Kırlangıç Balığının (Chelidonichthys lucerna L., 1758
Transkript
Kırlangıç Balığının (Chelidonichthys lucerna L., 1758
www.yunus.gov.tr ISSN 1303 - 4456 Yunus Araþtýrma Bülteni 2013 (2): 3-9 Araþtýrma Makalesi Research Article Kýrlangýç Balýðýnýn (Chelidonichthys lucerna L., 1758)'nýn Kültür Ortamýna Uyumu Eyüp ÇAKMAK1*, Hamza POLAT1, Zafer AKPINAR1, Nilgün AKSUNGUR1, Orhan Ak1 1 Su Ürünleri Merkez Araþtýrma Enstitüsü Müdürlüðü, 61250, Yomra, Trabzon * Sorumlu yazar: Tel: 0462 341 10 53 Faks: 0462 341 11 52 e-mail: [email protected] Geliþ Tarihi: 25.12.2012 Kabul Tarihi: 12.04.2013 Abstract Adaptation of Tub Gurnard (Chelidonichthys lucerna L., 1758) to Farming Conditions In this study, the tub gurnard (Chelidonichthys lucerna L., 1758) which caught with the purse seine, trawl, and bottom gillnets as bycatch by fishermen in the Eastern Black Sea Region between January 2010 and June 2011 investigated for adaptation of farming condition. While survival rate was 46% in the previous adaptation period of the tub gurnard, it was found 93.5% for tagged individuals at the end of the experiment. It was observed that the fish in the tank were initially stressful, but they started to eat fresh food after three days later. Although the first two months of food intake was observed, increases in length and weight were determined in the thereinafter. This study shows that the tub gurnard can adapt to farm condition and also provide to start aquaculture studies as an alternative species. Keywords: Tub Gurnard, Chelidonichthys lucerne, adapt, survival rate, growth rate, condition factor Özet Bu çalýþmada, Doðu Karadeniz Bölgesi'nde Ocak 2010 - Haziran 2011 tarihleri arasýnda gýrgýr, trol, dip uzatma aðlarý ile balýkçýlar tarafýndan hedef dýþý olarak avlanan Kýrlangýç (Chelidonichthys lucerna L.,1758) balýklarýnýn yetiþtiricilik ortamýna adaptasyonu araþtýrýlmýþtýr. Uyum öncesi yaþama oraný %46 iken, markalanan bireylerin deneme sonunda yaþama oraný %93,5 olmuþtur. Adaptasyon tankýna konulan balýklarýn baþlangýçta stresli olduklarý, üçüncü günden sonra taze yemi aldýklarý gözlenmiþtir. Adaptasyonun ilk 2 aylýk döneminde yem alýmý olmasýna karþýn, sonraki dönemde boy ve aðýrlýk artýþý belirlenmiþtir. Bu çalýþma ile Kýrlangýç balýðýnýn kültür þartlarýna adapte olabildiði ve alternatif tür olarak yetiþtiricilik çalýþmalarýnýn baþlatýlabileceði öngörülmektedir. Anahtar Kelimeler: Kýrlangýç balýðý, Chelidonichthys lucerna, uyum, yaþama oraný, büyüme, kondisyon faktörü Giriþ Demersal Triglidae familyasý Akdeniz Havzasýnda 5 cins ve 8 tür ile temsil edilmektedir. Bu ailenin ticari deðeri yüksek türlerinden biri de kýrlangýç balýðýdýr. Bu tür Afrika kýyýlarýndan Norveç'e kadar olan Doðu Atlantik kýyýlarýnda ve ayný zaman da Akdeniz ve Karadeniz de 20-318 m derinliðe © Su Ürünleri Merkez Arastýrma Enstitüsü Müdürlügü, Trabzon kadar olan alanlarda 8-24 °C sularda yayýlým göstermektedir (Moreira vd., 1992; Mytilineou vd., 2005). Genel olarak solungaç aðlarý, dip trolü ve uzatma aðlarý ile nadiren gýrgýr aðlarýyla hedef dýþý av olarak yakalanmaktadýr. Kýrlangýç balýklarý daha çok kayalýk, çamurlu ya da kumlu zeminleri tercih etmektedir. 4 Çakmak vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (2): 3-9 Temel besinlerini küçük balýklar, salyangozlar, kabuklular ve yumuþakçalar oluþturmaktadýr. Kýrlangýç balýklarý içinde en yaygýn olan türün Akdeniz kýrlangýç balýðý olduðu bildirilmektedir. Bu tür C. lucernus'un sinonimidir (FAO, 1971). Bu türün Karadeniz'de nadir olarak bulunduðu, 5 m'den 200 m derinliðe kadar yaþamlarýný sürdürmekle beraber genellikle 50-100 m derinlikler arasýnda daðýlým gösterdiði bildirilmiþtir (FAO,1973). Dünya denizlerinde bu türle ilgili biyolojik ve ekolojik çalýþmalarýn yapýldýðý bildirilmesine raðmen (Ýþmen vd., 2004; Baþtacý, 2005; Eryýlmaz ve Meriç, 2005; Ýlhan ve Toðulga, 2007; Boudaya vd., 2008; Çiçek vd., 2008; Stagioni vd., 2011; Vallisneri vd., 2011), kültüre alýnabilirliði üzerine yapýlan çalýþmalar sýnýrlý sayýda olduðu kabul edilmektedir (Dulèiã vd., 2001; Melotti, 2002). Ticari önemi yüksek deniz balýklarýnýn kültür þartlarýna adapte edilmesi, besin ihtiyacýnýn belirlenmesi ve tükenen doðal balýk stoklarýnýn balýklandýrma ile yeniden takviye edilmesi açýsýndan önem taþýmaktadýr. Bu çalýþma, Güneydoðu Karadeniz'de farklý av araçlarýyla hedef dýþý av olarak yakalanan kýrlangýç balýklarýnýn kültür þartlarýna uyumu, yaþama oraný ve büyüme özelliklerinin belirlenmesi ile yetiþtiricilik alt yapýsýnýn oluþturulmasý amacýyla yapýlmýþtýr. Materyal ve Metot Çalýþma, Su Ürünleri Merkez Araþtýrma Enstitüsü (SUMAE) deniz balýklarý kuluçkahanesinde Ocak 2010 - Haziran 2011 tarihleri arasýnda yapýlmýþtýr. Çalýþmada kullanýlan balýklar Doðu Karadeniz illerinde Þekil 1. Boy-aðýrlýk ölçümü ve markalama iþlemi. uzatma ve gýrgýr avcýlýðý yapan balýkçý tekneleri ile trol sörveylerinden temin edilmiþtir. Av araçla-rýndan canlý alýnan balýklar, su deðiþimi saðlanan kovalara konularak en yakýn balýkçý limanýna ulaþtýrýlmýþtýr. Tirebolu, Yoroz, Akça-abat ve Yomra balýkçý barýnaklarýnda canlý balýk muhafaza kafeslerinde tutulmuþlardýr. Kafes-lere konulan balýklar 500 l hacimli ve sývý oksijen ile desteklenen taþýma tanklarýna alýnmýþ ve deniz balýklarý kuluçkahanesine nakledilmiþtir. Adaptasyon çalýþmalarýnda, mezgit avcýlýðýnda kullanýlan fanyalý uzatma aðý ile yakalanan 50, kalkan avcýlýðýnda kullanýlan uzatma aðý ile yakalanan 7 ve hamsi avcýlýðýnda kullanýlan gýrgýr aðý ile yakalanan 1 birey olmak üzere toplam 58 adet balýk kullanýlmýþtýr. Doðadan yakalanan balýklar ön muayeneleri yapýldýktan sonra uyum tankýna alýnmýþtýr. Balýklarýn dezenfeksiyonu için havalandýrma yapýlan 2x2x1m fiberglas tankta bir saat süre ile 150 ppm formaldehit uygu-lamasý yapýlmýþtýr. Kontrol tankýnda bir gün bekletilip saðlýklý olduklarýna kanaat getirilen balýklar benzocain solüsyonu (50 ppm) kullanýlarak bayýltýlmýþ boy (±1mm) ve aðýr-lýklarý (±0.1g) ölçülerek 12 mm 134 KHz PIT tag elektronik bireysel markalarla marka-lanmýþtýr (Þekil 1). Markalar balýðýn sýrt yüzgeci hizasýna deri altý kas doku içine enjektör yardýmýyla yerleþtirilmiþtir. Bu marka sistemi dýþarýdan el tipi dedektör ve aparatlar kulla-nýlarak dijital olarak okunmaktadýr. Markalama iþleminsen önce markalar, %99 saflýkta etil alkolle dezenfekte edilmiþtir. Enjeksiyon Çakmak vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (2): 3-9 Yeme alýþtýrmak amacýyla balýklar, 2x2x1m fiberglas tanka alýnmýþtýr. Muhtemel kayýplarýn önlenmesi için tankýn üstü uygun göz açýklýðýna sahip að ile örtülmüþtür. Yaþ yemin kullanýmýnda að zorluk oluþturduðundan tankýn su yüksekliði 60 cm ye düþürülerek çalýþmaya devam edilmiþtir. Günlük su deðiþimi 22 kez/gün olarak ayarlanmýþtýr. Çalýþma süresince 55 m den alýnan derin deniz suyu kullanýlmýþtýr. Karadeniz suyu, önce kaba filtrasyondan (450µ) sonra kum filtresinden (150µ) geçirilmiþtir. Tanklardaki su iki hava taþý ile sürekli havalandýrýlmýþtýr. Sýcaklýk ölçümleri 0,1ºC hassasiyetli cývalý termometre ile günde iki kez, çözünmüþ oksijen ve pH Horiba marka cihaz ile haftada bir kez ölçülmüþtür. Tanklara deneme süresince doðal gün ýþýðý saðlanmýþtýr. Balýklara ilk 2 gün yem verilmemiþ ve tank ortamýna adapte olmalarý beklenmiþtir. Yeme alýþtýrma amacýyla ilk aþamada balýklara, kuþbaþý kesilmiþ mezgit ve barbun balýklarý verilerek davranýþlarý gözlenmiþtir. Yaþ yem kullanýmýna 10 gün devam edilerek sonraki günlerde 10 mm'lik alabalýk yemine geçiþ saðlanmýþtýr. Balýklarýn yaþama oraný, canlý aðýrlýk 5 artýþý (CAA) ve kondisyon faktörü (KF) deðerleri aþaðýdaki formüllere göre hesaplanmýþtýr: Yaþama oraný (%) = (Dönem sonu balýk sayýsý/Dönem baþý balýk sayýsý)*100 Canlý aðýrlýk artýþý (g) = (Dönem sonu balýk aðýrlýðý-Dönem baþý balýk aðýrlýðý) Kondisyon faktörü (KF) = (Aðýrlýk/Total Boy³)*100 Bulgular ve Tartýþma Tanktaki deniz suyu sýcaklýðý 9,4 ile 16,5ºC (13,6±2,6) arasýnda, çözünmüþ oksijen ve pH deðerleri sýrasý ile 5,2–9,5 mg/l (8,1±0,9) ve 7,5–8,5 ppm (8,1±0,2) arasýnda ölçülmüþtür. Bu deðerler demersal bir tür olan kýrlangýç balýðýnýn yaþayabilmesi için uygun su kriterleri olarak belirlenmiþtir. Farklý av araçlarý ile yakalanan kýrlangýç balýklarýnýn deneme öncesi ortalama total boy ve canlý aðýrlýk deðerleri (Tablo 1) ile boyaðýrlýk iliþkisi (Þekil 2) de verilmiþtir. Boyaðýrlýk iliþkisi sonucunda kýrlangýç balýklarýný pozitif allometrik büyüme (b>3) özelliliði göstermiþtir. Adaptasyon sürecinde hayatta kalan ve denemeye alýnan 31 adet kýrlangýç balýðýnýn cinsiyetlere göre boy ve aðýrlýk deðerleri Tablo 1'de gösterilmiþtir. Þekil 2. Kýrlangýç balýklarýnda boy-aðýrlýk iliþkisi (tüm bireyler). Çakmak vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (2): 3-9 Tablo 1. Denemeye alýnan kýrlangýç balýklarýnýn ortalama boy ve aðýrlýk deðerleri Boy (cm) Yakalanan Balýklar Diþi Denemeye Alýnan Erkek Balýklar Diþi+Erkek Aðýrlýk (g) n Min Mak Ort S.h. Min Mak 86 10 21 31 13.2 28.4 26.3 26.3 57.4 57.4 54.6 57.4 28.38 45.47 39.48 41.41 1.24 2.49 1.75 1.50 20.87 199 150.3 150.3 2029.3 2029.3 1897 2029.3 Çalýþmada avcýlýk ve balýklarýn transferi sýrasýnda ölümler meydana gelmemiþtir. Ölümler daha çok adaptasyon iþlemi sýrasýnda oluþmuþtur. 30 cm'nin altýndaki bireylerin tamamýnýn adaptasyon sürecine uyum saðlayamadýðý ve öldüðü gözlenmiþtir. Adaptasyon tankýnda tutulduklarý ilk haftada ölen bireylerin sayýlarýnda artýþ yüksektir. Ölen balýklarýn çalýþma esnasýnda hareketlikleri normal olsa da verilen yemlere karþý ilgisiz davrandýklarý not edilmiþtir. Adaptasyon sürecinde ve markalama yapýlmadan önce yaþama oraný %46 olarak belirlenirken, balýklarýn markalanmasýyla birlikte deneme sonunda yaþama oraný %93,5 olarak hesaplanmýþtýr (Þekil 3). 30 cm'den büyük bireylerin kültür ortamýna daha çabuk adapte olduðu ve kayýplarýn çok az olduðu görülmüþtür. Roncarati vd. (2012), 5.5±2 g aðýrlýðýnda ve 5±1 cm boyundaki kýrlangýç balýklarýný 360 gün boyunca stokladýklarý çalýþmalarýnda yaþama oranýný %86.35 olarak bulmuþlardýr. Ýyi bir büyüme ve hayatta kalma oranýna raðmen 360 günün sonunda ortalama aðýrlýk istenen pazar aðýrlýðýnýn biraz altýnda bulunmuþtur. S.h. 376.9 49.89 1074.5 149.48 746.4 100.55 852.2 86.67 Mevcut çalýþmada kullanýlan balýklarýn farklý av araçlarýyla yakalanýp, klinik muayenesi yapýlarak adaptasyon tankýna alýnan balýklarda ilk aþamada bayýltýcýnýn etkisi sonucu olduðu düþünülen sakin davranýþ görülmekle beraber sonrasýnda aþýrý hareketlilik gözlenmiþtir. Bu süreçte adaptasyon tankýna konulan balýklarýn hareketli olduklarý, tank dýþýna atlama eðiliminde olduklarý ve tank duvarlarýna çarptýklarý görülmüþtür. Üçüncü günden sonra kýrlangýç balýklarýnýn yaþ yem alma eðiliminde olduklarý gözlenmiþtir. Ýlk yemleye kadar devam eden hareketlilik yem verildikten sonra azalmýþ ve balýklarýn tank dibine indikleri gözlenmiþtir. Kýrlangýç balýklarýnýn kültür ortamýna alýnmasýyla birlikte yaþam ve hareket alanlarýnýn kýsýtlanmasý nedeniyle göstermiþ olduðu hareketlilik adaptasyon sürecinde normal karþýlanmýþtýr. Çalýþma süresince balýklar doyana kadar yemlenmiþtir. Adaptasyon aþamasýnýn 4. Günün-den sonra balýklar yemleme esnasýnda tankýn kenarýna yaklaþma ve yeme atlama eðilimi göstermiþlerdir. 120,00 18,00 Yaþam Oraný (%) Sýcaklý (C) 100,00 Yaþama Oraný (%) Ort 80,00 60,00 40,00 20,00 - Þekil 3. Kýrlangýç balýklarýnda yaþama oraný (%) ve sýcaklýðýn zamana göre deðiþimi. 16,00 14,00 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 - Sýcaklýk (°C) 6 Çakmak vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (2): 3-9 Adaptasyon sürecinde kýrlangýç balýklarý ilk yemlemelere isteksiz davranmalarýna raðmen, bu süre çok uzun sürmemiþtir. Birkaç gün sonra verilen yemlere karþý hareket ettikleri gözlenmiþtir. Balýklar ilk altý aylýk süreçte ortalama 852 g'dan 885 g'a yükselmiþlerdir. Balýklarýn ölçüm çalýþmalarýndan sonra strese girdiði, yem alýmýnýn olmadý gözlenmiþtir. Bundan dolayý ölçüm süreleri uzun tutulmuþtur. Deneme sürecindeki ilk altý aylýk periyotta diþi ve erkek bireylerde ortalama aðýrlýk artýþý sýrasýyla 15,93±3,76 ve 42,04±3,04 g olarak bulunmuþtur. Deneme sonunda diþi ve erkek bireylerde 7 sýrasýyla 52,3±1,08 cm ve 46,1±1,45 cm total boy artýþý (Þekil 4) ve 456,95±5,89 g ve 340,29±6,85 g aðýrlýk artýþý (Þekil 5) olmuþtur. Ortalama kondisyon faktörü deneme baþýnda erkek ve diþi bireylerde sýrasýyla 1,01±0,017 ve 1,09±0,027, deneme sonunda ise 1,05±0,057 ve 1,04±0,027 olarak hesaplanmýþtýr (Þekil 6). Ýlk 0–2 aylýk dönemde yeme uyumu saðlanmasýna karþýn strese baðlý olarak büyümenin yavaþladýðý gözlenirken, sonraki dönemde ise yeme alýþmakla beraber adaptasyonun tamamlanmasý ve yem alýmýnýn iyileþmesi ile boy ve aðýrlýkça artýþ gözlenmiþtir. Þekil 4. Kýrlangýç balýklarýnda dönemsel ortalama total boy (cm). Þekil 5. Kýrlangýç balýklarýnda dönemsel ortalama aðýrlýk (g). 8 Çakmak vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (2): 3-9 Þekil 6. Kýrlangýç balýklarýnda dönemsel ortalama kondisyon faktörü. Çalýþma boyunca balýklarda ölümlere yol açacak hastalýk görülmemiþ olup sadece iki balýkta çift taraflý ekzoftalmus görülmüþtür (Þekil 7). Ön muayene ve iþtahsýzlýktan yola çýkarak bakteriyel problem olabileceði düþüncesiyle her iki balýða 20 mg/kg dozunda enrofloksasin etken maddeli Vil-floks isimli preparattan dört gün boyunca kas içi (Ý.M.) enjeksiyon yapýlmýþtýr. Uygulanan tedavi sonunda balýklar tamamen iyileþmiþtir. Sonuç olarak, bu çalýþma ile kýrlangýç balýklarýn kültür þartlarýna adapte edilebileceði, yeme alýþtýrýlabileceði ve üretim için damýzlýk stoku oluþturulabileceði görülmüþtür. Balýklarýn kültüre alýnmasýna sadece ekonomik deðer olarak bakýlmamalý ayný zamanda stok takviyesi, genetik kaynaklarýn korunmasý ve Þekil 7. Kýrlangýç balýðýnda çift taraflý ekzoftalmus. ýslah programlarýnýn yürütülmesi gibi faaliyetler de düþünülmelidir. Bu nedenle doðadan yakalanan balýklarýn yetiþtiricilik ortamýna uyumlarýnýn saðlanmasý sonrasýnda kontrollü koþullarda döl alýmý çalýþmalarýnýn baþlatýlmasý için bir ön çalýþma niteliðinde bu çalýþmamýz sonuçlarý bakýmýndan önemli bulunmaktadýr. Teþekkür Bu çalýþma Trabzon Su Ürünleri Merkez Araþtýrma Enstitüsü Müdürlüðü Deniz Balýklarý Kuluçkahanesinde yürütülmüþtür. Çalýþma süresince, altyapý hazýrlama ve kullandýrma ile beraber teknik konularda vermiþ olduðu destekten dolayý Enstitümüz yöneticileri ve çalýþanlarýna teþekkür ederim. Çakmak vd. / Yunus Arþ. Bül. 2013 (2): 3-9 9 Kaynaklar Baþtacý, S. 2005. Ýskenderun Körfezi ve Karataþ Kýyýlarýndaki Kýrlangýç Balýðý (Chelidonichthys lucernus Linnaeus, 1758) Populasyonunun Üreme, Büyüme ve Ölüm Oranlarýnýn Belirlenmesi. Çukurova Üniversitesi. Fen. Bil. Enst. Yüksek Lisans Tezi. Boudaya, L., Neifar, L., Rizzo, P., Badalucco, C., Bounain, A. ve Fiorentino, F. 2008. Growth And Reproduction of Chelidonichthys lucerna (Linnaeus) (Pisces: Triglidae) In The Gulf of Gabe` s, Tunisia. J. Appl. Ichthyol., 24: 581–588. Çiçek, E., Avþar, D., Özyurt, C.E., Yelda, H. ve Manaþýrlý, M. 2008. Age, Growth, Reproduction and Mortality of Tub Gurnard (Chelidonichthys lucernus (Linnaeus, 1758)) Inhabiting In Babadillimani Bight (Northeastern Mediterranean Coast of Turkey). Journal of Biological Sciences, 8(1): 155-160. Dulèiã, J., Grubiúiæ, L., Kataviæ, I. ve Skakelja, N. 2001. Embryonic and Larval Development of The Tub Gurnard Trigla lucerna (Pisces: Triglidae). J. Mar. Biol. Ass. U.K., 81: 313-316. Eryýlmaz, L. ve Meriç, N. 2005. Some Biological Characteristics of the Tub Gurnard, Chelidonichthys lucernus (Linnaeus, 1758) In The Sea of Marmara. Turk. J. Vet. Anim. Sci., 29, 367-374. FAO, 1971, 1973. www.fao.org Ýlhan, D. ve Toðulga, M. 2007. Age, Growth And Reproduction of Tub Gurnard Chelidonichthys lucernus Linnaeus, 1758 (Osteichthtyes: Triglidae) From Izmir Bay, Aegean Sea, Eastern Mediterranean. Acta Adriat., 48(2): 173 – 184. Ýþmen, A., Ýþmen, P. ve Baþusta, N. 2004. Age, Growth And Reproduction of The Tub Gurnard (Chelidonichthys lucerna L. 1758) In The Bay of Iskenderun In The Eastern Mediterranean. Turk. J. Vet. Anim. Sci, 28: 289-295. Melotti, P. 2002. Experimental Rearing of The Tub Gurnard, Trigla lucerna. http://www.aquainnovation.net/aquainnovation/ knowledgebase/afshowarticle_en.asp?aid=317& AFlg=en. (Eriþim Tarhi: 16 Kasým 2012). Moreira, F., Assis, C.A., Almeida, P.R., Costa, J.L. ve Costa, M.J. 1992. Trophic relationships in the community of the Upper Tagus Estuary (Portugal: a preliminary approach. Estuar. Coast. 262 Shelf. Sci. 34: 617.623. Mytilineou, C., Politou, C.Y., Papaconstantinou, C., Kavadas, S., D'Onghia G. ve Sion, L. 2005. Deep.water fish fauna in the Eastern Ionian Sea. Belg. J. Zool., 135(2): 229.233. Roncarati, A., D'Andrea, M., Pilla, F., Felici, A. ve Melotti, P. 2012. Tub Gurnard Chelidonichthys lucerna L.: A New Fish Species Suitable For Farming? First Answers Evaluating The Growth of Juveniles Reared At Different Stocking Densities, Welfare And Fillet Quality. Aquaculture Research, 1-12. Stagioni, M., Montanini, S. ve Vallisneri, M. 2011. Feeding of Tub Gurnard Chelidonichthys lucerna (Scorpaeniformes: Triglidae) In The North-East Mediterranean. Journal of the Marine Biological Association of the United Kingdom, 92(3): 605–612. Vallisneri, M., Stagioni, M., Montanini, S. ve Tommasini, S. 2011. Body Size, Sexual Maturity and Diet Iin Chelidonichthys lucerna (Osteichthyes: Triglidae) From The Adriatic Sea, North Eastern Mediterranean, Acta Adriat., 51(1): 141 – 148.