1920`ler ve 1930`larda Çekoslovak kitap kapakları

A
RD
’LA
30
9
e1
Rv
’LE
20
ÇE
KÝT KOS
KA AP LOV
PA
A
K
KLA
RI
19
www.solakkedi.com
GENEL BAKIÞ
Devetsil’in en önemli dergisi olan
ve 1927-1931 arasýnda yayýnlanan ReD
(Revue Devetsilu)
yazý, sanat ve mimari alanlarýnda
önde gelen isimlerin eserlerini yayýnladý.
Ýki dünya savaþý arasý dönemde Çekoslovakya
avangard kitap tasarýmýn önemli ve üretken bir
merkeziydi. Ýmzalý, sýnýrlý baskýlar deneysel tasarým
tekniklerini, yüksek kaliteli malzemeleri ve özel olarak
ýsmarlanmýþ grafikleri içeriyordu. Genel okuyucu
kitlesine yönelik kitap tasarýmlarý ise, çok sayýda
üretilmesine ve daha ucuz olmasýna raðmen benzer
þekilde yenilikçi ve tasarým meseleleri konusunda
dikkatliydi.
Avangard Çek kitap tasarýmý, 1920-1931 yýllarý
arasýnda oldukça etkili bir avangard þairler, yazarlar,
sanatçýlar ve tasarýmcýlar grubu olan Devetsil
Sanatçýlar Birliði’nden doðdu. Devetsil’in en önemli
dergisi olan ve 1927-1931 arasýnda yayýnlanan ReD
(Revue Devetsilu) yazý, sanat ve mimari alanlarýnda
önde gelen isimlerin eserlerini yayýnladý. Bunlar
arasýnda Mallarmé ve Apollinaire’in þiirleri; James
Joyce’un düzyazýlarý; Arp, Chagall, Kandinsky,
Brancusi, Mondrian ve Lissitzky’nin reprodüksiyonlarý;
Le Corbusier, Gropius ve Frank Lloyd Wright’ýn mimari
üzerine makaleleri bulunuyordu. Çek tasarýmcýlar ayný
zamanda Avrupa’daki ve özellikle de Fransa ve
Rusya’daki çeþitli sanatsal etkinliklerle doðrudan
baðlantý içindeydiler ve Alman Dada sanatçýsý Kurt
Schwitters’ýn yayýný olan Merz gibi çeþitli önemli
dergilerdeki projelerde birlikte çalýþtýlar. Devetsil grubu
Poetizm ve Konstrüktivizm stillerinde çalýþan Çek
sanatçýlarý, zaman zaman itiþe kakýþa, biraraya getirdi.
Çek avangard kitap tasarýmý dört ana akýma ayrýlýr:
Poetizm, Konstrüktivizm, Sürrealizm ve Toplumcu
Gerçekçilik. Herbiri kendine özgü bir felsefe ve söz
daðarcýðý geliþtirmiþ ve kullanmýþtýr.
POETÝZM (ÞÝÝRCÝLÝK)
Karel Teige ve Jindrich Štyrsky,
Vítezslav Nezval'in, Poetizmin yaklaþýmýný
çok güzel betimleyen Pantomima Verše
adlý yapýtýný tasarladý.
Devetsil grubunun ilk yýllarýnda Poetizm Çek
avangardýnýn söylemine egemendi. Poetizm bireysel
sanatçýnýn kiþisel vizyonuna vurgu yapýyor, imgelemden
haz duyuyor ve kendini ifade etmeyi yüreklendiriyordu.
Esasen Poetizmin sonraki bir biçimi olan ve yeni
teknolojilerin güzelliðini araþtýran Yapaycýlýk
(artificialism) gibi Poetizm de Çeklere özgü bir yenilikti.
Sanatçý Karel Teige ve þair Vítezslav Nezval Poetizm’i
1923’de ortaya koydular; Jindrich Štyrsky and Toyen
(Marie Cermínová) 1926 ve 1931 yýllarý arasýnda
Yapaycýlýða öncülük ettiler. Poetizm kendini þiir, drama
ve resim yoluyla ifadeye verdi ve bunlar bu stilin
kullanýldýðý ana alanlardý. Karel Teige (tipograf) ve
Jindrich Štyrsky (fotoðrafçý) Vítezslav Nezval'in,
Poetizmin yaklaþýmýný çok güzel betimleyen Pantomima
Verše 1922-1924 [1924] adlý yapýtýný tasarladý.
Fotoðraflarýn düzenleniþi þiirlerin içeriðini yankýlar ve
görsel bir dize olarak iþlev görür. Sýklýkla, harf biçimleri
bir þiirin havasýný veya biçimini ifade eder. Kitabýn
görsel tasarýmý þiirin kendisi kadar sanatsal bir ifadedir.
KONSTRÜKTÝVÝZM (YAPILANDIRMACILIK)
Ladislav Sutnar
Konstrüktivizm, Poetizm’le doðrudan karþýtlýk içerisinde,
nesnellik ve makine üretimine vurgu yapýyordu. Ýyimser
ve hatta zaman zaman ütopyacý olan konstrüktivist
tasarým teknoloji, ilerleme ve geleceði göklere
çýkarýyordu. Bauhaus ve de Stijl etkileri özellikle
1920lerin ortalarýndan sonlarýna kadar baskýn olan
Çek konstrüktivist kitap tasarýmýnda görülebilir.
Fotoðraf, tipografi ve tiyatro sahneleri konstrüktivist
tasarýmcýlar için zengin bir etkinlik alaný saðlýyordu; öte
yandan, mimari de önemli bir esin kaynaðýydý. Ladislav
Sutnar’ýn George Bernard Shaw'ýn Captain
Brassbound's Conversion adlý kitabýnýn çevirisi için
yaptýðý tasarým [1932] konstrüktivizme özgü birçok
gereci kullanýr: fotomontaj, iþlevsel, týrnaksýz tipografi;
diagonal yönelimi olan güçlü bir ýzgara (grid) yapýsý; ve
bir yuvarlaðýn varlýðý, ki bu birçok konstrüktivist
tasarýmcý için önemli bir ikonik unsurdur ve 1925’ten
itibaren yayýncýlarý olan Odeon Press tarafýndan
Devetsil için yapýlan bütün kitap tasarýmlarýnýn
karakteristiðidir.
SÜRREALÝZM (GERÇEKÜSTÜCÜLÜK)
1930’larda, Avrupa’nýn ve Sovyetler’in politik ve
ekonomik iklimi kötüleþince, poetizmin þen þakraklýðý
ve konstrüktivizmin teknoloji merkezli iyimserliði Çek
kitap tasarýmcýlarý için estetik stratejiler olarak makul
olmaktan çýkmaya baþladý. Sürrealizm, endiþe, karanlýk
erotizm ve bilinçdýþýnýn güçlü alt akýntýlarý ile kültürel
iklimin çok daha tam bir yansýmasýný veriyordu.
Devetsil grubunda hep önemli bir kiþi olan Teige,
Fransýz sürrealistleriyle birliktelik oluþturulmasýnda
etkindi ve sürrealizm Çek kitap tasarýmýnda baskýn etki
haline geldi. Jindrich Štyrsky'nin Fransýz sürrealist þairi
Paul Eluard'ýn La Rose publique adlý eserinin Çekçe
çevirisi [1936] için hazýrladýðý tasarým, gerçekdýþý,
rahatsýz edici oluþumlar için fantastic bir manzara
yaratarak sürrealizmin düþsel niteliklerini sergiler.
Alman ressam Max Ernst gibi sanatçýlar sürrealist stilde
çalýþan Štyrsky ve diðer Çek avangard tasarýmcýlarý
etkiledi.
TOPLUMCU GERÇEKÇÝLÝK
Zdenek Rossmann'ýn Civilisovaná zena
(Uygar Kadýn) için tasarýmý
1930’larýn sonunda, iþlevselcilik (functionalism) Çek
kitap tasarýmýna egemen oldu. Toplumsal gerçekçilik
okunaklý, kýlgýsal ve pahalý olmayan kitaplarýn
tasarýmýna esin kaynaðý oldu. Çok sayýda basýlan
kitaplar çoðu kez toplumsal eleþtirinin aracý olarak
düþünülüyordu. Zdenek Rossmann'ýn Civilisovaná zena
(Uygar Kadýn) [1939] için tasarýmý, kitabýn kadýn
giyiminde reform gerektiði yolundaki mesajýný
güçlendirmek için fotoðrafýn iletiþimsel niteliklerini
kullanýr. Bauhaus’dan esinlenen tipografi tasarýmýn
iþlevselciliðine katkýda bulunmaktadýr. J
R.U.R.
Karel Capek,
Prag,
František Borovy,
1935.
Kapak tasarýmý:
František Muzika
Tasarým türü:
Konstrüktivizm
ÝÞÝTTÝÐÝNÝ YAZ söyleþiler kitabý
Piš jak slysšiš. Kniha interviewu
Adolf Hoffmeister,
Prag, Druzstevní práce,
1931.
Kapak tasarýmý: Adolf Hoffmeister.
Tasarým türü: Konstrüktivizm
Ellinci Doðum Gününde
Jaroslovu Kralovi için
Jaroslavu Královi padesátinám
Editör: Bedrick Vaclavek, Brno, Index, 1934.
Kapak tasarýmý ve tipografi: Zdenek Rossmann.
Tasarým türü: Konstrüktivizm
Bugünün Konutu
Obytny dum dneška
Jan Emil Koula,
Prag,
Druzstenví práce, 1931.
Kapak tasarýmý: Ladislav Sutnar
Tasarým türü: Konstrüktivizm
Romance pocestného clowna.
Sbírka milostné lyriky z let 1925-1929,
Bretislav Mencák, Hradec Králové,
William Hampl, 1929.
Kitap Kapaðý tasarýmý, tipografi
ve illüstrasyon: August Tschinkel
Tasarým türü: Konstrüktivizm
SAYGIDEÐER BÝR SOYTARININ AÞKI AÞK ÞÝÝRLERÝ 1925-1929
Kristal Pelerin
1931’den Þiirler
Skleneny havelok.
Básne z roku 1931,
Víteezslav Nezval, Prag, František Borovy, 1932.
Kitap kapaðý tasarýmý ve tipografi: Karel Teige
Tasarým türü: Konstrüktivizm
Tekeþlilik
Masaryk’ten Russell’a,
Russell’dan Sosyalizme
Monogamie. Od Masaryka k Russelovi,
od Russela socialismu,
Stanislav Kostka Neumann,
Prag, Otto Girgal, 1932.
Kitap kapaðý tasarýmý: Antonín Smazík
Tasarým türü: Konstrüktivizm
MAHKEME ERTELENDÝ
üç perdelik polisiye komedi
Líceni se odrocuje.
Detektivní komedie o 3 jednáních
Jir'í Voskovec ve Jan Werich.
Prag, Václav Petr, 1929.
Kapak tasarýmý: Adolf Hoffmeister
Tasarým türü: Konstrüktivizm
ReD. Revue Svazu moderní
kultury Devetsil
Editör: Karel Teige
Tasarým türü: Konstrüktivizm
Almanak 1: Þiir ve Yaþam
1920-1930
Almanach 1: pro poesil a zivot 1920-1930
Hazýrlayan: Stanislav Odvarko,
Prag, St. Odvarko, 1930.
Kitap kapaðý tasarýmý: Stanislav Odvarko Tasarým türü:
Konstrüktivizm
En Küçük Ev
Nejmenší dum
Editörler: Oldrich Stary, Ladislav Sutnar.
Prag, Svaz ceskoslovenského díla, 1931.
Kapak tasarýmý ve tipografisi: Ladislav Sutnar
Tasarým türü: Konstrüktivizm
Kaptan Brassbound’un
Dönüþü
Obráceni kapitána Brassbounda
George Bernard Shaw
Prag, Bretislav M. Klika, 1932.
Kapak tasarýmý ve tipografi: Ladislav Sutnar
Tasarým türü: Konstrüktivizm
Satirik Þiirler
Satirické verše.
Karel Bedrna
Prag, V. Vortel and R. Rejman, 1925.
Tasarým Türü: Poetizm
Yazýnsal Grubun Derlemesi
Sborník Literární skupiny
Editör: Vyškov na Morave, Fr. Obzina, 1923.
Kitap kapaðý tasarýmý: Petr Pistelka
Tasarým Türü: Poetizm
Altýn Zincirlerle
Zlatymi retezy
Konstantin Biebl. Prag, Cin, 1926.
Kapak tasarýmý ve linolyum kesim: Josef Capek
Tasarým Türü: Poetizm
Gecenin Sokaklarý
Ulice noci
John Dos Passos,
Prag, Cin, 1925.
Kapak tasarýmý: Václav Mašek
Tasarým türü: Poetizm
Kolera
Cholera
Joseph Deltaile,
Prag, Jan Fromek; Odeon, 1926.
Kapak tasarýmý: Josef Šíma
Tasarým türü: Poetizm
Yeni Orestes
Üç perdelik trajedi
Nová Oresteia. Tragedie o trech dejstvích
Arnošt Dvorák, Prag, Cin, 1923.
Kapak tasarýmý: Jirí Kroha
Tasarým türü: Poetizm
Caz
Jazz
Emil František Burian, Prag, Aventinum, 1928.
Kapak tasarýmý: Karel Šourek
Tasarým türü: Poetizm
Deniz Esintisi
Morsky purvan
Vladimir Germanovich Lidin,
Prag, Aventinum, 1925.
Kapak tasarýmý: Karel Teige
Tasarým türü: Poetizm
150,000,00: Devrimci
bir destan
150,000.00 Revolucní epos
Vladimir Mayakovski,
Prag, Vaclav Petr, 1925.
Ýllüstrasyon: Václav Mašek
Tasarým türü: Poetizm
Pandomim
Þiirler 1922 - 1924
Pantomima Verše 1922 - 1924
Vitezslav Nezval,
Prag, Ustrední studentské nakladatelství a
knihkupectví, 1924.
Kapak tasarýmý ve çizimler: Jindrich Štyrsky
Tipografi: Karel Teige
Tasarým türü: Poetizm
Karnaval
/ roman
Karneval. Romaneto
Vítezslav Nezval, Prag, Odeon, 1926.
Kapak tasarýmý: J. Don
Tasarým türü: Poetizm
Film
Film
Karel Teige, Prag, Václav Petr, 1925.
Kapak tasarýmý ve tipografi: Karel Teige
Tasarým türü: Poetizm
Hava ve Su
Vzduch vody
André Breton, Praha, Edice RA, 1937.
Kitap Kapaðý illüstrasyonu ve tipografi: Bohdan Lacina
Tasarým türü: Sürrealizm
Halk Gülü
Vernjná ruze. Básne
Paul Eluard, Prag, Mánes, 1936.
Kapak tasarýmý: Jindrich Štyrsky
Tasarým türü: Sürrealizm
Tiyatrolarýn Ýhtiþamý
ve Sefaleti:
Bir Yönetmenin Defteri
Sláva a bída divadel. Reziséruv zápisník
Jindrich Honzl, Prag, Druzstevní práce, 1937.
Kapak tasarýmý ve tipografi: Jindrich Štyrsky
Tasarým türü: Sürrealizm
Sanat Fuarý
Jarmark umení
Karel Teige, Prag, F.J. Müller, 1936.
Kapak tasarýmý ve tipografi: František J. Müller
Gravür: Gustave Doré
Tasarým türü: Sürrealizm
Açýk Pencereler:
Üçüncü Þiir Derlemesi
Otvorené okná. Tretia sbierka poesie
Laco Novomesky, Prag, L. Mazác, 1935.
Kapak tasarýmý: Karel Teige
Tasarým türü: Sürrealizm
Diktatörün Çizmeleri
Diktátorské boty
Josef Capek, Prag, František Borovy, 1937.
Kapak tasarýmý ve illüstrasyon: Josef Capek
Tasarým türü: Toplumcu gerçekçilik
Uygar Kadýn
Civilisovaná zena—Zivilisierte Frau
Editör: Bozena Horneková ve diðerleri,
Brno, Jan Vanek, 1939.
Kapak tasarýmý ve tipografi: Zdenek Rossmann
Tasarým türü: Toplumcu gerçekçilik
Kýzýl Ticaret Belasý
Rudy obchod hrozí
Hubert Renfro Knickerbocker,
Prag, Ceska graficka unie, 1932.
Kapak tasarýmý: Josef Hesoun
Tasarým türü: Toplumcu gerçekçilik
Vadideki Alabalýk
Golet v údolí
Ivan Olbracht, Prag, Melantrich, 1937.
Tasarýmý kimin yaptýðý bilinmiyor
Tasarým türü: Toplumcu gerçekçilik
Haset
Závis
lurii Karlovich Olesha, Prag, Melantrich, 1936.
Tasarýmýný kimin yaptýðý bilinmiyor.
Tasarým türü: Toplumcu gerçekçilik
Onlarý
Savunurken
Na vzdory jim…
Mehring Walter, Olomouc, Index, 1938.
Kapak tasarýmý ve tipografi:
Zdenek Rossmann
Ýllüstrasyonlar: Walter Mehring
Tasarým türü: Toplumcu gerçekçilik