docAlışveriş Merkezine Karşı Kent Merkezini
download 
Şikayet Transkript
Alışveriş Merkezine Karşı Kent Merkezini
Alışveriş Merkezlerinin Evrimi ve Geleceği: Sürdürülebilir Bir Stratejiye Doğru Dr. Savaş Zafer ŞAHİN Atılım Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Mart 2010 SUNUM PLANI • Gelişmiş Ülkelerde Ortaya Çıkan Alışveriş Merkezleri Deneyimi: Amerika Birleşik Devletleri Örneği • Gelişmekte Olan Ülkelerde Alışveriş Merkezleri Deneyimine Bir Örnek: Türkiye • Türkiye’de alışveriş merkezleri için yeni bir strateji önerisi. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • Alışveriş merkezlerinin küresel bir yaygınlığa ulaşması yeni bir olgudur. Ancak alışveriş mekanları insanlık tarihi kadar eskidir. • Eski Roma’da M.Ö. 2. yüzyılda kurulan Trajan pazarları ilk alışveriş merkezleri olarak tanımlanabilir. • Kapitalist üretim biçimine, tüketim kültürüne, otomobil sahipliğine, ağ toplumundaki pazarlama stratejilerine dayalı mekansal düzenlemelerin bir yansıması olan “MALL (Alışveriş Merkezi-AVM)” yeni bir tür alışveriş mekanını ifade etmektedir. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • Alışveriş mekanlarını bir arada bulunan dükkan ve mağazalar topluluğu şeklinde tasarlamak fikri 19. Yüzyıl başlarında ortaya çıkmıştır. • Serbest piyasa mekanizmasının ve kapitalist üretim biçiminin yaygınlaşması, üretilen malların satışa sunulabileceği uygun mekan arayışları bunda etkili olmuştur. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 19. Yüzyıl Başlarında Avrupa’nın Başlıca Önemli Başkentlerinde Kent Merkezlerinde Bulunan Ana Caddelerin Önemli Dükkan Ve Mağaza Topluluklarını Barındırmaya Başladığı Görülmektedir. Bu Mağazalarda Özellikle Sömürgelerden Gelen Ve Kapitalist Üretimin Getirdiği Mallar Sergilenmektedir. Paris’te Açılan Bon Marche Mağazaları İlk Department Store Olarak Tarihe Geçmiştir. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • Ancak, 19. yüzyıl sonlarına kadar alışveriş mekanları büyük çoğunlukla geleneksel kent merkezleri içerisinde yer almışlardır. 19. yüzyıl sonundan itibarense, banliyölerin oluşumu ile birlikte kentlerin dışında ve çeperinde ortaya çıkan alışveriş ihtiyacı günümüzdeki alışveriş merkezlerinin ortaya çıkışındaki ilk aşamayı oluşturmuştur. Bu aşamayı “bahçe şehir” ya da “banliyö dükkanları olarak adlandırıyoruz. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ Bahçe Şehir Hareketi ve Alışveriş Merkezleri 1842 Andrew Jackson Downing Banliyö yerleşimlerinin tasarımına ilişkin ilk çalışma olan (Kır evi konutları) kitabını yayımladı. Banliyölerin tasarımına ilişkin bu tip ilk çalışmalar aynı zamanda yeni ticaret mekanı ihtiyaçlarını da ortaya çıkardı. İlk Banliyölerden Letchford Birds Hill’deki Kır Evleri ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1888 Richmond VA’da geliştirilen ilk tramvay “tramway” banliyöleri ve desantralize ticaret merkezlerini birleştiren ilk örnek oldu. • 1891 Edward Bouton Baltimore yakınlarında bir konut alanının ihtiyaçlarını karşılamak için sokak boyunca doğrusal biçimde tasarlanmış bir dükkan topluluğunu (store block) inşa etti. • 1898 Ebenezer Howard Birleşik Krallıkta (Britanya) sanayi ve büyük kent merkezlerinin kalabalığından kaçmayı ifade eden bahçe şehirler kavramını ortaya attığı Yarın: Gerçek Reforma doğru Bir Huzurlu Yol adlı kitabını yayımladı. Baltimore Tramvayı Letchford Wydn’daki Dükkan Zinciri ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1916 Market Square; 28 dükkan, 12 büro birimi, 30 konut birimi, spor salonu, klüp binası ve peyzaj düzenlemesinden oluşan alışveriş kompleksi hizmete girdi. Bu kompleksin kullanımında ve planlamasında otomobil temel faktörlerden biriydi. Market Square belki de özel olarak motorlu taşıtları barındırmak amacıyla tasarlanmış ilk iş merkezidir. Market Square ayrıca resmi kayıtlarda Amerika’daki ilk planlı alışveriş merkezi olarak göstermektedir. Market Square Market Square Planı •1922 Kansas City’nin eteklerinde Country Club Plaza kuruldu. Bu rastgele bir araya gelmiş dükkanlardansa bütünsel bir plana göre inşa edilmiş otomobil merkezli bir plazaydı. Plazanın mülkiyeti tek bir kuruluşa ait olacak, bir elden işletilecek ve içindeki dükkanlar kiralanacaktı. Country Club Plaza ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ •1931 Bir iç otoparka etrafında dairesel biçimde sıralanan mağazalardan oluşacak biçimde tasarlanan Highland Park alışveriş merkezi Dallas’ta açıldı Highland Park ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1939 Surval Projesi Los Angeles Güney Broadway’de bir mahalle merkezi olarak açıldı. Bu merkez Drugstore gibi zincir dükkanları, bir süpermarketi ve ihtisas mağazalarını (variety store) içeriyordu. Kentteki kalabalıktan uzakta ve otomobil ile ulaşılabilir caddeler üzerinde inşa edilen bu merkezlerin herbiri 100-300 kişilik küçük otoparklar barındırıyorlardı. • 1943 San Diego’daki Linda Vista alışveriş merkezi Hazine tarafından Hava Kuvvetleri işçilerine hizmet veren devlet konut projesi içinde inşa edildi ve bu alışveriş merkezi sokak ve konutlardan ayrık olarak kendi iç düzenlemesine sahip olan ilk alışveriş merkeziydi. 30000 metrekarelik bir alan üzerine kurulan bu alışveriş merkezinde yaya yolları ve peyzaj düzenlemeleri bulunuyordu. Linda Vista Alışveriş Merkezi Planı ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1946 Abraham Levitt tarafından Long Island’da kurulan Levittown, savaş sonrası büyük kentlerin dışında kurulan düşük maliyetli konut bölgelerinin öncülüğünü yaptı. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1950’lere gelindiğinde alışveriş merkezleri bir dükkan topluluğunu çoktan aşmıştı. Artık alışveriş merkezleri otomobille ulaşılan ve tasarımı otomobile göre yapılan özel ticaret mekanlarıydı. Alışveriş merkezlerinin evrimindeki bu yeni aşama “otomobil alışveriş merkezi” olarak adlandırılmaktadır. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1947 Broadway süpermarketi, Woolworth mağazası ve Von’s zinciri tarafından iskeleti oluşturulan ve 5 dönümü otopark olmak üzere 225 dönüm alan üzerinde BroadwayCrenshaw Merkezi Los Angeles’in güneyinde açıldı.Bugün Baldwin Hills Crenshaw Alışveriş Merkezi olarak tanımam bu merkez Amerikada hala kullanımda olan en eski bölgesel alışveriş merkezi olma özelliğini korumaktadır. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1949 Whitehall banliyösünde Town&Country isimli alışveriş merkezi açıldı: Don Casto’nun Grandma Carver’i gösterisini (kadın 30 metre yüksekliğindeki bir tramplenden alevler içindeki bir buçuk metre derinliğindeki bir havuza atlıyordu) ışıklandırılmış otoparkta yapması için işe alması ve alışveriş merkezi promosyonuna yeni bir tarz getirmesi ile birlikte Columbus Ohio’daki Town&Country’de gece alışverişi başlatıldı. •1950 “Mall” (alışveriş merkezi, atrium) olarak adlandırılan ilk bölgesel alışveriş merkezi olan Nortgate 21 nisanda Seattle’da açıldı. Northgate bir Bon Marche Süpermarket ve “mall” olarak adlandırılan 20 metre genişliğinde bir yaya yolu boyunca lineer biçimde sıralanmış 350.000 metrekarelik mağaza alanı içeriyordu. Mall kelimesi kriket ve golfün özelliklerini birleştiren ve İngiltere’de 1500’lerden beri oynanan bir tür oyun olan “Pall-Mall”dan gelmektedir. Northgate Alışveriş Merkezi 1950 • 1950 Drive-in (arabadan inmeden girilen yer) otomobiller ve banliyöleşme nüfusu merkezden uzaklaştırdıkça popülerleşti; San Diego Eyalet Üniversitesi içinde bulunan kampus Drive-in’de 25 metre yüksekliğinde bir neon tabela bulunmaktadır. Campus Drive-in ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1951 Los Angeles’in kuzeyindeki San Fernando Vadisi banliyöleri içinde bulunan ve ana otoyollara yakın inşa edilmesi için tasarlanmış olan ilk alışveriş merkezi olan, Valley Plaza açıldı. • 1952 Güney Kaliforniya’daki en büyük alışveriş merkezlerinden biri olan Lakewood alışveriş açıldı. İçinde 12000 araçlık otopark bulunuyordu. Lakewood’un açılışını izleyen sekiz yıl içinde Los Angeles eyaletinde 13 bölgesel alışveriş merkezi daha açıldı. • 1954 Avusturyalı Victor Gruen Detroit yakınlarında iki katlı, 110 mağazadan oluşan ve yaklaşık 500 000 metrekareye yayılmış Northland’i tasarladı. Gruen tasarımında antik Yunanda’ki Agoraları model almıştı. Açıldığı zaman Northland dünyanın en büyük alışveriş merkeziydi. Northland Amerikan Rüyasınında bir simgesi oldu. Nazilerden kaçan bir mülteci olarak 1938’de New York’a geldiğinde cebinde yalnızca 8 doları olan ve okumak için alışveriş merkezlerinde çalışan Gruen dünyanın en büyük alışveriş merkezini tasarlamıştı. Northland Alışveriş Merkezi • 1956 Victor Gruen tarafından 1865’te Guiseppe Mengoninin İtalya Milan’da tasarlayıp inşa ettiği Galleria Vittoria Emanuele’den esinlenerek tasarlanan iki ayrı düzeyden oluşan ve dünyanın ilk tamamen kapalı ve iklim kontrollü alışveriş merkezi olan Southdale Medina Minesota’da açıldı. Southdale Alışveriş Merkezi • 1957 Uluslararası Alışveriş Merkezleri Konseyi (ICSC) kuruldu. • 1958 San Diego Mission Valley alışveriş merkezinden geçen eyaletler arası otoyol-8 açıldı. Daha sonra 975 koltuklu Sinema 21, San Diego Stadyumu aynı yol üzerinde inşa edildiler. • 1959 Lenox Square Atlanta’da açıldı. Lenox Square içinde Amerika’nın en büyük boks salonu bulunmaktadır. Mission Valley Alışveriş Merkezi ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1960’lara gelindiğinde artık alışveriş merkezleri kent merkezine geri dönmeye başladılar. Banliyölerdeki Pazar paylarının daralması kadar kent merkezlerindeki kentsel dönüşüm faaliyetleri de bunda etkili olmuştur. Kent merkezlerindeki binalar dönüştürülerek yeni tür alışveriş merkezleri oluşturulmaya başlandı. • 1963 Stanley H. Durwood Kansas City’deki Ward Parkway Merkezinde yanyana iki 700 koltuklu sinema salonunu açtığında multiplex sinemaların da babası oldu; onun yönetiminde AMC şirketi Amerikadaki en büyük üçüncü sinema salonu işletmecisi oldu. • 1964 Ghirardelli Square yenilenen 1893’ten kalma bir çikolata fabrikasının binasında açıldı ve kentsel ihtisas alışveriş merkezlerinin ilklerinden biriydi. Fulton Caddesi şehir merkezi yaya alışveriş merkezi Fresno Kaliformiya’da açıldı. Her iki alışveriş merkezi de mevcut kent merkezlerinin yenilenmesi ile ortaya çıkmışlardı. Fulton Caddesi Alışveriş Merkezi ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1967 Amerikanı batısında en büyük alışveriş merkezi inşa eden firma olan Ernest Hahn Firması Santa Barbara Kaliformiya’da La Cumbre Plaza’yı ilk alışveriş merkezini inşa etti. Doğuda en büyük alışveriş merkezi inşa eden firma olan Rouse firması ise Maryland’de bir alışveriş Merkezi açtı ve firma merkezini de buraya taşıdı. • 1968 Montgomery alışveriş merkezi Washington bölgesinde açılan ilk alışveriş merkezi olma ünvanıyla açıldı. Bunu daha birçok alışveriş merkezi izledi. Önceleri sadece Los Angeles ve New York ile sınırlı olan alışveriş merkezleri diğer eyaletlere de büyük bir hızla yayılmaya başladı. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1970’lere gelindiğinde yaklaşan petrol krizlerinin de etkisiyle alışveriş merkezleri arasındaki rekabet kızışmaya başladı. Bu rekabette avantaj kazanmak isteyen alışveriş merkezleri ilgi çekici şovlar ve faaliyetlerle müşteri çekmeye çalıştılar. Bu faaliyetler alışveriş merkezlerinin tasarımını da etkiledi. Bu yeni tip alışveriş merkezleri “festival alışveriş merkezi” olarak adlandırılmaktadır. • ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ 1969 Kentin 200’üncü kuruluş yıldönümü için, San Diego Kent Konseyi daha sonra Horton Plaza olarak adlandırılacak alışveriş merkezini de içeren bir kenstel yenileme çalışmasını onayladı. Horton Plaza Jerde Architects tarafından tasarlandı, Ernest Hahn tarafından inşa edildi ve 1985 yılında açıldı. Horton Plazanın içinde 7 salonlu bir sinema bulunuyordu. Horton Plaza Alışveriş Merkezi ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1970 John Portman Atlanta’da, devasa bir içi lobi ve alışveriş merkezi ile girilen kentsel “megayapı”lardan (megastructure) biri olan Hyatt Regency’yi tasarladı ve inşa etti. • 1972 Yirmi yıllık düzenli bir gelişme ve genişleme süreci sonunda Amerika birleşik Devletlerindeki alışveriş merkezi sayısı 13174’e ulaştı. • 1974 Ortasında iç avlusu bulunan son bölgesel alışveriş merkezi olan Westminster Mall Los Angeles’in güneyinde açıldı. • 1975 Kaliforniyadaki ilk üç düzeyli alışveriş merkezi olan Fox Hills Mall Los Angeles’ta açıldı. Houston yakınlarında da Westwood Mall açıldı. • 1976 Bostonda Fenauil alışveriş merkezi Quincy pazarlarının 150’nci kuruluş yıldönümü onuruna Rouse firması tarafından inşa edildi. Bu alışveriş merkezi “festival alışveriş merkezi” olarak adlandırılan alışveriş merkezlerinin ilkiydi ve eski kent merkezlerinin özelliklerini yansıtmak üzere tasarlanmıştı. Fenauil’de yiyecek ve çeşitli perakende mallar üzerine bir ihtisaslaşma görülmekteydi. Aynı yıl ilk dikey alışveriş merkezi olan Water Tower Plaza Chicago Michigan Bulvarında açıldı. Fenauil Hall ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1980 Fenauil Alışveriş Merkezini takip ederek tarihi bir limanın yeniden inşa edilmesiyle Rouse firması tarafından inşa edilen Harbourplace Baltimore’da açıldı. Benzer festival alışveriş merkezleri Philadelphia, Salem, Seattle ve New Orleans gibi bir çok eyalette eski kent merkezlerinde ve eski limanlarda kuruldu. • 1982 Hollywood filmleri ve şarkılar San Fernando Vadisindeki baskın alışveriş merkezi yaşam biçimini yansıtmaya başladı. En meşhur örnekler Sherman Oaks alışveriş merkezindeki yaşam biçimini ifade eden “Valley Girl” ve bu alışveriş merkezinde çekilen Arnold Shwarzenegger’in çıkış filmi olan “Komando” filmleridir. 1980 ve 1990’lar boyunca alışveriş merkezi kültürünü konu alan ve alışveriş merkezlerini mekan olarak kullanan bir çok film çekildi. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1989 İlk 10 salonlu multipleks olan Cinemapolis La Palma Bulvarında Orange County’de açıldı. Bugün Orange County 1990’larda açılan 500 yeni salonla birlikte dünyada kişi başına en çok sinema salonu düşen yer haline gelmiştir. • 1990 1980’ler boyunca Amerika’da 16000 alışveriş merkezi açıldı. Yapılan araştırmalar ortalama bir Amerikalının bölgesel ya da mahalle alışveriş merkezlerine en az dört kez gittiğini göstermektedir. • 1994 Avustralya kökenli bir firma olan Westfield 1 milyar dolara CenterMark şirketini satın alarak 19 bölgesel alışveriş merkezinin sahibi oldu. 1998’e gelindiğinde Westfield Kaliforniyadaki en büyük bölgesel alışveriş merkezi sahibi haline geldi. • 1995 24 salonlu ilk megapleks sinema (14 ya da daha fazla salona sahip sinema olarak tanımlanan) Dallas’ta AMC alışveriş merkezinde açıldı; 21 salonlu bir megapleks de ilk 3 boyutlu IMAX ile Irvine Spectrum Alışveriş merkezinde açıldı. Irvine Edwards Alışveriş Merkezi • 1996 AMC Firması Ontario Mills Alışveriş merkezinde 30 salonlu ve 5700 koltuklu Amerikanın en büyük megapleksini açtı. Ontario Mills’in işletmesi özellikle ebeveynleri, birlikte zaman geçirmek isteyen çiftleri, aileleri ve çocukları hedef kitle olarak belirleyen ve “etkileşimli eğlencealışveris” olarak adlandırılan yeni bir satış stratejisine dayanıyordu. Sloganları: Vaşakları ve kertenkeleleti canlı müzelerde izleyebilir hatta sanal gerçeklik video oyunlarında kayak bile yapabilirsiniz. Ontario Mills Alışveriş Merkezi ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • Alışveriş merkezlerinin alışverişin yanında kentte boş zamanın geçirildiği birer mekana dönüşmesi ve teknolojinin de katkısıyla birer eğlence merkezine dönüşmesi ile alışveriş merkezlerinin yeni bir türü olan “Eğlence alışveriş merkezleri” ortaya çıktı. Multipleks sinemalar, IMAX bu tür alışveriş merkezlerinin ayrılmaz bir parçasıdır. Örneğin kent merkezinde “Avatar” filmini üç boyutlu izleyemezsiniz. Bir AVM’ye gitmeniz gerekir. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1997 Pasifik Sinemaları San Diegoda bulunan Horton Plaza’da 15 salonluk bir multipleks sinema açtı. Birçok eski tip alışveriş merkezi yenilenerek ve büyütülerek yeni alışveriş merkezi kavramına uygun hale getirildi. • 2000 Fabrika satış merkezleri son on yılda en hızlı büyüyen alışveriş merkezi alt sektörü haline geldi. Amerikadaki en büyük alışveriş merkezi 1500000 metrekare alanı kaplayan Minesotadaki Bloomingtondur. Kuzey Amerikadaki en büyük alışveriş merkezi ise Alberta Kanada’da bulunan ve 2 000 000 metrekareden fazla alanı kaplayan West Edmonton alışveriş merkezidir. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • 1990’lar boyunca Amerikan Alışveriş Merkezleri Şirketleri bütün dünyada yaygınlaşmaya başlamıştır. Küreselleşme ve sermayenin önündeki engellerin kalkması bunda etkili olmuştur. • Diğer bir gelişme de alışveriş merkezleri karşısında çöküntü bölgesi haline gelen kent merkezlerini canlandırmak için Amerika Birleşik Devletlerinde ortaya çıkan harekettir. Alışveriş merkezlerinin kent merkezlerinin yarattığı zenginliği yaratamadığı iddia edilmektedir. • “Yeni Şehircilik” gibi bazı akımlar sosyal ilişkilerin gelişmesi, kentlerdeki kutuplaşmaların azaltılması gibi sebeplerle kent merkezlerinin güçlendirilmesini savunmaktadır. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • Son yıllarda ayrıca bu tartışmalara alışveriş merkezlerinin ekonomik olarak sürdürülemezliği, çevresel etkilerine ilişkin tartışmalar da eklenmiştir. Başkan Obama’nın programındaki kentsel vizyonun en önemli unsurlarından birisi kentlerdeki tüketim kültürünü dönüştürmektir. • Bir yandan sanayi sektörünün hizmet sektörüne dönüşümü karşısında sayıları ihtiyacın çok üstünde artan alışveriş merkezleri istihdam olanaklarını ve ekonomik yapıyı krizler karşısında kırılganlaştırmış, diğer yandan da tüketim kültürü ve küresel pazarlama stratejileri alışveriş merkezlerini vahşi bir rekabet sürecine açmıştır. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ • Bu rekabet sürecinde medya, pazarlama sektörü, eğlence dünyası, gayrimenkul yatırımları, küresel zincir mağazalar, tüketim alışkanlıkları gibi unsurlar içi içe geçerek gündelik yaşamı inanılmaz bir hızla değiştirmeye başlamıştır. • Yılmaz Erdoğan’ın “Neşeli Hayat” filmi ve Behiç Ak’ın “Tek Kişilik Şehir” oyunu bu durumu çok iyi resmetmektedir. • Bu durum artık çevresel ve ekonomik açıdan sürdürülebilir bir alışveriş merkezleri stratejisini zorunlu kılmaktadır. ALIŞVERİŞ MERKEZLERİNİN EVRİMİ 4.Eğlence AVM 3.Festival AVM 5.Kent Merkezine Dönüş 6.Sürdürülebilir AVM ve Kent Merkezi 2.Otomobil AVM 1.Banliyö Dükkanları TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ • Alışveriş işlevinin topluca sunulması gelişmekte olan ülke kentlerine yabancı bir olgu değildir. Osmanlı ve Selçuklu’daki Hanlar, kapalıçarşılar, bedestenler, arastalar bu mekanlara örnek olarak gösterilebilir. • Ancak batılı anlamda alışveriş merkezleri gelişmekte olan ülke kentlerinde özellikle 1980’lerden sonra küreselleşme sürecine koşut olarak ortaya çıkmış ve yaygınlaşmaya başlamıştır. TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ • 1980’lere kadar gelişmekte olan ülkelerin alışveriş mekanlarının oldukça parçalı bir yapı gösterdiği söylenebilir. Geleneksel ticaret mekanları ile yeni ortaya çıkmaya başlayan marketler ve pazarlar bir arada bulunmaktadır. • Ancak 1980’lerden sonra diğer alışveriş mekanları etkinliklerini kaybetmeseler de alışveriş merkezlerinin ve alışveriş merkezi kültürünün gelişmekte olan ülkelerde de yaygınlaşmaya başladığı görülmektedir. TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ • Ancak gelişmekte olan ülke kentlerinde alışveriş merkezi kültürünün gerektirdiği tüketim normlarının henüz oluşmadığı ve alışveriş merkezleri için gereken sermaye birikiminin yetersiz olduğu görülmektedir. • Dahası Alışveriş merkezleri orta ve üst sınıfları kentsel mekandan koparmakta, kent yoksullarını dışlayarak kentsel gerilimleri arttırmaktadır. • Gelişmiş ülkelerdeki düzeyde olmasa da alışveriş merkezleri geleneksel kent merkezleri için de ciddi bir tehdit oluşturmaktadır. TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ • 1980’lerden sonra Türkiye’de uygulamaya konan neo-liberal politikaların da etkisiyle alışveriş merkezlerinin hızla yayıldığı görülmektedir. • Ulusal ve ulus aşırı sermaye alışveriş merkezi sektörüne hızla girmeye başlamıştır. Bu yatırımların büyük kısmı gayrimenkul yatırımlarıdır. İşletme sürecine nüfuz etmemiştir. • Perakende sektöründe yaşanan değişim çok farklı ölçeklerde market ve süpermarketlerin, alışveriş merkezlerinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. 1980 Sonrası Türkiye’sinde Alışveriş Merkezlerinin Örgütlenmesi Kuruluş Adı Gıda ve Gıda Dışı Depolama İşlenmiş Bankacılık Üretim ve ve Diğer SektörleriTarım Pazarlama Ürünleri Sektörler Diğer Sektörü Sektörü Sanayi Perakende Sektörü Tarım Sektörü -Sabancı Holding -Carrefour Hipermarket -Sapeksa -Marsa -Philsa -Exsa -Holsa -Philip Morissa -Koç Holding -Migros Supermarket -Şok Ucuzluk Mağazaları -Tat -Aymar -Maret -Tat -Tat-Beytaş -Haliç -Düzey -Temel Gıda -Tofaş Oto -Otoyol -Opar -Ram -Tekfen Holding -Götzen -Makro Süpermarket -Karaca -Mis Süt -Tekfen Gıda -Tekfen -Tareks -Transtürk Holding -Mr. Bricolage -Doğuş Holding -Continent Süpermarket Tepe Grubu Real Hipermarket -Vize Gıda -Filiz Gıda -Trakya Gıda -Filiz Konserve -Doğuş Dış Tic. -Intrade -unnydale Ltd. -Tepe Mobilya -Aksigorta, Akhayat -Akbank, BNP-AkDresdner -Hiltonsa, Parksa -I-Bimsa -Koç Amerikan Bank -Şark Sigorta -Tekfenbank -Tekfen İnşaat -Toros Nakliyat -Transtürk Emlak -Paktrans -Transtürk Sigorta -Bank Ekspress -Garanti Bankası -Osmanlı Bankası -Tepe İnşaat -Çimsa -Brissa -Kordsa . . . . -Ardem -Arçelik -Tofaş -Bürosan -Demirdöküm . . . -Toros Gübre -Tarsan Tarım -Birleşik Aydınlatma -Transtürk -Makine Takım -Aymak -Aysan Makine -Lasas TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ • 2007 yılı sonunda toplam 150 milyar dolarlık cirosuyla perakende sektörü enerji, eğitim ve sağlık sektörlerinin ardından Türkiye'de dördüncü büyük sektördür. Sektör cirosunun 2010 yılında 199 milyar dolara ulaşması tahmin edilmektedir. • Cushman&Wakefield'in yayınladığı rapora göre Türk perakende sektörü Avrupa'da 7. dünyada 10. büyük perakende sektörüdür. Deloitte'un yayınladığı "Perakendenin Küresel Güçleri 2008" raporu ise Türkiye gıda harcamalarında Avrupa'nın en büyük 5'inci, gıda dışı harcamalarda ise 8'inci büyük pazarı olduğuna işaret etmektedir. TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ • Türkiye’de son yıllarda, özellikle 1990’lardan sonra alışveriş merkezlerinin sayısı hızla artmaya başlamıştır. 2010 sonuna kadar sayılarının 288’i bulacağı tahmin edilmektedir. • Ancak, alışveriş merkezlerinin cirolarının sayılarına oranla çok yavaş arttığı hatta kimi zamanlarda sabit kaldığı görülmektedir. • Yapılan araştırmalar alışveriş merkezlerinin mekânsal, ekonomik ve sosyal açıdan yetersiz analizlere dayalı olarak kurulduklarını göstermektedir. İşletme sürecinde de aynı sorunlar yaşanmaktadır. Bu sorun en belirgin biçimde kendisini aynı bulvar üzerinde birbirine çok yakın mesafede kurulmuş pek çok alışveriş merkezi gibi örneklerde de göstermektedir. Sonuçta alışveriş merkezleri kırılgan ve sürdürülemez bir yapı göstermektedir. TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ • Bu sorunlar ekonomik krizlerde en üst düzeye çıkmaktadır. Alışveriş merkezlerinin yönetimleri bu sorunlar karşısında kısıtlı ve sınırlı çabalara girişmektedir. Bu çabaların bazıları etkinlikler düzenlemek ya da yeni bina eklentileri inşa etmekle sınırlı kalmaktadır. Bu çabaların etkisi ise geçici ve kısıtlıdır. Bununla da kalmamakta çok sayıda ve fizibilitesi yapılmadan alışveriş merkezi açılması kent merkezlerini de olumsuz etkilemektedir. Bu anlamda hem alışveriş merkezlerinin sürdürülebilirliğini sağlayacak hem de kent merkezlerinin olumsuz etkilenişinin önüne geçecek yeni bir yaklaşıma ihtiyaç bulunmaktadır. TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ • Bu sorun en belirgin biçimde kendisini aynı bulvar üzerinde birbirine çok yakın mesafede kurulmuş pek çok alışveriş merkezi gibi örneklerde de göstermektedir. Sonuçta alışveriş merkezleri kırılgan ve sürdürülemez bir yapı göstermektedir. • Bu sorunlar ekonomik krizlerde en üst düzeye çıkmaktadır. Alışveriş merkezlerinin yönetimleri bu sorunlar karşısında kısıtlı ve sınırlı çabalara girişmektedir. • Bu çabaların bazıları etkinlikler düzenlemek ya da yeni bina eklentileri inşa etmekle sınırlı kalmaktadır. Bu çabaların etkisi ise geçici ve kısıtlıdır. Bununla da kalmamakta çok sayıda ve fizibilitesi yapılmadan alışveriş merkezi açılması kent merkezlerini de olumsuz etkilemektedir. Bu anlamda hem alışveriş merkezlerinin sürdürülebilirliğini sağlayacak hem de kent merkezlerinin olumsuz etkilenişinin önüne geçecek yeni bir yaklaşıma ihtiyaç bulunmaktadır. TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ • Yapılan araştırmalar birer işletme olarak alışveriş merkezlerinin en karşı durumda ortalam 8,5 yılda karlılık döngüsüne geçtiğini, 14 yılda ise ekonomik ömrünü tamamladığını göstermektedir. • Türkiye’de bu rakamlar 22,5 yıl ve 25 yıl olarak hesaplanmaktadır. • Ancak birer gayrimenkul yatırımı olarak AVM’lerin getirisi tüm dünyadaki eşdeğerlerinin ortalama 2,7 kat üzerindedir. • Yani AVM’ler birer işletme olarak sürdürülemez iken birer gayrimenkul yatırımı olarak çok karlı yatırımlardır. TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ • • • • • • Alışveriş Merkezleri bunun dışında bir çok dış soruna da sebep olmaktadırlar: Yer seçiminde, planlama süreçlerinde ve ulaşımda olumsuz etkiler. Formel ilişkilerle değil enformel ilişkilerle mekanda yerleşme. Kent merkezlerinin etkinliğinin azalması. Ticaret işlevinin çok yaygınlaşarak verimliliğini kaybetmesi. Kentsel gerilimlerin artması. Orta ve üst gelir gruplarının mekandan kopması. TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ • Tüm bu sebeplerle hem alışveriş merkezlerinin ekonomik ve çevresel sürdürülebilirliğini sağlayacak hem de kent merkezlerinin ve geleneksel perakende sektörünün yaşamasını sağlayacak yeni bir yaklaşıma ve stratejiye ihtiyaç vardır. • Bu yaklaşım hem uzun vadede alışveriş merkezlerinin toplumsal faydasını arttıracak hem de geleneksel değerlerin korunmasını sağlayabilecektir. TÜRKİYEDE ALIŞVERİŞ MERKEZLERİ Bu tür bir strateji ayrıca toplumsal alanda bir çok faydayı da sağlayacaktır: • Kentsel Gerilimlerin Azaltılması • Kent Yoksulları İçin Kentin Sağladığı Olanakları Korumak • Kentsel Kutuplaşmayı Önlemek • Otomobil Kullanımı ve Trafik Sıkışıklığından Dolayı Ortaya Çıkan Sorunların Önüne Geçmek • Altyapı ve Yerleşim Deseni Üzerindeki Baskıları Azaltmak • Çevre Kirliliğini Azaltmak • Daha Verimli Bir İş ve Ofis Çevresi Yaratmak • Eğitim, Sanat ve Diğer Kültürel Faaliyetlerin nitelik ve nicelik olarak zenginleşmesini sağlamak • Kente olan aidiyetin Güçlendirilmesi • Kent Merkezlerinin Çöküntüleşmesinin Önüne Geçilmesi Bu tür bir yaklaşımın alışveriş merkezlerinin kent merkezleri ile bir arada lojistik ve tedarik zincirleri, pazarlama stratejileri, sanayi üretim biçimi, marka yönetimi gibi unsurlar düşünülerek var olması için yeni tür strateji, eylem ve davranışlar geliştirilmesi gerekmektedir. Konunun kilometre ile tartışılması çok doğru değildir. Alışveriş merkezlerinin ve esnafın ekonomik ve çevresel sürdürülebilirliği bu tür bir yaklaşıma bağlıdır. Çok Geç Olmadan... • Katılımcı, yenilikçi, yaratıcı, bütünsel ve sürdürülebilir perakende sektörü stratejisi oluşturulmalı, bunun için konunun tüm tarafları bir araya getirilerek bir ortak akıl toplantısı gerçekleştirilmelidir. • Teşekkürler • [email protected]
