Dağpazarı Rüzgar Enerji Santrali Projesi Çevresel ve

Transkript

Environment
Sunulan:
ENERJISA Enerji Üretim A.Ş.
İstanbul, Türkiye
Hazırlayan:
AECOM Turkey
Rapor No: TR-R418-02-00
22 Kasım 2011
Dağpazarı Rüzgar Enerji Santrali
Projesi Çevresel ve Sosyal Etki
Değerlendirme Raporu, Mersin,
Türkiye
AECOM
Rapor
Environment
Sunulan:
ENERJISA Enerji Üretim A.Ş.
İstanbul, Türkiye
Dağpazarı Rüzgar Enerji Santrali
Projesi Çevresel ve Sosyal Etki
Değerlendirme Raporu, Mersin,
Türkiye
Prof. Feryal Turan, Sosyolog
Sinan Aydın Yenigül, Hidrojeoloji Mühendisi
Ozan Atak, Jeoloji Mühendisi
Hüseyin Akyol, Çevre Mühendisi
Ezgi Canan Gülcan, Çevre Mühendisi
Lütfiye Özdirek, Uzman Biyolog
Cansu Yazıcı, Çevre Mühendisi
Mehtap Taşçı, Çevre Mühendisi
Ahmet Çelik, Proje Yöneticisi, Çevre Mühendisi
_________________________________
Hazırlayanlar
Gürkan Kuntasal, Sorumlu, Yüksek Kimya Mühendisi
_________________________________
Kontrol Eden
AECOM
Ahmet Rasim Sok. No: 18/3
Çankaya 06550 Ankara Türkiye
T: +90-312-442-9863
F: +90-312-442-9864
www.aecom.com
Dağpazarı RES ÇSED
AECOM
İçindekiler
1.0 GİRİŞ ............................................................................................................................................. 1-1 1.1 Projenin Özellikleri ................................................................................................................. 1-1 1.2 Çevresel ve Sosyal Değerlendirmenin Amacı ve Kapsamı ................................................... 1-2 2.0 YASAL ÇERÇEVE ........................................................................................................................ 2-1 2.1 Türk Çevre Mevzuatı .............................................................................................................. 2-1 2.1.1 Türkiye’de Çevresel Etki Değerlendirme Prosedürü ................................................ 2-3 2.1.2 Hava Kalitesi ............................................................................................................. 2-4 2.1.3 Atıksu ........................................................................................................................ 2-6 2.1.4 Toprak Kirliliği ............................................................................................................ 2-7 2.1.1 Gürültü....................................................................................................................... 2-7 2.1.2 Atık ............................................................................................................................ 2-8 2.2 Türkiye Tarafından Kabul Edilen Uluslararası Anlaşmalar .................................................. 2-12 2.3 Dünya Bankası (DB) / Uluslararası Finans Kurumu (IFC) Çevre, Sağlık ve Güvenlik
Kılavuzları............................................................................................................................. 2-13 2.3.1 Gürültü..................................................................................................................... 2-14 2.3.2 Hava Emisyonları ve Hava Kalitesi ......................................................................... 2-15 2.3.3 Atıksu ve Su Kalitesi ............................................................................................... 2-16 2.3.4 Tehlikeli Maddeler ................................................................................................... 2-16 2.3.5 Atık Yönetimi ........................................................................................................... 2-17 3.0 PROJENİN TANIMI ....................................................................................................................... 3-1 3.1 Önerilen Proje ........................................................................................................................ 3-1 3.2 Projenin Amacı ....................................................................................................................... 3-1 3.3 Projenin Gelişim Süreci .......................................................................................................... 3-2 3.4 Projenin Yeri ........................................................................................................................... 3-5 3.5 Mülkiyet Durumu .................................................................................................................. 3-13 3.6 Projenin Teknik Özellikleri .................................................................................................... 3-13 3.7 Nakliye ve Erişim.................................................................................................................. 3-17 3.8 Projenin İnşaatı .................................................................................................................... 3-17 3.9 Projenin İşletme ve Bakım Dönemi...................................................................................... 3-19 3.10 Projenin İşletmeden Çıkarılması .......................................................................................... 3-20 3.11 İş Gücü ................................................................................................................................. 3-20 AECOM-TR-R418-02-00
i
Kasım 2011
AECOM
4.0 MEVCUT ÇEVRESEL VE SOSYO-EKONOMİK DURUM ........................................................... 4-1 4.1 Bölgenin Genel İklimi ............................................................................................................. 4-1 4.2 Hava Kalitesi .......................................................................................................................... 4-3 4.3 Arazi Kullanımı ....................................................................................................................... 4-4 4.4 Arka Plan Gürültü Seviyeleri .................................................................................................. 4-4 4.4.1 Hassas Gürültü Alıcıları ............................................................................................ 4-4 4.4.2 Arka Plan Gürültü Ölçüm Çalışması ......................................................................... 4-7 4.4.3 Ölçülen Arka Plan Gürültü Seviyeleri........................................................................ 4-7 4.5 Jeoloji ................................................................................................................................... 4-11 4.5.1 Bölgesel Jeoloji ....................................................................................................... 4-11 4.5.2 Yerel Jeoloji ............................................................................................................. 4-16 4.6 Depremsellik ........................................................................................................................ 4-17 4.7 Hidroloji ve Hidrojeoloji......................................................................................................... 4-17 4.7.1 Yüzey Suları ............................................................................................................ 4-17 4.7.2 Kaynaklar ................................................................................................................ 4-18 4.7.3 Yeraltı Suyu ve Kuyular .......................................................................................... 4-18 4.8 Flora ..................................................................................................................................... 4-19 4.9 Fauna ................................................................................................................................... 4-28 4.9.1 İki Yaşamlılar ........................................................................................................... 4-31 4.9.2 Sürüngenler............................................................................................................. 4-31 4.9.3 Kuşlar ...................................................................................................................... 4-33 4.9.4 Memeliler ................................................................................................................. 4-38 4.10 Korunan Alanlar ................................................................................................................... 4-39 4.11 Arkeolojik Alanlar ................................................................................................................. 4-49 4.12 Sosyo-Ekonomik Çevre ....................................................................................................... 4-49 4.12.1 Mersin İli’nin Sosyo-Ekonomik Özellikleri ............................................................... 4-49 5.0 ÇEVRESEL ETKİLER ................................................................................................................... 5-1 5.1 Gürültü.................................................................................................................................... 5-3 5.1.1 İnşaat......................................................................................................................... 5-3 5.1.2 İşletme ....................................................................................................................... 5-5 5.1.3 İşletme Sonrası ....................................................................................................... 5-11 5.2 Hava Emisyonları ................................................................................................................. 5-11 5.2.1 İnşaat....................................................................................................................... 5-11 5.2.2 İşletme ..................................................................................................................... 5-16 AECOM-TR-R418-02-00
ii
Kasım 2011
5.2.3 AECOM
İşletme Sonrası ....................................................................................................... 5-16 5.3 Su Temini ve Atıksu ............................................................................................................. 5-16 5.3.1 İnşaat....................................................................................................................... 5-16 5.3.2 İşletme ..................................................................................................................... 5-17 5.3.3 İşletme Sonrası ....................................................................................................... 5-18 5.4 Tehlikeli Atıklar ..................................................................................................................... 5-18 5.4.1 İnşaat....................................................................................................................... 5-18 5.4.2 İşletme ..................................................................................................................... 5-19 5.4.3 İşletme Sonrası ....................................................................................................... 5-19 5.5 Tehlikeli Olmayan Atıklar ..................................................................................................... 5-20 5.5.1 İnşaat....................................................................................................................... 5-20 5.5.2 İşletme ..................................................................................................................... 5-21 5.5.3 İşletme Sonrası ....................................................................................................... 5-21 5.6 Tıbbi Atıklar .......................................................................................................................... 5-22 5.7 Toprak ve Yeraltı Suları ....................................................................................................... 5-22 5.7.1 İnşaat....................................................................................................................... 5-22 5.7.2 İşletme ..................................................................................................................... 5-22 5.7.3 İşletme Sonrası ....................................................................................................... 5-23 5.8 Biyolojik Kaynaklar Üzerine Etkiler ...................................................................................... 5-23 5.8.1 Korunan Alanlar ...................................................................................................... 5-27 5.8.2 Kuş Çarpışma Riski ................................................................................................ 5-28 5.9 Kültürel ve Tarihi Varlıklar .................................................................................................... 5-31 5.10 Peyzaj................................................................................................................................... 5-31 5.10.1 İnşaat....................................................................................................................... 5-31 5.10.2 İşletme ..................................................................................................................... 5-32 5.10.3 İşletme Sonrası ....................................................................................................... 5-33 5.11 Gölge Geçişi ve Pervane Parıltısı ........................................................................................ 5-38 5.12 Yeraltı Enerji İletim Hattının Elektromanyetik Etkisi ............................................................. 5-44 6.0 İŞ VE TOPLUM SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ .................................................................................. 6-1 6.1 Yüksekte Çalışma .................................................................................................................. 6-1 6.2 Hava Yolu ve Deniz Yolu Seyir Emniyeti ............................................................................... 6-1 6.3 Kanatların Buzlanması ........................................................................................................... 6-2 6.4 Elektromanyetik Karışma ....................................................................................................... 6-2 6.5 Halkın Erişimi ......................................................................................................................... 6-2 AECOM-TR-R418-02-00
iii
Kasım 2011
AECOM
7.0 ALTERNATİFLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ ............................................................................. 7-1 7.1 Teknoloji Alternatifleri ............................................................................................................. 7-1 7.2 Alternatif Alanlar ..................................................................................................................... 7-2 8.0 ÇEVRESEL VE SOSYAL YÖNETİM PLANI ................................................................................ 8-1 9.0 SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI......................................................................... 9-1 9.1 Çalışmanın Amaçları .............................................................................................................. 9-1 9.2 Metodoloji ............................................................................................................................... 9-1 9.2.1 Hane Halkı Anketleri ................................................................................................. 9-2 9.2.2 Odak Grup Görüşmesi .............................................................................................. 9-2 9.2.3 Muhtarlar ile Görüşmeler .......................................................................................... 9-2 9.3 Yerleşim Yerlerinin Temel Özellikleri ..................................................................................... 9-3 9.3.1 Göç ............................................................................................................................ 9-5 9.3.2 Gelir ve İstihdam ....................................................................................................... 9-5 9.3.3 Gelir Kaynakları......................................................................................................... 9-7 9.3.4 Tarım ......................................................................................................................... 9-8 9.3.5 Hayvancılık ................................................................................................................ 9-9 9.3.6 Evler .......................................................................................................................... 9-9 9.3.7 Ev Aletleri ................................................................................................................ 9-10 9.3.8 Proje Sahasındaki Önemli Problemler .................................................................... 9-10 9.3.9 Proje Hakkında Görüşler......................................................................................... 9-11 9.3.10 Kamulaştırma .......................................................................................................... 9-12 9.4 Projenin Sosyo-Ekonomik Etkileri ........................................................................................ 9-12 9.4.1 Sosyal Etkiler .......................................................................................................... 9-12 9.4.2 Projeden Etkilenen İnsanlar .................................................................................... 9-14 9.4.3 Sosyal Etkiler .......................................................................................................... 9-15 9.4.4 Ekonomik ................................................................................................................ 9-15 9.4.5 Sosyo-Kültürel Problemler ...................................................................................... 9-16 9.4.6 Gürültü ve Trafik...................................................................................................... 9-16 9.4.7 Gürültü ve Görsel Etkiler ......................................................................................... 9-17 9.4.8 Bulguların Özeti....................................................................................................... 9-17 9.5 Halkın Katılımı ...................................................................................................................... 9-18 9.5.1 Paydaşların Belirlenmesi ........................................................................................ 9-18 9.5.2 Halkın Katılımı ve Bilgilendirilmesi .......................................................................... 9-19 9.5.3 Halkın Bilgilendirilmesi ve Katılımı Planı................................................................. 9-21 AECOM-TR-R418-02-00
iv
Kasım 2011
AECOM
9.6 Şikayet Mekanizması ........................................................................................................... 9-22 9.7 Sonuçlar ve Öneriler ............................................................................................................ 9-22 10.0 REFERANSLAR.......................................................................................................................... 10-1 EKLER
Ek A
SAHA FOTOĞRAFLARI
Ek B
GÖLGE MODELLEME SONUÇLARI
Ek C
ŞİKAYET FORMLARI
AECOM-TR-R418-02-00
v
Kasım 2011
AECOM
Tabloların Listesi
Tablo1-1 ÇSED Çalışmasında görev alacak Şirket ve Kuruluşlar ........................................................ 1-2 Tablo2-1 Hava Kirleticileri için Sınır Değerler (Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği
Ek II) ................................................................................................................................ 2-5 Tablo2-2 Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri ............................................................... 2-7 Tablo2-3 Endüstri Tesisleri için Çevresel Gürültü Sınır Değerleri ......................................................... 2-8 Tablo2-4 Gürültü Limitleri .................................................................................................................... 2-14 Tablo2-5 Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Ortam Hava Kalitesi Kılavuzu Hava Kirleticileri Sınır
Değerleri ........................................................................................................................ 2-15 Tablo3-1 Türkiye Elektrik Sistemi Puant Güç ve Enerji Talebi .............................................................. 3-1 Tablo3-2 Rüzgar Ölçüm Direklerinin İlk ve Son Koordinatları ............................................................... 3-3 Tablo3-3 Türbin Koordinatları (UTM Projeksiyonu, ED50 Datum, Zon 36) .......................................... 3-6 Tablo3-4 Teknik Özellikler ................................................................................................................... 3-14 Tablo3-5 İş Gücü Detayları .................................................................................................................. 3-20 Tablo4-1 Mersin İli’ne ait PM10 ve SO2 Ölçümleri (2010) ...................................................................... 4-4 Tablo4-2 Hassas Gürültü Alıcılarının UTM Koordinatları ...................................................................... 4-5 Tablo4-3 Rüzgar Türbinleri ve Hassas Gürültü Alıcıları Arasındaki Mesafe (m) .................................. 4-5 Tablo4-4 Akım Gözlem İstasyonları Veri Detayları ............................................................................. 4-18 Tablo4-5 Dağpazarı’ndaki DSİ Araştırma Kuyularına ait Detaylar ...................................................... 4-19 Tablo4-6 Proje Alanındaki Flora Türleri Listesi.................................................................................... 4-22 Tablo4-7 Faaliyet Alanı ve Etki Alanı İkiyaşamlıları (Amphibia) .......................................................... 4-31 Tablo4-8 Proje alanında belirlenen sürüngen türleri ........................................................................... 4-32 Tablo4-9 Proje Alanında Tespit Edilen Kuş Türleri ............................................................................. 4-34 Tablo4-10 Faaliyet Alanı ve Etki Alanı Memelileri (Mammalia) ........................................................... 4-38 Tablo4-11 ÖKA’da Bulunan Kuş Türleri (Birdlife Data Zone’dan alınmıştır, 2011) ............................. 4-47 Tablo4-12 Proje Sahasına En Yakın Yerleşim Yerlerinin Nüfusları .................................................... 4-50 Tablo5-1 Negatif Derecelendirme için Renk Ölçekli Önem Değerlendirme Matrisi ............................. 5-1 Tablo5-2 İnşaat Makine ve Ekipmanlarının Ses Güç Seviyeleri ........................................................... 5-3 Tablo5-3 Mesafeye göre Hassas Alıcıdaki Gürültü Seviyeleri .............................................................. 5-4 Tablo5-4 Arka Plan Gürültü Seviyeleri .................................................................................................. 5-6 Tablo5-5 Siemens SWT-3.0-101 Model Türbinin 10m/s Rüzgar Hızında Oktav Bandı Spektrumu ..... 5-7 AECOM-TR-R418-02-00
vi
Kasım 2011
AECOM
Tablo5-6 3 - 10 m/s Rüzgar Hızları Arasında Geniş Bant Gürültü Seviyeleri ....................................... 5-7 Tablo5-7 Her bir Hassas Alıcı Noktada Beklenen Gürültü Seviyeleri ................................................... 5-8 Tablo5-8 Gürültü Limitleri .................................................................................................................... 5-10 Tablo5-9 Kümülatif Gürültü Seviyeleri ................................................................................................. 5-11 Tablo5-10 İnşaat Aşamaları ve Faaliyetleri ......................................................................................... 5-12 Tablo5-11 Kontrollü Toz Emisyon Faktörleri ....................................................................................... 5-13 Tablo5-12 İnşaat Dönemi Toz Emisyonu Miktarları ............................................................................ 5-15 Tablo5-13 İnşaat Dönemi Boyunca Yapılan Kazılarda Çıkacak Toprak Miktarı ................................. 5-20 Tablo5-14 Gölge Alıcısı Koordinatları.................................................................................................. 5-38 Tablo5-15 Güneşli Saatlerin Ortalaması ............................................................................................. 5-40 Tablo5-16 Rüzgar Sektörü için Yıllık İşletim Zamanları ...................................................................... 5-40 Tablo5-17 Gölge Alıcıları için Gölge Modelleme Sonuçları................................................................. 5-41 Tablo5-18 Güvenli Dikey Mesafeler .................................................................................................... 5-45 Tablo5-19 Güvenli Yatay Mesafeler .................................................................................................... 5-46 Tablo8-1 Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı ......................................................................................... 8-2 Tablo8-2 Saha İçi Sağlık ve Güvenlik Programı.................................................................................. 8-12 Tablo 9-1 Hane Halkı Anketinde Örneklem Büyüklüğü ......................................................................... 9-2 Tablo 9-2 En Yakın Yerleşim Yerlerindeki Altyapı Koşulları ................................................................. 9-3 Tablo 9-3 Ana Gelir Kaynakları ve Önemli Problemler ......................................................................... 9-3 Tablo 9-4 Katılımcıların Hane Halkı Durumları...................................................................................... 9-4 Tablo 9-5 Eğitim Seviyeleri .................................................................................................................... 9-4 Tablo 9-6 Köyde/İlçede Yaşama Süreleri .............................................................................................. 9-5 Tablo 9-7 Ailelerin Köy Dışında Yaşayan Üyeleri.................................................................................. 9-5 Tablo 9-8 Ortalama Aylık Gelir (TL) ....................................................................................................... 9-6 Tablo 9-9 Çalışan İnsanların Sayısı ...................................................................................................... 9-6 Tablo 9-10 Proje Alanındaki İşsizlik Oranı............................................................................................. 9-6 Tablo9-11 Sosyal Güvenlik .................................................................................................................... 9-7 Tablo 9-12 Ana Gelir Kaynakları ........................................................................................................... 9-7 Tablo 9-13 Gelir Seviyelerinin Karşılaştırılması..................................................................................... 9-7 Tablo 9-14 Arazi Kullanımı .................................................................................................................... 9-8 Tablo 9-15 Tarım Arazisi Olarak Kullanılan Arazilerin Durumları.......................................................... 9-8 AECOM-TR-R418-02-00
vii
Kasım 2011
AECOM
Tablo 9-16 Tarımsal Üretim ................................................................................................................... 9-8 Tablo 9-17 Besi Hayvanı Varlığı ............................................................................................................ 9-9 Tablo 9-18 Evlerdeki Oda Sayıları ......................................................................................................... 9-9 Tablo 9-19 Evlerde Bulunan Elektrikli Aletler ...................................................................................... 9-10 Tablo 9-20 En Önemli Problemler ....................................................................................................... 9-10 Tablo 9-21 Proje Hakkında Edinilen Bilgilerin Kaynağı ....................................................................... 9-11 Tablo9-22 Enerji ve Çevre Hakkındaki Görüşler ................................................................................. 9-12 Tablo 9-23 Projenin Potansiyel Sosyal Etkileri .................................................................................... 9-13 Tablo 9-24 Projenin Demografik Süreçleri .......................................................................................... 9-15 Tablo 9-25 Projenin Ekonomik Süreçleri ............................................................................................. 9-16 Tablo 9-26 Projenin Sosyo-Kültürel Süreçleri ..................................................................................... 9-16 Tablo 9-27 Projeden Kaynaklı Halk Sağlığı ve Güvenliği.................................................................... 9-16 Tablo 9-28 Sosyal Etki Değerlendirme Özet Matrisi............................................................................ 9-17 Tablo 9-29 Dağpazarı RES Projesi’nin Kilit Paydaşları ....................................................................... 9-18 AECOM-TR-R418-02-00
viii
Kasım 2011
AECOM
Şekillerin Listesi
Şekil 3-1 Türkiye Elektrik Sistemi Puant Güç ve Enerji Talebi .............................................................. 3-2 Şekil 3-2 Direk Yerleri ............................................................................................................................ 3-4 Şekil 3-3 Rüzgar Direklerinin Görünümleri ............................................................................................ 3-5 Şekil 3-4 Proje Yerleşim Haritası ........................................................................................................... 3-7 Şekil 3-5 Türbin Yerleri ve Ulaşım Yolları .............................................................................................. 3-8 Şekil 3-6 Proje Sahasının Karaman-Mersin Yolu’ndan Görünümü ....................................................... 3-9 Şekil 3-7 En Yakın Yerleşim Yerlerinin Genel Görünümü ................................................................... 3-10 Şekil 3-8 İki Boyutlu Topoğrafik Harita ................................................................................................ 3-11 Şekil 3-9 Üç Boyutlu Topoğrafik Harita................................................................................................ 3-12 Şekil 3-10 Proje Sahasında Yeralan Şahıs Arazileri ........................................................................... 3-13 Şekil 3-11 Siemens SWT-3.0-101 ....................................................................................................... 3-16 Şekil 3-12 Jeneratör Bloğu .................................................................................................................. 3-16 Şekil 3-13 Taşucu Limanı’ndan Proje Sahasına Ulaşım ..................................................................... 3-17 Şekil 4-1 Uzun Yıllar Sıcaklık Verileri .................................................................................................... 4-1 Şekil 4-2 Yıllık ve Mevsimlik Rüzgar Gülleri .......................................................................................... 4-2 Şekil 4-3 Yağış Verileri........................................................................................................................... 4-3 Şekil 4-4 En Yakın Hassas Alıcı’nın Güneybatısının Kuzeydoğu Yönünde Görünüşü ........................ 4-5 Şekil 4-5 En Yakın Hassas Gürültü Alıcılarının Lokasyonları ............................................................... 4-6 Şekil 4-6 Arka Plan Gürültü Seviyesi Ölçümü ....................................................................................... 4-7 Şekil 4-7 Gündüz Arka Plan Gürültü Seviyesi Ölçümleri Sonuçlarının IFC/DB Kılavuzları ile
Karşılaştırılması ............................................................................................................... 4-8 Şekil 4-8 Gece Arka Plan Gürültü Seviyesi Ölçümleri Sonuçlarının IFC/DB Kılavuzları ile
Karşılaştırılması ............................................................................................................... 4-9 Şekil 4-9 Gündüz Arka Plan Gürültü Seviyesi Ölçümleri Sonuçlarının ÇGDYY ile Karşılaştırılması . 4-10 Şekil 4-10 Akşam Arka Plan Gürültü Seviyesi Ölçümleri Sonuçlarının ÇGDYY ile Karşılaştırılması . 4-11 Şekil 4-11 Gece Arka Plan Gürültü Seviyesi Ölçümleri Sonuçlarının ÇGDYY ile Karşılaştırılması ... 4-11 Şekil 4-12 Proje Sahasının Genel Jeoloji Haritası (Şafak vd., 2004) .................................................. 4-12 Şekil 4-13 Mut Havzası’nın Litostratigrafik Kesiti (Bassant vd.,2004) ................................................. 4-15 Şekil 4-14 Mut Havzası’nın Genelleştirilmiş Jeolojik Kesiti (Şafak vd.,2004)...................................... 4-15 Şekil 4-15 Proje Sahasının Yerel Jeoloji Haritası ................................................................................ 4-16 AECOM-TR-R418-02-00
ix
Kasım 2011
AECOM
Şekil 4-16 Mut İlçesine ait Depremsellik Haritası (AİGM, 2009) ......................................................... 4-17 Şekil 4-17 Mut İlçesinin Yeri ................................................................................................................ 4-20 Şekil 4-18 Mersin İli Doğal Vejetasyon Haritası .................................................................................. 4-21 Şekil 4-19 Türkiyedeki Kuş Göç Yolları ............................................................................................... 4-37 Şekil 4-20 Proje Alanı Civarındaki Korunan Alanlar ............................................................................ 4-41 Şekil 4-21 Proje Alanı Civarındaki ÖDAlar .......................................................................................... 4-44 Şekil 4-22 Göksu Vadisİ Özel Koruma Bölgesi’nin Genel Görünümü (Doğa Derneği Websitesi) ...... 4-44 Şekil 5-1 Mesafeye göre Eşdeğer Gürültü Seviyeleri (İnşaat Dönemi) ................................................. 5-5 Şekil 5-2 Gürültü Seviyesi Kontur Haritası ............................................................................................ 5-9 Şekil 5-3 Proje Sahasının Esençay Köyü’nden Görünümü................................................................. 5-34 Şekil 5-4 Proje Sahasının Burunköy Köyü’nden Görünümü ............................................................... 5-35 Şekil 5-5 Proje Sahasının Dağpazarı-Karaman Yolu’ndan Görünümü ............................................... 5-36 Şekil 5-6 Proje Sahasının Dağpazarı-Mut Yolu’ndan Görünümü........................................................ 5-37 Şekil 5-7 Gölge Alıcıları Noktaları ........................................................................................................ 5-39 Şekil 5-8 Gerçeğe Uygun Gölge Kontur Haritası................................................................................. 5-43 Şekil 7-1 Türkiye Rüzgar Atlası ............................................................................................................. 7-2 Şekil 9-1 Halkın Katılımı Toplantısı – Dağpazarı Köyü ....................................................................... 9-20 AECOM-TR-R418-02-00
x
Kasım 2011
AECOM
Kısaltmalar
AİGM
AYKY
MAK
CITES
CO
ÇED
ÇGDYY
ÇOB
ÇSED
dB(A)
DSI
E
EİE
ELF
EMF
Enerjisa
EPDK
ETKB
G
HKDYY
Hz
ICAO
ICNIRP
IFC
IKHKKY
IUCN
KAKY
kg
km
kV
kW
Leş
LR- LC
M
mg
MGBF
mm
MTA
MW
N
NOx
Afet İşleri Genel Müdürlüğü
Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
Merkez Av Komisyonu
Nesli Tehlikede Olan Yabani Hayvan ve Bitki Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme
Karbon monoksit
Çevresel Etki Değerlendirme
Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği
Çevre ve Orman Bakanlığı
Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme
A-Ağırlıklı Desibel
Devlet Su İsleri
Doğu
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü
Aşırı düşük frekans
Elektromanyetik Alan
Enerjisa Enerji Üretim A.Ş
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı
Gauss
Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği
Hertz
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü
Uluslararası İyonize Olmayan Radyasyondan Korunma Komisyonu
Uluslararası Finans Kurumu
Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği
Uluslararası Doğayı Koruma Birliği
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
kilogram
kilometre
kilovolt
kilovat
Eşdeğer Sürekli Gürültü Seviyesi
En Az Endişe Verici
metre
miligram
Malzeme Güvenlik Bilgi Formları
milimetre
Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü
Megawatt
Kuzey
Azot Oksitler
AECOM-TR-R418-02-00
xi
Kasım 2011
NSR
NWCC
o
C
ÖDA
ÖKA
PCB
PM
PTD
AAKY
S
s
SCENIHR
SGP
SKHKKY
SKKY
sn
SO2
STK
TAKY
TAKY
TKKY
TKY
TOC
TÜIK
USEPA
UTM
VOC
VU
W
WHO
WWF
AECOM
Hassas Alıcı Nokta
Ulusal Rüzgar Koordinasyon Komitesi
Santigrat Derece
Önemli Doğa Alanı
Önemli Kuş Alanı
Poliklorlu bifenil
Partikül Madde
Proje Tanıtım Dosyası
Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği
Güney
saat
Yeni Gelişen ve Tanımlanan Sağlık Riskleri Bilimsel Komitesi
Sağlık ve Güvenlik Planı
Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği
saniye
Kükürt dioksit
Sivil Toplum Kuruluşları
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği
Toprak Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği
Tehlikeli Kimyasallar Yönetmeliği
Total Organik Karbon
Türkiye İstatistik Kurumu
U.S. Çevre Koruma Ajansı
Universal Transverse Mercator
Uçucu organik karbon
Zarar görebilir
Batı
Dünya Sağlık Örgütü
Doğal Hayatı Koruma Vakfı
AECOM-TR-R418-02-00
xii
Kasım 2011
1.0
GİRİŞ
1.1
Projenin Özellikleri
AECOM
Enerjisa Enerji Üretim A.Ş. (Enerjisa) Mersin İli’nin Mut İlçesi’nde her biri 3.000 kW (3MW) kurulu
kapasiteye sahip 13 türbinden oluşan bir rüzgar enerji santrali kurmayı planlamaktadır. Tesisin
kurulu kapasitesi 39 MW olacaktır. Projenin yılda 129.000.000 kWh enerji üretmesi planlanmakta
olup üretilen elektrik kurulacak enerji iletim hattı ile Birkapılı Hidroelektrik Santrali şalt sahasına
aktarılarak ulusal şebekeye bağlanacaktır. Proje ile ilgili olarak Enerji Piyasası Düzenleme
Kurulu’na üretim lisansı almak amacıyla başvuru yapılmış ve “49 yıllık elektrik enerjisi üretme
lisansı” (Lisans No. EÜ/1690-6/1228, 24 Temmuz 2008) alınmıştır.
Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Yönetmeliği’ne göre, bu projenin yapılabilmesi için Proje
Tanıtım Dosyası (PTD) hazırlanması gerekmektedir. Bu kapsamda PTD hazırlanmış ve Haziran
2009’da Mersin İl Çevre ve Orman Müdürlüğü’ne sunulmuştur. Mersin İl Çevre ve Orman
Müdürlüğü hazırlanan dosyayı incelemiş ve önerilen proje için “ÇED Gerekli Değildir” kararı
vermiştir.
Önerilen proje Türkiye Cumhuriyeti’nin Ulusal Enerji Stratejisi uyarınca planlanmıştır. Türkiye’nin
Ulusal Enerji Stratejisi ülkenin; ekonomik, ithal yakıt bağımlılığını azaltan, kısa sürede devreye
alınabilen, çevreye en az zarar veren, temiz enerji üretimine yönelmesini desteklemektedir. Bu
projenin gerekliliği ve amaçları bu Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme (ÇSED) Raporu Bölüm
3’te ayrıntılı olarak verilmiştir.
Enerjisa Mayıs 2007’de, Avrupa’nın önde gelen elektrik şirketlerinden biri olan Verbund ile eşit
hisse ve yönetim ortaklığına dayalı ortaklık anlaşması imzalanmıştır. Verbund, Avusturya’nın en
büyük elektrik üreticisi ve en değerli şirketlerinden biri konumundadır. Sabancı ve Verbund
Türkiye’de nükleer enerji yatırımları hariç elektrik sektöründeki tüm faaliyetlerini birlikte
gerçekleştirmektedir.
Enerjisa Grubu, Türkiye elektrik enerjisi sektöründe üretim, dağıtım, toptan ve perakende ticareti
içeren dikey entegrasyona dayalı bir stratejiyle liderlik hedeflemektedir. Bu hedefe yönelik faaliyetler
Enerjisa Enerji Üretim A.Ş. (Enerjisa Üretim), Enerjisa Elektrik Enerjisi Toptan Satış A.Ş. (Enerjisa
Toptan Satış), Enerjisa Elektrik Dağıtım A.Ş. (Enerjisa Dağıtım) ve Enerjisa Doğalgaz Toptan Satış
A.Ş. (Enerjisa Doğal Gaz) olmak üzere dört şirket bünyesinde sürdürülmektedir. 2006 yılından beri
hızla büyüyen Enerjisa Üretim portföyü, 2010 yılsonu itibariyle işletmede olan, inşa halinde ve
mühendislik çalışmaları süren lisanlı projeler olarak 3.472,5 MW’a ulaşmıştır. Bu portföye ek olarak,
toplam kurulu gücü yaklaşık 1.035 MW olan projeler ise lisans başvurusu aşamasındadır. Ayrıca,
yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelik yatırımların bir parçası olarak rüzgâr santralleriyle ilgili
toplam 211,5 MW kurulu güce ulaşılması hedeflenmektedir (www.enerjisa.com.tr).
Bu ÇSED Raporu AECOM Turkey tarafından hazırlanmıştır. AECOM, ulaşım, üretim, çevre ve
enerji sektörlerini içeren geniş bir alanda teknik ve danışmanlık hizmetleri veren küresel bir firmadır.
AECOM-TR-R418-02-00
1-1
Kasım 2011
AECOM
Dünya çapında 50.000 çalışanı ile hizmet verdiği tüm sektörlerde lider konumunda olan AECOM,
100‘den fazla ülkede müşterilerine hizmet vermektedir. AECOM global erişim, yerel bilgi, yenilik ve
dünyada yerleşik, doğal ve sosyal çevre oluşturmak, geliştirmek ve sürdürülebilir çözümler sunma
konusunda teknik mükemmelliğe ulaşılmasını sağlar. AECOM bir Fortune 500 şirketi olup, yaklaşık
125 ülkede müşterilerine hizmet vermektedir. AECOM ile ilgili daha ayrıntılı bilgiye www.aecom.com
‘dan ulaşılabilir.
1.2
Çevresel ve Sosyal Değerlendirmenin Amacı ve Kapsamı
Proje sahibi, Enerjisa, önerilen bu projenin finansmanı için uluslararası finans kuruluşlarına
başvurmayı planlamaktadır. Bu sebeple, bu Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme (ÇSED)
Raporu Uluslararası Finans Kuruluşu’nun (IFC) ve Dünya Bankası’nın (DB) performans
standartlarına ve kılavuzlarına göre hazırlanmıştır.
Enerjisa IFC/DB standartlarına uygun olarak hazırlanan bu Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme
Raporu’nun hazırlanması için AECOM ile sözleşme imzalamıştır. Bu çalışmaya AECOM Turkey
personeli ve birçok yerel kuruluş dahil olacaktır. Tablo 1-1’de bu çalışmaya dahil olacak kuruluşların
isimleri yer almaktadır.
Tablo1-1 ÇSED Çalışmasında görev alacak Şirket ve Kuruluşlar
Kuruluş
AECOM Turkey
Personel
Görev
ÇED Departmanı
ÇSED’nin esas yüklenicisi
Prof. Feryal Turan
Saha incelemesi ve veri
işleme çalışmaları ile
projenin sosyo-ekonomik
değerlendirmesi
Danışmanlık ve Mühendislik
Ltd. Şti. Ahmet Rasim Sok.
No: 18/3 Çankaya Ankara,
Türkiye
Ankara Üniversitesi
Ankara Üniversitesi Dil ve
Tarih-Coğrafya Fakültesi
Sosyoloji Bölümü, Ankara,
Türkiye
ÇSED’nin amacı projenin; inşaat, işletme ve işletme sonrası dönemlerinde, ekosistem ve yerel
halkın üzerindeki olası çevresel ve sosyal etkilerini belirlemektir. ÇSED, aynı zamanda, projenin
olası etkilerinin ortadan kaldırılması için alınması gereken tedbirleri önerir ve yönetim ve izleme
programı geliştirir, projenin potansiyel etkilerini değerlendirir. Hazırlanan ÇSED aşağıdaki aşamaları
içermektedir:
•
Uygun ulusal ve uluslararası yönetmelikler ve standartlar, endüstride kullanılan en iyi
uygulamaların gözden geçirilmesi,
•
Projenin teknik tanımı ile ilgili verilerin derlenmesi,
AECOM-TR-R418-02-00
1-2
Kasım 2011
AECOM
•
Proje sahasının mevcut çevresel ve sosyo-ekonomik koşullarının tanımlanması,
•
Projenin inşaat, işletme ve işletme sonrası dönemleri boyunca oluşacak hava, su ve
toprak emisyonlarının tanımlanması, özelliklerinin ve miktarlarının belirlenmesi,
•
Projenin çevresel ve sosyo-ekonomik etkilerinin değerlendirilmesi,
•
Olası etkileri azaltacak ya da ortadan kaldıracak tedbirlerin tanımlanması, ve
•
İzleme programlarının hazırlanması, denetleme ve geri bildirim.
Önerilen bu proje “Kategori A” projesi olarak değerlendirilmektedir ve ÇSED raporu bu doğrultuda
hazırlanmıştır.
ÇSED raporları aşağıda sıralanan bölümleri içerir:
1. Özet
2. Politik, Yasal ve İdari Çerçeve
3. Proje Tanımı
4. Mevcut Çevresel Özellikler
5. Çevresel Değerlendirme
6. İş ve Toplum Sağlığı ve Güvenliği
7. Alternatiflerin Değerlendirilmesi
8. Çevre Yönetim Planı
9. Halkın Katılımı ve Bilgilendirme Faaliyetleri
10. Sosyal Etki Değerlendirmesi
Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme çalışmasının ikinci aşamasında ise halkı bilgilendirme
toplantıları düzenlenmiştir. Bu süreçte potansiyel olarak etkilenmesi beklenen halk ve sivil toplum
kuruluşları proje ve projenin çevresel etkileri hakkında bilgilendirilmiştir. Bu grupların temsilcileriyle
görüşmeler yapılmıştır. Halka danışma sürecinin kapsamı ve ayrıntıları Bölüm 9’da verilmiştir. Bu
sürecin temel amacı bu Çevresel ve Sosyal Değerlendirme çalışmalarını yürütürken yerel düzeye
odaklanmaktır.
Söz konusu bölümlerde değinilen konular ise aşağıda verilmiştir.
a) Mevcut sosyal ve çevresel koşulların değerlendirilmesi,
b) Uygun çevresel ve sosyal alternatiflerin gözden geçirilmesi,
c) Türk Mevzuatı ve Yönetmeliklerinin, uygulanabilir uluslararası anlaşmaların ve sözleşmelerin
gereklilikleri,
d) Halk Sağlığı ve Güvenliğinin Korunması,
e) Kültürel varlıkların ve mirasın korunması,
AECOM-TR-R418-02-00
1-3
Kasım 2011
AECOM
f) Biyoçeşitliliğin, tehlike altında olan türlerin ve hassas ekosistemlerin korunması ve yasal
olarak korunan alanların belirlenmesi,
g) Tehlikeli maddelerin kullanılması ve yönetilmesi,
h) Sosyo-ekonomik etkiler,
i) Varolan, önerilen ve gelecekte yapılması planlanan tüm projelerin toplam etkisi, ve
j) Projenin tasarımından, denetiminden ve uygulamasından etkilenen taraflara danışılması ve
tarafların katılımı.
Bu ÇSED raporu ulusal yönetmeliklere ve IFC/DB Kılavuzlarına göre hazırlanmıştır.
AECOM-TR-R418-02-00
1-4
Kasım 2011
2.0
YASAL ÇERÇEVE
2.1
Türk Çevre Mevzuatı
AECOM
11 Ağustos 1983 tarih ve 18132 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren ve 13 Mayıs
2006 tarih ve 26167 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 5491 sayılı Kanun ile değişikliğe uğrayan
2872 sayılı Çevre Kanunu, endüstriyel tesislere ve bu tesislerin çevre üzerindeki etkilerine ilişkin
yasal yükümlülüklerin temelini oluşturmaktadır. Endüstriyel projeler, planlama ve inşaat ve işletme
dönemlerinde çeşitli kanun ve yönetmeliklere tabiidir.
Çevre Mevzuatı kapsamında birçok yönetmelik yayımlanmıştır. Bu yönetmeliklerden rüzgar
santrallerinin inşaat ve işletme aşamalarını ilgilendiren yönetmelikler aşağıda verilmiştir.
•
17.07.2008 tarih 26939 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevresel
Etki Değerlendirmesi Yönetmeliği;
•
04.06.2010 tarih ve 27601 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği;
•
31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Su
Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ile 13.02.2008 tarih ve 26786 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanan Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair
Yönetmelik;
•
13.03.1971 tarih ve 13783 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Lağım
Mecrası İnşası Mümkün Olmayan Yerlerde Yapılacak Çukurlara Ait Yönetmelik;
•
05.07.2008 tarih ve 26927 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık
Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik
•
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği;
•
30.07.2008 tarihli ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık
Yağların Kontrolü Yönetmeliği;
•
19.04.2005 tarihli, 25791 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Bitkisel
Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği
•
14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Katı
Atıkların Kontrolü Yönetmeliği;
•
22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tıbbi
Atıkların Kontrolü Yönetmeliği;
•
Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği;
AECOM-TR-R418-02-00
2-1
Kasım 2011
AECOM
•
31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Atık Pil
ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği;
•
Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği;
•
08.06.2010 tarih ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Toprak
Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik
•
03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sanayi
Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği;
•
06.06.2008 tarihli ve 26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Hava Kalitesi
Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği;
•
Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği;
•
04.04.2009 tarih ve 27190 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Egzoz
Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği.
•
29.04.2009 tarih ve 27214 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Çevre
Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar Hakkında Yönetmelik
•
21 Kasım 2008 tarih ve 27061 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
Çevre Denetimi Yönetmeliği
Çevre Kanunu ve ilgili yönetmeliklerin dışında, doğal ve yaban hayatın korunması ile ilgili kanunlar
ve yönetmelikler de bulunmaktadır. Bu kanun ve yönetmelikler aşağıda listelenmiştir:
•
6831 sayılı Orman Kanunu (5192 sayılı Kanun ile değişikliğe uğramıştır.);
•
5403 sayılı Toprak Koruma ve Arazi Kullanımı Kanunu;
•
25.03.2005 tarih ve 25766 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Tarım
Arazilerinin Korunması ve Kullanılmasına Dair Yönetmelik;
•
17.05.2005 tarih ve 25818 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Sulak
Alanların Korunması Yönetmeliği;
•
2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu (5226 sayılı Kanun ile
değişikliğe uğramıştır.);
•
4342 sayılı Mera Kanunu.
Ayrıca, direk ya da dolaylı olarak çevresel denetimler ile ilgili olan başka kanun ve yönetmelikler de
bulunmaktadır. Bu sebeple, proje bu kanun ve yönetmeliklere de tabiidir. Genellikle projenin inşaat
dönemi ile ilgili olan bu kanun ve yönetmelikler aşağıda listelenmiştir:
•
10.08.2005 tarih ve 25902 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İşyeri
Açma ve Çalışma Ruhsatlarına Dair Yönetmelik;
AECOM-TR-R418-02-00
2-2
Kasım 2011
AECOM
•
4857 sayılı İş Kanunu;
•
11.01.1974 tarih ve 14765 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren İşçi
Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü;
•
23.12.2003 tarih ve 25325 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Yapı
İşlerinde Sağlık ve Güvenlik Yönetmeliği;
•
15.05.2004 tarih ve 25463 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Geçici
veya Belirli Süreli İşlerde İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkında Yönetmelik.
Proje ile ilgili diğer kanun ve yönetmelikler aşağıda listelenmiştir:
•
5343 sayılı Yenilenebilir Enerji Kaynaklarının Elektrik Enerjisi Üretimi Amaçlı
Kullanımına İlişkin Kanun
•
14.07.2007 tarih ve 26582 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Afet
Bölgelerinde Yapılacak Yapılar Hakkında Yönetmelik
Aşağıdaki bölümde Dağpazarı Rüzgar Enerji Santrali ile ilgili yönetmelikler kısaca tanıtılmıştır.
2.1.1
Türkiye’de Çevresel Etki Değerlendirme Prosedürü
Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) Yönetmeliği ilk olarak 07.02.1993 tarih ve 21489 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanmıştır. Bu yönetmelik, sırasıyla 23.06.1997, 06.06.2002 ve 16.12.2003
tarihlerinde revize edilmiştir. ÇED Yönetmeliği’nin son hali 17.07.2008 tarih, 26939 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanmıştır. Bu yönetmeliğin amacı ÇED sürecinde uyulacak idari ve teknik usul ve
esasları düzenlemektir.
Bu Yönetmelik;
•
ÇED Başvuru Dosyası, ÇED Raporu ile ÇED sürecinde uyulacak idari, teknik ve yasal
usul ve esasları,
•
ÇED için Kapsam Belirleme ve İnceleme Değerlendirme Komisyonunun oluşturulması ile
ilgili çalışmaları,
•
ÇED sisteminin, çevre yönetiminde etkin ve yaygın biçimde uygulanabilmesi ve kurumsal
yapısının güçlendirilmesi için gerekli eğitim çalışmalarını,
•
Projenin işletmeye alma, işletme ve işletme sonrası dönemlerinden sonra gerekli olan
izleme ve denetleme çalışmalarını kapsar.
Yönetmeliğin 6. maddesine göre, ÇED Yönetmeliği’nin Ek I ve Ek II’sinde listelenen projeler, ÇED
Raporu ya da Proje Tanıtım Dosyası (PTD) sunmalıdırlar. Ek I, ÇED Raporu hazırlaması gereken
projelerin listesini; Ek II ise, PTD hazırlaması gereken projelerin listesini içerir.
Ek-II’de listelenmiş olan projeler ÇED Yönetmeliği Ek-IV’te verilen formata göre PTD hazırlamalı ve
hazırladıkları PTD’yi ilgili Çevre ve Orman İl Müdürlüklerine sunmalıdır. Müdürlük sunulan PTD’yi 5
gün içinde incelemelidir. Müdürlük gerekli görürse proje ile ilgili daha detaylı bilgi ve proje sahasında
AECOM-TR-R418-02-00
2-3
Kasım 2011
AECOM
analiz ya da ölçüm yapılmasını talep edebilir. Sonrasında ise “ÇED gereklidir” ya da “ÇED gerekli
değildir” kararı verecektir.
“ÇED gerekli değildir” kararı projenin yapılabilmesi için detaylı ÇED raporu hazırlanmasına ve
Çevre ve Orman Bakanlığı’na sunulmasına gerek olmadığı anlamına gelmektedir. Böylece proje
ulusal yönetmelikler uyarınca gerekli izinleri alabilir. “ÇED gereklidir” kararı ise ÇED
Yönetmeliği’nde verilmiş olan prosedürün takip edilmesini, detaylı ÇED raporu hazırlanmasını ve
onay için Çevre ve Orman Bakanlığı’na sunulmasını gerektirir.
Rüzgar enerji santralleri ÇED Yönetmeliği’nin Ek-II’sinde listelenmektedir. Bu sebeple önerilen
Dağpazarı Rüzgar Enerji Santrali için PTD hazırlanıp, Mersin Çevre ve Orman İl Müdürlüğü’ne
sunulması gerekmektedir. Enerjisa 2009 yılında Mersin Çevre ve Orman İl Müdürlüğü’ne gerekli
başvuruyu yapmış, 2009 yılında proje için “ÇED gerekli değildir” kararı verilmiştir.
2.1.2
Hava Kalitesi
Hava kalitesi ile ilgili temel yönetmelikler aşağıdaki gibidir:
•
Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (03.07.2009 tarih ve 27277 sayılı
Resmi Gazete);
Bu Yönetmeliğin amacı, sanayi ve enerji üretim tesislerinin faaliyeti sonucu atmosfere yayılan is,
duman, toz, gaz, buhar ve aerosol halindeki emisyonları kontrol altına almak; insanı ve çevresini
hava alıcı ortamındaki kirlenmelerden doğacak tehlikelerden korumak; hava kirlenmeleri sebebiyle
çevrede ortaya çıkan umuma ve komşuluk münasebetlerine önemli zararlar veren olumsuz etkileri
gidermek ve bu etkilerin ortaya çıkmamasını sağlamaktır.
•
Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliği (06.06.2008 tarihli ve 26898 sayılı
Resmi Gazete);
Bu Yönetmeliğin amacı; hava kirliliğinin çevre ve insan sağlığı üzerindeki zararlı etkilerini önlemek
veya azaltmak için hava kalitesi hedeflerini tanımlamak ve oluşturmak, tanımlanmış metotları ve
kriterleri esas alarak hava kalitesini değerlendirmek, hava kalitesinin iyi olduğu yerlerde mevcut
durumu korumak ve diğer durumlarda iyileştirmek, hava kalitesi ile ilgili yeterli bilgi toplamak ve
uyarı eşikleri aracılığı ile halkın bilgilendirilmesini sağlamaktır.
•
Isınmadan Kaynaklanan Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği (13.01.2005 tarih ve 25699
sayılı Resmi Gazete)
Bu Yönetmeliğin amacı; konut, toplu konut, kooperatif, site, okul, üniversite, hastane, resmi daireler,
işyerleri, sosyal dinlenme tesisleri, sanayide ve benzeri yerlerde ısınma amaçlı kullanılan yakma
tesislerinden kaynaklanan is, duman, toz, gaz, buhar ve aerosol halinde dış havaya atılan
kirleticilerin hava kalitesi üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak ve denetlemektir.
•
Egzoz Gazı Emisyonu Kontrolü Yönetmeliği (04.04.2009 tarih ve 27190 sayılı Resmi
Gazete)
AECOM-TR-R418-02-00
2-4
Kasım 2011
AECOM
Bu Yönetmeliğin amacı, trafikte seyreden motorlu kara taşıtlarından kaynaklanan egzoz gazlarının
neden olduğu hava kirliliğinden ve etkilerinden, canlıları ve çevreyi korumak amacıyla egzoz gazı
kirleticilerinin azaltılmasını sağlamak ve ölçümler yaparak kontrol etmek üzere gerekli usul ve
esasları belirlemektir. Bu Yönetmelik iş makineleri, tarım ve orman traktörleri, motosikletler ve
mopedleri kapsamaz.
Dağpazarı Rüzgar Enerji Santrali Projesi’nin inşaatı süresince yapılacak kazı işleri kaçak toz
oluşumuna, ağır iş makinelerinin çalışması ise egzoz gazı oluşumuna sebep olacaktır. İnşaat işçileri
için kurulacak kamp alanının, proje sahasına kurulması durumunda inşaat döneminde ısınma
kaynaklı hava kirliliği de meydana gelecektir. Planlanan projenin işletmesi sırasında herhangi bir
noktasal emisyon kaynağı ya da kaçak emisyon olmayacaktır. Tek emisyon kaynağı acil
durumlarda kullanılacak dizel yakıtlı jeneratörün emisyonu olacaktır.
Emisyon Limitleri
Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği endüstriyel faaliyete, tesisteki yakma
ünitesine ve kullanılan yakıt tipine göre sülfürdioksit (SO2), azot oksitler (NO ve NO2), partiküler
madde (PM), karbonmonoksit (CO), formaldehit ve hidrojen sülfür (H2S) kirleticileri için emisyon
limitleri belirlemiştir. Yönetmelik ayrıca tehlikeli (kanserojen olmayan), kanserojen organik gaz ve
buhar emisyonları için de limit değerler belirlemiştir. Yönetmelik tehlikeli ve karsinojenik organik
bileşikleri 3 gruba ayırmıştır.
Yukarıda da belirtildiği gibi, Dağpazarı Rüzgar Enerji Santrali Projesi’nin inşaat döneminde herhangi
bir hava kirletici emisyon olmayacaktır. Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Ek
II’ye göre, yükleme, boşaltma, eleme, taşıma, kırma ve öğütme faaliyetlerinden kaynaklanan PM10
ve çöken toz konsantrasyonu sınır değerleri Tablo 2-1’de sunulmuştur:
Tablo2-1 Hava Kirleticileri için Sınır Değerler (Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü
Yönetmeliği Ek II)
Kirletici
Süre
Kısa Vadeli Sınır
Değer (KVS)
(24 saat)
Havada Asılı
Partikül Madde
(PM 10)
Çöken toz
Sınır Değer
(yıl 2010 )
180 µg/m3
% 95/yıl
Uzun Vadeli Sınır
Değer (UVS)
(Yıllık)
96 µg/m3
KVS
494 mg/m².gün
UVS
266 mg/m².gün
Not
Bu değerler 01.01.2014 tarihine
kadar geçerlidir. 01.01.2014
tarihinden sonra ilgili mevzuata
göre tekrar düzenlenecektir.
Sınır değer 2014 yılı hedeflerine
ulaşılana kadar yıllık eşit olarak
3
azaltılacaktır. (100 µg/m )
Bu değerler 01.01.2014 tarihine
kadar geçerlidir. 01.01.2014
tarihinden sonra ilgili mevzuata
göre tekrar düzenlenecektir.
3
azaltılacaktır. (60 µg/m )
azaltılacaktır.
KVS: Kısa Vadeli Sınır Değer
UVS: Uzun Vadeli Sınır Değer
AECOM-TR-R418-02-00
2-5
Kasım 2011
AECOM
Türk Çevre Kanunu’nda ağır inşaat makinelerinin egzoz emisyonları için belirlenmiş bir sınır değer
bulunmamaktadır.
Dış Ortam Hava Kalitesi
06.06.2008 tarihli ve 26898 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve
Yönetimi Yönetmeliği’nde iki dönem için hava kalitesi sınır değerleri belirlenmiştir. İlk periyot, 1
Ocak 2014 tarihine kadar olan geçiş periyodudur. Geçiş periyodu için geçerli olan ortam hava
kalitesi standartları, Ek-IA’da, geçiş döneminden sonra geçerli olacak ortam hava kalitesi
standartları ise, Ek-I’de verilmiştir. Rüzgar gücünden enerji üretimi, mekanik enerjinin direk olarak
elektrik enerjisine dönüştürülmesine dayalı olduğundan, yanmaya dayalı bir proses değildir. Bu
nedenle, tesisin işletmesi sırasında herhangi bir hava emisyonu olmayacaktır. Böylece, yerel
ortamın hava kalitesini de olumsuz yönde etkilemeyecektir. İnşaat dönemi boyunca oluşacak
emisyonların etkisinin de geçici olması beklenmektedir.
2.1.3
Atıksu
Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği (SKKY) 31.12.2004 tarih ve 25687 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe girmiş, 13.02.2008 tarih ve 26786 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Su
Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği’nde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile revize edilmiştir. Bu
Yönetmeliğin amacı, ülkenin yeraltı ve yerüstü su kaynakları potansiyelinin korunması ve en iyi bir
biçimde kullanımının sağlanması için, su kirlenmesinin önlenmesini sürdürülebilir kalkınma
hedefleriyle uyumlu bir şekilde gerçekleştirmek üzere gerekli olan hukuki ve teknik esasları
belirlemektir.
SKKY su kalite sınıflarını ve kullanım amaçlarını, su kalitesinin korunması ile ilgili planlama ilkelerini
ve yasaklarını, atıksu deşarj prensiplerini ve deşarj izinlerini, atıksu altyapıları uygulamalarını ve su
kirliğini önlemek için izleme ve denetleme ilkelerini detaylandırır, sektörlerine göre sanayi
kuruluşlarını gruplandırır. SKKY birçok atıksu çeşidi için “sektöre özel” deşarj limitleri belirlemiştir.
Yönetmelikte ayrıca evsel atıksuyun kirlilik yüküne göre de belirlenen limitler vardır.
Nüfusu 84 kişinin altında olan ve kanalizasyon sistemi inşa edilmesi mümkün olmayan yerlerdeki
tesislerin evsel atık suları, sızdırmaz nitelikteki fosseptikte toplanır ve vidanjör vasıtası ile atıksu
altyapı tesislerine verilir. Evsel atık sularını sızdırmaz nitelikteki fosseptikte toplayan ve vidanjör
vasıtası ile atıksu altyapı tesislerine veren atıksu kaynakları, ilgili atıksu yönetimleriyle yaptıkları
protokolü ve vidanjörle atıksu bertarafı sonucunda aldıkları belgeleri beş yıl süreyle saklamak ve
denetimler sırasında görevlilere beyan etmek zorundadırlar.
Planlanan Dağpazarı Rüzgar Enerji Santrali Projesi, endüstriyel atıksu üretmeyecektir. İnşaat ve
işletme dönemleri boyunca sadece evsel atıksu oluşacaktır. Ayrıca beton mikserinden kaynaklanan
atıksu geçirimsiz bir pitte muhafaza edilecek ve böylece askıdaki katı maddeleri çökecektir.
Yukarıda kalan temiz su toz engelleme amaçlı sulama faaliyetlerinde kullanılacaktır.
Evsel atıksu alıcı çevreye direkt olarak deşarj edilmeyeceğinden dolayı SKKY’de verilmiş olan evsel
atıksu deşarj limitleri önerilen bu proje için uygulanabilir değildir.
AECOM-TR-R418-02-00
2-6
Kasım 2011
2.1.4
AECOM
Toprak Kirliliği
Toprak Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik 08.06.2010
tarihli ve 27605 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Bu yönetmeliğin amacı, alıcı ortam olarak
toprağın kirlenmesinin önlenmesi, kirlenmenin mevcut olduğu veya olması muhtemel sahaları ve
sektörleri tespit etmek, kirlenmiş toprakların ve sahaların temizlenmesi ve izlenmesi esaslarını
sürdürülebilir kalkınma hedefleriyle uyumlu bir şekilde belirlemektir.
Bu Yönetmelik uyarınca, toprak kirliliğinin kaynağında önlenmesi esastır. Her türlü atık ve artığı,
toprağa zarar verecek şekilde, Çevre Kanunu ve ilgili mevzuatta belirlenen standartlara ve
yöntemlere aykırı olarak doğrudan ve dolaylı biçimde toprağa vermek, depolamak gibi faaliyetlerde
bulunmak yasaktır. Yönetmeliğe göre, kontamine olan toprağı iyileştirmek (ör; temizlemek) tesis
sahibinin sorumluluğundadır. Ayrıca, iyileştirme sonrası analiz edilmesi gereken parametreler
yönetmelikte verilmiştir, analiz sonuçları yönetmelikteki sınır değerler ile uyumlu olmalıdır.
Planlanan proje kapsamında inşaat ve işletme dönemi boyunca yürütülecek faaliyetler Toprak
Kirliliğinin Kontrolü ve Noktasal Kaynaklı Kirlenmiş Sahalara Dair Yönetmelik ile uyumlu olacaktır.
2.1.1
Gürültü
Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği (ÇGDYY), 04.06.2010 tarih ve
27601 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı; çevresel
gürültüye maruz kalma seviyelerinin insan sağlığı üzerinde zararlı etkilere sebep olabileceği ve
çevresel gürültü kalitesini korumanın gerekli olduğu yerlerde, gürültüyü önleme ve azaltmaya
yönelik eylem planlarının hazırlanması ve bu planların uygulanması ile ilgili usul ve esasları
belirlemektir.
Gürültü kontrolü ile ilgili izin alması gereken tesisler Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve
Lisanslar Hakkında Yönetmelik’te verilmiştir. Buna göre HES projeleri çevre izninin gürültü kontrol
ile ilgili hükümlerinden muaftır. Ancak, Çevre Kanununca Alınması Gereken İzin ve Lisanslar
Hakkında Yönetmeliğin Ek-1 ve Ek-2’sinde yer almayan tesisler için İşyeri Açma ve Çalışma
Ruhsatlarına İlişkin Yönetmelik kapsamında verilecek açma ve çalışma ruhsatlarında yetkili idare
tarafından çevresel gürültü yönünden değerlendirme yapılır, gerektiğinde çevresel gürültü seviyesi
değerlendirme raporu talep edilir ve bu rapora ilişkin yetkili idarenin uygun görüşü esas alınır.
Proje sahası kırsal alanda yer almaktadır. ÇGDYY şantiyeler için uyulması gereken gürültü sınır
değerlerini belirlemiştir. Bu sınır değerler Tablo 2-2’de verilmiştir. Planlanan proje kapsamında
yürütülecek faaliyetler sırasında bu sınır değerlere uyulacaktır.
Tablo2-2 Şantiye Alanı İçin Çevresel Gürültü Sınır Değerleri
Lgündüz
(dBA)
Faaliyet türü (yapım, yıkım ve onarım)
AECOM-TR-R418-02-00
Bina
70
Yol
75
2-7
Kasım 2011
AECOM
Diğer kaynaklar
70
Projenin inşaatı süresince, çeşitli ekipmanlar ve makineler kullanılacaktır. Bu sebeple, proje
kapsamında kullanılacak makine ve ekipmanlarla ilgili olarak, 30.12.2006 tarih ve 26392 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanan “Açık Alanda Kullanılan Teçhizat Tarafından Oluşturulan Çevredeki
Gürültü Emisyonu ile ilgili Yönetmelik”e uyulacaktır.
ÇGDYY’de, endüstriyel tesislerin işletme dönemlerinde gündüz ve gece zaman dilimleri için farklı
sınır değerler belirlenmiştir. Bu tesisler, projenin bulunduğu alanın hassasiyetine göre dört gruba
ayrılmıştır. Bu proje “Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu alanlardan
konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar” için belirlenen sınır değerlere tabidir. Projenin işletme
aşamasında uyulması gereken gürültü sınır değerleri Tablo 2-3’te verilmiştir. Proje işletme dönemi
boyunca verilen bu sınır değerleri aşmamalıdır.
Tablo2-3 Endüstri Tesisleri için Çevresel Gürültü Sınır Değerleri
Alanlar
Gürültüye hassas kullanımlardan eğitim, kültür ve sağlık alanları
ile yazlık ve kamp yerlerinin yoğunluklu olduğu alanlar
Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu
alanlardan konutların yoğun olarak bulunduğu alanlar
Ticari yapılar ile gürültüye hassas kullanımların birlikte bulunduğu
alanlardan işyerlerinin yoğun olarak bulunduğu alanlar
Endüstriyel alanlar
Lgündüz
(dBA)
Lakşam
(dBA)
Lgece
(dBA)
60
55
50
65
60
55
68
63
58
70
65
60
ÇGDYY Madde 23(1)-b’de konut bölgeleri içinde ve yakın çevresinde gerçekleştirilen şantiye
faaliyetlerinin gündüz zaman dilimi dışında akşam ve gece zaman dilimlerinde sürdürülemeyeceği
belirtilmektedir. Ayrıca, ç bendinde “Kamu yararı gerektiren baraj, köprü, tünel, otoyol, şehir içi
anayol, toplu konut gibi projelerin inşaat faaliyetleri ile şehir içinde gündüz trafiği engelleyecek
inşaat faaliyetleri gündüz zaman diliminde çalışmamak koşuluyla Ek-VII’de yer alan Tablo-5’teki
gündüz değerlerinden akşam için 5 dBA, gece için 10 dBA çıkartılarak elde edilen sınır değerlerin
sağlanması ve bu kapsamda alınacak İl Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile sürdürülebilir.” İfadesi yer
almaktadır.
Bunlara ek olarak, ÇGDYY uyarınca Faaliyet sahibi tarafından şantiye alanında; inşaatın başlama,
bitiş tarihleri ve çalışma periyotları ilişkin bilgiler inşaat alanında herkesin kolayca görebileceği bir
tabelada gösterilir.
2.1.2
Atık
Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik, 05.07.2005 tarih ve 26927 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliğin amacı, atıkların oluşumlarından
bertarafına kadar çevre ve insan sağlığına zarar vermeden yönetimlerinin sağlanmasına yönelik
genel esasların belirlenmesidir.
AECOM-TR-R418-02-00
2-8
Kasım 2011
AECOM
Yönetmeliğin 5. maddesine göre; atık üretiminin kaçınılmaz olduğu durumlarda geri dönüşüm,
tekrar kullanım ve ikincil hammadde elde etme amaçlı diğer işlemler ile atığın geri kazanılması veya
enerji kaynağı olarak kullanılması esastır. Atıkların ayrıştırılması, toplanması, taşınması, geri
kazanılması ve bertarafı sırasında su, hava, toprak, bitki ve hayvanlar için risk yaratmayacak,
gürültü, titreşim ve koku yoluyla rahatsızlığa neden olmayacak, doğal çevrenin olumsuz
etkilenmesini önleyecek ve böylece çevre ve insan sağlığına zarar vermeyecek yöntem ve
işlemlerin kullanılması esastır. Yönetmeliğin 11. maddesine göre de; atık üreten tesis ve işletmeler
ile belirtilen bertaraf ve geri kazanım işlemlerini yapan kişi, kurum ve kuruluşlar, atık türü ve atığın
ilgili ekte belirtilen kod numarası, atık miktarı, atığın kaynağı, gönderildiği tesis, taşıma şekli ve
atığın belirtilen yöntemlere göre tabi tutulduğu işlemler hakkında kayıt tutmakla, tutulan kayıtları en
az beş yıl süreyle muhafaza etmekle, Bakanlığın belirleyeceği aralıklarla Bakanlığa göndermekle ve
Bakanlığın inceleme ve denetimine sunmakla yükümlüdür.
Ayrıca yönetmelik, tehlikeli ve tehlikesiz atıkları ve bu atıkların kodlarını, geri dönüşüm ve bertaraf
metotlarını ve tehlikeli atıkların özelliklerini de içerir. Planlanan proje kapsamında Atık Yönetimi
Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik hükümlerine uyulacaktır.
2.1.2.1
Katı Atık
Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, 14.03.1991 tarih ve 20814 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı; her türlü atık ve artığın çevreye zarar
verecek şekilde, doğrudan veya dolaylı bir biçimde alıcı ortama verilmesi, depolanması, taşınması,
uzaklaştırılması ve benzeri faaliyetlerin yasaklanması, çevreyi olumsuz yönde etkileyebilecek olan
tüketim maddelerinin idaresini belli bir disiplin altına alarak, havada, suda ve toprakta kalıcı etki
gösteren kirleticilerin hayvan ve bitki nesillerini, doğal zenginlikleri ve ekolojik dengeyi bozmasının
önlenmesi ile buna yönelik prensip, politika ve programların belirlenmesi, uygulanması ve
geliştirilmesidir.
Yönetmeliğin 4. maddesine göre, katı atık üreten kişi ve kuruluşlar, en az katı atık üreten teknolojiyi
seçmekle, mevcut üretimdeki katı atık miktarını azaltmak, katı atık içinde zararlı madde
bulundurmamakla, katı atıkların değerlendirilmesi ve maddesel geri kazanma konusunda yapılan
çalışmalara katılmakla yükümlüdür.
Yönetmeliğin 8. maddesine göre, tıbbi atıkların, kullanılmış akü, pil ve ilaç atıklarının, kullanılmış
araç lastiklerinin, ambalaj atıkları gibi değerlendirilebilir katı atıkların, evsel atıklardan ayrı olarak
atılmalıdır. Ayrıca, katı atıkların, üretici veya taşıyanları tarafından denizlere, göllere ve benzeri alıcı
ortamlara, caddelere, ormanlara ve çevrenin olumsuz yönde etkilenmesine sebep olacak yerlere
dökülmesi yasaktır.
Yönetmeliğe göre, evsel katı atık ve evsel nitelikli endüstriyel katı atık üreten kişi ve kuruluşlar, katı
atıklarını belediyelerin ve mahallin en büyük mülki amirinin istediği şekilde konut, işyeri gibi
üretildikleri yerlerde hazır etmekle yükümlüdürler. Belediye sınırları içerisinde yer alan tesislerin
atıklarının toplanmasından ve bertarafından belediye sorumludur. Belediye ve mücavir alan sınırları
dışında kalan yerlerdeki sanayi tesisleri atıklarının taşınmasından tesisin kendisi sorumludur. Çöpü
AECOM-TR-R418-02-00
2-9
Kasım 2011
AECOM
üretenler, bu çöp biriktirme kaplarını, çevrenin sağlığını bozmayacak şekilde kapalı olarak
muhafaza etmek ve çöp toplama işlemi sırasında yol üstünde hazır bulundurmak zorundadır.
Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıkları
Hafriyat Toprağı, İnşaat ve Yıkıntı Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği; 18.03.2004 tarih ve 25406 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmeliğin amacı; hafriyat toprağı ile
inşaat ve yıkıntı atıklarının çevreye zarar vermeyecek şekilde öncelikle kaynakta azaltılması,
toplanması, geçici biriktirilmesi, taşınması, geri kazanılması, değerlendirilmesi ve bertaraf
edilmesine ilişkin teknik ve idari hususlar ile uyulması gereken genel kuralları düzenlemektir.
Yönetmeliğin 9. maddesine göre, hafriyat toprağı ve inşaat/yıkıntı atıkları üreticileri, atıkların çevre
ve insan sağlığına yönelik olumsuz etkilerini, bu Yönetmelik hükümlerine uygun olarak en aza
düşürecek şekilde atık yönetimini sağlamakla yükümlüdür. Tesisler, atıkların oluşumu, taşınması ve
depolanması aşamalarında gerekli izinleri ve onayları almak zorundadır. Ayrıca, atıklarını
belediyenin veya mülki amirin izin verdiği geri kazanım veya depolama tesisi dışındaki yerlere
dökemezler.
Yönetmeliğe göre proje sahibi, hafriyat toprağının çıkartılması sırasında gürültü ve görüntü kirliliği
ile toz emisyonlarını azaltacak tedbirleri almak ve faaliyet alanının çevresini kapatmakla
yükümlüdür. Hafriyat işlemleri sırasında kazıdan çıkacak toprak miktarı ile dolgu hacimleri
eşitlenecek şekilde planlama yapılır ve hafriyat toprağının öncelikle faaliyet alanı içerisinde
değerlendirilmesi sağlanır. Enerjisa Erozyon ve Sedimantasyon Yönetim Planı / Peyzaj
Düzenlemesi ve Doğaya Yeniden Kazandırma Planı’nda gerekli önlemleri ve yöntemleri
tanımlamaktadır. Yüklenici inşaat sırasında bu planlara göre faaliyetlerini yürütecektir.
Ambalaj Atıkları
Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği, 24.06.2007 tarih ve 26562 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Yönetmeliğin 26. maddesine göre, kullanılan malzemeye ve oluştuğu kaynağa bakılmaksızın,
tüketim sonucu oluşan ambalaj atıkları çevre kirliliğinin azaltılması, düzenli depolama tesislerinden
azami istifade edilmesi ve ekonomiye katkıda bulunulması amacıyla oluştukları yerlerde diğer
atıklardan ayrı olarak biriktirilmek zorundadır. Ambalaj atığı üreticileri, oluşturdukları ambalaj
atıklarını diğer atıklardan ayrı olarak biriktirmekle yükümlüdürler. Kaynakta ayrı toplama çalışmasını
bu Yönetmelikte tanımlandığı şekilde gerçekleştiren ilçe belediyesi sınırları içerisinde yer alan atık
üreticileri, oluşturdukları ambalaj atıklarını, atıkların toplanmasından sorumlu olan belediyelere
ve/veya belediye ile anlaşma yapan çevre lisanslı toplama ayırma tesislerine vermekle
yükümlüdürler.
Önerilen bu proje, inşaat ve işletme dönemi boyunca “Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği” ve
“Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği“ hükümlerine uymakla yükümlüdür. Ambalaj atıkları geçici
olarak Merkezi Atık Toplama Sahası’nda kendilerine ayrılan bölümde toplanacak, Yönetmeliğe
uygun şekilde bertaraf edilecektir.
AECOM-TR-R418-02-00
2-10
Kasım 2011
2.1.2.2
AECOM
Tehlikeli Atıklar
Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 14.03.2005 tarih ve 25755 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanmıştır.
Yönetmeliğin 9. maddesine göre; atık üreticisi, atık üretimini en az düzeye indirecek şekilde gerekli
tedbirleri almakla, atıkların insan sağlığı ve çevreye yönelik zararlı etkisini, bu Yönetmelik
hükümlerine uygun olarak en aza düşürecek şekilde atık yönetimini sağlamakla, üç yıllık atık
yönetim planını bu Yönetmeliğin yürürlüğe giriş tarihinden itibaren altı ay içinde hazırlayarak
valilikten onay almakla Yönetmelik hükümlerine uygun olarak, atıklarını tesislerinde geçici olarak
depolaması durumunda valilikten izin almakla yükümlüdür.
Yönetmeliğe göre, Valilik ayda bin kilogramdan fazla atık üreten atık üreticisinin atıklarını, çevre
lisansı almış tesislere en fazla altı ayda bir sevkinin yapılması koşuluyla geçici depolama sahasına
süresiz izin vermekle ve bu faaliyeti altı aylık dönemlerde denetlemekle yükümlüdür. Bu durumda,
ayda bin kilograma kadar atık üreten üretici biriktirilen atık miktarı altı bin kilogramı geçmemelidir.
Atık üreticisi, atıkların fabrika sınırları içinde depolanması durumunda; tesis ve binalardan uzakta
beton saha üzerine yerleştirilmiş sağlam, sızdırmaz, emniyetli ve uluslararası kabul görmüş
standartlara uygun konteynerler içerisinde geçici olarak muhafaza etmekle, konteynırların üzerinde
tehlikeli atık ibaresine yer vermekle, depolanan maddenin miktarını ve depolama tarihini
konteynırlar üzerinde belirtmekle, konteynırların hasar görmesi durumunda atıkları, aynı özellikleri
taşıyan başka bir konteynıra aktarmakla, konteynırların devamlı kapalı kalmasını sağlamakla,
atıklarını kimyasal reaksiyona girmeyecek şekilde geçici depolamakla yükümlüdür.
Atıkların taşınması bu iş için lisans almış kişi ve kuruluşlarca taşınan atığın özelliğine uygun
araçlarla yapılır. Tehlikeli atık taşıyan araçlar, Yönetmelikte belirtildiği gibi atık taşıma formu
bulundurmak zorundadırlar. Tehlikeli Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, tehlikeli atıkların listesini,
özelliklerini ve bertaraf metotlarını da içerir.
Tehlikeli atıklar geçici olarak Merkezi Atık Toplama Sahası’nda kendilerine ayrılan bölümde
biriktirilecek, sonrasında lisanslı firmalar tarafından toplanacak ve uygun şekilde bertaraf edilecektir.
Atık Pil ve Akümülatörler
Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği 31.08.2004 tarih ve 25569 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Yönetmeliğin 13. maddesine göre; pil ve akümülatör tüketicileri; atık pilleri evsel atıklardan ayrı
toplamakla, pil ürünlerinin dağıtımını ve satışını yapan işletmelerce veya belediyelerce
oluşturulacak toplama noktalarına atık pilleri teslim etmekle yükümlüdür.
Planlanan projenin inşaat ve işletme dönemleri boyunca, bir miktar tehlikeli atık oluşması
beklenmektedir. Bu sebeple, proje inşaat ve işletme dönemi boyunca, Tehlikeli Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği ve Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uymakla
yükümlüdür.
AECOM-TR-R418-02-00
2-11
Kasım 2011
2.1.2.3
AECOM
Atık Yağlar
Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği 30.06.2008 tarih ve 26952 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak
yürürlüğe girmiştir.
Yönetmeliğin 9. maddesine göre; atık yağ üreticileri; atık yağ üretimini en az düzeye indirecek
şekilde gerekli tedbirleri almakla, atık yağ analizlerini 15 inci maddeye uygun olarak yapmak veya
yaptırmakla, atık yağları kategorilerine göre ayrı ayrı 18 inci maddede belirtilen şekilde geçici
depolamakla, tesisten kaynaklanan farklı kategorideki atık yağları birbirleriyle, PCB ve diğer tehlikeli
atıklarla karıştırmamakla, tehlikeli atıkla kirlenmiş yağların bertarafı için Tehlikeli Atıkların Kontrolü
Yönetmeliği hükümlerine uymakla yükümlüdür.
Planlanan bu proje, Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği’nin hükümlerine uymakla yükümlüdür. Atık
yağlar ve atık yağ konteynerler geçici olarak Merkezi Atık Toplama Sahası’nda kendilerine ayrılan
bölümde biriktirilecek, sonrasında lisanslı firmalar tarafından uygun şekilde bertaraf edilecektir.
2.1.2.4
Tıbbi Atıklar
Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği 22.07.2005 tarih ve 25883 sayılı Resmi Gazete’de
yayımlanmıştır. Bu yönetmelik; tıbbi atıkların çevreye ve insan sağlığına zarar vermeden
kaynağında ayrı olarak toplanmasını, ünite içinde taşınmasını, geçici depolanmasını, taşınmasını
ve bertaraf edilmesini sağlar.
Proje, inşaat ve işletme dönemi boyunca Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliği hükümlerine uymakla
yükümlüdür. Projenin inşaat döneminde sahada 50’den az personel çalışacağından dolayı sahada
sabit bir sağlık birimi olmayacaktır. Sahada herhangi bir tıbbi atık ortaya çıkması durumunda,
Yönetmeliğe uygun şekilde muhafaza ve bertaraf edilecektir.
2.2
Türkiye Tarafından Kabul Edilen Uluslararası Anlaşmalar
Türkiye, çevreyi ve biyolojik çeşitliliği korumak için birçok uluslararası anlaşma ve sözleşme
imzalamıştır. Rüzgar enerji santralleri ile ilgili uluslararası anlaşmalar aşağıda verilmiştir:
•
29.08.1996 tarih ve 4177 sayılı Kanunla onaylanmış, 27.12.1996 tarih ve 22860 sayılı
Resmi Gazete’de yayımlanmış “Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi”,
•
20.06.1996 tarih ve 22672 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış olan “Nesli Tehlikede Olan
Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşme (CITES)”,
•
09.01.1984 tarih ve 84-7601 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile onaylanarak 20.02.1984 tarih
ve 18318 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmış “Yaban Hayatı ve Yaşama Ortamlarının
Korunması Sözleşmesi (BERN)”,
•
15.03.1994 tarihli ve 94/5434 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile kabul edilip, 17.05.1994
tarihli ve 21937 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Sulak Alanların Korunması
Sözleşmesi (RAMSAR)”,
•
01.12.1966 tarih ve 797 sayılı Kanunla onaylanarak, 17.12.1966 tarih ve 12480 sayılı
Resmî Gazete'de yayınlanmış “Kuşların Korunması Hakkında Uluslararası Sözleşme”,
AECOM-TR-R418-02-00
2-12
Kasım 2011
•
AECOM
14 Şubat 1983 tarih ve 17959 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmış “Dünya Kültürel ve
Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme”.
Proje yukarıda belirtilen sözleşmelerin ilgili hükümlerine uygun olarak sürdürülecektir.
2.3
Dünya Bankası (DB) / Uluslararası Finans Kurumu (IFC) Çevre, Sağlık ve
Güvenlik Kılavuzları
Önerilen bu proje Türk Çevre Mevzuatı’nın yanı sıra, çevresel ve sosyal koşullar, sağlık ve güvenlik
ile ilgili IFC kılavuzları, kaynak kitaplar, performans standartları ve iyi uygulama dokümanlarına göre
de değerlendirilmiştir. Bu çalışmaya rehberlik eden dokümanlar aşağıda listelenmiştir.
Kılavuzlar:
•
IFC Çevre, Sağlık ve Güvenlik Kılavuzu (ÇSG), Nisan 2007,
•
IFC Rüzgar Enerjisi için Çevre, Sağlık ve Güvenlik Kılavuzu (2007).
IFC Rüzgar Enerjisi için Çevre, Sağlık ve Güvenlik Kılavuzları olarak görsel etkiler, gürültü, türlerin
ölmesi ya da yaralanması ve rahatsız edilmesi, ışık ve ışıklandırma, habitatın değişmesi ve su
kalitesinin etkilenmesi gibi çevresel sorunları rüzgar enerjisi projeleri özelinde tanımlar. Kılavuzlar
genelde rüzgar enerjisi tesislerinin işletilmesi sırasında herhangi bir emisyon salınmadığını belirtir.
İnşaat döneminde ve işletme sonrası dönemde ortaya çıkan hava emisyonları, atıksu deşarjı ve katı
atıklar IFC’ye ait Genel Çevre, Sağlık ve Güvenlik Kılavuzlarına göre değerlendirilir.
Bu kılavuzlar aynı zamanda genelde birçok büyük endüstriyel tesis ve altyapı projelerine benzer
rüzgar enerjisi projelerinin inşaat, işletme ve işletme sonrası dönemlerinde işçi ve halk sağlığı ve
güvenliği ile ilgili konuları da içerir. Rüzgar enerji santrallerinde iş sağlığı ve güvenliği açısından
tehlike yaratabilecek durumlar; yüksekte, dar alanlarda ve döner mekanizmalar ile çalışma ve
düşen nesneler gibi fiziksel tehlikelerdir. Kılavuzlara göre rüzgar enerji santrallerinde iş sağlığı ve
güvenliği açısından tehlike yaratabilecek durumlar yüksekte çalışmadır. Tehlike yaratabilecek diğer
durumlar; havayolu güvenliği, bıçak ve buz fırlaması, elektromanyetik karışıklık, radyasyon ve
halkın erişimidir.
Performans Standartları:
•
Sosyal ve Çevresel Sürdürülebilirlik ile ilgili IFC Performans Standartları (2006),
o Performans Standardı 1 – Sosyal ve Çevresel Değerlendirme ve Yönetim Sistemleri
o Performans Standardı 2 – İşgücü ve Çalışma Koşulları
o Performans Standardı 3 – Kirliliğin Önlenmesi ve Azaltılması
o Performans Standardı 4 – Halk Sağlığı, Emniyeti ve Güvenliği
o Performans Standardı 5 – Kamulaştırma ve Zorunlu Yeniden Yerleşim
o Performans Standardı 6 – Biyolojik Çeşitliliğin Korunması ve Sürdürülebilir Doğal
Kaynak Yönetimi
o Performans Standardı 7 – Yerliler
o Performans Standardı 8 – Kültürel Miras
AECOM-TR-R418-02-00
2-13
Kasım 2011
•
AECOM
Sosyal ve Çevresel Sürdürülebilirlik ile ilgili IFC Kılavuz Notları (2007).
Çevresel Etki Değerlendirme çalışması sırasında IFC’nin Performans Standartları ve ilgili kılavuzlar
takip edilmiştir. ÇED raporunun tüm içeriği Performans Standardı 1 – Kılavuz Notları’na göre
belirlenmiştir. Uygulanabilir olduğunda Performans Standartları 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8 – Kılavuz Notları
da kullanılmıştır. Performans Standardı 7 bu proje için uygulanabilir değildir.
İyi Uygulamalar Kılavuzları:
•
Halkın Etkili Katılımı ile Daha İyi İşler Yapmak, İyi Uygulama Kılavuzu,
•
İyi Uygulama Notu: Özel Sektör Projelerinin Sosyal Boyutları (2003),
•
Paydaşların Katılımı - Yükselen Piyasalarda İş Yapan Şirketler için El Kitabı (2007).
Bu kitapçıklar, ÇSED’nin halka danışma ve sosyal değerlendirme bölümleri hazırlanırken
kullanılmıştır.
İşletim Kılavuzları:
•
İşletim Kılavuzu OP 4.01 – Çevresel Değerlendirme (1999).
Bu çalışma sırasında İşletim Kılavuzu ve ekleri (Ek A, Ek B ve Ek C) takip edilmiştir.
ÇSED’nin içeriği genel olarak “IFC Rüzgar Enerjisi için Çevre, Sağlık ve Güvenlik Kılavuzu”na (IFC,
2007a) uygun olarak belirlenmiştir. Ancak rapor hazırlanırken aynı zamanda “Genel IFC Çevre,
Sağlık ve Güvenlik Kılavuzları” (IFC, 2007b) da takip edilmiştir. Aşağıdaki bölümlerde Genel IFC
Kılavuzları kısaca açıklanmıştır.
2.3.1
Gürültü
Rüzgar türbinleri çalışırken gürültü çıkarırlar. Bu gürültünün kaynağı öncelikli olarak mekanik ve
aerodinamik seslerdir. Gürültü Kılavuzları tesis sınırları içerinde oluşan gürültünün etkilerini inceler.
Kılavuza göre alıcı tarafından hissedilen gürültü Tablo 2.4’de verilmiş olan değerleri geçmemeli ya
da mevcut gürültü düzeyini 3 dBA’dan fazla artırmamalıdır.
Tablo2-4 Gürültü Limitleri
1 Saat LAeq (dBA)
Alıcı
Gündüz
(07:00-22:00)
Gece
(22:00-07:00)
Yerleşim, Kurumsal ve Eğitime ait
alanlar
55
45
Endüstriyel, Ticari
70
70
Gürültüyü önlemek ve kontrol etmek için alınan önlemler temelde mühendislik tasarım standartları
ile ilgilidir. Örnek olarak, geniş bant gürültüsü türbin bıçaklarının arkasında oluşan hava
türbülansından çıkar ve dönüş hızının artmasıyla artar. Bu gürültü değişken türbin hızları ya da
dönüş hızı düşük daha eğimli bıçaklar ile kontrol edilebilir.
AECOM-TR-R418-02-00
2-14
Kasım 2011
AECOM
IFC tarafından önerilen diğer gürültü kontrol önlemleri aşağıda verilmiştir:
•
Rüzgar çiftliklerinin yerlerinin; yerleşim yerleri, hastane ve okul gibi hassas gürültü
alıcılarında uzak olacak şekilde belirlenmesi;
•
Rüzgar türbinlerinin ulusal ve uluslararası akustik tasarım standartlarında olması
(Uluslararası Enerji Ajansı, Uluslararası Elektroteknik Komisyonu (IEC), ve Amerikan
Ulusal Standartlar Kurumu)
2.3.2
Hava Emisyonları ve Hava Kalitesi
Önerilen proje, insan sağlığına, güvenliğine ve çevreye zarar verecek hava emisyonlarını
engellemeli, azaltmalı ve kontrol etmelidir. Eğer hava emisyonlarını engellemek mümkün değil ise,
emisyonlar; enerjinin etkin kullanımı, proses modifikasyonu, yakıtın ya da kullanılan diğer
malzemelerin daha az kirletici olanının seçilmesi gibi emisyon kontrol teknikleri ile yönetilmelidir.
Genel ÇSG Kılavuzu’na göre, hava kalitesini olumsuz yönde etkileyecek olan hava emisyonları olan
projeler, ulusal mevzuatta yer alan standartlara göre bu emisyonları engellemeli ya da en aza
indirmelidir. İlgili standartlar mevcut değil ise, mevcut Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Hava Kalitesi
Kılavuzu ya da diğer uluslararası kabul edilmiş kaynaklar dikkate alınmalıdır. Emisyonlar, ilgili hava
kalitesi kılavuzlarında ve standartlarında yer alan değerleri geçmemelidir. WHO Ortam Hava
Kalitesi Kılavuzunda verilmiş olan hava kirletici sınır değerleri Tablo 2-5’te verilmiştir.
Tablo2-5 Dünya Sağlık Örgütü (WHO) Ortam Hava Kalitesi Kılavuzu Hava Kirleticileri Sınır
Değerleri
Ortalama Zaman
Kılavuz Değer (µg/m³)
24-saat
10 dakika
125 (Geçici Hedef-1)
20 (kılavuz)
500 (kılavuz)
1 yıl
1 saat
40 (kılavuz)
200 (kılavuz)
1 yıl
20 (kılavuz)
50 (kılavuz)
Sülfür dioksit (SO2)
Azotdioksit (NO2)
Partikül Madde
PM10
24 saat
AECOM-TR-R418-02-00
2-15
Kasım 2011
AECOM
10(kılavuz)
37.5 (Geçici Hedef-3)
25 (kılavuz)
1-yıl
Partikül Madde
PM2.5
Ozon
24saat
8-saat günlük
maksimum
100 (kılavuz)
Rüzgar Santrali projeleri emisyon salınımı açısından diğer enerji üretim tesisleri arasında oldukça
üstündür. Önerilen projenin, hava kalitesini önemli derecede etkilemesi ve mevcut hava kalitesini
olumsuz yönde etkilemesi beklenmemektedir.
2.3.3
Atıksu ve Su Kalitesi
IFC Atıksu ve Su Kalitesi Kılavuzu, proses suyunu direk veya dolaylı olarak deşarj eden, genel
kullanımdan kaynaklanan atıksuyu çevreye deşarj eden ya da endüstriyel atıksuyunu arıtım
uygulanmadan çevreye deşarj olan sıhhi atık su sistemine veren projeler için uygulanmaktadır. Bu
kılavuz, birçok endüstriyel sektör için uygulanabilir atıksu yönetimi, su korunumu ve yeniden
kullanım tekniklerini içerir. Bu kılavuza göre, proses atıksuyu ve evsel atıksu üretme potansiyeli
olan projeler, projenin insan sağlığına, güvenliğine ve çevreye olumsuz etkilerini önlemek, azaltmak
ve kontrol etmek için gerekli önlemleri almalıdır.
Kılavuza göre, septik sistemler yerel yönetmeliklere uygun, insan sağlığına zarar vermeyecek veya
toprak, yeraltı suyu ve yüzey suyu kontaminasyonuna sebep olmayacak şekilde tasarlanmalı ve
kurulmalıdır. Bu septik sistemlerin kurulacağı alanın tasarım atıksu yükleme hızı için yeterli toprak
süzme kapasitesi olmalı, stabil ve geçirgen bir toprak yapısı ve drenaj sistemi olmalıdır.
Kılavuz ayrıca, eğer endüstriyel tesisin atıksuyu, bir septik sisteme deşarj ediliyorsa, uygulanacak
arıtımın ulusal ve yerel deşarj standartlarına uyum sağlaması gerektiği belirtilmektedir. Fosseptik
tanktan alınacak atıksu, kılavuzda belirtilen standartları sağlayacak şekilde arıtım yapan bir atıksu
arıtma tesisine gönderilecektir.
2.3.4
Tehlikeli Maddeler
Tehlikeli Madde Yönetimi Kılavuzu, miktarına bakılmaksızın tehlikeli madde kullanan ve depolayan
projelere rehberlik eder. Tehlikeli madde, fiziksel ya da kimyasal özelliklerinden dolayı insan
sağlığına, mülke ve çevreye zarar verebilecek madde olarak tanımlanır. Tehlikeli maddeler,
patlayıcılar, sıkıştırılmış gazlar; zehirli ya da yanıcı gazlar; yanıcı sıvılar; yanıcı katılar; oksitleyici
maddeler; zehirli maddeler; radyoaktif maddeler ve paslandırıcı maddeler olmak üzere
sınıflandırılırlar.
AECOM-TR-R418-02-00
2-16
Kasım 2011
AECOM
Kılavuza göre, tehlikeli madde yönetiminin genel hedefi, tehlikeli maddelerin; üretimleri, kullanımları,
depolanmaları ve atık haline gelmeleri sırasında sızıntı ya da kazaları (patlama ve yangın) önlemek,
önlemenin mümkün olmadığı durumlarda en aza indirmektir. Tehlikeli madde üreten, depolayan ve
kullanan projeler, tehlikeli maddelerin potansiyel risklerini göz önünde bulundurarak bir yönetim
planı hazırlamalıdırlar. Tehlikeli maddeler ile çalışılan projelerin temel amacı işgücünü korumak ve
bu maddelerin sızması ve oluşabilecek kazaları önlemek olmalıdır. Bu hedeflere koruma ve kontrol
önlemlerinin, yönetim planları ve prosedürlerinin günlük işletme faaliyetlerine uygulanmasıyla
ulaşılır.
Bu kılavuz ayrıca, tehlikeli maddelerin taşınması ile ilgili tedbirleri içerir. Tehlikeli maddelerin
sızması yâda dökülmesi, küçük kazalar sonucu ya da kimyasal depolarından elle ya da mekanik
olarak transfer edilmesi sırasında yâda ekipman hatalarından kaynaklanabilir. Bu sebeple tanklarda
özel bağlantıların, boruların ve hortumların kullanılması ve bakımlarının yapılması, transfer edilen
maddeye uygun ekipmanların kullanılması, bağlantı noktalarında sedde ve damlama tavası
kullanılması önerilmektedir.
Planlanan projenin inşaat ve işletme döneminde az miktarda tehlikeli madde kullanılacak ve
depolanacaktır. Proje Tehlikeli Madde Yönetimi Kılavuzu’nun gereklilikleri ile uyumlu olacaktır.
2.3.5
Atık Yönetimi
Atık Yönetimi Kılavuzu, sanayi sektörlerinde herhangi bir miktarda atık üreten ve depolayan projeler
için geçerlidir. Tesis; atıkların önlenmesi, azaltılması, yeniden kullanımı, geri kazanımı ve bertarafını
kapsayan bir atık yönetimi hiyerarşisi kurmalıdır. Tesis, atık üretimini olabildiği kadar azaltmalı ya da
önlemeli, atık üretiminin önlenemediği durumlarda atıkların yeniden kullanımı ya da geri dönüşümü
sağlanmalıdır. Atıkların yeniden kullanılamadığı ya da geri dönüştürülemediği durumlarda ise
üretilen atıklar çevreye zarar vermeden bertaraf edilmelidir.
Kılavuzda, atık üreten tesislerin, atıklarını; bileşimlerine, kaynaklarına, çeşidine, üretim hızına ya da
yerel yönetmeliklere göre sınıflandırmaları gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca, tesislerin prosesleri atık
üretimini ve atıklardan kaynaklanabilecek tehlikeleri önleyecek ya da azaltacak tasarlanmalı ve
işletilmelidir. Toplam atığın miktarını azaltmak için de geri dönüşüm planlarının uygulanması
esastır. Eğer uygun atık önleme, azaltma, yeniden kullanma, geri kazanım ve geri dönüşüm
uygulamalarından sonra hala atık üretiliyorsa, üretilen bu atıklar en uygun şekilde bertaraf edilmeli,
insan sağlığına ve çevreye zarar vermemeleri için gereken tüm önlemler alınmalıdır.
Katı (Tehlikeli Olmayan) Atıklar
Atık Yönetimi Kılavuzu’na göre, katı atıklar genel olarak evsel atıklardan oluşur. Mutfak atıkları, inert
inşaat ve hafriyat atıkları, metal hurda malzeme ve boş varil ve konteynerler (tehlikeli malzeme
saklamak için kullanılanlar dışında) katı atıklara örnek olarak gösterilebilir.
Projenin inşaat ve işletme dönemlerinde çok az miktarda katı atık üretimi olacaktır. Bu atıklar,
kılavuzda belirtildiği şekilde bertaraf edilecektir.
AECOM-TR-R418-02-00
2-17
Kasım 2011
AECOM
Tehlikeli Atıklar
Atık Yönetimi Kılavuzu’na göre, tutuşma, aşındırma, reaktivite ve zehirlilik gibi özelliklere sahip
atıklar ya da uygun şekilde bertaraf edilmediğinde insan sağlığı ve çevre için risk oluşturacak
fiziksel, kimyasal veya biyolojik özelliklere sahip atıklar tehlikeli atıklardır. Atıklar, yerel
yönetmeliklere ya da uluslararası anlaşmalara göre veya kökenlerine ya da bulundukları tehlikeli
atık listesine göre de “tehlikeli” olarak tanımlanabilirler.
Kılavuz, tehlikeli atıkların tehlikeli olmayan diğer atıklardan ayrı olarak depolanması ve insan
sağlığına, güvenliğine ve çevreye zararlı olmayacak şekilde yönetilmesi gerektiğini belirtmektedir.
Tehlikeli atıkların potansiyel etkileri ve riskleri tam anlamıyla anlaşılmalıdır. Tehlikeli atıklar lisanslı
kuruluşlar tarafından uygun şekilde yönetilmeli, arıtılmalı ve bertaraf edilmelidir. Tehlikeli atıklar
depolanırken yanlışlıkla havaya, toprağa ve su kaynaklarına karışmamaları için kontrol edilmelidir.
Atıklar, saha içinde ve dışında dökülmeyecek, sızmayacak ve işçiler ile halkın bu maddelere maruz
kalmasına sebep olmayacak şekilde taşınmalıdır.
AECOM-TR-R418-02-00
2-18
Kasım 2011
AECOM
3.0
PROJENİN TANIMI
3.1
Önerilen Proje
Enerjisa Enerji Üretim A.Ş. (Enerjisa) Mersin İli’nin Mut İlçesi’nde her biri 3.000 kW (3MW) kurulu
kapasiteye sahip 13 türbinden oluşan bir rüzgar enerji santrali (RES) kurmayı planlamaktadır.
Tesisin kurulu kapasitesi 39 MW olacaktır. Tesisin yılda 129.000.000 kWh enerji üretmesi
planlanmaktadır. Önerilen proje için Enerji Piyasası Düzenleme Kurulu’na üretim lisansı almak
amacıyla başvuru yapılmış ve “49 yıllık elektrik enerjisi üretme lisansı” (Lisans No. EÜ/1690-6/1228,
24 Temmuz 2008) alınmıştır.
3.2
Projenin Amacı
Türkiye’de elektrik üretim sektörü büyük ve hızla büyümeye devam eden bir sektördür. Bu sektör
ülkenin Gayri Safi Yurtiçi Hasılası’na önemli katkı sağlar ve son kullanıcı fiyatları ile 12 milyar ABD
dolarlık bir sektördür. Türkiye ekonomisinde elektrik sektörünün payı hızla büyümektedir, son yirmi
yılda elektrik talebi yılda %8 oranında artmıştır. Türkiye’nin enerji talebi sürekli artmaktadır.
Talepteki bu artış oranı Türkiye’nin diğer büyük sektörlerinde ve Türkiye ekonomisi genelinde
kaydedilen artıştan daha büyüktür. Türkiye’de 2008 yılındaki brüt enerji tüketimi (brüt enerji tüketimi
+ ithalat/ihracat) 198,4 milyar kWh’e ulaşmıştır. Bu miktar 2007 yılı ile kıyaslandığında, %3,5 artış
meydana gelmiştir. 2008 yılındaki Türkiye’deki net enerji tüketimi 198,1 milyar kWh olarak
kaydedilmiştir. Yine 2007 yılı ile karşılaştırıldığında %4,2 artış gözlenmiştir. (Gençyılmaz, 2009).
Türkiye’de elektrik sektörü, 2004 yılında yaklaşık 151 milyar kWh’lik büyük bir enerji tüketimi
kaydetmiştir (Bu sayı 2005 yılında 161 milyar kWh’e ulaşmıştır), bu tüketimin 121 milyar kWh’lik
kısmı net tüketimdir (Hasar/çalıntı ve iç tüketim hariç). Endüstriyel aboneler toplam ihtiyacın %50’lik
bölümünü oluştururken, yerleşim alanlarındaki aboneler toplam ihtiyacın %25’lik bölümünden azdır.
İşyerleri (kamu kurum ve kuruluşları hariç), %13’lük payla üçüncü sıraya yerleşmiştir. Türkiye
elektrik sistemi puant güç ve enerji talebi Tablo 3-1’de (Gençyılmaz, 2009) ve Şekil 3-1’de
sunulmuştur.
Tablo3-1 Türkiye Elektrik Sistemi Puant Güç ve Enerji Talebi
YILLAR
PUANT GÜÇ
TALEBİ (MW)
ARTIŞ (%)
ENERJİ TALEBİ
(GWh)
ARTIŞ (%)
2000
19390
2.4
128,276
8.3
2001
19612
1.1
126,871
-1.1
2002
21006
7.1
132,553
4.5
2003
21729
3.4
141,151
6.5
2004
23485
8.1
150,018
6.3
2005
25174
7.2
160,794
7.2
2006
27594
9.6
174,637
8.3
2007
29249
6.0
190,000
8.8
2008
30517
4.3
198,085
4.2
AECOM-TR-R418-02-00
3-1
Kasım 2011
AECOM
YILLAR
PUANT GÜÇ
TALEBİ (MW)
ARTIŞ (%)
ENERJİ TALEBİ
(GWh)
ARTIŞ (%)
2009
29870
-2,1
194,079
-2,0
Şekil 3-1 Türkiye Elektrik Sistemi Puant Güç ve Enerji Talebi
(Kaynak: Türkiye Elektrik Enerjisi 10 yıllık Üretim Kapasite Projeksiyonu, (2010 – 2019), TEİAŞ, Ekim 2010)
2007 yılında puant güç talebi 29.249 MW iken minimum yükün 11.100 MW olduğu gözlenmektedir.
2008 yılında ise puant güç talebi 30.517 MW iken minimum yük 10.409 MW olmuştur. 2008 yılı
sonu itibariyle Türkiye’nin kurulu güç kapasitesi 41.817,2 MW’tır. 2009 yılında ise puant güç talebi
29.870 MW ve minimum yük 11.123 MW olarak kaydedilmiştir. Nisan 2011’in sonunda ise
Türkiye’nin kurulu güç kapasitesi 50.422,7 MW olarak belirlenmiştir. Bu kurulu güce ek olarak,
işletmede olan rüzgar santrallerinin kapasitesi 1414,55 MW ve inşaat halindeki rüzgar santrallerinin
kapasitesi ise 749,95 MW’tır (TUREB, Mart 2011). Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı’na göre,
Türkiye’nin potansiyel rüzgar gücü çok verimli tesisler için toplamda 8.000 MW, orta verimli tesisler
için 40.000 MW olarak öngörülmüştür. Dağpazarı RES Projesi’nin amacı, rüzgar enerji potansiyelini
kullanmak ve enerji ihtiyacını sürdürülebilir, çevre dostu ve uygun maliyetli yollardan karşılamaktır.
3.3
Projenin Gelişim Süreci
Rüzgarın hızı ve frekansı bir rüzgar türbininden üretilecek olan elektrik enerjini etkileyecek olan en
önemli faktörlerdir. Enerjisa bölgedeki rüzgar enerjisi potansiyelini belirlemek için önerilen proje
sahasına (30 m ve 10 m) rüzgar ölçüm direkleri yerleştirmiştir. 3 numaralı direk hariç tüm direklerin
yeri 6 aylık veri toplama sürecinden sonra değiştirilmiştir. Rüzgar ölçüm direklerinin ilk ve son
koordinatları Tablo 3-2’de sırasıyla verilmiştir. 1 numaralı direk Haziran 2004’te proje sahasının
kuzeyine yerleştirilmiş, Kasım 2005’te türbin yerlerinin batısına alınmıştır (Direk 1A). 2 numaralı
direk ise önce proje sahasının kuzeydoğusuna, Dağpazarı-Mut Yolu’nun ise doğusuna
yerleştirilmiş, Aralık 2004’te proje sahasının doğusuna taşınmıştır (Direk 2A). 3 numaralı direk ise
Haziran 2004’te türbin yerlerinin güneydoğusuna yerleştirilmiştir ve yeri değiştirilmemiştir. 4
AECOM-TR-R418-02-00
3-2
Kasım 2011
AECOM
numaralı direk ise önce proje sahasının 4,5 km kuzeydoğusuna yerleştirilmiş (Haziran 2004),
sonrasında ise proje sahasına daha yakın bir noktaya taşınmıştır (Aralık 2004, Direk 4A). Aynı direk
Kasım 2005’te ise proje sahasının 3,5 km güneyine (Direk 4B), sonrasında ise ilk yerine yakın bir
bölgeye yeniden yerleştirilmiştir (Direk 4C). Direk 4B’nin yeri değiştirildikten sonra yine aynı
bölgenin yakının 5 numaralı direk yerleştirilmiştir (Kasım 2005). Bu direğin de yeri Kasım 2007’de
değiştirilmiş eski yerinin kuzeyine yerleştirilmiş ve sonrasında kaldırılmıştır. Direklerin 30 m ve 10
m’de olmak üzere 2 rüzgar alıcısı bulunmaktadır. 5 numaralı direk hariç tüm direkler şu an veri
kaydetmeye devam etmektedirler. Bu direklerden elde edilen veriler türbin yerlerinin
belirlenmesinde, projenin fizibilite çalışmalarında, rüzgarın yön ve frekansı, bölgenin topografyası
ve türbin özelliklerinin değerlendirilmesinde kullanılmıştır. Rüzgar ölçüm direklerinin önerilen proje
sahasındaki görünümleri Şekil 3-3’te verilmiştir.
Tablo3-2 Rüzgar Ölçüm Direklerinin İlk ve Son Koordinatları
AECOM-TR-R418-02-00
Direk
Direk1
Kuzey (m)
4,074,834
Güney (m)
538,085
Direk1A
4,069,447
535,034
Direk2
4,072,737
540,325
Direk2A
4,069,521
538,354
Direk3
4,068,331
537,739
Direk4
4,072,306
542,148
Direk4A
4,070,967
538,244
Direk4B
4,065,631
539,108
Direk4C
4,072,302
542,146
Direk5
4,071,801
541,967
Direk5A
4,072,023
541,974
3-3
Kasım 2011
AECOM
Şekil 3-2 Direk Yerleri
AECOM-TR-R418-02-00
3-4
Kasım 2011
AECOM
Direk 1 yerinin Türbin 1’in Yerinden Görünüşü
Direk 2A yerinin Dağpazarı-Mut Yolu’ndan
Görünüşü
Direk 3 yerinin Türbin 7’nin Yerinden Görünüşü
Direk 4C yerinin Dağpazarı-Mut Yolu’ndan
Görünüşü
Şekil 3-3 Rüzgar Direklerinin Görünümleri
3.4
Projenin Yeri
Dağpazarı Rüzgar Enerji Santrali Projesi Mersin İli’nin Mut İlçesi’nde kurulması planlanmaktadır.
Mersin İli Türkiye’nin güneyinde bulunan Akdeniz Bölgesi’nde bulunmaktadır. Mut İlçesi ise Mersin
İli’nin kuzeybatısında, Mersin İl Merkezi’ne yaklaşık 105 km uzaklıktadır. Proje sahası Mut İlçe
Merkezi’ne 13 km, Mersin İl Merkezi’ne ise 110 km uzaklıktadır. Proje sahasında en yakın yerleşim
yerleri Burunköy, Esençay, Gençali ve Dağpazarı Köyleri’dir. Proje için seçilen alan ve bu alan
içerisinde kurulacak tesislere ait koordinatlar (UTM Projeksiyonu, ED50 Datum, Zon 36) Tablo 33’te verilmiştir. Projenin yerleşim haritası Şekil 3-4’te, proje sahasının, Burunköy ve Esençay
Köyleri’nin genel görünümleri sırasıyla Şekil 3-5, Şekil 3-6 ve Şekil 3-7’de verilmiştir. Saha
fotoğraflarına ise Ek A’da yer verilmiştir.
Türbin yerlerinin yer aldığı 2 ve 3 boyutlu topoğrafik haritalar ise sırasıyla Şekil 3-8 ve Şekil 3-9’da
verilmiştir. Proje kapsamında türbinlerin yerleri belirlenirken çevresel etkilerin en aza indirilmesi,
türbinlerin rüzgardan en iyi şekilde yararlanması amaçlanmış, türbinler arası mesafe güvenli ve
AECOM-TR-R418-02-00
3-5
Kasım 2011
AECOM
etkili işletimi sağlayacak şekilde belirlenmiştir. Bu mesafe, izin verilen en çok türbin sayısını
sağlayarak, türbinlerin birbirleriyle olan etkileşiminden azalan rüzgar gücünü en aza indirecek
şekilde seçilmiştir.
Tablo3-3 Türbin Koordinatları (UTM Projeksiyonu, ED50 Datum, Zon 36)
AECOM-TR-R418-02-00
Türbin
T1
Kuzeye Doğru (m)
4.069.655
Doğuya Doğru (m)
536.151
T2
4.069.493
536.380
T3
4.069.283
536.602
T4
4.069.042
536.818
T5
4.068.811
537.035
T6
4.068.645
537.263
T7
4.068.539
537.490
T10 (T8)
4.069.751
536.755
T11 (T9)
4.069.511
536.970
T13 (T10)
4.069.130
537.415
T14 (T11)
4.068.987
537.655
T17 (T12)
4.069.901
537.159
T18 (T13)
4.069.993
537.546
3-6
Kasım 2011
AECOM
Şekil 3-4 Proje Yerleşim Haritası
AECOM-TR-R418-02-00
3-7
Kasım 2011
AECOM
Şekil 3-5 Türbin Yerleri ve Ulaşım Yolları
AECOM-TR-R418-02-00
3-8
Kasım 2011
AECOM
Şekil 3-6 Proje Sahasının Karaman-Mersin Yolu’ndan Görünümü
Burunköy’ün Karaman-Mersin Karayolu’ndan Görünümü (Doğu yönüne bakarken)
AECOM-TR-R418-02-00
3-9
Kasım 2011
AECOM
Esençay Köyü’nün Dağpazarı Mut Karayolu’ndan Görünümü (Güneydoğuya bakarken)
Şekil 3-7 En Yakın Yerleşim Yerlerinin Genel Görünümü
AECOM-TR-R418-02-00
3-10
Kasım 2011
AECOM
Şekil 3-8 İki Boyutlu Topoğrafik Harita
AECOM-TR-R418-02-00
3-11
Kasım 2011
AECOM
Şekil 3-9 Üç Boyutlu Topoğrafik Harita
AECOM-TR-R418-02-00
3-12
Kasım 2011
3.5
AECOM
Mülkiyet Durumu
Planlanan proje orman arazisi üzerine kurulacaktır. Türbinlerin, şalt sahasının yerleri ve ulaşım
yollarının rotalarının kurulacağı arazilerin durumları ile ilgili arazi kayıt bilgileri yerel tabu ve kadastro
dairesinden temin edilmiştir. Arazi kayıt bilgilerine göre tüm türbin yerleri ve şalt sahası orman
arazisi üzerinde konumlanmıştır. Aynı şekilde ulaşım yollarının rotası da orman arazisi üzerindedir.
Proje sahası üzerinde bulunan tarlaları gösteren harita Şekil 3-10’da verilmiştir. Şekilden de
görüldüğü üzere proje sahasının nerdeyse tümü orman arazisi olarak kayıtlı arazilerin üzerinde
bulunmaktadır. Önerilen proje orman arazileri üzerinde kurulacağından dolayı, proje kapsamında
herhangi bir mülkiyete ait arsanın ya da mülkün kamulaştırılması ya da istimlâk edilmesi söz konusu
olmayacaktır.
Şekil 3-10 Proje Sahasında Yeralan Şahıs Arazileri
3.6
Projenin Teknik Özellikleri
Önerilen projede 79,50 m rotor göbeği yüksekliğine sahip Siemens SWT-3.0-101 model türbinler
kullanılacaktır. Her türbinin nominal kapasitesi 3 MW’tır. Dağpazarı RES bu türbinlerle yılda 129
GWh elektrik üretecektir.
Modern rüzgar türbinleri tam otomatik olup, hakim rüzgar yönüne göre gerektiğinde açılıp
gerektiğinde kapanabilmektedir. Türbinler rüzgar hızı 3-5 m/s’ye ulaştığında kendiliğinden
çalışmaya başlamakta, rüzgar hızı 11-12 m/sn’ye ulaşana kadar üretilen elektrik doğrusal olarak
artmaktadır. Rüzgar hızı 25 m/sn’yi geçtiğinde ise türbin parçalarının zarar görmemesi için türbin
otomatik olarak kapatılır. Rüzgar hızı başlama hızından düşük olduğunda ise sistem kendini
AECOM-TR-R418-02-00
3-13
Kasım 2011
AECOM
otomatik olarak başlatır. Türbinlerin teknik özellikleri Tablo 3-4’te, Siemens SWT-3.0-101 modelli
türbinin görünümü ise Şekil 3-11’de verilmiştir. Siemens SWT-3.0-101’in motorunun bulunduğu
gövde ise Şekil 3-12’de gösterilmiştir (Siemens, 2010).
Tablo3-4 Teknik Özellikler
Rotor
Tip
3-bıçaklı, yatay eksen
Konum
Rüzgar yukarı
Çap
101 m
Taranan Alan
8,000 m2
Rotor Hızı
6-16 rpm
Güç Düzenleme
Değişken hızlı hatve kontrolü
Rotor Eğimi
6 derece
Bıçaklar
Tip
Kendiliğinden destekli
Bıçak Uzunluğu
49 m
Uç Kirişi
0.63 m
Kök Kirişi
3.40 m
Aerodinamik Profil
NACA 63.xxx, FFAxxx, SWPxxx
Materyal
GRE
Yüzey Parlaklığı
Yarı mat, <30 / ISO2813
Yüzey Rengi
Açık gri, RAL 7035
Aerodinamik Fren
Tip
Tam açıklık yunuslama
Aktivasyon
Aktif, hidrolik
Yük Destek Kısımları
Göbek
Nodüler Dökme Demir
Ana Yataklar
Nacel Kaidesi
Mekanik Fren
Tip
Hidrolik disk freni
Konum
Jenerator arkası
Kaliper Sayısı
3
Canopy
Tip
Tümüyle muhafazalı
Yüzey Parlaklığı
Mat, 30-40 / ISO2813
Renk
Açık Gri – RAL 7035
Materyal
Yangına
Dayanıklı
Güçlendirilmiş Polimer
Cam
Elyaf
Generator
Tip
DD PM senkronize
Nominal Güç
3000 kW
Hız aralığı
6 – 16 rpm
Nominal Voltaj
3.0 MW
Koruma
IP 54
Soğutma Sistemi
Hava
Dahili Havalandırma
Su soğutuculara dahili hava
Harici Havalandırma
Su Harici Soğutma
AECOM-TR-R418-02-00
3-14
Kasım 2011
AECOM
Kontrol Parametresi
Esme Sıcaklığı
Grid Terminels (LV)
Nominal Güç
3000 kW
Voltaj
690 W
Frekans
50 Hz ya da 60 Hz
Sapma Sitemi
Tip
Aktif
Sapma Yatağı
Harici
Sapma sürücü
8 elektrik (opsiyonel: 10) dişli motoru
Sapma freni
Pasif sürtünme freni
Kontrolör
Tip
Mikroişlemci
SCADA sistemi
WPS
Kontrolör tahsisi
WTC 3.0
Kule
Tip
Silindirik ve konik tübüler
Göbek Yükseklikleri
79.5 m ya da sahaya özel
Korozyon koruması
Boyalı
Yüzey parlaklığı
Mat, 30-40 / ISO2813
Yüzey rengi
Açık gri – RAL 7035
Operasyonel Veriler
Devreye sokma rüzgar hızı
3 m/s
Nominal güç (yaklaşık)
12-13 m/s
Devreden çıkarma rüzgar hızı
25 m/s
Maksimum 2 s kuvvetli rüzgar
70 m/s
Kitleler (yaklaşık)
Rotor
59,700 kg
Nasel (rotor hariç)
73,000 kg
Kule (80 m)
Sahaya özel
AECOM-TR-R418-02-00
3-15
Kasım 2011
AECOM
Şekil 3-11 Siemens SWT-3.0-101
Şekil 3-12 Jeneratör Bloğu
AECOM-TR-R418-02-00
3-16
Kasım 2011
3.7
AECOM
Nakliye ve Erişim
Türbinler Danimarka’dan satın alınacak ve uluslararası bir lojistik şirketi tarafından Türkiye’ye
getirilecektir. Türbinler Mersin İli’nin Silifke İlçesi’nin Taşucu Limanı’na gemi ile getirilecektir.
Limandan alınacak olan türbinler düz yataklı kamyonlar ile önerilen proje sahasına taşınacaktır.
Proje sahası Taşucu Limanı’na yaklaşık 110 km uzaklıktadır. (Şekil 3-13) Türbin yerlerine ulaşımı
sağlayacak olan yollar Şekil 3-5’te verilmiştir.
Şekil 3-13 Taşucu Limanı’ndan Proje Sahasına Ulaşım
3.8
Projenin İnşaatı
Projenin inşaatında ilk etapta şantiye organizasyonu ve santral sahası türbinlere ulaşım için yolların
iyileştirilmesi çalışmaları yapılacaktır.
Proje kapsamında 13 türbin inşa edileceğinden ve her türbin yaklaşık 400 m2‘lik bir alan üzerine
kurulacağından dolayı tüm proje sahasının yaklaşık 40,200 m2 alan kaplayacaktır. Türbinlerin
temelleri yaklaşık 4 m derinliğinde olacaktır. Bu alana kulenin montajının yapılabilmesi amacıyla bir
temel ve kulenin monte edileceği tabla yerleştirilerek betonlanacaktır. Kule için temel
oluşturulduktan sonra tabla üzerine üç parçadan oluşan kulenin montajı yapılacaktır.
Kulenin montajından sonra türbinin ve kanatların montajı tamamlanacak ve santral üretime hazır
hale getirilecektir. Temel hafriyatı sırasında alınan toprak betonlama işleminden sonra temel
üzerine serilerek silindir vasıtasıyla sıkıştırılacaktır.
AECOM-TR-R418-02-00
3-17
Kasım 2011
AECOM
Proje kapsamında kapasitesi 3,0 MW olan 13 adet türbin inşa edilecektir. Böylelikle projenin kurulu
kapasitesi 39 MW olacak ve yılda toplam 129.000.000 kWh enerji üretilecektir. Türbinlerin
yüksekliği yaklaşık 79,5 m olacak ve türbinlerin yanında proje sahasına trafolar, 31,5 kV’lık şalt
sahası ve idari birimler kurulacaktır.
Projenin inşaat döneminde aşağıda sıralanan faaliyetler yürütülecektir:
•
Proje sahasının hazırlanması;
•
Sahadaki ulaşım yollarının hazırlanması;
•
Türbinler arası servis yollarının hazırlanması;
•
Türbin ve kontrol binası temel kazıları;
•
Her türbin yeri için vinç pedlerinin hazırlanması;
•
Türbin/kule temellerinin inşaatı;
•
Yardımcı ünitelerin ve kontrol binasının inşaatı;
•
Kulelerin nakliyesi ve inşaatı;
•
Türbinlerin, rotorların ve kanatların nakliyesi ve kurulumu;
•
Elektrik (yeraltı hattı) ve kontrol sisteminin kurulumu;
•
Sisteme bağlatı;
•
İşletmeye alma,
•
Sahanın eski hale getirilmesi ve restorasyon.
Proje kapsamında Dağpazarı Köyü’ne kamp kurulacaktır. Mevcut alanlar, tesisler ve binalar
geçici olarak günlük ofis aktiviteleri ve personel araçlarının park alanı olarak kullanılacaktır. Geçici
bir ofis ve tuvalet inşa edilecektir. Türbin kanatları ve diğer ekipmanlar geçici olarak proje
sahasında muhafaza edilecektir. Her türbin yerinin tabanına vinç pedi inşa edilecektir.
Ulaşım yolları ve saha hazır hale getirildikten sonra, türbin temellerinin inşaatı başlayacaktır.
İnşaat sırasında karışıklığı önlemek amacıyla öncelikle ulaşım yolları inşa edilecektir.
Proje kapsamında malzeme ocağı veya kırma eleme tesisi kurulmayacaktır. Temel kazıları
sırasında kazılan alanın küçük boyutta olmasına dikkat edilecektir. Hafriyat malzemesi daha
sonra peyzaj düzenlemesinde kullanılmak üzere depolanacaktır. Temel inşaatı tamamlandıktan
sonra montaj platformu hazırlanacaktır.
Kulelerin ve türbinlerin kurulumu, trafo inşaatı, binaların ve iletim hatlarının işletmesi ve yönetimi gibi
kalan diğer faaliyetler kule temellerinin tamamlanmasından sonra yürütülecektir.
Türbinlerin dikilmesi çok aşamalı bir süreç olacaktır: Öncelikle kuleler (Bu boyutta kuleler genellikle
3 ya da 4 parçalı olurlar), sonra naseller ve rotorlar dikilecek ve kurulacaktır. Daha sonra iç
AECOM-TR-R418-02-00
3-18
Kasım 2011
AECOM
devrelerin bağlanacak, işletmeden önce elektrik sistemi test edilecek ve deneme işletimi
yapılacaktır. Kuleler, kanatlar ve türbinler özel bir vinçle kaldırılacak ve kurulacaktır.
Türbin besleyicileri 34,5 kV’lık yer altı kablolarıyla ulaşım yollarına paralel olarak bağlanacaktır.
Türbinler arası ulaşım yollarının ve iletim hatlarının uzunluğu yaklaşık 6,8 km olarak
öngörülmektedir.
Türbinlerle üretilecek olan elektrik enerjisi şalt sahası üzerinden proje sahasının 5,6 km
güneydoğusunda yer alan Birkapılı Hidroelektrik Santrali’nin şalt sahasına aktarılacaktır. Yeraltı güç
iletim kabloları ulaşım yollarını takip eden kanallar içine gömülecektir. 34,5 kV’lık yeraltı kablolaması
Türk ÇED Yönetmeliği’ne tabi değildir. Bu hattın inşaatı ve işletme dönemi bu çevresel ve sosyal
etki değerlendirme raporu içerisinde değerlendirilecektir.
3.9
Projenin İşletme ve Bakım Dönemi
Projenin işletme süresi 20 yıldır. Projenin işletmesi proje sahibi tarafınsan hazırlanacak olan Çevre
Yönetim Planı doğrultusunda düzenlenecektir.
Genellikle modern rüzgar türbinleri %95-99 oranında bir verim ile çalışmaktadır. Zorunlu kesintiler
mekanik ya da elektrik bileşenlerin ya da bilgisayar kontrol sistemlerinin arızalanması sonucu
meydana gelmektedir. Bunlar genellikle hareket eden ağır makine parçalarında ziyade yedek
parçaların ve kontrol ekipmanlarının arızalanmasıdır. Çünkü hareket eden parçalar düzenli olarak
kontrol edilmektedir.
İşletmenin ilk yılında türbinlerin daha sık ve detaylı denetlenmesi ve bakım yapılması, sonrasında
ise denetim ve bakımların yılda iki kez yapılması beklenir. Türbinlerin fiili olarak hizmete girme
dönemi ulaşım yolları ve saha bileşenleri tamamlandığında ve türbin temellerinin inşaatına
başlanıldıktan sonra belirlenecektir. Yılda iki kez yapılan bu bakımlar, türbinin bir gün boyunca
durdurulması, güvenlik sistemlerinin kontrol edilmesi, zamanla yıpranan ve aşınan parçaların
(contalar ve yuvalar gibi) kontrolü, mekanik sistemin yağlanması, kontrol sistemleri üzerinde arıza
teşhis uygulanması, mekanik hızlandırıcıların kontrolü, dişli kutusu yağ değişimi ve genel olarak
yapısal parçaların kontrolünü içermektedir. Yağışın oldukça az olduğu yerlerde ise pervanelerin
yıkanması gerekebilir. Pervaneler, rotor kilidinin pervaneleri tutması sırasında bakım ekibinden bir
kişinin jeneratör bloğuna iple bağlanarak yıkaması ile temizlenmektedir.
Türbinlerin ayda bir görsel olarak kontrol edilmesi gerekmektedir. Bu tip bakımlar da temel bakım
faaliyetleri de elektrik üretiminin olumsuz yönde etkilenmemesi için rüzgarın olmadığı ya da çok az
olduğu dönemlerde gerçekleştirilecektir.
Modern türbinlerin modüler tasarımı arıza durumunda, arızalanan parçanın, özellikle elektrik ve
kontrol sistemlerinin kolayca değiştirilmesine olanak sağlar.
Transformatör gibi elektrik ekipmanlarının ise yılda bir tesisin çalışmasını etkilemeyecek şekilde
kontrol edilmesi gerekir. Temel testler ve kalibrasyonlar işletmede kısa bir ara verilmesine sebep
olacaktır.
AECOM-TR-R418-02-00
3-19
Kasım 2011
3.10
AECOM
Projenin İşletmeden Çıkarılması
Projenin ömrü 20 olarak planlanmıştır. Projenin işletmeden çıkarıldığı dönemde çevresel etkilerin
ortaya çıkması olasıdır. Ana işletmeden çıkarma faaliyetleri; kulelerin, nasellerin, kanatların sökülüp
uzaklaştırılması, yine tesislerin, kulelerin, nasellerin ve kanatların yeniden kullanımı/bertarafı ve
kablolar ile yardımcı yapıların sahadan uzaklaştırılmasıdır.
Projenin işletmeden çıkarıldığı dönemde çevresel mevzuat ve o dönemdeki uygun teknolojiler
dikkate alınacaktır. Demontaj işlemleri başlamadan önce ilgili tüm otoriteler işletmeden çıkarma ile
ilgili bilgilendirilecek, gerekli tüm izinler alınacaktır.
Tesisin işletmeden çıkarıldığı dönemde muhtemelen çoğu ekipman yararlı kullanım ömrünü
tamamlamış olacak ve yeniden kullanıma uygun olmayacaktır. Bu sebeple geri dönüşüm amaçlı
demonte yapılması gerekecektir. Malzemelerin geri dönüşümüne ve yeniden kullanımına dair
kararlar o dönemki mevzuat, teknolojik, çevresel ve ekonomik koşullar dikkate alınarak verilecektir.
Yeniden değerlendirilemeyecek olan malzemeler lisanslı bir katı atık sahası tarafından bertaraf
edilecektir. Türbinlerin demonte edilebilmesi için bir adet vinç gerekli olacaktır. İşlemler
tamamlandıktan sonra saha eski haline getirilecek, zarar görmüş bölgeler yeniden bitkilendirilecek
ve gelecekteki kullanımlara uygun hale getirilecektir.
Rüzgar santralleri termik santrallerle karşılaştırıldığında, işletmeden çıkarılması, sahadan
uzaklaştırılması ve sahanın eski haline getirilmesi daha kolay ve ekonomik olduğu söylenebilir.
3.11
İş Gücü
Projenin inşaat döneminin yaklaşık 11 ay sürmesi öngörülmekte ve bu dönemde 15 personelin
çalışması planlanmaktadır. Projenin inşaat dönemi tamamlanıp işletme dönemine geçildiğinde
sahada 3 personel çalışacaktır. İnşaat döneminde çalışacak olan işçilerin ihtiyaçlarını karşılamak
amacıyla Dağpazarı Köyü’nde kamp kurulacaktır. İşletme döneminde çalışacak olan personel için
de yaklaşık 100 m2 alana sahip bir idari bina inşa edilecektir.
Tablo3-5 İş Gücü Detayları
Görev
Personel Sayısı
İnşaat Dönemi
Mühendis
2
Saha Görevlisi
2
Ustabaşı
3
İnşaat İşçileri
8
İşletme Dönemi
AECOM-TR-R418-02-00
Yönetici
1
Teknik Operator
1
Güvenlik
1
3-20
Kasım 2011
AECOM
4.0
MEVCUT ÇEVRESEL VE SOSYO-EKONOMİK DURUM
4.1
Bölgenin Genel İklimi
Mersin İli’nin iklimi Akdeniz İklimi’nin tüm tipik özelliklerini gösterir. Kıyı kesimi yaz aylarında sıcak
ve kurakken, kış ayları ılık ve yağmurlu geçer. İç ve yüksek kesimlerde ise karasal iklimin etkileri
görülür. Mut İlçesi Mersin İli’nin 165 km kuzeyinde bulunmaktadır ve burada da Akdeniz İklimi ve
karasal iklimin etkileri beraber görülür.
Proje sahasına en yakın meteoroloji istasyonu 36.39° enlemi ve 33.26° boylamı üzerinde bulunan
Mut Meteoroloji İstasyonu’dur. Proje sahası ve çevresinin meteorolojik özelliklerini incelemek için,
bu istasyonun uzun yıllar meteorolojik verileri (1975-2010) kullanılacaktır.
Sıcaklık
Mut Meteoroloji İstasyonu tarafından kaydedilen uzun yıllar verilerine (1975-2010) göre, yıllık
ortalama sıcaklık 18,2 ºC’dir. 1975-2010 yılları arasında ölçülen en yüksek sıcaklık; 30 Temmuz
2007 tarihinde, 44,6 ºC olarak kaydedilirken; en düşük sıcaklık, 6 Şubat 1997 tarihinde -8 ºC olarak
kaydedilmiştir. Şekil 4-1’de görüldüğü üzere, en sıcak aylar Haziran, Temmuz, Ağustos ve Eylül
ayları iken, en soğuk aylar Ocak ve Şubat aylarıdır.
Şekil 4-1 Uzun Yıllar Sıcaklık Verileri
(Kaynak: Mut Meteoroloji İstasyonu (1975-2010))
Türbinlerin çalışabileceği minimum ortam sıcaklığı yaklaşık (-15)-(-20)°C olarak belirlenmişken,
maksimum ortam sıcaklığı ise +40°C olarak belirlenmiştir. Proje sahasının yakınlarındaki ortalama
AECOM-TR-R418-02-00
4-1
Kasım 2011
AECOM
ortam sıcaklığı verileri değerlendirildiğinde görülüyor ki seçilen alan türbinlerin operasyonu için
uygundur.
Rüzgar
Mut Meteoroloji İstasyonu’nda gerçekleştirilen ölçümlere ve elde edilen uzun yıllar (1975-2010)
verilerine göre, genel olarak hakim rüzgar yönü ilkbahar mevsiminde güney-doğu doğrultusunda,
yaz, sonbahar ve kış mevsimlerinde ise kuzey-batı doğrultusundadır. Genel olarak hakim rüzgar
hızı ise 2,9 m/s’dir. Yıllık ve mevsimlik hakim rüzgar yönleri ve hızları Şekil 4-2’de sunulmuştur.
Şekil 4-2 Yıllık ve Mevsimlik Rüzgar Gülleri
Türkiye Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü’ne göre rüzgar enerji santrallerinin operasyonu
için gereken uygun rüzgar hızı 7 m/s’dir. Mut Meteoroloji İstasyonu tarafından kaydedilen veriler
incelendiğinde; kuzey-kuzeydoğu, kuzey-kuzeybatı doğrultusundaki rüzgarların hızının oldukça
yüksek ve operasyona uygun olduğu belirlenmiştir.
AECOM-TR-R418-02-00
4-2
Kasım 2011
AECOM
Yağış
Mut Meteoroloji İstasyonu tarafından kaydedilen uzun dönem meteorolojik verilere göre, yağış
miktarı mevsimsel olarak değişiklik göstermektedir. Özellikle yağış, Temmuz ve Ağustos aylarında
önemli ölçüde azalmaktadır, Şekil 4-3’te görüldüğü üzere, en yağış alan ay; aylık ortalama 2,1 mm
yağış ile Ağustos ayı iken en yağışlı ay ise aylık ortalama 74,1 mm yağış ile Ocak ayıdır.
Şekil 4-3 Yağış Verileri
Nem
Mut Meteoroloji İstasyonunda kaydedilen uzun yıllar verilerine göre, Mut İlçesi’ndeki yıllık bağıl nem
oranı %53’tür. Yıl boyunca hissedilen nem miktarı yüksektir. Ölçülmüş en yüksek bağıl nem oranı
%64,3 civarında olup, Aralık ve Ocak aylarında, en düşük bağıl nem oranı ise yaklaşık %42
civarında olup, Temmuz ve Ağustos ayında ölçülmüştür.
4.2
Hava Kalitesi
Hava kalitesinin rüzgar santrali projeleri için önemli bir husus olması beklenmemektedir. Ancak bu
bölümde Mersin İli’nin hava kalitesi ile ilgili kısa bilgiler sunulmaktadır.
Ulusal Hava Kalitesi İzleme İstasyonları her il merkezine ait hava kalitesi istatistiklerini
kaydetmektedir. PM ve SO2 gibi hava kalitesini belirleyici parametrelere Ulusal Hava Kalitesi İzleme
İstasyonları’nın websitesinden ulaşılabilir. Mut İlçesi’nde hava kalitesi ölçüm istasyonu
bulunmadığından, veriler bölgeye en yakın ölçüm istasyonu olan Mersin Ölçüm İstasyonu’ndan
alınmıştır. Mersin İli, 2010 yılına ait (01.01.2010 ve 01.01.2011) 24 saatlik genel istatistiksel veriler
(PM ve SO2) Tablo 4-1’de sunulmuştur. Yıllık ortalama SO2 ve PM konsantrasyonları sırasıyla 15
µg/m³ ve 79 µg/m³ olarak kaydedilmiştir.
AECOM-TR-R418-02-00
4-3
Kasım 2011
AECOM
Tablo4-1 Mersin İli’ne ait PM10 ve SO2 Ölçümleri (2010)
Parametre
SO2
PM
Ölçüm Yapılan Gün Sayısı
330
314
Yıllık Ortalama Konsantrasyon (µg/m³)
15
79
Minimum Konsantrasyon (µg/m³)
5
17
594
29
0
3
0
3
Maksimum Konsantrasyon (µg/m³)
Hedef Sınır Değerin Aşan Gün Sayısı
(SO2 için ≥ 500 µg/m³, PM için ≥ 260 µg/m³)
Kısa Dönem Limit Değerlerini Aşan Gün Sayısı
(SO2 için ≥ 370 µg/m³, PM için ≥260 µg/m³ )
(Kaynak: Ulusal Hava Kalitesi İzleme İstasyonları Resmi Web Sitesi, 2010)
Önerilen rüzgar santrali projesinin işletimi sırasında herhangi bir emisyon çıkmayacaktır. Sadece
yaklaşık 11 ay sürmesi planlanan inşaat aşamasında sahada çalışacak olan inşaat makinalarından
ve araçlardan kaynaklanacak geçici hava emisyonları görülecektir. Hava kalitesinin geçici ve
önemsiz şekilde etkileneceği düşünülmektedir.
4.3
Arazi Kullanımı
Bölüm 3.4’te de bahsedildiği gibi önerilen proje orman arazisi üzerine kurulacaktır. Orman Genel
Müdürlüğü’nden alınan verilere göre kullanılması planlanan arazi kayıtlı orman arazisidir. Ayrıca
Şekil 3-10’da görüldüğü üzere proje sahasının yakınlarında birçok tarla bulunmaktadır. Ancak tüm
türbinler ve ulaşım yolları orman arazisi üzerine kurulacağından dolayı önerilen proje kapsamında
herhangi bir kişiye ait arazinin ya da mülkün kamulaştırılmasına gerek olmayacaktır.
Proje sahası kırsal araziler üzerindedir. Tüm türbinler orman arazisi üzerine kurulacağından dolayı,
Enerjisa Çevre ve Orman Bakanlığı’na gereken başvuruyu yapmıştır. Sonuç olarak, orman
arazisinin kullanımı için gereke izin Bakanlık’tan alınmıştır. Proje alanı şu anda herhangi bir
ekonomik gelir kaynağı ya da yerleşim yeri olarak kullanılmamaktadır.
4.4
Arka Plan Gürültü Seviyeleri
Proje sahası Dağpazarı Köyü’nün güneybatısına, Burunköy Köyü’nün kuzeyindeki tepenin üzerine
kurulacaktır. Proje sahasındaki arka plan gürültü seviyesini tespit etmek için, en yakın hassas
gürültü alıcı noktalarında (NSR) birçok arka plan gürültü seviyesi belirleme çalışmaları yapılmıştır.
4.4.1
Hassas Gürültü Alıcıları
Kalıcı ya da geçici yerleşim yerlerine en yakın en yakın olacak şekilde seçilen hassas gürültü
alıcıları türbinlere en yakın mesafede olacak şekilde seçilmiştir. Alıcıların UTM Projeksiyonuna göre
AECOM-TR-R418-02-00
4-4
Kasım 2011
AECOM
koordinatları (UTM Projeksiyonu, ED-50 Datum, Zon 36) ve türbinlerden uzaklıkları Tablo 4-2 ve 43’te sırayla verilmiştir.
Tablo4-2 Hassas Gürültü Alıcılarının UTM Koordinatları
Hassas Gürültü Alıcıları
X (Doğu)
Y (Kuzey)
NSR
536,020
4,070,130
Tablo4-3 Rüzgar Türbinleri ve Hassas Gürültü Alıcıları Arasındaki Mesafe (m)
NSR
T1
T2
T3
T4
T5
T6
T7
T10
T11
T13
T14
T17
T18
494
733
1,029
1,350
1,665
1,937
2,167
827
1,134
1,717
1,996
1,162
1,532
Hassas gürültü alıcıları proje sahasının kuzeybatısında yer almaktadır. Bu nokta yapay göletin
güneyinde yer alan geçici yayla evi olarak kullanılmaktadır. Yerel halktan alınan bilgilere göre bu
evin sahipleri sadece Mayıs ve Eylül ayları arasında bahar ve yaz döneminde burada
yaşamaktadır. Bu eve toprak bir yol üzerinden ulaşılmaktadır. Bu yayla evine en yakın türbin bu
noktanın 494 m güneyinde bulunan Türbin 1 (T1)’dir. Alıcı noktanın görünümü ve yeri sırasıyla Şekil
4-4 ve Şekil 4-5’te gösterilmiştir.
Şekil 4-4 En Yakın Hassas Alıcı’nın Güneybatısının Kuzeydoğu Yönünde Görünüşü
AECOM-TR-R418-02-00
4-5
Kasım 2011
AECOM
Şekil 4-5 En Yakın Hassas Gürültü Alıcılarının Lokasyonları
AECOM-TR-R418-02-00
4-6
Kasım 2011
4.4.2
AECOM
Arka Plan Gürültü Ölçüm Çalışması
Arka plan gürültü seviyesi izleme çalışmaları 4-6 Mayıs 2011 tarihleri arasında yürütülmüştür.
Ortam gürültü seviyeleri 48 saat boyunca kesintisiz ölçülmüş, seviyeler 10 dakikalık örnekleme
aralığı ile kaydedilmiştir. Gürültü ölçümleri Tip 2 Quest 2900 Integrating/Logging Gürültü Ölçüm
Cihazıyla yapılmıştır. İzleme cihazı ANSI S1.4, IEC 651 ve IEC 804 standartları ile uyumludur.
Cihazların kalibrasyonu tüm ölçümlerden önce ve sonra akustik kalibratör ile kontrol edilmiştir.
Kalibratör de ANSI S1.4 ve IEC 941 standartları ile uyumludur. Tüm ölçümler Lmin, Lmax, LAeq, ve
LA90’ı 10 dakikalık aralıklarla ölçecek şekilde ayarlanmıştır.
Ölçümler için kullanılan ekipmanları a-ağırlıklı, hızlı tepkili ve 10 dakikalık örnekleme periyodunda
sürekli izleme yapacak şekilde ayarlanmıştır. Yapılan tüm gürültü ölçümleri sırasında aşağıdaki
önlemler alınmıştır.
•
Alan kalibrasyonu ölçümlerden önce ve sonra kontrol edilmiştir.
•
Mikrofonun üzerine ön cam yerleştirilmiştir.
•
Mikrofon tripod yardımıyla bölgesel zeminin yaklaşık 1,5 m üzerine yerleştirilmiştir.
•
Mikrofon önemli herhangi bir dikey yansıtıcı yüzeyden uzak olacak şekilde yerleştirilmiştir.
•
İzleme ekipmanları mikrofona yakın dışsal rüzgar gürültüsünü engelleyecek şekilde
sabitlenmiştir.
Şekil 4-6 Arka Plan Gürültü Seviyesi Ölçümü
4.4.3
Ölçülen Arka Plan Gürültü Seviyeleri
Arka plan gürültü seviyesi ölçümlerinin sonuçları hem IFC/Dünya Bankası Çevre, Sağlık ve
Güvenlik Kılavuzları – Rüzgar Enerjisi (30 Nisan 2007) hem de Çevresel Gürültünün
AECOM-TR-R418-02-00
4-7
Kasım 2011
AECOM
Değerlendirilmesi ve Yönetilmesi Yönetmeliği’ne (ÇGDYY) göre değerlendirilmiştir. Hem IFC/DB
hem de ÇGDYY’de limit değerler ortalama A-ağırlıklı ses basınç seviyesi olan Eşdeğer Gürültü
Seviyesi olarak verilmiştir. IFC/DB Kılavuzları ve Yönetmelik LAeq için gürültü limiti verdiği için, tüm
karşılaştırmalar ölçülen LAeq değerlerine göre yapılmıştır.
4.4.3.1
Ölçümlerin IFC/DB Kılavuzları ile Karşılaştırılması
IFC/DB Kılavuzlarının gündüz (07:00-22:00) ve gece (22:00-07:00) dönemleri için farklı limitler
belirlemiştir. Bu projede hassas gürültü alıcıları yerleşim yerinde bulunduğundan dolayı, gürültü
seviyesi limitleri (LAeq) gündüz ve gece için sırasıyla 55 dBA ve 45 dBA olarak belirlenmiştir.
Gündüz
Gündüz arka plan gürültü seviyesi ölçümlerinin sonuçları IFC/DB Kılavuzlarında gündüz için verilen
limitler ile uyumludur. Bu bağlamda yapılan gündüz gürültü ölçümlerinin sonuçları (LAeq) ve IFC/DB
Kılavuzlarının limiti olan 55 dBA grafikte çizilmiş ve Şekil 4-7’de verilmiştir.
Şekil 4-7 Gündüz Arka Plan Gürültü Seviyesi Ölçümleri Sonuçlarının IFC/DB Kılavuzları ile
Karşılaştırılması
Yukarıdaki grafikten görüldüğü üzere, hassas alıcı noktada gündüz ölçülen tüm arka plan gürültü
seviyeleri kılavuzlarda verilen 55 dBA’lık limitin altındadır. Ölçülen gürültü seviyeleri 25 ve 60 dBA
arasında değişmektedir. Yapılan ölçümlerin sonuçlarının düşük olması gürültü üreten herhangi bir
faaliyetin ya da tesisin olmamasıyla açıklanabilir.
AECOM-TR-R418-02-00
4-8
Kasım 2011
AECOM
Gece
Gece arka plan gürültü seviyesi ölçümlerinin sonuçları IFC/DB Kılavuzlarında gece için verilen
limitler ile uyumludur. Bu bağlamda yapılan gece gürültü ölçümlerinin sonuçları (LAeq) ve IFC/DB
Kılavuzlarının limiti olan 45 dBA grafikte çizilmiş ve Şekil 4-8’de verilmiştir.
Gece yapılan arka plan gürültü ölçümlerinin sonuçları gece saatlerinde (22:00 – 07:00 saatleri
arasında) arka plan gürültü seviyesinin hızlı değişiklikler göstermediğini göstermektedir. Şekil 48’den de görülebildiği üzere, gece ölçülen arka plan gürültü seviyelerinin büyük bir kısmı IFC/DB
Kılavuzlarının 45 dBA olan limitinin altındadır. Sabah saatlerinde 45 dBA limiti 8 kez aşılmıştır.
Şekil 4-8 Gece Arka Plan Gürültü Seviyesi Ölçümleri Sonuçlarının IFC/DB Kılavuzları ile
4.4.3.2
Ölçümlerin Ulusal Yönetmelik ile Karşılaştırılması
Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetilmesi Yönetmeliği gündüz (07:00-19:00), akşam
(19:00-23:00) ve gece (23:00-07:00) dönemleri için farklı limitler belirlemiştir. Proje sahasının
yakınlarında endüstriyel ya da ticari faaliyet yürütülmemektedir. Proje sahasının etrafında yayla
evleri bulunmaktadır. Bu alanlar Yönetmeliğe göre “Gürültüye hassas kullanımlardan eğitim, kültür
ve sağlık alanları ile yazlık ve kamp yerlerinin yoğunluklu olduğu alanlar” olarak sınıflandırılmış,
gündüz, akşam ve gece dönemleri için LAeq limit değerleri sırasıyla 60, 55 ve 50 dBA olarak
belirlenmiştir.
Gündüz
Gündüz yapılan arka plan gürültü seviyesi ölçümlerinin sonuçları Çevresel Gürültünün
Değerlendirilmesi ve Yönetilmesi Yönetmeliği’nde gündüz için verilen 60 dBA limiti ile uyumludur.
AECOM-TR-R418-02-00
4-9
Kasım 2011
AECOM
Bu bağlamda yapılan tüm gündüz gürültü ölçümlerinin sonuçları (LAeq) ve Yönetmelik limiti olan 60
dBA grafikte çizilmiş ve Şekil 4-9’da verilmiştir.
Şekil 4-9 Gündüz Arka Plan Gürültü Seviyesi Ölçümleri Sonuçlarının ÇGDYY ile
Akşam
Akşam yapılan arka plan gürültü seviyesi ölçümlerinin sonuçları Çevresel Gürültünün
Değerlendirilmesi ve Yönetilmesi Yönetmeliği’nde akşam için verilen 55 dBA limiti karşılaştırılmış ve
uyumlu olduğu belirlenmiştir. Bu bağlamda yapılan tüm akşam gürültü ölçümlerinin sonuçları (LAeq)
ve Yönetmelik limiti olan 55 dBA grafikte çizilmiş ve Şekil 4-10’da verilmiştir. Kaydedilen ölçüm
sonuçlarından sadece bir tanesi 55 dBA limitinin üzerinde kalmıştır.
AECOM-TR-R418-02-00
4-10
Kasım 2011
AECOM
Şekil 4-10 Akşam Arka Plan Gürültü Seviyesi Ölçümleri Sonuçlarının ÇGDYY ile
Gece
Gece yapılan arka plan gürültü seviyesi ölçümlerinin sonuçları Çevresel Gürültünün
Değerlendirilmesi ve Yönetilmesi Yönetmeliği’nde gece için verilen 50 dBA limiti ile uyumludur. Bu
bağlamda yapılan gece gürültü ölçümlerinin sonuçları (LAeq) ve Yönetmelik limiti olan 50 dBA
grafikte çizilmiş ve Şekil 4-11’de verilmiştir.
Şekil 4-11 Gece Arka Plan Gürültü Seviyesi Ölçümleri Sonuçlarının ÇGDYY ile
Hassas alıcı noktalarda gece yapılan arka plan gürültü seviyesi ölçümleri saat 23:00 ve 07:00
saatleri arasında gerçekleştirilmiştir. Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetilmesi
Yönetmeliği’nde verilen limit değer ise grafikte de görüldüğü üzere 50 dBA’dır. Ölçüm sonuçlarına
göre bu limitin 6 kez aşıldığı gözlemlenmiştir.
4.5
Jeoloji
4.5.1
Bölgesel Jeoloji
Proje sahası Mersin İli’nin Mut İlçesi’nde, Tersiyer Mut Havzası’nda yer almaktadır. Mut Havzası,
Türkiye’nin güneyinde, Toros Kuşağı üzerinde gelişmiş Geç Oligosen- Miyosen yaşlı bir havzadır.
Güneyde Alanya Masifi, kuzeyde Bolkar Dağları ve batıda Alanya ve Bozkır Napları tarafından
çevrilmiş olan havza, orta Anadolu Platosu’nun yükselti kazanmış bir kısmı olarak, sol yanal atımlı
Ecemiş fayı ile Adana havzasından ayrılmaktadır. Mut Havzası’nın oluşumu ile ilgili Kelling ve
diğerleri (1995b) tarafından; Erken Oligosen’e ait ve muhtemelen orojenik çöküntü ile ilişkili,
AECOM-TR-R418-02-00
4-11
Kasım 2011
AECOM
kabuksal açılımın gerçekleştiği bir sürece değinilmektedir. Mut Havzası ayrıca Bassant (1999)
tarafından, komşu Adana ve Antalya havzaları gibi karbonat çökelimlerinden meydana gelmiş bir
havza olarak tanımlanmaktadır. Havzadaki Üst Oligosen-Alt Miyosen karasal çökeller Toros
kuşağını oluşturan orojeneze ait son bulgular olarak değerlendirilmektedir. Güney Anadolu
denizden olan güncel yüksekliğine (1-2km) Avrasya –Arap plakalarının çarpışması sonucunda
kavuşmuştur. Yine aynı bölgede gerçekleşen denizel geri çekilim ise Geç Serravalian döneminde
başlamış, Tortoniyen evaporitlerin batıda ve güneyde çökelmesi ile devam etmiştir (Yetiş vd., 1995).
Adana ve Antalya havzalarının aksine Mut Havzası yükselti kazanırken önemli bir deformasyona
uğramamıştır. Havzanın ilksel taban geometrisi günümüzde de korunduğundan çökeller arasındaki
tabakalanma ilişkileri rahatlıkla incelenebilmektedir (Bassant, 1999). Havzadaki jeolojik birimler
yaşlıdan gence doğru; Paleozoyik şeyller, kireçtaşları ve kuvarsitler, Alt-Orta Triyas konglomeralar,
Jura-Kretase dolomitik kireçtaşı, Üst Kretase çamurtaşı ve konglomera, Üst Kretase ofiyolit, Eosen
marn, şeyl, kumtaşı ve bu birimler üzerinde yer alan ve ileri derecede erozyona uğramış
konglomera şeklindedir. Bölgeye ait jeoloji haritası Şekil 4-12’de verilmiştir.
Şekil 4-12 Proje Sahasının Genel Jeoloji Haritası (Şafak vd., 2004)
Gedik ve diğerleri (1979)’ne göre Mut Havzasını meydana getiren on iki adet jeolojik formasyon
vardır. Bu formasyonlardan dokuzu havza tabanını meydana getirmektedir. Havzadaki en yaşlı
formasyon tabanı da teşkil eden yapılardan biris olan Ordovizyen yaşlı Ovacık formasyonudur. Bu
formasyon şistlerden, kuvarslardan ve arenit bantlarından oluşmaktadır. Bu formasyonunun üzerine
uyumsuzlukla gelen Hırmanlı formasyonu ise Silüriyen yaşlı siyah ince tabakalı, graptolit içeren
şeyllerden oluşmaktadır. Bu şeylleri üzerleyen ve mercanlı kireçtaşlarından oluşan Orta-Geç
AECOM-TR-R418-02-00
4-12
Kasım 2011
AECOM
Devoniyen yaşlı sığ deniz çökelleri ise Akdere formasyonu olarak isimlendirilmiştir. Balpınartepe
formasyonuna ait şeyller, kumtaşları ve oolitik kireçtaşları ile arakatmanlı olarak çökelmiş kuvars
arenit, Karbonifer-Permiyen aralığında da sığ denizel koşulların devam ettiğini göstermektedir.
Alt ve Orta Triyas ile temsil edilen Kızılkuzlukdere formasyonu şeyllerden ve sığ denizel karbonatlar
ile arakatkılı marnlardan meydana gelmektedir. Üst Triyas karasal çökelimin gerçekleştiği dönem
olduğundan, bu zaman aralığını temsil eden Boztepe formasyonu Kızılkuzlukdere formasyonu
üzerinde uyumsuzlukla yer almaktadır. Mut Havzası’nda Üst Jura’da Çambaşıtepe formasyonuna
ait karbonat kayaçlarının oluştuğu yeni bir transgresyon başlamış ve Alt Kretase’ye kadar devam
etmiştir (Gedik vd., 1979). Üst Kretase, Neotetis Okyanusu’nun kapanmasının bir sonucu olarak
Anadolu'nun çoğunluğunun geniş ofiyolit oluşumlarına maruz kaldığı dönemdir (Şengör ve Yılmaz,
1981). Bölgedeki Eosen ve Miyosen birimlerin tabanını meydana getiren ofiyolitik karmaşa;
Permiyen-Kretase kireçtaşı blokları, peridotitler, gabro, yastık lavları ve tüf ile temsil edilmektedir.
Ofiyolitik karmaşanın oluşması ile yükselen bölge, Eosen transgresyonu ve çökelim periyoduna
kadar bir alt kıta oluşumu olarak kalmıştır. Transgresyonun ardından Ermenek yakınlarında
türbiditik sedimanlar çökelmiştir. Arakatkılı şeyllerden, kumtaşlarından ve konglomeralardan oluşan
bu türbiditlere Yenimahalle formasyonu adı verilmiştir. Bu Eosen çökeller tabanı oluşturan silsilenin
bitimini temsil etmektedir. Oligosen ise erozyon sonucunda oluşan düzensiz topografyanın oluştuğu
dönemdir. Flüviyal konglomeralardan, kumtaşlarından ve gölsel kireçtaşlarından oluşan Üst
Burdigaliyen yaşlı Derinçay formasyonu Eosen yaşlı Yenimahalle formasyonunu uyumsuz olarak
üzerlemektedir. Burdigaliyen’den sonra gerçekleşen yeni bir transgresyon ise Mut ve Köselerli
formasyonlarını oluşturan çökelimleri meydana getirmişitr. Mut formasyonu kıyı hatları boyunca sığ
denizel ortamlarda çökelen birimlerden meydana gelmiştir. Köselerli formasyonu ise yamaç ve
havza ortamlarında çökelmiş bir oluşumdur. Gedik vd. (1979) Mut formasyonunu farklı bir birim
olarak haritalamıştır.
Derinçay Formasyonu: Derinçay formasyonu ilk olarak Gedik vd. (1979) tarafından tanımlanmıştır.
Miyosen serisinin Burdigalyen evresini temsil eden bu formasyonu, fluviyal konglomeralar,
kumtaşları ve gölsel kireçtaşları meydana getirmektedir. Derinçay formasyonu Eosen formasyonları
uyumluluk ile üzerlerken Mut formasyonunun altında yer almaktadır. Üst katmanlara geçiş
niteliğindeki kısımlar gevşek çimentolanmış çakıl ve kötü boylanmış koyu gri kırmızımsı yeşil
kumtaşlarından meydana gelmekte olup stratigrafik süreksizlikler sergilemektedir.
Köselerli formasyonu ile yanal geçiş sergileyen kısımlar kumlu kireçtaşlarından ve renkleri sarımsı
bej ile kirli beyaz arasında değişen kil katmanlarından meydana gelmektedir.
Köselerli Formasyonu: Köselerli formasyonu killi kireçtaşı ve marndan meydana gelmektedir. Bu
formasyon genellikle Mut formasyonu ile uyumlu olarak gözlenmektedir. Üst katmanlarında
çoğunlukla açık renkli killi kireçtaşı ve marn ardalanmaları yer almaktadır. Havzanın kuzeyinde,
AECOM-TR-R418-02-00
4-13
Kasım 2011
AECOM
Köselerli formasyonuna ait kumlu kireçtaşları ve killi birimler yer almaktadır. Formasyonun üst
seviyeleri, bol miktarda fosil içeriğine sahip ve beyaz marnlardan oluşurken, daha derin
katmanlarda Derinçay formasyonu ile yanal geçişler gözlenmektedir. Burdigalyen-Langiyen
arasında çökelmiş olan formasyonun ortalama kalınlığı 140 m’dir. Köselerli formasyonunu oluşturan
marnlar ve şeyller, Mut formasyonunun tabandaki eşdeğerini teşkil etmektedir. Büyük bir ihtimalle
kaynağı havza kıyılarında gelişen mercanlar olan bu kayaçlar, bol miktarda karbonatlı yamaç
akıntıları ile oluşmuş çökeller şeklinde gözlenmektedir.
Mut Formasyonu: Mut formasyonu birçoğu erozyonel süreksizlik yüzeyleri ile birbirinden ayrılan
çeşitli karbonat öbeklerinden meydana gelmektedir. Bu karbonat oluşumlarının alt katmanları,
çoğunlukla bioherm ve resifal kireçtaşı istifleri şeklinde nitelendirilebilecek setler şeklindedir. Bu
konglomera kütlelerinin merkeze doğru olan kısımları masif ve kalın tabakalı kireçtaşlarından
oluşurken, kenar kısımları orta ince tabakalı killi kireçtaşları ve kireçtaşlarından meydana
gelmektedir. Mut formasyonu ara ara marn ve kumtaşı bantları içermektedir (özellikle klastik
kayaları üzerlediği noktalarda fosilli kumlu marnlar ile temsil edilmektedir). Mut formasyonunu teşkil
eden kayaçlar foraminifer, ekinoit, gastropot ve mercan fosilleri içerfen orta sertliğe sahip beyaz ve
bej kireçtaşlarıdır. Mut formasyonu Paleozoyik ve Mesozoyik formasyonları uyumsuzlukla
üzerlemekte olup Göksu vadisinde Demirçay formasyonuna geçerken yanal ve düşey olarak
gözden kaybolarak yerini Köselerli formasyonuna bırakmaktadır. Bu formasyonlar arasındaki
sınırlar çok belirgin olmadığından geçişler açık bir şekilde belirlenememektedir. Mut formasyonunun
kalınlığı 150 ile 1100 m arasında değişmektedir. Elde edilen bentik ve planktonik fosillere göre,
formasyonun yaşının Langiyen-Serravaliyen arasında olduğu anlaşılmıştır (Gedik vd., 1979; Tanar,
1989).
Mersin Ofiyolitleri: Mersin ofiyolitleri tarafından meydana gelen magmatik kayaçlar üzerlerindeki
bitki örtüsü (yoğun maki örtüsü) ile diğer kayaç gruplarından kolaylıkla ayırt edilebilirler. Ofiyolitik
seri çoğunlukla zeytin yeşili, kahverengimsi yeşil, sarımsı yeşil, mavimsi yeşil ve siyah renklere
sahip kayaların mostraları şeklinde gözlenmektedir. Bu kayaçlar üzerinde tektonik hareketlere bağlı
olarak çok yönlü ve yoğun kırık çatlak sistemleri gelişmiştir. Mersin ofiyolitleri temel olarak toleyitik
diyabaz daykları tarafından kesilmiş harzburjit parçaları ile kalınlıkları birkaç santimetreye ulaşan
dünit, harzburjit ve ortopiroksenit bantlarından oluşmaktadır (Juteau,1980). Ayrıca bölgedeki
ofiyolitlerin
önemli
bir
kısmı
da
serpantinleşmiş
harzburjitlerden
meydana
gelmektedir.
Serpantinleşmiş harzburjitlerin yanı sıra serpantinleşmiş lerzolitler de ofiyolitler içerisinde ara ara
gözlenmektedir. Bu allokton yapının Üst Kretase’de oluştuğu düşünülmektedir. Mut Havzası’nın
litostratigrafik yapısı ve genelleştirilmiş jeolojik kesiti sırası ile Şekil 4-13 ve Şekil 4-14’te verilmiştir.
AECOM-TR-R418-02-00
4-14
Kasım 2011
AECOM
Şekil 4-13 Mut Havzası’nın Litostratigrafik Kesiti (Bassant vd.,2004)
Şekil 4-14 Mut Havzası’nın Genelleştirilmiş Jeolojik Kesiti (Şafak vd.,2004)
AECOM-TR-R418-02-00
4-15
Kasım 2011
4.5.2
AECOM
Yerel Jeoloji
Öngörülen proje sahasında yer alan başlıca jeolojik yapı, çoğunlukla kireçtaşlarından meydana
gelen Mut formasyonudur. Ayrıca proje sahasının kuzey-doğusunda sınırlı bir alanda, Mersin
Ofiyolitlerine ait kayaçlar da gözlenmektedir. Proje sahasının yüksek kotlarında neredeyse yatay
tabakalar şeklinde mostra veren Mut formasyonu vadi eteklerinde oluşturduğu dik yamaçlar
şeklinde göze çarpmaktadır. Litostratigrafik olarak çoğunlukla kireçtaşı olaraka gözlenen Mut
formasyonunun alt katmanları daha önce de belirtildiği üzere çoğunlukla bioherm ve resifal kireçtaşı
istifleri şeklinde nitelendirilebilecek setler şeklindeki karbonat konglomeralarıdır. Bu konglomera
kütlelerinin merkeze doğru olan kısımları masif ve kalın tabakalı kireçtaşlarından oluşurken, kenar
kısımları orta ince tabakalı killi kireçtaşları ve kireçtaşlarından meydana gelmiştir. BurdigalyenLangiyen ve Alt Serravaliyen yaşlı Mut formasyonu ile marnlardan ve şeyllerden oluşan Köselerli
formasyonu yatayda ve düşey doğrultuda birbirleri ile tabakalanma sergilemektedir. Genelleştirilmiş
stratigrafik kesite göre (Taner & Gökçen, 1990) Mut formasyonunun proje sahası civarındaki
kalınlığı 140 m’dir. Proje sahasında gözlenebilen bir başka jeolojik yapı da Mersin Ofiyolitleridir. Bu
yapı; toleyitik diyabaz daykları tarafından kesilmiş büyük harzburjit parçaları ile kalınlıkları birkaç
santimetreye ulaşan dünit, harzburjit ve ortopiroksenit bantlarından meydana gelmektedir. Proje
sahasının jeolojik haritası Şekil 4-15’te verilmiştir.
Şekil 4-15 Proje Sahasının Yerel Jeoloji Haritası
AECOM-TR-R418-02-00
4-16
Kasım 2011
4.6
AECOM
Depremsellik
Öngörülen proje sahası, T.C. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından hazırlanan Türkiye
Depremsellik Haritası’na göre 5. Derece deprem bölgesinde yer almaktadır. Proje sahasının
gösterildiği ilgili depremsellik haritası Şekil 4-16’da verilmiştir. Bu bölgede gerçekleştirilecek inşaat
faaliyetlerinde, 6 Mart 2006 Tarihli ve 26100 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan “Deprem
Bölgelerinde Yapılacak Binalar Hakkında Yönetmelik” ile belirtilen esaslara uyulması
gerekmektedir.
Şekil 4-16 Mut İlçesine ait Depremsellik Haritası (AİGM, 2009)
4.7
Hidroloji ve Hidrojeoloji
4.7.1
Yüzey Suları
Mut Havzası’nda yer alan proje sahası, hidrolojik olarak Müteferrik Doğu Akdeniz Suları Havzası’na
dahildir. Proje sahası çevresinde bulunan yüzey sularının katıldığı ve ilgili havzayı drene eden esas
akarsu Göksu Nehridir. Proje sahasında ayrıca yüksek karbonatlı kayaç oluşumlarını keserek bu
yapıları vadilerle birbirinden ayıran yüzey suları da mevcuttur. Bunlar; Batarçıkar deresi, Ketencik
deresi, Çiviözü deresi, Söğütözü deresi ve Kestelkapızı deresidir. Dağpazarı, Batarçıkar deresinin
mansabında yer almaktadır. Batarçıkar ve Ketencik dereleri kuzeyden gelerek, sarp Kestel
Kanyonu’na giren Kestelkapızı çayını oluşturmak üzere Çiviözü ve Söğütözü dereleri ile birleşir.
Proje sahasını drene eden, mevsimlik ve sürekli derelerin ve akarsuların hepsi sonunda proje
sahasının güney batısındaki Göksu nehrine katılır.
DSI ve EİE kayıtlarına göre proje sahası yakın çevresinde yer alan akarsular ve kolları üzerinde faal
bir akım gözlem istasyonu bulunmamaktadır. Ancak bölgedeki yüzey sularının akışına ilişkin göz
AECOM-TR-R418-02-00
4-17
Kasım 2011
AECOM
önünde bulundurulabilecek ve proje sahasının akış yukarısında ve akış aşağısında olmak üzere iki
adet faal akım gözlem istasyonu mevcuttur. Gravga ve Hamam yörelerinde bulunan ve sayıları
sırasıyla 1720 ve 1731 olan akım gözlem istasyonları Göksu nehri üzerinde kuruludur.
Söz konusu akım gözlem istasyonlarına ait detaylar aşağıdaki Tablo 4-4’te verilmiştir.
Tablo4-4 Akım Gözlem İstasyonları Veri Detayları
Yüzey Suyu
Göksu Nehri
Göksu Nehri
4.7.2
Akım
Gözlem
İstasyonu
(AGI)
1720
1731
Drenaj
Alanı (km2)
50.8
41.1
Ortalama
Aylık
Akım
(m3/s)
0.08
0.25
Kaynaklar
Orta ve doğu Akdeniz bölgesinde yer alan daimi yüzey ve yerlatı su kaynaklarının büyük çoğunluğu
Toros Masifi’nde yer alan karstik kaynaklardan beslenmektedir. Toros silsilesindeki ve proje
sahasındaki ana su taşıyan jeolojik yapı karbonatlı kayaçların oluşturduğu akifer sistemleridir. Bu
karstik sistemler ayrıca derin akışla kıyı bölgelerinde delta ovalarını oluşturan yüzey sularının
oluşumunu da sağlamaktadır. Akış miktarlarına dair nümerik veriler bulunmasa da, proje sahası
yakınlarında kayalık sırtlarda ve yamaçlarda çok sayıda su kaynağı gözlenmektedir.
4.7.3
Yeraltı Suyu ve Kuyular
Daha önce de belirtildiği gibi öngörülen proje sahasında akifer niteliğindeki esas litolojik yapılar
karbonat kayaçlarından oluşan birimlerden meydana gelmektedir.
DSİ kayıtlarından edinilen bilgilere göre Mut İlçesinde araştırma ve üretim amaçlı toplam 24 adet
yerlatı su kuyusu bulunmaktadır. DSİ’ye Köy Hizmetleri’ne ve şahıslara ait bu kuyular yer altı suyu
üretimi için ruhsatı olan ya da ruhsatlandırılmaya açılmamış arazilerde yer almaktadır. Proje
sahasında bulunan jeolojik birimlerin hidrojeolojik özellikleri ile bilgiye, DSİ tarafından araştırma
amacı ile açılan iki kuyuya ait loglardan ve verilerden ulaşılmıştır. Dağpazarı yöresinde açılan bu
kuyulardan elde edilen bilgilere ek olarak, Gezende Barajı inşaat projesi kapsamında açılan dört
adet araştırma kuyusu da bölgenin hidrolik özelliklerinin anlaşılması için bilgi sağlamaktadır.
Dağpazarı’nda araştırma amacı ile açılan 3858 ve 3864 kodlu kuyuların kayıtlarına göre, kuyuların
bulunduğu birimler kiltaşlarından, kil katmanları içeren kiltaşlarından, kireçtaşı katmanlı
kiltaşlarından ve en alt seviyelerde masif kireçtaşından meydana gelmektedir. 3858 numaralı kuyu
220 m derinliğinde olup yapılan akifer testlerinde 2 l/s’ik bir emniyetli verim sergilemiştir. Bu
kuyunun denizden yüksekliği (kuyu başı) 1275 m’dir. 3864 numaralı diğer kuyu ise denizden 1270
m yükseklikte olup 150 m derinliğe sahiptir. Bu kuyuda DSİ tarafından gerçekleştirilen akifer
testlerine göre, kuyudan 9 l/s’lik emniyetli verim elde edilmiştir. Bahsi geçen bu araştırma
kuyularında ölçülen yer altı suyu seviyeleri sırasıyla zeminden 9 ve 18 m’dir. Öngörülen projeye ait
yapıların deniz seviyesinden 1480 m yükseklikte olması sebebiyle, temel kazısı ve diğer inşaat
AECOM-TR-R418-02-00
4-18
Kasım 2011
AECOM
aktiviteleri sırasında yer altı suyuna rastlanması beklenmemektedir. Araştırma amacı ile
Dağpazarı’nda açılan 3858 ve 3864 numaralı kuyulara ait detaylar Tablo 4-5’te verilmiştir.
Tablo4-5 Dağpazarı’ndaki DSİ Araştırma Kuyularına ait Detaylar
Kuyu
No
3858
3864
4.8
Kuyu Adı
İçel Mut
Dağpazarı-1
İçel Mut
Dağpazarı-2
X
Y
Topla
m
Derinli
k (m)
542750
4076500
220
542555
4076700
150
Statik
Seviy
e
Dinamik
Seviye
Veri
m
(l/s)*
Kireçtaşı ve Kil
9
76
2
Kireçtaşı ve Kil
18
45
9
Genel Akifer
Litolojisi
Flora
Mersin ilinde Akdeniz ılıman iklimi hakimdir. Mersin İli Akdeniz iklimimin tipik özelliklerinin ve
meteorolojik şartlarının tümüne sahiptir. İlin kıyılarında yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlı
Akdeniz iklimi, iç kesimlerde ve yükseklerde kara iklimi görülür.
Mersin ilinde kara ve deniz meltemi olarak da bilinen, deniz ve karanın gündüz ve gece farklı
ısınmasından meydana gelen özellikle yaz aylarında sıkça görülen meltem rüzgârı kendini
hissettirmektedir. Bu rüzgâr gündüzleri denizden karaya doğru geceleri ise Toroslar üzerinden
denize doğru hafif olarak esmekte, yazın sıcak günlerinde bölgemizde serinletici bir özelliği
bulunmaktadır.
İklimin genel yapısını yağışlı kış-kurak yaz mevsimselliği oluşturur. Yaz kuraklığı yerel vejetasyon
üzerinde baskı yarattığından bitki türleri kuraklığa adapte olacak şekilde evrilmiştir. HaziranTemmuz ve Ağustos aylarına gelen vejetasyon döneminde orta yüksekliklere yağış düşmez.
Projenin kurulacağı Mut İlçesi Doğu'dan Silifke, Batı’dan Ermenek, Güney’den Gülnar ve Kuzey’den
Karaman İli ile çevrilidir. Mut, ilin Kuzeybatısında Mersin’e 165 km. uzaklıkta İç Anadolu’yu
Akdeniz’e bağlayan Mersin-Konya karayolu üzerinde kurulmuştur (Şekil 4-17).
Mersin ili, Mut ilçesi Dağpazarı mevkiinde tesis edilmesi planlanan rüzgâr enerjisi santrali projesi
kapsamında 13 adet rüzgâr türbini yer alacaktır. Türbinlerin tesis edileceği kesimler nispeten eğimli
bir topografya üzerinde yer almakta olup bu kesimlerde ortalama yükseklik ise 1450 metre
civarındadır.
AECOM-TR-R418-02-00
4-19
Kasım 2011
AECOM
Şekil 4-17 Mut İlçesinin Yeri
Mut'un yüzölçümü 2.554 km2’dir. Denizden yüksekliği 300 m.dir. Denizden yüksekliği 200-2.000 m.
arasında değişen ilçe arazisinin batı kesimi Göksu ırmağının kolları olan akarsu ve dereler
tarafından parçalanmıştır. Bu engebelerden başka ilçenin kuzeyinde Karaman sınırını meydana
getiren orta Toroslar yükselir. Burada İç Anadolu’ya geçit veren ve denizden yüksekliği 1.610 m.
olan Sertavul geçidi vardır. İlçenin kuzeyindeki orta Toroslar'a bağlı dağlar engebelidir.
Mut İlçesi yerleşim bakımından dağlık ve kısmen düzlük alanlara sahiptir. İlçe sınırları içinden
geçen Göksu ırmağı Toros Dağlarından doğan kaynak sularından oluşan derelerin kenarlarında
düzlüklerde sulu tarım gelişmiştir. Arazinin büyük kısmı kıraç arazidir. İlçede Akdeniz ve karasal
iklim görülmesi nedeniyle sebze ve meyve çeşidi boldur.
VEJETASYON
Arazi çalışmalarında proje alanın temel olarak otlak, ormanlık arazi ve bozulmuş çalılık yapılarının
içerisinde yer aldığı görülmüştür. Proje Sahasının yer aldığı bölgede Toros İğne Yapraklı Dağ
Ormanı, Toros Ardı Ardıç Ormanı, Akdeniz Kızılçam Ormanı vejetasyonları gözlemlenmektedir.
Bölgede yaygın olarak gözlenen bozuk dağılışlı Ardıç Çalılıkları üzerine ağaçlandırma çalışmaları
yapılmış, Karaçam, Kızılçam ve Sedir ağaçlamaları kullanılmıştır.
Proje sahası sınırları içerisinde gerçekleştirilen gözlem ve incelemelerde saha içerisinde ve bitişik
alanlarda bazı ağaç türlerinin mevcut olduğu ve bu türlere bağlı formların alan içerisinde nispeten
seyrek bir dağılım gösterdikleri görülmüştür. Bu ağaç topluluğunu meydana getiren formların
başlıcaları yaşlı ardıçlar (Juniperus sp.) ile mazı meşesi (Quercus infectoria) türleridir. Bu iki türe ek
olarak yakın çevrede, nispeten daha yoğun olarak bulunan karaçamlardan (Pinus nigra) bazıları da
türbinler civarında yayılım göstermektedirler. Ağaç tabakasının altında ise yoğun bir geven
(Astragalus sp.) formasyonu göze çarpmaktadır (Dağpazarı RES Sunum Dosyası, 2009).
AECOM-TR-R418-02-00
4-20
Kasım 2011
AECOM
Şekil 4-18 Mersin İli Doğal Vejetasyon Haritası
METODOLOJİ
Tesis edilmesi planlanmış olan Dağpazarı RES Projesi kapsamında proje alanının bitki varlığı
yapısını ve florayı oluşturan bileşenlerin karşı karşıya bulundukları riskler ve koruma statülerini
belirleyebilmek amacıyla açık alan çalışmaları yanında literatür araştırmaları da gerçekleştirilmiştir.
Açık alan çalışmaları sırasında tespit edilen bitki örneklerinin tanımlanmasında “Flora of Turkey and
East Aegean Islands” (Davis, 1985; Güner et al., 2000) adlı kaynaktan yararlanılmıştır. Teşhis
edilen bitkilerin listesi Tablo 4-6’da verilmiştir. Oluşturulan floristik listede alanda mevcut olduğu
belirlenen bitkilerin sistematik konumları kontrollerde kolaylık sağlaması bakımından alfabetik olarak
verilmiştir. Tabloda familya, takson, bitkinin Türkçe adı, biliniyor ise fitocoğrafik bölgesi, bitkinin
habitat kodu, nisbi bolluk, endemizm durumu ve IUCN kriterlerine göre türün tehlike kategorisi yer
almaktadır.
Bitkilerin Türkçe adlarının belirlenmesinde Şevki Akalın tarafından hazırlanmış olan "Büyük Bitkiler
Kılavuzu" ve Prof. Dr. Turhan Baytop tarafından hazırlanmış olan "Türkçe Bitki Adları" adlı
kaynaklardan faydalanılmıştır. Bitkilerin tehlike kategorileri IUCN komisyonunun tespit ettiği
kıstaslara göre ve Ekim ve ark. tarafından hazırlanmış ve Türkiye Tabiatını Koruma Derneği
tarafından yayınlanmış olan "Türkiye Bitkileri Kırmızı Kitabı" adlı kaynaktan faydalanılmıştır. Ayrıca,
bitkilerin habitatları ve endemizm durumları gibi bilgileri için ise TÜBİTAK tarafından hazırlanan
Türkiye Bitkileri Veri Servisi (TÜBİVES)’ten de yararlanılmıştır.
Türkiye; kıtalararası geçiş bölgesi konumunda bir ülke olması sebebiyle endemik bitkiler
bakımından çok zengindir. Ülkemizde tespit edilen toplam 2383 endemik tür toplam bitki türlerinin
AECOM-TR-R418-02-00
4-21
Kasım 2011
AECOM
yaklaşık %30’unu oluşturmaktadır. Bitki listesi verilen tablolarda endemizm tehlike kategorilerine
göre sınıflandırılmıştır.
Buna göre faaliyet alanında yapılan incelemelerde Tanacetum cadmeum (Boiss) Heywood ssp.
cadmeum ve Phlomis monocephala P. H. Davis olmak üzere 2 adet LR(LC) kategorisinde endemik
tür saptanmıştır. Bu endemikler en az endişe verici taksonlar gurubu olup, herhangi bir koruma
önlemine gerek duyulmayan veya tehdit altında olmayan endemiklerdendir.
Tablo4-6 Proje Alanındaki Flora Türleri Listesi
TÜR
HABİTAT
END.
FTC. BÖLGE
Kaya Arası
-
D. Akdeniz
Orman
-
?
Pinus brutia Ten.
Ağaçlama
-
D.Akdeniz
Cedrus libani A. Rich
Ağaçlama
-
Akdeniz (Dağ)
Yamaç
-
?
Yamaç, Kireçtaşı
Kayalık
-
Akdeniz
Yamaç, Çalılık,
Kayalık, Orman
-
?
Çam Ormanı, Meşe
Çalılığı, Maki
-
?
Açık (Çıplak) Alan
-
?
Kalker Yamaç, Ekili
Tarla, Bağ
-
?
Anemone blanda Schott et Kotschy
Kayalık Yamaç,
Çalılık
-
?
Thalictrum orientale Boiss.
Kayalık Yamaç,
Çatlaklar
-
D. Akdeniz
Tepe Yamaç
-
?
Papaver persicum Lindl. ssp. persicum
Moloz, Kayalık
Yamaç
-
?
Fumaria cilicica Hausskn.
Boş Alan, Yol
Kenarı
-
?
Sinapis arvensis L.
Yol Kenarı, Boş
Alan
-
?
Iberis taurica Dc.
Kayalık Yamaç,
Moloz
-
?
ASPLENIACEAE
Asplenium reuteri Milde
PINACEAE
Pinus nigra Arn. ssp. pallasiana (Lamb.)
Holmboe
TAXACEAEA
Taxus baccata L.
CUPRESSACEAE
Cupressus sempervirens L.
Juniperus drupacea Lab.
Juniperus oxycedrus L. ssp. oxycedrus
RANUNCULACEAE
Eranthis hyemalis (L.) Salisb.
Delphinium peregrinum L.
PAPAVERACEAE
Glaucium corniculatum (L.) Rud. ssp.
corniculatum
BRASSICACEAE
AECOM-TR-R418-02-00
4-22
Kasım 2011
TÜR
AECOM
HABİTAT
END.
FTC. BÖLGE
Yamaç, Çalılık,
Orman
-
?
Alyssum strigosum Banks et Sol. ssp.
strigosum *
Bozuk Alan
-
?
Alyssum strigosum Banks et Sol. ssp.
cedrorum (Schott et Kotschy) Dudley
Kayalık Alan
-
?
Alyssum repens Baumg. ssp.
trichostachyum (Rupr.) Hayek var.
trichostachyum (Rupr.) Hayek
Çalılık, Yamaç,
Orman
-
?
Alyssum mouradicum Boiss. et Bal.
Kayalık Yamaç,
Açık Orman
-
?
Arabis caucasica Willd. ssp. brevifolia (Dc.)
Cullen
Kayalık, Moloz
-
D. Akdeniz (Dağ)
Taşlık Alan
-
?
Kayalık Yamaç,
Denizden Uzak
-
D. Akdeniz
Erysimum repandum L.
CISTACEAE
Yamaç, Boş Alan
-
?
Helianthemum nummularium (L.) Miller ssp.
tomentosum (Scop.) Schinz et Thellung
Yamaç, Çayırlık,
Kayalık Alan
-
?
Taşlık Alan, Yamaç
-
?
Kaya Çatlağı,
Moloz, Yamaç
-
D. Akdeniz
Yamaç
-
?
Kayalık Yerler
-
?
Minuartia multinervis (Boiss) Bornm.
Koruluklar Ve Açık
Zeminler
-
?
Telephium imperati L. ssp. orientale
(Boiss.)Nyman
Kuru Taşlı
Yamaçlar, Kayalık
Çağıllar, Çam
Ormanları, Meşe
Çalılıklar
-
?
Velezia rigida L.
Taşlı Yerler, Açık
Sahalar
-
?
Silene italica (L.) Pers.
Açık Yerler,
Ekseriya Pınus
Nıgra Açık Yerleri
-
?
Açık Yerler
-
?
Kuru Ve Taşlı
Yerler
-
?
Fibigia eriocarpa (Dc.) Boiss.
Arabis nova Vill.
Malcolmia chia (L.) Dc.
VIOLACEAE
Viola modesta Fenzl.
Viola heldreichiana Boiss.
POLYGALACEAE
Polygala anatolica Boiss. et Heldr.
CARYOPHYLLACEAE
Minuartia juniperina (L.) Marie et Petitm.
Silene macrodanta Boiss.
ILLECEBRACEAE
Herniaria incana Lam.
POLYGONACEAE
AECOM-TR-R418-02-00
4-23
Kasım 2011
AECOM
TÜR
HABİTAT
END.
FTC. BÖLGE
Tepe Kenarları,
Tarlalar, Ormanlar
-
?
Kayalık Yamaçlar
Ve Pınus Koruluklar
-
?
Açık Yerler
-
?
Geranium macrostylum Boiss.
Meşe, Ardıç Ve
Sedir Ormanları,
Dağ Yamaçları
-
D. Akdeniz
Geranium asphodeloides Burm. Fil. ssp.
asphodeloides *
Ormanlar, Çalılar
-
Avrupa-Sibirya
Genista albida Willd.
Kayalık, Genelde
Kalkerli
Yamaçlarda, Pinus
brutia ağaçlıkları
-
?
Astragalus suberosus Banks et Sol. ssp.
suberosus *
Koruluklar, Tarlalar,
Yamaçlar
-
?
Cicer pinnatifidum Jaub. et Spach
Pinus brutia
Ormanı, Volkanik
Veya Kireçtaşı
Kayalıkları,
Hareketli Kayalıklar
-
?
Çam Ormanı
-
?
Orman, Çalılık,
Gölgeli Kıyılar
-
?
Pinus brutia
ağaçlıkları
-
D. Akdeniz
Çam Korulukları,
-
Akdeniz
Dağlardaki Çimenlik
Yerler Ve
Gölgelikler
-
?
Trifolium leucanthum Bieb.
Çimenlik Yerler,
Dağlık Yamaçlar,
Orman Açıklıkları
-
?
Trigonella brachycarpa (Fisch.) Morris
Çam Korulukları
-
İran-Turan
Medicago rigidula (L.) All.
Çam Korulukları
-
?
Pinus brutia, Pınus
Nıgra Ormanı
-
?
Yolkenarları,
Cedrus-Pınus
Koruluklar
-
?
Rumex tuberosus L. ssp. tuberosus *
GUTTIFERAE
Hypericum lydium Boiss.
MALVACEAE
Althaea hirsuta L.
GERANIACEAE
FABACEAE
Vicia villosa Roth ssp. eriocarpa (Hausskn.)
P. W. Ball
Lathyrus laxiflorus (Desf.) O. Kuntze ssp.
laxiflorus
Lathyrus cassius Boiss.
Ononis pubescens L.
Trifolium caucasicum Tausch
var. rigidula *
Dorycnium pentaphyllum Scop. ssp.
anatolicum (Boiss.) Gams
Onobrychis oxyodonta Boiss.
ROSACEAE
AECOM-TR-R418-02-00
4-24
Kasım 2011
AECOM
TÜR
HABİTAT
END.
FTC. BÖLGE
Tepeler, Dağ
Yamaçları, Yol
Kenarları
-
?
Kayalık Yerler
-
Akdeniz
Seyrek Ormanlar,
Çalılıkar
-
Avrupa-Sibirya
Potentilla micrantha Ramond ex Dc.
Ormanlar
-
?
Orthurus heterocarpus (Boiss) Juz.
Gölgeli Kireçtaşlı
Kayalık Ormanlar,
Junıperus Altı
-
?
Kayalık Yerler,
Ormanlar
-
?
Crataegus monogyna Jacq. ssp. monogyna
*
Tepe Kenarları, Yol
Kenarları
-
?
Sorbus persica Hedl.
Junıperus Ormanı,
Kayalık Açık
Yamaçlar, Çalılar,
Ormanlar, Bireysel
-
İran-Turan
Ardıç Çalılıkları
-
?
Pınus
Plantasyonları
-
?
Kayalık Yamaçlar
-
D. Akdeniz
Inula oculus-christi L.
Yamac, Orman
Acıklıgı
-
Avrupa-Sibirya
Filago eriocephala Guss.
Orman Açıklığı,
Yolkenarı
-
D. Akdeniz
Boş Alanlar, Yamaç
-
?
Kireçtaşı Çağıllık,
Junıperus Veya
Cedrus Arası
-
?
Kayalık Yamaç,
Pınus Ormanı
-
İran-Turan
Junıperus-Cedrus
Ormanı, Otlak
Kalkerli Yamaç,
Tarla Kenarı
LR(lc)
?
Pinus brutia
Ormanı, Çalılık
-
?
Prunus x domestica L.
Cerasus prostrata (Lab.) Ser.
prostrata *
Rubus canescens Dc.
var.
var. canescens *
Crataegus orientalis Pallas ex Bieb.
orientalis *
var.
APIACEAE
Scandix iberica Bieb.
Scandix pecten-veneris L.
Ferula elaeochytris Korovin
ASTERACEAE
Senecio vernalis Waldst. et Kit.
Anthemis cretica L. ssp. cassia (Boiss.)
Grierson
Achillea falcata L.
Tanacetum cadmeum (Boiss) Heywood
ssp. cadmeum
Serratula cerinthifolia (Sm.) Boiss.
Pınus Ormanı
-
?
Crupina crupinastrum (Moris) Vis.
Pinus brutia Orman
Açıklığ
-
?
Xeranthemum inapertum (L.) Miller
Pınus Orman
Açıklığı
-
?
Orman Açıklığı
-
?
Centaurea triumfettii All.
Lapsana communis L. ssp. pisidica (Boiss.
et Heldr.) Rech. Fil.
AECOM-TR-R418-02-00
4-25
Kasım 2011
AECOM
TÜR
HABİTAT
END.
FTC. BÖLGE
Pınus Orman
Açıklığı
-
?
Quercus Ormanı,
Pınus Ormanı,
Yamaç
-
D. Akdeniz
Ormanlar, Çalılıklar
-
?
Ormanlar
-
İran-Turan
Pinus brutia Ormanı
-
Akdeniz
Rochelia disperma (L. Fil.) C. Koch var.
disperma *
Junıperus Çalılığı
-
?
Cynoglossum montanum L.
Junıperus Çalılığı,
-
Avrupa-Sibirya
Onosma tauricum Pallas ex Willd. var.
tauricum *
Kireçtaşı Hareketli
Kayalıklar, Pınus
Ve Cedrus Ormanı
-
?
Pınus Nıgra
ağaçlıkları
-
İran-Turan
Kayalık Yamaçlar
Ve Yarıkları
-
D. Akdeniz
Taşlı Yerler, Nadas
Tarlaları
-
Akdeniz
Pınus ormanları
-
?
Çalı
-
0
Taşlı Yamaçlar
-
0
Pınus Ormanları
-
D. Akdeniz
Pınus Ve Sedir
ağaçlıkları
-
D. Akdeniz
Yolkenarları, Kuru
Taşlı Yamaçlar,
Pınusağaçlıkları
-
?
Sedir , Kaya Kalkerli
Odunlar
LR(lc)
D. Akdeniz
Sideritis montana L. ssp. remota (D'urv.) P.
W. Ball ex Heywood
Pınus ağaçlıkları
-
Akdeniz
Stachys woronowii (Schischkin ex Grossh.)
R. Mill
Junıperus Çalılığı
-
İran-Turan
Calamintha nepeta (L.) Savi ssp. nepeta *
Açık Bölgeler
-
Akdeniz
Açık Kayalık Ve
Çakıllı Yerler
-
D. Akdeniz
Lapsana communis L. ssp. intermedia
(Bieb.) Hayek
Crepis reuterana Boiss. ssp. reuterana *
CAMPANULACEAE
Campanula rapunculus L.
*
var. rapunculus
Asyneuma rigidum (Willd.) Grossh. ssp.
rigidum *
OLEACEAE
Phillyrea latifolia L.
BORAGINACEAE
SCROPHULARIACEAE
Scrophularia catariifolia Boiss. et Heldr.
Scrophularia libanotica Boiss. ssp.
libanotica * var. libanotica *
Linaria simplex (Willd.) Dc.
Veronica triphyllos L.
LAMIACEAE
Ajuga orientalis L.
Ajuga chamaepitys (L.) Schreber ssp. chia
(Schreber) Arcangeli var. chia *
Scutellaria diffusa Bentham
Phlomis samia L.
Phlomis pungens Willd.
var. pungens *
Phlomis monocephala P. H. Davis
Thymus cilicicus Boiss. et Bal.
AECOM-TR-R418-02-00
4-26
Kasım 2011
AECOM
TÜR
HABİTAT
END.
FTC. BÖLGE
Pınus Nıgra,
Junıperus
-
İran-Turan
Cedrus Veya
Junıperus Excelsa
Orman Açıklıkları
-
D. Akdeniz (Dağ)
Orman Açıklığı
Yamaçlar
-
Akdeniz
D. Akdeniz
Kayalık Yamaçlar,
Çalılık, Ekili Alanlar
-
İran-Turan
Junıperus Çalılıkları
-
İran-Turan
Çam Korulukları,
Tahrip Edilmiş
Araziler,
Yolkenarları
-
Akdeniz
Allium cupani Rafin. ssp. hirtovaginatum
(Kunth) Stearn
Pınus Nıgra
Ormanları
-
Akdeniz
Allium flavum L. ssp. tauricum (Besser ex
Reichb.) Stearn tauricum *
Pinus brutia,
Junıperus, Cedrus
ağaçlıkları
-
Akdeniz
Muscari tenuiflorum Tausch
Pınus Nıgra Ve
P.Brutıa Ormanları,
Junıper Çalılıkları
-
?
Kayalı Yamaçlar,
Çalılık, Dağınık
Conıferous
Korulukları
-
İran-Turan
Orman İçi
-
Avrupa-Sibirya
Ormanlar, Gölgeli
Ve Açık Alanlarda
-
Avrupa-Sibirya
Brachypodium pinnatum (L.) P. Beauv.
Gölge Olmayan
Habitatlar
-
Avrupa-Sibirya
Elymus hispidus (Opiz) Melderis ssp.
barbulatus (Schur) Melderis
Karaçam Orman
-
?
Milium pedicellare (Bornm.) Roshev. ex
Melderis Apud Rech. Fil.
Dağ Yamaçları,
Junıperus İle
-
İran-Turan
Çalılık Açıklıkları,
Taşlık Yerler,
Kireçtaşı Üzerinde
-
Akdeniz
Salvia frigida Boiss.
EUPHORBIACEAE
Euphorbia kotschyana Fenzl
RUBIACEAE
Sherardia arvensis L.
Asperula stricta Boiss. ssp. stricta *
Galium verum L. ssp. glabrescens Ehrend.
ARACEAE
Arum detruncatum C. A. Meyer
(Stapf) K. Alpinar et R. Mill
virescens
LILIACEAE
Asparagus acutifolius L.
IRIDACEAE
Crocus biflorus Miller ssp. tauri (Maw)
Mathew
CYPERACEAE
Carex otrubae Podp.
Carex divulsa Stokes ssp. divulsa *
POACEAE
Stipa bromoides (L.) Dörfler
Tehlike kategorilerine göre endemikler Ekim ve ark. tarafından hazırlanan ve Türkiye Tabiatını
Koruma Derneği ile Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi tarafından "Türkiye’nin Tehlike Altındaki Nadir ve
AECOM-TR-R418-02-00
4-27
Kasım 2011
AECOM
Endemik Bitkileri" adlı esere ve “Flora of Turkey 1-10” göre tespit edilmiş ve değerlendirilmiştir.
Endemik taksonların tehlike kategorileri aşağıda verilmiştir.
EX (Tükenmiş)
EW (Doğada Tükenmiş)
CR (Çok Tehlikede)
EN (Tehlikede)
VU (Zarar Görebilir)
LR (Az Tehdit Altında)
LR-CD (Koruma Önlemi
Gerektiren)
LR-NT (Tehdit Altına
Girebilir)
LR- LC (En Az Endişe
Verici)
DD (Veri Yetersiz)
NE (Değerlendirilemeyen)
4.9
Şayet son ferdinin öldüğü konusunda hiçbir şüphe yoksa bu takson EX
kategorisindedir.
Takson bulunabileceği ortamlarda ve yılın farklı zamanlarında yapılan
ayrıntılı araştırmalarda bulunamamış, yani doğada kaybolmuş ve yalnız
kültüre alınmış bir şekilde yaşamaya devam ediyorsa bu gruba konur.
Bir takson çok yakın bir gelecekte yok olma riski altında ise bu gruba
konur.
Bir takson oldukça yüksek risk altında ve yakın gelecekte yok olma
tehlikesi altında ancak CR grubunda değilse EN grubuna konur.
CR ve EN gruplarına konamamakla birlikte, doğada orta vadeli gelecekte
yüksek tehdit altında olan taksonlar bu gruba konur.
Yukarıdaki gruplardan herhangi birine konamayan onlara göre
popülasyonları daha iyi bitkiler bu gruba konur. 3 Alt kategorisi vardır
5 yıl içinde yukarıdaki kategorilerden birine girebilecek taksonlar.
Evvelki gruba konamayan ancak VU kategorisine konmaya yakın adaylar
Herhangi bir koruma gerektirmeyen ve tehdit altında olmayanlar.
Bir taksonun dağılım ve bolluğu hakkındaki bilgi yetersiz ise, takson bu
gruba konur.
Yukarıdaki hiçbir grup ile değerlendirilemeyenler
Fauna
Proje sahası sınırları içerisinde ve yakın çevrede yaşayan karasal hayvan varlığı bileşenleri; bu
bileşenler tarafından kullanılmakta olan yaşam alanları; gerçekleştirilmesi planlanan faaliyetin yerel
hayvan varlığı bileşenleri ve bu bileşenler tarafından kullanılmakta olan habitatlarla etkileşimi; söz
konusu etkileşimlerin sonuçları yanında meydana gelebilecek olumsuzlukları ortadan kaldırmaya
veya en aza indirmeye yönelik olarak yapılması gerekenleri belirleyebilmek amacıyla saha
gözlemleri ve habitat incelemeleri gerçekleştirilmiştir. Ayrıca bu çalışmanın hazırlanması sürecinde
bölgede ve yakın çevrede uzun yıllardan bu yana farklı projeler kapsamında tarafımızdan
gerçekleştirilmiş saha çalışmalarında elde edilmiş olan verilerden de yararlanılmıştır.
Faaliyet alanı ve çevresinin yaban hayvanları türlerinin tespiti geniş bir çapta değerlendirilmiş ve
bölgede bulunması muhtemel türler, literatür çalışmaları ve yöre halkından edinilen bilgiler ışığında
değerlendirilerek hayvan varlığı listeleri oluşturulmuştur.
AECOM-TR-R418-02-00
4-28
Kasım 2011
AECOM
Proje alanı sınırları içerisinde ve faaliyet sahasına yakın kesimlerde, ekolojik olarak birbirinin
devamı niteliğindeki alanlarda yaşadığı belirlenen fauna bileşenlerinin herhangi bir koruma
statüsüne sahip olup olmadıkları da değerlendirilmiştir. Bu amaçla ulusal ve uluslar arası koruma
listelerinden istifade edilmiştir. Bu kapsamda IUCN tarafından hazırlanmış ve güncellenmiş Avrupa
Kırmızı Listesi (ERL); Bern Sözleşmesi kriterleri ve koruma listelerinin en son güncellenmiş halleri;
Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü Merkez Av Komisyonu
(MAK) tarafından 2010-2011 dönemi için güncellenmiş olan Koruma Listelerinden istifade edilmiştir.
Tüm bunlara ek olarak, yörede yaşadığı belirlenen yabanıl formlar arasında endemik türler olup
olmadığı da değerlendirilmiştir.
Çalışmalar esnasında bazı yöre sakinleri ile yerel hayvan varlığı bileşenleri ile ilgili görüşmeler
yapılmış, çalışmaları tamamlayıcı olması açısından literatür kontrolleri de gerçekleştirilmiştir.
Faaliyet alanı faunasını oluşturan türler IUCN, 2010-2011 Merkez Av Komisyonu kararı ve Bern
sözleşmesine göre incelenmiş olup, Kuşlar (=Aves) için ayrıca RED DATA BOOK kategorileri ve
Türkiye’de bulunma statüleri belirtilmiştir. Sırasıyla:
Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından 01.06.2009 tarih ve 27245 sayılı resmi gazetede yayımlanarak
yürürlüğe giren 2010-2011 Merkez Av Dönemi Kararı’na göre aşağıdaki tabloda gösterilen kategoriler
şöyle sınıflandırılmıştır:
1
2
3
Çevre ve Orman Bakanlığınca Koruma Altına Alınan Yaban Hayvanları
Merkez Av Komisyonunca Koruma Altına Alınan Av Hayvanları
Avına Belli Edilen Sürelerde İzin Verilen Av Hayvanları
Bern Sözleşmesi’ne göre koruma altına alınan fauna türleri iki kategoriye ayrılmıştır.
EK II- Kesin Olarak Koruma Altına Alınan Türler
•
Her türlü kasıtlı yakalama ve alıkoyma, kasıtlı öldürme şekilleri,
•
Üreme veya dinlenme yerlerine kasıtlı olarak zarar vermek veya buraları tahrip etmek,
•
Yabani faunayı bu sözleşmenin amacına ters düşecek şekilde özellikle üreme, geliştirme ve kış
uykusu dönemlerinde kasıtlı olarak rahatsız etmek,
•
Yabani çevreden yumurta toplamak veya kasten tahrip etmek veya boş dahi olsa bu
yumurtaları alıkoymak,
•
Fauna türlerinin canlı veya cansız olarak elde bulundurulması ve iç ticareti yasaktır.
EK III- Korunan Fauna Türleri
•
Yabani faunayı yeterli popülasyon düzeylerine ulaştırmak amacıyla uygun durumlarda
geçici veya bölgesel yasaklama. Kapalı av mevsimleri ve diğer ulusal esaslar (Merkez Av
Komisyonu kararları).
AECOM-TR-R418-02-00
4-29
Kasım 2011
AECOM
Yukarıdaki fauna listelerinde belirtilen ve Bern Sözleşmesi ile koruma altına alınan türler ve diğer
yaban hayatı türleri üzerine bu faaliyet ile; bu türlerin avlanması, kasıtlı olarak öldürülmesi veya
alıkonulması, yumurtalara zarar verilmesi gibi etkiler kesinlikle söz konusu değildir. Söz konusu
faaliyette Orman Bakanlığı Merkez Av Komisyonu 2010-2011 kararlarına ve ileriki yıllarda
açıklanacak Merkez Av Komisyonu kararlarına ve Bern Sözleşmesi hükümlerine riayet edilecektir.
“Türkiye’nin Kuşları” (KİZİROĞLU, 1989) adlı esere dayanarak Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla
Koruma Altına Alınan ve proje alanı çevresinde tanımlanan bazı kuş türleri “Red Data Book” (ERZ,
1977; HEINWALD et al., 1981; BAYERISCHE STAATSMINISTEIUM 1982 a ve b; GEEP 1984)
kategorilerine göre şu şekilde sınıflandırılmıştır:
A.1
Nesli tehlikede olanlar
A.2
Şiddetli tehdit altında olanlar
A.3
Tehdit altındakiler
A.4
Potansiyel olarak tehlike sinyali verenler
B Kategorileri
Geçici-Transit türler
Yine aynı esere göre bu kuş türlerinin Türkiye’de bulundukları statüler ise şöyle sınıflandırılmıştır;
G
Göçmen türler
Y
Yerli türler
T
Transit göçer türler
KZ
Kış ziyaretçisi türler
IUCN’ e göre koruma altına alınan fauna türleri şu şekilde sınıflandırılmıştır:
EX (EXTINCT)
Nesli Tükenmiş olan takson.
CR (CRITICALLY ENDANGERED)
Şiddetli tehdit altında olan takson. Bu kategorideki türlerin
nesilleri yakın gelecekte yok olma tehlikesi ile karşı
karşıyadır.
EN (ENDANGERED)
Nesli tehlike altında olan takson. Bu kategorideki türlerin
nesilleri şiddetli tehdit altında değildir, ancak yakın
gelecekte yok olma tehlikesi sinyalleri vermektedir.
VU (VULNERABLE)
Zarar görebilir.
LR/NT (LOWER RISK/Near Threatened)
Düşük risk, nesli tehlike altında olmayan takson.
LR/LC (LOWER RISK/Least Concern)
Düşük risk, nesli gelecekte de tehlike altında olmayan
takson.
AECOM-TR-R418-02-00
4-30
Kasım 2011
4.9.1
AECOM
İki Yaşamlılar
İkiyaşamlı sınıfının Türkiye’de kaydedilmiş olan en önemli bileşenleri Kuyruklu kurbağalar, yani
semenderler ile kuyruksuz kurbağalardır. Bu gruplara bağlı türler en azından üremek amacıyla suya
bağımlı olan formlardır. Bu nedenle bu türler ile ilgili olarak gerçekleştirilen çalışmalarda proje alanı
sınırları içerisindeki sulak ve nemli alanlar özellikle incelenmiştir. Ayrıca üreme dönemi dışında
karasal ortamlarda bulunmayı tercih eden kurbağa türleri açısından uygun habitatlar da dikkatle
değerlendirilmiştir.
Proje sahası sınırları içerisinde gerçekleştirilmiş olan çalışmalarda yörede sadece Gece kurbağası
(Bufo viridis) ve yeşil kurbağa (Hyla savignyi) olmak üzere 2 Amfibi türünün yaşadığı belirlenmiştir.
Proje alanının genelinde hakim olan karasal habitatlar ile hüküm süren iklimsel koşullar nedeniyle
tür sayısı düşük kalmıştır.
Tablo4-7 Faaliyet Alanı ve Etki Alanı İkiyaşamlıları (Amphibia)
END.
RDB
BERN SÖZ.
IUCN
Liste I
Liste II
Liste III
CITES
Açık arazilerdeki taş altları
-
NT
II
LC
-
-
-
HYLIDAE
Gece
k b ğ
Hyla savignyi
Yeşil kurbağa
Ağaçlarda ve ağaçsı bitkiler üzeri ile durgun
l
-
NT
III
LC
-
-
-
LATİNCE
İSMİ
TÜRKÇE İSMİ
HABİTAT
BUFONIDAE
Bufo viridis
Proje alanı sınırları içerisinde doğal olarak bulunduğu tespit edilen İkiyaşamlı türleri arasında yer
alan Gece kurbağası (Bufo viridis) Bern Sözleşmesi Listelerinden Ek-II’ de, yani “Mutlak Koruma
Altındaki Türler” listesinde yer almakta, geriye kalan diğer tür olan Yeşil kurbağa (Hyla savignyi)
ise Sözleşme eklerinden Ek-III’ de, yani “Koruma Altındaki Türler” listesinde yer almaktadır.
IUCN tarafından hazırlanmış olan Avrupa Kırmızı Listesi (ERL)’nin güncellemiş listeleri temel
alınarak gerçekleştirilen çalışmalara göre faaliyet alanında kaydedilmiş olan ikiyaşamlı türlerinin
tamamı “LC” (=Least Concern) yani “En Düşük Seviyede Tehlike Altında” kategorisinde yer
almaktadırlar.
4.9.2
Sürüngenler
Proje alanı sınırları içerisinde ve komşu alanlarda yaşayan Sürüngen türleri ile bu türlere bağlı
bireylerin yöredeki özelliklerini belirlemek amacıyla alan içerisinde sürüngen türleri açısından uygun
olan habitatlar kontrol edilmiştir. Bu süreçte alana yakın kesimlerdeki küçük ölçekli akarsular
civarına; bazı kesimlerde şekillenmiş olan küçük ölçekli ve çoğu geçici özellikteki su birikintilerinin
civarına, alan içerisinde bulunmamasına karşılık proje sahasına yakın kesimlerdeki birkaç küçük
ölçekli akarsu yatağına yakın kesimlerde yer alan az sayıdaki kalın gövdeli ağaçların kovuklarına,
AECOM-TR-R418-02-00
4-31
Kasım 2011
AECOM
kökleri arasındaki boşluklara; akarsu kıyısına paralel uzanan tarımsal alanlar ile yerleşimlerin
sınırlarındaki taş duvarlara; taşların arasına ve altlarına; bitki artıklarının içine ve toprak oyuklarına
bakılmıştır.
Gerçekleştirilen saha çalışmaları, yöre sakinleriyle yapılan anketler ve taranan literatürlerin
sonuçlarına göre proje alanı içerisinde ve yakın çevresinde 10 sürüngen türünün yaşamakta olduğu
belirlenmiştir.
Proje alanı ve yakın çevresinde varolduğu belirlenen 10 Sürüngen türünden 4 tanesi Bern Listesi
Ek II’ de, yani “Mutlak Koruma Altındaki Türler” listesinde; kalan 6 sürüngen türü ise Ek III’ de, yani
“Koruma Altındaki Türler” listesinde yer almaktadır.
Avrupa Kırmızı Listesi (ERL)’ne göre yapılan değerlendirmeye göre Adi Tosbağa VU (Zarar
Görebilir) kategorisinde yer alırken, diğer türler NT olarak belirlenmiştir.
Tablo4-8 Proje alanında belirlenen sürüngen türleri
Liste I
Liste II
Liste III
IUCN
SÖZ.
BERN
MAK
DAT.
RED
END.
CITES
-
NT
1
II
-
-
-
-
Dere kenarları,
ormanlık ve çalılık
kayalıklar ve taşlıklar
E.
NT
1
III
-
-
-
-
Hatay kertenkelesi
Seyrek veya sık bitkili
taşlık ve kayalıklar
-
NT
1
III
-
-
-
-
Ablepharus kitaibeli
İnce kertenkele
Kısa bitkili açık
yerler, seyrek ağaçlık
-
NT
1
II
-
-
-
-
Mabuya aurata
Tıknaz ke0rtenkele
Az bitkili açık arazide
taşlık kısımlar
-
NT
1
III
-
-
-
-
Mabuya vittata
Şeritli kertenkele
Açık ve ormanlık
arazide, çalılık ve
taşlıklar
-
NT
1
III
-
-
-
-
Kör kertenkele
Ormanlık ve açık
arazide taşlık
kısımlar
-
NT
1
III
-
-
-
-
Coluber najadum
İnce yılan
Taşlık, çalılık, kuru
yerler
-
NT
1
II
-
-
-
-
Eirenis aurolineatus
-
Seyrek ağaçlık taşlık
kısımlar
-
-
1
III
-
-
-
-
LATİNCE İSMİ
TÜRKÇE İSMİ
HABİTAT
Dikenli keler
Kayalıklar, taşlıklar
ve taş duvarlar
Lacerta danfordi
Toros kertenkelesi
Lacerta laevis
AGAMIDAE
Agama stellio
LACERTIDAE
SCINCIDAE
AMPHISBAENIDAE
Blanus strauchi
COLUBRIDAE
AECOM-TR-R418-02-00
4-32
Kasım 2011
Elaphe
quatuorlineata
AECOM
Sarı yılan
4.9.3
Seyrek orman ve
çalılık taşlı kısımlar,
bahçe araları
-
NT
1
II
-
-
-
-
Kuşlar
Faaliyetin hayata geçirilmesi planlanan kesimler ile bu kesimlere bitişik habitatlardaki farklı nişlerde,
çeşitli gereksinimlerini karşılamak amacıyla bulunmakta olan kuş türlerini; bu türlerin habitat olarak
seçtikleri kesimleri, türlerin bu bölgede bulunuş nedenleri ile bu türlerin içerisinde koruma statülerine
sahip olanların bulunup bulunmadıkları; eğer bulunuyorsa sahip oldukları ulusal ve uluslar arası
koruma statülerini ortaya koyabilmek amacıyla, adı geçen alanda ornitolojik gözlem ve incelemeler
gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda yapılan gözlem ve incelemelerin lokal kuş varlığını belirlemek
amacıyla yeterli olmayacağı düşünüldüğünden farklı projeler kapsamında bu kesimde ve yakın
çevrede geçmiş dönemlerde gerçekleştirilmiş çalışmalarda elde edilmiş olan bilimsel verilerden de
istifade edilmiştir. Saha gözlemlerini destekleyici olarak proje alanı içerisinde veya civarda
yaşamakta olan yöre sakinleri ile yüz yüze görüşmeler ve literatür kontrolleri de gerçekleştirilmiştir.
Yöredeki gözlemler, incelemeler ve değerlendirme çalışmaları sonuçlarına göre faaliyet alanı ve
yakın çevresinde yaşadığı belirlenen kuş türü sayısı 19’dur. Bu türler, koruma statüleri, popülasyon
yoğunlukları ve listede verilmiş olan türlerin kayıt şekilleri Tablo 4-9’da görülmektedir
Saha ve ofis çalışmaları sonucunda proje alanı ve yakın çevresinde var olduğu belirlenen kuş
türlerinin koruma statüleriyle ilgili olarak ulusal ve uluslar arası koruma listeleri baz alınmıştır. Bu
değerlendirmeye sonuçları aşağıda verilmektedir:
Bern Sözleşmesi ek listeleri, Avrupa Doğayı Koruma Birliği (IUCN) tarafından hazırlanmış ve
güncellenmiş Avrupa Kırmızı Listesi (ERL), Türkiye Kuşları için hazırlanmış olan Kırmızı Liste (Red
Data Book for Turkish Bird Species) kriterleri esas alınarak yapılan değerlendirmeler ve Doğa
Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Merkez Av Komisyonu (MAK) 2010-2011 dönemi
koruma listelerine göre yapılan değerlendirmeler de göz önünde bulundurulmuştur.
“Türkiye’nin Kuşları” (KİZİROĞLU, 2008) adlı esere dayanarak Ulusal ve Uluslararası Mevzuatla
Koruma Altına Alınan ve proje alanı çevresinde tanımlanan bazı kuş türleri “Red Data Book” (ERZ,
1977; Heinwald et al, 1981; Bayerische Staatsministeium 1982 a and b; GEEP 1984) kategorilerine
göre şu şekilde sınıflandırılmıştır.
Proje alanı ve çevresinde herhangi bir endemik kuş türü bulunmamaktadır.
A.1
A.2
A.3
A.4
B Kategorileri
G
Y
T
AECOM-TR-R418-02-00
Nesli tehlikede olanlar
Şiddetli tehdit altında olanlar
Tehdit altındakiler
Potansiyel olarak tehlike sinyali verenler
Geçici-Transit türler
Göçmen türler
Yerli türler
Transit göçer türler
4-33
Kasım 2011
AECOM
Kış ziyaretçisi türler
KZ
Tablo4-9 Proje Alanında Tespit Edilen Kuş Türleri
BERN Söz.
IUCN
Statüleri
Liste -I
Liste-II
A.3
1
II
-
Y,KZ
-
-
-
-
A.4
1
II
-
Y,KZ
-
-
-
Kayalıklarda,
yapılarda
-
A.4
1
II
-
Y
-
B
-
Ormanlar
-
A.4
3
-
-
Y
-
-
-
Ormanlar, ağaç
ve çitler bulunan
açık arazi
-
-
1
III
-
G
-
-
-
Yaygın kayalık ve
yarlar, bazen
orman içinde
-
A.1.2
1
II
-
Y
-
B
-
-
A.2
1
II
-
Y
-
-
-
-
A.3
1
II
-
Y
-
-
-
-
-
1
II
-
G
-
-
-
-
-
2
III
-
KZ,Y
-
-
-
-
-
2
III
-
Y
-
-
-
İngilizce İsmi
Habitat
Çakırkuşu
Goshawk
Yaprak döken ve
ibreli ormanlar
Liste- III
MAK
-
Türkçe İsmi
END.
Latince İsmi
RED DATA
CITES
ACCIPITRIDAE
Accipiter
gentilis
Accipiter
nisus
Atmaca
Sparrowhawk
Seyrek ağaçlıklar,
ağaçlıklı
tarım
alanları
FALCONIDAE
Falco
tinnunculus
Kerkenez
COLUMBIDAE
Columba
Tahtalı
palumbus
Kestrel
Woodpigeon
CUCULIDAE
Cuculus
canorus
Guguk
Cuckoo
STRIGIDAE
Bubo bubo
Puhu
Eagle Owl
PICIDAE
Picus viridis
Yeşil
Ağaçkakan
Green
Woodpecker
Çam ormanları
Dendrocopos
major
Orman Alaca
Ağaçkakanı
Great Spotted
Woodpecker
Çam ormanları
TURDIDAE
Phoenicurus
ochruros
Kara
Kızılkuyruk
Turdus
philomelos
Öter Ardıç
Turdus
viscivorus
Ökse Ardıcı
Yüksek
dağlar,
kayalıklar, yarlar,
seyrek
olarak
Black Redstart
yerleşim
birimlerinde
Song Thrush
Mistle Thrush
Ormanlar,
parklar
büyük
Çam ormanları
SYLVIDAE
AECOM-TR-R418-02-00
4-34
Kasım 2011
Regulus
regulus
Çalıkuşu
AECOM
Goldcrest
Çam ve köknar
ormanları
-
-
1
II
-
Y,KZ
-
-
-
-
A.2
1
III
-
Y
-
-
-
-
-
1
II
-
Y
-
-
-
-
-
1
II
-
Y
-
-
-
Çam ormanları
-
-
1
II
-
Y
-
-
-
Her türlü
ormanlar, büyük
bahçeler,
ağaçlamalar
-
-
3
-
-
Y
-
-
-
Her türlü
ağaçlıklar, parklar,
bahçeler, tarım
alanları
-
-
2
-
-
Y
-
-
-
Her türlü
ağaçlıklar, ve
ormanlar,
bahçeler, parklar
vb
-
-
2
III
-
Y
-
-
-
AEGITHALIDAE
Aegithalos
caudatus
Uzun
Kuyruklu
Baştankara
İbreli ve yaprak
döken ormanlar,
Long-Tailed Tit
çalılıklar, bahçeler
vb
Çam
Baştankarası
Coal Tit
PARIDAE
Parus ater
Çam ormanları
Ormanlar, parklar,
Parus major
Büyük
Baştankara
Great Tit
bahçeler,
çalılıklar, vb
SITTIDAE
Sitta krueperi
Küçük
Sıvacıkuşu
Krüper's
Nuthatch
CORVIDAE
Garrulus
glandarius
Alakarga
Jay
STURNIDAE
Sturnus
vulgaris
Sığırcık
Starling
FRINGILLIDAE
Fringilla
coelebs
Ispinoz
Chaffinch
Göçmen Kuşlar
Kuşlarda göç, tanımlanmış iki coğrafi bölge arasında düzenli tekrarlanan nüfus hareketi olarak
tanımlanabilir. Bu düzenli yolculuklar besin bulanabilirliği, habitat ve hava koşullarındaki
değişimlerden kaynaklanmaktadır. Pek çok kuş popülâsyonu üreme ve kışlama habitatları arasında
uzun yolculuklar yapar.
Türkiye’de pek çok sulak alan bulunması nedeni ile güneye göç etmekte olan Euroasian göçmenleri
bu sulak alanları yuvalamak amacı ile kullanır. Balkanlar üzerinden uçan göçmen kuşların
çoğunluğu İstanbul ve Çanakkale’yi tercih ederken, Kafkaslar üzerinden uçan kuşlar doğu
Karadeniz vadilerinden göç ederler.
Bölgede, Kuzeyden gelen kuş göç yolları Göksu Nehri boyunca güneye doğru yönelmektedir.
Göksu nehri proje sahasına yaklaşık 7.500 m uzaklıktadır. Göçmen Kuşlar, göç sırasında 1.000-
AECOM-TR-R418-02-00
4-35
Kasım 2011
AECOM
2.000 m yükseklikte uçuş gösterip, yaklaşık 100 m lik türbinlere çarpmaları olanaksızdır. Göç
esnasında sulak alanlarda beslenme/dinlenme amacıyla durakladıklarında irtifaları düşer.
Proje alanının kuzeydoğu-doğu kesiminde oldukça geniş ve uzun Kestelkapızı Vadisi yer
almaktadır. Bu vadinin doğusunda ise "Kestel Yaban Hayatı Geliştirme Sahası" bulunmaktadır. Bu
saha proje alanının doğusunda, alana paralel olarak uzanan bir karayolu ile sınırlanmaktadır.
Kestelkapızı Vadisi güneye doğru devam ederek Göksu Nehri'nin akmakta olduğu vadiyle
birleşmektedir. Bu vadi aynı zamanda Bıldırcınlar (Coturnix c.coturrıix) tarafından kullanılmakta olan
bir kuş göç yoludur.
Bilindiği gibi Bıldırcın önemli bir av hayvanıdır. Türkiye’de görülenlerin tamamına yakın kısmı ise
"yaz göçmeni" statüsündedir. Yani ilkbahar mevsiminde Afrika'dan Türkiye'ye gelerek üreme
faaliyetini gerçekleştirmektedir. Türkiye'de kalanların haricindekiler ise Karadeniz üzerinden geçerek
kuzey enlemlerindeki üreme alanlarına doğru göç hareketlerine devam etmektedirler. Bıldırcınların
Türkiye'de görülen çok küçük bir kısmı ise "Yerli" statüsündedir. Yani tüm yıl boyunca ülkemizde
kalmaktadırlar.
Bıldırcınlar kuzey-güney yönlü göç uçuşları esnasında Türkiye üzerinden geçmekte olan, bilinen
klasik kuş göç yollarını tercih etmemektedirler. Kanatlarının küçüklüğü nedeniyle göç uçuşlarını
gerçekleştirirken en kestirme mesafeleri aşarak bu yolculuğu tamamlamayı amaçlarlar. Bu nedenle
ortaya çıkmış olan göç güzergahı Türkiye'yi kuzey-güney yönünde ikiye bölen bir hat şeklindedir.
Özellikle sonbahar döneminde kuzeyden güneye doğru gerçekleştirilen göç hareketi Silifke'nin
merkez konumunda olduğu bir cephe halinde gerçekleşmektedir.
Bıldırcınlar göç yolculuğu esnasında Akdeniz'i aşarken Kıbrıs üzerinden geçen güzergahı
kullanırlar. Bu yüzden bu küçük vücutlu ve kısa kanatlı formlar denizaşırı bu yolculuk öncesinde
Silifke civarında yoğunlaşır, dinlenip beslenerek güç toplarlar.
Rüzgar enerjisi gelişimi nedeniyle, habitat kaybı, yavrulama alanlarının bozulması veya türbin
kanatları rotasyonu sonucu ölüm ve yaralanma gibi konularla karşılaşılabilir. Buna rağmen, Avrupa
ve Birleşik Amerika’da yapılan çalışmalar, ortalama çarpışma sayısının türbin başına yıllık iki kuştan
fazla olmadığı sonucuna ulaşmıştır. Bu rakamlar her yıl böcek zehri ve trafikteki araçlar tarafından
öldürülen milyonlarla kıyaslanamaz.
AECOM-TR-R418-02-00
4-36
Kasım 2011
AECOM
Şekil 4-19 Türkiyedeki Kuş Göç Yolları
Kaynak. http://www.kusgribi.gov.tr
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı
Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü
AECOM-TR-R418-02-00
4-37
Kasım 2011
4.9.4
AECOM
Memeliler
Faaliyet Alanı sınırları içerisinde ve yakın çevrede gerçekleştirilmiş faunistik çalışmalar ile
memeli hayvan grupları olan Böcekçiller, Yarasalar, Tavşanlar, Kemiriciler, Yırtıcılar ve
Toynaklılar gruplarına dahil olan türler ve bu türlerin habitat özellikleri araştırılmıştır. Çalışmalar
proje sahası ve benzer habitat özelliklerine sahip yakın çevreyi de kapsayacak şekilde
gerçekleştirilmiştir.
Lokal memeli hayvan türleriyle ilgili çalışmalar sahada doğrudan gözlemler, habitat incelemeleri ve
tamamlayıcı olarak bazı yöre sakinlerinden bilgi alınması şeklinde yapılmış tüm bu çalışmalara ek
olarak literatür kontrolleri de gerçekleştirilmiştir. Memeli hayvanlar ile ilgili çalışmalarından elde
edilen sonuçları yansıtan tür envanteri Tablo-4.10 üzerinde verilmektedir.
Proje alanında yapılan gözlemlerde, zemin üzerinde Körfareler (Nannospalax ehrenbergi)
tarafından oluşturulmuş çok sayıda tümseğe rastlanmıştır. Bu da alanda, toprak altında barınan
Körfare popülasyonunun zenginliği hakkında bir fikir vermektedir.
Proje alanının kuzeydoğu-doğu kesiminde oldukça geniş ve uzun Kestelkapızı Vadisi yer
almaktadır. Bu vadinin doğusunda ise "Kestel Yaban Hayatı Geliştirme Sahası" bulunmaktadır. Bu
saha proje alanının doğusunda, alana paralel olarak uzanan bir karayolu ile sınırlanmaktadır.
Kestel Yaban Hayatı Geliştirme Sahası sınırları içerisinde değerli bir yaban hayatı bileşeni ve av
hayvanı konumundaki Yaban Keçileri (Capra oegogrus) bulunmaktadır. Kestelkapızı Vadisi, proje
sahası ile Yaban Hayatı Geliştirme Sahası'nı ayıran fiziksel bir engel konumunda olmasına
karşılık hareket yeteneği yüksek olan Yaban Keçileri bu vadiyi rahatlıkla aşabilmektedirler.
Faaliyetin gerçekleştirilmesi aşamasında proje sahası içinde, bazı kesimlerde yer alan ağaçların
kesilmesi gerekecektir. Sahada tarafımızdan gerçekleştirilmiş olan gözlemlerde, türbin ayaklarının
kazılacağı kesimlerde daha çok Ardıç ağaçlarının yer aldığı görülmüştür. Yani Meşe ağaçlarından
çok Ardıç ağaçlarının kesilmesi söz konusu olacaktır. Bu da Yaban domuzlarının bu kesimdeki
besin kaynaklarında bir kayda değer bir azalmanın meydana gelmeyeceği sonucunu
doğurmaktadır.
Tablo4-10 Faaliyet Alanı ve Etki Alanı Memelileri (Mammalia)
MAK
BERN SÖZ.
IUCN
LİSTE I
LİSTE II
LİSTE III
LATİNCE İSMİ
END.
CITES
Sivri
burunlu Açık arazi, orman
tarlafaresi
sınırları, çalılık alanlar
-
-
III
-
-
-
-
Kır
tavşanı,
Her türlü habitat
Yabani tavşan
-
3
III
-
-
-
-
TÜRKÇE İSMİ
HABİTAT
SORICIDAE
Crocidura
leucodon
LEPORIDAE
Lepus
europaeus
SPALACIDAE
AECOM-TR-R418-02-00
4-38
Kasım 2011
AECOM
Kaya faresi
Ormaniçi
ve
açıklıktaki kayalar
-
-
-
-
-
-
-
Canis lupus
Kurt
Orman, step, yayla
-
1
II
-
B
B
-
Canis aureus
Çakal
Sık orman, maki ve
fundalık
-
3
-
-
-
-
B
Vulpes vulpes
Tilki
Her türlü habitat
-
3
-
-
-
-
-
Gelincik
Değişik
habitatlar,
orman, bağ, bahçe,
harabe,
meskun
yerler
-
2
III
-
-
-
-
Yaban Domuzu
Orman
-
3
III
-
-
-
-
-
1-2
II
VU
-
-
-
Apodemus
mystacinus
CANIDAE
MUSTELIDAE
Mustela nivalis
SUIDAE
Sus scrofa
BOVIDAE
Capra aegagrus Yaban
(¥)
keçisi
(Dağ) Orman sınırı üstü
sarp kayalık-lar
(¥) Proje sahası Yaban Hayatı Geliştirme sahası dışındadır, Örnek Avlak sahası içinde kalmaktadır.
Kaynak: Demirsoy, A., 1997, Türkiye Omurgalıları (Vertebrates of Turkey), Memeliler (Mammals)
4.10
Korunan Alanlar
Çevre mevzuatına göre öngörülen Dağpazarı RES proje alanında milli park, doğa koruma alanı,
tabiat anıtı, tabiat parkı, yaban hayatı koruma alanı, yaban hayatı geliştirme alanı ya da rekreasyon
alanı bulunmamaktadır.
İçel İli, Mut İlçesi, Dağpazar mevkiinde tesis edilmesi planlanan rüzgar türbinleri "Dandi Yaban
Domuzu Örnek Avlak Sahası" içerisinde ve "Kestel Yaban Hayatı Geliştirme Sahası"nın batı
kesiminde (en yakın turbine 50 m uzaklıkta) yer alacaktır. Proje sahası aynı zamanda Mut-Karaekşi
Mesire alanına 10 km uzaklıkta bulunmaktadır (Şekil 4-7).
Mersin Mut Kestel Yaban Hayatı Geliştirme Sahası:
Proje Sahası Yaban Keçisi yaşama alanlarını koruma amacıyla Çevre ve Orman Bakanlığı
tarafından ilan edilen Yaban Hayatı Geliştirme Sahası sınırı dışında kalmakta olup, en yakın türbin
olan T19 türbinine yaklaşık olarak 50 m ve T17 ve T18 türbinine yaklaşık olarak 100-150 metre
mesafede bulunmaktadır.
Mut Dandi Örnek Avlak Sahası:
•
Kuzeyi: Mut-Dağpazarı köy yolunu Boncuk Tepeye bağlayan sırt, Boncuk Tepe ve
Boncuk sırtı,
•
Batısı: Boncuk sırtını takiben Cevizliin mevkii, Karainkapızı dere ve Karanlık dereyi
takiben, Ayvacık mahallesini Ömerağa orman deposuna bağlayan orman yolu,
AECOM-TR-R418-02-00
4-39
Kasım 2011
AECOM
•
Güneyi: Ömerağa orman deposundan başlayan ve eski Burunköy yerleşim yerini takiben,
Yarıkkaya, Öküzini sırtı ve Kıztaşı mevkiine giden orman yolu.
•
Doğusu: Kıztaşı mevkii, Arnavuttaşı sırtı ve Mut-Dağpazarı köy yoluna bağlanan orman
yolu ve Mut-Dağpazarı köy yolu ile çevrilidir.
Proje alanı ve proje kapsamında yapılacak tesisler Dandi Yaban Domuzu Örnek Avlak Sahası
sınırları içerisinde kalmaktadır. Dandi Yaban Domuzu Örnek Avlak Sahası ile ilgili olarak T.C.
Mersin Valiliği İl Çevre ve Orman Müdürlüğü Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğü’nün
düzenlemiş olduğu inceleme raporunda belirtilen tüm hususlara riayet edileceği taahhüt
edilmektedir.
Projenin uygulama aşamasında ekosistemi ve özellikle Yaban Hayatını ne şekilde ve derecede
etkileyeceğini gösterir bilimsel uzman raporu Ek: 14’ de verilmiştir. Söz konusu bilimsel rapor T.C.
Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma Milli Parklar Genel Müdürlüğü’ne sunularak uygun
bulunmasını takiben, T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı Doğa Koruma Milli Parklar Genel
Müdürlüğü’nden gerekli izinler alınarak proje uygulamaya geçirilecek ve inşaat çalışmalarına
başlanacaktır.
Proje alanı, aynı zamanda bir "Örnek Avlak" konumundadır. "Dandi Yaban Domuzu Örnek Avlak
Sahası" olarak hizmet vermektedir. 2008 verilerine göre 4.402 ha büyüklüğündeki alanda Yaban
Domuzu avı düzenlenmektedir. Bilindiği gibi Yaban Domuzları ülkemizde uygun habitatların
bulunmadığı birkaç il dışında hemen hemen her yerde bulunmaktadırlar. Yüksek bir üreme
potansiyeline de sahiptirler. Anne yaban domuzu, bir kerede 2-7 yavru yapabilmektedir. Her yeni
doğan dişi yaban domuzu 6 ila 8 ay içerisinde üreme yaşına gelir. Diğer taraftan Yaban domuzu
populasyonlarını kontrol altında tutan Kurtların (Canis lupus) populasyonlarının Türkiye genelinde
azalmış olması gibi nedenlerden dolayı da Yaban Domuzları yayılım gösterdikleri hemen her
kesimde sayıca artışlar göstermişlerdir. Bu artış halen devam etmektedir. Bu nedenle de Merkez Av
Komisyonu tarafından belli edilen dönemlerde ve belirlenen usullerle avına izin verilmektedir.
Türkiye'de, av sezonunda, bir av gününde bir avcının bir adet yaban domuzu avlamasına izin
verilmektedir. Üreme hızı nedeniyle yaban domuzu nüfusunun kontrol altında tutulması için av
sezonu dışında da, İlçe Tarım Müdürlüklerinin belirlediği yerlerde, belirlenen sayıda domuzun
avlanması, bakanlık izni ve onayı ile gerçekleşmektedir. Örnek avlaklar gibi bazı kesimlerde de
kontrollü olarak avlanmasına izin verilmektedir. Yaban domuzları geniş bir besin yelpazesine
sahiptirler. Hemen her şeyi yiyebilen hayvanlardır. Özellikle meşe ve kayın tohumları en çok sevdiği
besin maddeleri arasındadır. Dağpazarı civarında, rüzgar türbinlerinin tesis edileceği kesimde yer
alan Meşe ağaçları ve soğanlı bitkiler nedeniyle bu kesimlere sıkça gelmektedirler.
Mut-Karaekşi Mesire Yeri
Ormanların sosyal, kültürel ve estetik fonksiyonlarını halkın hizmetine sunmak amacıyla, ormanlık
alanlardan ayrılan rekreasyonel ve estetik kaynak değerlere sahip olan orman içi dinlenme yerini ve
kent ormanına mesire yeri denir.
AECOM-TR-R418-02-00
4-40
Kasım 2011
AECOM
Mesire yerleri rekreasyonel ve estetik kaynak değerlerine sahip alanlarda halkın günübirlik ve/veya
geceleme ihtiyaçlarını karşılayan ve arazi kullanma özelliklerine göre gerekli yapı, tesis ve
donatılarla kullanıma açılan veya açılmak üzere Genel Müdürlükçe ayrılan orman ve orman rejimine
tabi sahalar ile Orman Genel Müdürlüğü’nün özel mülkiyetinde olup, işletilmesi Genel Müdürlüğe
verilmiş sahalarıdır.
A Tipi Mesire Yeri: Yüksek ziyaretçi potansiyeline sahip, çadır, karavan, motor-karavan ve
bungalov tipi tesislerle sadece geceleme ve/veya gecelemenin yanında günübirlik kullanım
imkanı da sağlayan sahaları,
B Tipi Mesire Yeri: Yerleşim merkezlerinin yakın çevresinde veya rekreasyonel kaynak
değerlerine ve ziyaretçi potansiyeline sahip, sadece günübirlik kullanım imkanı sağlayan sahaları
kapsar.
Mersin İl Çevre ve Orman Müdürlüğüne bağlı bulunan Karaekşi Mesire Yeri, Orman Bakanlığı'nca
Milli Park ilan edilen B tipi bir Mesire yeridir. Mut-Kozlar Yaylası yolu üzerinde, ilçemize 7 km
mesafededir. Saha 1965 yılında tesis edilmiş olup, 5,0 Ha'lık alanda, günübirlik piknik alanıdır.
Özelliği, orman içi ve dere kenarı oluşudur. Saha tamamen çınar ve kızılcam ağaçlarıyla kaplıdır.
Alanı içinde 8-10 adet alabalık üretme çiftliği de bulunur.
Şekil 4-20 Proje Alanı Civarındaki Korunan Alanlar
AECOM-TR-R418-02-00
4-41
Kasım 2011
AECOM
ÖNEMLİ KUŞ ALANI
Sağlıklı ve kapsamlı bir çevre koruma stratejisi; türlerin, alanların ve habitatların korunmasını ele
alır. BirdLife International tarafından geliştirilmiş, uluslararası Önemli Kuş Alanları (ÖKA) yaklaşımı;
kuş zenginliğinin, dolayısıyla biyolojik çeşitliliğin korunması açısından öncelik taşıyan bölgeler
hakkında gerekli temel bilgileri sağlamak yoluyla, alanların korunmasını destekler.
Kuşların yaşamları boyunca bulundukları alanların sayısı sonsuzdur. Dolayısıyla, tüm bu alanların
etkili bir biçimde korunabilmesi olanaksızdır. ÖKA yaklaşımında, korunmaları ve iyi yönetilmeleri
durumunda, kuşların ve biyolojik çeşitliliğin korunmasına en verimli katkıyı sağlayacak öncelikli
alanlar belirlenir.
Önemli Kuş Alanı (ÖKA), doğadaki kuş türlerinin nesillerini sürdürebilmeleri için özel önem taşıyan
coğrafyaları tanımlar. Bu kavram Dünya Kuşları Koruma Kurumu (BirdLife International) tarafından
geliştirilmiş ve dünyanın birçok ülkesinde BirdLife ortaklarıyla uygulanmıştır. Önemli Kuş Alanları,
Avrupa Birliği tarafından korumada öncelikli alanlar olarak kabul edilmektedir.
Göksu Deltası barındırdığı kuş çeşitliliği açısından Türkiye’nin 184 Önemli Kuş Alanı’ndan biridir. Su
kuşları açısından uluslararası öneme sahip olduğu tescillenmiş olan Göksu Deltası, Ramsar
Alanı’dır ve bu alan için ülkemizin uluslararası taahhütleri vardır. Ayrıca alan Özel Çevre Koruma
Bölgesi’dir.
Göksu Deltası coğrafi konumu, farklı ekolojik karakterdeki habitatları, uygun iklim koşulları ve
zengin besin varlığıyla başta su kuşları olmak üzere değişik türden oldukça zengin bir yaban
hayatına uygun yaşam ortamı sağlamaktadır. Delta’da bugüne dek 332 kadar kuş türü saptanmıştır.
Bu sayı Türkiye’de bugüne dek bir alanda saptanmış en yüksek sayıdır.
Delta su kuşları için Ülkemizdeki en önemli kuluçka alanlarından biridir. Yapılan çalışmalar Delta’da
70 civarında kuş türünün kesin olarak, 20 kadar kuş türünün ise büyük olasılıkla ürediğini
göstermiştir.
Delta coğrafi konumu itibariyle göç sırasında da önemli sayıda kuşa beslenme ve barınma alanı
olanağı sağlamaktadır. Ak pelikanlar (Pelecanus onocrotalus), kara leylekler (Ciconia nigra),
leylekler (Ciconia ciconia), çeltikçiler (Plegadis falcinellus) ve kıyı kuşları göç sırasında yüksek
sayılarda alanda konaklayan kuşlardır.
Önemli Doğa Alanları
"Önemli Doğa Alanı" (ÖDA) kavramı canlı türlerinin sağlıklı topluluklar oluşturmaları ve yaşam
döngülerini devam ettirmeleri için gerekli tüm coğrafyaların doğal özellikleri bozulmadan saklanması
ilkesini esas alarak doğadaki canlı türlerinin nesillerini sürdürebilmeleri için özel önem taşıyan
coğrafyaları tanımlar. Bu kavram, canlı türleri ve doğal kaynaklarla birlikte yeryüzünün en özel doğal
alanlarının korunmasını amaçlamaktadır. ÖDA'lar, uluslararası ölçekte önemli olan alanları işaret
ederler. Bu alanlar, Conservation International, BirdLife International ve Plantlife'ın önderliğinde
geliştirilen bilimsel kriterlere göre uluslararası öneme sahip olduğu kanıtlanmış alanlardır (Eken ve
AECOM-TR-R418-02-00
4-42
Kasım 2011
AECOM
ark. 2004). ÖDA metodolojisi kaynağını IUCN Kırmızı Liste verilerinden yararlanılarak belirlenen tür
koruma hedeflerinden ve bunlarla bütünleşmiş daha geniş ölçekli koruma yaklaşımlarından almıştır.
Bazı Önemli Doğa Alanları, yeryüzünde başka hiçbir noktada yaşamayan ve burada da kırmızı liste
kriterlerine göre nesli CR veya EN kategorilerinde tehlike altında olan bir ya da daha çok canlı
türünü içermektedir. Özetle bu alanlar, hem çok hassas, hem de benzersiz alanlardır. Bu son
derece önemli alanların altını çizebilmek için dünyanın farklı bölgelerinde faaliyet gösteren ulusal ve
uluslar arası kurumlar tarafından "Sıfır Yok Oluş" kavramı geliştirilmiştir.
2006 yılında Doğa Derneği “Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları” isimli kitabını yayımlamıştır. Kitapta
20.280. 149 hektar kapsayan 305 Önemli Doğa Alanı belirlenmiştir. Bu oran Türkiye’nin %26’sına
tekabül ederken, sadece ÖDA ların %19’luk bölümü koruma altındadır.
ÖDAlar aynı zamanda Türkiye’nin Avrupa Birliği adaylığı aşamasında Natura 2000 ağı kapsamında
yapılacak bilimsel çalışmaları da içermektedir. Natura 2000 Avrupa Birliği ülkelerinde korunan
alanların oluşturduğu ekolojik ağdır. Natura 2000 ağına dahil Avrupa Birliği ülkelerinin uyması
gereken iki direktif mevcuttur: Bunlar kuş direktifi ve habitat direktifidir. Avrupa Birliği’nin en eski
doğa koruma yasası olan Kuş Direktifi (02 Nisan 1979), AB sınırlarında doğal olarak yaşayan tüm
kuş türleri, yuvaları ve yaşam alanlarının korunmasını amaçlıyor. Direktif 30 Kasım 2009 tarihinde
yenilendi ve 2009/147/EC koduyla uygulanmaya devam etmektedir. Habitat direktifinin asıl adı;
Yabani fauna ve flora ile habitatlarının korunmasına ilişkin 21 Mayıs 1992 tarihli Konsey Direkitfi –
92/43/EECdir. Avrupa'da üye ülkelerin arazileri kapsamındaki doğal habitatların ve yabani fauna ile
floranın korunması yoluyla biyolojik çeşitliliğin garanti altına alınmasına katkıda bulunmak
amacındadır
Bu direktiflerin gereklerini yerine getirebilmek için doğa derneği Çevre ve Orman Bakanlığı ile ortak
çalışmalar yapmaktadır Önemli Kuş Alanları isimli kitabın güncellenmesi ve Türkiye’nin Önemli
Doğa Alanları kitabının basımı bu bağlamdaki çalışmalardandır.
Çevre mevzuatına göre ÖDAlar biyolojik zenginliği yüksek alanlar olsa da koruma statüsüne sahip
olmak zorunda değildir. “Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları” kaynağına göre proje alanına en yakın
önemli doğa alanı Göksu deltası ve Göksu Vadisidir (Şekil 4-21 ve 4-22).
AECOM-TR-R418-02-00
4-43
Kasım 2011
AECOM
Şekil 4-21 Proje Alanı Civarındaki ÖDAlar
Şekil 4-22 Göksu Vadisİ Özel Koruma Bölgesi’nin Genel Görünümü (Doğa Derneği
Websitesi)
SULAK ALANLAR
Sulak Alanlar: Doğal veya yapay, devamlı veya geçici, suların durgun veya akıntılı, tatlı, acı veya
tuzlu, denizlerin gel-git hareketinin çekilme devresinde 6 metreyi geçmeyen derinlikleri kapsayan,
başta su kuşları olmak üzere canlıların yaşama ortamı olarak önem taşıyan bütün sular, bataklık
sazlık ve turbiyeler ile bu alanların kıyı kenar çizgisinden itibaren kara tarafına doğru ekolojik açıdan
sulak alan kalan yerler, Göller, yeraltısuyu işletme sahaları, Bilimsel araştırmalar için önem arzeden
AECOM-TR-R418-02-00
4-44
Kasım 2011
AECOM
ve/veya nesli tehlikeye düşmüş veya düşebilir türler ve ülkemiz için endemik olan türlerin yaşama
ortamı olan alanlar, biyosfer rezervi, biyotoplar, biyogenetik rezerv alanları, benzersiz özelliklerdeki
jeolojik ve jeomorfolojik oluşumların bulunduğu alanlar kapsamında kalmamaktadır.
Proje alanın herhangi bir sulak alan içerisinde yer almadığı tespit edilmiştir.
GÖKSU DELTASI
Göksu Deltası, Mersin il merkezinin yaklaşık 80 km. batısında, Akdeniz’e dökülen Göksu ırmağının
taşıdığı alüvyonların oluşturduğu bir kıyı ovasıdır. 15.000 ha’lık alanı kaplayan delta idari olarak
Mersin ili Silifke ve Tasucu İlçeleri sınırları içerisinde yer almaktadır.
Göksu Deltası, sahip olduğu doğal, tarihi ve kültürel değerlerinin korunması ve gelecek nesillere
aktarılmasının güvence altına alınması amacıyla 2 Mart 1990 tarihinde 236 km2’lik bir bölümü “Özel
Çevre Koruma Bölgesi” olarak tespit ve ilan edilmiştir.
AECOM-TR-R418-02-00
4-45
Kasım 2011
AECOM
Deltada yer alan Akgöl ve Paradeniz lagünlerini içine alan 4.350 hektarlık saha Orman Bakanlığı,
Milli Parklar ve Av-Yaban Hayatı Genel Müdürlüğünce “Yaban Hayatı Koruma Sahası” ilan edilerek
kaçak ve usulsüz avcılık kontrol altına alınmıştır.
Alanın 6.850 hektarlık bölümü 17.5.1994 tarihinde yürürlüğe giren Ramsar (Su Kuşları Yaşama
Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak Alanların Korunması) Sözleşmesi listesine dâhil
edilmiştir. Bölge ayrıca 12.2.1996 tarihinde 1. Derece Doğal Sit Alanı olarak ilan edilmiştir.
Göksu Nehri, Taşeli Platosundan doğar ve Toros dağları boyunca derin bir kanyondan akar. Taşeli
yaylalarından geçerek ve Geyik dağlarının sularıyla beslenerek Akdeniz’e dökülmektedir. Uzunluğu
250 km’den büyük olan nehrin drenaj havzası 10.000 km2’den fazladır. Göksu, iki büyük kolu olan;
Hadım Göksuyu ve Ermenek Göksuyu halinde Taseli yaylalarının sularını toplayarak kuzeybatıdangüneydoğuya doğru derin vadiler ve boğazlar içerisinden geçmektedir. Mut Kasabası yakınlarında
bu iki büyük kol birleşir ve buradan itibaren Akdeniz’e kadar artık Göksu Irmağı adıyla akmaktadır.
Akdeniz Bölgesi’nde doğal yapısını koruyabilmiş ender alanlardan biri olan Göksu Deltası, uygun
iklim koşulları yanında farklı habitatları iç içe barındırmaktadır. Delta ekolojik olarak ötrofik (bol
gıdalı) bir sulak alandır. Delta, irili ufaklı birçok göl, lagün ve bunların çevresinde yer alan geniş
sazlık, çayırlık, step ve tarım alanları ile kumullardan oluşmaktadır. 0-10 m arasında yükseltilere
sahip olan deltanın doğu ve batı kesimlerinde kıyıya paralel uzanan kum tepeleri yer almaktadır.
Bölgede yer alan sazlıklar, bataklıklar ve göllerin toplamı 2.130 hektardır. Doğal özelliklerini büyük
ölçüde koruyan kumsalların ve tuzlu steplerin büyüklüğü 5.300 hektarı bulmaktadır.
Değişik ekolojik karakterlerdeki habitatların varlığı deltayı bitki çeşitliliği yönünden de zengin
kılmıştır. Denizden ortalama 2 metre yükseklikte bulunan Göksu deltasında doğal bitki örtüsünü,
Akdeniz’in maki formasyonu ile birlikte yoğun kumul bitkileri ve tuz stepleri oluşturmaktadır. Kıyı
etkisinden uzaklaştıkça bitki örtüsünün niteliği düzelmekte ve koru ormanları başlamaktadır.
Ormanlarda genellikle kızılçam hâkimdir
Kumul sisteminde adî mersin, zakkum, söğüt, kayışkıran, abdest bozan otu, güney karaçalısı ve
andızotu bitkileri bulunmaktadır. Tatlı suyun hâkim olduğu Akgöl’ün kuzey kısmı kamış, masura
kamışı ve saz bitkileriyle kaplıdır. Kamış yatakları ve tuz stepleri ya da kumulları kuşatan bitki örtüsü
arasında geçiş teşkil eden deniz sandalya sazı, çalılıklar ve hasır otu bir kuşak halinde
bulunmaktadır. Tuzlu suyun etkisinde bulunan Paradeniz lagünü’nün çevresinde seyrek sazlık
alanlar, Salicornia sp., sülüklü ördek otu bulunmaktadır. Kum yapısı içerisinde bulunan zengin
floranın yanı sıra, fazla miktarda verimli otlar ve deltanın Akgöl ve Paradeniz çevresindeki geniş
alanları alçak ve yatık bir şekilde halofit (tuzcul) bitki örtüsüyle kaplı bulunmaktadır. Ayrıca, deltada
6 adet endemik tür ve 38 adet kırmızı listede yer alan bitki taksonu bulunmaktadır. Deltada, doğal
bitki örtüsünün yanı sıra kültür bitkileri de mevcuttur.
Tarım alanları, sazlıklar, tatlı ve tuzlu su ekosistemleri, geniş ve gür sazlıklar, bataklıklar ve geniş
kumullar gibi birbirinden farklı özellikler taşıyan yaşam ortamları, deltada zengin ve çok çeşitlilik arz
eden bitki örtüsünün oluşmasına ve bu durum farklı habitat istekleri olan çok sayıda hayvan türünün
barınmasına imkân sağlamıştır. Deltada yaban domuzu, kurt, tilki, ayı, porsuk. sincap, sansar, kirpi
ve tavsan gibi omurgalıları da içine alan 633 omurgalı ve omurgasız hayvan türü tespit edilmiştir.
AECOM-TR-R418-02-00
4-46
Kasım 2011
AECOM
Sürüngenler açısından da büyük önem taşıyan Göksu deltasında 34 sürüngen ve amfibi türü tespit
edilmiştir. Bu türlerin bazıları, gece kurbağası, ağaç kurbağası, ova kurbağası, toros yılanı, koca
engerek, benekli kertenkele ve adi bukalemundur. Deniz kaplumbağalarının Akdeniz kıyısındaki en
önemli yuvalama alanlarından biri de Göksu deltasında yer alan kumsallardır. Nesli tehlikede olan
yumuşak kabuklu Nil kaplumbağasının da bölgede olduğu bilinmektedir.
Kuş göç yolları üzerinde çok önemli bir sulak alan olan Göksu deltası, özellikle soğuk kış şartlarında
Orta Anadolu’daki göllerin doğduğu zamanlar çok büyük sayılara erişen kuş topluluklarının
barınmasına imkân sağlamaktadır. Göksu deltasında bu güne kadar yapılan ornitolojik araştırmalar,
kıs aylarında ve göç zamanında kuş popülâsyonunun ve tür sayısının önemli ölçüde arttığını ortaya
koymuştur. Özellikle Akdeniz kıyılarında belirli bölgelerde rastlanan ve sayıları gittikçe azalan saz
horozu Göksu deltasının adeta bir simgesi durumundadır.
Bugüne kadar bölgede 332 kuş türü tespit edilmiştir. Bu rakam 2007 yılına kadar Türkiye’de tek bir
sulak alanda gözlenmiş en yüksek sayıdır. Alan, küçük karabatak, tepeli pelikan, yaz ördeği,
pasbaş patka, büyük orman kartalı ve şah kartal gibi nesilleri tehlikede olan türleri barındırması
nedeniyle büyük önem taşımaktadır. Bu türlerin yanı sıra, küçük balaban, gece balıkçılı,
alacabalıkçıl, erguvani balıkçıl, turaç, kocagöz, bataklık kırlangıcı, akça cılıbıt, mahmuzlu kız kuşu
ve küçük sumru gibi türler alanda önemli sayıda üremektedir. Ayrıca büyük akbalıkçıl, küçük
akbalıkçıl, gri balıkçıl, sığır balıkçıl, bataklık su tavuğu ve İzmir yalıçapkını da alanda kuluçkaya
yatmaktadır.
Aralarında boz kaz, fiyu, çamurcun, kasık gaga ve sakarmekenin bulunduğu büyük sayılarda su
kuşu alanda kışlarken, göç sırasında da çok sayıda çeltikçi ve leylek alana konulmaktadır. Az
sayıda Turna deltada kışlarken, ak pelikan da göç sırasında alana uğramaktadır. Göksu Deltası’nda
yer alan göller ve Göksu Nehri’nin Akdeniz’e döküldüğü bölge ile yakın kıyıları yavru balıklar için
eşsiz bir üreme ve barınma alanıdır. Akgöl’de dört tür balık yaşamaktadır: yılan balığı, haskefal,
sazan ve karabalık. Paradeniz’de ise deniz levreği, çipura, sinagrit, sivriburun karagöz, melanurya,
sarıgöz, çizgili mercan ve mercan yaşamaktadır.
Tablo4-11 ÖKA’da Bulunan Kuş Türleri (Birdlife Data Zone’dan alınmıştır, 2011)
Türler
Bilimsel Adı
ÖKA Kriteri *
IUCN Kategorisi
Turaç
Francolin francolinus
B2
LC
Yaban Kazı
Anser anser
B1i
LC
Fiyu
Anas penelope
B1i
LC
Bayağı kaşıkgaga
Anas clypeata
B1i
LC
Çamurcun
Anas crecca
A4i, B1i
LC
Yaz ördeği
Marmaronetta
angustirostri s
A1, A4i, B1i, B2
VU
Pasbaş patka
Aythya nyroc
A1, B2
NT
AECOM-TR-R418-02-00
4-47
Kasım 2011
AECOM
Kara leylek
Ciconia nigra
A4i, B1i
LC
Ak leylek
Ciconia ciconia
A4i, A4iv, B1i, B1iv
LC
Bayağı aynak
Plegadis falcinellus
A4i, B1i
LC
Küçük balaban
Ixobrychus minutus
B2
LC
Gece balıkçılı
Nycticorax nycticorax
B2
LC
Alaca balıkçılı
Ardeola ralloides
B2
LC
Erguvani balıkçıl
Ardea purpurea
B2
LC
Tepeli pelikan
Pelecanus crispus
A1, A4i, B1i
VU
Küçük karabatak
Phalacrocorax pygmeus
A1
LC
Büyük orman kartalı
Aquila clanga
A1
VU
Şah kartal
Aquila heliaca
A1
VU
Sazhorozu
Porphyrio porphyrio
B2
LC
Sakarmeke
Fulica atra
B1i
LC
Bayağı kocagöz
Burhinus oedicnemus
B2
LC
Diken kanatlı kız kuşu
Vanellus spinosus
A4i, B1i, B2
LC
Akça cılıbıt
Charadrius alexandrinus
B1i, B2
LC
Bataklık kırlangıcı
Glareola pratincola
A4i, B1i, B2
LC
Küçük sumru
Sterna albifrons
B2
LC
ÖKA Kriterleri
A: Küresel ölçekte
A1. Nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan türler
Alan nesli dünya ölçeğinde tehlike altında olan kuş türlerinin bir ya da daha fazlasını önemli sayılarda ve düzenli olarak
barındırır.
A2. Dar yayılım alanına sahip türler
Alan dünya yayılışı küçük olan bir ya da daha çok dar yayılışlı türün önemli bir populasyonunu barındırır.
A3. Yayılımı biyomnlarda sınırlanmış türler topluluğu
Alan dünya populasyonlarının tamamı ya da büyük bir bölümü tek bir biyom içinde yaşayan kuş türlerinin önemli birliklerini içerir.
A4.
i. Alan belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birkaç su kuşu türünün, dünya veya biyocoğrafik
populasyonunun %1’den fazlasını düzenli olarak barındırır.
ii. Alan belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birkaç deniz kuşu türünün veya karasal türlerin dünya
populasyonunun %1’den fazlasını düzenli olarak barındırır.
iii. Alan bir ya da daha fazla türden en az 20.000 su kuşu bireyini ya da en az 10.000 deniz kuşu çiftini düzenli olarak barındırır.
iv. Alan göç sırasında toplu halde süzülerek uçan 20.000’den çok kuş için “göç geçidi” işlevini görmektedir.
B: Avrupa ölçeğinde
B1.
AECOM-TR-R418-02-00
4-48
Kasım 2011
AECOM
i. Alan belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birkaç su kuşu türünün, göçyolu ya da başka bir belirgin alt
populasyonunun %1’inden fazlasını düzenli olarak barındırır.
ii.. Alan belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birkaç deniz kuşu türünün belirgin bir alt populasyonununun
%1’inden fazlasını düzenli olarak barındırır.
iii.. Alan belirli dönemlerde topluluklar halinde yoğunlaşan bir ya da birkaç karasal kuş türünün belirgin bir alt populasyonununun
%1’inden fazlasını düzenli olarak barındırır.
iv. Alan, göç sırasında 5000’den fazla leylek ya da 3000’den fazla yırtıcı kuş, pelikan veya turna için “göç geçidi” işlevini görür.
B2. Avrupa ölçeğinde korunmada öncelikli türler
Alan, nesli Avrupa ölçeğinde tehlike altında olan (SPEC Kategori 1, 2 ve 3) bir tür için ülkedeki en önemli alanlardan birisidir.
B3. Avrupa ölçeğinde korunmada öncelikli türler
Alan, Avrupa’da yoğunlaşmış (SPEC Kategori 4) bir tür için ülkedeki en önemli alanlardan birisidir
4.11
Arkeolojik Alanlar
Dağpazarı Örenleri ve Alahan Manastırı proje sahasına yakın bölgedeki en önemli arkeolojik
varlıklardır.
Antik ismi Coropıssus olan Dağpazarı Örenleri Mut İlçesi’nin 45 m kuzeyinde, Karaman'dan
Silifke'ye inen antik yol üzerindedir.
Burada bir Bizans Kilisesi bulunmaktadır. Kilise, köyün ortasına ve en yüksek yerine kurulmuştur.
Bizans dönemine ait kilisenin apsisi ve bazı duvarları ayakta kalabilmiştir. Köylüler tarafından soğuk
hava deposu olarak kullanılan sarnıçlar vardır.
Alahan Külliyesi Mut İlçesi’nden 20 km uzaklıkta bulunmaktadır. 1.000-1.200 m. yükseklikte,
üzerinden Göksu vadisinin görülebildiği bir tepenin yamacında kurulmuştur. Doğa ile bütünleşmiş
güzelliklere sahip önemli bir dini merkezdir.
Dağpazarı Örenleri ile proje sahası arasındaki mesafe yaklaşık 8 km iken Alahan Manastırı proje
sahasına yaklaşık 2,2 km uzaklıktadır. İki alan da proje sahasına uzak olduğundan dolayı projeden
olumsuz etkilenmeyeceklerdir
4.12
Sosyo-Ekonomik Çevre
4.12.1 Mersin İli’nin Sosyo-Ekonomik Özellikleri
Yerleşimler ve Demografik Yapı
Dağpazarı Rüzgar Enerji Santrali Projesi Mersin İli’nin Mut İlçesi’nde yer alacaktır. Mersin İli’nin
toplam yüzölçümü 15.853 km2 ve Türkiye İstatistik Kurumu (TUİK) tarafından 2010 yılında yapılmış
Adrese Dayalı Nüfus Sayımı’na göre toplam nüfusu 1.281.048’dir.
Mut İlçesi şehir merkezinin yaklaşık 165 km kuzeybatısında bulunmaktadır ve 2.518 km2
yüzölçümüne sahiptir. TUIK tarafından 2010 yılında yapılan Adrese Dayalı Nüfus Sayımı
sonuçlarına göre nüfusu 28.842, Mersin İl Çevre Durum Raporu’na (2008) göre nüfus yoğunluğu
ise 26’dır.
AECOM-TR-R418-02-00
4-49
Kasım 2011
AECOM
Proje sahasına en yakın yerleşim yerleri; sahanın 4 km güneybatısındaki Burunköy Köyü, 7 km
kuzeydoğusundaki Dağpazarı Köyü, 6,5 km güneyindeki Gençali Köyü ve 5,5 km
güneydoğusundaki Esençay Köyü’dür. Bu köylerin nüfusları Tablo 4-12’de verilmiştir. (TÜIK, 2010)
Tablo4-12 Proje Sahasına En Yakın Yerleşim Yerlerinin Nüfusları
İlçe
Köy
Nüfus
Mut
Burunköy
Dağpazarı
Gençali
Esençay
287
316
322
189
Merkez
(Kaynak: TUİK Resmi Web Sitesi, 2010)
Geçim Kaynakları ve Ekonomi
Tarım ve balıkçılık faaliyetleri %57,6’lık oranla Mersin İli’nin en önemli gelir kaynaklarıdır. Bölgede
yetiştirilen temel ürünler; limon, portakal, mandalina, greyfurt, çilek, şeftali ve keçiboynuzudur.
Toplam nüfusun %30’u hizmet sektöründe, %8’i sanayi sektöründe çalışmaktadır. İldeki işsizlik
oranı ise %10,2’dir.
AECOM-TR-R418-02-00
4-50
Kasım 2011
5.0
AECOM
ÇEVRESEL ETKİLER
Etki Değerlendirme Metodolojisi
Önerilen projenin tanımlanan alıcı ve kaynak üzerindeki olası etkilerinin (olumlu ya da olumsuz)
belirlenmesi ve değerlendirilmesi için etki değerlendirme çalışması yürütülür ve beraberinde etkileri
azaltıcı tedbirler önerilir. Etki azaltıcı tedbirler, olumsuz etkileri ortadan kaldıracak ya da en aza
indirecek ve potansiyel faydaları artıracak tedbirlerdir. Bahsedilen çalışma kapsamında aşağıda
tanımlanan kalıcı etkiler de değerlendirilir.
Etki Çeşitleri ve Tanımları
Etki, kaynakta veya alıcıda proje ya da proje ile ilgili faaliyetler sonucu ortaya çıkan herhangi bir
değişiklik olarak tanımlanabilir. Değerlendirme çalışmaları önerilen projenin fiziksel, biyolojik ve
sosyo-ekonomik çevreyi ne şekilde etkilediğini tanımlamak ve değerlendirmek için yapılır. Bir
projenin etkileri; olumlu, olumsuz, direkt, dolaylı ve kümülatif olmak üzere 5 kategoriye ayrılabilir. Bu
etkilerin tanımları aşağıda verilmiştir.
Olumlu Etki: Temel koşulların iyileşmesi veya iyileşmeye yol açılması
Olumsuz Etki: Temel koşulların kötüye gitmesi ya da istenmeyen durumların ortaya çıkması,
Direkt Etki: Önerilen proje faaliyetleri ile alıcı ortamın/alıcıların arasındaki direkt etkileşim,
Dolaylı Etki: Projenin sonucu olan faaliyetlerden doğan etkileşim,
Kümülatif Etki: Aynı kaynağı ve/veya alıcıları etkileyen tüm proje etkileri
Önem
“Önem” etkinin büyüklüğünün fonksiyonunu ve etkinin ortaya çıkma olasılığını tanımlamak için
kullanılır. Etki büyüklüğü ya da şiddeti; etkinin derecesinin, süresinin ve yoğunluğunun bir
fonksiyonudur.
Etkinin önemi ve bileşenleri Tablo 5-1’de matris yapısında sunulmuştur.
Tablo5-1 Negatif Derecelendirme için Renk Ölçekli Önem Değerlendirme Matrisi
ÖNEM
BÜYÜKLÜK
OLASILIK
Olasılık Dışı
Olası
Kesin
İhmal edilebilir
İhmal edilebilir
İhmal edilebilir
Küçük
Düşük
İhmal edilebilir
Küçük
Küçük
Küçük
Orta
Orta
Orta
Büyük
Büyük
Orta
Yüksek
AECOM-TR-R418-02-00
5-1
Kasım 2011
AECOM
OLASILIK
Olasılık: Bir etkinin meydana gelme olasılığı
Olasılık dışı: Etkinin ortaya çıkması olası değildir.
Olası: Etkinin belirli koşullar altında ortaya çıkması muhtemeldir.
Kesin: Etki ortaya çıkacaktır.
BÜYÜKLÜK
İhmal Edilebilir: Çevre üzerindeki etkisi tespit edilemez.
Düşük: Etki çevreyi etkiler ancak, doğal fonksiyonlar ve süreçler etkilenmez.
Orta: Etkilenen çevre değiştirildiğinde doğal fonksiyonlar ve süreçler değiştirilmiş şekilde de olsa
devam eder.
Yüksek: Bu etkiler ortaya çıktığında doğal fonksiyonlar ve süreçler geçici veya kalıcı şekilde sonra
erecektir.
Önem
İhmal edilebilir: Bir kaynak ya da alıcı belirlim bir faaliyet sonucu hiçbir şekilde etkilenmez ya da
beklenen etki ortaya çıktığında doğal çevrede tespit ya da ayırt edilemez.
Küçük: Etki meydana gelebilir ancak ölçeği oldukça küçük ve kabul edilebilir standartlar dahilinde
olabilir ya da alıcının duyarlılığı düşüktür.
Orta: Kabul edilebilir limit ve standartlar dahilindedir.
Büyük: Kabul edilmiş olan limit veya standartlar aşılabilir ya da büyük ölçekli bir etkinin ortaya çıkma
olasılığı yüksektir.
Potansiyel Etkilerin Azaltılması
Projenin direkt ya da dolaylı tüm olumsuz etkilerini azaltmak ya da ortadan kaldırmak için önlemler
alınır. Küçük etkiler genellikle önlem alınmasını gerektirmeyecek etkilerdir çünkü sonuçları kabul
edilebilir standarttadır. Orta dereceli etkilerde ise oluşan etkilerin kabul edilebilir bir düzeye kadar
azaltılacağı gösterilmektedir. Bu orta dereceli etkiler her zaman küçük ya da ihmal edilebilir dereceli
etkilere indirgenmek zorunda anlamına gelmemektedir. Bu etkiler etkili ve verimli bir şekilde
yönetilirler.
Bir ÇSED çalışmasının amacı projenin etkilerinin, özellikle büyük bir alanda ve uzun süren etkilerin
ve büyük sonuçlar doğurmamasını sağlamayı hedeflemektir. Ancak uygulanabilir azaltıcı önlemler
uygulandıktan sonra bile geriye kalan etki büyük ölçekte olabilir. Projelerin görsel etkisi bu konuya
bir örnek olabilir. Bu yüzden proje paydaşları bir karara varmadan önce, projenin olumsuz etkilerine
karşılık, istihdam gibi olumlu etkilere ağırlık verilmelidir.
Kalan Etki
Proje sonucu ortaya çıkan önemli etkileri azaltmak için uygun ve uygulanabilir önlemler
belirlenmeli ve tam olarak uygulanması gerekir. Tablo 8-1’de verilmiş olan Çevre Yönetim Planı
Çevresel ve Sosyal Etki Değerlendirme çalışmasında incelenen her konu için alınması gereken
önlemleri belirler ve bu önlemlerin uygulanmasını sağlar. Bu önlemler alındıktan sonra önlemlerin
etkili bir şekilde uygulandığı varsayılarak her etki yeniden değerlendirilir ve geriye kalan etkiler
yukarıda anlatılan süreç doğrultusunda bir kez daha puanlanır. Böylece kalan etkinin önem
derecesi belirlenmiş olur.
AECOM-TR-R418-02-00
5-2
Kasım 2011
5.1
AECOM
Gürültü
5.1.1
İnşaat
İnşaat çalışmaları sırasında, şantiyelere yakın bölgelerde gürültü oluşumu kaçınılmaz olarak
meydana gelecektir. Ancak bu gürültü geçici olacaktır. Alıcıda gürültü seviyesi, çalışan ekipmanların
ve makinelerin çeşidine ve sayısına, gürültü alıcıları ve şantiye arasındaki uzaklığa ve toprağın ve
havanın tutuculuğuna ve bariyer etkisine bağlıdır.
İnşaat Makinelerinin Çeşidi ve Sayısı
İnşaat aktiviteleri süresince kullanılacak makinelerin ve ekipmanların eşdeğer gürültü seviyeleri
Tablo 5-2’de verilmiştir.
Tablo5-2 İnşaat Makine ve Ekipmanlarının Ses Güç Seviyeleri
Makine
Ekskavatör
Dozer
Silindir
Damperli Kamyon
Su Tankı
Sökücü
Paletli Vinç
Beton Vibratörü
Sıkıştırıcı
Jeneratör
Metal Ark
Sayı
Lw(dB)
1
2
1
4
1
2
5
2
2
1
2
85
120
100
85
75
85
105
75
115
85
90
Kaynaktaki Toplam Gürültü Seviyesi
En kötü durum koşulunu göstermek için, bir bölgedeki tüm makinelerin ve ekipmanların aynı anda
ve aynı lokasyonda çalıştığı varsayılarak hesaplama yapılmıştır.
Bütün gürültü kaynaklarının oluşturduğu toplam gürültü seviyesi Çevresel Gürültünün
Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Ek-1’de verilen aşağıdaki formülle hesaplanmıştır:
⎡⎛1x10 8510 + 2 x1012010 + 1x1010010 + 4 x10 8510 + 1x10 7510 + 2 x10 8510 ⎞⎤
⎟⎥ = 124.48dBA
Leq = 10 × log ⎢⎜⎜
105
75
115
85
90
⎟⎟⎥
⎢⎜ + 5 x10 10 + 2 x10 10 + 2 x10 10 + 1x10 10 + 2 x10 10
⎠⎦
⎣⎝
n: Gürültü Kaynaklarının Sayısı
LWi: Her Kaynağın Ses Güç Düzeyi (dBA)
LWT: Toplam Gürültü Seviyesi
İnşaat aktivitelerinin yürütüldüğü alan için toplam gürültü seviyesi 124.48 dBA olarak
hesaplanmıştır.
AECOM-TR-R418-02-00
5-3
Kasım 2011
AECOM
Alıcıdaki Toplam Gürültü Seviyesi
İnşaat faaliyetlerinin Bölüm 4.4’te belirlenmiş olan hassas gürültü alıcılarındaki etkilerini
değerlendirmek için, 494 m uzaklıktaki 1 numaralı Türbin (T1) en yakın hassas alıcı olarak
seçilmiştir.
Alıcıda algılanan gürültü seviyesi belirlenirken hava absorpsiyonu 0 kabul edilmiştir ve toplam
gürültü seviyesi Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği Ek-1’de verilen
aşağıdaki formülle hesaplanmıştır:
⎛ Q ⎞
L P = Leq + 10 × log⎜
⎟
2
⎝ 4.π .r ⎠
Lp: Alıcıdaki Ses Güç Düzeyi (dBA);
Q: Yer Absorpsiyonu Katsayısı (1 olarak kabul edilmiştir);
r: Alıcı ve Kaynak arasındaki Mesafe (m)
Gürültü seviyeleri farklı mesafelerde yukarıdaki formül kullanılarak hesaplanmış ve eşdeğer gürültü
seviyesi sonuçları Tablo 5-3’te sunulmuştur.
Tablo5-3 Mesafeye göre Hassas Alıcıdaki Gürültü Seviyeleri
Mesafe (m)
Lp (dBA)
124.5
76.5
73.0
70.5
67.0
64.5
62.6
62.5
59.0
56.5
53.0
50.5
48.5
0
100
150
200
300
400
494 (NSR)
500
750
1000
1500
2000
2500
Gürültü seviyeleri farklı mesafelerde de ölçülmüş, mesafe arttıkça gürültü seviyesinin azaldığı
görülmüştür. Yapılan ölçümler grafik halinde şekil 5-1’de sunulmuştur.
AECOM-TR-R418-02-00
5-4
Kasım 2011
AECOM
Şekil 5-1 Mesafeye göre Eşdeğer Gürültü Seviyeleri (İnşaat Dönemi)
Tablo 5-3 ve Şekil 5-1’te görüldüğü üzere, inşaat döneminde en yakın yerleşim yerindeki alıcı
tarafından algılanacak gürültü seviyesi 62,6 dBA olarak belirlenmiştir.
Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’nde inşaat alanları için belirlenmiş
sınır değerler Bölüm 2.1.5, Tablo 2.1.5’te verilmiştir. Yönetmeliğe göre, proje sahası “Diğer
Kaynaklar” şeklinde değerlendirilmiş ve sınır değer 70 dBA olarak kabul edilmiştir. İnşaat dönemi
boyunca Yönetmelikteki limit değerler sağlanacaktır.
Yukarıda bahsedilen yasal yükümlülüğe ek olarak, inşaat gürültüsü geçicidir, inşaat çalışmalarının
saatlerini kısıtlanması, yeni ve düşük sesli güç düzeylerinin seçilmesi, trafik akışını yerleşim
yerlerine yönlenmesinin mümkün olduğunca azaltılması, aynı anda çalışan inşaat makinelerinin
sayılarının kısıtlanması ve diğer gerekli gürültü kontrol tedbirlerinin alınması gibi doğru saha
uygulamalarıyla kontrol edilebilir. Bu sebeple gerekli önlemler alındıktan sonra inşaat faaliyetleri
sırasında oluşacak gürültünün proje açısından önemli bir problem olması beklenmemektedir.
5.1.2
İşletme
Türbinlerin işletilmesi sırasında oluşacak gürültü türbinlerin dönme hızlarına bağlı olarak değişir.
Türbinlerin oluşturduğu gürültünün mekanik sesler ve aerodinamik sesler olmak üzere iki kaynağı
vardır.
Mekanik ses, mekanik ve elektrikli ekipmanın (şanzıman, jeneratör, sapma sürücüsü, soğutma
fanları ve yardımcı ekipman) dönmesiyle meydana gelir. Mekanik sesler direkt hava yoluyla ya da
çeşitli yapılarla iletilebilir.
AECOM-TR-R418-02-00
5-5
Kasım 2011
AECOM
Aerodinamik sesler ise türbin kanatlarının dönmesiyle oluşan hava akımından kaynaklanır. Rüzgar
türbinlerinin mekanik tasarımları sürekli geliştirildiğinden dolayı mekanik seslerde önemli derecede
azalma olmuştur. Günümüzde modern rüzgar türbinlerinden çıkan çoğu gürültünün kaynağı
aerodinamik seslerdir.
Rüzgar türbinlerinin işletimi gürültülü olduğundan dolayı yakındaki yerleşim yerleri üzerinde
potansiyel etkileri olacaktır. Bu yüzden bu proje için gürültü etki değerlendirme çalışması
yapılmıştır.
Gürültü değerlendirme çalışması temelde aşağıdaki başlıklardan oluşur:
1. Ortamdaki mevcut arka plan gürültü seviyesini belirlemek amaçlı gürültü çalışması;
2.
Türbinlerin gürültü karakteristikleri;
3. Gürültü alıcılarında oluşması tahmin edilen gürültü seviyesi;
4. Gürültü kriterlerinin belirlenmesi;
5. Tahmin edilen gürültü seviyelerinin gürültü kriterleri ile karşılaştırılması.
Arka Plan Gürültü Çalışması
Bir önceki bölümde detaylı olarak açıklandığı gibi, arka plan gürültü seviyeleri en yakın gürültü
alıcılarında ölçümler yapılmıştır. Bu çalışma süresince, LAeq verileri 10 dakikalık ortalama
periyotlarla alınmıştır. Ölçülen LAeq değerleri IFC/DB Kılavuzlarında ve Çevresel Gürültünün
Değerlendirilmesi ve Yönetilmesi Yönetmeliğinde belirli zaman dilimleri için belirlenen limit
değerlerle karşılaştırılmıştır. Bu limit değerler aşağıda Tablo 5-4’te verilmiştir.
Tablo5-4 Arka Plan Gürültü Seviyeleri
Arka Plan Gürültü Seviyeleri, dBA
IFC/DB
ÇGDYY
Gündüz (07:00 – 22:00)
Gece (22:00 – 07:00)
Gündüz (07:00 – 19:00)
Akşam (19:00 – 23:00)
Gece (23:00 – 07:00)
39,6
35,5
40,0
35,9
36,1
Türbinlerin Gürültü Özellikleri
Proje kapsamında Siemens SWT-3.0-101 model türbinler kullanılacaktır. Bu model türbinler
tarafından üretilen gürültünün seviyesi ile ilgili bilgiler üreticiden temin edilmiştir. Rüzgar hızı 3-10
m/sn arasında değişirken ortaya çıkan ses düzeyleri değiştiği için, gürültü verileri oktav bandı ve
geniş bantları içermektedir (10 m yükseklikte). Farklı rüzgar hızları için oktav bandı spektrumu ve
geniş bant gürültü seviyeleri sırasıyla Tablo 5-5 ve 5-6’da verilmiştir.
AECOM-TR-R418-02-00
5-6
Kasım 2011
AECOM
Tablo5-5 Siemens SWT-3.0-101 Model Türbinin 10m/s Rüzgar Hızında Oktav Bandı
Spektrumu
Oktav Bandı Frekansı (Hz)
63
125
250
500
1000
2000
4000
8000
Lwa(dBA)
82,8
94,7
101,4
104,7
101,4
93,5
82,6
79,3
Tablo5-6 3 - 10 m/s Rüzgar Hızları Arasında Geniş Bant Gürültü Seviyeleri
Rüzgar Hızı (m/s)
3
4
5
6
7
8
9
10
Gürültü Emisyonu,
Lwa (dBA)
90,0
95,0
100,0
103,0
108,0
108,0
108,0
108,0
Gürültü Modelleme
Türbinlerin hassas alıcı noktalardaki potansiyel gürültü etkisi modelleme ile belirlenmiştir. Gürültü
yayılım modeli için piyasada satılan ISO 9613-2 temelli WindPro Versiyon 2.7 programı
kullanılmıştır. Model farklı rüzgar hızları için farklı yayılım modüllerini bir arada kullanabilmekte, aynı
zamanda arazi verilerini de birleştirebilmektedir. Model ayrıca atmosferin ve yakındaki yüzeylerin
soğurmasını da içerir. En yakın hassas alıcılarda ortam gürültü seviyesi en kötü şartlar altında
modellenmektedir.
En yakın hassas alıcıdaki gürültü emisyon seviyelerini ölçmek için ISO9613-2: Akustik- Dış
Mekanda Yayılım Sırasında Sesin Zayıflaması – Bölüm 2: Genel Hesaplama Methodları (1996)
kullanılmıştır. WindPro yazılımı içerisinde sunulan ve uygun modellerden biri olan ISO 9613-2
algoritması, rüzgar enerji santrallerinden kaynaklanan ve geniş alan yayılan gürültü üzerine bir
Avrupa Komisyonu müşterek projesi tarafından en iyi tahmin metodu olduğu sonucuna
varıldığından dolayı tercih edilmiştir.
Gürültü seviyesi tahminlerinde hata bantlarını tam olarak belirlemek mümkün olmasa dahi, ISO
9613-2 modeli düz ve engebeli arazilerde en iyi sonucu veren modeldir. ISO 9613-2 diğer tüm
metodlar gibi en yakın hassas alıcıdaki gürültü seviyesini olduğundan daha yüksek tahmin
etmektedir. Avrupa Komisyonu tarafından yürütülen araştırmanın (Rüzgar Enerji Santrali Gürültü
Seviyesi Tahmin Modelinin Geliştirilmesi, JOR3-CT95-0051) sonucuna göre ISO 9613-2 modeli
rüzgar yönünde oluşan yayılım koşullarındaki gürültü seviyelerini belirlemiştir. ISO 9613-2
algoritması tarafından tahmin edilen gürültü seviyelerinin olması gereken gürültü seviyelerini
aşmama olasılığı %85 olarak belirlenmiştir. Aynı araştırma ayrıca rüzgara karşı yayılım koşullarında
yapılmış, rüzgar enerji santralinden kaynaklanıp bir alıcı tarafından algılanan gürültü düzeyinin
10dB(A) ile 15dB(A) arasında daha az olacağı sonucuna varılmıştır.
Model Girdileri
Alıcılardaki gürültü seviyelerini hesaplayan ISO 9613-2 modelinde aşağıdaki eşitlik kullanılmıştır.
L( DW ) = LWA, ref + K + Dc − ( Adiv + Aatm + Agr + Abar + Amisc) − Cmet
AECOM-TR-R418-02-00
5-7
Kasım 2011
AECOM
L(DW )
: Alıcıda hesaplanan gürültü seviyesi, dBA
LWA, ref
: Rüzgar Türbininin gürültü salım, dBA
K
Dc
: Salt ton, dBA
Adiv
Aatm
Agr
: Geometrik sapmadan kaynaklanan güç yitimi, dB
Abar
Amisc
Cmet
: Yönelme düzeltisi, dB
: Atmosfer soğurmasından kaynaklanan güç yitimi, dB
: Yer etkisinden kaynaklanan güç yitimi, dB
: Bir bariyerden kaynaklanan güç yitimi, dB
: Diğer muhtelif sebeplerden kaynaklanan güç yitimi, dB
: Meteorolojik düzelti, dB
Lwa dışındaki bütün girdi değerleri rüzgar türbinlerinin ve gürültüye duyarlı alıcıların koordinatlarına
göre hesaplanmıştır. Tablo 5-6’da verilen türbin gürültü salım seviyesi Lwa değeri olarak
kullanılmıştır. Gürültü yayılma modeli için kullanılan diğer girdiler ve varsayımlar aşağıdaki gibidir:
•
Rüzgar türbini ve gürültüye duyarlı alıcı koordinatları,
•
Yer etkisini belirlemek için Proje alanının 10 m rakımdaki eş yükselti eğrisi verileri,
•
En kötü durum koşullarını temsil etmesi için meteorolojik katsayı değeri 0 dB varsayılmıştır,
•
Salt ton değeri 0 dB varsayılmıştır,
•
Hava soğurum değeri ISO 9613-2’nin olağan değeri olan 1,9 dB/km varsayılmıştır.
Model Çıktıları
Her bir hassas alıcı noktada tahmin edilen türbin gürültü seviyeleri model ile farklı rüzgar hızları için
(3-10 m/s) LAeq cinsinden hesaplanmış ve aşağıdaki Tablo 5-7’de gösterilmiştir. Ayrıca, gürültü
modellemesinden elde edilen eş gürültü eğrisi haritası Şekil 5-2’de verilmiştir.
Tablo5-7 Her bir Hassas Alıcı Noktada Beklenen Gürültü Seviyeleri
Hassas Alıcı Noktadaki
Gürültü Emisyon Seviyeleri
(dBA)
AECOM-TR-R418-02-00
Rüzgar Hızı (m/s)
6
7
3
4
5
23,9
28,9
33,9
5-8
36,9
41,9
8
9
10
41,9
41,9
41,9
Kasım 2011
AECOM
Şekil 5-2 Gürültü Seviyesi Kontur Haritası
AECOM-TR-R418-02-00
5-9
Kasım 2011
AECOM
Gürültü Kriterleri
Bu değerlendirme sırasında iki gürültü kriteri kullanılmıştır:
1. Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği gündüz (07:00-19:00);
akşam (19:00-23:00) ve gece (23:00-07:00) zaman dilimleri için ayrı ayrı sabit üç gürültü
limiti belirlemiştir. Bu limitler gündüz, akşam ve gece için sırasıyla 60 dBA, 55 dBA ve 50
dBA’dır.
2. IFC/DB gündüz (07:00-22:00) ve akşam (22:00-07:00) zaman dilimleri için ayrı ayrı sabit iki
gürültü limiti belirlemiştir. Bu limitler gündüz ve gece için sırasıyla 55 dBA ve 45 dBA’dır.
Gece zaman dilimi için de limit kesinlikle 45 dBA olarak belirlemiştir. Bu limit aynı zamanda
Dünya Sağlık Örgütü’nün Kılavuzlarında da bu şekilde geçer ve gece camları açık
uyuyanları korumayı amaçlar.
3. IFC/Dünya Bankası gürültü yönetmeliği, eğer gürültü etkisi IFC/Dünya Bankası sınırlarının
üzerindeyse planlanan faaliyetlerin en yakın alıcıda arka plan seviyelerinde 3 dBA azami
artıştan fazlasına sebep olmaması gerektiğini ifade etmektedir.
Yukarıdaki açıklamalara ilave olarak proje kapsamında uyulması gereken gürültü limitleri ve
kılavuzlar Tablo 5-8’de özetlenmiştir.
Tablo5-8 Gürültü Limitleri
Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği
Lakşam (dBA)
Lgece (dBA)
Lgündüz (dBA)
Tanım
(7:00-19:00)
(19:00-23:00)
(23:00-7:00)
Limit Değer
Gürültüye duyarlı alanlar ve
endüstriyel faaliyetler (ağırlıklı
60
55
50
olarak endüstriyel)
IFC/DB Kılavuzları
Lgece (dBA)
Lgündüz (dBA)
Tanım
(7:00-22:00)
(22:00-7:00)
Kılavuzdaki Değer
Konut, Kurumsal, Eğitim
55
45
Eğer limitler sağlanmazsa (saha
Arka plan
dışındaki en yakın alıcıda) arka
gürültüsünde izin
3
3
plan gürültüsünde izin verilen
verilen
maksimum artış
maksimum artış
Gürültü Kriterleri ile Gürültü Seviyelerinin Karşılaştırılması
Türbinlerin çalışmasından kaynaklan ve en yakın hassas alıcı noktada oluşması beklenen
maksimum gürültü seviyesi ile arkaplan gürültü seviyelerinin IFC/Dünya Bankası ve Türk ÇGDYY’
de gündüz akşam ve gece zaman dilimleri için verilen değerlerle karşılaştırılması Tablo 5-8’de
sunulmuştur. Tabloda IFC/Dünya Bankası Kılavuzu’nda arka plan gürültü seviyeleri ve hesaplanan
kümülatif gürültü seviyeleri arasında izin verilen 3 dBA’lık fark değerlendirilmiştir.
AECOM-TR-R418-02-00
5-10
Kasım 2011
AECOM
Tablo5-9 Kümülatif Gürültü Seviyeleri
Hassas
Alıcı Nokta
Türbin Gürültü Emisyon Seviyesi
(@ 10m/s rüzgar hızı), dBA
Gündüz Zaman Dilimi
(07:00 – 22:00)
IFC/DB
Kılavuzları
Gece Zaman Dilimi
(22:00 – 07:00)
Çevresel
Gürültünün
Değerlendirilmesi
ve Yönetimi
Yönetmeliği
Gündüz Zaman Dilimi
(07:00 – 19:00)
Akşam Zaman Dilimi
(19:00 – 23:00)
Gece Zaman Dilimi
(19:00 – 23:00)
41,9
Arkaplan Gürültü Seviyeleri, dBA
Kümülatif Gürültü Seviyeleri, dBA
Fark, dBA
Fark, dBA
39,6
43,9
4,3
35,5
42,8
7,3
40,0
44,1
35,9
42,9
36,1
42,9
Tablo 5-9’da da görüldüğü üzere, hassas alıcı noktadaki kümülatif gürültü seviyeleri Çevresel
Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği ve IFC/DB Kılavuzları’nda verilen gündüz ve
gece zaman dilimleri için belirlenen limitlerin altındadır. IFC/DB Kılavuzları’na göre gündüz zaman
dilimi için kümülatif gürültü seviyesi 43,9 dBA olarak belirlenmiştir. 55 dBA’lık sınır değerin
altındadır. IFC/DB Kılavuzları’na göre gece zaman dilimi için kümülatif gürültü seviyesi ise 42,8 dBA
olarak belirlenmiştir. Bu değer de 45 dBA’lık sınır değerin altındadır. Belirlenen gürültü seviyeleri
Çevresel Gürültünün Değerlendirilmesi ve Yönetimi Yönetmeliği’nde gündüz, akşam ve gece
zaman dilimleri için verilmiş olan 60 dBA, 55 dBA ve 50 dBA sınır değerler ile de uyumludur.
Özet olarak, yapılan gürültü değerlendirme çalışması rüzgar enerji santralinin işletme döneminde
oluşturacağı gürültünün ulusal yönetmelikte ve IFC/DB Kılavuzlarında gündüz ve gece zaman
dilimleri için belirlenen sınır değerler ile uyumlu olduğunu göstermiştir. Rüzgar santralinin işletme
döneminde potansiyel gürültü etkisinin olasılığı düşük, büyüklüğü ise azdır. Potansiyel gürültü
etkisinin ihmal edilebilir düzeyde olması beklenmektedir.
5.1.3
İşletme Sonrası
İşletme sonrası dönemde gürültü seviyesinin inşaat dönemindeki gürültü seviyesi ile benzer olması
beklenmektedir. İşletme sonrası oluşacak olan gürültü inşaat dönemindeki gibi geçici olacaktır ve iyi
saha uygulamaları, çalışma saatlerinin sınırlandırılması ve gerekli önlemlerin alınması gibi
uygulamalar ile kontrol altına alınabilir. Bu sebeple işletme sonrası dönemde oluşacak gürültünün
proje açısından önemli bir problem olması beklenmemektedir.
5.2
Hava Emisyonları
5.2.1
İnşaat
İnşaat dönemin boyunca oluşacak emisyonların kaynağı kazı çalışmaları, ağır inşaat makinelerinin
hareketi ve kamp alanındaki ısıtma sistemleri olacaktır. İnşaat dönemi yaklaşık 11 ay sürecektir.
AECOM-TR-R418-02-00
5-11
Kasım 2011
AECOM
Egzoz Emisyonları
İnşaat işleri boyunca, kazı için kullanılan araçlar, kazı malzemelerini taşıyacak olan ağır iş
makinaları ve jeneratörler dizel yakıt kullanacak ve araç başına düşen saatlik yakıt tüketimi yaklaşık
15 L olacaktır. Aynı anda 6 inşaat makinasının çalışıyor olacağı varsayıldığında inşaat sahasında
saatlik dizel kullanımı saatlik 75 litre olacaktır.
Dizel yakıt kullanan araçların yarattığı hava emisyonları USEPA AP-42 Emisyon Faktörleri
kullanılarak hesaplanmıştır. Bu araçlardan kaynaklanan emisyonlar, sülfür dioksit (SO2), nitrojen
oksitler (NOx), karbon monoksit (CO), partikül madde (PM10) ve toplam organik karbon/uçucu
organik karbon (TOC/VOC) içerecek, bu kirleticilerin saatlik kütle akışı ayrı ayrı hesaplanacaktır.
Dizelin kalorifik değeri = 137.000 BTU/gal x gal/4,54609 l = 30.135,8 BTU/l.
Araçlardan kaynaklanan emisyonlar aşağıdaki gibidir:
Karbon monoksit
: 0,95 lb/(106BTU) x 30.135,8 BTU/l x 75 l/sa x 0,4536 kg/1 lb = 0,975 kg/sa
Sülfür Oksitler
Toplam Organik Karbon: 0,35 lb/(106BTU) x 30.135,8 BTU/l x 75 l/sa x 0,4536 kg/1 lb = 0,36 kg/sa
Nitrojen Oksitler
Toz(PM10)
Toz Emisyonları
İnşaat aktiviteleri sonucu oluşacak olan toz emisyonu yerel hava kalitesini önemli derecede ancak
geçici olarak etkileyecektir. Projenin ve projeye ait yolların inşaatı sırasında arazi temizleme ve
kazı çalışmaları yapılacak ve bu çalışmalar sırasında toz emisyonu çıkacaktır.
İnşaat faaliyetleri 4 aşamada yürütülecek ve emisyonlar bu aşamalarda olacaktır. İlk faaliyet
ulaşım yollarının inşaatı olacaktır. Yollar tamamlandıktan sonra, şalt sahası ve idari binanın
inşaatı yapılacaktır. Üçüncü aşama olarak türbin lokasyonlarının yanına vinç tabanları
yerleştirilecektir. Son aşamada ise türbinlerin temel kazı çalışmaları yürütülecektir. İnşaat
aşamaları ve bu aşamalarda yürütülecek olan faaliyetler aşağıda Tablo 5-10’da sunulmuştur.
Tablo5-10 İnşaat Aşamaları ve Faaliyetleri
İnşaat Aşaması
Ulaşım Yollarının İnşaatı
Şalt Sahası ve İdari Bina İnşaatı
Vinç Tabanlarının İnşaatı
Türbin Temel İnşaatı
AECOM-TR-R418-02-00
Faaliyet
Üst toprağın kaldırılması
Kaldırılan Toprağın Uzaklaştırılması ve Temel Kazılması
Yükleme
Taşıma
Boşaltma
Üst toprağın kaldırılması ve uzaklaştırılması
Temel Kazısı
Yükleme
Taşıma
Boşaltma
5-12
Kasım 2011
AECOM
Aşama aşama her faaliyet sonucunda oluşacak toz emisyonları hesaplanmış ve sonraki bölümde
sunulmuştur. Hesaplamalar sırasında Sanayi Kaynaklı Hava Kirliliğinin Kontrolü Yönetmeliği Tablo
12.6’da verilen kontrollü emisyon faktörleri kullanılmıştır. Bu faktörler aşağıda Tablo 5-11’de
verilmiştir.
Tablo5-11 Kontrollü Toz Emisyon Faktörleri
Faaliyet
Faktör (kg/ton)
0,0125
0,005
0,35
Sökme
Yükleme
Nakliye (gidiş-dönüş toplam mesafesi)
0,005
Boşaltma
Proje sahası içerisinde inşa edilecek olan ulaşım yolları için eskiden varolan toprak yolların rotası
takip edilecektir. Bu sebeple, yolların yapımı sırasında kazı çalışmasına ihtiyaç duyulmayacaktır.
Sadece üst toprağın kaldırılması için kazı çalışması yapılacak, kaldırılacak olan toprak ulaşım
yollarının yakınında depolanacak ve kalitesi korunacaktır. Yapılacak yollar için 5 m genişliğinde
ve 0,2 m derinliğinde kazı yapılacaktır. 1 saatte 50 m’lik yolun kazılabileceği ve toprağın
yoğunluğu 1,6 ton/m3 olarak varsayılmaktadır. Bu değerlere ve varsayımlara göre, yol
çalışmalarından kaynaklanacak toz emisyonu aşağıda verilmiştir.
Bir saatte kazılacak olan toprağın toplam hacmi
= En x Boy x Yükseklik
= 5 x 0,2 x 50
= 50 m3/sa
Kazılan toprağın toplam kütlesi
= 50 m3/sa x 1,6 ton/m3
= 80 ton/sa
Yol İnşaatından Kaynaklanacak olan toplam emisyon = 80 ton/sa x 0,0125 kg/ton
= 1 kg/sa
Şalt sahası ve İdari Bina inşaatı için incelikle üst toprak kaldırılacak, sonrasında temel kazısı
yapılacak, kazılan malzeme taşınmak üzere yüklenecek, taşınacak ve sonrasında boşaltılacaktır.
İdari binanın ve şalt sahasının toplam alanı 2500 m2’dir. Bu bölümlerin inşaatının 60 gün süreceği
varsayılmaktadır. Yapılacak kazının da yaklaşık 3 m derinliğinde olacağı düşünülmektedir.
Kazılan toprağında yaklaşık maksimum 1000 m taşınacağı kabul edilmektedir.
Kazılan toprağın toplam hacmi
= 2.500 m2 x (0,2 m + 3 m)
= 8.000 m3
= 8.000 m3 x 1,6 ton/m3
= 12.800 ton
AECOM-TR-R418-02-00
5-13
Kasım 2011
Bir saatte kazılan toprağın toplam kütlesi
AECOM
= 12.800 ton / (60 gün x 16 sa/day)
= 13,3 ton/sa
Şalt sahasının ve idari binanın inşaatı sırasında yürütülen her faaliyetin sebep olacağı emisyonlar
aşağıda hesaplanmıştır:
Sökmeden kaynaklanan emisyon
= 13,3 ton/sa x 0,0125 kg/ton
= 0,17 kg/sa
Yüklemeden kaynaklanan emisyon
= 13,3 ton/sa x 0,005 kg/ton
= 0,07 kg/sa
Nakliyeden kaynaklanan emisyon
= 12,800 ton / (60 gün x 16 sa/day x 25 ton/gidişgeliş) x 0,35 kg/km-araç x 1 km
=0,19 kg/sa
Boşaltmadan kaynaklanan emisyon
= 13,3 ton/sa x 0,005 kg/ton
= 0,07 kg/sa
Şalt Sahası ve İdari Bina İnşaatından Kaynaklancak Olan Toplam Emisyon
= 0,17 kg/sa + 0,07 kg/sa + 0,19 kg/sa + 0,07kg/sa
= 0,49 kg/sa
Vinç Tabanı İnşaatı
Şalt sahasının ve idari binanın inşaatının tamamlanmasının ardından, her türbinin yanına inşaat
çalışmaları bittikten sonra kullanılacak olan vinç tabanları yerleştirilecektir. Her vinç tabanının
ortalama alanı yaklaşık olarak 2,500 m2’dir. Öncelikle 0.2 m kalınlığındaki üst toprak kaldırılacak,
ardından vinç tabanı yerleştirilecektir. Bu işlemin yaklaşık 2 gün süreceği varsayılmaktadır.
Aşağıda vinç tabanlarının yerleştirilmesi sırasında çıkacak toz emisyonunun hesaplamaları
verilmiştir.
= 2.500 m2 x 0,2 m
= 500 m3
= 500 m3 x 1,6 ton/m3
= 800 ton
= 800 ton / (2 gün x 16 sa/gün)
= 25 ton/sa
Vinç Tabanı İnşaatından Kaynaklanacak Olan Toplam Emisyon
AECOM-TR-R418-02-00
5-14
= 25 ton/sa x 0,0125 kg/ton
= 0,31 kg/sa
Kasım 2011
AECOM
Türbinlerin temellerinin inşaatı sırasında sökme, yükleme, nakliye ve boşaltma işlemleri olacaktır.
Bir türbin için kazılması gereken toplam alan 20 m x 20 m (400 m2), derinlik yaklaşık 3 m olarak
varsayılmıştır. Her türbinin temel kazısının yaklaşık 5 gün sürmesi planlanmıştır. Bu değerlere ve
varsayımlara göre, türbinlerin temel inşaatlarından kaynaklanacak toz emisyonu hesaplamaları
aşağıda verilmiştir.
= 20 m x 20 m x 3 m
= 1.200 m3
= 1.200 m3 x 1,6 ton/m3
= 1.920 ton
= 1.920 ton / (5 gün x 16 sa/gün)
= 24 ton/sa
Sökmeden kaynaklanan emisyon
= 0,3 kg/sa
Yüklemeden kaynaklanan emisyon
= 0,12 kgsa
Nakliyeden kaynaklanan emisyon
= 1.920 ton / (5 gün x 16 sa/gün x 25 ton/trip) x
0,35 kg/km-araç x 1 km
= 0,34 kg/sa
Boşaltmadan kaynaklanan emisyon
= 0,12 kgsa
Türbin Temeli İnşaatından Kaynaklanacak Olan Toplam Emisyon
= 0,3 kg/sa + 0,12 kg/sa + 0,34 kg/sa + 0,12 kg/sa
= 0,88 kg/sa
İnşaat sırasında yürütülecek olan faaliyetlerden kaynaklanan toz emisyonları hesaplanmış ve
sonuçlar tablo halinde Tablo 5-12’de verilmiştir:
Tablo5-12 İnşaat Dönemi Toz Emisyonu Miktarları
İnşaat Aşaması
Şalt Sahası ve Idari Bina Inşaatı
Vinç Tabanlarının İnşaatı
Toplam Toz Miktarı (kg/sa)
1,00
0,49
0,31
0,88
Endüstriyel tesislerden kaynaklanan emisyonlar için modelleme limit değerleri Sanayi Kaynaklı
Hava Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği Ek-II Tablo 2.1’de verilmiş olup, toz için bu değer 1 kg/saat’tir.
AECOM-TR-R418-02-00
5-15
Kasım 2011
AECOM
Tablo 5-12’de görüldüğü üzere, oluşması beklenen toz miktarları modelleme gerektiren yasal limiti
aşmamaktadır. Bu sebeple, inşaat çalışmalarından kaynaklanacak toz emisyonlarının
değerlendirmek için çöken toz ve PM10 parametreleri için dağılım modellemesi yapılmamıştır.
Projelerin inşaat aşamalarında uygulanan bazı etki azaltıcı önlemler bulunmaktadır. Toz oluşumunu
engellemek ya da azaltmak için, yollar düzenli olarak sulanacak, kazı malzemeleri olabildiğince
yavaş yüklenip ve boşaltılacaktır. Malzemeler taşınırken araçların üzeri branda ile kapatılacaktır.
Depolanan kazı malzemesi tozumaya karşı sürekli olarak izlenecek ve üzeri örtülerek gerekli
önlemler alınacaktır.
Toprağın taşınımını engellemek için, sahadan ayrılan bütün ağır ticari araçlar toprağın inşaat
sahasından, genel yollara taşınmasını engellemek için yıkanacaktır. Kuru havalarda, toz oluşumunu
engellemek için şantiyede çalışan araçların hızlarını azaltmaları sağlanacaktır.
Özet olarak, toz emisyonlarının hava kalitesini olumsuz yönde etkilemeyeceği öngörülmektedir.
İnşaat döneminde oluşacak toz emisyonlarının etkisi önemsiz olacaktır, hesaplamalar sonucu elde
edilen sonuçlar limit değerlerin altında kalmaktadır.
Azaltma önlemleri uygulandığında üretilen toz miktarı daha da azalacaktır. Bu sebeple temel kazısı
çalışmaları, yol inşaatı faaliyetleri ve işletmeden çıkarma dönemi yerel hava kalitesini önemli şekilde
etkilemeyecektir. Gerekli önlemler alındıktan sonra kalan etki ihmal edilebilir düzeyde olacaktır.
5.2.2
İşletme
Rüzgar santrali projelerinin işletme aşamasında yakmaya dayalı bir proses olmamakla birlikte, bu
projeler mekanik enerjiyi direk olarak elektrik enerjisine çevirir. Bu nedenle, işletme sırasında
elektrik üretimi için herhangi bir yakıt kullanımı olmayacaktır. Böylece hava emisyonu da
oluşmayacaktır. Santralde sadece acil durumlar için kullanılacak bir jeneratör bulunacaktır. Sadece
jeneratör geçici olarak çalıştırıldığında emisyon oluşacaktır, bu emisyonun da hava kalitesini
etkileyeceği düşünülmemektedir. Bu sebeple, planlanan projenin işletmesi sırasında yerel hava
kalitesine herhangi kötü bir etkisi olmayacaktır.
5.2.3
İşletme Sonrası
Projenin işletme sonrası döneminde de toz çıkaracak faaliyetler olacaktır ancak inşaat dönemindeki
kadar olmayacaktır. Sadece küçük kazı çalışmaları olacaktır. Projenin yıkımı sırasında toz
yayılımını en aza indirecek şekilde hareket edilecektir. İşletmeden çıkarma faaliyetlerinin etki önemi
ihmal edilebilir düzeyde, etkinin büyüklüğü ise orta dereceli olacaktır.
5.3
Su Temini ve Atıksu
5.3.1
İnşaat
Projenin inşaat faaliyetleri sırasında beton yapımı, toz kontrolü ve personelin günlük kullanımı için
su ihtiyacı ortaya çıkacaktır. Kullanma suyu ihtiyacı Mut Belediyesi tarafından onaylanan bir su
AECOM-TR-R418-02-00
5-16
Kasım 2011
AECOM
kaynağından tankerlerle temin edilecektir. İçme suyu ihtiyacı sahaya getirtilecek damacanalarla
karşılanacaktır.
15 personelin inşaat döneminde ihtiyaç duyacakları su miktarı aşağıda hesaplanmıştır:
Çalışacak toplam personel sayısı: 15
Su ihtiyacı: 150 l/kişi/gün = 0,15 m3/kişi/gün (Benefield, L., Randall,C., 1980)
Toplam Su İhtiyacı: 0,15 m3/ kişi/gün x 15 kişi = 2,25 m3/gün
İnşaat faaliyetleri ve tozumayı önleyecek olan toz bastırma sisteminde günde yaklaşık 10 m3 su
kullanılacağı varsayılmıştır. İnşaat dönemi boyunca toplam atıksu üretimi 10.75 m3/ gün olacaktır.
Sadece personelin günlük ihtiyacı olan 2.25 m3/ günlük su atıksu olarak geri dönecektir. Proje
sahası kırsal alan üzerinde olduğundan ve yakınlarda belediyeye ait kanalizasyon sistemi
bulunmadığından dolayı oluşan atıksular kamp alanına inşa edilecek sızdırmaz septik tanklarda
biriktirilecektir.
Biriktirilen atıksular septik tanklar dolduğunda Mut Belediyesi’ne ya da özel şirketlere ait vidanjörler
ile çekilecek, sonrasında Mut Belediyesi’nin kanalizasyon sistemine deşarj edilecektir. Projenin
inşaatı sırasında çıkacak olan evsel atıksu çevreyi ve yeraltı sularını olumsuz yönde
etkilemeyecektir. Proje, Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği ve IFC/Dünya Bankası Kılavuzlarının
hükümlerine uygun olacaktır.
Temel çalışmaları sırasında gereken derinliğin çok olmaması sebebiyle yapılan kazılarda yer altı
suyu ile karşılaşılması beklenmemektedir. Yüzey suyu akışının da problem yaratması
beklenmemektedir ancak müteahhit yüzey sularının sahadan taşmaması için gerektiğinde önleyici
kullanacaktır. Önerilen proje sonucunda meydana gelen değişikliklerin proje sahası yakınlarındaki
kuyuları etkilemesi beklenmemektedir.
Özet olarak, inşaat döneminde oluşacak atıksuyun etkileme olasılığı vardır ve etki büyüklüğü küçükorta olacaktır. İnşaat döneminde üretilecek olan atıksu miktarı az olduğundan dolayı etki önemi
küçük-orta seviyede olacaktır. Gerekli önlemler alındıktan sonra kalan etkiler ihmal edilebilir
seviyede olacaktır.
5.3.2
İşletme
Projenin işletmesi sırasında herhangi bir proses suyu kullanımı olmayacaktır. Sadece işletme
döneminde çalışan 3 personelin su ihtiyacı olacaktır.
3 personelin inşaat döneminde ihtiyaç duyacakları su miktarı aşağıda hesaplanmıştır:
Çalışacak toplam personel sayısı: 3
Su ihtiyacı: 150 l/kişi/gün = 0,15 m3/kişi/gün (Benefield, L., Randall,C., 1980)
AECOM-TR-R418-02-00
5-17
Kasım 2011
AECOM
Toplam Su İhtiyacı: 0,15 m3/ kişi/gün x 3 kişi = 0,45 m3/gün
Üretilen bu atıksu inşaat döneminde olduğu gibi toplanacak ve bertaraf edilecektir. Oluşan atıksular
kamp alanına inşa edilecek sızdırmaz septik tanklarda biriktirilecektir. Biriktirilen atıksular septik
tanklar dolduğunda Mut Belediyesi’ne ya da özel şirketlere ait vidanjörler ile çekilecek, sonrasında
Mut Belediyesi’nin kanalizasyon sistemine deşarj edilecektir. Projenin işletmesi sırasında çıkacak
olan evsel atıksu çevreyi ve yeraltı sularını olumsuz yönde etkilemeyecektir. Proje, Su Kirliliği
Kontrolü Yönetmeliği ve IFC/Dünya Bankası Kılavuzlarının hükümlerine uygun olacaktır.
5.3.3
İşletme Sonrası
İşletme sonrası dönemde su teminin ve atıksuların olası etkilerinin inşaat ve işletme dönemleri ile
benzer olması ve çevreyi olumsuz yönde etkilememesi beklenmektedir.
5.4
Tehlikeli Atıklar
5.4.1
İnşaat
İnşaat çalışmaları sırasında kullanılan makine ve ekipmanların bakımı sonrası atık yağ oluşacaktır.
Makinelerin ve ekipmanların yağ değişiminin proje sahası dışında, kalifiye servis sağlayıcıları
tarafından yapılması planlanmaktadır. İnşaat aletlerinin bakımının sahada yapılmasının zorunlu
olduğu hallerde, sahada bir miktar atık yağ oluşacaktır. Oluşan bu atık yağlar sızdırmaz güvenli
konteynerlerde saklanacak ve beton zemine ve potansiyel sızıntı ve dökülmeleri engelleyecek
uygun sedde yapısına sahip alanlarda muhafaza edilecektir. Konteynerlerin üzerine “Tehlikeli Atık ”
etiketleri yapıştırılacak ve depolanan maddenin miktarı ve depolama zamanı yazılacaktır.
Konteynerler hasar gördüğünde, atıklar aynı özelliklere sahip başka bir konteynere transfer edilecek
ve kapatılacaktır. Atıkların taşınımı lisanslı kişiler ve kuruluşlar tarafından ve bu iş için uygun
özelliklere sahip araçlar ile yapılacaktır. Tehlikeli atıklar bir bertaraf tesisine gönderilecektir. Sahada
tehlikeli atıkların taşınması ve geçici depolanması işlerinden sorumlu personelin sağlık ve güvenliği
ile ilgili tüm önlemler alınacaktır.
Proje sahasında revir olmayacağından dolayı sahada tıbbi atık oluşması beklenmemektedir.
Sıvı atıkların yanı sıra, atık pil ve akümülatörler de sahada oluşacak olan tehlikeli atıklardandır. Bu
atıklar evsel atıklardan ayrı olarak toplanacak ve yetkili kuruluşlar tarafından belirlenen toplama
noktalarına götürülecek ya da 6 ay içerisinde belediyeler tarafından alınmaları sağlanacaktır.
Özet olarak, sahada en çok oluşması beklenen tehlikeli atık yağdır. Uygun önlemler alınmadığında
atık yağlar çevreyi kötü yönde etkiler. Ancak gerekli tedbirler alındığında geriye kalan etkiler ihmal
edilebilir seviyede olacaktır. Projenin inşaat döneminde tehlikeli atıkların yönetimi, depolanması,
taşınması ve bertarafı çevreyi olumsuz yönde etkilemeyecek ve proje ulusal yönetmelikler ve
IFC/Dünya Bankası Kılavuzları ile tamamen uyumlu olacaktır.
AECOM-TR-R418-02-00
5-18
Kasım 2011
5.4.2
AECOM
İşletme
İşletme sırasında, türbinlerin ve transformatörlerin bakımı sırasında bir miktar atık yağ oluşacaktır.
Bir türbinin yıllık bakımı sırasında yaklaşık olarak 60 l atık yağ çıkması beklenmektedir. Proje
kapsamında toplam 13 türbin olacağından dolayı yılda toplam 780 l atık yağ oluşacaktır. Aynı
zamanda transformatörleri soğutmak ve bileşenler arasında elektriksel yalıtkanlığı sağlamak için
yalıtım yağları kullanılacak ve bunlar atık yağa dönüşecektir. Bu yalıtım yağları, PCB ya da başka
bir kanserojen madde içermemektedir. Yıllık bakım işleri sonucu olaşacak yağlar ise yağ tedarik
eden firmada çalışan uzman bir ekip tarafından toplanacaktır. Bu atık yağlar, sahadan Atık Yağların
Kontrolü Yönetmeliği‘ne uygun olarak uzaklaştırılacaktır. Ayrıca, makinelerin düzenli bakımının
yapılması, potansiyel sızıntı riskini azaltmaktadır. Mümkün ve uygulanabilir olduğunda, tehlikeli
olmayan sıvılar kullanılacaktır.
Atık yağların yanı sıra, atık pil ve akümülatörler de işletme sırasında oluşacak olan tehlikeli
atıklardandır. Bu atıklar evsel atıklardan ayrı olarak toplanacak ve yetkili kuruluşlar tarafından
belirlenen toplama noktalarına götürülecek ya da 6 ay içerisinde belediyeler tarafından alınmaları
sağlanacaktır.
Projeden kaynaklanacak her türlü tehlikeli atık sızdırmaz konteynerlerde toplanacak, lisanslı
araçlarla, lisanslı bertaraf tesislerine gönderilecektir. Tehlikeli atıkların toplanması, depolanması,
taşınması ve bertarafı Tehlikeli Atık Yönetmeliği, Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği, Atık Pil ve
Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği ve IFC/Dünya Bankası Kılavuzları’na uygun olarak
yapılacaktır. Bu sebeple, çevreyi olumsuz olarak etkilemesi beklenmemektedir.
Özet olarak, işletme sırasında sahada en çok oluşması beklenen tehlikeli atık, atık yağdır. Uygun
önlemler alınmadığında atık yağlar çevreyi kötü yönde etkileyecektir. Ancak gerekli tedbirler
alındığında geriye kalan etkiler ihmal edilebilir seviyede olacaktır. Proje işletme döneminde de
çevreyi olumsuz yönde etkilemeyecek, tehlikeli atıkların yönetimi, depolanması, taşınması ve
bertarafı ulusal yönetmelikler ve IFC/Dünya Bankası Kılavuzları ile tamamen uyumlu olacaktır.
5.4.3
İşletme Sonrası
İşletme sonrası dönemde ise sahadaki transformatör ve motor yağları toplanacak ve muhafaza
edilecek, sonrasında Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği’ne uygun olarak lisanslı araçlarla
taşınacak, lisanslı firmalara gönderilecektir. Bu dönemde üretilecek olan tüm tehlikeli atıklar sahada
geçici olarak muhafaza edilecek ve lisanslı bertaraf tesislerine gönderilecektir. Hiçbir tehlikeli atık
sahada kalıcı olarak kalmayacaktır. Bu sebeple proje işletme sonrası dönemde de çevreyi olumsuz
yönde etkilemeyecek, tehlikeli atıkların yönetimi, depolanması, taşınması ve bertarafı ulusal
yönetmelikler ve IFC/Dünya Bankası Kılavuzları ile tamamen uyumlu olacaktır
AECOM-TR-R418-02-00
5-19
Kasım 2011
5.5
AECOM
Tehlikeli Olmayan Atıklar
5.5.1
İnşaat
İnşaat dönemi boyunca sahada, aşağıda sıralanan tehlikeli olmayan atıkların oluşması
beklenmektedir:
•
Personel tarafından üretilecek geri dönüşebilir atıklar (kağıt, cam, plastik vs.);
•
Personele verilecek yemek servisinden kaynaklanacak organik atıklar;
•
İnşaat atıkları;
•
Boş bidonlar, tenekeler, konteynerler (Türk Yönetmeliklerine göre, eğer bu kaplar,
tehlikeli kimyasalların depolanması için kullanılmışsa, artık tehlikeli atık sınıfındadırlar.)
•
Hurda metaller, ambalaj atıkları, karton kutular ve ahşap atıklar.
Türk İstatistik Kurumu’nun Bölgesel İstatistiklerine (2004) göre, Mersin İli’nde atık üretimi miktarı
yaklaşık 1,34 kg/gün/kişi olarak belirlenmiştir.
Proje sahasında toplam 15 personel çalışacağından
Toplam personel sayısı
: 15
Atık Üretimi
: 1,34 kg/kişi/gün
Toplam atık üretimi
: 1,34 kg/ kişi/gün x 15 kişi = 20,1 kg/gün
Böylece proje sahasında çalışacak 15 personelin günlük atık üretimi 20,1 kg/gün olacaktır.
Çimento torbaları, hurda metaller, ambalaj kutular ve tahta kasalar gibi geri dönüşebilir atıklar diğer
atıklardan ayrı olarak toplanacak, nihai geri dönüşüm işlemi için geçici olarak depolanmaktadır.
Sahada oluşacak tüm geri dönüştürülemeyen ve tehlikeli olmayan atıklar toplanacak ve Mut
Belediye’sinin atık bertaraf sahasına gönderilecektir. Tüm geri dönüştürülemeyen ve tehlikeli
olmayan atıklar Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Ambalaj Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ve
IFC/Dünya Bankası Kılavuzları’na uygun olarak bertaraf edilecektir.
İnşaat dönemi boyunca yapılan kazılarda çıkacak toprak miktarı hesaplanmış ve aşağıdaki tabloda
verilmiştir:
Tablo5-13 İnşaat Dönemi Boyunca Yapılan Kazılarda Çıkacak Toprak Miktarı
Adet
Alan
(m2)
Derinlik
(m)
Toplam
Hacim
(m3)
Toprak /
Malzeme
Yoğunluğu
(ton/ m3)
Toplam
Kazı Miktarı
(ton)
Türbinlerin Temel Kazısı
19
100
1,5
2850
1,6
4.560
1
2.500
0,3
750
1,6
1.200
İnşaat Çalışması
AECOM-TR-R418-02-00
5-20
Kasım 2011
AECOM
Şalt Sahası ve İdari Binanın Temel
Kazıları
1
2.500
3
7500
2,4
18.000
Toplam
23.760
Toplamda kazılacak olan 23.760 ton toprak kazı toprağı sonradan türbin temellerinin
doldurulmasında ve peyzaj çalışmalarında yeniden kullanılmak üzere bitkisel toprak üst kısımda
olacak şekilde depo alanında muhafaza edilecektir. Böylece kazı toprağının proje sahasından
başka bir yere taşınması ve depolanması söz konusu olmayacaktır.
Özet olarak, inşaat döneminde ortaya çıkacak tehlikeli olmayan atıkların olumsuz etkilerinin oldukça
az olacağı öngörülmektedir. Gerekli tedbirler alındığında geriye kalan etkiler ihmal edilebilir düzeyde
olacaktır.
5.5.2
İşletme
Projenin işletme döneminde 3 kişinin çalışması planlanmaktadır. 3 kişinin üreteceği evsel atık
aşağıda hesaplanmıştır:
Toplam personel sayısı
:3
Atık Üretimi
: 1,34 kg/kişi/gün
Toplam atık üretimi
: 1,34 kg/ kişi/gün x 3 kişi = 4,02 kg/gün
Bu atıklar organik atıklar (yemek artıkları) ve ambalaj atıklarıdır (plastik, cam, vb.). Bu ambalaj
atıkları geri dönüştürülebildiğinden diğer atıklardan ayrı olarak toplanacaktır.
İnşaat dönemine benzer şekilde, işletme döneminde geri dönüştürülemeyen ve tehlikeli olmayan
atıklar kapalı koneynerlerde toplanarak Mut Belediye’sinin atık bertaraf sahasına gönderilecektir.
Tüm geri dönüştürülemeyen ve tehlikeli olmayan atıklar Katı Atıkların Kontrolü Yönetmeliği, Ambalaj
Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği ve IFC/Dünya Bankası Kılavuzları ile uyumlu olarak bertaraf
edilecektir. İşletme döneminde oluşacak katı atıkların çevreyi olumsuz yönde etkileyeceği
düşünülmemektedir.
Özet olarak, işletme döneminde ortaya çıkacak tehlikeli olmayan atıkların olumsuz etkilerinin
oldukça az olacağı öngörülmektedir. Gerekli tedbirler alındığında geriye kalan etkiler ihmal edilebilir
düzeyde olacaktır.
5.5.3
İşletme Sonrası
İşletme sonrası dönemde de tehlikesiz atıklar ve geri dönüştürülebilir atıklar ayrı ayrı toplanacaktır.
Tehlikesiz atıklar belediyenin yerel katı atık sahasına, geri dönüştürülebilir atıklar ise lisanslı ve
yetkili geri dönüşüm firmalarına gönderilecektir. Bu dönemde olumsuz bir çevresel etki ortaya
çıkması beklenmemektedir.
AECOM-TR-R418-02-00
5-21
Kasım 2011
5.6
AECOM
Tıbbi Atıklar
Dağpazarı’nda, proje sahasına yaklaşık 8 km uzaklıkta bir sağlık ocağı olduğundan dolayı proje
kapsamında şantiyeye revir inşa edilmesi planlanmamaktadır. Bu sebeple, proje sırasında inşaat ve
işletme dönemlerinde sahada herhangi bir tıbbi atık oluşumu beklenmemektedir.
5.7
Toprak ve Yeraltı Suları
5.7.1
İnşaat
Projenin inşaat döneminde toprak ve yeraltı sularının kontamine olması riskinin minimize edilmesi
amacıyla dizel yakıt ve tehlikeli sıvı atık konteynerleri/bidonları sahada beton zemin ve uygun sedde
yapıları üzerinde muhafaza edilecektir. Gerektiğinde kullanılacak döküntü kitleri, absorbe edici
pedler-malzemeler ve tutucu kum her zaman kimyasal depolama sahasında bulundurulacaktır.
İnşaat makineleri ve ekipmanları da yağ dökülme ve sızıntılara sebep olabilir. Bu sebeple inşaat
araçları düzenli olarak kontrol edilecektir. Tüm bakım faaliyetleri sertleştirilmiş ya da sızdırmaz
zemin üzerinde yapılacaktır. Yakıt ikmali sadece belirlenmiş alanda yapılacaktır. Gerektiğinde
kullanılacak döküntü kitleri, absorbe edici pedler-malzemeler ve tutucu kum her zaman kimyasal
depolama sahasında bulundurulacaktır. Araçlar sadece belirlenmiş alan üzerine park edilebilecektir.
Herhangi bir dökülme olduğunda, dökülen malzeme olabildiğince çabuk temizlenecek, toplanacak
ve uygun şekilde bertaraf edilecektir.
Kimyasal dökülmelerini engelleyecek uygun önlemler alındığında, toprak ve yeraltı sularının
olumsuz yönde etkilenmesi beklenmemektedir.
Özet olarak, projenin inşaat döneminde toprağın ve yeraltı sularının önemsiz şekilde etkileneceği
öngörülmektedir. Gerekli tüm önlemler alındığında ise etkiler ihmal edilebilir düzeyde olacaktır.
5.7.2
İşletme
Tesisin rutin işletmesi sırasında, büyük hacimlerde kimyasalların depolanması planlanmamaktadır.
Sadece bakım faaliyetleri sırasında kullanılacak bazı yağlar ve transformatör yağları geçici olarak
depolanacaktır. Yağ içeren depolama tankları ve bidonlar uygun sedde yapısına sahip beton zemin
üzerinde tutulacaktır.
Yağların büyük bir kısmı dişli kutusunda olduğundan dolayı, her sızıntı nasel ve kule yapısına
ulaşabilir.
Türbinler naselden kazayla sızabilecek maddeleri önlemek için sıvı tutma havzaları ve muhafaza
sistemleri ile beraber tasarlanmıştır. Kuleye açılan kapı zemin hizasına yerleştirilmiştir. Kazayla
rüzgar türbinlerinden dökülen herhangi bir yağ ya da akışkan kule içinde tutulacak, etrafı
kapatılacak ve mümkün olan en kısa sürede temizlenecektir. Rüzgar türbinlerine sıvı basıncındaki
kaybı ve/veya kullanılan yağların sıcaklığındaki azalmayı tespit edebilecek sensörler yerleştirilecek,
böylelikle herhangi bir sızıntı durumunda türbinlerin otomatik olarak kapanması sağlanacaktır.
AECOM-TR-R418-02-00
5-22
Kasım 2011
AECOM
Transformatörlerden önemli miktarlarda sızıntı olması beklenmemektedir. Transformatör yağları
(yalıtıcı yağlar) poliklorlu bifenil (PCB) içermeyecektir.
İşletme sırasında dökülen kimyasalların çevreye ulaşmasını engelleyecek uygun önlemler
alındığında, toprak ve yeraltı sularının olumsuz yönde etkilenmesi beklenmemektedir.
Özet olarak, projenin işletme döneminde toprağın ve yeraltı sularının önemsiz şekilde etkileneceği
öngörülmektedir. Gerekli tüm önlemler alındığında ise etkiler ihmal edilebilir düzeyde olacaktır.
5.7.3
İşletme Sonrası
Beton temellerin tesisin işletmeden çıkarılmasından sonra sahada kalması olasıdır. Ancak bu
temellerin çevreyi önemli derece etkilemeyeceği öngörülmektedir. Zemin eski haline getirilecek,
uygun yerler temiz bitkisel toprak ve çimen kaplanacaktır. İşletme sonrası dönemde yer altı
sularının ve toprağın minimum derecede etkilenecek ve inşaat dönemindekine benzer olacaktır.
Özet olarak, işletme sonrası dönemin yer altı suları ve toprak üzerindeki etkileri önemsiz olacaktır.
Gerekli tüm önlemler alındığında ise etkiler ihmal edilebilir düzeyde olacaktır.
5.8
Biyolojik Kaynaklar Üzerine Etkiler
İnşaat çalışmaları da dahil olmak üzere doğal ortamlarda gerçekleştirilecek her türlü faaliyet, her
çeşit insan aktivitesi yabanıl formlar ile yabanıl formlar tarafından değişik amaçlarla kullanılmakta
olan doğal ortamlarda dönüşümlere neden olacaktır. Bu dönüşümlerin bir kısmı kalıcı, bir kısmı da
geçici özelliktedir. Ayrıca söz konusu aktiviteleri gerçekleştirenlerin duyarlılığı, çevreye bakış açıları
gibi noktalar söz konusu etkilerin düzeyini belirlemede oldukça önemlidir. Burada söz konusu olan
söz konusu faaliyetler sonucunda elde edileceklerin, yine faaliyetler nedeniyle kaybedilecek olanlar
ile kıyaslandığında sadece maddi açıdan değil, birçok yönden toplumun çıkarlarına hizmet etmesi,
ülke genelinde anlamlı katkılar oluşturmasıdır. Enerji projeleri de bu kapsam dahilinde
değerlendirilmelidir. Günümüzde enerjiye olan ihtiyaç her geçen gün artarken yenilenemeyen enerji
kaynakları açısından dışa bağımlı olan Türkiye kendi kaynaklarını devreye sokarak bu konuda dışa
bağımlılığını azaltmaya, artan ihtiyaca cevap vermeye çalışmaktadır. Söz konusu süreçler doğal
ortamlarda gerçekleştirildiğinden dolayı ortaya çıkan dönüşümler ilk bakışta rahatsız edici
bulunabilir. Burada önemli olan söz konusu faaliyet ile elde edileceklerin öneminin anlatılması;
bunun yanında söz konusu faaliyetin hayata geçirilmesi sürecinde doğada gerçekleşen
dönüşümlerin, tamamı olmasa da büyük bir kısmının zaman içerisinde eski haline
dönüştürülebileceğinin anlatılması noktasında yatmaktadır.
Önerilen projenin biyolojik kaynaklar ve yaban hayatı üzerinde doğrudan belirgin olumsuz bir etki
yapması beklenmemektedir. Dolaylı olmakla birlikte alanda insan varlığı, gürültü ve türbin
hareketliliği gibi sebeplerden dolayı belirgin bir habitat kaybı oluşacaktır.
Söz konusu faaliyetle beraber inşaat aşamasında türbinlerin yerleştirilmesi sırasında her bir türbinin
oturacağı 10x10=100 m2, 19 adet türbin için 1.900 m2, idari bina ve şalt trafo merkezi inşaatı
AECOM-TR-R418-02-00
5-23
Kasım 2011
AECOM
sırasında 2.500 m2 ve site içi yolların açılması sırasında yaklaşık 32.500 m2 olmak üzere toplam
36.900 m2’lik bir alanda bitki örtüsünün sıyrılacağı düşünülmektedir.
Sıyırma işlemlerinin olduğu bölümlerde bulunan bitki türlerinde biyomas kaybı olacak, ancak
nesilleri üzerine herhangi bir etki olmayacaktır. İnşaat sürecinde gürültü ve hareketlilikten dolayı
yaban hayvanlarının bölgede daha sakin ortamlara çekilmesi beklenmektedir. Bununla beraber
IUCN tehlike kategorilerine giren türler ve diğer yaban hayatı türlerinin nesilleri üzerine (avlanma
veya kasıtlı öldürme vb.) faaliyet ile olumsuz biyolojik ve fiziksel baskı söz konusu değildir. Projenin
işletme aşamasında ise bitki örtüsü ve yaban hayatına herhangi bir etki bulunmamaktadır. Ancak
türbinlerin yerleştiği bölümlerde kuşların türbinlere çarparak ölmesinden bahsedilebilir.
İnşaat çalışmalarında öncelikle yüzey toprağı (üst toprak), kapatma döneminde doğaya yeniden
kazandırma için kullanılmak üzere sıyrılacak ve uygun şekilde saklanacaktır. Arazi temizlemesi
yapıldıktan sonra kesilen çalılar, ağaç gövdeleri ve taş altları geriye kalan kaplumbağa, kirpi, yılan
ve kertenkele gibi hayvan varlığı için tekrar kontrol edilecek. Bulunan türler toplanarak yakındaki
benzer habitatlara bırakılacaktır.
Proje ile ilgili yapıların tesis edileceği kesimlerde öncelikle bir kesim ve tıraşlama faaliyeti
gerçekleştirilecektir. Bu alanlarda bulunan ağaçlar kesilecek, daha küçük boylu, çalı ve benzeri
bitkiler ise tıraşlanarak buradan uzaklaştırılacaklardır. Çalı formların yanında, belirli miktardaki
ağacın kesilmesi söz konusu olacaktır. Yapılan çalışmalar sonucunda bazı sürüngen ve memeli
hayvan türlerinin bu ağaçları, çalıları ve bu formasyonun bulunduğu kesimlerdeki habitatları
beslenme, barınma ve üreme gibi farklı ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla kullanabildikleri
belirlenmiştir. Ağaç ve çalıların kesilmesi ve tıraşlanması sürecinde bu kesimleri kullanan fauna
bileşenleriyle ilgili olarak bazı önlemler alınması gerekecektir. Aksi durumda, yani herhangi bir
önlem alınmadığı durumda bu habitatları kullanan yabanıl formların zarar görme, yaralanma veya
ölme riski gündeme gelecektir. İstenmeyen bu durumun önüne geçilebilmesi amacıyla,
kesim/tıraşlama öncesinde kesim yapılacak alanlarda yer alan bitkisel formlar üzerinde ve arasında
yabanıl fauna bileşenlerinin bulunmadığına, bu kesimlerden uzaklaşmış olduklarına emin
olunmalıdır. Kesim öncesi gerçekleştirilecek görsel kontrollerde rastlanan veya bu kesimlerde
bulundukları halde ortaya çıkmayan yabanıl formlar yüksek tondaki sesler kullanılarak rahatsız
edilmelidirler. Çeşitli kaynaklardan elde edilebilecek yüksek şiddetli ses sonucu meydana gelecek
rahatsızlık sonucu bitkilerin içine, arasına veya altına saklanan formlar ortaya çıkarak yakın
alanlarda, kendilerini daha güvenli hissedecekleri habitatlara uzaklaşmak zorunda kalacaklardır.
Eğer bu uygulamadan sonuç alınamazsa uygun bir donanım -örneğin bez veya ağ kepçeler gibikullanılarak yakalanan formlar eldivenle tutularak alan dışında, zarar görmeyecekleri uygun
habitatlara dikkatli bir şekilde taşınarak uzaklaştırılmalıdır. Bu uzaklaştırma uygun yakalama
yöntemleri ve ekipmanları kullanılarak deneyimli bir kişi ya da ekip tarafından gerçekleştirilebilir. Bu
amaçla faaliyet alanına en yakın kesimde bulunan ilgili kişi ve kuruluşlardan uzman desteği talep
edilebilir.
Tıraşlama sonrasındaki aşama, taşımanın hemen öncesinde kesilmiş ağaç ve çalıların kontrol
edilmesidir. Çıplak gözle gerçekleştirilecek kontrollerde tıraşlanan bitki artıklarının altında ya da
içinde bulunması olası Kaplumbağa, kirpi, kertenkele ve hatta yılan gibi omurgalı hayvan türlerinin
AECOM-TR-R418-02-00
5-24
Kasım 2011
AECOM
ya kendiliklerinden uzaklaşmalarına olanak sağlanacak, ya da uygun yakalama donanımı ile bu
formlara zarar verilmeden yakalanacaklardır. Muhafaza altına alınan formlar basit bez torbalara
konularak faaliyetten etkilenmeyecek komşu alanlara taşınacaktır. Uyum sorunu yaşanmaması için
gerçekleştirilecek taşıma sınırlı bir menzil içerisinde gerçekleştirilecektir. Taşınan formlar
yakalandıkları kesimlerden çok uzak olmayan bir noktada yeniden, özenli bir şekilde doğal
ortamlarına bırakılacaktır. Bu aşamada taşıması gerçekleştirilecek her türün habitat tercihleri göz
önünde bulundurulacak ve bırakılacakları habitatta kendiliklerinden kaçarak uzaklaşmalarına veya
saklanmalarına olanak verilecektir.
Proje alanı için hazırlanmış olan fauna envanter tablolarından da görülebileceği gibi proje alanı
içerisinde Bern Sözleşmesi ek listelerine (Ek-II ve Ek-III) giren türler bulunmaktadır. Bern
Sözleşmesinin II. Bölümünde bu sözleşmeye taraf olan tüm ülkelerin Sözleşmenin ek listelerinden
olan EK-II ve EK-III’te yer alan göçmen türler açısından önem taşıyan alanlara özel önem vermek
zorunda oldukları vurgulanmaktadır. Proje alanı bu açıdan da değerlendirilmiş ve proje sahasının
göçmen türler açısından beslenme, dinlenme gibi amaçlarla kullanılmadığı belirlenmiştir.
Bern Sözleşmesi’nin 6. maddesinde, özellikle EK-II’de bulunan yabanıl fauna türleri için yakalama,
tutsak etme ve öldürme fiilleri; Bu türlere ait dinlenme ve üreme alanlarının bozulması veya tahrip
edilmesi; Yabanıl fauna türlerinin özellikle üreme, beslenme, kışlama periyotlarında rahatsız
edilmeleri; yine söz konusu yabanıl formlar tarafından bırakılmış olan yumurtalara zarar verilmesi;
bu yumurtaların boş bile olsa toplanmaları yasaklanmıştır.
Proje alanında gerçekleştirilecek her türlü faaliyet esnasında, özellikle Bern Sözleşmesi ekleri EK-II
ve EK-III’e giren yabanıl hayvan türleriyle ilgili olarak yukarıda verilen önlemlere titizlikle uyulması
gerekmektedir.
Bern Sözleşmesi’nin EK-III’e giren yabani fauna türleriyle ilgili olarak düzenlemeleri Madde 7’de
verilmektedir. Buna göre tüm taraf ülkeler EK-III’e giren yabanıl fauna türleri için uygun ve gerekli
yasal ve idari önlemleri almak zorundadır. Bu önlemler EK-III’te yer alan türlerle ilgili her türlü
işletme faaliyetinin yabanıl hayvan türlerinin popülasyonlarını tehlikeye düşürmeyecek şekilde
düzenlenmesini şart koşmaktadır.
İkiyaşamlılar haricinde kalan tüm omurgalı faunasına yönelik olarak hazırlanmış tek ulusal korumadüzenleme listesi olan ve Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Merkez Av Komisyonu
kararları doğrultusunda hazırlanmış olan koruma listelerinde bulunan yer alan fauna türleri için bu
komisyon kararlarında belirtilen koruma tedbirlerine uyulması gereklidir. Bu türler arasından EK
LİSTE-I’ de yer alan yaban hayvanları, 4915 sayılı Kara Avcılığı Kanunun 4. maddesinin birinci
fıkrası gereğince Bakanlık tarafından koruma altına alınmıştır. Bu listede yer alan yaban
hayvanlarının avlanması, ölü ya da canlı bulundurulması ve nakledilmesi yasaktır.
Faaliyet sahası sınırları içerisinde ve yakın çevrede doğal olarak bulunan yabanıl fauna bileşenleri
arasında yer alan türler arasından Avrupa Kırmızı Listesi’nde “VU”(=Vulnerable) yani “Hassas,
Zarar Görebilir” kategorisine giren türler için yine bu listelerde “orta vadeli bir gelecekte nesli
tükenme tehlikesiyle karşı karşıya olan türler” tanımlaması yapılmaktadır. Dağpazarı-RES proje
alanıyla ilgili olarak hazırlanmış olan döküm listelerinde Kara Kaplumbağası (Testudo graeca) bu
AECOM-TR-R418-02-00
5-25
Kasım 2011
AECOM
kategoriye girmektedir. Bu tür Türkiye genellikle oldukça bol ve yaygındır. Aynı zamanda Bern
Sözleşmesi eklerinde de yer alan bu tür bu nedenle ülkemiz tarafından Bern Sözleşmesi’ne yönelik
olarak hazırlanmış olan “İtirazi Kayıt Listesi’ne dahil edilmiştir. Tosbağa kış mevsimini toprak
içerisinde kazdığı oyuklarda geçirmektedir. Faaliyete başlamadan önce proje sahasında
gerçekleştirilecek basit bir yüzeysel kontrol ile bu türe ait bireyleri kolaylıkla belirleyebilmek olasıdır.
Bu şekilde belirlenen bireyler dikkatli bir şekilde faaliyetten etkilenmeyecek komşu alanlardaki
benzer habitatlara taşınarak herhangi bir zarara uğramalarının önüne geçilebilir.
Tesislerin kurulması aşamasında bu ağaçların bazılarının kesilmesi gündeme gelecektir. Bu
durumda bu ağaçlardan farklı şekillerde yararlanan türlere bağlı bireylerin bir daha bu kesimleri
kullanma olanağı bulamayacaklardır. Bu ağaçlarda yuva yapan kuş türleri bir daha burada kuluçka
yapamayacaklardır. Eğer az sayıdaki bu ağaçların proje nedeniyle kesilmesi gerekecekse kesimle
ilgili zamanlamaya dikkat edilecektir. Böylelikle en azından habitatlarını kaybedecek bu bireylerin
zarar görmeleri önlenecektir. Bu kuş türleri, izleyen üreme döneminde alana yakın kesimlerdeki
diğer alternatifleri yuva kurma ya da beslenme amacıyla değerlendirmek zorunda kalacaklardır.
Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü, Merkez Av Komisyonu kararları doğrultusunda
hazırlanan 2010-2011 Av Dönemine ait koruma listelerinde bulunan türler için bu komisyon
kararlarında belirtilen koruma tedbirlerine uyulması gereklidir.
İçel İli, Mut İlçesi, Dağpazarı mevkiinde tesis edilmesi planlanan rüzgar türbinleri "Dandi Yaban
kesiminde yer alacaktır.
Gerek inşaat öncesi, gerekse de inşaat dönemi ve sonrasına yönelik olarak vurgulanmış olan
önlemlerin alınması koşuluyla, başta Örnek Avlak Açısından "Hedef Tür" Olan "Yaban Domuzu" ile
Yakın kesimdeki "Yaban Hayatı Geliştirme Sahası" için "Hedef Tür" olan Yaban Keçisi
popülasyonları ile bu türlere ait habitatları kabul edilebilir bir oranda ve inşat süresince etkileyeceği,
türlerin bu kesimlerdeki mevcudiyetini ve geleceğini tehlikeye düşürmeyeceği kanaatine varılmıştır.
Tüm bu düzenlemeler göz önüne alındığı zaman alanda görülen yabanıl formlara ve bu yabanıl
formları çeşitli şekillerde destekleyen ve düzenli olarak kullanılmakta olan yaşam alanlarına
herhangi bir zarar verilmesi kesinlikle yasaklanmıştır. Ayrıca yabanıl formların zarar görmemeleri
için taşınması haricinde herhangi bir nedenle yakalanmaları veya tutsak edilmesi; yumurtalarını
toplanması veya ölü bile olsa bulundurulmaları yasaklanmıştır. Faaliyet kapsamında çalışacak
elemanların çalışma öncesinde bu konuda bilgilendirilmesi, önlem ve yasakların hatırlatılması,
gerekli bilgi notlarının dağıtılması veya görsel materyalin yer alacağı afişlerle yapılacaktır
İnşaat faaliyetine başlanmasıyla birlikte inşaat sürecinin farklı kademelerinde görev yapacak çok
çeşitli kaynaktan, farklı düzeylerde gürültüler ortaya çıkacaktır. Yaban hayatı bileşenleri arasında
birçok tür insanlara göre daha düşük şiddetteki ses miktarından bile olumsuz etkilenebilmektedirler.
Gürültüye veya yüksek desibelde ses şiddetine maruz kalan yabanıl formlar ya bulundukları
kesimden kaçarak uzaklaşmakta, ya en yakın saklanma alternatifini değerlendirmekte ya da o
süreçteki aktivite neyse onu yarım bırakabilmektedirler. Bu aktiviteler arasında üreme, beslenme,
dinlenme, barınma gibi değişik faaliyetler söz konusudur. Gürültü kökenli rahatsızlık tüm bu
AECOM-TR-R418-02-00
5-26
Kasım 2011
AECOM
aktiviteleri engelleyebilir ya da kesintiye uğratabilir. Özellikle üreme veya kuluçka faaliyetine ara
verilebilir ya da tamamen sonlandırılabilir. Diğer aktivitelere göre üreme faaliyetinin olumsuz
etkilenmesi belli bir alanda mevcut popülasyonun varlığı ve devamlılığı açısından önem
taşımaktadır. Özelikle nadir ve birey sayıları kritik olan türler açısından üremenin herhangi bir
nedenle engellenmesinin sonuçları oldukça yıkıcı olabilecektir. Her yanıyla istenmeyen bu durumun
önüne geçebilmek amacıyla inşaat sezonunun kuluçka/üreme dönemine rastlayan dilimlerinde,
gürültü tamamen önlenemeyeceğine göre en azından ortaya çıkan gürültünün en aza indirilmesini
sağlayacak önlemler alınabilir.
Bazı yerel fauna bileşenleri inşaat aşamasında iş makinelerinden, işletme aşamasında ise değişik
kaynaklı gürültüden rahatsızlık duyabileceklerdir. Bu rahatsızlık nedeniyle bazı türler alandan geçici
veya sürekli olarak uzaklaşabileceklerdir. İnşaat faaliyetinin başladığı zaman diliminde yörede
kuluçka faaliyetine başlamış veya başlamak üzere olan türler yanında zaman içerisinde ikinci
kuluçkaya yatabilecek türler söz konusu olabilecektir. İş makineleri ve araçlardan kaynaklanan
gürültü seviyesinin yüksek olması durumunda bölgede üreme faaliyeti içerisinde olan türler
arasından kuluçkayı, hatta yavru bakımını bile yarıda bırakma riskleri söz konusu olabilecektir. Alan
içerisinde rastlanan kuş yuvaları yanında zeminde yuva yapan ya da yuva türlere ait bireylerin
üreme sürecinde zarar görmemeleri için faaliyetlere başlama tarihinin özenle belirlenmesi önem
taşımaktadır. Faaliyetler ya üreme dönemi öncesinde ya da üreme faaliyetinin tamamlandığı
dönemde hayata geçirilecektir. Bu dönem dışında gerçekleştirilecek faaliyetler açısından önemli bir
risk söz konusu olmayacaktır.
Gürültü düzeyinin en aza indirilebilmesine yönelik tedbir ve uygulamalarla faaliyet sahası ve yakın
çevresini “yurt” olarak kullanan yabanıl fauna bileşenlerinin bu kesimlerden geçici veya sürekli (göç
etme) olarak uzaklaşmalarına neden olabilecek bir seviyenin altında tutulması sağlanabilecektir. Bu
uygulamaların hayata geçirilemediği durumlarda, faaliyet takviminde gerçekleştirilebilecek
düzenlemelerle tür listelerinde yer alan türler arasından faaliyet alanında kuluçkaya yatan türlerin
kuluçka döneminde yüksek düzeyde gürültü çıkaran araçların çalışmalarına ara verilebilir. Bu
amaçla faaliyet döneminde konunun uzmanlarından yardım alınabilecektir.
Ayrıca mümkün olabildiğince gece çalışmalarından kaçınılması; inşaat sürecinde herhangi bir
nedenle patlatma yapılması zorunluluğunun ortaya çıktığı durumlarda tek ve büyük ölçekli
patlatmalar yerine küçük ölçekli çok sayıda patlatma uygulamasından yararlanılması gibi basit
uygulamalardan yararlanılması söz konusu gürültüden kaynaklanabilecek riskleri tamamen ortadan
kaldırmasa da en aza indirilmesinde önemli yararlar sağlayacaktır.
5.8.1
Korunan Alanlar
Çevre mevzuatına göre öngörülen Dağpazarı RES proje alanında milli park, doğa koruma alanı,
tabiat anıtı, tabiat parkı, yaban hayatı koruma alanı, yaban hayatı geliştirme alanı ya da rekreasyon
alanı bulunmamaktadır.
İçel İli, Mut İlçesi, Dağpazarı mevkiinde tesis edilmesi planlanan rüzgar türbinleri "Dandi Yaban
AECOM-TR-R418-02-00
5-27
Kasım 2011
AECOM
kesiminde (en yakın türbine 50 m uzaklıkta) yer alacaktır. Proje sahası anı zamanda Mut-Karaekşi
Mesire alanına 10 km uzaklıkta bulunmaktadır.
Faaliyet Alanı Milli Parklar, Tabiat Parkları, Tabiat Anıtları ve Tabiat Koruma Alanları,3167 sayılı
Kara Avcılığı Kanunu uyarınca Orman Bakanlığı’nca belirlenen “Yaban Hayatı Koruma Sahaları,
“Sit” ve “Koruma Alanı”, Su Ürünleri İstihsal ve Üreme Sahaları, “Hassas Kirlenme Bölgeleri”, “Özel
Çevre Koruma Bölgeleri”, Boğaziçi Kanunu’na göre koruma altına alınan alanlar, Sayılı Zeytinciliğin
Islahı ve Yabanilerinin Aşılattırılması Hakkında Kanunda belirtilen alanlar içerisinde kalmamaktadır.
BERN Sözleşmesi uyarınca koruma altına alınmış alanlardan “Önemli Deniz Kaplumbağası Üreme
Alanları”nda belirtilen I. ve II. Koruma Bölgeleri, “Akdeniz Foku Yaşama ve Üreme Alanları”,
“Akdeniz’in Kirlenmeye Karşı Korunması Sözleşmesi” (Barcelona Sözleşmesi) uyarınca korumaya
alınan alanlar, “Akdeniz’de Özel Koruma Alanlarının Korunmasına Ait Protokol” gereği ülkemizde
“Özel Koruma Alanı” olarak belirlenmiş alanlar, “Akdeniz’de Ortak Öneme Sahip 100 Kıyısal Tarihi
Sit” listesinde yer alan alanlar, “Akdeniz’e Has Nesli Tehlikede Olan Deniz Türlerinin” yaşama ve
beslenme ortamı olan kıyısal alanlar, “Kültürel Miras” ve “Doğal Miras” statüsü verilen kültürel, tarihi
ve doğal alanlar “Özellikle Su Kuşları Yaşama Ortamı Olarak Uluslararası Öneme Sahip Sulak
Alanların Korunması Sözleşmesi” (RAMSAR Sözleşmesi) uyarınca koruma altına alınmış alanlar
kapsamında değildir.
Onaylı Çevre Düzeni Planlarında, mevcut özellikleri korunacak alan olarak tespit edilen ve
yapılaşma yasağı getirilen alanlar (Tabii karakteri korunacak alan, biyogenetik rezerv alanları,
jeotermal alanlar v.b.) kapsamında değildir.
Projenin özellikle yapım aşamasında mevcut vejetasyona olumsuz bir etkisi olacaktır. Ancak
vejetasyon kaybının çeşitli önlemlerle en aza indirilmesi, sıyırma işlemlerinde sıyrılan toprağın
saklanması ve ileride rekreasyon amaçlı kullanılması ile planlanmaktadır. Kabul edilebilir sınırlar ve
standartlar içerisinde olmakla birlikte projenin orta derecede bir etkisi olması kaçınılmazdır.
5.8.2
Kuş Çarpışma Riski
Fosil kaynaklı enerji kaynaklarının giderek azalmasına karşılık söz konusu kaynaklara olan talebin
de her geçen gün artmasının yarattığı baskı insanoğlunun alternatif enerji kaynaklarına
yönelmesine neden olmuştur. Günümüzde yenilenebilir enerjiden giderek artan oranda istifade
edilmesi tüm ülkeler açısından önemli bir hedef haline gelmiştir. Diğer alternatifler yanında
rüzgardan enerji elde edilmesine yönelik olarak tesis edilen rüzgar enerjisi santralleri (RES) bu
alanda arayı giderek açmaktadır. Son zamanlarda dünya üzerinde birçok ülkede giderek artan
oranlarda rüzgar enerjisi türbinleri tesis edilmektedir. Rüzgar enerjisinin sınırsız bir şekilde ve planlı
kullanımı aynı zamanda doğa korumaya da hizmet etmektedir. Örneğin türbinlerin tesis edildikleri
alanlar böylelikle bir nevi korunan alana dönüşmektedir. Bu kesimler yapılaşmaya açılmamakta,
endüstriyel kullanım amacıyla doğal yapısından çok farklı bir çehreye dönüştürülememektedir.
Ülkemizde de görüldüğü gibi türbin alanlarının güvenliğine yönelik olarak alınan tedbirler bu
kesimlerde kuralsız avcılık yapmak isteyenlerin önünü keserek lokal kuş türleri açısından güvenli
adacıklar meydana getirebilmektedir.
AECOM-TR-R418-02-00
5-28
Kasım 2011
AECOM
Rüzgar enerjisi santrallerinin açık alanların muhafaza edilmesine yönelik artıları yanında büyük
ağırlığı kuşların korunmasına yönelik birçok doğa koruma argümanları da geliştirilmiştir. Bunun en
başta gelen nedeni arazileri korumaya hizmet eden rüzgar enerjisi santralleri üzerine pek çok
araştırmanın gerçekleştirilmiş olmasıdır. Bu araştırmaların sonuçları rüzgar türbinlerinin kuşlar ve
kuşlar tarafından kullanılan yaşam alanları üzerinde bazı olası risklerini ortaya koymuştur;
Bunlar
1. Kolizyon, yani kuşların ve yarasaların türbinlere veya direklere çarpmaları veya meydana
getirdikleri hava akımları nedeniyle olumsuz etkilenme riskleri;
2. Türbinlerin tesis edilmesi aşamasında kısa süreli habitat kayıpları;
3. İşletme ve yönetim şekli nedeniyle uzun süreli habitat kayıpları;
4. Göç rotaları üzerinde engel oluşturma;
5. Ekolojik birliklerin kesintiye uğraması, yani habitat parçalanmasıdır.
Rüzgar enerjisi gelişimi nedeniyle, habitat kaybı, yavrulama alanlarının bozulması veya türbin
kanatları rotasyonu sonucu ölüm ve yaralanma gibi konularla karşılaşılabilir. Buna rağmen, Avrupa
ve Birleşik Amerika’da yapılan çalışmalar, ortalama çarpışma sayısının türbin başına yıllık iki kuştan
fazla olmadığı sonucuna ulaşmıştır. Bu rakamlar her yıl böcek zehri ve trafikteki araçlar tarafından
öldürülen milyonlarla kıyaslanamaz.
Kuşlar sık sık yüksek gerilim hatları, direkler ve bina pencereleri ile çarpışırlar. Trafikteki araçlar
tarafından öldürülürler. Kuşlar nadiren rüzgar türbinleri tarafından sıkıntıya uğrarlar. 60m çapında
2MW’lık bir rüzgar türbini nedeniyle kuşlar gece ve gündüz için uçuş yollarını 100-200 m uzaktan
türbinden emniyetli şekilde değiştirdikleri belirlenmiştir. Aslında yapılan araştırmalar, yüksek gerilim
hatlarının kuşlar için rüzgar santralinin olduğu yerden daha tehlikeli olduğunu göstermiştir. Bazı kuş
türleri diğerlerine göre rüzgar türbinlerine daha çabuk alışmaktadır.
Türbin-kuş çakışmalarının önüne geçebilmek için türbin yerlerinin seçiminde kuşlar ve göç yolları
konusunun, ön etütler aşamasında sağlıklı bir şekilde değerlendirilmesi gerekmektedir.
Koruma Önlemleri
Proje 13 türbin içerdiğinden türbinlerle çarpışmaya bağlı olarak kuş ölümlerine sebep olma riski
görece büyük rüzgar santrallerine göre azdır. Ancak, uzmanlar tarafından özellikle çalışmanın ilk
yılında ornitolojik bir izlemenin yapılması gerekmektedir. İzleme çalışmasının sonucuna göre bir
hareket planı hazırlanıp faaliyet süresince bir ek izleme ve değerlendirme planlanabilir.
Faaliyet süresince kuş çarpışma riskini düşürmek için sayılan önlemler alınacaktır.
•
Alan seçimi: Proje alanı önemli kuş alanı, sulak alan ve yüksek kuş aktivitesinin olduğu
alanlardan birisinin içerisinde değildir. Proje alanı göçmen kuşların kullandığı ana göç
yolları üzerinde yer almamaktadır. Bu sebeple çarpışma riskinin düşük olması
beklenmektedir.
AECOM-TR-R418-02-00
5-29
Kasım 2011
AECOM
Türbin seçimi: Kuşların pervanelere çarpması sonucu ölümlere yol açmasını
engellemek üzere, rüzgar türbini üreten firmalar pervane tasarımında değişikliğe gittiler,
kuşlara görünür ya da pervane boyunu arttırarak dönme hızı azaltıldı. Günümüzde bu
basit önlem sayesinde kuşların telef olması büyük ölçüde önlenmiştir. Bilindiği gibi
rüzgar türbinleri projeleri kapsamında kullanılması düşünülen türbinlerin teknolojileri gün
geçtikçe gelişmekte, sürekli olarak modern, sessiz ve daha verimli türbin modelleri
üretilmektedir
Verimli türbinlerin seçimi çarpışma olasılığının da azalmasına sebep olacaktır.
Bilindiği gibi, su kuşları başta olmak üzere göçmen kuş türlerinin 2/3’ü geceleri göç
etmektedir. Bu durumda türbinlerin özellikle gece göç eden kuş türlerine bağlı bireyler
açısından “fark edilebilir” olması büyük önem taşımaktadır. Karanlıkta gerçekleşen
uçuşlarda renk, herhangi bir şekilde önem taşımayacağından dolayı bu durumda hem
türbinlerin dizilişleri hem de ışıklandırma önemli olacaktır. Türbinlerin ışıklandırılması
denildiğinde bu tüm türbinin aydınlatılması anlamına gelmemektedir. Aksine geçmiş
dönemlerde gece aydınlatılan bazı türbinlerin kuşlar açısından görülmesi
kolaylaştırılmış, cazip noktalar haline geldiği ve daha fazla çarpmaya neden olduğu
görülmüştür. Bu nedenle aydınlatma tüm türbine yönelik olmamalıdır. Sadece türbin
direğinin uç noktasına konulacak kuvvetli bir ışık kaynağı bu amaç için uygun olacaktır.
Belli aralıklarla yanıp sönecek ışıkların renginin gündüz beyaz geceleri kırmızı olması
kuşlar açısından gündüz ve özellikle de gece saatlerinde çok daha dikkat çekici
olacaktır.
•
Türbinlerin yerleştirilmesi: Aralarında çok kısa mesafeler bırakılarak yan yana tesis
edilen türbinlerin yaban hayatı bileşenlerinin, özellikle de kuşların günlük ve mevsimsel
hareketlerini sınırlayabildiği ve riskler şekillendirebildiği bilinmektedir (Turan, 2006a,
2006b, 2008a, 2008b, 2009, 2011). Özellikle göç güzergahları üzerinde veya
yakınlarında tesis edilmesi planlanan rüzgar enerjisi santral projelerinde söz konusu
riskin potansiyeli çok daha büyüktür. Bu nedenle projelerin detaylandırılması sürecinde
bu noktaların göz önünde bulundurulması önem taşımaktadır.
Türbinlerin dizilişleri konusunda bir düzenleme gerçekleştirilmesi önerilmektedir. Bu
süreçte türbinler arasında, belli mesafelerde açıklıklar bırakılabilir veya az sayıda
türbinin tesis edilmesi söz konusu olacaksa bunların bir arada tesis edilmesi lokal veya
göçmen kuşlar açısından potansiyel risklerin azaltılabilmesi açısından önem
taşımaktadır.
İki türbin arasındaki mesafenin 303 m ile 2,537 m arasında olması önerilmektedir.
•
Uygun fırtına su planlaması önlemleri ile proje alanı yakınında kuş ve yarasa türlerini
çekecek küçük su birikintilerinin oluşması engellenecektir.
•
Rüzgar türbinleri projesinden kaynaklanabilecek risklerin ortadan kaldırılabilmesi, ya da
ortaya çıkabilecek etkilerin en aza indirilebilmesi öncelikle türbinlerin ve pervanelerin
onlardan en çok etkilenebilecek canlılar olan kuşlar için görülebilir, fark edilebilir hatta
uyarıcı özellikte olmasıyla sağlanabilecektir. Bu amaçla türbin direklerinin ve
AECOM-TR-R418-02-00
5-30
Kasım 2011
AECOM
pervanelerin boyanması aşamasında dikkat edilmesi gereken bazı noktalar söz
konusudur. Rüzgar türbinleri genel olarak beyaza boyanmaktadır. Bu uygulama dünya
ölçeğinde yaygındır ve türbinlerin karasal ortamda kolayca seçilebilmesini
sağlamaktadır. Seçilebilirliği daha da artırmak için pervane uçlarının beyazla kontrast
oluşturacak bir renkte boyanması önerilmektedir. Bu amaçla kontrastın en yüksek
seviyesi siyah veya ona yakın koyu tonlar kullanılabilmektedir. Diğer taraftan sisli
havalarda ise sarı veya turuncu renk daha kolay seçilmektedir. En son üzerinde
durulması gereken nokta ise kuşların turuncu renge olan duyarlılıklarıdır. Sayılan tüm
bu nedenlerden dolayı pervane ucundan itibaren, pervane kanadının 1/3’i kadar
kısmının göz alıcı ve kuşlar tarafından uzaktan fark edilecek bir şekilde boyanması
gerekmektedir. Bu amaçla öncelikle turuncu rengin kullanılması önerilmektedir. Eğer
turuncudan farklı bir rengin düşünülmesi durumundaysa birbirini takip edecek şekilde ve
en az birer metre genişlikte sarı ve siyah bantlar şeklinde gerçekleştirilmesi
önerilmektedir.
Bahsedilen bu koruma önlemlerinin uygulanması ile çarpışma olasılığı ve potansiyel etkilerinin
düşmesi ve santral mevcudiyetinden kaynaklı olumsuz etkilerin azaltılması mümkün olacaktır.
5.9
Kültürel ve Tarihi Varlıklar
Bölüm 4.11’de belirtildiği gibi proje sahasının içerisinde herhangi bir arkeolojik ve tarihi varlık
bulunmamaktadır. Proje sahasının Dağpazarı Örenleri’ne uzaklığı 8 km, Alahan Manastırı’na
uzaklığı 2,2 km’dir.
Önerilen proje sahası sınırları içerisinde herhangi bir tarihi veya arkeolojik kalıntı bulunmamasına
rağmen Türkiye’de inşat çalışmaları kapsamında yapılan kazı çalışmaları sırasında bu tip kalıntılara
rastlamak her zaman mümkündür. Bu sebeple, inşaat dönemi sırasında herhangi bir arkeolojik ya
da kültürel kalıntıya rastlanılması durumunda en kısa zamanda ilgili İl Kültür ve Turizm
Müdürlüğü’ne haber verilecektir. İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü gerekli incelemeleri yaptıktan sonra
kazı çalışmalarının durdurulması ya da devam etmesi yönünde karar verecektir. Alınacak olan bu
önlemler ile bölgedeki tarihi veya arkeolojik kalıntılar inşaat faaliyetlerinden olumsuz
etkilenmeyecektir.
5.10
Peyzaj
5.10.1 İnşaat
Projenin inşaat döneminde tipik inşaat sahası çalışmaları yapılacaktır, çeşitli inşaat makineleri
kullanılarak saha düzenlenecektir. Bu makineler vinç, kamyon, greyder ve yükleyicilerdir. Bu
araçların boyutları en etkili inşaat faaliyetlerini yürütecek ve toprağa en az şekilde zarar verecek
olanlar seçilecektir. Projenin inşaat döneminde ortaya çıkacak etkiler geçici ve tersinir olacaktır. Bu
gibi aktiviteler sonucu ortaya çıkacak olan döküntü ve atıklar toplanacak ve çevreyi etkilemeyecek
şekilde bertaraf edilecektir. Kamp alanı şantiyenin yanına tek katlı yapılar olarak inşa edilecek ve
AECOM-TR-R418-02-00
5-31
Kasım 2011
AECOM
çevreye uyumlu bir renk ile boyanacaktır. İnşaat dönemi boyunca kamp alanı düzenli olarak kontrol
edilecek ve temizlenecektir. Kamp alanı herhangi bir olumsuz görsel etki yaratmayacaktır.
5.10.2 İşletme
Görsel ve estetik kaynaklar, bir çevresel ortamdaki insanların görsel menfaatine olan doğal ve
kültürel özellikler anlamına gelmektedir. Proje alanı, korumalı bir bölgede ya bir turistik/tatil
yöresinde konumlanmamıştır. Engebeli bir topoğrafyada konumlanmıştır ve estetik açıdan belirgin
bir alanda yer almamaktadır. Bu nedenle, görsel etki proje etkileri açısından büyük bir unsur
olarak görülmemektedir. Bununla birlikte, en yakın yerleşimlerde yaşayanlar için planlanan rüzgar
santraline ilişkin görsel etki daimi olacaktır.
Önerilen projenin potansiyel görsel etkisi öncelikle arazinin görünümünde meydana gelecek
değişikler olacaktır. Bu değişikliklerin niteliği türbin yapıları ve mevcut arazinin görünümü
arasındaki görsel kontrast seviyesine bağlı olacaktır. Türbin yapıları ve mevcut arazinin
görünümü arasındaki görsel kontrast derecesi renk, şekil veya ölçek, doku ve yansıtma gibi
birçok görsel özellik olarak değişiklik gösterecektir. Proje engebeli bir arazide yer aldığı ve en
yakın yerleşimlerin daha alçak yüksekliklerde bulunması sebebiyle, türbinler gökyüzüne doğru
görülecektir.
Projenin görsel etkisini ortaya çıkarmak için, üç farklı lokasyon hazırlanmıştır. Rüzgar türbinlerini
göstermek için üç boyutlu modeller kullanılmış, kuleler, bıçaklar ve modeller proje sahasının uydu
görüntüsü üzerine yerleştirilmiştir. Modelin boyutları ile projenin boyutları (79,5 m göbek
yüksekliği ve 100 motor çapı) aynıdır.
•
Şekil 5-3’te verilen ilk görüntü, 450 m rakımdaki Türbin 7’den (T7) 7 km mesafede yer
alan, Esençay Köyü’nden Kuzeybatı yönünde proje sahasına bakmaktadır.
•
Şekil 5-4’te verilen ikinci görüntü, sahanın güneybatısında, 535 m rakımdaki Türbin 5’ten
(T5) 4,7 km mesafede yer alan Burunköy Köyü’nden Kuzeydoğu yönünde proje sahasına
bakmaktadır.
•
Şekil 5-5’te verilen üçüncü görüntü, 1.480 m rakımdaki Türbin 1’den (T5) 3,8 km
mesafede yer alan Dağpazarı-Karaman Karayolu’ndan Güneydoğu yönünde proje
sahasına bakmaktadır.
•
Şekil 5-6’da verilen son görüntü de, 1.485 m rakımdaki Türbin 18’den (T5) 1,5 km
kuzeyde yer alan Dağpazarı-Mut Karayolu’ndan Güney-Güneybatı yönünde proje
sahasına bakmaktadır.
Şekil 5-3’te görüldüğü gibi 5, 6, 7 ve 14 numaralı türbinlerin naselleri ve kanatları Esençay Köyü’nde
belirlenen 1 numaralı noktadan görünecektir. Ancak 4, 13 ve 18 numaralı türbinler Esençay
Köyü’nden kısmen (sadece kanatlar) görünecektir. Diğer türbinler proje sahasının batı ve kuzeybatı
taraflarında doğru inşa edileceğinden dolayı bölgede yaşayanların görüş açısı içinde olmayacaktır.
AECOM-TR-R418-02-00
5-32
Kasım 2011
AECOM
Proje sahasının güney taraflarına yerleştirilen türbinler (T1, T2, T3, T4, T5, T6 ve T7) Burunköy
Köyü, Karaman - Mersin Yolu üzerinde bulunan 2 numaralı noktadan tamamen görünmektedir.
Ayrıca 10 ve 11 numaralı türbinlerin de dönen bıçakları da bu noktadan görünmektedir.
Şekil 5-5’te verilen üçüncü görünümde görüldüğü üzere Dağpazarı-Karaman Yolu proje sahasının
kuzeybatısında kalmaktadır. Bu noktanın yüksekliği türbinlerin yüksekliklerine yakındır. Bu nokta ve
türbinler arasında herhangi bir bariyer ya da tepe olmadığından dolayı tüm türbinler DağpazarıKaraman Yolu üzerinde belirlenen 3 numaralı noktadan tamamen görünecektir.
Son iki görünümde (Şekil 5-6) tüm türbinler proje sahasının doğusundan, Dağpazarı-Mut Yolu
üzerinden geçerken görünmektedir. Bir önceki görünümde göründüğü gibi bu noktanın yüksekliği
türbin yüksekliklerine yakındır. Bu nokta ve türbinler arasında herhangi bir bariyer ya da tepe
olmadığından dolayı tüm türbinler 4 numaralı noktadan tamamen görünürler.
Görsel etki öznel bir durumdur, Türkiye’deki insanların büyük bir çoğunluğu rüzgar enerji
santrallerini temiz enerji ile özdeşleştirmiş, kuleleri ise modern ve medeni yaşamın sembolü olarak
görmektedir. Rüzgar santrallerinin potansiyel görsel etkisine halkın bilinen bir karşı olma durumu
yoktur. Ayrıca Mersin İli’nin Mut İlçesi’nde Burunköy Köyü’nün 8 km güneybatısında işletmede olan
bir rüzgar enerji santrali vardır. Bu sebeple Burunköy Köyü sakinleri ve yakın bölgelerde yaşayanlar
rüzgar santrallerine alışıktır ve yapılan görüşmelerden sonra anlaşılmıştır ki bölgede yaşayan
insanlar türbinlerin görüntüsünden herhangi bir rahatsızlık duymuyorlardır. Dağpazarı Rüzgar Enerji
Santrali’nin proje sahası yakınlarında yaşayan insanları olumsuz şekilde etkilemesi
beklenmemektedir.
5.10.3 İşletme Sonrası
İşletme sonrası dönemde de etkiler geçici olarak inşaat dönemi ile benzer olacaktır. Bölgenin doğal
görünümünün korunması beklenmektedir.
Özet olarak inşaat, işletme ve işletme sonrası dönemlerde projenin toprak ve yer altı suları
üzerindeki etkilerinin ihmal edilebilir düzeyde olacağı beklenmektedir.
AECOM-TR-R418-02-00
5-33
Kasım 2011
Dağpazarı ESA ÇSED
AECOM
Şekil 5-3 Proje Sahasının Esençay Köyü’nden Görünümü
AECOM-TR-R418-02-00
5-34
Kasım 2011
AECOM
Şekil 5-4 Proje Sahasının Burunköy Köyü’nden Görünümü
AECOM-TR-R418-02-00
5-35
Kasım 2011
AECOM
Şekil 5-5 Proje Sahasının Dağpazarı-Karaman Yolu’ndan Görünümü
AECOM-TR-R418-02-00
5-36
Kasım 2011
AECOM
Şekil 5-6 Proje Sahasının Dağpazarı-Mut Yolu’ndan Görünümü
AECOM-TR-R418-02-00
5-37
Kasım 2011
5.11
AECOM
Gölge Geçişi ve Pervane Parıltısı
Diğer bütün yüksek yapılar gibi rüzgar türbinleri de güneş görünür haldeyken çevresindeki bölgede
bir gölge oluşturacaktır. Gölgeleme potansiyeli bakımından, yüksek bir yapı ile rüzgar türbini
arasındaki en büyük fark rüzgar türbininin dönen pervaneleridir. Rotor pervaneleri döndükçe
gölgeler aynı noktanın üzerinden geçer, bu etkiye terim olarak gölge geçişi denir. Gölge geçişi,
güneş rüzgar türbininin arkasına geçtiğinde, gölge oluşturunca meydana gelir. Bu olgu çevresel bir
etki olarak kabul edilir ve eğer rüzgar santrali gerektiği gibi konumlandırılmamış ve/veya
planlanmamışsa huzursuzluğa/rahatsızlığa sebep olabilir.
Modelleme çalışması, her bir rüzgar türbini için gölge modeli oluşturmak amacıyla WindPRO
yazılımı ile yapılmış, her türbinin gölgesi için ayrı bir gölge modeli yaratılmıştır. Gölge geçişi doğubatı doğrultusunda olduğundan dolayı, bu doğrultuda olan ve belirli dönemlerde kullanılan en yakın
yayla evleri belirlenmiştir. Gölge alıcılarının yerlerini gösteren harita Şekil 5-7’de verilmiştir. Şekil 57’de görüldüğü üzere 1 numaralı Gölge Alıcısı proje sahasının batısında, 2 numaralı Gölge Alıcısı
proje sahasının kuzeyinde, 3 numaralı Gölge Alıcısı ise sahanın güneydoğusunda bulunmaktadır.
Gölge alıcılarının koordinatları (UTM Projeksiyonunda, ED 50 Datum ve Zon 36) Tablo 5-14’e
verilmiştir.
Tablo5-14 Gölge Alıcısı Koordinatları
AECOM-TR-R418-02-00
X
Y
Z
1 numaralı Gölge Alıcısı
536.020
4.070.131
1.441
536.982
4.070.623
1.480
538.327
4.068.301
1.298
5-38
Kasım 2011
AECOM
Şekil 5-7 Gölge Alıcıları Noktaları
AECOM-TR-R418-02-00
5-39
Kasım 2011
AECOM
Model Girdileri
WindPRO yazılımının gölge modülü, gölge modelinin hesaplanması için bazı parametrelere ihtiyaç
duyar. Bu parametreler: arazi verileri, her ay için ortalama güneşlenme saatleri, türbinlerin her bir
rüzgar yönü için yıllık işletme zamanları, azami etki mesafesi, etki için güneşin ufuk çizgisinden
olması gereken asgari yüksekliktir.
Modelde kullanılan arazi verisi türbinler ve gölge alıcılarının yüksekliklerini belirten 10 m kontur veri
kullanılmıştır. Bıçak özellikleri için de WindPRO veritabanında halihazırda bulunan bıçaklar
seçeneklerinden projede kullanılacak olan türbinlerin bıçaklarına en benzer olanı seçilmiştir. Ayrıca,
göbek yüksekliği ve motor çapı verileri sırasıyla 79,5 ve 101 m olarak modele girilmiştir. Aylık
güneşlilik olasılığı verileri için de Karaman Meteoroloji İstasyonu’ndan alınan uzun yıllar meteoroloji
verileri (1975-2010) kullanılmıştır. 16 rüzgar sektörünün her biri için türbinlerin yıllık işletme
zamanları, Proje sahasında yer alan MAST kulesinden alınan verilerden elde edilmiştir. Günlük
ortalama güneşlenme saatleri ve 16 rüzgar sektörünün her biri için yıllık işletme zamanları sırasıyla
Tablo 5-15 ve 5-16’da verilmiştir.
Tablo5-15 Güneşli Saatlerin Ortalaması
Saatler
Oca
3,37
Şub
4,33
Mar
6,30
Nis
7,54
May
10,04
Haz
12,04
Tem
12,51
Ağu
12,10
Eyl
10,28
Eki
7,36
Kas
5,31
Ara
3,30
Tablo5-16 Rüzgar Sektörü için Yıllık İşletim Zamanları
Saat
(s)
Saat
(s)
K
KKD
KD
DKD
D
DGD
GD
GGD
4.208
243
22
5
5
18
145
1.507
G
GGB
GB
BGB
B
BKB
KB
KKB
397
37
11
13
23
6
17
13
Gölge geçişi etkisi için azami mesafe söz konusu olduğunda, çeşitli girişimler ve deneyler rüzgar
türbininden, rotor çapının yedi katı mesafedeki bölgeler için gölge etkisinin söz konusu olmadığını
göstermiştir (www.windpower.org). Bu varsayıma göre etki mesafesi 700 m olsa da ihtiyatlı
davranmak adına, gölge geçişi etkisinin azami mesafesi olarak 2.315 m kullanılmıştır. Modelde,
ufuk üzerindeki asgari güneş yüksekliği 3º olarak kullanılmıştır.
Model Sonuçları
Gölge modellemesi, gölge geçişi etkisini iki ayrı senaryoda hesaplar: en kötü durum ve gerçekçi
durum. En kötü durum senaryosu, güneşin gün doğumundan gün batımına hiç bulut olmadan bütün
gün parladığını ve türbinlerin istikametlerinin güneşlenme saatlerinde güneşin hareketlerini takip
ettiğini varsayar. Gerçekçi senaryo ise türbinlerin 16 rüzgar sektöründe yıllık işletme saatleri ve her
ay için günlük ortalama güneşlenme saatleri gibi modele girilen verilere dayalıdır.
Gölge modelleme, yıl boyunca günün her dakikası için gölge geçişini hesaplar. WindPRO
yazılımının sonuçları birkaç rapor ve grafik gösterge içermektedir. Bu raporlar Ek B’de verilmiştir.
AECOM-TR-R418-02-00
5-40
Kasım 2011
AECOM
Modelleme sonuçlarının özeti Tablo 5-17’de verilmiştir. Bu tabloda, gölge alıcılarındaki yıllık gölge
saatleri hem en kötü durum hem de gerçekçi durum için verilmiştir. Gerçekçi durum için eş gölge
eğrilerini (saat/yıl) gösteren harita Şekil 5-8’de verilmiştir.
Tablo5-17 Gölge Alıcıları için Gölge Modelleme Sonuçları
Gölge Gerçek
Durum
Gölge En Kötü Durum
Gölge Alıcısı 1
Gölge Alıcısı 2
Gölge Alıcısı 3
Yıllık Gölgeli
Saatler (s/yıl)
Yıllık Gölgeli
Günler (gün/yıl)
48:18
0:00
29:41
154
0
73
Günlük
Maksimum
Gölgeli Saatler
(s/gün)
0:29
0:00
0:28
Yıllık Gölgeli
Saatler (s/yıl)
11:08
0:00
9:58
Modelleme sonuçları, proje sahasının kuzeybatısında bulunan 1. Gölge Alıcısında 10, 11, 17 ve 18
numaralı Türbinlerden kaynaklanan gölge geçişi olacağını göstermiştir. 1. Gölge Alıcısında gerçeğe
uygun durumda bir yılda 11:08 saat gölge geçişi gözlemlenirken, en kötü durum senaryosunda yıllık
48:18 saat gölge geçişi olmuştur. Proje sahasının kuzeyinde yer alan 2. Gölge alıcısında ise gölge
geçişi gözlenmemiştir. 3. Gölge Alıcısında ise sadece Türbin 7’den kaynaklanan gölge geçişi
gözlemlenmiştir. 3. Gölge Alıcısında gerçeğe uygun durumda bir yılda 9:58 saat gölge geçişi
gözlemlenirken, en kötü durum senaryosunda yıllık 29:41 saat gölge geçişi olmuştur.
Ek B’de verilen gölge haritası, 1. Gölge Alıcısında 10, 11, 17 ve 18 numaralı türbinlerden
kaynaklanan gölge geçişi gözlemlediğini göstermektedir. Türbin 10’dan kaynaklanan gölge
geçişinin iki farklı zaman periyodunda oluştuğu gözlemlenmiştir. İlk gölge geçişi Ocak ayının son
haftasında ve Şubat ayının ortalarının sonuna doğru 07:30-08:00 saatleri arasında meydana
gelirken, ikinci gölge geçişi Ekim ayının son haftasından Kasım ayının ortalarının sonuna doğru
07:00-08:00 saatleri arasında gözlemlenmiştir. Türbin 11’in 1. Gölge alıcısında gözlemlenen gölge
geçişi ise Türbin 10’dan daha fazladır. Türbin 11’den kaynaklanan gölge geçişi Kasım ayının
ortalarından Ocak ayının ortalarına kadar 07:00-08:00 saatleri arasında gözlemlenmiştir. Türbin
7’den kaynaklanan gölge geçişinin de Türbin 10’da olduğu gibi iki farklı zaman periyodunda
oluştuğu gözlemlenmiştir. Türbin 7’den kaynaklanan ilk gölge geçişi Şubat ayının son haftasında ve
Mart ayının ilk haftasına kadar 06:30-07:00 saatleri arasında meydana gelirken, ikinci gölge geçişi
Ekim ayının ilk iki haftası boyunca 07:00-07:30 saatleri arasında gözlemlenmiştir. Türbin 18’den
kaynaklanan gölge geçişinin de Türbin 10 ve 7’de olduğu gibi iki farklı zaman periyodunda oluştuğu
gözlemlenmiştir. Türbin 18’den kaynaklanan ilk gölge geçişi Mart ayının ikinci haftasında 06:1506:30 saatleri arasında meydana gelirken, ikinci gölge geçişi Eylül ayının son haftası boyunca
07:00-07:15 saatleri arasında gözlemlenmiştir. 3. Gölge Alıcısında ise Mayıs ayının başından
Temmuz ayının son haftasına kadar 06:15-07:00 saatleri arasında Türbin 7’den kaynaklanan gölge
geçişi gözlemlenmiştir.
Türk yasalarında ve IFC/Dünya Bankası yönetmeliğinde gölge geçişine ilişkin herhangi bir sınır
mevcut değildir. Modelleme sonuçlarına göre en yakın yerleşim yerlerinde, toplamda sırasıyla 11:08
sa/yıl, 0:00 sa/yıl ve 9:58 sa/yıl gölge geçişi meydana gelecektir. Gölge modellemesinin sonuçlarına
göre, en yakın yerleşimlerde gözlemlenecek gölge geçişinin süresi göz ardı edilebilir ve planlanan
rüzgar santralinin en yakın yerleşimler üzerinde önemli bir gölge geçişi etkisine sebep olmayacağı
AECOM-TR-R418-02-00
5-41
Kasım 2011
AECOM
söylenebilir. İlave olarak, pervaneler yansıtmaz malzemeden yapılacağından ve bununla
kaplanacağından pervane parıltısının önemli bir husus olması beklenmemektedir.
AECOM-TR-R418-02-00
5-42
Kasım 2011
AECOM
Şekil 5-8 Gerçeğe Uygun Gölge Kontur Haritası
AECOM-TR-R418-02-00
5-43
Kasım 2011
5.12
AECOM
Yeraltı Enerji İletim Hattının Elektromanyetik Etkisi
Elektromanyetik Alan (EMA)
EMA elektrik yükü olan parçacıkların çevrelerinde yarattıkları fiziksel bir alandır. Bu kuvvet çekme
itme veya aradaki doğruya dik yönde olabilir. Elektrik alanı durağan yükler tarafından, manyetik alan
ise hareket eden yükler (dalgalar) tarafından oluşturulur. EMA çıplak gözle görülemez ve
hissedilemez. Elektromanyetik alanlar doğal olarak oluşur, canlı veya cansız tüm varlıkların zayıf ya
da güçlü manyetik alanları vardır. Elektromanyetik spektrum türetilmiş kaynaklarla üretilmiş alanları
da kapsar. Elektrik ileten ya da kullanan tüm materyaller elektro-manyetik radyasyon yayar (örnek:
elektrik iletim hatları). Elektromanyetik spektrum binlerce kilometreden atom altı uzunluklara kadar
geniş bir yelpazedeki dalga boylarında ışınımları kapsar ve Hertz (Hz) ile ifade edilir. Yüksek frekanslı
elektromanyetik alanlar x-ray ışınları ve mikro-dalgalar (giga hertz) tarafından yaratılır (örnek: cep
telefonları, 800-900 mega hertz ve nispeten daha düşük frekansa sahip elektrikli aletler, 15-30 kHz).
Elektrik iletim hatları aşırı düşük frekansa (ADF) sahiptirler (50 - 60 Hz).
Manyetik alanların ölçü birimleri tesla’s (T) ve gauss (G) olup akımla orantılıdır. Elektrik alanın ölçü
birimi ise kilovolt/metre (kV/m) olup voltaj ile orantılıdır. (1 tesla (T) = 10.000 gauss (G), 1 µT = 10 mG
ve 1 mT= 10.000 mG).
Elektromanyetik Alanların İnsan Sağlığı Üzerine Potansiyel Etkileri
Elektromanyetik alanların biyolojik etkileri hakkındaki kaygılar 1980’lerde ortaya çıkmaya
başlamıştır. Son yıllarda yaygın olarak kullanılmaya başlanan cep telefonları ve uzantısında baz
istasyonlarına ilişkin soru işaretleri kamuoyu gündeminin ön sıralarına yerleşmiş olmasına rağmen
elektrik iletim hatlarının oluşturduğu elektromanyetik alanların da insan sağlığını etkilemesi önemli
bir gündem maddesi ve bilimsel araştırma konusu olmuştur. Aşırı düşük frekanslı elektromanyetik
alanların uzun vadede insan sağlığı üzerindeki etkileri iki raporla özetlenmiştir. Bu raporlardan biri
Yeni Gelişen ve Tanımlanan Sağlık Riskleri Bilimsel Komitesi (SCENIHR), diğeri ise Uluslararası
İyonize Olmayan Radyasyondan Korunma Komisyonu (ICNIRP) ve Dünya Sağlık Örgütü ortaklığı
ile yayımlanmıştır (SCENIHR, 2009; WHO, 2007).
Yeni Gelişen ve Tanımlanan Sağlık Riskleri Bilimsel Komitesi’nin (SCENIHR) 2001, 2007 ve 2009
yıllarında yürüttüğü çalışmalar kapsamında epidemiyolojik araştırmalar yürütülmüş, elektromanyetik
alanların insan sağlığı üzerindeki etkileri incelenmiştir. Bu raporda ADF ile ilgili olarak ADF EMA’ların
kansere sebebiyet verebileceği ve lösemi riskini artırabileceği belirtilmiştir. Yeni epidemiyolojik
çalışmalar ise ADF’ye maruz kalma sonucu Alzheimer hastalığı görülebileceğini göstermiştir. Bu
raporda ADF’nin kanserden başka diğer hastalıklar ile ilişkisini araştırmak için yapay ortamda birçok
çalışma yürütüldüğünü belirtmiştir. Söz konusu çalışmada ayrıca canlı ortamda ve yapay koşullarda
yapılan çalışmaların sonucunda 0.10mT (1000 mG) ve üzeri EMA’lara maruz kalınan durumlarda
etkilerin görüldüğü tespit edilmiştir. Bu canlı ve yapay koşullardaki seviyeler, lösemi ve Alzheimer gibi
hastalıklar ile maruz kalma arasındaki ilişkileri gösteren çalışmalarda karşılaşılan seviyelerden çok
daha fazladır (aşağıdaki WHO çalışmasına bakınız). Günümüze kadar elde edilen sonuçlar ADF
EMA’lar ile hastalıklar arasındaki ilişkinin kesin olduğunu göstermemektedir.
AECOM-TR-R418-02-00
5-44
Kasım 2011
AECOM
WHO tarafından yayınlanan makaleye göre, çocuklarda lösemi ile ilgili epidemiyolojik araştırmalar 0.3
-0.4 µT’nın üzerindeki ortalama ADF manyetik alanlarının kanser için risk faktörü olması konusuna
odaklanmıştır. Birçok çalışma, çocukların yaklaşık % 0.5-7’sinin 0.3-0.4 µT’ya (3 - 4 mG) ve %
3.3’ünün 0.4 µT’yı (4 mG) aşan seviyelere maruz kaldığını göstermiştir. ADF manyetik alana
maruziyet ve çocuk lösemisi ile ilgili vaka kontrollü çalışmalarda yapılan hesaplamalar yaklaşık
benzer oranlarda sonuç vermiştir.
Epidemiyolojik çalışmalar elektromanyetik alana maruz kalan çocuklarda lösemi görülme riskinin
arttığını gösterse de hayvan modelleri ya da yapay ortam çalışmaları ya da mekanistik çalışmalarla
destekleyici kanıt eksikliği vardır. Çalışmalar henüz sonuçlanmadığından, araştırmalar devam
etmektedir.
Elektromanyetik Alanların Potansiyel Çevresel Etkileri
Elektromanyetik alanların çevre üzerindeki olası zararlı etkileri henüz tam olarak açıklanamamıştır.
Kuş popülasyonları, kuş üremesi ve verimli hayvanlar ile ilgili olarak yürütülen çalışmalar halen
devam etmektedir. Yeni Gelişen ve Tanımlanan Sağlık Riskleri Bilimsel Komitesi (SCHENIR)
tarafından bugüne kadar yürütülen çevresel çalışmaların olan özeti yukarıda verilmiştir. ABD’de
yüksek gerilim hattı yakınlarında yaşayan inekler üzerinde yapılan çalışmalarda süt üretiminin
etkilenmediği ifade edilmiştir. Yırtıcı kuşların üreme sağlığı üzerinde yapılan çalışmalarda ise elektrik
alanlar ile üreme başarısı arasında herhangi bir ilişki olmadığı görülmüştür.
Bitkiler üzerinde yapılan araştırmalarda bitki sağlığını ve büyümesini hem artıran hem de azaltan
etkiler göstermiştir.
Laboratuar çalışmaları, aşırı düşük frekansın bakteriler (50 Hz, 0.1 -1 .0mT) ve küçük su canlılarının
(50Hz ve üzeri) üzerinde tespit edilebilir etkilerinin olduğunu göstermiştir.
Elektromanyetik alanların çevresel etkileri henüz belirsiz olduğundan ve zaman zaman çelişkiler
içerdiğinden dolayı bu bölümde daha fazla değerlendirilmeyecektir.
Dağpazarı Rüzgar Santrali için elektrik iletim hatlarının kablolama hatları, Elektrik Kuvvetli Akim
Tesisleri Yönetmeliğinde verilen mesafeler ve toprak derinliklerine uygundur. Hava hatlarında
iletkenler arasında alınması gerekli en küçük uzaklıklar aşağıda tablo halinde verilmiştir.
Tablo5-18 Güvenli Dikey Mesafeler
İletkenlerin üzerinden geçtiği yer (m) (dikey)
Trafik olmayan yaya yolu
6m
Araç geçmesine elverişli çayır, tarla, otlak vb.
7m
Araç geçmesine elverişli köy ve şehir içi yolları
8m
Şehirlerarası yollar
9m
Üzerinde trafik olan sular ve kanallar
6m
Elektriksiz demiryolları
8m
İletişim hatları
3,5 m
Elektrik hatları
2,5 m
Binalar
5m
Ağaçlar 3 m
3m
AECOM-TR-R418-02-00
5-45
Kasım 2011
AECOM
Tablo5-19 Güvenli Yatay Mesafeler
Tesis
Karayolu veya demir yolu
Ağaçlar
Binalar
Tesis sınırına yatay mesafe
+2
3
4
Sonuç olarak 34.5 kV oldukça düşük bir voltajdır ve yeraltı derinliği verilen limitlere uymaktadır.
Ayrıca proje sahası orman arazisi üzerinde yer almaktadır ve yerleşim yerlerinden uzaktadır. Bu
sebeple projenin önemli bir elektromanyetik etkisi veya korona etkisi olmayacaktır.
AECOM-TR-R418-02-00
5-46
Kasım 2011
AECOM
6.0
İŞ VE TOPLUM SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ
6.1
Yüksekte Çalışma
Rüzgar santrallerinde en önemli iş sağlığı ve güvenliği konularından biri yüksekte çalışmadır.
Özellikle rüzgar kulelerinin kurulumu ve türbinlerin genel bakımı sırasında yüksekte çalışma dikkate
alınması gereken bir durumdur. İnşaat çalışmaları başlamadan önce ayrıntılı bir Sağlık ve Güvenlik
Planı hazırlanacak, sonrasında da uygulanacaktır. Türbinlerin nasel kısımlarına iniş, çıkışlarda ve
düşme tehlikesi taşıyan tüm durumlarda emniyet kemeri kullanılacaktır. Ayrıca tırmanma teknikleri,
düşmeye karşı koruma önlemleri ve düşmeye karşı koruma ekipmanlarının kullanımı konularını
içeren bir eğitim program hazırlanacak ve uygulanacaktır. Uygunsuz hava koşullarında herhangi bir
kule kurulumu ya da bakım faaliyeti yapılmayacaktır.
Önerilen projenin inşaat ve işletme dönemlerinde, yüksekte çalışma ile ilgili gereken tüm önlemler
alınacak ve uygulanacaktır. Dağpazarı RES Projesi tüm İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetmelikleri ve
IFC/DB Kılavuzları ile uyumlu olacaktır. Gerekli önlemlerin alınması ve hazırlanacak Sağlık ve
Güvenlik Planının uygulanmasıyla yüksekte çalışmanın potansiyel kazalar önlenmiş olacaktır.
6.2
Hava Yolu ve Deniz Yolu Seyir Emniyeti
2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu’na göre “hava trafiği, uçuş güvenliği ve haberleşmeyi
engelleyecek, seyrüseferi ve meydan güvenliğini tehlikeye düşürecek nitelikte ve yükseklikte bina,
yapı, inşaat yapılması, ağaç ve direk dikilmesi, tesis kurulması yasaktır.” Ayrıca 24755 sayılı 14
Mayıs 2002 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan ve yürürlüğe giren Hava Alanı Yapım, İşletim ve
Sertifikalandirma Yönetmeliği uyarınca Ulaştırma Bakanlığı, hava alanları ve uçuş emniyeti tesisleri
etrafında uçuş emniyetini tehlikeye düşürebilecek yapı, bina, ağaç, direk gibi tesisleri kaldırtabilir ve
belirli manialara veya yerlere, hava seyrüseferi yapan kişilerce görülebilmesi ve tanınabilmesi için
gözle görülebilir işaretler veya radyo veya elektrik işaretlerinin konulmasını istemeye yetkilidir.
Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü (ICAO) tarafından yayımlanan Uluslararası Standartlar ve
Önerilen Uygulamalar Ek-14’e göre aşağıda listelenen engel teşkil eden ya da sabit cisimler
belirlenen yöntemlerle işaretlenmeli ya da ışıklandırılmalıdır.
•
Bir kalkış tırmanma yüzeyinin iç kısmının 3000 metre civarında bulunan sabit manialar;
•
Kalkış tırmanma yüzeyine bitişik olan sabit cisimler;
•
Yaklaşma yüzeyleri iç yatay düzleminin 3000 m’si içerisinde yaklaşma veya geçiş
yüzeyinde bulunan sabit cisimler;
•
Yatay yüzey üzerindeki sabit manialar;
•
Mania koruma yüzeyi üzerindeki sabit cisimler
Önerilen proje sahası Gazipaşa Havaalanı’nın 32,5 km güney-güneybatısında kalmaktadır. Bu
sebeple ICAO tarafından yayımlanan önerilere göre rüzgar türbinlerinin işaretlenmesine ve
ışıklandırılmasına gerek yoktur. Ancak Ulaştırma Bakanlığı türbinlere gözle görülebilir işaretler ve
radyo veya elektrik işaretlerinin konulmasını istemiştir. Proje kapsamında türbin bıçaklarının
AECOM-TR-R418-02-00
6-1
Kasım 2011
AECOM
kenarları boyanacak ve ışıklandırılacaktır. Önerilen proje 2920 sayılı Türk Sivil Havacılık Kanunu ve
ilgili uluslararası mevzuatlarla uyumlu olacaktır.
6.3
Kanatların Buzlanması
Bölüm 4.1’de de belirtildiği gibi, kaydedilen 3,1°C ve 3,7°C ortalama minimum sıcaklıklarla en soğuk
aylar sırasıyla Ocak ve Şubat olarak tespit edilmiştir. Bölgede Akdeniz ikliminin etkileri
görüldüğünden dolayı, kanatların buzlanması halk sağlığı için potansiyel bir tehlike yaratmayacaktır.
Ayrıca türbinlerin düzenli olarak bakımları yapılacaktır.
6.4
Elektromanyetik Karışma
Rüzgar türbinlerinin dönen kanatları elektromanyetik yayılım yapan cihazları (radarlar ve
telekomünikasyon cihazları) olumsuz etkileyebilir. Ancak proje sahasının yakın çevresinde herhangi
bir radar bulunmamaktadır. Ayrıca türbinlerin kanatları elektromanyetik karışmayı azaltan sentetik
hafif malzemeden üretilmiştir. Bu sebeple önerilen projenin radar veya telekomünikasyon
sistemlerinde herhangi bir karışıklığa sebep olması beklenmemektedir
6.5
Halkın Erişimi
Proje sahasına yetkisi olmayan kişilerin erişimini engelleyecek tüm tedbirler alınacağından dolayı,
önerilen proje halk sağlığı için risk oluşturmayacaktır. Yetkili olmayan kişilerin rüzgar türbinlerine
erişimini engellemek amacıyla güvenlik görevlendirilecektir.
AECOM-TR-R418-02-00
6-2
Kasım 2011
AECOM
7.0
ALTERNATİFLERİN DEĞERLENDİRİLMESİ
7.1
Teknoloji Alternatifleri
Enerji santralleri; su, rüzgar ya da güneş gibi yenilenebilir enerji kaynaklarını ya da kömür, sıvı yakıt
ya da nükleer enerji gibi yenilenemeyen kaynakları kullanarak enerji üretebilirler.
Rüzgar enerji santralleri yenilenebilir bir enerji kaynağı olan rüzgar enerjisini kullanırlar. Hava
akımının yarattığı hareket ile enerji üretirler. Rüzgar santrallerinin avantajları aşağıda anlatılmıştır:
•
Fosil yakıtların çıkarılması, işlenmesi, taşınması ve yakılması gibi prosesler rüzgar
santralleri için gerekli değildir.
•
Rüzgar santralleri herhangi bir hava emisyonu ve tehlikeli atık üretmediklerinden dolayı
çevre dostu bir enerji üretim kaynağıdır.
•
Rüzgar santralleri, enerji üretimi için fosil yakıt kullanan enerji santralleri gibi sera gazı
üretmezler.
•
Rüzgar santrallerinin operasyonu sırasında herhangi bir su kullanımı söz konusu değildir.
Bu sebeple sıcak su ya da kimyasal içeren atıksu deşarjı olmamaktadır.
•
Rüzgar santralleri ortalama bir enerji santralinden daha az yer kaplarlar. Türbinler temelde
sadece birkaç metrekarelik yer kaplarlar. Bu durum türbinlerin üzerinde kurulduğu arazinin
tarım gibi amaçlarla kullanılmasına olanak sağlar.
•
Dağlar, kırsal alanlar gibi şehir merkezinden uzak bölgelerde rüzgar santralleri elektrik
üretimi için çok uygundur. Rüzgar türbinleri farklı sayılardaki nüfuslara enerji temin etmek
üzere farklı boyutlarda olabilirler.
•
Rüzgar enerjisi üretimi kayıtlara göre oldukça güvenlidir. Rüzgar santrali projelerinde
karşılaşılan kazalar sadece inşaat ve bakım sırasında meydana gelmektedir.
Rüzgar santrallerinin avantajlarının yanı sıra, fosil yakıtlar sınırlı miktarda olması da yenilenebilir
enerji kaynaklarına geçişi. Bu sebeple, Türkiye’de yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımına
kademeli olarak geçilmelidir (Ediger ve Kentel, 1999).
Önceki paragraflarda da anlatıldığı üzere farklı enerji kaynaklarından elektrik enerjisi üretmenin
çeşitli teknik alternatifleri vardır. Ancak küresel ısınma tehdidiyle başa çıkabilmek için yenilenebilir
enerji kaynaklarının kullanımı mümkün olduğunca teşvik edilmelidir. Bu proje, Türkiye’nin enerji
üretimine yenilenebilir bir enerji kaynağı olan rüzgar enerjisini kullanarak katkı sağlamayı
amaçlamaktadır. Bu proje sadece artan enerji talebinin karşılanmasına katkıda bulunmayacak, aynı
zamanda CO2 emisyonunun düşürülmesini sağlayacaktır.
AECOM-TR-R418-02-00
7-1
Kasım 2011
7.2
AECOM
Alternatif Alanlar
Elektrik İşleri Etüt İdaresi Genel Müdürlüğü doğal rüzgar enerjisi potansiyeli DMİ' ne ait istasyonların
1970-1980 yılları arasındaki kayıtları değerlendirilmiş ve ülke genelindeki doğal rüzgar enerjisi
dağılımı genel olarak belirlenmiştir. Bu çalışmaların sonucunda Şekil 7-1’de sunulan “Türkiye
Rüzgar Atlası” hazırlanmıştır. (REPA, 2007) Bu atlasın hazırlanırken WAsP (Wind Atlas Analysis
and Application Program) paket programı kullanılmıştır. Türkiye genelinde seçilmiş istasyonlar için
yapılan analizler sonucu elde edilen değerler kullanılarak Türkiye Rüzgar Atlası hazırlanmıştır.
Şekilden de görüldüğü gibi Mersin İli’nin rüzgar potansiyeli orta seviyededir. Önerilen proje sahası
bu bölgedeki rüzgar potansiyelinden faydalanmak üzere seçilmiştir. Proje yeri olarak söz konusu
alanın seçilme nedenleri arasında alanın yeter miktarda rüzgar hızına sahip bir konumda yer alması
etkili olmuştur. Ayrıca sahada bir yıl boyunca toplanan rüzgar verileri de bölgedeki rüzgar
potansiyelini ortaya koymuştur.
Şekil 7-1 Türkiye Rüzgar Atlası
(Kaynak: Türkiye Rüzgar Atlası, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü, 2002)
AECOM-TR-R418-02-00
7-2
Kasım 2011
8.0
AECOM
ÇEVRESEL VE SOSYAL YÖNETİM PLANI
“Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı” ve “Saha İçi Sağlık ve Güvenlik Programı” Aşağıda Tablo 8-1
ve Tablo 8-2’de sırasıyla verilmiştir.
AECOM-TR-R418-02-00
8-1
Kasım 2011
AECOM
Tablo8-1 Çevresel ve Sosyal Yönetim Planı
ÇEVRESEL
SORUN/ETKİ
ÖNEM
TEDBİRLER
SORUMLULUK
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
İZLEME
MALİYET
SU VE TOPRAK KALİTESİ - İnşaat Dönemi
Yeraltı Suyu,
Yüzeysel Sular ve
Toprak Kirliliği
AECOM-TR-R418-02-00
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Küçük - Orta
Çevreye atıksu deşarjı yasaklanacaktır.
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
Küçük
Kazı işlemleri sırasında inşaat yönetimi ile alttaki
akiferlere drenaj yollarının oluşumu engellenecektir.
Müteahhit
Görsel Denetim
Faaliyet
Sırasında
Orta
İnşaat dönemi boyunca tüm kimyasal malzeme, dizel ve
tehlikeli sıvı atık depolayan konteynerler uygun sedde
yapılarıyla beton zeminler üzerine yerleştirilecektir.
Depolama alanlarına gerekli görüldüğünde emici pedler
ya da malzemeler temin edilecektir.
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
Küçük - Orta
İşçi kamplarında üretilen atıksu sızdırmaz ve geçirimsiz
septik tanklarda muhafaza edilecektir.
Müteahhit
-
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
-
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Küçük - Orta
Septik tanklar sızdırmaz olacak ve dolulukları periyodik
olarak kontrol edilecektir.
Müteahhit
Alınan azaltıcı önlemlerin
işe yarayıp
yaramadığının
belirlenmesi için görsel
denetim.
Küçük - Orta
İnşaat döneminde üretilen atıksular Mut Belediyesi
tarafından periyodik olarak toplanacak ve bertaraf
edilecektir.
Müteahhit
Bertaraf kayıtlarının
sahada bulundurulması
Periyodik,
Faaliyet
Sırasında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Küçük - Orta
Geçici yakıt ve yağ depolama alanlarının yerleri
belirlenirken su kaynaklarına yakınlıkları dikkate
alınacaktır.
Müteahhit
Alınan azaltıcı önlemlerin
işe yarayıp
yaramadığının
belirlenmesi için görsel
denetim.
-
Tasarıma dahil
edilmiş
Küçük - Orta
İnşaat faaliyetlerinden kaynaklanan dökülmeler
izlenecek ve kontrol edilecektir, sahada geri kullanım
için uygun olmayan atıklar lisanslı depolama tesisleri
tarafından uygun şekilde bertaraf edilecektir.
Müteahhit
Görsel denetim ve
nakliye kayıtlarının
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
8-2
Kasım 2011
ÇEVRESEL
SORUN/ETKİ
Erozyon ve
Sedimantasyon
AECOM
ÖNEM
Küçük
TEDBİRLER
SORUMLULUK
İnşaat faaliyetleri ESKP’ye uygun olarak
gerçekleştirilecektir.
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
İZLEME
MALİYET
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
İşletmeci
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
İşletmeci
-
-
Tasarıma dahil
edilmiş
İşletmeci
Görsel denetim ve
Faaliyet
Sırasında
İşletmeci
-
-
İşletmeci
-
-
İşletmeci
-
-
İşletmeci
-
-
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
İşletmeci
Görsel denetim ve
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
İşletmeci
-
-
En iyi çalışma
uygulamaları
SU VE TOPRAK KALİTESİ - İşletme Dönemi
Orta - Büyük
Orta - Büyük
Orta - Büyük
Yeraltı Suyu ve
Toprak Kirliliği
Orta - Büyük
Orta - Büyük
Orta - Büyük
Orta - Büyük
Orta - Büyük
Orta - Büyük
AECOM-TR-R418-02-00
Tüm kimyasal malzeme, atık yağ ve tehlikeli sıvı atık
depolayan konteynerler uygun sedde yapılarıyla beton
zeminler üzerine yerleştirilecektir. Depolama alanlarına
gerekli görüldüğünde emici pedler ya da malzemeler
temin edilecektir.
Herhangi bir sızıntı nasel kasasının alt kısmında
toplanacaktır. Rüzgar türbin, jeneratör sistemi ayrıca farklı
sistem bileşenleri için daha küçük bir dizi yağ toplayıcı
sistem ile donatılacaktır.
Onarım işleri sırasında oluşan kalıntı ve artık yağlar
sızdırmasız konteynerlerde toplanacak ve lisanslı araçlar
vasıtasıyla geri dönüşüm tesislerine taşınacaktır.
Türbinlerin düzenli bakımı yapılarak potansiyel sıvı
kaçakları asgari düzeye indirilecektir.
Transformatörlere soğutma sıvısı kapasitelerinin %110’u
büyüklüğünde seddeler yapılacaktır.
Transformatörlerin soğutma yağı PCB ya da diğer
kanserojen yağları içermeyecektir.
Atık yağ ayrı tanklarda/konteynerde Atık Yağların
Kontrolü Yönetmeliği’nde belirtilen kategorilere göre
geçici olarak depolanacak, işlenecek ve bertaraf
edilecektir.
Atık yağlar geçirimsiz zemin üzerinde tank/konteynerler
içerisinde toplanacaktır. Farklı yağlar için farklı
tank/konteynerler kullanılacaktır. Atık yağların geçici
olarak depolandığı tank/konteynerler kırmızı olacak ve
“Atık Yağ” ibaresini taşıyacaktır.
Acil Müdahale planı ve Petrol Kirliliği Acil Müdahale Planı
hazırlanacak ve uygulanacaktır.
8-3
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Tasarıma dahil
edilmiş
Tasarıma dahil
edilmiş
Kasım 2011
ÇEVRESEL
SORUN/ETKİ
AECOM
ÖNEM
TEDBİRLER
SORUMLULUK
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
İZLEME
MALİYET
kapsamında
Atık Yağ Bertarafı
Atıksu Bertarafı
Orta - Büyük
Orta - Büyük
Atık yağlar lisanslı araçlar ile lisanslı işleme ve bertaraf
tesislerine yollanacak ve bu işlem sırasında Ulusal Atık
Taşıma formu doldurulacaktır. Ayrıca yıllık olarak atık
yağ beyan formu ilgili kurumlara iletilecektir.
İşletmeci
Görsel denetim ve
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
İşletmeci
Görsel denetim ve
Periyodik
En az
Müteahhit
Görsel denetim ve
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
Görsel Denetim
Araç ya da
ekipmanı
kullanmadan
önce
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
İnşaat sırasında kullanılacak araç sayısı mümkün
olduğunca az tutularak potansiyel trafik gürültüsü
azaltılacaktır.
Müteahhit
-
-
İnşaat sahasında tüm araçlar dikkatlice ve hızları 30
km/sa’nın altında olacak şekilde kullanılacaktır.
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
Müteahhit
Görsel denetim ve
Periyodik
İşletmeci
-
-
Gürültüye duyarlı alıcı
yakınında gündüz ve
İlk yıl için, bir
kere
İşletme aşamasında oluşacak atıksular Mut Belediyesi
tarafından taşınacak ve bertaraf edilecektir.
GÜRÜLTÜ - İnşaat Dönemi
Küçük
Küçük
Gürültü Kontrolü
Çok Küçük Küçük
Küçük
Çok Küçük Küçük
Çok Küçük
İnşaat sırasında kullanılacak araçların düzenli olarak
bakımı yapılarak işçilerin ve yerel halkın rahatsız olması
engellenecektir.
Motorlu inşaat ekipmanları ve araçlarına egzoz
susturucular takılacaktır.
Saha personeline uygun kişisel koruma ekipmanları
sağlanarak sahada oluşabilecek yüksek gürültü
seviyelerine maruz kalmaları önlenecektir.
Yakındaki yerleşimlerin gürültüden en az etkilenmesi için
Saha personeli alet ve ekipmanların doğru kullanımı,
makinelerin yerleşimi konusunda eğitilecektir.
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
GÜRÜLTÜ - İşletme Aşaması
Gürültü Kontrolü
AECOM-TR-R418-02-00
Çok Küçük
Gürültü azaltıcı önlemler türbin tasarımlarına dahil
edilecektir:
Müteahhit
8-4
Tasarıma dahil
edilmiş
Kasım 2011
ÇEVRESEL
SORUN/ETKİ
AECOM
ÖNEM
TEDBİRLER
•
•
•
SORUMLULUK
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
İZLEME
MALİYET
gece saatlerinde gürültü
ölçümü yapılması
Gürültünün engellenmesi için daha sessiz çalışan
türbinler tercih edilecektir.
Türbinlerin yerleşimi gürültü oluşumunu en aza
indirecek şekilde yapılacaktır.
Gürültü limitlerinin sağlanması için türbinler opsiyonel
düşük gürültü seviyeli güç işletim modlarına sahip
olacaklardır.
GÖRSEL ETKİLER – İnşaat Dönemi
Atık Yönetimi
Çok Küçük
Çok Küçük
Görsel Yönetim
Tüm moloz ve atıklar çevre için olumsuz bir görsel etki
oluşturmayacak şekilde toplanacak, depolanacak ve
nakledilecektir.
İnşaat şantiye sahası mümkün olduğunca küçük
tutulacak, temiz ve bakımlı olması sağlanacaktır. Şantiye
sahasının yapı malzemesi iyi muhafaza edilecek ve
çevredeki yerel yapılara uyacak şekilde boyanacaktır.
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Çok Küçük
Proje ekipmanlarının depolandığı alan düzenli tutularak
olumsuz görsel oluşturması engellenecektir.
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
Çok Küçük
İnşaat şantiye alanı ve ekipman alanları inşaattan sonra
eski hallerine geri döndürülecektir.
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
Müteahhit
-
-
Tasarıma dahil
edilmiş
Müteahhit
-
-
Tasarıma dahil
edilmiş
Müteahhit
-
-
İşletmeci
-
-
GÖRSEL ETKİLER – İşletme Dönemi
Çok Küçük
Orta
Görsel Yönetim
Çok Küçük
Çok Küçük
AECOM-TR-R418-02-00
Türbinlerin boyutları tek tip olacaktır (örneğin dönme
yönü, türbin ve kule tipi ve yükseklikleri).
Havacılık güvenliğinin sağlanması için çarpmayı
engelleyici ışıklandırma ve işaretleme sistemleri
kullanılacaktır.
Kontrol ve işletme sahaları etrafında uygun peyzaj
çalışmaları yapılacaktır.
Türbinlerin üzerinde yazı, şirket logoları, reklamlar yada
grafiklerin olması engellenecektir.
8-5
Tasarıma dahil
edilmiş
En iyi çalışma
uygulaması
kapsamında
Kasım 2011
ÇEVRESEL
SORUN/ETKİ
AECOM
ÖNEM
Küçük
TEDBİRLER
SORUMLULUK
Türbinler gökyüzü ile uyumlu olacak şekilde aynı renge
(beyaz, açık gri ya da açık mavi) boyanacaktır.
Müteahhit
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
İZLEME
MALİYET
-
-
Tasarıma dahil
edilmiş
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
HAVA KALİTESİ - İnşaat Dönemi
Çok Küçük
Müteahhit mümkün olduğunca toz emisyonunu azaltan
ekipmanlar kullanacaktır.
Çok Küçük
Önemli derecede toz emisyonuna sebep olan aktiviteler
kuvvetli rüzgarlar eserken kontrol edilecek ve uygun toz
kontrol yöntemleri uygulanacaktır.
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik ve
yüksek hızlı
rüzgarlar
sırasında
Çok Küçük
Toprak ve benzeri malzeme yığınları rüzgarla toz yayılma
riskini en aza indirmek için dikkatli bir şekilde yapılacaktır.
Örneğin kuru havalarda toprağın iletilmesi ve
depolanması sırasında toprağın su spreyi ile ıslatılması.
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Çok Küçük
Toz oluşumuna neden olacak malzemelerin havaya
savrulmadan yüklenecek ve boşaltılacaktır.
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Çok Küçük
Malzeme aktarımı faaliyetleri sırasında düşme yüksekliği
mümkün olduğunca azaltılacaktır. Örneğin kolay ufalanır
malzemelerin boşaltılması en aza indirilecek ve dikkatlice
yapılacaktır.
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Çok Küçük
Saha içi ve sahaya ulaşım yolları mekanik yönden iyi bir
halde tutulacaktır (vakumlama ya da su ile spreyleme)
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
Müteahhit
-
-
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
Toz
Çok Küçük
Çok Küçük
Gaz Kirleticiler
Çok Küçük
Çok Küçük
AECOM-TR-R418-02-00
Toprak yollarda araç hız limiti 30 km/sa olacaktır.
Kolay ufalanır malzeme taşıyan nakliye kamyonlarının
üstü kapatılacaktır.
Yakıt depolanması, motorlu araçlardan ve geçici her tür
ekipmandan kaynaklanan emisyonların azaltılması için en
iyi kontrol teknolojileri uygulanacaktır.
Araç motorları gereksiz yere çalıştırılmayacaktır. Araçlar
8-6
Müteahhit
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
Kasım 2011
ÇEVRESEL
SORUN/ETKİ
AECOM
ÖNEM
TEDBİRLER
SORUMLULUK
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
İZLEME
kullanılmıyorken motorları kapatılacaktır.
Çok Küçük
Araçların düzenli bakımı yapılarak araçların güvenli ve
gaz emisyonlarının asgari seviyede olması sağlanacaktır.
Çok Küçük
Araçların düzenli bakımı yapılarak egzoz dumanlarının
çalışanları ve yerel halkı rahatsız etmesi engellenecektir.
MALİYET
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
-
-
Müteahhit
Görsel denetim ve bakım
kayıtlarının sahada
bulundurulması
Periyodik
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
Görsel denetim ve
Gerektiğinde
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
TEHLİKELİ ATIKLAR - İnşaat Dönemi
Orta - Büyük
Orta - Büyük
Orta - Büyük
Tehlikeli Atık
Yönetimi
Orta - Büyük
Orta - Büyük
Orta - Büyük
Tehlikeli atıklar tehlikesiz olanlardan ayrılacak ve tehlikeli
atık yönetimi sağlık, güvenlik ve çevre üzerindeki zararın
önlenmesi üzerinde odaklanacaktır.
Tehlikeli atıklar zarar görmemiş, sızdırmasız, güvenli ve
uluslararası standartlara uygun konteynerlerde
depolanacak ve tesis içerisinde beton zemin üzerinde
tutulacaktır.
Tehlikeli atık konteynerleri zarar görüp görmediklerinin
belirlenmesi için rutin olarak kontrol edilecektir.
.
Tehlikeli atık konteynerleri kapalı tutulacak ve tehlikeli
atıklar kimyasal reaksiyona girmeyecek şekilde
depolanacaktır.
Tehlikeli sıvı atıklar metal ya da plastik varillerde
toplanacak ve herhangi bir sızıntı olması durumunda
toprak ya da yeraltı suyu kirliliğinin önlenmesi için sedde
içinde tutulacak ve beton bir yüzey üzerinde tutulacaktır.
Atıkların nakliyesi lisanslı kişi ya da kurumlarca ve atığın
cinsine uygun lisanslı araçlarla yapılacaktır. Tehlikeli
atıklar lisanslı bertaraf tesislerine yollanacaktır.
TEHLİKELİ ATIKLAR - İşletme Dönemi
AECOM-TR-R418-02-00
8-7
Kasım 2011
ÇEVRESEL
SORUN/ETKİ
AECOM
ÖNEM
Orta - Büyük
Orta - Büyük
Tehlikeli Atık
Yönetimi
Küçük - Orta
Orta - Büyük
TEDBİRLER
SORUMLULUK
Yıllık bakım faaliyetleri sonucunda oluşan atık yağlar
toplanacak ve bu atıklar Atık Yağların Kontrolü
Yönetmeliği’ne uygun olarak sahadan alınacaktır.
Atık piller ve akümülatörler evsel atıklardan ayrı olarak
toplanacak ve 6 ay içerisinde pillerin dağıtım ve satışını
yapan firmalarla işbirliği yapan kuruluşlarca ya da
belediyelerce oluşturulmuş toplama noktalarına
iletileceklerdir.
Konteynerler üzerinde “Tehlikeli Atık” ibaresi bulunacak
ve bu ibare tehlikeli atığın depolanma tarihini ve
depolanan atık miktarını da gösterecektir. İnşaat
sırasında oluşacak tehlikeli atıklar toplanacak ve beton
zemin üzerinde uygun etiketlerle depolanacaktır.
Tüm tehlikeli atıklar sızdırmasız konteynerlerde
toplanacak ve lisanslı nakil araçları vasıtasıyla lisanslı
tesislere gönderilecektir. Tehlikeli atıklar Tehlikeli Atıkların
Kontrolü Yönetmeliği, Atık Yağların Kontrolü Yönetmeliği,
Atık Pil ve Akümülatörlerin Kontrolü Yönetmeliği’ne ve
IFC kılavuzlarına uygun olarak toplanacak, taşınacak ve
bertaraf edilecektir.
İZLEME
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
MALİYET
İşletmeci
Görsel denetim ve
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
İşletmeci
Görsel denetim ve
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
İşletmeci
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
İşletmeci
Görsel denetim ve
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
İşletmeci
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
İşletmeci
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
TEHLİKESİZ ATIKLAR – İnşaat ve İşletme Dönemi
Çok Küçük
Tehlikesiz Atık
Yönetimi
Çok Küçük
Çok Küçük
AECOM-TR-R418-02-00
Atıklar içeriklerine, kaynaklarına, oluşan atığın cinsine,
oluşma oranına ya da yerel yönetmeliklere uygun olarak
karakterize edilecektir.
Yapılabilir atık önleme, azaltma, yeniden kullanım, geri
kazanım önlemleri alınacak, atık maddeler bertaraf
edilecek ve insan sağlığı ve çevreye olan olası etkilerinin
azaltılması için tüm önlemler alınacaktır.
Çimento torbaları, demir parçaları, kağıt kutular, tahta
sandıklar vb. geri dönüştürülebilir katı atıklar ayrılacak ve
nihai geri kazanım işlemi için geçici olarak
depolanacaktır.
8-8
Kasım 2011
ÇEVRESEL
SORUN/ETKİ
AECOM
ÖNEM
TEDBİRLER
SORUMLULUK
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
İZLEME
MALİYET
Çok Küçük
Geri dönüştürülemeyen ve zararlı olmayan katı atıklar
toplanacak ve belediyeye ait atık depolama sahasında
bertaraf edilecektir.
İşletmeci
Görsel Denetim
Periyodik
Çok Küçük
Kağıt, plastik ve cam gibi maddeler geri dönüşüm için ayrı
olarak toplanacaktır.
İşletmeci
Görsel Denetim
Periyodik
İşletmeci
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
İşletmeci
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
Görsel Denetim ve
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Üst toprak gelecekte yapılacak peyzaj çalışmaları için ayrı
olarak depolanacaktır.
Müteahhit
-
-
Hayvanların avlanması ve yerli kuşların yuvalarının
toplanması yasaklanacaktır.
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
Orta
İnşaat aşamasında oluşacak tüm katı ve sıvı atıklar fauna
üzerindeki etkinin azaltılması için toplanarak en yakın
bertaraf tesisine yollanacaktır.
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
Orta
Türbinler tubüler yapıda inşa edilerek kuşların üzerlerine
konmaları ve tünemeleri engellenecektir.
Müteahhit
-
-
Orta
Toprak sıyırma işleminden önce görsel kontroller
yapılarak fauna elemanlarının bu alanlardan ayrılmaları
sağlanacaktır.
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
Çok Küçük
Çok Küçük
Çok Küçük
Geri dönüştürülemeyen katı atıklar ayrılacak ve uygun,
sızdırmasız, kirlenmemiş konteynerlerde belediye
tarafından gerçekleştirilecek nihai bertaraf için
toplanacaktır.
Evsel atıklar özel çöp kovalarında toplanacak ve yerel
belediyenin çöp toplama araçlarının erişebileceği yerlerde
toplanacaktır.
Kazı, inşaat ve yıkıntı atıkları mümkün olduğunca yeniden
kullanılacaktır. Kullanılamadıkları durumlarda belediye ya
da ilgili kurum tarafından Hafriyat Toprağı, Yıkıntı ve
İnşaat Atıklarının Kontrolü Yönetmeliği’ne uygun olarak
belirlenen yerlerde depolanacaktır.
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
BİYOLOJİK KAYNAKLAR ve HABİTAT DEĞİŞİMİ - İnşaat Dönemi
Flora
Orta
Orta - Büyük
Fauna
AECOM-TR-R418-02-00
8-9
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Kasım 2011
ÇEVRESEL
SORUN/ETKİ
AECOM
ÖNEM
Orta
Orta
TEDBİRLER
SORUMLULUK
Sıyrılan malzeme nakledilmeden önce kaplumbağa, kirpi,
kertenkele ve yılanlar gibi omurgalıların sıyrılan malzeme
içine girme olasılıklarına karşı görsel olarak kontrol
edilecektir. Herhangi bir canlının bulunması halinde,
bulunan hayvan bez bir torbaya konularak yakındaki
benzer bir habitata götürülerek dikkatlice serbest
bırakılacaktır.
Bitişik habitatların inşaat çalışanları tarafından bozulması
kullanılmayan alanların çitle çevrilmesi, uyarı işaretleri,
işçilerin eğitilmesi gibi yöntemlerle engellenecektir.
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
İZLEME
MALİYET
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
BİYOLOJİK KAYNAKLAR ve HABİTAT DEĞİŞİMİ - İşletme Dönemi
Flora
Orta
Orta - Büyük
Araçlar sadece sahayı çevre alanlara bağlayan mevcut
yollarda kullanılacaktır. Yol dışında araç kullanımından
kaçınılacaktır.
İşletmeci
-
-
Çalışanların çevrede avlanması yasaklanacaktır.
İşletmeci
-
İlk yıl
mevsimsel
izleme (göç
dönemlerinde)
İlk yıl
mevsimsel
izleme (göç
dönemlerinde)
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Orta
Proje sahası çevresinde kuşlar izlenecektir.
İşletmeci
Kuş Gözlemi &
Değerlendirmesi
Orta
Uygun yağmur suyu yönetimi uygulanarak kuşları ve
yarasaları dinlenmek ve beslenmek gibi amaçlarla rüzgar
santrali çevresine çekebilecek su birikintilerin oluşması
engellenecektir.
İşletmeci
Kuş Gözlemi &
Değerlendirmesi
Orta
Kuşların türbinlere çarpma olasılığını en aza indirmek için
düşük güçte, yanıp sönen blokaj ışıkları tercih edilecektir.
İşletmeci
-
-
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Fauna
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
KÜLTÜREL VARLIKLAR - İnşaat Dönemi
Kültürel ve
Arkeolojik Kaynaklar
AECOM-TR-R418-02-00
Çok Küçük
İnşaat faaliyetleri arkeolojik kalıntı bulma olasılığına karşı
izlenecektir.
8-10
Kasım 2011
ÇEVRESEL
SORUN/ETKİ
AECOM
ÖNEM
Çok Küçük
TEDBİRLER
SORUMLULUK
İnşaat sahasında arkeolojik kalıntı bulunması halinde,
ulusal yasalar gereğince, yapılan kazı durdurulacak ve
yerel Kültür ve Turizm Müdürlüğüne derhal haber
verilecektir.
Müteahhit
İZLEME
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
Görsel Denetim
Periyodik
MALİYET
En iyi çalışma
uygulaması
kapsamında
TRAFİK - İnşaat Dönemi
Orta
Güvenlik ve trafik işaretleri proje sahası yakınında ve
çevresinde bulunan ulaşım yollarına görünür şekilde
yerleştirilecektir.
Müteahhit
Görsel Denetim
Faaliyet
Sırasında
Orta
Uygulanabilir olan yerlerde trafik planlaması yapılarak
yerel pik saatlerde trafiğe çıkılmasından kaçınılacaktır.
Müteahhit
Görsel Denetim
Faaliyet
Sırasında
Müteahhit
Görsel Denetim
Faaliyet
Sırasında
Orta
Trafik Yönetimi
Özel yükler ilgili kurumlarla birlikte belirlenecek rotalarda,
için yerel yollarda potansiyel karışıklıkların önlenmesi pik
saatlere denk gelmeyecek şekilde planlanarak
taşınacaktır.
Orta
Tüm sürücülerin yol güvenlik eğitimini almaları ve hız
limitlerine uymaları sağlanacaktır.
Müteahhit
Görsel Denetim
Faaliyet
Sırasında
Orta
İnşaat trafiği, özellikle tanker ve kamyon trafiği ve özel
yükler için kullanılacak yollar, ilgili kurumlarla birlikte
belirlenecektir.
Müteahhit
Görsel Denetim
Faaliyet
Sırasında
Orta
Sahaya giriş yolu kolayca görülebilir ve iyi bir şekilde
tasarlanacaktır.
Müteahhit
Görsel Denetim
Faaliyet
Sırasında
Orta
Yolların korunması için nakliye için kullanılan araçların
brüt ağırlıklarının müsaade edilen eksensel yük limitlerinin
altında olmaları sağlanacaktır.
Müteahhit
Görsel Denetim
Faaliyet
Sırasında
Görsel Denetim
Periyodik
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulaması
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
TRAFİK - İşletme Dönemi
Trafik Yönetimi
AECOM-TR-R418-02-00
Çok Küçük
Tüm sürücülerin yol güvenlik eğitimini almaları ve hız
limitlerine uymaları sağlanacaktır.
8-11
İşletmeci
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Kasım 2011
ÇEVRESEL
SORUN/ETKİ
AECOM
ÖNEM
Çok Küçük
Çok Küçük
TEDBİRLER
SORUMLULUK
Güvenlik ve trafik işaretleri proje sahası yakınında ve
çevresinde bulunan ulaşım yollarına görünür şekilde
yerleştirilecektir.
Yolların korunması için kamyonların brüt ağırlıklarının
müsaade edilen eksensel yük limitlerinin altında olmaları
sağlanacaktır.
İZLEME
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
İşletmeci
Görsel Denetim
Periyodik
İşletmeci
Görsel Denetim
Periyodik
MALİYET
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi çalışma
uygulamaları
kapsamında
Tablo8-2 Saha İçi Sağlık ve Güvenlik Programı
SAHA İÇİ SAĞLIK VE
GÜVENLİK
SORUNU/ETKİSİ
ÖNEM
TEDBİRLER
SORUMLULUK
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
İZLEME
MALİYET
SAHA İÇİ SAĞLIK VE GÜVENLİK PROGRAMI - İnşaat ve İşletme Dönemi
Türbinlerin nasel kısımlarına iniş, çıkışlarda ve düşme
tehlikesi taşıyan tüm durumlarda emniyet kemeri
kullanılacaktır.
Yüksekte çalışma
Acil Çıkış
AECOM-TR-R418-02-00
Büyük
Küçük - Orta
İniş, çıkışlarda ve kule içi merdivenlerde emniyet
kemerinin yanında emniyet kancası da kullanılacaktır.
Önerilen projenin inşaat ve işletme dönemlerinde,
yüksekte çalışma ile ilgili gereken tüm önlemler alınacak
ve uygulanacaktır. Dağpazarı RES Projesi tüm İş Sağlığı
ve Güvenliği Yönetmelikleri ve IFC/DB Kılavuzları ile
uyumlu olacaktır.
Rüzgar türbinlerinin jeneratör sistemi için acil iniş tertibatı
içeren bir acil çıkış konulacaktır. Acil çıkış bölmesi naselin
arkasında bulunacaktır.
8-12
Müteahhit
İşletmeci
Azaltıcı önlemin etkili
olduğundan emin olmak
için yapılan denetim
Sürekli
En iyi
çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
-
Tasarıma
dahil edilmiş
Kasım 2011
GÜVENLİK
SORUNU/ETKİSİ
AECOM
ÖNEM
TEDBİRLER
SORUMLULUK
Küçük - Orta
Sürücüleri korumak amacı ile inşaat sırasında kullanılan
ağır makinelerin pencere ve kapıları iyi kauçuk ile
yalıtılacaktır.
Küçük - Orta
Potansiyel yüksek gürültü kaynaklarının etkisini önlemek
için kulak muhafaza ekipmanı kullanılacaktır.
İZLEME
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
En iyi
çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi
çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
Günlük
Müteahhit
Günlük
İşletmeci
Gerekli
olduğunda
Orta
Küçük yaralanmalarda kullanılmak üzere rüzgar
türbinlerine ilk yardım kutusu yerleştirilecektir.
İşletmeci
Gerekli
olduğunda
Orta - Büyük
İnşaat ve işletme faaliyetleri için “Güvenlik Kılavuzu”
hazırlanacaktır.
İşletmeci
Gerekli
olduğunda
İşletmeci
Gerekli
olduğunda
En iyi
çalışma
uygulamaları
kapsamında
Müteahhit
Gerekli
olduğunda
Tasarıma
dahil edilmiş
Gürültü
Tehlikeli Kimyasallar
ve Atıklar
MALİYET
Orta - Büyük
Tesiste kullanılan tüm malzemelerin Malzeme Güvenlik
Bilgi Formları sahada çalışanların kolayca ulaşabilmesi
için sahada hazır olarak bulundurulacaktır. Çalışanlar
kimyasalların doğru kullanımı ve riskleri konusunda
eğitilecektir. Bu bilgi formları içerisinde güvenli işletme
kılavuzları bulunacaktır.
En iyi
çalışma
uygulamaları
kapsamında
Kimyasallar ile çalışan her personel için uygun ve onaylı
Kişisel Koruyucu Ekipmanlar sağlanacak ve bu
ekipmanların kullanımı ve bakımı ile ilgili eğitilecektir.
Kazalar
Yangın Tehlikesi
Orta - Büyük
Yangın Tehlikesi
Büyük
AECOM-TR-R418-02-00
Rüzgar türbini jeneratör sisteminde iki adet yangın
söndürücü bulunacaktır. Yangın söndürücülerden biri
türbin temelinde bulunan aşağı kule bağlantısı
üzerine, diğeri ise nasel içindeki üst kutuya monte
edilecektir. Çalışanlar yangın söndürme sistemi ve
ekipmanlarının kullanımı hakkında eğitilecektir.
Türbinlerde, yıldırım akımlarının yönünü değiştiren ve
enerjisini toprağa aktarmaya yarayan yıldırımdan
koruma sistemi bulunacaktır. Türbin kanatları
8-13
En iyi
çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi
çalışma
uygulamaları
kapsamında
Kasım 2011
GÜVENLİK
SORUNU/ETKİSİ
AECOM
ÖNEM
TEDBİRLER
SORUMLULUK
İZLEME/
DENETİM
SIKLIĞI
İZLEME
MALİYET
üzerinde yıldırım akımını algılayan ve bunu türbin
gövdesi içerisinden toprağa aktaracak alıcılar
bulunacaktır.
SG Yönetim
Programı
Büyük
Projeye başlanmadan önce detaylı bir halk sağlığı ve
güvenliği programı hazırlanacaktır.
İşletmeci
-
En iyi
çalışma
uygulamaları
kapsamında
HALK SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ – İnşaat ve İşletme Dönemi
Halk Sağlığı ve
Güvenliği
AECOM-TR-R418-02-00
Küçük - Orta
Halk sağlığını tehdit edecek durumlarla ilgili bilgilendirme
tabelaları asılacak, acil durum irtibat bilgileri de proje
sahasında bulunacaktır.
İşletmeci
Gerekli
olduğunda
Orta - Büyük
Ekipmanların, türbinlerin ve malzemelerin taşınması
uygun bir şekilde yapılacaktır.
Müteahhit
İşletmeci
Gerekli
olduğunda
Küçük - Orta
Proje kapsamında kullanılan tüm araçların ve
ekipmanların bakımı düzenli olarak yapılacak ve araçların
belirlenen hız limitlerinin geçmemesi sağlanacaktır.
Müteahhit
İşletmeci
8-14
Gerekli
olduğunda
En iyi
çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi
çalışma
uygulamaları
kapsamında
En iyi
çalışma
uygulamaları
kapsamında
Kasım 2011
AECOM
9.0 SOSYAL ETKİ DEĞERLENDİRME ÇALIŞMASI
9.1
Çalışmanın Amaçları
Bu bölümde Dağpazarı Rüzgar Santrali Projesi’nin yakın çevre üzerindeki sosyal etkileri
açıklanmıştır. Yakın yerleşim yerleri proje sahasından belirli bir mesafede bulunmakta olup
projeden olumsuz bir şekilde etkilenmeleri beklenmemektedir. Bu yerleşim yerleriyle proje ile ilgili
bilgiler paylaşılmış olup söz konusu yerleşimlerin sosyo-ekonomik özellikleriyle ilgili bir çalışma
yürütülmüştür.
Bu çalışmanın temel amacı önerilen projenin inşaatı ve işletmesi sırasında ortaya çıkması
öngörülen temel etkileri belirlemektir. Bu sosyal değerlendirme, önerilen projenin birey, hane ve
kuruluşlar üzerinde istenilen etkilerin olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılmıştır. Ayrıca bu
çalışma projenin yerel halk üzerindeki olumlu ya da olumsuz tüm öngörülemeyen sonuçlarını
açıklayacaktır. Bu bölümde “Proje yerel halkı ne şekilde etkileyecek?”, “Projenin doğrudan sonucu
olarak gelişmeler olacak mı?” gibi sorulara cevap verilecektir.
Bu araştırmanın temel hedefleri;
• Proje alanı etrafındaki yerleşim yerlerinde yaşayan insanların mevcut sosyal ve ekonomik
durumlarını belirlemek,
• Proje kapsamında yapılması önerilen müdahalelerin yakın çevrede bulunan haneler üzerindeki
sosyo-ekonomik etkilerini değerlendirmek ve bazı sosyal grupların olumsuz yönde etkilenip
etkilenmeyeceğini araştırmak, ve
• Olumsuz etkileri ortadan kaldırmak, etkileri ortadan kaldırmanın mümkün olmadığı durumlarda
etkileri minimize etmek, azaltmak ve telafi etmektir.
9.2
Metodoloji
Bu sosyal etki değerlendirme çalışması sırasında birçok yöntem kullanılmıştır. Bunlar aşağıda
sıralanmıştır.
•
Ölçülebilir örnekleme anketleri (hane halkı anketleri);
•
Odak grup görüşmeleri; ve
•
Muhtarlar ile görüşmeler.
AECOM-TR-R418-02-00
9-1
Kasım 2011
9.2.1
AECOM
Hane Halkı Anketleri
Anketler, rastgele seçilen hanehalkları ile 4-6 Mayıs 2011 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Bu
anketlerin amacı proje sahası çevresindeki hane halkları hakkında bilgi toplamaktır. Anketler;
bölgedeki temel geçim kaynakları ve önerilen projeye karşı tutumları gibi konular üzerinde
odaklanmıştır. Projeden etkilenmesi olası yerleşim yerleri Burunköy, Dağpazarı, Esençay ve
Gençali Köyleri olup bunlardan en yakın olanı proje sahasına 4 km uzaklıkladır. Bu köylerin
nüfusları ve anket katılımcılarının sayısı Tablo 9-1’de sunulmuştur. Bu çalışma örneklemi çok az
belirleyici olup temsili değildir.
Tablo 9-1 Hane Halkı Anketinde Örneklem Büyüklüğü
Esençay
189
Proje sahasına olan
yaklaşık uzaklık (km)
5.5
Burunköy
287
4
14
27.5
Dağpazarı
316
7
24
47.1
Gençali
322
6.5
6
11.8
Toplam
1114
51
100.0
Yerleşim
Nüfus
Görüşme sayısı ve
örneklem içindeki yüzdesi
7
12.0
Kaynak: Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (TUIK, 2010)
9.2.2
Odak Grup Görüşmesi
Çalışma kapsamında proje bölgesinde bir odak grup görüşmesi yürütülmüştür. Odak grup
görüşmesi belirli bir konu üzerinde detaylı bilgi almak için yapılandırılmış bir grupla yürütülen bir
süreçtir. Odak grup görüşmeleri kişilerin bir konuya yaklaşımları ve düşüncelerini belirlemede ve
araştırmacı için yabancı olan konularda sonuca ulaşmak için kullanılmaktadırlar. Açıkça
tanımlanmış bir başlığı tartışmak üzere 6 ve 9 arasında katılımcıdan oluşan odak gruplar genellikle
nüfusun belirli bir kesimini temsil eden homojen insanlardan oluşmaktadır. Bir odak grup görüşmesi
oturumu yaklaşık olarak 1,5-2 saat sürmektedir. Oturum sırasında grup yöneticisi, tartışmayı
ilerletmek amacıyla ucu açık sorular sorar ve cevap almaya çalışır. Önerilen proje için yürütülen
odak grup çalışması, proje sahasındaki kadınlar ile gerçekleştirilmiştir. Kültürel değerlerden ve
normlardan dolayı kadınlar görüşme yapmaya istekli olmamışlardır. Proje ekibi proje sahasındaki
kadınların proje ile ilgili görüşlerini almak için odak grup görüşmesi yapmaya karar vermiştir.
9.2.3
Muhtarlar ile Görüşmeler
Muhtarlar ile yürütülen görüşmeler ve anketlerle köylerdeki mevcut durum hakkında genel bilgiler
elde edilmiştir.
AECOM-TR-R418-02-00
9-2
Kasım 2011
9.3
AECOM
Yerleşim Yerlerinin Temel Özellikleri
Muhtarlarla yapılan görüşmeler sırasında köyler hakkında bilgi toplanmıştır. Araştırma ekibi
Esençay, Gençali ve Dağpazarı Köyleri’nin muhtarları ile görüşmüştür. Önerilen projeden dört
yerleşim yerinin etkilemesi beklenmektedir. Bu yerleşim yerleri Dağpazarı, Gençali, Burunköy ve
Esençay Köyleri’dir. Söz konusu köylerin nüfus bilgileri Tablo 9-1’de sunulmuştur.
Dağpazarı Köyü’nde bir ilkokul, bir sağlık ocağı, bir kahve, bir cami, bir manav ve bir çeşme
bulunurken, Esençay ve Gençali Köyleri’nde ise sadece birer cami bulunmakta, herhangi bir eğitim
veya sağlık kuruluşu bulunmamaktadır. Dağpazarı Köyü’nde bir sağlık ocağı bulunmasına rağmen
bu sağlık ocağında sadece bir adet hemşire görev yapmaktadır. Altyapı ile ilgili olarak, tüm köylerde
elektrik ve içme suyu bulunmakta ancak muhtarlardan alınan bilgiye göre herhangi bir kanalizasyon
sistemi bulunmamaktadır. Bu yerleşim yerlerinin hepsinde telefon bağlantısı bulunmakta olup tümü
GSM şebekesi sınırları içerisindedir. En yakın köylerin altyapısal özellikleri Tablo 9-2’de
özetlenmiştir.
Tablo 9-2 En Yakın Yerleşim Yerlerindeki Altyapı Koşulları
Elektrik
Su Temini
Esençay
+
+
Kanalizasyon
Sistemi
-
Dağpazarı
+
+
-
+
Gençali
+
+
-
+
Köy
Telefon
+
Proje sahasına yakın ancak projeden etkilenmesi beklenmeyen bu köylerin ekonomisi genel olarak
tarıma ve hayvancılığa dayanmakta olup sanayi ve hizmet sektörlerinde ya çalışmadıkları ya da çok
sınırlı sayıda kişinin çalıştığı tespit edilmiştir. Köylerdeki ana gelir kaynakları ve önemli problemler
Tablo 9-3’te özetlenmiştir.
Tablo 9-3 Ana Gelir Kaynakları ve Önemli Problemler
Köy
Esençay
Ana Gelir Kaynakları
- Tarım
Önemli Problemler
- Tarımsal üretim gelirinin düşük
olması
- Hayvancılık
- Yetersiz sulama suyu
- İşsizlik
Dağpazarı
- Tarım
olması
- Hayvancılık
- İşsizlik
Gençali
AECOM-TR-R418-02-00
- Tarım
- İşsizlik
9-3
Kasım 2011
AECOM
- Hayvancılık
olması
- Geçici İşler
- Tarımsal girdilerin pahalı
olması
Görüşmeler ve odak grup toplantıları yerel halkın projeyi desteklediğini ve proje ile ilgili olumsuz
düşünmediklerini göstermiştir. Köy muhtarları projenin olumlu etkileri olacağı görüşündedir.
Yapılan görüşmeler sonucunda, köy muhtarlarının projeye karşı olumlu tutum sergiledikleri
gözlemlenmiştir. Görüşmeler sayesinde, köylerin muhtarları proje hakkında fikir sahibi olmuş ve
projeden iş imkanları ve altyapının geliştirilmesi gibi olumlu etkiler beklediklerini belirtmişlerdir.
Tablo 9-4’te hane halkı anketleri sonucunda elde edilen verilere göre hanelerin durumu özet olarak
sunulmuştur. Anket katılımcılarının %90,2’si aile reisleri ve %4 aile reislerinin eşleridir. “Aile reisi”
aileye liderlik eden ve ailede önemli kararları veren kişi olarak tanımlanmıştır.
Tablo 9-4 Katılımcıların Hane Halkı Durumları
Hane Durumu
Sayı
%
Aile Reisi
46
90,2
Eş
2
3,9
Kız/Erkek Çocuk
1
2,0
Anne/Baba
1
2,0
Diğerleri
1
2,0
Total
51
100.0%
Sonuçlara göre, anket katılımcıların %64’ünün ilköğretim, %12’sinin lise ve %7’sinin ise üniversite
mezunu olduğu belirlenmiştir (Tablo 9-5).
Tablo 9-5 Eğitim Seviyeleri
Sayı
2
%
1.1
Okuryazar
10
5.7
İlköğretim
112
64.0
Ortaöğretim
21
12.0
Lise
17
9.7
Üniversite
12
6.9
Yüksek Lisans/Doktora
1
0.6
175
100.0
Okuryazar olmayan
Toplam
AECOM-TR-R418-02-00
9-4
Kasım 2011
9.3.1
AECOM
Göç
Anket katılımcılarının yaklaşık üçte biri (%29,4) doğduklarından beri, %56,9’luk kısmının ise 16
yıldan fazla süredir bu bölgede yaşadığı tespit edilmiştir. Başka bir deyişle, dışarı göç bu yerleşim
yerlerinin belirgin bir özelliği değildir (Tablo 9-6)
Tablo 9-6 Köyde/İlçede Yaşama Süreleri
Sayı
%
Doğduğundan beri
15
29.4
1-5 yıl
5
9.8
11-15 yıl
2
3.9
16 yıldan fazla
29
56.9
Toplam
51
100.0
Ailelerin yaklaşık %86’lık kısmının kalıcı olarak köy dışında yaşayan üyesi yoktur. Bu sonuca göre,
bu insanların yaşadıkları bölgede çalışıp para kazandıkları ve başka yerleşim yerlerinde kısa ya da
uzun vadeli çalışmayı tercih etmedikleri söylenebilir (Tablo 9-7). Bu köylerin dışında yaşamanın
temel sebebi kırsal alandaki iş imkanlarının yetersizliğidir.
Tablo 9-7 Ailelerin Köy Dışında Yaşayan Üyeleri
Ailenizde (hane) köy dışında yaşayan
herhangi biri var mı?
Sayı
%
Evet
7
13.7
Hayır
44
86.3
Toplam
51
100.0
9.3.2
Gelir ve İstihdam
Çalışmanın yapıldığı bölgede ortalama aylık gelir 1007 TL’dir. Haneler arası önemli gelir
farklılıklarının olduğu tespit edilmiştir. Örneğin, tespit edilen en yüksek gelir 7000 TL iken, bir diğer
hanenin gelirinin yaklaşık 100 TL olduğu öğrenilmiştir. Benzer şekilde, anket katılımcılarının
%45,8’lik kısmı aylık gelirinin 1-500 TL arasında olduğunu beyan etmiştir.
AECOM-TR-R418-02-00
9-5
Kasım 2011
AECOM
Tablo 9-8 Ortalama Aylık Gelir (TL)
N
En az
En fazla
Ortalama
Standart
Sapma
Ortalama aylık
gelir
48
100
7000
1007.71
1219.112
Geçerli N
(listeye göre)
48
Anket sırasında ailede çalışan kişi sayısı ve evin geçimine katılan üyelerin sayısı da belirlenmiştir.
Çalışma alanında, ailelerin %47,1’lik kısmında sadece 1 kişinin, yaklaşık %35’lik kısmında ise 2
kişinin çalıştığı öğrenilmiştir (Tablo 9-9). Tarımla uğraşan katılımcıların tarımı geçim kaynağı olarak
algılayıp algılamadıkları kesin değildir. Ancak hanelerin önemli bir kısmında geçime katkıda bulunan
birden fazla kişi bulunmaktadır.
Tablo 9-9 Çalışan İnsanların Sayısı
Ailede Çalışan Kişilerin Sayısı
Sayı
%
Hiç kimse
4
7.8
1 kişi
24
47.1
2 kişi
18
35.3
3 kişi
3
5.9
4 kişiden fazla
2
3.9
Toplam
51
100.0
Katılımcıların %35,3’lük kısmı ailelerinde işsiz birinin olduğunu belirtmiştir. Diğer bir deyişle, yöre
halkının tarım ve hayvancılıkla uğraşmasına rağmen birçok kişi tarım dışı faaliyetlerden gelir elde
etmektedir (Tablo 9-10).
Tablo 9-10 Proje Alanındaki İşsizlik Oranı
Ailenizde (hane) işsiz herhangi biri var mı?
Sayı
%
Evet
18
35.3
Hayır
33
64.7
Total
51
100.0
AECOM-TR-R418-02-00
9-6
Kasım 2011
AECOM
Katılımcılardan Sosyal Sağlık Sigortası olmayanların oranı %9.8 iken, sigortalı olanlardan yeşil kart
sahiplerinin oranı %22.7, SSK güvencesinde olanların oranı %22.7, Emekli Sandığı güvencesinde
olanların oranı %11.4 ve Bağ-Kur güvencesinde olanların oranı %43.2 olarak belirlenmiştir (Tablo
9-11).
Tablo9-11 Sosyal Güvenlik
Sayı
5
%
11.4
Bağ-Kur
19
43.2
SSK
10
22.7
Yeşil Kart
10
22.7
Toplam
44
100.0
Emekli Sandığı
9.3.3
Gelir Kaynakları
Bölgede çalışan insanların çoğunluğu geçimini tarımsal faaliyetlerden sağlamaktadır. Bölgedeki
gelir kaynakları sırasıyla, %58.5 oranla tarım, %19.6 oranla kalıcı işler ve %9.8’lik oranla geçici
işlerdir (Tablo 9-12).
Tablo 9-12 Ana Gelir Kaynakları
Ana Gelir Kaynakları
Sayı
%
Tarım
30
58.8
Kalıcı İşler
10
19.6
Hayvancılık
4
7.8
Geçici İşler
5
9.8
Akraba desteği
1
2.0
Diğer
1
2.0
Toplam
51
100.0
Katılımcıların gelire katkıda bulunmalarıyla ilgili algıları olumlu yönde olup sonuçlar şu şekildedir:
Hanelerin %66,7’lik bölümü kendilerini orta halli olarak görmekte, %15.7’lik bölümü kendilerini
ortalamanın altında, %17.6’lık bölümü ise bölgesel ortalamanın üzerinde olarak değerlendirmektedir
(Tablo 9-13).
Tablo 9-13 Gelir Seviyelerinin Karşılaştırılması
Ortalamanın Üstü
Sayı
9
%
17.6
34
66.7
Ortalama
Ortalamanın Altı
8
15.7
Toplam
51
100.0
AECOM-TR-R418-02-00
9-7
Kasım 2011
9.3.4
AECOM
Tarım
Tarım bölgedeki başlıca geçim kaynağıdır. Proje sahasındaki hane sahiplerinin %95.1’inin arazisi
vardır (Tablo 9-14). Bu araziler sulu ve susuz tarım arazisi ve yerleşim bölgesi olarak
kullanılmaktadır. Ayrıca %95,1’lik kesim kendi arazisini kullanırken sadece %2.4’lük kesim kiralık
arazi kullanmaktadır (Tablo 9-15).
Tablo 9-14 Arazi Kullanımı
Kendi tarım araziniz var mı?
Sayı
%
Evet
41
80.4
Hayır
10
19.6
Toplam
51
100.0
Tablo 9-15 Tarım Arazisi Olarak Kullanılan Arazilerin Durumları
Sayı
%
Kişiye Ait Arazi
39
95.1
Sahibinden Kiralık Arazi
1
2.4
Bir Yakına Ait Arazi
1
2.4
Toplam
41
100.0
Proje sahası içerisinde yağmur ve sulama suları ile beslenen tarım yapıldığı gözlenmiştir. Tarımsal
üretim ile geçimini sağlayan anket katılımcılarının %61’lik kesimi yağmurla beslenen tarım yaptığını
belirtmiştir. Buğday, arpa, mısır ve pancar bölgedeki temel ürünlerdir. Bölgede yetişen başlıca
sebze ve meyveler ise elma, kayısı, erik, armut ve domatestir. Temel tarımsal ürünler piyasaya
sürülmektedir. Ancak tüm ürünlerin ortak özelliği yerel halkın tüketim ihtiyaçlarına katkıda
bulunmalarıdır. Ürünler toplandığında bir kısmı tüketim için ayrılmakta, geri kalanı piyasaya
sürülmektedir. Katılımcıların %15,8’lik kesimi ürünlerinin tamamını piyasaya sürdüklerini belirtmiştir
(Tablo 9-16).
Tablo 9-16 Tarımsal Üretim
Tarımsal Üretim
Sayı
%
Satış
6
15.8
Evde Tüketim
1
2.6
Hem Satış Hem Evde Tüketim
31
81.6
Toplam
38
100.0
AECOM-TR-R418-02-00
9-8
Kasım 2011
AECOM
Ortalama olarak, ankete katılan hanelerin 64,63 dekar arazisi bulunmaktadır. Hanelerin sahip
olduğu arazi büyüklükleri 1-500 dekar arasında değişmektedir. Tarım ile uğraşanların %94’ten
büyük kısmı gübre kullanmaktadır. Aynı zamanda kimyasal madde kullanımı da oldukça yaygındır.
Bu sosyal çalışma söz konusu projenin inşaat aşamasında tarım alanlarına herhangi bir olumsuz
etkisi olmayacağını göstermektedir. Ayrıca, proje kapsamında alınacak 26 ha orman alanı
içerisinde hiçbir tarım veya bahçecilik faaliyeti bulunmamaktadır.
9.3.5
Hayvancılık
Hayvancılık hala çoğu kırsal kesimin geçiminin önemli bir bileşeni olup gelir seviyesi düşük kesimin
yetersiz beslenmesini azaltmakta ve yaşam koşullarını iyileştirmektedir. Hanelerin yaklaşık %45’lik
kısmı besi hayvanına sahiptir (Tablo 9-17). Hayvansal ürünler bu hanelerin gıda ihtiyaçlarına da
katkı sağlamaktadır. Proje sahasında beslenen hayvanlar sığır, koyun, keçi ve kümes hayvanlarıdır.
Söz konusu proje kapsamında kullanılacak 26 ha’lık alanın otlatma amacıyla kullanılmaması
nedeniyle yörede yürütülen hayvancılık faaliyetleri üzerine olumsuz bir etkisi beklenmemektedir.
Projenin inşaat aşamasının sona ermesinden sonra isteyen kişiler hayvanlarını Orman Genel
Müdürlüğü tarafından alınan 26 ha’lık alanda otlatabileceklerdir. Bu nedenle, projenin geçimini
hayvancılıkla sürdüren yerel halk üzerinde herhangi bir olumsuz etkisinin olması beklenmemektedir.
Tablo 9-17 Besi Hayvanı Varlığı
Kendi besi hayvanınız var mı?
Sayı
%
Evet
23
45.1
Hayır
28
54.9
Toplam
51
100.0
9.3.6
Evler
Anket sonuçlarına göre konut olarak kullanılan yapıların %55’i taş, %31,4’ü ise betonarmedir.
Projeden etkilenmesi beklenen bölgede betonarme ve kerpiç evlerin yaygın olduğu söylenebilir.
Bölgedeki evlerin %39,2’si üç odalıdır. Üç veya dört odalı evler yaygındır (Tablo 9-18).
Tablo 9-18 Evlerdeki Oda Sayıları
Oda Sayısı
Sayı
%
2 odalı
10
19.6
3 odalı
20
39.2
4 odalı
15
29.4
5 ve daha fazla odalı
6
11.8
Total
51
100.0
AECOM-TR-R418-02-00
9-9
Kasım 2011
9.3.7
AECOM
Ev Aletleri
Bazı modern ev aletlerinin ulaşılabilirliği yaşam standardının göstergesi olduğu gibi yeniliklere açık
olmanın da göstergesidir. Anketin yapıldığı bölgedeki evlerin çoğunda temel elektrikli ev aletleri
bulunmaktadır. Evlerin %98’inde buzdolabı, %96,1’inde çamaşır makinesi ve %47,1’inde telefon
kullanılmaktadır. Yine evlerin %92’sinde uydu bulunmaktadır (Tablo 9-19).
Tablo 9-19 Evlerde Bulunan Elektrikli Aletler
Sayı
%
Buzdolabı
50
98.0
Telefon
24
47.1
Çamaşır Makinesi
49
96.1
Bulaşık Makinesi
5
9.8
Elektrik Süpürgesi
38
74.5
Bilgisayar
13
25.5
Uydu
47
92.2
9.3.8
Proje Sahasındaki Önemli Problemler
Katılımcılara göre, en önemli problemler şu şekilde sıralanmaktadır: (i) tarım sektörü dışındaki iş
olanakları (%45,1), (ii) tarımsal üretimden düşük gelir (%19,6) ve (iii) düşük gelir (%17,1) (Tablo 926).
Bölgede yaşayanlar önerilen projenin iş imkanları yaratması, gelirlerde artış sağlaması ve yaşam
kalitesini yükseltmesi durumunda projeyi destekleyeceklerini belirtmişlerdir. Proje tarafından
sağlanacak iş fırsatları inşaat aşaması için (11 ay) toplamda 45 kişi (bunların 25’i yöreden
karşılanacak) ile sınırlıdır. Bu işçilerin çoğu Dağpazarı Köyü’nden karşılanacaktır. Ayrıca, bu köy
işçilerin konaklaması için de kullanılacaktır. Projenin inşaatı sırasında yemek satın alınması, yakıt
istasyonlarının kullanımı, konaklama ve restoranların kullanılması gibi faaliyetlerle yerel ekonomiye
katkı sağlanacaktır.
Tablo 9-20 En Önemli Problemler
En Önemli Problemler
Sayı
%
İşsizlik
23
45.1
Düşük Gelir
9
17.6
Pazarlama Problemleri
2
3.9
Tarımsal Üretimden Düşük Gelir
10
19.6
Yetersiz Sağlık Hizmetleri
1
2.0
Yetersiz İçme Suyu
1
2.0
Yetersiz Sulama Suyu
3
5.9
Kanalizasyon Sistemi Eksikliği
1
2.0
AECOM-TR-R418-02-00
9-10
Kasım 2011
AECOM
Turizmle ilgili Problemler
1
2.0
Toplam
51
100.0
9.3.9
Proje Hakkında Görüşler
Katılımcıların %94’lük kısmı yapılan araştırmadan önce proje hakkında bilgi edindiklerini
belirtmişlerdir. Projeden haberdar olanların %68,8’lik kısmı akrabalardan ve arkadaşlar tarafından,
%16.7’lik kısmı ise muhtar tarafından bilgilendirilmiştir (Tablo 9-21).
Tablo 9-21 Proje Hakkında Edinilen Bilgilerin Kaynağı
Sayı
33
%
68.8
Muhtar
8
16.7
Diğer
7
14.6
Toplam
48
100.0
Akraba ve arkadaş
Proje araştırmanın yapıldığı bölgede genel olarak olumlu karşılanmıştır. Katılımcıların çoğu projenin
Türkiye’ye ekonomik fayda sağlayacağı konusunda hemfikirdir. Katılımcıların %98’i projeyi
desteklediğini belirtmiştir. Yenilenebilir enerji kaynakları, fosil yakıt ve nükleer enerji gibi
yenilenemeyen enerji kaynaklarından daha çok kabul görmektedir. Genel olarak halkın yenilenebilir
enerji kaynaklarına ve bu proje için rüzgar enerji santralline desteği oldukça yüksektir.
Odak grup toplantısı katılımcılar (kadınlar) projeye karşı olumlu görüş bildirmişlerdir. Katılımcılardan
bazıları “yenilenebilir enerji” konsepti hakkında hiçbir şey duymadıklarını ancak rüzgar santralleri
hakkında fikir sahibi olduklarını belirtmişlerdir. Proje ile ilgili fikirlerini aşağıdaki gibi özetlemek
mümkündür:
•
Rüzgar enerjisi sınırsızdır ve kullanabiliriz;
•
Rüzgar enerjisi çevreyi kirletmez; ve
•
Rüzgar enerjisi güvenlidir.
Katılımcılardan biri kendilerinin eğitimsiz olduklarını ancak doğayı korumaları gerektiğini bildiklerini
ve istediklerini belirtmiş, rüzgar enerjisi doğaya zarar vermediği sürece projeye karşı olmalarını
gerektirecek bir durum olmadığını söylemiştir.
Katılımcıların %60’tan fazla kısmı rüzgar enerji santrallerinin çevreyi olumsuz etkilemediğini
düşünmekte, %92,2’lik kısmı ise projenin bölgede yaşayan insanlara iş imkanı sunacağını
düşündüklerini belirtmişlerdir. Benzer şekilde, katılımcıların büyük bir kısmı da ülkenin kalkınması
için enerji kaynaklarının kullanılması gerektiği (%96,1) ve rüzgarın önemli bir enerji kaynağı olduğu
(%86,3) konularında hemfikirdir (Tablo 9-22).
AECOM-TR-R418-02-00
9-11
Kasım 2011
AECOM
Tablo9-22 Enerji ve Çevre Hakkındaki Görüşler
Katılıyorum
%
86.3
Fikrim
yok %
11.8
Katılmıyorum
%
2.0
Çevresel problemler tüm dünyayı olumsuz olarak etkiler.
76.5
19.6
3.9
Ülkenin kalkınması için enerji kaynaklarının kullanılması gerekir.
96.1
3.9
-
Rüzgar enerjisinin çevreye olumsuz etkisi yoktur.
60.8
33.3
5.9
Sürdürülebilir enerji kaynaklarının kullanılması gelecek nesiller için
önemlidir.
74.5
25.5
-
Rüzgar enerji santrali bölgede yaşayan insanlar için iş imkanı
sağlayacaktır.
92.2
7.8
-
Çevreyi korumak için rüzgar ve güneş enerjisi gibi temiz enerji
kaynakları kullanılmalıdır.
86.3
13.7
-
Rüzgar önemli bir enerji kaynağıdır.
Proje sahasında yürütülen araştırma sırasında projenin genel olarak olumu karşılandığı
gözlenmiştir. Katılımcıların çoğu projenin Türkiye’ye ekonomik fayda sağlayacağı konusunda
hemfikirdir. Katılımcıların yaklaşık %66’lık kısmı projenin enerji sağlayacağını, %30’luk kısmı ise
projenin bölgede yaşayan insanlara iş imkanı sağlayacağını düşündüklerini belirtmişlerdir.
Ankete katılan insanların çoğu projenin çevresel ve sosyal sorunlara sebep olmayacağını
düşünmektedir.
9.3.10 Kamulaştırma
Proje özel mülkiyetli arazileri etkilemeyecek olup sadece 4 hektar büyüklüğünde bir adet parsel
karşılıklı anlaşılarak alınmıştır. Benzer şekilde projenin geçim kaynakları üzerinde ihmal edilebilir
düzeyde olumsuz etki yaratması beklenmektedir. Projeden dolayı kimse arazisini kaybetmeyecek
ve yeniden yerleşmek zorunda kalmayacaktır.
9.4
Projenin Sosyo-Ekonomik Etkileri
9.4.1
Sosyal Etkiler
Rüzgar enerjisi projelerinin sosyal etkileri çeşitlidir. Rüzgar enerji santralleri ulusal ekonominin
gelişmesine katkı sağlar ve bu katkı uzun yıllar boyu sürer. Ancak bazı olumsuz etkileri de
bulunmaktadır. Bu sebeple sosyal etkilerin tanımlanması ve bölgede yaşan insanları ne şekilde
etkileyeceği bilinmelidir.
Rüzgar enerji santralleri aşağıda listelenenlerin birini ya da daha fazlasını etkileyebilir:
•
İnsanların yaşam tarzları,
•
Kültürleri,
AECOM-TR-R418-02-00
9-12
Kasım 2011
AECOM
•
Toplumları,
•
Doğal çevreleri,
•
Sağlık ve refahları, ve
•
Korkuları ve istekleri (Vanclay)
Projelerin olumlu ve olumsuz, sosyal ve ekonomik etkileri ve maliyeti nadiren dengeli bir dağılım
gösterir. Etkilenen toplulukların kendileri heterojen olduğu için, özellikle değişik sosyo-ekonomik
grup ve topluluklarda görülen etkiler arasında kayda değer farklılıklar bulunmaktadır.
Projenin olumlu/olumsuz, uzun süreli/kısa süreli, planlı/plansız, beklenen/beklenmeyen tüm
potansiyel etkileri sosyal etki değerlendirme kapsamında bir arada dikkate alınmalıdır. Tüm etki
çeşitlerinin bağlılığı ve karşılıklı etkileşimi etkilerin ayrı ayrı değerlendirilmesini zorlaştırır.
Sosyal etkilerle ilgili kriterler aşağıda sıralanmıştır:
•
Etkinin süresi: kısa vadeli, uzun vadeli, inşaat aşaması ve işletme aşaması.
•
Önemi: Olumlu ya da olumsuz
•
Yoğunluğu: şiddetli, büyük, orta, küçük, ihmal edilebilir.
Dağpazarı Rüzgar Enerji Santralinin potansiyel sosyal etkiler Tablo 9-23’te özetlenmiştir:
Tablo 9-23 Projenin Potansiyel Sosyal Etkileri
Problem
Potansiyel Etkiler
Etkinin Derecesi
•
Proje bölgesine göç
•
İhmal edilebilir
İstihdam
•
Vasıfsız
işçiler
için
inşaat
dönemimde kısa dönemli istihdam,
Vasıflı işçiler için orta/uzun dönem
istihdam
•
İhmal edilebilir
Arazi ve araziye
dayalı geçim
kaynakları
•
Arazilerin
kalıcı
kamulaştırılması
•
İhmal edilebilir
•
•
Etki yok
Geçici arazi kaybı ve gelir üzerine
etkiler vs.
•
Etki yok
•
Ürünlere geçici/kalıcı zarar
•
Altyapının
zarar
görmesi,
kaynakların kaybolması ya da
altyapı ve kaynaklara ulaşımın
kaybolması
•
İhmal edilebilir
Demografik
Göç
Ekonomik
Altyapı ve Kaynaklar
AECOM-TR-R418-02-00
9-13
olarak
Kasım 2011
AECOM
•
Altyapının ve özellikle inşaat için
gerekli olacak yolların iyileşmesi,
•
Orta
•
İletim hattının inşaatı sırasında
açılan
hendeklerin
halk
ve
hayvanlar için risk oluşturması
•
İhmal edilebilir
•
Halkın
inşaat
faaliyetlerinden
hoşnut olmamaları olasılığı
•
İhmal edilebilir
•
•
İhmal edilebilir
İşçiler ve yerel halk arasında
anlaşmazlık
•
Toz/gürültü
•
İhmal edilebilir
•
Komşu araziler üzerinde gölge
etkisi
•
İhmal edilebilir
•
Gürültü
Sosyo-kültürel
İnşaat işçileri ve
yerel halkın ilişkileri
Halkın Güvenliği
Sağlık
Gürültü ve görsel etkiler
Gürültü
etkiler
ve
9.4.2
görsel
Projeden Etkilenen İnsanlar
Birçok araştırmacı projelerden etkilenen insanları değişik şekilde tanımlamaktadır. Etkilenen
topluluklar incelendiğinde olası etkilenen grupların ya da kategorilerin çeşitliliğinin geniş olduğu
görülmüştür. Adams (2000), “ilgili ve etkilenen taraflar” kavramının projeden kaynaklı tüm kazanan
ya da kaybeden kesimleri tanımlamada daha iyi olduğunu vurgulamıştır. Bu gruplar heterojen ve
farklı cinsiyettedirler. Aşağıda listelenen yerleşim yerlerinin proje faaliyetlerinden etkilenmesi
muhtemeldir:
•
Esençay Köyü
•
Dağpazarı Köyü
•
Burunköy Köyü
•
Gençali Köyü
AECOM-TR-R418-02-00
9-14
Kasım 2011
9.4.3
AECOM
Sosyal Etkiler
Projenin inşaat ve işletme dönemlerinde yerel halkın demografik yapısının etkilenebileceği
düşünülmektedir. Proje faaliyetlerinin gelişmesi; nüfus artışını ve aktiviteleri dolaylı yoldan
etkileyebilir. Ancak bu gibi büyümeler mevcut eğilimlerin devamını içerecektir. Aşağıdaki demografik
süreçlerin olması beklenmektedir:
Göç: İnsanlar başka yerlerden yeni iş imkanları için bölgeye geleceklerdir. Ancak proje kapsamında
sunulan iş fırsatları kısıtlı olduğundan dolayı yöreye göçe neden olması beklenmemektedir.
Geçici İşçilerin Varlığı:
olacaktır.
Projenin inşaat döneminde bölgeye kısa süreli bir inşaat işçisi akını
Tablo 9-24 Projenin Demografik Süreçleri
Dönem
İnşaat
Yeni gelenler
√
Geçici İşçiler
√
9.4.4
İşletme
Ekonomik
Ekonomik süreçler projeden etkilenebilirler.
Ücretli İşçi: Bazı geçici işler inşaat döneminde yerel istihdam alanı yaratabilir.
İstihdam: Proje sahası çevresinde işsizlik oranının oldukça yüksek olduğu söylenebilir. Proje
kapsamında vasıfsız işçiye ihtiyaç olacaktır. Projenin inşaat ve işletme aşamalarında sırasıyla 45 ve
3 personel çalışacaktır. Bu çalışanların yaklaşık yarısının yerel halktan istihdam edilmesi
öngörülmektedir, ancak tüm istihdam olanaklarının kısıtlı olacaktır.
Dağpazarı Köyü’den 15 kişi proje kapsamında çalışacaktır. Ev ve iş arasında gidip gelmeyen işçiler
bu köyde konaklamaktadır. Tüm taşeronlar bir adet köy evi kiralamıştır. Tüm bu gelişmeler başta
Dağpazarı olmak üzere birkaç köyde gelir imkanı yaratmış olup yerel ekonomiye katkı
sağlayacaktır.
İnşaat döneminde bazı çiftçiler üretim kayıpları ile karşı karşıya kalabilirler. Bu kayıplar bölgede
inşaat makinelerinin bölgede daha çok hareket etmesinden dolayı inşaat döneminde daha fazla
olabilmektedir. Ancak projenin yerleşim yerlerine olan uzaklıkları dikkate alındığında bu etkinin
olması beklenmemektedir. Ayrıca proje sahası üzerinde otlatma yapılan çayır ve meralar ve ağaçlar
bulunmaktadır. Bunların ulaşım yollarına olan uzaklıklarından dolayı projeden etkilenmeleri
beklenmemektedir.
AECOM-TR-R418-02-00
9-15
Kasım 2011
AECOM
Tablo 9-25 Projenin Ekonomik Süreçleri
Süreç
Dönem
İnşaat
İşletme
Ücretli İşçi – İstihdam olanakları
√
√
Gelirlerin geçici olarak etkilenmesi
√
Ekonomik faaliyetlerin
çeşitlenmesi
√
9.4.5
√
Sosyo-Kültürel Problemler
Sosyo-kültürel süreçler bir toplumun kültürünü yani insanların tüm birlikte yaşama yollarını etkileyen
süreçlerdir.
Anlaşmazlık: İnşaat döneminde bölgede kalacak olan işçiler ve bölgede yaşayanlar arasında
anlaşmazlık olması riski vardır.
Tablo 9-26 Projenin Sosyo-Kültürel Süreçleri
Dönem
Süreç
İnşaat
Anlaşmazlık
Halkın inşaat faaliyetlerinden hoşnut olmama
olasılığı
9.4.6
İşletme
√
√
Gürültü ve Trafik
Proje inşaat döneminde, bölgedeki yaşam tarzını; hava kalitesi (toz ve araçlardan kaynaklanan
kirleticileri vb.), gürültü (araçların gürültüsü) estetik veya araç yoğunluğunun artışı gibi nedenlerle
etkileyebilir. Bu ÇSED raporu, söz konusu etkilerin proje alanı yakınındaki 4 yerleşim yeri için de
ihmal edilebilir düzeyde olduğunu göstermiştir.
Tablo 9-27 Projeden Kaynaklı Halk Sağlığı ve Güvenliği
Süreç
Dönem
İnşaat
İnsanlar ve hayvanlar için risk
√
Altyapının ve belirli yolların
iyileştirilmesi
√
Kaynaklara ulaşımın kaybı
√
Yoğun trafik, gürültü ve toz
√
AECOM-TR-R418-02-00
9-16
İşletme
√
√
Kasım 2011
9.4.7
AECOM
Gürültü ve Görsel Etkiler
Projenin peyzaj üzerindeki etkisi en önemli olumsuz sosyal konulardan biridir. Gürültü ve gölge
etkisi rüzgar enerjisi tesislerinin en çok bahsedilen etkileridir. Bu durumla ilgili olası etkiler bu
raporun çevresel etki değerlendirme bölümünde tartışılmıştır.
9.4.8
Bulguların Özeti
Tablo 9-28’de projenin sosyal etkilerini özetlenmiştir.
Tablo 9-28 Sosyal Etki Değerlendirme Özet Matrisi
Etkiler
Etkilerin Tanımlanması
İnşaat Dönemi
İşletme Dönemi
Mülk edinimi ve süreçleri
Etkisiz
Etkisiz
Göç
İhmal edilebilir
İhmal edilebilir
İstihdam
Orta
Etkisiz
Ekonomik faaliyetlerin
çeşitlenmesi
İhmal edilebilir
İhmal edilebilir
Sağlık ve Güvenlik
Az olumsuz, KV
İhmal edilebilir
Altyapının değişmesi
Çok yararlı, UV,+
Çok yararlı, UV,+
Tarımsal kaynaklar üzerine
etkiler
Etkisiz
Etkisiz
Mevcut bir yerleşimin fiziksel
olarak bölünmesi
Etkisiz
Etkisiz
Mülklerin değerleri üzerine etki
İhmal edilebilir
Etkisiz
Ticari veya yerleşim yeri
gelişmesine destek
İhmal edilebilir
Etkisiz
Trafikte artış
Orta olumsuz, KV
Etkisiz
Etkiler: şiddetli, büyük, orta, küçük, ihmal edilebilir
+= olumlu, (-)=olumsuz
KV=kısa vadeli, UV=uzun vadeli
AECOM-TR-R418-02-00
9-17
Kasım 2011
9.5
AECOM
Halkın Katılımı
9.5.1
Paydaşların Belirlenmesi
Paydaşların belirlenmesi, projeden doğrudan ya da dolaylı, olumlu ya da olumsuz yönde
etkilenecek (genellikle projeden etkilenecek insanlar ya da projeden etkilenecek gruplar olarak
adlandırılır) veya projenin başarısına engel olabilecek ya da katkı sağlayabilecek
kişilerin/kurumların (genellikle diğer ilgili paydaşlar olarak adlandırılır) belirlenmesi süreci olarak
tanımlanabilir. Halkın katılımı süreci kapsamında, projenin tüm paydaşları ayrıntılı olarak
tanımlanmış ve önceliklendirilmiştir. Dağpazarı RES Projesi’nin paydaşları genel olarak ulusal ve
yerel düzenleyici otoriteler, yerel kurumlar ve sivil toplum kuruluşları (STK)’dır. Proje için kilit
paydaşların listesi Tablo 9-29’da sunulmaktadır.
Tablo 9-29 Dağpazarı RES Projesi’nin Kilit Paydaşları
Paydaş
Paydaşın Sorumluluğu
Paydaş Türü
Dağpazarı Köyü Muhtarı
Dağpazarı Köyü’nün kamu
hizmetlerinin sağlanması
Yerel Kurum
Burunkoy Köyü Muhtarı
Burunkoy Köyü’nün kamu
hizmetlerinin sağlanması
Yerel Kurum
Gençali Köyü’nün kamu hizmetlerinin
sağlanması
Yerel Kurum
İklim Değişikliği ile ilgili konular
Ulusal Düzenleyici
Otorite
Çevresel mevzuatın yerel seviyede
uygulanması ve yürütülmesi
Çevresel izin otoritesi
Ulusal Düzenleyici
Otorite
İl varlığının ve gelirinin yönetilmesi ve
izlenmesi
Yerel Kurum
Tarım ile ilgili mevzuatın yerel
seviyede uygulanması ve
yürütülmesi
Ulusal Düzenleyici
Otorite
Mut İlçesi’nin kamu hizmetlerinin
sağlanması
Yerel Kurum
Mevzuatın uygulanması ve
yürütülmesi
Ulusal Düzenleyici
Otorite
Mersin Çevre Koruma Derneği
Çevrenin korunması için sivil toplum
örgütü
Yerel STK
Mersin Çevre Dostları Derneği
örgütü
Yerel STK
Çevre
Mersin
Çevrenin korunması için çevre
mühendislerinin mesleki sivil toplum
örgütü
Ulusal ve Mesleki STK
Gençali Köyü Muhtarı
Çevre ve Orman Bakanlığı İklim
Değişikliği Daire Başkanlığı
Mersin Çevre ve
Bakanlığı İl Müdürlüğü
Orman
Mersin İl Özel İdaresi
Mut Tarım İşletmeleri,
Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı
Mut Belediyesi
Mut Kaymakamlığı
Mühendisleri
AECOM-TR-R418-02-00
Odası,
9-18
Kasım 2011
AECOM
Paydaş
Paydaşın Sorumluluğu
Paydaş Türü
Bölgesel Çevre Merkezi
örgütü
Bölgesel STK
Doğal Hayatı Koruma Derneği
örgütü
Ulusal STK
Greenpeace
örgütü
Uluslararası STK
TEMA, Mersin
Çevrenin korunması ve yeniden
ağaçlandırma için sivil toplum örgütü
Ulusal STK Şubesi
WWF
örgütü
Uluslararası STK
Proje Finansmanı
Karbon kredisi için
sertifikasyon programı
yürüten ve kar amacı
gütmeyen uluslararası bir
kuruluş
Gold Standard Kuruluşu
9.5.2
Halkın Katılımı ve Bilgilendirilmesi
Dağpazarı RES Projesi çevresel ve sosyal etki değerlendirme çalışması kapsamında, 6 Mayıs 2011
tarihinde Dağpazarı Köyü kahvehanesinde, halkı proje hakkında bilgilendirmek amacıyla, halkın
katılımı toplantısı düzenlenmiştir. Bu toplantının amacı, tüm paydaşlarını projenin yerel sosyal ve
çevresel etkilerinin tartışıldığı bir görüşmeye dahil etmektir. Toplantı Enerjisa ve AECOM tarafından
düzenlenmiştir.
Toplantının zamanı ile ilgili Dağpazarı Köyü muhtarı Yaşar Belen ile görüşülmüş, toplantı Dağpazarı
Köyü kahvehanesinde düzenlenmiştir. Muhtarla yapılan görüşmeler sırasında yöredeki kadınların
da toplantıya katılması desteklenmiştir. Paydaş bilgilendirme toplantısından 3 gün önce Burunköy
ve Gençali Köyleri’nin muhtarları ile görüşülmüş ve toplantı ile ilgili bilgi verilmiş; ayrıca toplantıya
davet edilmişlerdir. Yerel ve ulusal kuruluşlar ekinde teknik olmayan özet içeren bir davetiye
fakslanarak toplantıya davet edilmişlerdir. İklim Değişikliği Daire Başkanlığı Türkiye’deki emisyon
azaltma projelerini takip etmekte ve diğer merkezi devlet kurumları ile ilişkilendirmektedir. Projenin
yer seçimi, çevresel ve sosyal etki değerlendirmesi için onay yerel yönetim kuruluşları tarafından
verilmiştir. Yerel ve uluslararası STKlar, özellikle Gold Standard (GS)’ı destekleyenler, proje
hakkında görüş bildirmeleri için toplantıya davet edilmiştir. Toplantı fotoğrafları Şekil 9-1’den
görülebilir.
AECOM-TR-R418-02-00
9-19
Kasım 2011
AECOM
Şekil 9-1 Halkın Katılımı Toplantısı – Dağpazarı Köyü
AECOM toplantıda yaptığı sunumda kısaca projeyi tanıtmış ve proje ile ilgili çevresel problemler
hakkında bilgi vermiştir. Toplantıda bir diğer sunum Enerjisa tarafından yapılmış, bu sunum
sırasında proje, diğer rüzgar santrali projelerinden fotoğraflar da gösterilerek daha detaylı bir şekilde
tanıtılmıştır. Sunumlardan sonra toplantıya katılanların soruları cevaplanmıştır. Sorular genellikle
yerel halktan gelmiştir. Halk genel olarak projenin köylerine ne gibi faydalar sağlayacağını ve
projenin köydeki ilkokula katkı sağlayıp sağlamayacağını bilmek istemiştir. Proje temsilcisi bu tür
yorumları projenin sosyal sorumlulukları değerlendirilirken bu gibi konuların dikkate alınacağını
belirterek cevaplamıştır. Halk tarafından merak edilen bir diğer konu da projenin bölgede istihdam
sağlayıp sağlamayacağı konusudur. Bu konu hakkında projenin inşaat işlerini yürütecek olan
müteahhidin işçileri işe alırken yerel halka öncelik tanıyacağı belirtilmiştir. Toplantı sırasında sorulan
bir diğer soru da tesisin üreteceği elektrik miktarıdır. .Bu soru projenin 50.000 hanenin ya da ailenin
bir yıllık elektrik ihtiyacını karşılayacak miktarda elektrik üreteceği şeklinde cevaplanmıştır. Bu
miktarın küçük bir kasabanın elektrik ihtiyacından daha fazla elektrik temini anlamına geldiği
belirtilmiştir.
Toplantı sırasında katılımcılar için hazırlanan sürdürülebilir gelişme matrisleri dağıtılmış ve önerilen
projenin çevresel etkilerinin, katılımcılar tarafından değerlendirilmesi istenmiştir. Proje temiz enerji
üretecek olmasından ve ekonomik kalkınmaya katkı sağlayacağından dolayı olumlu yorumlar
almıştır. Bazı katılımcılar ise toprak durumu, biyoçeşitlilik ve diğer kirleticiler gibi diğer parametreler
için olumsuz puanlar vermiş, proje sahasının başka amaçlar ile kullanılamayacağını ve yaban
hayatın zarar görebileceğini söylemişlerdir. Katılımcılardan biri rüzgar santralinin gürültü kirliliğine
ve görsel rahatsızlığa sebep olabileceğini söylemiştir. Bu görüş, proje sahasının uzakta, orman
arazisi üzerinde olacağı ve sadece türbin yerleri ile ulaşım yollarının temizleneceği şeklinde
cevaplanmıştır. Ayrıca proje sahası yerleşim yerlerinden yeterince uzak olacağı için gürültünün de
sorun olmayacağı, türbinlerin sadece köye giden yoldan görüleceği belirtilmiştir. Ayrıca çevresel etki
değerlendirme çalışmaları sırasında yaban hayatın da değerlendirildiği, inşaat ve işletme
dönemlerinde bu konu ile ilgili gerekli tedbirlerin alınacağı belirtilmiştir.
Toplantıda değerlendirme formları dağıtılmış ve katılımcılar tarafından toplantının değerlendirilmesi
istenmiştir. 21 form doldurulmuş ve imzalanmıştır. Toplantının kapanışı sırasında, katılımcılara,
AECOM-TR-R418-02-00
9-20
Kasım 2011
AECOM
toplantıda gündeme getirilen konuların proje sahibi tarafından dikkate alınacağı ve bölgedekilerin
köy muhtarları yoluyla bilgilendirileceği belirtilmiştir. Ayrıca halk için bir geri besleme turunun da
olacağı ve halkın proje ile ilgili ilave yorumları olduğunda sahada çalışan ekibe iletebilecekleri
belirtilmiştir.
Toplantıda katılımcıların ad, soyadı, meslekleri, telefon numaraları ve kuruluş bilgileri liste halinde
alınmış, Gold Standard Şeması gerekliliklerine uygun olarak kaydedilmiştir. Toplantıya toplam 40
kişi katılmıştır. Şekil 9-1’de görüldüğü üzere Dağpazarı Köyü’nde düzenlenen toplantıya katılım
oldukça yüksek olmuştur. Toplantıya aynı zamanda ilkokul öğrencileri de katılmış, proje ile
yakından ilgilenmişlerdir. Orman Müdürlüğü ve İÇOM’dan gelen temsilciler de toplantıda
bulunmuşlardır. Yerel STKlar da toplantıya çağırılmış, projeye destek olmaları istenmiştir ancak
katılamamışlardır. Ayrıca Burunköy ve Gençali Köyleri’nin muhtarları da toplantıya
katılamamışlardır.
Toplantıya katılanlar genellikle projeyi olumlu karşılamışlardır. Yerel halk proje hakkında
bilgilendirildiklerinden dolayı memnun olmuşlardır. Doldurulan değerlendirme formlarında yerel
kaynaklardan temiz enerji üretileceği fikrinin beğenildiği belirtilmiştir. Katılımcıların projeden en
büyük beklentisi yerel halk için yeni iş imkanları yaratılması ve köydeki okula katkı sağlanmasıdır.
Halkın katılımı toplantısından ayrı olarak, Burunköy, Gençali ve Dağpazarı Köyleri’nde ikamet
edenlere anketler yapılmıştır. Proje hakkında 51 köylü görüş bildirmiş, kadınlar için ayrı bir odak
grup görüşmesi düzenlenmiştir. Köylüler ve muhtarlarla yapılan görüşmeler sırasında, köylülerin
Dağpazarı RES Projesi’ni olumlu karşıladıkları ve projenin gençlere iş imkanı sağlamasını
umdukları gözlenmiştir.
9.5.3
Halkın Bilgilendirilmesi ve Katılımı Planı
ÇSED, proje sahasına ve Enerjisa’nın web sitesine halka açılması için gönderilecektir.
Enerjisa projeden doğrudan etkilenen görece az sayıda hane olmasına rağmen, proje ile ilgili
bilgilerin tüm paydaşlar için sürekli olarak erişilebilir olmasından yanadır. Enerjisa, tüm paydaşlara,
yorumlarını, endişelerini ve önerilerini iletmelerine imkan sağlayacak geri bildirim araçları
geliştirmeyi amaçlamaktadır. Gelecekteki tüm paydaş katılımı programları Enerjisa Kamuyu
Bilgilendirme ve Katılım Planı ile yapılacaktır.
Enerjisa erişilebilir olacak ve şikayetlere en kısa sürede cevap verecektir. Saha çalışanları yazılı
şikayetlerin toplanmasından ve bunların Ankara’da bulunan ve tüm şikayetlere verilen cevapların
kaydedilmesinden ve koordinasyonundan sorumlu olan Şirket İletişim Departmanı’na iletilmesinden
sorumludur. Doğrudan proje müdürlüğüne bağlanabilen ücretsiz proje yardım hattı kurulacaktır.
Yardım hattı, köy muhtarlarında da kopyaları bulunan broşürler aracılığıyla projeden etkilenen
insanlara duyurulacaktır. Hem yazılı hem de sözlü şikayetler Ek-C’de verilen Şikayet Formu’na
kaydedilecektir.
Proje sahibi işletme süresince müteahhitlerle birlikte danışmanlık sağlayacaktır. Rüzgar santrali
civarında yaşayan halkın güvenlik konularından haberdar olmaları sağlanacaktır. Toprak
AECOM-TR-R418-02-00
9-21
Kasım 2011
AECOM
sahiplerinin toprak kullanım kısıtlamalarına uymaları sağlanacaktır. Azaltıcı önlemlerin uygulanıp
uygulanmadığı izlenecektir. Yerli halkın şikayetleri Şikayet Mekanizması ile yönetilecektir. İşletme
aşamasındaki olay ve kazalar raporlanacaktır.
9.6
Şikayet Mekanizması
Planlanan proje kapsamında projeden etkilenen insanların şikayetlerinin değerlendirilmesi ve
Enerjisa tarafından düzeltici önlemler alınarak çözüme kavuşturulması için bir şikayet mekanizması
uygulanacaktır. Şikayet mekanizması kapsamında, Enerjisa’nın herhangi bir departmanına iletilen
şikayet ya da öneriler Kurumsal İletişim Bölümü’ne aktarılacaktır. İnsanlar ücretsiz telefon
hattından, proje ofisine telefon ederek ya da endişeleri hakkında Halkla İlişkiler sorumlusu ile
konuşarak şikayet ya da önerilerini Enerjisa’ya iletebilirler. Ayrıca, şikayet mekanizması
kapsamında şikayet/isteklerin alınması ve kapatılması için Şikayet/İstek Formu ve Şikayet/İstek
Kapatma Formu hazırlanacaktır (bkz. Ek-C). Şikayet/İstek formunu doldurmaktan sorumlu personel;
santraller için Makine-İşetme ve Bakım Mühendisleri, projeler için ise sahadaki Şirket İletişim
Uzmanı ya da Yönetim Sorumlusu’dur. Ek olarak, departmanlar, bu formun siteme kaydedildiğinden
emin olmak için ilgili dokümanların Şirket İletişim Departmanına gönderilmesinden sorumludur.
Şirket İletişim Departmanı şikayet ya da isteğin dikkate alınması için gerekli önlemleri alacaktır.
Şikayet eden kişi ya da kurumlara en geç 15 gün içinde geri bildirim yapılacaktır.
9.7
Sonuçlar ve Öneriler
Bu bölüm Dağpazarı Rüzgar Enerji Santrali Projesi’nin sosyal etkilerini tanımlar. Bu çalışmanın
temel amacı projenin inşaat ve işletme dönemlerinde ortaya çıkması muhtemel sosyal etkilerini
belirlemektir.
Bu sosyal etki değerlendirme sırasında örnekleme anketleri, odak grup ve muhtar görüşmeleri gibi
çeşitli yöntemler kullanılmıştır. Odak grup görüşmeleri proje sahası yakınından rastgele seçilen 51
hane ile 4-6 Mayıs 2011 tarihleri arasında yürütülmüştür. Bu görüşmelerin amacı proje sahası
yakınlarında yaşayan halk ile ilgili bilgi toplamaktır. Odak grup görüşmeleri kadınlarla ve muhtarla
yapılmıştır.
Projeden etkilenmesi beklenen dört adet yerleşim yeri vardır; Dağpazarı, Gençali, Burunköy ve
Esençay Köyleri. Bu köylerde yaşayan halk geçimini genellikle tarım ve hayvancılıktan
sağlamaktadır. Sanayi ve hizmet sektörü gelişmemiştir. İşsizlik ve tarımsal üretimden elde edilen
düşük gelir bu köylerdeki en önemli problemdir.
Örnekleme anketi sonuçlarına göre bölgedeki ortalama hane büyüklüğü 3.73 olarak belirlenmiştir.
Bu köylerde çekirdek aile yapısının yaygın olduğu ancak geniş ailelerin de mevcut olduğu
gözlenmiştir. Katılımcıların %64,0’lık bölümü ilkokul, %12,0’lık bölümü lise, %6.9’luk bölümü de
üniversite mezunudur. Bölgedeki okuryazarlık oranı ise %98.9’dur.
Çalışma sahasında ortalama aylık gelir 1.007 TL olarak tespit edilmiştir. Ancak haneler arası gelir
farkı oldukça büyüktür. Katılımcıların %35.3’lük kısmı hanelerinde işsiz bir kişinin olduğunu
AECOM-TR-R418-02-00
9-22
Kasım 2011
AECOM
belirtmiştir. Türkiye’de işsizlik oranının oldukça yüksek olduğu bilinmektedir. Yüksek işsizlik oranının
da proje alanındaki temel problem olduğunu söylenebilir.
Bölgede çalışanların büyük kısmı tarımsal faaliyetler ile uğraşmaktadır. Geçimini tarımsal üretimden
sağlayan hanelerin oranı en yüksektir. Buğday, arpa, mısır ve pancar bölgede yetiştirilen başlıca
ürünlerdir. Elma, kayısı, erik ve domates de bölgede yetişen sebze ve meyvelerdir. Her hane
ortalama 64,63 da araziye sahipken, hanelerin sahip olduğu arazi büyüklükleri 1 ve 500 da
arasında değişmektedir.
Katılımcılarla yapılan görüşmeler sonucunda bölgede öncelikle çözülmesi gereken en önemli
problemler: (i) işsizlik, (ii) tarımsal üretimden düşük gelir ve (iii) genel olarak düşük gelir olarak
belirlenmiştir.
Proje alanı çevresinde projeye karşı genellikle olumlu görüşler alınmıştır. Katılımcıların çoğu
projenin önemli olduğu ve Türkiye ekonomisine katkı sağlayacağı konusunda hemfikirdir ve %98’i
projeyi desteklediğini belirtmiştir.
Aşağıdaki öneriler yapılan Sosyal Etki Değerlendirmesinin esaslarına göre yapılmıştır:
•
Bölgenin sosyo-ekonomik durumu incelendiğinde, tarımın bölgedeki en önemli sektör
olduğu gözlemlenmiştir. İşsizlik önemli bir problemdir. Bu sebeple bölgede ikamet edenler iş
imkanları yaratacak faaliyetleri destekleyeceklerdir.
•
Yerel halk projenin inşaat ve işletme dönemlerinden olabildiğince yararlanmalıdır.
•
Saha araştırması sırasında, katılımcılar bilgi kaynaklarının sınırlı ve düzensiz olduğunu
belirtmişlerdir.
Köylülerin
bilgilendirilmesi
oldukça
önemlidir.
Yeterince
bilgilendirilmediklerinde, yürütülen faaliyetlerin bir parçası olmayacaklardır.
•
Proje sahasının yakınlarında ikamet eden halkın projeden etkileneceği açıktır ve halkın
projeye karşı tutumları değişiklik göstermektedir. Proje plancıları topluluklara danışmalı ve
onların endişelerini ve beklentilerini iyice anlamalıdır. Projenin inşaat ve uygulama
dönemlerinde bir danışma planı uygulanabilir.
AECOM-TR-R418-02-00
9-23
Kasım 2011
10.0
AECOM
REFERANSLAR
1. Adams, W. (2000) The Social Impacts of Large Dams: Equity and Distribution Issues.
Thematic Review I.1 prepared as an input to the World Commission on Dams, Cape Town.
2. AWEA, 2001, Facts about Wind Energy and Birds, American Wind Energy Association.
3. Bamberger, Michael. 2000. Integrating Quantitative and Qualitative Methods in
Development Research. Washington, D.C.: World Bank.
4. Demirsoy, A., 1997, Türkiye Omurgalıları (Vertebrates of Turkey), Memeliler (Mammals).
5. Elphick, J., 2007, Atlas of Bird Migration, Tracing the Great Journeys of the World’s Birds,
Firefly Book (U.S) Inc., Buffalo, New York.
6. Environmental, Health and Safety Guidelines, 2007, Wind Energy, IFC.
7. Frankfort-Nachmias, C. and Nachmias, D. 1992. Research Methods in the Social Sciences.
St. Martin Press, New York.
8. Gençyılmaz, N., Varol, Gülçin. Türkiye Elektrik Enerjisi, 10 Yıllık Üretim Kapasite
Projeksiyonu (2009-2018). Türkiye Elektrik Dağıtım AS, APK Dairesi Başkanlığı, Türkiye 11.
Enerji Kongresi ve Sergisi, 21-23 October, 2009, İzmir.
9. Gipe, P. (1995) Wind Energy Comes of Age , New York.
10. GIS Website of General Directorate of Forest, 2009, http://orbisgenel.ogm.gov.tr
11. Guidelines and Principles for Social Impact Assessment (1994) Prepared by The Interorganizational Committee on Guidelines and Principles for Social Impact Assessment.
12. Kılıç DT, Eken G., 2004, Türkiye’nin Önemli Kuş Alanları (Important Bird Areas in Turkey),
2004 Revision, Doğa Derneği, Ankara, Türkiye.
13. Key Biodiversity Areas of Turkey, 2006, Doğa Derneği, http://www.dogadernegi.org/
index.php?sayfa=yayinlarimiz>
14. NWCC, 2001. Avian Collision with Wind Turbines. National Wind Coordinating Committee.
15. NWCC, 2002. Permitting of Wind Energy Facilities, A Handbook. National Wind
Coordinating Committee.
16. NWCC, 2004. Wind Turbine Interactions with Birds and Bats: A Summary of Research
Results and Remaining Questions, Fact Sheet Second Edition, National Wind Coordinating
Committee.
AECOM-TR-R418-02-00
10-1
Kasım 2011
AECOM
17. NWCC, 1999, Studying Wind Energy/Bird Interactions: A Guidance Document, Metrics and
Methods for Determining or Monitoring Potential Impacts on Birds at Existing and Proposed
Wind Energy Sites, National Wind Coordinating Committee.
18. Official
Website
of
National
http://www.nationalgeographic.com/wildworld/>
19. Official
website
of
Turkish
http://wwweski.tubitak.gov.tr/tubives/
20. Official Website of IUCN
http://www.iucnredlist.org/>
Red
Plants
List
Geographic,
Data
of
Service
Threatened
2009,
<
(TUBIVES),
2009,
Species,
2009,
<
21. Official Website of Kuşbank, < http://www.worldbirds.org/v3/turkey.php>
22. Official Website of Ministry of Agriculture and Rural Affairs, General Directorate of
Conservation and Control, Department of Animal Health, <http://www.kusgribi.gov.tr>
23. Okan, C., 2004, Süzülen Kuşların Göç Rotaları (Migration Routes of Soaring Birds), Kuş
Araştırmaları Derneği (Society for the Investigations of Birds)
<http://www.kad.org.tr/files/makale/suzulen%20kuslarin%20goc%20rotalari.pdf>
24. Official Website of Turkish General Directorate of Electrical Power Resources Survey and
Development Administration, 2009.
25. Red Data Book of Turkish Plants, 2000, Türkiye Tabiatını Koruma Derneği (Turkish
Association for the Conservation of Nature) and Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi (Van
Centennial University), Ankara.
26. Rappaport, R. A. (1994) “Human Environment and the Notion of Impact” in Who Pays the
Price Socio-cultural Context of Environmental Crisis, Barbara Rose Johnston (ed.),
Washington, D.C. & Covelo, California: Island Press.
27. Regulation on Assessment and Management of Environmental Noise (RAMEN), Annex-I
http://www.windpower.org
28. Richardson, W. J., 2000, “Bird Migration and Wind Turbines: Migration Timing, Flight
Behavior, and Collision Risk”, Proceedings of National Avian - Wind Power Planning
Meeting III, LGL Ltd. Environmental Research Associates.
29. http://www.nationalwind.org/publications/wildlife/avian98/20-Richardson-Migration.pdf>
30. SCENIHR, 2009, Possible Effects f Electromagnetic Fields EMF) Human Health.
http://ec.euroDa.u/health/Dh risk/committees/04 scenihr/docs/scenihr o 022.pdf
31. S. Damborg, Public Attitudes Towards Wind Power , Danish Wind Industry Association
AECOM-TR-R418-02-00
10-2
Kasım 2011
AECOM
32. USEPA, AP-42, Emission Factors for Stationary Internal Combustion Sources, 1996
33. USEPA, AP42, Compilation of Air Pollutant Emission Factors AP-42, Fifth Edition, Volume
I9
34. The World Bank. 2001. Sociological and Beneficiary Assessment of Potential Low-Income
Housing Micro-Project.
35. TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2007, www.tuik.gov.tr
36. WHO, 2007, Extremely Low Frequency Fields Environmental Health Criteria Monograph
No. 238. http://www. whoint/peh-emf/publications/elf ehc/en/index.html
37. Adams, W. (2000) The Social Impacts of Large Dams: Equity and Distribution Issues.
Thematic Review I.1 prepared as an input to the World Commission on Dams, Cape Town.
38. Frankfort-Nachmias, C. and Nachmias, D. 1992. Research Methods in the Social Sciences.
St. Martin Press, New York.
39. Guidelines and Principles for Social Impact Assessment (1994) Prepared by The Interorganizational Committee on Guidelines and Principles for Social Impact Assessment.
40. Rappaport, R. A. (1994) “Human Environment and the Notion of Impact” in Who Pays the
Price? Socio-cultural Context of Environmental Crisis, Barbara Rose Johnston (ed.),
Washington, D.C. & Covelo, California: Island Press.
41. The World Bank. 2001. Sociological and Beneficiary Assessment of Potential Low-Income
Housing Micro-Project.
42. TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi 2010, www.tuik.gov.tr
43. Vanclay, F. Social Impact Assessment.
AECOM-TR-R418-02-00
10-3
Kasım 2011
EK A
SAHA FOTOĞRAFLARI
AECOM
DAĞPAZARI RES
Proje Sahibi: ENERJISA
Fotoğraf No.
1
Tarih:
4/5/2011
Fotoğrafın Çekildiği Yön:
Güney
Açıklama: T1 Alanı
T1 Türbini proje sahasının
batısında yer alacaktır.
Doğu-batı yönünde 75 m
uzaktan geçen bir toprak yol
bulunmaktadır.
Saha Fotoğrafları
Proje Sahası: Mut İlçesi, Mersin İli, Türkiye
Proje No. 254.10.01
Fotoğraf No.
2
Tarih:
4/5/2011
Güneydoğu
Açıklama:
T1-T2 Ulaşım Yolu
T1 ve T2 türbinleri arasında bir
toprak yol bulunmaktadır. Yeni
ulaşım yolu T1 ve T2 arasında
inşa edilecektir.
Fotoğraf No.
3
Tarih:
4/5/2011
Güneybatı
Diğer türbinler gibi T2 de
orman alanına kurulacaktır. Bu
alanda birçok ağaç ve çalılık
bulunmaktadır.
Fotoğraf No.
4
Tarih:
4/5/2011
Doğu
T3 orman alanı içerisinde
toprak bir yolun kenarına
dikilecektir.
Fotoğraf No.
5
Tarih:
4/5/2011
Güneydoğu
Açıklama: T3 Ulaşım Yolu
T3’ün ulaşım yolu mevcut
toprak yolu takip edecektir.
Fotoğraf No.
6
Tarih:
4/5/2011
Doğu
T4, T3’ün güneydoğusunda
yer alacaktır.
Fotoğraf No.
7
Tarih:
4/5/2011
Güneydoğu
Açıklama: T4-T5 Ulaşım
Yolu
T4 ve T5 arasında inşa edilecek
ulaşım yolu güzergahında birçok
ağaç bulunmaktadır.
Fotoğraf No.
8
Tarih:
4/5/2011
Güneydoğu
T5 alanında birçok ağaç
bulunmaktadır.
Fotoğraf No.
9
Tarih:
4/5/2011
Güneydoğu
Yolu
T5 ve T6 yakınlarında toprak yol
bulunmamakta olup yeni bir
ulaşım yolu inşa edilecektir.
Fotoğraf No.
10
Tarih:
4/5/2011
Güneydoğu
T6, proje sahasının güney
kısmında bulunan T5’in
güneydoğusunda yer alacaktır.
Fotoğraf No.
11
Tarih:
4/5/2011
Güneydoğu
Yolu
T6 ve T7 arasına inşa edilecek
ulaşım yolu orman alanından
geçecektir.
Fotoğraf No.
12
Tarih:
4/5/2011
Güneydoğu
T7 proje sahasının güneydoğu
kısmında inşa edilecektir.
Fotoğraf No.
13
Tarih:
4/5/2011
Kuzey
Yolu
T14 T7’nin kuzeyinde inşa
edilecektir. T7 ve T14 arasında
inşa edilecek ulaşım yolu güneykuzey yönünde yer alacaktır.
Fotoğraf No.
14
Tarih:
4/5/2011
Doğu
T14 alanında bulunan ağaçlar
Mersin Orman İşletme
Müdürlüğü’nün izniyle kesilmiştir.
Fotoğraf No.
15
Tarih:
4/5/2011
Kuzey
Açıklama: T10, T11 ve T17
Alanı
T10, T11 ve T17 proje sahasının
orta ve kuzeybatı kısmında yer
alacaktır.
Fotoğraf No.
16
Tarih:
4/5/2011
Kuzey
T11 alanında birçok ağaç
bulunmaktadır.
Fotoğraf No.
17
Tarih:
4/5/2011
Batı
T13, mevcut bir toprak yol
güzergahı üzerinde yer alacaktır.
Fotoğraf No.
18
Tarih:
4/5/2011
Batı
T13 ulaşım yolu mevcut toprak
yolun kuzeyinden geçecektir.
Fotoğraf No.
19
Tarih:
4/5/2011
Güneybatı
T18 proje sahasının kuzey
kısmında yer almaktadır. T18
alanının kuzeyinden geçen toprak
yol bulunmaktadır.
.
Fotoğraf No.
20
Tarih:
4/5/2011
Kuzeybatı
T18’in ulaşım yolu mevcut toprak
yolu takip edecektir. Mevcut yol
genişletilecektir.
Fotoğraf No.
21
Tarih:
4/5/2011
Doğu
Açıklama: Şalt Sahası
Şalt sahası proje sahasının
doğusunda ağaçların seyrek
olduğu alanda yer almaktadır.
Fotoğraf çekildiği sırada hafriyat
işlemleri devam etmekteydi.
Fotoğraf No.
22
Tarih:
4/5/2011
North
Açıklama: Switchyard
Access Road
The access road will pass from
the west of the switchyard
location. There were ongoing
excavation works on the route of
the access road near the
switchyard location at the time of
the photograph taken.
Fotoğraf No.
23
Tarih:
4/5/2011
Batı
Açıklama: Rüzgar Ölçüm
Direği 1A
Direk 1A, T1’in batısında
bulunmaktadır. Fotoğraf T1
alanında çekilmiştir.
Fotoğraf No.
24
Tarih:
4/5/2011
Kuzey
Direği 2A
Direk 2A proje sahasının ve
Dağpazarı-Mut Yolu’nun
doğusunda bir tepede
bulunmaktadır. Fotoğraf
Dağpazarı-Mut Yolu’ndan
çekilmiştir.
.
Fotoğraf No.
25
Tarih:
4/5/2011
Güneydoğu
Direği 3
Direk 3 proje sahasının
güneydoğusunda bulunan bir
tepede yer almaktadır. Fotoğraf
T7 alanından çekilmiştir.
Fotoğraf No.
26
Tarih:
4/5/2011
Güney
Direği 4A
Direk 4A proje sahasının
kuzeydoğusunda bulunan bir
tepede yer almaktadır. Fotoğraf
Dağpazarı-Mut Yolu’ndan
çekilmiştir.
Ek B
GÖLGE MODELLEME SONUÇLARI
AECOM
Main Result Report
Shadow Calendar Graphs
Shadow Contour Map
Ek C
ŞİKAYET FORMLARI
AECOM
AECOM
Şikayet Formu
Şikayet No:
Kopyaları İlet:
Kaydedenin İsmi:
Beyaz (Orijinal)-Alıcı
İl/İlçe/Köy:
Mavi (Kopya)- Sorumlu
Tarih:
Yeşil (Kopya)-ilgili departmana
Pembe (Kopya)-şikeyetçi
Şikayet Hakkında Bilgi
Şikayeti Tanımlayınız:
Şikayetçi ile ilgili Bilgiler:
Şikayetin Ulaşım Şekli:
Ad-Soyad:
Telefonla
Telefon Numarası:
Bilgilendirme Toplantıları
Adres:
Posta
Köy/Mahalle:
Resmi olmayan yollardan
İlçe/İl:
Diğer
İmza:
Şikayetin Detayları
1. Arazi ve
Kaynaklara ulaşım
a. Balıkçılık yerleri
2- Zarar
b. Arazi
b. Arazi
c. Mera
c. Besi Hayvanları
d. Konut
d. Geçim Kaynağı
e. Ticari alan
e. diğer
a. Konut
f. diğer
3- Kamu malı ve
altyapısına zarar
a.
Karayolu/Demiryolu
b. Köprü/geçitler
c. Elektrik /Telefon
hatları
d. Su kaynakları,
kanallar, sulama ve
hayvanlar için su
altyapıları
e. İçme suyu
4-Yaşam Standardında
düşüş veya kayıp
a. Tarım
a. Yaralanma
b. Hayvancılık
b. mülke zarar
c. Arıcılık
c. besi
zarar
d. diğer
d. Ticaret (küçük ölçekli)
5-Trafik kazası
hayvanına
e. diğer
f. Kanalizasyon hattı
h. diğer
6- Kamulaştırma ile
ilgili durumlar
(Belirtiniz)
7Yeniden
Yerleşim
Süreci
(Belirtiniz)
8İstihdam
eleman alımı
ve
9- Şantiye ve yerel halk
ilişkileri
a. tozdan rahatsızlık
b. gürültüden rahatsızlık
c. patlatmadan dolayı
titreşim
d. proje personelinin
uygunsuz davranışları
e. Süren şikayet
f. diğer
10- Diğer (Belirtiniz)
AECOM
ŞİKAYET/İSTEK FORMU
Şikayet/İstek Formu Kayıt No:
Kaydeden:
İl/İlçe/Köy
Tarih
Şikayet / İstek Hakkında Bilgi
Şikayet/İsteği Tanımlayınız:
Şikayeti /İsteği olan kişi hakkında bilgiler:
Bildirim Şekli:
Ad-Soyad:
□ Telefonla
□ Toplantıda
Telefon numarası:
Adres:
□ İletişim Masası ile
□ Ziyaret sırasında
□ Internet yoluyla
Köy:
İlçe/İl
Şikayeti/İsteği olan kişinin imzası:
İmza, şikayet/isteğin sadece toplantı, iletişim masası ile veya ziyaret sırasında
bildirilmesinde istenmektedir.
□ Diğer
AECOM
Şikayetin Detayları
1. Arazi ve Kaynaklara ulaşımda
zorluk
a. Balıkçılık yerleri
b. Arazi
c. Mera
d. Konut
2- Olumsuz Etkilenen Mal/Mülk
a. Konut
3- Kamu malı ve altyapısına
zarar
a. Karayolu/Demiryolu
b. Arazi
b. Köprü/geçitler
c. Besi Hayvanları
c. Elektrik /Telefon hatları
d. Geçim Kaynağı
d. Su kaynakları, kanallar,
sulama ve hayvanlar için su
altyapıları, içme suyu kanalları
ve kanalizasyon hattları
e. diğer
e. Ticari alan
f. diğer
e. diğer
4. Geçim Kaynağında azalma veya
kayıp
a. Tarım
5.
Sağlık
ve
(trafik kazaları dahil)
Güvenlik
6. Kamulaştırma ve Yeniden
Yerleşimle ilgili durumlar
(lütfen açıklayınız)
a. Yaralanma
b. Hayvancılık
c. Arıcılık
b. Mülke zarar
d. Ticaret (küçük ölçekli)
c. Besi hayvanına zarar
e. diğer
d. diğer
7. Çevresel
8. Şantiye ve yerel halk ilişkileri
a)Tozdan kaynaklanan sorunlar
a)
Proje
personelinin/işçilerin
uygunsuz davranışları
b)Gürültüden kaynaklanan sorunlar
b)Diğer
c)İnşaattan kaynaklanan titreşim
d) Atıklardan kaynaklanan sorunlar
9. Diğer ( Lütfen açıklayınız)
AECOM
Şikayet / İstek Kapatma Formu
Şikayet/İstek Formu Kayıt No:
(Kayıt no Şikayet/İstek Formu’ndakiyle aynı olmalıdır)
Kaydeden:
Tarih:
Şikayet/İstek Enerjisa’dan mı kaynaklanıyor?
Yes
No
Kısa Vadede Yapılması Gerekenleri Açıklayınız
Uzun Vadede Yapılması Gerekenleri Açıklayınız (gerekli ise)
Tazminat talep ediliyor mu?
Düzeltici Faaliyetin Teyidi ve Kapatılması
Düzeltici Faaliyet Basamakları
Kapatma Tarihi
Sorumlu Kişi / Bölüm
1
2
3
4
5
6
7
Şikayet/İsteğin Kapatılması
Bu kısım tazminat verilmesi ve/ya da dosyanın kapatılmasından sonra şikayeti/isteği olan kişi ve Enerjisa
tarafından doldurulup imzalanacaktır (İnternet ile alınan şikayetler imza olmadan e-posta yoluyla
cevaplanabilecektir).
Notlar:
Tarih: ..../....../......
Şikayet/İsteği olan kişi
Enerjisa adına
Ad-Soyad ve İmza
Ünvan-Ad-Soyad ve İmza

Dağpazarı Rüzgar Enerji Santrali Projesi Çevresel ve

Transkript

Benzer belgeler

Sweco, geleceğin yaşam alanlarını ve şehirlerini planlayıp tasarlar

Rüzgar hızı kontrolü

Northel Enerji Panel Sunumu, Ahmet Cem YALÇIN

Kişisel Bilgiler

Midilli, Sisam Doğusundan mı Batısından mı? Tekneyle güneye

mühendislik ve mimarlık fakültesi inşaat mühendisliği bölümü

MÜHENDİSLİK VE MİMARLIK FAKÜLTESİ İNŞAAT MÜHENDİSLİĞİ