagajla getirilen veya toplam gümrük değeri 1000 Euro'yu ve toplam ağırlığı 100 kg' ı geçmeyen uluslararası posta gönderileri ile gönderilen mallar, gerçek kişiler için belirlenen esaslara uygun olarak gümrük organlarında mecburi yazılı beyana, gümrük değerinin %20'si oranında gümrük vergisine, KDV'ye ve mevzuatta belirlenen durumlarda tüketim ve diğer vergilere tabidir. Ukrayna, bazı tarım ve hayvancılık ürünleri ile madenler ve kimyasal maddelerde asgari ihraç fiyatı ve ön izin uygulamaktadır. 2 Ekim 1999 tarihinde alınan karar gereğince de ayçiçeği tohumu ihracında % 17 ihraç vergisi uygulanmaktadır. IMF'nin ve yerli üreticilerin, ayçiçeği ihracatında uygulanan ihraç vergisinin kaldırılması yönündeki taleplerine rağmen, hükümetin bu konudaki kanun teklifleri çabalara rağmen henüz Parlamento'dan geçirilememiştir. Sonuç olarakta Ukrayna ihracatı makine ve diğer nihai ürünlerden yarı işlenmiş ürünlere ve hammaddeye doğru bir değişiklik göstermiştir. 2004 yılında sağlanan dış ticaret fazlası, ülkenin girdiği ekonomik durgunluk sonucunda hem ihracatın hem de ithalatın azalması ancak ithalattaki azalmanın ihracattaki azalmadan daha fazla olmasından ileri gelmiştir. Dış Ticaret Göstergeleri (milyon $) Yıllar İhracat (fob) İthalat (cif) Hacim Denge 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2007 15 722 17 091 18 669 23 739 33 432 35 024 49 840 14 943 16 893 17 959 23 221 29 691 36 159 60 400 30 665 33 984 36 628 46 960 63123 71 183 110 240 779 198 710 518 3 741 ­1 135 ­10 560 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Profile’2008 2004 yılından sonra 2005 yılında verilen ticaret açığı, 2007 yılı ile birlikte adeta sıçrama göstermiş ve 10,5 milyar doların üzerine çıkmıştır. Bu açığın Ukrayna için büyük bir rakam olduğu söyelenebilir. Ürün Bazında İhracat ve İthalat Ukrayna’nın en büyük ithalat kalemini; petrol, petrol türevleri ve doğal gaz teşkil etmektedir. Bunu, makinalar ve cihazlar, kimyasallar, yiyecek­içecek ve gıda ürünleri, plastik, tekstil, hava, yol ve su taşıtları ile kağıt ve seluloz ithalatı izlemektedir. Bu konuda Batı Avrupa malları piyasadaki paylarını süratle artırmaktadır. Ukrayna’nın sanayi üretiminde ilk sırada yer alan demir­çelik mamülleri, ihracatında 6,5 milyar dolar ile birinci sırada gelmektedir. Bunu; kimyasallar, makina ve ekipman ile gıda, yiyecek ve içecek kalemleri izlemektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 13 Ukrayna’nın diğer ihraç kalemlerini, kömür, metal cevherleri, kimyasal maddeler, gübre ve gübre hammaddeleri, şeker, ayçiçeği çekirdeği ve ham ayçiçeği yağı, et ve demir dışı metaller oluşturmaktadır. Ürün Bazında Dış Ticaret (2007) İhracat Metaller Makine ve Ekipman Maden Cev.&Enerji İşlenmiş Gıda kimyasallar % İthalat Petrol&Gaz Makine&Ekipmanlar Kimyasallar İşlenmiş&İşlenmemiş Gıda Metaller 41 13,5 12,8 12,6 8,7 % 31,4 27,9 8,6 7,4 6,8 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Ukraine Country Profile’2008 Dış Ticarette Başlıca Partnerler (2006) 2006 yılı başı itibariyle dış ticaret partnerlerine bakıldığında, 2001 yılından itibaren yaşanan temel göze çarpan gelişmenin, Türkiye ile ticaret artarken (özellikle ülkemizin bu ülkeye olan ihracatı bakımından) Rusya Federasyonunun toplam ticari (hem ihracat hem de ithalat yönünde) payının gerileme gösterdiğidir. Aynı eğilim 2006 yılının ilk ayları itibariyle de devam etmektedir. CIS ülkelerinin aralarındaki tercihli ticarete rağmen ülkemizin bu ülkeye olan coğrafi yakınlığı, ikili ticarette tavizli oranlar uygulanması ve daha kaliteli malların ihracatına yönelinmesi bu gelişmenin itekleyicileri olmuştur. İhracatta İlk 4 Ülke (2006 yılı :%) İthalatta İlk 4 Ülke (2006 yılı ; %) Rusya Federasyonu 22,6 Rusya Federasyonu 31,2 Türkiye 6,5 Almanya 9,7 İtalya 6,2 Çin H.C. 5,2 Almanya 3,4 Polonya 4,8 Kaynak : www.bisnis.com 2008 Ukrayna, yukarıda da ifade edildiği üzere, Rusya ile Serbest Ticaret Anlaşması ve 1994 yılında Avrupa Birliği ile en çok kayırılan ülke (MFN) uygulamasını sağlayan Ortaklık ve Yardımlaşma Anlaşması imzalamıştır. Ukrayna devlet ticaretini kaldırarak ve ithalat ihracat tarifelerini düşürerek prensipte dış ticaretini liberalize etmiştir. Ancak birçok devlet adamı iç ticaretin korunması için ihracatın geliştirilmesini ve ithal ikamesi yoluna gidilmesini savunmaktadır. Bu yüzden yönetim bazı açılardan serbest ticareti engellemektedir. İhracatı yönlendiren fiyatlar, rahatsız edici ve keyfi yönetim kontrolleri gibi bazı engeller ortaya sürülmektedir. Ancak bazı ürünlere yeniden konan ihraç tarifelerinin Avrupa Birliği’nin önerisi üzerine kaldırılacağı bildirilmiştir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 14 TÜRKİYE İLE TİCARET Genel Durum Türkiye’nin Ukrayna’ya İhracatı ve İthalatı( 1000$ ) İhracat 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 35 842 39 453 76 285 198 534 267 043 337 045 274 317 225 821 244 161 287 668 309 408 444 967 575 071 821 033 1 121 364 1 481 155 İthalat Dış Ticaret Hacmi 90 003 125 845 472 706 512 159 535 071 611 356 856 340 1 054 874 744 531 1 011 574 917 760 1 254 805 988 781 1 263 098 773 686 999 507 965 714 1 209 875 757 484 1 045 152 969 448 1 066 892 1 331 505 1 776 472 2 482 077 3 0571 148 2 641 160 3 462 193 3 059 079 4 180 443 4 519 113 6 000 268 Denge ­54 161 ­433 253 ­458 786 ­657 806 ­477 488 ­580 715 ­714 464 ­547 865 ­721 553 ­469 816 ­660 040 ­886 538 ­1 907 006 ­1 820 127 ­1 937 715 ­3 037 958 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı­2008 Ukrayna, yeni bağımsız devletler içinde Rusya Federasyonu'ndan sonra ikinci önemli ticaret ortağımızdır. İkili ticaretimiz süratle artmış, 1992 yılında 126 milyon Dolar düzeyinden 2007 yılında 6 milyar doları aşmıştır. Diğer yandan, ikili ticaretimizde denge, (bu ülkeden büyük ölçekte hammadde ithal ediyor olmamızdan dolayı) sürekli Türkiye aleyhinde olmuş ve Ukrayna ile ticaret açığımız anılan yılda 3 milyar doları aşmıştır. İki ülke arasındaki dış ticarette Türkiye aleyhine süre gelmekte olan dış ticaret açığının başlıca nedenlerinden birisi, Ukrayna’nın ithalatta uyguladığı yüksek gümrük vergisi ve tüketim vergisi oranları ve bu ülkeden daha çok hammadde ithal ediyor olmamızdan kaynaklanmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 15 Türkiye’nin İhracatında Önem Arz Eden Ürünler (2007 – ABD Doları) MOTORLU KARA TAŞITLARI,TRAKTÖR,BİSİKLET,MOTOSİKLET VE DİĞER PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA KAZAN;MAKİNA VE CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR,AKSAM VE PARÇALARI YENİLEN MEYVALAR,KABUKLU YEMİŞLER,TURUNÇGİL VE KAVUN KABUĞU MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR VE MÜSTAHSALLARI,MUMLAR DEMİR VE ÇELİK SABUNLAR,YÜZEY AKTİF ORGANİK MADDELER,YIKAMA­ YAĞLAMA MADDE. TUZ,KÜKÜRT,TOPRAK VE TAŞLAR,ALÇILAR VE ÇİMENTO ÖZEL DOKUNMUŞ MENSUCAT,DANTELA,DUVAR HALILARI,İŞLEMELER HALILAR VE DİĞER DOKUMAYA ELVERİŞLİ MADDEDEN YER KAPLAMALARI KAĞIT VE KARTON;KAĞIT HAMURUNDAN KAĞIT VE KARTONDAN EŞYA UÇUCU YAĞLAR,REZİNOİTLER,PARFÜMERİ,KOZMETİKLER VB SEBZE,MEYVA,BİTKİ PARÇALARI,SERT KABUKLU YEMİŞ KONSERVELERİ SERAMİK MAMULLERİ ÖRÜLMEMİŞ GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI ALUMİNYUM VE ALUMİNYUM EŞYA ADİ METALLERDEN ÇEŞİTLİ EŞYA ÖRME GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI ÖRME EŞYA DEBAGAT VE BOYACILIKTA KULLANILAN HÜLASA,BOYA,MACUN,SAKIZLAR MENSUCATTAN MAMUL DİĞER EŞYA,KULLANILMIŞ EŞYA,PAÇAVRALAR MOBİLYALAR,AYDINLATMA,REKLAM LAMBALARI,PREFABRİK YAPILAR CAM VE CAM EŞYA AĞAÇ VE AĞAÇTAN MAMUL EŞYA;ODUN KÖMÜRÜ TAŞ,ALÇI,ÇİMENTO,AMYANT,MİKA VB MADDELERDEN EŞYA DOKUMAYA ELVERİŞLİ SUNİ VE SENTETİK LİFLER PAMUK 139.237.846 135.918.423 100.052.131 71.437.430 67.867.311 58.579.896 47.978.083 40.208.392 35.136.236 34.707.852 33.213.293 29.227.412 28.555.267 18.961.232 17.755.473 16.727.741 16.075.710 15.432.063 14.974.802 13.923.307 13.837.020 13.616.525 12.300.720 12.202.769 11.985.139 11.307.894 11.095.180 10.418.801 10.375.715 2007 yılında, Türkiye’nin Ukrayna’ya ihraç ettiği mal grupları arasında ilk sırayı motorlu kara taşıtları ve parçaları almaktadır. Diğer önemli ihraç ürünleri; sebze ve meyvalar, tekstil ürünleri, tütün ve mamülleri, elektrikli makina ve cihazlar ile şeker ve şekerli mamüller v.b.’dir. Son dönemde içerisinde, Ukrayna halkının satınalma gücünde meydana gelen relatif artışa paralel olarak tüketim maddeleri ile motorlu kara taşıtları ihracatımızda bir kıpırdanma gözlenmektedir. Ayrıca, yapılan ihracatın ad valorem (değer bazındaki) büyüklüğünün spesifik (miktar bazındaki) büyüklüğünden daha fazla artıyor olması, bu ülke vatandaşlarının artık daha ucuz mallara değil, daha kaliteli mallara yöneliyor olduğu yolundaki tezimizi de destekler niteliktedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 16 İthalatta Önem Arz Eden Ürünler(2007 – ABD Doları) DEMİR VE ÇELİK 2.427.089.923 MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR VE 284.314.970 MÜSTAHSALLARI,MUMLAR GÜBRELER 244.752.509 AĞAÇ VE AĞAÇTAN MAMUL EŞYA;ODUN KÖMÜRÜ 127.440.647 İNORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR,ORGANİK,İNORGANİK 95.508.586 BİLEŞİKLER YAĞLI TOHUM VE MEYVALAR,SANAYİ 92.241.318 BİTKİLERİ,SAMAN,HAYVAN YEMİ HUBUBAT 69.188.972 METAL CEVHERLERİ,CÜRUF VE KÜL 58.098.994 GIDA SANAYİİ KALINTI VE DÖKÜNTÜLERİ,HAZIR HAYVAN 55.137.535 GIDALARI ORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR 41.809.494 ALUMİNYUM VE ALUMİNYUM EŞYA 41.662.428 PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA 37.890.165 DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA 32.004.868 HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR VE BUNLARIN 30.578.252 MÜSTAHSALLARI SÜT VE SÜT MAMULLERİ,KUŞ VE KÜMES 25.883.455 HAY.YUMURTALARI,BAL VB. DEBAGAT VE BOYACILIKTA KULLANILAN 24.324.751 HÜLASA,BOYA,MACUN,SAKIZLAR TUZ,KÜKÜRT,TOPRAK VE TAŞLAR,ALÇILAR VE ÇİMENTO 22.551.030 BAKIR VE BAKIRDAN EŞYA 21.453.647 NÜKLEER REAKTÖRLER,KAZAN;MAKİNA VE 15.265.820 CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI KAĞIT VE KARTON;KAĞIT HAMURUNDAN KAĞIT VE KARTONDAN 13.775.298 EŞYA ŞEKER VE ŞEKER MAMULLERİ 4.644.451 KURŞUN VE KURŞUNDAN EŞYA 3.552.485 YENİLEN MEYVALAR,KABUKLU YEMİŞLER,TURUNÇGİL VE 2.804.489 KAVUN KABUĞU DOKUMAYA ELVERİŞLİ SUNİ VE SENTETİK LİFLER 2.399.718 MEŞRUBAT,ALKOLLÜ İÇKİLER VE SİRKE 1.851.389 KAUÇUK VE KAUÇUKTAN EŞYA 1.289.965 SENTETİK VE SUNİ DEVAMSIZ LİFLER 1.257.570 GEMİLER,SUDA YÜZEN TAŞIT VE ARAÇLAR 1.095.891 MOBİLYALAR,AYDINLATMA,REKLAM LAMBALARI,PREFABRİK 953.751 YAPILAR ÖRÜLMEMİŞ GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI 934.104 ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR,AKSAM VE PARÇALARI 791.878 SİLAHLAR VE MÜHİMMAT,BUNLARIN AKSAM,PARÇA VE 756.810 AKSESUARLARI 2007 yılında Türkiye’nin Ukrayna’dan ithal ettiği en önemli ürünler, demir ve çelik sanayiine hammadde teşkil eden hurda ile yağlı tohumlar ve sanayi bitkileri ile gübreler ve diğer kimyasallardır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 17 Önemli Anlaşma ve Protokoller Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması Yatırımların Teşviki ve Korunması Anlaşması Gümrük İşbirliği Anlaşması Karma Ekonomik Komisyon 1. Dönem Protokolü Hükümetlerarası Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu İkinci Dönem Toplantısı Protokolü Hükümetlerarası Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu Üçüncü Dönem Toplantısı Protokolü (4 Mayıs1992 ) ( 30 Mayıs 1994 ) ( 27 Kasım 1996 ) ( 27 Kasım 1996 ) ( 27 Kasım 1996 ) ( 27 Kasım 1996 ) (15 Aralık 2000) (30 Ocak 2002) 2004 yılı itibariyle Türkiye'nin ukrayna'daki doğrudan yatırımları (Sektörel Bazda) (milyon $) SEKTÖR ADI UKRAYNA GENEL YATIRIM TOPLAMI TÜRKİYE YATIRIM GENEL TOPLAMI Gıda Sanayi ve Zirai Ürünler İşleme Sanayi Hafif Sanayi (Tekstil, Konf.,Deri ve Ayakkabı) Makina İmalatı Sanayii Kimya ve Petrokimya Sanayii Ağaç İşleme Sanayii Ulaşım araçları satışı ve onarımı Ulaştırma Toptan Ticaret Perakende Ticaret İnşaat Tarım ve Avcılık ve Buna İlişkin Hizmetler Otel ve Restoran Hizmetleri Finans Hizmetleri 01.01.2003 01.01.2004 TOPLAM YATIRIM HACMİ TOPLAM YATIRIM HACMİ % 5 471,8 % 6 657,6 37,8 100,0 47,9 100,0 6,0 15, 9,7 20,3 0,4 0,7 9,9 0,4 0,2 1,0 6,2 1,1 1,4 1,7 0,6 7,7 1,1 1,9 26,2 1,1 0,5 2,6 16,4 2,9 3,7 4,5 1,6 20,4 0,4 0,7 13,2 0,5 1,4 1,4 7,4 1,1 1,0 2,2 0,6 7,7 0,8 1,5 27,6 1,0 2,9 2,9 15,4 2,3 2,1 4,6 1,3 16,1 Kaynak: TC Kiev Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 18 Büyük çoğunluğu KOBİ niteliğinde olan Ukrayna'daki firmalarımız ağırlıklı olarak gıda ve içecek, temizlik malzemeleri, hazır giyim, orman ürünleri, maden ve metal, inşaat ve inşaat malzemeleri alanında faaliyet göstermektedirler. Son dönemde bazı büyük Türk firmalarının da Ukrayna'da yatırıma ilgi duymaya başlamaları dikkat çekici bir gelişme teşkil etmektedir. Şubat 2001 de Efes Pilsen Bira Grubu, Ukrayna’nın Odesa şehrinde bulunan Chernomor Bira Fabrikası’nın %51 hissesini alarak bu fabrika ile ortak yatırım gerçekleştirmiş bulunmaktadır. Başer Kimya A.Ş. de, Dnipropetrovsk şehrinde Olvia Beta firması ile ortak yatırım gerçekleştirerek, sabun, deterjan, kimyasal temizlik ürünleri, hijyenik ürünler üretimi yapmaktadır. Aynı sektörde, Evyap A.Ş. de, Illıschevsk şehrinde, sabun, traş kremi, diş macunu üretimi yapmak amacıyla yatırıma başlamıştır. Ukrayna'daki Türk inşaat firmalarının faaliyetleri, Ukrayna'nın içinde bulunduğu finansal imkansızlıklar nedeniyle istenilen düzeyin çok gerisinde kalmaktadır. Bu finansal imkansızlık müteahhit firmalarımız ile Ukraynalı işverenler arasında zaman zaman problemler yaşanmasına sebep olmaktadır. 1 Mayıs 2002 tarihi itibariyle Türk müteahhit firmaların Ukrayna'da üstlendikleri müteahhitlik hizmetlerinin toplam tutarı 558 milyon ABD Doları civarındadır. Bu miktarın 343 milyon Dolarlık kısmı tamamen gerçekleştirilmiştir. Toplam 215 milyon Dolarlık kısmının inşaatı halen devam etmektedir. Büyük Projeler: Türkiye ile Ukrayna arasında, gerçekleştirilmesi yolunda işbirliği protokolu imzalanan büyük projelerin başında, Orta Doğu petrolünün Ceyhan­Samsun arasında kurulacak boru hattı ile Türkiye üzerinde Ukrayna’nın Odesa limanına, oradan da merkezi ve doğu Avrupa ülkelerine taşınması projesi gelmektedir. Bu proje için öngörülen toplam fiziki yatırım tutarı 1,3 milyar Dolar’dır. Diğer büyük ortak proje ise, Rusya Federasyonu'ndan ithal edilmekte olan doğal gazın Türkiye’ye naklinde kullanılan Ukrayna­Romanya­Bulgaristan boru hattına paralel bir boru hattının tesisidir. Bu proje için öngörülen toplam fiziki yatırım tutarı yaklaşık 1 milyar Dolar’dır. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER Ulaşım Ülke içinde şehirlerarası ulaşımda en çok kullanılan ulaşım şekli demiryolu ulaşımıdır. Karayolu daha çok kısa mesafeli taşımacılık amacıyla kullanılmaktadır. Ancak demiryolu taşımacılığındaki aksaklıklar karayolunun daha çok tercih edilmesini sağlamaktadır. Ukrayna’ya olan karayolu taşımacılığı Romanya ve/veya Moldova üzerinden gerçekleştirilmektedir.30.05.1994 tarihinde Başkent Kiev’de imzalanan Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması uyarınca toplanan Kara Ulaştırması Komisyonunun son toplantısı 25­27 Eylül 1996 tarihlerinde Ankara’da yapılmıştır. Söz konusu toplantı neticesinde kabul edilen Protokol metni uyarınca, Ukrayna tarafınca eşya taşımacılığı amacıyla ülkemize 1 200 adet geçiş belgesi verilmiştir. Buna mukabil ülkemiz tarafından bu ülkeye eşya taşımacılığı için 200 adedi üçüncü ülke taşımalarına yönelik olmak üzere toplam 1 200 adet geçiş belgesi verilmiştir. Ülkenin hem deniz hem de bir çok nehir yolu olmasına rağmen suyolu taşımacılığı çok gelişmemiştir ancak gelecek vaad etmektedir. Ülkeye havayolu ile ulaşılmak istenirse ; 2004 Nisan ayından itibaren Motor­Sich (Motorsiç) adlı Ukrayna şirketi Kiev­Ankara arasında direkt uçuşlara başlamıştır. Uçuşlar Çarşamba ve Pazar günleri olmak üzere haftada iki kez yapılmaktadır. Ukrayna’da 0038
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 19 0612 65 40 32 veya 0038 044 296 71 86, Ankara’da 466 30 00 nolu telefonlardan bilgi alınıp, rezervasyon yaptırılması mümkündür. THY’nin Pazartesi, Çarşamba ve Cumartesi günleri saat 09:15’de İstanbul’dan Kiev’e; çarşamba ve pazar günleri ise 22:15’de İstanbul’dan Simferopol’e uçuşu bulunmaktadır. Ülkeye ayrıca British Airways ve Lufthansa gibi uluslararası şirketlerle de uçmak mümkün olduğu gibi Ukrayna havayolları ile de ülkeye ulaşılabilir. Vergi Oranları Ukrayna’da vergiler çok çeşitli ve yüksektir. Örneğin kambiyo rejimine göre ithalat veya ihracat işlemi için pasaport adı altında bir dosya açılmakta ve bu işlemler bu dosyaya bağlı yürütülmektedir. Bu dosyanın açılışında da, kapanışında da vergi alınmaktadır. Bir diğer örnek, yabancı sermayeli şirketlerin karının %60­90’ının vergi olarak alınmasıdır. Daha önceki vergi mevzuatına göre yabancı sermayeli şirketler kayıtlı yabancı sermaye miktarına göre 1­5 yıl arası vergi ile 1 Ocak 1995’den sonra getirilen yabancı sermaye için bu hak kaldırılmış, şirketlerin brüt karı üzerinden alınan %22’lik vergi ise net kar üzerinden alınan %30 vergiye dönüştürülmüştür. Bankacılık Sistemi Ukrayna’da bankacılık sektörüne, ikisi halen devletin elinde bulunan (Ukreximbank ve Oschabank) beş adet Sovyet döneminden kalma banka ve Sovyet dönemi sonrası kurulan iki banka (Avalbank ve Privatbank) olmak üzere yedi adet banka egemen durumdadır. Bu yedi adet banka, sektördeki toplam aktiflerin yarıdan fazlasına sahiptirler. Bunların dışındaki 20 adet orta ölçekli banka ise sektörün küçük sermayeli kuruluşlarıdırlar. Ukrayna’da bankacılık sisteminin, dengesiz finansal koşullarda geliştiğini söylemek gerekir. Sözkonusu sistemin karakteristik özelliği, zararına çalışan veya güçlü olmayan bankaların çok sayıda bulunmasıdır. Bununla birlikte son zamanlarda, kuruluş sermayelerini arttıracak bankacılık piyasasında itibar kazanmaya başlayan bankaları da görmek mümkündür. Yaşanan ekonomik sıkıntılar tüm sektörleri olduğu gibi bankacılık sektörünü de olumsuz etkilemiştir. Bankalar, özkaynaklar ve diğer finansal kriterler bakımından AB ortalamalarının son derec gerisindedir. Ukrayna’da ticari bankacılık faaliyetinde bulunan Türk bankası henüz mevcut değildir. Bankalarımızın Ukrayna’da banka kurarak ya da şube açmak suretiyle bankacılık faaliyetinde bulunma konusundaki araştırmaları ve çalışmaları devam etmektedir. Tarife Dışı Engeller İthalat Lisansları: Çeşitli dönemlerde getirilen müsaade zorunlulukları, tarife dışı engeller kümesinin başlıcalarını oluşturmakta ve dönemlere gore değişmektedir. Bu hususta yaşanan aksaklıkların Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracat Genel Müdürlüğü’ne bildirilmesi gerekmektedir. Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları: Ukrayna 1993’ten bu yana buluşlar, endüstriyel dizaynlar, tohumlar, sığır yetiştiriciliği vb. üzerine patentlerle ilgili yasal düzenlemeler yanında markalar, telif hakları ve düzenlemeleri yapmıştır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 20 Paris ve Madrid Birliklerine üye olan Ukrayna, Patent İşbirliği Anlaşması ile Evrensel Telif Hakları Konvansiyonuna taraftır. Edebi ve Sanatsal Eserlerin korunmasına dair Bern Konvansiyonunu da onaylamıştır. İş Adamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar Ukrayna’nın yabancı yatırımlara ihtiyaç duyduğu tarıma dayalı sanayi, imalat sanayi, elektronik sanayi ve haberleşme sektörlerinde, Türk girişimcileri ile Ukraynalı firmalar arasında işbirliği imkanları mevcuttur. İki ülke arasındaki teknik ve bilimsel işbirliğinin geliştirilmesi de, uzun dönemde ticari ve ekonomik ilişkilerimize çok büyük katkıda bulunacaktır. Bu çerçevede, inşaat malzemeleri, elektrikli ve elektronik ev eşyaları, haberleşme sistemleri, oto yan sanayii mamulleri sektörlerinde faaliyet gösteren Türk firmalarının Ukrayna pazarına daha ciddi şekilde yönelmeleri, ofis ya da mağaza açarak satış ve dağıtım zincirleri oluşturarak ve hatta Ukraynalı firmalarla ortak yatırıma giderek bunu gerçekleştirmeleri her iki ülke çıkarları açısından önemlidir. Türk­Ukrayna İş Konseyi DEİK bünyesinde faaliyetlerini sürdürmektedir. Vize Uygulaması Ukrayna hükümeti resmi pasaporta vize uygulamamaktadır. Sivil pasaporta uygulanan prosedür ise aşağıdaki gibidir. İstanbul, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, Çanakkale, İzmit, Adapazarı, Bursa, Bilecik, Balıkesir, Manisa ve İzmir illerinde oturan kişiler yalnızca Ukrayna’nın İstanbul Başkonsolosluğu’na diğer illerimizde oturanlar yalnızca Ukrayna Ankara Büyükelçiliği’nin Konsolosluk Şubesi’ne başvurabilirler. Vize başvuruları hafta içi her gün saat 9.15 ile 12.30 arası kabul edilir. İş vizesi için ibraz edilmesi gereken belgeler: Ukrayna tarafından: >Davet eden şirketin faaliyet belgesi (devlet kuruluşları hariç) > Davetiyeleri imzalayan kişinin pasaport fotokopisi Türk tarafından: >Ticaret Sicil Kaydı sureti (noter tasdikli) >Ticaret Sicil Gazetesi fotokopisi (noter tasdikli) >Vergi Levhası (noter tasdikli) >İmza Sirküleri (noter tasdikli) >Vize işlemlerini yürüten kişi için vekaletname (noter tasdikli) Ayrıca taşımacılık şirketleri için gereken belgeler: >Şöför listesi >Taşıtlar listesi (noter tasdikli) > Karayolu ile Uluslararası Eşya Taşıma Yetki Belgesi (noter tasdikli) Yukarıdaki belgeleri içeren dosya Konsolosluğa ulaştırıldığında başvuru yapılırken sadece >Ukrayna’dan davetiyenin aslı >Davet edilen şirketin vize verilmesi konusunda Ukrayna Büyükelçiliği Konsolosluk Şubesi’ne hitaben dilekçe >Vize formu, 1 fotoğraf, pasaport >Dilekçe inceleme ücretinin ödendiğine dair banka dekontu >Acil Tıbbi Bakım sertifikasının fotokopisi
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 21 Ayrıca taşımacılık şirketleri için gereken belgeler: >Uluslararası Hamule Senedi (CMR) >CARNET TIR. Ukrayna Konsolosluk Şubesi tarafından normal sürede düzenlenen vize ücretleri ise şöyledir: 1 aylık tek giriş­ çıkış vizesi 2 aylık tek giriş­ çıkış vizesi 3 aylık tek giriş­ çıkış vizesi 3 aylık iki giriş­ çıkış vizesi 3 aylık üç giriş­ çıkış vizesi 6 aylık iki giriş­ çıkış vizesi 6 aylık üç giriş­ çıkış vizesi 6 aylık çok giriş­ çıkış vizesi Tek tranzit vizesi Çift tranzit vizesi Grup vizesi (en az 10 en fazla 20 kişi) $30 $40 $50 $90 $120 $120 $150 $200 $20 $40 $20 (kişi başına) +$10 müracaat ücreti İklim Kuzey iklim alanının ortasında yer alan Ukrayna’da dört mevsim de yaşanmaktadır. Ülkenin güney sahillerini oluşturan Kırım bölgesi Akdeniz iklimi özelliklerine sahiptir. Kiev’de yıllık ortalama sıcaklık 7,2 °C dir, m²’ye düşen yağış miktarı ortalama 600 mm.dir. En soğuk ay –5,8 °C ortalamasıyla Ocak, en sıcak ay 19,3 °C ortalamasıyla Temmuzdur. Zaman Ukrayna GMT’den 2 saat ileridir yani Türkiye ile aynı saati kullanmaktadır. Telefon Kodları ÜlkeKodu:38 Kiev Alan Kodu: 044 Resmî Tatiller 1­2 Ocak 7 Ocak 8 Mart 17­19 Nisan 1­2 Mayıs 9 Mayıs 24­25 Mayıs 28 Haziran 24 Ağustos 31 Aralık Yeni Yıl Tatili Noel (Ortodoks Kilisesi Takvimine göre) Dünya Kadınlar Günü Paskalya (Ortodoks Kilisesi Takvimine göre) İşçi Bayramı Zafer Günü Holy Trinity (Ortodoks Kilisesi Takvimine göre) Kuruluş Günü Ukrayna Bağımsızlık Günü Yeni Yıl Arifesi
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 22 Oteller Ukrayna’da uluslararası faaliyet gösteren zincir oteller olmasa da ülkede faaliyet gösteren aşağıdaki oteller Avrupa Standartları’ndadır. DEĞERLENDİRME Ukrayna ekonomisi SSCB zamanında Birliğin ayrılmaz ve en önemli parçalarından birisi idi. Birliğin yıkılmasından sonra SSCB’ye bağlı diğer ülkeler gibi Ukrayna da bir ekonomik krizin içine girmiştir. Bu kriz sonrasında 1996 yılında enflasyon %80 civarına çıkmış, sanayi ve tarım sektörlerinde %10’lara varan büyük düşüşler görülmüş, dış borç ve dış ticaret açıkları artmıştır. 1997 yılında Rusya’da yaşanan ekonomik krizden fazlasıyla etkilenen Ukrayna için kötü tablo 1999­2000 yıllarından itibaren değişmeye başlamıştır. Bu yıllarla beraber yavaş ama istikrarlı bir toparlanma içerisine giren Ukrayna’da makroekonomik rakamlarla beraber tüketici davranışları da değişmeye başlamıştır. Önceleri, satın alma gücünün çok düşük olması nedeni ile ucuz mallara yönelen ve bunu da “bavul ticareti” yolu ile karşılayan halk, daha bilinçli bir tüketici hüviyeti kazanmaya başlamış ve henüz yerel tedarikçiler tarafından karşılanamasa bile daha kaliteli mal talebi ile piyasayı etkilemeye başlamışlardır. Nitekim, dünya sathında faaliyet gösteren “Visa International” firmasının bölge direktörü, bu gelişmelere dikkat çekerek, 2001 yılına kadar Ukrayna’da tedavülde olan 828 269 adet visa kartı ile yapılan harcamalarda artış meydana geldiğini ve artan satın alma gücü paralelinde kendilerinin de 2005 yılı içerisinde 1 milyon yeni visa kartını tedavüle çıkarmayı planladıklarını ifade etmiştir.(Ülkede visa kullanımının çok yaygın olmaması, bu ülkeye gitmeyi düşünen iş adamlarımızın dikkate alması gereken bir konudur.) Ayrıca, Ukrayna çapında Ukrayna genelinde reel ücretler 2004 yılında (bir önceki yıla gore) %17’den fazla artmıştır. Tüm bu gelişmelerden Türk ihracatçıları açısından yapılabilecek temel değerlendirme şu olabilir: Sovyetler’in dağılmasını ve Ukrayna’nın bağımsızlığını kazanmasını müteakip dönemde, Türkiye’de üretilmesine karşın üretildiği ülkede bile satılamayacak kadar kalitesiz olan bir takım mal grupları, esas itibariyle “ihracatçı” olmayan ve sadece kısa vadeli şahsi çıkarını gözeten kimselerce bu ülkeye götürülmüş ve bahse konu mal grupları Ukrayna tüketicisinin ekonomik durumunun en kötü olduğu dönemlerde dahi bu ülke halkının tepkisini çekmiştir. Daha kötüsü, özellikle gıda sektörünü ilgilendiren bu mal grupları, hem Ukrayna’daki Türk malı imajını olumsuz etkilemiş hem de gerçekten kaliteli imalat yapan ciddi markaların ve ihracatçıların piyasaya girişlerini güçleştirmiştir. İşte tüm bu gelişmelerin ışığında, özellikle Ukraynalı tüketicilerin artan satınalma güçlerini de hesaba katarak, artık bu ülkede kalitesiz malları piyasaya sürmenin imkanı hiç bir biçimde kalmamıştır. Kiev ve Krakov gibi kentlerde peş peşe hizmete giren moll’lar (büyük alış veriş merkezleri) bunun en büyük kanıtıdır. O nedenle Ukrayna pazarı kalite açısından 2000’li yılların ikinci yarısı boyunca artık daha da özen gösterilmesi gereken bir pazar olmalıdır. Firmalarımızın Ukrayna’ya ihracatta karşılaştıkları en önemli sorunların başında standardizasyon konusu gelmektedir. Bilindiği üzere, Standardizasyon, Metroloji ve Belgelendirme Kuruluşu Arasında İşbirliği Anlaşması” ile “Türk Standartları Enstitüsü ve Ukrayna Devlet Standardizasyon, Metroloji ve Belgelendirme Kuruluşu Arasında
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 23 Belgelendirme Çalışması Sonuçlarının Karşılıklı Tanınması Alanında İşbirliği Anlaşması” imzalanmıştır. Bu anlaşma hükümleri uyarınca, uzman heyetlerin karşılıklı olarak gönderilmesi ve her iki tarafın belgelendirme kuruluşlarının ve deney laboratuvarlarının karşılıklı olarak akredite edilmesi, gerekmektedir. Ancak, bugüne kadar bu iki kuruluş arasında sadece porselen ve seramikten sofra ve mutfak eşyası için akreditasyon sağlanmış bulunmaktadır. Bunun dışında kalan ve ithalatında zorunlu standart uygulaması getirilen diğer tüm mallar için Ukrayna’da faaliyette bulunan Türk ya da Ukraynalı firmalarca ithalatta her seferinde standart belgesi alınmak mecburiyetinde kalmaktadırlar. Bu durum hem zaman kaybına hem de maddi külfete neden olmaktadır. Ukrayna’da vergi ve dış ticaret mevzuatında çok sık yapılan mevzuat değişiklikleri nedeniyle bu ülkede faaliyet gösteren firmalarımız başta olmak üzere, Türk ithalatçı ve ihracatçı firmalar yaptıkları kontratlar kapsamındaki ticari ilişkilerinde maddi zarara uğramaktadırlar. Ukrayna’da özellikle gıda sanayii sektöründe faaliyette bulunan küçük ve orta ölçekli imalatçı firmalarımız, yerel yönetimler ile Sağlık Bakanlığının alışılmışın dışında sıklıkla yaptıkları denetimler nedeniyle zaman zaman çalışmalarını durdurma noktasına gelmektedirler. Ukrayna’nın bazı tarım ve hayvancılık ürünleri ile madenler ve kimyasal maddelerde uyguladığı asgari ihraç fiyatı ve ön izinler, bu ülkeden ucuz hammadde temin etmeye çalışan firmalarımızın ithal maliyetlerinin artmasına sebep olmaktadır. Bazı müteahhitlik firmalarımızın zorunluluk duydukları personeli Türkiye’den veya diğer bir ülkeden getirmek istemesi durumunda, vize, ikamet ve çalışma izni konularında yaratılan bürokratik zorluklar firmalarımızın çalışmalarını zorlaştırmaktadır. Ukrayna, Türkiye’nin kurucu üyesi olduğu KEİ (Karadeniz Ekonomik İşbirliği)’nin kurucu üyesidir. Ekonomik ve ticari alanda dünya piyasaları ile entegre olma yolunda ciddi adımlar atma sürecini başlatan Ukrayna, en kısa sürede ekonomik ve yapısal sorunları aşabilecek ve gelişmişlik açısından Avrupa’nın sayılı ülkeleri arasında yerini alabilecek altyapıya sahiptir. Ancak, dış ticarette karşılaşılan had safhadaki bürokratik işlemler, bu sürecin hızlı gelişmesi önündeki en büyük engeli teşkil etmektedir. Ukrayna’nın, bu engellerin kaldırılması için gerekli radikal tedbirleri alma kararlılığını ve cesaretini göstermesi halinde, bölgenin en güçlü devletlerinden biri olması kuvvetle muhtemeldir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 24 EK­I UKRAYNA TİCARET SANAYİ ODASI TARAFINDAN 2006 YILINDA YAPILACAK FUARLARIN LİSTESİ No Tarihi 1 01 – 04 Mart 2 01 – 04 Mart 3 01 – 04 Mart 4 01 – 07 Mart 5 6 7 8 9 04 – 06 Nisan 16 – 19 Mart 21 – 23 Eylül 21 – 23 Eylül 21 – 24 Eylül 10 11 12 13 14 15 16 Fuar adı Yeri Uluslar arası Ihtisas Avсılık ve Balık Tutma Fuarı Uluslar arası İhtisas Biznes ve Hediyelik Eşya Fuarı Uluslar arası İhtisas İnşaat Malzemeleri RooFLexpo Fuarı İhtisas Güzellik Fuarı Uluslar arası Fuar Alanı(UFA) UFA İhtisas Franchaizing Fuarı İhtisas Paskalya Haftası Fuarı Uluslar arası İhtisas Eğlenme Endüstrisi Fuarı Uluslar arası İhtisas Kabare ve Otel Sergisi Uluslar arası İhtisas Avcılık ve Balık Tutma Fuarı 25 – 28 Ekim Uluslar arası İhtisas Işık Fuarı 25 – 28 Ekim Uluslar arası İhtisas Elektro­Tehnoloji Fuarı 25 – 28 Ekim Uluslar arası İhtisas Elektro­Makina Üretimi Fuari 25 – 28 Ekim Uluslar arası Ihtisas Taş İşlenmesi Fuarı 25 – 28 Ekim Uluslar arası İhtisas Cam­Seramik­Tehnoloji Fuarı 07 – 09 Kasım İhtisas Standart ve Kalite Forumu 24 – 30 Aralık İhtisas Nöel Fuarı UFA Ticaret Sanayi Odası(TSO) TSO TSO UFA UFA UFA UFA UFA UFA UFA UFA TSO TSO EK­II RESMİ TEMSİLCİLİKLER Ukrayna Ankara Büyükelçiliği Cemal Nadir Sok. No.9 06690 Çankaya/ANKARA Tel: 312 439 99 73 / 440 52 89 Faks: 312 440 68 15 e­mail: [email protected] Ukrayna İstanbul Başkonsolosluğu İnönü Cad. Mithat Paşa Han No:92­94 80090 Gümüşsuyu/Taksim İSTANBUL Tel: 212 252 54 02 / 249 54 03 Faks: 212 252 54 03
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 25 T.C. Kiev Büyükelçiliği T.C. Kiev Ticaret Müşavirliği Ulitsa, Arsenalnaya Str. 18 252011 KİEV­UKRAYNA Tel: 38 044 2949964 / 294 99 15 Faks: 38 044 295 64 23 e­posta: [email protected] Çeşitli Bakanlıklar 1. Dış Ekonomik İlişkiler Bakanlığı Lvivska Square, 8 254655 KİEV­UKRAYNA Tel: 38 044 226 27 33 Faks: 38 044 212 52 38 Ekonomi Bakanlığı Grushevskogo Str. 12/2 252001 KİEV­UKRAYNA Tel: 38 044 293 06 83 Faks: 38 044 293 63 71 Maliye Bakanlığı Grushevskogo Str. 12/2 252008 KİEV­UKRAYNA Tel: 38 044 293 41 37 Dış İlişkiler Bakanlığı Mikhailovskaya Square 1, 2522018 KİEV­UKRAYNA Tel: 38 044 212 82 86 Tarım Bakanlığı Khreschatik Str. 24, 252001 KİEV­UKRAYNA Tel: 38 044 266 34 66 Faks: 38 044 229 57 86 Ulaştırma Bakanlığı Schorsa Str. 7/9, 252006 KİEV­UKRAYNA Tel: 38 044 266 22 04 Faks: 38 044 268 22 02 Çeşitli Devlet Kuruluşları ve Uluslararası Kuruluşlar Devlet Gümrük Komitesi Dekthyareskaya Str. 11, KİEV­UKRARAYNA Tel: 38 044 274 82 81 Faks: 38 044 274 82 81 Devlet Mülk Fonu Kutuzova Str. 18/9, 252133 KİEV­UKRAYNA Tel: 38 044 295 12 74 Faks: 38 044 296 69 84 Ukrayna Sanayi ve Ticaret Odası 33 Vul, Veylka Zhytomyrska 25 254655 KİEV­UKRAYNA Tel: 38 044 229 73 94 Faks: 38 044 212 33 53
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 26 Ukrayna Merkez Bankası Institutskaya U1, 9 252007 KİEV­UKRAYNA Tel: 38 044 293 42 64 Faks: 38 044 293 16 98 Dünya Bankası Temsilciliği Shovkovichne Str. 26, 2­3 K. 25024 KİEV­UKRAYNA Tel: 38 044 293 40 45 Faks: 38 044 293 42 36 Avrupa Kalkınma ve İmar Bankası Lypska Str. 5 No: 407 KİEV­UKRAYNA Tel: 38 044 293 40 45 Faks: 38 044 293 42 36 Havayolu Şirketleri Türk Havayolları Kiev Bürosu Karl Marx Str. No: 4 Apt.22 252001 KİEV­UKRAYNA Tel:38 044 228 41 03 / 229 15 50 / 274 99 78 Ukrayna ile ilgili Yararlı İnternet Adresleri http://www.brama.com http://www.ukraine.com
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 27 KAYNAKÇA ­The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Profile 2008 ­The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Report August’2008 ­T.C.Kiev­Büyükelçiliği,Ticaret­MüşaviriliğiKayıtları –Ukrayna­Ankara Büyükelçiliği (Sn.M.MUSIENKO) ­Ukranian Building Weekly (March’2007) ­Ukraine – TIM Service Danışmanlık Firması – 2008 (Sn.Cumhur GÜZELÇİFTÇİ) ­http://foreigntrade.gov.tr ­http://www.tradeport.org ­ http://mkaccdb.eu.int ­ http://bisnis.doc.gov
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2007 28