YAPILARIN KORUNMASINDA ANALİZ TEKNİK ve TEKNOLOJİLERİ

Dr. Olcay Aydemir
YAPILARIN KORUNMASINDA ANALİZ TEKNİK ve TEKNOLOJİLERİ,
DİAGNOSTİK ve STRATİGRAFİK İNCELEMELER
Analysis of the Cultural Heritages at Restoration, the Importance of
Diagnostic Research and Stratigraphic Research
Dr. Olcay Aydemir | Y. Mimar, İstanbul Vakıflar 1. Bölge Müdürlüğü
restorasy n
141
Vakıf Restorasyon Yıllığı | Yıl: 2014 | Sayı: 8 | Yapıların Korunmasında Analiz Teknik ve Teknolojileri, Diagnostik ve Stratigrafik İncelemeler
K
oruma sürecinde proje çalışmaları yapılırken, özellikle doğru restorasyon kararlarının alınabilmesi için
yapının analizi çok önemlidir. Koruma sürecindeki en önemli doküman, en önemli veri kaynağı yapının
kendisidir. Bir başka deyişle yapının çok iyi okunması, irdelenmesi gerekmektedir. Koruma çalışmaları çoğaldıkça ve teknoloji geliştikçe araçlar ve teknolojiler değişmekte, analiz sürecinde belki de çok basit görünen ama
çok anlamlı verilerin, ilk araştırmaların ne denli önemli olduğu da anlaşılmaktadır. Koruma sürecinde, uygulama safhasına gelindiğinde aslında hiçbir uygulamanın, imalatın boşuna yapılmadığı ortaya çıkmaktadır. Bu,
geçmişte nasılsa, günümüzde de aynıdır. Yapının nasıl yapıldığının, neyin amaçlandığının yanında, günümüze
gelene kadar bozulmaların nedeni, miktarı ve nasıl ortaya çıktığının da analiz edilmesi gerekmektedir.
Günümüz teknolojisi, koşulları bunu en iyi şekilde yansıtmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Koruma, analiz, diagnostik, statografik, incelemeler.
W
hile realizing projects in process of conservation, especially the analysis of the building has great significance for making right restoration work decisions. The most important document and data source in
conservation process, is the building itself. In other words, the building that is worked on needs to be researched
and examined carefully. Dependig on the increase of the number of conservation works and the development of
technology, those research methods also develop and the importance of first research studies and simple yet meaningful clues of the building is appreciated. As the conservation work begins, the aims of all previously made
researches are recognized. Analysis on the reasons, quantity and the formation process of the deteriorations
need to be analysed in addition to the analysis of the construction methods and the goals of them. The current
technological opportunities are quite sufficient for above mentioned studies.
Key Words : Conservation, diagnostic, Analysis, Stratographic observations
Koruma Çalışmalarına başlarken
Analiz Yapılması
Koruma çalışmaları yapılırken özellikle proje aşamasında arka plan çok ihmal edilmektedir. Günümüz uygulamalarının en önemli sorunu yapı ile ilgili bilgilere ne
yazık ki uygulamaya başlamadan ulaşmanın mümkün
olamamasıdır. Oysa bakmasını bilirsek inanılmaz veriler
elde edilebilmektedir. Bu bağlamda “Yapıya iyi bakmak
ne demektir?” sorusu aslında tam da bu aşamanın (proje
aşamasının) en önemli sorusudur. Bu soruların cevapları, yani iyi bakılmış yapıdan elde edilen veriler özellikle
analitik rölöve ve restitüsyon çalışmalarının en önemli girdileridir. Bu da bizim restorasyon kararlarımızın oluşmasındaki en önemli verilerdir. Sağlıklı restorasyon projeleri
de doğru, hassas restitüsyon ve analitik rölöve verilerine
dayanmalıdır.
Eski ederlerin korunması sürecini;
1 Analiz ve projelendirme
2 Restorasyon (uygulama)
142
restorasy n
3 Bakım ve onarımın sürdürülmesi gibi, üç safhaya ayırabiliriz. Bugün en çok konsantre olunan safhanın ikinci
safha olduğu açıktır. Günümüzde restorasyon çalışmaları geçmişe nazaran çok daha fazla sayıda ve yoğun
yapılmaktadır. Bu durum koruma alanında günümüz
teknolojileri sayesinde çok fazla bilgi sahibi olmamıza
olanak sağlamaktadır.
“Neden yapı ile ilgili en fazla bilgiye yapıya dokunmaya
başladıktan sonra, yani uygulama aşamasında ulaşırız?”
sorusunun cevabı çok basittir. Yapıya en iyi ulaşabilme
koşulları ancak, yapının belgeleme çalışmaları, yani projeleri hazırlanıp, ilgili Koruma Kurullarınca onaylanarak,
restorasyon çalışmaları başladıktan sonra oluşmaktadır.
Peki öyleyse çok güçlü verilere ve restorasyon kararlarına yapı onarılmaya başlamadan ulaşmak mümkün müdür
sorusu aslında son zamanların en çok tartışılan konularından biridir. Bu, kimi zaman iyi verilere dayanmayan
restorasyon projeleri, bilimsel hazırlanmamış rölöve ve
restitüsyon çalışmaları gibi koruma gündeminde çoğu kez
tartışılmaktadır.
Dr. Olcay Aydemir
Fotoğraf 1. Restorasyon Çalışmalarının aşamalarını gösteren şema. (Dr. Nimet Özgönül ders notları)
Koruma Çalışmalarına başlarken, bizi yapının korunması için yapılacak uygulamalara götüren ilk süreç yapının
belgelenmesi sürecidir. Ve bu süreçte yapılması gereken
çalışmalar;
1. BELGELEME ÇALIŞMALARI
1.1. Rölöve Çalışmaları
1.2 Analiz Çalışmaları
 Yapı Malzemeleri ve Yapım Tekniklerinin Analizi
 Yapısal Sistemin Analizinin Yapılması
 Malzeme Bozulmalarının & Yapısal Deformasyonların
Analizi
 Tipolojik Çalışmalar
 Dönem izleri ve Değişmişlik Durumunun Analizi
1.3. Analitik Rölöve Çalışmaları
2. Restitüsyon Çalışmaları
Yapının ve yakın çevresinin tarihçesine ilişkin
araştırmalar
Dönem Yapılarının Karşılaştırmalı Analizi
Restitüsyon Projelerinin Hazırlanması1, gibi önemli
bir sürecin aşamaları olarak özetlenebilir. İşte tam da burada; yapının kendisinin, yakın çevresinin değer, problem
ve potansiyellerine ilişkin değerlendirmelerin, restorasyon
kararlarının; temel koruma ilkelerinin belirlenmesi, yapının
kendisine yönelik kararların, çevre düzenlemesine ilişkin
önerilerin, onarım öncesi yapılacak araştırmalarla ne kadar
bağlantılı olduğu görülmektedir. Bu bağlamda, yapının fiziksel müdahale gruplarına ilişkin kararlar; fiziksel problemlere
ilişkin müdahaleler, değişmişliklere ilişkin müdahaleler, varsa yeni kullanıma ilişkin müdahalelerin yukarıda altı çizilen
analiz sürecine bağlı olduğu açıkça görülmektedir. Belki burada, ileriki çalışmalara konu olacak başka bir konunun da
kısaca altını çizmek gerekir ki; bu da tüm bu sürecin yönetimini sağlayacak, projenin uygulanması ve yapının işletim modeline ilişkin önerilerdir. Bugün dünyada proje yönetimi denen işletim ayağının restorasyon çalışmalarında çok önemli
bir kontrol mekanizması olduğu görülmektedir.
Restorasyon Çalışmalarında Günümüzde
Kullanılan Analiz Çalışmaları
Analiz Çalışmaları; yapı malzemeleri ve yapım tekniklerinin analizi, yapısal sistemin analizinin yapılması, malzeme bozulmalarının & yapısal deformasyonların analizi, tipolojik çalışmalar, dönem izleri ve değişmişlik durumunun
analizi ve bunların sonuçlarının yer aldığı Analitik rölöve
çalışmalarından oluşmaktadır.
Bunun için yapılması beklenen en önemli adımın yapıya güvenli ve sağlıklı ulaşmayı sağlayacak iskelenin kurulması ve yapının kullanımından arındırılması yahut yukarıda bahsedilen işletim modelinin (her iş için gerekli olan
“Proje Yönetimi” organizasyonunun) devreye sokularak
analiz periyodunda gerekli olan basit ama güvenli iskele
veya ekipmanın sağlanması, kısa süreli kullanım olanağının sağlanmasıdır (Fotoğraf 2,3,4,5).
1 2008 yılı Vakıflar Genel Müdürlüğü, “Kaliteli Restorasyon Eğitimi “ ders notları
restorasy n
143
Vakıf Restorasyon Yıllığı | Yıl: 2014 | Sayı: 8 | Yapıların Korunmasında Analiz Teknik ve Teknolojileri, Diagnostik ve Stratigrafik İncelemeler
Fotoğraf 2-3-4. Kısa süreli çalışmalar için iskele ve merdiven. Fotoğraf 1. Restorasyon Çalışmalarının aşamalarını gösteren şema. (Dr. Nimet Özgönül ders notları)
Fotoğraf 5. Uygulama boyunca kullanılan iş iskelesi örneği (Şeyh Süleyman
Mescidi)
Fotoğraf 6-7. Yapı ve çevresinin jeoradar ile incelenmesi.
Fotoğraf 8-9-10-11-12-13. Yapı malzemesinin ve yapısal deformasyonların izlenmesi.
Fotoğraf 14-15-16-17 Yapılan endoskopik incelemeler.
İkinci adım, yapı malzemeleri, yapı sistemi, bozulma
analizi için gerekli ekipmanların temini veya ilgili çalışmaları yapan kurum veya kuruluşlardan temin edilmesidir. Günümüzde en yaygın kullanılan yöntemlerden biri,
sit alanlarında ve tarihi yapı çevresinde alanda kazı yapılamaksızın, yapı ve çevresinin görünmeyen kısımlarının
araştırılabilmesinin sağlandığı jeoradar ile araştırmaların
yapılmasıdır (Fotoğraf 6,7). Jeoradar tespitleri, zemin etüd
raporu alınması, yapının çevresi ile ilgili bilgi verdiği gibi,
statik tespitlere ve buna bağlı yapılacak önerilere de referans
sağlamaktadır.
144
restorasy n
Yapıda nem ölçümlerinin yapılması, termografik
ölçümlerin yapılması, malzemenin boyut ve niteliğinin analizi, malzemenin ve deformasyonlarının endoskopik incelemesi, malzemenin geçirgenlik testlerinin
yapılması gibi malzeme ile ilgili analizlerin yürütülmesi günümüz teknolojileri sağlanabilmektedir (Fotoğraf
8,9,10,11,12,13).
Sıva, taş, tuğla, ahşap, boya gibi malzemelerin, günümüz
teknolojileri sayesinde analiz edilerek, bilimsel dönem inceleme raporları ve uzmanları ile dönemlere göre stratigrafik
Dr. Olcay Aydemir
Fotoğraf 18-19-20. Numunelerin alınması, laboratuar incelemesi için hazırlanması.
Fotoğraf 21-22. Boya analizi için raspa yapılarak, numune alınması.
Fotoğraf 23-24-25-26. Multispektral analiz incelemeleri.
Fotoğraf 27-28-29. Statik incelemeler.
(katman) olarak incelenmesi sağlanabilmektedir. Ayrıca
kullanılan malzemelerin içeriği ve bozulma durumu fiziksel, kimyasal yöntemlerle laboratuar ortamında değerlendirilebilmektedir (Fotoğraf 14,15,16,17).
Ayrıca yapılarda duvar resimlerine, çok katmanlı kalem işlerine yönelik multispektral analiz, yapının
statik durumunu incelemeye dönük statik ölçümler de
proje aşamasında yapılabilen çalışmalardır ( Fotoğraf
23,24,25,26,27,28,29).
Yapının ölçülmesi için son zamanlarda en yaygın kullanılan teknolojilerden olan 3D-lazer Tarama yöntemiyle,
yapının ölçümünde minimum hata sağlanırken, ölçüm süresi kısaltılmaktadır. Bu sayede gelişmiş ölçüm tekniklerinin, analiz sonuçlarının değerlendirildiği, etkili çözümler
üretilebilmektedir.
Korunması gerekli eski eser yapılar üzerinde kullanılan yöntemlerin bir kısmının görüldüğü yukarıda
adı geçen teknik ve teknolojilerde, kullanılan malzeme,
restorasy n
145
Vakıf Restorasyon Yıllığı | Yıl: 2014 | Sayı: 8 | Yapıların Korunmasında Analiz Teknik ve Teknolojileri, Diagnostik ve Stratigrafik İncelemeler
Fotoğraf 30-31-32. Çatlaklarının takip edilmesi.
Fotoğraf 33-34-35-36. Yapının fotometrik yöntemlerle ölçülerek, projelendirilmesi.
yapım tekniği, strüktürel özellikler, strüktür ve malzemeye yönelik bozulma ve deformasyonlar analiz edilerek, malzeme, arkeolojik, statik raporlar hazırlanabilmektedir. Bu raporlar ışığında analitik rölöveler (yani
malzeme nitelik, bozulma, deformasyon, stratigrafi gibi
verilerin ayrı ayrı ve haritalama yöntemi ile gösterildiği) çizimsel belgeler hazırlanabilmektedir. Analitik Rölöve ve Analiz Raporları, yapıda kullanılan malzeme,
yapım tekniği, strüktürel özellikler, strüktür ve malzemeye yönelik bozulma ve deformasyonları yazınsal olarak anlatan ve müdahale için gerekli referansları veren
belgelerdir.
kararlarının verildiği restorasyon müdahale projelerinin
Burada en önemli diğer konu ise projeyi yöneten uygulayıcıların yani proje yöneticisinin tecrübesidir. Çünkü analitik rölövelerin değerlendirilmesi ve yapı ile ilişkisinin kurulmasında büyük rol oynamaktadır. Müdahale
verilmesi gereken kararlardır. Bu nedenle uygulamanın
hazırlanması tüm bu analizler sonucunda ortaya çıkmaktadır. Analiz süreci, doğru teknik, teknolojilerin
kullanılması ve önerilmesi müdahale kararlarına ilişkin en doğru yolun çizilmesini sağlamakta, uygulama
zamanı ve maliyeti konusunda doğru planlamanın yapılmasına olanak sağlamaktadır. Bunun yanında analiz
sonuçlarının uzmanlar tarafından müdahale önerileri
ile birlikte değerlendirilerek verilmesi, uygulama kararlarında işi yöneten mimarların kendi yorumlarına göre
malzeme kullanımı engelleyecektir. Bu tür öneri malzeme kararları sadece malzeme konusunda uzmanlarca
başarısında analiz raporu ve buna bağlı olarak uygun
ve doğru reçetelerin hazırlanması en önemli adımı
oluşturmaktadır.
Kaynakça
146
Aydemir, O., 2008
Kaliteli Restorasyon Uygulamaları Eğitimi Ders Notları, Vakıflar Genel Müdürlüğü-KOREFD,
İstanbul.
Erder, C., 2007
Tarihi Çevre Bilinci, ODTÜ Mimarlık Fakültesi, Ankara.
Madran, E., 2009
Tarihi Çevrenin Tarihi; Osmanlıdan Günümüze Tarihi Çevre: Tavırlar-Düzenlemeler, MO, Ankara.
restorasy n