ÇAKIT HAVZASINDAKĠ SEL OLAYLARI, ETKĠLERĠ VE DAĞLIK

Transkript

ÇAKIT HAVZASINDAKĠ SEL OLAYLARI, ETKĠLERĠ
VE
DAĞLIK ARAZĠDE
TOPRAK KORUMA / AĞAÇLANDIRMA ÇALIġMALARI
Prof. Dr. M. DOĞAN KANTARCI
ÇAKIT HAVZASINDAKĠ SEL OLAYLARI, ETKĠLERĠ
VE
DAĞLIK ARAZĠDE TOPRAK KORUMA/AĞAÇLANDIRMA ÇALIġMALARI
M. DOĞAN KANTARCI ¹
ÖZET
Çakıt Deresi Seyhan Irmağının batı kolu olup, dar ve sarp Pozantı Boğazından yukarıda
dağlık arazide yan kollara ayrılmaktadır. Çakıt Köprüsü ölçme istasyonunun (Ġst. nu. 1089)
havzası 2 925,60 ha‟dır. Çakıt havzasından 28.3.1980‟de gelen sel çok zarar yapmıĢtır. Bu sel
olayında patlamaması için Seyhan Barajının kapakları açılmıĢ, Adana‟yı su basmıĢ, 25 600 ha
alan taĢkın sularının altında kalmıĢ ve 27 kiĢi ölmüĢtür. Havzasında oluĢan sellerin taĢıdığı
materyal ile Seyhan Barajı dolmakta ve su depolama kapasitesi azalmaktadır. 1981 yılında ise
toplam olarak Karaisalı‟ya 1352,1 mm, Pozantı‟ya ise 1298,7 mm yağıĢ düĢmüĢtür. Çakıt
Köprüsü akıĢ ölçme istasyonu değerlerine göre; mart 1981 sel olayında Çakıt Havzasında
1200 m ortalama yükseltiye düĢen toplam yağıĢın 1796,3 mm olabileceği hesaplanmıĢtır.
GeçmiĢte Çakıt Havzasındaki ormanlar aĢırı ve usûlsüz kesimler ve otlatma ile tahrip
edilmiĢtir. Sel olayından sonra 1982 yılında yapılan projede; Çakıt Havzasında 140 056 ha
alanda mer‟a islâhı (41 388 ha), korunga ekimi (37 781 ha), erozyon önleme (40 500 ha),
ağaçlandırma (20387 ha) yapılması öngörülmüĢtür. Çakıt Projesi‟ndeki gerçekleĢtirme 42 597
ha‟dır (% 30,41). Ancak ısınma ve kuraklaĢma sürecinde sel oluĢturan yağıĢlar giderek daha
sıklaĢmıĢtır. Çakıt Projesinin tamamlanabilmesi ve Seyhan Barajının korunması için özel bir
“Toprak Koruma, Ağaçlandırma ve Mer‟a Ġslâhı Müdürlüğünün” görevlendirilmesi
gerekmektedir.
Anahtar kelimeler: Çakıt Havzası, sağanak yağış, sel, toprak erozyonu, Seyhan barajı,
ağaçlandırma.
FLOODS AND THEIR EFFECTS IN ÇAKIT BASIN
AND
SOIL CONSERVATION/AFFORESTATION WORKS ON HIGHLAND
Çakıt stream, the western tributary of Seyhan River, branches off on the mountainous terrain above
the narrow and steep Pozantı gate. The basin of Çakıt Bridge survey station (Ġst. No. 1089) is 2 92,60
ha. Çakıt basin was seriously damaged by the flood in 28.3.1980. In order to prevent Seyhan dam
failure in this flood, dam shutters were opened and as a result of which Adana was flooded, 25 600 ha
land was under flood water and 27 people were killed. Due to the floods which occurred in the basin
and carried a considerable amount of material into Seyhan dam, water storage capacity of the dam
keeps decreasing. In 1981, total rainfall amount was 1352,1 mm in Karaisalı and it was 1298,7 in
Pozantı. According to values of Çakıt Bridge flow measurement station, total fall amount on 1200 m
altitude in 1981 flood was calculated as around 1793,3 mm. In the past, forests in Çakıt basin were
destroyed due to excessive and illegal cutting and grazing. In the project designed in 1982 after the
flood, the land of Çakıt Basin which is 140 056 ha was arranged for range improvement (41 388 ha),
sainfoin plantation (37 781 ha), soil conservation (40 500 ha), and Afforestation (20 387 ha). The
realization in Çakıt project was 42 597 ha. (30,41 %). However, falls which result in floods has
become more frequent in the warming and drought process. In order to complete Çakıt Project and
preserve Seyhan Dam, it is required that “The Directorate of Soil Conservation, Afforestation and
Range Improvement” should be appointed for this process.
Key words: Çakıt basin, rain shower, flood, soil erosion, Seyhan dam, Afforestation.
(1)Ist.Üni.Orman Fakültesi Toprak Ġlmi ve Ekoloji Abd. Bahçeköy-Ġstanbul
E.Mail: [email protected]; Tlf. 0532-416 65 97
1.GĠRĠġ
Seyhan Barajı 1953-56 yılları arsında inĢa edilmiĢ ve 1956 yılında iĢletmeye açılmıĢtır.
Barajın havzası 2 175 000 ha (21 750 km²) olup, sulama alanı 174 086 ha‟dır. Barajın normal
su seviyesinde toplayabileceği su miktarı (Göl hacmi) 799 hm³ ve göl alanı 6 304 ha (63,04
km²) olarak bildirilmiĢtir. Barajda kurulu gücü 54 MW‟lık hidroelektrik santralından 350
GW/saat elektrik üretilmektedir (DSĠ-2009). Barajın havzasından taĢınan materyal ile
dolduğu, 1966 yılında 1238 hm³ olan su depolama hacminin 2005 yılında 831 hm³‟e, 2009
yılında 799 hm³‟e azaldığı belirtilmiĢtir. Böylece barajın ölü hacmi % 35,46‟ya ulaĢmıĢ, su
hacmi ise % 64,54‟e gerilemiĢtir (M. Fakıoğlu 2005 ve DSĠ 2009). Havzadan gelen materyal
dağlık araziye düĢen ve sellere dönüĢen yağıĢ suları ile taĢınmaktadır. Sel oluĢturan
yağıĢlardan biri de mart 1980‟de Çakıt Havzasına düĢmüĢtür. KıĢ yağıĢları ile dolu olan
Seyhan Barajının su seviyesi Çakıt Havzasından 28.3.1980 günü gelen sel ile kısa sürede sınır
düzeyine ulaĢmıĢ ve barajın patlamaması için kapakların açılması gerekmiĢtir. Adana‟yı ve
mevsim itibariyle tarım ürünleri hasat edilecek durumdaki 25 600 ha alanı su basmıĢ ve 27
kiĢi ölmüĢtür. Ertesi yıl (1981) ocak ve Ģubat aylarındaki yüksek kar yağıĢı olmuĢtur. Mart
ayında eriyen karlar yüksek su akıĢlarına sebep olmuĢ ve Seyhan Barajının kapaklarının tekrar
açılmasını gerektirmiĢtir. Ġki yıl üst üste gelen sel ve yüksek akıĢ üzerine Çakıt Havzasında
1982 yılında Orman Genel Müdürlüğü (OGM) tarafından 140 056 ha‟lık alanda yapılan
projeye göre toprak koruma, ağaçlandırma ve mer‟a ıslâhı çalıĢmalarına baĢlanmıĢtır.
Havzada 2008 yılına kadar geçen 26 yılda ancak 42597 ha alanda çalıĢılabilmiĢ olup, projenin
gerçekleĢme oranı % 30.41‟dir.
Dünya atmosferinde artan CO₂ oranına bağlı olarak geliĢen ısınma süreci, Akdeniz
Havzası‟nda da önemli etkiler yapmıĢtır. Azor alçak basınç alanının etkisi ile Batı
Akdeniz‟den Doğu Akdeniz‟e doğru gelen ılık ve nemli hava kütleleri Toros Dağlarında
kuzeyden gelen soğuk ve kuru hava kütleleri ile karĢılaĢıp, sağanak yağıĢlara sebep
olmaktadırlar. Medetsiz Tepe‟nin (3585 m) de yer aldığı Yüksek Bolkar Dağlık Kütlesinin
kuzey yamaçlarında bulunan Çakıt yan havzasının (Horoz Dere, Killik Dere, Boğaz Dere vd.)
sağanak yağıĢ alma ve sel oluĢturma potansiyelinin de Akdeniz Havzasındaki ısınma sürecine
bağlı olarak attığı kabul edilmelidir. Çakıt Deresinin kuzey kolu olan Kırkgeçit Deresi
(Pozantı Deresi) Pozantı Dağına (2703 m) uzanmaktadır. Bu yüksek dağlık ve sarp havzada
sağanak yağıĢları yamaç arazide tutmak, toprağa sızdırmak ve sele dönüĢmelerini önlemek
Ormancılık Mesleğinin görevidir.
2. ARAġTIRMA ALANI, MATERYAL VE YÖNTEM
AraĢtırma alanı Seyhan Barajı Havzası‟nda yer alan Çakıt Deresi (Çakıt Suyu)
Havzası‟dır. Çakıt Deresi Havzası‟nda mart 1980 sel ve 1981 yüksek akıĢ olaylarının
incelenmesi ve irdelenmesi için çevresinin de birlikte kavranması gerekmektedir. ÇalıĢma
alanının genel sınırları güneyde 34° 30‟ (Akdeniz), kuzeyde 37° 50‟ (Pozantı Dağını
kapsayan) kuzey enlemleri ile, batıda 34° 15‟ (UlukıĢla batısı), doğuda 35° 20‟ (Adana
doğusu) doğu boylamlarını kapsamaktadır. Ancak Çakıt Havzası‟nda 28.3.1980‟de oluĢan sel
ile mart 1981‟de oluĢan yüksek akıĢ olayları UlukıĢla-Çiftehan-Pozantı yönünde uzanan batı
kolundaki Horoz Dere, Killik Dere, Boğaz Dere vd. havzalarına düĢen yağıĢa bağlıdır
(Özellikle Horoz Dere). Bu durumda asıl inceleme ve değerlendirme alanı Çakıt Havzası‟nın
batı kolundaki bu üç dereyi kapsamaktadır (Harita 1 ve 2).
Çakıt Havzası ve çevresindeki incelemeler ile değerlendirmelerde kullanılan veriler ve
bilgiler araĢtırmanın materyalini oluĢturmaktadır. Bunlar;(1) Jeolojik yapı ve yeryüzü Ģekilleri
ile ilgili bilgiler, (2) Ġklim ölçmelerine ait veriler, (3) Seyhan Barajına ait veriler, (4)
28.3.1980 sel ile mart 1981 yüksek yağıĢ olaylarına ait veriler, (5) Çakıt Havzası akıĢ ölçme
istasyonlarındaki ölçümler, (6) Havzada erozyonu önlemek üzere Orman Genel Müdürlüğü
tarafından hazırlanan proje (1982) ile daha sonra tekrar kurulan Ağaçlandırma Genel
Müdürlüğü tarafından yapılan çalıĢmalara ait bilgiler ve veriler, (7) Arazide edindiğimiz
bilgiler ve yaptığımız gözlemlerdir.
Elde edilen verilerin değerlendirilmesi için kullanılan yöntemler ile varılan sonuçların
yorumlanması, tekrarlardan kaçınmak ve konu ile ilgili bilgi bütünlüğünü sağlamak için, ilgili
bölümlerde verilmiĢtir
3. SEYHAN BARAJI HAVZASI, SEL OLAYLARI VE BARAJ GÖLÜNÜN
DOLMA SÜRECĠ
Seyhan Barajı Türkiye‟nin en önemli barajlarından biridir. Barajın görevleri;
(1) Çukurova‟da 174 086 ha tarım alanının sulanmasını sağlamak,
(2) Elektrik üretmek ve
(3) Tarım alanlarını ile Adana‟yı taĢkından / selden korumaktır.
Ancak Seyhan Barajını yukarı havzası sarp dağlık arazidir. Bu arazide binlerce yıldan beri
insanlar yaĢamaktadırlar. Kontrolsuz ve yoğun hayvancılık ve tarla açmak ormanların tahrip
edilmesine sebep olmuĢtur. Orman tahripleri ile yangınları ve hemen arkasından oluĢan selli
sağanaklarla toprakların taĢınması, sığlaĢması olayları orman ağaçları ve çalılarının ortamdan
çekilmesi ile sonuçlanmıĢtır. Geriye kayalıklar ve sığ topraklar üstünde otlak alanları
kalmıĢtır. Bu durumdaki bir havzada sel olayları da doğal karĢılanmalıdır (Resim 1).
Seyhan Barajı havzasında oluĢan sel olayları ve taĢkınlar tablo 2‟de verilmiĢtir. Bu
taĢkınlarda önemli miktarlardaki zararların yanında can kayıpları da olmuĢtur. Sellerin diğer
bir etkisi de Seyhan Barajı gölünün taĢınan materyaller ile dolmasıdır (Tablo 3 ve Ģekil 1).
Baraja gelen materyal 1981 yılından sonra (1980-85 döneminde) azalmıĢtır. Azalmanın sebebi
yukarı havzada ormancılar tarafından yapılan toprak koruma, ağaçlandırma, mer‟a islahı
çalıĢmaları ile DSĠ Bölge Md‟lüğü tarafından yapılan yatak islahı ve taĢıntı barajları
çalıĢmalarıdır (Bkz. Bölüm 8 ve Fakıoğlu, M. 2005). Baraj gölündeki dip çamurunun 2005
yılından itibaren artması Pozantı otoyolu inĢaatında yapılan tüneller ile kazı/dolgu
iĢlemlerinden kaynaklanan materyallerin sel suları ile taĢınmasına bağlı olmalıdır.
4. ÇAKIT HAVZASI VE ÇEVRESĠNDEKĠ ARAZĠNĠN ÖZELLĠKLERĠ
Çakıt Deresi havzasının alanı 2925,6 km² olarak bildirilmiĢtir (Çakıt Köprüsü ölçme
istasyonunun havza alanı olarak) (Harita 2‟de tablo 1). Çakıt Deresi boyunca EĠE akıĢ ölçme
istasyonlarından 1817 nu‟lı Arap Ali istasyonunun havzası 1582,4 km²‟dir (EĠE, 2000).
Çakıt Havzası kuzeyden (Pozantı Dağı) güneye doğru dar ve uzun bir oluk konumundadır.
Havza‟da 5 bölüm dikkati çekmektedir (Harita 1 ve 2).
(1) Pozantı Boğazından aĢağı olan havza (Karaisalı-Çakıt Köprüsü Bölümü),
(2) Pozantı Boğazı,
(3) Pozantı Boğazı ile Horoz Dere-Kırkgeçit Dere arasındaki havza,
(4) Batı Havzaları (Horoz Dere, Killik Dere, Boğaz Dere vd. havzaları),
(5) Kuzey Havzası (Kırkgeçit Dere ve kolları).
HARİTA 1. ÇAKIT SUYU HAVZASI, SEYHAN BARAJI VE ÇEVRESİ
HARİTA 2. SEYHAN BARAJI VE ÇAKIT HAVZASI AKIŞ ÖLÇÜM İSTASYONLARI
KARINCA
DAĞ
MEDETSİZ T.
3585 m
TABLO 1. ÇAKIT HAVZASI (SEYHAN IRMAĞI) AKIŞ ÖLÇME İSTASYONLARI
Nu.
İSTASYON
1819
1817
1828
1809
ŞEKERPINAR
ARAP ALİ
SALBAŞ
ÇAKIT KÖPRÜSÜ
YÜKSELTİ
m
800
130
80
80
SEYHAN
BARAJI
ENLEM
BOYLAM
34º 51' 48'' D
35º 28' 05'' D
35º 06' 26'' D
35º 13' 11'' D
37º28' 18'' K
37º 14' 03'' K
37º06' 23'' K
37º 05' 31'' K
DRENAJ ALANI
km²
1220,8
1 582,4
1896,9
2925,6
Çakıt Havzası‟nın “Batı Havzaları Bölümü” Çiftehan-UlukıĢla yolunun güneyinde ve
kuzeyinde yer almaktadırlar. Yolun güneyindeki havzalar batıdan doğuya; Aydos Dağı (3488
m), Medetsiz Tepe (3585 m), EĢme Dağı (3250 m), Gâvur Dağları (3000-3114 m), Aksivri
Tepe (2868 m), doğrultusunda uzanan su ayırım çizgisi ile güneyden sınırlanmaktadır. Bu
yüksek kütledeki dağların ve tepelerin arasında bulunan bel ve gedikler kuzeyden gelen soğuk
ve kuru hava ile güneyden gelen ılık ve nemli hava kütlelerinin karĢılaĢma alanı olarak
önemlidirler (Harita 1 ve Ģekil 11).
RESİM 1. ÇAKIT DERESİ HAVZASI BATI BÖLÜMÜNDE KİREÇ TAŞLARINDAN OLUŞMUŞ, KAYALIK SARP ARAZİ
M. DOĞAN KANTARCI
RESİM MAYIS2011
(TOPRAK TAŞINMIŞ, KÖKLERİNİ ANAKAYANINN DERİN VE GENİŞ ÇATLAK SİSTEMİNDE GELİŞTİREBİLMİŞ OLAN AĞAÇLAR
TUTUNABİLMİŞLERDİR. BU KAYALIK ARAZİDE YANGIN KÜLTÜRÜ İLE ORMAN YETİŞTİRİLEBİLİR.
KAR KÜTLELERİNİN YAMAÇ AŞAĞI KAYMASINI VE ÇIĞ OLUŞUMUNU ÖNLEMEK İÇİN UYGUN YERLERDE TAŞ SEKİLER VD. ÖNLEYİCİ
ÇALIŞMALAR YAPMAK GEREKİR. BÖYLECE FİDANLARIN KAR YÜKÜ İLE SÖKÜLÜP, GİTMESİ VEYA YERE YATIP ÇALILAŞMASI
ÖNLENEBİLİR.)
TABLO 2. SEYHAN IRMAĞI TAŞKINLARI VE ETKİLERİ
YIL
05.12.1937
10.05.1946
09.11.1948
28.11.1948
05.12.1948
05.02.1949
15.05.1950
02.12.1958
28,1,1959
DEBİ
m³ / sn
2550
521 cm
TAŞKIN
ALANI ha
45 000
50 000
50 000
2100
26.12.1969
3600
3200
170
475
4894
30.04.1975
2503
03.01.1979
3310
28.03.1980
6079
ÇAKIT HAVZASI SELİ
70 000
İNSAN
KAYBI
YIKILAN
EV SAYISI
HAYVAN
KAYBI
YOK
11
15
277
ÇOK
234
26
1
170
BİLİNMİYOR
DİĞER ZARARLAR
Adana şehri ve 15 köy sular altında kaldı
Seyhan Ovasını su bastı. Köylerde 15 ev yıkıldı. Sel hayvanları sürükleyip, götürdü.
Adana'yı su bastı
Adana'yı su bastı. Fırtnanın merkezi Adana ile Feke arasındadır.
Adana'yı su bastı.
Fırtınanın merkezi Adana ile Feke arasındadır.
Adana'yı ve Seyhan Ovasını subastı. Tarım ürünleri zarar gördü.
Seyhan Barajı taşkını önlemiştir.
Seyhan Barajı taşkını önlemiştir.
ÇAKIT SUYUNUN DEBİSİ (Tahmin edilmiş)
EĞLENCE DERESİNİN DEBİSİ (Tahmin edilmiş)
Baraj Gölünün su düzeyi 68,8 m'ye yükselmiştir.
Barajdan 1186 m³/sn su bırakılarak barajın patlaması önlenmeğe çalışılmıştır.
Ancak bırakılan su ile 41 000 000 TL (O zamandaki TL değeri ile ) zarar olmuştur.
Baraj Gölünün su düzeyi 69,07 m'ye yükselmiştir.
Ancak bırakılan su ile 51 000 000 TL (O zamandaki TL değeri ile ) zarar olmuştur.
Baraj Gölü boş olduğu için taşkın önlenmiştir.
Sel sularının getirdiği materyal baraj gölüne yığılmıştır.
Baraj Gölünün su düzeyi 69.71 m'ye ulaşmıştır.
Ancak, bırakılan su ile Adana Şehri tahlike ile karşılaşmıştır.
Taşkın zararı 1 000 000 000 TL (O zamanki para değeri ile ) hesaplanmıştır.
Seyhan Barajı patlama tehlikesi geçirmiştir.
Salınan su Adana ile çevresini basmıştır.
Silifke Irmağı taşkını
4677
25 600
27
1981 -MART
04.08.2004
4 000
AÇIKLAMA :
1. Seyhan Barajı'nn güvenli su düzeyi 67 m'dir.
2. Seyhan Barajı yapıldıktan sonra Adana ve çevre köyleri ile tarım alanları sel ve taşkın olaylarından korunmuştur.
3. Ancak taşkın debilerinin giderek arttığı ve barajın patlamaması için su bırakıldığı, bırakılan suyun da zararlara sebep olduğu görülmektedir.
Bu olayın üç sebebi vardır:
(1) Havzadan gelen selin debisi artmıştır. Sel oluşumunun sebebi dağlık arazideki ormanların tahrip edilmesidir.
(2) Seyhan Barajına gelen sel sularının taşıdığı materyal baraj gölünün dolmasına sebep olmuştur. Bu nedenle de barajın su kapasitesi azalmıştır.
(3) Sel oluşturan sağanak yağışlar barajın dolu olduğu zamana denk geldiğinde, güvenlik için barajdan su bırakmak gerekmektedir.
4. Ancak Çakıt Deresinden gelen sel olayında barajın patlama tehlikesi bir defa daha ortaya çıkmış ve su bırakılmıştır.
5. Çakıt Havzasında ormancıların toprak koruma ve ağaçlandırma çalışmaları sonucunda bu ölçüde bir sel oluşmamıştır.
M. DOĞAN KANTARCI
924
883
355
878
865
831
799
360
373
407
439
209
90
2010
2005
ÖLÜ HACIM ORANI %
83,12
80
2000
1995
1990
1985
SEYHAN BARAJINDA SU HACMİ İLE
ÇAMUR HACMİNİN DÖNEMSEL MİKTARLARI
0
1980
YILLAR
314
1975
76,64
71,32
70,92
SU HACMİ ORANI %
69,87
67,12
70
64,54
60
50
40
25,36
30
32,88
30,13
35,46
16,88
20
10
29,08
28,67
SEYHAN BARAJ GÖLÜNDE BİRİKEN SU İLE
TAŞINTI MATERYALİ ORANLARININ DEĞİŞİMİ
0
KAYNAK: Fakıoğlu M. 2005’ten düzenlenmiştir.
M. DOĞAN KANTARCI
2010
2005
2000
1995
1990
1985
0
1980
AÇIKLAMA :
1.SEYHAN BARAJI 1956 YILINDA ĠġLETMEYE
AÇILMIġTIR.
2. M. FAKIOĞLU (2005) 1965 YILINI ÖLÇMELERE
BAġLANGIÇ YILI OLARAK ALMIġTIR .
3.SEYHAN BARAJINA GELEN TAġINTI MATERYALĠ
1980 YILINDAN ĠTĠBAREN AZALMIġTIR. YUKARI
HAVZADA ORMANCILARIN YAPTIĞI TOPRAK
KORUMA, AĞAÇLANDIRMA VE MER‟A ĠSLÂHI
ÇALIġMALARI VE DSĠ‟NĠN YAPTIĞI YATAK ĠSLAHI
ÇALIġMALARI SELLERĠ VE MATERYAL TAġINMASINI ÖNEMLĠ ÖLÇÜDE ÖNLEMĠġTĠR.
4. 2005 YILINDAN SONRA DĠP ÇAMURUNUN ARTIġI
AKDENĠZ HAVZASINDAKĠ ISINMAYLA ĠLGĠLĠ
OLARAK YUKARI HAVZAYA DÜġEN SAĞANAK
YAĞIġLARA BAĞLANABĠLĠR.
5. ÇAKIT HAVZASINDA OTOYOL YAPIMINDAKĠ
YARMA, KAZI VE DOLGU MATERYALLERĠ DE
SELLĠ SAĞANAK YAĞIġLARLA TAġINMIġTIR.
6. ÇAKIT HAVZASINDA TOPRAK KORUMA, AĞAÇLANDIRMA VE MER‟A ISLÂHI ÇALIġMALARININ
TAMAMLANMASI GEREKMEKTEDĠR.
ÇAMUR hm³
1029
1975
KAYNAK: Fakıoğlu M. 2005’ten derlenmiştir.
SU HACMİ hm³
1970
83,12
76,64
71,32
70,92
69,87
67,12
64,54
1238
1970
0
209
314
355
360
373
407
439
1300
1200
1100
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
1965
1238
1029
924
883
878
865
831
799
SU
HACMİ
ORANI
%
1965
1966
1971
1976
1980
1986
1991
2005
2009
hm³
ÖLÜ
HACIM
ORANI
%
0
16,88
25,36
28,67
29,08
30,13
32,88
35,46
HACIM hm³
DÖNEMLER
ÇAMUR
0RAN %
SEYHAN
SU
BARAJI HACMİ
hm³
YILLAR
TABLO 3. SEYHAN BARAJI’NIN DOLMA SÜRECİ
ŞEKİL 1. SEYHAN BARAJI’NIN DOLMA SÜRECİNDE DİP ÇAMURU HACMİNİN ARTIŞI VE SU
HACMİNİN AZALMASI (1981 yılından sonraki duraklamaya ve 2005’ten sonraki artışa dikkat ediniz.)
Çakıt Deresi Havzası ve çevresindeki yüksek arazi karstlaĢmıĢ kireç taĢlarından ve
dolomitli kireç taĢlarından oluĢmuĢtur. Kuzeyde andezitler ve bunların etkisi ile metamorfoze
olmuĢ kireç taĢları (mermerler) yer almaktadır. Ofiolitler, dioritler, perdotitler ile serpantinler
de yüksek arazide kireç taĢlarının aĢındıkları veya kırılıp ayrıldıkları alanlarda yüzeye
çıkmıĢlardır. Ofiolitlerin oluĢturduğu alçak arazi batıya doğru Mersin-Aslanköy arasında daha
belirginleĢmektedir. Pozantı Boğazı Jura-Kretase yaĢındaki sert kireç taĢları arasındaki kırık
sisteminde açılmıĢtır (Resim 1). AĢağıda (Karaisalı ve çevresi) orta miosende oluĢmuĢ daha
yumuĢak ve kolay aĢınabilir kireç taĢları ile üst miosende oluĢmuĢ kireç taĢları ve kireç
çimentolu kum taĢları ve marn taĢları daha az eğimli arazi yapısı oluĢturmuĢlardır (Harita 3).
Çakıt Havzasının daha ayrıntılı jeolojik yapısı ġ.Keskin ve M. Sönmez (2009) tarafından
yayınlanmıĢtır. Harita 4‟te Pozantı Boğazı‟nın altta üst devon/alt karbonifer, ortada permokarbonifer ve üstte alt trias/alt jura-kretase yaĢında tabakalanmıĢ olan sert kireç taĢları ile
dolomitik kireç taĢlarından oluĢmuĢ arazideki kırıklar (faylar) görülmektedir. Çakıt Havzası
ve çevresinin jeolojisi, stratigrafisi ve jeomorfolojik geliĢimi üzerine Blumenthal, M. M.
(1952), Erol, O. (1991), Bayer Altın, T. (2008) vd. değerli araĢtırmalar yayınlanmıĢtır.
Konumuz jeolojik yapıyı oluĢturan ve aynı zamanda toprak yapan anakayaların özellikleri
ile arazi yapısına etkilerini incelemek ve ormancılık (ağaçlandırılabilirlik vd.) bakımından
değerlendirmektir.
Sert kireç taĢlarının oluĢturduğu yüksek ve sarp arazi için örnek olarak Sarıpınar (15 990
ha) ve Delikkaya (12726 ha) orman serilerindeki arazi özellikleri verilmiĢtir (Tablo 4, Ģekil 2).
Bu iki orman serisinin toplam alanı 28 716 ha olup; arazinin %19,8‟inde eğim % 20‟den az,
% 36,33‟ünde eğim %21-40 arasında, % 16,83‟ünde eğim % 41-60 arasında ve % 27,04‟ünde
eğim % 61‟den fazladır. Topraklar Ģiddetli erozyon ile taĢınmıĢ ve sığlaĢmıĢtır. Derinliği 30
cm‟den az olan toprakların oranı % 47,5‟tir. Bu iki seride orman sadece % 3,24 oranında olup
ağaçlandırılması gerekli görülen arazinin oranı % 43,43‟tür. Kayalık arazi toprak derinliği
tablosunda % 18,34, arazi kullanım tablosunda % 7,33 olarak gösterilmiĢtir. Çünkü kayalık
arazinin %11‟lik bölümü otlak alanına eklenmiĢtir. Ağaçlandırılacak alan (% 43,43) oranı ile
derinliği 60 cm‟den fazla olan toprak alanı (% 13,06) birbirini tutmamaktadır. Bunun sebebi
karstik arazinin de çatlaklı yapısından dolayı toprak koruma tedbirleri alınabilir ve
ağaçlandırılabilir olmasıdır. Ancak böyle bir arazide ağaçlandırmanın baĢarısı düĢük olacağı
için yıllarca tamamlamalar yapmak zorunda kalınmaktadır (Yangın kültürü ile tohum ekmek
daha baĢarılıdır.).
5. ÇAKIT HAVZASI VE ÇEVRESĠNDE SICAKLIK VE YAĞIġ ĠLĠġKĠLERĠ
Çakıt Havzası‟nda 3 meteoroloji istasyonu bulunmaktadır; (1) Karaisalı (230 m), (2)
Pozantı (750 m), ve (3) UlukıĢla (1451 m). Karaisalı Akdeniz üzerinden gelen deniz etkisini
alabilmektedir. Buna karĢılık Pozantı ile UlukıĢla Bolkar Dağlarının yüksek doruklarının
kuzeyinde yer aldıkları için deniz etkisini alamamaktadırlar.
Çakıt Havzası ve çevresindeki meteoroloji istasyonlarını konumlarına (yükseltiye ve deniz
etkisini alıp, alamamalarına göre) sınıflandırmak gerekmiĢtir. Bu meteoroloji istasyonlarının
ölçmelerinden elde edilen bulgular tablo 5 ve Ģekil 3 ile 4„de verilmiĢtir. Ortalama yıllık
sıcaklık değerleri deniz etkisi altındaki istasyonlarda 18,3-19,0 C°arasında olup yükseltiye
bağlı olarak azalmakta ve Aslanköy'de (1650 m) 10,4 Cº‟a inmektedir. Yıllık ortalama
sıcaklık değerleri Bolkar Dağlarının ardında bulunan ve deniz etkisini alamayan istasyonlarda
8-11 Cº arasında ölçülmüĢtür (Bu istasyonlar yüksek arazidedir).
HARİTA 3. ÇAKIT DERESİ HAVZASI VE ÇEVRESİNDE JEOLOJİK YAPI
POZANTI DAĞI
MERMERLER
KİREÇ TAŞI (JURA-KRETASE)
KİREÇTAŞI FLİŞLERİ (EOSEN)
ULUKIŞLA
ANDEZİT
ÇİFTEHAN
EOSEN FLİŞ
POZANTI
ÇAMLI
YAYLA OLİGOSEN
GÜLEK
KİREÇ TAŞI
Jkr
OFİOLİT VE
SERPANTİN
TRAVERTEN
ALÜVİAL ARAZİ
ÇAKILLI KUM, KUM, MİL
Kaynak: Türkiye Jeoloji Haritası Adana Paftasından (C. Erentöz-Z.Ternek 1962) alınmış, gerekli açıklamalar yazılmıştır.
M. DOĞAN KANTARCI
HARİTA 4. ÇAKIT DERESİ HAVZASI - JEOLOJİK YAPI
Kaynak : Ş.KESKİN – M. SÖNMEZ 2009
TABLO 4. ÇAKIT DERESİ HAVZASINDAKİ SARIPINAR İLE DELİKKAYA ŞEKİL 2. ÇAKIT DERESİ HAVZASI SARIPINAR İLE DELİKKAYA SERİLERİNDE EĞİM
ORMAN SERİLERİNDE EĞİM SINIFLARI, TOPRAK DERİNLİKLERİ , SINIFLARI, TOPRAK DERİNLİKLERİ,ARAZİ KULLANIMI, AĞAÇLANDIRILACAK ALAN
ARAZİ KULLANIMI, VE AĞAÇLANDIRILACAK ALANLAR
40,00
TOPRAK DERİNLİĞİ
DERİNLİK
SARIPINAR DELİKKAYA TOPLAM ORAN
cm
SERİSİ
SERİSİ
ha
%
< 30
7075,0
6557,5 13632,5
47,47
30-60
3353,0
2715,0 6068,0
21,13
> 60
745,5
3005,0 3750,5
13,06
KAYALIK
4817,5
449,5 5267,0
18,34
TOPLAM ha
15991,0 12727,0 28718,0
100,00
ARAZİ KULLANIMI VE AĞAÇLANDIRILACAK ALAN
SARIPINAR DELİKKAYA TOPLAM
ARAZİ KULLANIMI SERİSİ
SERİSİ
ha
ORMAN
292,5
4358,5
409,0
5030,0
701,5
9388,5
ORAN
%
3,24
43,43
AĞAÇLANDIRILACAK
TARIM
2259,0
2980,5 5239,5
24,24
OTLAK
969,0
3736,5 4705,5
21,77
KAYALIK
1013,0
571,0 1584,0
7,33
TOPLAM ha
8892,0 12727,0 21619,0
100,00
AÇIKLAMA:
1. ÇAKIT HAVZASINDA BU İKİ ORMAN SERİSİ ÖRNEK OLARAK VERİLMİŞTİR.
2. EĞİMİ % 20’DEN AZ OLAN ARAZİ (%19,8) İLE TARIM ALANI (% 24,24)
FARKI EĞİMLİ ARAZİDE ORMANDAN AÇMA TARLALARI GÖSTERMEKTEDİR.
3. KAYALIK ALAN İÇİN VERİLEN İKİ DEĞER ARASINDAKİ FARKA DİKKAT.
4. DERİNLİĞİ ≥ 60 cm 0LAN TOPRAKLARIN ORANI % 13, AĞAÇLANDIRILMASI
ÖNGÖRÜLEN ALAN % 43,43 ARASINDA UYUM YOKTUR. AĞAÇLANDIRMADA
KİREÇ TAŞININ ÇATLAKLI YAPISINDAN (KARSTİK YAPI) YARARLANILABİLİR.
Kaynak : Çakıt Havzası İslâhı Projesi 1982’den derlenip düzenlenmiştir.
35,00
36,33
30,00
25,00
27,04
20,00
15,00
ORAN %
ORAN
%
19,80
36,33
16,83
27,04
100,00
19,80
10,00
5,00
0,00
EĞİM
SINIFLARI %
50,00
45,00
40,00
35,00
30,00
25,00
20,00
15,00
10,00
5,00
0,00
TOPRAK
DERİNLİĞİ cm
< 20
50,00
45,00
40,00
35,00
30,00
25,00
20,00
15,00
10,00
5,00
0,00
ÇAKIT DERESİ HAVZASI
SARIPINAR VE DELİKKAYA
16,83
ORMAN SERİLERİNDE
EĞİM SINIFLARI
21-40
41-60
>61
ÇAKIT DERESİ HAVZASI
SARIPINAR VE DELİKKAYA
ORMAN SERİLERİNDE
TOPRAK DERİNLİĞİ VE
KAYALIK ARAZİ
47,47
ORAN %
EĞİM %
< 20
21-40
41-60
>61
TOPLAM ha
SARIPINAR DELİKKAYA TOPLAM
SERİSİ
SERİSİ
ha
1757,5
3929,0 5686,5
5214,5
5218,0 10432,5
1817,0
3016,0 4833,0
7201,0
563,0 7764,0
15990,0 12726,0 28716,0
ORAN %
EĞİM SINIFLARI
21,13
18,34
13,06
< 30
30-60
> 60
KAYALIK
ÇAKIT DERESİ HAVZASINDA
ARAZİ KULLANIMI VE
AĞAÇLANDIRILACAK ALAN
43,43
24,24
21,77
7,33
3,24
ORMAN
AĞAÇLANDIRILACAK
TARIM
OTLAK
KAYALIK
M. DOĞAN KANTARCI
Yıllık toplam yağıĢ miktarları deniz etkisini alan istasyonlarda 600-950 mm arasında
değiĢmektedir. Kıyı boyundaki istasyonlarda yıllık yağıĢların az oluĢu, Bolkar Dağları
Kütlesinin ana ekseninin güneybatıdan kuzey doğuya doğru uzanması ve bu sebeple batıdan
Akdeniz üzerinden gelen rüzgârların cepheden alınamayıĢına bağlıdır. Yıllık toplam yağıĢ
miktarları deniz etkisini alan arazide yükseltiye bağlı olarak önce artmakta (650 m
yükseltideki Çamlıyayla'da 1118,3 mm, 800 m yükseltideki Akaraca'da 1262,4 mm), daha
yukarıda ise azalmaktadır (1650 m yükseltideki Aslanköy'de 814,0 mm). Yıllık toplam yağıĢ
miktarları deniz etkisini alamayan Göksu Vadisinde (400-700 mm) ve Bolkar Kütlesi ardında
(300-456 mm) azalmaktadır (Tablo 5 ve Ģekil 3, 4).
Karaisalı, Pozantı ve UlukıĢla istasyonlarının ortalama sıcaklık ve yağıĢ değerleri ile bu
değerlerin dönemsel değiĢimleri Ģekil 5, 6 ve 7‟de verilmiĢtir. Yıllık ortalama sıcaklık
değerlerinin 1970 öncesine göre 1994-2006 döneminde 0,3Cº artmasına karĢılık yaz aylarında
0,8-0,9 Cº artmıĢ olması önemli bir yaz kuraklığını iĢaret etmektedir. Karaisalı'da ocak ayında
ortalama sıcaklık değerinin 0,6 C° artmasına karĢılık, Pozantı‟da 0,5 º azalması, UlukıĢla'da
ise 0,9 Cº artması dikkat çekicidir. Mart aylarındaki ortalama sıcaklık değerlerinin 1980
yılında daha az oluĢu kuzeyden gelen soğuk karasal etkiyi göstermektedir. Böyle bir soğuk
hava kütlesinin Akdeniz üzerinden gelen ılık hava ile karĢılaĢması sonucunda oluĢan yüksek
yağıĢ yüzeysel akıĢa ve sele dönüĢmüĢtür (28.3.1980 sel olayı). Mart 1981‟deki yüksek
sıcaklık ise; ocak ve Ģubat aylarındaki yağıĢlarla biriken yüksek kar kütlesinin hızla erimesine,
Arapali Ġstasyonunda yüksek akıĢa ve Seyhan barajı taĢkını olayına sebep olmuĢtur (ġekil 812.1.ve tablo11).
TABLO 5. ÇAKIT DERESİ HAVZASI VE ÇEVRESİNDEKİ METEOROLOJİ İSTASYONLARINDA 1970 ÖNCESİ ÖLÇÜLEN
ORTALAMA SICAKLIK VE YAĞIŞ DEĞERLERİNİN YÜKSELTİYE VE DENİZ ETKİSİNE BAĞLI DEĞİŞİMİ
METEOROLOJİ
İSTASYONU
1 YUMURTALIK
2 MERSİN
3 KARATAŞ
4 TUZLA DSİ
5 SİLİFKE
6 ALATA (ERDEMLİ)
7 ADANA
8 DOĞAN KENT
(MİHMANDAR)
9 TUZLA (KARATAŞ)
10 CEYHAN
11 KÖSRELİ (CEYHAN)
12 SEYHAN BRJ. (DSİ)
13 KİRMİT (CEYHAN)
14 ÇATALAN (CEVHERLİ)
15 İMAMOĞLU
16 BOLATLI (TARSUS)
17 ÇAPARLI (KARAİSALI)
18 KARAİSALI
19 MUT
20 ÇAMLIYAYLA (NAMRUN)
21 POZANTI
22 AKARCA (MERSİN)
23 SARIKAVAK (KÜRKÇÜ-MUT)
24 GÜLNAR
25 GÜLEK (ÇAMALAN)
26 DAĞPAZARI (MUT)
27 KIROBASI (MAĞARA)
28 TUFANBEYLİ
29 DOĞANBEYLİ
30 GÜZELOLUK
31 ARSLANKÖY
32 ÇİFTEHAN
33 ULUKIŞLA
34 HALKAPINAR (ZANAPA)
35 EREĞLİ (KONYA)
36 TOMARZA
37 PINARBAŞI
YÜKSELTİ ÖLÇME
m
SÜRESİ
3
5
5
5
10
20
20
20
21
30
35
55
65
65
80
150
185
230
275
650
750
800
900
925
950
1310
1350
1350
1350
1400
1650
1150
1451
1150
1044
1400
1470
ORT. SICAKLIK C
YILLIK
4 YAZ
OCAK
AYI
AYI
18,8
18,5
18,9
26,0
26,3
26,5
10,4
9,5
9,6
19,0
18,4
18,7
26,7
26,1
26,5
10,3
10,2
9,3
18,3
26,4
8,6
18,3
17,3
26,1
27
8,8
6,3
13,6
22,8
2,8
13,8
22,1
3,5
10,4
19,3
0,0
10,1
20,0
-1,9
11,1
8,5
7,8
19,8
17,6
14,1
1,1
-2,9
-3,8
2
6,0
4,0
2,0
8,0
7,0
19,0
ORTALAMA YAĞIŞ (mm)
YILLIK
4 YAZ
OCAK
AYI
AYI
835,2
617,5
787,2
704,7
636,4
730,9
646,8
887,4
47,5
31,9
46,1
34,9
19,2
18,9
45,0
32,3
883,1
672,0
735,7
751,4
646,8
841,1
624,1
853,2
706,1
929,8
418,6
1118,3
703,0
1262,4
488,1
934,6
981,8
906,6
854,6
516,0
817,0
870,6
814,0
456,6
361,7
390,5
298,6
445,7
427,8
53,6
69,0
108,2
48,6
105,4
93,9
56,9
41,5
93,8
98,3
26,6
116,2
58,4
98,8
24,0
17,6
79,5
35,8
39,3
46,6
77,3
75,8
97,7
42,5
46,0
37,1
39,1
72,1
80,7
145,9
125,9
165,6
131,5
138,3
182,4
111,2
208,4
YÜKSEK YAĞIŞ
(SAĞANAKLAR)
mm/24 saat
210,8 (v)
199,5 (XII)
124,7 (XII)
50,1 (XII)
246,2 (XI)
138,7 (XII)
120,5 (XI)
214,1
101,3 179,4 (XII)
110,0
181,5 112,4 (XII)
86,9
94 (XII)
144,4
133,4
202,2
101,4 54,6 (VIII)
164,1 154,3 (XII)
83,6 69,2 (X)
170,5
95,7 129,6 (XII)
251,6 67,8 (I)
111,8
230,7
184,8 184,3 (XII)
211,9 108,3 (XII)
191,0
85,4
132,8 31,4 (III)
184,2
117,0 55,9 (XI)
65,0
39,7 70,2 (XII)
43,3
29,4 46,8 (VII)
48,4 70,4 (XII)
40,6 53,2 (XII)
KAYNAK: Kantarcı M.D. 1984-1990 (Devlet Meteoroloji İşl. Gnl. Md’lüğü 1974 verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.)
M.D. KANTARCI
SIRA
nu.
MERSİN (5 m)
TUFANBEYLİ (1350 m)
ULUKIŞLA (1451 m)
445,7
427,8
PINARBAŞI (1470 m)
298,6
418,6
EREĞLİ (1044 m)
814,0
PINARBAŞI (1470 m)
TOMARZA (1400 m)
EREĞLİ (1044 m)
8
TOMARZA (1400 m)
390,5
361,7
516,0
HALKAPINAR (1150 m))
456,6
ÇAKIT HAVZASI VE YAKIN ÇEVRESİNDE YILLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ
YÜKSELTİYE VE DENİZ ETKİSİNİN ALINMASINA BAĞLI OLARAK DEĞİŞİMİ (1970 ÖNCESİ)
ÇİFTEHAN (1150 m)
12
ARSLANKÖY (1650 m)
ULUKIŞLA (1451 m)
10,4
19
870,6
817,0
ARSLANKÖY (1650
m)
13,8
18,3
18,3
18,7
18,4
19,0
18,9
18,5
18,8
ÇAKIT HAVZASI VE ÇEVRESİNDE YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN
YÜKSELTİYE VE DENİZ ETKİSİNİN ALINMASINA BAĞLI OLARAK DEĞİŞİMİ (1970 ÖNCESİ)
GÜZELOLUK (1400 m)
906,6
11
DOĞANBEYLİ (1350 m)
488,1
854,6
GÜLEK (ÇAMALAN
950 m)
POZANTI (750 m)
9
KIROBASI (MAĞARA 1350…
1262,4
MUT (275 m)
KARAİSALI (230 m)
CEYHAN (30 m)
ADANA (20 m)
10
DAĞPAZARI (MUT 1310 m)
981,8
934,6
1118,3
929,8
853,2
841,1
751,4
ALATA (ERDEMLİ)
(20 m)
SİLİFKE (10 m)
13,6
GÜLNAR (925 m)
646,8
735,7
883,1
887,4
KARATAŞ (5 m)
13
GÜLEK (ÇAMALAN 950 m)
706,1
624,1
730,9
646,8
636,4
MERSİN (5 m)
14
SARIKAVAK (MUT 900 m)
AKARCA (MERSİN 800 m)
POZANTI (750 m)
ÇAMLIYAYLA (650 m)
MUT (275 m)
KARAİSALI (230 m)
ÇAPARLI (KARAİSALI 185 m)
BOLATLI (TARSUS 150 m)
İMAMOĞLU (80 m)
ÇATALAN (65 m)
KİRMİT (CEYHAN 65 m)
SEYHAN BRJ. (DSİ 55 m)
KÖSRELİ (CEYHAN 35 m)
672,0
787,2
704,7
YUMURTALIK (3 m)
ORTALAMA SICAKLIK C
17
CEYHAN (30 m)
TUZLA (KARATAŞ 21 m)
DOĞAN KENT (20 m)
ADANA (20 m)
ALATA (ERDEMLİ) (20 m)
SİLİFKE (10 m)
TUZLA DSİ (5 m)
617,5
1350
1300
1250
1200
1150
1100
1050
1000
950
900
850
800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
835,2
METEOROLOJİ
İSTASYONLARI
18
KARATAŞ (5 m)
YILLIK YAĞIŞ mm
20
YUMURTALIK (3 m)
METEOROLOJİ
İSTASYONLARI
ŞEKİL 3. ÇAKIT DERESİ HAVZASI VE ÇEVRESİNDE 1970 YILINA KADAR ÖLÇÜLEN
YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN YÜKSELTİYE VE DENİZ ETKİSİNİN ALINMASINA GÖRE DEĞİŞİMİ
BOLKAR DAĞLARI ARDI
DENİZ ETKİSİ ALTINDA
GÖKSU VADİSİ VB.
17,3
16
15
11,1
10,1
8,5
7,8
7
6
5
M.DOĞAN KANTARCI
ŞEKİL 4. ÇAKIT DERESİ HAVZASI VE ÇEVRESİNDE 1970 YILINA KADAR ÖLÇÜLEN
YILLIK YAĞIŞ DEĞERLERİNİN YÜKSELTİYE VE DENİZ ETKİSİNİN ALINMASINA GÖRE DEĞİŞİMİ
BOLKAR DAĞLARI ARDI
DENİZ ETKİSİ ALTINDA
GÖKSU VADİSİ VB.
703,0
M.DOĞAN KANTARCI
ŞEKİL 5.1. KARAİSALI’DA YILLIK VE AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
1950-1970
1970-1981
1082-1993
1994-2006
FARK C°
I
II
III
8,8 9,8 12,6
8,7 9,9 13,0
8,7 8,9 12,0
9,4 10,0 12,5
0,6 0,2 -0,1
IV
16,7
16,3
16,7
16,4
-0,3
V
20,7
20,4
20,3
21,2
0,5
VI
24,8
24,5
24,2
25,1
0,3
VII
27,2
27,2
27,2
28,0
0,8
VIII
27,3
27,2
27,7
28,2
0,9
IX
24,9
25,2
25,5
25,2
0,3
X
20,4
21,1
20,9
21,3
0,9
XI
15,9
15,2
14,4
15,3
-0,6
XII
10,7
10,3
10,1
10,7
0,0
KAYNAK : Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md’lüğü verilerinden derlenip, düzenlenmiştir.
XII
1975 TOLBACHİK YANARDAĞI-KAMÇATKA
1975 PAVLOF YANARDAĞI-ALASKA
1982 EL CHİCON YANARDAĞI (MEKSİKA)
1982 NEVADO DELRUİZ (KOLOMBİYA)
1986 AUGUSTİN ALASKA
1991 UNZEN YANARDAĞI (GÜNEY JAPONYA)
1991 PİNATUBO YANARDAĞI (FİLİPİNLER)
1994 TAVURVUR YANARDAĞI-METAPİT ADASI
1996 PAPUA YENİ GİNE YANARDAĞI
1997 OLMOK CALDERA YANARDAĞI-ALASKA
2002 PAGO YANARDAĞI
2004 BAGANA YANARDAĞI
M.DOĞAN KANTARCI
MART 1980 ÇAKIT SELİ
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
AYLAR
KARAİSALI'DA AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
DÖNEMLER
I
II
III
IV
V
VI VII VIII IX
X
XI
1950-1970
164,1 107,0 102,1 58,1 88,4 44,1 15,0 11,9 27,3 36,6 73,8
1970-1981
157,6 106,0 84,8 100,6 84,6 51,6 17,5 12,4 16,5 50,2 89,2
1982-1993
107,1 100,1 100,6 86,2 67,7 53,7 15,1 13,2 14,7 45,7 89,3
1994-2006
138,3 99,3 80,2 83,3 80,9 35,9 15,2 21,3 41,0 53,8 103,5
FARK mm
-25,8 -7,7 -21,9 25,2 -7,5 -8,2 0,2 9,4 13,7 17,2 29,7
XII
201,6
139,6
153,5
162,4
-39,2
-39,2
YILLIK
C°
18,3
18,2
18,1
18,6
0,3
XI
29,7
X
17,2
IX
13,7
0,9
VIII
9,4
0,3
VIAYLARVII
FARK mm
0,2
0,9
V
1950-1970
1994-2006
-8,2
0,8
IV
KARAİSALI'DA AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ
1950-1970 İLE 1994-2006 DÖNEMLERİNDE DEĞŞİMİ
-7,5
0,3
III
OCAK VE ŞUBAT 1981YÜKSEK YAĞIŞLARI
25,2
0,5
II
0,0
-0,3
I
-0,6
-0,1
FARK C°
823,2
548,9
783,4
600,4
849,8
958,5
1166,0
812,0
1073,6
795,9
1163,4
1352,1
541,1
1004,7
1022,6
843,4
646,4
1238,8
1185,4 YILLAR
651,9
220,0
590,5
210,0
1019,5
200,0
190,0
791,8
180,0
170,0
624,7
160,0
1030,9
150,0
140,0
953,8
130,0
120,0
1021,2
110,0
100,0
955,1
90,0
804,6
80,0
70,0
725,0
60,0
50,0
1181,3
40,0
1262,4
30,0
20,0
792,4
10,0
0,0
825,5
-10,0
864,0
-20,0
-30,0
639,9
-40,0
-50,0
839,1
-21,9
1994-2006
KARAİSALI'DA YILLIK YAĞIŞ TOPLAMININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
1450
1400
1350
1300
1250
1200
1150
1100
1050
1000
950
900
850
800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
-7,7
1997 OLMOK CALDERA
1950-1970
KARAİSALI'DA AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN
1950-1970 İLE 1994-2006 DÖNEMLERİNDE DEĞİŞİMİ
0,2
30,0
29,0
28,0
27,0
26,0
25,0
24,0
23,0
22,0
21,0
20,0
19,0
18,0
17,0
16,0
15,0
14,0
13,0
12,0
11,0
10,0
9,0
8,0
7,0
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
-1,0
-2,0
0,6
YILLAR
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
16,5
1991 İKİ YANARDAĞ
UNZEN VE PİNATUBO
1975 TOLBACHIK
VE PAVLOF
1970-1981
ORT. 18,2 C
17,0
EL CHIKON VE
NEVADA DEL RUİZ
17,5
1986 AUGUSTİN
18,0
KARAİSALI'DA (230 m) ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
DÖNEMLER
2004 BAGANA
SICAKLIK C:
18,5
YILLIK
TOPLAM
-25,8
1929-1970
ORT. 18,3 C
1982-1993
ORT. 18,6 C
1982-1993
ORT. 18,1 C
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
MART 1980
ÇAKIT SELİ
ŞEKİL 5.2. KARAİSALI’DA YILLIK VE AYLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
KARAİSALI
YILLAR
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
YAĞIŞ mm
19,0
KARAİSALI'DA YILLIK ORTALAMA SICAKLIKLARIN DÖNEMSELDEĞİŞİMİ
AYLIK YAĞIŞ mm
19,5
SICAKLIK C
KARAİSALI YILLIK
YILLAR
C°
1970
18,7
1971
18,4
1972
17,6
1973
18,3
1974
18,3
1975
18,0
1976
17,6
1977
18,3
1978
18,4
1979
18,8
1980
17,9
1981
18,6
1982
17,6
1983
17,4
1984
18,1
1985
18,1
1986
18,7
1987
18,1
1988
18,0
1989
18,7
1990
18,8
1991
18,3
1992
16,8
1993
18,0
1994
19,0
1995
18,2
1996
18,4
1997
17,6
1998
18,8
1999
19,0
2000
18,7
2001
19,3
2002
18,8
2003
18,7
2004
18,6
2005
18,3
2006
18,8
YILLIK AÇIKLAMA:
YANARDAĞ PATLAMALARI İLE
929,8 YILLIK YAĞIŞ MİKTARLARININ
910,6 AZALMASI İLİŞKİLİ GÖRÜNÜYOR.
TOPLAM
846,7
915,0
-14,8
M.DOĞAN KANTARCI
ŞEKİL 6.1. POZANTI’DA YILLIK VE AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
1930-1970
1970-1981
1982-1992
FARK C°
1982-1992
1991
1990
1989
1988
1987
1986
1985
1984
1983
1982
1981
1980
1979
1978
1977
1976
1975
1974
1973
1972
YILLAR
1971
YAĞIŞ mm
MART 198O ÇAKIT SELİ
OCAK-ŞUBAT 1981 YÜKSEK KAR YAĞIŞI
POZANTI'DA AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
150
FARK C°
POZANTI'DA YILLIK YAĞIŞ TOPLAMININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
1400
1350
1300
1250
1200
1150
1100
1050
1000
950
900
850
800
750
700
650
600
550
500
450
400
350
300
250
200
150
100
50
0
1970
1992
1991
1990
1989
1930-1970
140
1930-1970
130
120
1970-1981
110
1982-1990
100
-0,5
-0,6
0,4
0,7
0,1
0,1
0,4
0,7
0,6
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
70
60
40
XII
30
20
YILLIK
I
II
III
IV
V
VI
VII VIII
IX
X
XI XII
C°
2,8 4,4 8,1 12,5 16,2 21,3 25,4 24,8 20,0 14,0 9,2 5,2 13,6
2,7 4,6 8,2 12,0 16,4 21,5 25,1 24,9 20,3 14,9 8,7 4,2 13,6
2,3 2,9 7,5 12,9 16,9 21,4 25,5 25,2 20,7 14,6 8,1 3,4 13,6
0,4 0,7 0,1 0,1 0,4 0,7 0,6 -1,1 -1,9 0,0
80
-1,9
AYLAR
-0,5 -1,5 -0,6
90
50
-1,1
-1,5
POZANTI'DA (750 m) ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
DÖNEMLER
1991 UNZEN YANARDAĞI
1991 PİNATUBO YANARDAĞI
POZANTI'DA AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN
1988
1981
1980
1979
1978
1977
1976
1975
1974
1973
1972
1971
1970
11,5
YILLAR
1986 AUGUSTİN YANARDAĞI
12,0
1986
12,5
1985
1975 TOLBACİK YANARDAĞI
1975 PAVLOF YANARDAĞI
13,0
1984
13,5
EL CHİCON YANARDAĞI
1982 1982
1982 NEVADA DEL RUİZ
YANARDAĞI
1983
14,0
POZANTI YILLIK
YILLAR TOPLAM
1970
653,7
1971
691,1
1972
581,9
1973
380,3
1974
754,6
1975
857,2
1976
811,1
1977
634,7
1978
954,0
1979
572,5
1980
793,9
1981
1298,7
1982
397,4
1983
853,4
1984
608,6
1985
827,1
1986
515,5
1987
777,2
1988
556,7
1989
549,2
1990
852,4
1969
27,0
26,0
25,0
24,0
23,0
22,0
21,0
20,0
19,0
18,0
17,0
16,0
15,0
14,0
13,0
12,0
11,0
10,0
9,0
8,0
7,0
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
-1,0
-2,0
-3,0
-4,0
14,3
13,5
12,5
13,7
13,6
13,3
13,0
13,5
14,3
14,1
13,7
14,0
13,0
12,8
13,8
13,7
13,7
13,8
14,0
14,0
13,5
13,6
ŞEKİL 6.2. POZANTI’DA YILLIK VE AYLIK TOPLAM YAĞIŞ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
POZANTI'DA YILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
YAĞIŞ mm
SICAKLIK C
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1988
1989
1990
1991
1992
14,5
SICAKLIK C
POZANTI YILLIK
YILLAR
C°
M.DOĞAN KANTARCI
10
0
AYLAR
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
POZANTI'DA AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
DÖNEMLER
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
1930-1970
95,7
81,7
79,5
48,7
73,6
33,2
6,0 5,0
1970-1981
135,6
82,1
85,3
85,1
59,8
29,8
12,3 6,9
1982-1990
78,1
73,6
85,2
69,9
46,8
24,4
4,4 2,4
(1990 yılından sonra ölçme yapılmamıştır.)
IX
IX
14,2
16,9
19,2
X
47,4
52,8
67,0
X
XI
XII
XI
82,3
78,4
81,2
YILLIK
XII
TOPLAM
135,7
703,0
103,8
748,6
107,5
659,7
M.DOĞAN KANTARCI
ŞEKİL 7.1. ULUKIŞLA’DA YILLIK VE AYLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
10,0
9,5
9,0
8,5
8,0
7,5
7,0
6,5
6,0
YILLAR
24,0
23,0
22,0
21,0
20,0
19,0
18,0
17,0
16,0
15,0
14,0
13,0
12,0
11,0
10,0
9,0
8,0
7,0
6,0
5,0
4,0
3,0
2,0
1,0
0,0
-1,0
-2,0
-3,0
-4,0
1929-1970
1994-2006
FARK C°
0,9
-0,3
I
II
0,5
-0,2
-0,2
III
IV
V
VI
VII
ULUKIŞLA'DA (1451 m) ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
DÖNEMLER
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
0,1
-0,4
XI
YILLIK
XII
C°
1929-1970 -1,9 0,0 3,1 9,0 14,2 18,8 22,3 22,0 17,0 11,0 5,5 0,7
10,1
1970-1981 -2,0 0,2 4,2 8,7 13,2 17,7 21,6 20,3 16,4 10,9 4,6 -0,8
9,6
1982-1993 -2,8 -2,2 2,6 9,1 12,8 17,4 21,0 20,8 16,7 10,5 4,1 -0,5
9,1
1994-2006 -1,0 -0,3 3,6 8,8 14,0 18,4 22,4 21,7 17,1 11,1 5,0 0,7
10,1
FARK C°
0,9 -0,3 0,5 -0,2 -0,2
-0,4
0,1
-0,3
0,1
0,1 -0,5 0,0
0,0
-0,3
0,1
0,1
-0,5
VIII
IX
X
XI
0,0
XII
M.DOĞAN KANTARCI
YILLAR
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
YILLIK
mm
185
381,8
292,4
210,2
290,2
324,7
387,6
286,4
328,4
314,1
326,8
394,3
254,9
325,6
227,8
318,9
363,2
352,4
421,6
182,1
236,5
361,6
343,3
246,6
251,4
356,5
348,0
428,2
348,6
302,2
295,1
385,8
391,2
408,6
222,0
242,3
342,6
460
440
420
400
380
360
340
320
300
280
260
240
220
200
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
YILLAR
60
ULUKIŞLA'DA YILLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
10,5
MART 1980
ÇAKIT SELİ
1929-1970
ORT. 10,1 C
1982-1993
ORT. 10,1 C
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
11,0
1982-1993
ORT. 9,1 C
YAĞIŞ mm
11,5
ULUKIŞLA'DA AYLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ
1929-1970
1994-2006
FARK C°
50
40
ORTALAMA YAĞIŞ mm
C°
10,1
9,5
9,0
9,5
9,4
8,8
9,1
9,7
9,8
10,5
9,6
10,1
8,6
8,8
9,6
9,6
9,7
9,3
9,1
9,6
9,4
9,6
7,4
9,0
10,9
9,7
10,5
8,9
10,5
10,6
9,0
11,3
9,7
10,1
10,0
9,9
10,1
ŞEKİL 7.2. ULUKIŞLA’DA YILLIK VE AYLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
ULUKIŞLA
ULUKIŞLA'DAYILLIK ORTALAMA SICAKLIK DEĞERLERİNİN DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
1970
1971
1972
1973
1974
1975 TOLBACHIK
1975
VE PAVLOF
1976
1977
1978
1970-1981
1979
ORT. 9,6 C
1980
1981
1982
EL CHIKON VE
1983
NEVADA DEL RUİZ
1984
1985
1986 AUGUSTİN
1986
1987
1988
1989
1990
1991 1991 İKİ YANARDAĞ
1992
1993 UNZEN VE PİNATUBO
1994
1995
1996
1997 OLMOK CALDERA
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2004 BAGANA
2005
2006
YILLAR
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
2005
2006
12,0
SICAKLIK C
ULUKIŞLA YILLIK
30
20
10
I
-10
-20
3,4
0,5
0
II
-2,9
III
-4,6
IV
1,2
9,3
IX
X
4,0
V
1,4
VI
VII
VIII
-7,0
XI
-4,7
XII
-16,5
-13,3
AYLAR
ULUKIŞLA'DA (1451 m) ORTLAMA YAĞIŞ MİKTARLARININ DÖNEMSEL DEĞİŞİMİ
DÖNEMLER
I
II
III
IV
V
VI
VII VIII IX
X
XI
1929-1970 39,7 39,5 40,2 47,1 51,9 25,1 4,6 6,4 9,9 21,2 32,9
1970-1981 23,0 17,2 31,8 63,3 53,1 34,8 5,5 5,0 7,4 25,0 18,7
1982-1993 18,8 23,8 32,1 41,1 53,6 25,6 6,5 2,0 5,2 28,1 34,7
1994-2006 26,4 23,0 37,3 47,6 47,3 28,5 8,6 7,8 11,1 30,5 25,9
FARK C°
-13,3 -16,5 -2,9
0,5 -4,6
3,4 4,0 1,4 1,2
9,3 -7,0
XII
43,2
25,4
31,3
38,5
-4,7
YILLIK
C°
361,7
310,2
302,9
332,5
-29,2
AÇIKLAMA:
YANARDAĞ PATLAMALARI İLE
YILLIK YAĞIŞ MİKTARLARININ
AZALMASI ARASINDAKİ İLİŞKİ
BELİRGİN DEĞİL.
M. DOĞAN KANTARCI
ŞEKİL 8. KARAİSALI (230 m), POZANTI (750 m) VE ULUKIŞLA’DA (1451 m) MART AYINDANKİ SICAKLIK DEĞERLERİNİN DEĞİŞİMİ
(1980 YILINDAKİ DÜŞÜK SICAKLIK İÇ ANADOLU’DAN GELEN SOĞUK/KARASAL ETKİYİ GÖSTERMEKTEDİR. AKDENİZ’DEN GELEN ILIK HAVA İLE KARŞILAŞINCA SAĞANAK YAĞIŞA
VE SELE SEBEP OLMUŞTUR. 1981 YILINDAKİ YÜKSEK SICAKLIK İSE AKDENİZ’İN ILIK ETKİSİNİN BELİRGİNLEŞMESİDİR. KARLARIN ERKEN ERİME SİNE SEBEP OLMUŞTUR.)
KARAİSALI III
POZANTI III
ULUKIŞLA III
7,2
28.3.1980
SEL OLAYI
14,6
15,9
13,2
10,8
9,9
11,5
10,6
11,2
12,5
12,8
12,7
14,5
13,9
11,7
MART 1981
YÜKSEK AKIŞ
8,9
5,1
5,7
4,2
4,9
4,1
4,4
-4
M. DOĞAN KANTARCI
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
1994
1,2
0,8
1,2
2,4
3,7
2,5
1993
1992
1990
1989
1988
1987
1986
1985
1984
1983
1982
1981
1980
1977
1976
1975
1974
1973
1972
1971
1970
AYLAR
-0,2
-3
-2,4
-2
1950-1970
0
1991
-0,2
1,6
1,0
1
-1
5,1
4,0
1,7
2,9
2,2
2,7
2,9
3,1
13,8
10,5
4,8
4,7
1979
5,4
4,5
1978
4,8
6,5
3,6
4,3
4,8
4,4
3
6,5
6,2
5,8
5,1
5
2
8,9
6,9
6
4
14,1
12,8
8,1
7,6
5,4
7,8
9,0
8,3
4,8
8,1
8,6
8,4
9,1
7,8
9,8
10,2
8,6
7,6
8
12,2
11,4
9,0
8,8
9
10,5
10,2
10
14,1
14,0
13,6
12,7
12,2
11,6
11
ORTALAMA SICAKLIK C°
12,4
12,1
12
7
13,3
12,8
12,6
13
12,6
14
13,9
15
14,2
16
12,4
KARAİSALI, POZANTI VE ULUKIŞLA'DA
MART AYINDA ORTALAMA SICAKLIKLARIN DEĞİŞİMİ
17
6. ÇAKIT HAVZASINDA VE SEL OLAYI
28 Mart 1980 ayında Çakıt Havzası‟na düĢen sağanak yağıĢ yüzeysel akıĢa geçmiĢ ve
önemli bir sel oluĢturmuĢtur. Ancak bu yağıĢtan kaynaklanan akıĢ miktarları ölçülememiĢtir.
Çakıt Havzası‟nda kısa sürede sel halinde gelen su Seyhan Barajı su seviyesini eĢik düzeyine
çıkarmıĢtır. Patlamaması için barajın kapakları açılmıĢ, Adana‟yı su basmıĢ, 25 600 ha alan
(Tarım alanı vd.) taĢkından zarar görmüĢ, 27 kiĢi ölmüĢtür (Tablo 2). Mart 1981 ayında ise
Çakıt Deresi üzerindeki Arapali (EĠE) akıĢ ölçme istasyonunda ölçülen birim zamandaki
ortalama akıĢ miktarı da (117,1 m³/sn) çok yüksektir (Tablo 6, Ģekil 9). 28.3.1980‟de akıĢa
geçen su ve bu akıĢ miktarı üzerinden havzaya düĢen yağıĢ hesaplanmağa çalıĢılmıĢtır.
TABLO 6. ÇAKIT DERESİNDEKİ 3 AKIŞ ÖLÇME İSTASYONUNUN FARKLI YILLARDAKİ AKIŞ ÖLÇÜMLERİ (m³/sn)
ÇAKIT DERESİ ÇAKIT KÖPRÜSÜ ÖLÇME İSTASYONU ORTALAMA AKIŞ MİKTARLARI m³/sn
(İst. Nu.: 1809,Adana-Karaisalı yolu 16 km, Yükselti : 80 m, Yağış alanı : 2925.6 km² = 292 560 ha)
AYLAR
YILLIK
YILLAR
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX ORTALAMA
1953 7,82 10,73 45,62 66,51 61,54 49,73 132,60 68,05 48,07 26,91 16,46 12,82 45,572
1954 10,89 11,01 10,50 13,13 15,96 30,01 40,82 40,08 30,28 14,66 9,59 8,39
19,610
1955 8,04 14,43 30,92 27,73 22,79 28,37 26,99 28,62 19,68 7,38 5,02 4,49
18,705
ÇAKIT DERESİ ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONU ORTALAMA AKIŞ MİKTARLARI m³/sn
(İst. Nu.: 1817,Karaisalı'ya 6 km güneyde, Yükselti : 130 m, Yağış alanı : 1582.4 km² = 158 240 ha)
AYLAR
YILLIK
YILLAR
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX ORTALAMA
1964
5,25 4,65 4,29 3,41 4,44 10,81 11,72 15,66 18,68 6,46 3,10 2,17 7,553
1965
1966
4,37 5,12 15,35 30,45 32,41 32,02 32,52 26,79 20,84 11,39 5,48 3,71 18,204
1967
5,12 11,95 15,72 12,10 9,41 31,49 61,84 41,48 23,82 19,54 9,18 6,37 20,668
1968
7,21 12,69 6,99 14,35 22,41 15,64 20,16 23,73 24,43 10,03 6,61 4,63 14,073
1969
1970
1971
4,35 10,33 6,29 13,23 8,55 13,31 30,73 25,94 20,72 10,30 6,30 3,82 12,822
1972
3,19 4,84 7,34 5,37 6,63 14,42 37,53 34,96 26,44 15,80 8,90 5,63 14,254
1973
4,91 5,17 3,78 3,10 4,06
5,27
8,89 17,01 13,07 5,94 2,70 2,14 6,337
1974
1,90 1,97 2,37 2,25 2,66 11,60 13,86 13,61 7,48 2,85 1,90 3,05 5,458
1975
3,53 2,41 7,80 10,83 17,04 29,28 60,92 49,87 28,56 12,77 7,17 4,42 19,551
1976
3,88 3,85 4,10 5,36 5,87
7,92 25,68 33,90 26,32 14,13 6,92 3,47 11,783
1977
8,56 10,34 18,60 13,68 31,89 32,62 41,56 31,78 21,98 10,43 4,60 5,23 19,272
1978
4,54 9,97 4,61 17,01 24,82 28,50 47,12 26,83 19,11 10,05 4,79 4,00 16,279
1979
6,97 5,99 6,95 13,81 17,63 13,91 16,58 15,68 15,59 8,13 3,16 2,39 10,566
1980
1981
4,10 4,29 4,86 18,66 27,62 117,10 94,77 34,76 30,11 17,65 7,34 4,28 30,462
1982
4,26 5,25 9,75 9,16 7,08
9,82 24,18 19,48 16,80 8,98 4,98 4,33 10,380
1983
2,98 3,35 3,54 5,33 7,78 26,33 31,59 18,80 14,32 7,79 4,10 3,14 10,754
1984
1985
2,55 4,12 4,03 5,83 12,41 16,79 25,70 23,35 16,87 6,65 3,67 2,29 10,354
ÇAKIT DERESİ SALBAŞ KÖYÜ KÖPRÜSÜ ÖLÇME İSTASYONU ORTALAMA AKIŞ MİKTARLARI m³/sn
(İst. Nu.: 1828, Adana-Karaisalı yolu 20. km, Yükselti : 80 m, Yağış alanı : 1 896.9 km² = 189 690 ha)
AYLAR
YILLIK
YILLAR
X
XI
XII
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX ORTALAMA
1992 16,10 3,50 25,50 15,40 9,24 20,00 33,90 32,80 26,80 12,00 4,87 3,00 16,926
1993
3,36 12,90 13,40 8,09 9,85 22,80 26,10 30,00 24,80 11,40 4,39 2,40 14,124
1994
2,39 2,96 3,61 8,13 9,38 12,80 12,90 14,50 9,62 3,55 1,69 1,31 6,903
1995
2,19 5,89 7,18 6,81 9,33 10,00 25,30 32,10 20,40 8,48 3,71 2,41 11,150
KAYNAK: EİE ortalama akış ölçümleri 2000’den derlenmiştir.
M. DOĞAN KANTARCI
ŞEKİL 9. ÇAKIT DERESİ’NDEKİ ARAPALİ İSTASYONUNDA 1964-1985 YILLARI ARASINDA ÖLÇÜLEN AYLIK ORTALAMA SU AKIŞ MİKTARLARI (m³/sn)
1981 YILI MART VE NİSAN YAĞIŞLARI AZDIR.
BU YÜKSEK AKIŞ MİKTARLARI
1981 YILI OCAK VE ŞUBAT AYLARINDAKİ
YÜKSEK KAR YAĞIŞLARINDAN
AKIŞA GEÇEN VE MART-NİSAN 1981’DE
ARAPALİ’DE ÖLÇÜLEN SU MİKTARLARIDIR.
132,60
94,77
117,10
126,60
ÇAKIT DERESİ HAVZASINDAN GELEN AYLIK ORTALAMA SU AKIŞ MİKTARLARI (m³/sn)
EĠE; ÇAKIT KÖPRÜSÜ (1953-55), ARAPALĠ (1964-85) VE SALBAġ KÖPRÜSÜ (1992-95) ÖLÇÜMLERĠ
(1980 YILI AYLIK ORTALAMA AKIġ DEĞERLERĠ HESAPLANMIġ VE EKLENMĠġTĠR)
140,00
130,00
EİE ölçmelerinden derlenip, düzenlenmiştir.
1965
1964
1955
1954
1953
XI
IX
VII
V
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
1992
1993
1994
1995
1977
1976
1975
1974
1973
AYLAR
III
I
0,00
1972
10,00
1969
26,91
20,00
1968
30,00
1967
40,00
1966
50,00
16,46
12,82
7,82
10,73
45,62
60,00
48,07
70,00
49,73
80,00
68,05
90,00
1971
100,00
1970
23,10
35,80
4,10
4,29
4,86 33,10
28,30
18,66
0,70
27,62
0,00
0,20
0,00
34,76
4,10
30,11
6,50 17,65
3,907,34
4,28
110,00
66,51
61,54
AYLIK ORTALAMA AKIŞ m³/sn
120,00
YILLAR
1980 YILI AKIŞLARI HESAPLANIP
EKLENMİŞTİR (TABLO 9 SERİSİ).
M. DOĞAN KANTARCI
7. SEL OLUġTURAN YAĞIġ MĠKTARININ HESAPLANMASI
Havzadan gelen su miktarına göre havzaya düĢen yağıĢın bir yaklaĢım olarak hesaplanması
mümkündür. Bu yöntemle hesaplanan yağıĢ miktarının gerçek yağıĢa oranı (hesaplamanın
isabeti/geçerliliği) tartıĢılabilir. Yukarı havzada yağıĢ ölçmeleri yapılmamıĢsa veya yapılan
ölçmeler dağlık araziye düĢen yağıĢı temsil etmiyorsa, akıĢ miktarına dayandırılmıĢ bir
hesaplama yapmak ve çevrede ölçülebilen yağıĢlar ile mantıklı bir iliĢki aramaktan baĢka çare
kalmamaktadır. Çok önemli diğer bir özellik te düĢen yağıĢın yüzeysel akıĢa geçen miktarıdır.
Genellikle bir havzaya düĢen yağıĢın 1/3‟ünün akıĢa geçtiği kabul edilir. Ancak karstlaĢmıĢ
kireç taĢlarından oluĢan havzalara düĢen yağıĢların önemli bölümü anakayanın çatlaklı
yapısından sızıp, düdenlere ulaĢmaktadır. Uzun süreli yağıĢ/akıĢ iliĢkilerinin hesaplanmasında
karstlaĢmıĢ havzalara düĢen yağıĢın 1/5‟nin yüzeysel akıĢa geçtiğini kabul etmek daha doğru
olur. Kısa süreli sağanak yağıĢların toprağa ve oradan da kireçtaĢlarının çatlak sistemine
hemen sızması mümkün olmayabilir. Toprağın gözenekleri ile anakayanın çatlak sistemini
doldurmuĢ olan killi materyal (toprak vb.) ilkbahar aylarında su ile doygundur. Böyle
durumlarda sağanak yağıĢların karstlaĢmıĢ arazide de sellere dönüĢmesi olağandır.
7.1. ÇAKIT HAVZASINA DÜġEN YAĞIġ MĠKTARLARININ
HESAPLANMASI YÖNTEMĠ VE BULGULAR
Havzaya düĢen yağıĢ miktarının ölçme istasyonundan geçen ve ölçülen akıĢ (m³/sn)
miktarından hesaplanması için uygulanmıĢ olan yöntem tablo 7‟de verilmiĢtir. AkıĢ
istasyonunda 1 saniyede geçtiği ölçülen su miktarından aylık miktar hesaplanmıĢtır. Aylık
akıĢa geçen su miktarı havza alanına (m² olarak) bölünmüĢ ve 1 m² alanda akıĢa geçmiĢ olan
su miktarı bulunmuĢtur. AkıĢa geçen su miktarı da 3 ile çarpılarak aylık yağıĢ miktarı elde
edilmiĢtir. Bulunan yağıĢ miktarının havzanın orta yükseltisine göre düĢen yağıĢ olduğu kabul
edilmelidir. Çakıt Deresi havzasının orta yükseltisi 1200 m‟dir [Pozantı Dğ.(2700 m)-Arapali
(230 m) = 2470 m/2~1200 m]. Kuzeyden güneye uzanan dar ve uzun Çakıt Havzasında
yağıĢlar da çok farklıdır. Öte yandan Bolkar Kütlesi doruklarının 3000 m‟yi geçtiği de göz
önüne alınmalıdır. Bu durumda havza orta yükseltisi Pozantı Dağı yerine, Medetsiz Tepe veya
Aksivri Tepe‟ye göre hesaplanabilirdi. Bu defa da bu doruklar ve dağ belleri arasında yüksek
yağıĢın oluĢtuğu yükselti tartıĢması ortaya çıkardı. Böyle bir tartıĢma için eldeki atmosfer
bilgileri yetersizdir. HesaplanmıĢ yağıĢ miktarları tablo 8, 9, 10,11 ve Ģekil 9, 10, 11‟de
verilmiĢtir. Bu yağıĢ değerlerin karĢılaĢtırılması, havza orta yükseltisinin 1200 m olarak kabul
edilebileceğini desteklemiĢtir.
7.2. ÇAKIT (ARAPALĠ) HAVZASINA 1980 MART AYINDA DÜġEN YAĞIġ ĠLE
AKIġA GEÇEN SU MĠKTARININ HESAPLANMASI YÖNTEMĠ VE BULGULAR
Çakıt Havzası‟ndan gelen 28.3.1980 seli ile ilgili akıĢ değerleri ölçülememiĢtir. Çakıt
(Arapali) Havzasına mart 1980‟de düĢen yağıĢ miktarının ve bu yağıĢtan akıĢa geçmesi
muhtemel olan su miktarının hesaplanması tablo 9.1. ve 9.2.‟de yapılmıĢ, Ģekil 10.1. ile
10.2.‟de gösterilmiĢ ve bulgular tablo 9.3.‟te özetlenmiĢtir. Mart 1980‟de Çakıt Havzası‟na
düĢen yağıĢın hesaplanması için mart 1979‟da Arapali Havzasına düĢen (hesaplanmıĢ) yağıĢ
(68,40 mm) ile Karaisalı‟da ölçülmüĢ yağıĢ (24,2 mm) miktarları oranlanmıĢtır. Elde edilen
aylık yağıĢ oranı (% 283) ile Karaisalı 1980 yılı mart ayı yağıĢ miktarı (220,10 mm)
çarpılarak, Arapali Havzasına düĢmesi muhtemel olan yağıĢ miktarı (622,10 mm)
bulunmuĢtur. Aynı yöntem 1981 yılı aylık yağıĢların da hesaplanmasında uygulanmıĢtır
(Tablo 9.1.). Karaisalı‟da 1981 mart ayında yağıĢ azdır (65,30 mm). Buna karĢılık Arapali‟de
ölçülen yüksek akıĢa göre havzaya düĢmesi hesaplanan yağıĢ ta yüksektir (575,40 mm). Ġki
TABLO 7. ÇAKIT DERESİ HAVZASINDAN GELEN AYLIK ORTALAMA SU MİKTARLARINA GÖRE HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞIN HESAPLAMA YÖNTEMİ
HESAPLAMA YÖNTEMİ
AYLIK ORTALAMA AKIŞA DÖNÜŞTÜRME (ÇARPIM) SAYISI:
60 x 60 x 24 x 30
=
2 592 000
60 (DAKİKAYA) x 60 (SAATE) x 24 (GÜNE) x 30 (AY'A DÖNÜŞTÜRMEK İÇİN)
1582.4 x 100x10000 =
1 582 400 000 m² HAVZA ALANI 1582.4 km² x 100 (ha'a DÖNÜŞTÜRMEK) x 10 000 (m²' YE DÖNÜŞTÜRMEK İÇİN
2592000 / 1582400000 = 0,001638 (m³/m²
ÇARPIM SAYISI)
BU ÇARPIM SAYISINI lt/m² DEĞERİNE ÇEVİRMEK İÇİN 1000 İLE ÇARPILMASI GEREKİR. 1 m³=10x10x10=1000 lt'dir.)
0,001638 x 1000 = 1,638 (AYLIK AKIŞI YAĞIŞA DÖNÜŞTÜRMEK İÇİN ÇARPIM SAYISI)
1.638 x AKIŞ m³/sn
ÖRNEK: MART 1981 AKIŞI 117,1 m³/sn x 1,638 = 191,8 lt/ay
veya 191,8 mm/ay OLARAK HESAPLANIR.
AYLIK YAĞIŞ MİKTARINA DÖNÜŞTÜRMEK İÇİN 3 İLE ÇARPILDI.
(Yağışın 1/3 kadarı yüzeysel akışa geçer hesabı ile)
ÖRNEK OLARAK: 1981 YILI MART AYINDA ÇAKIT HAVZASINA DÜŞEN ORTALAMA YAĞIŞ
191,81 X 3 = 575,43 VEYA 575,43 mm/m² OLARAK HESAPLANIR.
AÇIKLAMA:
1. EĠE - ARAPALĠ ĠSTASYONUNDA ÖLÇÜLEN MART 1981 ORTALAMA AKIġI 117,1 m³/sn ÇAKIT DERESĠNDE YÜKSEK VE NORMAL YAĞIġLARDAN
AKIġA GEÇEN GÜNLÜK SU MĠKTARLARININ ORTALAMASIDIR. SEL OLAYINDA GÜNLÜK YAĞIġ/AKIġ DEĞERLERĠNĠN ĠNCELENMESĠ GEREKĠR.
YAĞIġ VE AKIġ MĠKTARLARI AYLIK ORTALAMALAR OLARAK VERĠLDĠĞĠ ĠÇĠN, HESAPLAMALAR DA AYLIK VERĠLERE GÖRE YAPILMIġTIR.
2. AYLIK ORTALAMA AKIġ MĠKTARINDAN HAVZADAN GELEN SU MĠKTARI YUKARIDAKĠ ÖRNEK UYARINCA HESAPLANABĠLĠR.
3. HAVZAYA DÜġEN YAĞIġ MĠKTARI AKIġA GEÇEN SU MĠKTARININ 3 KATI OLARAK KABUL EDĠLĠP, HESAPLANABĠLĠR.
4. ANCAK BÜTÜN BU HESAPLAMALARIN BĠR YAKLAġIM OLDUĞU, GERÇEK YAĞIġ VE AKIġA GEÇEN SU MĠKTARLARI OLAMAYACAĞI DA KABUL
EDĠLMELĠDĠR. ÇÜNKÜ HESAPLAMA AYLIK ORTALAMA AKIġ DEĞERĠ ÜZERĠNDEN YAPILMIġTIR. AYRICA HAVZA ÇATLAKLI KĠREÇ TAġINDAN
OLUġMUġTUR. KARSTLAġMIġ YAPIDAN ÖTÜRÜ YAĞIġIN 1/3‟ÜNÜN DEĞĠL, DAHA AZ BÖLÜMÜNÜN (1/5 GĠBĠ) AKIġA GEÇMĠġ OLMASI GEREKĠR.
MART AYINDA ÇOK KISA SÜREDE DÜġEN YÜKSEK YAĞIġLAR KĠREÇTAġI ÇATLAKLARINDAN SIZDIRILAMAZ VE YÜZEYSEL AKIġA GEÇERLER.
5. ARAPALĠ ĠSTASYONU HAVZASINA DÜġTÜĞÜ HESAPLANAN AYLIK YAĞIġ ĠLE KARAĠSALI‟YA VE POZANTI‟YA DÜġEN YAĞIġ MĠKTARLARININ
(1964-1985) KARġILAġTIRILMASI YAPILMIġTIR. DEĞERLER ARASINDAKĠ UYUMLU ĠLĠġKĠLER TABLO 8, 9, 10 VE ġEKĠL 9, 10, 11‟DE GÖRÜLMEKTEDĠR.
6. ARAPALĠ ĠSTASYONU HAVZASINA DÜġTÜĞÜ HESAPLANAN YAĞIġLARIN, ÇAKIT HAVZASI‟NIN ORTALAMA YÜKSELTĠSĠ 2400 m KUġAĞINA
DÜġTÜĞÜ KABUL EDĠLMELĠDĠR. DĠĞER BĠR DEYĠMLE; HOROZ DERE, KĠLLĠK DERE VE BOĞAZ DERE HAVZALARINA MART 1981‟DE DÜġEN
YÜKSEK YAĞIġLARIN DA DERELERĠN DĠK HAVZALARINDAKĠ YÜKSELTĠ FARKLARINA GÖRE DE DEĞĠġĠK MĠKTARLARDA OLMASI GEREKĠR.
7. AKDENĠZ ÜZERĠNDEN GELEN ILIK VE NEMLĠ HAVA KÜTLELERĠ ĠLE ĠÇ ANADOLU ÜZERĠNDEN GELEN SOĞUK VE KURU HAVA KÜTLELERĠNĠN
ÇAKIT HAVZASI‟NIN BATI KOLUNU OLUġTURAN HOROZ DERE, KĠLLĠK DERE VE BOĞAZ DERE HAVZALARINDA YEREL FAKAT ÇOK ġĠDDETLĠ
YAĞIġLARA SEBEP OLDUĞU, KARSTĠK ARAZĠDEKĠ ÇATLAKLARIN BU YÜKSEK YAĞIġI SIZDIRAMADIĞI, YAĞIġ SULARININ YÜZEYSEL AKIġA VE
SELE DÖNÜġTÜĞÜ, POZANTI BOĞAZININ DARLIĞININ DA SEL OLAYINDA ETKĠLĠ OLDUĞU SONUCUNA VARILMAKTADIR.
M. DOĞAN KANTARCI
yağıĢ arasındaki orana (% 8,81) göre mart 1980‟de havzaya düĢmesi gereken yağıĢ miktarı
çok yüksek çıkmaktadır (1930,40 mm). Pozantı‟da ölçülen 1979 ve 1981 yağıĢlarına göre de
hesaplanan oranlar ile Arapali Havzasına 1980 mart ayında düĢmesi gereken yağıĢ ile akıĢa
geçmesi gereken miktar hesaplanmıĢtır (Tablo 9.2.). Arapali Havzasına 1980 yılında düĢmesi
ve akıĢa geçmesi muhtemel olan yağıĢ ve akıĢ miktarları ile diğer yıllara ait değerler Ģekil
10.1. ile 10.2.‟de karĢılaĢtırılmıĢtır. Bütün bu hesaplamalara ve karĢılaĢtırmalara göre; 1980
yılı mart ayında Arapali Havzası‟na düĢmesi gereken yağıĢın, Karaisalı mart 1979 yağıĢ
miktarının esas alınarak hesaplanmasının daha uygun olabileceği sonucuna ulaĢılmıĢtır. Çakıt
(Arapali) Havzasına 1980 mart ayında düĢen sağanak yağıĢın 622,10 mm ve bunun akıĢa
geçen miktarının da 126,60 m³/sn olabileceği hesaplanmıĢtır (Tablo 9.3. ve Ģekil 10.1.-10.2.).
Çakıt (Arapali) Havzası‟nda Pozantı Meteoroloji istasyonunda ocak 1981‟de 600 mm/m²
yağıĢ ölçülmüĢtür (Tablo 10.3). Bu sebeple 1980 mart ayında düĢtüğü ve sele sebep olduğu
hesaplanan 622,1 mm yağıĢ olağan kabul edilmiĢtir. Bu iki yağıĢ arasında fark birinin kar,
ötekinin yağmur olarak düĢmesidir. Arapali‟de mart 1981‟de yüksek akıĢın (117,10 m³/sn)
sebebi ocak ve Ģubat 1981‟deki yüksek yağıĢlarla biriken kar kütlelerinin mart 1981‟de
yüksek sıcaklık etkisi ile eriyip, akıĢa geçmeleridir (Tablo 9.3. ile Ģekil 8‟i iliĢkilendiriniz).
7.3. ÇAKIT HAVZASI, KARAĠSALI VE POZANTI YAĞIġ KARġILAġTIRMASI
Karaisalı ile Pozantı arasında yıllık toplam yağıĢ miktarları genel bir uyum göstermektedir.
Karaisalı Akdeniz‟in etkisi altında olduğu ve dağlık kütlenin önünde bulunduğu için daha
fazla yağıĢ almaktadır. Buna karĢılık Pozantı (ve UlukıĢla) Bolkar Kütlesinin arkasında
kaldıkları için daha az yağıĢ almaktadırlar (ġekil 11). Ancak bu durumun bazı ayrıcalıkları da
vardır. Örnek olarak; 1972 yılında Pozantı‟ya daha fazla yağıĢ düĢmüĢtür (Bkz. bölüm 8).
Diğer bir örnek ise; 1984, 1987-88 yıllarında Pozantı‟ya çok az yağıĢ düĢmesidir.
TABLO 8. ÇAKIT DERESİ ARAPALİ İST. ÖLÇMELERİNE GÖRE HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARININ HESAPLANMASI
ÇAKIT DERESİ ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONU AKIŞ MİKTARLARI m³/sn
(EİE İst. Nu.: 1817,Karaisalı'ya 6 km güneyde, Yükselti : 130 m, Yağış alanı : 1582.4 km² = 158 240 ha)
YILLAR
1964
I
II
III
3,411
4,437
10,810
IV
11,720
V
15,660
VI
18,680
VII
1965
1966
30,450
32,410
32,020
32,520
26,790
20,840
11,390
5,475
3,714
1967
1968
12,100
14,350
9,412
22,410
31,490
15,640
61,840
20,160
41,480
23,730
23,820
24,430
19,540
10,030
9,180
6,608
6,367
4,629
1970
1971
13,230
8,550
13,310
30,730
25,940
20,720
10,300
6,300
1972
1973
5,366
3,097
6,628
4,064
14,420
5,268
37,530
8,893
34,960
17,010
26,440
13,070
15,800
5,941
8,901
2,701
1974
1975
2,251
10,830
2,658
17,040
11,600
29,280
13,860
60,920
13,610
49,870
7,479
28,560
2,846
12,770
YILLIK
6,464
VIII
3,098
IX
2,165
X
5,246
XI
XII
4,654
4,293
ORTALAMA
7,553
4,366
5,120
15,350
18,204
5,121
7,210
11,950
12,690
15,720
6,990
20,668
14,073
3,820
4,350
10,330
6,290
12,822
5,634
2,140
3,185
4,905
4,842
5,173
7,343
3,777
14,254
6,337
1,902
7,171
3,047
4,421
1,903
3,530
1,971
2,413
2,371
7,802
5,458
19,551
1969
1976
5,358
5,867
7,921
25,680
33,900
26,320
14,130
6,924
3,468
3,881
3,847
4,104
11,783
1977
1978
13,680
17,010
31,890
24,820
32,620
28,500
41,560
47,120
31,780
26,830
21,980
19,110
10,430
10,050
4,602
4,786
5,232
4,001
8,555
4,539
10,340
9,966
18,600
4,611
19,272
16,279
1979
1980
13,810
17,630
13,910
16,580
15,680
15,590
8,128
3,159
2,391
6,972
5,987
6,954
10,566
1981
1982
18,660
9,157
27,620
7,077
117,100
9,823
94,770
24,180
34,760
19,480
30,110
16,800
17,650
8,978
7,341
4,980
4,281
4,329
4,102
4,257
4,287
5,245
4,863
9,754
30,462
10,380
1983
5,332
7,779
26,330
31,590
18,800
14,320
7,788
4,102
3,137
2,983
3,345
3,544
10,754
1984
1985
5,829
12,410
16,790
25,700
23,350
16,870
6,648
3,667
2,287
2,550
4,121
4,028
10,354
ÇAKIT DERESİ ARAPALİ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE HAVZADAN GELEN SU MİKTARI mm/m²
(1 m² alandan gelen su miktarı = AKIŞ m³/sn x ÇARPIM SAYISI 1,638)
YILLAR
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
YILLIK
IX
X
XI
XII
5,59
7,27
17,71
19,20
25,65
30,60
10,59
5,07
3,55
8,59
7,62
7,03
ORTALAMA
12,37
49,88
19,82
23,51
53,09
15,42
36,71
52,45
51,58
25,62
53,27
101,29
33,02
43,88
67,94
38,87
34,14
39,02
40,02
18,66
32,01
16,43
8,97
15,04
10,82
6,08
10,43
7,58
7,15
8,39
11,81
8,39
19,57
20,79
25,14
25,75
11,45
30,09
33,85
23,05
21,67
8,79
5,07
3,69
17,74
8,78
22,41
27,86
22,62
14,00
10,86
6,66
4,35
27,91
9,61
52,24
40,66
28,88
21,80
23,62
8,63
19,00
47,96
12,97
53,43
46,68
22,78
50,34
61,47
14,57
22,70
99,79
42,06
68,08
77,18
27,16
42,49
57,26
27,86
22,29
81,69
55,53
52,06
43,95
25,68
33,94
43,31
21,41
12,25
46,78
43,11
36,00
31,30
25,54
16,87
25,88
9,73
4,66
20,92
23,14
17,08
16,46
13,31
10,32
14,58
4,42
3,12
11,75
11,34
7,54
7,84
5,17
6,26
9,23
3,51
4,99
7,24
5,68
8,57
6,55
3,92
7,13
5,22
8,03
3,12
5,78
6,36
14,01
7,43
11,42
16,92
7,93
8,47
3,23
3,95
6,30
16,94
16,32
9,81
10,30
12,03
6,19
3,88
12,78
6,72
30,47
7,55
11,39
21,00
23,35
10,38
8,94
32,02
19,30
31,57
27,48
17,31
30,57
15,00
8,73
45,24
11,59
12,74
191,81
16,09
43,13
155,23
39,61
51,74
56,94
31,91
30,79
49,32
27,52
23,46
28,91
14,71
12,76
12,02
8,16
6,72
7,01
7,09
5,14
6,72
6,97
4,89
7,02
8,59
5,48
7,97
15,98
5,81
49,90
16,93
17,62
9,55
20,33
27,50
42,10
38,25
27,63
10,89
6,01
3,75
4,18
6,75
6,60
16,96
ÇAKIT DERESİ ARAPALİ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARI mm/m²
(1 m² alana düşen yağış miktarı = AKIŞ m³/sn/ m² x ÇARPIM SAYISI 3)
YILLAR
1964
1965
1966
1967
1968
1969
1970
1971
1972
1973
1974
1975
1976
1977
1978
1979
1980
1981
1982
1983
1984
1985
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
YILLIK
TOPLAM
16,8
21,8
53,1
57,6
77,0
91,8
31,8
15,2
IX
10,6
X
25,8
XI
22,9
XII
21,1
mm
445,4
149,6
59,5
70,5
159,3
46,3
110,1
157,3
154,7
76,9
159,8
303,9
99,1
131,6
203,8
116,6
102,4
117,1
120,0
56,0
96,0
49,3
26,9
45,1
32,5
18,3
31,3
22,7
21,5
25,2
35,4
25,2
58,7
62,4
75,4
77,2
34,3
1083,3
1218,8
829,9
65,0
26,4
15,2
11,1
53,2
26,3
67,2
83,6
67,9
26,2
91,7
45,0
42,0
32,6
20,0
13,1
83,7
28,8
156,7
122,0
86,6
38,2
135,7
34,8
65,4
70,9
25,9
57,0
143,9
38,9
160,3
140,0
68,4
129,4
575,4
48,3
151,0
184,4
43,7
68,1
299,4
126,2
204,2
231,5
81,5
155,2
465,7
118,8
127,5
171,8
83,6
66,9
245,1
166,6
156,2
131,8
77,1
92,4
170,8
95,7
101,8
129,9
64,2
36,8
140,3
129,3
108,0
93,9
76,6
70,4
148,0
82,6
50,6
77,6
29,2
14,0
62,8
69,4
51,3
49,4
39,9
38,3
86,7
44,1
31,0
43,7
13,3
9,3
35,2
34,0
22,6
23,5
15,5
20,2
36,1
24,5
18,8
27,7
10,5
15,0
21,7
17,0
25,7
19,7
11,7
15,4
21,0
21,3
21,4
15,7
24,1
9,4
17,3
19,1
42,0
22,3
34,3
14,7
20,2
20,9
50,8
23,8
25,4
9,7
11,9
18,9
50,8
49,0
29,4
16,4
21,1
25,8
30,9
36,1
18,6
11,7
38,3
20,2
91,4
22,7
34,2
17,4
23,9
47,9
756,1
840,5
373,7
321,9
1152,9
694,8
1136,5
989,4
623,1
634,2
1796,3
609,6
28,6
61,0
82,5
126,3
114,7
82,9
32,7
18,0
11,2
12,5
20,3
19,8
610,6
M. DOĞAN KANTARCI
TABLO 9.1. ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONU HAVZASINA 1980 YILINDA DÜŞMESİ VE AKIŞA GEÇMESİ GEREKEN
YAĞIŞ VE AKIŞ MİKTARLARININ KARAİSALI METEOROLOJİ İSTASYONU YAĞIŞ ÖLÇÜMLERİNE GÖRE HESABI
ARAPALİ HAVZASINA DÜŞEN (HESAPLANMIŞ) YAĞIŞ İLE KARAİSALI'DA ÖLÇÜLEN YAĞIŞ MİKTARLARININ
BİRBİRİNE ORANLARI (1979 VE 1981)
BİRİM
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
ARAPALİ-1979
mm/m² 67,90 86,60
68,40
81,50 77,10 76,60 39,90 15,50 11,70
KARAİSALI-1979
mm/m² 145,00 55,10
24,20
64,60 109,00 23,70 0,40
2,10 22,10
ORAN
%
0,47
1,57
2,83
1,26
0,71
3,23 99,75
7,38 0,53
ARAPALİ-1981
mm/m² 91,70 135,70 575,40 465,70 170,80 148,00 86,70 36,10 21,00
KARAİSALI-1981
mm/m² 580,40 159,40
65,30
16,10 100,00 43,80 1,40
0,10 3,50
ORAN
%
0,16
0,85
8,81
28,93
1,71
3,38 61,93 361,00 6,00
ARAPALİ/KARAİSALI 1979 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE KARAİSALI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN
ARAPALİ HAVZASI'NA 1980 YILINDA DÜŞMESİ GEREKEN YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASI
BİRİM
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
KARAİSALI-1980
mm/m² 242,70 111,90 220,10 128,80 196,40
1,10 0,00
0,10 0,00
1979 ORANLARI
%
0,47
1,57
2,83
1,26
0,71
3,23 99,75
7,38 0,53
ARAPALİ HAVZASINA
mm/m² 113,70 175,90 622,10 162,50 138,90
3,60 0,00
0,70 0,00
1980 YILI YAĞIŞ
Bu yağış miktarları kabul edilebilir.
ARAPALİ/KARAİSALI 1981 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE KARAİSALI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN
ARAPALİ HAVZASI'NA 1980 YILINDA DÜŞMESİ GEREKEN YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASI
BİRİM
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
KARAİSALI-1980
mm/m² 242,70 111,90 220,10 128,80 196,40
1,10 0,00
0,10 0,00
1981 ORANLARI
%
0,16
0,85
8,81
28,93
1,71
3,38 61,93 361,00 6,00
ARAPALİ HAVZASINA
mm/m² 38,30 95,30 1939,40 3725,60 335,50
3,70 0,00 36,10 0,00
1980 YILI YAĞIŞ
Bu yağış miktarları yüksek oranlardan kaynaklanıyor.
YILLIK
X
XI
XII
34,30 29,40 34,20
54,90 122,50 172,30
0,62
0,24
0,20
20,20 21,10 23,90
20,40 69,20 292,60
0,99
0,30
0,08
YAĞIŞ
623,10
795,90
0,78
1796,30
1352,10
1,33
X
XI
32,50 132,60
0,62
0,24
20,30 31,80
YILLIK
XII
YAĞIŞ
97,20 1163,40
0,20
0,78
19,30 910,80
X
XI
32,50 132,60
0,99
0,30
32,20 40,40
YILLIK
XII
YAĞIŞ
97,20 1163,40
0,08
1,33
7,90 1545,60
ARAPALİ/KARAİSALI 1979 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE HESAPLANAN ARAPALİ HAVZASI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN
AKIŞA GEÇMESİ VE ARAPALİ İSTASYONUNDA ÖLÇÜLMESİ GEREKEN (MUHTEMEL) YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASI
ARAPALİ Hvz.
BİRİM
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
1980 YILI YAĞIŞ
mm/m² 113,70 175,90 622,10 162,50 138,90
3,60 0,00
0,70 0,00 20,30 31,80 19,30
AKIŞA GEÇME ORANI
1/3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
AKIŞA GEÇEN
mm/m² 37,90 58,63 207,37
54,17 46,30
1,20 0,00
0,23 0,00 6,77 10,60
6,43
m³/sn DÖNÜŞTÜRME SAYISI
1,638 1,638
1,638
1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638
AKIŞ HAVZADAN
m³/sn
23,14 35,80 126,60
33,07 28,27
0,73 0,00
0,14 0,00 4,13
6,47
3,93
ARAPALİ/KARAİSALI 1981 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE HESAPLANAN ARAPALİ HAVZASI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN
ARAPALİ Hvz.
BİRİM I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
1980 YILI YAĞIŞ
mm/m² 38,30 95,30 1939,40 3725,60 335,50
3,70 0,00 36,10 0,00 32,20 40,40
7,90
AKIŞA GEÇME ORANI
1/3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
AKIŞA GEÇEN
mm/m² 12,77 31,77 646,47 1241,87 111,83
1,23 0,00 12,03 0,00 10,73 13,47
2,63
1,638 1,638
1,638
1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638
AKIŞ HAVZADAN
m³/sn
7,79 19,39 394,67 758,16 68,27
0,75 0,00
7,35 0,00 6,55
8,22
1,61
Bu akış miktarları düşük yağışlara bağlı yüksek oranlardan kaynaklanıyor.
ARAPALİ/KARAİSALI 1979 VE 1981 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE, ARAPALİ HAVZASI HESAPLANAN 1980 YILI YAĞIŞLARINDAN
ARAPALİ AKIŞ İSTASYONUNDA 1980 YILINDA ÖLÇÜLMESİ GEREKEN AKIŞ MİKTARLARI
ARAPALİ
BİRİM
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
ÖLÇÜLEN AKIŞ-1979
m³/sn
13,81 17,63
13,91
16,58 15,68 15,59 8,13
3,16 2,39 6,97
5,99
HESAPLANAN AKIŞ-1980
m³/sn
23,10 35,80 126,60
33,10 28,30
0,70 0,00
0,20 0,00 4,10
6,50
HESAPLANAN AKIŞ-1980
m³/sn
7,80 19,40 394,70 758,20 68,30
0,80 0,00
7,30 0,00 6,50
8,20
m³/sn
18,66 27,62 117,10
94,77 34,76 30,11 17,65
7,34 4,28 4,10
4,29
YILLIK
AKIŞ
910,80
3
303,60
1,638
185,35
YILLIK
AKIŞ
1545,60
3
515,20
1,638
314,53
YILLIK
XII
AKIŞ
6,95
10,57
3,90
21,90
1,60 106,10
4,86
30,46
AÇIKLAMA: KARAİSALI’DA 1891 YILI III. VE IV. AYLARDA YAĞIŞ MİKTARLARI DÜŞÜKTÜR. BUNA KARŞILIK ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONUNDAN
AKAN SU VE BU MİKTARLARA GÖRE HAVZAYA DÜŞEN (HESAPLANMIŞ) YAĞIŞ FAZLADIR. BU FARK ORANLARA DA YANSIMIŞ VE 1981 YILINDAKİ
YAĞIŞLARA GÖRE HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞ İLE AKIŞA GEÇEN SU MİKTARLARI ÇOK YÜKSEK HESAPLANMIŞTIR. BU SEBEPLE 1979 YILI YAĞIŞLARINA
GÖRE HESAPLANAN YAĞIŞ VE AKIŞA GEÇEN SU MİKTARLARI DAHA KABUL EDİLEBİLİR DEĞERLERDİR.
M. DOĞAN KANTARCI
TABLO 9.2. ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONU HAVZASINA 1980 YILINDA DÜŞMESİ VE AKIŞA GEÇMESİ GEREKEN
YAĞIŞ VE AKIŞ MİKTARLARININ POZANTI METEOROLOJİ İSTASYONU YAĞIŞ ÖLÇÜMLERİNE GÖRE HESABI
ARAPALİ HAVZASINA DÜŞEN (HESAPLANMIŞ) YAĞIŞ İLE POZANTI'DA ÖLÇÜLEN YAĞIŞ MİKTARLARININ ORANLARI (1979 VE
1981)
BİRİM
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
ARAPALİ-1979
mm/m²
67,9
86,6
68,4
81,5
77,1 76,6 39,9
15,5 11,7 34,3 29,4 34,2
POZANTI-1979
mm/m²
85,8
23,3
51,6
59,1
16,6 36,9 29,6
0,1
1,1 24,7 147,1 96,7
ORAN
%
0,8
3,7
1,3
1,4
4,6
2,1
1,3 155,0 10,6
1,4
0,2
0,4
ARAPALİ-1981
mm/m²
91,7 135,7
575,4
465,7 170,8 148,0 86,7
36,1 21,0 20,2 21,1 23,9
POZANTI-1981
mm/m²
600,5 217,9
43,1
2,0
86,2 24,3 24,8
1,5
6,7 38,4 48,5 204,8
ORAN
%
0,2
0,6
13,4
232,9
2,0
6,1
3,5
24,1
3,1
0,5
0,4
0,1
ARAPALİ/POZANTI 1979 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE POZANTI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN
ARAPALİ HAVZASI'NA 1980 YILINDA DÜŞMESİ MUHTEMEL YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASI
BİRİM
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
POZANTI-1980
mm/m²
128,6 101,0
244,4
64,0
91,1
3,2
0,0
1,8
3,4 23,6 78,2 54,6
1979 ORANLARI
%
0,8
3,7
1,3
1,4
4,6
2,1
1,3 155,0 10,6
1,4
0,2
0,4
ARAPALİ HAVZASINA
mm/m²
101,8 375,4
324,0
88,3 423,1
6,6
0,0 279,0 36,2 32,8 15,6 19,3
1980 YILI YAĞIŞ
Bu yağış miktarları kabul edilebilir.
ARAPALİ/POZANTI 1981 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE POZANTI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN
ARAPALİ HAVZASI'NA 1980 YILINDA DÜŞMESİ MUHTEMEL YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASI
BİRİM I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
POZANTI-1980
mm/m²
128,6 101,0
244,4
64,0
91,1
3,2
0,0
1,8
3,4 23,6 78,2 54,6
1981 ORANLARI
%
0,2
0,6
13,4
232,9
2,0
6,1
3,5
24,1
3,1
0,5
0,4
0,1
ARAPALİ HAVZASINA
mm/m²
19,6
62,9 3262,8 14902,4 180,5 19,5
0,0
43,3 10,7 12,4 34,0
6,4
1980 YILI YAĞIŞ
Bu yağış miktarları yüksek orandan kaynaklanıyor.
YILLIK
YAĞIŞ
623,1
572,5
1,1
1796,3
1298,7
1,4
YILLIK
YAĞIŞ
793,9
1,1
864,1
YILLIK
YAĞIŞ
793,9
1,4
1098,1
ARAPALİ/POZANTI 1979 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE HESAPLANAN ARAPALİ HAVZASI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN
YILLIK
ARAPALİ Hvz.
BİRİM
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
AKIŞ
1980 YILI YAĞIŞ
mm/m²
101,8 375,4
324,0
88,3 423,1
6,6
0,0 279,0 36,2 32,8 15,6 19,3
864,1
AKIŞA GEÇME ORANI
1/3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
3
AKIŞA GEÇEN
mm/m²
33,92 125,13 107,99
29,42 141,04 2,21 0,00 93,00 12,05 10,92 5,21 6,44 288,02
1,638 1,638
1,638
1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638 1,638
1,638
AKIŞ HAVZADAN
m³/sn
20,71 76,39
65,93
17,96 86,11 1,35 0,00 56,78 7,36 6,67 3,18 3,93 175,84
ARAPALİ/POZANTI 1981 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE HESAPLANAN ARAPALİ HAVZASI 1980 YAĞIŞ MİKTARLARINDAN
YILLIK
BİRİM
1980 YILI YAĞIŞ
mm/m²
AKIŞA GEÇME ORANI
1/3
AKIŞA GEÇEN
mm/m²
AKIŞ HAVZADAN
m³/sn
I
19,6
1,638
11,99
3
4,00
II
III
IV
V
VI
VII
62,9 3262,8 14902,4 180,5 19,5
0,0
1,638
1,638
1,638 1,638 1,638 1,638
38,40 1991,96 9097,92 110,20 11,90 0,00
3
3
3
3
3
3
12,80 663,99 3032,64 36,73 3,97 0,00
VIII
IX
X
XI
XII
43,3 10,7 12,4 34,0
6,4
1,638 1,638 1,638 1,638 1,638
26,45 6,51 7,58 20,77 3,89
3
3
3
3
3
8,82 2,17 2,53 6,92 1,30
AKIŞ
1098,1
1,638
670,38
3
223,46
Bu akış miktarları düşük yağışlara bağlı olan yüksek oranlardan kaynaklanıyor.
ARAPALİ/POZANTI 1979 VE 1981 YAĞIŞ ORANLARINA GÖRE ARAPALİ İSTASYONUNDA ÖLÇÜLMESİ GEREKEN 1980 YILI AKIŞLARI
YILLIK
ARAPALİ
BİRİM
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
AKIŞ
m³/sn
13,81 17,63
13,91
16,58 15,68 15,59 8,13
3,16 2,39 6,97 5,99 6,95
10,57
HESAPLANAN AKIŞ-1980 m³/sn
20,71 76,39
65,93
17,96 86,11 1,35 0,00 56,78 7,36 6,67 3,18 3,93 175,84
HESAPLANAN AKIŞ-1980 m³/sn
4,00 12,80 663,99 3032,64 36,73 3,97 0,00
8,82 2,17 2,53 6,92 1,30 223,46
m³/sn
18,66 27,62 117,10
94,77 34,76 30,11 17,65
7,34 4,28 4,10 4,29 4,86
30,46
AÇIKLAMA: POZANTI’DA 1891 YILI III. VE IV. AYLARDA YAĞIŞ MİKTARLARI DÜŞÜKTÜR. BUNA KARŞILIK ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONUNDAN
AKAN SU VE BU MİKTARLARA GÖRE HAVZAYA DÜŞEN (HESAPLANMIŞ) YAĞIŞ FAZLADIR. BU FARK ORANLARA DA YANSIMIŞ VE 1981 YILINDAKİ
YAĞIŞLARA GÖRE HAVZAYA DÜŞEN YAĞIŞ İLE AKIŞA GEÇEN SU MİKTARLARI ÇOK YÜKSEK HESAPLANMIŞTIR. BU SEBEPLE 1979 YILI YAĞIŞLARINA GÖRE HESAPLANAN YAĞIŞ VE AKIŞA GEÇEN SU MİKTARLARI DAHA KABUL EDİLEBİLİR DEĞERLERDİR.
M. DOĞAN KANTARCI
M. DOĞAN KANTARCI
TABLO 9.3.1. ARAPALİ İSTASYONU HAVZASINA 1980 YILINDA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARLARI (POZANTI VE KARAİSALI’YA GÖRE HESAPLANMIŞTIR).
POZANTI'YA GÖRE 1980 YILINDA ARAPALİ HAVZASINA DÜŞEN YAĞIŞ (mm/m²)
BİRİM
I
II
III
YILLIK
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
YAĞIŞ
POZANTI-1979
mm/m²
85,8 23,3
51,6
59,1 16,6 36,9 29,6
0,1 1,1 24,7 147,1 96,7 572,5
mm/m²
POZANTI-1981
128,6 101,0 244,4
64,0 91,1 3,2 0,0
1,8 3,4 23,6 78,2 54,6 793,9
1979'A GÖRE ARAPALİ HAVZASINDA YAĞIŞ 1980 101,8 375,4 324,0
88,3 423,1 6,6 0,0 279,0 36,2 32,8 15,6 19,3 864,1
1981'E GÖRE ARAPALİ HAVZASINDA YAĞIŞ 1980 19,6 62,9 3262,8 14902,4 180,5 19,5 0,0 43,3 10,7 12,4 34,0 6,4 1098,1
mm/m² 600,5 217,9
POZANTI-1981
43,1
2,0 86,2 24,3 24,8
1,5 6,7 38,4 48,5 204,8 1298,7
KARAİSALI'YA GÖRE ARAPALİ HAVZASINA DÜŞEN YAĞIŞ (mm/m²)
YILLIK
BİRİM
I
II
KARAİSALI-1979
mm/m² 145,0
55,1
mm/m²
KARAİSALI-1981
242,7 111,9
1979'A GÖRE ARAPALİ HAVZASINDA YAĞIŞ 1980 113,7 175,9
1981'E GÖRE ARAPALİ HAVZASINDA YAĞIŞ 1980
KARAİSALI-1981
mm/m²
38,3
III
IV
V
24,2
220,1
622,1
64,6 109,0 23,7
128,8 196,4 1,1
162,5 138,9 3,6
95,3 1939,4 3725,6 335,5
580,4 159,4
65,3
VI
VII
0,4
0,0
0,0
VIII
IX
X
XI
XII
YAĞIŞ
2,1 22,1 54,9 122,5 172,3 795,9
0,1 0,0 32,5 132,6 97,2 1163,4
0,7 0,0 20,3 31,8 19,3 910,8
3,7
0,0
36,1 0,0 32,2
16,1 100,0 43,8
1,4
0,1 3,5 20,4
40,4
7,9 1545,6
69,2 292,6 1352,1
TABLO 9.3.2. ARAPALİ İSTASYONU HAVZASINDAN1980 YILINDA AKAN SU MİKTARLARI (TABLO 9.3.1.’DEKİ YAĞIŞLARA GÖRE HESAPLANMIŞTIR).
POZANTI YAĞIŞ DEĞERLERİNE GÖRE ARAPALİ İSTASYONUNDAN 1980 YILINDA AKAN SU MİKTARI (m³/sn)
ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ-1979
m³/sn
1979'A GÖRE ARAPALİ İSTASYONU İÇİN m³/sn
HESAPLANAN 1980 YILI AKIŞLARI
1981'E GÖRE ARAPALİ İSTASYONU İÇİN m³/sn
m³/sn
I
II
13,81 17,63
III
IV
V
VI
VII
13,91
16,58 15,68 15,59 8,13
VIII
IX
X
3,16 2,39 6,97
XI
5,99 6,95
m³/sn
1979'A GÖRE ARAPALİ İSTASYONU İÇİN m³/sn
1981'E GÖRE ARAPALİ İSTASYONU İÇİN m³/sn
m³/sn
AKIŞ
10,57
20,71 76,39 65,93 17,96 86,11 1,35 0,00 56,78 7,36 6,67 3,18 3,93 175,84
4,00 12,80 663,99 3032,64 36,73 3,97 0,00 8,82 2,17 2,53 6,92 1,30 223,46
18,66 27,62 117,10
94,77 34,76 30,11 17,65
7,34 4,28 4,10
4,29 4,86
KARAİSALI YAĞIŞ DEĞERLERİNE GÖRE ARAPALİ İSTASYONUNDAN 1980 YILINDA AKAN SU MİKTARI (m³/sn)
BİRİM
XII
I
II
13,81 17,63
III
IV
V
VI
VII
13,91
16,58 15,68 15,59 8,13
VIII
IX
X
3,16 2,39 6,97
XI
30,46
YILLIK
XII AKIŞ
5,99 6,95
10,57
23,10 35,80 126,60 33,10 28,30 0,70 0,00 0,20 0,00 4,10 6,50 3,90 21,90
7,80 19,40 394,70 758,20 68,30 0,80 0,00 7,30 0,00 6,50 8,20 1,60 106,10
18,66 27,62 117,10
94,77 34,76 30,11 17,65
7,34 4,28 4,10
4,29 4,86
30,46
AÇIKLAMA: KARAİSALI VE POZANTI 1981 YAĞIŞLARI AZDIR. ORANLAR YÜKSEK OLDUĞUNDAN ARAPALİ HAVZASI İÇİN YAPILAN YAĞIŞ VE AKIŞ HESAPLARI DA YÜKSEKTİR (SARI BOYALI).
Çakıt (Arapali) Havzası‟na düĢen hesaplanmıĢ yağıĢ miktarları (Tablo 8 ve 10.1.) ile
Karaisalı ve Pozantı meteoroloji istasyonlarında ölçülen yıllık yağıĢ miktarlarının (Tablo 10.2.
ve 10.3.ile Ģekil 5, 6) karĢılaĢtırması Ģekil 11‟de yapılmıĢtır. ġekil 11 incelendiğinde
1979,1980 ve 1981 yıllarında Çakıt Havzası‟na düĢen yağıĢ miktarlarının Karaisalı ve
Pozantı‟da ölçülen yağıĢ miktarları ile uyumlu olduğu görülmektedir. Diğer bir deyimle; 1980
yılında Çakıt (Arapali) Havzası‟na düĢebilecek yağıĢların hesabında Karaisalı 1979 yağıĢ
değerlerinin kullanılması uygun olmuĢtur (Tablo 9.3. iliĢkilendiriniz). Buna karĢılık Çakıt
Havzasına düĢtüğü hesaplanan yağıĢ miktarları ile Karaisalı ve Pozantı‟da ölçülen yağıĢ
miktarlarının uyumsuz olduğu yıllar da vardır (1975 ve 1977 gibi).
M. DOĞAN KANTARCI
BİRİM
YILLIK
ŞEKİL 10.1. ARAPALİ İSTASYONU HAVZASINDA 1980 YILI AYLIK ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI (HESAPLANMIŞTIR) ŞEKİL 10.2. ARAPALİ (EİE) İSTASYONUNDA 1980 YILINDA AYLIK ORTALAMA AKIŞ MİKTARLARI (HESAPLANMIŞTIR)
VI
VII
VIII
IX
X
XI
94,77
I
AYLAR
130,00
120,00
110,00
100,00
90,00
80,00
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
KARAİSALI YAĞIŞ 1980
ARAPALİ HVZ. YAĞIŞ 1979
1979'A GÖRE ARAPALİ HAVZASINA 1980
1981'E GÖRE ARAPALİ HAVZASINA 1980
ARAPALİ'DE ÖLÇÜLEN AKIŞ 1979
1979'A GÖRE ARAPALİ İST. HESAPLANAN AKIŞ 1980
1981'E GÖRE ARAPALİ İST.HESAPLANAN AKIŞ 1980
AYLAR
II
III
IV
V
VI
VII
VIII IX
X
1981'E GÖRE ARAPALİ HAVZASINA 1980
1979'A GÖRE ARAPALİ HAVZASINA 1980
KARAİSALI YAĞIŞ 1980
XI
XII
AÇIKLAMA: 1981 YILI YAĞIŞLARINA GÖRE HESAPLANAN III. VE IV. AY YAĞIŞLARI GRAFİK ÖLÇEĞİNE İNDİRGENMİŞTİR.
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
I
M.DOĞAN KANTARCI
I
AKIŞ m³/sn
KARAİSALI METEOROLOJİ İSTASYONU YAĞIŞ ÖLÇMELERİNE GÖRE
1980 YILINDA DSİ ARAPALİ AKIŞ ÖLÇME İSTASYONUNDA
AYLIK ORTALAMA AKIŞ MİKTARLARI (m³/sn)
117,10
622,1
XII
KARAİSALI METEOROLOJİ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE
ARAPALİ AKIŞ ÖLÇME İSTASYONU HAVZASINA
1980 YILINDA DÜŞEN AYLIK YAĞIŞ MİKTARLARI
650,0
600,0
550,0
500,0
450,0
400,0
350,0
300,0
250,0
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
56,78
AKIŞ m³/sn
1981'E GÖRE ARAPALİ 1980
1979'A GÖRE ARAPALİ 1980
POZANTI YAĞIŞ 1980
34,76
30,11
V
94,77
IV
126,60
III
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
II
AYLAR
34,76
30,11
279,0
1981'E GÖRE ARAPALİ 1980
86,11
1979'A GÖRE ARAPALİ 1980
76,39
65,93
423,1
35,80
YAĞIŞ mm/m²
324,0
375,4
POZANTI YAĞIŞ 1980
I
YAĞIŞ mm/m²
120,00
110,00
100,00
90,00
80,00
70,00
60,00
50,00
40,00
30,00
20,00
10,00
0,00
23,10
600,0
550,0
500,0
450,0
400,0
350,0
300,0
250,0
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
POZANTI METEOROLOJİ İSTASYONU YAĞIŞ ÖLÇMELERİNE GÖRE
DSİ ARAPALİ ÖLÇME İSTASYONUNDA
AYLIK ORTALAMA AKIŞ MİKTARLARI (m³/sn)
117,10
POZANTI METEORLOJİ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE
ARAPALİ AKIŞ ÖLÇME İSTASYONUNUN HAVZASINA
1980 YILINDA DÜŞEN AYLIK YAĞIŞ MİKTARLARI
AYLAR
M.ÖLÇEĞİNE
DOĞAN İNDİRGENMİŞTİR.
KANTARCI
AÇIKLAMA: 1981 YILI YAĞIŞLARINA GÖRE HESAPLANAN III. VE IV. AY AKIŞ MİKTARLARI GRAFİK
TABLO 10.1. ÇAKIT DERESİ HAVZASINDAN GELEN ORTALAMA AKIŞ ÖLÇÜMLERİNE GÖRE HESAPLANMIŞ
OLAN YAĞIŞ MİKTARLARI (ORTALAMA 1200 m YÜKSELTİYE GÖRE DEĞERLENDİRİLMELİDİR.)
ÇAKIT KÖPRÜSÜ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE HAVZASINA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARI mm/m²
(İst. Nu.: 1809,Adana-Karaisalı yolu 16 km, Yükselti : 80 m, Yağış alanı : 27 962.6 km² = 2 796 260 ha)
YILLAR
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
1953
185,0 171,1 138,3 368,7 189,2 133,7 74,8
45,8 35,7 21,7 29,8 126,9
1954
36,5
44,4
83,5 113,5 111,5
84,2 40,8
26,7 23,3 30,3 30,6
29,2
1955
77,1
63,4
78,9
75,1
79,6
54,7 20,5
14,0 12,5 22,4 40,1
86,0
SALBAŞ KÖYÜ KÖPRÜSÜ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE HAVZASINA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARI mm/m²
(İst. Nu.:1828, Adana-Karaisalı yolu 20. km, Yükselti: 80 m, Yağış alanı: 1 896.9 km² = 189 690 ha)
YILLIK
TOPLAM
mm
1520,7
654,4
624,2
YILLIK
TOPLAM
YILLAR
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
mm
1992
63,1
37,9
82,0 139,0 134,5 109,9 49,2
20,0 12,3 66,0 14,3 104,5
832,6
1993
33,2
40,4
93,5 107,0 123,0 101,7 46,7
18,0
9,8 13,8 52,9
54,9
694,8
1994
33,3
38,5
52,5
52,9
59,4
39,4 14,6
6,9
5,4
9,8 12,1
14,8
339,6
1995
27,9
38,2
41,0 103,7 131,6
83,6 34,8
15,2
9,9
9,0 24,1
29,4
548,5
ARAPALİ İSTASYONU ÖLÇMELERİNE GÖRE HAVZASINA DÜŞEN YAĞIŞ MİKTARI mm/m²
YILLIK
(İst. Nu.: 1817,Karaisalı'ya 6 km güneyde, Yükselti : 150 m, Yağış alanı : 1582.4 km² = 158 240 ha)
TOPLAM
YILLAR
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
mm
1964
16,8
21,8
53,1
57,6
77,0
91,8 31,8
15,2 10,6 25,8 22,9
21,1
445,4
1965
1966
149,6 159,3 157,3 159,8 131,6 102,4 56,0
26,9 18,3 21,5 25,2
75,4
1073,5
1967
59,5
46,3 154,7 303,9 203,8 117,1 96,0
45,1 31,3 25,2 58,7
77,2
1218,8
1968
70,5 110,1
76,9
99,1 116,6 120,0 49,3
32,5 22,7 35,4 62,4
34,3
829,9
1969
1970
1971
65,0
42,0
65,4 151,0 127,5 101,8 50,6
31,0 18,8 21,4 50,8
30,9
756,1
1972
26,4
32,6
70,9 184,4 171,8 129,9 77,6
43,7 27,7 15,7 23,8
36,1
840,5
1973
15,2
20,0
25,9
43,7
83,6
64,2 29,2
13,3 10,5 24,1 25,4
18,6
373,7
1974
11,1
13,1
57,0
68,1
66,9
36,8 14,0
9,3 15,0
9,4
9,7
11,7
321,9
1975
53,2
83,7 143,9 299,4 245,1 140,3 62,8
35,2 21,7 17,3 11,9
38,3
1152,9
1976
26,3
28,8
38,9 126,2 166,6 129,3 69,4
34,0 17,0 19,1 18,9
20,2
694,8
1977
67,2 156,7 160,3 204,2 156,2 108,0 51,3
22,6 25,7 42,0 50,8
91,4
1136,4
1978
83,6 122,0 140,0 231,5 131,8
93,9 49,4
23,5 19,7 22,3 49,0
22,7
959,9
1979
67,9
86,6
68,4
81,5
77,1
76,6 39,9
15,5 11,7 34,3 29,4
34,2
623,1
K-1980
113,7 175,9 622,1 162,5 138,9
3,6
0,0
0,7
0,0 20,3 31,8
19,3
910,8
P-1980
101,8 375,4 324,0
88,3 423,1
6,6
0,0 279,0 36,2 32,8 15,6
19,3
864,1
1981
91,7 135,7 575,4 465,7 170,8 148,0 86,7
36,1 21,0 20,2 21,1
23,9
1796,3
1982
45,0
34,8
48,3 118,8
95,7
82,6 44,1
24,5 21,3 20,9 25,8
47,9
612,1
1983
26,2
38,2 129,4 155,2
92,4
70,4 38,3
20,2 15,4 14,7 16,4
17,4
634,1
1984
1985
28,6
61,0
82,5 126,3 114,7
82,9 32,7
18,0 11,2 12,5 20,3
19,8
610,6
(K-1980:KARAİSALI 1979 YAĞIŞLARINA GÖRE ARAPALİ HAVZASI İÇİN HESAPLANMIŞ ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI)
(P-1980:POZANTI 1979 YAĞIŞLARINA GÖRE ARAPALİ HAVZASI İÇİN HESAPLANMIŞ ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI)
AÇIKLAMA: AKIŞ DEĞERLERİNDEN YAĞIŞ MİKTARLARININ HESAPLANMASINDA, AYLIK AKIŞ DEĞERİNDEN HESAPLANAN YAĞIŞIN
YARISININ VEYA BELİRLİ BİR BÖLÜMÜNÜN BİR ÖNCEKİ AY YAĞIŞINA EKLENMESİ YÖNTEMİ UYGULANMAMIŞTIR. ÇÜNKÜ MART
1980 YÜKSEK YAĞIŞI AYI İÇİNDE SELE DÖNÜŞMÜŞTÜR. NİSAN 1981 YÜKSEK YAĞIŞI İSE GERÇEKTE I. VE II. AYDA DÜŞEN YÜKSEK
KAR YAĞIŞLARINA BAĞLI OLARAK III. AYDA AKIŞ DEĞERİNDEN HESAPLANDIĞI İÇİN YÜKSEK ÇIKMIŞTIR.
M. DOĞAN KANTARCI
TABLO 10.2. KARAİSALI’DA AYLIK VE YILLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARI
KARAİSALI
İst.nu.: 17936
Yükselti: 230 m
YILLAR
I
II
III
1950-70
164,1
107 102,1
(1950-54/57-70)
1970
103,8 141,8
80,7
1971
28,3 108,9
50,8
1972
26,8 124,6
31,6
1973
37,4 100,2
52,6
1974
52,6 61,9 129,8
1975
126,9 133,5
65,7
1976
154,2 71,6
63,0
1977
134,7 45,2
80,6
1978
258,4 157,6 153,1
1979
145,0 55,1
24,2
1980
242,7 111,9 220,1
1981
580,4 159,4
65,3
1982
36,9 25,2
90,2
1983
216,4 173,3
83,8
1984
312,8 78,4 154,4
1985
157,6 128,1
89,9
1986
132,9 73,8
10,0
1987
169,7 66,1 327,9
1988
36,3 230,1 166,2
1989
91,2
0,3
22,2
1990
50,3 164,1 110,2
1991
35,8 138,2
18,5
1992
2,3 44,4
32,8
1993
42,8 78,7 101,4
1994
243,5 98,0 105,6
1995
84,0 72,0 100,1
1996
248,6 88,4 169,8
1997
56,4 70,7
53,4
1998
71,9
5,9 118,2
1999
76,8 99,0
99,6
2000
307,7 160,3
33,8
2001
18,0 136,0
52,2
2002
173,2 97,7
54,7
2003
63,4 171,6 101,3
2004
353,7 102,3
10,6
2005
44,6 91,5
39,0
2006
55,5 97,5 103,9
ORTALAMA YAĞIŞ
Enlem : 37° 16' K
YILLIK
AYLAR
Boylam : 35° 02' D
TOPLAM
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
mm
58,1 88,4 44,1
15 11,9 27,3 36,6 73,8 201,6 929,8
8,2
142,1
97,1
67,7
61,3
248,5
111,8
147,7
113,6
64,6
128,8
16,1
80,8
65,6
148,9
66,1
12,9
52,1
107,4
76,3
100,0
216,3
26,1
82,3
29,0
91,0
101,3
98,5
83,4
114,5
161,3
39,1
142,2
59,1
73,2
65,6
25,2
74,1
32,0
56,8
26,6
31,2
102,4
137,3
142,5
7,4
109,0
196,4
100,0
24,6
48,7
3,7
96,2
73,1
70,0
189,5
30,5
11,5
41,4
94,9
128,5
101,2
57,5
52,6
45,1
107,5
32,2
180,0
167,8
44,3
43,4
126,3
62,9
31,3
23,0
8,1
132,9
112,8
10,6
78,5
72,3
45,9
66,6
23,7
1,1
43,8
34,3
43,1
73,5
18,3
101,4
8,9
72,8
80,6
16,2
5,8
130,6
58,4
32,8
50,2
16,6
124,8
26,1
58,4
14,8
0,2
12,4
77,8
16,5
27,8
8,7
38,9
9,4
5,2 87,5
0,4 15,4
4,8
5,1
83,5 67,6 39,5 45,0
46,4
0,0
7,1 17,9
0,0 22,3 33,8 41,1
13,5
2,2
0,8
0,9
7,1 29,9 61,8 106,5
16,3
0,0 19,3 22,6
2,5
0,1
0,1 167,5
0,4
2,1 22,1 54,9
0,0
0,1
0,0 32,5
1,4
0,0
3,5 20,4
69,2 43,5
0,9 59,5
0,2
0,1 25,3 17,6
24,1 36,9
3,4 14,1
0,0
0,0
1,2 122,2
0,7
0,2 11,7 17,5
33,0 17,4
8,5 23,1
1,7
0,2 19,1 127,0
0,1
0,1 29,4 66,7
1,3 16,0 12,2 17,5
5,1
1,3 34,7 58,7
40,2
0,0 19,7 22,0
5,0 42,1 10,2
2,0
8,4 15,6
1,0 45,5
78,7 24,0
8,6 26,6
0,0 15,1 23,3 79,7
12,6 38,7 18,9 171,3
32,2
0,0 21,8 19,1
1,5 24,3 59,5 54,7
0,0 43,6 82,8 43,4
0,0
2,6 10,0 38,0
21,1 103,0 34,9
2,0
3,6
0,0 91,1
9,8
1,0
0,0 35,2 31,3
1,3
9,8 68,5 37,3
37,6
0,2 77,2 140,1
220,3
73,7
23,2
47,8
63,3
90,4
211,3
1,4
14,1
122,5
132,6
69,2
8,7
142,8
79,7
111,6
72,1
92,3
100,5
182,5
28,4
59,0
186,2
7,9
209,9
286,9
70,6
85,6
72,3
1,2
105,9
121,9
48,5
49,6
83,5
107,8
101,2
30,3
79,3
54,8
83,9
341,9
95,2
139,2
155,8
132,6
172,3
97,2
292,6
67,3
187,8
92,7
52,2
140,1
369,8
134,6
72,0
62,8
404,7
192,6
65,4
140,4
74,2
155,2
179,1
246,2
103,3
47,7
676,6
58,4
154,8
30,4
83,8
160,7
823,2
548,9
783,4
600,4
849,8
958,5
1166,0
812,0
1073,6
795,9
1163,4
1352,1
541,1
1004,7
1022,6
843,4
646,4
1238,8
1185,4
651,9
590,5
1019,5
791,8
624,7
1030,9
953,8
1021,2
955,1
804,6
725,0
1181,3
1262,4
792,4
825,5
864,0
639,9
839,1
AÇIKLAMA: 1980 YILI III. AY YAĞIŞ MİKTARI YÜKSEK, 1981 YILI III. AY YAĞIŞ MİKTARI DÜŞÜKTÜR.
DOĞAN KANTARCI
KANTARCI
KAYNAK: Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md’lüğü verilerinden derlenip, değerlendirilmiştir.M. DOĞANM.
TABLO 10.3. POZANTI’DA AYLIK VE YILLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARI
POZANTI İst. Nu.: 17 934
Yükselti : 750 m
YILLAR
I
II
III
1930-70
95,7 81,7 79,5
(1930 aralıklı 1958/ 1960-1970)
1970
87,6 62,7 85,3
1971
73,1 104,0 65,1
1972
18,8 57,3 84,6
1973
41,6 51,6 35,8
1974
42,2 58,0 123,5
1975
104,2 103,8 58,2
1976
85,8 46,6 50,7
1977
113,5 68,3 38,8
1978
245,0 90,7 142,4
1979
85,8 23,3 51,6
1980
128,6 101,0 244,4
1981
600,5 217,9 43,1
1982
13,6 32,4 80,7
1983
162,6 84,8 145,6
1984
185,1 43,4 76,0
1985
89,2 88,3 95,3
1986
91,7 86,3
8,3
1987
18,1 93,2 147,3
1988
79,2
0,0 43,5
1989
23,4 140,4 136,2
1990
39,6 93,8 33,5
IV
48,7
Enlem 37º 25' K
AYLAR
Boylam 34º 53' D
YILLIK
TOPLAM
V
VI VII VIII IX
X
XI
XII
73,6 33,2 6,0 5,0 14,2 47,4 82,3 135,7 703,0
9,1 43,8 15,6 9,2 0,0 27,5 132,6 164,0 15,3 652,7
112,6 29,7 40,9 13,6 16,0 27,6 10,9 100,6 97,0 691,1
158,4 38,1 71,0 33,8 5,9 9,0 34,9 10,1 60,0 581,9
63,9 72,6 26,8 1,3 0,0 16,5 14,7 21,9 33,6 380,3
29,9 26,8 24,2 0,1 38,5 31,6 92,4 21,8 265,6 754,6
230,3 160,7 39,8 2,6 13,7 0,9 14,0 41,0 88,0 857,2
98,3 91,7 27,2 22,2 5,4 27,5 96,2 159,0 100,5 811,1
127,7 42,3 21,7 9,9 0,0 20,7 11,0 74,1 106,7 634,7
65,9 17,4 25,7 0,0 0,0 30,1 139,6 74,1 123,1 954,0
59,1 16,6 36,9 29,6 0,0 1,1 24,7 147,1 96,7 572,5
64,0 91,1 3,2 0,0 1,8 3,4 23,6 78,2 54,6 793,9
2,0 86,2 24,3 24,8 1,5 6,7 38,4 48,5 204,8 1298,7
93,2 57,8 10,3 8,5 3,1 9,2 33,4
5,5 49,7 397,4
49,5 35,1 61,2 0,3 1,7 16,3 21,4 97,7 177,2 853,4
84,1 15,0 6,6 11,7 3,5 3,5
0,5 124,2 55,0 608,6
85,5 76,6 14,1 0,0 1,3 3,2 143,8 132,6 97,2 827,1
24,0 76,4 40,9 0,0 0,0 24,0 25,9 55,8 82,2 515,5
90,6 47,4 32,5 8,9 4,2 20,9 111,1 93,4 109,6 777,2
80,7 53,6 15,3 3,2 0,0 37,4 78,2 142,0 23,6 556,7
26,8 26,3 24,7 4,1 7,7 54,9 23,2 12,9 68,6 549,2
95,1 33,4 14,4 3,2 0,0 3,5 165,1 66,3 304,5 852,4
KAYNAK: Devlet Meteoroloji İşleri Gnl. Md’lüğü verilerinden derlenip, değerlendirilmiştir.
AÇIKLAMA:
1.POZANTI’DA MART 1980’DE DÜŞEN 244,4 mm/m² YAĞIŞ SELE DÖNÜŞMÜŞTÜR. POZANTI’DA BENZER YÜKSEK
YAĞIŞLAR DİĞER YILLARDA DA DÜŞMÜŞTÜR. ANCAK MART 1980 YAĞIŞININ KISA SÜREDE DÜŞTÜĞÜ VE TOPRAK
İLE KİREÇTAŞI ÇATLAKLARINDAKİ KİLLİ MATERYALLER KAR SUYU İLE DOYGUN OLDUĞU İÇİN YAĞIŞIN EMİLEMEDİĞİ
VE YAĞIŞ SUYUNUN YÜZEYSEL AKIŞA GEÇEREK SELE DÖNÜŞTÜĞÜ ANLAŞILMAKTADIR.
2.1981 YILI III. AY YAĞIŞ MİKTARI DÜŞÜKTÜR (43,1 mm).
3.EİE ARAPALİ AKIŞ ÖLÇME İSTASYONUNDA İSE 1981 AKIŞ MİKTARLARI III. AYDA 574,4 m³/sn, IV. AYDA 465,7 m³/sn
ÖLÇÜLMÜŞTÜR. OCAK VE ŞUBAT 1981’DE DAĞLARA YAĞAN YÜKSEK MİKTARDA KAR İLKBAHARDA ERİMİŞ VE YÜKSEK AKIŞA SEBEP OLMUŞTUR (TABLO 9.1. İLE İLİŞKİLENDİRİNİZ).
M. DOĞAN KANTARCI
8. SEYHAN TAġKINLARI ĠLE YAĞIġ MĠKTARLARI ARASINDAKĠ ĠLĠġKĠLER
Seyhan Barajı yapılmadan önce ve sonra olan önemli taĢkın olayları tablo 2‟de verilmiĢtir.
Bu taĢkınların Seyhan Barajı gölünün dolmasındaki etkileri de tablo 3‟te ve Ģekil 1‟de
verilmiĢtir. Tablo 11 ile Ģekil 11‟de ise Çakıt Havzası, Karaisalı ve Pozantı‟da düĢen yağıĢlar
ile taĢkınların karĢılaĢtırması yapılmıĢtır. Tablo 11‟de Karaisalı‟da ölçülen yıllık yağıĢ
miktarları esas alınarak, Pozantı‟da ölçülen yağıĢ miktarları ve Çakıt Havzası için hesaplanan
yağıĢ miktarları ile iliĢki incelenmiĢtir. Genel eğilim Karaisalı‟ya göre yağıĢların Bolkar
Kütlesinin arkasında yer alan Pozantı‟da ve Çakıt Havzası 1200 m orta yükseltide azalması
Ģeklindedir. Ancak 1971, 1975, 1977, 1980, 1981 yıllarında havzaya düĢtüğü hesaplanan
yağıĢ miktarları Karaisalı‟da ölçülenlerden fazladır. Bu yıllardan 1975, 1980, ve 1981‟de sel
ve taĢkın olmuĢtur. Mart yağıĢı yüksek olmayan 1981 yılı akıĢlarındaki fazlalık ise yüksek kar
yağıĢlarına bağlıdır. TaĢkın olduğu bildirilen 1979 yılında ise Çakıt Havzası‟na düĢen yağıĢ
miktarı Karaisalı‟da ölçülen yağıĢtan 172,5 mm daha azdır. Bu taĢkın olayının Çakıt
Havzasından değil, baĢka bir havzadaki yüksek yağıĢtan kaynaklandığı anlaĢılmaktadır.
9. AKDENĠZ HAVZASINDAKĠ ISINMA SÜRECĠNDE ILIK VE SOĞUK HAVA
CEPHELERĠNĠN KARġILAġMASININ YÜKSEK YAĞIġ OLUġUMUNA ETKĠSĠ
Akdeniz Havzası‟ndaki ısınma süreci Dünya atmosferinde CO2 oranının artmasına bağlı
olarak geliĢmiĢtir. Bu çalıĢmada Karaisalı, Pozantı ve UlukıĢla meteoroloji istasyonlarının
1970 öncesi ve sonrası ortalama sıcaklık ve yağıĢ değerlerinin dönemsel değiĢimleri de
incelenmiĢtir (ġekil 5, 6, 7 ile 8). Bu Ģekillerde yıllık ortalama sıcaklık değerlerinin 1970‟ten
beri giderek yükselme eğiliminde olduğu, ancak yanardağ patlaması olan yıllarda veya ertesi
yılda sıcaklık değerlerinin düĢtüğü görülmektedir. Eğer yanardağ patlamaları olmasaydı
Akdeniz Havzası‟ndaki ısınma daha belirginleĢecekti. Yanardağların stratosfere kadar
püskürttüğü tozlar ve gazlar güneĢ ıĢınlarının atmosfere ulaĢmasını engellemekte ve bir
ölçüde soğumaya sebep olmaktadır (Kantarcı, M.D. 2008, 2010 ve Kantarcı-ġen 2008).
Akdeniz‟de Batı Akdeniz‟den Doğu Akdeniz‟e doğru esen rüzgârlar ılık ve nemli hava
kütlelerini dağlık araziye yaslamaktadır. Azor alçak basıncının hakim olduğu dönemlerde ılık
hava kütlelerinin Bolkar Dağlarının güney yamaçlarına yaslanması, yamaç yukarı yükselmesi,
yükseldikçe soğuması ve taĢıdıkları nemin yoğuĢarak yağıĢa dönüĢmesi olağandır. Bu ılık ve
nemli hava kütleleri kuzeyden gelen soğuk hava kütleleri ile karĢılaĢtıklarında daha hızlı
soğumakta ve sağanak yağıĢlar oluĢmaktadır. Sağanak yağıĢlar kıĢ aylarında kar halinde
düĢmektedirler (Ocak-Ģubat 1981). Ġlkbahardaki sağanak yağıĢlar ise yağmur (veya dolu)
halinde düĢmekte ve sellere sebep olmaktadırlar (2.3.1980 gibi) (ġekil 12.1.).
10. ÇAKIT HAVZASINDA TOPRAK KORUMA ÇALIġMALARI
Çakıt seli ve taĢkın olaylarından (28.3.1980 ve mart 1981) sonra 1982 yılında yapılan
havza islâhı projesinde toplam 140056 ha alanda çalıĢma yapılması gerektiği sonucuna
varılmıĢtır. Yapılması öngörülen iĢler; (1) Mer‟a islâhı (41 388 ha), (2) Korunga ekimi (37
781 ha), (3) Erozyon önleme (40 500 ha), (4) Ağaçlandırma (20 387 ha) olarak planlanmıĢtır
(ġekil 12.2. ve Ģekil 13‟deki tablo).
Çakıt Havzasının batı bölümündeki yan dere havzalarında 7837 ha alanda yapılması
öngörülen islâh iĢleri ise; (1) yamaç arazide 4308 ha ağaçlandırma ile 1981 ha otlandırma
(mer‟a islâhı vd.), (2) Oyuntu erozyonu olan arazide 1313 ha ağaçlandırma ile 179 ha
otlandırma olarak planlanmıĢtır (ġekil 13).
ŞEKİL 11. ÇAKIT HAVZASI (1200 m) VE KARAİSALI İLE POZANTI’NIN YILLIK YAĞIŞ MİKTARLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
ÇAKIT HVZ. KARAİSALI POZANTI 1900,0
1200 m 230 m 750 m 1850,0
1953
1954
1955
1520,7
654,4
624,2
1964
445,4
1965
1966 1073,5
1967 1218,8
1968
829,9
1969
1970
1971
756,1
1972
840,5
1973
373,7
1974
321,9
1975 1152,9
1976
694,8
1977 1136,4
1978
959,9
1979
623,1
1980 910,8*
1981 1796,3
1982
612,1
1983
634,1
1984
1985
610,6
1986
1987
1988
1989
1990
1991
1992
832,6
1993
694,8
1994
339,6
1995
548,5
1800,0
1750,0
1700,0
1650,0
1600,0
1550,0
1500,0
1450,0
1400,0
1350,0
1300,0
1250,0
1200,0
1150,0
1100,0
1050,0
1000,0
950,0
900,0
850,0
800,0
750,0
700,0
650,0
600,0
550,0
500,0
450,0
400,0
350,0
300,0
250,0
200,0
150,0
100,0
50,0
0,0
ÇAKIT ORT. YAĞIŞ
KARAİSALI ORT. YAĞIŞ
POZANTI ORT. YAĞIŞ
2004
2002
2000
1998
1996
1994
1992
1990
1988
1986
1984
1982
1980
1978
1976
1974
1972
1970
1968
1966
1964
1955
1953
YAĞIŞ mm/m²
823,2 652,7
548,9 691,1
783,4 581,9
600,4 380,3
849,8 754,6
958,5 857,2
1166,0 811,1
812,0 634,7
1073,6 954,0
795,9 572,5
1163,4 793,9
1352,1 1298,7
OCAK VE ŞUBAT 1981 YÜKSEK KAR YAĞIŞLARINA BAĞLI OLA541,1 397,4
1980 MART YAĞIŞI
RAK KARAİSALI VE POZANTI’DA YAĞIŞ MİKTARLARI YÜKSEK.
1004,7 853,4
SEL OLUŞTURDU.
ERİYEN KAR MART 1981’DE YÜKSEK AKIŞA SEBEP OLDU.
1022,6 608,6
POZANTI’DA 244,4 mm
ÇAKIT HAVZASI YAĞIŞI DA 575,4 mm HESAPLANDI.
KARAİSALI’DA 220,1 mm
843,4 827,1
646,4 515,5
1238,8 777,2
1185,4 556,7 YILLAR
651,9 549,2
YÜKSELTİ
YILLIK ORTALAMA TOPLAM YAĞIŞ mm
590,5 852,4
m
1970 ÖNCESİ
1970-1981
1982-1990
1994-2006
1019,5
POZANTI
750
(1930-70) 703.0
748.6
659.7
791,8
624,7
KARAİSALI
230
(1950-70) 929.8
910.6
858.3
915.0
1030,9
FARK
520
-226.8
-162.0
-198.6
953,8
YAĞIŞ AZALMASI
-43.6 mm/100m
-31.1 mm/100m -38.1 mm/100m
(*) HESAPLANMIŞTIR (Bkz.Tbl.8.3.).
POZANTI’DA YAĞIŞ DAHA AZ. POZANTI DAĞIN ARKASINDA KALIYOR VE DENİZ ETKİSİNİ AZ ALIYOR.
M. DOĞAN KANTARCI
2006
YILLAR TOP.YAĞIŞ TOP.YAĞIŞ TOP.YAĞIŞ
ÇAKIT HAVZASI (1200 m İÇİN HESAPLANMIŞ) VE KARAİSALI İLE POZANTI'DA (ÖLÇÜLMÜŞ) OLAN
YILLIK TOPLAM YAĞIŞ MİKTARLARININ KARŞILAŞTIRILMASI
TABLO 11. ÇAKIT HAVZASI İÇİN HESAPLANMIŞ YILLIK TOPLAM YAĞIŞIN, POZANTI VE KARAİSALI’DAKİ YAĞIŞ MİKTARLARI İLE KARŞILAŞTIRILMASI
1995
1994
1993
1992
1991
1990
1989
1988
1987
694.8
339.6
548.5
40.8
70.1
-691.3
-405.3
4.2
7.2
-72.3
-41.8
624.7
1030.9
953.8
791.8
832.6
612.1
634.1
610.6
382,2
444.2
71.0
-370.6
-232.8
-17.8
39,4
45.8
7.3
-38.2
-24.0
572.5
793.9
1298.7
397.4
853.4
608.6
827.1
515.5
777.2
556.7
549.2
-223.4
-369.5
-53.4
-143.7
-151.3
-414.0
-16.3
-130.9
-461.6
-628.7
-102.7
-43.0
-71.1
-10.3
-27.6
-29.1
-79.6
-3.1
-25.2
-88.8
-120.9
-19.8
795.9
1163.4
1352.1
541.1
1004.7
1022.6
843.4
646.4
1238.8
1185.4
651.9
590.5
1019.5
1796.3
-172.8
50.4
MART 1981
623.1
1545,6
261.9
28.03.1980
852.4
03.01.1979
812.0
1073.6
958.5
1166.0
-23.0
-68.3
849.8
-34.1
-19.5
600.4
-119.6
-354.9
-18.3
783.4
-177.3
-101.3
-42.3
548.9
954.0
811.1
-95.2
-38.8
823.2
634.7
857.2
-220.1
27.3
33.4
-48.6
754.6
-201.5
-32.8
-11.7
-471.2
20.4
380.3
142.2
324.4
694.8
194.4
-54.4
581.9
-170.5
-113.7
1152.9
-527.9
-23.4
691.1
959.9
321.9
-226.7
5.8
652.7
1136.4
30.04.1975
373.7
56.6
21.1
ÇAKIT DERESİ HAVZASINDAKİ ORTALAMA YAĞIŞ MİKTARLARI EİE 2000’DE VERİLMİŞ OLAN AKIŞ DEĞERLERİNDEN HESAPLANMIŞTIR.
M. DOĞAN KANTARCI
200
100
0
1986
1985
1984
1983
1982
1981
1980
1979
1978
1977
1976
1975
1974
1973
840.5
207.2
900 mm/100 m
1972
700
756.1
1218.8
829.9
1073.5
26.12.1969
? ??
445.4
? ??
28,1,1959
FARK
1971
1970
1969
1968
1967
1966
1965
1964
624.2
YAĞIŞ
2.12.1958
400
300
230 KARAİSALI
654.4
500 mm/100 m
1955
600 520m için
FARK
1520.7
1200 Havzada
HAVZA ORT.YAĞIŞ
ORT.YÜK. mm/m²
1100
1000 970 m için
? ??
TAŞKINLAR
mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm mm
mm mm mm
m
2200
2100
2000
1900
1800
1700
1600
1500
1400
1300
1954
POZANTI
YAĞIŞ
800
750
1953
YÜKSELTİ
ŞEKİL 12.1.ÖRNEK ÇAKIT HAVZASINDAKİ YÜKSEK YAĞIŞ VE SEL OLAYLARI - YUKARI HAVZA İSLÂHININ GEREKÇESİ
YÜKSELTİ
3.CEPHELERİN KARŞILAŞMASI
m
3200
3100
3000
2900
2800
2700
2600
2500
2400
2300
2200
2100
2000
1900
1800
1700
1600
1500
1400
1300
1200
1100
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
ILIK VE NEMLİ HAVA İLE SOĞUK HAVA KÜTLELERİNİN
KARŞILAŞMASI YÜKSEK DAĞLIK ARAZİDE
SAĞANAK YAĞIŞLARA VE SELLERE SEBEP OLUR.
YÜKSEK DAĞLIK ARAZİDEKİ ORMANLARIN VE OTLAKLARIN TAHRİP EDİLMESİ,
TOPRAKLARIN TAŞINMASI VE SIĞLAŞMASI, KAYALIKLARIN YAYGINLAŞMASI,
SAĞANAK YAĞIŞLARIN SELLERE DÖNÜŞMESİNE SEBEP OLMAKTADIR.
SOĞUK CEPHE (TABLODA ÇAKIT HAVZASI YAĞIŞ ORTALAMASININ FAZLA OLDUĞU YILLAR)
ILIK VE NEMLİ CEPHE
YUKARI HAVZA İSLÂHI YAPILMAZSA, AŞAĞIDA BARINMAK MÜMKÜN OLAMAZ.
EŞEK ALANI
1700 m
POZANTI DAĞI
2703 m
AKDAĞ
2471 m
ÇAKIT HAVZASINDA ORTALAMA YAĞIŞ (1200 m İÇİN)
İLE KARAİSALI VE POZANTI YAĞIŞ MİKTARLARININ
KARŞILAŞTIRILMASI VE SEL / TAŞKIN OLAYLARI İLE İLİŞKİSİ
DÖNEMLER KARAİSALI FARK
230 m
1953
SEYHAN BARAJI
ADANA
KARAİSALI 230 m
30 km
ÇAKIT ORT.
1200 m
1520.7
POZANTI DAĞIN ARKASINDA YERALDIĞI İÇİN
DAHA AZ YAĞIŞ ALMAKTADIR.
KARAİSALI’DA YAĞIŞLAR YÜKSEKTİR.
ARKADAKİ YÜKSEK DAĞLIK ARAZİDE YÜKSELEN
ILIK VE NEMLİ HAVANIN SOĞUMASI YAĞIŞLARIN
ARTMASINI SAĞLAMAKTA VE AKDENİZE BAKAN
YAMAÇLARDA SELLERE SEBEP OLMAKTADIR.
(TABLODA KARAİSALI’DAKİ YAĞIŞLARIN FAZLA OLDUĞU YILLAR)
TAŞKINLAR
???
28,1,1959
1966
1967
1968
1969
1971
FARK
1972
HAVZA ORTALAMASI YAĞIŞ (1200 m İÇİN)
1953 – 1995 ARASINDA 322 – 1796 mm/m²/YIL FARK
1975
1977
FARK
1979
FARK
20 km
FARK
2.12.1958
FARK
POZANTI 750 m
POZANTI
750 m
53 km
ÇİFTEHAN
OLAĞAN YAĞIŞLAR
AKDENİZ’DEN GELEN
NEMLİ VE ILIK HAVA
DAĞLIK ARAZİDE YÜKSELİR.
HAVA KÜTLELERİ SOĞUR,
İÇERDİKLERİ NEM YOĞUŞUR.
SAĞANAK YAĞIŞLARA DÖNÜŞÜR.
SICAK ÇEKRDEKLİ SİKLON OLUŞUMU
VE ŞİDDETLİ SAĞANAK YAĞIŞ / SEL
1.
2. ISINMA KURAKLAŞMA SÜRECİ
AK SİVRİ
2854 m
1980
FARK
1981
FARK
1992
FARK
1993
FARK
1073.5
1218.8
829.9
???
???
26.12.1969
548.9 142.2
mm/100 m 27.3
783.4 -201.5
mm/100 m -38.8
958.5 -101.3
mm/100 m -19.5
812 -177.3
mm/100 m -34.1
795.9 -223.4
mm/100 m -43
1163.4 369,5
691.1 207.2 756.1
21.1
581.9 56.6 840.5
5.8
857.2 194.4 1152.9 30.04.1975
20.4
634.7 324.4 1136.4
33.4
572.5 -172.8 623.1 03.01.1979
-17.8
793,9 116,9 910,8 28.03.1980
mm/100 m -71,1
45,0
1352.1 -53.4 1298.7 444.2 1796.3 1981 MART
mm/100 m -10.3
45.8
791.8
40.8 832.6
mm/100 m
4.2
624.7
70.1 694.8
mm/100 m
7.2
M. DOĞAN KANTARCI
Planlanan ve yapılması öngörülen havza islâhı çalıĢmaları 2008 yılı sonuna kadar % 30,41
oranında gerçekleĢtirilebilmiĢtir (ġekil 12.2., 13 ve Resim 2). Bu düĢük gerçekleĢtirmenin
sebebi Çakıt Havzası‟nda çalıĢan “Toprak Muhafaza ve Mer‟a Ġslâhı Grup Müdürlüğü‟nün”
kapatılmasıdır. Havzada yapılacak iĢler “Niğde Ġl Çevre-Orman Müdürlüğü‟ne” bırakılmıĢtır.
Valilik emrindeki Ġl Müdürlüğü kadrosundaki bir orman mühendisi de bütün Niğde Ġl‟i
ağaçlandırmalarını yapmak için görevlendirilmiĢtir. Diğer bir deyimle; sel üreten Çakıt
Havzası ve altındaki Seyhan Barajı ile Adana (Kent ve çevresindeki tarım alanları) kaderine
terk edilmiĢtir. Niğde Ġl Müdürlüğündeki tek orman mühendisinin gayretli çalıĢmaları ile bir
miktar ağaçlandırma vd. iĢler yapılabilmiĢtir. Ancak; Çakıt Havzası‟nın arazi özellikleri
(Tablo 4 ve Ģekil 2) ile Ģekil 12.1., 21.2., ve 13 incelendiğinde burada yapılacak havza islâhı
çalıĢmalarının zorluğu ve alan olarak kapsamı kolayca anlaĢılmaktadır. Bu tür kapsamlı
çalıĢmalar ancak özel ihtisas grupları tarafından yapılabilir. Bu sebeple “Çakıt Havzası
Toprak Koruma ve Mer‟a islâhı Müdürlüğü‟nün” yeniden kurulması gerekmektedir.
11. SONUÇ
Çakıt Havzası‟nda, özellikle havzanın batı bölümünde Bolkar Kütlesi üzerinde Akdeniz‟in
ılık ve nemli hava kütleleri ile Ġç Anadolu‟dan gelen soğuk hava kütlelerinin karĢılaĢması
yüksek yağıĢlara sebep olmaktadır. Bu yüksek yağıĢlar kıĢ aylarında kar halinde düĢmekte,
ilkbaharda eriyen kar kütlelerinin suyu yüksek akıĢlar halinde dere vadilerine ve Seyhan
Barajına ulaĢmaktadır (Örnek 1981 yılı I., II., III aylar). Ġlkbahardaki yüksek yağıĢlar ise
yağmur veya dolu halinde düĢmekte ve sellere sebep olmaktadır (Örnek 28.3.1980 yağıĢı ve
seli). Her iki yağıĢ/akıĢ Ģekli de yüksek dağlık arazide dik yamaçlarda önemli miktarda toprak
vd. materyali taĢımaktadır. Bu materyallerin dere vadilerinde yapılan taĢıntı barajları ile
tutulması bir süre için mümkündür. Yukarı havzada yeterli mekanik (teraslama, taĢıntı
barajları ve çığ kontrol çalıĢmaları vb.) ve kültürel (ağaçlandırma, mer‟a islâhı ve otlandırma
vb.) çalıĢmaları yapılmazsa, aĢağıda vadide yapılan taĢıntı barajlarının ömrü kısa olur. Yüksek
akıĢlar ve sellerin taĢıdığı materyal baraja ulaĢır. TaĢkınlara ve zararlara sebep olur. Çakıt seli
olarak bilinen 28.3.1980 yağıĢının tekrarlanması her an mümkündür. Çünkü Akdeniz
Havzası‟ndaki ısınma giderek artmaktadır. Kuzeyden de soğuk hava kütleleri gelmektedir.
ŞEKİL12.2. SEYHAN BARAJININ DOLMASI VE ÇAKIT DERESİ HAVZASINDAN AŞINMA VE TAŞINMAYI ÖNLEME ÇALIŞMALARI
ÇAKIT YUKARI HAVZASINDAKİ PLANLANAN GERÇEKLEŞTİRİLEN GERÇEKLEŞME AĞAÇ
TOPRAK KORUMA ÇALIŞMALARI
1982
1982 -2008
ORANI (%)
TÜRLERİ
MERA ISLAHI
ha
41 388
7 500 18.12 SEDİR
AK SİVRİ
2854 m
KORUNGA EKİMİ
ha
EROZYON ÖNLEME
ha
AĞAÇLANDIRMA
ha
ÇALIŞMA ALANI (TOPLAM)
ha
ÇİFTEHAN
100
90
6 200
25 627
3 270
42 597
SEYHAN BRJ. SU HACMİ
DÖNEMLER
hm³
POZANTI
DAĞI
2689 m
AKDAĞ
2471 m
EŞEK ALANI
1700 m
37 781
40 500
20 387
140 056
1966
1971
1976
1980
1986
1991
2005
DSİ 2009
1238
1029
924
883
878
865
831
799
SEYHAN BARAJ GÖLÜNDE BİRİKEN SU İLE
TAŞINTI MATERYALİ ORANLARININ DEĞİŞİMİ
83,12
80
76,64
71,32 70,92 69,87
70
KARAÇAM
16.41
63.28
16.04
30.41
VD.
YAPRAKLI
TÜRLER
ÖLÜ HACIM SU HACMİ
ORANI %
ORANI %
ÇAMUR
hm³
0
209
314
355
360
373
407
439
0
16.88
25.36
28.67
29.08
30.13
32.88
35.46
83.12
76.64
71.32
70.92
69.87
67.12
64.54
ÖLÜ HACIM ORANI %
SU HACMİ ORANI %
67,12
64,54
0RAN %
60
50
40
25,36
30
20
KARAİSALI 230 m
10
28,67
29,08 30,13
32,88
35,46
16,88
0
0
2009
POZANTI 750 m
2005
SEYHAN BARAJI
ADANA
YÜKSELTİ m
3200
3100
3000
2900
2800
2700
2600
2500
2400
2300
2200
2100
2000
1900
1800
1700
1600
1500
1400
1300
1200
1100
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
1961 1966 1971 1976 1981 1986 1991 1996 2001 2006 2011 2016
YILLAR
M. FAKIOĞLU, 2005’ VERİLERİNDEN DÜZENLENMİŞTİR.
M. DOĞAN KANTARCI
ŞEKİL 13. ÇAKIT DERESİNİN HAVZASI’NDA 1982 PROJESİNDE ÖNGÖRÜLEN VE 2008 YILINA KADAR GERÇEKLEŞTİRİLEBİLEN ÇALIŞMALAR
İLE HAVZANIN BATI BÖLÜMÜNDEKİ YAN DERE HAVZALARINDA YAPILMASI ÖNGÖRÜLMÜŞ OLAN ÇALIŞMALAR.
ÇAKIT HAVZASI’NIN TÜMÜNDE YAPILACAK İŞLER (1982 PROJESİ)
5000,0
4308,0 ÇAKIT HAVZASININ BATI BÖLÜMÜNDE 7837 ha ALANDA
VE 2008 YILINA KADAR GERÇEKLEŞTİRİLEBİLENLER
AĞAÇLANDIRILACAK VE OTLANDIRILACAK ALANLAR
7 500
6 200
25 627
3 270
42 597
63,28 VD.
16,04 YAPRAKLI
30,41 TÜRLER
ÇAKIT HAVZASI (1982) PROJESİNDE YAPILACAK İŞLER
VE 2008 YILINA KADAR GERÇEKLEŞTİRİLEBİLENLER
4000,0
3000,0
1981,0
2000,0
1000,0
179,0
0,0
5000,0
AĞAÇLANOTLANDIDIRILACAK
RILACAK
YAMAÇ ARAZİDE
30000
OTLANDIAĞAÇLANRILACAK
DIRILACAK
OYUNTULU ARAZİDE
4308,0
40 500
35000
37 781
41 388
40000
4000,0
KİLLİK DERE VE
BOĞAZ DERE
ÇAYİÇİ DERE
3500,0
0,0
OTLANDIAĞAÇLANRILACAK
DIRILACAK
YAMAÇ ARAZİDE
1313,0
29,0
179,0
904,0
380,0
857,0
298,0
714,0
1540,0
733,0
649,0
112,0
500,0
ALAN ha
M. DOĞAN KANTARCI
1000,0
1386,0
1500,0
GÜMÜŞ DERE VE
TEKNE ÇUKURU D.
TOPLAM
1981,0
20 387
PLANLANAN ha
2000,0
AĞAÇLANDIRMA
GERÇEKLEŞTİRİLEN ha
2500,0
3 270
EROZYON ÖNLEME
6 200
KORUNGA EKİMİ
7 500
0
MERA ISLAHI
ALAN ha
10000
5000
3000,0
25 627
15000
ÇÜRÜK
YAMAÇ
HOROZ DERE
25000
20000
56,0
ÇAKIT HAVZASI'NIN BATI BÖLÜMÜNDEKİ YANDERE HAVZALARINDA
AĞAÇLANDIRILACAK VE OTLANDIRILACAK ALANLAR (7837 ha)
4500,0
45000
1313,0
AĞAÇLANOTLANDIDIRILACAK
RILACAK
OYUNTULU ARAZİDE
ÇÜRÜK
YAMAÇ
56,0
41 388
37 781
40 500
20 387
140 056
AĞAÇ
TÜRLERİ
18,12 SEDİR,
16,41 KARAÇAM
ORANI (%)
18
ha
38,0
ÇALIŞMA ALANI (TOPLAM)
ha
179,0
MERA ISLAHI
KORUNGA EKİMİ
EROZYON ÖNLEME
AĞAÇLANDIRMA
PLANLANAN GERÇEKLEŞTİRİLEN GERÇEKLEŞME
ALAN ha
TOPRAK KORUMA
ÇALIŞMALARI
RESİM 2. ÇAKIT HAVZASI’NDA AĞAÇLANDIRILMIŞ ALAN,
GENÇLEŞTİRME ALANI VE TAHRİP EDİLMİŞ OLUP,
KORUMAYA ALINMIŞ DOĞAL ORMAN ARTIKLARI
TAHRİP EDİLMİŞ DOĞAL ORMAN
ARTIKLARI VE KAYALIKLAR
(KORUMAYA ALINMIŞ ORMAN ALANI)
GENÇLEŞTİRİLMİŞ VE YAŞLI KIZILÇAM
TOHUM AĞAÇLARI KESİLMİŞ ALAN
AĞAÇLANDIRILMIŞ ALAN
TAHRİP EDİLMİŞ
DOĞAL ORMAN ARTIKLARI
M. DOĞAN KANTARCI
RESİM MAYIS 2011
Çakıt Deresi Havzası‟ndaki islâh çalıĢmalarının yavaĢlatılması veya durdurulması Seyhan
Barajı ile barajdan sulanan tarım alanlarını ve Adana Kentini büyük tehlikelere ve zararlara
karĢı korunmasız bırakmak anlamına gelmektedir. Bu sebeple özel olarak Çakıt Havzası
islâhını kısa sürede tamamlamak gerekmektedir. Böyle bir çalıĢma ancak bir ihtisas grubu
olan “Toprak Koruma ve Mer‟a Ġslâhı Grup Müdürlüğü‟nün” yeniden kurulup, çalıĢması ile
baĢarılabilir. Konu dağlık arazide çalıĢan ormancılar tarafından açıkça bütün kapsamı ile
birlikte görülmektedir. Çakıt Havzası ve benzeri havzaların yarattıkları potansiyel tehlikelerin
ve buralardaki havza islâhı çalıĢmalarının anlamı ve önemi konuyu bilmeyen her düzeydeki
görevlilere ve halka anlatılması/öğretilmesi gerekmektedir. Bu konuda idarecileri ve özellikle
öğrencileri kapsayan öğretici gezilerin düzenlenmesi çok önemlidir. Çünkü ıssız dağlarda
ormancıların yapmıĢ oldukları çalıĢmaların önemini ve anlamını kimse bilememektedir.
KAYNAKLAR
1. Bayer Altın, T. 2008, Ecemiş Çayı vadi oluğunda polisiklik topografya şekilleri
Polycyclic Topographic Forms in Ecemiş River Valley-Türk Coğrafya Dergisi, S:50,(2136) Ġstanbul, 2008
2. BLUMENTHAL, M.M. 1952. “Toroslar’da yüksek Aladağ silsilesinin coğrafyası,
stratigrafisi ve tektoniği hakkında yeni etütler”. M.T.A Yayın No: 6, Ankara.
3. Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü 1974, Ortalama ve Ekstrem Kıymetler
Meteoroloji Bülteni, BaĢbakanlık Basımevi-Ankara4. Devlet Meteoroloji İşleri Gnl.Md’lüğü 1970-2006, Meteoroloji Bülteni, CD ile
yayınlanmıĢ değerler Ankara
5. DSİ VI. Blg. Mdl’ğü 2004, Adana İli Pozantı İlçesi Çakıt Çayı Belemedik Heyelan
Islahı Teknik Raporu. Raporu hazırlayanlar: Ali KEġ Orman.Yüks. Müh., Bünyamin
TĠBĠK ĠnĢ. Yüks. Müh., Cabbar YÖRDEM Jeoloji Yüks. Müh., Kaplan KÜÇÜK Etüd ve
Plan ġube Müdürü, Adil AKYATAN Bölge Müdür Yr.)
6. EİE 2000 Su Akım Aylık Ortalama (1935-1995). Elektrik ĠĢl. Etüt Ġd. Gnl Md‟lüğü
Hidrolik Etütler Dairesi BĢK‟lığı-Yay. Nu. 20-1 ISBN 975-7566-78-0 / Ankara
7. Erentöz, C.-Ternek, Z. 1962,Türkiye Jeoloji Haritası Adana Paftası (1/500 000)
MTA Gnl. Md‟lüğü yayını-Ankara
8. EROL ,O., 1991. “Geomorphological evolution of the Taurus Mountains. Turkey”.
Zeitschrift für Geomorphologie, Supplementbände, Neotektonics (193-212) (Edit.: R.W.
Fairbridge):.
9. Fakıoğlu M. 2005, Seyhan Barajı hidrografik harita alımı değerlendirilmesi ve
sonuçları. DSĠ Genel Müdürlüğü Etüd ve Plan Dairesi, Harita ve Kadastro Mühendisi,
2.Mühendislik Ölçmeleri Sempozyumu 23-25 Kasım 2005 (225-236), ĠTÜ – Ġstanbul
10. Keskin, Ş.-Sönmez, M. 2009, Gilbert Tipi Belemedik (Pozantı) Deltasının
Sedimantolojik Özellikleri. Features of Gilbert Type Belemedik Delta (Pozantı) Jeoloji
Mühendisliği Dergisi 33 (1) 2009 Niğde Ünv. Müh.-Mim. Fak. Jeoloji Mühendisliği
Bölümü 51200 Niğde ([email protected] ve [email protected]).
11. Kantarcı, M. D. 2008, İskenderun ve Mersin körfezlerinin çevresindeki dağlık
arazide ekolojik ilişkiler ile hava kirliliğinin yayılması ve etkileri üzerine bir
değerlendirme. Hava Kirliliği ve Kontrolu Ulusal Sempozyumu 22-25 Ekim 2008 –
Hatay, Bildiriler Kitabı ISBN 978-975-00331-0-0 (395-415). Editörler: T.Elbir,
Y.Dumanoğlu, A.Bayram, M.OdabaĢı, S.Örnektekin. Hava Kirlenmesi AraĢtırmaları ve
Denetimi Türk Millî Komitesi Dokuz Eylül Üni. Müh.Fak. Çevre Mühendisliği BölümüTınaztepe/ 35160 Buca-ĠZMĠR.
12. Kantarcı, M. D. – Şen, O. 2008, İskenderun ve Mersin körfezleri ile çevresinde hava
kütlelerinin hareketleri ve soğuk hava çökelmesi ile kirli hava yayılması üzerine bir
inceleme. Hava Kirliliği ve Kontrolu Ulusal Sempozyumu 22-25 Ekim 2008 – Hatay,
Bildiriler Kitabı ISBN 978-975-00331-0-0 (416-432). Editörler: T.Elbir, Y.Dumanoğlu,
A.Bayram, M.OdabaĢı, S.Örnektekin. Hava Kirlenmesi AraĢtırmaları ve Denetimi Türk
Millî Komitesi Dokuz Eylül Üni. Müh.Fak. Çevre Mühendisliği Bölümü-Tınaztepe/ 35160
Buca-ĠZMĠR.
13. Kantarcı, M.D 2008, Türkiye’nin Batı Akdeniz Bölümü ormanları ve bazı önemli
sorunlar. Batı Akdeniz Ormancılık AraĢtırma Müdürlüğü 50. Yıl etkinliği 1-2.4.2008 –
Bildiriler Kitabı ISSN 978-605-393-059-4. Çevre ve Orman Bakanlığı yay. Nu. 394,
Müdürlük yay. Nu. 47 (276-324), Acar Ofset Matbaacılık-Antalya

ÇAKIT HAVZASINDAKĠ SEL OLAYLARI, ETKĠLERĠ VE DAĞLIK

Transkript

Benzer belgeler

UZAL-CBS 2012 Bildiri Şablonu

Tunceli İli Ali Baba Mahallesindeki Yapı Uygulamalarında Görülen

İş Akışı - Bursa Teknik Üniversitesi

3Fiber Optik Haberlesme EGE

Yıllarca Yollarca Şampiyon

PDF İndirin

Proje Destekli Kimya Laboratuvarı Uygulamalarının Bazı Bilişsel ve

PDF ( 2 )