PDF olarak indir

editorden
Yeli~liroci borlikleri, hayvan yell~liricilerinin IUr ya
da ork bazonda bir araya gelerek yiiksek verimli
hayvan yeli~lirmek amaco ile olu~lurduklaro bir
organ11asyondur. Geli~mi~ ulkelerde bu birlikler,
kendo Oyelerince Uretilen hayvanlarm soy
kuiO~UnO ve ~e~itl i verirn denetimlerini kayot altma
alorlar. Avrupa ve Amerika'da hayvan yeti~tiricileri
bir araya gelip kooperati f. bi rlik ya cia ~irket
~cklindc OrgOtlcncrck lcknik vc ckonomik anlamda
daha gli~I O hale gclmi~lcrdir. Olkcmizdc uzun
y oliar goz ardo cdilcn bu durum zamanla devletin
dcstcklcmc po litikalaro vc var o lan talep nedeniyle
gereklilik haline gelmi?tir.
Tlio·kiyc'de damozlok sogor yeli?tiriciliginde o ldugu
gibi damozlok koyun ve ke~i yeti~tiricileri de hozla
orgOtlenip kendine yeter hale gelmeye
hazorlanmaktador. Bu sayede damozlok hayvan
yeti~tirme, bu hayvan lardan fazla verim elde etme,
daon ozlok hayvan d o?alomono azaltma gibi konularda
kamu iizerindeki yiik de hafiflemi? o lacaktor.
Yaym hayatma ba~layan Uzunyayla adlo dergimiz
de borligimizin yeti~tincolerunize bir hizmeti olup,
o~erigonde Danuzhk Koyun·K~i Yeti~tiricileri
Borligi' nin amaco~ah~ma konulan, koyun ve k~i
oslahmda yapolma;o gerekenler, verimi anormada
uygulanacak oneriler, aylara gore uygulanmaso
gereken bakomlaro anlatan bir koyunculuk takvimi,
k<>< katomo,koyunlardan elde edilen iirunler, gibi
konular ele alonmo~ ve Sil yeti~iricilerimizin
bilgilerine sunulmu~tur. Birlik olarak ilimizde 4
yoldor ba~anlo bir ~ekilde uygulamakta o ldugumuz
ornek bir projc o lan"Halk Elinde Olkcsel Kii~Okba~
Hayvan lslahoProjcsi" tanotolmo~tor.Bunun d o~onda
koyunlaromozla ozdc~l~mi~ kangal kopegi ile ilgili
tincmli bilgilcr vcrilerck koyunculuk i~i n ne kadar
tincml i oldugu vurgulanmo?tor.
Bu ilk sayomozda desteginden dolayotanm il
mOdOr(i Mehmet KAYA'ya, engin bilgileri ve
kalemlcriylc katkoda bulunan hocalanmoz Prof. Dr.
Beh i~ Cojkun'a, Yrd. Do~. Dr. Esad Sami Polat'a,
Dr.Yusuf Ziya OGRAK'a, Z iraat Mllhenclisi
Hayrettin KO<;:'a, Ziraat Miihendisi Nec ip Ko h~'a,
Ziraat mUhendisi Serda I D CMiR'e, Av. ismail Hakko
KO NAR'a ve diger emegi ge.;enlere t~ekki.ir
ediyor dergimizin yetijtiricilerimize hayorlo
o lmasonodiliyoruz.
SiVAS ILl OAMIZLIK KOYUN KECI
YETil)TIRICILERI BIRLI~ll YAYINIOIR
iMTi YAZ SAHiBi
Ethem DOGAN
EDiTOR
BASEL
H~ lice
Cenel Yayon Yonetmeni
Atol la DOGAN
Yazo i1leri Mildilril
ismail KU RBANi
YAYIN KURULU
Prof. Dr. Beho~ COSKUN
Dr. Yusuf Ziya OGRAK
Zekeriy,, COLOM
Zootekno~t Necop KILl<;:
Serdal DEMiR
Blilent TO~UOGLU
HUKUK DAN I$MANI
ismail Halko KONAR
FOTOGRAF EDiTORO
ismet HAVSUT
Crafik & Tasarom
M .K.
BASKI
Oz Cmek
WlB: www.siv,11bi rlik.com
e-ma il: sival-birli k@h<>lm,lil.com
iRTiBAT TELEFON/PHONE
+90 346 223 78 40
FAX: +90 346 224 91 8 1
<.ioN'!l..! 1\ ~.II l.tlln t.Jl•HII~Il!!\,\.,r\.1 f•~tr\ lr.IJ!II'ill
1..11!;111 _ . 0 ,.4)11'111..,1'1\.t~.-1 )'.IIIII;.! i.tfil' tod•""'"t 0
\.11) oml;~~n.lln
~ill l<it.ll ""' 1,11 ' ' ' ' flfil'f'II'M'/
.,.,."'.....,. ~·,••
~~~~~
•
•
UNfl~<~•1•1)o ll(i<~~l..,.on
,........._ ••l.··k·to•• ~'"'"~' t.o.tN""' •~tr• • V.Nn~·~t..
"'"" ~ ,..,""'"'.II""" y...,.t.lod<!l
.......
"Ba~larken"
Ethrm Dotan 4
Birtilimiz 6
~
j
"'
.i
•
Necip K1t1c
Riiportaj 28
•Koyunruluk"
Mrhmrt Kaya 8
I
I
I
'
·c"'
·-
"tlalk dmdt• Koyun l'lah1 Pmteleri ve Kangal Kovur1u1
.. Hayvansal Oretirnin Onemi"
Brhi~ Co1kun 10
Esad Sami Polat 12
Fotogra
faaliye1
NSivas Topraklanmn Turkiye
Koyunculugunda Onem i"
ismail Hakk1 Konar 26
"Koyunlardan Elde Edilen Ori.inler"
Serdal Demir 22
--.........
Koyun
Takvimi 31
' -'
" Koyunculukta Kayrl Tutma ve Orlf'l'ni"
Necip K~1~ 20
I
~•
..-..... , . ~
IIC
WIMI
-'
"
I
I
·:::.:::::
'
I
f
•
I
•
::z:
1flarta
:lerimiz 45
•Kangal Kop~o
w Yetiltoriciligi•
Yusuf Ziya Ograk 14
"KO{ Kolomo Uygul•malaro"
Hayrettin Ko~ 18
·C>
·-
ba~larken
Ethem DOGAN
Sim ili D•mrz!Jk Koyuo Kl~ V.bjbrit~lrn Brrtiir Bi!lwnJ
Z i raal Mlihend i si • Zooteknist
Kuresel krizin derinden etki lecligi ciOnyamrzda clogal olarak frlkemizcle nasibini almr~lrr. Ba~ta agrr sanayimiz o lmak
iizere frreticiler ve toplumun diger katmanlarr srrasryla etkilenmeye rnaruz kalmr$1rr.
Olke ekonomisinin olumsuz etkilendigi bu sOrec;:ten yeli$tirici lerimizin de etki lenrnemesi mlimklin degildi r.
Yrl lardr r d r ~a bagrrnlr uygulanan tarrm politi kalarr sonucu
etkilenen yeti~t iricilerimiz kOresel krizincle etkisiyle tamamen
bitrne noktasrna gelrni$tir. Bu krizden ~r kmak elbette ko lay olmayacaktrr. Ancak imkansrz da degildir.
Herne o lursa olsun asrl olanrn i.lretmek o ldugunu dli$linlirsek, liretirn yapamayan topl umlarrn ayakta kalmalannm
zor o lacagr ortadadrr. Dr~a baj';lr bir ekonominin ipleri de
birilerinin, yani lireten ulkelerin elinde olacagr ka,mrlmazdrr.
Oreten gu,lli Olkeler piyasayr da denetlemekte ve pazar
paymrn bOylik d ilimini ellerinde bulundurmaktadrrlar. "Biz
TOrk iye o larak bu pazarrn neresinde yer alryoruz?" sorusuna
verilecek cevap onernlidi r.
Bir zamanlar Tarrmsal anlarnda kendi kendine yetebilen
Olkeler listesinde yer almaktaydrk. Gerek besin degeri gerekse
stratejik anlamda tarornsal uretimuniz kayda degerdi.
Bugun geldijlunit noktdda ise gerek nayvansal uretim gerekse bitkisel uretom b.1londa maale:.ef dibe
~okmlit durumdayoz. Urcticilcrimizin ya~m standardo diplere vurmu~. ba~ka bor i~i olmadogo i~in mecburiyetten tarunla ugra~makta, ho~bir glivencesi olmadogondan gelecejle endo~yle bakmaktador.
Biroleronin bir ~y yapmasono beklemek bize bir
fayda ~aglamaz. Kendi sorunlaromw ancak yine kendimiz ~ozebiliriz. Sorunlaromozo belirleme ve ~ozme
noktasonda yeterince bilgi ve bcccriye sahibiz. ~imdi
ise geldigimiz noktada kendimizi daha iyi ifade
edebolmek maksadoyla Sivas ilo Damozlok Koyun K~i
Veto~tiricileri Borligoni ut; yol once kurduk. Kurmu~
oldugurnu< bu birlikle birt;ok ba~aroya imza attok.
Bunlaro kosaca sizlcreaktarmak istiyonom.
BugOn itibaroyla Sivas ; onorlaro i~crisi ndc bulunan biitlln ycti~ti rici lerimizi birligimiz ~atoso altonda
toplayarak dev bir sivil toplum kuru lu~u hali ne geldik. 2009 yolo itibaro yla Oye sayomoz yakla~ok 3255' e
ultt$1111$l lr.
TOrkiyc'de Tc~roon Bakanlogonca cloku< ilde KO(likba~ hayvan orklannon korunmasovc gcli~tirilmesi
amacoyla uygu lanan •Halk Elindc Olkescl KO~Okba~
Hayvan lslah o• projesini ilimizde de uygulamaktayoz. Bize a it ~ok ozel bir ork o lan Kangal Akkaraman
tipi koyunumuzun oslahoamacoyla otuz be~ yeti~ti ri­
cirnite on yol boyuncd geri odemesiz devlet destegi
saglanmo~tor.
Bu sayede Kangal Akkaraman orkonon gcli~tiril­
mesi ve b<ilgeye damozlok temini i~in projemiz ciddi
katkolar saglayacaktor. Bu baglamda Sel~uk Universitesi Veteriner rakuhesi hocalarondan olu~n teknik
bir heyeton destejli ile J>rOJe t;ok ba~arolo bir ~kilde
yunitulmektedir.
Bununla beraber iki yoldor ilimizde yapmo~ oldugumuz koyun ve k~i sayosonon tam olarak tespitiyle
yakla~ok 5.000.000 TL. destegin birligimoz aracohgoyla yeto~oricilerimoze vermenon mutlulugunu ya~oyo­
nrz.
Kupe (ah~malart ~ora;onda yeti~tiricilerimizden
Oyelik ucreti do$onda b.1~ka para talep edil memi~ir.
Kupcleri birligimiz ycli$1iricilcrimiz adona alarak takmo ~ vebedclini hak eclo~lerinden keserek hi~bi rsokon­
to~okarmamo~tor.
Birlik olarak yaJ)mos oldugumuz en onemli projelcrdcn birisi ch; 2007-2008 yollaro arasonda uyguladogomoz Avrupa 13irligi hibe projesi olmu$1ur. Bu
projc kapsamonda 112.000 Euro'luk hi be alan birligioniz yaklasok 100 yeti~t irici mizi koyun yeti$tiriciligi
konusunda cgiterck bil inc;li birer yeti$tirici olonalaro na katkosaglanono~tor. Vine bu ycti~liricilerimize veri len egitim neticcsinde sonavlaro yapolarak sertifikalan vel"i lonisti r. Vine bu proj~'de kullan olan materyaller proje bitiminde birligimizde kalmo$ ve birlik kasa-
sondan hi(bir para c;okmadan birligimizin bilgi;ayaro
ve donanomlaro tamamlanmo$11!. Veni bir birlik olmamoza ragmen TOrkiye de Avrupa Birl igi Projesi a lop
uygulayan tc k Koyun K~i Veti~tiricileri Birligi olonanon haklo guru runu yasoyoruz. Bir taraftan yapolanmamoz devam ederken bir taraft;m da birc;ok projcyi
uyguladok. Tabii ki bu yapto klaro on oz yaponayo planladoklarun ozon sadece bir baslangoctdor. Daha yapmanllz gereken ~ok ve oneml i isler var. O rnegin; <;oban
meselesi bizim en onemli sorunlaromozdan birisidir.
Devletimizin acilen bu konu Uterine gidip so;yal guvenceleri saglanmo$, maaso devlet tarafondan odenen, koyunculukt.an anlayan egitimli c;obanlar yetistirmesi gerekmcktedir. Vine yctist.iricilerimizi desteklemek amacoyla kosa-orta ve uzun vadeli destekler
saglanarak yetistiricilerimiz gu(lendirilmeli ve
dunya ile rekabet edebilecek bir konuma getirihnelidir.
Koyun ka~ak~ohgonon onone g~ilerek beraberinde hastalok ve zararhlarla mOcadele daha etkin
olarak saglanmalo, koruyucu hekimlik her ac;oclan claha ekonomik olacagondan hastahk ve zararlo gelmeden tedbir alonmalodor. Hayvancolokla ilgoli yeni bor
fiyat politikaso olu~unolarak aracolaronadan kaldorolmalo, esas kazanmaso gereken yeti~tiriciler olmalodor.
Sivas Damozlok Koyun K~i Vet.istiricileri Birligi
olarak bundan sonraki yollarda belirli pcriyotlarda
dergi yayonlayacagoz. Bu vesileyle sorunlaroonozo ve
koyunculukla ilgili olan her ~cyi cvlerinizc kaclar
ula~toracagoz.
Bu dergide zaman zaman sizlerin de istcklcrinil
ve gor0$1erinize yazolaronozla yer vercccgiz. Ayroca
bu dergim iz taromla ilgili o lan bOtOn kurum vc kurulu~lara dagotolarak bir anlamda ilctijim vc ctkilcjim
de saglanmo~olacaktor.
Gelecegin Olkemiie, Sivas' omo ~a ve Oreticilcrimize gozell ikler geti rmesi dilegi ile saygolaroono sunuyorum.
• Turn yeti~ti ri ci leri rniz arasmda i leti ~i rn
ve bilgi degi ~i rni ni n saglanrnas1ve
h1zlandmlrnas1.
• Kamu kurul u ~l an ve karnuoyu nezdinde
hayvancd1k sektorunun ternsi l edilmesi
ve gorO ~I eri n in savunulrnas1.
• i limiz genelinde hayvanci11k sektorunde
yetkin kend ine guvenen, yeti~tirici l er
kaza ndmlmas1ve sektorun buyuyen,
global ol<;:ekte rekabet<;:i bir yaplya
kavu~turulmas1.
• Teknoloj ik ve analitik yen i liklerin takip
edilrnesi, yeti~ti rici l erirn i zle
payl a~ilrn as1 ve kal itenin
yu kseltilrnesine i li~ki n ara~t1rrnalann
yap1l1p desteklenrnesi.
• Sektorde di.irlist rekabetin kol lanmas1ve
hayvancd1k kal itesinin gel i ~tiri l rnesi ve
korunmas1.
• Hayvan ve hayvansal uretirn, tuketirn
ve ihracat1 n arttmhnas1 i<;: in <;:aba
harcanrnas1.
• U lusal hayvancd1k birl ikleri i le
ortakl a~a <;:a l 1~ilmas1.
• Yeti ~tiricileri rn izi n gu<;:lendiri lrnesi ve
il imizin kal k111mas1na katk1da
bulunrnak arnaCiyla yen i proje, yontem
ve modelleri n gel i~tiri lmesi.
• Tum Turkiye'de i l irnizin ku<;:Likba~
hayvancd1k alanmda yeni l ik.yi ve oncu
c;al 1 ~rnalan yl a c;:ekim rnerkez i hali ne
geti ri Irnesi.
• Yeti~tirici l erim i z i bilgi lendinn ek ve
bi lin<;:li yeti§tirici ler kazand1rmak.
• il imize ozgu kaybolmaya yuz
tutmu ~ kuc;:Li kba~ hayvan 1rklann111
koru nmas1n1ve <;:ogalrnas1n1
saglamak.
• Ku<;:Likba~ hayvan yeti§tirici l igini
gel i ~ti rmek ve gu.,:lendirrnek
• Birl igimi zi Sivil toplu m kurulu§lan
arasmda en iyi ve duzeyli seviyeye
c;:1karmak.
• Yeti~tirici l erirn i z i n aci l nakit
ihtiyac 1111kar~ilamak suretiyle
satil1k hayvanlann1degerinde al1p
pe~ in odeme yapabilecek bir
Oretici Marketi kurmak.
• il Merkezinde tam donan1rnh bir
binaya yerle~erek i.iyelerimizin
bu!Un i ~l eri n i rahathkla
yll rlitebilmek.
BiRliGiMiZ
So vas iii Damozlok Koyun K~i Yeti~tiri­
cileri Birligi 7 ki~ilik Yonetim Kurulunun
~killenonesi sonucunda ku rulonu? olup
en az 25 Uyenin olu~maso scnucu kurulu?
genel kuru luna gilmi~ ve I 5. 03. 200&
tarihinde 3 yo I sOre ile gorev yapacak YOnet ion ve Denetim kurullarono olu?furmu~tu r.
1-Birl ige ail bir ~alo?ona cfisi kiralanmo~ ve gerekli malzemeler salon alonmo~tor.
2-Birligin faaliyetlerini tanot oco br~ur·
ler vc afi~ler hazorlanmo~ olup, ilgili yerlere dagoto lmo~tor.
3-Bi.iyOk gli(IUklcr i~crisindc Orctimleroni devam ettirmekte olan oyelerinizin
sorunlarono yeronde oncelemek amacoyla;
kupcleme stireci ic;:erisinde yet i~t irici leri­
miz ve yerel idareci lerle bilgi alo j verij i
yapolono~tor.
4-Birligimize kayotlo yetijtiricilerin
hayvanlarono kayot altona almak amacoyla
ilgili kulak k(lpcsi ional eden finnalarla
gorliji.illip teknik jartnameyc uygun fiyat
teklifleri alonop en uygun teklifi veren
firma ile kUpealoon baglantoso yapolmoilor.
Sivas Oam11lok Koyun Ke(i Ycli~tirici­
leri Birligi bir sivil toplum kurulu~udur.
Cagda~ topluon o lonanon gere{\i o lan orgOtiU toplum a nlayo~o, y ollardan b~ri geleneklerimiz arasonda olan vc belkode Turkiye Cumhuriyeto Devleti'nin temellerini
atan yardoonla~ona, dayanojma ve "bir·
liktcn gO~ dcgar" zihniyetinin daha sistcmli ~alojmaso scnucu cluj ol'lujtur. Bu
bir ihtiya<;tor, bir gereklil iktir. Yetij ti rici
birlikleri Turkiye Cumhuriyeti'nin kurulu~ ilkesi clan "Muasor medenoyetler seviyesine ulajma" di.iji.incesinm Anadclu
halkonon duyarlol ogo ve c;aloskanlogoyla ve
hatta d linya medcniyetlcrinc 'i'k tutan
oncu fikirleroyle buluiffiaso sonucu ortaya ~okan kurulujlardan
biridir.
Sivas tarihindc ilk kez, koyunculukla uijraian yeti~tiricilcri n
tcspiti yapolmo~ vc bu yeti~tiricilcre a it hayvan sayoso beli d~nmis
olup; birlik i.iyesi olonak i~in one siiri.ilen ~artlardan bon olan
•nayvanlaron a~olo olmaso jarto• ile de tum yeto~torocol~re. hayvanlarona ajoyaptonnasosaglanmo~tor. Bu da tcpluon saglogoa~oson­
dan biiyi.ik bir hizmettir.2009 sayomoitibariyle mevcut i.iye sayo·
moz 3255 ki~i olup, bu uyelerimize ait 3&&.45 1 kti<;Ukbai hayvan on a~olo c lmasoyla insan saj\logona bo.iyilk bir hizmel sunulrnu}tur.
Kii~Okbaj hayvanlara uygulanan kimliklendirme ijlemi ile
hangi hayvanon kime a it oldugu, k imden alond o~o, kime satoldogo
kontrc l alt onda tutulmu~ c luyor. Ay roca birligimiz tarafondan kayot altona alonmamo}, kiipesi olmayan koyunlaron satojo yapolmadogondan, son or bOigelerden ka~ak olarak getorilen, men*' bolonmeyen, hasta hayvanlaron sato~o cngellenmi~tir.
FAALi YETLERiMi z
Halk elinde kii~ukbat nayvan oslaho projesi
..
(Kangal Akkaraman lrlu )
Bu projede olomize a it Kangai-Akkaraman .!'k.okoyun consono~
oslaho ve geli~torilonesi adona Kenya Selc;uk Unoversoteso Veteroncrlik Faku lt~si tarafondan yapolan ara~torma vc gelot torone faaloyetlerine destek olunmu~tur. Bu baglamda, 5 yol.sure ile yapo.la:
cak clan prcjenin 4 .senesindc, 33 i~letmedc prcJe koordonatono
bor tooteknist • veleriner gozetiminde oslah (alolmalaro devam
etmektedir.
Koyun yeti~liriciligi egitim projesi
.
Avrupa Birligi ve Tlirki yc Cumhuriyeti dcvleti tarafondan fon,mse edilen, devlet planlama tejkilatonon koord inasyonunda
borligimiz tarafondan yOriitOien •Kcyun Yeto~toriciligi Egiu.m ~ro­
jesi, Havuz Beldcsinde 6 ay sUrcyle uygulanmo~tor. Bu sure o<;c·
rosinde uzman nocalar tarafondan Havuz Beldesove ~evre k<iy·
Jerden gelen 100 den fazla ycti~ti ricim izc kcyun yeti~tiricil!gi
konusunda haftada iki gun o lmak tizere toplam 192 saat egotorn
verilerek sonavlaro yapolmo~ ve bu siirenon sonunda da I 00
yeti~iricimizcscrtifikalaro vcrilmi?tir.
Birligimizin kuru lusunda belirl~dijji. a~~ac~~~ dogru l~usu~d~
il imizde hozla azalan kcyun vc ke~o yeto~toroco logonon eskovcl'lmlo
gtinlerine donmesini sajjlayac,,k projeler llrctilmektedir. Kurulu~muzdan bu yana yetojtoricilerimizle yapugomoz isti~reler­
dcn elde clligimiz sorunlaro gidcnnek amacoyla hali hazorda
yeni projelerle de hizmet veronek ama(lanmojtor.
Ki mliklendirme (Kupeleme) Cal o~malaro
ilimiz tarihinde ilk kez koy koy dolajolmoj ve ger~ek anlamda
bir envantcr ~okarolmo~, koyun vc k~i yctijtiriciligi ile ugrajan
yelo~tiricilerimil belirlenmo~ ve destekleonelerden faydalandorolmostor.
2006-2007 yol onda yapol;m sayomda 2927 uyemit c ait
405.290 kcyun-ke~iye kOpe takolarak kayot altona alonmos ve 5
Tl / baj olan desteklemelcrclcn faydalandorolmo~tor. 2008-2009
yolonda yapolan kupeleme sOrecinde ise rnerk~z il~e dahil tum
il~elerimizde yapolan tespotle 3255 iiyeonize aot 366.451 k.oyun
ve ke~iye kOpc takolm o~ ve llyclerioniz,9 TL. I ba~ o lan okonc o
desteklemeclen faydalandorolono~tor.
Mehmet KAVA
Sivas
I t T a rt m M il d il ril
.....
.....
=
•
Tarom sekt5ri.i, geli~mi$1ik dlizeyleri ne olursa olsun ttim
ulkelerin ekonomik hayat•nda onemli bir role sahiptir. Tarom
sektoru toplumun gtda ihtiyacm• kar~dayan beslenme odakh
bir sektor olmas1111n yanmda g•da i.iri.in ve hammaddelerini
i.ilke sanayi sektorOne kanalize eden, bu sayede isti hdam ve
sektorel ihracat unsurlaro ile gayrisafi tilke hastlasma onemli
karktlar saglayan gerek sanayile~mi~ ve gerekse sanayile$mekte olan toplumlar i(i n vazgec;;ilmez bir sekt5rdur.
Bu unsurlarm en onemelilerinden b iri de hayv<mcd•k ve all
sektorli o lan ko~ukba$ hayvan yeti~tirici ligidi r.
Genel o larak Avrupa memleketlerinde bir taraftan topraktan fazla ve kazan~h Uri.in kaldtran entansifrarom sistemi, diger
taraftan et stgm yeti~ti riciliginin onem kazanmast koyunculukta birduraklama yaratml$111. O rnegin Almanya' da koyun say•s• htzla azalm•$111. Buna kar$t hk Fransa'da kimi arozah, kire(li
topraklarda koyunculuktan ba~ka tarun o lanagt bulunmamast
nedeniyle koyunculuk ekonomik degerinden fazla bir ~ey kaybetmemi~tir.
.....
.....
Fransa ve italya gibi Akdeniz i.ilkelerinde daha ~ok sOt tipi
koyunculugun geli~tigi, bag-bah(e rarun yapdan bo lgelerinde
bu tip koyunculugun ekonomik yap• i(inde yer ald•ii• g5ri.i lmektedir. Balkan ulkelerinde de ay111 ~ekilde Meri nosc;;ulukt<m
ziyade slit ve kuzu verimi Ozerincle daha ~ok durulmaktadtr.
Bulgaristan'da Merinos koyunlarondan bile onemli miktarda
slit sagtlmaktadtr.
italya ve Fransa'da koyunculuk ~ah~malaronda slit ve kuzu
uret imi son Sllalarda yer ahr. Bulgaristan ve Yugoslavya'da ise
bir yandan Merinos yeti$tirici ligine i)nem verilirken, diger
yandan si.it ve dol verimi yOksek koyunlar da yeti~ti­
rilmektedir.
Tlirkiye'nin koyun varhgma bakt•g•m•zda; koyun varhg• gittik~e azalmaktadtr. 1988 ytlinda 45.384. 000 olan koyun varhS' 2006 ytltnda 25.304.325'e dU~mU~tOr. Hayvan ba~u1a verimde ise kayda deger bir artt$111 olmad •g• bil inmektedir. Olkesel b ir tslah program• olmakstzm hayvan ba$ma du~en verimlerdc bir art•§ olmast zaten beklenemez. Tlirkiyc'de yerli
I~ -- --
----·
=-- -·
koyunlann oslaho ile ilgili ozellikle unoversilcler ve
ara~11rona kurumlannda bir<;ok <;alo~ma yapolmo~or.
KoyunculukTOrkiye i<;in vazge<;ilmez bor hayvan
sal Orelim koludur. TUrkiye gibi cografo yaponon bOyOk oranda daglok oldugu ve laromon bUyllk oi(Ode
ckslansif ko~ullara dayaloyapold ogo Olkelcrde koyunculuga a hcrnalif bulmak zorclur. Ozclliklc Orta Anadolo blilgesi ku ru tanmon yapoldogo, sulama olanaklaronon ko sollo oldugu bir bolgedir.
TOrki ye'de yem bilkisi Oreliminin diger (olkelere
gore maliyeli fazlador. ili mizin de i~eri~inde bulundugu Orta Anadolu bblgesi tipik karasal iklimin hOkum sllrdugli bir bolge olup yollok yago~ miklan hem
<;ok du~uk hem de duzensizdir. Bu sebcplcn blilge
meralan genellikle <;ok zayof olup daha zoyade koyunlaron otlalllmasona uygundur. Bolge halkoo11n koyun eli ve siililne olan lalebi yukseklir. Bolgede urelilen koyun sOIOnun buyOk bir kosono (Ok sayoda
mandora tarafondan inek sutilnun en az iki kaloliyatla
loplanmaktador ve ozellikle kalilcli pcynir Oreliminde kullanolmaktador.
Biz il 1anm mudli rlugi'l olarak ilimiz i<;in koyunculugun llneminin farkonda logoi<;erisinde ilimiz koyunculugunun geli~lirilmesine yC>nelik bir cok calo ~­
mayo vc bi r kosmoOlkemizde ilk t~'$kiledcn projcyi
hayata gc<;ird ik ve gec,:irmcyc dcvam ediyoruz. Bu
calo~malardan ~imcli sizlere kosaca bahsetmek isliyorum.
Bu proJe ve ~alo~alar; ilimoze ozgu bor deger
olan Akkaraman orko Kangal topi koyun orkomozo korumak ve geli~tirme amacoyla uygulamaya koydugumuz, Akkaraman orlu Kangal tipi koyun yeti~tiricili­
gi projesi; Proje kapsamonda 18 yeli~liriciye koyun
sa-yolarona glire 50 adel koo; adayokura usulu dagotolrno~lor. Prnje gero;ekl~rne orano% 100 olmu~tur. Ham ladogoono.: bu proje bakanlogom11 1arafondan uygulamaya konulan Halk Elinde Ycrell rk laro n lslaho projcsinc csin kaynagoolmu~lur. Projcnin gcli~tirilcrck
devam ettirilmesi amacoyla AB hibe fonlarondan
yardomoyla proje revize edilerek sunul mu~lur.
SIVAS ll TARIM MUDURLUGU INTERNET ORTAMINDA
t 7 4
•
I
I
ALO TARIM
444 0 35B
Siiru Bakocoso Projesi; Ulkemizde bir ilk l~il
eden Suril Bakoco~o Projesi ilionizin suril bakocoso
ihtiyaconoka~olamak vc suru bakocologono asol meslek
haline getirmek amacoyla uygulamaya konulmu~tur.
Bu kapsamda suro bakocolarona 15 gUn sureyle egilim veri lerek egilimde ba~arol o olan 31 sUril bakocosona sertifi ka veri loni~li r. Proje gcr(ckle~me orano %
100olmu$lur.
Mera oslah ve amenaj mano projesi; il imiz
1.207.916 hektar o;ayor-merJ araLi>i ile top! am arazi
varlogomozon %42 sine kar$olok gelcrek o;ayor mera
alanlaromoz olkcmizde onemli bir yere sahiptir.
Yapolan yanlo~ uygulamalarla nc yazok ki <;ayor mera
varlogon11z gunden gune 1chlokelere maruz kalmaklador. Yapmo~ oldugumuz mera oslah ~alo~malaro ile
bu lehlikcleri bertaraf ederek meralaromozon kalilesini ve alanono arttormaktayoz.
Genet bOt<;e kaynaklo mcra oslaho vc amenajmano
projesi kapsamonda suni mcra lcsisi, mera oslah
<;alo~malaro ve oil alma kurslaro dOzenlenmekledir.
Mcra Alanlaro i~in Sac imalattan Soval Yapomo Projesi; ilimizde hayva n bcslcnmcsinde onemli bir
rol oynayanmeralaroon ozon su kaynaklaronon elkin bir
bio;imde ku llanom onon saglanmaso ve hayvancologon
geli~liri lmesi i<;in, yakla~o k 1500 adel soval yapolarak
kliylerimizeclagotoldo.
Ot Borsaso Projesi;il Tarom MOdurlugumiiz olarak
halkomoz i<;in son derece onemli olan Sivas Tarom ve
Korsal Kalkonma Stralejik Planlaro dogruhusunda bu
projeyi hazorladok. i~1e bu prore ile haya1a g~irilen
ve ulkemizde bir ilk t~kil eden Kaba Yern Ot Borsasoyla; itimizin hayvancolok polansiyclini artormak,
daha ucuz besleme kaynago olan kaba yemden faydalanmak ve birim alandan daha fazla geli r elde
etonek aonacoyla hububa1urelion inden onOmklln olan
en yuksek oranda vazge(ip dckara dana fazla gelir
ge1iren kaba yem Oreliminin arlorolonasono saglamayo
amao;ladok. ilimizde; ot Urelcn ~ifto;ilcr ilc ot almak
isteycn vatanda$1aron bulusacaklaro, pazarlok yapacaklaro bi r borsa btolunmamaklaydo. Bu baglamda
Sivas Ticaret Borsa~• bOnyesinde faaliyet glisterecek
olan Kaba Yem 01 Borsa~o sayesinde yonca, korunga, fig. ~yor olu vb. ol salmak isteyenlerin aloco, almak isteyenlerincle satoco bulmak konusuncla sokonto
ya~madan, OrOnlerin hak cnigi degcr de alma ve
sa1ma imkano aynca www.olborsasi.org sitesini
hazorlayarak borsayo dojilal onama la~odok.Aynca
uyguladogomoz yem bolkileri projesi ole 2007 yolonda
1200 1011 uygun fiyala yem bilkisi 1ohumu leon in edilerek c;:itc;:ilerimize dajjololdovc bu sayede ~iondiye kadar 35.000 hektar olan ekilis alanomoza ilave sadece
2007 yolonda 48.000 hcktar cki l i~ yaptorolarak loplaoncla 87.000 hektarekili~alanoonoz oldu.
Aynca 2008 yolo nda il ionizdeki !loon kli<;Okba~
hayvanlara kulak kOpcsi takolma i~lemi lamamlanarak kayot altona ahnmo~tor
Yukarda belirtligim ~ahsmalar gelecek yollarda da
artarak devam edecek ve Sova~ hayvancohgo dahilinde ilimiz koyunculugu dah~ da geli~ektir.
Prof. Dr. Behi ~ COSKUN
Sel~uk Oniversitcsi
Vctcrincr Faktiltesi Konya
Tanm ve Ktlyi~leri Bakanlig1, Tan msal Ara~urmalar Genel
MOdOriOgi.l (TAGCM), 2005 ydmda iki 1rkla ba~latlp daha sonra 12
~rka ~·kartml$ oldugu •ttalk Elinde KU~Okba~ Hayvan lslah• Projesi"
Olkemitde ~u ana k~dar yapdan en kapsamli ve dogrudan koyun
ycti~tiricilcri ile birlikte yur\JtOicn bir projedir. Akkaraman,
Morkaraman, Kayra, Karayaka, Anadolu Merinosu, Karacabey
Merinosu, Hem~in, P~rlak, ivesi, Ankara K~isi ve Kangal
Akkaraman• ~rklann• kapsamaktad~r. Her bir proje bOOO dam•zl•k
koyun ve 300 k~ olmak uzere toplam &300 koyun ile
yurutulmektedir.
Proje ~ok kritik bir zamanda ba$1alllm•$llr. Akkaraman gibi
koyun varlig•m•z•n en t;ok buyuk bir bolumunu olu~uran 1rkta bile
yogun melezleme bask•s• nedeniyle saf sO ruler bulmak zorla}m'~"·
KIVIrCik ve SakiZ g1bi t;Ok onemh gen kaynaklanm1z, yeterli
buyOkiUkte saf suruler bulunamad•gmdan t;ok •stenmesme ka~11ik
prOJeyedah•l edilememi~lerd~r. Sahada yeti~tiricilerimizin kulaktan
duyma metotl.ula kontrol>ut olarak yapllklan geli$i giizel
mclezlcme t;ali~malan karmakan$•k. nc oldugu belli olmayan
stirulerin ortaya t;•kmasma ncdcn olmu~tur.
Tiirkiye'de koyun •slah1 ile ilgih projelere incelendiginde,
t;ojjunlukla yerh •rklarnn121n dO~Ok verimli olduklan varsay1m1ndan
hareket edikhgi ve bir ya da b~rkat; yabanc1 koyun 1rk1 ile
melezleme yaparak s(lt, dol verimi, ve et verimi bak1m1ndan daha
vcrimli bir ~rk gcli~tirmeye yoneldikleri gorOIOr. Bu t;ali$malar
sonucunda Cumhuriyctin ilk y• ll armda lckstil sanayisinin
ihtiyat;lanm ka~1lamaya yoncl ik yap1lan melezlemelerde Anaclolu
ve Karacabey Merinoslan gibi Gstlin ozell ikli ~rkl ar geli~ti rilm i~tir.
Daha sonralan da Tahi rova, Stinmez, Bafra, TOrkgeldi, Ac1payam
gibi baz• tipler gel i~t iri l mistir.
Hu tiplc•· yctistiriciler taraf1nda11 benim;enerek, baz• bOigelerde
oncmli sayda.-a ulasn11slarcli r. Yapdan bu ~al•smalar Olke
koyunculugumuz i~in oncmli zengi nl iklcrcl ir. Ancak, sahada
benzer }Ckilde yap1lan kontrolsuz melezlemeler yerli hayvan
Halk
Elinde
Koyun
lslah1
Projeleri
ve Kangal
Koyunu
orklarunoz i~i n t;ok onemli bir tehdit olu~turma kta­
d or.
Yerl i orklanmozon Ustiln y6nlerini i:\n plana
~okarmaya yonelik ~alo~ma lar ya GOk az sayodador
ya da sllreklilik arz etmeyen kosa vadeli projelerdir.
"Halk Elinde KG<;iikba~ Hayvan lslaho Projesi"
kapsamonda ~u ana kadar elcle edilen veriler
o~ogonda, seleksiyon ve oslah <;alo~mal an ile listi.in
veriml i hatlaron elde ed ilebi lecegi yi:\nllnde i:\nemli
variasyonlaron varl ogogi:\zlenmi~tir.
Bu varyasyonlaro kullanarak kosa vadecle seleksiyon c;;alo~malaro ile kosmi ilerlemeler yapmak mUmkGndGr.
Fakat oslah projeleri sUreklilik, titiz c;;alo~ma,
cicld i taki p isteyen <;alo~malardor. Bu nedenle kosa
vadeli o larak takip edilen bilimsel projeler yerine
yeti~ti ricilerle birl ikte ve yeti~tirici Iere oslah <;a lo~­
malan ojjretilerek yapolan uzun vadeli c;;alo~malar­
dan daha iyi sonuc;; alo nacago gorii~Ondeyi m.
Yerl i orklaromozon oslaho ve kortonmaso, sadece
on laron verim ozell iklerini artwnak a<;osondan degil
ayno zamanda verimleri du~Uk kalsa bile kalitesiz
meralaron ve bitkisel urOn lerin degerlendirilmesi,
yeti~ti rildi kleri <;evredeki olumsuzluklara kar~o
d iren<;li o lmalan ve ileride yapolabilecek mantoklo
melezleme c;alo~mal annda temel genetik materyal
olarak degerlendirilmesi gibi gelecege y6nelik
kaygolar it; in de gerekl id ir.
Proje lideri o larak gorev yaptogom " Kangal Akkaramanonon Halk Elinde lslaho projesi" .,:er.,:evesinde
oncel ikle, Kangal Koyununun ozelliklerinin tespit
ed ilonesi ile ilgi li c;alo~malar yapolmo~lor. Projede ilk
tespit ecli len rakamlar ile literallir verileri arasonda
oneml i farkloloklar gozlenmi~ti r. VOcut oi~Oieri,
canto agorloklar, dol verimi, yapago ozellikleri vc
verimleri ile sOt verimlerinde literati.ir bilgilerle
kanl a~torolamayacak kadar onemli farkloloklann
oldugu gozlenm i~tir.
Bu bulgular ve oslah c;alo~ma laro ile ilgil i diger
bilgileri gek'Cek sayolarda sizlere sunmak Ozere,
Sivas Koyun Kec;;i Yeti~tiriciler Birligi tarafonclan yay onlanacak olan Uzunyayla isimli dergimi ze yaym
hayatma ba~larken ba~aro dileklerimi sunar, dcrginin ba~ta Sivasolmak Uzere ti.im Ulke koyunculuguna hayorlar getirmesini dilerim.
Y.Do~.Dr. Esad Sami POLAT
Scl~uk 0. Vctcriner Fak.
H ayvan Besleme ve Beslenme
H ast. Anabi li m Dalo/Konya
insanlaron ti.ikettigi si.iti.in nerecleyse tamamove etin % 50'si koyun,
ke~i, so~or gibi ~iftl ik hayvanlarondan
saglanmaktaclor. Koyun, k~i, sogor
gobi ot<;ul hayvanlar, diger ~iftlik hay
vanlarona gore beslenme zincirinde
insanlara rakip olmaksozon le<cih
edolmcyen bitkisel kaynaklaro tiikete
rek kaloteli hayvansal i.iriinlere donOitOrmektedirler.
Bu orimlerin onemi ve pazar payo
ulkemilde (Ok yuksek olup, insanlaron dengcli bcslcnmesinde <yok bto yOk clcgcrc sahiptir. yoyor-mera gibi
clogal kaynaklar hayvan yemleri i<;in
en ucuz potansiyeld ir ve di.inya i.izerincle uygu lanan Oreti m sistemlerinin temelin i te$kil ederler.
KOYUN YETiSTiRiCiLiGiNiN
AVANTAJLARI
1-Koyun Orunleri: Koyunlardan
eldc edilen yapago, lanolin, sOt, et,
deri, o<; organlar ve organik gubre gibo urunler dUnya ticaretinde onemli
yer tutar. Bu urOnlerin miktar ve kalitesinin Jrtorolmaso, elde edilmesi ko
lay oluJ>, Orctim vc i$1enme tekniklcrin in gcli~tiri lmesi de yatoroon olarak dO~Onll lcltiglinde clu~i.ik mal iyetlidir.
2-Ya$ama Alanlaro: Koyun lar
yeryozonon btitun bOigelerincleki
iklim ve bitki llrt(isu kQiullaronda ya-
~ayabili rlcr. U lkcmizi n sahip oldugu cay or ve meralarda, tarom yapolan
ve yapolamayan alanlaronda bile koyun yeti~toricili~i yapmak miimkundur.
3-Besin Zincirindeld Yerleri: Koyunlar beson maddesi olarak hemen
her tur ve olgunluktaki bitki tiirlerinden {~itli agro-endustriyel atok
maddelcr ve yan urunlere kadar hemen her kaynago clegerlendirebilirler.
4-0ron Olu~turabilmc Kabiliyctlcri: Oigcr hayvan tOrlerinin besin onacldcsi o larak yararlanamayacago organ ik macldeleri, kal iteli hayvansal protein ve Oriinlere doni.i?·
tllrOrler.
S-Meradan Yararlanma Kabiliyetleri: Koyunlar en avantajlo me<a
hayvanodor. Anatomik ve fizyolojik
yapolaro onlara c~otli ustunlukler
vermi~tor. Bu yapo sayesinde ~yor
ve meralardan (ok oyi yararlanor, bitki koklerindcn, yumrulardan, aga<;
yaprak ve gtlvdelcrinc kadar her
~eyi yem olarak degerlendirirler.
6-Taromsal Orctime Katkolaro: Ko
yunculuk vc tarunsalliretim beraber
yapolcl ogoncla besin onaddesi cltinO~OmO, topragon zengin le~tirilmesi,
biiylece (evre ve kayMklaron kononmaso ve en uygun kullanomo yon-
lerinden geli~mi~ ve geli~mekte olan
Olkeler i~in yararlo bir Oretim ?ekli ve
i~koludur.
7-Aile Biit~csine ilave Katko: Koy
lerdeki dar gelirli ailelerin koyun
yeti$ti riciligi sayeslnde elde etti kleri
Orilnlerle claha iyi beslenebilmeleri nin yano wa aile bOt<;esine ek gelir
saglayabi lmcleri mumkundlir.
8-Koyun Yeli~tiriciliiinin Ekolojik Yararlaro: Koyunlar <;evrenon ve
ekolojik dengenin korunmaso ve yeniden tesisonde ~ derece yaralo
hayvanlar olup, ormancologon geli$·
tirilmesindc, aga( tohumlaronon ekilmesinde, gereksiz bitkilerin ve ya
bani otlaron ortadan kaldoro !masoncia, orman yangonlaronon llnlenmesinde, su ve topraga karo~<ln endOstriyel ki rliligin lcmizlcnmcsinde, yaban hayalonon korunmasonda vc gcli j tirilmesinclc koyunlardan yararlanmak mOmkOndOr. Olkemizde ko
yun yetijtoriciligi son yollarda maalesel hasar gbrmli~tur. Koyun sayoso
a<almo~, bu ijten g~imini te<nin
eden inS<Jnlaron sosyal vc ekonomik
durumlaro kotul~miitir.
Yukaroda sayolan yararlarono vazg~ilmez ve baika turlu teonin edilemez olarak gordOguon(oz koyun yetii ti riciliginin oneminin yeniden anlajolmaya ba~lanonasono memnuniyctlc kar~o loyoruz.
Koyun yeti~t iricil iginin yeniden
yaygonlajarak daha iyi seviyelere
gelmesi i<:in dikkal edilonesi gereken
konularo ()zel olarak a~agoda sunmaktayoz.
sui venmi, kuzu bUyiitme, besi ve
1khme bagl1 kurakhk oonemle<inde
farkh besleme rejimlerinin gerekliligi bilinmeli ve uygulanmal1d1r. Me1-Pianh Yeti~tiricilik: Koyun ye- ralarm zay1l oldugu alanlarda, gunli~liricil igi en az 2 y1h kapsayabilc- eel tanmsal Urcl im vc 1slah uygulacck planlamayla yaplld 1gmd a, malarmu1 yardun1yla, bitki miktar
maliyellerin dO~mesi, elde edilen ve kalitesi art .rdarak temelde mera
OrOn ve gelirlerdeki art1~1n yan1s.ra, hayvan1 olan koyunlardan en uygun
pJtar taleplerinin daha degerli verim d01eylerine ula}1lmas1 mUmllrunlcrle ve slirckli olarak kar~1 lan­ kOn olur.
3-Genel ik (:ah}malar: Bolgede
mas1, Kurban bayram1, tatil mcvsiyaygm
olarak yeti$1iriciligi yap1lan
mi, ihracat gibi ozel pazar ko~ulla­
Kangal
koyunu wk iyi verim ozelr~nda daha yliksek gelir elde edilesa hip bir potansiyeldir. Hay
liklcnnc
bilmesi mumklin olur.
2-Baklm ve Beslemenin Onemi: vanlardan maksimum verim elde eKoyunculugun 1emelinin meralar- d1lebihnes1 i.;in bu 1rkm 1slahma dedan yararlanmak oldugu unululma- vam eunenin yan1 s.ra, saf siirlilerle
mahd~r. Mera ve .;ay~rlardan azami yap1lan yeti~liriciligin korunarak
yararlanmak ve bu doga l kaynakla- devam cdi lme;i gereklidir. DamiZnn slirckli ligini saglamak gcrcklidir. IIk sc~imi yap11irkcn, se~imde uyuBlllgcye gore degi~mekle beraber, lacak csaslar iyi belirlenmeli, aym
ihtiya~ varsa mera 1slah1 ve yem cografo blllgelerde bile larkh ikli m
bilkisi yeti~liriciligi yap1lmal1d.r. ve bitki Mllstl ko~ullann1n ortaya
ilave besleme gerektiginde eksikligi c;1kabild i~i goz OnOnde bulunduruduyulan besin m;•ddelerinin saglan- larak, (:evre ~Jrtlanna uyumlu, hasmasl ~klindcyap1lmahd~r. K~ kah- tallklara dircnc;li, buyt1me h1z1, et,
ml oncesi, gebeligin son dooemi, yapag1, sui verimleri yuksek olan
yercl dam1zhklar tercih edilmelidir.
Kan yak1nl1g1 sonucu ortaya t;1kab1lecek genet1k bozukluklan onlemek i('in, yeti$1iriciler arasmda darnllllk ciegi~imi yap11mal1d1r.
4-Surli yijnetimi ve barmaklar:
SOrO yonetiminin prolesyonel o larak saglanmasl, hayvanlarm daha
doga l ~artlarda ya~amalan, bakunlan vc beslenmcleri saglanmahd1r.
Bannak ~artlan hayvan relah1n1goz
tinlinde bulundurarak daha iyi hale
getirilmelidir. Meralardan daha iyi
yararlanabilmek i<;in, .;obanllk i}
kolunun guc;lcndirilmesi, c;oban
hatalanmn onlenmesi ic;in egitimyapl~r~m gibi 6nle<nler ahnmalld~r.
5-Saghk tedbirleri: Koyunculukla ugra}an insanlan ve koyun surlilerinl salgm haslallklara ve ic; d1~
parazillere kar$1 korumak amac1yla
gerekli a~1 ve ilac; on uygulamalan
mutlaka yap1 lmalld~r. Hastallklann
ortaya <;lkmamasl vcya yayllmamasl
ic;i n tcknik deslekten mullaka
yararlandmal1cllr. Bu konularda gerekli o labilecek on bilgilend irme
egitim1 sagl anmalld~r.
KOYUN YETi$TiRiCiLiGi
YENi OEN CELi$TiRiLiRKEN
DiKKAT EDiLMESi
CEREKEN KONULAR
6-Siiru guvenligi: Hayvan
h1rs1ZIIji1 vc yabani hayvanlara kar~1
koruma saglanmas1 ic;in tedbirler
almmall, bu konuda diinyaca iinlii
Sivas Kanga l kOpeginin Os!iin ozelliklerincien ciaha iyi yMarlan11ma lld1r.
7-Risklere kar$1 ha21rl1kll olunmah: Kurakllk, sel, ag1r k1~ ~artlan
gibi bolgemizi olumsuz yonde elkileyecek olum;u~lukl ara kar$1, bannak ve yedek yem Moklanm12 haz~r
bulundurulmalldlf.
8-0run kalitesi: Pa~ar }artlanna
uygun, kaliteli ve surekli urlin elde
cdebilmck i.;in planh yeti$1iricilik
kurallanna uyuhnah, baklm-besleme-sagllk-damlzllk se.;imi konulannda 111 iz davramlmalldlf.
9-Urlin geli~tirmek: El s(it yapag1
gibi geleneksel Ori.inlerin yan1 ma,
bunlardan clclc cdilen mamul maddeler; eHOI Ortlnlcri, Yapag1 ve yan
Orlinlerin cldc cd ilmcsi ve bunlarm
dcgcrlcnclirilmesi, ycrcl ozcllikleri
yans1tan C$yalar da lirelilerek pazarlanmalldlr.
Pazarlama konusunda; iilke
genehndeki hayvan pazarlanyla ve
bors.1larla 1leti~im kurmak, ihracat
imkanlanm ara$11fllarak, cldeedilen
iininlcnn daha iyi degerlendirilmesi, pazarlanabihnesi i~in bolgedeki
yeti~ti ncilerill ortak foyal politikas1
olu~1um1alan gereklidir. Bolgeyi ve
()zelliklerini Olkcsel ve uluslararas1
alanda tanltiCI mahiycue reklam
kampanyalan dllzcnlcnmcli, bo lgede eko-turizm potansiyeli aklif hale
geli rilmelidir.
Ozet olarak, bolgede etkili ve yararll laahyellerini surdiiren Damllhk Koyun Ke<;i Yeli~liriciler Birligi'nin onde<ligindc
• Degerll so ruler elde tutulmah
• Saghk problemleri onlenmeli
• Bakun, besleme ve siirii yonetimi halalan onlenmeli
• Kahteli vesurekli, .;:esitliligi artln lml~ uri.in eldc cdilmcli
• Ekonomik analiz yapdmah
• Pazarlama it; in Orglitlenme ~a­
h~malanna h1Z verilmeli, koyunculuk sektorOnO yeniclen canlanchnlarak daha kalanc;h hale getirilmelidir.
K PECi ve
STiR i Ci
Dr. Yusuf Ziya OGRAK
Cumhuriyet On iversitesi
Kanga l Ki:lpegi Ara~torma
ve Yeti~tirme Merkezi SiVAS
Daha cok bir co ban
ktipPgi (ShPphprd dog)
olarak amlan Kangal
KtipeklPrinin, bir sfirfi
koruma ktipPgi (livestock
Protection-Guardian dog)
oldugunu ifadP PtmPk
daha dogru olacakt1r.
Cfinkfi daha gPni~ bir
kavram ulan "cuban
kiipPkleri" icinde sfirfi
gfidPn (HPrding Dog)
kiipPk 1rktan gibi ayn bir
grup da bulunur ki bunlar
CObamn PmirtPrinP giirP
havlayarak, 1s1rarak
Sfirfiyfi SPVk VP idarp
edPbilirtPr. Suro koruma
kiipPktPri ise son dPrPCP
guctu iskPlPt vP kas
yap1lan ilP CObandan
bag1ms1z hmkPt Pdmk,
sfiriiniin uzak VP yakm
PmniyPti icin hPr tfirtfi
tPhdidP kar~1 sava~mada
ac1maS1Z olabilirter
Yeti~ti rildigi evlerde ailenin bir ferdi gibi gorUien, sad1k dostlarun1z kopeklerin
atalaru11n, kurtlara (Canis Lupus) dayand1g1 bil inmektedir. En eski fosil
kaynaklara gore evcil kopeklerin kullanum, 12.000-14.000 y1l oncesi Bat1
Avrasya'ya u zan~rken, genetik (ali~ma lar 15.000 ila 100.000 yd ilncesi Dogu
Asya'y• i~aret etmektedir (5). Evcil kilpeklerin ilk yararlaruld1g1 alan muhtemel
o larak surO koruma gorevid ir. En eski kopek ~rklan arasmda gosterilen sOrO
koruma kopeklerinin, Ortadogu veAsya'dan koken ald1g1 dO~OnUimektedi r (14).
Hayvanoll kta ozel likle de ki'1<;U kba~la r ir;in, meralarda sO rUler halinde yaydarak
yap1lan ekstansif yeti~ti ricilik, vazger;ilmez bir uygulamacllr. Ancak dUnyan.n
hemen her yerinde, r;e~itli vah~i hayvanlar bu surOiere zarar verebilmektecl irler.
USDA(United Stales Department of Agriculture) 'n1n 1995 y1l1verilerine gore,
ABD'deki vah~i y~rt•cdann, hayvan suru lerine verdigi zararlar ydlik 100 milyon
dol ann lizerinde olurken, koyun ve kuzu kay1plan, 520 b in ba~1 a~an oramyla ilk
mada yer alm1~t1r (4). Vine ABD'de yap1lan ara~tmnalar, sUrtl koruma
kopeklerinin bu kay1plan %60-70oramnda azaltt1g1m gostermektedir (3).
Daha r;ok bir r;oban kopegi (Shepherd dog) olarak an1lan Kangal
K6peklerinin, bir suru koruma ktipegi (Livestock Protection-Guardian dog)
o ldugunu ifade e1mek daha dogru o lacakllr. <;unku daha geni~ bir kavram o lan
"<;:ob;m kopekleri" i<;:inde sOrO gOden (Herding Dog) kopek ~rklan gibi ayn bir
grup da bulunur ki bunlar <;:obanm emirlerine gore havlayarak, 1marak surOyU
sevk ve idare edebilirler. Suru koruma kopekleri ise son derece gur;lu iskelet ve
kas yap1lan ile r;obandan baguns1z hareket ederek, surUnlin uzak ve yak.n
emniyeti ir;in herturiO tehd ide kar~• sava~mada acunaSIZ o labilirler (7).
Turkiye'de ka~ tane ~oban ki:lpegi 1rk1 bulundugunu kesin o larak soylemek.
yelerli bilimsel ~ali~malar olmad•gmdan bugOn i~in mOmkOn olmasa da en
azmdan Kangal, Akba~ ve Kars kopeklerinin ayn bi rer 1rk oldugu bir<;:ok
'· .
c;evreleree kabu I gormekte ve bu konuda yap1 lrn1~ baz1 ara~t1rrnalarca
clesteklenrnektedir. Ancak baz1 uluslararaSI o;:evreler. 40 y1h a~an bir
suredir yanh~lannda ISrar ederek,
bir~ok 1rk1 b annd~rabi lecck boylesine buyuk bir eografya olan Turki ye'deki butun c;oban kopegi ~rklar1111
tek bir Irk olarak • Anadolu (oban
K6pegi" (Anatolian Shepherd Dog)
ismiyle anmaya devam etmekte; ve
ne yaz1k ki Olkemizdeki baz1 bilim
aclarnlan b ile bu yanh ~a clujebilmekteclirler. Bu kanna~an1n kesin olarak onlenebilmesi, ancak Kangallan n dunya k6pek federasyonuna
(Federa tion Cynologique lntern<~tion<~le
FCI) kayll ed ilmesiyle
son bulacakt~r ki bu konuda Turkiye
2006 y1hnda kendi Kinoloji (kopek
bilimleri) federasyonunu kurarak
gerekl i ba~vurusunu yapm1~ ve uzun bir zaman gerektiren sOre.;
olumlu ~eki lde i~lemektedir.
=
KANGALLARIN
GENELOZELLiKLERi
Kangallarm genel gorunlimune
bak1ld1g1nda, bozdan a(.1k griye degi~en, orta uzunluktaki postla kaph
vOcut, iri ve kashdu·. Mesaticephalic
tip denilen orta uzunluktaki ba~, iri
fakat vueut ile orant1hd1r. Burun,
kulakl ar ve goz c;evresi siyah olan
kafa, yuvarlaga yak1nd1r. Yandan
bak1ld1gmda dikdMgen g6runiimli.i
olan burun ve ag1z iri, kOt ve gu(,IO,
burun deliklcri belirgindir. O rta
buyliklukte olan kulaklar sark1 k, bal
renginden kahverengiye degijen
gozler, kafaya oranla kuc;tik ve
oval ken, ne beyaz ne de g6zalt1k~r­
m121hk gostermez. Vucuda saglam
~eki l de baglanan boyun, kash, kahn
ve o rta uzunluktad1r. On k1s1mdan
bakljda geni~ o lan goglis, dirseklere
uzanacak kadar derin, baeakl ar
uzun ve kahn, penc;eler buytiktur.
K1sa ve kiit olan t~rnaklar beyaz, siyah ya da alaca renkte olabilir. Oaha
~ok arka ayak i~ yanlannda, nad iren
dlj yanlannda, hatta on ayaklarda
da gorulebi len po liclakti li (ijlevsel
olmayan fazla parmak) 1rk ic;in zaruri o lmad1g1 gibi, k6pekler ic;in Sl·
k1n11 yaratan unsurlard1r. Uzunlugu
topuga kadar olan kuyruk, diger iri
~rk
kopeklerde meveut o lmayan bir
kalc;a uzerine k1vrun gosterir
( l,il). O lduk<;a buyi.ik gi:irtinUmU
yan1nda Kanga l kopeklerinin, kafa
ve bedenine ail OlyOmleri arasmda
da mlikemmel bir uyum soz konusudur. Erkeklerinde 70-85 em,
clijilerinde 65-75 em o lan cidago
(s1rt111 en yuksek noktas1) yliksekligi
ile vucut uzunlugu (boyun a lt1gi:igi.is
noktas1 ile tuber ischi i aras1 mesale)
arasmdaki oran1 :1,2 olmahd1r ki bu
yandan bakdd1gmcla kareye yak1n
dikdortgen gorunumli verir. Vine gogus geni~ligi (scapu la arkas1 gogi.is
kafesini n en <;1k1nt1h noktalan aras1)
ile gogus derinligi (Cidago ile sternum tHaSI mesafe) arasmdilki oran
1:1,5 o lmal1d1r. Kafada ise yuz (goz
a~1lannm birle~tigi yerden burun
ueuna kadarki mesafe) i le baj uzunlugu (crista occipitalis ile burun ucu
aras1 mesafel aras1ndaki oran 1 :2,'12,5'dir (8).
Kangah Kangal yapan belki de en
onemli ozell ik, onlan n hertlirl li tehclide kar~1 gosterdigi yi.iksek duzeydeki eesaretleridir. Ytizy1llardan beri
sliri.i koruma amac1yla yeti~tiri len
bunlarla da ba~ edebildigi bildiri lmektedir (15). Oldukc;a iri vucutlanna ragmen bir kurdu yakalayacak
kadar h1zh ve (.evik olan Kangallar,
kuwetli onsezileri sayesinde sahiplerine k ar~ 1 sad1k ve sevgi clolu iken,
yabanCIIara karjl mesafeli durup,
sebepsiz yere sald~rmazlar(8).
Kangallar da d iger kopekler gibi
mevsime bagh monoostrik hayvanlar olclugundan, d i~ileri y1lm belli
bir mevsiminde 5-13 ay arayla k lzgm hk gosterirken, erkeklerde spermatogenesis butlin y1l boyunca devam eder. 6 ya~mdan sonra azalma
olsa da di~i lerde menapoz gilrtilmeden Oreme siiri.ip gider. Dogumlar ydln herhangi bir mevsimi olabilse de yap1lan ara~t1m1alar, daha ~ok
ilkbahar mevsimincle yogu nl a~t1!j1111
(%52) gosterirken, yavru yajama
gi.iclini.in en yliksek oldugu mevsim
yaz, en du~i.ik olarak da sonbahar
mevsimi bild irilmekteclir (6).
Yakla~1k dokuz haftal1k gebelik
suresiyle Kangallar, her biri 500 gr
eivannda, ortalama 7 yavru dogururlar. ilk iki haftagozleri kapah olan
yavrular, yinede analarm1n meme-
Kangallar, ortalama 300 ba~h k bir
koyun surusi.inu en az iki erkek bir
di~i ilemukemmel koruyabilirler. Bu
i~i yaparken. \-Obandan bag1ms1z
hareket ederek zaman zaman sOrOden uzakla~1p, gozetleme yapabilecekleri yuksek bir yercle yatarlar
0). Tlirkiye'cle bu suruleri daha c;ok
kurtlar tehdit ederken, baz1 ulkelerde kurtlarla birlikte, dag aslan1
(cougar), gri Kuzey Amerika ay1s1
(grizzly bear), <;aka I gibi bliyuk ylrtlcllan da sayabiliriz ki Kangallann
sini kolayea bularak ortalama bir
buc;uk ay emerler( 1).
~eki lde
KANGAL YETi~Ti RiCiLiGi
Achm bir Orta Anadolu ~ehri olan
Sivas'111 Kangal ilc;esinden alan bu
kopeklerin, bu ile kom~u olan Kayseri, Yozgat, Tokat, Erzincan veMalatya gibi illerde de iyi orneklerini
gormek mlimkundlir. Ba~ta istanbul
o lmak lizere Turkiye'nin bir~ok bolgelerine de sal Kangallan n gotliri.ilerek yeti~ti rildigi ~;:orulmekted ir.
Ancak Kangallann Istanbul hatta
ABO, Avrupa ve daha bi r~ok ulkeye
gotlirulmesi, onlaron kokenlerinin
Sivas-Kangal'a dayand ogo ger~egi ni
degi*tirmeye<:ektir (13). Kangal kopeklerinin dogal ya~on alano o lan
Sivas ve yakon ~evresincle, yuzyol·
lara clayanan yeti~tirici ligi hep ku·
~ukba~ hayvan surUierinin varlogon·
da ger~ekle~m i~tir. Bugun bu bOige·
deki gerek hayvan sayosonon azalonasogerekse g~ler, kopek varlogono da
onemli oi~Ode azal tmo~tor. Hatta ba·
zo koylerde ku~likba~ slirusli kalona·
dogondan, koyun tek bliyukba~ slirli·
suyle Kangallaro n yayoldokl aro da
gozlenmektedir. Ancak bu durum,
KMga llaro yok o lma tehdidine gotlirmeye<:ektir. <;:unkO onlar SO yol
onceki gibi saclece orta Anaclolu' cla
degil, bugun Turkiye'nin dort bi r
yanonda ve bir~ok ulkede ya~amak·
tadorlar. Ancak bu yeni yurtlaronon
~ogunda, ayro lmaz par~alaro ku~Ok·
ba~ surOierinden ziyade, fabrika ve
villa bah~elerinde bek~ilik gorevin i
Ostlendik leri de ayro birger~ektir.
Kangallaron, sliru koruma aonaco
do~onda kullanolmak uzere, ~ifll ik
ortam onda ilk yeti~t iri lmelerine,
veteri ner hekim Tuggeneral Orhan
bnci.il pa~anon le~vikleriyle, Geonlik
Askeri Vet. Ok. vc Egt. Mrk. Komu·
tanlogo bOnyesinde 1975'te ba~lan·
mo~tor. 1980'1erin sonunda, Tarom
i~letmeleri Gen. Md.'ne ait Uta~
Ciflliginde, donemin Sivas valisi
LOtfi Tuncel'in giri*imiyle Kanga l
il~esinde, 1993 sonbaharonda da
Sel~uk Oniversitesi Veteriner fakul·
tesinde benzer foreti m birimleri O·
lu~turulomo~tur(2). Takip eden yollar·
da, gerek ara~torona ve orko koruma
ama~loyla bazo veteriner fakOite.
lerinde, gerekse, kangi! l yavrulan -
non ticari olarak sato~ona yonelik O·
zel i~letmelerkurula gelmi~tir.
ideal ortamlaro o lan koylerde ge·
leneksel olarak yeti~tirilen Kangal·
laron, gerekli saglok uygulamalaro ile
besleme tekniklerine gore Oretil .
medik leri gorfoiOrken, i~letmelerde
genell ik le bu hizmetler daha dOzen·
li verilmektedir. Koy tipi uretimde
kopekler daha ~ok arpa unu bula·
onacondan yapolan "yal" ile beslenir·
ken her hangi bir a*onon yapoldogono
goronek de nadirdir. Kangallaron top·
lu olarak yet ist irild igi bu H.ir i~let·
melerde, yap1lan ara~ttrmalara gOre,
slirekli kapalo tutulonaya baglo ciddi
dol verim i dli~u~leri gorlilurken, bto·
ralarda Oretilen bir yavrunun i~let·
oneye maliyetinin de 363 TL oldugu
bi ld irilmekted ir. (6, 16).
Kioni c;evrelerce, Kangallaron do·
gal ortaonondan s;okaro ld oklaronda o·
zell iklerini kaybettigi hatta ya~aya·
onadoklaro belirtilonektedir. Oysa son
40·50 yolda, 1980'1erden sonra da
artan bir ivmeyle, Kangallar dun·
yanon bir~ok bo lgesine gOti.irulerek
ba*aroyla yelisli rilon i~ ve asli gorev.
lerin i mlikemmel yapabildi kleri
gozlenmi~tir. TUrk ~oban kopekleri·
nin, bir arkeolog olan Prof. Rodney
S. Young tarafondan ilk kez ABD'ye
gollirulmeleri 1950'1erde uzanor.
Cok sayoda Amerikan askeri de TOr·
kiye'deki gorevlerinden donu~lerin·
de beraberlerinde bu kopeklerinden
gotlorurler. 1968'de ABD'Ii deniz
Tegmen Robert Bal lard ulkesine do·
nu~unde uzun tuylli ve benekli bir
erkekle, kahverengi bir di~i kopegi
yanonda goturerek ba~lattogo yanlo*o,
kopeklerinin yavrularo no sattogo ki~i·
lerle 1970'de kuracagoAnaclolu <;:o·
ban Kopegi Kullibu (Anatolian
Shepherd Dog Club of America) ile
peki ~tiri r(IS). Dogru yapol anma
o lan Kangal Kopegi Kullibfonun
(Kangal Dog Club o f America) ku·
rulonaso, David ve Judy Nelson'laron
~abalaroyla ancak 1989'da ger~ek­
le~ir ve 2002'ye gelindiginde 280
kayotlo Kangal ile yine de Amerika
i~in ku~uk sayolabilecek bir orga·
nizasyon sekillenmi$li r (10). 1986·
'da yapolan bir ara~tormada ABD'·
deki yoban kopekleri i~inde Kangal
ve Akba~lardan olu~n Turk <;:oban
Kopekleri %1 S'lik bir oranla u~On·
eli sorada yeralm o~la rdor (4).
Turkiye'de bi r arkeolog o larak
~alosan Dr. Charmian Steele. "Gazi'"
ve "Saba hat" ismini verd igi yavrula·
ro 1965'te ingiltere'yc goturerek oradaki ilk Kangal neslini ba~latm o~tor.
Dr. Steele ile konu~an bir Turk ~o·
banon, kopegine "Karaba~" demesiyle ba~layan yanlo$ anlama, i ngiltere'deki Kangallaro n " Karabash" olarak an dmalanna neden olur.
1965'te kun.olan Anadolu Karaba~
Kopegi Kulubu (Anato lian Karabash
Dog Club= AKDC), 1968'de ingiliz
Kopek Kulubu'ne (English Kennel
Club) kayot ed ilir. Bundan daha vahim olano, 1970 ve 1980'1erde Natalka Czartoryska tarafondan Turkiye'den gotiirulen ~ok ~~itli kopeklerin Anadolu <;:oban Kopegi (Ana·
to lian Shepherd Dog) olarak tek bir
ork gibi anolmasove 1983'de bu isim·
le kuru lan kullip (Anatolian Shepherd Dog Club) vas1tas1yla bunlan n
ABO, Avustralya. Fransa ve iskandi nav Olkelerine ihrac;: edil rneleridi r.
ingil tere'deki bu iki yapdanmaya
ragmen, 1987-2002 y1llan arasmda
bu kulliplere kay1lh 1268 kopegin
980'inin (%71) Kangal kopegi o lma51, oni:uniizdeki y1llarda Kangallan n
Dlinya K6pek Federasyonunca tanmmas1y la kendi k im lik leri yle aml malan a~1 smdan sevindiricid ir (12).
Bir Afrika li lkesi o lan Namibya'daki
kli~iikba~ hayvan siiriilerine verdigi
zararlardan dolay1 ~italan n, yeti~ti ­
rici ler tarahndan 61diirii lmelerinin
6nlenmesi amac1yla 1994 y 1lrnda
ba~latllan bir proje kapsam rnda,
Kangallar buradaki ~iftl iklere dag1t1ln11~l". Yapdan bir ~ah~mada, koyun ve ke~i Jerden olu~an kii~likba~
hayvan suriilerine ~italan n ve diger
y 1r11Cdan n verdigi kay1plar, kullanl lan Kangal Kopekleri ile %76 oranrnda azal tdabilmi~; kendil eri ne
Kangal verilen ~ift~ilerin %88' i
kopeklerin koruma gorevlerini iy i
veya m ii kemmel olarak yapt1 klaru11
belirtmi $1erd ir (11 ).
SONUc;:
Tlirkiye'de ve dunyada her gun
arl an Kanga lseverlere ragmen, binlerce yd 1n lirlin(i bu genetik hazinenin ozellikle bilimsel s;ah~malarda
daha fazla ele ahnmaya ve halk elincleki yeti~tiricil igini n daha bi lin~l i
ve kay1th olarak yurutlilmesine ihti ya<; o ldugu a<;1kt1r. iri g<lvdesi, gucii
ve cesaretinden dol ay1 Kangallan n,
gerek saf gerekse baz1agresif kopek
~rklanyla mclezlenerek dovU~Ierde
kullandmalan, ahnacak yasal ve em
niyet tedbirleriyle onlenmelid ir. Ay111 zamanda Tiirkiye'nin bi r kliiWr
varl1g1da o lan bu k6peklerin, Kilhilr
Bakanhg• ile Olkedeki hayvanc1hk
faaliyellerini planlay1p ylirOlen Tarun Bakanhg1'nm, bu hususla s;ahsmalan ol an Universiteler ve akademisyenlerle organize olarak, birli kte
hareket etmeleri yararh o lacakt.r. El belle bugline kadar yap1hn1s guzel
islerde gi.iz ard1 edilemez. A ncak
mevcut durum yur1dl$1 ile k•yasland 1gmcla, daha yapdacak ~ok ~eyi n
oldugunu gormek hi~te zor degi lcli r.
K A y N A K
c
A
1. Alasoy, F. ve Kant., 0. (20051 Tllrk <;oban Kopegi Kangal. Medisan Yaymevi.
Ankara
2. <;:etin, 0 . ve Tepeli, C. (1996): Turkiye'de Turk <;oban Kopegi Yetijtiriciligi.
International Symposium on Turkish Shepherd Dogs. 23 Oct t 996 Konya
3. Coopinger, R., Coppinger, L. and Harned, M. (1996): The Importance of Dogs
in Guording The Flock in The USA. International Symposium on Turkish
Shepherd Dogs. 23 Oct 1996 Konya
4. Green,).$. and Woodruff, R.A. (1996): Livestock Guardian Dogs and Predation
Management: 19 Years of Effort by The U.S. Department of t\griculture.
lnternalional Symposium on Turkish Shepherd Dogs. 23 Oct. 1996. Konya
5. Jensen, P. (2007): The Behavioural Biology of Dogs, CAB International.
Cromwell Press, Oxfordshire, UK.
6. Ograk. Y.Z. (20051: Sivas $artlanndaki Kangal Kopegi YavrulaMda Oogum
Mevsiminin Ya$ama GGcO Ozerine Etkisi. II U luslararas1 Kangal KOpegi
Scmpozyumu. 8 Temmuz 2005 Alacahan, Sivas.
7. Ozcan, M . (20031: Olinya <;oban kopek lrklan kinde Kangal Kope~inin Veri ve
Onemi.l. U luslararas1Kangal Kopegi Sempozyumu. 11 Temmuz 2003 Kangal
Sivas
8. Ozcan, M ., Ydmaz: A. ve Ograk, Y.Z. (2005): Kangal kopegi Irk Standard1. II
Uluslararas• Kangal KOf>e8i Sempozyumu. 8 Temmuz 2005 Alacahan, Sivas
9. KaygiSIZ, F. ve Ograk, Y.Z. (2008): Cost and Productivity Analysis for Puppy
Production in Kangal Race Dog Protuction CamJ)onies in Sivas. ). of Animal
and Vet. Advences 7(1 01
10 . Kocher, $. (2003): Slewordship of The Kangal Dog Breed: Problems and
Progress. I. Uluslararas1 Kangal Ko1:>eili Sempozyumu. '1'1 Temmuz 2003,
Kangal Sivas
11. Marker, L. l. (20051: Evaluating The Effectivness of Livestock Guarding Dogs
As a Method ot Conflict Resolution. II. U luslararas1 Kangal KOpegi
Sempozyumu. 8 Temmuz 2005 Alacahan, Sivas.
12. Mellor, M. (20041 The Kangal Dog In U.K. Panel: Ounyada Kangal Kopegi. 9
Temmuz 2004 Kangal Sivas
·13. Nelson, D.O. (I 9961: A General Classification of The Native Dogs of Turkey.
International Symposium on Turkish Shepherd Dogs. 23 Oct. 199& Konya
14. Sims, D. E. and Dawydiak, 0. (1990): Livestock Protection Dogs; Selection,
Care and Training. O tr. Publication Centreville
15. Taylor, T. ( 1996): Breeding Turkish Shepherd Dogs in The U.S. International
Symposium on Turkish Shepherd Dogs. 23 Oct. 1996 Konya.
16. Tepell i. C. (20051 Farkh Bannduma $artlannda YctiSiirilcn Turk Coban
Kopeklerinde Dol Verimi Ozellikleri. II. Uluslararas1 Kangal Kopegi
Sempozyurnu. 8 Temmuz 2005, Alacahan Sivas.
Ko~Katom1
A~1111 mevsiminde k1zg1nlo k (ko~sak) gosteren koyunun ko~ ile
Hayrettin Ko~
Ziraat YOksek MUheodisi
(ZOOICkl) iStJ
t;:ift le$1i rilmesi o lay1na ko<;: kat1m 1 ya da 3$1111 denir. Ko<;: kat 1m
zamanonm tespit edilmesinde bi.ilgenin ozell igi ve pazar durumu
dikk3te 3l1nor. Bolgen in ozell igi dikkatc alo nd 1gonda ilimizde ko~
katom1non sonbah3rd3 yap1lmas1 en iyi sonucu vermekte ve
genelde de bu ta rzda ha reket edilmekted ir. Koyun
yeti~tiriciligi nde serbest a~1111, s1n1f a~11111 ve elde a~u11 olmak
Ozere lit; a$1111 yontemi vardor.
Serbest a~ 1m
Bu yontemde yeteri say1da ko~ ana si.irOye sal1nor. K1zg1nlok
gilsteren koyunlar, herhangi bir koo;: aras1ndan a~olor. Her kot;:un
a$t1g1 koyun say1s1 da degi $ikti r. Ko<;:lardan biri onder duruma
ge~er ve daha ~ok koyun 3$1113 $31151 113 s3hip olur. D iger ko,13r
onder k~un 3~am3clog1 koyunla.-13 'iftle~irler.
Sm 1fa$1m1
Bu yontemde koyunl 3r vUcut yap1lan ve verim dUzeylerine
gore S1n1flara ayn l or. S1noflarda gorUien aksaklog1 dOzel tilecek
nitelikte yeter say1da ko\, a~1111 zaonanonda sOrOye borak1lor. Bu,
bir o;:e~it dOzeltme ve bir o;:e~it 1slah o;:iflle~ti r111esidir. Bu yonte111de
kuzulann babas1a<;:1k o larak bell i degildir.
Eldea~1111
Elde a$1111, koo;: ve koyunlann onceden saptanan ilkeler
l$1g1nda, koyunlarda k1Zg1nlog1n gi:izle111lenmesiyle bir araya
get iril erek 'iftle~ti rilmesi dir. Bu yontemde, koo;: kat11111
bajlamad3n a~1111 listelcri duzenlenir.listelcrde ajll11 yapacak
ko\lann ve koyunlann numaral an vardor. Bir bajka deyij le elde
ajllnda hangi numaralo koyunun hangi nu111aralo ko<;la
o;:if11e$ti rilecegi kat1111dan once beli rlenmekt edir.
Bu $ekilde k1zg1nlo k gosteren koyun silrilden aynlor ve a$1111
listelerine bakolarak ona ayn 11111$ koo;:l a o;:i ft le$mesi sagl an or.
Ko\ k3t1m1na h3zorl1k Yetijliric i a<;1sondan ko~ kat11111111n
bajansl teonelde; ( 1) Gebe kal111a oranonm yiiksek o l111asona,
{2) Koo;: kat11111 zaonan1n k1sa sOrmesine baglodor.
Serbesl a~1m
S1n1f a~1m1
40·60
Ekje.a§lm
§9.80
<;:izelge ·1. A§ 1m Yontemlerine Gore S ir Koc;a Aynlacak Koyun Say1s1
Bu ama~la ko~ katun• oncesi ve ko~ katunmda
koyunlara ve ko~lara uygu lanacak i~lemler onem
kazan~r.
Sevi (oyna~li) suresinin spenna verimi ve
ozcll ikleri lizerine o lumlu ctkisi vard1r. Bu ylizdcn
k~lara a?undan once 7-8 dakikal1k bir oyna?•
sli resi verilmesi yararlid lf.
K~ katun1nda d ikkate alu1mas• gerekli olan
hususlar
• Ko~la n n yorulmasmm online ge~ilmes i
amac•yla suruye gun aw• ko~kat1lmas• gerekir.
• Ko~ katun zaman 1nda ko~ ve koyunlarmm
cinsiyet organlan civannm klfk1lmas• gerekir.
• Koc; kat1m zamanu1da koc;lar geceleri serin
yerlerde, gOnduzleri lo~ yerlerde ban ndm lirlar.
• KO( k<111m oncesinden ba~layarak ko<; kat1m
sonuna kadar kaliteli kaba ycme ilaveten dane
yemler ozellikle de yulafm verilmesi ikizlik
oran 111111 artm lmas1 ve saglikli kuzu lar elde
edilmesi a~1S1ndan onem ta?•maktad ~r.
• Ko c; k atuYu mda yeterl i o randa koc;
ku llan dmas• ko<;lan n eko no mik i.\mOrlerin i
uzatmas• yanmda k•Siflig• da azalt1c1 yonde etki
etmektedir.
• Ko~ kat 1m zaman• ko~ ve koyunlara kesinl ikle
a~• yap1lmamas• gerekir. A~• yapdan koyun larda
k1S1rl1k oram yap1lmayanlara gore daha yuksek
olmaktad•r.
• Dogumlann toplu la~t1nlmas• ve kuzularda
birorneklik saglanmas1amac1yla ko~ katm1m111 en
fazla 4·5 hafta i~i ncle tamamlanmas• gerekir.
• K~ katun1nda kullamlacak ko~lan n ag•z,
di~ler, uremeorganlan ve ayaklann titiz bir ~ekilde
incelenmesi gerekir.
• Kullarulacak ko<;lar ortalarna 1.5·2 ya~
civannda olmalid~r.
Koyunculukta
Kay1t Tutma ve Onemi
(Pedigri)
Koyunl(lnn verim denetimleri ile S(lptanan verimlerin yaz1lmas1ve soy
izlenmesi i<;:in ozel deftcrler ya da kartlar dozcnlenir. Gtini.imlizde defter
tutma yerine, daha ~ok kart sistemi uygulamr. Kart sisteminde her koyuna
ozgu bilgilerin aran1p bulunmas1 ( o len, dam1zhk degeri di.i ~u k ya da
ba~ka bir yere satdan koyunlara ait bilgi ler vb) defter sistemine gore daha
kolayd~r.
Koyun yeti$tirmenin amac1 ve dOzeyine gore <;e$itli kartlar ya da
defterler dOzenlenir. Ancak Ozerinde durulmas1 gerekli nokta tutulan
kay1tlann gereksinim i kar§llayabilmesidir.
Hangi ama~la tutulursa tutulsun, gerek defter sistemi ve gerekse kart
sistemi duzenlenir ve i~leni rken genel ilkeler vard~r. Bun lann ba~hcalan
~unlardiF:
Necip
KI Ll~
Zooteknist
Kangai-Akkaraman
Halk Eli nde
KO<;Okba~ Hay.
lslah1 Projesi
Ylirlitlicusu
1-Kartlar bir Oretim y1h ya da bir dam,zhk dilnemini i<;ine alacak
$ekilde dOzenlenmelidir. Ornegin; sOt verim denetim kart1 koyunun b ir
Oretim y d1 i<;:inde ya da dam1z11kta tutuldugu si.irecc laktasyonlanna ail
verimleri i~leyebi lecek geni~likte olmal1d1r.
2-Kartlar basit ve anla~1labi li r ~ekilde dOzenlenmelid ir.
3-Kartlar bir ornek olmal1d1r. Ornegin <;e~itli ama<;la tutulmu~ kartlarda
koyunlann kimlikleri ayn1 Slrayla beli rti lmelidir.
4-KartlardOzgOn ve okunakh bir $ekilde i$1enmelid ir.
Kayotlar
Damozlok koyun i~l etmel erind e
tutulan ba~loca kayotl ar ~unlardor;
A~om Kartlaro: A~om ya cia kor,: kat omonda kullanolan kor,:un hangi di ~i­
lere a~togono, kar,: defa a~togono, koyunlaron kuzulama tarihlerini ve yav
ru sayolarono ve sonu~laron o kayot etmeye yarayan bir karttor.
Bu karttan yararlanolarak koyunlaron dol verim dOzeyleri saptanor.
Karttan a~un yapan kor,:un kulak numaraso, orko, ya~o ya da dogum tarihi,
a~o m yolo ve ~ekli a~om ba~lango~ tarihi vesonu isaretlenir.
Slit Verim Denetim Kart o: Deneme sagomlan nda saptanan slit verimleri kayol edilir. Bu kayotlardan
yararlanol arak laktasyon slit verimi
ya da sagolan sOt verimleriyle laktasyon sureleri saptanor. Slit veri on denetim kartlaronda koyunlaron numaraso, orko, ya~o ya da dogum tarihi,
ikizlik durumu, ana ve baba numarasogibi koyuna a it ozell ikler yazolor.
Dam ozlok Ko~ Karto: Damozlok
kartlannda clamozloga ayn lmo j olan
kor,:lann dogumdan itibaren canlo
agorlo k arto~l an ve diger olr,:fotleri, dol
verim sonw;laro, yapago verimi ile
ilgili sonu(lar kayot edili r. Bu ~ekilde
damozlok olarak degerlendirilecek
kor,:lann verim ozellikleri bi r kartta
gorO iebilir. Aynca ana-babalanna
a it verim dlizeyleri ve numaralar da
gozlemlenir. Oamozlok kor,: kartonda
damoz loga aynlono~ ko~un ku lak numaraso, orko, dogum tarihi ya da yaso,
ikizlik durumu gibi ozell ikler yazol or.
Pedigri (Soy Klitiigli ) Karto: Soy
kOtligO kartlaro nda damozloga ayrolmoj koyunlann kendi verimleri, bun
lara ek olarak 1. 2. 3. jenarasyon
(ku~ak) oncesi atalaronon verimleri
toplu o larak bulunu r.
Bu kartlardan ilzellikle koyun ve
koGiara ail bi lgiler yeterli degilse
yararlanolor. Bu kart sistemlerinden
hangisinin uygu lanacago, yeti~tinne
durumu ve koyun orkona gore kararla~torol or. Ozelli kle oslaho birinci derecede ele alan isletmeler bu konulan dikkate alorve ilina iletak ip eder.
Serdal DEMiR
Ziraat Mi:1hendisi
Koyun ve ke~i
yeti~tiriciligi nin
Tiirkiye
ekonomisinde
geleneksel olarak
iizel bir yeri vard1r.
Bu iinem, amlan
hayvan tiirterinin,
genelde k1sa boytu
ve verimsiz mmlar
ile nadas, amz ve
bitkisel iiretime
uygun olmayan
alanlan
degerlendirerek et,
siit, yapag1, k1l ve
deri gibi iiriinlere
diinii~tiirebilme
yeteneginden
kaynaklamr.
Koyun ve ke~i yeti~ti rici liginin Turkiye ekonomisinde geleneksel
o larak ozel bir yeri vard1r. Bu onem, an1lan hayvan turlerin in, genelde k1sa
boylu ve verimsiz meralar ile nadas, an•z ve bilkisel Oreti me uygun
o lmay;m alanlan degerlendirerek el, sOl, yapag1, kd ve deri gibi lirlinlere
donli~llircbi I me yeteneginden kaynakla111r.
Son yinni y•lda, Tlirkiye koyun ve ke~i say1smda onemli dlizeylerde
azalma gozlemlenmektedi r. H ayvan say1smda azalma, birim verimlilik
art1~1 konusundaki etkinliklerin in de bajanll olmamas1 nedeniyle toplam
et, sUI ve deri liretimimizde t>nemli gerilemeleryaratrnljtlf.
Uzun y•llardan beri eli, sOW, yapag•s• ve derisi ile insanlann en t>nemli
i htiya~lan111 kar~dayan koyunlar dlinyanm her yerinde yeli~tirildigi gibi
Olkemizde de hemen her yerde yeti~ti rilmekted i r. K1sa zamanda nakit
paraya ~evri lebil mesi nedeniyle tanmm bir sigortas1 gibidir. Bu neden le
sadece zirai uretimle ugrajan ijletmeler dahi ellerinde az sayiCia da olsa
koyun bu lundunnaktad~rlar.
Koyun et, sut, yapag•. deri ve glibreleri ile insanlara ekonornik gO<;
veren degerli bir hayvand~r. Bu nedenle sadece zirai Orelimle ugra~an
i~letmeler dahi ellerinde az say1da da olsa koyun bulundurmaklad~rlar.
Koyun yetijtiriciligi tek bir verim heclef allnarak yap•lmamalld~r. Hedefte
mutlaka iki veya daha fazla verim gozetilmelidir. Ornegin koyun sadece
sutU i~in yeti~tiri lmemeli, slit verimi yanmda dol verimi, et verimi yanu1da
yapag• verimi dikkate al• nrnalld~r. Koyunlaflll ba~llca verimleri dtil verimi,
el verimi, yapag• verimi, slit verimi, deri verimi ve gubre verimi olarak
say•labilir.
Bir koyundan elde edilen geliri n % 45'i etten,% 15' i yOn veyapag1dan,
geriye kalan% 40' da slittendir.
Peynirve yogurt yapun1nda koyun slitU kullan1llfsa, elde edilen urunler
kaliteli ve fiyat1 da yuksek olur. <;:onku, piyasada koyun s01Unden yapdan
mamu ller .;ok tululur. Trakya'da, Bat1 Anadolu'da koyun sutli kullan•ld•g•
i( in peynirleri <;ok mejhurdur.
fransa'da koyun slillinden ikiyliz ~e~il pcynir imal ~'<lilmekle vc konu
ekonomik bakundan bliylik deger la~unaktad1 r.
KOYUNLARDAN ELDE EOiLEN VERiMLER
Siit Vcrimi
Slit ve lirlinleri pek ~ok insanm cliyetincle temel bir
godaclor. insanlaron dogumlaroncl,ln itibaren aldoklaro
ilk besm maddesi olan slit, bebeklerin bagosoklok sisteminin gu(;lenmeoinde en clnemli etkendir. Cocukluk ve gcn<:lik doncminde dOrcnli olarak tOketole~
sUl vc sOt lininlcri isc kemiklcrin kuvvctlenmeso,
di$1eron gli~lenmesi, kaslann sokola$maso ve sagloklo
dokularon olu$masona yardom etmektedir.
Olkcmizde inek, koyun ve kc~;i olmak iizere ba$loca 3 turden slit Uretimi ger~ekle~tiril mekte vc bu slit·
lerden (C$itli silt urunleri islenmektedir.
2006 yolo verilerine gore koyun varlogom ozon %3'(1
kliltOr orklaronclan. %97'si ycrli orklardan, kc~i varl ogomozon ise tamamona yakono yerli orklardan olu$maktador. Oretilen toplam s!lnen tiirleron aldogo pay oncelendiginde toplam sUI uretiminin %89,66'sonon inekten,
%7.26'sonon koyundan ve %2,62'sinin de ke(;oden
saglanclogo goriilrnektedir.
Pck (Ok toplurnda slit denildigincle akla ilk olarak
inek sutli gelmektedir. Fakat bazotoplumlarda koyun
ve ke~i slitii llretim ve lloketimi linem ta$omaktador.
Her blilgesincle koyun yeti$1iricil igi yapolan Olkemizde, koyun sutii ve degerlenclorilmesi daha (Ok Trakya'da onern tasnnaktador. Turkoye toplam slot uretiminin %8'ini olusturM koyun outO. ba~ta mandoracolar
olmak Ozcre gocla scktorlln de dcgerlencl irilrncktedir.
Koyun siitllnclen elcle edilen ya&, yogurt ve peynir
gibi sut Orllnleri halkomoz tarafonclan tercih edilmekte
ve sevilerek yenilmektedir. Bu nedenle de koyunlann
biiyOk bir kosmosagolmaktador.
Anc.tk koyunlarcla sagomon gu~l ugO ve zaman almaso i~ gucii kaybona sebep olm<~kta, sagom daha ~ok
aile i~letmelerinde yapolmaktador. Koyun sutunun 0zell ikleri ve beslenmedeki onemi
Koyun sullo; protein, yag ve mineral maddeler a~o­
smdan zengindir. Bol(!$imincleki protein ve yag oranonon fMiahgo ile diger sutlerden ayort edilir. Kuru madde orano inek soJIOnden % 50 oranonda daha fazla
olup, yakla~ok% 19 civanndador. Bunun % 6-S'i sOt
yago, % 4-S'i kazcin, % 4.5-S.O'i laktoz,% 0.5-1.~'i
albumin ve % 0.9-l.O'i tuzlardan meydana gelor.
Koyun sutunun tHrasyon asitlogi 8-12 Sll ve yogunlugu 1.030-1 .045 g!ml arasonda degi~ir.
Bile~i mindeki proteinli maddelerin yakla}ok %
80'i kazeindcn olu~tugu i~in, kazeinl i sutler grubuna
dahildir. Kuru maddesinin yllksek olmaso nedeniyle
sahip oldugu kalori degeri de yuksektir. Rengi inek
sultine oranla daha beya zdor. Koyunlaron laktasyon
suresi ortalama 7 ayclor ve sOt verimleri orklara glire
degi~mek ozere bir laktasyon dOneminde 400-700
litre arasondador.
Oogal asitligi daha yOkscktir vc oonraclan olusan
asitlik biraz yava~ gelisir. Tado ve kokustokendinc ozgu ve biraz agordor. Bu nedenlerle i~me sfitli olarak tiiketilmesi yaygon degildir, i~onesutli olarak kullanolma
zorunlulugu oldugunda, sulandonlao·ak i~ilmesi oncrilir. Buna karson kazein oranonon yiiksek olmaso nedeniyle peynir ve yogurt Uretiminde. ozellikle ka1ein
urctiminde, yag orano ytlksck oldugu •<in de tercya!\o
Orctiminde tcrcih edil ir. Pohtola~onak i~in daha fazla
peynir mayasona ihtiya~ gtlsteri r. Ancak, koyun sUIO
kremasmclan yap1lan tereyaglan yumu$ak yapoda
olurlar. Yag asitleri kompozisyonu inek sutune oranla
farklodor ve bu nedenle Polenske sayoso, sabunla~ma
vc iyot sayolan daha ytikocktir. Olkemizdc peynir vc
yogurt iirctimincle koyun stilii, uriinlin kalitcsi ve
randomano a~osmdan tercih edilir ve inek sOtune
oranla daha yuksek fiyatla satolor.
inek sultine oranla bazofarklohklar vardor. Omegin; siit yagondaki lesitin miktaro daha fazla, yag globullerinin .;apo daha buyuk, riboilavin a~osmdan lengin, buna karson C vitamini ve nikotinik a sit a~osondan
inek sullinc oranla daha fakirdir. Koyun sOlO, inck
sOtline oranla daha fazla miktarda amino asit i~crir.
Kuru madcle ve yag orano fazla oldugunclan, onek
sutilne oranla sindirimo daha guo;tor. Koyun sutu ile
vcreon ha1talo~onon bula~ma olasologo <:ak zayofur,
~O nkli koyunlarcla vereon hastalogona pck rastlanrna7.
KOYUN SUTU NDEN ELDEEDilEN YORESEL
iSiMLERlE AN! LAN ~E$iTLi
KOYUN PEYNIRLERI;
Erzincan Tulum Peyniri: Erzincan·da birka~ yol
011-<esine kadar evlerde, son yollarda ise modem
tesis-lerde uretilen tulum peyniri, ulkede en ~ok
tiiketilen pcyn ir tGrleri arasonda. Koyun siltlinlio1
osttol op maya-landoktan sonra ol u~an pohllso, be~
torbada sudan ay-n~m<~so i~in 3 gun bekletiliyor.
Daha sonra pohll par-<;alanarak y(ozdc 3 oranonda tuz
ile kan~1orol o1> 18 saat havayla lemasa borakoloyor. Pcynirde istencn aroma-non olu~maso i.;in bu i$1em birka~ kez tekrarlanoyor ve hava almayacak ~kilde bor
tulum ya da bidonda 120 gun bekletilerek tuket11ne
h;wr halegt.'l iriliyor.
.
Tulum pcyniri, basta Erzincan olonak Uzerc TOrkoye·nin hcmcn her ycrinde markctlcrde ve ~rkute­
rilerde satohyor.
Bingo! Salamura Peyniri: Bingol'dc <;ig koyun slitfonden yapolan salamura peynir, yaylalarda, ev ko$UIIanncla aile i$1etmeleri tarafondan Oretiliyor. Aolelerin kenclo ihtoya~larono karsolayacak dOzeyde Urenigi
salamura peyniri, koyun sOtunun pisinloneden gun(!$
s•caklogonda mayalanar.1k pohtohalini almasoyla clde
cdiliyor. Pohto, keten bez par<;alarda 1-2 giin suyunun
siiziilmesi i~in baskoya alonoyor vc daha sonra ku~uk
par~alar halinde salamura suyuna konularak tliketime hazor halegetiri liyor.
Konya Kiiflu Peyniri: Konya'da, yago alonon o~ koyun sUtfonden Uretilen ve dogal olarak kUflendirilen
Konya klitlU peyniri, genell ikle Karaponar, Eregli,
Cihanbeyli gibi koyuncu lugun yogun c)ldugu yerlerde (iretiliyor. KOfiO peynir, ozellikle korsal alanda yago
alonmo~ koyun sOtlinden Oretiliyor. Yagonon alonmaso,
dogal kUflenmeye yol a~tlgo i~i n aflatoksin olu~maso­
nooniUyor.
Samsun <;:ig Kesik Peyniri: Samsun'da, daha ~ok
Ala~am ve ~evresindeki yaylalarda yeti~en koyunlaron sUtUnden c;ig olarak yapolan ve 'c;ig kesik' olarak
bilinen peynirler ic;in birc;ok ilden ozel sipari~ler ahnoyor. ilc;e merkezinden yakl a~ok 950 metre rakomda
bulunan Yukaroko~l u koyii yaylasonda beslenen koyunlaron siitlindcn yapolan <;ig kesik peynirlerin kend ine ozgli yapo h~ tarzt ve tado bulunuyor. (ig kesik
peynirinin lezzeti, yaylalarda, ba~ta kekik o lmak iizere b irc;ok Wrde otl a beslenen koyunlardan elde
edilen sOtten geliyor. (ig kesik peyniri ic;in yurt ic;i ve
yurt do~ondan sipari~ler geldigi belirtil iyor.
Et Verimi
Koyun eti tOketimi 6zellikle buyi.ik ~ehirlerde
azalmakta, yagsoz et olan sogor etine veya beyaz et
o lan tavuk ve balok etine yonclim olmaktador. Ancak
niifusumuzun biiylik bi r kosmono te~kil eden koy,
kasaba ve kii~lik yerle~im birimlerinde koyun eti tiiketimi fazlador. Ozellikle kurban bayramonda kesilen
ku rban laron biiyi.ik bir kosmon o koyun t~kil etmektedir. Kurban bayramonda 2-3 milyon ba~ koyun
kesildigi tahmin ~>dilmekted ir. Buda azomsamayacak
bir rakamdor ve yollok koyun eti tliketimini oneml i
ol~iide artoronaktador. Koyun eti tliketimini artoran bir
ba~ka onemli etkende adaklardor.
Koyun mevcudumuzun% U2'sini te~kil eden Ak·
karaman, Morkaraman, Dagloc; ve ivesi gibi yaglo
kuyruklu koyunlaron kuyruk yagoda bliyiik bir yek(in
tutmaktador. Ah?kanhklar hozla degi?tiginden kuyruk
yago tiiketim i de azalmakta ve kuyruk yaglaro ~ogu
defa zayi edilmektedir. TUketiciler canh koyun a lorken kUc;Uk kuyruklu olan laron otercih etmeye, kasaptan koyun eti alorken kuyruk yago istememeye ba~la­
mo$1ardor. Bu nedenle kuyruk yagono azaltoco melezleme <;ah~mal arma hoz veril meli, damozlok hayvan se<;erken kii~Ok kuyruklu olanlar se<;i Imel id ir.
YapagoVerimi
Koyunlaromozon% 97 gibi biiyiik bir kosmonoyerl i
koyunlar te~kil ettiklerinden koyunlarunozon yapago
verimleri dii~Uk olup, fert ba~o na 1,5 kg civarondador
ve elde edilen bu yapagolar kalon ve kaba yapagolar
o lup, dokuma sanayi inde ku llanolamamaktadorlar.
Bu yap<Ogolar ancak halo, kilim ve ke~e imalinde kullanolmakta ve yataklok olarak degerlcnd irilmektedir.
Bu nedenle sanayide kullano lan ince yapagolar gibi
i hra~ edileonemekte ve iyi fiyata satdamaonaktadorlar.
Yapagokalitesini artoronak ic;i n ba~latdan onerinosla~­
torma c;alosmalarona yeniden hoz kazandorolonalodor.
DeriVerimi
Koyun derileri yeteri kadar degerlendirilememekte, onezbaha do~o kesilen hayvan laron derileri d ikkatsiz yUzOm nedeniyle yaralanmakta, yeterince tuzlanop iyi onuhafaza edilemcmekte ve zaonanonda i~le­
me yerlerine ula~to rolamad ogoncl an zayi o lmaktador.
Deri zayiatonon onlenmesi i'in mezbahalarda kesim
tercih ed ihnelidi r.
Ancak koyunlarda mezbaha do~o kesionin daha
fazla oldugunu soylemek mUmkOndOr.
Gubre Verimi
Koyunlar yolda ortalama 700 kg gubre c;okarorlar.
Ancak koyunlar yolon bUyUk bir boiUmUnO merada
ge<;irdiklerinden toplanan gubre fazla dcgildir. Ko~
mevsimi nde agolda kaldoklan siirece giibreleri toplanor, bu da c;ogu zaman osonmak ic;in yakolarak degerlendirilir. Zira bOtiin ko ~ ago ion tabanonda biriken, hayvanlarca ( ignenen, baharda c;okaro lan ve"kerme" diye
bilinen bu koyun gObresinin kalori degeri yOksektir.
Oysa koyun gUbresi ozel l ik le bah~elerde ve parklann ye~il lendi ri lmesinde aranan bir gubredir. Yakot
o larak degerlendirilmesi onlenoneli, tabi giibre olarak tarlalarda ve bahc;elerde kullanolmalodor.
Oreme ve Dol Verimi
Koyuncu lukta ba~arolo o lmak, diizenli ve ~ok miktarda yavru olmaya baghdor. Elde edilen yavru sayoso
ne kadar c;ok o lursa surude iyile~me o kadar hozlo
o lur. Bu da hayvan on orkona vebeslenmeye baglodor.
Kaynaklar:
1- httpJ/www.ebilge.com
2- http://www.suturunleri.com
3- httpJ/www.sutdunyasi.com
4- httpJ/www.gidacilar.net
S-http://www.ezinepeyniri .biz
.
.
.
KOYUN BESLENMESINOE DIKKAT EO ILECEK KONULAR
1· Donemler itibariyle yapacagm11z yemdegi~i kl igine yava~ yava~ ge~i lmelid ir.
2·Mera donemi ba~langoconda meraya ~oko~ saatleri yava~ yava~ artorolarak devam
edi lmelidir.
3-A~o ro ~ig ve koragonon oldugu donemlerde meraya ~okmadan once bir mi ktar kuru
ol veya sa man veri lip ondan sonra t;okarolmalodor.
4-Verilen yem ne olursa o lsun kliflli ve koku~mu~olmamasona ozen gosteri lmelidir.
5· Dogumun hemcn akabinde anaya soguksu vcrilmemelidir.
KUZU BUYUTURKEN SU HUSUSLARA o iKKAT EOELiM
• Kuzu bolmeleri nin altolemiz ve kuru olmalo, hava cereyano o lmamalodor
• Kuzu bolmeleri ncle kuzular so ko~1 k olmamalodo r
• Kuzunun anasono emip emmedigi iz lenmelidir
• Kuzu lara 15 giinden sonra kuru ot ve kuzu ba~lango~ yemi verilmelidir
• Kuzular meraya ~okmaya ba~layonca otlama oncesi bir miktar kuru ot verilmeli ve
mutlaka enterotoksemi a~oso yaptorolmalodor.
YOGUN KUZU BESiSi ( ENTANSiF)
6nce kuzu buyiltme yemine azar azar besi yemi katolor. Sonra her iki yem ayro ayro
yemliklere konur.
Bir hafta gec;;tikten sonra buyOtme yemi kesilmelidir
Besiyealonan kuzu lar sOtten kesil irler. Erkek kuzularm besi kabiliyeti daha yiiksektir.
0 yuzclen erkek kuzularla ~alo~mak daha karl odor.
SOT KUZUSU BESisi
Kuzu hem anasono emer hem de bolca kesif yem yer. Kuzulara 2 haftalok olcluktan
sonra ana sutiine ilaveten y iyebildikleri kadarkesif yem vermeliyi z.
Hayrettin Ko~
Ziraat YUksek Ml1hendisi
(Zootekr)iO:.l)
KOYUNLAROA BESLENME
Koyun larda beslenmeyi dort bolumcle inceleyebiliriz .
1· Ko~ katom oncla beslenme
3- Slit verim inde beslenme
2· Gebel ikte beslenme
4· Verimsiz donemde beslenme
1- Ko<; Kato monda Beslenme : Ko<; katomondan 2 hafta once ba~layarak 6 hafta gunde
400 gr.dan ba~l ayarak 700-800 gr.a kadar fabrika yemi veya arpa, yu lal kan~omo ile ek
yemleme yapdmalod or.
2· Gebelikte Besleme: Gebelikte ilk i'oc;; ay mera iyi i se ek yeme gerek yoktur. Son 45
guncle 300 gramdan ba~l anarak doguma kadar 800 grama ~o kdarak ek yemleme
yapdmalodor.
3· Slit Doneminde Besleme : Tek kuzulu koyunlara glinllik 700 gr. dane yem
karmaso, ikiz kuzulu koyunlara da 1 kg. dane yem karmaso verilrnelidir.
4- Verimsiz donemde beslenme: Verimsiz donemde mera ve anoz otlatmaso kafi
gelmektedi r
SiVAS TOPRAKLARININ
TORKiYE KOYUNCULUGUNDA DNEMi
VE KOYUNCULUGUN GELiSMESiNDE DNERilER
Dunyadaki nufus art•~ n•z•, iklimlerde gorulen sapmalar/ tilnm il lanlannm kirlenmesi ve ~evre kirl iligi, TOr-
ismai l Hakkt KONAR
kiye topraklanm bu baglamda da Sivas'• g•da guvenligi
a~1 smdan dana stratej ik konuma getirmi~bulunmaktad~r
insan beslenmesinde k~rm1Z1 et, onemli bir yere sahiptir. Bu etin uretilmesinde her zaman buyf•k bir degere
sanip, en eski ilretim alan• koyuncu luk ol mu~tur. 6zellikle de deli dana hastahgm•n ortaya ~·kmas• ve son donemlerdede ku~ gribi ve domuz gribi gibi hastahkl armda
ortaya ''kmas1 ile k~rm •z• et uretiminde koyunculugun
onemini daha da artunaktad~r. Turkiye de k~rm•z• et ihtiyacu11n % 40 1koyundan saglanmaktad~r.
Ulkemizde 1998 yll • verilerine gore; otuz milyon ba~
koyun varhg• oldugu beli rtil mektedir. Bu koyun varl•g•
i~erisinde Sivas 1 .200.000 ba~ koyun varhg• ile b irinci s•racla ikcn Turkiye koyun varhg1yirmi be~ milyona inerken Sivas'taki koyun varl•g• ise600 bin leredu~mu~ bulun
maktad1r. Sivas koyun ve ke<;i yeti~tirici leri birliginin yapm•~ oldugu kupe takma ~ah~ma lan na gore ise 2007
yd1nda kupelenen koyun say1s1 400 bin iken 2009 tarihi
itibari ile bu say• yakla~1k olarak 270 binlere kadar
dli~mu~ bul unmaktad " ·
Tum Turkiye'de oldugu gibi, Sivas'taki bu dO~O~On tcmelinde uygu lanan yanh~ tanm politikalan olmakla birlikte korfez sava~111111 koyunculugumuzun gerilemesinde
o neml i bir etken oldugu gorulmektedir.
Bir d iger olumsuz etken ise yurda ka.;ak sokulan koyun, yerli koyun ahmm• du~urdilgunden uretici maim•
satamaz hale gelm i~ ve koyunculugu terk etmek durumunda ka lm •~tlr. Teror nedeniyle de koylerin bo~almas 1,
yaylalann guvensiz olu~u da yayla koyunculugunu bitiren etkenlerin ba~mda gelmektedir.
Diinyadaki
niifus art1~
hiZI, iklimlPrdP
giiriilPn
sap malar,
tanm
alanlanmn
kirtPnmPsi vP
CPVrP kirtiligi,
TiirkiyP
topraklanm bu
baglamda da
Sivas'1 g1da
giivPnligi
aclsmdan daha
stratPjik
konuma
gPtirmi~
bulunmaktad1r.
Turkiye'nin cografi yap1sma bakt•gumzda koyun besleme kapasitesi
a.;1s1ndan .;ok gerilerde oldugumuz
apa.;1k gorO imektedir. Koyun et-sutyapagl Oretim degerlerine bakt1g1m1zda dtlnyada o nemli koyun Oreli mi yapllan ulkelerin ~ok ~ok gerisinde kalmam1zda, koyunculugun geli~me mesi n de onemli bir etken olarak kar~1111 1za (:lkmaktad~r
Sivas, topraklann1n yans1 mera
ozelliginde o lan bir yer o larak ve
Tlirkiye'nin en onemli yaylas1 olan,
Uzunyayla ile Tlirkiye koyunculugunun geo;:mi~teve gelecekte en onemli
merkezi konumundad1r.
Sivas koyun Gretimi ni yeniden ekonomiye katacak ~ah~malarm merkezi ko numuna geli rildiginde, sadece Turkiye'nin degil Ortadogu cografyasulln da km111ZI etgereksinimini
kar~•layacak potansiyele sahiptir.
Koyun besiciliginde en onemli
konu beslemeyi ucuza getirmektir.
Sivas koyun beslemesi i( in uygundur. Yd1n dortte li~On de meralarda
besleme imki\111m1z bulunmaktadu·.
Bu nedenle koyunculugun gel i~tiri l ­
mesinde oncelikli i ~ "Mera" konusunudur. Mera kadastrosu ,all~mala­
" bir an once biti rilmelidir. Mera yap1ml sona erdirilmelidir. T1pkl onnan
idaresi gibi mera idaresi kurulmahd~r. Boylelikle meralann 1slah1, korunmasl, kullan11111 daha saghkli hale
getirmelid ir.
Koy 51111rlan esas tutularak kullanun yerine gene! bir Slmrlama yapd mall, mcralann koyun Oretimi yapacak ki~i ve kurul u~lara tahsisi, kiralanmasl ve munavebeli ku llan11111
saglanmahd~r.
Meralar korunma, yeni lenme ko nusunda organizeli ve teknik donammli ekipler larafmdan yap1lmah ve
k~rsal alan yerle~ik ve go,er koyunculuk yapan aileler ve k i~iler bilin~­
lendirilmelidir.
Sivas koyunculugu bu hali ile
ekonomik deger olmaktan uzakur.
Oretici emeginin kar~1hgu11 bulamacligmdan bu sektore ilgisini aza ltml~­
hr. Oysa ki topraklanm121n yans1,
yani lstanbul'un yOzoi~OmO nOn 3,
Tokat' 1n yuzol,omOnOn 1,5 kat1
meraalan1m1z var.
Biz bu topraklarda meyvecili k
yapamay1z, iklimimiz belli! Bizim
avantaj111112 meralamn12; yurt d1~ma
ihra~ edebilecegimiz tek kalemimiz
koyun.
Ama gel gor ki ~oyle b ir d urumumuza bakahm; Koyunculugun merkezi konumundaki bu ilde "Koyun
Yeti~ti ricileri Birligi" ni daha yeni
kurabilmi$iZ. Kurul u~u otu z y1l1 a~­
ml~, Oniversilemizin veteriner boiOmO yok. Koyunculuk enstillis(i yok.
Koyun borsas1 yok. Koyun nakliyesine uygun vagon uretim i yok. Koyun
ihracat1 yapacak yap1lanmam1z yok.
Simdi bu varligun 12, potansiyelimiz var. Ama bunu harekete ge,irecek hi~bir $ey yok. Soyle bir Gevre
kom~u l ar1m 1 za bak allm . H epsi
koyun eti tiiketen ulkeler... Koyunu
da yan1 ba~lannda biz dururken
gidip, Avustralya. Yeni Zelanda. Arjantin, Cuney Afrika devletlerinden
a lmaktad~rlar. 00$0nebiliyor musunuz Arjanlin'den gemi ile 12 gunde
Arabistan'a koyun getiriliyor da biz
yan1 ba~mda seyred iyoruz. Hac
mevsiminde Mekke'de her yol iki
milyondan fazla koyun kesi liyor. Ka.;
tanesi Sivas'tan gid iyor acaba?
En k•sa zamanda Sivas i~in koyuncu luk kalkmma plam haz~rlan­
mahdlf. Bu Sivas i~in degil Turkiye
i~inde gerekli bir o;:ah~mador. Neier
yap1lacag1 planlanmahd1r. Art1 k gunumuzde diger i i lkeler koyunu y•lda
bizim gibi b ir kez yavrulamasm1beklemiyorlar. Dokuz ayda bir yavrulall·
yorlar. Hem de iki kez. Sonra da koyun eti yagh diyenlere kuzu eti olarak daha pahahya satmaktalar. Neden bizler de yapmayalun. KoyiUmuzii kalk1 nd~rmanm tek yolu budur. Meralar~ bozup tarla yaparak bir
yere varmay1z. Meralar bi zim zenginligimizdir.
Sivas'ta ydlard1r koyuncu lugun
sorunlarm1 tart1~mak yerine, Koyun
kopegin in pe~ine dil~mu~Oz. Koyunsuz kal rm~ bir kangal kopeginin ne
(miam i V(lr ki?
Koyun besicil iginde meradan
sonra en onemli konu ~oban bulamaktan kaynaklanmaktachr. Bu ~ek li
ile bakt1g111112da o;:obanhgu1. ya~ldar,
okuyamam1~, ba$ka yerde i~ bulamarn l$ ki$ilerin eline kald1gm1 gorrnekleyiz.
<;oban hem bir koy korucusu gibi
govenlik elemam olarak gorulmed igi, bir veteriner gibi hayvan hastahklarml bi lecek ~ekilde donat1lmad1g1
silrece istedigimiz kadar koyuncu lugun geli$li rilmesi ~ah$mas1 yapa hm,
ba~anya ula~mam1z
mOmkOn deSil-
d ir. Bu nedenle ~obanhk kursu a~ll­
mah, ~obanlara sosyal guvenl ik saglanmahdor.
Koyun i ireticiligini silrekli ve
kici kdacak en oneml i $ey; fi yat ve
pazardlf. Bugon koyununu pazara
getiren Oretici "el sallama usulli" ile
kasap cambaz1 denilen insanlarm
takdirine b~rak•lm 1~ bir fiyatland1rman 1n mahkOmu konumundad1r.
Koyun pazan birka, simsann eline
ka lml$llf. Bu nedenle Orelici ya bu
simsarlann eline du~mekte ya da dolandl fi CIIar~n elinedO~erek emeklerin i kapt~rmaktachr.
Sivas'ta koyun borsas1 kurulinas1
durumunda en ba~ta diinya ve Turkiye degerleri ile ~ degerde OrunOn
pazara getirilmesi sa£1itnml ~ olacakllr.
Boylelikle Oreticini n kazanCI arttlko;a, emeginin kar~1hg1m bulduk.;a,
bu alana ilgisi artacaktlr.
Koyuncu lugun sorunlanmn tespitinde ve GozOmOnde Koyun Yeli$li rici leri Birl iginin kurulmu? olmas1 0nemli bir a~amad1r. ilerleyen sur~te
bu alanda yapt1g1 katkdar daha iyi
,e.
an la~dacaktlr.
Haflahk i l~e koyun pazarlan kald ln larak il merkezi i~erisinde koyun
borsas1nm da bu lundugu bi r koyun
sat1 m pazannm kurulmas1 acil bir ihtiya~ o ldugu ortadadlf. Koyunlann
pazara nakliyesine uygun vagon ve
kamyon ~asesi yap11111 arhk tizend irilmelidir.
Tanm bakanhg1ile Sivas Dam1zl1k
Koyun ve Kc~i Yeli~tiricile ri Birligi
ortakla~a o larak "Be~ YOz Koyde-Be~
Yuz Koyun" projesini hayata geo;:irip,
koyuncu lugun Sivas ve Turkiye ekonomisi i.;in yeniden kazannn ve istihdam alaru olmasmda k~rsal alan
gOc,:OnOn azalt1lmasm1n saglanmas1
yoluna bir an oncegid ilmelidir.
Kangal
ilcesinde
yii riitiilme kte
olan Halk
Elinde Olkesel
Ku ciikba~
Hayvan lslah1
projPsi
yil riitiiciisii
Ziraat
MiihPndisi
ZootPknist
Necip
Kill C.
DPrgimiz
Pdit6rii HaticP
Ba~Pl'in
sorulanm
yamtlad1.
H.BA$EL: Halk elinde kiipikba~
hayv.ln rslahr projesi nedir? Kar
yrldrr uygulanmaktadrrl
Necip Kill<;: Halk Elinde Kii(Okba~
Hayvan oslaho Projesi; halk elinde
mcvcut kO~ukba~ (Koyun vc K~i )
hayvanlaron literatOrcle ado ge(en
kii~Okba$ hayvan orklaronon
t>zellisini tasoyan ork ve-veya lokal
orkl armon bilimsel olarak yerinde
tslahtna yOneli k hi.lt1danm1~
TAGEM, Hayvan Ara~torona
Enstitulcri, Vctcrinerlik Fakolteleri,
Ziraat FakOitelerinin ilgili
BOIOmleri, Tarom II ve llc;e
Mudurhlkleri ve illerde Mevcut
Damollok Koyun ve Ke(i
Ycti~tiricileri Birlikleri gibi ilgili
kurum vc kurulu~laron birlikte
yOnlnOklcri ku~Okba~ hayvan
oslahona yOnelik Projelerden bir
tanesodir. I talk Ehnde Kuc;Okba$
Hayvan o>laho Projesi, 2006 y ohnda
1 I farklo ilde 12 fMkh orkta ba~lam o$
olup S yol ;(ircli olarak
hazorlanmo$llr. Adoge~en bu proje
1 I farklo ilde 12 farkh orkta 4 yoldor
uygulanmaktador.
H.BA$EL: Bu proje i~in neden
K.m gal itresi serilmiflirl
Necip Kill<;: I 1 farkh ilde 12 farkh
orkta yOrutulen Halk Elinde
Kilc;ilkba$ Hayvan oslaho Projesi
projelerinclen bori olan Kangal·
Akkaraman Projesinin Sivas iii
Kangal ilc;csincle YurOlLilmesinin
Scbcbi, LitcratOrclc adogec;en
Akkaraman Koyunu orkonon Irk
Ozell igini la$oyan en glizel
koyunlaron Kanga l il(esinde mevcut
olu$udur.
H.BA$EL: Bu proje k<~psamma
giren hayvanfarm bir ba~ka ilre
veya kiiyde bulunmasr proje
kapsamma girmesine engeltetkil
edermil
Necip KILl<;: Bu Projelerin
YUrOtlllme;inde ilgili Kurum ve
Kuru lu~laron yanosora birer adet
Proje yOrt otOcOsll (Veteriner Hekim
vcya Ziraat MOhcndisi) isti hdam
ecl ilmi~ti r. Bu Projclcrin sagloklo
yormotrnesi i'in Proje
YOrOtilcOsO nUn belirli periyodik
araloklarla her bir i$1etmeyi kontrol
etmesi ve bu kontrollln kosa
zamanda fazla taman
kaybetmeden yapolmaso zorunludur.
i~letmelerin farkh ol(elerde
bulunmaso durumunda araclaki
mesafe anacagondan dolayo
Projenon sagloklo yurOIUimesine bir
engel t~kil edecegine inanoyorum.
H.BA$EL : Projcdc rsf.1hr yaprlan
Kang.1f Akkaraman rrkr koyunun
diger rrklar.l gore iisi/Jnliigii nedir?
Necip KILl<;: Bir orkoo1 dijjer orka
gore ustuniO!';Onclcn daha oneon li
bir konu olan o orkon bulundugu
mevcut yeto~torilme $dr11annda ve
mevcut ikluncle adaptasyon
kaboliyeti ole verom seviyesinin
bulunclugu $dr11arda ne kadar
ytoksck olu~udur. Kangal
Akkaraman koyunu tck yoniO
verime degil bolakis birden fazla
verim yOn(lne sa hip lokal bir orkt or.
Oyle ki, Kangal Akkaraman
koyununun kokeni Akkararnan
koyun orko o lonasma karson.
I itcratOrdc ado gc~cn Akkaraman
koyun orkon on bclinilen
ozelliklerinin ,ok OslOndedir.
Omegin Akkaoaman koyun lrkonon
canlo agorlogo 40 45 kg iken Kangal.
Akkaraman koyun orkmon canh
agorhgo 75-80 kg dor.
H.BA$EL: Sivas'ta daha f Ok hangi
1rk koyun ve kef iye
r.1stlanm.1ktadtr?
N~ip KILl(: Sivas ilincle ve
ilcelerincle koyun varhg11ll ll biiyuk
r;ogunlugunu Akkaraman Koyun
orku1dan koken a lm1~ Loka l koyun
tiplcri olu~turmaktador. Bunun yano
sora ~ok az miktarda Ostfiriz ve
ivesi Koyun orklann dan elde edilen
dollerin yine Akkaraman orko
erkeklero ile <;ihl~tirilmesi ile elde
edolmi~ yereltipler bulunmaktador.
Sivas ilinde bulunan mevcut k~i
orklarmm ba~hcalar 1 Halep K~isi,
Kd Ke~isi, Saanen K~isi ve Ankara
Ke<;isidir.
H.BA$EL: Pmje kas: yoldtr dev.1m
ediyor? Prole siircsi ncdir? Projc
bittiginde tekrart olacak mtdtr?
N~ip KILl(: Halk Elinde Ku<;ukba~
Hayvan lslaho Projesi ba$lango(ta 5
yo I siireli olarak hazorlanmo~ olup 4.
Yolo i~crisindedir. Bu Proje Tanm
Bakanhgonon Hazorladogo, ilgili
kunom ve kurulu~lar ile birlikte
yiiruuiigu proJeler i<;erisincle en
verimli olanlardan ve en guzel
yiirtlyen projelerden biri olup 5
yolon ;onund<> 5 y d daha uzama
ihtimali soz konusudur.
H.BA$EL: Proje siiresince baglt
bulundugunuz ve yardtm aldtgmtz
kurum ve kurulu~lar hangileridir?
Necip KILl(: Proje Suresince bagh
bulundugum ba~loca kurum ve
kuru~lar, TAGEM, Konya Sel<;uk
Universitesi, Sivas iii Damozhk
Koyun vc K~i Ycti~tiricileri Birligi
vc Sivas Tanm il Mudurlugudiir.
ProJe SOresince Maddi Finansman
Tarom Bakanhgo Tarafmdan
saglanorken, bilgisel destek Konya
Sel<;uk Onoversitesi Veterinerlik
Fakiilteso tarafmclan, ekipman ve
d•ger ger~ler Sivas iii Dam1zhk
Koyun ve K~i Yetistiricileri Birligi
taraf1ndan sajjlanmaktad or.
H.BA$EL: Projeye ba~ladtgmtz ilk
giinden bugiine siiriilerde ne gibi
degi1ikler veya geliimeler
o/musturl
Nec1p KILl(: 2006 yohnda Projeye
6000 b~ koyun, 203 ~ koc; Ia
ba~lad1k. Bu rakamlan 14 adet kOy,
2 adet mezra olmak uzere toplam
16 adel yerl<..~im merkezinde
yun•tmcktcyiz. Projeyi
yet1~toricilerin elinde mevcut ork
Ozelligino ta~oyan en guzel
hayvanlaro ~erek hayata ge~irclik.
Anc,>k Projeye ba~lachg•m•zda
birka\ yerlesim merkezinde mevcut
yctistirici lcri mizdcki koyunlarcla
Brucella Abortis Ovis, Salmonella
Abort is ovis, (i~ek gibi hastahklar
mevcuttu. Biz bu g~en sur~
i(:eris111de ~ilmis sOrillerde ki
mevcut hastahklann sagalt1m1m
yaparak suriilcrimizi hastaloklardan
aro bir hale getirdik. Her y•l koc;
kaum oncesi tohumlama
kullan1lacak dam•zl1k degeri yuksek
koc;larclan alchg•m kan orneklerini
Konya Sel.;uk Universitesi
Vcterinerlik FakOhesi Mikrobiyoloji
Laboratuarona gondcrerck
hastahkl31' yonOnden gerekli
incelcmelerini yapurchktan sonra
herhangi bir enfeksiyon tasunayan
kan tahlili yonilnden temiz
dJn117hk koclan belirlenen
tarihlcrde a~1mda kulland1k.
Boylcce gcrek Aborta neden
olabilecek ve de gerek Zoonoz
hastahklann <>nOne g~ilmi~tir.
Aynca 4 y•ldor d1kkatli bir ~ilde
yapolan bu uygulama nedeni ile
Dam11hk dejjeri y(iksek
hastahklardan aro ko<;lar, as•mda
kullandd•g111dan elde edilen
dtillerinde dan11zlok degeri yuksek
olmaktador. Danml1k clegeri yuksek
olan bu cloller bir sonraki
jenc•·.>;yonun dam•zhk d isileri
olarak kullanold•g•ndan
ycti~tiricilcrimizin elinde dam•zhk
degeri yiiksek suriiler olu~mu~tur.
H.BA$EL: Projenin bOigeye neler
kazandtrdtgmr dii~iiniiyorsunuz?
Nec•p Kill(: Proje bolgeye once I ik
le bilin(li bor kli\Okbas hayvan
yetistiricil iginin nas1l yap•lacagm•
anlalm•s bu konuda yapl•g•
\ahsmalarla ornck o lmu§tu r.
Btllgedeki mevcut hayvanlarda
Proje kapsam111da o lan &203
kuc;Okbasta dJm1z hk degeri yuksek
hayvanlardan olusan hastahklardan
ari sOruler clde cdilmistir. Bunun
yam sora Proje kapsam111da bulunan
yeti~iricilere hayvane~hk
konusunda yapolan uygulamalarla
egihm verolm1~, bilin<;li ku.;ukba~
hayvan yeti~tiricisi say•s•
artordm1~tor. Ve bu konuda gerek
bilgiscl gcrcksc uygulanan proje
nedeni ilc gorsel olarak biiyuk
katk1da bulunmu§tur. Bolgedeki
mevcut hayvanlarda Proje
kapsamonda olan 6203 kii<:Okbasra
dam111ik degeri yuksek
hayvanlardan olusan hastaliklardan
ari sOrOicr eldc cdilmi~tir. Bunun
yano sora Proje kapsam111da bulunan
yeti~ti ricilere hayvancolik
konusunda yapol an uygu lamalarla
egitim verilmi~, bilin<;li kuqukba~
hayvan yeti~ti ricisi sayoso
art oro lm'*'"·
H.BA$EL: Kiirukba5 hayvanlarda
rok gordiigiiniiz hastallklar
nelerdir?
1.'11
Necip Kill<;:: KOt;:Okba~
hayvanlarda kar~ola~togomoz en ~ok
gorOien ba~lica hastaliklar; Brucella
abortis Ovis, Salmonella Abort is
Ovis, Enterotoksemi (Brazo),
Paratubercu losis (Yalanco Verern),
Pseudotubercu losis (<;:atlak veya
<;:iban), Piyeten (<;:atal Aksak),
Tayleria, Babazia, Enfeksiyon
Nekroti k Hepatit (Kara Agro) ile
aksakli klara ned en o lan yumu~ak
ve sert doku enfeksiyonlaro, Mast it
(Yelinsek), Coenurus cerebral is ve
kuzularda selenyum m inerali
eksikligine bagli olarak geli~en
Beyaz Kas Hastaligo. (~ebek)
H.BA$EL: Bu donemde koyun ve
kerilerde bakm1 ve a~tlar nelcrdir?
Necip Kill<;:: Ko~ katom o ncesi
koyunlaron kondusyon Ian kontrol
edil ir. Eger yetersiz kondusyonda
mevcut hayvanlar varsa bunlarda
mera besisine ek olarak flashing
(ilave Yemleme) yapolarak
koyunlann istenen ko ndOsyona
gelmesi saglanor.
Yo I boyunca yapolan ba~lica
a*olama lar ve diger uygu lamalar ~u
*ekildedir.
A~o Uygulamalaro
Gebeligi n son doneminde (
Doguma 30-45 gun kala)
koyunlarda Selenyum destekli bir
enterotoksemi a~oso yapol or.
Dogan kuzulara selenyum i~eren
bir enjeksiyon yapolir.
Dogumlaron bitiminde kuzulara
Clostrid ial enfeksiyonlara kar~o
enterotoksemi a~oso yapol or.
21 gun ( 3 hafta) sonra yapolan
enterotoksemi a~osonon Rapeli ile
birlikte Aga laksi 3$oSoyapolor.
Koyun lara tahol hasadooncesi
Efeksiyon Nekroti k Hepatit ve
Closrid ial Enfeksiyonlara kar~o
karma a~o yapolor.
Dogan kuzular 4 aylok olunca
Bucella Melitensiz Rev.l Gent;: A~oso
Yapolor.
Ko<; kato mona 30 gun kala
koyunlara <;:i<;:ek ve ~ap a*osoyapolor.
Paraziter Mi.icadele
Paraziter mucadele de kullanolacak
antihelmintige koyun vc
kuzulardan ali nan do ~ko ornekleri
Parazitoloklar tarafondan
incelendikten sonra karar veri lir.
Buna gore paraziter mt:ocadele soraso
ile $u seki ldedir.
Uygun gorulen Paraziter ila<y oral
yolla veri I ir.
Do~ parazitlere kar~o Banyo yapol or.
Enjektable olarak iverm ectin iqeren
bir preparat uygulanor.
insektisit mOcadelesi i<;:in agollar
ila~lanor.
H.BA$EL: Kendi tecriibelerinize
dayanarak yeti~tiricilerimizin konu
hakkmda bilin~li oldugunu
dii~iiniiyor musunuz ?
Necip KILl<;:: Her hayvancolokla
ugra~an yeti*tirici bil irnsel o lmasa
da oslaha yonelik seleksiyon
yapmaktador. Ancak hedef, mevcut
hayvancolok ile her geyen gOn artan
insan nOfusunun protein ihtiyacono
kormozoetten kar~olamaksa daha ~ok
bi lgilendirone ve bi l in~lend irmenin
gerekli oldugunu dO~unuyoruon.
H.BA$EL:Tespitlerinize gore
hayvan barmaklart sizce yeterli ve
sagllk ko~ullarma uygun mu? Bu
konuda tavsiyelerini:t nelerdir?
Necip KILl<;:: Ku~Okba~ hayvancolok
yapan yeti~ti ricilerin hayvan
bannagoolarak kullandokl aro agoliar
gerek Steril a(:odan ve de gerekse
havaland~rma konusunda <;:ok
yetersi z bulunmaktador.
Steri lizasyondan ve havalandonna
a~osondan yetersiz olan agollarda
infeksiyoz hastaloklaron yayolonaso
daha kolay olonakla bi rlikte hastalok
<;:oko *on' da kolayla~tmnaktador. Bu
sebeple mevcut i*letmelerdeki
hayvan bannaklannon hayvancolok
a<yosondan yetersi z oldugunu
dli~Onuyorum. Bu konuda
yapolabilecek tek ~ey belki de
yeti *tiricilere hayvancolok yaprnaya
elverisli bannaklar yapom111da
maddi, teknik ve bil imsel destekte
bulunonaktor. Ancak onaddi destek
clirekt para olarak degil,
bannaklann bizzat finansman
saglayan kurum ve kurul u~lar
tarafondan insa edilmesidir. Aksi
taktirde bannak iGin verilecek
madd i finansman ba~ka aona~lar
clogrultusuncla kullanolma ihtionali
mevcuttur.
H.BA$EL: (:altjmalarmtz gene/de
agtr ~rtlarda oluyor, bunu
biliyoruz. Peki, sizi bu agtr
~rtlarda en rok zorlayan nelerdir?
Necip KILl<;:: Proje adondan da
anla*olacagoOzere Halk elinde
korsal alanda yiirlitlilmeye
~alo~olmaktad~r. Dogal olarak
kar~onozdaki kitleni n (:Ogun lugunu
koylli olu~turmaktador. Bu nedenle
bilimsel alanda (al osonasoyapolarak
kanotlanmo$ ger~ekleri hayvancolokla
ugra~an
halka anlalmak ve kabul
ettirmek haliyle bOylik bir gayret ve
mlicadele gerektirmekted ir.
Geleneksel yontemlerle ureticilik
yapol rnaya qalo*olonaso modern
yeli$tiriciligin oni.inde bi.iyuk bir
engeldir. i~te Kangalda uygulanan
bu Projenin en bliyuk avantajonon
bu engeli buyok oi~Ode ortadan
kaldordogona inanmaktayom. <;:unkO
Oniversitelerde yapolan bilionsel
hayvancolok teknikleri direkt o larak
bu Proje vasotasoyla korsa I alana
inrni~tir. Kangalda yOrOttOgom
Projenin diger bir zorlugu ise, i~
Anadolu Bolgesi gerek cografik
olarak, gerekse de iklionsel o larak
(etin ~artlara sahiptir. D iger
bOigelere nazaran bir dezevantaj
olmaktad~r. Ayroca Kanga l il,esi
Sivas iii n in en bliyuk yOzol~limline
sahip il ~esi olmasonedeni ile
Projede mevcut yeti~tiri cilerimizin
yerle*mis oldugu koyler araso
mesafe (Ok fazl ador. Ancak bU!Gn
sokontolara ragmen Projenin sagloklo
bir ~ekilde gerek ben ve de gerekse
bu Projede gorev alan Kurum ve
Kurulu~lar gerektiginde biiyuk
fedakarloklarda bulunmaktaclor.
KOYUN
TAKViMi
• Ai;tllarm lSI ve nem orant kontrol edilir; iyi
havalarda koyunlar, agtl dtsma ~ t kanla rak
agtldaki yatak yerlerine sap, saman ve ya
bun a benzer yatakhk malzemesi seril ir. Bu
ayda koyunlann soguk, nern ve hava
aktmlartndan korunmastna da gereken Ozen
gOsterilir.
• Ocak aymda koyunlar gebe oldugundan
hayvanlara buzlu su ve kOIIO yern
verilmemesi gerektigi unutulmamallchr.
• K1l keneleri, bit ve uyuza karjl derhal
ila<;larnaya ge<;ilir.
• Zararlt k t~ kenelerine kar~t aStlda ila~lama
yaptlarak, yerlere yatakllk serilir. Hayvan
uyuzu vc kenclcrine kar~t, bu mevsimdc toz
veya pomat halindeki ila<;lar kullamlabilir.
• Bu dOnem de koyunlara selenyum minerali
i<;eren karma ajdardan biri yap1l1r. Boylece
gebe koyunlann enteretoksemi ye kar~t ba.
S'l 'kllg' sagland'S' gibi dogacak kuzulann
a~ tela m evcut selenyum mineralinden fayda·
lanmas1s.1gla111r. 6oylece kul ulann dogumdan sonra beyaz kas (Sebek) hastaligma yakalanma olastltSt askariye dU~UrUimO~ olur.
• Bu donemde koyunlarn> besin madde gereksinimi dogumun yakla~mt~ olmast nedeni ile diger d5nemlere nazariln daha fazla
olacagtndan bu ayda koyunlara gOncle 150
gr/gOn kesif yem veril ir. Meralarm kapal1oldugu, silaj bulunmadtgt veya kesif yemin pa·
hall oldugu, yetcri mikwda saglanamad1g1
zamanlarda, melas ve Ore katdmt$ kuru ot
besisi yapt labilir. Yemlemenin agtl clt~rnda
yaptlrnast tercih edilmelidir.
• Bu ciOnemde d ogumlar
ba~l ayacaij,tnclan
dogum yapan koyunlantl ve dogan kuzula-
nn soguk, nem ve hava aktmlannclan korunmastna gereken ozen g05terilmelidir.
• Yavrularda, dogumlannt izleyen ilk gunter
i~crisindc goriilebi le<:ck VC ijlduriiCU o larak
seyreden ku.zu ishalle-rinin nedeni saptanarak, te~his durumuna gOre gerekirse septisemi serumlan yapehr, hasta lar analart ile birlikte tecrit edilerek tedaviye al mtr.
• DoSumda•' hemen soMa kuzulan•' gObek
bagt, analarm arka ktstmlan ve kuyruk aht j.
la<;lamr. Dogan kululara ved oguran analar(l
gerekli Ozen goste ri lir.
• Yiiksek rakunlt yerlerdc koyunlann dogum
il leri takip edilir. 1\ ijtl yemlemesine devam
edilir. Oogum yapan anar; koyunlara gUnde
250 gr/gOn kesif yemleme yaptltr. Dogan
kuzular soguk hava ~a rllan ncla n iyi korunmaltdtr.
• Dogan kuzulara beyaz kas hastaltgma (~e­
bek) kar11sclcnyum minerali ihtiva eden bir
preparat enjekte edi lir.
• Dogan kuzulann bakun ve besleme
i~lemleri titizlikle izlenir.
• Koyunlara ktrkun Oncesi POskOrtme,
Daldtml a ve ya Strttan dOkme ~ekli n d c
banyo yapttrtltr.
• YUksek rakunlt yerlerde koyunlann doS,um
illeri takip edil ir. Agtl yemlemesine devam
edilir. Dogan kuzular soguk hava
~rtl ann­
dan iyi korunmaltdtr.
• Coe-nurus cerabralis'e {bzellikle Toklular·
da Oel irme Hastaltgo) hastaltgma kar1• kO.
peklerdeekinokok kisti i l a~ l am as t yaptl tr.
• Bu dOnemde kuzulara me ra otlamast bar
lang•c• Ollcesi entero-toksemie (6razo) ka~•
a$tlama yaptltr.
• Bu doncmdc goriilcb ilecek hastaltklara
(~ap, c;i(ek, ~arbon, t\galaksi (SOt kesen) gi-
b i) gerekli a~tlama lar yapt ltr.
•Ayak i ltihabn>a {t\ksakltklaral ka~t gerekl i
tedbirve ted a vi i~leml eri yapeltr.
• Ova ve yakmlannda ki bolgelerde, kuzular
otlat1lmaya
ba~ l amalt,
erkek ve d i ~ i kuzular
~imdilik bir arada tutulmaltdtr.
• Koyunlarda bu donem i\ parazitlere kars•
gen i~ spekturumlu hir antihelmentik (Par~uit
haptl kullantltr.
• Aysonuna dogru ktrkun haztrltklan na ba-r
lan•l•l'.
• Kutom i~lenu tamamiJnlr. Kuiom1 biten
sOrti kontrol cdileu~k. ana( sOnJnUn %20'si
aytklantr. Yerltmne llyn• oranda di~i toklu a·
hn~rilk, k,ldro tnmarnlf!nlf. Ana( koyunlar·
dan, v~rimleri iyi gOrOicbilcnler, gerekirse
bir ytl d.lhil karl rOO,, k,tlnbilir.
• Ktrkun ~on raM koyun rrMteryaline d t$ para·
zttlere kar~• stntan dbkme sltspansiyon tar.
z"'da rwaliler mOcadele yapolor.
• Koyun materyalinc entero-toksemie ~·s•
uygulamr.
• Ot~i kuzulardan sonra, erkek kuzular da
analcmnc:lcln k~m olar,lk ,tyrtltp; etkek ve
di~i kuLular ayro ayro suruler halinde, bakom
''e beslenmeye tabo tutulur.
• Cece yayolomo yapolor. Koyunlar gOndozlen
korda, ~uzular ise {.>lmaralarda veya (evr~o
a~ok aJlollarda yatorolor. (Ozellokle, gecelen
>ehorli otlaron bulundugu meralar.> ve y~ol
yoncaloklara. fazla miktarda ba~k kalono~
1i1rlalar41 hayvanlann btraktlmastndan
ka(onolmalodor.)
• Geli}meyen kuzularsaultr.
• Bu ayda tarnamen mera otl~lllm asma
gc~i lir. Ova yOrelerde gece ydytltmtna
sc<ilir.
• Ajjol aliloklaro kaldorolor.
• Kos; katom donenu hazorlogo yapolor. Tohumlamada kullanolacak kO(Iar se(olor. Gerektiginde k~lar ~iye tabi tululur. Kondisyon·
laro du~uk stinll~rdc flushong (Ek Ycmleme)
yapolor.
• Damtzhkta kull:u"lmak Ozcre aynlan
kuzulara Brv,ello Melilen<il Rev. 1 Geow
A~1s1 V;.ptltr,
• Tohumlaon,>da kullanolacak ko(larda Brucella, SJirnonella. Vibrioziz gibi Abort a (A.
lok, 8orakma) neden olabilecck h,>staloklaron
belirlenont»one yUncli~ kJn alonop tahlil ettinlor. Hastaloklardan l._..,.,iz kos;lar tohumlamada kullanolor.
• Koyun MoJteryahne Brucella Metitensiz
Rev.l Ergon a}oso yapolor.
•Ko~ ka111n1 yapolor. Tavsiye edi len k~ kJl·
unmda c lde stfat yOnteminin yilptlnla~trltr,
Bbylece k~ katomoko11troiiO yapoloi olmnkln
birlikte ktstr kaln1a oran t<lzall tlm <lkta d~r.
• Meralar kurudugundan, bu ayda koyunku·.,
ek yem ve yonca veri lmelidir. Yonca bt~im
inden iki·O\ gOn sonra. kurutularak verilmc-lidir. Sulama olanaAt varsa, meralar sulana
rak bir sUre daha yararl<lntlabil cc~k duruma
getirilir.
• iyi olmayan hava ~artlan ve ek besn'l vcrile..
memesi gil>i ~otlarda; gelild>ilecek gel>elik
loksemesi gibi hasrahklarda, zaman g~ir.
meden tedavi yoluna godilmt'lidor.
• Pazarlama durumuna gOre, kadro lazlast
kasaplok noteligindeki koyu11laron ~·~~~·
yapohr.
• K~ katomotakip edilir.
• oogum i~ in gerekcn haztrltklilr tam;uniJ·
""·
• ileri gebe koyunlar.1, meradan y~lt:ri kadar
faydalanamachklart takdirdc, ycm takviy~i
yapolor.
• Yavru aumo g6rOicl(lgUnclc, bu koyunl.1r
de-rhal tecrit edili r. Allldn ydvt·u ve anaclan
.1l1n.1n mara%i mM~rlclcrl n laboratuvarda yo1·
ptlacak rnuayer1cleri sor1ucunda, s.algu1 bir
hastaltk 1esbn edtlmiise; bu ha.stilhk IOrOne
g6re, gerckli i~leonlt'r uygulonoo.
KOYUN
TAKViMi
• Bu ayda dO~Ok rJk1mh yOrelcrdc. koyunln·
rm cloguml<ln ba?l;u. Ku~ulama tarihi (,Ok
yakn' olan analar,
a~d
yakllllnrmda mern -
landlnllr. iyi ve uygun bir bakun vc b~len­
one ile, koyunlardogum s ~ra sonda yilksek bir
kondisyonda tutu lur.
• Dogan kuzular, hemen ayn temi? bir bOI·
meye alonor; gobek kordonu leniOrdiyolla
balorolor. Birka( gOn bu iilemc devaon edole.
rek, ga2lo beL ile ba~lo lu!Uiur.
• Belirgin bir kuzu ishali gllr()ldO~O nde, dcr.
hal koruyucu Onlemler alonor. Gerekli gbrll·
IUrse, septisemi serumu uygulan1r.
•Hastaloklardan korunmak o(in, agollaron ll'k
nik ve hijyenik kQiUIIara uygun olmaso s.1&·
lamr.
• Dogum devam cder. Do~an kullolar kuw·
luklarJ ;thmr, gUnll1k z:orunlu bak1mlan YJPI
lan kuzular ~i'lb.."'h vc tlk$ilm analanna emzirilir.
• Dogan ku7uiMu,, gcrckirsc cktima tl~llcJrt
ile scpti,cmi \Crumlare
uygula n~r.
NumJ·
ralrun;t vc kuyruk kC.,IYW i$1cmlcri tam.lm-
lalur.
• Gcbc vc cloAu1n yapan koyunlara, il.1ve ke·
sif yem vcrilir. iyi havolarclo, koyunlar n'leraya ~ 1kanl1r. Cdn~h ve yagi))IZ Hlinlerde,
yemlcmc iiiCmi agoIdo1onda yar>olor.
• Dam1zllk kadro i~inde yCo'n iden bir t;nama
yapolarak, ka~plok koyun ma1cryali ayrolor>.
5all}o1 g01uruiUr.
•Ay 400nunda, o y1l1 l(eren mJii hesaplar ~·­
karolor. Buna gore, yeno poogram yapolor.
.
KIRIM-KONGO KANAMALI ATE~I
Keneler otlaklar,
callllklar ve k1rsal
alanlarda
ya~amaktad1rlar. Kucfik
oval ~ekillidir. 6-8
bacaklldirlar.,
Ucamayan,
s1crayamayan
biiceklerdir.. Hayvan ve
insanlann kanlanm
emmk beslenirler Bu
sayede hastal1klan
insanlara
bula~t1rahili rle r.
Olkemiz kenelerin
ya~amalan icin cografi
ac1dan oldukca uygun
bir yap1ya sahiptir.
Tfirlm gore degi~mekle
bmber kenelerin,
kucuk kemiricilerden,
yaban hayvanlanndan
mil memel.i hayvanlara
ve ku~lara (iizellikle
dmku~lan) kadar
geni~ bir konakc1
spektrumlan
mevcuttur.
-
t
..
Korom-Kongo Kanamalo Ate~i Nedir?
Korom-Kongo Hemorajik Ate~ (KKHA),keneler
tarafondan ta~onan Nairovirus isimli bir onikrobiyal
etken tarafondan neden olunan ate~, cilt ic;i ve
cliger alanlarda kanaona gibi bulgular ile seyreden
hayvan kaynaklo bir enfeksiyonclur. Son yollarda
teclavi cle gorOien gel i~melere ragm en, bu
enfeksiyonlarda o lum oranlaro hal a yuksektir.
Keneler Nasol Tanonor ve Nerelerde Bulunur?
Keneler otlaklar, c;alolo klar ve korsal alanlarda ya~a­
maktadorlar. KU<;Uk oval ~ekil lidi r. 6-8 bacaklodorlar., U~amayan, soc;rayamaya n boceklerd ir..
Hayvan ve insanlaron kanlaronoemerek beslenirler
Bu sayede hastalo klaro insanlara bula~torabili rler.
Olkemiz kenelerin ya~amal aro ic;in cografi ac;odan
oldukc;a uygun bir yapoya sahiptir. Turlere gore cleg i~mekle beraber keneleri n, kUc;uk kemiricilerden,
yaban hayvanlaronclan evcil memeli hayvanlara ve
ku~lara (ozclliklc clevcku~laro) kadar gcn i~ bi r konakc;o spektrumlaro mevcuttur.
Kimler RiskAitondador?
Hastalok genellikle meslek hastal ogo ~eklinde kar~o­
moza c;okar.
Tar1m ve hayvanc•l•kla ugra~an lar
Veterinerler
Kasaplar
Mezbaha c;alo~anlaro
Saglok personeli ozell ik le risk gurubudur.
Kamp ve pikni k yapanlar, askerler ve korunmas1z
olarak yesil alanlarda bulunanlar da risk all,ndad~r.
Heni.iz ergin o lmaml$ Hylomma soy una a it keneler,
ki.i~Uk omurgahlardan kan emerken viri.isleri ahr,
geli~me evrelerinde muhafaza eder; ergin kene
oldugunda da hayvanlardan ve insanlardan kan
emerken bula~t1r1 r.
Kulu~ka SOresi Ne Kadard1r? Kene tarafmdan
ISirllma ile viri.isi.in almmaSIIll lakiben kulu~ka
si.iresi genellikle 1-3 gi.indur; bu sure en fazla 9 gi.in
olabilmekted ir. Enfekte kan, ifrazat veya d iger dokulara dogrudan temas sonucu bula~malarda bu
si.ire 5-6 gun, en fazla ise 13 gi.in o labilmektedir.
Belirtileri Nelerdir?
Ate$
K~r~kh k
Ba~agns1
Halsizlik Kanama p1htda~ma mekanizmalarmm
bozu lmas1 sonucu;
-Yi.iz ve gogi.isle k~rm1 z1 doki.inli.i ler ve gozlerde
k1zank l1k,
-Gtlvde. kol ve bacaklarda morluklar
-Burun kanamas1, d 1$k1da ve idrarda kan gtlrii li.ir
-O iiim karaciger, btlbrek ve akciger yetmezlikleri
nedeni ileolmaktachr.
Kmm-Kongo Kanamal1 Ate$inin
Tams1 Nas1l Konulurl
Kanda virOse kar~1 olu~an antikorlan n taranmas1
tam i~in en s1k kullandan yontemdir. Bu gtlslergeler
hastahjjm ba$lang1cmdan sonra 6. gOnden itibaren
belirlenebilir.
Kmm-Kongo Kanamah Ale$i
Nas1l Kontrol Edilir ve Nas1l Korunulur?
Hastahg111 bula~masmda keneler tlnemli bir yer
tutmaktad1r. Bu nedenle kene mlicadelesi onemli d ir fa kat o ldukc;a da zordur.
1. insanlar kenelerdenuzak tutulabilir ise bula~ onlcnebil ir. Bu nedenle de mOmklin oldugu kadar kcnelerin bulundugu alanlardan ka(mmakgerekir.
2. Kenelerin yogun olabilecegi c;ah. ~''P' ve gi.ir ot
bulunan alanlardan uzak durulmal1, bugibi alanlara c;1plak ayak yada k1 sa giysiler ile gidihnemelid ir.
3. Bu alan lara avyada gorev geregi gidenlerin lastik
~izme giymeleri,panto lonlannm pa~alanm c;orap
ic;ine alma lan,
4. Gorevi nedeni ile risk grubunda yer alan ki~i leri n
hayvan ve hasta insanlann kan ve vlicut SIVIIanndan korunmak i~in mutl aka eldiven, onlok, gozluk,
maske v.b. giymelcri gerekmektedir.
5. Gerek insanlan gerekse hayvanlan kenelerden
korumak i~in hasere kovucu ilac;lar(repellenl) o larak bili nen bOcek kac;~ranlar d ikkatli bir ~ekilde
kullan1labilir. (Bunlar SIVI, losyon, krem, kat1 yag
veya aerosol ~eklincle haz1rlanan maddeler o lup,
cilde si.irulerek veya elbiselere emdiri lerek uygulanabilmektedir.)
6. Ha~ere kovucular hayvanlann ba~ veya bacaklanna da uygulanabilir; aynca bu maddelerin emdirildigi pl5st ik seritler, hayvanlann kulaklanna
veya boynuzlanna takdabilir.
7. Kenelerin bulundugu alanlara gid ildigi zaman
vucut belli araliklarla kene i~in taranmahchr.
8. Vi.icuda yap1~111 1~ keneler uygun b iqekilde kene
ezilmcdcn, ag1zdan veya ba~mdan tutularak bir
C1mb1z veya pens yard1m1yla ~1kart111r. lsm lan yer
alko lle temizlenmelidir. Mi.imkunse kenenin tam
ic;in alkol de saklanmas1uygun olur.
9. D iger canli lara ve c;evreye zarar vermeden, ha~ere ilac1(insektisit) ile uygulamanu1 uygun goru ldugii durumlarda ~evre i la~lanmas1 yap1labi lini r.
Kn1m-Kongo Kanamali Ate~inin Tedavisi Nedir?
Hastaligu1 kesin bir tedavisi bulunmamaktad1r.
Hastaya destek tedavisi yap11mal1d1r.
BiRiNci SOLUM
Genel HUkilmler
Ama~ ve kapsam
MAO DE 1 - (1) Bu Tebliji Hayvancollj!10
almarak, kovanlannm eti kctlcndiSi
1rklan ile Kafkas An 1rk1111
destekleme Memelerinin uygulandog•,
p) il mtidOriUgO: Tanm vc Koyijleri Ba-
izlendigi, raporlanci•S•. Bakanhk ile An
Des:teklenmcsi Hakk1nda Karar ile ilgili
usul ve esaslar kapsarrunda, Ulkemiz
hayvanc111glnln geli ~tiri lmesi, hayvansal Uretimin artu·1lmas• ve kay•t ahma allnmasl amac1yla, ana~ s1g1r, ana~ man·
o rtak tutuIan kay1t sistemini1
kanligo il MUdOrl<•gOnu,
r) il,e mUdloriOgO: Tarnn ve Koyisleri
Bakani •S• il~eMGdOrtugunul
s) i vil~e tahkim komisyonu: <;ift~i Kay1t
da, dam•zllk ana(. koyun vc ke(.i, tiftik
k~iSi 1 ipek bocegi, an, su GrUnleri yeti~­
tiricilcrinin, suni tohumlamadan dc>gan
buzagdarm, kaba yem a~•g•mn kapatol-
ma.sl amac1yla yem bitkileri eki li~i yapa•l Oreticilerin, kay•tll c;ig sdt Oreticilerinin, hayvan hastal1klarm111 Onlenmesi
it:in tazminatl1 hayvan hastallklann1n,
an islelmeler kurulabilmesi i~in hasta·
llktan ari i~lctmclerin, hasta l1klara kar~1
programh a$1uygulay1C1lannu), akredite
veteriner hekim uygulamalannm, hayvan genetik kaynaklannu1 yerinde ko-
runma.s• ve geli§tirihnesi ile sOzl~meli
besiciligin desteklenmesi arnaylanm •~­
t•r.
Hukuki dayanak
MADDE 2 - (1) Bu Tebliij, 18/4/2006
tarihli vc 5488 say• It T<~nm Kanununun
19 uncu maddesi ve 14/4/2009 tarihli
ve 27200 "'Y'h Resmi Gazete'dc yayunlanan 2009/14850 say•I• 1-layvanc•-
hglll Desteklenmesi Hakk111da Bakanlar
Kurulu Kar'arma dayan•lar'ak haz•danm•§l•r.
Tammlar
MADDE 3 - (1) Bu Teblijlin uygulan-
masmda;
a) Akredite Veteriner Hekim: Bakanhk-
c;a akrt.'<Jite veteriner hekirn sertifikas•
veri lmi~ vc if mUdUrli.iklcrincc gOrevlendirihni$ veteriner hekimi1
b) Aktif koloni (Ani• Kovan): Oreme ka-
biliyetine haiz ana anst ve U ~ ~er~evesi
yavrulu o lmak Uzere nektar ak1111 d6neminde en az yedi anl1~e((;eve l i (eski tip
kolonilerde <;er~eve aranmaz) an ai lesini,
c) An a~ manda: 1/1/2008 tarihinden
Oncedogmu~di~ i mandayt1
~)Ana(. s1gor: t/1/ 2008 tarihindcn once
dogmuj diji s•gm,
d) J\rocohk kay•t sistemi (J\ KSJ: An yetij-
tiricaleri birliSi ve bal Ureticileri birlik
Oyelerinin an kolonilerine a it bilgilerin
merkezi bir veri tabanmda kay•t altlna
Yetijtiricileri Merl<ez Birligi tarafondan
e) Bakanlok: Tanm ve Koyijleri Bakanlo-
Sm•,
f) Banka: T.C Ziraat Hankas• A.S. Cenci
Modorlugunol
g) Banka ~ubesi: T.C Ziraat Bankaso A.S.
$ubc MUdUriOklerini.
g> Birhk: Hayvanc1llk ve su OnJnleri konulannda faaliyet gosteren yetiltinne,
hayvansal Uretim, 1slah ve pazarlama
ama~l1 Bakanl 1k~a kurulan birlikleri,
h) <;ift~i belgesi: Maliye Bakanhgu1111
2/12/2000 tarihl i ve 24248 say1h Resmi
Gazete'de yayomlanan 237 Seri Numaral• Gelir Vergisi Genel Tebligi uyar1nca,
Ziraat Oda.s•bulunan ycrlcrdc bu odalar
taraf•ndan verilen1 .draat odas• bulunmayan yerlerde ise iVi l~e mUdUriUkleri
taraf1ndan dOzen len en belgeyi,
o) <;ift' i kay•t sistemi (<;KS): Yonetmelikle olu~t urul an ve ~ i ftr;i l erin kimlik a.
razi ve (IrOn bilgileri ile tanmsal desteklemelere ili~kin bilgilerin de kaytt alttna
aln1d18•veri tabanm1,
i) Oaml7.llk ana~ koyun- kC(.i: 15 ay vc
ozeri ya~ta olan di~i koyun ve kec;iyi1
j) EBK: Et ve Balik Kurumu Genel MUdUrlugunul
k) E-oslah: Bakanhk ile Oam1zlik Sogor Ye
tijtiricileri Merkez Birligince ortak tutufan s1g1r cinsi hayvanlann kaydecli ldigi
veri taban1n1,
I) EnstiW: Tanmsal Ara~t1 m1alar Genel
MOdOriUgune bagh ara~tmna enslitOierini.
m) Harckctli sistcmlcrde su i.irOnlcri yeli$tiricil igi: Su OrOnleri yeti$tirmek Ozere
tasarlanan gemi vc bcnzeri sistcmlcrde
yap•lan su Ori.inleri )1eti ~liricilig ini~
n) Hastal1ktan ari ijletme: Koruyucu ted
birlerin ahnarak i~letmedeki hayvanlann S•gor TOberkOiozu ve S•gor Brusellozu
haslahklan yOnGnden ari o ldugu onay·
lanan i~letmeyil
o) Hayvan Kayot Sistcmi: Yonetmelikleo
lusturulan ve isletrnelerin, yeli ~ti rici le..
rin vc s•S~r dnsi h.1yvanlarm kimlik bi lgilerinin kay•t alt•na almdog• TOrkvet
veri tabantm,
0) Irk: Destek Odemesine konu olan saf
yerli buyukba~ ve kl•~Okbas hayvan
1
1
Sistemi YOnetmeliSinin 4 OncO maclclesine istinaden o lu§turulan komisyonu,
~) i~letme: Hayvanlann barmd1n ld1g1, lu
tuldugu, bakold•!l• veya bcslendigi her-
hangi bir le!>iS, kurulu$ veya ac;•k hava
~iftli 8i durumundaki yerlcri,
I) islet me Te<cil Belgesi: S•g•r Cinsi Hayvanlann Tanunlanmas•~ Tescili ve izlen-
mesi YOnetmelii;i hiikUmlerine gOre hay
vanlann barmdlrtlchg,, tutuldugu, bak•ldlgl veya beslendigi herhangi bir tesis,
kurulu ~ veya ay•k hava <;iftliSi durumundaki yerlere il veya il~e mOdtiriOklerinceverilcn belgeyi,
u) Karkas: Kesilen hayvanlann kan1nm
akotd1p, yO<OidOkten, ;, organlaro ' 'kar-
hl•p,
ba~
ve ayaklan aynld1ktan sonra
elcle e<lilen gbvdeyi,
U) Kombina: Korm•z• [t ve Et Orunleri 0-
retim Tesislerinin c;ah~ma ve Denet·
leme Usul ve Esaslarma Dair YOnetmelik hokumlerine gore B akanlik~a ~· ­
h~ma izni vcrilmi~, Et vc Bal1k Kurumu
Gene I MOdUrlogonOn kombinatanile El
ve Bahk Kurumunun kombinalanna
300 Km.'den daha uzak mesafedeki iller
i.-;in (Hayva n e~ hg 1n desteklenmesi hak-
k•ndaki kararcla yer alan iller) Et Bal•k
Kurumu taraimdan anla§ma
yap1lm1~
ozel kombinalan,
v) KORGEM: Koruma ve Kontrol Cenci
MOdUriOj;UnU,
y) Kulu~kaha ne: Su OrOnleri dam12l1k
materyallerindcn yumu11a ve yavru materyaller elde etmek i~in kurulan tesis-
leri.
z) KUitlir 1rk1: Verim Ozellikleri bakmlmda•1 1slah eclilm i~ s•.S•r uidaru1•~
aal Ortak: Tanm Kredi Kooperatiflerinin
ortaklanm,
bb) Pasaport: s.g., Cinsi Hayvanlarm Ta
nunlanmas•, Tescili ve izlenmesi Y011etmelii;i hOkOmlerine gOre kulak kopesi
ile tanunlan1p TOrkvet veri tabanma i~­
lendikten sonra hayvan hakkmda gerek-
li bilgileri i~eren ve bilg1sayardan il ve
ilc;e m(•cf(.riOgo tar'afu1clan (:•kt1s1 allnarak hayvan sahibine veri len belgeyi,
cc) Randunan: Kesilen hayvanclan elde
cdlle•' kMkas kilogrammm hayvanm
()dc.•mt•ye ~) canh kilosuna oramne.
~~) Rc"ni veteriner hekim: Bak~nhk\J
CEM IMi.lflndiln veri len bclgeyi.
kk) Su urunlcri ycu~tiricth&i: Yeti~tirici­
lik tc.•.,i;,lcrinde, entansif, yc1n encansif ve
ya eksiJnsif tanlarda yaptlan. su OrGnle-
8/5/1981> tarohli ve 3285 sayllo Hayvan
S..1gle~e H' ZJbtlthl Kanununun uygula-
""' ur<•tont•ve/\'t>ya buyutme faaliyetini,
masmda gorevlenchrilen veteriner h~i..
II) Su urunl'"' yetilhrocilik belgesi: Su u-
1'1'10
runk-r• uret1m taaliyetinde bulunan ye..
ll~llncol<'r<' TUGEM wafondan •erilen
bdgeyo.
mm) $irk<-t: Oe<.teklemeye esas konularda taah)'("l g<Xrcrcn 29/1)/1951> lanhlo
'~ 6762 '•'Y'I' TOrk Ticaret Kanununa go
dd) W(im komisyonu: TAGEM. CfhlotO.
ol/ol~e mudurlugtl temsilcilerinden
olu~n kom•'tyonu.
ee) St>rfx><t vcteroner hekom: Meslegono 9
/l/1 q54 tarohli ve 6343 sayoh Veterin<.>r
Hekimi•Ai Mesleginm lcrasma TUri< Ve~
teront'l liekimler Birligi ile Oclalaromn
Te)Ckktll Tamna ve Gorecegi l~lere Dair
t<,1nun~1 gbrr -.crb:st olarak icra eden
velcrincr hekimleri,
fO Sr~lt cimi h.-.yvan: Et Oretimi, sOt Ure·
cimi, cfamt7hk vey<1 digcr ama<;larla ycti;tirolen B"on bi><>n ve Bubalus bubalus '""' hayvanlar dahil her y~taki sog1r
"" mand..llan,
gg) Soy kutuj\u: Pedigri cluzenlemeye esa> olacak bolgtlenn duzenli olarak loplanc:h~•
Mb~"'"'·
W Soykutuj\u- 0n<O)Ikutug0 SiSiemi:
Bakanhk ve Turtiye Damozl1k S11;1r Yet•;
llrt(IINi Mrfk~7 Birli&i onakltgmda c-1~
l11h \'Crt tab•.mt ile yuruttilen S1g1r kay•t
..,,-.,u•mim,
hh) S07l('jmoh yelljtiric.: Hayvancohgm
Dl•,tekle111nbi Hakk111da Karar kal>><1mtndll '>dzl~mel i besicilik yapan yeci~·
ciricilrri,
u) Su (1rl1nleri isleme tesisi: Su lirunlerinln hJmmacldeden ba~layarak, sm1flan·
""'i
dtrma, i~lflm~. dtietlendirme, Wkctunc
w:ya palarlamay,, elveri;li hale ge11rme
l)lemleron•n yapold•g•. sato~ yerlcnnc
gon<krolmel< •eya ihra{ edilmek uzere
d<'I'Oiandogo loaboka germleri daholl te'''lt.·r 1lt• bu le-;.isle.-i tarr\clmlayK• unite-lenn• thll\·a eden ve Bakanhktan (jah~
m.lt7ni a1tnm•~ yer1eri.
ii) Su urunle11 kay•t 'istemi ($K$): Su un.lnlcn yeli~tirkiligi ile ilgili bilgilerin
mt••krzi bir vC'ri tabanmda kayu .Jitma a.
lind1~1 ve de>tekleme Odemelerinin uygul"nd•&•. izlend•gi, raporlandog1, <;oft~i
Kl1y1t Si~lcmini n bir all bile$eni olan kaYit c;is1cmin1,
jj) Su (tr(lnleri ku lu~kahane yeti~ttricilik
b~lg~"' Su urunleri clam•zlik materyallcnnden yumurta ve yavru materyaller
del(' «mek i{'" kurulan tesislcrc TU-
1e kurulmu~ ~tfketleri,
nn) TAG(M: Tarunsal Arajllrmalar Gen~l Mlldtll lll&UnU,
oo) T0G£M: Tarnnsal Oretim ve Gelijlinne Cenci MUdUdoguno,
<Hl) TURKVET: Y<inetmelikle olu~tu­
rulan vt• t)INmrlerin, yeti~t iticil erin ve
)lalt dn\i hnyvanlann kimlik bilgileri·
mn k..lytt ah1na altndtgl veri tabamne,
pp) Ulu"'l S(ot l-.1yn Sostemo tUSKS): Ull1Kolenn """l\o >ut '" kendileri ile ilgili
bolg•ler•n merkezo b1r vero taba111nda kayot alton,\ ahnd•&o '" deSiekleme odernelerm•n uyguland•&•. izlendigi. raporlan·
d1~1. 8.1kanl•k ole Sut Ureticoleri 8irliklennteortak tutu Ian kayn sistemini,
rr) Ye11nde geh~hrme: Sal yeti~inne ve
"'lt•kllyon uygulanarak (ihlik hayvan
gl'n<.•tik kJyn~1kl~mmn verim O.c:elliklt-ri·
nin gei•Sltrilmcsmi,
ss) Yrrinde konuna: Evctl hayvanlann
dogal o l.u.1k yetiltirildikleri bolgecle,
ra~tgele c;ih lc~tirme ydntemi uygulanar,1k, \Jhll} oldu~laro lrk111 ozelliklerini
gb)teren ~af hayvanlardan olu~an yeterli
buyuklukt(' blr <ur\i veya -or\iler hahndc
korunm..1c..me.
$$) Yeh;lmci/Urecki: Kamu kurum , . e ku·
rulu'l'lan h."ln(:.gen;el \ettizel k•~•lcn.
« ) 't'l-tt~llnc:i/vrettci o.guru: Merkez btrhgo dUll')'ol)(le oq:utlenmil, 28/2/2001
tanh II ve 4(>J 1 sayol1 Hayvan lslaho Kanunun.l gOr~ kurulmu~ tslah amac;h bir·
l1k uyclcri, 29/b/2004 tarihli ve 5200 sayth T.:u 1n"al Uu:tici Btrhkleri Kanununa
gOre kurulmu ~ L1retici birlik Oyeleri, Bd·
kanltk(.l kun•lu~un;t izin vcrilcn 27/4/
190'l t,~rihl i ve 1163 say• II Koo1>eratifler
f<o'H1U I''IU1'1!1 Kdrekurulmu~ hayvanetlek fa
tlliyl'lt yuruten tarunsal amac;l• kooperatiilerin Merlez Birliklerine ortak olom
u.,tlml•k ore,,~, k<>Ope'ratif ortakl.annt.
uu) Yt:h~ttrtcilik ce~isi: Su urunleri yeli~
urittlti;lnin yJp•lchg• ycrlcri,
00) Ybnot•ncllk: 16/4/2005 tarihli ve 25
766 '•Y•I• R<..,mi Galete'de yay•mlanan
<;oh~' Kayu S~<tcmi Yonetrnelig•ni,
itad~ l'C'k•r.
Kaynak a~t•romo v~ i>demeler
MAOO£ 4 - (1l Oe<.teklemeler i~in gerekh kaynak. but~ede hay\ancologon des
t<>klml'nl"' o{on ayrolan Ocf<>nekrcn kar~olan~r •e Bakanhk tarallndan gerekli
par•mm l\L.lartlma~IOI mliteak1p Banka
atac.II•S• ile6dt:lllr.
iKiNCI B0 l 0 M
Ana~ S1gor - Manda Yetij tiricili~i, Suni
Tohumlamadan Dogan Buza~,,
Dam•.thk Ana~ t<oyun· Ke.;i Yetistiri-
ciligi, Tiftik Ke~isi Yeti, liricilij\i
ve Tiftik Oretiminin Arthrolmaso ile ~ig
SOt Oesleklemeleri
Ana~ so
gor ve manda yetit tiriciligi desteklemeleri
MAODE 5 -II lAna~ Sog1r' I' ~nda des
teklemt.">o a,aj;1dako esaslara gore yapohr.
• ) 1><-.tl'kl<'l'nl~l,.,., yararlanacal olanlar;
Krot~rk'l'o a;agoda bel ~rlenen, 31/1 2/
200'1 tJI 1h1 1t1baroyle en az bel bajana~
~•S•r,, ,,,hiJ), orgullu yeti~tiriciler y•lda
bir kez ohnak uzcre hayvan ba~ma desteklt.-nwden ynrarl.-md•nl~r. Tanmsal a·
mJ~II koopcr.11iflcr ve sUI Greticileri bir.
ltklcr i. tl·bligd(l 1(1nunlanan yetislirici/0relici Orgllllcrinclen birine Wzel k i~i l ik
o ltJr~lk t•yc.' oltn(lSI h<11indc tck i~l ecmc
o larak kal>uledilir. Ana~ manda desteHindt•n yMarlanacak olan yeti~t•nciler­
dt.>o~utlul\lk \'t> """'Y' 5-Jrl1 Manrnaz.
b)Mura"·" yt·ri. ;ekli VI' zamam;
1) ArM~ "~" tl..-.teklemesinden yararlanm.lk isacyen yeti~unciler. Uyesi bu
lundugo orgut~ dil~k{t' ill' balvurur. 0reloco orgutlero, uyelen ad1na 1/12/2009
olt• l 1/12/200'1 ta11hlero aras•nda iVil{c
modurlukh:rme muracaat eder.
2) Ana~ manda destekleme.inden yar.lrlamnak ifitC'y<"n ycti~tincilcr, 1/11 /
2009 ole 31/12/2009 tarihleri aras~ncla
bO)VUIU dil~k(CSI ile il/i l~e mudurliik4
fcrill(' m Ur,)Cih.U C'dCr.
J) M(lr,l<·'·""'cl" eksikleri veya yeterlilii;i olmJyanlar yo1Z1h o larak uyanhr ve
0( gun t(t.'ri.,intle- cl~ikliSin tamamlanmJ;• btcn~r
d htene<ek belgeler;
1) Ana~ "~" desteklemesinde; ekinde
ba?vuruda bulunan Uyelerinin listcsi ile
merkez birliklerinden ahnan icmal haztrlama yetki belgesi bulunan yeti§tirici
t>rg!ltlerinin ba1vuru dilek~esi,
2) Anav manda desteklemesinde, balvuru dilek~esi ve TOrkvet i~letme Tescil
belgesi,
~) Oestcklcnccek ana~ s•Su· vc mandalarda aranacak $artlar;
1) Ana~ s•S•r ve manda desteklernesin ·
den faydalanacakycti§tiri<;ilcrin; s•S•rlan, TOrkvet ve E-lslah veri tabamna, anac
mandalan ise TGrkvet veri tabantna
kayotli olmalod ~r.
2) Anav sogorlar kOitUr orkoveya kOitllr ork•melezi ohnahd1r, i~letmede bulunan a
na~ stg1rlann aymtrktan olma ~rt1 aranmaz.
3) Stgtrlarda 1 5 aydan Once tohumlanan
h,1yvanlar dcstekleoneden faydalanamaz.
4) Desteklenecek mandalara, Tebligin
yaym1 tarihinden itibaren en az btr kez
1ap a1osoyaptorolmo1 ve Hirkvere kaydedilmi§olmaltcltr.
S) Ana> sog~rlar Turkvet ve/veya E-lslah
kay•t sisternlerinde, anat mandalar ise
TGrkvet kaytt sisteminde desteklemeye
mOracaat eden ijletmcdc adona 1/10/
2009 tarihinden once kayot edilmil olmahdtr.
6) Anac; s•S•r dcsteklemesinde: i?letmenin anac s•S•r mevcudu TUrkvet ve Elslah, 1rk ve dogum tarihi bilgileri e-1slah
kaytt sistemleri11den al•ntr.
7) Soyklitllgu farkonclan fayclalanaC<lk
Gretici stgtrlanlll, E~ ls l ah'm soykUtogu
boiOmi.ine 1/10/2009 tarihinden once
kayot ettirmi; olmalo ve 2009 yolonda
soyktitliS,Gndc ay olarak Uyelik sGresinin
2/J'(o kadar illetmesinde sOt oi~OmO
yapmal1 ve dOl kontroiU ~ah§malan ile
ilgili talimatlara uyulmaltcll(, Bu ~artla n
saglamayan ve talimatlan uygulamayan
(iretici ile 1/10/2009 tarihinclen soma
soykUtogune oye olanlara, soykowgo i·
~in veri len fark odenmcz. SoykOtiigu faaliyetlerinin ve desteklen'lesinin yOrOtUimesinden TUrkiye Damtzhk S1g1r Yeti~tirici leri Merkez BirliCi ve il birlikleri
sorumlu olup, gerekli tedbirleri almakla
yOkOmiUciUr.
d) icmallerin haz~rlanmaso t>ncesinde il/
il\=e mOdOriUklerince yapt lacak i~lem·
ler;
1) Destekleme ve mOracaat ko1ullaro ile
zama11101 ycti§tiricilerc yerel duyuru
imkfinlaro ile duyurarak, gerekli tedbirleri al1r. Anac; stS,tr desteklemesinde yeti~tificileri •l T.C. kimlik numaras• ile Banka hesap numarasmtn e-.tslah veri taba·
noncla kaydcdilmesini saglar.
2) Ocstekleme i1eilgil i kayotlaron cli.izen1i olarak kaytt sistemlerine i$1enmesini
s.-1glar. Belgelerin dOzcnlenmesi ve veri
g iri~lerini n vaktinde yap•lmasmdan
gOrevli ki~ilervekuru lu~larsorumludur.
3) Yeti?tiriciler, i~ letmelerindeki anac; stgorlar ile desteklemeye esas kayotlaron
31/12/2009 tarihine kadar Turkvet veElslah veri taban111da glincellenmesinden
sorumludur.
4) Ana~ sogor desteklemesinde, E-lslah
veri tabanmda, mUracaat1ofan ycti~tiri­
cinin ve OrgOtOnltn 15/1/2010 lMihine
kadar belirtilmesi i~lemini yapar.
e) An a~ s1g1r destckleme Oclemesine esas ~alo1rnal ar:
1) Hlrkvet ve E-lslah veri taban1arn\ll\
31/12/2009 tarihl i verilerinden yararlanolarak, tebl igde yer alan kriterler dogrultusunda TOGEM tarafmdan icmal·1
(ask' listcsi) hazerla111r ve c-•slah veri tabanondan 20/1/2010 tarihine kadar yaymlantr. Yay1n1 takiben icmal- 1 il/ilc;e
on(idlirhlklerinde l>el gOn sOreyle askoya
~tkanllr.
2) Asko ba1langu; tarihi tatil gUnOne rastlarsa takip eden i~ gUnU asktya ~ 1kanl1r.
Ask•ya c;•karma tarihi ve saati ile ask•dan
indirme tarihi ve saali il ~e mlidUrlogu ;.
le Orctici OrgUtG tcmsilcilcrincc tutanaga bajilanor ve gOncel tarihle imLalanl'rlJSI saglamr. Ask1 sliresince herhangi
bir itiraz olmaz ise kamu aleyhine olan
h5.11er hari~ icmal-1 deki bilgiler dogru
kabul edilir. Daha sonra yapolacak itirazlar degerlendirmeye almmaz ve her·
hangi bir hak doSurmaz. Yaptlan itirazlar il/ll~e mudOrluklerince degerlendiri lerek Turkvet ve E-lslah'da eksik o1an
bilgilerin kaydedilrnesi on i~ gUnO i~eri­
sinde saglamr. Hayvan mevcudu ile ilgi li itiraz kabul edilmez.
3) icmal-2' ler, TUrkvet ve E-lslah veri
tabanlaronon 31/12/2009 ve 15/2/2010
tarihli verileri esas al•narak on gOn ic;erisinde TOGEM tarafmclan haz1rlamr ve
e-1slah veri tabanmda yaymlantr. Yaymlanan icmal-2'1er ilce mUdOriOkleri nce
onaylamr veil mUdUriGgone gOnderilir.
4) i l~elerden gelcn onaylanmo1 icmal2'1er ile merkez il~eni ll icrnal-2'si ilmOdUrllikleri tarafmdan kontrol edilir, onaylallor ve <ldemeye esas olrnak Ozere
2010 Mart ayo sonuna kadar TUGEM'e
go11derilir. Ayno zamancla orgOt bazlo
icrnaller1 Gyelerine bi ldirilrnek Ozere
Oretici OrgUtlerine de gOndcril ir.
f) Ana<; manda dcsteklemc Odcmesinc
esas <:alo1malar;
1) MOracaatoolan yetil tiricilerin, TUrkvet verilerinden yararlanelarak Tebligde
yer alan kriterler clogrultusunda i l/il ~e
mOdliriUklerince icmal- 1 (askt listesi)
hazorl an~r ve 15/1/2010 tarihinden itibaren be~ gUn sGreyle asktya <;1kanl 1r.
2) Ask• baslangt~ tarihi tali I gOnOne ras.t·
larsa takip eden i§ gOnO ask1ya c;tkanhr.
Askobilgileri imza ile tutanaga baglanor.
Askt sGresincc herhangt bir itiraz olmaz
ise kamu aleyhine olan h ~ller hari ~ icmal-1 deki bilgiler dogru kabul edilir.
Daha sonra yapolacak itirazlardegerlendinneye altnmaz ve herhangi bir hak do
gurmaz. Yaptlan itirazlar il/il(.e mUdUrloklerince degerlendirilerek 1/2/2010 ta
rihme kadar TOrkverte gerekli di.izeltmc
lerin yapohnaso, eksikliklerin giderilmesi
saglamr.
3) il~e mGdOriUklerince icmal-1 ile itiraz1ar ve cleger1endimleler dogruhusunda icmal-2 haz1rlamr, onaylantr ve il
mOdliriUgOne gonderilir. Merkez il(elerde icmal -2 hamlama il mOdOrluklerinceyap•hr.
4) i l~e1crden gelcn onaylanm11 icmal2'1er ile merkez il(:enin icmal-2'si il rnOdUrllikleri tarafmdan kontrol edilir. onaylanor ve Memeye esas olmak Ozere
2010 ~ubal ayo sonuna kadar TOGEM'e
gOnderilir.
g) Oestekleonecle kullanolacak di lek~e
ve icmal Ornekleri;
Desteklemede kullanolacak ba~vuru dilek~eleri, Oye listesi tablosu, icmal Or·
nekleri TOGEM tarafondan talimatla
belirlenir. Buzago des1eklemesi
MADDE 6 - (1) SoykutOg<o-OnsoykOtugu Sistcmine kaytth analardan suni tohumlama sonucu dogan tOm buLagolara, destekleme Odemesi a~aS tclaki esaslara gOre yapolor;
a) Buzag1Desteklemesinden yararlanacak olanlar;
1) Bu destekleme E-blah veri tab•mna
kaytth saf kUitlir lfkt veya melczi stStrlann aynt kOILUr .rkoboganon speronasoyla,
yerli trk ve melezi stStrlann ise 1rk111a
baktlmakstZn'l suni tohumlama sonucu
dogan ve TOrkvel'le de kayollo olan 2009
ytlt doSt.nnlu tUm buz.agtlan i(.inOdenir.
2) Oili bu7.agolara Brusella S- 19 a;osoyapolmo$ ve Tlirkvet'e kaydedilmi$ olmalodor.
3) i1letmenin E-lslah'a kayot tarihindcn
once dogan buzagolar desteklemeden
yararlanamaz.
4) Desteklemeden her buzago bor kez
faydalantr.
5) ikiz veya O~(lz dogan her buzago desteklemeden raydalantr.
6) Buzagm~n dogum bi lgisi E-Jslah veri
t<~bantt'ldan alu11r ve destekleme buza8•-
nm dogdui;u i ~letmeye Odenir. Oogum
bilgileri ve dogdugu i;lctmcsi E-lslahta
belirlenemeyen buLagolar i~in destekleme Odemesi yaptlmaz.
7) Buzagmu1 dogumunu saglayan suni
tohumlama uygulamaso, buzagoolool dogum tarihinden 210-295 gUn Oncesinde
ve Ulkernizde yaptlmt~ olmaltdtr. Suni
tohumlama bilgisinin e·1slah veri taba·
nmda kay1t cdi lrni~ olrnas1 zorunludur.
8) On be; aylok
ya~tan
(450 gUn) once
tohurnlanan hayvanlar1t1 b u Lag•~ •
desteklemeden faydaland1nln1az.
9) Turkvet ve E-lslah'a kaydedilmeden
olen. kesilen veya satolan buzagolar ile
OIU dogum ve yavru at1klan destekleme<len faydaland•nlmaz. E-1slah'a ve
Turkvel'e kaydedildiklen sonra olen,
kesilen veya satolan buzagolar dcstcklcmeden (aydalandorolor.
10) Belgelerin
dozenl~nmesi
ve veri gi-
ri~lcrinin vaktindc y.1p1lmasmdan
gO-
revli kisilerve kuruluslar sorumludur.
b) MOracaat ;ekli, zamano, yeri ve du·
yuru;
Desteklemede•' yararlanmak isteyen (•reticilerden, soykiitOI;line kayllll olanlar
Oamtzltk S•S•r Ycti~tiricileri 6 irliSi Macthg, ile, OnsoykLHOgone kayttlt olanlar
clesteklemc ve mUracaal ko~ullann1 Ore-
Licilere yerel duyuru imk~nlaro ileduyu·
deki bilgiler dogru kabul cdil ir. Daha
sonra yapolacak itirazlar degerlendinne-
rarak, gerekli tedbirleri altr.
2) il!i l~e mOdOrli.ikleri, suni tohumlama,
maz. Yapolan itirazlar dogruhusunda
buzago ve desteklemeye esas bilgilerin
kayn sistemlerinde dtizeltmeler yapthr,
E-lslah ve TUrkvet kayH sistemlerine, yeli~tiri cilerin T.C. kimlik numaras• ve San
ka he~ap numara.stnm ise e· tslah veri ta·
banma zamantnda kaydmm yapllmas•-
eksikliklergiderilir.
4) 1(8/20 10 tarihli E-oslah ve Turkvet kayotlanndan tebligde yer alan kriterler
dogrultusunda icmal-4 TOGEM tarafondan haLOrlanor ve 10/8/2010 tarihine ka-
'" saglar.
3) Destekleme i<;in onOracaat eden yeti\·
tiricinin 15/1/2010 tarihine kadar e-lslah veri taban•nda ta•' •mlanmastnl sagfar.
~) icmallerin dGzenlenmesi ve destek-
leme Odemesine esas (a lo~ma lar;
1) 20(1/20 l 0 tarihine kadarTebligde yer
alan kriterler dogrultusunda mOracaalt
olan yctij tiriciler i~in destcklcmeyc esas
icmal-1 !asko listesi) e-oslah veri tabanon·
clan haztrlantr ve iVth;e mUdiirlliklerin-
ce be$ gon sOreyle Oreticilere duyurulacak jekilde askoya ~ okanlor. Askobilgileri
imza ile tutanaga baglanor. Ask• sUresince herhangi bir itiraz olmaz ise kamu
aleyhine olan h~ller hari( icmal- 1 dcki
bilgiler dogru kabul edilir. Daha sonra
yap1lacak itirazlar ic;mai-3'Gn haztrlan-
masonda degerlendinneye alonor. Yapo·
Ian itirazlar doS,rultusunda kay•t sistemlerinde dUzeltoneler yapolor, eksiklikler
giderili r.
2) 15/2/2010 tarihli verilerden yararlano larak 20/212010 tarihinc kadar E-lslah 'tan yaymlanan icmal-2'1er ilc;e mO·
dOriUklcrincc onaylan•r ve il mi.idOriO-
glone gonderilir. Merkez il.;eye ail icmal-2 il mUdUriOgu 1araf111dan onaylan• r. icmal-2'1er il n'IOdUrl(lkleri taraftnclan kontrol edilir, onaylan1r ve Ocleme-
ye esas olmak (izere 15/3/2010 tarihine
kadar TOGEM'e gonderilir.
3) 2010 Temonuz ayonon ilk haftaso leb1igdc yer alan kritcrlcr dogrultusunda
mOracaat1 olan yeti$tiricileri ic;in icmal2 deki buza8,tlar hari<= olmak Uzcre des-
tekleoneye esas iconal-3 (askolistesi)TO-
isc ;ahsen il/il~c mudUriOklerine I (
1012009-31/12/2009 tarihleri arasonda
GEM tarafmdan e-tslah veri tabanmdan
haz•rlantr ve yaymlan~r. it/ilc;e mOd(lrIUkleri taraf1ndan e-1slahtan altnan lisle-
dilek~e ilc mliracaatta bulunurlar.
c) icmallerin haztrlamnast Oncesinde
ler. be$ gun sureyle (ireticilere duyurulacak jekilde askoya r;okarol or. Asko bil·
il/i l ~e
gllcri imza ile tutanaga baglantr. Ask• .s-0resince herhangi bir itiraz olmaz is.e kamu aleyhine olan hSIIer hari~ icmal-3
mOdloriOklerince yapolacak
i~leml er;
1) MOracaatlann dtizenl i yap1lmas1i~ i n
ye almmaz ve herhangi bir hak de>gur-
dar E-1slah'tan y.1ymlamr. icmal-4'1er il(e mOdtiriOklerince onaylantr ve il mOdUrlligone gOnderi lir.
5) i l~elerden gelen onaylanm•~ icmal ~
4'1er ile merkez il(eni'' icmal-4'0 il mlidUriLtkleri tarafmdan kontrol edilir, onaylantr vc Odcmcye esas olmak Uzcrc
2010 A~ustos ayonon sonuna kadar TO GEM'egonderi lir.
6) icmaller, E-lslah ve Turkvct'ten uygulama esaslarondaki tOm kostaslar dogrul·
tusunda haztrlamr ve yaymlantr. TUrkvet ile ilgil i bilgiler, otomatik olarak sistemler aras1 i l i ~ki len dirme ile almtr.
d) Desteklemede kullanolacak dilek>e
ve icmal Qrncklcri:
Desleklemede kullanolacak ba~vuru
dilek~cleri, Oye ba~vuru 1.1blosu, ic;mal
omekleri T0GEM Laralondan talionatla
belirlenir.
Ana, koyun ve k~i desteklemeleri
MAD DE 7 - (1) Ana' koyun-k~i desteklemesi a~agodaki esaslara gOre ya·
pol or.
a) Oesteklemeden yararlanacak olanlar;
En az yirmi be~ ba~ anac; koyun-kc~i yc
sahip, Oamezltk Koyun ve Ke<:i Yeti~ti·
ric:ileri Birliklerine Gye olan ve hayvanlannt Oamez.ltk Koyun-K~i Kay•t Siste·
mine kayde«irerek kOpeleten yeti ~tiri­
ciler yolda bir kez olonak uzere hayvan
ba~ 1n a desteklemeden yararlandtnltrlar.
b) M Uracaat yeri, ~kli ve zaman1;
I) Desteklemeden yararlanmak isteyen
yeti; tiriciler, ba~vurula rono 1(9/2009 30/9/ 2009 larihleri <Uasonda Oyesi
bulundugu Daonozlok Koyun ve K~i Ycli~tiriciler i B irliklerinedilek~e ile yapar.
2) Yetijlirici orgOtleri basvuru dilek(elerini en g~ 31/10(2009 tarohine kadar
iVi l ~e mOdurllogOne gOnderir.
c) istenecek belgeler;
1) Daonozlok Koyun ve K~i Yetistiricileri
Birl iklerince Uyelerinin Uyelik clurumu~
nu cia befirten ve ekinde ba~vuru listele-
ri ol~n dll~k(c
f) itir.u: ctnlC• vc itiM.tlann d~gerlendiril­
2) Df1mt71tk Koyun vc K~· Yel i?ltricileri
mc'>i;
1) Ao;kt '>Urr.._il,re herhang1 b1r itiraz olmu i<t>, kaonu aleyhine olan h.lller ha"'· ocmal-1 d<>ko bolgoler dogru kabul edolor. Dah.l ..onr,l y,,polacak otorazlar degerlendormeyealononaz.
21 A<ko ""<"oolck• Kmal-1 o{on yapolan
itiraLiar. \Uft.'fl•n bthm1nden itibaren en
g.,_ I~ 'I gunu '{"""nde ctegertendin-
Birli"-ll~finin
Merkel BirliS,ince dtizen-
lenme' •<Tnal haztrlama yelki belgesi c;)
Dt·,tt•klt•nt'(<·k ana( koyun-ket;ilerde
aranacak ~rtiJr;
1) Ana' koyun ve ket;ole< Damozlok Koyun·Kt'{i K.1yot Sl\tl'fllone kaynlo olmahd•r.
2) Ana~ koyun-ket;oll.'fon ayno orktan of·
ma }tll'h 41r.1nmaz,
3) Tcblogdc bclorlcncn ocmallcrin on<>y
c,lrihindcdtM(. koyun veke(ileren az 15
~yl ok olmalodor,
4) Ana' koyun ·ket;ileron desteklemeye
e'a~ h-.wlt•r h\l.llrlan•rken hayvanlann
aynt i~lctm~dtt en ~1z 0~ ay kaytlh bulunrna~• 70runlurlur,
d) lcmaiiC>tin h;111rlanmas• Oncesinde iV
''~· mudurloklerin<e yapolacak i~le<n·
lcr;
1 ) O<><tcklcme o(on muracaat k'*"llarono
ve lollnanono yt~o;tirKill.'fe yl.'fel duyuru
omk.\nlaro ole duyurarak. gereklo !edborlero .1lor.
2) 1\ayot illl'Rlleronon duzenli olarak tutularak sislcme •tlenmesem. belgelerin
du7~nlflnrl1<"'11 vc V('1'i g.ri~lcrinin vaktindeyilptlma~'"' ).tSI.tr.
3) Hayvanl,~r~n o1letmede 1/9/2009 tari·
hmd('n dnrP J .1y kaldtS,m~1 ili~km bilgileri kontrol ~ch.•r.
4) Mtlrll(;,Mt 11'-tel\!'rinde ach bulunan yeti~tindlcrtn sahip o ldugu hayvanlann
Darnotlok Koyun-Ke(i Kayot Sistemine
kay11 edilme>Ono oaglar. 6rnegi TOGEM
tarafondan s<lndcooll'C~k olan icmal-t.
icma1·2. icmai-J h~telenni haz1rlar.
e) De<tekll.'fne ock-rne>me esas ~·h~ma­
lar·
1) 11/11{~ mudurlukk>ronce Damozhk Koyun-K(.'<;I Kdyet Si\ll"Mi 't!fi tabanmdan
olojlolendorolcrek h.teler ocmal-1 jeklinde h.llorl.mar,lk 11/ 1/2010 tarihinde if'" mudurlukleronde ~ 'l gO nO sureyle
a~~'Ytl ~ lktlrtllr.
2) A<,ke iM}ItlllJ)I< tarihi l<ltil guni..ine tastlarsa 1akip cdtn i~ gOnO askeya ~rkanltr.
A'>keyi' (tk.mn,, t(uih• vc sailti ile asked an
intlirnw tctrihi v~ ~~IC\ti il~e mOdOriL1gG
el(' 0f<'liri O'l;uW tc.•mstlriiCfince tutanaga bagl."'" ve gllnct.>l tarihle imzalan·
ma;;1 '>aAian~r. A"k' stiresmce herhangi
bor otiral olm.ll "" lostelerdeki bilgiler
doj;ru kabul edolor. Daha sonra yapolacal otor.ul.ll ck'St·rl~ndormeye almmaz
ve herloango bor hakdoj;urmaz.
le-rek \OflU~ l,mdml~r
g) km.llleron gonderolm.,i;
1) D.11nlllok Koyun-Ke~i Kayot Sisteoninclen ;)lln;m lt~lelcr ltmal-2 ~eklinde ciU-
zenlenip oki il gllnUnde il(e m(lclurlilklerince on.1ylan.r v~ t:n gee; ik i i~ gOnO
i(ind~ II mOdtioiUgllnc gonclcrilir. Bu i;lemler mcokct il1elerdt.> il mudurluklenn('<' y.ap•lu.
2) ll{~kod~n gc•lm onayl.1nmo; icmal 2'
ler, il mudurlokleri tarafondan bE1 i~ gll·
nu o~inde Damozhk Koyun-Ket;o Kayot
Sosteonond<-n kontrol edolop icmal-3 jeklonde duzenle~,.,.-ek ol mud\Jrtokt...nnce
onaylanop bt.., 11 gonu o{onde odemeye
e<asolmakuzereTUGEM'egonderilir.
!I De<teklcml>de kull•nolacak ~' uru
dol~k(elcri, uy<• ba)vuru 1.1biO<U, icmal
orneklero TUGEM taraforodan talimatla
OOiirlcnir,
Tiftik ke{ili yetijliriciliginin ve liflik
Uretiminin dcsteklenmesi
MADOE 6 - (I) Tiftik kc..;iso yeti;tiriciliginin t(l'Svit.. (~ltlmc~i ve tiflik Oretiminin
art1nlma.;1 tc;in Urelmi~ o lduklan tiftigi,
1/6/2000 taoohlo w 4572 sayolo Tarom Sato; Kooperatol ve Borlokleri Hakkonda Ka·
nuna gor~ kuoulmu)loftok ve Yapago Tarom Satoj KOOfX'rdtollero Birlii)i (Tinik
borlokl ve/ve)·a Koopt'l'atoHcrone satan ure~icilere a)<lgodaki hd>lara gO<e desrekleme pnm1 odemr.
a) Tiltok \C Yapago Tarom Satoj Kooperatitlere BirhSimn hit1k dhmmdaki gbrevleri ve yapacaklaro i)lemler
1) Borlok, kooperatiflerinon bulunmadogo
tUm L11Nim yC'riNin<it". ge<ici allmyerlerive merkczleri a<;ar.
2) Ti(tik (lrc:lirninin d~~teklenme!)i i le i lgtli uygulamJ P'ia~lolrt nl Onccdcn Ureticilere duyur,ltak tedbirleri a lor.
3) itve/wya il~e mOdOrluklerince bildinlen UrcttcilennUn.inti ~atenaler.
4) Yolo Orunll olma>O kaydoyla kendisone
getiriltlfl htttk uwnunun tatnam•n•. birlij;,tn Urun alem talunatt ite ekspeniz usul
'e~~lanna gou.• \Jim .1hr.
5) t<oop.,ratiflcr ve/veya Birlik(e• .llonan
Urilnl('r t{in, Orr11c1nm a~tk kimliSini
belirten bir •mc.l't'"lh~il makbuzu" dozenlenir ve ber nu)ha~e tireliCiye venl1r.
Bu makbuzda;
olarak toltik ke<;isi
saYls1, Orunun cmse \e kahtesi miktan.
c1hm tarihi, tthm llyJtt, lut,Jrl, yapelan ke~intill'f. verge nomartl>l \ e urehcimn net
al.l(:.l&t tular el~ <k~t'k txk..'me4irlutarlan
gostl'filir. Mu..tah"l m.1kbuzu nushaso"'" Ureuce tarattnd.1n ~ yel s.Jklanmas1
zorunludur.
6) Mu<tah,il m,lkbo<larondaki bilgiler,
gUniL1k olaralo. "altm bordrolanna01 g~i·
•ilir. Bu borfhOI.:lrul gcrckli saytdtl nOshas• yetkiltlcrin iJ,un V(;' in1z;.1IJnnt havi
vc h t~ftrtl1k oiMak, ho111rlaner koopcratif'"' w/veya Birloklcrt.> tdirn edilir.
b) Mur,ltaal yero w ~ekli
1) Ge~id alun yedc.ori v~ me•kezlerinin
·~·ldogo ycrlc-r(i(, uretocoler kooperatifler
ve/veya birlikl~ooowdol~k(e ole muracaat
ederler.
2) ~ice altm ~len \e merkezlerimn
a{olmadogo y<'l'li'I'O<' ol
il<e mOd\Jrluklerone dolekte ole muracaat eder·
ler. II veNcya ol(e mudurluklcro bu mllracae~11an en ylllo.tn k~rJtit~ veya bir·
logeboldoror.
c) Odcmc •cmall<.'rmtn hJztrlanmas•
1) Koopcratifler ve/voya borlok aracol ogo
ile odenccek o lan de>teklemeye esas
o lan icmallct ilc Ort!ltcinin hes01b1na 0dene<ek icmnlll\r '"'Y" nyn Tiftik ve Yapag, Tanm Sat•$ K~rJtifleri BirliGi tar·
afmda" ha1ulan11.
2) Toflok v~ Yolf>.li;o T.mm Sato~ Koor>eratiOeri Borlogollle yolo o~onde Bakanlar
Kurulu Karan ole bclorlt·n<'O destekleme
birim foyato U<<~ondcn tum kooperatitlenn \e Uret•c•lcnn ayn ayn goster•ldrgi
Hak Edij o<malo dull'Olt'l'l~rek yazo ile
ttft1k allmentn yapeldtS• rl ve 1l~e modor.
luL.Iertnen on:~ym\1 'unulur.
3) il/ol(e mloclurlu~:u 'Totto~ LJestcklemeleri Ha~ Ed•~ Belg~>•" ecmt1ll~nni te~..
lim tarihuld(l'n 111bclrt'l1 lx'} 1~ gUnO i<ind~ inteler ve OIM)IIM. II mUdOrh..igO o~
n<1ylan.1n li~t<'yi 2009 Ht1zir<1n ay1 sonuna kadM T0G£M'e gtinderir,
4) TOGEM i~m,lllcrde bildirilen destekleme tu1olrtnt, tiftek al1m1m ger~ek­
le~tircn koor>"'•"'''' vt•lvcya birloge. kooperatil ve/vcya birlik do)onda icmal lis·
1~1~ y(l'r alan un·1tCI)'t' <l<'k>nOlC'k ozere, Banka'ya gondt'fer.
5) KOOfX'rdtotll'l' '!;/>.eya borlikler, "'-"·
•"S""
1
""'ey•
rekleme Odemclerini hak s.-1hiplerine yc
di glu1 ic;erisinde rnOstahsil makbuzu, ~e
ki ve teselliim makbuzu belgelerine istinade•1 yapar.
~ig slit uretiminin desteklemesi
MAO DE 9 - 11) SOt desteklemesi a~agr­
daki esaslara gOre yap1l1r.
a) Desteklemeclen yararlanacak o lanlar;
Orctmi~ oldugu (.iS sUtO, 6akanl1ktan
C:al•~ma izni1 Oretim i.zni Vt! SOt Te$vik
Kod Numaras1 alm1~, G1da Sicilinc ka-
(litre olarak), sUtGn litre iiy.-1t1, tutan, si.il
i~lerne tesisi yetkilisinin imzas• ve ka~esi
bulunmal 1d1r.
2) Sl•t ic-rnallerini,, haz1rlanmas• ve incelenmesinde, Ureticilere ait fatura ve/
veyil m\istilhsil makbuzlan, hayvan say•s• ve sat1lan sOt miktan dikkale ahn1r.
Oreticinin s..1hip oldugu h.-1yvan say•s• ile s.att•S• sOt rniktarm1n uyumlu o lrnamas• durumunda Orehci icmal listesin-
yrtlr o lan sut i~leme tesislerine, fatura ve/
den ~r karrl rr.
3) SOt clestekleme kapsarruna alrnan sOt
veya mUstahsil makbuzlan kar§•I•S•nda
i~leme
satan ureticilere; Ulusal SOt Kayrt Sis-
il/il~e mOdOrl(iklerine bildirmek zorun-
temi veri tabanma kaydettirmek ~art1yla
aylar bazmda haz•rlanan 6deme icmalleri esas almarak y•lda bir kez, koyun ve
da olup, mevsimlik ~ah$an isletmeler
hari(., 0(, ay i~indc vcrisi gelmeycn sill
i~lerne tesislerinin sOt te~vik kod numaralan iptal edilir.
k~i sUWnc farklt olmak uzerc beher
litre ~ig slrt i~in destekleme yaprl rr.
b) MOracaat yeri, ~ekli ve Laman•;
1) Desteklemeden yararlanmak isteyen
Uret!Ciler; OrgUtiU ise Gyesi bulundugu
Oretici 6rg0tleri aracrlrgr i le, <lrgutlu de-
gilse bizzat Ulus;al Si.it Kaylt Sistemi veri
giri~inden soromlu ola11 Slit Oretici Bir-
tesisleri, aldtklan stif miktanm
4) Desteklemeden yararlanacak olan
temi uzerinden en ge~ 19/2/20 I 0 tarihi-
ne kadar alm ~r. Bu tarihten itibaren listeler1 il/il~e ml'ldUrli.iklerincle Uretici OrgOtlerine ve Uretici lere cluyurulacak ~­
kilde be; i~ gunu sureyle askrya ~rkarrhr.
2) Ask• ba~langt~ tarihi tatil gGnOne rast-
larsa takip eden i~ gGnO ask•ya .;•kanhr.
Ask•ya ~·karma tarihi ve sa ali ile ask•dan
inclim1e tarihi vc saati i l~c mOciUriUgu
ile Uretici OrgOtO temsikilerince tutanaga bagtanlf ve gOncel tarihlc imzalanmas• sagtan•r. Ask1 sliresince herhangi bir itiraz olmaz ise listelerdeki bilgiler
dogru kabul edilir. Daha so•ua yaptlacak itirazlar degerlendirmeye al1nmaz
ve hcrhangi bir hak dogurmaz.
3) Ask• suresindc icmal-2 listclerinc ya-
p•lan itirazlar, sorenin bitiminden itibaren en g~ be~ i~ gOnO i~erisinde dcger-
ger~ek ve ti..izel Ureticilerin Tlirkvet'e ka-
lendi ri lerek sonu~ l andrrrlrr.
yttl• olup olmaciiS• inceleni r. Koyun ve
ke~i sUtU desleklemesinde bu ~art aranma7.
e) Oestekleme icmallerinin haz•rlanma-
g) Oestekleme icmallerin gonderilrnesi
veOdeme;
1) iti razlann degerlendirilmesinclen
sonra icmal-2 l isteleri be; i~ gOnUnde il-
s•;
~e
durlugunc gondcril ir. au i~lcml cr m erkel il<;elerde i l M udorluklerince yaprlrr.
2) il~elerden gelen onaylanmr~ icmal 2
il/il~e
1) SOl Oretici Birlikl~rinin kurulu oldugu ycrlcrde; Orgl.HIO Oretidnin icmal-1
listeleri OrgOtlerince, OrgOtsOz Ureticinin
icmal- 1 listeleri ise SGt Orettci Birliklednce aylar bazmda haZ!rlan~r. icmal- 1
listelerinin Ulusal SOl Kay•t Sistemine
veri giri~leri bu birlik tarafendan yap•ler.
mtldurllrklerine teslim eclilir.
C) istenecek belgeler
1) icmal-1'i hazu layacak o lan i.lretici ilr-
2) SUt Oretici Birliklcrinin kurulu o lma-
d•S• yerlerde; orgotlo Oreticinin icmal-1
I istcleri Orglitlerince, OrgUtsGz Greticinin
be; i~ gunu i~inde TOGEM'e gonderilir.
3) TO GEM, gelen icmal-3 listeleri i le u .
lusal Sut Kayrt Sistcmi merkezinden
liklerinin kurulu o ldugu yerlerde bu birliklcrc, o lmayan ycrlcrdc il/il~e mUdur-
loklerine mOracaal ed~rler.
2) Satrlan c;i ~ sOt miktarrna ait fdtura ve/
veya mOstahsil
ma~buzu
en
gc~
takip
eden ayrn sonunda lcmal-1'i hazrrlaya-
cak Oretici Orgi..itlerine ve/veya
gUtleri i~in Oyesi o ldugu Merkez BirliSince dOzenlenmi~ icmal h<lz.•rlama yetki belgesi
2) Satrlan sUt miktarr litre olarak dozen lenmi~ fatura vc/vcya mUstahsi I makbuzlao,
3) Oretici OrgOtiO ise l1yelik dururnunu
gOsteren yazt,
d) Oestekfel'ne icmallefinin haz•dal''lmas• d6neminde uyulacak esaslar;
1) 4/1/1961 tarihl i ve 213 sayr h Vergi U·
icmal-·1 l isteleri ise
il/i l~e
muduriOkle-
mU~
lisreleri il mOdOriUklcri taraf1ndan, be~ i~
gunti i~inde Ulu>al Sut Kayrt Sistemi veri
tabamnda Odemeye esas o lan icmal-3
listesi ~eldi11de dOzenlenir ve onaylan•p
rince aylar bazmda haz~rlamr. icmal-1
listelerinin Ulusal Sl•l Kay•t Sisternine
veri giri~l eri i l/il~e mUdGriUkleri nce
ahnan icmal·3 listelerinin uyumlu o lmasm• kontrol cder vc Bankaya gOnderir.
jl) Di~er hususlar
yaprlrr.
3) OrgUtllr ureticinin uyelik durumu-
1) 1/1/2009 tarihinden bu Tebligin yayrm tarihine kadar g~en sOrede destek-
nun, lcmal-1 listelerinde gOslerilmesi
zorunludur.
4) Aylar bazrnda Ulusal Sut Kay11 Siste-
leme i~in ba~vuru da bulunan Uretici·
lerin icmal-1 'e esas olacak i~leml eri 3 1I
7/2009 larihine kadar tamamlamr.
rni veri tabanma uygun bulunarak kdy·
dedllcn icmal-1 listeleri, sistcm Uzerin-
mOraca<~t ko~ull anm
sui Kanununa uygun, O.;er nUsha ve olarak ayhk o larak dUzenlenen m O S.tah~il
m;~kbuzunun ash vc/vcy<~ faturalann i-
den icmal-2 l isteleri ~eklinde duzenle-
kinci nushalarr destekleme i~ in esas a-
slit Uretici leri birliklerinin kurulu oldugu
l101r. Bunlann her ne suretle o lursa oiS\.111, fotokopileri veya onayl1 Sl•retleri
kesinlikle d ikkate ahnmaz. MOstahsil
makbuzu ve/veya faturalarda siit te~vik
kod numaralan ile birlikte sOl i§leme
tesisinin ad•, adrcsi, Oreticinin ad• vesoyad•, adresi ve teslim edilen sOl miktan
mOdOriUklerince onaylanarak il
nir.
Ayn1 zamanda OrgOt bazh icmaller,
5)
2) iVil~e mOdurlukleri, destekleme i~in
ve zamanm1 Oreticilere yerel duyuru imk5.nlan ile du·
yurmak Ozcre gerckli tcdbirleri a hr.
:1) Tebligde yer alan icmallerin ve digcr
ek' lerin 6 rnekleri TOGEM tarafrndan
yerlerde bu birl iklerce o lmad1g1 yerler·
talimatla belirlenir.
de iVi l~e mlidtiriUkleri nce Oyelerine bil-
4) Ulusal SOt Kayet Sisteminde gOrev ya~
dirilmek Ozere icmal-1' i haz~rl aya n Ore-.
tid OrgUtlcrine de gOndcrilir.
pacak personelin eSitimi ve sistem ~ifre­
lerinin tahsisi ile konuyla iliskin diger
f) Dcsteklcme kmallerin askrya ~ rkarrl­
tcdbirlcr Bakanlrk ve 5200 sayrl r Tarrm-
mas•;
sal Oretid Birl ikle-ri Kanununa gore kurulmu~ TUrkiye SOt Oreticileri Birlikleri
tarafmdan al •n~r.
1) icmal -2 listeleri Ulusal SOt Kayrt Sis-
UARLARI~
Tarih : 22 - 26 Temmuz 2009
Yer
: <;orlu O rion Alr~veri$ Merkezi O rion Fuarcrlrk; rarrmsal
teknolojilerin, Tarrm emek<;ilerine ilk elden ula~trrr lrnasr
misyonunu ilke edi nmi~ ve duzcnledigi tOm fuarlarr, Ttirk Tarrm
Sektoriinlin onde gelen firmalarrnrn katrlrmlarryla ger~ekle~tir­
mi~tir.
Bu vizyonla yapmr~ oldugumuz ~alr~malarrmrzcla her zaman
bolgeselozell ikleri on plana <;rkaran tanrtrmlara onem vermekte
ve ekonomiye katma deger yaratan organizasyonlar dUze11lemeye ozen gosteriyoruz.
Bu sene 17. yrlrnrn gorkemini ya~ayan ve sektordcki' En Uzun
Solukl u Fuar ' Unvan rnr koruyan Trakya Tarrrn Fuan, 22-26
Temmuz 2009 tarihlerinde <;orlu Orion A.V.M. Fuar Alanr' nda
duzenlenecekti r. Trakya Tarrrn Fuarr' nda; tarrmsal mekanizasyon ve traktor firmalarrnrn yogun katrlrmlarryla, onceki yrllarda
o ldugu gibi bu sene de mekanizasyon $61eni ya$anacaktrr.
Tarih :19 - 22Kasrm2009
Yer : izmir Uluslar arasr Fuar Bina larr
izmir'dc bu yrl 5. si cllizcnlcnccck u lan Agrocxpo Eurasia 2009
Uluslararasr Tarrm, Sera ve Hayvancrlrk Fuan; 19- 22 Kasrm
2009 tarihlerinde sektorlin profesyonel isimlerini yine bir araya
getirecekolmanrn gurorunu ya~ryor!
Her sene; Uluslararasr izmir Fuar Alan r'nrn 30.1 50 m2' lik
kapalr alanrnda ger<;ekle$en Agroexpo Eurasia Uluslararasr
Tarrm, Sera ve Hayvancrlrk Fuarr 4 farklr holdedtizenleniyor.
Duzenlendigi il k yrldan itibaren ulusal ve uluslararasr
katrlrrncrlarryla tarrrn fuarlarr arasrnda buylik bir ba~arrya sahip
o lan Agroexpo Eurasia; zaman i~inde kendini kanrtlayarak
sektoriln marka fuarr haline ge l m i ~tir. Uluslararasr
etkinlikleriyle dunya tarrm devlerini 2009'da da izmir'de
bulu$turacak olan Agroexpo Eurasia; i$ gun leri etkinl igi ile de
katrlrmcrlarrnrn ihracat rakamlannr arttrrmaya devarnedecektir.
Tarih : 19 - 22 Kasrm 2009
Yer : izmir Uluslar arasr Fuar Binalarr
Hayvancrlrk sektorune damgasrnr vuracak o lan 'ANIMALEXPO
H<~yvancrlrk Teknoloji leri, SOt Endustrisi ve Tilvuk<;uluk Fuarr';
AGROEXPO EURASIA ile birlikte, 19-22 Kasrrn 2009 tarihlerinde izmir U luslararasr Fuar Alanr'nda dOzenlenecekti r.
En Yeni Teknoloji ler Bu Fuarda!
Turk Hayvancrl rk Sektoriiniln geli~imini engelleyen en onemli
sorunlarrn ba~r nda; kuresel kuraklrgrn ve hayvan hasralrklarrnrn
getirdigi problernler, artan enerji girdileri, artan yern fiy<~tlarr,
kalifiye i~<;i srkrntrs1, hayvansal Orunlcrin <;ok dO~Ok fiyatlara
alrcr bulmasr, yetersiz ve verimi dOjOk damrzlrk hayvan sayrsr
gelmektedir.
Bu sorunlarm onernini kavrayrp, ba~a ~r kabilrnek adrna
firrnanrz i(in en onemli pazar olacak o lan ANIMALEXPO
2009;hayvan yeti~tiricilerinin ve sektorun en iyi firmalarrnrn,
varlrklarmr kamuoyuna duyurma irnkanr saglayacak, prestijini
arttr racak vc yeni pazarlar yaratacaktr r.
Halk EUnde
KO~Okba~
Hayvan lslah1
Proje
Toptant1lanndan
bir &iiruntu
Halk EUnde
KO~Okba~
Hayvan lslah1
Proje
Toptant1lanndan
bir &iiruntu
Halk Elinde
Kii~iikba~
Hayvan lslah1
Proje
Toptant1lanndan
bir &iirOntu
Halk ElindP
Kil~ilkba~ Hayvan
lslah1 ProjPsi
Kapsammda olan
bir yt>li~tiricimizin
ailll
Jlu l"*-t.......
11.\.\GIL .\KK\RA.Il\.\ KO\t:'\l':\1-:>
Jl\LK EU:\'OE ISL\111
l'l'oop>oi, ................
Halk ElindP
Kiiciikba~ Hayvan
lslah1 Projp lidPri
Prot. Dr. BPhic
CD~KUN
yp ti~li riC ilP rim izlp
Halk ElindP
Kiiciikba~ Hayvan
lslah1ProjP lidPri
Prof. Dr. BPhi~
CD~KUN
yP ti~ti ric ilP rim iziP
Halk ElindP
Kucukba~
Hayvan lslah1
Projesi
cau~malanndan
Hayvan mPmP
otcumu
Hall< ElindP
Kucukba§
Hayvan lslah1
Projesi
call~malanndan
Kuzu
tart1m1
Hall< ElindP
Kucukba§ Hayvan
lslah1 ProjesindP
lkiz kuzulanm
emziren
Akkmman
koyunu
Halk ElindP
KU~ilkba~ Hayvan
lslah1 ProjPsi
~all~malanndan
koyun tart1m1
Halk Elindp
Kii~iikba~ Hayvan
lslah1 Projpsi
~all~malanndan
koyun tart1m1
Halk ElindP
Kii~iikba~ Hayvan
lslah1 ProjPsi
~all~malanndan
koyun tart1m1
Halk ElindP
Hayvan
lslah1 ProjPsi
Kapsammda
Kucukba~
yPii~tiricilPri
bilgilPndirmP
sunumu
Halk ElindP
Hayvan
lslah1 ProjPsi
Kapsammda
Kucukba~
yPti~tiricilPri
bilgilPndirmp
sunumu
Halk ElindP
Kucukba~ Hayvan
lslah1 ProjPsi
Kapsammda
yPti~tiricilPri
bilgilPndirmP
sunumu
Halk Elinde
Kucukba~
Hayvan lslah1
Projesi
Kapsammda
TAG EM
Heyetinin
incelemeleri
Halk Elinde
Kucukba~
Hayvan lslah1
Projesi
Kapsammda
TAG EM
Heyetinin
incelemeleri
Halk Elinde
Kucukba~
Hayvan lslah1
Projesi
Kapsammda
TAG EM
Heyetinin
incelemeleri
StrtifikalJ koyun
yrli$1iriciliti
rtitim projrsi
dahlindt
dOzrntrnrn
srrtifika VI'
plaktt t~rrni
Srrtifikalt koyun
yrli$1iricilltl
rtitim projrsi
dahillndt
dOzrnltnrn
srrtifika VI'
plaktt tDrrni
l
•
Strtifikalt koyun
yrli$tiricillti
rtitim projrsi
dahilindr
hazutadltlmlz
srrtifika VI' rtitim
dokOmanlannm
dat111m1
I
Sfrtifikatl
koyun
I
Y~t_i~tiric~ili
rtltlm projrsi
dahiindr t6rn
alan
rtitmrlirrimiz
¥.0'iU\\
'('i."~\"'\i.~\t:.\\.i.(;\ 9~01~S\
. . . . . ,. ~~RTiFiK~U KO~Ul\ ~·"i~i\\iCi\.i~i ttitiM PRO~t'ili
.
1?.\l!l\l'i> ()'2.. \.tl '93
=-__
. - .._.....;="J:=iOl
I
Srrtifikah
Koyun
yrti~tiriciligi
rgJtlm projrsi
dahilindr rtitim
alan
yrliiliricilrrimiz
Sfrtifikah
Koyun
yrt_i~tiriciligi
eg1t1m projesi
dahilinde etitim
alan
yeti~tiricilerimiz
'
,
SPrtifikall
koyun
yPii~tiriciliii
Piilim projPsi
dahilindP
dUZPnlPnPn
sPrtifika smav1
SPrtifikall koyun
yPii~tiriciliii
Piilim projPsi
dahilindP
hawtadlilmiZ
tamt1m YP Piilim
dokiimanlan
,
'
e
1~oSS
\1~~~1-~'J
''
kupe
•
''
demektir
Birtigimizin
yapm1~
otdugu kupe
Call$malan
Birtigimizin
yapm1~
oldugu kUpe
Call$malan
Birligimizin
yapm1~
otdugu kupe
ca11~malan
Milhfirkulak
Ktiyfin'den
yeti~tiricimiz
Adil Kangal
soruyor...
Muhurkulak
Ktiyiin'den
yeti~tiricimiz
Adil Kangal
soruyor...
SORU : Birlik ~ok kesinti yapoyor. Bu haksozhk degil midir?
CEVAP : Birl igimiz yollok 50 TL uyelika idato do~mda hi<;bir kesinti yapma
maktador. "Kanga l Halk Elinde Ku(Okba~ Hayvan lslahoProjesi'nde ise Tarom Bakanlogonon yapmo~ oldugu sozle~me geregi
belirtilen miktar do ~mda birligimiz ayroca bir kesinti yapmamaktador. Sozle~menin 10. Maddesi aynen ~oyledir:
Madde-1 0 Projede ve ri toplama ve benzeri i~lerde aktif olara k
~ah~torolacak proje yiiriituciisiiniin (Zooteknist Ziraat Miihendisi veya Veteriner Hekim) sozlc~me bt-deli, ara~ ve ula~om
giderleri birlik tarafondan kar~olanor. Bu masraflar yeti~tiriciye
odcnccck hak cdi~lcrdcn kesilir. Hak cdi~lerdcn ya.polaca k kcsintiler hayvan ba~ona Odenecek miktaron birinci yoI % 25'ini,
sonraki yo liar % 20'sini ge~e mez. Bu kesintiden proje yiiriitUciisiinlin ucreti, akaryakot gideri, kulak kilpesi, ( ip ve tartom
aleti masraflaro odenir. Bunlaron do~onda birligin bina kiraso,
maa~. elektrik, su, telefon gideri ve hakko huzur ve benzeri
masraflar i~in kesinti yapolamaz.
Bu kesintilerin birlikle hi~bir ili ~kisi yoktur ve nereye harcandogo da a~oktor. Kald o ki bu kesintilerin % 20 - 25'1ik kosmmo
kesip kullanma yetkisi Proje Koordinator(i Prof. Dr. Behiv Co~­
kun'a verilmi ~tir. Proje KoordinatorO bir yol boyu yaptogo harcamalaro hak edi~ ~ekli nde hazorlayarak birl ige verir. Birlik ise
aynen onun belirttigi gibi kesintiyi yapar. Vine bu kesinti de
"Ha lk Elinde Ku~ukba~ Hayvan lslaho Projesi'' i~i n harcanor.
SORU : Kupeleme i~lemlerinde bazolarondan az, bazolarondan ~ok kesinti yapoloyor. Bu adil midir?
CEVAP : Boyle bir ~ey soz konusu degildir. Herkesten e~it kesinti yapolmaktador. Eger ku~fokba~ hayvanon ku lagmda kupe varsa
yeniden kupe takolamayacagmdan sadece sayom ucreti alonor.
Takdir edersiniz ki takolmayan kupe i ~in kupe paraso almak
haksozhk o lur. Bu yoI ki kupc ~alo~malaro ir;:in uygulanan kesinli
mikl(lrlan <t~agrda bel irtilmi~tir.
iki ku lagona kupe taktogomoz ku(Okba~ hayvanlardan: 1.58 kr~
Sayun yaptogomoz ku~iikba~ hayvanlardan
:0.78 kr~
kesinti yapolmo~tor.
Aslonda bu kesintiler birligin kesintisi degilclir. Ktipeleme
i~lemleri yapoldogo ancla liyelerimiz kupe paralan no vermek
zorundadorlar. Ancak uyelerimizin r;:ogunun o an para
veremeyecegini bildigimiz il);in, bi rlik olarak onlann ad111a
ki.ipe paralarono i:>deyip hak
yapoyoruz.
edi~leri
geld iginde kesintilerini
... .. /. .... I 20 ....
ALIM SAliM TUTANAGI
..................T.C. kimlik no' lu ................... beldesinde oturan ....................... a~ag1da seri
numaralan veri len ....... adet koyunumu (ke<;imi) ayn1beldede oturan ............ ............ kiml ik no'lu
.... .................. .'a satt1111. Bu hayvanlanmla ilgil i hcrhangi bir hak iddiasmda bulunmuyorum. ilcridc
dogabilecek bOtlin sorumlulugu kabul ediyorum.
Salin Alman KO~ilkb~ Hayvan Kiipe Seri numaralar1:
Koyunlan (Ke.yi) Salan
Koyunlart (Ke.yi) Alan
Muhtan
A<,.IKLAMA:
• C)uwkh• ~orult·fl Ahm ~.111m lut.lfl,l~l t,11)l olar.1k doldurufup -....ltnl alman
hay"~hlnl.tnn kupt_• wri
• t\~·l);trltlt,mt ~t"\t·n
num.1r.1l.m y.utlacaktlr.
Muht.lr Onayt'ru ,..._. Hayv{ml:ln Scum Alan ki}inm
muht.lrl tlr,lc-lurJt ,llo.hr.
• Ahm ~.1ttm Tut.m.l~l olm.lfl.u\ h.l)'\',lnl.u Un·nnrlt· hal •ddta edtlemcz ve
dt:,ll kh.~~l..:rtlt n t,,ycl.tl.tntl.mM/
..... /. .... I 20....
TAAHHUTNAME
Sivas iii Dam1zlik Koyun K~i Yeti~tiricileri birl igi taraimclan koyun veya ke~ilcre tak•lan
kUpelerle i lgili yeti~tiricilcr tar,timd,m yapil acaklar:
Klipelerin takllabilmesi i~in uygulama talimatlan clogrultusunda ilgili maclcle geregi destekleme
yapllacak hayvanlara uygulanmt~ a~1 bclgesini (Antraks, Bn1celle ,<;:ivek a~• larmdan herhangi birb i)
Koyun veya K~ilenn sat IImas•, OIUmU, kaybolmas1, kesilmesi( Kesilme veya olumunde kupe hayvamn
kulagma biti~ik olan yeriyle birlikte birlige getirilecektir) veya ~e~itli nedcnlerlc kOpclerin kulaktan
dll~me~i durumuncla, Sivas IIi Oam1zhk Koyun Ke.;i Yeti~tiricileri Birligine ve Tamn II MtidUriUgOne
bildorilmesmi taahhUt ediyorum.
Aksi halde bclirtilen hususlan yerine getirmedigim takdirde dogacak butun sorumlulugu kabul
ediyorum.
. ...
YETI ~TI R ICIN I N
ADI SOYADI
A<;IKlAMA:
• y,.h')tiru tlt•nmt/llllmli ~tnltlt• uyt• o lurl..t•n im7,l1Mitkl(ln
T<l<thhUtnam~
ornt..f!,tdtr
• liur.ui,, y.lptltH ,1~111.1 <bir tnv,1l.1nan T.l.1hht'tn.1m.-· tilrnamiyh.' r('smi olup
yl'rmt ~-:~ttrilnwyt.n t.Mhtlllth·rlt.• ilgili ol.trdk lutJndk cutul.ltJkttr.
Sivas IIi Oam1zhk Koyun ve
Ke~i Yeti~tiricileri
A<;IKLAMA:
• Bu S.:'lyfai<Hil bizden istek ve teme-•"' ilerinizi yaZM<lk bildirebilir~illil.
ADRESiMiZ:
Sivas iii Oam1zllk Koyun K~i Yeti~tiricileri Birligi
llank•l¥ C•dcksi 3. f'Mk Sokak Ugur i~hano KM: 2/7
Siva~ • TUrkiyt!
Tclcfon/Phonc: +90 .!46 22l 78 40
Fax: +90 346 224 q I 81
Birligi'ne
CENEL BiLGiLER
YOtOI~Omii: 28.488 km2
Nufus: 755.091 (2000)
il Trafik No: 58
Sova;, I~ Anadolu'nun dogusunda yer ,1lan, An,ldolu'daki tarihi ipek
Yolu gu1ergahlaro non kesi~tigi bir yt>rde konumlanrno~ ve uni(J Kral
Yonunun da ge(tigi bOyuk bir ilimizdir.
$ova~ tarihi zenginlikleri,
dogal guzellikleri,
kaplocalaro turistlere
olgon~ tatol olanaklaro
'unonakt,ldu.
iL~ELER
Siva' ilin in il('eleri;
Akoncolar, Ahonyayla,
Oivrigi, Oogan~ar, Gcmcrck,
Gtllova, Gtorlin, Halik, imranl o,
Kangal Koyulhisar, Su~hri,
~arko~la, Ula~, Yoldozeli ve
Lartl'dtr.
Akmc1lar: Sivas' a
liOkm
uzaklolt.ldor.
Cnemlo t.lrihi
f!'tt•rleri;
Hatipoglu
Camii,
Bahattm ~eyh
Tuobcsi, Yusuf
~cyh Turbesi,
Dog,lntepe ve
Er{'n«~ koylerinde
-
Bizans dOnC'minc a it
oldujiu sa nolan iki
kaledor.
Alt1nyayta: Sivas' a 80 km. uzakhktador. Oncmlo tarihi eserleri; Altmyayla
Camudor.
Oivrigi: Sivas'a karayolu ile 184 km, dl•moryolu ole 179 km uzakhktador.
Oovriji• Ulu Camii ve Darli~~ifaso il~e nwri<ezmdedir ve UNESCO' nun "Dunya
Moras•""listesinde yer almaktador, Dovrog• Kale-;o ve Kale Camisi, Kesdogan
Kale-., (dot Pa~a Camii, Sine Melik Kumbcto, Nurcn•n Sal1h Kumbeti, Na•p
IGa,ezler) Kumbeti, Sinaniye Hatun Turbe''· Ahi Yu>uf Turbesi, Pamuk ~tan.
Burma H,m, Mir('inge Ham, IJipli H,m, A~·'S' Kili\(", Yukaro Kilise, Ersun
Kibcsi, Odur Kil isesi, Handere Kopo·u;,ti, Htbcyin CaLi TOrbesi, Seyil Baba
TUrbcsi vc ahsap i~~il iginin ~ok gOzcl ornckl<.>riylc soslcnmi~ ~ok sayoda
konak gtirtilmeye deger tarihi eserlcridir.
Oogan~ar: Sivas'a 95 km. uzakhktador. Ulu Camii, Kale Camii, Uzunbclen
Hubyar Turbesi bu il~ededir.
Cemerek: Sivas'on bat•sonda yer alrnaktador. S11or Kasaba~onda Goksu (ay•
uzNindc bulunan S1m ~lalesi dogal ~:uzclligc <.lhiptir. Onemli tarihi
e<oCrleri, Merkez Camii, lnk1~la Cami, lnk•~la Hamzah Cami, <;:epni Cami,
~ahruh KilprOsO, S•m Kasabasmda E>k1koyoren yeri, Karacatireo ve
- ......
Dcndcliz Oren ycri kalintolandor.
Cijlova: Sivas'a 198 km ut,lklokt.lCiir. Giilova baraj
goiO ~cvrcsi ve yaylalanyla
dogal gOzclligc sahiptir.
<;:obanbaba
Turbesi
bulunmaktado
r.
... -F
·--
.
I
"""""".;..
...
Curi.in:
Sovas'on
guneyinde
yt:r almaktad1r. ilt;e
merkczindc Ulu Camii, Kilise, SO'ye
yakm suni magara, $uhul Vadisinde
de 3 magara vaod1r. Kaletepe, Yolanh,
Ta~li, I tijyukiUyurt, D,wul, incesu,
Bllgrllcl~lik hily(okleri tarihi eser
tescillidir.
Halik: Siva;' a 37 km. lll.lkliktad~r. llafik
Golu, Iota Golu, y.lyl ,ll<~ro ve clogal gOtelligi
olan yerdir. Oncmli tariho ~rlcri; HOkOmet
Konago, Tuzhisar Kiliscsidir.
imranli: Sivas'a 106 km. Ut.lklikt~dlr. Onemli
tarihi cscri; Gogi Baba Torbcsi'dir.
Kangal: Sivas'on 6& km. guowyclogusundad~r.
ilt;eye 13 km u1aklokta, Kavak Koyu
mevkiindc bulunan Bahkh Kaphca sedef
hastaligono troavi cdici ozelligi ile saghk
turizmi at;osondan ~o~ 6nemli bor yerdir.
Alacahan ka;abasmdaki Alacahan
Kervansar.1yo, I tali I Rofat f'a!·' Kiiprusu,
Tekke KoyiJnd~ki S,um ot B.•b<~ Klimbeli
gorlilmeyc tal'ihi cscrlcrdir. it.,cclc aynca
Mcydan Cami, Aco Su KoprlisO, ~eyh
Merzuban Turbeso, Pir Gbk\e (Pir Gocek)
Tiirbesi, Demiryurt Magaralan gorulmeye
deger yerlerdlf. il<e """l,ln i\onde Oyuklu
Hoyugu, Lafc;ol.u Agolo Hoyugu, Kuhepe ve
lct>l'CI~ Hoyuklcri vard1r.
Koyulhisar: Sivas'a 180 km. ULakhkt,ldor. Egric;imen,
Kengercik, Arpacok, Sant;•<t.>k yayl.1lan dogal guzelligi
olan yt'rlt'rdir. Oncmli tarihi eserleri; A~g• Kale (Kalc-i Zir), Yukan
Kale (Kale-i Bala), Fatih Camoi, Haco Murat Hano'dor.
Su~ehri: Sova~'a 144 km. uzakloktador. Onemli tarihi cwrlt•ri; Balhatun Camii
(Balkos Hatun), Kosc Su leyman T<orbcsi'dir.
$arko~la: Siva,' a 37 km utakhktador. Onemli l.lrihi e"•rk•ri; Anyurl Koyu
Camii, ~cyhderdiyar (~cyh Mt•hmt•l Dcdc) TOrlx.'Si'dir.
Yoldozeli: Siv,ls'a 45 km. uzakloktad~r. On~ml i wihi '''t•rleri; Seyh Halil
TOrbe,i, Ak(.ikoca Koyu TOrbesi, B<1n.v KOyu TOrlx•,i, Kumbet KoyO
Kak•si, Ak~akalc Kalesidir.
Zara: Sovd''•' 72 km. utakloktador. TOdurge Gillu dog,1l g(JLelligi o lan
yort<dor. Ont'mli tarihi eserleri; Meydan Camii t<;:ar$1 Camii), Ku~n Koyu
Camu, $cyh Ibrahim El Aziz Camii, Dcmiryurt Camoi, Aco Su Koprusii,
$eyh Merzuhan Tiirbesi, Demoryurt Kaya Magaralandor.
onemli
telefonlar
i VA ASO
,,A,
o;;AO,
22196 62
• Soor ve I• Ok Md.
224 01 59
225 39 20
221 28 72
221 17 86
224 26 53
PTT '
San. ve r rcaret II
Bonkolor
Akb<lnk
Halk Bankas1 Merkez ~ubesi
1$ Bankasi
Kuveyt Turk A$
Vak1flar Sankasi
Yapi ve Kredi Bankasi
Ziraat Bankasi Sivas $ubesi
Ziraat Bankasl Sanayl $ubesl
Siaorta II
Sosval Hiz. II
221 22 02. 224 49 62
224 35 70, 221 09 78
221 90 00
SSK
SYOV I
225 79 60
225 20 01 (5 Hat)
222 42 64, 221 17 53
Tapu ve Kad. ?n " "' , Md.
Tarom II
Tarom Krd. Koop. 10.81. Md.V.
223 10 00
22388 82
TCDO 1~1. 4.Bolge Md.lilgu
TEDA$
Tekel
II
; Genet Md.IOgO
TOrk
oil
Hosloneler
Slvas Dev1et Hastanesl
lz. Kev1<. Devlet Hastanesl
Cumhudyet Oniversitesl
Krzolay Top Merkezi
Krzolay Kan Merkezl
SIV-MAR ~iok Merl<eZl
Slvas Anadolu Hastanesi
Yimpa~ Top Merl<eZl
221 70 36
224 73 33
258 00 00
225 36 37
221 99 25
221 93 82
215 05 55
224 21 11
Tiirkiye I~ Kurumu II Md.
Vakoflar BOige 1
~
; asK.
AL
Resm1Kurumlor
5.Er Ejjl.Tugay Komutanhjjo
I
221 25 75 • 221 59 96
LA BELEDIYE B$K.
t "~ LEDIYE B$K.
> "~' ~n iv~ BSK.
221 17 14
221 51 73
224 61 25
215 17 22
227 00 93
221 28 91
215 08 01
223 0345
2.23 16 86
5551010
223 77 75
221 05 02
223 58 75
361 50 40
681 20 04
4181 0 02
881 20 02
Aske~ik
$ubesl Ba~kanto § r
Bajj·Kur II Mudiirliijju
228 46 87
223 83 27
cBSK.
Gl ) LOVA BELEOiYE BSK.
614 10 27
381 20 09
Bynd.ve lskan II Miidurtiigii
227 03 79
221 51 75
223 18 15
Gt)RON "~ ' ~nlvo; B$K.
HAFIK "~' ~nivo; asK.
, . , , , . . ,, 1 Rr=or=niv BSK.
00
71510 13
841 20 54
221 80 50
; asK.
KOYULHISAR BELEOIYE BSK
Cumhuriyet Ba~savc•I'Q '
Cevre ve Orman II MUdi.irtUQU
Defterdarhk
OMO BOige Mudiirliigu
226
227
227
22 1
OSI 19.BOige Mlidiirliigu
Gen~.ve Spor II Miidu~Ogii
Hatk Ejjt.Mrl<. ve ASO.Mdr.liigii
Emniyet MOdiirlugO
Halk Kiitiiphanesl Md.liigu
Jandarma KomutanhO•
KOitOr ve Turizm MUdi.irWQU
Milli Egitim Miidiirlugii
16
03
59
10
26
04
16
45
215 11 00
221 11 12
21510 14.215 10 15
221 35 06
MuftOiugu
NUfus ve Vat.MUdUriUQU
Ozel ldare MOdiiriOgil
11Sagiok Mudurtugil
Iller Bankasr 15.Bolge Md.
Kale Vergi Dairesi Md.IUQU
Karayollan 16.801ge Md.
Koy Hiz. II Miidii~ugii
Krd.ve Yurtlar Kurumu Mdr. I U~ U
~
ll<;e
751 20 29
816 10 22
361 54 39
681 20 8 1
41810 36 . 1045
Oivrigi li<;e
223 53 01
221 51 85
. GOiova ll<;e
GOrOn ll<;e
Hafik ll<;e
381 21 89
71510 18. 1020
841 20 17 . 2013
lmranlo il<;e
Kangalli<;e
861 20 10
457 10 08. 1020
341 30 28
223 63 77
227 02 94
2 11 37 05
il<;e
881 22 41
614 10 22 . 1013
<ll<;e
ll<;e .
Su~ehri ll<;e
Meteoroloji 1st MUdUriG§U
219 16 71
222 19 08
224 42 00
$arl<o~a lt<;e " " ' o;;;;;·,
Ula$ ill'&
Yotdozeli llo;e
OtQanize Sanavi BOI.Md.V.
225 00 71
Zara lice
KiittOr Merl(ezi Mi.idOrtOQO
51210 17
781 20 80
225 39 28
224 14 00
221 40 96
227 63 10
221 18 51
KadastrO Mudurtiiiiu
.. ""'' r=nlv"' B$K.
ULA$ ""' r=nivoo BSK.
v oo rmo=o I Rt=t r=nlvo; BSK.
861 20 07
457 24 00
34130 19
311 43 71 • 40 26
51210 15 • 1012
781 22 40 • 2493
751 20 36
81610 21 ·1010
Acil Telefonlor
IHaiye
110
HtZir Acil Setvisi
Tetefon Anza
Alo Zabota
Polis lmdat
112
121
153
155
Jandarma lmdat
Orman Yang1n ihbar
SuAnza
156
177
185
Elekttlk Anza
186
188
Cenaze HizmeUeri