BÖCEK SİSTEMATİĞİ

Altsınıf: APTERYGOTA ‐ Kanatsız Böcekler
•
BÖCEK SİSTEMATİĞİ
•
Küçük boyda kanatsız böceklerdir. Thorax’da kanat izleri, kanatla ilgili skleritler ve pleural dikiş bulunmaz. dikiş bulunmaz.
Prof. Dr. Şaban GÜÇLÜ
PROTURA •
•
•
•
•
Beyazımsı, 0,6‐1,5 mm boyda küçük böceklerdir.
Baş az çok konik, ağız parçaları emici ve baş içerisine gömülmüş
Göz ve anten bulunmaz
Birinci çift bacaklar duyu organı olarak rol oynar ve yürürken anten gibi yukarıya kaldırılarak tutulur. İlk üç abdomen segmentinin ventralinde birer çift styli bulunur. COLLEMBOLA ‐ Kuyrukla Sıçrayanlar
•
•
•
•
•
Bileşik göz yok veya küçülmüş Anten 4‐6 segmenli Birinci abdomen segmentinde ventral tüp (collophore) mevcut.
Dördüncü abdomen segmentinin
Dördüncü abdomen segmentinin ventralinde sıçramaya yarayan ucu çatallı, “furcula“ bulunur. Üçüncü abdomen segmentinin ventralinde furcula'yı tutmaya yarayan "tenaculum” bulunur. PROTURA
• Ergin oluncaya kadar üç gömlek değiştirirler. • Abdomen 9‐12 segmentli • Nemli veya humuslu topraklarda, çürümüş yapraklar içerisinde ağaç üü ü
kl i i i d ğ
kabukları altında, çürümüş kütüklerde vs. bulunurlar. • Çürümekte olan organik maddeler ve fungal sporlar ile beslenirler.
COLLEMBOLA ‐ Kuyrukla Sıçrayanlar
• Çoğu beyaz, gri ve sarı renge sahiptir. Bunun dışında turuncu, metaik yeşil, eflatun, kırmızı ve diğer bazı renkler de bulunur. • Bazıları çeşitli desen ve beneklere sahiptir. p
• Ağız parçaları az çok stylet şeklinde uzamış ve baş içinde gizlenmiş vaziyettedir. 1
COLLEMBOLA ‐ Kuyrukla Sıçrayanlar
• Genellikle 6 mm’den daha küçük böceklerdir. Metamorfoza (başkalaşım) yoktur (Ametabola). • Yaygın böceklerdir. Toprakta çürümekte olan bitkisel materyaller ve funguslar üzerinde beslenirler. DIPLURA •
•
•
•
•
•
DIPLURA
• Küçük boyda böceklerdir. Rutubetli topraklarda bulunurlar. • Çoğu, toprakta bulunan küçük böcek, akar, larva vs üzerinde predatördür
üzerinde predatördür. Ayrıca bitkisel döküntüler ve fungal misellerde beslene türler vardır. • Metamorfoza geçirmezler (Ametabola). THYSANURA •
•
•
•
•
•
THYSANURA
• Hızlı hareket eden böceklerdir. • Genellikle taşlar ve yaprak döküntüleri arasında, birkaç tür ise ev ve depo gibi kapalı alanlarda yaşar, alg, liken ve canlı bitkiler üzerinde beslenirler. • Uzun ömürlüdürler, genellikle üç yıl, bazıları ise sekiz yıla kadar yaşar. • Metamorfoza yoktur (Ametabola). Bileşik göz bulunmaz
Anten baştan daha uzun, boncuk şeklinde 10 veya daha fazla segmentli
Abdomen görülebilir 10 segmentli Cerci uzun silindirik veya
Cerci uzun silindirik veya kıskaç şeklinde
Tarsi tek segmentli İlk 7 abdominal segmentte kısa lateral styli mevcut Vücut nispeten yassılaşmış, ve arkaya doğru gittikçe daralır, genellikle üzeri pullarla kaplanmış
Bileşik gözler küçük ve birbirinden uzakta yada yok Anten uzun iplik şeklinde ve çok segmentli
Abdomen 10 segmentli, onbirinci
segment uzayarak caudal filament
şekline dönüşmüş
Cerci hemen hemen caudal filament
boyunda
Abdomenin 7‐9 segmentlerinde
styli şeklinde uzantı var MICROCORYPHIA •
•
•
•
•
•
•
•
Vücut silindiriktir ve arkaya doğru gittikçe daralır Toraks yukarıya doğru biraz kabarık Bileşik gözler geniş, genellikle birbirine temas eder, ocelli genellikle mevcut Anten uzun, iplik şeklinde ve çok segmentli
Tarsi 3 segmentli
3 segmentli
Abdomen 10 segmentli, onbirinci segment
uzayarak caudal filament şekline dönüşmüş
Cerci mevcut ve caudal filamentten daha kısa Abdomenin 2‐9 segmentinde kısa lateral styli
bulunur 2
MICROCORYPHIA
• Genellikle çayırlık veya ağaçlık alanlarda, kabuk altında, yaprak döküntüleri ve taşlar arasında yaşarlar. • Bitkiler, algler, yosunlar, likenler ve çürüyen organik materyaller üzerinde beslenirler. • Gece aktiftirler (nokturnal). ( ş
ş )y
(
)
• Metamorfoza (başkalaşım) yoktur (Ametabola). EPHEMEROPTERA – Mayıs Böcekleri, Birgünlükler
•
•
•
•
•
•
Anten kısa ve kıl şeklinde Ön bacaklar uzun ve genellikle vücut önüne doğru uzatılır Bileşik gözler geniş, genellikle başın büyük bir kısmını kaplar Kanatlar:çok sayıda boyuna ve
Kanatlar:çok sayıda boyuna ve enine damar bulunan iki çift kanat bulunur. Ön kanatlar geniş, üçgen şeklinde, arka kanatlar küçük, yelpaze şeklinde
Abdomen silindirik, son kısmında iki veya üç uzantı var
EPHEMEROPTERA – Mayıs Böcekleri, Birgünlükler
•
•
•
•
•
•
•
•
Altsınıf: PTERYGOTA ‐ Kanatlı Böcekler
•
•
Genelde bir yada iki çift kanada sahiptirler. Kanatsız olanlarda kanat izleri ya da kanatla ilgili skleritler ve pleural
ve pleural dikiş dikiş
bulunur.
EPHEMEROPTERA – Mayıs Böcekleri, Birgünlükler
Nimf
• Anten filiform
• Abdomenin iki yanında 4‐9 çift yelpaze şeklinde gill bulunur • Abdomenin sonunda uzun üç flament var ODONATA – Yusufçuklar, Su Bakireleri
Genç dönemleri (nimf) akuatikdir. Genellikle kirlenmemiş tatlı sularda ve akarsularda yaşarlar. Bazıları suda serbest olarak yüzer, bazıları ise yassılaşmıştır ve taşların alt yüzeyine yapışıktır. Çoğu alg ve akuatik bitkiler ile beslenir. Mayıs sinekleri kanatlı formda tekrar
Mayıs sinekleri kanatlı formda tekrar gömlek değiştiren tek böcek grubudur. Erginler kısa ömürlüdür. Erginler beslenmez Yarı başkalaşım (hemimetabola) geçirirler. 3
ODONATA – Yusufçuklar, Su Bakireleri
ODONATA – Yusufçuklar, Su Bakireleri
ANISOPTERA
• Odonata türleri hem ergin, hemde nimf döneminde predatördür. • Erginler çok hızlı ve çevik uçarlar. Sivrisinek ve diğer bazı uçan böceklerle beslendiği için faydalı olarak kabul edilir. • Nimfler suda yaşayan diğer böcekler, küçük crustacealar, halkalı solucanlar ve yumuşakçalar ile beslenir. • Hatta bazı büyük nimfler küçük balıklara da saldırır.
• Yarı başkalaşım (hemimetabola) geçirirler. ODONATA – Yusufçuklar, Su Bakireleri
ANISOPTERA
ODONATA – Yusufçuklar, Su Bakireleri
ZYGOPTERA
ODONATA – Yusufçuklar, Su Bakireleri
ZYGOPTERA
Nimf:
1.Labium avlarını yakalayacak bir yapı kazanmıştır
2. Güçlü bir vücutta sahiptir
3. Gill’ler rektum içerisinde yer alır
Nimf: • Labium avlarını yakalayacak bir yapı kazanmıştır • Abdomenin sonunda üç adet yaprak şeklinde gill vardır • Vücut genellikle uzun ve silindirik
Ergin:
1. Anten kısa, kıl şeklinde
2. Bileşik gözler geniş, çoğunlıkla
başın büyük bir kısmını kaplar 3. İki çift fazla damarlanmış kanat var 4 Arka kanadın taban kısmı ön Arka kanadın taban kısmı ön
4.
kanada göre daha geniştir 5. Kanatların uç kısmında stigma
adı verilen koyu renkli birer hücre vardır 6. Abdomen, uzun ve silindirik, nispeten kuvvetli
Ergin:
• Anten kısa ve kıl şeklinde
• Bileşik gözler geniş, çoğunlıkla başın
büyük bir kısmını kaplar
• İki çift fazla damarlanmış kanat var
• Kanatların tabanı sap şeklinde dar
dar,
• Kanatların uç kısmında stigma adı
verilen koyu renkli birer hücre vardır
• Abdomen uzun ve silindirik
GRYLLOBLATTARIA
• Uzun, silindirik, 15‐30 mm boyda, soluk renkte, kanatsız böcekler. • Baş iri, ağız parçaları ileriye doğru yönelmiştir. • Birleşik gözler yok veya çok küçük, ocelli bulunmaz
• Anten vücut boyunun yarısı kadar.
• Metamorfoza tedricidir (Paurometabola).
• Dağlarda, yüksek rakımlı yerlerde, mağaralarda ve buzulların yakınlarında yaşarlar. • Sıcaklık istekleri oldukça düşüktür (1°C civarında) ve bir neslin gelişmesi 8 yıl kadar sürer. • Nokturnaldırlar, daha çok leşler üzerinde, omnivor olarak beslenirler. 4
ORTHOPTERA Çekirgeler, Cırtlaklar
ORTHOPTERA Çekirgeler, Cırtlaklar
Ergin:
• Anten filiform • Ağız Isırıcı çiğneyici, baş hypognathous
• Pronotum kalkan şeklinde, toraksın büyük kısmını kaplar
• Ön kanatlar dar ve derimsi yapıda (tegmina); arka kanatlar zar şeklinde ve geniş
• Arka bacaklar genellikle sıçrayıcı tipte, Tarsi 3 veya 4 segmentli Nimf:
• Görünüş olarak ergine benzer
g ş
• Toraks üzerinde gelişen kanatlar belirgin olarak görülür.
Alttakım: Caelifera ‐ Kısa antenli çekirgeler
•
•
•
•
•
•
Anten vücut boyunun yarısı kadar ya da daha kısadır
Tarsi üç ya da daha az segmentlidir
Cerci ve ovipozitör kısadır
Arka femur az çok genişlemiştir. “Tympanal” organ mevcut ise bi i i bd
birinci abdomen segmentinin
i i
yanlarında yer alır.
Ses arka femur tegminaya veya abdomene sürtülerek yada kanatlarını çırparak çıkarılır (ses çıkaranlarda).
Acrididae ‐ Tarla Çekirgeleri
•
•
•
•
Tetrigidae
•
•
•
Anten en fazla vücut boyunun yarısı kadar.
Arka tarsi 3 diğerleri 2 segmentli
Pronotum geriye doğru üçgen şeklinde uzayarak abdomenin üzerini kaplar. • Çoğu tür arka bacaklarını kullanarak sıçrar. • Her çeşit bitki ile beslenen önemli ve çok yaygın bir böcek grubudur
böcek grubudur. • Bazen önemli zararlara sebep olurlar. • Bazı türler sürüler halinde göç etme özelliğine sahiptir (ör., çöl çekirgesi). • Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. Anten vücut boyunun yarısı kadardır. Tarsi üç segmentlidir
Ovipozitör kısadır
“Tympanal” organ y p
g
birinci abdomen segmentinin yanlarında yer alır. Alttakım: Ensifera ‐ Uzun antenli çekirgeler ve Cırtlaklar
•
•
•
•
•
•
•
Anten vücut boyunda veya daha uzundur. Tarsi üç veya dört segmentlidir
Ovipozitör uzundur. Arka femur Caelifera’ya göre daha az gelişmiştir. “T
“Tympanal” organ mevcut ise ön l”
i ö
tibianın üst kısmında yer alır
Ön kanatların taban kısmında yer alan özel yapı sürtülerek ses çıkarılır. Cerci bazı gruplarda oldukça uzamıştır.
5
Tettigoniidae ‐ Yeşil çekirgeler, Uzun antenli çekirgeler
•
•
•
•
•
•
•
Anten uzun kıl şeklinde Erkeklerin kanatlarında ses çıkartma organı var
Ön tibia’da timpanal organ bulunur. Tarsi 4 segmentli Kl
Kılıç şeklinde ovipozitöre kli d
i iö
sahiptir. Tegmina abdomen sonunu geçer. Eğer kısa ise üzerindeki boyuna damar sayısı 8’den azdır •
•
•
•
•
Gryllotalpidae
•
•
•
•
•
•
Gryllidae ‐ Cırtlaklar, Kara çekirgeler
Uca doğru gittikçe incelen uzun antene sahiptirler. Tarsi 3 segmentlidir. Ovipozitör yuvarlaktır uç kısmı genişleyerek mızrak şeklini alır. Kanatlarda ses çıkartma organı
Kanatlarda ses çıkartma organı (erkeklerde) ve ön tibia’da
timpanal organ bulunur. Cerci uzundur.
PHASMATODEA – Çubuk Çekirgeleri, Yaprak Böcekleri
• Anten uzun, iplik şeklinde • Baş prognathous, ağız ısırıcı çiğneyici
• Vücut uzun, çubuk çekirgelerinde silindirik, yaprak böceklerinde abdomen geniş ve yassı
• Protoraks meso‐ ve metatorakstan daha kısa
Bacak segmentleri çubuk çekirgelerinde çubuk çekirgelerinde
• Bacak segmentleri
uzun ve silindirik, yaprak böceklerinde yanlara doğru genişlemiş
• Tarsi 5 segmenli
• Kanatlar genellikle küçülmüş veya yok • Cerci kısa, bir segmentli Tüylü ve nispeten kısa antenlidir. Ön bacaklar kazıcı tipte.
Tarsi 3 segmentli.
Ovipozitör dıştan görülmez veya yoktur.
veya yoktur. Arka kantlar tegmina’dan daha uzundur. (Dinlenme esnasında katlanarak cerci’nin yanında kuyruk gibi geriye doğru uzanır). Cerci uzundur. PHASMATODEA – Çubuk Çekirgeleri, Yaprak Böcekleri
• Bütün türler fitofagdır. • Renkleri bulundukları bitki ile uyumludur. • Yavaş hareket eden böceklerdir. • Çoğu tür tropik bölgede yaşar ve bazı çubuk çekirgelerini
ve bazı çubuk çekirgelerini boyu 33 cm’ye kadar ulaşır. • Ekonomik yönden fazla önemleri yoktur.
• Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. MANTODEA – Peygamber Develeri
Ergin: • Anten kısa, filiform,
• Baş önden üçgen şeklinde, bileşik gözler iyi gelişmiştir • Baş hypognathous, ağız ısırıcı çiğneyici • Protoraks
P
k uzun, ön bacaklar ö b kl
yakalayıcı tipte • Ön kanatlar tegmina şeklinde, arka kanatlar zar şeklinde, ön kanat altında katlanmış şekilde tutulur. Bazı türler kanatsızdır.
• Tarsi 5 segmenli,
• Cerci kısa, çok segmentli,
6
MANTODEA – Peygamber Develeri
Nimf:
• Genel görünüş ergine benzer
• Toraks üzerinde kanat yastıkları görülebilir
durumda • Mantidler silindirik vücutları ve yakalayıcı ön bacakları ile Mantidler silindirik vücutları ve yakalayıcı ön bacakları ile
tipik predatör böceklerdir. • Diğer böceklerden farklı olarak başlarını yanlara doğru çevirebilirler. • Daha çok tropik karakterli böceklerdir. • Predatör olmaları nedeniyle faydalı böcekler arasındadır. Ancak, kannibalizm ve diğer faydalı böceklere de saldırabilmeleri önemlerini azaltmaktadır. • Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler.
BLATTODEA – Hamam Böcekleri
Nimf:
• Genel görünüş ergine benzer
• Gelişmekte olan kanat izleri genellikle toraks üzerinde görülebilir durumdadır.
DERMAPTERA – Kulağa Kaçanlar
BLATTODEA – Hamam Böcekleri
Ergin:
• Anten filiform • Pronotum oval, kalkan şeklinde, toraks ve başın büyük bir kısmını kapatır • Bacaklar koşucu; tarsi 5 Bacaklar koşucu tarsi 5
segmentli • Ön kanatlar kalınlaşmış; arka kanatlar zar şeklinde, yelpaze gibi katlanır • Cerci kısa, çok segmentli
BLATTODEA – Hamam Böcekleri
• Omnivor (her şeyi yiyen) canlılardır. • Hızlı hareket ederler. Tehlike anında uçmaktan ziyade, hızla koşarak yarık ve çatlaklara girerler. • Dişiler yumurta paketlerini (ootheca) abdomeninin sonunda taşır. Ancak, tehlike anında paketi atarak
sonunda taşır. Ancak, tehlike anında paketi atarak kaçarlar. • Daha çok kapalı alanlarda yaygın olarak bulunurlar. • Tropik ve subtropik bölgelerde açık alanlarda da yaşarlar.
• Gıda maddelerine saldırmaları ve bu esnada birçok hastalık etmenini bulaştırabilmeleri nedeniyle sık sık problem oluştururlar. • Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. DERMAPTERA – Kulağa Kaçanlar
Ergin: • Anten silindirik, boncuk şeklinde • Ağız ısırıcı çiğneyici, baş prognathous,
• Tarsi 3 segmentli,
• Ön kanatlar kısa ve deri şeklinde Ö
• Arka kanatlar yarım daire şeklinde, yelpaze şeklinde, radyal
damarlanma görülür.
• Cerci gelişmiş ve kıskaç şeklini almıştır.
Nimf: • Görünüş olarak ergine benzer
• Toraksta gelişen kanat izleri ggörülebilir durumdadır • Çürükçül veya herbivor olarak beslenir. • Nokturnal böceklerdir.
• Birkaç tür predatör, bazıları yarasalar ve kemiriciler üzerinde parazittir. • Ekonomik olarak fazla önemleri yoktur. • Bu takımdaki en yaygın tür olan Forficula auricularia
meyve ve sebzelerde bazen zararlı olabilir. • Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. 7
ISOPTERA – Termitler •
•
•
•
•
Ergin:
Vücut genellikle koyu renkte Baş iyi gelişmiş, ısırıcı çiğneyici ağız ve boncuklu anten mevcut Bileşik gözler mevcut
Bileşik gözler mevcut Kanatlar iki çift, zar şeklinde, benzer şekil ve büyüklükte, ancak çiftleşmeden sonra düşer ISOPTERA – Termitler
• Nimf (İşçi ve Askerler):
• Vücut soluk renkte, bir dereceye kadar karıncalara benzer, fakat toraks ve abdomen geniş olarak birleşmiştir • Bileşik gözler küçük veya yok • Baş geniş, silindirik veya küçük ve yuvarlak • Bazılarında mandibulalar oldukça irileşmiş ISOPTERA – Termitler
EMBIOPTERA Sosyal yaşayış gösterirler
Yaptıkları kule şeklinde yuvalarda yaşarlar.
Her koloni fertil (bir kraliçe ve bir kıral) ve işçi ve asker olarak görev yapan binlerce genç bireyden (nimf) oluşur. • Daha çok tropik ve subtropik türlerdir.
• Tabiattaki önemli ayrıştırıcılar arasındadır. Tropik ve suptropik bölgelerdeki kuruyan
Tropik ve suptropik bölgelerdeki kuruyan ağaçların üçte biri bu böcekler tarafından parçalanarak tabiata yeniden kazandırılır. • Termitler bu bölgelerde ahşap binalarda bir zararlı olarak da karşımıza çıkar. • Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler.
•
•
•
PLECOPTERA – Taş Sinekleri • Ergin: • Anten uzun, filiform • Ön kanatlar uzun ve dar; M‐Cu1 ve Cu1‐Cu2 damarları
arasında bir sıra enine damar mevcut,
• Arka kanatlar ön kanatlardan daha kısa; taban kısım genişleyerek anal lop oluşturur. • Cerci uzun, çok segmentli • Anten silindirik, filiform
• Ağız tipi Çiğneyici, baş prognathous
•
• Tarsi 3‐segmentli; ön tarside ilk segment genişlemiş ve ipek bezi •
haline dönüşmüş
• Arka femur genişlemiş, Geri geri koşmaya adapte olmuş
•
• Kanatlar sadece ergin erkeklerde mevcut, oldukça esnek, dumanlı görünüşte, ön ve arka kanat benzer •
görünüşte
•
• Cerci 1‐2 segmentli; Erkeklerde •
asimetrik
Ergin ve nimfler benzer görünüme sahiptir. Kabuk ve yaprak altında ipekten tüneller oluştururlar ve bu tünellerde yaşarlar. Otsu bitkiler, ölmüş yapraklar, yosun, liken ve kabuk gibi materyal ile beslenir. Genellikle tropikal veya subtropikal türlerdir. Ekonomik önekleri yoktur. Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. PLECOPTERA – Taş Sinekleri
• Nimf: • Anten uzun ve filiform • Vücut yassılaşmış, bacaklar genellikle birbirinden ayrık yerleşmiş • Trakel gill’ler başın gerisinde ve bacakların tabanında veya
ve bacakların tabanında veya anüs çevresinde püskül şeklindedir
• Toraks segmentlerinin üzeri geniş plakalarla kaplanmış
• Cerci uzun, çok segmentli
8
ZORAPTERA PLECOPTERA – Taş Sinekleri
• Ergin hale gelen taşsinekleri genellikle akarsu ve nehirlerin kenerlarında bulunur. • Genellikle çok aktif Genellikle çok aktif
değildirler.
• Birçok türde erginler kısa ömürlüdürler ve ağız parçaları gelişmediği için beslenmezler. • Soğuk ve ılıman iklimli bölgelerde yaygındırlar. • Genç dönemler akuatiktir. • Hızlı akan ve iyi havalanan akarsularda taşların altında yaşarlar. • Çoğu tür alg ve su altındaki Çoğu tür alg ve su altındaki
bitkiler üzerinde, bazıları ise Ephemeroptera nimfleri ve küçük akuatik böcekler üzerinde predatördür. • Yarı başkalaşım (hemimetabola) geçirirler. PSOCOPTERA – Kabuk ve Kitap Bitleri • Başın ön kısmı (clypeus) şişkin, anten iplik şeklinde • Baş ve toraksın arası boyun şeklinde daralmış
• Genellikle iki çift kanat mevcut, bazı türler kanatsızdır • Ön kanatlar arka kanatlardan daha bü ük d
büyük, damarlanma azalmış l
l
• Kanatlar vücut üzerinde çatı oluşturacak şekilde tutulur • Tarsi 2 veya 3 segmentli
• Boyları en fazla 10 mm’ye kadar ulaşır
• Vücut genellikle soluk renkte PHTHIRAPTERA – Çiğneyici ve Emici Bitler
Bütün bitler kanatsızdır
Anten kısa; 3‐5 segmentli
Gözler küçük veya yok
Çiğneyici Bitlerde (Mallophaga) baş protorakstan geniş, ağız çiğneyici tipte • Tarsi 1 veya 2 segmentli, genellikle iki tırnak bulunur kb l
• Emici Bitlerde (Anopura) Baş konik ve protorakstan dar, ağız sokucu emici • Tarsi genellikle 1 segmentli ve 1 tırnaklı
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Anten 9 segmenli Baş hypognathous, ağız ısırıcı çiğneyici Yumuşak vücutlu ve genellikle 3 mm’den daha küçük boyda Kanat genellikle yok, varsa, damarlar azalmış Kanatsız olanlar soluk renkte ve gözsüz
Kanatlı olanlar koyu renkli ve bileşik gözlere sahip
Tarsi 2 segmentli Cerci bir segmentli Nimfler ergine benzer
Çürüyen odunlar içerisinde, kabuk altında ve talaş dökütüleri arasında yaşar. Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. PSOCOPTERA – Kabuk ve Kitap Bitleri
• Kabuk böcekleri yaprak döküntüleri arası, taşların altı, bitkilerin üzerinde ve ağaç kabukları altında görülür, • Alg,liken, fungus ve çeşitli bitkisel materyaller üzerinde beslenirler. • Kitap bitleri insan barınakları ve depo gibi yerlerde yaygın olarak bulunur, bulunur
• Depolanmış tahıllar, kitap ciltleri, duvar kağıdı yapıştırıcısı ve kumaş kolası gibi nişastalı maddeler üzerinde beslenirler. • Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. PHTHIRAPTERA – Çiğneyici ve Emici Bitler
• Çiğneyici bitler, kuşlar ve memeliler üzerinde, Emici bitler ise sadece memeliler üzerinde ektoparazit olarak yaşarlar. • Bazı emici bitler, insanlarda ve evcil h
hayvanlarda kan emer ve bazı l d k
b
hastalıkları bulaştırır.
• Ayrıca bitler deride tahriş, kaşıntı ve alerjik reaksiyonlar oluşturur. • Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. 9
THYSANOPTERA – Tripsler, Kirpik Kanatlılar •
•
•
•
•
•
•
•
•
•
THYSANOPTERA – Tripsler, Kirpik Kanatlılar
• Çoğunlukla fitofag olarak beslenir. • Birçoğu önemli bitki zararlısıdır. • Bazıları ise, akar ve küçük böcekler üzerinde predatördür ve bunlardan bazıları önemlidir.
• Birçok tür partenogenetiktir. • Yarı başkalaşım (neometabola) geçirirler.
• Ergin öncesi, beslenmenin olmadığı hareketsiz bir dönem geçirirler
• Bazen bir ipek kokon içerisindeolan bu dönem pupa da olarak adlandırılır. • Birçok türün biyolojisi komplekstir Ergin: 3 mm’den küçük böceklerdir.
Anten kısa, 6‐10 segmentli
Baş dar, hortum kısa ve konik Vücut uzun ve silindirik Ön ve arka kanatlar dar ve uzun, kenarları kirpik şeklinde kıllarla kaplı, birçoğu sekonder olarak kanatsız Tarsi 1‐2 segmentli, uç kısmı vantuz şeklinde çukur Nimf: Genel görünüş ergine benzer
Kanat bulunmaz HEMIPTERA – Yarım Kanatlılar
HEMIPTERA – Yarım Kanatlılar
• Ağız 4 iğneli sokucu emici, • Hortum 3‐4 segmentli, başın ön‐
alt kısmından çıkar • Ocelli varsa 2 adettir • Ön kanat hemielytra şeklinde
• Vücut genellikle dorso‐ventral olarak yassılaşmıştır • Anten silindirik, 4‐5 segmentli
• Pronotum genellikle geniş, trapez (ikizkenar yamuk) şeklinde veya yuvarlak • Pronotum’un arkasında üçgen şeklinde scutellum mevcut • Tarsi 2 veya 3 segmentli
Karasal, akuatik ve yarı‐akuatik habitatların hepsinde bulurlar
• Özellikle bitkiler üzerine adapte olmuşlardır. • Bazıları predatör olarak, bazıları da omurgalılar üzerinde kan emerek beslenir.
y p
• Bitkilerde ekonomik zarar yapan önemli türleri vardır. • Predatör heteropterler genellikle biyolojik mücadele açısından faydalı böceklerdir. • Kan emen türler bazı hastalıkları da taşıyabilir. • Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. •
Cimicidae‐ Tahtakuruları
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Vücut yasılaşmış, geniş ve ovaldir.
Renk kırmızı, kırmızımsı kahverengi
6 mm veya daha küçük boyda böceklerdir.
Kanatlar iz halindedir. İntegument oldukça sert, üzeri çıplak veya tüylü Baş prothorax’ın oluşturduğu oyuğa yerleşmiştir yerleşmiştir
Anten 4, hortum ve tarsi 3 segmentli, Gözler gelişmiş, ocelli bulunmaz. Pis koku salgılarlar. Türlerin hemen hepsi sıcak kanlı hayvanlardan kan emerler.
Anthocoridae
•
•
•
•
•
Genellikle 2‐5 mm boyda küçük, siyah renkli, üzeri beyaz lekeli böceklerdir. Baş öne doğru uzamış, Gözler belirgin, ocelli mevcuttur. Anten 4, hortum 3 segmentli Hemielitra’da cuneus (embolium) bulunur, zar kısmında damarlanma çok azalmış veya yoktur. 10
Miridae (Capsidae)
•
•
•
Hemielytra’da cuneus ve zar kısmında 2 adet kapalı hücre bulunur. Baş küçük, orta kısım öne doğru çıkıntılıdır. Ocelli yok, anten ve hortum 4 segmentli; tarsi 3 segmentlidir Reduviidae
•
•
•
•
•
•
•
Nabidae
•
•
•
•
•
Anten 4 nadiren 5; hortum 4 segmentli, ocelli mevcuttur. Prothorax dar uzun, pronotum’un ön kısmında enine çökük bir kısım bulunur.
Hemielytra’da zar kısmı gelişmiş ise kenarı boyunca bir sıra küçük hücre sıralanmıştır Ön bacaklar az çok yakalayıcı formda, femur biraz kalınlaşmıştır. Tarsi 3 segmentlidir. Tingidae
•
•
•
•
•
Piesmatidae
•
•
•
•
•
Genellikle 3 mm boyunda küçük böceklerdir. Erginlerde gena öne doğru parmak şeklinde çıkıntı oluşturmaktadır. Vücut üzeri küçük nokta şeklinde çukurcuklarla kaplı
şeklinde çukurcuklarla kaplı, ancak dantele şeklinde desen bulunmaz.
Corium, clavus ve memran kısımlarının sınırları belirgindir. Pronotum scutellum üzerine doğru genişlemez Baş dar ve uzun
Gözlerin arkası boyun şeklinde daralmış, Gözlerin arkasında enine yarık şeklinde bir kısım bulunur. Hortum kısa, kalın, kıvrık ve 3 segmentli, Anten 4 segmentlidir. Pronotum ortada genellikle enine bir çöküntü ile ikiye ayrılır. Abdomenin yan kısımları genellikle genişlemiş ve kantlardan dışarı taşmıştır. Başın üst kısmı, prothorax ve hemielytra genellikle kabarıktır. Bunların üzerinde dantela şeklinde bir desenlenme vardır. Hemielytra’da corium, clavus ve memran kısımlarının sınırları belirgin değildir. Pronotum scutellum üzerine doğru üçgen şeklinde bir çıkıntı oluşturur, Bazılarında ise yanlara doğru genişleme yapar. Lygaeidae
•
•
•
Anten ve hortum 4 segmentli, ocelli çoğunlukla mevcuttur. Hemialytra’nın zar kısmında 4‐5 adet basit damar b l
bulunur. Tarsi 3 segmentli, tırnakların tabanında yastık şeklinde lop bulunur. 11
Coreidae
•
•
•
•
Baş pronotum’dan daha kısa ve daha dardır. Anten ve hortum 4 segmentli, ocelli mevcuttur. Hemielitra’nın zar kısmında çok sayıda belirgin ve çatallı damar bulunur. Bazı türlerde arka tibia genişleyerek yassılaşmış ve kenarlarında çeşitli çıkıntılar bulunur. Pentatomidae
•
•
•
Scutelleridae
•
•
•
Anten 5, hortum 4 segmentlidir. Scutellum “U” şeklinde olup, boyu coriumu geçer ve abdomen sonuna ulaşır. l
Scutellum’un taban kısmı pronotum’un arka kenarından daha geniştir. HOMOPTERA – Homojen Kanatlılar
•
•
•
•
•
•
•
•
HOMOPTERA – Homojen Kanatlılar
• Ağız 4 iğneli sokucu emici
• Bütün türler bitki özsuyu ile beslenir. • Bazılarının biyolojisi oldukça karışıktır. • Eşeyli üremenin yanında partenogenetik üreme de meydana gelir. • Ovipar veya vivipar olarak ürerler. • Doğrudan zararı yanında, birçok bitki hastalığının vektörü olarak da rol oynarlar. • Birçok tür tatlı madde salgılar • Yarı başkalaşım (paurometabola) geçirirler. Anten 5, hortum 4 segmentlidir. Scutellum iyi gelişmiş, genellikle “V” şeklinde olup, corium’u geçmez ve abdomen sonuna ulaşmaz. Scutellum’un taban kısmı pronotum’un arka kenarıyla aynı genişlikte veya daha dardır.
Anten uzun filiform veya kısa kıl şeklindedir.
Hortum kısa, başın alt geri kısmından çıkar.
Genellikle iki çift homojen yapıda kanat bulunur. Bazı türlerde ön kanatlar biraz k l l
kalınlaşmıştır.
t
Kanatlar abdomen üzerinde çatı oluşturur. Tarsi 1‐3 segmentli
Nimfler genel olarak ergine benzer.
Son nimf dönemlerine doğru kanat yastıkları belirginleşir. Alttakım: Auchenorrhyncha
•
•
•
•
Tarsi 3 segmentlidir. 2 veya 3 adet ocelli vardır. Anten çok kısa ve seta şeklindedir.
Aktif böceklerdir.
12
Cicadidae ‐ Ağustos Böcekleri
•
•
•
•
•
Boyları oldukça büyüktür. (25‐
50 mm)
Kanatlar iyi gelişmiş, zar şeklinde, damarlar belirgin ve kuvvetlicedir. Erkeklerin I. abdomen segmentinin alt yan kısımlarında ses çıkartma ve işitme organı vardır. Ocelli 3 adettir.
Ovipozitörleri iyi gelişmiştir. Membracidae
•
•
•
•
Cercopidae ‐ Köpüklü Ağustos Böcekleri
•
•
Arka tibia’da 1‐2 adet kalın seta bulunur. Tibia’nın kesiti yuvarlaktır ve uç kısmında taç şeklinde dizilmiş setalar yer alır. Cicadellidae •
•
•
•
Delphacidae
•
•
Arka tibia’nın ucunda spur bulunmaktadır. Birçok türde flagellum’un 1. segmenti büyüktür ve geriye kalan segmentler kıl şeklinde uzanır. kli d
Vücut kambur görünüşte Baş aşağı doğru eğilmiş, Pronotum vücut üzerinde arkaya doğru uzamıştır. Pronotum’un arka ve yan y
köşelerinde genellikle diken şeklinde çıkıntılar bulunur. Küçük ve orta boyda böceklerdir. Ocelli 2 adettir
Arka tibia’nın kesiti dörtgen şeklindedir.
Üzerinde 1 veya 2 sıra halinde dizilmiş setalar bulunur. Cixiidae
•
•
•
•
Antenlerde flagellum kıl şeklinde, segmentler belirsizdir.
Pronotum ve baş üzerinde belirgin karinalar vardır. Frons’ta karina yok veya sadece median karina bulunur. Kanatlar iyi gelişmiş zar şeklinde bazen üzerinde siyah lekeler ile damarlar üzerinde kabarcık şeklinde küçük çıkıntılar bulunur. Arka tibia’nın ucunda spur bulunmaz.
13
Issidae
•
•
•
•
Vücut oldukça toplu ve yüksekçedir. Pronotum kısa, üzerinde (en azından arka kısmında) karina bulunmaz. Ön kanatlar derimsi ve kalın bir yapıda, abdomenden kısa ve uç kısmı oval costal
kısa ve uç kısmı oval, costal sahada enine damar sayısı azdır. Tibia’nın ucundaki spin’lere ilave olarak yan kısımda da spin’ler bulunur. Alttakım: Sternorrhyncha •
•
•
Üstfamilya: Psylloidea ‐ Psyllidler
•
•
•
•
•
•
Ön kanatlar zar şekinde, bazen biraz kalınlaşmış. Kanadın uç kısmı hemen hemen yuvarlaktır. Dinlenme esnasında vücut üzerinde çatı oluşturacak şekilde durur. A t
Anten genellikle filiform, 10 llikl filif
10
segmentli ve başın genişliğinden daha uzundur. Baş ve thorax aynı genişlikte,
Prothorax az çok öne eğik ve şişkincedir. Üstfamilya: Aleyrodoidea ‐ Beyazsinekler
•
•
•
•
Aphididae ‐ Afitler, Yaprakbitleri
•
•
•
•
Arka kantlar ön kanatlara göre oldukça küçüktür. Vücudun genel görünüşü armut şeklindedir. 5‐6. abdomen segmentinin
dorsalinde “cornicle” bulunmaktadır. Ön kanatlarda Rs mevcut, M dallanmıştır. Tarsi 1veya 2 segmentlidir. Anten uzun, filiform tiptedir.
Nispeten inaktif böceklerdir.
İki çift benzer şekil ve büyüklükte kanat bulunur. Kanatların üzeri beyaz mumsu maddelerle k ld
kaplıdır. Anten 7 segmentlidir. Abdomenin thorax’a bağlandığı kısım biraz incelmiştir.
Eriosomatidae ‐ Pamuklubitler ve Galafitleri
•
•
•
Afitlere benzerler, fakat bunlarda cornicle iz şeklindedir. Ön kanatlarda M dallanmamıştır. Abdomenin sonunda geriye doğru uzanan bol sayıda mumsu iplikçikler bulunur 14
Margarodidae ‐ Dev koşniller, Torbalı Koşniller
Phylloxeridae
•
•
•
•
Afitlere benzerler. Kanatlı ve kanatsız formlar vardır.
Ön kanatlarda Cu1 ve Cu2 taban kısma yakın bir yerde birleşerek çatal oluşturur. Genelde açık sarı, koyu sarı, kırmızımsı renkte bireyler vardır. •
•
•
Diaspididae‐ Kabuklu bitler
•
•
•
Vücut yüzeyi kabukla kaplıdır, Kabuk dallara sıkı bir şekilde yapışıktır. Kabuk kaldırıldığında böcek dala yapışık olarak kalır. Bacak, anten gibi vücut uzantılarını kaybetmişlerdir. Tatlı madde salgılamazlar. Coccidae ‐ Koşniller
•
•
•
•
Pseudococcidae – Unlu Bitler
•
•
•
•
Vücut oval ve segmentler belirgindir.
Vücut üzeri mumsu madde ile kaplıdır. Vücudun yan ve arka kısımlarında mumsu maddelerin oluşturduğu iplik şeklinde uzantılar vardır. Anten ve bacaklar normal gelişmiş, anten 8‐9 segmentlidir.
Vücut oval ve segmentlidir, Üzeri mumsu maddelerle kaplanmıştır. Anten iyi gelişmiş, 6‐11 (bazen 15 ) segmentlidir . Diaspidlere göre daha büyüktür,
Kabukları bitki dallarına sıkı bir şekilde yapışık değildir, ancak böcek vücuduna yapışık olduğundan kabuk kaldırıldığında böcekle birlikte kalkar. Gelişme esnasında genellikle bacaklarını kaybetmezler . Tatlı madde salgılarlar. NEUROPTERA ‐ SİNİR KANATLILAR
• İki çift zar şeklinde kanat vardır.
• Costa ve subcosta arsında bir sıra enine damar bulunur. • Antenler uzun, genellikle filiform, bazen taraklı, veya topuzludur.
• Cerci bulunmaz.
• Bazı türler Peygamber devesine, bazıları da Odonata’ya benzer.
• Larvada baş iyi gelişmiş, ocelli ve anten mevcut
• Ağız çiğneyici‐emici,
• Toraksta üç çift bacak var
• Akuatik olanlarda, abdomen segmentlerinin çoğunda iplik şeklinde gill’ler mevcut 15
NEUROPTERA ‐ SİNİR KANATLILAR
• Erginler predatördür veya polen ve nektar gibi tatlı maddeler ile beslenir.
• Neuroptera larvaları afit, akar ve kabuklubit gibi küçük böceklerle beslenir.
• Bazı türleri üretilerek biyolojik mücadelede kullanılır.
• Bazı larvalar (karınca aslanı) toprakta huni Bazı larvalar (karınca aslanı) toprakta huni
şeklinde yuva yapar ve buraya düşen böceklerle beslenir. • Bazıları larva döneminde akuatiktir. • Akuatik larvalar su ekosistemindeki önemli predatör türlerdir. • Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler. COLEOPTERA – KINKANATLILAR
• Larvada baş iyi gelişmiş, ağız ısırıcı çiğneyici, • Üç çift toraks bacağı var; abdomende yalancı bacak bulunmaz • Campodeiform, Scarabaeiform, Elateriform veya Vermiform tipte
Alttakım: Adephaga
• Birinci abdomen sterniti arka coxae tarafından iki kısma ayrılır.
• Notopleural dikiş bulunur.
• Tarsal formül 5:5:5’dir.
• Anten 11 segmentli ve genellikle iplik şeklinedir.
COLEOPTERA – KINKANATLILAR
• Ağız Isırıcı çiğneyici • Ön kanatlar elytra
şekline, • Arka (uçma) kanatları geniş, zar şeklinde, elitranın altında katlanmış durumda.
• Tarsi 3 – 5 segmentli.
• Ocelli nadiren görülür.
• Abdomende görülebilir 5, en fazla da 8 sternum
bulunur.
COLEOPTERA – KINKANATLILAR
• Her türlü habitatta bulunur.
– Bitkilerin kök, gövde, yaprak ve generatif
kısımtarında, dışarıdan veya galeri açarlar, – Birçok tür predatördür
– Fungus ve çürümekte olan organik materyal üzerinde, hayvan dışkıları üzerinde beslenirler.
– Diğer böceklerde iç veya dış parazitoit olarak yaşayan türler vardır. • Tarım alanlarında ve depolanmış l l
d
d
l
ürünlerde zarar yapan önemli türler vardır. • Predatör türler biyolojik mücadelede önemlidir.
• Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler. Cicindelidae
• Gözler dahil başın genişliği pronotum’a eşit veya daha fazladır. • Anten mandibula’ların üst kısmından çıkar. • Tarsal formül 5:5:5 şeklindedir.
16
Carabidae
• Gözler dahil başın genişliği pronotum’dan daha dardır. • Antenler mandibula tabanı ile gözler arasından çıkar. • Genellikle elitra üzerinde boyuna çizgiler ve noktalar bulunur. • Tarsal formül 5:5:5 şeklindedir.
Alttakım: Polyphaga
• Birinci abdomen sterniti arka coxae tarafından tamamen iki kısma ayrılmaz.
• Prothorax’ta notopleural diki
dikiş genellikle bulunmaz.
llikl b l
• Tarsi segmentleri ve anten değişir.
Staphylinidae
• Vücut uzun, silindirik • Elitra oldukça kısalmış, abdomenin’in genişliğinden daha kısadır. • Üstten 3‐5 veya 6 abdomen segmenti görülebilir. • Mandibula iyi gelişmiş ve uç kısımları birbiri üzerine çaprazlanır.
Dermestidae
• Vücutları küçük, oval ve konveks yapıdadır. • Anten kısa ve topuzludur. • Elitra’nın üzerini kaplayan tüy veya pullar, genellikle çeşitli desenler oluşturur.
Lampyridae ‐ Ateş Böcekleri
•
•
•
•
Pronotum genişleyerek başı üstten kapatmış
En az iki veya üç abdomen segmentinde ışık oluşturan organlar vardır. Genellikle kahverengi veya siyahımsı renklerde, bazen de sarı ve turuncu
Böcekler içerisinde ışıklarını açıp kapama özelliğine sahip tek gruptur. Elateridae – Tel kurtları
• Vücudun yan kısımları hemen hemen paraleledir, ön ve arka kısmı yuvarlak olarak sonlanır, arka kısım bazen biraz sivricedir. • Pronotum’un arka yan köşeleri geriye doğru diken şeklinde uzamış. • Antenler genellikle serrate, bazen filiform veya taraklıdır
17
Buprestidae
• Vücut tipik bir şekle sahiptir.
• Son kısma doğru düzenli olarak daralır ve uca doğru daralma daha fazladır. • Vücut genellikle parlak Vücut genellikle parlak
metalik renklere sahiptir. • 1. ve 2. abdomen sternum’u arasındaki dikiş hemen hemen kaybolmuştur.
Meloidae
• Genellikle uzun ve silindirik, nadiren oval ve yuvarlak vücutlu • Elitra yumuşak ve esnek yapıda • Pronotum elitra’dan genellikle daha dar • Tarsi 5:5:4 segmentli • Anten filiform, moniliform, pectinate veya lamellate
Anobiidae
• Vücut genellikle 1‐9 mm ve uzunca silindirik yapıdadır. • Baş pronotum altında gizlenmiş vaziyette b l
bulunur, pronotum’un
’
üzeri düzgün yapıdadır. • Çoğunlukla son üç anten segmenti diğerlerine göre daha geniş ve uzundur
Coccinellidae
• Vücut oval, konvex yapıda ve yarım küre şeklindedir. • Çoğu tür üzerinde benek şeklinde desenler bulunur. • Baş, pronotum tarafından kısmen veya tamamen kapatılmıştır. • Anten kısa ve 3‐6 segmentten oluşan tedrici bir topuza sahiptir (clavate). • Tarsi pseudotrimerdir
Tenebrionidae ‐ Esmer böcekler
• Vücut şekli, bakımından değişik böcekler bulunur. • Tarsal formül 5:5:4 • Gözler genellikle çentikli • Anten 11 segmentli, g
,
moniliform, filiform veya hafifçe topuzlu • Genellikle koyu, mat renkli böceklerdir
Bostrichidae
• Vücut oval, az çok silindirik yapıda, Anobidae’ye benzer, baş aşağıya doğru eğiktir ve üstten pronotum tarafından kapatılmış durumdadır. • Pronotum üzerinde kabarcık ve törpü şeklinde çıkıntılar bulunur. • Antenin son üç segmenti gevşek yapıda bir topuz oluşturur.
18
Scarabaeidae
• Elitra abdomeni tam olarak kapatmaz, abdomeni,n uç kısmı açıkta kalır. • Antenler lamelli tipdedir. • Genellikle ön tibia’da diken benzeri çıkıntılar bulunur (kazıcı bacak). Chrysomelidae ‐ Yaprak böcekleri
• Vücut oval konvex yapıda veya bazen uzuncadır. • Tarsi pseudotetromer
• Anten vücudun yarısından kısa, filiform veya moniliform • Göz genellikle çentikli değil
Curculionidae ‐ Hortumlu Böcek
• Baş gözlerin arasından öne doğru uzun veya kısa bir hortum oluşturur. • Antenler hortum üzerinden, topuzlu ve çoğunlukla da dirseklidir. • Labrum bulunmaz
Cerambycidae ‐ Teke böcekleri
• Vücut uzunca, vücudun iki yanı hemen hemen paralel • Tarsi pseudotetromer
• Göz çentiklidir ve anten buradaki kabarcık şeklindeki kısımdan çıkar.
• Anten boyu en az vücudun yarısı kadardır
Bruchidae ‐ Tohum Böcekleri
• Vücut yumurta şeklinde
• Baş öne doğru hafifçe uzamış ve pronotum altına gizlenmiştir. • Anten topuzlu, serrate veya pectinate • Elitra kısadır ve abdomenin’in uç kısmı açıkta kalır
Scolytidae ‐ Yazıcı Böcekler
• Vücut uzunca silindirik yapıda, abdomenin son kısmı kesik yapıdadır.
• Baş pronotum’dan dar ve pronotum altına gizlenmiştir. • Anten kısa, dirsekli ve belirgin olarak topuzludur. 19
STREPSIPTERA – Yelpaze Kanatlılar
♂
•
•
•
L1
Erkeklerde –
–
–
•
♀
STREPSIPTERA – Yelpaze Kanatlılar
Arka kanatlar geniş yelpaze şeklinde, ön kanatlar halter şeklinde Ağız ısırıcı çiğneyici, ancak gelişmemiş, gözler şişgin Anten 4‐7 segmenli, genellikle çatallı, tarsi 2‐5 segmentlidir Dişiler kanatsız, larva şeklindedir, genellikle bacak bulunmaz, ağız parçaları küçülmüş
Birinci dönem (triungulin) bacaklı ve oldukça hareketli Sonraki larva dönemlerinde bacaksız, kurtçuk şeklinde, • Strepsiptera
Strepsiptera türleri genellikle Homoptera ve diğer bazı takımlarda türleri genellikle Homoptera ve diğer bazı takımlarda
endoparazit olarak beslenir, ancak ölümüne neden olmazlar.
• Dişiler konukçuyu terketmez ve vivipar olarak ürerler. • Birinci dönem larva, dişi böceğin bulunduğu konukçuyu terk ederek yeni bir konukçu bulur, konukçu vücuduna girerek hemen gömlek değiştirir, bacak ve antenlerini kaybeder. • Hypermetabola geçirirler. MECOPTERA – Akrep Böcekleri
•
•
•
•
•
•
Ağız parçaları başın alt kısmında gaga şeklinde bir uzantı oluşturur.
Ön ve arka kanatlar dar, uzun, benzer şekil ve büyüklükte
Çok sayıda enine damar var, Bazı türler kanatsızdır
Bazı türler kanatsızdır Tarsi 5 segmentli Bazı türlerin erkeklerinde abdomenin uç kısmı akrep benzeri bir görünüm almıştır MECOPTERA – Akrep Sinekleri
•
•
•
•
•
•
TRICHOPTERA •
•
•
•
•
•
Anten filiform, ağız parçaları küçülmüş veya iz halindedir ve beslenmezler İki çift üzeri tüylerle kaplanmış kanat vardır Kanatlar kullanılmadığı zaman çatı oluşturacak şekilde durur.
Erginler genellikle nokturnaldir
Gündüzleri serin ve nemli alanlarda gizlenirler. Akarsular kenarındaki vejetasyonlarda bulunurlar. Zayıf uçarlar ve genellikle ışığa yönelirler. Larva yalancı tırtıl veya scarabaeiform tipte, ağız ısırıcı çiğneyici Abdomende genellikle 8 çift yalancı bacak bulunur
Mecaptera türleri nemli ormanlık alanlarda yaşarlar
alanlarda yaşarlar. Hem larva hem de ergin omnivordur, çürüyen materyallerle beslenir. Ekonomik önemleri yoktur. Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler TRICHOPTERA •
•
•
•
•
•
Larva eruciform, baş kapsülü gelişmiş, ağız ısırıcı çiğneyici Abdomende
Abdomende iplik şeklinde gill
iplik şeklinde gill’ler
ler ve son kısmında genellikle bir çift çengel ve son kısmında genellikle bir çift çengel
şeklinde yalancı bacak bulunur. Larvalar akuatiktir. Su içerisinde bitkilerle veya predatör olarak beslenirler, bazıları da çürükçüldür. Predatör türler serbest olarak, fitofag ve çürükçül türler ise inşa ettikleri kese içerisinde yaşar. Her türün kendine has bir kesesi vardır. Larvalar balıklar ve diğer akuatik canlılar için gıda kaynağıdır. Ancak, bazıları çeltikte zarar yapabilir. Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler. 20
LEPIDOPTERA – Pulkanatlılar
LEPIDOPTERA – Pulkanatlılar
• Ağız emici, hortum kullanılmadığı zaman başın altında saat zembereği şeklinde kıvrılmış olarak durur • Anten tipi; Kelebeklerde uç kısmı topuzlu veya çengel şeklinde, Güvelerde iplik veya sopa şeklinde yada taraklı
• Ön kanatlar geniş, üçgen şeklinde; arka kanatlar daha kısa, geniş ve
yelpaze şeklinde
ve yelpaze şeklinde • Kanatların yüzeyi kiremit gibi dizilmiş küçük pullarla kaplıdır
•
•
•
•
•
•
Papilionidae
• Genellikle ikinci kanadın arka kısmında kuyruk şeklinde bir veya birden fazla uzantı mevcuttur. • Antenler ince, uzun, uç kısmı topuzlu fakat çengel şeklinde kıvrılmaz.
• Genellikle kanatlar üzerinde siyah ve sarı renklerin oluşturduğu desenler bulunur.
Nymphalidae
• Antenler ince, uzun ve ucu topuzlu.
• Birinci çift bacakları oldukça küçüktür, yürümede kullanılmaz. • Kanat kenarları oldukça Kanat kenarları oldukça
keskin girinti ve çıkıntıya sahiptir. • Renkleri alacalıdır (Beyaz, sarı, kahverengi ve siyah karışımı).
Larva hakiki tırtıl (eruciform) tipinde
Baş kapsülü iyi gelişmiş, ağız ısırıcı çiğneyici, labium ipek salgı bezi haline dönüşmüş
Abdomende 5 çifte kadar yalancı bacak bulunur Erginler sadece çiçeklerin salgıladığı nektar gibi sıvı maddeleri emerek beslenebilir, Larvalar yaprakları yiyerek; kök, gövdede veya yaprakta galeri açarak beslenir. Ekonomik olarak önemli türler vardır.
Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler. Pieridae
• Kanatlar genel olarak beyaz, sarı veya portakal renkli, üzeri birkaç tane siyah ya da siyaha yakın renkte benek bulunur. • Antenler ince, uzun ve ucu A
l i
topuzludur.
• Ön bacaklar iyi gelişmiş, tarsal tırnaklar çatallı.
Sphingidae ‐ Füze kelebekleri
• Ön kantları uca doğru sivrileşmiştir, arka kanatlar daha küçük ve ön kanat ile uyum içinde üçgen şeklini alırlar. • Vücut oldukça kuvvetli, Vü
ld k k
li
öne ve arkaya doğru sivrileşir. • Anten ortada veya uca doğru biraz kalınlaşır.
21
Saturniidae ‐ Tavus Kelebekleri
• Oldukça büyük kelebeklerdir. • Kanatlar üzerinde iri göz şeklinde benekler bulunur. • Anten çift taraklıdır. • Erkeklerde taraklanma daha sıktır . Lasiocampidae ‐ Yüzük Kelebekleri
•
•
•
•
Genel vücut devetüyü rengindedir. Kanatlar üzerinde enine geniş bantlar vardır. Antenleri çift taraklıdır. Yumurtalarını ince dallar üzerin yüzük şeklinde koyarlar.
Noctuidae
• Ön kanatlarda tür teşhisinde önem taşıyan benekler bulunur, arka kanatlara göre daha dar ve uzundur. • Arka kanatlar ön kanatlara göre daha açık renktedir. • Antenler erkeklerde çoğunlukla çift taraklı, dişilerde filiform
• Labial palpler genellikle uzundur.
Geometridae ‐ Mühendis Tırtılları
• Vücut ince narin yapılı, kanatlar ise oldukça geniştir. • Ön ve arka kantlarda birbirini takip eden zikzak şeklinde veya dalgalı çizgiler vardır.
Arctiidae
• Açık renkli kelebeklerdir.
• Türlerin çoğunda özellikle 2. çift kanatlarda parlak renklerin oluşturduğu benek ya da bantlar vardır.
Liparidae (Lymantridae) ‐ Kır tırtılları
• Anten Erkeklerde çift taraklı, dişilerde filiform • Dişilerin abdomenin sonunda sık tüyleri vardır.
• Noctuidlere benzerler, bunlarda arka kanadın basal kısmında bulunan bazal areole daha büyük.
22
Gelechiidae
• Kanat açıklığı 10‐18 mm • Labial palpler uzun ve yukarı doğru kıvrık, son segment diğerlerinden daha uzun ve uca doğru sivrileşir. • Hortum gelişmiş.
• Ön kanatlar dar, uç kısmı yuvarlak veya sivri, • Arka kanatlar bir dereceye kadar A k k tl bi d
k d
eşkenar yamuk şeklinde, uç kısmı genellikle çıkıntılı ve çıkıntının hemen gerisi içbükey, • Kanatlar genellikle donuk renklidir. • Larvalar bitki tohumlarıyla yada yapraklarda galeri açarak beslenir
• Bazıları da yaprakların kıvrılmasına neden olur. Pyralidae
• Ön kanat uzun, üçgenimsi yapıda ve üzerinde lekeler vardır. • Anten dişide iplik, erkekte hafif taraklıdır. • Labial palpler büyüktür ve ileriye doğru uzanır.
Yponomeutidae
• Ön kanatlar gümüşi beyaz renkte üzerinde siyah noktalar vardır. Bazılarında kanatlar koyu renkte, üzerinde açık renkli küçük benekler bulunur
benekler bulunur. • Arka kantlar açık gümüşi renkte, parlak ve desensizdir.
Sesiidae (Aegeridae)
• Küçük, arı benzeri kelebeklerdir. • Kanat pulları azalmış, sadece kant kenarlarında ve damarlar üzerinde b l
bulunur. • Ön kanatlar dar ve uzun, arka kanatlar ise biraz daha geniştir.
Tortricidae ‐ Meyve İç Kurtları ve Yaprak Bükenler
• Kanat ucunda şerit ya da benek bulunur. • Ön kanatlar az çok dikdörtgen şeklinde, costal ve apical kenarı bi bi i dik i
birbirine diktir. • Kantlar vücuda ince bir sap ile bağlanmıştır.
Tineidae
• Kanatlar çok dar ve ucu sivri, • Ağız körelmiş, maxillary palpler genellikle büyük ve katlanmış vaziyette, • Labial palpler kısadır. • Türlerin çoğunda, tırtıllar kese oluşturur, • Bazıları çürükçüldür veya funguslar üzerinde beslenir, • Bazı türler ise yünlü maddelerden yapılmış eşyalarla beslenerak zararlı olurlar 23
DIPTERA – Sinekler
• Anten filiform, stylate veya aristate
• Ağız parçaları hortum şeklinde, emici veya sokucu emici • Mezotoraks diğer toraks
segmentlerine göre daha gelişmiş
segmentlerine göre daha gelişmiş • Bir çift zar şeklinde kanat vardır, arka kanatlar küçülerek halter şeklini almış • Tarsi 5‐segmentli DIPTERA – Sinekler
• Erginler farklı alanlarda yaşar. • Erginler bitkilerin veya diğer bazı böceklerin salgıladığı tatlı maddeler üzerinde beslenirler. • Bazılarında ağız sokucu emici formda olduğu için, diğer arthropodlar üzerinde predatör olarak veya sıcak kanlılardan kan emerek beslenir. • Akuatik, yarı akuatik ve karasal ortamların hepsinde yaşayan türler vardır. • Bazı larvalar bitki parazitidir
• Çoğu toprakta bitki artıklarında leş ve hayvan
artıklarında, leş ve hayvan pisliğinde beslenir
• Bazıları arthropodlar
üzerinde parazit olarak yaşar.
• Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler.
Cecidomyiidae ‐ Gal sinekleri
•
•
•
•
•
Vücut 3 mm veya daha küçük, narin ve silindirik yapılı.
Anten uzun, moniliform, helozon şeklinde kısa tüyler var.
Bacaklar uzun Kanat kenarına ulaşan damar sayısı 7 veya daha az,
Belirgin bir enine damarlanma bulunmaz. DIPTERA – Sinekler
•
•
•
Larvalar bacaksızdır.
Üç tip larva görülür:
Cephalic (Culiciform)
– Baş kapsülü mevcut, ağız çiğneyici tipte
– Anten 1‐3 segmentli
– Genellikle 1 stemmata vardır.
•
Hemicephalic
– Baş kapsülünün posterior kısmı gelişmemiş,
l
– Mandibula iki segmentli ve dikey olarak hareket eder.
– Anten küçülmüştür, göz bulunmaz.
•
Acephalic (Vermiform) – Baş kapsülü belirgin değil, – Mandibula kanca şeklinde ve dikey olarak hareket eder
– Anten ve göz bulunmaz
Culicidae
• Kanat ucunda iki çatallı damar arasında bir basit damar bulunur ve damarlar boyunca kısa tüyler yer alır. • Bacaklar oldukça B kl
ld k
uzamıştır. • Antenler erkeklerde sık tüylü ve uzun, dişilerde kısa ve seyrek tüylüdür.
Tabanidae
• R4 ve R5 damarı kanat ucunda “Y” şeklinde çatallıdır. • Gözler oldukça büyük ve metalik renklere sahip, antenler uzamıştır. • Genellikle gri renge sahip, kahverengi ve siyah lekeler bulunur Bazılarında kanatlar
siyah lekeler bulunur. Bazılarında kanatlar üzerinde de lekeler vardır.
24
Asilidae
• Thorax kuvvetli, abdomen arkaya doğru uzamış, genellikle uca doğru sivrileşir.
• Yüzde genellikle sakal şeklinde tüyler bulunur. kli d ü l b l
Bazıları çok kıllı olup arılara benzer. • 3. anten segmenti genellikle uzundur.
Syrphidae ‐ Çiçek sinekleri
• Türlerin çoğunda abdomen sarı bantlar bulunur ve arılara benzerler. • R ve M arasında bir yalancı damar bulunur. l
d
b l
• R5 ve genellikle de M2
hücreleri kapalı, anal hücre uzamıştır ve kanat kenarına yakın olarak sonlanır.
Agromyzidae ‐ Yaprak Galeri Sinekleri
• Oldukça küçük boyda, siyah veya sarımsı renktedirler. • Sc gelişmemiş veya R1 ile kaynaşmış, Costa R1'in uç kısmına yakın olarak kırık, y
,
• Anal hücre mevcut. • Postvertical setalar uca doğru birbirinden uzaklaşır, Oral seta
mevcut. Bombyliidae
• Genellikle vücutları geniş ve kıllı yapıda olup arılara benzer. • M1 damarı genellikle kanat kenarına ulaşır. • Kanatta 3 veya 4 adet posteriör hücre var.
• Kanatlar yanlara doğru açılmış Kanatlar yanlara doğru açılmış
olarak tutulur
• Hortum ileriye doğru uzamıştır.
• Antenin 3. segmenti
segmentsiz yapıda
Tephritidae (Trypetidae) ‐ Meyve sinekleri
• Kanatlar bantlı ve lekelidir. • Subcostal damar costal
damara doğru dik açı yaparak kıvrılır ve uca d ğ b li i l i
doğru belirsizleşir.
Anthomyiidae ‐ Sebze Sinekleri
• Vücut siyahımsı koyu kahverengidir
• Scutellum’un altında ince dik kıllar bulunur. • 2A (Cu2+2A) damarı kanat kenarına ulaşır. (Muscidae’den ayrılan özellik)
25
Muscidae ‐ Ev sinekleri
• 2A (Cu2+2A) damarı kanat kenarına ulaşmaz. • Scutellum’un altında ince dik kıllar bulunmaz. • R5 hücresinin kenarları paralel veya uca doğru daralır.
Tachinidae
• Vücut üzerinde kuvvetli setalar bulunur.
• Scutellumun alt kısmında tümsek bir çıkıntı (postscutellum) bulunur.
• R5 hücresi uca doğru daralır veya uçta kapanır.
Calliphoridae
• Genellikle metalik renkte, orta büyüklükte sineklerdir.
• Arista tüylüdür.
• Tharax’ta boyuna siyah çizgiler bulunmaz. • Postscutellum bulunmaz.
Sarcophagidae • Genellikle donuk, gri renkte sineklerdir. • Tharax’ta boyuna uzanan siyah çizgiler bulunur.
• Aristanın sadece bazal yarısı tüylüdür
yarısı tüylüdür.
SIPHONAPTERA ‐ Pireler
•
•
•
•
•
•
•
•
Ergin:
Vücut yanlardan yassılaşmış ve oldukça serttir Ağız sokucu emicidir (üç iğneli) Baş ve toraks üzerinde sıra halinde büyük dikenler (ctenidia) vardır Arka femur genişlemiş, sıçrayıcı
Larva:
Vücut vermiform, üzerinde seyrek kıllar bulunur Baş küçülmüş, göz bulunmaz, ağız ısırıcı çiğneyici SIPHONAPTERA ‐ Pireler
•
Erginler ektoparazittir, kan emerek yaptıkları zarar ve rahatsızlık yanında, insan ve hayvanlara parazit veya patojenleri de bulaştırırlar. •
Örneğin;
– Köpek, kedi ve insanlarda parazit olan bir tenyanın ara l b
konukçusudur
– Hıyarcıklı vebayı oluşturan bakterinin vektörüdür. •
Az sayıda tür kuşlarda beslenmekle birlikte, çoğunluğu memelilerde beslenir. Erginler haftalarca, hatta aylarca beslenmeden kalabilir ve birkaç yıl yaşarlar. •
•
•
Larvalar vermiformdur, genellikle yuva ve barınaklarda, organik döküntüler ve erginlerin dışkıları üzerinde beslenirler.
Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler. 26
HYMENOPTERA ‐ Zar Kanatlılar
• Larva • Testereli arılar: Ağız parçaları genellikle ısırıcı çiğneyicidir. Arılarda ise maxilla ve labium değişerek emici bir hortum şekline dönüşmüştür • Bileşik gözler iyi gelişmiştir
• Tarsi genellikle 5 segmentlidir • Genellikle erginler iki çift zar şeklinde kanada sahiptir (işçi ğ
ç)
karıncalar ve diğer bazı türler hariç)
• Ön kanatlarda üçgen şeklinde stigma vardır • Arka kanatlar ön kanatlardan daha küçüktür ve ön kanatlara çengel şeklinde çıkıntılar (hamuli) ile tutunmuştur • Testereli arılar dışındakilerde toraks
ile abdomen ince bir sap ile bağlanmıştır
•
–
–
–
–
–
•
•
•
Symphyta alttakımı türleri ile gal arıları (Cynipidae), bazı karınca ve arı türleri bitkisel gıda alırlar. Geriye kalan çoğunluğu predatör veya parazitoit olarak yaşar.
Çoğu mandibulalı (ısırıcı çiğneyici) ğ y p
p
ağız yapısına sahiptir. Arılar (Apidoidae) çiğneyici emici ağız vardır ve bunlarda mandibula, polen ve balmumunu toplama ve şekil verme amacıyla kullanılır.
Eruciform (Yalancı tırtıl ) Baş kapsülleri iyi gelişmiştir
Bir çift stemmata mevcut
Ağız ısırıcı çiğneyici Yalancı bacak vardır
• Arılar ve wasp’lar: A l
’l
–
–
–
–
Kurtçuk şeklinde, Baş kapsülleri iyi gelişmiş
Ağız ısırıcı çiğneyici
Bacak ve göz bulunmaz
• Parazitik arılar: – Baş kapsülü gelişmemiştir
– Göz ve bacak bulunmaz HYMENOPTERA ‐ Zar Kanatlılar
•
HYMENOPTERA ‐ Zar Kanatlılar
•
•
•
Fitofag olarak beslenen bazı türler (testereli arılar, gal arıları ve bazı karıncalar) ekonomik olarak önemli zararlılar arasındadır.
Hymenoptera’nın geriye kalan çoğunluğu, bitkilerin tozlaşmasını sağlayarak veya zararlı türleri yok d k( d
l )
ederek (predatör ve parazitoitler) faydalı olurlar. Tam başkalaşım (holometabola) geçirirler. Tenthredinidae ‐ Testereli arılar
• Anten 7‐11 (genellikle 9) segmentli, filiform yapıdadır. • Ön kantlarda bir veya iki marjinal hücre bulunur. • Ön tibiada 2 apikal spur bulunur.
Alttakım: Symphyta
• Abdomen thorax’a geniş olarak bağlanmıştır.
• Ön kanatlarda 1‐3 adet marjinal hücre ve genellikle bir adet ek damar bulunur.
• Arka kanatlarda 3 bazal hücre bulunur.
• Trochanter 2 segmentli
Cephidae – Sap Arıları
• 4‐18 mm, silindirik, uzun vücutlu ve genellikle siyah renkli • Baş küre şeklinde, anten uzun • Pronotum tropez (yamuk) şeklinde ve genişliği hemen hemen uzunluğuna eşit, • Ön kanatlarda Costal hücre yok veya daralmış, kanatlar dar ve uzun
• Bazılarında, abdomen lateral olarak biraz basık 27
Alttakım: Apocrita
• Abdomenin birinci segmenti thorax’la kaynaşmış (propodeum), ikinci segment ince sap şeklinde (pedisel), geriye kalan segmentler (gaster) bu sapla propodeum’a bağlanmıştır.
• Ön kanatlarda ek damar bulunmaz.
• Arka kanatlarda en fazla 2 bazal hücre bulunur.
Braconidae
• Recurrent damar bir adet veya yoktur. • Birinci submarginal hücre ile birinci discoidal hücre birleşmiştir ya da cubital damarın taban kısmı tarafından ikiye bölünmüştür.
• Ovipozitör genellikle daha kısadır.
Ichneumonidae
• Ön kantta 2 recurrent damar bulunur.
• Cubital damarın taban kısmı yok, birinci submarginal hücre ile birinci discoidal hücre birleşmiştir
• İkinci submarginal hücre küçük ya da yoktur.
• Anten 16 veya daha fazla segmentli ve genellikle en az vücut boyunun yarısı kadar uzunluktadır.
• Dişilerde ovipozitör iyi gelişmiştir. Bazı bireylerde vücudun 2‐3 katı uzunlukta olabilir.
Üstfamilya Cynipoidea
• Vücut lateral olarak yassılaşmış, pronotum yandan görünüşte az çok üçgen şeklindedir. • Anten iplik şeklinde, 13‐16 segmentlidir. • Abdomen birinci segmenti oldukça büyük olduğundan yandan tipik bir görünüşe sahiptir. Üstfamilya: Chalcidoidea
•
•
•
•
•
•
Çoğunlukla 5 mm veya daha kısa boya sahiptirler.
Pronotum yandan görünüşte az çok kare şeklinde ve tegulaya ulaşmaz.
Anten dirsekli, 5‐13 segmentli ve nispeten kısadır.
Ovipozitor kısa, nadiren vücut boyona eşit, abdomenin apikal kısmının gerisinden çıkar.
Genellikle metalik renktedirler. Kanat damarları oldukça azalmış olup bazılarında hiç damar bulunmaz. Bazılarında 1 veya 2 damar bulunur. Üstfamilya Formicoidea
• Pedicel üzerinde 1 veya 2 tane düğüm ya da hörgüç şeklinde çıkıntı bulunur.
• Baş iri, antenler 6‐13 segmentli ve kuvvetli bir şekilde dirseklidir (en azından dişilerde).
28
Üstfamilya Vespoidea
Pronotum yandan görünüşte az çok üçgen şeklinde olup tegula’ya kadar veya yakınına kadar uzanır.
• Antendirsekli , filiform veya topuzlu, dişide 12, erkekte 13 segmentlidir. • Trochanter bir segmentlidir.
• Ovipozitör iğne şekline dönüşmüştür ve apikal olarak yer alır.
• Türlerin çoğu siyah sarı veya beyazımsı lekeli veya tamamen kahverengimsidir.
•
Üstfamilya Sphecoidea
• Pronotum genellikle kısa ve yaka şeklinde, bazen lateral olarak yuvarlak bir loba sahip, tegula’ya kadar uzanmaz. • Vücut kılları basittir (Dalsız). • Damarlanma hemen hemen tamdır.
• Arka tarside birinci segment silindiriktir.
Üstfamilya Apoidea
• Pronotum kısa, yaka şeklinde, lateral olarak bulunan lop tegula’ya
kadar uzanmaz
• Vücut kılları dallı ve tüylüdür. ü lüdü
• Genellikle arka tarside
birinci segment
genişlemiş veya abdomenin alt kısmı tüylü. 29