1890 çıkan dönem ler hollanda grafik tasarımında

çıkan dönemler 1990
hollanda grafik tasarımında öne
1890
önsöz
‘Hollanda Grafik Tasarımı’nın Altın Çağı’ başlığı, Rembrandt’ı ve
Vermeer’i kapsayan diğer Hollanda Altın Çağı ile paralellik çizer.
Her ikisinin de ortak yanı gelişimin ve kalitenin önemi; hepsinden önemlisi de özgürlüğün ve toleransın merkez alınmasıdır.
René Descartes, insanlar sadece Hollanda Cumhuriyeti’nde
‘eksiksiz özgürlük’ yaşayabilir diye yazmıştır. Gerçekten de diğer
Avrupa ülkelerinde yasaklanan kitaplar Hollanda’da yayımlanmıştır.
Bu sergide, bahsedilen tolerans kültürü, grafik tasarımcıların
özgürlüğü ile iç içe geçmiştir. Grafik tasarımcılar, bir gelişim ve
yıkım dönemi tarafından ilham almış hatta yönlendirilmiş şekilde,
baskı alanında yeni formlar aramaya başlamışlardır. Yüz seneden
kısa bir sürede, günümüz çalışmalarına temel olacak deneysel
bir altyapı oluşturmuşlardır. Umuyoruz ki, bu tasarımcıların
yaratıcı işleri sizleri bugün de şaşırtmayı başaracaktır. Her
şeyden önemlisi, umarız ki bu sergi sizlerin içine de özgürlük
duygusunu yayacaktır.
Dingeman Kuilman
Premsela İdari Direktörü, Hollanda Tasarım ve Moda Platformu
hollanda grafik
tasarımında öne
çıkan dönemler
1890 –1990
Hollanda grafik tasarımı, dünyada yenilikçi ve etkileyici olarak
tanınmaktadır. Uzun ve eşsiz bir sanatsal gelenek ile desteklenen Hollanda grafik tasarımı, birçok çarpıcı kişisel yeteneğin,
sanat alıcıları ve halk tarafından da ilgi görmesinin ve desteklenmesinin bir ürünü olmuştur. Bu sergi, yaklaşık 1890 yılında
başlayan ve grafik tasarımının büyük bir tekniksel yenilik içine
girdiği dönemden, 1990 yılına kadar zengin bir bakış açısı
sunmaktadır. Bu sergi, yirminci yüzyıl Hollanda grafik tasarımının
en ünlü ve dikkat çekici eserlerini içermektedir. Bu dönemde
ortaya çıkan tarzlar, Art Nouveau, De Stijl, Dışavurumculuk,
Hollanda Konstrüktivizmi ve Savaş Sonrası Rasyonalizm
akımlarını kapsamaktadır. Sergide Jan Toorop, Theo van Doesburg, Bart van der Leck, Piet Zwart, Paul Schuitema, Willem
Sandberg, Dick Elffers, Jan Bons, Pieter Brattinga, Jan van
Toorn, Wim Crouwel ve birçok diğer Hollanda tasarımcısının
eserleri sergilenecektir. Bu sanatçıların kişisel ve ortak becerileri eşsiz ve şaşılacak şekilde tutarlı bir kültürel geleneği temsil
etmektedir. Eserlerinin birçoğu – Katıksız orijinallikleri veya
kurnaz karmaşıklıkları ile – günümüz grafik tasarımı için esin
kaynağı olmayı sürdürmektedirler.
1 Yeni Tasarım Eğilimleri –
Kişisel ve Genel
Art Nouveau, ondokuzuncu ve yirminci yüzyıl arasındaki köprüyü
temsil eden, yeni bir sanat akımıydı. Hollanda’da Nieuwe Kunst
adı ile bilinen akım, yaklaşık 1892 ile 1906 yılları arasında ortaya
çıkmıştır. Nieuwe Kunst dönemi boyunca, birçok genç Hollanda’lı
sanatçı gerçek bir sanat uyanışına neden olarak, daha sonra
gelecek olan ve De Stijl akımını da kapsayan akımlara temel
oluşturmuşlardır.
Ondokuzuncu Yüzyıl Biterken
Jan Toorop, Delftsche Slaolie
(Delft Salata Yağı) poster,
1895.
Kitap tasarımına Hollanda’nın katkısı zengindir.
Nieuwe Kunst, Avrupa’nın diğer yerlerindeki
Art Nouveau kitap tasarımlarına göre daha
oyuncu ve kışkırtıcı bir tarza sahiptir. Bu tarz,
Van Hoytema, Reijmert ve Wenckebach’ın
doğal bir yaklaşım sergiledikleri illüstrasyonlarında görülebilmektedir. Diğer sanatçılar,
örneğin Dijsselhof formları süsleyici dekorasyonlar haline getirip basitleştirmeye yönelmiştir. Hollanda Doğu Hint Adaları sanat motifleri,
Nieuwe Kunst tasarımında Toorop’un çizgisel
yaklaşımında da belirgin olduğu üzere özellikle
önemlidir. Tasarımlarındaki silüetler ve saç
stilleri Javanese wayang gölge kuklalarından
izler taşımaktadır.
De Stijl ve Etkisi
Bart van der Leck, Batavier
Denizyolları için poster, Wim.
H. Muller & Co., 1916.
Theo van Doesburg De Stijl hareketini,
Vilmos Huszár ve Piet Mondriaan ile birlikte
1917 yılında başlatmıştır. Daha sonra Bart
van der Leck ve Gerrit Rietveld de gruba
katılmışlardır. De Stijl I. Dünya Savaşı felaketine yanıt olan birçok eleştirel entellektüel
akımdan biriydi. De Stijl, modern dünyaya
daha uyumlu yeni ve oranlı bir sanatın
savunucusu olmuştur. Van Doesburg aynı
kalınlıkta dikey ve yatay dilimlerden oluşan,
dikey ve yatay olarak uzayabilen ve bu şekilde
her biçime uyabilecek bir alfabe yaratmıştır.
Bart van der Leck Batavier Denizyolları için
orantılı stilde, hemen tanınabilir, benzersiz
görsel bir dille oluşturulmuş bir poster
tasarlamıştır.
2 Dışavurumculuk – Fonksiyonel Form
Birinci Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Hollanda’lı tasarımcıların
geometri tabanlı baskıya ilgisi artıyordu. 1918 yılında Wendingen
magazini yayınına başlamıştır. Sert dikey ve yatay asimetrik yapısı,
sonunda Amsterdam Dışavurumculuğu olarak kabul edilmiştir.
Wendingen Stili
Wendingen magazini ondört yıl boyunca
çağdaş sanat konuları ile ilgilenmiştir. Yayın,
bir Amsterdam mimarı olan Hendricus
Theodorus Wijdeveld tarafından kurulmuştur.
Wendingen ismi, dönemeç, yön değişimi veya
büyük değişiklik olarak tercüme edilebilir.
Wendingen’in dekoratif yaklaşımı, fonksiyonalizme yönelen uluslararası akım ile aykırı
uçlarda olup, dış kapakları geniş bir stil
yelpazesi sergilemesine karşın iç sayfaları
yerleşik bir düzeni takip etmekteydi. Wijdeveld Wendingen’in itici gücüydü ve yayının
kişisel tarzı 1927 yılındaki istifasından sonra
uzun sürmemiştir.
H.T. Wijdeveld, poster. Uluslar
arası tiyatro sergisi Kunst aan
het Volk (Halka Sanat), 1929.
Hollanda Konstrüktivizmi
Piet Zwart, poster. Laga Rubber
vloeren, (Laga Kağuçuk Taban
Döşemeleri), Lahey, yaklaşik
1925.
Piet Zwart ve Paul Schuitema Hollanda grafik
tasarımının yönünü etkili bir biçimde değiştirmişlerdir. Her zaman harf sistemini sürdürmeleri hatta geliştirmelerine ek olarak toplumun
değişimine de katkıda bulunmak istemişlerdir.
Piet Zwart görsel sanatların birçok alanını
benimsemiştir. Bu alanlar grafik tasarım, mimari,
mimari eleştiri, mobilya tasarımı, endüstriyel
tasarım, resim ve fotoğrafı kapsamaktadır.
Zwart her öğeye kişisel payını eklerken, zekice
bir şekilde birliğe ve dengeye ulaşmıştır.
Genelde fotoğraf ve baskıyı birleştiren
Schuitema’nın amacı bilgiyi açıkça, okunaklı
bir biçimde ve anında ifade etmektir. Bu,
zamanın alışılmış olan hünerli, süslü ve
basmakalıp illüstrasyonlarla karakteristikleşmiş reklamcılık anlayışından oldukça farklıydı.
3 Sanatsal Nitelik ve Beğeni Talebi –
Politik ve Sosyal Değişimler
Yeni başlangıçlara yönelen diğer bir arayışa da geleneksel
baskıya sadık kalan sanatçılar kılavuzluk etmiştir. Simetri,
harmoni, denge ve klasik sayfa ölçülerini vurgulayarak, kendileri
ile daha ilerici gruplar arasında süregelen düşünsel çatışmaya
neden olmuşlardır.
Farklı Yönler
S.H. de Roos, poster. Yaklaşık
1933.
Baskı sanatının öncüleri genelde S.H. de
Roos ve Jan van Krimpen gibi matbaacı ve
kitap tasarımcıları olmuşlardır. Bu isimler,
kitap tasarımcılarının aslen yazara ve okuyucuya hizmet etmesi gerektiğine ve baskıyı
kendi platformları olarak kullanmamaları
gerektiğine inanıyorlardı. İronik olarak, Van
Krimpen’ın bu temel yaklaşımı ve dekorasyonu reddetmesi, kendisini bir ölçüde
küçümsediği konstrüktivistler ile ilişkilendirmiştir. Aynı zamanda, Hendrik Nicolaas
Werkman baskının şiirsel yönünü bulmaya
çalışmaktaydı. The Next Call adlı dergi için
yaptığı çalışmada, Werkman geleneksel
baskıyı, prese kağıdın yüzü üste gelecek
şekilde yerleştirildiği alışılmadık bir metodla
birleştirmiştir. İşleri, oyuncu, masum ve cesur
olarak nitelendirilmiştir.
1930’lar: Karışıklık ve Değişim
Cas Oorthuys, poster. De
olympiade onder dictatuur
(Diktatörlük Altında Olimpiyatlar), Berlin Olimpik Oyunları,
1936.
Avrupa’da otuzlu yıllardaki dengesiz ekonomik
ve politik ortam, 1920’lerin büyük beklentilerine ve ümitlerine geriletici bir etki yapmıştır.
Grafik tasarımı bu politik ve sosyal değişikliklerden etkilenmiş ve geleneksel illüstrasyon
popülerliğinin bir bölümünü yeniden kazanmıştır. Hollanda grafik tasarımcılarının önde
gelen isimlerinden, kariyerleri geç yirmili
erken otuzlu yıllarda parlamaya başlayan
bazıları Willem Sandberg, Nicolaas P. de Koo
ve Andries Oosterbaan’dır. Buna ek olarak,
1930 yılı sonrası Rusya’daki ve Almanya’daki
politik durum sebebiyle birçok entellektüel ve
sanatçı bu ülkelerden Hollanda’ya göç
etmişlerdir. Almaya’dan göç edenler (Otto
Treuman da bu kişilerden biridir) beraberlerinde getirdikleri yeni bir canlılık ve bakış açısı
ile Hollanda grafik tasarımının zenginleşmesine katkıda bulunmuşlardır.
4 Sadelik ve Estetik Güç – Mesajı Ulaştırmak
İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Hollanda grafik tasarımı değişim
içine girmiştir. Tasarımcılar sosyal ve sanatsal değerlere başkaldırarak, Hollanda grafik tasarımında yetmişli ve seksenli yıllarda
önemli derecede gelişme gösteren yeni bir dışavurumcu anlayışa yol açmışlardır.
Savaş Sonrası Rasyonalizm ve Dışavurumculuk
Dick Elffers, poster. Weerbare
democratie (Esnek Demokrasi),
1946.
İkinci Dünya Savaşı’nın bitimini takip eden
yıllar yenilenme, düşünme ve iç gözlem
dönemi olmuştur. Sandberg’in 1946 yılında
kapağını tasarladığı, ismi Open Oog (Açık
Göz) olan yeni Hollanda avant-garde yayını,
Hollanda grafik tasarımına yeni bir başlangıcı
önermekteydi. Bu sürede ortaya iki eğilim
çıktı. Birincisinde Konstrüktivizm’in uygulanabilirliğini ortaya konmakta, diğerinde ise
mevcut kurallara uymayan (non-konformist)
tasarımcılar tarafından, zamanın sosyal ve
sanatsal değerlerine başkaldırilmaktaydı. Bu
durum, Hollanda grafik tasarımında yeni bir
dışavurumcu anlayışa yol açmıştır.
Uluslararası Tasarım
Gielijn Escher, poster. Ahmaklar
Festivali, Amsterdam, 1980.
Total Design gibi tasarım firmaları uluslararası
İsviçre Üslubu’ndan (Swiss Style) esinlenmiştir. Aynı dönemde Hollanda grafik tasarımında
mevcut kurallara uymayan tasarımcıların
yükselişi, Jan van Toorn gibi tasarımcıların
kişisel yorumlarını ve öznelliklerini yeni bir dışavurumculuk yoluyla vurgulanması ile olmuştur.
Bu dönem, kişisel yorumlardaki özgürlüklerin
yoğun olarak görüldüğü bir dönem olmuştur:
Gielijn Escher sınıflandırılmayı reddetmiş,
Anthon Beeke ve Swip Stolk gibi resim ve
baskı konusunda kişisel görüşlerini ortaya
koymuş, Rotterdam stüdyosu Hard Werken’in
ve Walter Nikkels gibi bir baskı tasarımcısı
öne çıkmıştır. Yenilikçi Hollanda ortamı,
kişisel bakış açısına sahip, nitelikli birçok
sanatçıyı bünyesinde barındırmıştır.
Küratörler:
Cees W. de Jong, tasarımcı ve
yayımcı, VK Projects, Laren,
Hollanda,
ve Professor Alston W. Purvis,
Grafik Tasarım Bölümü,
College of Fine Arts, Boston
Universitesi, ABD, ortak
çalışması.
Danışmanlar:
Dingeman Kuilman, İdari
Direktör, Premsela, Hollanda
Tasarım ve Moda Platformu,
Amsterdam, Hollanda.
Esther Cleven, Modern Baskı
ve Grafik Tasarımı, Universiteit
van Amsterdam, Grafik Tasarım
Müzesi Kuratörü, Breda,
Hollanda.
Metin:
Cees W. de Jong
Organizasyon:
Renske Brinkman, Premsela,
Hollanda Tasarım ve Moda
Platformu
İngilizce Tercüme:
Gerard Forde
Sergi Tasarımı:
COMA, Amsterdam/New York,
Vaclav Pozarek ortak çalışması.
Grafik Tasarım:
COMA, Amsterdam/New York
Sergi Konstrüksiyon:
Landstra en De Vries,
Amsterdam, Karel Sybesma ile
ortak çalışması
Baskı:
robstolk®, Amsterdam
Sergiye Ödünç Verilen Eserler:
Affiche Museum Hoorn, Ben
Bos, Martijn F. Le Coultre,
Grafische Cultuur Stichting,
IISG/Reclame Arsenaal, Cees
W. de Jong, Dick Maan, Alston
W. Purvis
Bu proje Hollanda Kültür
Fonu’nun sergi için sağladığı
mali katkılar ile mümkün
kılınmıştır.
Türkçe Tercüme: Eren
Koyunoğlu, IMOGA, İstanbul
Grafik Sanatlar Müzesi,
İstanbul, Türkiye
7. Theo van Doesburg,
cover. Wat is Dada?
(Dada Nedir), Lahey,
1923.
6. Bart van der Leck,
poster. Van der Leck
exhibition Voor de Kunst
(Sanat İçin), Utrecht,
1920.
5. Albert Pieter Hahn,
poster. Stem Rood. Kiest
de Kandidaten der Soc.
Dem. Arb. Partij
(Kırmızıya oy verin
Sosyalist Demokratik İşçi
Partisi Adaylarını Seçin.),
1919.
4. Harm Kamerlingh
Onnes, poster. De
Sphinx (Sfenks), Leiden,
1917.
3. Leo Gestel, poster.
Philips Arga, 1919.
2. G. van Caspel, poster.
Ivens & Co. Foto-Artikelen (Ivens ve Ortakları.
otoğraf Malzemeleri),
Nijmegen ve Amsterdam,
1899.
1. Jan Ros, poster.
Blooker’s Cacao
Blooker’in Kakaosu),
1895.
14. Paul Schuitema,
broşür. Toledo Berkel
Snelwegers, (Toledo
Berkel Hızlı Ağırlık Ölçme
Aletleri), Rotterdam,
1927.
13. H.N. Werkman,
kapak. De Ploeg (Pulluk),
1927.
12. Piet Zwart,
Normalienboekje NKF,
(NKF Hollanda Kablo
Fabrikası için Bilgi
Broşürü), yaklaşık. 1925
11. Piet Zwart, mektup
kâğıdı. WijNu, Deneysel
Tiyatro Cemiyeti, Lahey,
1925.
10. Sybold van
Ravensteyn, poster.
Bezoek de Huisvlijt
tentoonstelling (Kırsal
Endüstri Sergisini
GezinVisit), 1925.
9. H.N. Werkman,
magazin. The Next Call
sayı. 8, 1923.
8. Kurt Schwitters ve
Theo van Doesburg,
kapak. Holland Dada
(Hollanda Dada’sı), sayı
1. Hanover, Kurt
Schwitters, 1923.
21. Fré Cohen, magazin
kapağı. Port Maritieme
et Aerien, 1930.
20. Paul Schuitema,
magazin kapağı. De 8
en Opbouw, 1932.
22. Johan M. Moerkerk,
poster. Stokvis fietsen
(Stokvis Bisikletleri),
16. Paul Schuitema, kağıt 1945.
reklam. C. Chevalier
Matbaa Makinaları,
23. Willem Sandberg
Rotterdam, 1929.
kapak. Open Oog (Açık
Göz), 1946.
17. Vilmos Huszár,
magazin. Wendingen sayı 24. Otto Treumann,
10, no. 3. Santpoort: C.A. poster. 50ste Jaarbeurs
Mees, 1929. Meksikalı
Utrecht (50nci Ticaret
SanatçıDiego Rivera’ya
Fuarı Utrecht), 1948.
Adanmıştır.
25. Henk Rademaker,
18. Paul Schuitema,
poster. Van Gogh, 1956.
poster. Centrale Bond
30000 Transportarbei26. Willem Sandberg,
ders (Merkezi Sendika,
poster. Uluslararası
30,000 Nakliyecilik
Posterler 143, Fodor
İşçisi), 1930.
Müzesi Amsterdam,
1958.
19. Piet Zwart, kapak.
Het linnen venster, 12
27. Jan van Keulen,
Monografieën over
poster. Giriş Müziği,
Filmkunst (Bez Pencere, 1959.
Film Sanatında12 Monograf) C.J.Graadt van
28. Jan Bons, poster.
Roggen, Rotterdam:
Rietveld. Stedelijk Müzesi
W.L. ve J. Brusse, 1931.
Amsterdam, 1959.
15. Piet Zwart, poster.
Internationale
tentoonstelling op
Filmgebied (Uluslararası
Film Sergisi), Lahey,
1928.
35. Anthon Beeke,
Konsept Sayısı. Alfabe.
Fotoğraflar Geert
Kooiman. Kwadraatblad
Steendrukkerij de Jong,
Hilversum, 1970.
34. Wim Crouwel,
katalog. Robert
Rauschenberg, Stedelijk
Müzesi Amsterdam,
1968.
33. Wim Crouwel, yayım.
Yeni Alfabe, Steendrukkerij de Jong & Co.
Hilversum, 1967.
32. Pieter Brattinga,
poster. PTT. Hilversum:
Steendrukkerij de Jong,
1965.
31. Jurriaan Schrofer,
poster. i10, Uluslararası
Avantgarde 1927 - 1929.
Stedelijk Müzesi
Amsterdam,1963.
30. Willem Sandberg,
Noel Sayısı. Drukkersweekblad (Haftalık Baskı
Dergisi). Amsterdam,
1963.
29. Dick Bruna, poster.
Pas Toe. Pas Toe
(Utrecht-de bulunan
Mobilya Firması), 1961.
40. Frank Beekers,
poster. De emotionele
pest (Duygusal Haşere).
Toneelgroep Sater, 1984.
39. Anthon Beeke,
poster. William
Shakespeare tarafından
Richard III. Küre Tiyatro
Grubu, 1979.
38. Hard Werken, Willem
Kars ve Gerard Hadders,
yayım, 1979.
37. Paul Mijksenaar ve
Piet Schreuders, Noel
Sayısı. Grafisch
Nederland, 1976.
36. Gielijn Escher,
poster. Ahmaklar
Festivali. Amsterdam,
1974.