Ortaçağ Bizans Günlük Yaşamı ve Üretim Faaliyetleri Açısından

Transkript

Sanat Tarihi Dergisi
SayÕ/Number XVIII/1
Nisan / April 2009, 51-72
ORTAÇAö BøZANS GÜNLÜK YAùAMI ve ÜRETøM FAALøYETLERø
AÇISINDAN KUùADASI KADIKALESø BULUNTULARININ
ÖN DEöERLENDøRøLMESø
Zeynep ÇAKMAKÇI(1)* - Filiz øNANAN(1)**
ÖZET
KadÕkalesi, AydÕn ili, KuúadasÕ ilçesi, Davutlar yerleúimi sÕnÕrlarÕ içinde, sahil
úeridinin yaklaúÕk 100 m gerisinde, arkeolojik verileri M.Ö. 2. bine kadar uzanan bir
höyük üzerinde yer alÕr. 13. yüzyÕl baúlarÕnda inúa edildi÷i düúünülen kalenin, güney ve
batÕ sur duvarlarÕ ile kale kapÕsÕ gerisinde 2001 yÕlÕndan beri devam eden arkeolojik
kazÕlar, son yÕllarda, kapÕ gerisindeki, kale ile ça÷daú bir kilise kalÕntÕsÕnÕ ortaya
çÕkarmÕútÕr. Bu çalÕúma kapsamÕnda, dokuzuncu kazÕ sezonunu geride bÕrakan
KadÕkalesi kazÕlarÕndan Bizans günlük yaúamÕnÕ belgeleyen, çok sayÕda sÕrlÕ-sÕrsÕz
günlük kullanÕm serami÷i, cam úiúe ve bardaklar, aydÕnlatma amaçlÕ cam kandil ve
pencere camlarÕ, sarraf terazileri, bilezikler ve a÷Õrúaklar ele alÕnmaktadÕr. KadÕkalesiAnaia buluntularÕ içinde çok sayÕda farklÕ günlük kullanÕm eúyasÕ bulunmaktadÕr.
Makalede, kazÕ buluntularÕ içindeki kalÕplar ve üretim malzemelerinden yola çÕkÕlarak
daha çok bu merkezdeki üretime iliúkin ipuçlarÕ veren günlük kullanÕm eúyalarÕnÕn
tanÕtÕmÕ amaçlanmÕútÕr. Di÷er taraftan, üretimi henüz kanÕtlanmamÕú olmakla birlikte,
Ortaça÷ Bizans günlük yaúamÕnda önemli paya sahip ve burada söz etmeden
geçemeyece÷imiz bazÕ buluntular da bu çalÕúma kapsamÕnda ele alÕnmaktadÕr.
Anahtar Kelimeler KuúadasÕ, KadÕkalesi, Anaia, Bizans’ta Günlük Yaúam,
Zeuksippus Seramikleri, Bizans CamÕ, KalÕp.
ABSTRACT
Kadikalesi presents so many archeological data which can be datable from
2000 B.C. to middleages, is located on the shore of Davudlar suburb in Kusadasi,
AydÕn. It is considired that the castle was built in the 13th century on a mound. A church
has been unearthed during the excavations. It is probably contemporary with the castle
walls and it is established behind the main entrance of the castle. Besides, the area
*
Yrd. Doç Dr. Adnan Menderes Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Sanat Tarihi Bölümü,
Aytepe Mevkii, 06100 AYDIN, [email protected]
**
Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bizans SanatÕ ProgramÕ, Doktora ö÷rencisi,
[email protected]
Zeynep ÇakmakçÕ- Filiz ønanan
between the south and north walls have been excavated, too. After nine seasons of the
excavations of Kadikalesi, so many objects like numerous unglazed and glazed
byzantine pottery, glass unguanteriums and cups, candles, windowpanes, bracelets,
scales which was made of bone, spindle whorls and metal findings have been found so
important for daily usage. Furthermore, there are some stone moulds for jewellery and
some kiln equipments among these findings which point out pottery and jewellery
production in Anaia.
This study aims to provide information about the production activities in
Anaia/Kadikalesi and introduce some important objects of byzantine daily life.
Keywords: KusadasÕ, Kadikalesi, Anaia, Byzantine Daily life, Zeuxippus
Ware, Byzantine Glass, Mould.
KuúadasÕ KadÕkalesi/Anaia KazÕsÕ, 2001 yÕlÕnda, Prof. Dr. Zeynep
Mercangöz’ün bilimsel danÕúmanlÕ÷Õnda AydÕn Müzesi’nin bir kurtarma kazÕsÕ olarak
baúlamÕú, ilerleyen yÕllarda yine Prof. Dr. Zeynep Mercangöz baúkanlÕ÷Õnda sistematik
kazÕlarla sürdürülmüútür1.
9. sezonunu geride bÕrakan kazÕ çalÕúmalarÕ, kalenin stratejik konumunun
ça÷lar boyunca önemini yitirmedi÷ini do÷rularcasÕna Prehistorik dönemden itibaren
sundu÷u zengin ve úaúÕrtÕcÕ arkeolojik verilerle bilim dünyasÕnÕn dikkatini çekmektedir2.
1
2
Kültür ve Turizm BakanlÕ÷Õ, Ege Üniversitesi, Tübitak ve KuúadasÕ Belediyesi’nin katkÕlarÕyla
sürdürülmekte olan KadÕkalesi kazÕsÕnÕn bu çalÕúmaya konu edilen Bizans Dönemi
buluntularÕnÕn yayÕnlanmasÕna izin veren hocamÕz sayÕn Prof. Dr. Zeynep Mercangöz’e deste÷i
ve makalemize katkÕlarÕ için çok teúekkür ederiz. KadÕkalesi kazÕsÕ, 2009 yÕlÕndan itibaren
108K440 numaralÕ “KuúadasÕ YakÕnÕndaki KadÕkalesi KazÕlarÕ IúÕ÷Õnda Anaia Piskoposluk
Merkezi ve Ça÷daúÕ Ticari Üretim Faaliyetlerinin AraútÕrÕlmasÕ” baúlÕklÕ projeyle de
TÜBøTAK tarafÕndan desteklenmektedir.
KadÕkalesi kazÕ çalÕúmalarÕ ve kazÕ buluntularÕnÕn de÷erlendirilmesine iliúkin yayÕnlar úunlardÕr:
Z. Mercangöz, “KuúadasÕ KadÕkalesi 2001 YÕlÕ ÇalÕúmalarÕ”, 24. KST (27-31 MayÕs 2002 , II.
Cilt, Ankara, 2003, s. 125-138.; Z. Mercangöz, “KuúadasÕ KadÕkalesi KazÕsÕ”, øzmir Kent
Kültürü Dergisi, SayÕ. 5 (ùubat 2002), øzmir Büyükúehir Belediyesi Kültür YayÕnÕ, s. 272-276.;
ø. Türko÷lu, “2001-2002 YÕlÕ KuúadasÕ KadÕkalesi KazÕ ÇalÕúmalarÕ”, Türk Eskiça÷ Bilimleri
Enstitüsü, Haberler, SayÕ 16 (MayÕs 2003), s. 18-20; L. Do÷er, “Anaia-KuúadasÕ KadÕkalesi
KazÕsÕ 2002 YÕlÕ Bizans Dönemi Seramik BuluntularÕn Ön De÷erlendirilmesi”, E.Ü. Sanat
Tarihi Dergisi, XIII/1 (Nisan 2004), øzmir, 2004, s. 1-31; E. Akdeniz, “KuúadasÕ KadÕkalesi
KazÕsÕnda Bulunan Bir Hitit Heykelci÷i”, OLBA IX , Mersin 2004, s. 21-57.; Z. Mercangöz, “4.
YÕlÕnda KuúadasÕ, KadÕkalesi/Anaia KazÕsÕ”, E.Ü. Sanat Tarihi Dergisi, XIV/1 (Nisan 2005),
øzmir, 2005, s. 205-223; L. Do÷er, “KuúadasÕ KadÕkalesi/Anaia KazÕsÕ 2003 YÕlÕ Bizans
Dönemi Seramik BuluntularÕ”, E.Ü. Sanat Tarihi Dergisi, XIV/1 (Nisan 2005), øzmir, 2005, s.
105-133.; E. Akdeniz, “A New Excavation in Western Anatolia: KadÕkalesi (Ancient Anaia) (A
Preliminary Report for Prehistoric-Protohistoric Results 2001-2005)”, OLBA XIII, Mersin,
2006, s. 1-33; Z. Mercangöz, “Kommerkion ve Emporion Olarak Anaia’nÕn De÷iúken Tarihsel
YazgÕsÕ”, I.UluslararasÕ Sevgi Gönül Bizans AraútÕrmalarÕ Sempozyumu, (25-28 Haziran 2007)
52 Sanat Tarihi Dergisi
Ortaça÷ Bizans Günlük YaúamÕ ve Üretim Faaliyetleri AçÕsÕndan KuúadasÕ……
2001 yÕlÕndan beri devam eden kazÕ ve temizlik çalÕúmalarÕ, kalenin do÷usunda
bulunan giriú kapÕsÕnÕn açÕldÕ÷Õ I. sektör ile güneybatÕ sur duvarlarÕ arasÕna serpiútirilmiú
ve kÕsmen ayakta kalan 3, 4, 5 ve 6 numaralÕ burçlarÕnÕn yer aldÕ÷Õ II. ve III. sektörlerde
yo÷unlaúmaktadÕr (Plan.1)3.
Plan.1-KadÕkalesi planÕ ve 2001–2009 yÕllarÕ arasÕnda çalÕúÕlan sektörler.
3
(baskÕda); Z. Mercangöz, “KuúadasÕ KadÕkalesi KazÕsÕ 2006 YÕlÕ ÇalÕúmalarÕ”, 29.KST (28
MayÕs-01 Haziran 2007), 3. Cilt, Ankara, 2008, s. 449-470, H. Üstünda÷, “KuúadasÕ
KadÕkalesi/Anaia KazÕsÕnda Bulunan ønsan øskelet KalÕntÕlarÕ”, 24. Arkeometri SonuçlarÕ
ToplantÕsÕ, Ankara, 2008, s. 203-228, Z. Mercangöz, - L. Do÷er, “KuúadasÕ, KadÕkalesi/Anaia
Bizans SÕrlÕ Seramikleri”, I. ODTÜ Arkeometri ÇalÕútayÕ. Türkiye Arkeolojisi'nde Seramik ve
Arkeometrik ÇalÕúmalar. Prof. Dr. Ufuk Esin AnÕsÕna 7–9 MayÕs 2009, Ankara, 2009, s. 83101.
W. Müller-Wiener, “Mittelaltercihre Befestigungen im südlichen Jonien”, østMitt, H.11,
østanbul, 1961, s. 70, Abb. 15.
53
1976 yÕlÕnda kalenin do÷u kapÕsÕ önünde gerçekleútirilen restorasyon sonrasÕ,
giriú kapÕsÕnÕn ardÕna atÕlan toprak yÕ÷ÕnlarÕ ile yer yer Bizans devúirme malzemesi
kullanÕlarak inúa edilen temel seviyesindeki Türk dönemi yapÕ kalÕntÕlarÕnÕn yarattÕ÷Õ
karmaúa I.Sektör’de; Bizans surlarÕnÕn inúasÕ sÕrasÕnda höyük topra÷ÕnÕn sur
duvarlarÕnda dolgu olarak kullanÕlmasÕ ise II. ve III. Sektör’de, düzgün ve güvenilir bir
stratigrafi takibine olanak tanÕmamÕútÕr. Bununla birlikte son üç yÕlda I.sektörde hem
kazÕlan alanÕn geniúlemesi hem de daha alt kodlara inilmesiyle birlikte, duvar tekni÷iyle
12. yüzyÕl sonu ile 13. yüzyÕla tarihlenen bir kilise ve olasÕlÕkla buna bitiúik mekânlarÕn
kÕsmen ortaya çÕkarÕlmasÕ kalenin Bizans Dönemi tabakalaúmasÕnÕ gözlemlememizi
oldukça kolaylaútÕrmÕútÕr.
KadÕkalesi-Anaia kazÕlarÕnda gün yüzüne çÕkan buluntularÕn büyük bir bölümü
günlük yaúam objeleridir. Bu objelerin bazÕlarÕ taúra üslup ve be÷enisinin çok ötesinde
bir iúçili÷e sahiptir. Özellikle kapalÕ ve açÕk kaplara ait birçok farklÕ tipteki sÕrlÕ ve sÕrsÕz
seramiklerin form ve motif çeúitlili÷i oldukça dikkat çekicidir. Bu seramikler arasÕnda
Bizans dönemine tarihlendirilebilecekler, sayÕca en yo÷un olan gruptur. Bu gruplara
de÷inmeden önce, henüz seramik fÕrÕnÕ bulunmamÕú olmasÕna ra÷men, Anaia’da
özellikle Ortaça÷’da seramik üretimi yapÕldÕ÷ÕnÕ iúaret eden buluntulardan söz etmek
gerekmektedir.
ùek.1-Koniklerin ve üçayaklarÕn kullanÕm biçimleri
Ortaça÷ seramik üretiminde kaplarÕn fÕrÕn içinde istiflenmesine yönelik baúlÕca
üç malzeme olarak üçayaklar, konikler ve çubuklar kullanÕlmaktadÕr (ùek.1) 4.
KadÕkalesi KazÕlarÕnÕn 2001–2008 yÕlÕ sezonlarÕnda bu fÕrÕn malzemelerinden, farklÕ
boyutlarda gruplandÕrÕlabilen toplam 119 adet üçayak, 3 adet konik ve 3 adet çubuk ele
geçmiútir. Üçayaklardan 41 adeti (Res.1), koniklerden 2 adeti tamdÕr (Res.2). Bunun
4
N. Zikos, “Pottery Workshops at Mikro Pisto in Thrace”, Byzantine Glazed Ceramics, The Art
of Sgraffito, (ed. D. Papnikola-BakÕrtzÕ), Athens, 1999, s. 244-245.
yanÕ sÕra yine üretimi iúaret edebilecek az sayÕda sÕr cürufu, ço÷u bezemesi
tamamlanmÕú, astarlanmÕú ancak sÕrlanmadan bÕrakÕlmÕú kap parçalarÕndan oluúan az
sayÕda yarÕ mamul ile yapÕm aúamalarÕ tamamlanmadan hasar görmüú, hatalÕ üretim
sayÕlabilecek çok sayÕda seramik kap parçasÕ da buluntular arasÕnda önemli yer
tutmaktadÕr.
KadÕkalesi buluntularÕ içindeki Bizans dönemi seramiklerine bakÕldÕ÷Õnda en
fazla sayÕda olan grup Zeuksippus Türevi (ailesi) seramiklerdir5 ve bu seramiklerin
buluntular içindeki fÕrÕn malzemeleriyle yakÕn iliúkisi vardÕr (ùek.2-Res.3). ÜçayaklarÕn
birço÷u KadÕkalesi-Anaia Zeuksippus Türevi seramikleri ile boyut bakÕmÕndan
uyumludur. AyrÕca birçok üçaya÷Õn uç kÕsÕmlarÕnda bulunan sÕr da bu seramikler
grubunun sÕrÕyla benzerlik taúÕr. AyrÕca kazÕ buluntularÕ içindeki yarÕ mamul seramik
parçalarÕnÕn hemen hepsi Zeuksippus tipindedir. Nitekim üç adet üçayak, bu gruba ait
kaide parçasÕyla bitiúik bir halde bulunmuútur.
ùek.2-KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu Zeuksippus tipi tabak (Çizim: Filiz øNANAN)
Zeuksippus seramiklerinin farklÕ ve yeni bir grup olarak ilk de÷erlendirilmesi
A. H. S. Megaw tarafÕndan 1968 yÕlÕnda yapÕlmÕútÕr6. 1988 yÕlÕnda ise Megaw, kendi
orijinal çalÕúmasÕnÕ, 20 yÕl içinde yapÕlmÕú olan yeni ve farklÕ yayÕnlarla de÷erlendirerek
tekrar kaleme almÕútÕr. Bu çalÕúmasÕnda Zeuksippus seramiklerinin, kendi
de÷erlendirdi÷i ilk grup dÕúÕnda birçok farklÕ türevlerinin bulundu÷una yer vermiútir.
AyrÕca birçok farklÕ merkezde görülmeye baúlanan bu seramik grubu türevine veya
5
6
KadÕkalesi Anaia kazÕsÕnÕn 9 sezonluk buluntusu içindeki Zeuksippus tipi seramikler, Filiz
ønanan tarafÕndan doktora tezi olarak çalÕúÕlmaktadÕr. Bu çalÕúmayla ilgili detaylÕ bir yayÕn
hazÕrlanmaktadÕr. Anaia’da Zeuksippus serami÷i üretimi için bkz. F.ønanan, “Anaia-KadÕkalesi:
A New Zeuxippus Ware Production Centre”, International Symposium, Trade and Production
Through the Ages, 25-28 October 2008, Konya, Proceedings, baskÕda.
A. H. S. Megaw, “Zeuxippus Ware”, BSA 63, 1968, s. 67–88.
55
taklitlerine ait örnekler, Megaw’Õn 13.yüzyÕl baúÕ olarak belirledi÷i ilk tarihlendirmeyi
de 14.yüzyÕl ortalarÕna kadar geniúletmiútir. Günümüzde araútÕrmacÕlarÕn ço÷u, artÕk
Megaw’in 1968 yÕlÕnda yayÕnladÕ÷Õ, çok kaliteli hamurlu, geliúmiú üsluplu ilk grup ve
benzerlerini Gerçek Zeuksippus, daha sonra farklÕ bölgelerde ele geçen, daha kaba,
yerel taklit örnekler olarak yapÕlmÕú ve daha geç döneme tarihlendirilebilecek olanlarÕ7
Zeuksippus Türevi (ailesi) seramikleri olarak kabul etmektedirler8. Zeuksippus Türevi
kaplar, BatÕ Anadolu ve Akdeniz bölgelerindeki yapÕlan kazÕ yayÕnlarÕ incelendi÷inde,
Anaia, Adrianopolis, Ainos, Ilion, Amorion, Ephesos, Kyaneai, Myra, Sillyon, Priene,
Adramyttion, Seydra, Beúiktepe9, østanbul10, Saraçhane11, Bergama12, KÕnÕk, Aigai,
Magnesia, Daskyleion13, Hierapolis14, øznik15 ve GülpÕnar16 gibi birçok yerleúimde
da÷ÕlÕm göstermektedir. Bu seramiklerin yerel üretim merkezleri hala önemli bir
tartÕúma konusudur.
KadÕkalesi-Anaia Zeuksippus Türevi seramikleri, kaba hamur yapÕlÕ, çok alçak
ve geniú halka kaideli, içe çekik ya da dar, yatay a÷ÕzlÕ17, genel olarak 12.yüzyÕl ortasÕ18
ile 13.yüzyÕla19 tarihlendirilen Ege Tipi seramikleri (ùek.3-Res.4), Champlevé teknikli
küçük ve büyük tabaklar (Res.5-Res.6), 11.yüzyÕlÕn son on yÕlÕ ile 13.yüzyÕl baúÕ arasÕna
7
P. Armstrong, “Zeuxippus Derivative Bowls From Sparta”, Philolakon, Lakonian Studies in
Honour of Hector Catling, Athenes, 1992, s. 1
8
Makalemizde kÕsaca de÷inilen Zeuksippus seramiklerinin sÕnÕflandÕrÕlmasÕ ve terminolojisi
üzerine tartÕúmalar için ayrÕca bkz. S. Y. Waksman-V. François, “Vers une redéfinition
typologique et analytique des céramiques byzantines du type Zeuxippus Ware”, BCH 128-129,
s. 629-724.
9
B. Böhlendorf Arslan, Glasierte byzantinische keramik aus der Türkei, østanbul, 2004, Teil 3,
Katre:4, ayrÕca bkz. B. Böhlendorf, “Die Glasierte Byzantinische Keramik des Beúik-Tepe
(Troas)”, Sonderdruck aus Studia Troica, band 7, 1997, s. 363–444.
10
U. Peschlow, Byzantinische Keramik aus østanbul-Ein Fundkomplex bei der Irenenkirche,
IstMitt 27/28, 1977/78, s. 363–414.
11
J.W. Hayes, Excavations Saraçhane in østanbul, Vol. II, Princeton, 1992.
12
J.M. Spieser, Die Byzantinische Keramik aus de Stadtgrabung von Pergamon, 1996.
13
L. Do÷er,“Manyas-Ergili-Hisartepe’deki (Eski Daskyleion) Bizans Kalesi ve Seramik
BuluntularÕ”, Hayat Erkanal’a Arma÷an Kültürlerin YansÕmasÕ, østanbul, 2006, s. 265–273.
14
C. ùimúek, “III.Dönem Hierapolis Roma HamamÕ KazÕsÕ”, VI.Müze Kurtarma KazÕlarÕ
Semineri, 1996, s. 221-242, C. ùimúek, “IV. Dönem Hierapolis Roma HamamÕ KazÕsÕ”,
VII.Müze Kurtarma KazÕlarÕ Semineri, 1997, s. 1-27.
15
B. Yalman, “øznik Tiyatro KazÕsÕ 1987”, X.KST, C.II, 1988, s. 339–382.
16
F. Yeniúehirlio÷lu, La céramique glaçurée de GülpÕnar in:Déroche-Spieser, 1989, s. 303-315.
17
AyrÕntÕlÕ bilgi için ayrÕca bkz. L. Do÷er, øzmir Arkeoloji Müzesi Örnekleriyle KazÕma Dekorlu
Ege-Bizans Seramikleri, øzmir, 2000.
18
P. Armstrong , “Some Byzantine and Later Settlements in Eastern Phokis”, BSA 84 (1989), s.
45.
19
A.H.S. Megaw, “An Early Thirteenth-Century Aegean Glazed Ware”, In Studies in Memory of
David Talbot Rice, (ed.G.Robertson-G.Henderson), Edinburg, 1975, s. 34-38
tarihlendirilen ince sgrafitto seramikler, boyalÕ-sigrafitto grubuna ait kâse ve tabak
parçalarÕ, kahverengi ve yeúil ya da sadece kahverengi boya dekorlu kap parçalarÕ, slip
boyama seramik parçalarÕ ile sarÕ ve yeúil sÕr akÕtma ile dekore edilmiú, ço÷u küçük
kâselerden oluúan bir grup seramik ile birlikte ele geçmektedir. BunlarÕn dÕúÕnda, bir
kÕsmÕnÕn hamur ve sÕr özellikleri, KadÕkalesi/Anaia üretimi oldu÷u düúünülen
Zeuksippus türevi seramik örnekleriyle benzeúen, kazÕma dekorlu veya sade-tek renk
sÕrlÕ bir grup Bizans serami÷i de mevcuttur. YukarÕda adÕ geçen tüm seramik gruplarÕ
kontekstsiz olarak bir arada çÕkarÕlmaktadÕr ancak di÷er gruplarÕn üretimine iliúkin bir
veri henüz elde edilmemiútir.
Seramiklerden sonra malzeme yo÷unlu÷u bakÕmÕndan ikinci sÕrada yer alan
KadÕkalesi cam buluntularÕ, özellikle günlük kullanÕma yönelik Ortaça÷ Bizans cam
objelerini hakkÕndaki sÕnÕrlÕ bilgilerimize, önemli katkÕlar yapmaktadÕr20. Bizans
camcÕlÕ÷Õ adÕna günümüze kadar yapÕlan kazÕ ve araútÕrmalar, genellikle kutsal
mekânlarda kullanÕlan ve form açÕsÕndan rahatlÕkla tanÕmlanabilen aydÕnlatma amaçlÕ
cam objeler üzerinde yo÷unlaúmÕú, bu örnekler iúlev ve türlerine göre detaylÕ olarak
sÕnÕflandÕrÕlmÕútÕr. Bununla birlikte, Bizans günlük hayatÕnda kullanÕlan cam kap
türlerine iliúkin sÕnÕrlÕ bilgi ve arkeolojik buluntunun varlÕ÷Õ dikkat çekicidir. Özellikle
de pek çok kültürel etkileúim ve de÷iúime sahne olan Ortaça÷ dönemi, Bizans
camcÕlÕ÷ÕnÕn günlük yaúam örnekleri açÕsÕndan soru iúaretleriyle doludur. Bu açÕdan
bakÕldÕ÷Õnda, KadÕkalesi kazÕlarÕ, literatürdeki az bilinen formlarÕn yanÕ sÕra, mevcut
cam tipolojisine eklenebilecek, Ortaça÷’a ait yeni ve alÕúÕlmadÕk formlarÕn
belirlenmesine olanak tanÕmaktadÕr.
KazÕ çalÕúmalarÕ sÕrasÕnda, tÕpkÕ seramikte oldu÷u gibi cam üretimine iliúkin
herhangi bir yapÕ kalÕntÕsÕ ya da atölye tespit edilememiútir. Ancak buluntularÕn sayÕsal
yo÷unlu÷u ve özellikle unguentarium ve bardaklar gibi bazÕ kap türlerinin hemen hemen
her tabaka ve plan karede ele geçmesi, buluntularÕn bir kÕsmÕnÕn yerel bir üretimi iúaret
etti÷ini düúündürmektedir. Öte yandan, cam üretimine iliúkin bugüne kadar ele geçen
somut arkeolojik veriler, ham madde olarak kullanÕlan az sayÕdaki frit parçalarÕ ile cam
kadar seramik imalatÕnÕn da bir parçasÕ olabilecek sÕr cüruflarÕndan öteye geçmez.
Seramik yapÕmÕnda oldu÷u gibi fÕrÕn malzemeleri, hatalÕ üretim ya da yarÕ mamul gibi
üretime iliúkin kabul edilebilir arkeolojik kanÕtlar, kalede en azÕndan belli bir grup
serami÷in yerel üretimine dair soru iúareti yaratmazken, benzer durum cam için geçerli
de÷ildir. Çünkü camÕn geri dönüúebilen bir malzeme olmasÕ, hatalÕ üretim ya da imalat
artÕklarÕnÕn bir úekilde yeniden eritilerek de÷erlendirilmesi, arkeolojik alanlarda cam
üretimine iliúkin ipuçlarÕnÕn kaybolmasÕna neden olabilmektedir.
20
KadÕkalesi KazÕsÕ cam buluntularÕ Zeynep Oral ÇakmakçÕ tarafÕndan doktora tezi kapsamÕnda
daha detaylÕ olarak ele alÕnmÕútÕr. Bilgi için bkz. Z.Oral ÇakmakçÕ, Örnekler IúÕ÷Õnda Bizans
Asia’sÕnda Cam SanatÕ, E.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bizans SanatÕ Anabilim DalÕ,
YayÕnlanmamÕú Doktora tezi, øzmir, 2008.
57
KazÕlar süresince ele geçen cam malzemenin tamamÕna yakÕnÕ serbest üfleme
tekni÷iyle imal edilmiú, bezemeler alet yardÕmÕyla yapÕlmÕútÕr. Süslemede ise lif sarma
ile cam yüzeye aynÕ ya da farklÕ renkte cam aplikasyonu teknikleri yo÷un olarak
uygulanmÕútÕr. KadÕkalesi-Anaia cam buluntularÕnÕ günlük kullanÕm, aydÕnlatma ve süs
amaçlÕ olmak üzere iúlev bakÕmÕndan üç grup altÕnda incelenebilir.
Günlük kullanÕm amaçlÕ cam objeler arasÕnda sayabilece÷imiz unguanteriumlar
ile bardaklar, sayÕca en yo÷un grubu oluúturur. A÷Õz kenarÕna do÷ru bir miktar dÕúa
açÕlan uzun silindirik bir boyun ve kaideye do÷ru hafifçe daralan bir gövdeye sahip
kalÕn cidarlÕ unguanteriumlar, KadÕkalesi cam buluntularÕ içinde karakteristik bir özellik
sergiler (ùek.4). Hemen hemen her sektör ve tabakada bu unguanteriumlara ait gövde ve
kaide parçalarÕ tanÕmlanmÕú olmasÕna ra÷men hiçbiri kesin olarak tarihlenebilecek
homojen tabakalardan gelmemektedir. Bunlar, aynÕ tabakalardan çÕkan 12.-13.yüzyÕl
malzemesi ve kalenin iskân gördü÷ü yüzyÕllar dikkate alÕnarak 12.-13. yüzyÕla
tarihlenmiútir. Kalenin sundu÷u arkeolojik verilerin daha da zenginleúmesiyle birlikte
daha kesin bir tarihleme yapmak mümkün olabilecektir.
ùek.3-KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu Ege Tipi KazÕma Tabak (Çizim: Filiz øNANAN)
Kaideden a÷Õz kenarÕna do÷ru geniúleyerek uzanan koni biçimli bir úekle sahip
bardaklar, üzerlerinde yer alan cam aplike ve lif ba÷lama bezemelerle ayÕrt edilir
(ùek.5). KadÕkalesi dÕúÕnda Metropolis21, Aigai22 ve Yumuktepe23 kazÕlarÕnÕn Ortaça÷
tabakalarÕndan da form, teknik ve renk açÕsÕndan paralel örnekler tespit edilmiútir.
Bununla birlikte KadÕkalesi bardaklarÕnÕn en yakÕn örnekleri 12.-13. yüzyÕl øslam
camlarÕ arasÕnda karúÕmÕza çÕkar24.
ùek.4-KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu bir grup cam unguentariumun çizimi (Çizim: Zeynep
ORAL ÇAKMAKÇI)
21
Y. Tezel, Metropolis KazÕlarÕnda Ele Geçen Cam Eserler, Ege Üniversitesi, Edebiyat
Fakültesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, YayÕnlanmamÕú Lisans Tezi, øzmir, 1994, s. 37–
38, Lev. 20/90–96. Söz konusu çalÕúmada, benzer özelliklere sahip cam bardaklarÕn yerleúimden
oldukça fazla sayÕda ele geçti÷i belirtilmekte ve bunlarÕn yerli üretimler oldu÷u sonucuna
varÕlmaktadÕr. Bu bardaklar için Orta ve Geç Bizans tarihleri önerilmiútir.
22
Aigai buluntularÕ arasÕnda da sayÕca az olmakla birlikte benzer tipte cam bardaklar
tanÕmlanabilmektedir. KadÕkalesi örnekleriyle teknik, renk ve iúçilik açÕsÕndan da paralellik
gösteren bu örneklerinde ça÷daúÕ üretimler gibi Orta ve Geç Bizans Dönemine ait olduklarÕnÕ
düúünmekteyiz.
23
G. Köro÷lu, Yumuktepe Höyü÷ü Ortaça÷ KazÕsÕndan Küçük Buluntular”, VI. Ortaça÷ ve Türk
Dönemi KazÕ SonuçlarÕ ve Sanat Tarihi Sempozyumu, Kayseri, 2002, s. 535, res. 15; G.
Köro÷lu, “Yumuktepe in The Middle Ages”, Mersin Yumuktepe a Resappraisal, Lecce, 2004, s.
129, Pl. VII / 9.
24
R. H. Pinder, “Histoire de la Verrerie en Syrie-Syrian Glass Medieval Period”, Bulletin des
Journées Internationales du Verre, 3 (1964), s. 27/ fig. 8 (yaklaúÕk 1300); P.J. Riis,-V. Poulsen,
“Les Verreries”, HAMA Fouilles Et Recherches 1931–1938, IV2, Les Verreries Et Poteries
Medievales, Copenhague 1957, s. 57/ fig. 157–158.(12.-13.yüzyÕl sonu); D. Whitcomb, “Islamic
Glass From Al-Qadim, Egypt”, JGS 25, New York 1983, s. 102/ fig. 3/p-o (13.-14.yüzyÕl); S.
Carboni, Glass From Islamic Lands, The Al Sabah Collection Kuwait National Museum,
London 2001, s. 187–185/ Kat. no. 47 (12.-13.yüzyÕl).
59
Bizim düúüncemiz KadÕkalesi ve BatÕ Anadolu’nun bazÕ önemli úehirlerinde
örneklerine rastladÕ÷ÕmÕz bu bardaklarÕn olasÕlÕkla øslam etkisinde kalÕnarak Anadolu’da
taklit edildi÷i ya da BizanslÕ ustalarca yeniden yorumlandÕ÷Õ yönündedir. Ortaça÷ deniz
ticareti yanÕ sÕra Anadolu ve Balkanlara göç eden Suriye ve MÕsÕr kökenli ustalar
kanalÕyla da bu tip bardaklarÕn Anadolu’da tanÕnmasÕ da bir baúka varsayÕmdÕr.
AydÕnlatma amaçlÕ cam eserler ise farklÕ formlardaki kulplu kandiller ile
madeni polikandilionlarda kullanÕlan bardak tipi ve çubuklu kandiller yanÕ sÕra pencere
camlarÕndan oluúur. KazÕlar sÕrasÕnda, kandillerin büyük bir bölümü kale içindeki
I.sektör açmalarÕndan ele geçmiútir. Bunlar olasÕlÕkla kilisenin ve kilise etrafÕna
bitiútirilmiú yapÕlarÕn aydÕnlatÕlmasÕnda kullanÕlmÕú olmalÕdÕr. Cam buluntular arasÕnda
yo÷unluk olarak dördüncü sÕrada karúÕmÕza çÕkan pencere camlarÕ ise yuvarlak delikli
pencere úebekelerinde kullanÕlmak üzere tasarlanmÕú, yuvarlak formlu ve katlÕ
kenarlÕdÕr25 (Res.7).
Süs amaçlÕ cam objeler arasÕnda saydÕ÷ÕmÕz bilezikler ise bezmeli ve
bezemesiz olarak iki grupta karúÕmÕz çÕkar. Bezemesiz bilezikler ço÷unlukla yuvarlak
kesitli, az sayÕda yarÕ yuvarlak ve dikdörtgen kesitlidir. Bezemeli örnekler, opak siyah
renkli cam çubuk üzerine yeúil, kÕrmÕzÕ ve sarÕmsÕ beyaz renkli cam ipileriyle
oluúturulan çok renkli uygulamalardÕr26. Bu renkli cam çubuklar ço÷u örnekte bilezik
halkasÕ üzerine sarÕlarak, kendi etrafÕnda döndürülmüú ya da paralel bir ya da iki sÕra
halinde bilezi÷in ön yüzünü kuúatmÕútÕr. Benzer üretimleri, Bizans yerleúimlerinin 11–
13.yüzyÕl Ortaça÷ tabakalarÕnda gözlemlemek mümkündür27.
25
AlçÕ ya da taú pencere úebekeleri içine yerleútirilen bu tip pencere camlarÕnÕn Ortaça÷da yaygÕn
olarak kullanÕldÕ÷Õ mevcut örneklerden anlaúÕlmaktadÕr. Benzer buluntular ve tarihlendirme için
bkz. M.A.V. Gill, Amorium Reports, Finds: I The Glass (1987-1997), BAR IntSer 1070,
England 2006, s. 112/ fig. 1/32 597–611, fig. 2/43 827–839, 841–842 (M.S. 850–950); G.R.D.
Weinberg, Corinth XII, The Minor Objects, Princeton 1952, s. 144, Pl. 73/1061–1065
(11.yüzyÕl–12.yüzyÕl ortasÕ); B.Y. Olcay, Antalya’nÕn Demre (Kale) ølçesindeki Aziz Nikolaos
Kilisesi KazÕsÕ 1989–1995 YÕllarÕ Cam BuluntularÕ, Hacettepe Üniversitesi YayÕnlanmamÕú
Doktora Tezi, Ankara 1997, Lev. XVII/165–177, Lev. XXVIII/ 178–184, Lev. XXIX/ 185–192
(11–13.yüzyÕl).
26
KadÕkalesi cam bilezik buluntularÕyla ilgili detaylÕ bir çalÕúma Dr. Zeynep ÇakmakçÕ tarafÕndan
sürdürülmektedir. Dokuz yÕllÕk bir çalÕúma sonucunda oldukça fazla sayÕ ve türde bilezik
buluntu ele geçmiú, tüm bu buluntular, kesit ve bezeme iliúkisi açÕsÕndan kendi aralarÕnda alt
gruplarda incelenmiú ve de÷erlendirilmiútir. Söz konusu bilezikler, ayrÕ bir yayÕnla bilim
dünyasÕna sunulaca÷Õ için bu bildiride onlardan sÕnÕrlÕ bilgilerle söz edilmektedir.
27
Benzer tipte bileziklerin sÕrasÕyla Sardes, Amorium, Yumuktepe ve Korinth ve Balkan örnekleri
için bkz. A. V. Saldern, “Glass from Sardis”, AJA 66 (1962), s. 12, no. 21, pl. 7/ 20; A.V.
Saldern, Ancient and Byzantine Glass from Sardis, London, 1980, s. 99, no. 738; 99, no. 750,
pl.18/ 750; Bu bilezikler Amorium buluntularÕ içinde Tip 1b olarak sÕnÕflanmÕútÕr: C. S.
Lightfoot, “Amorium Excavations 1993: The Sixth Preliminary Report”, AnSt 44 (1994): 105–
26 içinde M. A. Gill, “Glass and Small Finds”, s. 125, fig. 3.3; M.A. Gill, a.g.e., (1987–1993
buluntularÕ için) 108, fig. 1/23 (449, 452, 454, 458, 465); (1993–1997 buluntularÕ için) 230,
fig.2/31 (592–94, 597–99, 601–03); G. Köro÷lu, “Yumuktepe Höyü÷ü’nden Bizans Dönemi
KadÕkalesi kazÕlarÕ bu önemli seramik ve cam buluntular yanÕ sÕra madeni
ojelerle de bulundu÷u alanÕn kültürel zenginli÷ini gözler önüne serer. Bu ba÷lamda
özellikle madeni kemer tokalarÕ günlük yaúamÕn vazgeçilmez objeleri olarak belirir.
Temizlenerek konservasyonu yapÕlan kemer tokalarÕ, az sayÕda olmalarÕna ra÷men
bezemeci bir üslubun ürünleridir. Kemer tokasÕna ek olarak bugün AydÕn Müzesi
koleksiyonu içinde yer olan kazÕ buluntusu anahtar ise usta ellerin ürünüdür (Res.8). Bu
minyatür anahtar, iki ucu yÕlan ya da ejder baúÕ olarak tanÕmlanabilecek bir halkaya
geçirilmiútir. Benzer anahtarlar, M.S. 4.-5. yüzyÕldan itibaren görülmekle birlikte form
ve bezeme açÕsÕndan paralel örnekler yaygÕn olarak Orta Bizans dönemine
tarihlenmektedir28.
Bunlara ek olarak her ikisi de kÕsmen kÕrÕk ve noksan ele geçmiú taú kuyumcu
kalÕplarÕ ise KadÕkalesi’de yaúamlarÕnÕ sürdürmüú BizanslÕ kuyumcularÕn üretimdeki
becerilerini gözler önüne serer (Res.9). Bizans sanatÕ içinde ender rastlanan bu kalÕplar
en az iki ba÷ÕmsÕz levhadan oluúur. Her iki parçasÕ da mevcut benzer kuyumcu kalÕplarÕ
için 12.-13.yüzyÕl önerilmektedir29. Bununla birlikte kazÕda ele geçen örneklerden
büyük olanÕ tek parça olmasÕna ra÷men alt ve üst yüzünde oyulmuú farklÕ kalÕplar
dolayÕsÕyla ya üçlü bir kalÕbÕn orta parçasÕ olmalÕ ya da kendisi gibi çift yönlü kullanÕlan
ikinci bir kalÕba sahip iki ba÷ÕmsÕz levhadan oluúmalÕdÕr30.
Küçük bir miktar altÕn tartmak için tasarlanmÕú oldu÷u düúünülen kemikten
yapÕlmÕú sarraf terazileri de Ortaça÷’da yaygÕn olarak kullanÕlan bir ölçü aletidir. øki
parçadan oluúan ve ortasÕndan geçen demir mille hareket kazandÕrÕlan bu ticari objeler,
KadÕkalesi kazÕlarÕnda bir parçasÕ eksik ya da her ikisi de sa÷lam halde hemen hemen
her kazÕ sezonunda ele geçmektedir (Res.10). Bu teraziler yanÕnda kazÕ buluntularÕ
Cam Bilezikleri”, Ortaça÷’da Anadolu, ed., N. ùaman Do÷an (Ankara, 2002), s. 368, lev.
III.48–56.; G.R.D. Weinberg, Ay. es., s. 264, pl. 112/ 2144–47; B. D. Borisov, Djadovo,
Bulgarian, Dutch, Japanese Expedition, Vol. I, Medieval Settlement and Necropolis (11th–12th
Century) (Tokai, 1989), s. 293. Bu örnekler için bkz. s. 296, fig. 352.
28
Korinth kazÕlarÕnda M.s. 10–11.yüzyÕla tarihlenen çok sayÕda anahtar ele geçmiútir. BunlarÕn
bir yüzük gibi parma÷a takÕlarak kullanÕlmak için tasarlanmadÕ÷Õ yalnÕzca anahtar iúlevi
gördü÷ü ifade edilmektedir. Örnekler için bkz. G.R.D. Weinberg, a.g.e, s. 137-140, Pl. 70/ 976–
997. østanbul Arkeoloji Muzesi koleksiyonunda da 10.-12.yüzyÕla tarihlenen benzer bir bronz
anahtar yer alÕr. M.A. Eser, “Anahtar”, “Kalanlar”, 12. ve 13. YüzyÕllarda Türkiye’de Bizans/
“Remnants” 12th and 13th Centuries Byzantine Objects in Turkey, østanbul 2007, s.187.
29
Kiev’de ele geçen Çift parçalÕ bu kalÕplardan ilki küpe, di÷eri pendant yapÕmÕ için
kullanÕlmÕútÕr. Örnekler için bkz. The Glory of Byzantium: Art and Culture of the Middle
Byzantine Era A.D. 843–1261 (ed. H.C.Evans-W.D. Wixom), NY 1997, s. 315–317, Kat. no.
215-216.; Z. Mercangöz, “Kuyumcu KalÕbÕ”, “Kalanlar”, 12. ve 13. YüzyÕllarda Türkiye’de
Bizans/ “Remnants” 12th and 13th Centuries Byzantine Objects in Turkey, østanbul 2007, s.
257-258. Korinth kazÕlarÕnda da 11-12. yüzyÕla tarihlenen taú kuyumcu kalÕbÕ bulunmuútur.
Bkz. Weinberg, Ay. es., s. 309, pl. 126/ 2663.
30
Arduvaz taúÕndan yapÕldÕ÷Õ anlaúÕlan bu kalÕp hakkÕndaki detaylÕ bilgi ve resim için bkz. Z.
Mercangöz, Ay. es., (2005) s. 210, çiz. 3, res. 10.
61
arasÕnda, kemik üzerine derin oyma tekni÷iyle iúlenmiú, aslan figürlü ve zengin bitkisel
kompozisyonlu, olasÕlÕkla küçük boyutlu kutulara ait kaplama parçasÕ31 (ùek.6) ile
fildiúinden yapÕlmÕú ve ucu hayvan figürüyle sonlanan bÕçak sapÕ32, (ùek.7-Res.11)
Ortaça÷ günlük yaúamÕnda her tür malzemenin büyük bir ustalÕkla de÷erlendirildi÷ini ve
nispeten lüks objeler olarak BizanslÕlarÕn be÷enisine sunuldu÷u gösterir.
ùek.5-KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu iki cam barda÷Õn çizimi
(Çizim: Zeynep ORAL ÇAKMAKÇI)
ùek.6-KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu kemik kaplama parçalarÕ çizimi (Çizim: Filiz
øNANAN)
31
Bu kaplama parçasÕ hakkÕnda detaylÕ bilgi ve foto÷raf için bkz. Z. Mercangöz, “Kutu Kaplama
ParçasÕ”, “Plaque for Facing A Casket”, 12. ve 13. YüzyÕllarda Türkiye’de Bizans/ “Remnants”
12th and 13th Centuries Byzantine Objects in Turkey, østanbul, 2007, s. 67–68.
32
Bu bÕçak sapÕ hakkÕnda detaylÕ bilgi ve foto÷raf için bkz. Z. Mercangöz, “AyÕ Figürlü BÕçak
SapÕ”, “Knife Hilt With Bear”, 12. ve 13. YüzyÕllarda Türkiye’de Bizans/ “Remnants” 12th and
13th Centuries Byzantine Objects in Turkey, østanbu,l 2007, s. 74.
ùek.7-KadÕkalesi
KazÕsÕ
buluntusu kemik bÕçak sapÕ
çizimi (Çizim: Zeynep
ORAL ÇAKMAKÇI)
ùek.8-KadÕkalesi
KazÕsÕ
buluntusu bir grup a÷Õrúa÷Õn
çizimi (Çizim: Zeynep
ORAL ÇAKMAKÇI)
KadÕkalesi buluntularÕ arasÕnda ayrÕca kemik veya taútan yapÕlmÕú, farklÕ
boyutlarda küresel veya konik formda a÷Õrúaklar da ele geçmiútir. FarklÕ amaçlar için
üretildi÷i varsayÕlmakla birlikte bunlarÕn baúlÕca dokumacÕlÕkla iliúkisi oldu÷u
düúünülmektedir (ùek.8-Res.12).
KadÕkalesi’nin Ortaça÷ günlük yaúantÕsÕna dair henüz ayrÕntÕlÕ bir çalÕúma
yapÕlmamÕútÕr. Geçen dokuz kazÕ sezonu boyunca, seramik fÕrÕnÕ ya da baúka bir iúlik
gün yüzüne çÕkarÕlmamÕú olmakla birlikte, buluntular üretime iliúkin ipuçlarÕ olmayÕ
sürdürmektedir. Nitekim seramik fÕrÕnlamada kullanÕlan malzemeler ile yarÕ mamul ve
hatalÕ üretim seramik parçalarÕ, KadÕkalesi’ndeki meslekler içinde çömlekçili÷in önemli
bir yer tuttu÷unu düúündürmektedir. Bunun yanÕ sÕra seramik kadar organize ve tam
teúekküllü bir atölye gerektirmeyen cam ve maden objelerin yerel üretimi de sayÕca çok
ve birbirini tekrarlayan buluntular göz önüne alÕndÕ÷Õnda beklentimiz dâhilindedir.
AyrÕca sarraf terazileri ve kuyumcu kalÕplarÕ sarraflÕk; a÷Õrúaklar ise dokumacÕlÕ÷Õn
KadÕkalesi ortaça÷ yaúantÕsÕnda varlÕ÷ÕnÕn göstergeleri olarak sayÕlabilir. Di÷er taraftan
kazÕ çalÕúmalarÕnÕn henüz sÕnÕrlÕ bir alanda gerçekleúti÷i de unutulmamalÕdÕr. Arkeolojik
verilerin zenginleúmesiyle aynÕ zamanda bir liman kalesi olan KadÕkalesi’nde Ortaça÷
günlük yaúamÕn vazgeçilmez objelerinin üretimi, üretilen malÕn ihracÕ, yerel ya da ithal
mallar hakkÕnda henüz yanÕt bekleyen pek çok sorunun aydÕnlÕ÷a kavuúaca÷Õ
düúünülmektedir.
63
KISALTMALAR***
AJA
American Journal Of Archaeology
AnSt
Anatolian Studies
BARIntSer
British Archaeological Reports. International Series
BSA
The Annual of the British School at Athens
JGS
Journal Of Glass Studies
IstMitt
Istanbuler Mitteilungen
KST
KazÕ SonuçlarÕ ToplantÕsÕ
OLBA Olba. Mersin Üniversitesi Kilikia Arkeolojisini AraútÕrma Merkezi
YayÕnlarÕ
BøBLøYOGRAFYA
P. ARMSTRONG, “Some Byzantine and Later Settlements in Eastern Phokis”,
BSA 84 (1989), s. 1-47.
P. ARMSTRONG , “Zeuxippus Derivative Bowls From Sparta”, Philolakon,
Lakonian Studies in Honour of Hector Catling, Athenes 1992, s. 1–9.
B. D. BORISOV, Djadovo, Bulgarian, Dutch, Japanese Expedition, Vol. I,
Medieval Settlement and Necropolis (11th–12th Century), Tokai, 1989.
B. BÖHLENDORF, “Die Glasierte Byzantinische Keramik des Beúik-Tepe
(Troas)”, Sonderdruck aus Studia Troica, band 7, 1997, s. 363–435.
B.BÖHLENDORF ARSLAN, Glasierte byzantinische keramik aus der Türkei,
øst.2004
B. BÖHLENDORF, “Die Glasierte Byzantinische Keramik des Beúik-Tepe
(Troas)”, Sonderdruck aus Studia Troica, Band 7 (1997) ,s. 363–444.
S. CARBONI, Glass From Islamic Lands, The Al-Sabah Collection Kuwait
National Museum, London 2001.
L. DOöER, “KuúadasÕ KadÕkalesi/Anaia KazÕsÕ 2003 YÕlÕ Bizans Dönemi
Seramik BuluntularÕ”, E.Ü. Sanat Tarihi Dergisi, XIV/1 (Nisan 2005), øzmir 2005,
s.105–133.
L. DOöER, “Manyas-Ergili-Hisartepe’deki (Eski Daskyleion) Bizans Kalesi
ve Seramik BuluntularÕ”, Hayat Erkanal’a Arma÷an Kültürlerin YansÕmasÕ, øst.2006, s.
265–273.
***
Makale içinde konu edilen süreli yayÕn ya da serilere iliúkin kÕsaltmalar, Alman Arkeoloji
Enstitüsü’nün bu yayÕnlara iliúkin aúa÷Õdaki web adresinde yer alan kÕsaltmalar listesine göre
düzenlenmiútir. http://www.dainst.org/medien/de/richtlinien_abzukuerzen.html
M.A. ESER, “Anahtar”, “Kalanlar”, 12. ve 13. YüzyÕllarda Türkiye’de Bizans/
“Remnants” 12th and 13th Centuries Byzantine Objects in Turkey, østanbul 2007, s.187.
J.W. HAYES, Excavations Saraçhane in østanbul, Vol. II, Princeton 1992.
M.A.V. GILL, Amorium Reports, Finds: I The Glass (1987-1997), BAR IntSer
1070, England 2002.
G. KÖROöLU, “Yumuktepe Höyü÷ü’nden Bizans Dönemi Cam Bilezikleri”,
Ortaça÷’da Anadolu, (ed., N. ùaman Do÷an), Ankara, 2002, s. 355-372
G. KÖROöLU, “Yumuktepe in The Middle Ages”, Mersin Yumuktepe a
Resappraisal, Lecce, 2004, s. 103–132
A.H.S. MEGAW, “Zeuxippus Ware”, Annual of the British School at Athens
(BSA) 63, 1968, s. 67–88.
A.H.S. MEGAW, “An Early Thirteenth-Century Aegean Glazed Ware”, In
Studies in Memory of David Talbot Rice, (ed.G.Robertson-G.Henderson), Edinburg,
1975, s. 34-38.
Z. MERCANGÖZ, 4. YÕlÕnda KuúadasÕ, KadÕkalesi/Anaia KazÕsÕ, E.Ü. Sanat
Tarihi Dergisi, XIV/1 (Nisan 2005), øzmir 2005, s. 205–223.
Z. MERCANGÖZ, “Kutu Kaplama ParçasÕ”, “Plaque for Facing A Casket”,
12. ve 13. YüzyÕllarda Türkiye’de Bizans/ “Remnants” 12th and 13th Centuries
Byzantine Objects in Turkey, østanbul, 2007, s. 67–68.
Z. MERCANGÖZ, “AyÕ Figürlü BÕçak SapÕ”, “Knife Hilt With Bear”, 12. ve
13. YüzyÕllarda Türkiye’de Bizans/ “Remnants” 12th and 13th Centuries Byzantine
Objects in Turkey, østanbu,l 2007, s. 74.
Z. MERCANGÖZ, “Kuyumcu KalÕbÕ”, “Kalanlar”, 12. ve 13. YüzyÕllarda
Türkiye’de Bizans/ “Remnants” 12th and 13th Centuries Byzantine Objects in Turkey,
østanbul 2007, s. 257–258.
Z. MERCANGÖZ, “KuúadasÕ KadÕkalesi KazÕsÕ 2006 YÕlÕ ÇalÕúmalarÕ”, 29.
KST (28 MayÕs–01 Haziran 2007), 3.Cilt, Ankara 2008, s. 449–470.
Z. MERCANGÖZ – L. DOöER, “KuúadasÕ, KadÕkalesi/Anaia Bizans SÕrlÕ
Seramikleri”, I.ODTÜ Arkeometri ÇalÕútayÕ, Türkiye Arkeolojisi’nde Seramik ve
Arkeometrik ÇalÕúmalar, Prof. Dr. Ufuk Esin AnÕsÕna, 7-9 MayÕs 2009, Ankara, 2009, s.
83-101.
B.Y. OLCAY, Antalya’nÕn Demre (Kale) ølçesindeki Aziz Nikolaos Kilisesi
KazÕsÕ 1989–1995 YÕllarÕ Cam BuluntularÕ, Hacettepe Üniversitesi YayÕnlanmamÕú
Doktora Tezi, Ankara 1997.
Z. ORAL ÇAKMAKÇI, Örnekler IúÕ÷Õnda Bizans Asia’sÕnda Cam SanatÕ,
E.Ü.Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bizans SanatÕ Anabilim DalÕ, YayÕnlanmamÕú Doktora
Tezi, øzmir, 2008.
65
E. OLDENBURG, “Les Objets en Faience, Terre-Cuite, Os et Nacre”, Hama
Fouilles Et Recherches 1931–1938 IV3, Les Petits Objets Médiévaux Sauf Les Verreries
Et Poteries, Copenhague 1969.
U. PESCHLOW, “Byzantinische Keramik aus østanbul-Ein Fundkomplex bei
der Irenenkirche”, IstMitt 27/28, 1977/78, s. 363–414.
R.H. PINDER, “Histoire de la Verrerie en Syrie-Syrian Glass Medieval
Period”, Bulletin des Journées Internationales du Verre, 3 (1964), s. 24–29.
P.J. RIIS - V. POULSEN, “Les Verreries”, HAMA Fouilles Et Recherches
1931–1938, IV2, Les Verreries Et Poteries Medievales, Copenhague 1957, s. 30–116.
A.V. SALDERN, “Glass From Sardis”, AJA 66 (1962), s. 5–12.
A.V. SALDERN, Ancient and Byzantine Glass from Sardis, London 1980
J.M SPIESER, Die Byzantinische Keramik aus de Stadtgrabung von
Pergamon, 1996.
C. ùøMùEK, “III. Dönem Hierapolis Roma HamamÕ KazÕsÕ”, VI. Müze
Kurtarma KazÕlarÕ Semineri, 1996, s. 221–242.
C. ùøMùEK, “IV. Dönem Hierapolis Roma HamamÕ KazÕsÕ”, VII. Müze
Kurtarma KazÕlarÕ Semineri, 1997, s. 1–27.
Y. TEZEL, Metropolis KazÕlarÕnda Ele Geçen Cam Eserler, Ege Üniversitesi,
Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü, YayÕnlanmamÕú Lisans Tezi,
øzmir, 1994
G.R. D. WEINBERG, Corinth XII, The Minor Objects, Princeton 1952
S. Y. WAKSMAN-V. FRANÇOIS, “Vers une redéfinition typologique et
analytique des céramiques byzantines du type Zeuxippus Ware”, BCH 128-129, s. 629724.
D. WHITCOMB, “Islamic Glass From Al-Qadim, Egypt”, JGS 25, New York
1983, s.101–108.
F. YENøùEHøRLøOöLU, La céramique glaçurée de GülpÕnar in:DérocheSpieser, 1989, s. 303-315.
B. YALMAN, “øznik Tiyatro KazÕsÕ 1987”, X.KST, C.II, 1988, s. 339–382.
N. ZIKOS, “Pottery Workshops at Mikro Pisto in Thrace”, Byzantine Glazed
Ceramics, The Art of Sgraffito, (ed. D. Papnikola-BakÕrtzÕ), Athens, 1999, s. 243-248.
Res.1- KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu bir grup üçayak
Res.2- KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu konikler ve farklÕ boyuttaki üçayaklar
67
Res.3-KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu Zeuksippus Tipi tabak
Res.4- KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu Ege Tipi kazÕma tabak
Res.5- KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu champlevé teknikli küçük tabak
Res.6- KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu champlevé teknikli küçük tabak
69
Res.7-KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu pencere camlarÕndan örnekler
Res.8-KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu madeni anahtar (Çizim: Z. ORAL ÇAKMAKÇI)
Res.9-KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu taú kuyumcu kalÕbÕ
Res.10- KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu sarraf terazilerinden örnekler (Çizim: Z. ORAL
ÇAKMAKÇI)
71
Res.11- KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu kemik bÕçak sapÕ
Res.12- KadÕkalesi KazÕsÕ buluntusu bir grup a÷Õrúak

Ortaçağ Bizans Günlük Yaşamı ve Üretim Faaliyetleri Açısından

Transkript

Benzer belgeler

İstanbul`da Günlük Yaşam_pdf

2001 Istanbul Su Ikmal Sistemi

Okyanus`un Genç Kalemleri SANAT Yukarıdaki resim Salvador Dali

PDF

Sanat Mektubu : Paul Klee - Sihirli Bahce Montessori Okulu

havası temiz Narcity