o Hdil inalcrkve - Prof. Dr. Halil İnalcık

o Hdil inalcrkve - Prof. Dr. Halil İnalcık

TtUIi,RftffiVIil
o
Af.R_A.$ 1r []lR MAiL,NIIR Ii
oo
LITMM W
DM]RG
Sfi
'l'rrrkiye Aragtrrnralarr Lilcratrir De rgisi, Cilt :], Savr 5, 2(X)5, 71)l -tl0:-]
Biilent ARI
Hdil inalcrkve
Osmanh Hukuku Arastrrmalan
sirifrr
.Yf
SAIIAT
MKFI
III
RI<ivT ARASTIRMALARI MERKEZi
Tilrkiye Arnstrrmalort Literatiir Dergisi, Cilt 3, Soyr 5, 2005, 791-803
Halil inalcrk ve Osmanh Hukuku Arastrrmalarr
Btilent ARI-
Halil inalcrk ve Hukuk
1930'lardar, Halil inalcrk'rn hukukqu olma ihtimali, tarihqi olmasrndan daha once or-
taya qrkmrgtrr dersek, mubalafla etmig sayrlm ayz. Ailesiyle Ankara'da yerlegtiklerinde,
tist katlannda oturan Sadri Maksirdi [Arsal] Bey'in yazdrgr yeni bir kitabrnr yeni Turkge harflere qevirmesi, Halil Bey'in hukuk alanrndaki ilk qahgmasrnr oluqturur. O yrllarda, Szrdri Maksudi Bey onu hukuk tarihine do$ru yonlendirmek isterse de, o vakitler
Halil Bey'in gdnlu edebiyattadrr.t Bahkesir Necatibey Muallirn Mektebi'nde okurken
Abdiilbaki Golprnarh'dan teyz almasrnrn bunda bUfik rolti vardrr.2 Halil Bey, 1935 ythnda Ankara lJniversitesi l)il ve Tarih-Co$rafya Fakilltesi'ne girdi$i zaman, aynr tiniversitenin Hukuk Fakultesi'ne de bir yl devam eder, fakat sonra hukuku brraler. Mamafih, Hukuk Fakultesi'ndeki bu bir senelik o$reniminin dahi, onun sonraki yrllarda
eski Ttirk ve Osmanh hukuku altrnrndaki qahgmalannda etkili oldugu muhakkaktrr.
l. Tiirk ve Osmanh Kanunlan ile Kanun Sistemi Hakkrnda
Kaynak Yayrnlan
Orf-i Osmdni
Prof. Dr. Halil inalcrk, A.tl. I)TCF'nde profesor olduktan sonra a$rrhkh olarak Osrnanh iktisat tarihine dair gahEnralar yapml$tlr. Bu aragtirmalartntn ardtndan hukuk
sahasrna adrm atarak peyderpey 6nemli yayrnlar yapmaya baglamrgttr. Bu konudaki ilk
biiyrik eseri Robert Anhegger ile birlikte yayrna hazrladt{r Kctnunnhme-i Snltdnt ber
Mu'ceb-i Orf-i Osnzdnt'dir.:r Bu kanunnAme Fatih ve II. Bayezid'in fertnan Eeklinde gra. Kanunndme-i Sultdni ber Mu'ceb-i
.
Dr., Qankaya Iirriversitcsi.
I Adile Aycla, Bi.r Demet Eclebi,ynt, Ankala: Ttirkiye iE Bankast Yay., 1998, s. 17.
biiytik bir tarihqi olmasma ra$tnen edebiyatia olan ilgisini kesmemiEtir. Daha Muallirn Mektebi yrllannda Abdtilbaki G6lprnarlt'Ittn giirlerirte ttazirc yazrnaya lttrqlarnrq, sonralan da nrtrz vezninde beyitler yazmaya devam etrnigtir. Onuu
edeltiyata ve Osrnzrnh edebiyat dtinyasrna olan derin vtrktriiyetini, btt kontrda krsa bir stire
6ncc yaytnrlachgr kitapta gdrtnck rntirnktindiir. Bkz.: Flalil inalcrk, $alr ue Patrort, Ankara:
2 Halil inalcrk, sonraki yrllarda gok
Dofitr tsatr Yayurlan, 2004.
3
Flalil inalcrk ve Roltert Anheggcr , KctntLnname-i StLltiLni Ber-Mitceb-i.'Or.f-i OsmLni, Ankara:
Tiirk ?rrih Kttrtttnu,
1956.
TALII), 3(5),
7e2
200_5,
li. An
karchklan kiinun rrletinlerini toplzimaktadrr. Gtimrtik, vergi tahsili, yasetknAnteler gibi
orfi, yani Sultana mithsus hususlarer ait kernunliln ihtiva eder. $eriat chgrnda kalan nreselelercle, (Jstna.nh devletinitr r-narliye idaresine ait, tarnamryla orti ve Sultani genel kurallart koyan veya vazif'e sahiplerine talimat geklinde hazrrlanmt$ kanunlarchr. Genel
ketnunnAtneler yanrnda kartr-rn-ferman dediflinrizbn kanunlar, tan]arren orijinal kanttnlatr olup diger genel kanunndtnelerden konu ve Eekil trakrmrndan farkhhk arrz ecler.
F{alil inatlctk, Anhegger'clen habersiz olarak Paris Bibliothbclue Nationale'cleki lttr
kanrtn nrecnruiist ntishusr [izerincle qahgrrken, Anhegger'in cle aynr konuclaki aragtrrnlilslnl haber almast tizeriner, yaylnln hazrrh$rnda igbirligi yapmrglarclrr. Srjz konusu
eser, o zirntiln iqin saclece I)aris nushasr esas ahnarak hazrrlanml$tl. Aynl kantrnna-
nrenin'lklpkapt Sarayt Kiittiphanesi llevan K0rskri yazmitlan araslncla 1935-19.J6 nr-rrnarnlt nlecmualarclit ikinci bir ntishasr [rulunnrarktadrr. Anhegger yazntayr yayrna haztrlarken, Revan n[ishasrnrn varlrf;rnclan hal-lerclar olmaclr$rndan buntr kullanirmaclrlar. Asltnda, Ilevan yazmalan arasrncla yer alan Kanunnameler claha clogru ve tenriz
ntrshatlarclrr.
Nikoara lleldiceanr-r, lbpkupr ntshnlannr da gorerek bu kanun mectrlu:lsrnr dahir
sonril Friursrzca olarak yalnnladr.a Fakat N. Beldiceirnu'nun kanun metinlerincleki Osmilltltczt okutnaletrurda hatalitr tespit eden Prof. inalcrk, onun okunra ve terimlerdeki
yorul'n hatalant'u yazdr$r bir rnakalede teker teker gosterdi.r' Beldicieanu bu kanunlann Fatih'e ait olclufurtu ileri siirtyordu. I]u ta.mamryla yanhgtr. Bunu fark eclen V La
Menage cla, Ileldicieanu ne;r ini tenkicle tabi tutmuqtur.
b. Bursa Kadr Sicillerinden Seqmeler
Halil inalcrk'ttr IJursa $er''iyve sicilleri iizerindeki qahgrnarlan 1950'lerde baq;lar. ()elebi Mehnred nredresesinin hticrelerinden birinde toz toprak iq'incle saklanaur siciller
tizerindeki aragtrnnalan, dal'ra sonra tarihqiler ve iktisat tarihqileri iqin son derece
dnenrli kaynaklirr olarak seri halde yayrnlanrr.6 Bu qahgmasrncla Bursa sicillerinden
Osmanh iktisadi hayatr igin (rnernli vesikalan seqerek de$erlendirmigtir.T inalcrk Bursa sicillerini incelerken birtakrrn kanun rnacldelerine rastlnmrgtrr. Bu kanun-fermanlarr clir sicillerdeki diger kayrtlarla birlikte Tiirlc Tarih Kuruntu Belgeler dergisinde iki
bijlum halinde yiryrnlamrgtrr.rt Bu kanun madcleleri 6ncelikle miiltezinrlere Iamillere]
verilen terlimatlardir genel uygularna kurallannr ihtiva etmektedir. Yukandaki bahsedilen mecmua gil-ri, sicillerde yer alan belgeler de orfi/sultani birqok kanun nraddelerini iqermektedir.
4 Nikoara Ileldice;rntr,
Ls.s
fl.(tes rJes prent.iers suLtatts colr.sel'riri.s rl,o.tt.s les nrcr,tt.rtsct'ils ttLt'cs tl,e lrr
lSi.ltliothDqrte Nntiorrr.tl.e ri l\rri.s, I, Actes cle Mehnrcrl {l et rl,e l}ayezit.l. II rlrt. MS. Fott,rl.s ttu'c alt,t:it:tt .J9, Mouton et Clo. Paris-Lzr I-Iave, 1960.
5
liirlil inalcrk, "Notes ort N. Ilelcliceantr's
Translatior-r <lf tlte Katnl.rtrr(.nLe, t'onds turc utrcicu
tlitrliotl'rcrltrc Nationakr, Pilris", Der Islant, 1!167, c. XLIII, sy. l-2, s. 135)-157.
6 FIalil inalcrk,'The Shaykh's Storylbld ByHirnself', Ptttltsto the lvlid.clle Ea.sf,Thomits Naff,
(ecl.), Albany: State tlniversify of NewYork, 19513, s. 12tJ.
7 t'ialil inalcrk, "Btusit: XV. Asrr Sanayi ve Ticaret Tarihine Dair Vesikalar", Ilel.Leten., 1960, c.
KflV sy.93-94, s.45-66/ 2'24-25t1.
ti l-lalil inalcrk, "Osnranlr irlare, Sosyal ve Ekonorniklarihivle ilgili Belgeler: Bursa Kadr SicillcrinclcnScqrnelcr, (l)", Ilelgeler', 1980-1gtil,sy. lr3-14,s. l-!)0; "('2)",BeLgeler',c.XIII,sy. 17,s.
l-41.
.19,
Flalil Inalcrk vc ()snranIr Hukuku Ara,strrmalarr
c"
793
Adaletndmeler-
inalcrk'tn Osntanlr kanun sistenri tizerine kaynak yayllrlurr serisinin iiqtincusil
lltr rnakalesir-rcle drti/sultani kanun rnadclelerini tegkil eclen l7
adel aclaletr-rame metninin yanr srra 45 saytahk uzlln bir tahlili bilgi ltulunnraktachr.
Osrnanlt, adalete ve adaletin bagrmsrzhf;rna onem veren bir rejim kurmr-rgtu. I3u rejirnin bekasr iqin daimit rnahalli otoritelerin suiistimallerini 6nlenreye yonelik kurunrlartn qalrgrr durtrmda olmasr gerekiyordu. Kanirn-i Osrnini der-rilen Osmanh rejinrinin
prensipleritrden en bagta geleni adalettir. inalcrk butun bu mekanizmay 'AdaletnalneIer" [raghkh makalesinde incelemigtir.
"Acl.lletnameler"clir.:)
Sijz konusu maknlecle Mezopotarnyzr ve iran devlet gelene$inde adarletin onemine
temas edildiktell sonra "itdiilet dairesi"nin Ortadcl$u devlet felsefesindeki yerine igaret
edilir. Kanunninre-i Osmini'nin rnengei ve Klasik dijnemcle uygulanrErndan sonra,
qeqitli bid'atlerin rlrtayar qrkarak sistemde yol ar;trgr ciejenerasyon ele ahnmrgtrr. inalctk mnkalenin ekinde yer alan aclAletnanre metinlerini tek tek tasnif ederek sistentde
meydana gelen aksamalar ve buna kargrhk devletin aldr$r tedbirleri inceler. Filvaki, Eikayet konusu nraddelerin q;ofru, gittikqe etkisini artrrern merkezi idarenin taqra temsilcilerinin suiistitnalleri hakkurclerdrr. XVL asnn sonlanndern itibaren ortnya qlkitn asayig nreselesinin sebebi ise, ilk defa olarak bu kadar uzun suren ve I606 ZitvatorokAndlaEmast ile sona eIelt 1593- 1606 Osmanh-Avusturya harpleridir. Bu savaq sonunda parah asker olarak halktan toplanan gruplann sava$ sonutrda silahlanyla ddnup Anadolu iqlerinde halka dehq;et saqrnasr, askeri, idari, mali ve iktisadi mekanizmay alt frst
eder. inalcrk, l-ru nrekanizmanrn nasrl bozuldugunu izah ettikten .sonra, asayiEsizli$e
ve mahalli otclritelerin suiistinurlleri ile zulumlerine kargr devletin hangi tedbirleri
hangi mulzrhazalarla zrldrfrrnr talilil ecler. Bir trakrma, durerklama devrinin butur-r ur-rsurlatntl Inalcrk'rn yayunladrgr Adaletnimeler'de gdrmek rnirrnki.indiir.
2. Osmanh
Orfi/Sultani Hukukunun Kavnaklan Hakkrndaki Yavrnlan
inalcrk'a gore Osmanh 6rti/sultani kdnunndmeleri, prensip olarrak OrtaAsya tiirkMo$ol devletlerindeki Tdrtive M o{ol Ynsagelenegine baghdrr. islarn dugiincesine gore islarni tikrh, Mushiman toplurl ve devletinin tum hukuk esaslannr ve aynntrlartnt
kargrlar. Bu sebepten klasik islanr devletlerinde hukumdann, yani imamrn devlet kanunlan koymasr soz konusu defildir. $eriat, bu irlanrga gdre t'ert olsun, toplum olsttn,
devlet olsun, butun genel kurallan vermigtir. Bu noktada Osrnanh hukukqusu Ahmet
Akgtinduz'le inalcrk arasn'rda bir gorug tarkhhgr oldu$trnu goruyoruz. Ahmet Akgiinduz'e gore Osmanl kdnunnfrnteleri de tamamryla $eriat'r takip etmekte olup ayn bir
Osmanh hukukundatn sdz edileniez. l0
9'Acliiletnalnelel'", Belgelet', ]965, c. II, sy.3-4, s.49-145.
l0 Osrnanh l)cvlctinde Sultini kantrnlar hakkrnda qeqitli ara$trrmalar vardtr. Bunlarclan ikisi
6rrern tagrr: {hiel Heycl, "Kilntrrr ancl Sl'raria in Old Ottornatt Crirninal Lilw", The Israel t\crt.r.lemy o.f'Scietrces crttcl. Lilunatti.ries, Proceeclings, c. iil, No: 1, Kttcltis, 1967, s. l-lB ITi.irkqesi
iqin [tkz.: "Eski Osrnanh Oeza lluktrkuncla Kanun ve $eriat", trc.: Selahadclin Eytibclfltr, 4. U.
i983, sy. 2ti, s. 633-653; Flaim Gerber, "Sharia, Kanttn and Cttstotn
in the Ottoman Law: The Corrrt Records of 17th Centtrty Bursit", Internatiorml, Jotu'rtnl o.l'
ila.lr.i.yu,t Ftt.kil,l,tesi. Dergisi.,
Ttr,rkislt Sttt.d,ies, l98 I, c. II, sv. I , s.
I
:ll
-147
.
IALID, 3(5),
794
2005, l].
Alr
inalctk, C)smanh karnuntrarnelerinin mahivetini aqrklarken, 6ncelikle,'firrk devlet
gelene$ine atllta bulunur. Ttrrkler, islam dunyasrna hakirn olduktan sonret,'Iuirul Bey
I05tj'da Ila$dat'ta Halife'yle buluEtu$u zaman, devlet iElerinin ve siyasetin kendisine
atit oldugunu, din iglerinin ise Halife'nin sorumlulu$u altrnda oldu$unu agrkga beyan
etmiqtir. Bu tarihten itibarerr'frirk devletleri siyasi otoritenin ba$rmsrzh$r prensibini
islam diigiincesine sokmuglardr. Bu goriiE mesela Hinclistan'da Delhi Sultanhf;r'nda
unlu vezir Ziyaeddin Barni'nin Fetaua-y CihandAri adh eserinde aqrkqa belirtilmigtir.
Barni huktimdann kovdu$u genel kurallan "Zevdbrt" cliye adlandrrrr. Osmanhlar ise
devlet kanunlartna Grekqe'den alrnan "Kanun" adrnr vermiqlerdir. Ilarni ve daha sor-lra Osmttnh idarecilerinden ve tarihqi lursun Be{ Tarih-i Ebu'l-Feth zrdh eserinin mukaddimesinde Sultanii Orti kanunlann htrkumdar taraflndan ba$nnslz olarak yayrnladrf,rnr aqrkqa ifade ecler:
Siydset mticerred tavr-r akl tizere nizdrn-r ilem zahiriqtin, rneseld tavr-l Cengiz Han
gibi olursa, sebebine izit'et ederler; siyaset-i sultAni ve yaserg-i padirsdhi derler ki 'iirftirni-izce Arla 'irrf derler.
lI
Fakat her iki yazar,llarni ve Tursun Beg, hiikiimdar kanunlannrn hiq bir zaman
,Se-
riat'a aykrn olmadrgrnr belirterek, islam prensiplerinin tistunlu$tinti sorgulama ihtiyacrnr duyrnuglardrr.
islarn dncesi Ttirk hukukunun, Tiirk 6rtil ve devlet hukukunun, sonraki l'tirk-islarn devletlerinde devam eturig oldu$u gorulmektedir. Bu konuyu ozellikle inalcrk'tan
6nce Sadri Maksudi Arsatl ve Fund Kdpnilu gtindeme getirdiler. Ozellikle Koprulti'nlin
"islatn Amme Hukukundan Ayn Bir I'tirk Amme Hukuku Yok mudur?"12 nrakalesi devlet hukuku ve siyerset kiilttiri.r lizerinde gr$rr ergan bir yazrchr. Kopriilti bu makaleyi yazdr$r zaman, Osmanh irnparatorlu$u'nun qokrnesinin de tesiriyle, Batr tarihqili$i Osmanh tnuesseselerini pervAsrzca yerden yere vuruyordu. Bu yaklaErm karErsrnda KOprtilti, "Osmanh Imparatorlu$r-r'nu hiqbir iz brrakrnadan geqen bir goqebe seli gibi tasvir eden birtakrm muaslr terr:ihqileri de gdrdiikten sonra, ma$lub kavimlere rnensub
ortazatmarn kronikqilerinin Tiirkler hakkrndaki ifadelerini br-iyuk bir ihtiyatla kullanmak lazrm geldi$ini daha iyi anlayabiliriz" demek ihtiyacrnr hissetmiqtir.t:i Buna ilaveten, Batrh ara;trrmacrlann Ttirk hukuk tarihi hususunda nasrl bir onyargl ve bilgisizlik
iqinde olduklannr da $6yle dzetler:
Ttirkier'in tarihi, ginrcliye kadar yalnrz askeri ve siydsi bakrmdan tetkik olr.rnduflu
igin, onlann bu husustaki hakirn rolleri az qok tebartiz etmig bulunuyor. Fakat kiiltur taril-ri bakrmrndan'l'iirkler'in islam rnedeniyetindeki rolleri yeni yeni anlagrlma1
I Trrrsun Bcg, TAlih- i litttt l- l:ctlr, N'L. Arif Negli, Tarih-i Osmirti Enctirneni Mecmtrirsr ilaveleri
(1330), s. l:l'den naklcclen tlalil inalctk, Kutttttttdnt,e-i SlLltati, s. Lr. Ilrr eserin daha sonla
Latin harfleriyle tenkicilirrt:;riiqin bkz.: MertolTulutn, (liaz.), istttnbul: istanbul lretih Cetniyeti, 1977.
1206 yrlrnclaki krrnrltayda koncluflu kabul edilen Cengiz Han Yasasr, ilk deia Petis
de lit Croix taraflncltrn I'lisfoi.r'e r.ltt. Grnrtrl Genghizcanad\ eseLcle, 1710 yrhnda Fransrzca olarak yayunlanmrg olup, 1722 tirrihinde de ingilizce'ye terctirne eclilmiEtir. Cengiz FIan Yasasl'nln koditiye eclilrr-riE olarak varhfr herkkrncla bir degeLlenclirtne iqin bkz.: D. O. Morgittr,
"'Ilre 'Grezrt Yasa of Ohingiz Khirn' and Mongol Larv in the llkhanate", I3t.tl.l.etin o.f the Scltool
ot''Oriettta.l cr.ttrl A.t'i'i.ccr.rt 5l.tttl.ies, c. XllX, Krsrrn I, (Londra: l9Bti), s. 16.1-l7(i.
l2
fvl. |urrcl Kt)priilii, "Ortazatnan T'tirk Fltrktrki Miiesseselcri, islurn funrne llukr-rktrndan Ayn
Rir'ftirk Atnrne l-ltrkrrku Yok rnudrt'/.", Relleten, l!)38, sy. 5-[i, s. .J!]-72.
l.) H Kiiprtilii, "Ortazarnan'l'rirk Firrkuki lvliiesseseleri", s. 47.
Halil Inalcrk ve Osmanh Hukuku Aragtrrnrrrlarrr
795
yat baglarnrgtrr. Hukfrki mtiesseseler taril-rine gelince, bu hususta ortazarnan Mtisii-intan hukukqulartntn dar ve $ematik nazariyelerinden drEarr qrkrlmarnl$, yani Ti-irkler de dahil olmak tizere btitun Mrisiliman kavimlerde rntigterek ve -mengeini dinden aldrfir cihetle- degi,sernezbtr islarn hukuku telakkisinden ileri gidilememigtir.
BLtna gdre, islarn hukuktr clairesinde, fakat ondan aryrr bir ortazaman Ttirk huku-
kirndan bahsetn'reye itnkan yoktur. Ttirk
hr-rkukr-r hakkrnda Avrr-rpa
ilirn aleminde
yerleqrnig olan bu menfi telakkiyi bir hukuk ansiklopedisinde "Tiirk Hukuku" mad-
ll IJisoLrkides'in hiilasasrnda aqrkqa gorebiliriz. Ona gore, Ttirk
rnilletinin hayatrndan ve'l'Lirk oLf ve idetlerinden dof;mug trir Ttirk hukuku yoktur.
islam kadrosu iginde ya$ayan Tiirklerin hustrsi hukuku islarn hukukundan ibarettir; amme hukukunar gelince, istanbul'un t'ethine kadar Tiirkler islam hukr-rkuna tAbi nlmuglardtr. istanbtrl f'etl-rinden sonraTiirklerin Bizans amme hukukunr-r aldrklarr gdrtiliir. Ancak Kanuni clevrinde Osmanh Tlirklerine has bir hukuktan bahsedilebilir. (...) Hukuk tarihini yalnrz kanun metinlerinin gerhinden qrkarmak isteyen bagarp miielliflerine gore, 'f lirkler ancak Mi.isltiman olduktan sonra hukuki bir ktil^tlire malik olmuglardrr ki, bu da islam hukukundan bagka gey degildir.
bir
Halbuki,
l'iirkler gibi eski zamanlardan beri biiyi.ik siydsi heyetler kurmuE bir milletin yalnrz
l'tLtsusi hukuk de$il, bilhassa an'une hukuku bakrmrndern cla kencline has mliesseseler viic0cla getirmig olmasr gliyet tabiiclir.
desini yazmrq olan
Kdprulti, yukandaki makalesinde, Ilatrh yazarlarrn dugttikleri hatalan bu Eekilde
ozetledikten sonra, Muslumeln'l'urk devletlerindeki amlne hukukuna dair onemli bilgiler verrnektedir. Kopriilu, arynr zarnanda Bizans muesseselerinin devant edip etrnedi$i konusunu "Bizans Muesseselerinin Osmanh Mtiesseselerine Tesiri" mak:rlesinde
ele almtrsttr.ra Fuad Bey, T-iirlc Httkttlc ue iktisat Tarihi mecmuaslnda hukuki'sernboller
konusu iizerinde de bir dizi onernli araqtrrmalar negretti. Britun bu yazrlannda islam'dan onceki eski hukuk ve kurumlann islam-Turk devletlerinde devamr tezini gtiqlendiren birqok konuyu gtinderne getirdi.
Halil inalctk, K6prtilii'ntin dfirencisi olarak onun bu aragtrrmalarrndaki qizgisini
surdtirmuEtur. Ozellikte Osrnanlr clevlet geleneginde guqlu bir slireklilik tespit eder.
Yukanda anlatrldr$r rizere, en dnernli noktar Osmanh hukumdannln devlete ait sorunlar ve devlet kururnlarr soz konusu r-rldu$ur-rda, kendi iradesiyle devlet kanunlan koydugtr hususudur. Buna ait metinler, yukanda bahsedildigi izere, Kanrtnndme-i SrLlt(tnt ller IVIficeb-i'Orf-i Osmdni, adlr kitabrnda yayrnrlanmr$tl. inalcrk, bu kitabrnrn girirs
krsmrndir orfe ait genig bilgi vereLek, orf tibirinin tarihi geligimini anlaur. Burada, 6rftin XVI. asra ait kanunlarda, dini hukuk haricinde, sultanrn koymug oldu$u kanunlarr ifade ettigini belirtir. Buna $eriatga cevaz verildi$ine, Pir Mehnred Efendininrs cilAyt vatan konusunda vaki bir sual uzerine gu fetvisrnr ornek gosterir: "Bu rnakulede
ulu'etnre muracaat olunur, nice me'mfrr ise oyle olur, nizAm-r memleket iqun olan
emr-i Aliye itaat vicibdir." t(i Orti kirnunlann $er'i ahkam yanrnda ayrr bir tabir olarak
l4
Ftracl Kdprtilti, "Bizans Miiesscselerinin Osmanh Mtiesscselerine l'esiri Hakkurda Bazr lvltilalrazalar", T.i.irk IltLktkue iktisttrTnrihi Mlecmrrtt,st, 1931, sy. l, s. I65-.]13; Btr rnakale daha
sonra kitap halinde basrlrnrqtrr: llizcr.tts lvltiesseseleri.ri.n Osm,an,l.r. NliiesseseLerine 7b.sin, istanbul: Otiiken Yayrnlarr, l9U I.
l5 Vefatr l(i20'cUr.
16 Mil.lt'lbtebbrilat Mecnnm..s,, slr.
StLlt.ii.rti, s. x.
l,
s. lJgtj'clan knynak gdsteren Halil inalctk, Kitrtrtr.tfilnl-i
-lALll),
796
.](5,), 2005, lt. Ar.r
kullanrlchglna lahkirr-r ,Ser'iyye ve kavanin-i 6rtiyel ve ikisinin birbirini tamanrlachfrna bir barska clelil cle Kernal PaEazAcle'nin esir nreselesine dAir bir fetvasrdrr: "$er'arn ciiiz deflildir, hem n]en' olunnrugclur canib-i Sultandan."lT
Ilu noktacla, l-lu tiil katrrnr rleclnualannrn nerelerde ve hangi burokratik rnekanizmalar taratrndan kullanrlclrgr akla gelnrektedir. Kanun ve kirnunnimeler hakkrnda
derli toplLr ilk buytik ara$tlnnayr yapnu$ olan Orner Ltitfi Barknn, eldeki kanun mecrnualannrn, "hakiki kanunlann avnen bir araya getirilmesi suretiyle clefiil, belki de onlann hLrlAsa eclilerek ve Eekilleri clegigtirilerek rneydana getirilcliklerini; hatta onlardan
birgof,r-urun hiqbir resmi srfat ve salahiyeti olnrayirn kimseler veya bazr kanun adarnlan taratrndnn srrf iirni bir nrerakla, kendi zati ihtiyaqlarr iqin husCrsi nclt defterleri hirrr]
I in de geli giguzel derl enmig m alunr attarn ib arret" oldr,rSunu yazmr gtr.
Halil inarlcrk, KAntLnname-i StLltant kitabrnrn giriE krsrnrnda hu hususa da aq;rkhk
getirnrigtir. Mecmualann ureydana getirilig maksacL ve kullanrm arlanr hakkrnda yaptrgr ictihud, Osmanh biirokratik nrekanizmasurn iEleyigini irnlanrak bakrmrndan uyrr
bir 6nem tagrr:
gibi kanunntmelerin tertibinde gudtilen give, bir taraftan kanun yapanlara drnekler-vertnek, tibur taraftitn, kanunlan tatbik edenlere htikurl verirken kullarnrnalarr
ve enrsal bulmalan iqin kolayhk temin etmektir. Bu kanunnimelerin ekseriya gayr-l
resnri clerlerneler oldufu dogru olmakla beraber, bir merci' teqkil ettikleri de rnuhakkaktrr. Hakimlerin, htikunrler-incle munhasrran 6rti-sultAni denilen sanczrk kirnunntmeleri ile ferrnan-kiuruniarr esas aldrklan do$ru degildir. ,Ser'i hukuk sahasrnda nasrl
tlhh kitaplannr ve resnri olrn iryern fetvi mecmualannr kr,rllanrvorsa, orti-sultAni hr-rkuk
sahasrnda cla hususi kantrn clerlemelerini kullanabilir. Ilunun iqin, daima modenr cocJe'lar tarzrnclir "tasdikli" ve butun kanunlan igine alan resrni kanunnAnreler itrananrahclrr. Osmanh hukuk sisteminde, moclern rnanada, htikumlerine herrtl hartlne ridyet nrecb0ri olan resmi kiinun mecelleleri yerine, hususi kanun derlerneleri de hukuki bir fbnksiyontr haizdir. Sultanlann emirleriyle tertib olunmug kanunni.melere gelince, bunlar cla pratik bir maksatla meydana getirilmi.,slerdir. Gerek kadr mahkemelerinde, gerekse Divan'da davir ve rrleseleleri hal iqin detterlerdeki esas sarncak kanunnimelerini derhal ara$tlnp bulrnak guqlu$u karErsrnda, birgok hallerde hukrne esas olal-rilecek kanun ve kaideleri bir detter halinde, bir ararda ve el altrnder bulundurmar-Illl
fayclasr agikirclrr. M
13u
3. Osmanh Devletinde Devam Eden Eski
Tiirk Gelenekleri
Halil inalcrk, yazrlannda, konferanspnnda ve serninerlerir-rde birtakrm eski Turk
ktimlr adetlerinin Osmanh devletincle de devam ettiflini vurgulnr. Bir misul olaritk sarayda bir devlet bandosunun -ki buna "nevbet-i sultani" denmektedir- hakimiyet
sernbohi olarak devam ettifiini ifade eder. I]una Ar;rkpagazAde'detr ornek gdsterir:
l7 FIalil inarlcrk, KAtut.tt,tt.knr.e-i. StLltarti s. x.
I tl Orner Liitfi Ilalkan, W-XVlrtt:t Asrlarclct OsnrcLtt.h
int,pn.rn.torlu.gtLrtrlcr. Zi.rn.i
Ekottoniltitr,
Lltl.-
ktt.ki ua MrLl,i Esasl.rt,r't,, Kn.rt.turlai; istanbul: istanbul LiniversitesiYayurlarurdan Edebiyat Fa-
lS)
kirltesi'l'tirkiyat Enstittisii Neqriyatr,
194.1, s.
Ilalil inalcrk, Knrt,rt,rtrtdnrt-i StLlffiiri
s.
rrii.
xi-xii.
'
FIalil Inalcr[< vc ()snrirnlr HukLrktr Arastrrnralarr
797
"ikindi vakti nevbet vurlllur ve halk yemege ga$nhrch." Fuitd Kriprulri'niin cle belirttigi gitti ltLt adet, tA Kdktiirkler'e kadar uzanan bir olgudtrr. Orhun Abicleleri'ncle "l)er.l
hitlkntrr clovurdutn" ifuclesi buracla hatrrlaniibilir. i3tr gelenek, Hctrt-tW.tgrttrLolarak Fnrs
kaynaklururda TLirk clevletleri ir',;in aqrkqii belirtilir. lnalcrk, ilginq bir hadi.se olarak 7Zrrilt-i Peq:e.ut'tle, Kanuni Sultan Siileyman'ln Mol-raq zaferinden cldnerken aynl lekilde
orduya bir toy verdifini tespit ettigini soylernektedir.
Eski'l'tirk clevlet gelenefiinitr clevatnrnr gdsternrek bakrnrrnclan inarlcrk'rn en ijnenrli aragtrrmersl, "Kr-rtadgtr llilig'de't'tirk ve iran Siyaset Neuariye ve Cielenekleri" barshkh
rnakalesi(lir.20 l0tj!)'da Keuahanh clevletinde Hakan'rn selrayrnda saray afiasr olan Yusuf
Has Harcil-r'in yazchgr bu kitapta, bir terrattan pratik Trirk devlet ernlayrgrnr ve kururnlarrnr, dtfer taretttan o zanrilnlar DoiLr irzrn'da canlanmrg olan islarn dncesi eski iran clevlet kavriurlnln ve kurtunlatrtntn tasvir edihniE oldr-r$unu, inarlcrk, bu nletkalesinde gdstertr"rigtir. Yr-rstrt'FIas llacip,'l'Lirk beglerini kanun/ttifli'ye qok bagh olnrak suretiyle tilkelerincle aderleti en iyi biqir-nde bar;annrq litiktimdarlar olarak tasvir ecler ve cliger islanr hiikiirnclarliut kargtstnda'I'tirk htikiimclarlannrn tistlinltigtinLi dver. I-1u gelenek SelquklLr ve Osuritnh haneclanlart zulrilnlnda da siyaset kLiltlirtinde ternel kavrz-ullar olurak devarn etmiqtir. ftrklerin islarn ch-inyasrna egenlen olduklarr drjnemde, yani
1040'cletn sonraki islam tarihirrrle,'I'tirk devletlerinin kesin bir biqinrde yeni bir devlet
ve kanru huktrku getirdiklerini ve bu kavrerml;rnn Kutadgu l3ilig'de itade edihni,s oldufltrnu belirten bu ztrargtrrnlasl, daha sonraki yazrlanna da esas tegkil eder.
Karahanh Yazar Yusuf Has Hacip'in eserinde oldugu gibi Osnranh siyerset ktilturtinde de bu gelenek hakim olnrugttrr. Vrni, bir taraftan Orta Asva Turk hakanhklanna kadar inen gelenek, ikincisi cle eski iran iniparatorltr$u'ndan gelen geler-rek. inalcrk, bu
ikinci gelene$in dof;rudan dogruya Abbasi hilafetine ir-rtikal ettifii gibi Osrnarnh devletitrcle de nasihatniime literattiriinde kuvvetle devam ettifiini belirtir. Nasihatnanre literatlirfinirn tenrel eserleri, Siisani clevri l)enclnrinlc siyaset kitaplar-r, dgtit veren l/a.si-
Nizanrulrnulk'iin Siyr.r.setnAn'Le adh klasik kitabr ve Kubttsnltne'dir. Dikkate de$er ki, claha ilk Osnranh Strltzurlan zarrnanrnda
btr gibi Nasihatnanie kitaplan'l'Lirkqe'ye terctime edilnriqtir. Fatih'ten once KcLbttsnarne'nin birkaq kez l'iirkqe'ye terc[ime eclildi$ini bilinrnektedir. inalcrk; Osrnanh siyaset
ktilttirunun, orti kanunlann fornr iile edihnesinde bu gibi eserlerin, Osmanh buroklatlan taraf-rndan devlet felsefesi ve hukuk prensipleri hususunda temel kaynak olarak
kullanrldrklannr vurgular. Ona grire, Osmanh divan katiplerinin Vazrlannr oktrdr-rf;ullLrz zanran, yahut XW. asrr sonrrndan itibaren devlet kurunrlannln l-lozulugunu ifade
eclerr "tegiryvur ve [esitt" liter-iitiirlincle tarnanrryla bu iraui devlet ve hukiinret felselesir-rir-r hakirn olduiunu gi)rurtiz. Yani btr nasihatnAn-reler, Osrnitnlr l-rtirokratlarrnrn bir
nevi el kitabr olnruq;tur.
XV-I. asrr sonuucla MLrstaftr Ali, br-r vadicle lVtLshtttri's-Seldtirt gibi aynr kaynaktzur geIen (rnerlli bir eservuctrda getinnigtir. Sonracian devleti rslah iqin btirokratlann yazdrgr kitaplann qogu, rtresela yazilrl rneqh0l KiuLIt-t Nli,istetab ve Koqi Rey tlisrLlc.si hel-r
ha,tnr),nte, lVctsihctt'Lil-hlLiltik, KhttyA-yt StttLder,
20
Ilalil il-ralcrk,"Krrtaclgu13ilig'tlt'-l'iirkvcirartsiyasetNazariycvc(lcleneklcri", lle;;id, llct.lt.rn.ett At'ril lpi rr, Ankaru: 'l'iirk Kiiltiirirnii Araqtluna Lnstitiisii, I 96(i, s. 2!r!)-275. []u tnakale, ayt tcir, inalcrk'ut Osnturtl.r.'cltL Dnlct Ilttkttk, AclnLet (istanbul: ELcn, 2000) acllt esetitritr cle iqinclc
Vcr alnraktaclrr: s. 1 l-2.J.
lALII),
798
br-r clevlet
3(5), 2(X)5, Il. Arr
felsefesinden hareket etmektedir. inalcrk, bu tespit ve araEtrrmalnrrnt islunt
Attsiklctlterll.si'ncle yayrnlanar) "Reisii'l-ktittap" rnaddesillde etrafh
bir gekilde ele al-
mlr;ttr.2r Ostnunlt blirokrasisinin Hind-iran siyaset kulturuvle yetiqtigini ve devleti bu
prensiplere g0re idare etnrekte olduklannr bu nrakalesinde belirtir. Srjz konusu rnakaleyi yazmak iq;in yaptll{r uzlur irragtrrmalar sonunda Osnranh burokrasisinin faaliyeti-
nin ve arrsivlerimizi clolclur-an yazrlannln temel olarak yr-rkarda zikredilen prensiplere
dayanclrgrr-u ifacle ecle
r.
4. $eriat ve islam
islarn l-rtrkukqulan, $eriat'ta bulunmayan, fakat islam toplumtrnun hiryrr igin gerekli kr-rrallurur, devlet reisi, yani irnarn taraftndan konulabilece[ini kabul etmiglerdir.
Ozellikle Hanefi tnezhebincle bunun genig uygulama alanr grtriiliir. Osmanh ulenrasr
ve btirokriitlan, bu itracla fur-sun lle$, suitanil6rti kanunlarrn MtrslumAn cernaatinin
hayn iqin gerekli oldugr:nu ileri stirerek l-lunun ,seriata aykrrr olnradrfirnr sdylerler. l]r"rtrunlrr Lreraber Hanbeli rriezhel-li ve onun temsilcisi olan ibn l-eynriyye, Siyuset-i $er'iy-yc acllr kitabrndit, hiikiirriclarlann koyclukJan kanunlan kabul etrnez ve bu ,sekilde yaprlan kitr-tunlarrtr bicl'at oldu$r-rnu ileri surer. Osnranlr lJevleti'nde tutucu ltir siyasetirr
ortitya qrktrgr Kanuni clevrinde, Mehrnecl llirgivi aclh bir takih tamfrntlirn, hukuki uygulanritlar ,siddetle elegtiriluriqtir. Haneti mezhebinclen olan Hllussuud'un istihsurr
prensibine giire qrkardr$r fetvalar bid'at olarak reclcledihniq; ve Ebusstrucl'tr kafir sayacatk kadar ileri giclilmiEtir. llrr ihtilaf, ozellikle para vakrflan hakkrnda iki Mtisltrman
ulemust aritsrnda giddetli tartrgnralara yol aqnl$tlr. Ebussuucl, parzr vahtlannrn Muslumanlitra hayrrh bir ig olnrasr clolayrsryla $eriat'a tamamen uygun oldu$unu ileri surerkert, Mehmet llirgivi bunrrn riba ihtiva etti[i igin bid'at oldu$tnru ileri surtivordtr.
Bu tartrEma, Osmitnh toplunrunda o zalnun genig yankrlar uyanclrrdr ve konu uzerinde Osmanh uzrnanlarr errirsrncla da yaynlar yaprlntrgttr.2'2
X\{1. asrrda Mehnred I3irgivi ve Hanbeli gelenefiini tenrsil eden Kaclr Mehnrecl'itr
(i$rencileri "Kndrzacleliler" aclr altrnda faaliyetlerini srirdtircltiler. llu gibi uygulanralarr
2O'clen fazla [tid'at olarak tespit etmiEler ve cami vnaizliint'rcla halkrn terassttbutrr-r ki)ruklenri;lerdir. Kadrzacleliler rneselesi IV. Ivltrrad drjr-rernincle istanbul'da ve di$er ;ehirlerde qok genig tartrgrnalara sebep olmuqtur. Kamu dlizeni bozulduiu iqin KopruIti Mehnred l)arsu (1650-1661), Kadrzadelileri istanbul drErna surerek tartl$malaret sott
vermiqtir.
Osnrirnh resrni gdrtigii, Orta Asyat I tirk gelene$ine clayanan goriige ba$h kalmtgttr.
Yani devletin ve toplurnun selurnetini gerektiren kanun niteli$inde emirlerin padigah
tarafrnclan verilebilecefli kurirlr yerlegmigtir. Btr inanca dayanarak Osmanhlar, dzellik-
yiizylcla, Ilatr'dar-r bir qok kanunu aynerr terctime eclerek devlet kirnttnu olarak
yayrnlanrrElarchr. Oeza KanurrLr, Vilayetler Kanunu, Nlederri Kanun gibi. lla$naz halkrn
itiraztnn kar;r btirokratlar clainrar devlet ve toplumun hayrr, yani $eriett'rt-t istihsan
le XIX.
2
I tlirtil inalcrk,
"Reis iil-Kiittirtr", M.E. L\. isltmt Attsiklopedi.si, c. IX, l9(j4, s. 7(j(i-771J.
'22lJn tartrqrna igin bkz.: MarlclineZllti, "Vaizan ancl Ulerna in tlte KacUzadeli Era", X.'f iirk,'lir.ri,lt, Iiorrgt'esi, (25-'26
hyliil Il)lt(j), Atrkitra,
1.clS)4,
s. 24!);J-2500.
Halil lnalcrk vc Osmanlr Hukuku Ara$trrntalirrr
799
prensibini one sunniiglerclir. Ytrktinda belirtildi$i uzere, Itirk devlet rinanesir-ri izleyerr
Osntanlt Devleti, devlet kanunlannrn ,Seriat'a aykln olmactfrrnr, devlet ve toplumult
selameti iqin bunlann gerekli olclugunu dikkate zrlrr. inalcrk oncelikle, 'fr-irk islarniyetinin tnuarnelat ve toplurn meseleleri bahsinde tamamryla lil-leral bir yol takip etti$ini
itade eder. Bu yrizden cle Itirk islamiyetinin farkh olciufiunu yazrlannda i)zellikle vurgular. Aklide ve inernca ait hususlarda di$e1 Mirsliiman toplunrlardaki ilkelerin uyglr-
koyabildifiini dile getirir. inalcrk, aynca I'tirklerin Miisltiman olduktan sonra islam alemine getirdikleri yeni prensiplerin dnernine clikkat q;ekrniEtir. )flX. yiizlrl ulernasr, Cevclet PnEa'nrn betqkarrlrf;rncla hazrrladrklan fY[ecelle'tle br-r prensibi belirtrnirslerclir. II. Megrutiyet cloneminin serbest matbuat ortamrnda bu konuda berzr yalnnlarra rastlanmaktadrr.
landrf,rr-rr, faktrt rnuarnelertta C)snrunh Devleti'nin serbest kurallar
Osnranlr ddnenrincle oldtr$u gibi bugrin de ,Seriat ve Kanun aynrnl hususutrclaki
tartrEmalar devarn ecle gelnriEtir. $eriat ve temel islam duq;Lincesine gr)re, lnnrtntt-t
koyduflr-r kurallar drgrndar kanunlarrdan bahsedilemez. Osmanh Devleti cle bir islanr
devleti oldu$r-rna gdre, pacligahlnnn her ttirlu hukuki tasarruflannln $eriat qerqevesiude olduflu ve ondan aynhnadrklarrr ileri siiruliir. Bir islam htiktundart olnrak ozellikle
hilaf'et idcliasrnda bulunan Osnranh pzrdigahlannrn bu$rnrsrz bir hukr-rk koyamaryacak-
belirtti$i gibi, Turk htikiimdarlart ve dzellikle Ostnittih pacligahlan ,Seriat qerQeve.sine gimreyen konularda devlet ve idare hukuku yaratmrElarclrr. Bu yaklarErrnr inalcrk "Orti-Sultani Kanunlar" baEh$r altrnda de$erlendirir.
Devlet ve dirr ayrrlrfirnr "clir-r ti clevlet" ifadesiyle belirten bu htrsus, Ostnarnh vesikalannda da srkga vurgulannraktadrr.
lzrn ifade edilir. inirlcrk'rn yazrlzrrrnda
inalcrk, Karagi Universitesi'nin daveti uzerine Pakistan'dn yaptr$r iki konugnrada,
yukarda bahsedilen noktalan aychnlatrnrgtrr. islerm alimlerinin ve ilahiyatqrlannrn kettrldrfr toplantrda bir Turk bilirn adarnrnrn verdigi iki konferar]s oldukqa ilgi qekmiqtir.
Ilu iki konferans, Karaqi [Jniversitesi taratindan bagka konferanslarla berarber bir kitap
halinde ya\nrnlirndr.2:J IJu konferirns srrzrsrnda dinleyiciler arasrndir bulunan bazr ulemerdan inalcrk'a ilginq surular gelir. Mesela Osmanh Devleti iqinde islam rnezheplerinin hukuk rnekteplerinir'r nasrl uvgulandr$r sorulur. Osmanh devleti Selquklularda oltlufiu gibi Haneti rnektel-lini ve huktrk sistemini devlet nrezhebi ve resmi devlet hukuk
sistenli olarak kabul etmig ve uygulaml$ttr. Ilu sistem bilindi$i tizere istihsan pretrsibini en genirs gekilde tatbik ettiflinclen, islam cemaatinin hayntra olatr hLrkuk kurallannln en geniE gekilcle tefsirini kirbul eden rnekteptir. Osmanltlartn temel hukuk anltt),'l$lna dir en iyi cevap veren btr sistemdir. Fakat Osmanh Devleti Yavuz Sultan Selim
clevrincle Arap nrernleketlerini, Suriye ve Mrsrr'r ulkelerine kattr$l zeuneln mahketlelerde drjrt rnezhebin uygularnasllu devam ettirerek halka kolayhk saflarnrgtrr. Bunun
iqin de, nrahkenrelerde clort kirdr faaliyette bulunurdu. inalcrk, bu aqrklarmadan solllal,
verdifii cevapta hiiklirndann islanr cernaatinin imanu stfatryla kendi iilkelerinde hangi rnezhebin cari olacafirnr tayin etme hak]<r oldugunu belirtmigtir.
Zl'i "Karrrrn ancl
Shariah", ilk'l'cblii, Dr. I. f{. Q r t.reshi lile nto r i.ct, | [.ec tt r res, Yus uf Ab ltas I lashtrt i,
(ecl.), Karaqi: Karachi University, I9ti7, s. l-1.1. inalctk, bu konferanstn gcniq ltir (izetini tla-
ha sonra'fiirkqc olarak cla yayrnlarnrqtrr. Bkz.: "$eriat ve Kantrtt, Dit.t vc f)cvlct ", islrilrtiva.t,
Ig!)tl, c. I, sy. 4, s. l':15-14'2.
1ALID, 3(5), 2005, I]. Alr
800
,\ilX" asr;r gelindi$inde Osrnanh Devleti, Batr'dan pratik hayat $artlanrlur gere$i do-
liryrsryla ticaret ve cezttsahalannda Batr kanunlannln uygulernmasrna 6nayak oldu. Bu
tntum yine tophim ve devletin haynnr yiiksek bir prensip olarak kabul eden Hanetl
mezhebi Qerqevesinde miimkun olmugtur. Bununla beraber burokratlarnn Ilatr'dan
yaptrfr hr-rkuki iktibaslan kabul eden Osmanh ulernasr, bu iktibaslan bazr geniE tikrh
prrensiplerine gt)re mukbtrl suyryorlardr. Clenelde rnedrese ulemasl ve Vlehrned Birgivi
gelenegini izieyenler bunu kiitr saymaktaydrlur.'Iernzinrat clevri bilrokratlarryla meclrese ulernasl arasrndaki bu ihtilaf, Mecelle'nin ortaya qrkmasrnil ve.!er-'i mahkemeler
yantnda Nizamiye denilen nr ahkemelerin kurulmasrna yol aqmrgtrr.'Ihnzimat devrinde hukuk sahasurdit ve uygulamada mahkernelerin tegkilatlanmasrndaki bu ikilik,
Cumlruriyet devrine kadar siirmuEtur. inalcrk, bu konudaki erraqtrrrnalannr Encyclopedia o l' I s lam' Lt yazdr$r "M ahkam a" m addesin d e dzetleyip yayrmlarmirstr r.2a
5. Kanun ve
Kanunnime
llilittdifi lizere, Osmanh l)evleti'nde vergi ve rnairalli idare sisterninir-r temelini
sancak knnunnlirneleri oluEtr-rrur. Ilunun iqin de oncelikle sancirklzrrda padirsahrn gir-
revlendirdiii ve ulenridan biri tararfhdan tahrir yaprhr. Her sanca$rrr tahririnden lverreiyinrn vergi rnukellefiyeti sancak
kanunnitmesinin bagrna konur. 136ylece bu kanunnarnelercle her bdlgenin ozellikleri
cle gdrulebilir. {Iygular-ran Kanun-i Osrnani'nin prensipieri gdyle ozetlenebilir: Iteayayr birtakun hakirn srnrtrn, feodallerin ve a$alann tahakkumunden kurtarrnak ve do[rudan do$rtrya Osmanh tebuusr durumuna getirmektir. lltr durum bilhassa yeni fethedilen yerler iqin geqerlidir. Yirni eski feodal qartlan kaldrnnak Osmanh Devlet anlayrErnrn ilk prer-rsibidir. Bu prensip Balkanlarda ve Anadolu'dar rnahalli feodal ailelerin yava$ yavaq ortadarn kaldrnlmasr veya onlann irntiyazlannrn srnrrlnndrnltnasr geklindedir. IJu siireq yeni f'etl-redilen bdlgelerin dof;rudan Osrnanh idaresine ba$lannrastncla
0nemli bir olgudur. IJr-r surece dair bilgileri ir-ralcrk, Osmanh kiinunlan hak-kendaki [razr yayrtrlannda2s vermekle beraber, "Kanun"2(i ve "Kanunnirne"2T maddelerinde bu
stireci ve Osnrarnh kanunletrn'rrn ilkelerini ozetlernistir.
giye esas kdyluniin ve gelirinin sayrmrndanl sonra
0. ilmiye Mensuplannrn Egitimi ve Tegkilatrn igleyiqi
Mtiessese tarihi bakrmrnclan, inalcrk'rn son yrllarda yaptrgr en irnemli yayrnlerrdetn
birisini de "Ruznamqe" aclh r-nakzrlesi olugturu r.28 IJzerincle uzun yrllar yaptlgl aragttrrnayr bir bakrrna bu rnakalecle dzetlemigtir. Bilindigi tizere $er'iyye Sicilleri adr verilen
24 "Mirhkanul", Ii12, c. \T, l9tl(i, s. .l-5.
25
flalilinalcrk,
26
Ilalil inalcrk "Kiurrrn", El:, t'.lV
Stt,ret-i. Dcftet'-i Sntr,crLk-t Aruo,n.itl, Ankara:-fl.K, iSl54. Artravutluk sattcafltna aif
bu icrnal deftcrinin giriqinttc, inalcrk, trir sancaflrn tahrir siirecini ve satrc:rk katruntriitnesinin hazrrlarlrg ln r ityr rntrla rr yla a grklarna ktach r.
27 flatil inalcrk, "KAnunnantri',
1975, s. 556-5tj2.
E12,
c.
M
1975, s. 562-5(i6.
lalilinalcrk, "'fhc I{uznanlQe llegisters of thc Kacliasker of lttrrncli its Prcsetvcd in tltc istanlrtrl MiittirliikArchives", 7irru:lca, l-c)lltJ, c. XX, s. 251-275. I2.Ilaskrsr: l:.s.say.s itt Ottontctrr IIislr;ry iginclc, lstatrllul: Ircn, l9l)u, s. 125-152.i
2U l
HaIil lnalcr[< vc ()smanlr FIirkuktr ArastrnrrirIan
801
ve lxahkeltle kayltlitnntn tr-rtulclu[u clefterler, senelerce $uracla t-rr"rratla saklann-laya qa-
qofu qe$itli nedenlerle kavllolup tjittikten sonrei, bugtin-frirkive (,umhuriyeti srntrlitn iqincle kalan topraklara ait siciller, Ankarz/c1a br"rlr,rnan Milli Ktittiphane'cle rnuhatetz;r altrna etltnurrq;ttr. lrn azrndan eltle kalan siciller, kataloglanlp ara$tlrmucrlarrn hiztnetine sunulntttqtur. Son yrllarcla Anackrlu'daki tiniversitelerin tarih ltdliimleri, kendi
,sehirlerine alit sicilleri tez kotrusu olarak qahgtrrnraktadrrlar. Bu hususta epe-y yol ahntLgr soylerrebilir. Hatta be'rzr iinivcrsiteler btr sicillerin kencli bdlgelerine ait ti-irn ciltler-inin birer ntishalannr alchklartnclan kendi ;;ehirlerinde qahgrna imkernr saf;lanriktarclrrlar. Sadece istanbul siciller-i Milli Kiiti.iphane'ye teslim edilnrenrig olup Mtifti.ili-ik arq;ivinde saklanmaktadrr. istanbtrl sicillerinin toplanl on bin cilcle yaklergmaktadrr.
It;tlt1'r,
inalcrk, btraraEtrnnasrnda25T cilthalindebulunanve !)5211545- l:'ll2l1U94 taril-rleri arasnrt kapsityan Iitrnteli kazaskerligi "lluzrrarnq:e" detterlerini incelemiq;tir. llu seri defterler, kariyerlcrirte ba;larrralanndan itibitren Kazasker htrzurtrndaki clerslere,
yatti mlilazernete clevant eden ilrrrive urensupkrnlln listelerini ihtiva etnrektedir. Kzrdrhk stireleri sonil erip azledildikten sonra, yeni bir girrev iqin ltekleclikleri bir yrl l-loVtlt'lctt, ntit'zitl kadrlar da bu derslere, yani miilazenrete clevanr urecbtrriyetincleclirler.
lltr ltirytl boytrncit kadrlitr herhirrrgi [rir r-icret alrnazlarch. inalcrk, s(iz kontrsu nrakalesittcle bu beklenre sr,iresince katlrlarrr-r qektikleri srkrntrliln ve kadro srkrntr.sr necleniyle
kadrlar itritstnclaki nrunavebeli rotasvonun yarattiir olumsuzluklan ortaya koyrnu.,stur.
llunun cla i)tesinde, alt f{rllpta yer alan kacirlarla ust grubu tegkil eden ve rnevleviyet
payesiyle tayitt edilen kzrdrlar arusrnclaki sosyal qatrEir-uaya dikkat gekmigtir. Askeri.srrlfa geqrtrek isteyen reilvanlr-) nredreselere hucunr etn-resiyle gitgide saylsl artan ureclrese lneztrnlitrttrit yeterli kltdro btrlunanralnasl bunun asrl nedenidir. TaEracltr argrlnn
trtedrese tlezunlanna ise artrk nerecleyse hiq kaclrlrk yoktur. l]rrna qare olarak kacirlrk
stireleri giclerek azaltrlrnr; ve 1,5 yrla kadar indirilurirstir. istanbulrla kazasker truzurutrclit trtlilazenrette l-luluncluklirr-r siirede trcret ulunrayan kadrlar ise, l-lLr durtrnru telafi etrlek igiu riir;vet ve suiistintullere yOnelmiglerdir.
inalcrk, nrakalesincle butiin bu siirece ve sistemdeki trkarrnralann sebeplerine tenrus ettikten sotrra nlekanizrnanrn terinr ve terminolojisini de (irneklerle aqrklanruktadrr. Iltr ltakttldrtn, ihnive hakkrncla yaprlacak aragtrrmalar igin ['rtr terminoloji ve kirvratrtlar nreharz ter;kil eclecektir. Makalede aynca ilmiye srnrtjnu-r unsurlannr oluq;turan
mtiderris, miiftti ve kadrlar ile bunlar arzrsrndaki nrobilizalsyon hakkrnda bilgi verilm ektecli r.
Ilalil inalcrk'rn Hukuk llibliyogralyasr
I. Kntr.ttrttfi.nrc-i. Srt.l.tii.rr.i IJtt'-Mfr.r:t,lt-i.'Orf-i
'l-'f
Osrtm.rt.t,
Ilobert Anl-regger ite birlikte, Ankitrzt:
K, 1:)5ii.
2. "Osrnernlr Huklrkunu ()iri5: Or'fi-Sultani Hr-rkuk ve Fatih'in Karntrnlurr", A.{i..SRF l)ergisi.,
l:)85, c. Xltl, s. 102- 126.
.). 'Aclaletniuneler", Ilr:lgel.er, I965, c. II, s.4!l-145.
A
't.
"Krrtirdgtr 13ilig'cle'l'irr-k ve iran Siyaset Nazariye ve (leletrekleri", tleS/rl, Ilr.r,h,meti..4rrtr iq:itr,
Ankara:
f iirk Ktilttiltinii Ara$trrrna Enstitiisli,
1966, s. 25!)-275.
-tAI-lD,
802
fr. "Nofes on N.
3(5), 2005, Il. Arr
Beldicianu'sTranslation of the KrintLnnnzrc, fonds turc nncien:l!), Biblioth0l-2, s. i.l9-157.
clue Nationale, Paris", Der lslarn, 1967, c. XLIII, sy.
6. "Strleyman
tlle Lawgiver and the Ottoman Lilw", Arcltiuurn Ottornu.rLirttrn,,l96!), sy. l.
7. "Kiinur1", Ef2, c.
IV
8. "K.inttnnd.rrle", EI?,
l-c)75,
s.556-562.
c.lV 1975,
s. 562-566.
!). "State Sovereignty and Lerw l)uring the lteign of Suleyntan",
Str.leyrn.u.n.
tlrc Seutnd.
ttn,cl, Hi.s
7'i.me, istatnbr.rl: ISIS l'ress, l!)fl:1, s. 59-92.
10. "lvlahkeuna", El2, c.
I
VI,
1!)[J(i, s. .]-5.
l. "Kiinun
12.
zrnd Shariah", itt< teLtlig, Dt'. I. H. QrLreslr,i MentnrinL Lecfirru:s, Ytrstrf Abbas Hashrui, (ed.), Karagi: Karrachi University, l9ti7, s. I -13.
"l'he Ruznarnge llegisters of
tl-re Kadiasker of llunreli as Preserved in the Istiinbul Mi-il'lir.t't:it:rt,
I9BB, sy. 20, s. 251 -275. [2. Baskrsr: l.s.say.s itt Ortrtrna.n HistLiftik Archives",
Ioryiqincle, istanbul: [:ren, 19-c)8, s 125-152.1
l-J. "lslamization of Ottornan l,aws on Land and Land f axatior-r",
F'estgcrlte
Jose.f'Mrt.tuz:
Osntrrrr.isti.k- Iitrkol.ogit:-Di.plorna.tie, Christa Fragner ve Klaus Schwarz, (ecls.), Iler-
lin: Klaus SchwarzV'erlag, 1992, s. 100-l l{:r.
14. "$eriatve Kanun, Din ve llt:vlet", isl.antiyrrr, I99ti, sy.4, s. 1.]5-.l42.
l.-'r. "'l'iitk Devletlerincle Sivil Kanun Gelenef;i", T-iil'kiye ()iin.l,ii,gii., l9S):),
16. Osmrt.tr.l.t.'cLn. DeltLcf , Hr.tktt.k,
cLn,
sv. 5[], s.
.-r- 1
1
.
,\tlnIet, istanbul: Eren Yay., 2000.
Halil inalcrk and His Ottoman Legal Studies
Bi.ilent ARI
Abstract
l'he publishing of Halil inalcrk regarding "Ottoman Law" is the fircus of this article. Throughout l-ris 65 years of zrcadernic ciiLeer, Prof. inalcrk has publisl-red rnanv articles anci books
on f)ttornan Lzrw. In sorne of them, he pulrlished the basic sources of Ottornan Sr.rltanic
laws. [{e also nrnde distinction befween Sharia and Sultanic law in Ottornan legal practice.
In this regard, Pr<lf. inalctkeuiphasized thatbesideSharia, whicl-t is bitsecl on l)ivine regulation, Ottoman Sultlrns had published Sultanic clecrees witl-r tl-re furce of lavr'. l'hese rel{Lllations had historical basis relied on clld'I'urko-Mongolian khar-rates in Ceutral Asia. Accordir-rg to inalcrk, these legal regr-rlations were in eft'ect until the overall reforrns of lanzintat
era. In this period, instead of old style legislaticln, legal systerns'vvere translated ftom fttreign codes. In reaction to tl-ris practice, conservative authorities enacted an attthentic Civil
Code, wl-rich is knor,vn ars "Majuller". In the rest of the article, resealches of Prof. inalcrk, pLrlttished in Encyclopeciia of Islarrr (2nd edition), such as "Kanlln", "Kanlrnltame" and "N{ahkanra" are introduced, Finally, his article l-randling the "ilnriye" class ir-r tl-re Ottoman Empire is
taken into consideration. In this article, he dxpained the educzttion process of tl're illr-riye
rrember.s arnd hierarcl-rical strata affrong thern. He also en-rphasized the conflicts between
tl-re upper and lower classes of ulerna and abuses withit-r the systeur.
Keywords: I-aw, Ir-rstice, Legislation, Sharia, Custotl
Halil
lLralcrl< vc Osrnanlr
Hukuku Araptrrnralar-l
803
Halil inalcrk ve Osmanh Hukuku Aragtrrmalarr
Bi"ilent
AIII
Ozet
F{alil ir-ralctk'tn "Ostttirttlr Hukttkrr"nu clair yayrnlirrinrn incelenrlesi bu makalenin esas ko-
nusunun olugturntaktadrr. Prot, inalcrk "Osrnernh Hukuku" hakkrnda bugtine kacial pekq:ok
tnakale ve kitalt yayrnlarntgtrr. Bunlaldarn bazrlannda Osmernlr Sultani kantrnlarr amsrndan
$er'i ve Sultani
kanunlar ararstnclaki ayturta ciikkat qeker. Br-r qergevecle, ilahi diizenlerneye clayanan $ari-
kerynak yiryrtrlarr yarltmrgtrr'. iualcrk aynczt Osmanlr htrkuk uygularnasrncltr
ttt'ln yanlnda, Osmanlr padigahlarrnrr-r kanun hiikmtincle ferntanlar yayrnladrf,mr vtrrgular.
Iltr dtizenlernelerin Orta Asya Tiirk-lVloiol hanhklarrn kadar uzaneln tarihi oldr-rftrnu clile
getirir. inalctk'it gi)re ltu hukuki trygurlamirlar'lanzirnat devrindeki topyektin reformlara kadar ytiriir'li.ikte kalrrrgtrr.'Iauzitnat cli)nerninde, eskiclen olclugLt gibi eski tarz yasanla faaliyeti yeritre, htrkuki sisteulerin olclugu gibi yabancr kanunlann iktibasr yolu segilrriigti. llirnil telrki olarak tnuhafazttkar otrlriteler Nlecelle adrvla bilinen otar-rtik ltrr kanr-rn sisteuri
cllugttrr cluIar.
Makalenirt kalan l-lijliirniinde l)rof . Inalcrk'rn Encyclopedia of Islanr'rn 2. baskrsrr-rcla yaytrrlanau "Kiu-lLlll", "KirnLlnniule" ve "Vlethkanrir." gibi rnac-ldeleri tanrtrlmaktadrr'. Son olitt'ak cta,
oltult Oslnltnlt'cla ilr-lriye stt-trfrnr elt: aldrir ve krsaca "lilrznamge" lrdryla bilinen makerlesi inceleutri;tir. O, [-lu tlakalesinde ilnriye srnrtrnrn e$itinr ve gtirev sLireqleri ile hiyerargik yaltrstnt anlattr. Ayrtcit, ilnriyenin itlf vt: tist grLrplan arrrslndaki qatrgrnalarr ve ihtilatlan dikkatlere strnar.^
Alrahtar Kelirncler: Klrnirn, Adalet, Yirslrrrur, Orf, Seriut
/ll1( ( ll )) (r
(
FOUNDATION
J ltrr
lL
for
scf
Ir \(/ll ,l l( 1l D ,\( ( t/t{ lr( lt r \\ rr r( rr K ]t ) Ir
l[\Jl. I( lii,r .{\\]rrr l\\D I[ lt lt\lvll.{\\ ll ,/\\ lL{ ll.
O
Eltct
D
M[![MRATT
qnd ARI$
IENTER FOF TURKI5Ii SIUDII
(.)(.)
5
t\
o
]D
nt
S
T
l;orcworcl :; lJ
On tlre Literature of Legislation Nloverncnts in tlrc
IJistoriography of llrrkish Law
Mcliurct Akif AYi)lN 9-25
'[hrrzimert Era
An Essay on thc Historiogra;thy of Pre-Ottorrlan Ttrrkislr
Literattrre on the Nleccl.le in'l'rrrkish
Law
Sirrni
MrrrtczaBLI)ill
lVlLrstrrta
27-tt4
History ol Fiqh: A Nt'w Frame of llet-erence fbr
Modertt Interpretatiotrs in the Ottornan Legal1'hought
Srttni
I-illDlilvl
$LN'ft
lt'
EltDUvl
617-672
67:i-722
LaW History, ancl Historiography:
Approaches to Ottornan Lancl Cocle of
u. Artila AYfiiKiN 72:l-744
I flSrB
85- 105
'flte Principal Series of Registers of Ottornan Divan:
REVIEWS
tr- r NItr"i, Alr,kri
AIrkfint-r $ilcn.yct
The Periodicaf of the $eyhiilislartr's Office:
The Certcle- i i h r tiy.ye
isur;ril CEllli(li 745-75.i
Alr kfi
lit:t'itlrrtt ivl.
rt
t- t Kr t yirr[- r
lrlvlli(,lrN
IVI
lih in ut rc an<l
107- 1:i:)
Critics to Publications of tlre Ottonran Kanunnirrnes
lVI.
)a;t,tJ
Mircir KIiNn N(
I.t t- I8(;
Cotrrt llecorcls as a Sotrrce for the Historv of Ottoman Law
lrctlri GEDiKt,i I87-2t:i
Arr Assessment ol'Fir1h Books irr the Ottornalt Classical
Period
Itcceir CiCi 215-2,til
Ort a Library Shelf Wating lror lts Reader:
The itnri Hu.krtk ue Mrtlinyese-i. Kolutitt Nlcctrtrrnsr
Iratnrirgril IlLlvliltl:t, 755-765
Five Ottornan Scholars ftorn the XVth ancl XVlth Centtrries
Selirrr KnltAl IASAN(X-ll.l J 767-77:)
Barkarr's KurunLat: A Classiczrl in Ottornan-f'urkish Lalv
QAKIII 7tl I -790
OoEktur
Fatirwa Literatrrre irr the Ottomarr Periorl
ozcN 24e-.t78
Halil inalcrk and His Ottornan Legzrl Sttrdies
$iikrii
Brilerrt
Tlre Mantrals for tht: Rcgistration of f trdicial Afl':rirs,
the SattrrMecmuas
Hiiseyirr Narnrk Orkun and his Fnsikiil's Importance for
the Histor-y of Law
SiilcynianKA\'A
Siriilrir
!i79-41(;
On thc Literattrre ol'Ottortran Courts artrl thc Q:rdi
Ekrcur lltrf rir l:KiN('.1 4I7-439
A Bibliograph ical
A
gr
proach to $eyhiilislirn Ebtrsstr trd
DtJZIINLi l.lt -,tzs
Itrterview with Halil inalcrk on l-Iistorv of Trrrkish Law
477-4(itl
Ottonran Penirl Law
NlclrrrrctAKivlAN 489-Sl2
Forr rrclat iolr s (Waql's)
5
t.i-s52
Nolt- IVI trsl i rtrs (Zi rn rrr is) i n I sl arn icVI. NIirCit Kl,Ni\NO(;l.tJ 5.5:i .\;,1
t
t
550. Feril t
YrI
t i qi r r
NtclrrrrctiP$iitt,i 823-t2t
Baghclnrl, l831-lBBl
Illrrrlrekir (]EYI",\N {12!)-8:i1
Nru'rrllitlt
AIll)l(.1
tl;is-ti42
'A lvrong rnan in a wrong tinle": Feyzullah Et'ettdi
Snb rn M es enrc.y, Feyz t tl.l n h 7lb r.cl i: A t r O tt o t nnt t $ ey I t i il. i s I n n t
sclirn KAI{AI-IASAN()cl.tJ 84:i-847
r
O
ttornan
L:r w
Wotnen in Ottornan Legal Sources
Ilcriil it'SiRt,iAIr(;t't
Vakrflart Tnfuir DeJieri, t 009/ I 600 TA ril r.l i,
t.l' rt
anrl ITth Cenilries
Atr Assesrnent of tht' Studies on Ottornan Larv ol' Pious
OZt,nN
u0s-tt22
Ottonran Law and tlre C)rientalist Approach: A Critics
Reent Mesltal, Strad.dl.ittg tlrc Sncrecl nrrcl tlte Sectilor: TIU:
Arttortorrry of Ottotnntr EgyTttiarr Corrts dtring the l6tlt
A Critical Exarnination of the Literatrlre on
l'irlrsirr
oKIlIt CliMRriK(;lioGLr I
i strr rt brtl.
istn ttltt
791-80:i
An Application of I BSt] Lancl Law itr Baghdaci
Keiko Kiyotaki, Ottotnart Lnnd PoLi.cies fu the Prottirtce rll'
Eferttli
l,clrliil
AIil
575-621
Certtral Asseurblies $efore the Constitutional Reginre in
tlre Ilistory of Ttrrkish Law: i\ Liter;rture
r\yltittt (llrYI-i\N 6::i-6-t(;
Knre t t NI. Ke r t t,
i.rt
7'l
t
e
P
roh
i It i
tio r t o.fSrrlni-S h.i' i
o.f IcleoLogies
Nl n.r r
flrc Ottomart Etnpira: A Sntdy
AlrcltrrlaltrrranAl'QIl. ti49-tt54
APPENDIX: Turkislr Studies in tlte National
hr ternatio nal Pe rioclical s
f artttary 2005-Jttttc 2005 tJ55-(177
alttl
.
ir
r
ges
,rt'ti'rtt,urjlr\(/]t,t ;( il,) r(,( t/il|trI,r\,r( N 1r r( rrrrf
lL lt J llt lN\ ll )I li'r .1\\ 1l\ {\\\) lt 1l tlrr tVl[1\\ jL r/\\ lN ll
sitin
o
vl
SATAT
(tuo
MI1[
YAffI
I
Srrrrtrg 5 {l
Tiirk
H
Ti"irkqede Nlccelle Literatti rii
SarrriElfl)8N,1 67lj-722
trkrrk Tarihq:i Iifr i
Meltrrtct Akit
AYI)lN
!)-25
Hukuk, Tarih ve thrihyazrnlr:
Karr
Osnranh Oncesi Tiirk Hukrrk Tarihi Yazrcrlrfrr
iVlrrrtczirllll)llt
IJs-
I05
Osrtranlr Divanrnrrr Ana Defter Serileri: Ahlcarrt-t NItri,
ilnr-i Httlcttlc
..I
Osrrrarrlr [-lrrkrrk ]'arihi KavnaEr OIarak $er' iy.1,1, Sicilleri
trcrlri (;llllilil,i t |17-2 t.,j
Selirrr
ue
I
Mulcayese-i Kcrttnttin Nlecntuust.
)l:NIIltl:1.
rrr-'
XV. ve XVI.
rir.
7.5.5-7(;.5
Yiizyrllarcla YaEanrrE Beq Osnrar-rIr I-lukukqrrsu
KAItAIIASANo(-;l,lJ 767-77!)
[Jarkan'r n Krtrt
Tari hqiliflincle
Osmanlr Klisik Dtirrerni Frkrh Kitaplan
IlccclrOiOi 2tit-24t:
Ocrqkrrn
Ostnanlr Diinerni fretva Literatiirii
BLilcrrt
tuilzl'r: Osrrranlr-'l'lirk llukuk
I]il Ktasi k
(,lAi(lli
7{tl-7:)0
I-lalil inalcrk ve OsurarrIr l'lrrktrku Aragtrrnralarr
24:)-;i7{l
Atil
791-80|i
HukukTirrihi Aqrsurclan Hiiseyin Nirmrk Orkun
Mahkern e Kayr t I ar tr rn Krlavu ztt: S ctklc
S[rleyrnarr KAYA ;i79-4 ](;
r
Nl
ecnr
u zrl
arr
FasilciiIIefi
saiilur oKUl{
(iiir\,ilrtircltir)cLti
tnn b ul l,'alc t flar t Toh rir D e.ft e r i,
ul' tut 55 0. Fe t i lt Y Lh i q: ir r
Osmanlr Devletintlc Mahkemeler vc Kadrlrk IVliiessesesi
is
Literatlirii
i stanb
lSrrg,r'rr
i.y1'1,
715-7.5:i
Kiitiiphane Rallnda Oktryucusunu Bekleyen []ir Yitvrn:
I;ittttuts[il
Osrnanlr KarrtrnnilrreIeri Neq;riyatr Uzerirre Bir''l'irltIiI
N,1. Mrrcit I(IINANO(';l.tJ t-t l-ltt6
Iiklcrrr
72!i-714
IlleEilrat IVlakanrrtr n Dergisi : Cericlc-i ilrn
isrnrril(,[l]Ii(li
Altkiint-t Kttyfkl-t [\4 iiltlmrrtc ve Ahlciittt-t $ikiyet
Iit:ritlttrr VI. I:Ml:(.l N t07-I.:i:)
*Stikrri OZllN
Osnranlr Arazi
TANITIMLAIT
Vloclern Yortrnrlar" iq:in Yeni Bir Referans Qergcvesi
IIRDUM
I USIJ
unnirn esi'ttc Yijnclik YirklaErnrlar'
[. Attila AYI]iKlN
27-{14
Frkrh Tarilri: Osnrarrlr Hukuk I)iigiincesinrle
Sarni
rrt
ve
tJ]s-822
I 0 09/
I 600 Tkri
I
tl i,
ivlclunetitrsint.t 82:)-tJ2tJ
l:KiN(',i I I7-4:i:)
Toprak lleforrn unrul Ba$clat'ta Uygtrlanrgr
$eyhtil islirtr Ebuss rrihd Efend i : Ilib liyogral'ik Il i r'
I BSIJ
De[erlendirrrrc
Keilca Kiyotnlci, Of lonrart Latul Pol.icies irt the Prouittcc
I'cliliil DtiZIrNt,i
44
t-475
Flalil inalcrk ile'ftirk HukrrkTarihi
lizerine
477-4{lt]
Osnranlr Ceza Htrkuktr Qahgnralan Uzerinc tlir icrtral
IvlelrrrrctAKMAN 4tJ!)-512
Osmanlr Vakrf Htrkrrktr QalrEm alan
-Itrhsirr
OZf
;nru
.5
t:i-552
of tlagfulttrl, I BJi I - I BB I
Elrrrlrckir'(.llYLAN tl29-tt;t-t
Osrttanlr l'ltrkrrkrr ve Oryarttalist Yaklaq;rnr: ISir Eleq;tit'i
Reern Mcsltal, Stracldlirtg the Sacrecl arul the Seailar:
TIrc Autottorny o.l-Ottorttctrt Egyptiart Cotu'ts tltu'itry Lhe
l6tlz ancl | 7th Ccnturies
Itl)1(.1 (ljis-[t42
NrrrLrllah n
Adanr": Feyztrl lah
islam-Osnranh Hu ktrktrnda Zimmiler
tvl. Nlacit K[NnNO(.;l,t) .55]-.571
"Yan I rq Zarrran cla Yart
Osmanlr Htrktrk Qalrqmalannda Kadut
Selirn KARAIIASANO(-;LtJ tJ-t3-t,47
ilt:rril iP$iRt-i
AltGI't
575-021
Osrnanlr'da Megnrt iyet 0nccsi Merkezi Nleclisler'
Literattirii
AyltarttllrYI-r\N
q
SI:N'|Ol)
cl
i
Karen NI. Kcrrt,The f'rohibitiort of Surttti-SIti'i Nlarriage:
in the Ottornan Entpirc: A Sfircty o.f ldeologies
AlrrlLrrraltnuinAl'(lll- 849-lllt4
EK: Ultrsal ve Ulr,rslararasr Dergilercle
647-672
tsfen
$eyltiilislant
(;23-646
Tanzitnat Drjnenri Kanunlagtrrnra Faaliyetleri l,itel atiirii
fv'lrrstiri'a
Ir
Sabra Nlaseruey, Feyzullalt EJencIi: Att Ottotrtart
Ara;trrmalarr
Oc:rk 2(X)5-tlrtziritn
2(X)5
85.5-i177
-liiirkiye