Süper Ay tutulmasını kaçırmayın

Süper Ay tutulmasını kaçırmayın
Kurban Bayramı’nda “kanlı Ay”...
Yaklaşık 1.5 milyar insan 27 Eylül’den 28 Eylül’e geçildiği saatlerde ender görülen bir olaya şahit
olacak. Uykularından fedakarlık edebilen meraklılar, ancak 20-30 yılda bir görülebilen bir manzara
izleyecekler: Her zamankinden daha büyük görünen Ay’ın, bir saatten uzun bir süre boyunca kızıl
renge bürünmesini. Amerika, Avrupa ve Afrika’nın yanısıra Türkiye de bu ender olayın izlenebileceği
bölgeye ucundan giriyor.
Sıradan dolunaylara göre
Dünyamıza 50.000 km daha yakın
olacağı için olağanüstü büyüklükte
izlenecek Ay, Türkiye saatiyle
04:07’den itibaren 72 dakika
boyunca kıpkızıl bir renkte
görünecek.
Batı’da halk arasında büründüğü
renk nedeniyle “kanlı Ay” diye de
adlandırılan Ay tutulması, Güneş,
Dünya ve Ay’ın bir hizaya
geldiklerinde ortada yer alan
Dünya’nın gölgesinin Ay’ın üzerine
düşmesiyle meydana gelen bir olgu.
Tutulma sırasında Ay’ın kızıl bir renk
almasının nedeni, Güneş ışığının
Dünyanın kenarından geçerken
atmosfer içinde kırılarak Ay üzerine
yansırken, en uzun dalga boylu
kırmızı ışığın dışındaki daha kısa
dalga boylarındaki (renklerdeki )
ışığın saçılması (Bkz: Çerçeve
açıklama).
Ay tutulması, yılda en az iki kere
gerçekleşen bir olgu. 21. Yüzyıl
içinde meydana gelen ve gelecek
olan tutulmaların toplam sayısı,
gökbilimcilerce 228 olarak
hesaplanıyor.
Dünyamız, ortalama 150 milyon km uzaklıktaki Güneş’in çevresinde
dolanırken, Ay da ortalama 400.000 km uzaktan Dünya’nın çevresinde
dolanıyor. Ay tutulması, Güneş, Dünya ve Ay bir çizgi üzerinde dizildiğinde
ve dolayısıyla Ay dolunay evresindeyken, ortadaki Dünya’nın Ay üzerine
düşen güneş ışığını perdelemesiyle meydana geliyor. Dünya’nın
oluşturduğu gölge iki kısımdan oluşuyor. Gökbilim dilinde “umbra” diye
adlandırılan tam gölge içinde Güneş’in ışığı Ay üzerine düşemiyor.
Gelgelelim, Güneş’in çapı çok büyük olduğundan “penumbra” ya da kısmi
gölge denen bölgede ışık tümüyle perdelenemiyor. Tam tutulma, Ay
tümüyle tam gölge içine girdiğinde meydana geliyor. Ancak, Dünya
atmosferi güneş ışığının bir kısmını kırarak Ay üzerine düşürdüğünden, Ay
tümüyle karanlığa bürünemiyor. Güneş ışığı Dünya atmosferinin içinden
geçerken, kısa dalga boylarına sahip renklerde olan ışıklar, atmosferdeki
parçacıklar nedeniyle daha çok saçılıma uğrarken, en uzun dalga
boyundaki kırmızı ışık daha az saçılarak Ay üzerine ulaşabiliyor ve tam
tutulmadaki kızıl rengi veriyor.
Ancak, Ay’ın yörüngesinin ,
Dünya’nın dönüş eksenine açı
yapması ve Dünya’ya olan
uzaklığının döngüsel olarak
değişmesi nedeniyle tutulmalarda
Ay’ın (uzaklığına bağlı) büyüklüğü ve dolayısıyla parlaklığı aynı olmuyor.
Ay, Dünya çevresinde eliptik bir yörünge üzerinde dolaşıyor. Yörüngenin Dünya’ya en yakın olan
noktası ya da “enberi” (perigee) 357.000 km, en uzak noktası ya da “enöte” (apogee) , 406.000 km
uzaklıkta. Dünya ve Ay’ın birbirleri ve Güneş çevresindeki hareketlerinin dinamiği sonucu, Ay’ın
Dünya’ya enyakın konumundayken meydana gelen ve dolayısıyla en büyük göründüğü “enberi”
tutulması, ancak her 14 tutulmanın birinde meydana geliyor.
Bu tutulmalarda Ay’ın çapı, enöte
tutulmalarına kıyasla yüzde 14 daha büyük,
alanı yüzde 30 daha geniş ve dolayısıyla da
parlaklığı yüzde 30 daha yüksek oluyor.
Eskiden hasat faaliyetinin geceye de
yayılmasına da izin verdiği için Batı’da halk
arasında “hasat Ayı” (harvest moon) diye de
biliniyor. 1979 yılındaysa gökbilim
jargonunda ilk kez “süper Ay” (supermoon)
diye adlandırılmış.
Bir “süper Ay” ile normal bir dolunayın karşılaştırılması: 19 Mart
2011 tarihindeki süper Ay, 20 Aralık 2010 tarihindeki dolunaydan
yüzde 15 daha büyük ve yüzde 15 daha parlak.
Görüldüğü gibi Ay tutulması, hatta “süper
Ay” pek de ender sayılabilecek olaylar değil.
Ender olan ve yeni tutulmayı özel kılansa,
Ay’ın bu “süper” halindeyken tutulması, bir
başka deyişle en büyük ve parlak döneminde
tutulması. Bu olaysa çok daha uzun
aralıklarla meydana geliyor. Örneğin, bundan
önceki “Süper Ay tutulması” 1982 yılında
meydana gelmişken, bundan sonraki de
ancak 2033 yılında gerçekleşecek.
Dolayısıyla, uykunuzdan biraz fedakarlık
pahasına bu muhteşem gökyüzü şöleni
izlenmeye değer.
Raşit Gürdilek
KAYNAKLAR:
“NASA Scientist Sheds Lighton Rare Sept. Supermoon Eclipse”, NASA, 14 Eylül 2015
“Supermoon Lunar Eclipse: How Science Explains the Epiic Night Sky Event”, SpaceCom, 17 Eylül 2015
“Lunar Eclipses: What Are They & When Is the Next One?”, SpaceCom, 18 Eylül 2015