9-September- 2014_final.pmd

Transkript

9-September- 2014_final.pmd
gurmiq pRkwS
>
1
sqMbr 2014
< siqgur pRswid]
gurmiq swcI swcw vIcwru]
(Drm pRcwr kmytI dw mw
mwii sk-p`qr)
BwdoN-A`sU, nwnkSwhI 545
>
sqMbr 2014
ijld 58
AMk 6
sMpwdk
ismrjIq isM G
cMdw
pR q I kwpI (dy S )
swlwnw (dy S )
pM j swl (dy S )
lweI& (dy S )
swlwnw ivdy S
pM j swl (ivdy S )
lweI& ivdy S
sk` q r
`5
` 50
` 250
` 500
` 1250
` 5000
` 10000
cMdw Byjx dw pqw
Secretary
Drm pRcwr kmytI
Dharam Parchar Committee
(SRomxI gu: pR: kmytI)
(S.G.P.C.)
sR I AMimRqsr-143006
Sri Amritsar-143006
Pon : 0183-2553956-59 AYks 304 PYks : 0183-2553919
website : www.sgpc.net
e-mail :[email protected],
[email protected]
fwk rwhIN ‘gurmiq pRkwS’ nw puj
` x bwry auprokq Pon nMbr imlw ky
ieMcwrj gurmiq pRkwS nwl AYks: 303 ’qy sMprk kro jI[
Approved for School libraries by the Director of Public Instructions Punjab
Vide Circular No. 4580-2/25-58-B-49154 Dated Oct. 1958
gurmiq pRkwS
2
sqMbr 2014
qqkrw
gurbwxI ivcwr
3
sMpwdkI
4
. . . sRI gurU gRMQ swihb
-pRo. ikrpwl isMG bfUMgr
8
sRI gurU gMRQ swihb ivc sihj pRivrqI dI mhwnqw -s. jgjIq isMG
22
Dwrimk sUJ Aqy smwijk ieksurqw . . .
-fw. prmvIr isMG
27
lok kwiv rUp
-fw. Drm isMG
39
. . . gurbwxI dI pRwsMigkqw
-fw. suKdyv isMG
48
sRI gurU gMRQ swihb jI dw sMgIq-pRbMD
-fw. drSn isMG
57
gurmiq drSn ivc mwieAw dw sMklp
-fw. mnmohn isMG
68
sw jwiq sw piq hY jyhy krm kmwie]
-bIbI rmndIp kOr
72
gurU nwnk bwxI 'ptI ilKI': ArQ-pRboD
-fw. cmkOr isMG
77
syvw krq hoie inhkwmI
-s. BuipMdrpwl isMG
82
BweI gurdws jI dIAW vwrW . . .
-fw. gurcrn isMG
88
Bgq DMnw jI
-fw. SmSyr isMG
91
bIbI sUrqI jI
-ismrjIq isMG
95
gwgr ’c swgr-- 43
-fw. ieMdrjIq isMG gogoAwxI 102
is`KI dI dwsqwn (kivqw)
-s. mlkIq isMG
sRI gurU gMRQ swihb ivcly kuJ Alp cricq
104
^brnwmw
105
Drm pRcwr kmytI dIAW pRcwr srgrmIAW
110
gurmiq pRkwS
3
sqMbr 2014
gurbwxI ivcwr
Asuin pRym aumwhVw ikau imlIAY hir jwie]
min qin ipAws drsn GxI koeI Awix imlwvY mwie]
sMq shweI pRym ky hau iqn kY lwgw pwie]
ivxu pRB ikau suKu pweIAY dUjI nwhI jwie]
ijMn@I cwiKAw pRym rsu sy iqRpiq rhy AwGwie]
Awpu iqAwig ibnqI krih lyhu pRBU liV lwie]
jo hir kMiq imlweIAw is ivCuiV kqih n jwie]
pRB ivxu dUjw ko nhI nwnk hir srxwie]
AsU suKI vsMdIAw ijnw mieAw hir rwie]8]
(pMnw 134)
pMcm pwqSwh sRI gurU Arjn dyv jI bwrh mwhw rwg mWJ dI ies pwvn
pauVI duAwrw A`sU mhIny dI bhwr qy vwqwvrn dy pRQwey mnùKI Awqmw dI
prmwqmw nwl imlwp dI qWG qy ies Awqimk imlwp dy suK AnMd dw vrxn
krdy hn[ siqgurU jI Purmwn krdy hn ik A`sU dy mhIny ivc jdoN ik BwdroN dy
GuMmy qy huMms dw AxcwihAw Asr ^qm ho jWdw hY ipAwry pRIqm pRqI ipAwr dw
auCwlw AMqr-Awqmy ’c aupijAw hY,imlwp dI qWG aupjI hY ik ipAwry nMU
ijvyN-ikvyN imilAw jwvy[mn Aqy srIr ArQwq smùcy ienswnI vjUd ivc
ipAwry dy dIdwr dI qRyh fMUGI hoeI hY[hy myrI mW! koeI Aw ky mYƒ myrw ipAwrw
pRIqm imlw dyvy! sMq Bwv pRBU nwl imlwp hwsl kr cùky rUhwnI jIaUVy kol hI
AijhI smr`Qw hY ArQwq s`cw gurU hI myrI shwieqw kr skdw hY ies vwsqy mYN
ies mhIny dI im`TI bhwr qy rsIly vwqwvrn dw lwB lYNdI hoeI jw ky aus dy
crnW nwl juVdI hW! prmwqmw ipAwry qoN ibnW suK AnMd l`Bx dI hor koeI
jgHw vI qW nhIN hY[ gurU jI kQn krdy hn ik ijnHW ny ipAwry dy nwm dw rs c`K
ilAw hY auh r`j gey[auh Awpw-Bwv C`f ky iehI Arz krdy hn ik hy mwlk
jIE,swnMU Awpxy dwmn nwl lw lvo[ijhVIAW jIv-iesqrIAW nMU prmwqmw
rUpI ipAwrw s`jx pqI iml jWdw hY auh muV aus qoN kdy vI ivCoVw nhIN pYx
idMdIAW[ AMq ivc siqgurU jI swfI AiDAwqmk AgvweI krdy hoey ieh is`tw
b^iSS krdy hn ik mwlk qoN ibnW hor koeI dUsrw shweI hox vwlw ies sMswr
’qy nhIN hY,ies q`Q nMU jwx ky mYN aus mwlk dI Srn ivc hW[ ijnHW jIv
iesqrIAW au~pr hrI rUpI rwjy dI imhr dI nzr huMdI hY auh mnùKw jIvn rUpI
A`sU dy mhIny ivc suKI v`sdIAW hn[
gurmiq pRkwS
4
sqMbr 2014
iek izAwdqI hor
BwrqvwsIAW ƒ ZulwmI dI nINd ’coN jgwaux vwlI is`K kOm mu`FkdIm qoN hI izAwdqIAW dw iSkwr huMdI AweI hY[ is`K mq dy
sMsQwpk sRI gurU nwnk dyv jI ny jdoN bwbr dy zulm ivru`D Avwz auTw
ky aus ƒ zwbr kih ky sMboDn kIqw qW bwbr ny AwpxI glqI suDwrn
dI QW gurU jI ’qy izAwdqI kridAW aunHW ƒ jylH ivc bMd kr id`qw[
gurU jI lokweI dy du`K-drd ƒ mihsUs krdy sn, jo bwdSwh ƒ mnzUr
nhIN sI[ lokweI dy p`K ivc Aqy lokweI dI Azwd hsqI ƒ kwiem
r`Kx leI gurU jI ƒ jylH ivc c`kI qk pIsxI peI[ sRI gurU Arjn
dyv jI ny q`qI qvI ’qy bYT ky ShIdI pRwpq kIqI[ sRI gurU qyg bhwdr
swihb jI ny hkUmq dIAW izAwdqIAW dy ivroD ivc id`lI dy cWdnI
cONk ivc Awpxy sIs dw blIdwn id`qw[ sRI gurU goibMd isMG jI ny
hkUmq dIAW izAdqIAW A`gy nw JukidAW swrw prvwr vwr id`qw[
bwbw bMdw isMG bhwdr qoN lY ky is`K rwj dI kwiemI qk is`KW ’qy
izAwdqIAW dr izAwdqIAW hud
M IAW rhIAW[ iksy vI is`K ny izAwdqIAW
qoN fridAW zulm A`gy Jukxw sivkwr nhIN kIqw, sgoN ShIdIAW pRwpq
kr ky dunIAw ivc sdw leI cwnx-munwrw bx gey[ is`K rwj dy QoVHy
ijhy smyN, jdoN is`KW ’qy izAwdqIAW bMd hoeIAW qW aunHW ny AwpxI
pRyrnw dy sRoq gurduAwrw swihbwn dI sWB-sMBwl v`l kuJ iDAwn id`qw[
pr ieh dOr lMbw sMmw nw c`l sikAw[ kuJ Aihswn PrwmoS Aqy g`dwr
bMidAW kwrn AsIN iPr qoN ZulwmI dI hnHyrI K`f ivc jw if`gy[ is`KW
ƒ Awpxy dyS-vwsIAW ƒ Aqy ^ud ƒ Azwd r`Kx dI imlI guVHqI ny iPr
qoN rMg ivKwauxw SurU kIqw[ AzwdI dy prvwny is`K iPr qoN AzwdI dI
SmHW dI pRwpqI leI mr imtx leI iqAwr ho gey[ is`KW ’qy
izAwdqIAW dw dOr iPr qoN SurU ho igAw[ is`KW au~pr jo qS`dd hoey
aunHW sux ky hI rUh kMb au~TdI hY, pr is`KW ƒ koeI vI fr, qsIhw,
izAwdqI Jukw nhIN skI[ sB qoN pihlW qW is`KW ny AMgryzW dy h`QToky
mhMqW pwsoN AwpxI jwn qoN v`D ipAwry gurduAwrw swihbwn ƒ Azwd
krvwieAw[ lMbw sMGrS Aqy AMgryzW dIAW AnykW izAwdqIAW ƒ
sihx kr ky gurduAwrw swihbwn dI sWB-sMBwl leI sB dI sWJI
gurmiq pRkwS
5
sqMbr 2014
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI bxweI[ A`j SRomxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI Drm, smwj, iv`idAw, dyS, kOm dIAW smu`cIAW syvwvW ivc
BrpUr Xogdwn pw rhI hY[ SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ny is`K hoNdhsqI qy pihcwx ƒ ivSv dy nkSy ’qy drswaux dy bhuq vfmu`ly kwrj
kIqy hn[ sMswr dy hr kony ivc v`sdy is`K ij`Qy pMjwb ƒ Awpxw j`dI
ipMf smJdy hn, au~Qy SRomxI gurduuAwrw pRbMDk kmytI ƒ Awpxy j`dI
Gr dy rUp ivc smJdy hn Aqy SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI vI hr
AOkV smyN ienHW leI sur`iKAw dIvwr bx ky KVHI huMdI hY[ pr dunIAw
Br ivc A`j vI is`KW ’qy izAwdqIAW dw dOr cwlU hY[ is`KW ƒ A`j vI
AwpxI pihcwx leI, AwpxIAW Dwrimk prMprwvW ƒ inBwaux leI,
dsqwr dI Swn ƒ kwiem r`Kx leI, kkwrW ƒ AMg-sMg inBwaux leI
izAwdqIAW dw iSkwr hoxw pY irhw hY[ is`K-ivroDI SkqIAW is`KW dI
kyNdrI SkqI ƒ qihs-nihs krn leI A`fI-cotI dw zor lw ky is`KW
’qy izAwdqIAW kr rhIAW hn[
Bwrq dI AzwdI ivc sB qoN v`D Xogdwn pw ky ShIdIAW pRwpq
krn vwlI Aqy AMgryzW dI byqhwSw izAwdqIAW dw iSkwr hox vwlI
is`K kOm ƒ A`j Azwd Bwrq ivc vI koeI G`t izAwdqIAW dw
swhmxw nhIN krnw pY irhw[ kdy dyS dI rwjDwnI ivc is`KW ƒ
Axmnu`KI qsIhy dy ky, ZlW ivc bldy twier pw ky ShId kIqw igAw
hY, kdy golIAW nwl BuMinAw igAw hY[ jdoN vI kdy is`KW ny lokweI dI
BlweI leI sMGrS kIqw qW izAwdqIAW is`KW ƒ hI brdwSq
krnIAW peIAW hn[
ipCly idnIN iek hor izAwdqI dw iSkwr is`KW ƒ hoxw ipAw,
ijs nwl hr is`K dw AMdr drd nwl Br igAw[ ieh Gtnw 25
julweI, 2014 dI rwq dI hY, jdoN shwrnpur Sihr dy is`K Awpxy
gurU-Gr dI kwr syvw kr rhy sn qy iek iPrky dy lokW ny kwr syvw
krdy is`KW ’qy Acwnk hmlw kr id`qw[ ies izAwdqI dy ipCokV ’qy
Jwq mwridAW mwlUm huMdw hY ik gurduAwrw sRI isMG sBw jo rylvy stySn
shwrnpur dy nzdIk hY Aqy Qwxw kuqbSyr dy ielwky ivc AwauNdw hY[
ies gurduAwrw swihb dy pRbMDkW v`loN 17 jnvrI, 2001 eI: ƒ
2785 vrg gz jgHw 70,18000/- rupey Adw kr ky KrIdI geI
sI[ ieh jgHw KrIdy jwx mgroN Sihr dy hI iek muslmwn vIr ny
ieqrwz lgw id`qw ik ies jgHw ’qy dyS dI vMf qoN pihlW msijd
gurmiq pRkwS
6
sqMbr 2014
hoieAw krdI sI[ aus ny Sihr dy muslmwn BrwvW ƒ BVkwauxw vI SurU
kr id`qw[ is`KW v`loN Awpxy muslmwn BrwvW ƒ ieh Brosw vI dy id`qw
igAw ik jykr vwikAw hI ies jgHw ’qy msijd hox dy sbUq imly qW
auqnI jgHw C`f id`qI jwvygI ijqnI ’qy msijd dI iemwrq hox bwry
sbUq imlxgy[ muslmwn BrwvW ny ies jgHw pRqI shwrnpur dI
Adwlq ivc kys drj krvw id`qw[ siqkwrXog j`j swihbwn ny swry
mwmly dI GoK-pVqwl krn qoN bwAd PYslw gurduAwrw swihb dy h`k
ivc dy id`qw[ muslmwn BrwvW ƒ SrwrqI AnsrW ny iPr BVkw id`qw
Aqy aunHW ƒ nwl lY ky hweIkort ielwhwbwd ivc ApIl drj krvw
id`qI[ mwxXog hweIkort v`loN au~qr pRdyS dy vkP borf lKnaU v`loN
aus jgHw ’qy msijd hox bwry pqw kIqw igAw, prMqU vkP borf ny
Awpxy irkwrf muqwibk d`isAw ik swfy irkwrf ivc aus QW ’qy
msijd hox dw koeI vI sbUq nhIN hY[ au~qr pRdyS hweIkort ny vI
gurduAwrw swihb dy h`k ivc PYslw dy id`qw[ swry PYsly gurduAwrw
swihb dy h`k ivc ho jwx kwrn gurduAwrw swihb dI pRbMDk kmytI ny
SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy pRDwn jQy: Avqwr isMG Aqy sRI
Akwl qKq swihb dy jQydwr igAwnI gurbcn isMG jI dy h`QoN nINhp`Qr rKvw ky lMgr-hwl dI iemwrq dI auswrI SurU krvw id`qI[
lMgr swihb dI iemwrq dw lYNtr pw id`qw igAw Aqy Cotw-motw kMm
c`l irhw sI[ 25 julweI dw idn sI Aqy rmzwn dw mhInw c`l irhw
sI, ijs kwrn gurduAwrw swihb qoN QoVHI dUr hI msijd ivc muslmwn
Brw iek`Ty hoey sn[ ies iek`T ivc iksy SrwrqI Ansr ny rolw pw
id`qw ik is`KW ny rwqo-rwq msijd Fwh ky gurduAwrw swihb dI auswrI
kr id`qI hY[ hzwrW dI igxqI ivc iek`TI hoeI BIV svyry 5:00 vjy
dy krIb gurduAwrw swihb v`l ƒ c`l peI[ BIV ny gurduAwrw swihb
dy nyVy phuMc ky ie`tW-p`QrW nwl zbrdsq hmlw kr id`qw[ gurduAwrw
swihb ivc Sihr dy koeI 50-60 is`K sn, jo AMdr svyr dw in`qnym
kr rhy sn[ ienHW ny BVkI hoeI BIV dw ft ky mukwblw kIqw, ijs
dOrwn BIV v`loN clweI geI golI nwl iek is`K s. qyijMdr isMG z^mI
ho igAw[ gurduAwrw swihb ivc mOjUd is`KW ny puils ƒ mdd leI &on
kr ky bulwieAw, ijs nwl gurduAwrw swihb Aqy is`KW dw hor nukswn
hox bc sikAw[ muslmwn BrwvW ny cONk ivc Drnw mwr ky swry
pwisAW dy rsqy bMd kr id`qy[ BIV dy kuJ bMidAW ny Qwxw kuqbSyr ’qy
gurmiq pRkwS
7
sqMbr 2014
vI hmlw kr id`qw, ijs nwl puils mulwzm vI z^mI ho gey Aqy au~QoN
lMG rhy iek rwhgIr hrIS koCV dI ienHW dI lpyt ivc Aw jwx kwrn
mOq ho geI[ hwr ky puils ƒ golI clwauxI peI, qW BIV iv`coN keIAW
dy golIAW l`gIAW ijs nwl drjnW lok z^mI ho gey[ BVkI hoeI BIV
ny pMjwbIAW (is`KW, ihMdA
U W) dIAW dukwnW ƒ lùtxw Aqy A`g lgwauxI SurU
kr id`qI[ BIV iv`cNo kuJ lok pYtl
oR , fIzl, qyzwb Aqy Aslw nwl lY
ky Awey sn[ puils v`lNo Sihr ivc kriPaU l`gw ky hwlwq ƒ kwbU krn
dI koiSS kIqI geI[ jdoN ^brW ielwky ivc phuc
M IAW qW ielwky ’coN
500 dy krIb is`K Aqy ihMdU gurduAwrw swihb dI rwKI leI vI Aw gey[
shwrnpur dy is`KW dI ies muSkl ƒ dyKidAW SRomxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI dy mwxXog pRDwn jQy: Avqwr isMG jI v`loN iek sbkmytI bxweI geI[ ies sb-kmytI ivc s. suKdyv isMG BOr, jnrl
sk`qr, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, s. rijMdr isMG mihqw,
AMiqRg mYNbr, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, s. krnYl isMG pMjolI,
AMiqRMg mYNbr, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI Aqy s. suKdyv isMG BUrw
konHw, mIq sk`qr, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ƒ mYNbr bxwieAw
igAw[ ies kmytI ny shwrnpur jw ky is`KW ƒ hONslw id`qw Aqy swry
hwlwq dI pVqwl kr ky pRDwn swihb pws irport kIqI hY[ kmytI ny
shwrnpur pRSwsn dy SRI BuvnyS kumwr, kimSnr, sRI dIpk rqn,
fI.AweI. jI Aqy sRI mqI sMiDAw iqvwVI, izlHw mYijstRyt nwl mulwkwq
kr ky swry hwlwq bwry g`lbwq kIqI[ kmytI mYNbrW ny gurduAwrw
swihb dy pRbMDkW Aqy Sihr dy pqvMiqAW- s. jsvMq isMG, s.
blbIr isMG bIr, pRDwn, s. gurpRIq isMG, SRI ieSvr goiel Awid
AwgUAW nwl vI g`lbwq kr ky ielwky dy mwhOl ƒ suKwvW bxwaux leI
g`lbwq kIqI[ pRSwsn v`loN A`gy qoN AijhI Gtnw vwprn bwry kmytI
ƒ Brosw idvwieAw igAw hY[
shwrnpur ivc vwprI ieh Gtnw ij`Qy duKdweI hY, au~Qy ies dI
ijqnI vI inMdw kIqI jwvy G`t hY[ ies smyN loV hY ik Sihr ivc
Amn-kwƒn dI ivvsQw bxw ky swirAW ƒ BrwvW vWg rihx dI[ swƒ
BVkw ky nzwry dyKx vwlIAW SkqIAW qoN sucyq hoxw cwhIdw hY qW ik
Zlq-&ihmIAW ƒ dUr kr ky sdBwvnw pYdw kIqI jw sky[ is`K
AzwdI psMd Aqy ienswP psMd kOm hY[ vwihgurU kry ik ies ’qy hor
izAwdqIAW nw hox[
gurmiq pRkwS
8
sqMbr 2014
duv`ly sMGrS dI pRyrxw dw sroq hY
sRI gurU gRMQ swihb
-pRo. ikrpwl isMG bfUMgr*
gurmiq iek sMpUrn kRWqI dI mukMml i&lws&I hY[ ieh mnu`Kqw
dw srvp`KI kilAwx krn dw aupdyS hY[ ies ivc Awqimk Aqy
sMswrk dovyN p`KW bwry syD id`qI geI hY[ Awqimk p`K ivc boiDk,
mwnisk Aqy sdwcwrk p`K vI Swml hn[ iesy qrHW sMswrk p`K ivc
rwjnIqI, smwj Aqy AwriQkqw nwl sMbMiDq sm`isAwvW AwauNdIAW
hn[ moty qOr au~qy iek dw sMbMD Awqmw nwl hY, jdoN ik dUjy dw sMbMD
srIr nwl hY[ ieh dovyN iek-dUjy au~qy inrBr vI hn Aqy sihXogI
vI, ArQwq iek-dUjy dIAW pUrk hn[ iek dI pRgqI Aqy dUjy ƒ
AxgOilAW krn nwl AswvW ivkws huMdw hY, jo aupXogI nhIN huMdw[
ies leI dohW dw brwbr Aqy sMquilq ivkws hI suKd Aqy sPl jIvn
leI shI Aqy swrQk is`D ho skdw hY[ gurbwxI dw audyS mnu`K ƒ
Awqimk Aqy sMswrk dovyN qOr ’qy sUrbIr-XoDw Aqy jIvn mukiq
bxwauxw hY[ gurbwxI dy aupdyS ’qy c`lidAW mnu`K dw “lok suKIey
prlok suhyly” huMdw hY ArQwq ieh lok vI suKIAw huMdw hY Aqy prlok
vI suhylw huMdw hY[ mnu`K dw Awqimk Aqy sMswrk jIvn Anyk pRkwr
dIAW cuxOqIAW Aqy sm`isAwvW nwl iGirAw huMdw hY[ ijhVw ivAkqI
Awqimk Aqy sMswrk dovyN pRkwr dIAW cuxOqIAW Aqy sm`isAwvW dw
h`l kr skdw hovy, auh hI ies jIvn dw AnMd mwx skdw hY Aqy auhI
izMdgI sPl igxI jWdI hY, “sPl sPl BeI sPl jwqRw” ho in`bVdI
hY prMqU Aijhw ivAkqI koeI sUrmw hI ho skdw hY[ Asl ivc ieh
mwrg AqI kiTn hY[ ies au~qy c`lx leI idRVHqw Aqy dlyrI dI loV
huMdI hY[ ies leI sRI gurU nwnk dyv jI ny Akwl purK dI Srn ivc
Awaux vwly is`KW leI isr qlI ’qy Dr ky Awaux dI Srq r`KI sI Aqy
PurmwieAw sI:
-jau qau pRym Kylx kw cwau] isru Dir qlI glI myrI Awau]
*swbkw pRDwn, SRo: gu: pR: kmytI, sRI AMimRqsr[ mo: +9199158-05100
gurmiq pRkwS
9
sqMbr 2014
iequ mwrig pYru DrIjY] isru dIjY kwix n kIjY]
(pMnw 1412)
-swDo mn kw mwnu iqAwgau]
kwmu kRoDu sMgiq durjn kI qw qy Aihinis Bwgau]1]rhwau]
suKu duKu dono sm kir jwnY Aauru mwnu Apmwnw]
hrK sog qy rhY AqIqw iqin jig qqu pCwnw]1]
ausqiq inMdw doaU iqAwgY KojY pdu inrbwnw]
jn nwnk iehu Kylu kTnu hY iknhUM gurmuiK jwnw]
(pMnw 219)
jIvn iek sMGrS hY, j`do-jihd hY[ mnu`K ny AiDAwqmk Kyqr
ivc mn dy ivSy-ivkwrW- kwm, kRoD, loB, moh, hMkwr Aqy Amu`k
iqRSnwvW Aqy lwlswvW ivru`D sMGrS kr ky ienHW au~qy ij`q pRwpq
krnI hY[ Awpxw mn ij`q ky AMqhkrx ƒ Su`D Aqy blvwn bxwauxw
hY Aqy bwhrI dunIAwvI Kyqr ivc smwijk, rwjnIqk Aqy AwriQk
Kyqr ivc sMGrSSIl ho ky sPlqw pRwpq krnI hY Aqy jIvn suKd
bxwauxw hY[ sRI gurU gRMQ swihb mnu`K dIAW hr pRkwr dIAW sm`isAwvW
Aqy cuxOqIAW ƒ sr kr ky mnu`KI jIvn ƒ AnMdmeI qQw sPl bxwaux
dw mukMml Aqy SRysT &ls&w hY[ sRI gurU gRMQ swihb ivc mnu`K dI in`kI
qoN in`kI Aqy v`fI qoN v`fI sm`isAw dw h`l hY[ ieh jIvn-jugq mnu`K
ƒ sMpUrn mnu`K qQw XoDw-sUrmw qQw hr mYdwn &iqh pwaux dy smr`Q
bxwaux dy Xog hY[ sMpUrn mnu`K Aqy sUrmw ivAkqI auhI ho skdw hY
ijhVw AMdroN-bwhroN mzbUq hovy, pUrI qrHW ivkisq hovy[ jo ivAkqI
Awpxw ihrdw Su`D krn leI qW XqnSIl hY, pr bwhrI rukwvtW qoN
AwpxI r`iKAw nhIN kr skdw, muSklW dw swhmxw nhIN kr skdw,
Aijhw ivAkqI ADUrw huMdw hY[ kiTn qoN kiTn qp`isAw vI aus ƒ
pUrn mnu`K nhIN bxw skdI[ aus ƒ AwpxI r`iKAw leI dUijAW dI
shwieqw dI loV rihMdI hY[ auh bwhrI duinAwvI SkqIAW ’qy inrBr
huMdw hY[ Akwl purK dI SkqI ’qy aus dw pUrn ivSvws nhIN bxdw[
ihMdU mq dy imiQhwisk pRsMgW Anuswr irSI-munI jdoN X`g Awid krdy
sn, qW rwkS aunHW dI pUjw ivc ivGn pw idMdy sn; irSIAW-munIAW
ƒ kql kr idMdy sn[ auh AwpxI r`iKAw leI kS`qrIAW dI shwieqw
lYNdy sn[ Aijhy ivAkqI sMswrk p`K qoN frpok Aqy kmzor ho jWdy
hn[ aunHW ƒ koeI sUrmy nhIN mMn skdw[ Aijhy lokW dw jIvn ADUrw
gurmiq pRkwS
10
sqMbr 2014
huMdw hY[ gurbwxI dw mhWvwk hY:
so jIivAw ijsu min visAw soie] nwnk Avru n jIvY koie]
jy jIvY piq lQI jwie] sBu hrwmu jyqw ikCu Kwie] (pMnw 142)
ies dy ault ijhVy ivAkqI Awpxy mn dy AOgux dUr nhIN krdy,
ArQwq ihrdw Su`D kr ky Awqimk qOr au~qy blvwn nhIN bxdy, pr
dUjy bMidAW au~qy dirMidAW vWg A`iqAwcwr krdy hn, aunHW ƒ zbrI
Drm bdlI leI mzbUr krdy hn, dUijAW dI lu`t-Ksu`t krdy hn,
SkqI dw duraupXog kridAW aunHW nwl zor-zbr krdy hn, auh
ivAkqI vI sUrbIr nhIN huMdy[ auh BwvyN Drm dy nW ’qy hI zulm krdy
hox, aunHW ƒ koeI Dwrimk hsqI nhIN kih skdw[ aunHW ƒ zwlm hI
smiJAw jWdw hY[ ihMdusqwn ivc pihlI iksm dy ivAkqIAW dI
vDyry igxqI sI[ ieh irSIAW-munIAW-jogIAW dw dyS sI[ jo Dwrimk
swDnw qW kr skdy sn, pr AwpxI r`iKAw nhIN sn kr sky[ ies
leI ihMdusqwn au~qy sdIAW qoN hmlwvr Aw ky lokW dw kql-ey-Awm,
aunHW dIAW DIAW-BYxW dI byp`qI krdy sn Aqy lu`t-Ksu`t krdy Awey
sn[ ieslwm Drm dy pYdw hox nwl dUjI iksm dy ivAkqI pYdw
hoey[ ieh Drm dy nW ’qy jhwd krnw Drm dw kMm smJdy sn[
ihMdusqwnI lok sUrbIrqw nwl ienHW dw twkrw krn qoN Asmr`Q sn,
ikauNik ijhVy BgqI krdy sn, aunHW pws SkqI nhIN sI[ ijnHW pws
SkqI sI, aunHW pws BgqI nhIN sI, ArQwq BgqI Aqy SkqI qQw
Swsqr Aqy Ssqr dI sMquilq AvsQw nhIN sI[ ies dw nqIjw
ieh inkilAw ik Axigxq ihMdusqwn vwsIAW ƒ ieslwm Drm
Apxwauxw ipAw Aqy l`gBg s`q sO swl qurkW Aqy muZlW dI ZulwmI
ivc rihxw ipAw[
gurU swihb ihMdusqwnIAW dy AMdroN mOq Aqy hor hr qrHW dw fr
dUr kr ky aunHW ƒ sUrmy bxwauxw cwhuMdy sn[ auh Aijhw sMpUrn mnu`K
isrjxw cwhuMdy sn, ijhVw iksy ƒ frwey vI nw Aqy iksy dw fr vI
nw mMny[ Aijhw ivAkqI hI gurmiq ivc sUrmw Aqy bRhm igAwnI
mMinAw igAw hY[ jpu jI swihb dI pihlI pauVI ivc hI Aijhy r`bI
hukm Aqy rzw ivc c`lx vwly mnu`K ƒ “sicAwr” dI sMigAw id`qI
geI hY[ ieh sicAwr mnu`K hI gurmuK hY, bRhmigAwnI hY, hir Bgq
gurmiq pRkwS
11
sqMbr 2014
hY, hir jn hY, Kwlsw hY[ ieh Kwlsw pRBU-BgqI nwl Eq-poq hY[
sihj AnMd dI AvsQw ivc ivcrn vwlw Kwlsw hI gurU dw rUp hY:
auhI AiDAwqmk Aqy duinAwvI dohW KyqrW dw jyqU, jrnYl, gusWeIN dw
pihlvwnVw hY[
-BY kwhU kau dyq nih nih BY mwnq Awn]
khu nwnk suin ry mnw igAwnI qwih bKwin]
-mn qUM joiq srUpu hY Awpxw mUlu pCwxu]
mn hir jI qyrY nwil hY gurmqI rMgu mwxu]
(pMnw 1427)
(pMnw 441)
gurmiq isDWq in`j qoN smUh v`l, AMdr qoN bwhr v`l, mn qoN
jgq v`l, ipMf qoN bRihmMf v`l, Awqmw qoN prmwqmw qk Aqy AidRSt
qoN idRSt v`l dw iek Adu`qI AiDAwqm isDWq hY[ ieh “min jIqY
jgu jIqu” ivc ivSvws r`Kdw hY[ Awpxy mn ƒ ij`qx vwlw hI
Bvswgr qoN pwr ho skdw hY Aqy sMswrk ivGnW, bMDnW Aqy cuxOqIAW
’qy ij`q pRwpq kr skdw hY[ ieh mwrg hukm Aqy haumYN dy ivckwr
iek jMg hY[ gurmuK ny “hukim rjweI clxw” hY qW hI auh AwpxI
haumYN ƒ imtw ky sicAwr Aqy “sUrbIr bcn kw blI” ho skdw hY[
aus dy mn AMdr igAwn dw dIpk jg au~Tdw hY[ ies qoN bwAd aus
dI surq hor ivkisq huMdI hY[ auhI sMq-ispwhI hY[ auh bwhrI jgq
ivc vI prmwqmw dI hoNd ƒ AnuBv krnw SurU krdw hY[ gurbwxI dw
Purmwn hY:
-sB mih joiq joiq hY soie] iqs dY cwnix sB mih cwnxu hoie]
(pMnw 13)
-jo bRhmMfy soeI ipMfy jo KojY so pwvY]
(pMnw 695)
ie`Qy gurmu`K dw tkrwau sMswr dI haumYN Aqy AigAwnqw nwl
huMdw hY[ haUmYN Aqy AigAwnqw au~qy ij`q pRwpq kr ky mnu`K gurmuK
gusweIN dw pihlvwnVw ho inbVdw hY[ Sbd gurU hY, ijs ny Awqm ƒ
ijixAw hY[ aus ny hux isMG bx ky Akwl purK dI POj dw ispwhI
ho ky jgq jlMdy ivc TMF vrqwauxI hY[ haumYN-hMkwr Aqy loB-lwlc
ivc AMnHy hoey jwbrW-zwlmW ƒ prmwqmw dy hukm ivc ilAwauxw hY[
aunHW dw hMkwr qoVnw hY, haumYN BMnxI hY[ aus ny jgq ivc sMdyS dyxw
hY ik swrI mnu`Kqw dI ie`ko jwq hY[ jwqW-pwqW Aqy DrmW dIAW
gurmiq pRkwS
12
sqMbr 2014
vMfIAW JUT hn[ smUh smwijk burweIAW ivru`D jUJxw hY[ &iqh
pRwpq krnI hY[ mnu`KI brwbrI dw Aihsws krnw Aqy krwauxw hY[
gurbwxI dw Purmwn hY:
-eyku ipqw eyks ky hm bwirk qU myrw gur hweI]
(pMnw 611)
gurmuK ny srb`q dy Bly leI Xu`D krny hn, kurbwnI dyxI hY[
in`jI mnorQW jW quAs`b dI Bwvnw r`K ky sMGrS nhIN krnw Aqy ShId
nhIN hoxw[ ies s`c-inAW Aqy r`bI hu`km dy mwrg “sMq kw mwrgu
Drm kI pauVI ko vfBwgI pwey]” ’qy c`lidAW gurU swihbwn,
swihbzwidAW Aqy gurU dy ipAwry Kwlsw pMQ ny Awpxy Drm dy pRcwr
ih`q hI nhIN, sgoN dUjy DrmW dI rwKI ih`q vI Axigxq kurbwnIAW
id`qIAW Aqy zwlm muZl hkUmq ƒ Kqm kr ky is`K rwj dI sQwpnw
kIqI[ ies lMmy sMGrS iv`coN mhwrwjw rxjIq isMG vrgI mhwn
S^sIAq pYdw kIqI hY[ auh iek bwdSwh huMdw hoieAw vI prjw dw
syvk sI, SkqISwlI sI, pr zwlm nhIN sI[ auh is`KI AsUlW ivc
p`kw sI, pr dUjy DrmW dw vI siqkwr krdw sI[ aus ny Awpxy rwjkwl ivc iksy ƒ mOq dI szw nhIN id`qI[ ies dI imswl dunIAw Br
dy ieiqhws ivc nhIN imldI[ ies qrHW dw ikrdwr aunHW ivAkqIAW
dw hI ho skdw hY, ijnHW dy mn ivc prmwqmw dw igAwn, BYA Aqy Bwau
hovy; ijhVy AMdroN bwhroN inrml hn, ijhVy swirAW ivc ie`ko prmwqmw
dw nUr smJdy hn, iksy ƒ cMgw-burw Aqy au~cw-nIvW nhIN smJdy[
gurbwxI dw hukm hY:-pRQmy mnu prboDY Apnw pwCY Avr rIJwvY]
(pMnw 381)
-jIAhu inrml bwhrhu inrml]
bwhrhu q inrml jIAhu inrml siqgur qy krxI kmwxI]
kUV kI soie phucY nwhI mnsw sic smwxI]
(pMnw 919)
-AMqir bsy bwhir BI EhI] nwnk drsnu dyiK sB mohI]
(pMnw 294)
jhwd &wrsI BwSw dw Sbd hY[ iesdw ArQ hY, Drm-Xu`D[
piv`qr audyS leI kIqI geI jMg ƒ jhwd ikhw jWdw hY[ s`cw jhwd
auh huMdw hY, jo Awpxy Drm dI rwKI leI jW zulm dy twkry leI kIqw
jwvy[ gurbwxI mnu`K ƒ Aijhy Su`B mnorQW leI lVn dw aupdyS idMdI
gurmiq pRkwS
13
sqMbr 2014
hY[ aus mnu`K ƒ hI sUrmw mMinAw igAw hY jo Drm inAW dI rwKI leI
s`c-h`k dI Kwqr Xu`D krdw hY[ Bgq kbIr jI dw Purmwn hY:
sUrw so pihcwnIAY ju lrY dIn ky hyq]
purjw purjw kit mrY kbhU n CwfY Kyqu]
(pMnw 1105)
ieslwm Drm qoN jhwd dI prMprw SurU hoeI hY[ hzrq muhMmd
swihb ny ieslwm Drm dI sQwpnw kIqI Aqy aunHW dy pYrokwrW ny
qlvwr dy zor nwl ies Drm ƒ ierwk, ierwn, APgwinsqwn,
quriksqwn Aqy ihMdusqwn Awid mulkW ivc PYlwieAw[ ieh hmlwvr
dUjy DrmW dy ivAkqIAW ƒ kw&r smJdy sn[ aunHW ƒ mwr-ku`t ky
Awpxy Drm qoN aunHW dI SrDw Kqm kr idMdy sn[ auh lokW dw ^Un vI
vhwauNdy sn Aqy aunHW dy ivSvws Aqy mMdrW ƒ qoV ky aunHW dy mn ƒ cot
mwrdy sn[ ieslwm ivc zbrI Drm bdlI ƒ au~icq smiJAw jWdw
hY Aqy mnu`Kqw ƒ momn Aqy kw&rW ivc vMifAw jWdw hY[ gurbwxI ies
qrHW dy jhwd dI hrigz pRvwngI nhIN idMdI[ gurbwxI Anuswr prmwqmw
srbivAwpk hY[ swry jIAW ivc vsdw hY[ auh isr& ihMdUAW,
muslmwnW, is`KW jW iesweIAW qk hI sImq nhIN hY[ ies leI mnu`K
ƒ inmrqw Aqy dieAw dw DwrnI hoxw cwhIdw hY[ iksy jIv ƒ duK nhIN
dyxw cwhIdw[ gurbwxI dw Purmwn hY:
-hoie sgl kI ryxukw hir sMig smwvau]
dUKu n dyeI iksY jIA piq isau Gir jwvau]
-jor julm PUlih Gno kwcI dyh ibkwr]
AhMbuiD bMDn pry nwnk nwm Cutwr]
(pMnw 322)
(pMnw 255)
Awpxy-Awpxy Drm dw pRcwr krn dw h`k sB ƒ hY[ ieh mu`Flw
mnu`KI AiDkwr hY[ Drm svY-ie`iCAw nwl hI ApxwieAw jwxw Xog
hY, nw ik iksy fr, BYA, lwlc Awid rwhIN ToisAw hoieAw ‘Drm’[Aijhy
Drm Dwrn auprMq vI aus ivAkqI dI aus Drm ivc AwsQw Aqy
ivSvws p`kw nhIN huMdw[ ieh vrqwrw Xog Aqy pRvwinq nhIN hY[ pr
ieh pRcwr Awpxy Drm aupdySW dw igAwn krvw ky krnw Xog hY[
qlvwr dy zor nwl, rwj SkqI nwl, bhu-igxqI dy bl sdkw Aqy
loB-lwlc dy ky Puslwauxw s`cw Drm pRcwr nhIN hY[ ieh iek qrHW dw
pwp hY[ r`b dI rzw dy ivprIq hY[ Aijhy bMidAW dI Drm bdlI koeI
gurmiq pRkwS
14
sqMbr 2014
ArQ nhIN r`KdI[ nw qW aunHW ƒ Awpxy Drm dw pUrw igAwn huMdw hY[
nw aus Drm dw, ijs ƒ auh ApxwA rhy huMdy hn[ auh pihlW vI
AigAwnqw dy K`fy ivc if`gy huMdy hn[ au~QoN inkl ky auh hor v`fy K`fy
ivc hI jw if`gdy hn[ ies qrHW dI Drm bdlI krn vwly zor-julm
dy pRcwrk prmwqmw dy dMf dy BwgI huMdy hn[ Bgq kbIr jI ny
PurmwieAw hY:
kbIr joru kIAw so julmu hY lyie jbwbu Kudwie]
(pMnw 1375)
mnùKqw dI pwlxw krn leI prmwqmw ny ArbW-KrbW swlW ivc
ieh DrqI pYdw kIqI hY[ kdy nw buJx vwly cMd-sUrj do dIvy bwly hn[
prmwqmw ny swry jIvW ƒ jIA dwn id`qw hY[ smùcI mnùKqw dIAW
swrIAW duinAwvI loVW pUrIAW krn ih`q bnspqI sgoN pRikrqI dI
swjnw kIqI hY[ mnuK
` ƒ au~qm jUn b^SI hY[ srdwrI bKSI hY[ “Avr
join qyrI pinhwrI] ies DrqI mih qyrI iskdwrI]” ieh iksy vI
Drm dy mnuK
` ƒ h`k nhIN ik auh dUjy Drm dy bygn
u wh, inh`Qy Aqy kmzor
bMidAW Aqy bwl-b`icAW dI h`iqAw kry[ ies dy nwl hI ieh vI iksy
Drm ƒ h`k nhIN hY ik auh njwiez iksm dy FMg vrq ky Awpxy Drm
dw pRswr kry[ ijhVy vI Drm dy AnuAweIN Aijhw pwp krdy hn[ auh
szw dy BwgI hn[ BwvyN auh ieslwm ƒ mMnx vwly, BwvyN iesweI hn, BwvyN
ihMdU hn Aqy BwvyN is`K hn[ clwkI nwl kIqI geI Drm bdlI vI bMd
hoxI cwhIdI hY Aqy A`qvwd dw vI Kwqmw hoxw cwhIdw hY[ ieh dovNy FMg
Apxwaux vwly mnùKqw dy syvk nhIN, sgoN duSmx hn[ auh jhwdI nhIN,
auh PswdI hn[ Aijhy PswdIAW Aqy A`iqAwcwrIAW dy i^lw& jhwd
krn dw aupdyS idMdI hY- gurbwxI[ sRI gurU goibMd isMG jI mhwrwj ny
gurbwxI dy aupdyS dy Anuswr BgqI Aqy SkqI dw suml
y kr ky iek
AwdrS mnùK Kwlsy dI swjnw kIqI hY[ Kwlsw Akwl purK dI POj mMnI
geI hY[ ies dw inSwnw ies DrqI ’qy hlymI rwj vrqwauxw hY Aqy
jbr-zulm ƒ Kqm krnw hY[ jo kMm A`j XU.AYn.E. kr rhI hY, aus qoN
vI ikqy au~cw Aqy swrQk kwrj sRI gurU goibMd isMG jI mhwrwj ny iqMn
sdIAW pihlW sRI AnMdpur swihb dI DrqI ’qy ArMB kr id`qw sI[
Kwlsy dI aupmw ies qrHW kIqI geI hY:
Kwlsw Akwl purK kI &Oj[
gurmiq pRkwS
15
sqMbr 2014
pRgitE Kwlsw prmwqm kI mOj[
prMqU gurU swihb ny Kwlsy ƒ Kwls qQw Su`D Aqy inrml rihx
leI ieauN aupdyS vI kIqw:
jb lg Kwlsw rhy inAwrw[
qb lg qyj dIE mYN swrw[
jb ieh ghy ibprn kI rIq[
mYN n kroN ien kI prqIq[
Kwlsw POj ny sB DrmW qoN inAwrw ho ky rihxw hY[ ieh iksy
iek ivSyS Drm dI Zulwm nhIN hY[ ijvyN XU.AYn.E. sB dI sWJI
sMsQw hY[ swry mulkW ivc SWqI sYnw Byj skdI hY[ iesy qrHW Kwlsw
vI swry DrmW dw sWJw hY, rwKw hY[ ies ny vI sB DrmW dI rwKI
krnI hY ik koeI iksy qy vDIkI jW izAwdqI nw kr sky[ ijnHW lokW
qy zulm-A`iqAwcwr ho irhw hY[ Kwlsy dw krq`v hY ik aunHW lokW dw
swQ dyvy aunHW dI hmwieq kry Aqy jy loV hovy qW aunHW Kwqr h`Q ivc
ikrpwn vI lY ky qury[ iesy krky hI Kwlsy ƒ sB DrmW qoN inAwrw
rihx dw aupdyS kIqw igAw hY[ sRI gurU qyg bhwdr swihb jI ny
id`lI dy cWdnI cONk ivc 11 nvMbr, 1675 ƒ lwswnI kurbwnI dy ky
dunIAw dy swhmxy sicAwr mnu`K dy krq`v ƒ AmlI rUp id`qw Aqy
auh smu`cI dunIAw dy Drm dI cwdr ho inbVy[ ies sbMDI dsmyS
ipqw ny ieauN PurmwieAw hY:
iqlk jMJU rwKw pRB qw kw] kIno bfo klU mih swkw] (dsm gRMQ)
iksy ivSyS Drm dw sihXogI jW BweIvwl bx ky Kwlsy ƒ aus
Drm dy SrwrqI ivAkqIAW dy pwpW dw BwgI nhIN bxnw cwhIdw[ aus
ƒ s`c, h`k Aqy inAW dy nwl KVnw cwhIdw hY[ s`c-h`k Aqy inAW hI
Asl Su`B krm hn[ aunHW Kwqr Kwlsy ny jhwd krnw hY, sMGrS krnw
hY Aqy inScw kr ky ij`q pRwpq krnI hY[ jy loV hovy qW ies Su`B kwrj
leI ShIdI vI dy dyxI hY[ gurU jI ny PurmwieAw hY:
dyh isvw bru moih iehY suB krmn qy kbhUM n troN]
n froN Air so jb jwie lroN, inscY kr ApunI jIq kroN]
Ar isKhoN Awpny hI mn ko, ieh lwlc hau gun qau aucroN]
jb Awv kI AaUD indwn bnY, Aiq hI rn mY qb jUJ mroN] (dsm gRQ
M )
gurmiq pRkwS
16
sqMbr 2014
Kwlsw auh hY ijs ny Awpxw ihrdw Su`D kr ilAw hY[ ijs ny mn
dIAW lwlswvW Aqy iqRSnwvW au~qy ij`q pRwpq kr leI hY[ ijs ny sq,
sMqoK Aqy sMjm ƒ izMdgI dy AsUl bxw ilAw hY[ ijs ny gur Sbd dI
swDnw kr ky, ismrn kr ky prmwqmw dw nWm Awpxy ihrdy ivc vsw
ilAw hY[ ijs ny Awpxy mn dy kwm, kRoD, loB, moh, hMkwr Awid
ivkwrW au~qy kwbU pw ilAw hY Aqy aunHW ’qy ij`q pRwpq kr leI hY[ ijs
ƒ iksy nwl vYr-ivroD nhIN hY[ ies leI Kwlsw bxn leI swDk ƒ
pihlW Awpxy mn ivc vsdy ivSy ivkwrW ƒ ij`qxw huMdw hY[ bwhrly
sMGrS qoN pihlW Awqimk sMGrS krnw pYNdw hY[ Aijhw Su`D ihrdy
vwlw ivAkqI hI gurbwxI Anuswr sUrbIr mMinAw igAw hY[ ieh
AMqr ƒ &iqh kr ky bwhrI cuxOqIAW au~qy &iqh krn dw isDWq hYgurmiq[ mn dy ivkwrW Aqy bwhrI zbr-zulm dy i^lw& Aijhy Kwlsy
dw jhwd hI pRvwn hY[ gurbwxI dw Purmwn hY:
-jo jn lUJih mnY isau sy sUry prDwnw]
(pMnw 1089)
-nwnk so sUrw vrIAwmu ijin ivchu dustu AhMkrxu mwirAw]
(pMnw 86)
-jw kau hir rMgu lwgo iesu jug mih so khIAq hY sUrw]
Awqm ijxY sgl vis qw kY jw kw siqguru pUrw]
(pMnw 679)
guris`K SkqI ƒ BgqI dy Aqy Ssqr ƒ Swsqr dy ADIn r`Kdw
hY[ aus ny duinAwvI sMGrS ƒ vI Awqimk swDnw dw hI iek rUp
smJxw hY[ ijhVy lokW ny shI ArQW ivc is`KI Dwrn nhIN kIqI,
gurU ƒ sIs Byt nhIN kIqw[ ijnHW dw audyS jIvn pdvI pRwpq krnw
nhIN hY[ aunHW lokW dw iksy duinAwvI kwrnW jW ih`qW ƒ mu`K r`K ky
lVnw-iBVnw gurmiq ivc pRvwn nhIN[ Aijhy lok AhMkwr ivc Aqy
kRoD ivc Aw ky jUJdy hn[ aunHW dw jIvn ivArQ jWdw hY[ gurbwxI
dw mhWvwk hY:
sUry eyih n AwKIAih AhMkwir mrih duKu pwvih]
AMDy Awpu n pCwxnI dUjY pic jwvih]
Aiq kroD isau lUJdy AgY ipCY duKu pwvih]
(pMnw 1089)
gurbwxI dy isDWq Anuswr gurmuK ny jIvn ivc dohrw sMGrS
krnw hY[ aus ny sMswr ivc ivcrnw vI hY, pr AMdroN inrlyp vI
gurmiq pRkwS
17
sqMbr 2014
rihxw hY[ “jYsy jl mih kmlu inrwlmu murgweI nY swxY]” aus ny
sMswrk qOr ’qy zulm dw ivroD vI krnw hY[ iksy dw BY nhIN mMnxw Aqy
Awqimk qOr ’qy mn dy ivkwrW ƒ vI isr nhIN cu`kx dyxw, aunHW ƒ vI
kwbU ivc r`Kxw hY[ ies qrHW gurmuK jW Kwlsy ƒ ie`ko vyly do duSmxW
nwl zMg krnI huMdI hY[ auh iek vwr sMswrk ivroDIAW v`l krdw hY,
nwlo-nwl dUjw vwr Awqimk mwrg dy vYrIAW ’qy vI krdw hY[ auh
sMswr nwl jUJdw hoieAw, Awpxy mn nwl vI lUJdw rihMdw hY[ auh
sMswrk ivroDIAW nwl Xu`D lVdw hoieAw vI aunHW dw burw nhIN mMgdw[
auh sB dy crnW dI DUV bx ky rihMdw hY[ gurbwxI dw mhWvwk hY:
-bwhrhu haumY khY khwey] AMdrhu mukqu lypu kdy n lwey]
(pMnw 412)
-dIis Awvq hY bhuqu BIhwlw] sgl crn kI iehu mnu rwlw]
(pMnw 384)
is`K Drm ivc prmwqmw ƒ inrBau qy inrvYr mMinAw igAw hY[
auh srb smr`Q hY[ aus ƒ iksy dw fr nhIN, ies leI auh inrBau
hY[ swry jIv aus ny pYdw kIqy hoey hn, sB aus dI AMS hn, ies leI
aus ƒ iksy nwl vYr nhIN, ies leI auh inrvYr hY[ Kwlsw gur
prmySr dw rUp hY[ ies leI Kwlsw vI ij`Qy inrBY hY, au~Qy inrvYr vI
hY[ auh dUjy DrmW dy ivAkqIAW nwl vYr Bwvnw nhIN r`Kdw, iksy ƒ
n&rq nhIN krdw[ gurbwxI ivc guris`KW leI ieh aupdyS kIqw
igAw hY:
-nw ko myrw dusmnu rihAw nw hm iks ky bYrweI]
bRhmu pswru pswirE BIqir siqgur qy soJI pweI]
sBu ko mIqu hm Awpn kInw hm sBnw ky swjn]
dUir prwieE mn kw ibrhw qw mylu kIE myrY rwjn] (pMnw 671)
-ibsir geI sB qwiq prweI] jb qy swDsMgiq moih pweI]1]rhwau]
nw ko bYrI nhI ibgwnw sgl sMig hm kau bin AweI] (pMnw 1299)
Kwlsw jMg vI krdw hY qW dvYq Bwvnw nwl nhIN, sgoN iksy dI
r`iKAw leI Aqy mnu`Kqw dI BlweI leI jMg krdw hY[ ies leI Kwlsy
ivc Aqy quA`sb, iPrkwpRsqI dI zihr nwl Bry ivAkqIAW ivc
idn-rwq dw Prk hY[ quA`sbI ivAkqI mn ivc sVdy-bldy rihMdy
gurmiq pRkwS
18
sqMbr 2014
hn[ aunHW ƒ dUjy Drm iv`c koeI gux nhIN nzr AwauNdw[ aunHW AMdroN
mnu`Kqw dI sWJ vI Kqm ho jWdI hY[ aunHW AMdr vihSIpuxw jwg au~Tdw
hY[ AigAwnqw ivc AMnHy ho ky auh mnu`K jwq dw ^Un vhwauNdy hn[ ies
qrHW dy mhWpwp krdy-krdy auh nrkW dI A`g ivc sVdy hn[ aunHW dy
sMGrS Aqy lV-mrn qoN iksy dw Blw nhIN huMdw[ auh dUijAW ƒ vI duK
idMdy hn Aqy Awp vI AigAwnqw kwrn duK Bogdy hn[ aunHW dw mn
pihlW iPrkwpRsqI, eIrKw Aqy dvYS ivc sVdw hY[ iPr auh kRoD
ivc Aw ky pwp krdy hn[ aunHW dy mn dw cYn Kqm ho jWdw hY[ iPr
auh pwp dw Pl Bogdy hn Aqy duK hI duK pwauNdy hn[ auh nw Awpxw
jIvn sMvwr skdy hn Aqy nw hI sMswr dw Blw kr skdy hn[ gurbwxI
dw mhWvwk hY:
-jgqu AigAwnI AMDu hY dUjY Bwie krm kmwie]
dUjY Bwie jyqy krm kry duKu lgY qin Dwie]
(pMnw 593)
-pwpu burw pwpI kau ipAwrw] pwip ldy pwpy pwswrw] (pMnw 935)
gurmiq dw sMGrS sMswrk j`do-jihd nwloN jW hor DrmW dy jhwd
nwloN iblkul v`Krw mwrg hY[ ieh kTn qp`isAw hY Aqy iek AnoKI
swDnw hY[ ies ivc koeI ivrlw hI sPl huMdw hY[ bwbw dIp isMG jI
Aqy bwbw bMdw isMG bhwdr vrgy XoDy ijhVy Xu`D krdy hoey vI prmwqmw
nwl juVy rihMdy sn auh zwlmW dw KMfy dI Dwr bx ky swhmxw krdy sn,
pr Awm jnqw leI, mnu`Kqw leI pRym Aqy Awqimk igAwn dw ^zwnw
sn[ guris`KI dy mwrg ’qy sPlqw pUrvk cldy hoey sMGrS krn vwly
XoiDAW ƒ DMn ikhw igAw hY:
DMin jIE iqh ko jg mY, muK qy hir ic`q mY ju`Du ibcwrY]
dyh Ain`q n in`q rhY jsu, nwv cVHY Bv swgr qwrY]
DIrj-Dwm bnwie iehY qn, b`uiD su dIpk ijau aujIAwrY]
igAwnih kI bFnI mnhU hwQ lY kwqrqw kuqvwr buhwrY] (dsm gMRQ)
ieho hI BgqI-SkqI, sMq-ispwhI, gRihsQI-iqAwgI, dwqwBugqw, mIrI-pIrI Aqy sUrmy-syvwdwr dw is`KI isDWq hY[ ieho sMpUrn
kRWqI dw isDWq hY[ ieho sMpUrn mnu`KI auswrI dw isDWq hY[ ieho hI
inmrqw Aqy idRVHqw dw isDWq hY[ ieho sihj mwrg hY[ ieho Asl
Drm hY[ ieho “mnu n ifgY qnu kwhy kau frwie” isDWq hY[ ieh
gurmiq pRkwS
19
sqMbr 2014
gurmiq &ls&w, gurmiq isDWq, gurmiq mwrg Aqy gurmiq jIvnjugiq dunIAw ivc sB qoN invyklI, inAwrw Aqy Adu`qI hY[ iesy
&ls&y, isDWq Aqy jIvn-jugq ny sMswr ƒ Ascrj kr dyx vwlw,
AsMBv ƒ sMBv kr ivKwaux vwlw, Aloikk, AzIm Aqy SwnWm`qw
ieiqhws isrijAw hY[ ijs dI imswl dunIAw dy ieiqhws ivc ikDry
vI nhIN imldI[ ies kRWqIkwrI &ls&y-isDWq ƒ GVn, suAwrn Aqy
AmlI Skl dyx leI gurU swihbwn ƒ lMmy sMGrS Aqy Gwlxw iv`coN
guzrnw ipAw hY[ q`qIAW qvIAW au~qy bYTxw ipAw[ id`lI dy cWdnI
cONk ivc sIs Byt krnw ipAw, srbMs kurbwn krnw ipAw[ srihMd
Aqy cmkOr dy swky vrqwauxy pey[ guris`KW ƒ crKVIAW au~qy cVHnw
ipAw[ bMd-bMd ktvwauxy pey[ AwirAW Aqy rylW hyT sIs dyxy pey[
aubldIAW dygW ivc SWq-ic`q ho ky ShIdI pwauxI peI[ p`uTIAW K`lW
Aqy Kopr luhwauxy pey[ ieh AMdrly Aqy bwhrI sMGrS ivc &iqh
pRwpq krn dI Adu`qI, AzIm Aqy invyklI khwxI hY[ ieho hI sihj
AvsQw hY[ ieho hI s`c, Drm Aqy inAW ivc idRVH ivSvwsI hox dI
gwQw hY[ ieho hI sRI gurU gRMQ swihb dw mhwn aupdyS hY, jo bwkI swry
Dwrimk gRMQW qoN inAwrw , invyklw Aqy A`frw hY[ ieh pRym Aqy sMGrS
dw &ls&w hY[ ieh mwieAw ivc ivcridAW hoieAw inrlypqw dw
lwimswl isDWq hY[ ieh bwhrI qOr au~qy swbq sUrq Aqy AMdroN swbq
surq dw isDWq hY[ ieh AMdrUnI Aqy bwihrUnI A`iqAwcwr au~qy
s`iBAwcwr dI Pqih dI pRwpqI dw isDWq hY[ ieh AidRSt qoN huMidAW
hoieAW idRSt qk phuMcx dw isDWq hY[ ieh ADUry qoN sMpUrn hox dw
isDWq hY[
pRis`D ivdvwn fw. roSn lwl AhUjw sRI gurU gRMQ swihb dI aupmw
ieauN krdy hn:
“sWJIvwlqw Aqy smwjvwd dw bIj sRI gurU gRMQ swihb iv`coN
Pu`tdw pRq`K nzr AwauNdw hY[ Drm, rwStr, sdwcwr Aqy mwnvqw dy
DrohIAW ƒ DrohI AwKx dI ies ivc jurA`q, vMgwr Aqy infrqw
hY[”
pwp kI jM\ lY kwblhu DwieAw jorI mMgY dwnu vy lwlo] (pMnw 722)
“sRI gurU gRMQ swihb Aijhy sIql Aqy im`Ty jl dw cSmw hn jo
gurmiq pRkwS
20
sqMbr 2014
inrMqr vgdw rihMdw hY[ ies jl dy syvn nwl hzwrW duKI rUhW ƒ
SWqI Aqy skUn imldw rihMdw hY[ . . . Aijhy Adu`qI, sRyST Aqy mhwn
gRMQ dw siqkwr krnw swfw swirAW dw s`iBAwcwrk, swihqk Aqy
BweIcwrk Drm hY[ ies pRqI bymuK hoxw BwrqI sMsikRqI nwl DRoh
kmwauxw hY[ ieh au~jVpuxw Aqy mUrKqw hY[”
s`cmuc hI sRI gurU gRMQ swihb dw aupdyS Azb Aqy Adu`qI hY[
sRI gurU gRMQ swihb kwdr dw piv`qr pYZwm-ey-ielwhI hY[ sRI gurU gRMQ
swihb Dur kI bwxI dw Adu`qI BMfwr hY[ sRI gurU gRMQ swihb hr smyN dy
mnu`KI kwrvW dI srbp`KI AgvweI krn vwlw igAwn rUpI cwnx
munwrw hY[ ieh kwienwq-ey-kudrq dIAW AnMq sMgIqk DunIAW dy
sumyl dw rwgmeI ruhwnI gIq hY[ ieh igAwn Aqy ivigAwn dw Amu`k
BMfwr hY[ ieh mukMml kRWqI dI ienklwbI ivcwrDwrw dw sdw vihMdw
dirAwE hY[ ieh r`bI pRym-ipAwr dw sdIvkwlI inrml cSmw hY[
ieh srb kilAwxkwrI Aqy srb`q dy Bly dw au~qm aupdyS hY[ ieh
icVIAW qoN bwz quVvwaux Aqy siqAwcwr dI A~iqAwcwr au~qy ij`q
pRwpq krn dw mjbUq Aqy AMimRqmeI klwm hY[ ieh sMpUrn kRWqI dw
mukMml ienklwbI &ls&w hY[ ieh jgq jlMdy ƒ Twrn Aqy qwrn
vwlw rihmqW, brkqW, imhrW, siq, sMqK
o , “BY Aqy Bwau” dw sdIvkwlI
kwrjSIl AzIm swgr hY[ ieh smu`cI lukweI dy au~Dwr leI mukMml
Aqy ivl`Kx jIvn-jugiq qQw is`K s`iBAwcwr dw sRoq hY[ ieh qRYkwlI
Aqy iqRlokI bwry igAwn dw AsIm somw Aqy jIvq-mukiq dy isDWq dw
Adu`qI pYgwm hY[ ieh sihhoNd, sihxSIlqw, sWJIvwlqw Aqy AnoKy
sdwcwr dI ivcwrDwrw dw sdw bhwr vihx vwlw rMgIn AwbSwr hY[
sRI gurU gRMQ swihb jwgiq-joiq Sbd rUp gurU hY Aqy AMimRqmeI bwxI
dw ivl`Kx Aqy Amu`k BMfwr hY[
mYdwn-ey-jMg ivc qQw muSikl smyN vI gurU dw is`K Afol,
Aihl Aqy Aif`g rihMdw hY[ sihj AvsQw ivc ivcrdw hY[ bwhrI
sMGrS ivc jUJidAW hoieAW vI auh Awqimk mMfl ivc prmwqmw
nwl Eq-poq rihMdw hY[ ies dI pRq`K imswl dsmyS pwqSwh sRI gurU
goibMd isMG jI Awp hI sn, jdoN AnMdgVH dw iklw C`fx auprMq muZlW
Aqy bweIDwr dy ihMdU rwijAW ny swrIAW ksmW, shuMAW qoV ky gurU jI
gurmiq pRkwS
21
sqMbr 2014
dy kwPly au~qy iBAwnk hmlw kr id`qw[ au~Dr srsw ndI vI Awpxy
pUry jwh-E-jlwl nwl vih rhI sI[ iBAwnk hmlw Aqy srsw ndI
ivc hVH Aqy gurUikAW Aqy ivroDIAW ivckwr ^Un folvIN lVweI ho rhI
hY prMqU srsw ndI dy iknwry dsmyS ipqw ny duSmx dIAW POjW dI
prvwh nw krdy hoey, Awsw dI vwr dw kIrqn kIqw[ ieh aunHW dy
sihj Bwv, r`bI igAwn Aqy Awqimk au~cqw dI durl`B imswl hY[
jMgW-Xu`DW dI mwr-ku`t, n`T-B`j dy drimAwn gurU swihb dw ihrdw
brPW l`dy phwV vWg Ac`l, Afol Aqy SWq sI[ aunHW dy is`KW ivc
iek BweI Gn`eIAw jI sn[ auh Xu`D iv`c z^mIAW ƒ pwxI iplwauNdy
sn[ pwxI iplwaux vyly auh Awpxy-prwey dI qmIz nhIN sI krdy[
Awpxy BrwvW vWg hI z^mI duSmxW ƒ vI pwxI iplw idMdy sI[ auh
is`K isDWq dI pRq`K mUrq sn[ ijs ƒ gurmiq Anuswr sB AMdr
ie`ko nUr Jlkdw idisAw[ sRI gurU goibMd isMG jI aunHW dy ies kwrj
’qy bhuq pRsMn hoey sn[
ies leI Kwlsy dy jMgW-Xu`DW ƒ iek AiDAwqmk drSn dy
rUp ivc smJx dI loV hY[ auh isr& rwj pRwpqI dy jW Drm pRcwr
dy Xqn nhIN sn[ aunHW ny mnu`Kqw dI BlweI kIqI hY Aqy suK
vrqwieAw hY[ mnu`KI BweIcwrk sWJ ƒ mzbUq kIqw hY Aqy igAwn dw
cwnx vMifAw hY[ ies qrHW sRI gurU gRMQ swihb sMpUrn mnu`KI auswrI dw
isDWq hY[ gurmiq mnu`K ƒ mn dy ivkwrW au~qy ij`q pRwpq krn Aqy
duinAwvI cuxOqIAW dw swrQk rUp ivc mukwblw krn Aqy “inscY
kir ApunI jIq kroN” dw aupdyS hY[ jo durl`B hY[ ivSyS hY[ Adu`qI
hY[ invyklw hY[ AzIm hY[ AwE! sRI gurU gRMQ swihb qoN roSnI lY ky
Awpxy jIvn sPly krIey Aqy jgq jlMdy ivc TMf vrqw ky, sihhoNd,
sihxSIlqw Aqy sWJIvwlqw dw bolbwlw kr ky DrqI au~qy hlymI rwj
dI sQwpqI leI XqnSIl hoeIey! ieho hI sRI gurU gRMQ swihb jI dy
mhwn aupdyS dw mnorQ hY[ inSwnw hY[
gurmiq pRkwS
22
sqMbr 2014
Ko j inbM D :
sRI gurU gMRQ swihb ivc sihj pRivrqI dI mhwnqw
-s. jgjIq isMG*
sRI gurU gRQ
M swihb dw sMpwdn: sRI gurU gMQ
R swihb dw sMpwdn sRI gurU
Arjn dyv jI ny 1604 eI: ivc sMpr
U n kIqw[ bwxI dI sMBwl dw kMm
sRI gurU nwnk dyv jI dy smyN qoN hI gurU jI Aqy aunWH dy kuJ SrDwlU is`KW
duAwrw ArMB ho cuk
` w sI[ sRI gurU nwnk dyv jI dI rcnw aunWH qoN ielwvW
aunWH dy keI SrDwlU is`K vI nwl-nwl ilKdy jWdy sn[ purwqn jnm swKI
dI gvwhI Anuswr kuJ ilKwrI sRI gurU nwnk dyv jI dy pws hr smyN mOjd
U
hud
M y sn, jo aunWH dI bwxI ƒ ilKdy sn[ purwqn jnm swKI ivc sRI gurU
nwnk dyv nwl v`K-v`K smyN rhy ilKwrIAW iv`cNo mnsuK
` , sYd,o sIhw, hsU
Aqy JwVU Awidk ilKwrIAW dw vrxn imldw hY[ igAwnI pRqwp isMG ny
purwqn jnm swKI dy hvwly “mnsuK qIn brs bwby kol irhw gurU bwby dI
bwxI bhuq iliKAw sU[ poQIAW ilK lIqIAw”1 Anuswr ieh inrxw id`qw
hY ik “BweI mnsuK gurbwxI ilKx vwlw pihlw is`K hoieAw hY[”2 sRI gurU
nwnk dyv jI ny d`Kx dI audwsI smyN sryvVy nwl ivcwr vtWdrw kridAW
jo bwxI (mwJ dI vwr) rcI sI[ aus ƒ BweI sYdo ny iliKAw sI “iqqu
mhil ibsmwid ivic DnwsrI dys eyh vwru hoeI swpUrn mwJ kI qdhu sYdo
Gyho ilKI sMpr
U nu pVxI[”3 is`DW nwl hoeI goSit smyN jo bwxI (isD
gosit) sRI gurU nwnk dyv jI ny aucwrI sI, aus ƒ vI BweI sYdo ny iliKAw
“bwxI sYdo jt jwq Gyho ilKI”[4 pR.o swihb isMG5 ny BweI gurdws dIAW
vwrW ivcly “puCin Poil ikqwb no ihMdU vfw ik muslmwnoeI”6 dy AwDwr
’qy ieh inrxw id`qw hY ik sRI gurU nwnk dyv jI AwpxI bwxI Awp sMBwl
ky r`Kdy sn[ auh ikqwb ijs v`l BweI gurdws jI ny sMkq
y kIqw hY, auh
sMqW-BgqW Aqy sRI gurU nwnk dyv jI dI AwpxI mOilk bwxI dw sMgiR h sI[
m`ky dI Xwqrw smyN BweI gurdws jI ny sRI gurU nwnk dyv jI pws pusqk
hox dI pRV
o q
H w ie`k hor QW vI kIqI hY:
Awsw hiQ ikqwb kiC kUjw bWg mus`lw DwrI[
(vwr 1:32)
sRI gurU nwnk dyv jI v`K-v`K dySW dI lMmI pRcwr-Xwqrw
(audwsIAW) smyN bhuq swry phuMcy hoey sMqW, BgqW, sUPI-PkIrW Aqy
*ipMf qy fwk mwƒpur, qih: smrwlw izlHw luiDAwxw-141401; mo: +9181465-86690
gurmiq pRkwS
23
sqMbr 2014
mhWpurKW ƒ imly[ ijhVI bwxI gurmiq AwiSAW dy AnukUl sI aus ƒ
gurU jI iek`qr krdy jWdy sn[ BweI gurdws jI dy ikqwb dy sMkyq qoN
Aqy sRI gurU nwnk dyv jI dI bwxI Aqy Bgq bwxI dIAW keI qukW dI
AMdrlI sWJ Aqy aunHW dy qulnwqmk AiDAYn7 qoN ieh g`l sp`St hY
ik gurg`dI rsm smyN sMgRih kIqI swrI bwxI auqrwiDkwrI ƒ dy id`qI
jWdI sI[ purwqn jnm swKI dy ies vwk “iqqu mhil ho Sbd hoAw,
so poQI jubwin gurU AMgd jog imlI[”8 qoN vI swfy mq dI puStI hud
M I hY[
ieh poQI sRI gurU nwnk dyv jI dI AwpxI bwxI Aqy hor Bgq swihbwn
dI bwxI dw sMgiR h sI[ bwxI isrjx Aqy bwxI sMBwl dw pRvwh sRI gurU
Arjn dyv jI qk inrMqr c`ldw irhw[ sRI gurU Arjn dyv jI pws
“pIaU dwdy kw Koil ifTw Kjwnw] qw myrY min BieAw inDwnw]”9 dy
Anuswr ipau dwdy dy Kzwny dy rUp ivc Awpxy qoN pUrvvrqI gurU swihbwn
Aqy Bgq swihbwn dI bwxI suri` KAq sI[ sRI gurU Arjn dyv jI ny
AwpxI bwxI smyq Bgq swihbwn Aqy gurU swihbwn dI bwxI ƒ rwgW
Anuswr qrqIb-bD (sMpwidq) kr ky pRmwixk bwxI jW s`cI bwxI dw
sMgiR h sRI gurU gMQ
R swihb dy rUp ivc iqAwr kIqw[
Bgq swihbwn dI nwm-swDnw jW sihj-swDnw:- Bgq swihbwn
dw AwdrS jogIAW dI qrHW pRwxwXwm kr ky nwVI SùDI rwhIN Amr
kwieAw jW Amrqw dI pRwpqI nhIN sI[ aunWH dw ie`k qy kyvl ie`k
AwdrS ‘sihj-smwDI’ dI pRwpqI sI[ bySk
` Bgq swihbwn ny mn dy
ij`qx au~qy bhuq zor id`qw hY, pr pRwxwXwm kr ky mn dw sMjm aunWH dw
AwdrS nhIN sI[ Bgq swihbwn nwm-swDnw kr ky mn ƒ ij`qdy sn[
Bgq swihbwn Anuswr mn dw aultnw ArQwq mn dIAW bwhrmuKI
ivSY-pUrk pRivrqIAW dw iqAwg kr ky ies dw AMqrmuKI hoxw hI
gMgw-jmnw dw imlwp hY[ ieh hI ieVw ipMglw dw sMgm hY[ mn dw
aultnw hI Cy ckR Bydn hY[ mn dw aultnw hI suMn AnurwgI hoxw
ArQwq sihj AvsQw (APr AvsQw) dI pRwpqI hoxw hY[ Bgq kbIr
jI gauVI rwg ivc Purmwn krdy hn:
-aulit BeI suK shij smwiD] Awpu pCwnY AwpY Awp]
rogu n ibAwpY qInO qwp]2] Ab mnu aulit snwqnu hUAw]
qb jwinAw jb jIvq mUAw] khu kbIr suiK shij smwvau]
Awip n frau n Avr frwvau]
(pMnw 327)
-AYsy mrhu ij bhuir n mrnw]2] aultI gMgw jmun imlwvau]
gurmiq pRkwS
24
ibnu jl sMgm mn mih n@wvau]
sqMbr 2014
(pMnw 327)
Bgq swihbwn dI sihj-swDnw Aqy nwQ jogIAW dI hT-swDnw
ivc bhuq v`fw AMqr hY, ijs ƒ fw. bldyv aupwiDAwie ny ies qrHW
rUpmwn kIqw hY ik “nwQ muKqXw jogI hY Aqy sMq muKqXw Bgq hn[
ies idRStI hoN jykr ivcwr kIqw jwvy qW ieh ikhw jw skdw hY ik nwQW
jogIAW dw rh`svwd Xogprk hY Aqy BgqW dw rh`svwd BgqIprk[”
so BgqW dy inrgux BgqI mwrg dw nwQ jogIAW dy hT Xog nwl iksy
pRkwr dw koeI Bwvuk jW bOiDk sMbD
M nhIN joiVAw jw skdw[
Bgq swihbwn ny sihj dI vrqoN shj, shju, shij, shjsuBwie, shj-Duin, shj-suMn, suMn-shj, shj-AnMd, shj-smwiD
Awidk rUp ivc kIqI hY[ sRI gurU gMRQ swihb qoN bwhrly sMqW ny shjsuMdrI, shj-is`DI, shj-nYrwqmw Awidk dw vrxn vI kIqw hY[
sihj dI ivauNqpqI mUlk ArQW Anuswr sihj iksy vI pdwrQ dw
Awpxw nYsrigk (suBwivk) rUp hY[ irgvyd qoN lY ky hux qk shj
AnykW DrmW, swDnw-p`DqIAW Aqy ivcwrDrwvW ivc Awpxy swDwrn qy
pirBwSk ArQW ivc pRXog hox qy bwvjUd mUl qOr ’qy nYsrigk,
suBwivk Aqy pRikRqk Awid ArQW dw hI sMkyqk irhw hY[ BgqW ny keI
sQlW au~qy sihj dw ArQ swDnw dI nYsrigk-pRivrqI ArQwq
suBwivk swDnW qoN ilAw hY[ aunHW AwpxI swDnw dw AwDwr sihjsuBwivk nwm ismrn ƒ bxw ky hT XogI swDnw qoN ies ƒ inKyiVAw
hY[ swDnw dI sihjqw, suBwivkqw Aqy srlqw hI BgqW dI sihj
swDnw dw pRmu`K l`Cx hY[ sihj swDnw dw AwDwr shjy hI ibnHW iksy
kSt qoN, inrXqn sihj-suBwivk nwm ismrn krnw hY[
sRI gurU gRMQ swihb AMdr sihj AvsQw: ‘sihj’ dI pRwpqI dI
AvsQw hI sihj-AvsQw hY[ ieh jIv Awqmw dI prmwqmw nwl
ABydqw Aqy ilvlInqw dI AvsQw hY[ ieh Awqimk-Afolqw vwlI
ACur AvsQw hY[ Bgq swihbwn ny sihj AvsQw ƒ klwiln nwl
aupmw id`qI hY[ sihj AvsQw iek klwiln dI qrHW hY, jo swDk ƒ
nwm-AnMd dy ky AnMidq krdI hY[ duinAwvI klwiln dw dwrU-nSw
KMifq, dÍYqvwdI Aqy iBMn BMgr hY, pr sihj klwiln dw nSw AKMf,
dÍYq Aqy sdIvI hY:
ggin rswl cuAY myrI BwTI] sMic mhw rsu qnu BieAw kwTI]1]
auAw kau khIAY shj mqvwrw]
gurmiq pRkwS
25
sqMbr 2014
pIvq rwm rsu igAwn bIcwrw]1]rhwau]
shj klwlin jau imil AweI] Awnµid mwqy Anidnu jweI]2]
cInq cIqu inrMjn lwieAw] khu kbIr qO AnBau pwieAw]
(pMnw 328)
v`fy BwgW nwl ijs mnu`K dI surq pRBU-crnW ivc jw juVdI hY
ArQwq ijs dI hrI nwl ilv l`g jWdI hY, aus ƒ Awqimk-Afolqw
vwlI sihj smwDI dI pRwpqI ho jWdI hY:
shj smwiD aupwiD rhq hoie bfy Bwig ilv lwgI] (pMnw 1106)
igAwn Aqy sihj AnMd dohW dw AwDwr ‘sihj’ hY[ sihjAvsQw dI pRwpqI nwl sihj igAwn dI pRwpqI suqiy sD ho jWdI hY[
mwieAw dw Bulv
y W jW BulK
y w dUr ho ky sihj igAwn dw pRkwS ho jWdw hY:
-Brmu Bulwvw ivchu jwie] aupjY shju igAwn miq jwgY]
gur pRswid AMqir ilv lwgY]
(pMnw 92)
-shj smwno q Brm Bwj]
(pMnw 1195)
m`q jwgx dw igAwn koeI duinAwvI, bOiDk jW ikqwbI igAwn
nhIN, sgoN ieh sihj igAwn hY[ inrw isDWq bRhm dw igAwn nhIN
krvw skdw, ikauNik isDWq dw AwDwr bu`DIvwd hY[
fw. bVQvwl ny ‘sihj’ dw ArQ “pRwiqB igAwn” kIqw hY[
sihj-AvsQw ivclw igAwn buu`DI dw igAwn nhIN, ikauNik bu`DI dw
igAwn bu`DI vWg hI sIimq hY[ pr pRwiqB igAwn jW sihj igAwn
sImw-rihq AnMq igAwn hY[ sihj AvsQw ivc bu`DI shj ADIn ho
ky c`ldI hY[ hux ieh iekweI ƒ KMifq nhIN krdI Aqy nw hI vKryvyN
pwauNdI hY[ mnu`KI bu`DI swry dvMdW Aqy ivqkirAW dw kwrn hY[ ies
dI pRikRqI ivSlySxmeI hY[ ieh iksy eykqw ƒ KMifq kr ky smJx
dw Xqn krdI hY[ iehI kwrn hY ik Bgq swihbwn ny ivcwr rUpI pYrW
(bu`DI) ƒ shj-AvsQw rUpI rkwb ivc Drn dI isPwrS kIqI hY:
ApnY bIcwir AsvwrI kIjY] shj kY pwvVY pgu Dir lIjY] (pMnw 329)
sihj-AvsQw jIvn mukq AvsQw hY[ bySk
` sihj pRikRqI Ak`Q
hY, pr iPr vI Bgq swihbwn ny ies ƒ kQn dI koiSS kIqI hY[
sihj AvsQw dw DwrnI mn`uK prmwqmw smwn huMdw hY[ Aijhy
mnu`K ƒ sMqW ‘shj-mqvwrw’ qy ‘mUriq-Bgvwn’ ikhw hY[ ‘shjmqvwrw’ ausqq-inMdw, mwn-AiBmwn Awidk sMswrk dvMdW qoN pry
huMdw hY[ aus leI du`K, suK, kMcn qy lohw iek smwn huMdy hn[ sRI gurU
gurmiq pRkwS
26
sqMbr 2014
nwnk dyv jI ny Aijhy mnu`K dy sMklp ƒ vwr-vwr gurmuK rwhIN
mUrqImwn kIqw hY[ Bgq swihbwn ny ‘shj mqvwry’ Aqy ‘mUriqBgvwn’ dy ieh gux-l`Cx aulIky hn:
-ausqiq inMdw doaU ibbrijq qjhu mwnu AiBmwnw]
lohw kMcnu sm kir jwnih qy mUriq Bgvwnw]
(pMnw 1123)
-ggin rswl cuAY myrI BwTI]
sMic mhw rsu qnu BieAw kwTI]1]
auAw kau khIAY shj mqvwrw]
pIvq rwm rsu igAwn bIcwrw]
(pMnw 328)
pr Aijhw ‘shj-mqvwrw’ jW ‘jIvn-mukq’ sMswr ivc koeI
ivrlw hI hud
M w hY, ikauNik pRBU mwrg bVw ibKVw hY[ mnuK
` dI prm-locw
svY-pUrnqw Aqy s`c dI pRwpqI rhI hY[ sMqW ny mnùK dI ies prm icMqw
dI sm`isAw ƒ CuihAw hI nhIN, sgoN ies dw h`l vI d`isAw hY[ Bgq
swihbwn ny sihj-AnMd AnuBq
U I ƒ mnuK
` dw prm AwdrS mMinAw hY[
sihj AnMd dy prspr sMbD
M W bwry vI Bgq swihbwn dI bwxI ivc crcw
hoeI hY[ sihj Aqy AnMd dw sMbD
M Ain`KVH hY[ dohW ƒ iek dUjy qoN
inKyiVAw nhIN jw skdw[ sihj AnMd qy AnMd sihj hY[ Bgq swihbwn
ny ‘sihj AnuBv’ ƒ ‘AnMd AnuBv’ nwl joiVAw hY:
mrno mrnu khY sBu koeI] shjy mrY Amru hoie soeI]2]
khu kbIr min BieAw Anµdw] gieAw Brmu rihAw prmwnµdw]
(pMnw 327)
sR o q sU c I:
1. fw. rqn isMG (j`gI) (gurU nwnk dI ivcwrDwrw, sPw.20) ny ies tUk dw sMboDn kr
ky ies ƒ ies pRkwr iliKAw hY:- “qIn brs bwby kol rihAw, Pyr bwby ividAw kIqw[
gurU bwby dI bwxI bhuq iliKAwsu, poQIAW ilK lIqIEsu” (swKI 41)
2. gurmq lYkcr; sPw. 77
3. vIr isMG (BweI) sMpw. purwqn jnm swKI, sPw 154.
4. auhI, sPw 162
5. gurbwxI qy ieiqhws bwry, sPw 20
6. vwr 1:33.
7. 1. min jIqY jgu jIqu] pMnw 6.
2. mnu jIqy jgu jIiqAw] pMnw 1103
1. jo bRhmMif KMif so jwxhu] pMnw 1041
2. jo bRhmMfy soeI ipMfy jo KojY so pwvY[ pMnw 695
8. vIr isMG (BweI), sMpw:, purwqn jnm swKI, sPw 207.
9. sRI gurU gMRQ swihb jI, gauVI guAwryrI m: 5, pMnw 185.
gurmiq pRkwS
27
sqMbr 2014
Dwrimk sUJ Aqy smwijk ieksurqw - is`K idRStIkox
-fw. prmvIr isMG*
jIvn dy auqrwA-cVHwA mOky Drm ivAkqI dy jIvn ivc ivSyS
BUimkw inBwauNdw hY[ mn ivc sihj Aqy sMjm dI Bwvnw pYdw kr ky
ieh mnu`K dy mn ivc nw qW haumYN dI Bwvnw pYdw hox idMdw hY Aqy nw
hI aus dy jIvn ivc inrwSqw ƒ pRvyS krn idMdw hY[ jIvn dy hr moV
’qy mwrg-drSn krn dy nwl-nwl ieh mnu`K ƒ smwijk Aqy Dwrimk
kdrW-kImqW nwl joVn dw Xqn krdw hY[ Drm dI Bwvnw pRym Aqy
sdwcwr pYdw krn dy nwl-nwl ieksurqw Aqy iekjutqw ƒ kwiem
r`Kx ivc shwieqw pRdwn krdI hY[
ieksurqw dw srUp: Awid kwl qoN hI mnu`K smUh ivc rihx dw
AwdI hY[ smUh ivc qW hI A`gy viDAw jw skdw hY jykr AwpsI pRym
Aqy ivSvws kwiem rhy[ BwrqI prMprw ivc sWKX Aqy Xog do
mh`qvpUrn icMqn DwrwvW hn[ isRStI dI isrjxw ivc ieh sqv,
rjs Aqy qms guxW dw ivSyS Xogdwn mMndIAW hoeIAW d`sdIAW hn
ik jdoN ieh iqMny gux sMXukq rUp ivc kwrj krdy hn qW ivkws huMdw
hY Aqy jdoN ieh iqMny gux inSikirAw ho jWdy qW ivnwS dw dOr ArMB
ho jWdw hY[ eysy qrHW mnu`K qW hI koeI kwrj s&lqwpUrvk isry cwVH
skdw hY jykr aus dw mn Aqy srIr iml ky kwrj krn[ jykr dovW
ivc Byd pYdw ho jwvy qW koeI kMMm sucwrU rUp ivc isry nhIN cVH skdw[
mnu`K ƒ Awpxy dovyN pYrW qoN is`iKAw gRihx krnI cwhIdI hY, ijhVy iml
ky kMm krdy Aqy ie`ko idSw ivc c`ldy hn Aqy mnu`K ƒ hr pRkwr dI
mMizl qk phuMcx ivc shwieqw krdy hn[ ie`k pYr nwl v`fIAW
mMizlW qYA krn ivc muSikl pyS AwauNdI hY, eysy leI dovyN pYr mnu`K
dw pYNfw qYA krn ivc ivSyS BUimkw inBwauNdy hn[ ieho ijhI ieksurqw
mnu`K dy jIvn ivc pYdw hoxI cwhIdI hY[
srIr ƒ shI idSw ivc clwaux leI mn Aqy bu`DI dw ivSyS
Xogdwn hY[ ienHW dovW ivc hmySW dvYq Bwv bixAw rihMdw hY[ mn
burweI v`l jwxw locdw hY, pr bu`DI aus ƒ ies dy mwVy nqIijAW pRqI
*muKI, is`K ivSvkoS ivBwg, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw[ mo: +9198720-74322
gurmiq pRkwS
28
sqMbr 2014
sucyq krdI hY[ mnu`K mn ip`Cy vDyry l`gdw hY Aqy keI vwr socx dw
kwrj aus smyN krdw hY jdoN nukswn ho jWdw hY[ dovW ivc ieksurqw
dI Bwvnw hoxI bhuq zrUrI hY, qW hI mnu`K dI idSw Aqy dSw shI
Aqy sucwrU rUp ivc pRgt ho skdI hY[ mn Aqy bu`DI ivc pYdw hoeI
ieksurqw srIrk ikirAwvW ’qy pRBwv pw ky aus ƒ ivkws dI idSw
v`l lY jWdI hY, pr jykr ienHW ivc ivroD pYdw ho jwvy qW mnu`K ƒ
ivkwrW dy mwrg ’qy jwx qoN koeI nhIN rok skdw[ mn Aqy srIr
dI ieksurqw dy mh`qv ’qy jor idMdy hoey sRI gurU Amrdws jI
PurmwauNdy hn:
jIAhu inrml bwhrhu inrml]
bwhrhu q inrml jIAhu inrml siqgur qy krxI kmwxI]
kUV kI soie phucY nwhI mnsw sic smwxI] (pMnw 919)
ieksurqw BMg hox dy kwrn: mnu`K dy jIvn nwl juiVAw hox krky
Drm Bwvnwqimk sWJ pYdw krn ivc ivSyS BUimkw inBwauNdw hY[ ies
krky jdoN vI mnu`K dI Dwrimk Bwvnw ƒ Tys pu`jdI hY qW auh iq`KI
pRiqikirAw krn qoN guryz nhIN krdw[ ies nwl smwj ivc bycYnI
Aqy ASWqI dI Bwvnw pYdw ho jWdI hY[ iek dUjy leI ^Un-psInw iek
krn vwly nzdIkI ivAkqI Drm dy nW ’qy iek dUjy ƒ jwn qoN mwrn
leI auqwvly ho jWdy hn[ Drm dy nW ’qy iek dUjy pRqI iq`KI pRiqikirAw
krn dw ruJwn aus smyN pYdw huMdw hY jdoN Drm dI Bwvnw jIvn iv`coN
mn&I ho jWdI hY Aqy suAwrQ ADIn JUT dw bolbwlw ho jWdw hY[ gurU
nwnk dyv jI lokW dy mn iv`coN Drm dI mn&I hoeI Bwvnw kwrn pYdw
hoeI smwijk Aqy rwjnIiqk siQqI dw izkr krdy hoey kihMdy hn:
kil kwqI rwjy kwsweI Drmu pMK kir aufirAwÒ
kUVu Amwvs scu cMdRmw dIsY nwhI kh ciVAwÒ (pMnw 145)
sRI gurU nwnk dyv jI dy smyN pYdw hoeI iK`coqwx dw vrxn krdy
hoey BweI gurdws jI PurmwauNdy hn:
BeI iglwin jgiqR ivic cwir vrin AwsRm aupwey[
dis nwim sMinAwsIAw jogI bwrh pMiQ clwey[
jMgm Aqy sryvVy dgy idgMbir vwid krwey[
bRhmix bhu prkwir kir swsiqR vyd purwix lVwey[
Kt drsn bhu vYir kir nwil CqIis pKMf rlwey[
qMq mMq rwswiexw krwmwiq kwliK lptwey[
gurmiq pRkwS
29
iekis qy bhu rUip kir rUip kurUpI Gxy idKwey[
kiljuig AMdir Brim Bulwey]
sqMbr 2014
(vwr 1:19)
Drm dy nW ’qy kuV`qx ikauN pYdw huMdI hY jW Drm dy nW ’qy
AijhIAW ikhVIAW ikirAwvW kIqIAW jWdIAW hn ijhVIAW mnu`Kqw
ƒ sdIv-kwl leI iek-dUjy dw duSmx bxw idMdIAW hn? ies dy kuJ
iek pRmu`K kwrn ies qrHW dyKy jw skdy hn:1. hr iek ivAkqI Drm ƒ Awpo-Awpxy idRStIkox qoN dyKdw
hY[ keI vwrI aus ƒ auhI idRStIkox shI l`gdw hY ijhVw aus dy
bzurgW ny d`isAw hovy, aus dIAW BwvnwvW dI pUrqI krdw hovy, aus ƒ
smwijk ruqbw pRdwn krn vwlw hovy, aus ƒ smwijk AwdrS sQwipq
krdw hovy Awid[ ieh zrUrI nhIN ik iek ivAkqI dw Dwrimk
idRStIkox dUijAW leI vI shI hovy[ jdoN iek ivAkqI duAwrw Drm
dw iek pwsw dyiKAw jWdw hY qW dUjw ivAkqI aus dw ivroD kr idMdw
hY[ ies nwl Dwrimk ivroD dI Bwvnw pYdw ho jWdI hY[
2. bhuq swry irSIAW-munIAW, pIrW-pYZMbrW ny Drm ƒ AwpoAwpxy qrIky nwl pirBwiSq kIqw hY[ smUh Dwrimk AwgUAW duAwrw
pRgt kIqw Drm dw srUp aunHW dy jwx qoN bwAd aunHW dy pYrokwrW dy h`Q
Aw jWdw hY[ pYrokwr dw iek v`fw kMm ieh huMdw hY ik auh Dwrimk AwgU
duAwrw pyS kIqy Drm dy srUp dy nwl-nwl aus dy jIvn dIAW GtnwvW
ƒ ikRSmeI AMdwz ivc pyS krn l`g pYNdy hn, ijhVIAW ik Dwrimk
AwgUAW dI is`iKAw dy AnukUl nhIN huMdIAW[ ies qrHW krn nwl iek
Drm ivc ivSvws r`Kx vwly pYrokwr Awps ivc aulJ pYNdy hn[
3. Drm dy pYrokwr Awpxy Dwrimk AwgUAW dIAW is`iKAwvW ƒ
pyS krdy smyN aunHW ƒ bwkI DrmW dy AwgUAW qoN sRySt swibq krn ivc
l`g jWdy hn[ ies nwl smwj ivc BweIcwrk sWJ ƒ s`t v`jdI hY Aqy
iek Drm ƒ mMnx vwly lok dUjy Drm dy lokW dy sdIv-kwl leI ivroDI
ho jWdy hn[
4. sRI gurU nwnk dyv jI ny “bilhwrI kudriq visAw” Aqy
“duXI kudriq swjIAY kir Awsxu ifTo cwau” dIAW pMkqIAW rwhIN
prmwqmw dy kudrq ivc invws Aqy mnu`K duAwrw aus dy Aihsws ƒ
pRgt kIqw hY[ gurU swihb dIAW ieh pMkqIAW mnu`K dI kudrq nwl
sWJ pwaux Aqy aus iv`coN prmwqmw dI hoNd AnuBv kr ky AnMd dI
AvsQw gRihx krn ’qy zor idMdIAW hn[ pr mOjUdw smyN ivc AsIN
gurmiq pRkwS
30
sqMbr 2014
kudrq dw jo hwl kIqw hY, auh iksy qoN CuipAw hoieAw nhIN hY[ ivkws
dIAW bulMdIAW qk phuMcx leI AsIN kudrq dw jMgl qbwh kr ky
kMkrIt dw jMgl auswr ilAw hY[ grmI dy mOsm ivc jdoN koeI vhIkl
KVw krnw hovy qW dr`^q dI CW l`Bdy hW, ijs ƒ sMBwlx jW pRPuilq
krn dw AsIN kdI Xqn nhIN kIqw[ mn`uK dI kudrq nwl sWJ dYvI
hulwry pRdwn krdI sI[ dunIAw dy v`fy-v`fy kvI kwidr qoN bwAd
kudrq dI suMdrqw ibAwn kIqy bZYr AwpxI rcnw ADUrI mMndy sn[
vydW Aqy hornW ihMdU Drm gRMQW ivc AgnI, hvw, pwxI, DrqI, AkwS
Awid kudrqI q`qW ƒ dyviqAW dy rUp ivc isrijAw igAw hY[ sRI gurU
gRMQ swihb ivc vI ‘pvx gurU’ Aqy ‘pwxI ipqw’ kih ky siqkwirAw
igAw hY[ kudrq nwl sMvwd Aqy sWJ mnu`K ƒ AnMd pRdwn krdI hY,
ijvyN ik BweI vIr isMG jI kihMdy hn:
vYrI nwg! qyrw pihlw Jlkw
jd A`KIAW ivc vjdw[
kudrq dy kwdr dw jlvw
lY lYNdw iek sjdw[
(mtk hulwry, vYrI nwg)
eysy qrHW pRo. pUrn isMG kudrqI nzwirAW dw iviKAwn krdy hoey
kihMdy hn:
KwV KwV clx ivc myry su&inAW,
pMjwb dy dirAw,
ipAwr A`g ienHW ƒ l`gI hoeI,
ipAwrw jpu swihb gwauNdy,
TMfy ’qy Twrdy, ipAwrdy[
(Ku`lHy mYdwn, pMjwb dy dirAw)
kudrq nwl pYdw hoieAw sMvwd mn ivc SWqI, AnMd Aqy hulwirAW
dw pRqIk hY[ gurbwxI Aqy smu`cy is`K swihq ivc kudrq dIAW
GtnwvW Aqy vsqW rwhIN mnu`K ƒ suc`jw jIvn bsr krn leI pRyirq
kIqw igAw hY[ kudrq dy nyVy rihx vwly mnu`K gurbwxI dy sMdyS ƒ cMgI
qrHW gRihx kr ky AnMd dI pRwpqI kr skdy hn[ pr p`CmIkrn ny
swƒ bxwautI jIvn-jwc isKweI hY Aqy AsIN ausy ƒ jIvn dw AMiqm
s`c mMn ky ausy ivc glqwn hox ivc mwx mihsUs kr rhy hW[ mnu`K
ny ru`K ƒ gmly ivc lw ilAw hY[ ijvyN gmly dw sQwn siQr nhIN huMdw,
ausy qrHW mnu`K dy mn ivc vI Btkx bxI rihMdI hY[ ijvyN dirAw
nwilAW dw rUp Dwrn kr gey hn, ausy qrHW swfI soc vI sOVI ho geI
gurmiq pRkwS
31
sqMbr 2014
hY[ kudrq nwl swfw sMvwd hux Kqm huMdw jw irhw hY Aqy AsIN ies
ƒ bcwaux dI bjwey ies ƒ Kqm krn ivc pUrw zor lw rhy hW[
inrMqr vDdI AbwdI Aqy kudrq dy nzwirAW dI G`t rhI hoNd ny mnu`K
dw jIvn nIrs bxw id`qw hY[ Awaux vwly smyN ivc kSmIr ƒ DrqI
dw svrg isr& ikqwbW jW i&lmW rwhIN hI idKwieAw jwvygw[
AwrjI qrIikAW nwl srdI Aqy grmI pYdw krn dy vsIly KrcIly ’qy
sImq hn[ sImq AwrjI vsIilAW Aqy vDdIAW loVW ny mnu`KW ƒ
suAwrQI bxwieAw hY, ijs nwl iK`coqwx Aqy byeImwnI dI Bwvnw pYdw
hoeI hY[ vDdIAW loVW hmySW sdwcwirk kdrW-kImqW ivc rukwvt
pwauNdIAW hn[ ies dyS dy hr iek cox idRS ivc ibjlI, pwxI,
sIvryj, sVkW Awid mu`FlIAW loVW hI BwrU huMdIAW hn Aqy smUh
rwjnIqk pwrtIAW ienHW dI pUrqI leI vcnb`Dqw drswauNdIAW hn[
smJ nhIN AwauNdI ik sImq kudrqI vsIilAW ƒ auh hr iek mnu`K
qk ikvyN phuMcw skdy hn? ieh Aijhy msly hn ijhVy smwj ivc
bycYnI dI Bwvnw pYdw kr idMdy hn[
5. mnu`K dy kudrq nwl ^qm hoey sMvwd ny aus dy jIvn dy hr
pihlU ’qy Asr pwieAw hY[ kudrq dIAW GtnwvW mnu`K ƒ suc`jI
jIvn-jwc leI pRyirq krdIAW sn[ kIVI ƒ inmrqw, hwQI ƒ
hMkwr, lUMbVI ƒ m`kwr Awid icMnHW rwhIN sMboDn kIqw jWdw hY[ ies
sMboDn iv`coN mnu`K dw kudrq Aqy aus dIAW vsqW nwl sWJ dw vrxn
imldw hY[ mnu`K dI kudrq nwl sWJ tu`tx krky aus dI dUjy mnu`KW nwl
sWJ vI sImq ho geI hY[ hux ie`k-dUjy kol jw ky du`K-su`K sWJy krn
dI bjwey soSl mIfIAw dw shwrw ilAw jWdw hY[ ikhw jWdw hY ik mn
dIAW g`lW dUijAW nwl sWJIAW krn nwl mnu`K dy jIvn ivcoN mwnisk
pRySwnIAW G`t jWdIAW hn[ eysy krky ikhw jWdw hY ik du`K sWJy krn
nwl Gtdy hn Aqy Ku`SIAW vDdIAW hn[ soSl mIfIAw BwvyN ies
kwrj ivc mh`qvpUrn BUimkw inBwA irhw hY, pr ies rwhIN smUh
g`lW dUijAW nwl sWJIAW nhIN kIqIAW jw skdIAW[ mnu`KW ivc Gt
rhy sMvwd ny aus dy smwijk Aqy sdwcwirk jIvn ’qy Asr pwieAw
hY[ mnu`K dI AwdrSvwdI S^sIAq in`jvwd dw rUp Dwrn kr geI hY,
ijs ivc mnu`K dw Awpxy qoN CoitAW leI ipAwr Aqy v`ifAW dw
siqkwr mn&I hoieAw hY[ AiDAwpk, Dwrimk Aqy smwijk AwgU
iksy smyN smwj ivc siqkwr dw pwqr mMny jWdy sn, pr hux ienHW dI
gurmiq pRkwS
32
sqMbr 2014
kdr Aqy siqkwr iv`idAk Aqy smwijk AdwirAW qk hI ismt ky
rih igAw hY[ AiDAwpkW dw siqkwr vI idKwvy-mwqr kyvl auhI
ividAwrQI krdy hn ijhVy aunHW nwl is`Dy qOr ’qy sMbMiDq hn Aqy
ijnHW ny aunHW dI AsYsmYNt lwauxI hovy jW gRys dy nMbr dyxy hox[ Aijhw
nhIN ik smUh ividAwrQIAW ƒ ie`ko SRyxI ivc r`K ky dyiKAw jw skdw
hY[ ij`Qy mwqw-ipqw jW hor vfyirAW dw b`cy dy mn ’qy pRBwv huMdw hY,
au~Qy b`cy dI S^sIAq ivc sdwcwr dy gux vI dyKy jw skdy hn[
6. AsIN hmySW globlwiezySn dI g`l krdy hoey kihMdy hW ik
smu`cw jgq iek ipMf bx igAw hY[ ies ivc koeI AiqkQnI nhIN
hovygI jykr ieh ikhw jwvy ik ieh sMswr iek ipMf (Global
Village) dI bjwey iek mMfI (Global Market) bx igAw hY[
ivigAwn ny ies kwrj nUM isry cwVHn ivc mh`qvpUrn BUimkw inBweI
hY[ ies ivc koeI S`k nhIN ik mnu`K dIAW AwvwjweI ’qy sMcwrswDnW dIAW dUrIAW ƒ Gtwaux ivc ivigAwn ny mh`qvpUrn Xogdwn
pwieAw hY[ pr ivigAwn dw Awpxw Kyqr hY Aqy auh sImq Kyqr
ivc rih ky hI kwrj kr skdw hY[ mnu`K dIAW srIrk loVW pUrIAW
krn ivc ivigAwn dw mh`qvpUrn Xogdwn hY, pr mnu`K dIAW
mwnisk Aqy AiDAwqmk loVW ƒ pUrw krn dw kwrj ivigAwn dy
v`s ivc nhIN hY[ jIvn ivc mh`vpUrn BUimkw inBwaux vwlIAW ienHW
loVHW dI pUrqI dI AxhoNd ivc bycYnI pYdw ho jWdI hY[
7. smwj ivc AwpxI hoNd bcwaux leI mnu`K hmySW XqnSIl
irhw hY[ jdoN auh smwijk, AwriQk Aqy rwjnIqk SkqI pRwpq kr
lYNdw hY qW auh dUijAW dI hoNd ƒ ^qrw KVHw kr idMdw hY[ Awpxy bl
nwl auh dUijAW ƒ Zulwm bxwaux leI Xqn krny SurU kr idMdw hY[
mnu`K dI ieh ibrqI Awid kwl qoN dyKx ƒ imldI hY[ hr smyN qy sQwn
ivc ieh ibrqI mnu`K ’qy BwrU huMdI hY[ SkqI pRwpq krn Aqy dUijAW
ƒ Awpxy ADIn krn dy FMg-qrIky bdl gey hn[ iksy smyN Drm ies
kwrj ivc mh`qvpUrn BUimkw inBwauNdw sI, pr mOjUdw smyN ivc
rwjnIqk Aqy AwriQk kwrn vI ies ivc Swml ho gey hn[ bl dI
bjwey Cl nwl dUijAW ƒ kwbU krn dI ibrqI BwrU ho geI hY ijs ny
mnu`KI ivSvws ƒ s`t mwrI hY[ suAwrQ ADIn nzdIkI dosq Aqy
irSqydwr ivSvws qoVn Aqy dOVn ivc smW nhIN gvwauNdy[ ies
ibrqI ny smwijk BweIcwry ƒ BwrI s`t mwrI hY[
gurmiq pRkwS
33
sqMbr 2014
8. jdoN iksy bhuigxqI smwj, Drm jW BweIcwry ivc sRyStqw
dI Bwvnw pYdw ho jwvy qW auh G`tigxqIAW ’qy Awpxy Awp ƒ
sQwipq krn dw pUrw Xqn krdw hY[ aunHW nUM G`t-igxqI BweIcwry
dy smUh kwr-ivhwr ingUxy qy Awpxy srboqm jwpdy hn[ G`tigxqIAW ƒ jdoN bhuigxqI BweIcwry dI ies Bwvnw dI smJ pYNdI
hY qW auh pRqIikirAw krdy hn[ jdoN ieh pRqIikirAw qIKx rUp
Dwrn kr lvy qW ieksurqw BMg hox l`gdI hY[ G`t-igxqIAW ivc
bygwngI dI Bwvnw pYdw hox ’qy auh sMGrS krn Aqy tkrwau dy
mwrg ’qy c`l pYNdy hn[
9. smwijk Aqy Dwrimk qOr ’qy mnu`K ny prmwqmw Aqy smwj
nwl ieksurqw pYdw krnI huMdI hY[ jdoN prmwqmw dI bjwey iksy hor
SkqI ivc ivSvws pYdw ho jwvy qW mn ivc aus SkqI ƒ dUijAW ’qy
sQwipq krn dI Bwvnw pYdw huMdI hY, ijs nwl smwj ivc tkrwau dI
sMBwvnw pYdw ho jWdI hY[ eysy qrHW smwj ivc rihMdy hoey jdoN prmwrQ
qoN dUr mn pdwrQ dw mwrg Dwrn kr lYNdw hY qW kwmnwvW Aqy
lwlswvW pYdw huMdIAW hn[ Aijhw nhIN ik kwmnwvW pYdw nhIN hoxIAW
cwhIdIAW, prmwqmw dI bMdgI Aqy smwijk praupkwr dy kMm vI
kwmnwvW dy ADIn hI kwrj krdy hn[ pr suAwrQ ADIn kwmnwvW dI
pUrqI mnu`KI ibrqI ƒ prmwrQ dy mwrg qoN Btkw ky pdwrQ dy ADIn
kr idMdI hY[ mnu`K dI ieh ibrqI aus ƒ byeImwn, iBRStwcwr Aqy
mnmuKqweI dy mwrg ’qy lY jWdI hY[ suAwrQ ADIn kwrj krn vwlw
mnu`K dUijAW qoN tu`t jWdw hY Aqy keI vwr prvwr Aqy smwj ivc
Arwjkqw pYdw krn dw kwrj krdw hY[
ieksurqw ikvyN pYdw hovy? smwj ivc smwijk ieksurqw pYdw krn
leI AnykW q`q kwrj krdy hn, pr Drm aunHW iv`coN sB qoN vDyry
mh`qvpUrn BUimkw inBwauNdw hY[ Drm ƒ shI rUp ivc ikvyN smiJAw
jw skdw hY jW Drm dI shI Bwvnw kI hY Aqy aus dw shI pRgtwvw
ikvyN sMBv hY? sRI gurU Arjn dyv jI ny Drm dI ijhVI pirBwSw sRI
gurU gRMQ swihb ivc AMikq kIqI hY, is`K leI Drm dI auhI pirBwSw
sB qoN sRySt hY[ gurU jI kihMdy hnsrb Drm mih sRyst DrmuÒ hir ko nwmu jip inrml krmuÒ
(pMnw 266)
Drm dI ies pirBwSw rwhIN gurU jI mnu`K ƒ iek pwsy prmwqmw
gurmiq pRkwS
34
sqMbr 2014
nwl juVn Aqy dUjy pwsy Aijhy kwrj krn dI pRyrnw krdy hn ijnHW
iv`coN sdwcwr dI Bwvnw pRPuilq huMdI hovy[ Drm dI ieh pirBwSw dUjy
DrmW dy Drm gRMQW ivc vI iksy nw iksy rUp ivc mOjUd hY Aqy auh qW
hI swhmxy Aw skdI hY jykr Drm dy ivdvwn aus dw shI rUp ivc
AiDAYn kr ky pwTkW Aqy Awm lokW qk lY ky jwx[ Drm gRMQW dw
inrp`K Aqy smyN qy sQwn dI idRStI qoN au~pr au~T ky kIqw igAw
AiDAYn Drm dI shI Bwvnw ƒ pRgt kr skdw hY[ smUh DrmW dy gRMQW
ivc v`K-v`K smyN kIqI geI Drm dI ivAwiKAw ƒ shI rUp ivc
smJx nwl ieh sm`isAw h`l ho skdI hY[
smwj ƒ sucwrU rUp ivc clwaux Aqy A`gy vDwaux ivc smwijk
ieksurqw dw mh`qvpUrn Xogdwn hY[ smwj ivc sdBwvnw Aqy
ieksurqw qW hI kwiem rih skdI hY jykr mnu`KI jIvn ivc s`cweI,
iemwndwrI, inmrqw, sihnSIlqw Awid sdguxW dw ivkws hovy[ ie`Qy
guxW dI sWJ vwlIAW kuJ ivSySqwvW dyKx dw Xqn kIqw jw irhw hY[
1. smrpx: Drm ivc ivSvws r`Kx vwlw ieh mMndw hY ik koeI
AijhI bwhrI qwkq jW hsqI ies bRihmMf ivc mOjUd hY ijhVI aus
ƒ mukqI pRdwn krn dy smr`Q hY[ aus A`gy smrpx krn nwl smUh
sm`isAwvW dw h`l sMBv hY[ sRI gurU Arjn dyv jI mnu`K ƒ pRBU pRym
pRwpq krn dw mwrg smJwauNdy hoey d`sdy hn ik pRBU dI Bwvnw A`gy
smrpx krn nwl smUh kwrj sPl ho jWdy hn:
ipAwry ien ibiD imlxu n jweI mY kIey krm Anykw]
hwir pirE suAwmI kY duAwrY dIjY buiD ibbykw]
(pMnw 641)
smrpx iv`coN ieksurqw dI Bwvnw pYdw huMdI hY[ smrpx krn
dI Bwvnw mnu`K dI ie`Cw ’qy inrBr krdI hY[ ie`Cw AijhI SkqI hY
ijhVI ik mnu`KI mn ƒ Btkw vI skdI hY Aqy aus ƒ is`Dy mwrg vI
pw skdI hY[ ie`Cw SkqI ƒ sImq kr ky kwbU ivc ilAwauxw iek v`fw
Aqy AOKw kwrj hY, pr ies ƒ AsMBv nhIN mMinAw jw skdw[ gurbwxI
mnu`K ƒ gurU A`gy smrpq hox leI pRyirq krdI hY[ ie`Qy ieh iDAwn
dyx dI loV hY ik smrpx mn ny hoxw hY, srIr ny nhIN[ jdoN mn gurU
pRqI smripq ho igAw qW srIirk ikRAwvW vI Awpxy Awp hI idSw
gRihx kr lYNdIAW hn[ ies dw Bwv hY ik srIr mn dIAW ie`CwvW dy
Anuswr kwrj krdw hY[ ijvyN iksy v`fI mSIn ƒ kwbU krn leI aus
dy Dury ƒ kwbU krnw zrUrI huMdw hY, ausy qrHW srIr ƒ kwbU krn leI
gurmiq pRkwS
35
sqMbr 2014
mn ƒ kwbU krnw zrUrI hY[ mn ƒ kwbU kr ky mnu`K AOKy qoN AOKw kwrj
krn leI iqAwr ho jWdw hY, AnykW qsIhy sihx dI SkqI aus ivc
Aw jWdI hY, duinAwvI duK aus ƒ inrwS Aqy audws nhIN krdy[ mn
ivc pYdw hoeI inrwSw qwkqvr Aqy au~cI-lMmI fIl-fOl vwly mnu`K ƒ
vI kmzor kr idMdI hY Aqy ies qoN ault pYdw hoeI siQqI kmzor
idKweI dyx vwly mnu`K dw mnobl ieqnw au~cw kr idMdI hY ik auh AOKy
qoN AOKw kwrj krn vyly vI zrw ijMnI Gbrwht nhIN idKwauNdw blik
kwrj dI s&lqw qk inrMqr XqnSIl rihMdw hY[ smrpx rwhIN
jykr mnu`KI mn gurU dy Sbd nwl ieksurqw gRihx kr lvy qW koeI vI
kwrj AsMBv nhIN l`gdw[
2. smwnqw
smwnqw: ies sdgux dy pRBwv sdkw smUh jIvW nUM smwnqw dI
Bwvnw nwl dyKx dI pRyrnw kIqI geI hY[ ihMdU Drm dy SqpQ bRwhmx
gRMQ ivc smwnqw ƒ BweIcwry dw hI dUjw rUp mMinAw igAw hY[ bu`D
Drm dy Drm gRMQ ‘Dmpd’ ivc sp`St qOr ’qy ikhw igAw hY ik
‘smcirXw smxo iq vu`ciq’ Bwv ik ijhVw smwnqw dw Awcrn krdw
hY, auhI SRmx AwKvwauNdw hY[
gurbwxI ivc “eyku ipqw eyks ky hm bwirk”, “Avil Alh
nUru aupwieAw kudriq ky sB bMdy] eyk nUr qy sBu jgu aupijAw kaun
Bly ko mMdy]” dI Bwvnw ƒ swhmxy r`K ky smUh jIvW nwl smwnqw dw
ivhwr krn ’qy zor id`qw igAw hY[ dUijAW ƒ smwnqw dI Bwvnw nwl
dyKx iv`coN inmrqw dw ivkws huMdw hY[
3. sihhoNd
d: sihhoNd ivc dUijAW dI hoNd ƒ pRvwn kr ky Aqy aunHW
dIAW BwvnwvW ƒ Tys phuMcwey bZYr jIvn bsr krn ’qy zor id`qw
igAw hY[ ieh Bwvnw mnu`K ƒ Anykqw ivc eykqw dI hoNd dw Aihsws
krwaux dw kwrj krdI hY[ irgvyd ivc ‘eykm sdivpRw bhudw
vdMiq’ ’qy zor id`qw igAw hY, ijs dw Bwv hY ik prmsiq kyvl ie`k
hY Aqy bu`DIvwn aus dI ivAwiKAw iviBMn qrIikAW nwl krdy hn[
irgvyd dy ies slok dI ivAwiKAw prmsiq nwl joVn dw kwrj
krdI hoeI iviBMn ivSvwsIAW ƒ iek dUjy dy nyVy ilAwaux dw kwrj
krdI hY[ gurbwxI mnu`K dy mn ivc prmwqmw dI srbau~c hsqI dw
Aihsws hI pYdw nhIN krdI blik smUh lokweI ƒ Awps ivc juVn
dI pRyrnw vI pYdw krdI hY, ijs iv`coN svY-BlweI dy nwl-nwl
smUihk-BlweI dI Bwvnw dw Aihsws pYdw huMdw hY[ sRI gurU Amrdws
gurmiq pRkwS
36
sqMbr 2014
jI PurmwauNdy hn:
jgq jlMdw riK lY AwpxI ikrpw Dwir]
ijqu duAwrY aubrY iqqY lYhu aubwir]
sRI gurU Arjn dyv jI d`sdy hn:
(pMnw 853)
ibsir geI sB qwiq prweI]
jb qy swDsMgiq moih pweI]
nw ko bYrI nhI ibgwnw sgl sMig hm kau bin AweI] (pMnw 1299)
sRI gurU goibMd isMG jI sihhoNd dI Bwvnw dw pRgtwvw krdy hoey
kihMdy hn:
koaU BieE muMfIAw sMinAwsI koaU jogI BieE
koaU bRhmcwrI koaU jqI Anumwnbo]
ihMdU qurk koaU rwPjI iemwm swPI
mwns kI jwq sbY eykY pihcwnbo[
(Akwl ausqq)
PrIdw jy qU Akil lqIPu kwly ilKu n lyK]
AwpnVy igrIvwn mih isru nˆØIvW kir dyKu]
(pMnw 1378)
sihhoNd SWqI, pRym qy BweIcwry dI Bwvnw ƒ jnm idMdI hY[ smwj
ƒ sucwrU rUp ivc clwaux Aqy ies dy ivkws ivc lokweI dw smUihk
Xogdwn pwaux ivc ies dI mh`qvpUrn BUimkw hY[
4. sMvwd: sMvwd smUh sm`isAwvW dw swrQk h`l pRdwn krn ivc
mh`qvpUrn Xogdwn pwauNdw hY[ smwj, prvwr Aqy dyS dIAW smUh
sm`isAwvW dw h`l sMvwd rwhIN hI sMBv mMinAw igAw hY[ sMvwd dI
AxhoNd eIrKw, swVw, inMidAw, vYr-ivroD Awid pYdw krdI hY ijhVI
ik sm`isAwvW ƒ sulJwaux dI bjwey aulJwaux dw kMm krdI hY[ swfw
sMvwd iek-muKI ho igAw hY[ “ikCu suxIAY ikCu khIAY” dI Bwvnw
l`gBg Kqm ho geI hY[ dUijAW dI g`l suxn dI G`t rhI Bwvnw ny
sUJvwn lokW ƒ icMiqq kIqw hY[ AwpxI g`l ’qy AVy rihx Aqy dUijAW
dI shI g`l pRqI vI nkwrwqmk rv`eIAw Dwrn krn dI vD rhI
Bwvnw dw ivSlySx krdy hoey auh kihMdy hn ik AsIN smJdy G`t qy
smJwauNdy izAwdw hW, eysy krky sulJdy G`t qy aulJdy izAwdw hW[
sMvwd iks nwl kIqw jwvy? ieh iek mh`qvpUrn pRSn hY[ hr
iek AwgU Aqy ivdvwn dUijAW nwl sMvwd krn ’qy zor idMdw hY[
gurbwxI ivc drj SyK PrId jI dI bwxI d`sdI hY ik mnu`K ƒ Awpxy
Awp nwl sMvwd krnw cwhIdw hY:
gurmiq pRkwS
37
sqMbr 2014
Awpxy Awp nwl kIqw igAw sMvwd AnykW sm`isAwvW dw invwrn
kr idMdw hY[ sMvwd dI ieh Bwvnw dUijAW AMdr Kot l`Bx dI bjwey
Awpxy AMdr pYdw hoeI Kot pRqI cyqMn krdI hY, ijs ƒ dUr krn leI
auh XqnSIl ho jWdw hY[ Awpy nwl sMvwd krn dI Bwvnw iv`coN
inmrqw, sihnSIlqw, sMjm Awid sdgux jnm lYNdy hn[ mn dI ieh
Bwvnw smwj ƒ bdlx dw kwrj krdI hY Aqy ie`QoN hI dUijAW nwl
sMvwd dI sucwrU Bwvnw dw jnm huMdw hY[ sMvwd krn dI shI soJI ‘min
jIqY jgu jIqu’ dI Bwvnw ƒ jnm idMdI hY[ sRI gurU nwnk dyv jI dy
audwsIAW dOrwn jogIAW, jpIAW, qpIAW, gRihsqIAW, qIrQ-XwqrUAW,
pMfqW, mOlwixAW Awid nwl kIqy sMvwd gurbwxI Aqy jnmswKIAW
rwhIN swfy swhmxy Awey hn[ sRI gurU nwnk dyv jI dI pRis`D bwxI
‘isD gosit’ sMvwd krn dI sdIvIN imswl rUp ivc swfy swhmxy hY[
gurU swihbwn ny sMvwd ƒ ieksurqw kwiem krn dw mh`qvpUrn swDn
mMinAw hY[
5. syvw qy praupkwr
kwr: syvw Aqy praupkwr suAwrQ rihq kwrj
krn ’qy zor idMdy hn[ suAwrQ ADIn kIqw jwx vwlw koeI vI kwrj
praupkwr dI Bwvnw pYdw nhIN kr skdw[ ijhVw kwrj suAwrQ
rihq syvw pRqI auqSwihq krdw hY aus iv`coN praupkwr dI Bwvnw dw
jnm huMdw hY[ ies jgq dy smUh jIv iksy nw iksy kwrj ivc l`gy hoey
hn Aqy Awpxy pyt dI pUrqI leI sBnW ƒ Xqn krnw pYNdw hY[ pMCI
Aqy jwnvr Awpxy pyt dI pUrqI Aqy mOj leI sYNkVy mIlW dw s&r
qYA krdy hn[ auh Awpxy b`icAW ƒ ivkisq Aqy sur`iKAq r`Kx leI
AnykW Xqn krdy hn Aqy jdoN aunHW ƒ l`gdw hY ik aunHW dy b`cy Awpxy
qOr ’qy Awpxw jIvn bsr krn dy Xog ho gey hn qW aunHW ƒ Azwd
kr idMdy hn[ JuMf ivc rihx vwly jIv JuMfW ivc hI rih jWdy hn Aqy
iSkwr krn vwly jIv JuMf qoN Azwd ho jWdy hn[ jIvW iv`coN mnu`K sB
qoN sRySt mMinAw jWdw hY ijhVw Awpxy qoN ielwvw dUijAW pRqI vI cyqnw
r`Kdw hY[ ies krky aus ƒ hmySW kwrj krn dI pRyrnw kIqI geI hY[
Bwgvd gIqw ivc krm krn ’qy zor idMdy hoey ivSyS qOr ’qy ikhw
igAw hY Aqy nwl hI smJwieAw igAw hY ik hr iek krm Drm dI
Bwvnw Anuswr krnw hY[ Drm dI Bwvnw nwl kIqy gey krm nwl mn
ivc Pl dI ie`Cw pYdw nhIN huMdI ijs nwl lokweI dI BlweI dw mwrg
Ku`ldw hY[
gurmiq pRkwS
38
sqMbr 2014
gurbwxI ivc dunIAw ƒ drgwh nwl joiVAw igAw hY[ ijhVw
mnu`K dunIAw ivc rihMdy hoey duinAwvI jIvW pRqI praupkwr dI
Bwvnw r`Kdw hY, drgwh ivc aus ƒ snmwnXog sQwn pRwpq huMdw hY[
gurU swihbwn ny syvw rwhIN praupkwr dI Bwvnw pYdw krn ’qy zor
id`qw hY[ syvw qoN bZYr iksy vI qrHW dy Pl dI Aws nhIN kIqI jw
skdI[ ies krky syvw ƒ jIvn dw zrUrI AMg mMndy hoey sRI gurU
nwnk dyv jI kihMdy hn:
jyqy jIA qyqy siB qyry ivxu syvw Plu iksY nwhI]
(pMnw 354)
jnm mrx duhhU mih nwhI jn praupkwrI Awey]
jIA dwnu dy BgqI lwiein hir isau lYin imlwey]
(pMnw 749)
ijhVy mnu`K inSkwm syvw krdy hn auh pRBU dI b^iSS dw
pwqr bxdy hn[ sRI gurU Arjn dyv jI “imiQAw qn nhI praupkwrw”
dy sMdyS rwhIN mnu`K dw jIvn audyS inrDwirq krdy hoey kihMdy hn
ik syvw krn vwly praupkwrI jIv jnm mrx dy bMDn qoN mukq ho
jWdy hn:
mOjUdw mnu`KI smwj ijs qrHW dy smwijk, Dwrimk, rwjnIqk,
BUgoilk, KyqrI, BwSweI Awid vKryivAW dy dOr iv`coN guzr irhw hY, auh
mnu`KI BweIcwry ƒ KyrUM-KyrUM kr skdy hn[ vKryivAW dy dOr ivc mnu`KI
smwj ƒ iekmu`T Aqy iekju`t ikvyN r`iKAw jw skdw hY, iehI mOjUdw
smyN dw sB qoN v`fw icMqw Aqy icMqn dw ivSw bixAw hoieAw hY[ Aijhw
nhIN ik ieh AsMBv hY[ bdldIAW pRsiQqIAW dy snmuK smwj ivc
vKryvyN idKweI dyxy koeI ivSyS hYrwnI jW AcMBy vwlI g`l nhIN blik
ies ƒ suBwivk qOr ’qy dyKx dI loV hY[ smwj ƒ iek`Ty r`Kx dw
ijhVw mwfl sRI gurU nwnk dyv jI ny smwj dy swhmxy r`iKAw sI, A`j
vI auhI sB qoN vDyry kwrgwr is`D ho skdw hY[ sRI gurU nwnk dyv jI
Anykqw ivc eykqw dy isDWq dy mud`eI sn, ijs iv`coN sihhoNd, pRym
Aqy BweIcwry dI Bwvnw dw ivkws hoieAw sI[ smyN dy gyV nwl AsIN
aus isDWq qoN dUr jw cu`ky hW Aqy suAwrQ ADIn dUijAW ƒ Awpxy
ADIn r`Kx dy kwrj ivc l`gy hoey hW ijs iv`coN eIrKw, dvYK,
byeImwnI, ASWqI Aqy Arwjkqw jnm lY rhy hn[ ijhVIAW kdrWkImqW nUM swhmxy r`K ky gurU swihbwn ny smwj dI isrjxw kIqI sI,
ausy dw punr-au~Qwn smyN dI pRmu`K loV hY[ gurU v`l ip`T krn dI bjwey
mUMh krn nwl smUh sm`isAwvW qoN mukqI pRwpq ho skdI hY[
gurmiq pRkwS
39
sqMbr 2014
sRI gurU gMRQ swihb ivcly kuJ Alp cricq
lok kwiv rUp
-fw. Drm isMG*
sRI gurU gMRQ swihb dw kwiv-suhj smu`cI bwxI dI rwhw-b`Dqw,
CMd aupXukqqw, Fu`kvyN kwiv rUpW dI cox, kwiv-jugqW Aqy au~icq
BwSw pRXog ivc hY[ ieh swry suhj q`q v`Kry-v`Kry ivsqwr dI mMg
krdy hn[ pr ies lyK ivc AsIN sRI gurU gMRQ swihb ivcly kuJ coxvyN
pr Alp-cricq lok kwiv rUpW dI hI g`l krnI cwhWgy[ sRI gurU gMRQ
swihb ivcly kwiv rUpW dI v`K-v`K ivdvwnW ny v`K-v`K qrHW dI vMf
kIqI hY[ ienHW kwiv rUpW iv`coN kuJ soD-mq hn, ijvyN jpu jI swihb,
isD gosit, AnMd swihb Aqy suKmnI swihb Awid[ kuJ vIr kwiv
ivcly auqswh nwl ijigAwsU dI mnodSw ƒ AiDAwqmk XoDw bxwaux
vwly hn ijvyN vwrW[ kuJ lok kwiv ƒ swihqk mUMh m`Qw pRdwn kr ky
AiDAwqmkqw dw nwqw jn-jIvn nwl joVdy hn ijvyN AlwhuxIAW,
bwrwmWh, GoVIAW, sd, krhly Awid[ kuJ ilpI ƒ AwDwr bxw ky
A`KrW dI AiDAwqmk AiBivAkqI ƒ drswaux leI ilKy gey hn,
ijvyN p`tI, bwvn A`KrI Awid[ kuJ kwiv rUp kwl AwDwirq hn,
ijvyN- idn rYix, vwr sq Aqy phry Awid[ kuJ dw sMbMD ru`qW Aqy
iQ`qW nwl hY ijvyN- iq`QW, ru`qW Awid[ kuJ BwSwvW dIAW ivl`KxqwvW
ƒ Awpxy klwvy ivc lYNdy hn ijvyN- gwQw, fKxy, cauboly Awid[ kuJ
Dwrimk AnuSTwnW dy rUV rUpW ƒ vrqmwn sMdrB ivc pyS krdy hn
ijvyN- AwrqI, EAMkwr Awid[ kuJ kwiv rUp CMqgq hn, ijvyNcaupdy, AstpdIAW, solhy, slok, Awid[1
fw. mihMdr kOr (ig`l) ny ienHW swry kwiv rUpW ƒ moty qOr ’qy pMj
vrgW ivc vMifAw hY[ ieh vrg hyT ilKy Anuswr hn:
1. ivl`Kx rUp: jpu, suKmnI swihb, AnMd swihb, dKxI EAMkwr
2. sMgRihq rUp: so dru, soihlw
3. swihqk rUp: pdw, AstpdI, vwrW, pauVI, slok, kwPI,
*swbkw pRo&Ysr, pMjwbI AiDAYn skUl, gurU nwnk dyv XUnIvristI, sRI AMimRqsr[
mo: +9198889-39808
gurmiq pRkwS
40
sqMbr 2014
bwvn AKrI, ptI, solhy, isD gosit
4. lok rUp: CMq, GoVIAW, lwvW, AjuMlIAW , sd, muMdwvxI,
phry, idn-rYix, vwr sq, ruqI iQqI, bwrwmWh, krhly, vxjwrw
Awid[
5. CMd rUp: slok, gwQw, Punhy, cauboly, sv`Xy Awid[2
ienHW swry kwiv rUpW iv`coN AsIN AwpxI crcw kyvl AMjulIAW,
krhly, solhy, rwiesw Aqy aultbWsI qk mihdUd rKWgy[ sB qoN
pihlw AMjulI/AMjulIAW lYNdy hW[
AMjulI: ies dw Swbidk ArQ hY bùk, pr ies dw Dwrimk Bwv pwxI
dI aus culI qoN hY jo dyvI-dyviqAW nimq Aripq kIqI jWdI hY[ ies
dw sMbD
M imRqk mnùK dI AMiqm ikirAw nwl vI hY ikauNik ihMdU Drm ivc
murdy dw dwh sMskwr qoN bwAd pwxI ivc iql imlw ky culIAW dyx dI
rIq hY[ mry hoey ivAkqI ƒ Agly jnm ivc ies dw lwB hoieAw
mMinAw jWdw hY[ ies ƒ iqlWjlI vI ikhw jWdw hY[3 swihq koS
Anuswr ‘AMjl
u I’ sMsikRq AMjiu l Sbd dw qdBv rUp hY, ijs dy ArQ
hn juVy hoey h`Q jW dohW qlIAW ƒ joV jW imlw ky fUny dI Skl vWg
bxwauxw[ AMjl
u I duAwrw ip`qr jW dyvqw ƒ pwxI cVwaux dI ikirAw ƒ
vI AMjl
u I kihMdy hn[4 mhwn koS ivc vI ies dy ArQ hn- au~jl,
bùk, fUny dI Skl bxwey hoey h`Q, ip`qr, dyvqw Awid ƒ Arpx kIqI
pwxI dI culI[5 ies qrHW AsIN vyKdy hW ik ienHW swirAW koSW ivc
AMjl
u I dy moty qOr ’qy ho dI ArQ bxdy hn; juVy hoey h`Q, Bwxw mMnxw jW
smrpx Aqy culI rwhIN ip`qrW ƒ pwxI dyxw[ sRI gurU gMQ
R swihb ivc
sRI gurU Arjn dyv jI ny mwrU rwg ivc AMjl
u IAW ilKIAw hn, ijnHW iv`cNo
do mwrU rwg dy pidAW ivc pMny (1007-1008) do AstpdIAW nwl
sMkilq hn (pMnw 1019-1020) AstpdIAW vwlI iek AMjulI ivc
rùK dy idRStWq nwl sMswr ƒ clwiemwn drsw ky prmwqmw A`gy smrpx
ƒ pRwxI leI suKdweI d`isAw igAw hY:
ibrKY hyiT siB jMq iekTy] ieik qqy ieik bolin imTy]
Asqu audoqu BieAw auiT cly ijau ijau AauD ivhwxIAw]1]
pwp krydV srpr muTy] AjrweIil PVy PiV kuTy]
dojik pwey isrjxhwrY lyKw mMgY bwxIAw]2]
sMig n koeI BeIAw bybw] mwlu jobnu Dnu Coif v\ysw]
krx krIm n jwqo krqw iql pIVy ijau GwxIAw]
(pMnw 1019)
gurmiq pRkwS
41
sqMbr 2014
pidAW vwlI AMjulI ivc imRqk nimq kIqy gey krm-kWf
ArQwq iqlWjlI Awid dI rIq ƒ ivArQ Aqy BwvhIx d`s ky sRI gurU
Arjn dyv jI ny jigAwsU ƒ mwiek prpMc qoN au~pr au~T ky ie`ko srb
SkqImwn Aqy srb-ivAwpk Aqy krn kwrn smr`Q suAwmI ƒ
icqvx dI pRyrnw id`qI hY:
vYdo n vweI BYxo n BweI eyko shweI rwmu hy]1]
kIqw ijso hovY pwpW mlo DovY so ismrhu prDwnu hy]2]
Git Gty vwsI srb invwsI AsiQru jw kw Qwnu hy]3]
AwvY n jwvY sMgy smwvY pUrn jw kw kwmu hy]4]
Bgq jnw kw rwKxhwrw] sMq jIvih jip pRwn ADwrw]
krn kwrn smrQu suAwmI nwnku iqsu kurbwnu hy] (pMnw 1008)
krhly: rwjsQwnI qy isMDI ivc ‘krhw’ jW krhl aUT ƒ kihMdy
hn[ krhly auh gIq hn jo aUTvwn sOdwgr rsqy ivc aUT hkdy jWdy
qy gwauNdy jWdy[6 mhwn koS ivc vI krhly ƒ sMigAw d`s ky ies dy
ArQ aUT, Suqr Aqy dIrG jMg kIqy gey hn[7 swihq koS Anuswr
krhl dw Swbidk ArQ Suqr jW aUT hY Aqy krhly aunHW gIqW ƒ
kihMdy hn ijhVy SUqrvwn jW aUTW ƒ clwaux vwly rwh ivclI Qkwvt
dI Bwvnw dUr krn leI gwauNdy sn[ ienHW ivc vYrwg dI sur ƒ pRDwn
mMinAw igAw hY[8 pMjwbI lokDwrw ivSv koS Anuswr vI krhly dw
ArQ aUTvwnW dy auh gIq hn, jo auh kwPly dy rUp ivc iek QW qoN dUjI
QW jWdy smyN Aqy ivc mn prcwvy leI gwauNdy sn[ ienHW gIqW ivc
pRdyS dI lMmI Xwqrw Aqy mwrUQlW dI qpS dw kruxwmeI vrxn huMdw
sI[ s`jxW im`qrW qy prvwr qoN dUr hox krky ienHW gIqW ivc ibrho
dI ksk Aqy vYrwg dI sur vI gUMjdI[ smyN nwl ieho gIq iek v`Kry
kwiv rUp ivc sQwipq ho gey[ Ql dy ielwky ivc krhly gwx dI pRQw
hux qk rhI hY[9
ienHW pirBwSwvW jW ArQW ivc ijhVIAW g`lW ƒ pRvwn kIqw
igAw hY, auh hY prdysI, BRmxkwrI jW Btkdy hoxw[ ijs dy PlsrUp
Gr prvwr leI imlx dI qWG AMgVweIAW lYdI hY[ ‘rwg gauVI’
ivc sRI gurU rwmdws jI dy aucwrn kIqy hoey ds-ds pidAW dy do
krhly imldy hn[ ijnHW dI pihlI-pihlI sqr ivc hI ieh Bwv
smwieAw hoieAw hY:
krhly mn prdysIAw ikau imlIAY hir mwie]
gurmiq pRkwS
42
sqMbr 2014
guru Bwig pUrY pwieAw gil imilAw ipAwrw Awie]
(pMnw 234)
mn krhlw Aiq inrmlw mlu lwgI haumY Awie]
(pMnw 234)
mn krhlw qUM cMclw cqurweI Cif ivkrwil]
hir hir nwmu smwil qUM hir mukiq kry AMq kwil]
(pMnw 235)
ienHW dohW SbdW ivc dUjI Kws g`l ‘mn’ leI ‘aUT’ (krhlw)
dw rUpk vrqxw hY[ gurbwxI ivc ij`Qy-ij`Qy aUT ƒ iek rUpk vjoN
icqirAw igAw hY[ au~Qy-au~Qy ies dy keI gux/AOgux vI d`sy gey hn[
ienHW dohW SbdW ivc ies dy kyvl do guxW dI hI crcw hY[ pihlw gux
ies dw inrml hoxw hY[ hwQI Aqy Koqy Awid pSUAW dy twkry aUT vDyry
sPweI psMd jwnvr hY[ mn vI au~jlw hY, sv`C hY, pr haumYN dI mYl
l`gx nwl ieh plIq ho jWdw hY:
aUT dI dUjI ivSySqw ies dw cMcl qy cqur hoxw hY[ pr auh dovyN
cIzW jigAwsU leI lwBdwiek nhIN, ikauNik ieh qIsrI mMizl
pRwpqI dy AMq ivc roVy AtkwauNdIAW hn[ mukqI leI ienHW dw iqAwg
Aqy nwm dw ismrn zrUrI hY:
aultbWsI: aultbWsI qoN Bwv hY, auh kwiv-aukqI ijs ivc swDwrx
qoN ault FMg nwl g`l khI geI hovy[ ies ivc ivroDwBws AlMkwr dw
kuJ-kuJ Jwaulw vI pYNdw hY[ ies rUpwkwr dw ipCokV GoKx ’qy pRqIq
huMdw hY ik ies dI vrqoN nwQ-jogIAW dy swihq ivc Awm imldI hY[
nwQ jogI ieh smJdy sn ik sMswr ijs rsqy ’qy c`l irhw hY, auh
glq hY[ ies leI sMswr qoN ault kwrvweI, jogIAW Anuswr, shI
mwrg hY[ iesy leI aunHW ny AwpxI kivqw ivc ault FMg nwl g`l
kIqI hY[ sRI gurU gRMQ swihb ivc iksy bwxI dw isrlyK aultbWsI
nhIN, pr Bgq kbIr jI dI bwxI ivc ies dI vrqoN kwPI hY[ Bgq
kbIr jI keIAW g`lW ivc nwQ-jogIAW qoN pRBwivq sn, ies leI
aunHW ny Awpxy AiDAwqmk AnuBv dy gUVH rh`s ƒ pRgtwaux leI
aultbWsI rUpwkwr dI vrqoN kIqI hY[ ihMdI swihq ivc Bgq kbIr
jI dIAW aultbWsIAW bhuq pRis`D hn[10 sRI gurU gRMQ swihb ivc
Swml Bgq kbIr jI dI bwxI ivc “Acrj”, “AcMBau”, “ault”
Awid SbdW dI vrqoN Anyk QWvW au~pr hoeI hY, jo aultbWsI dy Bwv
ƒ ryKWikq krdI hY[ hyTW id`qy Sbd ivc swrw vrqwrw Awm vrqwry
dy ault hY; ies leI ieh aultbWsI hY:
-pihlw pUqu ipCYrI mweI] guru lwgo cyly kI pweI]1]
gurmiq pRkwS
43
sqMbr 2014
eyku AcMBau sunhu qum@ BweI] dyKq isMGu crwvq gweI]1]rhwau]
jl kI mCulI qrvir ibAweI] dyKq kuqrw lY geI iblweI]2]
qlY ry bYsw aUpir sUlw] iqs kY pyif lgy Pl PUlw]3]
GorY cir BYs crwvn jweI] bwhir bYlu goin Gir AweI]4]
khq kbIr ju ies pd bUJ]
Y rwm rmq iqsu sBu ikCu sUJ]
Y (pMnw 481)
-AYso Acrju dyiKE kbIr] diD kY BolY ibrolY nIru]1]rhwau]
hrI AMgUrI gdhw crY] inq auiT hwsY hIgY mrY]1]
mwqw BYsw AMmuhw jwie] kuid kuid crY rswqil pwie]2]
khu kbIr prgtu BeI Kyf] lyly kau cUGY inq Byf] (pMnw 326)
Bgq kbIr jI qoN ielwvw sRI gurU Arjn dyv jI dI bwxI ivc
vI ikDry-ikDry aultbWsI dw rMg vyKx ƒ imldw hY, ijvyN ik hyT ilKy
Sbd ivc Awm vrqwry dy ault sB kuJ vwpr irhw hY:
hir ky dws isau swkq nhI sMgu]
Ehu ibKeI Esu rwm ko rMgu]1]rhwau]
mn Asvwr jYsy qurI sIgwrI] ijau kwpurKu pucwrY nwrI]1]
bYl kau nyqRw pwie duhwvY] gaU cir isMG pwCY pwvY]2]
gwfr ly kwmDynu kir pUjI] saudy kau DwvY ibnu pUMjI]3]
nwnk rwm nwmu jip cIq] ismir suAwmI hir sw mIq] (pMnw 198)
solhy: solhy iek Aijhw kwiv rUp hY ijs nwl Awm lokW kI kihMdy
khwauNdy ivdvwnW Aqy lyKkW ny vI iKlvwV kIqw hY[ bhuqI vwrI
‘solhy’ ƒ Swied aucwrn dI suivDw kr ky Awps ivc rlg`f kr
id`qw jWdw hY[ Asl ivc iqpdy, caupdy Aqy AstpdIAW vWg solhy
vI iek SYlIgq kwiv Byd hY[ ies ƒ solhI vI ikhw jWdw irhw hY[
Awm qOr ’qy ies ivc solHW pdy hox krky ies ƒ KoVspdI vI ikhw
jWdw hY[ ies ivc pidAW dI igxqI ie`k jW do jW G`t-v`D vI ho
skdI hY Aqy Aijhw hoieAw vI hY[ hr iek pdy dy pihly Aqy dUjy
ibsrwm au~qy qukWq myl KWdw hY Aqy ienHW qukW dw Akwr l`gBg iek
smwn huMdw hY, pr qIjI quk lMmI Aqy pihlI qoN qkrIbn dugxy Akwr
vwlI huMdI hY Aqy AMq au~qy lMmI hyk vwlw koeI Sbd rihMdw hY[ ies
qrW hr iek pdy ivc iqMn pMkqIAW huMdIAW hn[11 solhy ivc iksy
ivSyS CMd dy inXmW dI pwlxw nhIN huMdI, pr Anklw, ic`qrklw
Awid CMdW dy l`Cx kuJ h`d qk ienHW ivcly pidAW au~qy Gtdy pRqIq
huMdy hn, pr sMgIq dI sMgIqwmkqw ƒ vDyry mh`qv id`qw igAw hY[12
gurmiq pRkwS
44
sqMbr 2014
soihlw iek mMglmeI gIq hY, ijs ivc iksy dI mihmw qy js
dw gwien huMdw hY[ soihlw Sbd ‘suhylw’-su (sRySt) hylw (Kyf) dy
sMjog qoN bixAw jwpdw hY Aqy ieh pd aunHW mMgl gIqW leI rUVH ho
igAw ijnHW ivc iksy S^s dI soBw hovy[ solhw Aqy soihlw bwry hor
ivAwiKAw krdw hoieAw fw. vxjwrw bydI ilKdw hY, “ soihly dw
eykIkrx solhy nwl vI kr ilAw jWdw hY Aqy dovyN Sbd iek dUjy dI
QW smwnwrQW ivc vI vrq ley jWdy hn[ pr solhw pd AMk-prk hY[
lokDwrw Anuswr pUrnqw dIAW solHW klw hn[ ijs mhWpurS ivc solW
klw hox, auh sMpUrn Avqwr Aqy bRhm igAwnI huMdw hY[ purwxy vyilAW
ivc nvyN jMmy b`cy ivc solHW klW dI SkqI dw sMcwr krn leI iek
rIq solhw kIqI jWdI sI[ ijs ivc cWdI dy Qwl ivc pihlW iek
dIvw Dr ky b`cy dI AwrqI kIqI jWdI sI Aqy iPr Qwl ivc iek-iek
kr ky audoN qk dIvy vDwauNdy cly jWdy, jdoN qk solW dIvy pUry nw ho
jWdy[ iPr solW dIivAW dI AwrqI auqwrI jWdI qy nwl hI ‘soihly’
vI gwey jWdy[ solhy dw sMbMD solW dy AMk nwl hY[ ies AMk-prk CMd
rUp dy solW bMd huMdy hn, pr ies dI ibrqI ‘soihly’ vwlI huMdI hY[
‘soihly’ vWg ‘solhy’ ivc vI soBw Aqy mihmw huMdI hY[ soihly do ivSyS
mMgl mOikAW au~pr gwey jWdy hn[ iek qW b`cy dy jnm smyN, dUjw
kuVmweI smyN[13
sRI gurU gMRQ swihb ivc solhy kyvl mwrU rwg ivc hI ilKy gey hn,
hor ikDry nhIN[ ienHW dy rcxhwry sRI gurU nwnk dyv jI, sRI gurU
Amrdws jI, sRI gurU rwmdws jI Aqy sRI gurU Arjn dyv jI hn[ sRI
gurU gMRQ swihb dy mwrU rwg ivcly sohilAW ivc gurmiq drSn dy bwxI
isDWqW dy nwl-nwl bRihmMf dI auqpqI, ivkws qy pswr dy pRsMg ivc
Akwl purK dI soBw qy vifAweI dw gwien hY[ bRihmMf dw pRBU iv`coN
auqpMn ho ky ausy ivc lIn ho jwx dI Kyf dw vrxn hY Aqy ies swrI
Kyf ip`Cy sUqrDwr pRBU Awp hY[ ieMj AsIN vyKdy hW ik sRI gurU gRMQ
swihb dy solihAW ivc sohilAW vwlI ibrqI smweI hoeI hY[ pRBU dI
isPq slwh krdy vkq ies ivc aus dy isPqI nWvW dI iek JVI
ijhI l`gdI mihsUs huMdI hY ijvy:
Awpy dwnw Awpy bInw] Awpy Awpu aupwie pqInw]
Awpy pauxu pwxI bYsMqru Awpy myil imlweI hy]3]
Awpy sis sUrw pUro pUrw] Awpy igAwin iDAwin guru sUrw]
gurmiq pRkwS
45
sqMbr 2014
kwlu jwlu jmu joih n swkY swcy isau ilv lweI hy]4]
Awpy purKu Awpy hI nwrI] Awpy pwsw Awpy swrI]
Awpy ipV bwDI jgu KylY Awpy kImiq pweI hy]5]. . .
Awpy rqnu AnUpu Amolo] Awpy prKy pUrw qolo]
Awpy iks hI kis bKsy Awpy dy lY BweI hy]8]
Awpy DnKu Awpy srbwxw] Awpy suGVu srUpu isAwxw]
khqw bkqw suxqw soeI Awpy bxq bxweI hy]9]
(pMnw 1020)
rwiesw: aultbWsIAW vWg sRI gurU gRMQ swihb dI iksy bwxI dw nW
rwiesw nhIN, pr ivdvwnW ny ies ivcly keIAW SbdW ivc ies
kwiv rUp dI DunI zrUr suxI hY[ rwiesw Sbd dI auqpqI ‘rws’ jW
‘rwsk’ Sbd qoN hoeI mMnI jWdI hY[ rwsk Sbd ApBRMS qy pRwcIn
rwjsQwnI ivc rwaus, rwies qy iPr rwso bx igAw[ ijs pRkwr
pMjwbI ivc vwrW SWq qy bIr rsI do qrHW dIAW hn, iesy qrHW ihMdI
ivc rwsk swihq vI do pRkwr dw hY[14 SbdwrQ ivc id`qy ArQ
Anuswr rwjpuqwny dI iqMRgl BwSw ivc rwieso ieiqhwisk kQw jW
pRsMg ƒ kihMdy hn, ijvyN ipRQvI rwj rwso ijs ivc ipRQvI rwj dI
jIvn kQw hY[15 ienHW dohW pirBwSwvW Anuswr rwiesw/rwieso dw
ArQ kQw jW pRsMg hY, ijs dw ivDIvq swihqk rUp ihMdI ivcly rwso
swihq ivc vyKx ƒ imldw hY[
sRI gurU gMRQ swihb ivc iqlMg rwg ivc sRI gurU nwnk dyv jI dI
iek lGU rcnw hY[ ijs bwry d`isAw jWdw hY ik ieh Sbd keI ilKqI
bIVW dy qqkry ivc rwiesw mhlw 1 krky vI iliKAw hY[16 sRI gurU
nwnk dyv jI ny ies ds pidAW vwlI lGU rcnw ivc prmwqmw ƒ
nwiek imQ ky aus dI ausqiq qy krqvW dw rwiesw iliKAw hY[ lGU
rcnw hox krky byS`k ienHW SbdW ƒ kQw qy pRsMg qW nhIN ikhw jw
skdw, pr SWq-rsI rwiesw vwlw rMg ies ivc zrUr hY:
ijin kIAw iqin dyiKAw ikAw khIAY ry BweI]
Awpy jwxY kry Awip ijin vwVI hY lweI]
rwiesw ipAwry kw rwiesw ijqu sdw suKu hoeI]
(pMnw 724)
iqlMg rwg ivc hI ies qoN Agy sRI gurU rwmdws jI dI 22
pidAW dI iek lGU rcnw hY, ijs ivc rwiesw Sbd BwvyN nhIN
AwieAw, pr fw. qwrn isMG ny ies ƒ rUpk Aqy kwivk p`K qoN
jWcidAW ies ƒ “hrI dw rwiesw” mMinAw hY[17 ies dIAW ArMBlIAW
gurmiq pRkwS
46
sqMbr 2014
pMkqIAW hn:
hir kIAw kQw khwxIAw guir mIiq suxweIAw]
bilhwrI gur Awpxy gur kau bil jweIAw]
(pMnw 724)
sKI kwjl hwr qMbol sBY ikCu swijAw]
solh kIey sIgwr ik AMjnu pwijAw]
jy Gir AwvY kMqu q sBu ikCu pweIAY]
hirhW kMqY bwJu sIgwru sBu ibrQw jweIAY]
ijsu Gir visAw kMqu sw vfBwgxy]
iqsu bixAw hBu sIgwru sweI sohwgxy]
hau suqI hoie AicMq min Aws purweIAw]
hirhW jw Gir AwieAw kMqu q sBu ikCu pweIAw]
(pMnw 1361)
Punhy: ies ƒ keI QWeIN kwiv rUp pr bhuqI QWeIN CMd ikhw igAw hY[
‘Punhw’ sMsikRq Sbd ‘punh’ dw qdBv hY[ ijs dw l&zI ArQ iPr
jW muV muV hY[ ies ivc koeI iek Sbd GVI muVI vriqAw jwx kr
ky ies ƒ Punhw ikhw igAw hY[ ies dw ipCokV vI pMjwbI lok gIqW
nwl jw juVdw hY[ keI pMjwbI lok gIqW ivc “CMd prwgy AweIey
jweIey”, “mwhI vy”, “vgdI ey rwvI” Aqy “jugnI” Awid SbdW dw
duhrwau sMgIq auqpMn krn leI kIqw igAw hY[18 SbdwrQ Anuswr
ieh iek CMd dw nW hY, ijs ivc koeI lPz (ijvyN hirhW) muV muV
AwauNdw hY[19 mhwn koS ivc ies ƒ iek CMd ikhw igAw hY[ ijs dy
hor nW hn, “hirhw”, “cMdRwXx”, “pirhW” Awid[ ies dy l`Cx
hn cwr crx, pRiq crx 21 mwqRwvW[ pihlW ibSrwm 11 au~pr Aqy
dUjw 10 au~pr[20 ihMdI swihq ivc ieh AifRl nW nwl vDyry pRis`D
hY ijs dI dwdU Awid sMqW ny Ku`lH ky vrqoN kIqI hY[21
sRI gurU gMRQ swihb ivc Punhy nW hyT ie`k hI bwxI-KMf hY, jo sRI
gurU Arjn dyv jI duAwrw aucirq hY[ ies bwxI-KMf dy 23 pdy hn[
bhuiqAW pidAW dI AKIrlI sqr ivc “hirhW” Sbd dw duhrwau
hY[ kMq qy suhwgx dy rUpkW duAwly GuMmdI ieh rcnw iSMgwr rs dw Bwv
Awpxy ivc smoeI bYTI hY:
ienHW kuJ ku Alp cricq kwiv rUpW dy ies sMKyp ivSlySx qoN
bwAd ieh is`tw inkldw hY ik ienHW Aqy dUjy hor kwiv rUpW bwry
AglyrI ivsiqRq crcw dI loV hY[ ie`Qy ieh vI icqwrnw zrUrI hY ik
gurbwxI lokmu`KI hY, ieh smUh ƒ sMboiDq hY[ gurbwxI dw mu`K pRXojn
gurmiq pRkwS
47
sqMbr 2014
lok sMcwr, lok sMboDn, lok aupdyS Aqy lok kilAwx hY[ ‘lok’ ƒ
sMboDn, hox kr ky bwxIkwrW ny lok kwiv rUpW dI BrpUr vrqoN kIqI,
pr kwiv rUpW dI pRikrqI dy Kyqr ivc aunHW ny v`fI qbdIlI ilAWdI[
ies qbdIlI ƒ kuJ ivdvwnW ny rupWqrx vI ikhw hY[ ieh gurU
swihbwn dI vifAweI hY ik aunHW Awm pRcilq lok kwiv rUpW ivc
BrpUr AiDAwqmk Aqy dwrSink gihrweI Br id`qI hY[
hvwly it` p xIAW:
1. rqn isMG j`gI, gurU gMRQ ivSv koS, ijld pihlI, sPw 335-336
2. ivsmwd nwd, (sRI gurU gMRQ swihb dI mnu`Kqw ƒ dyx; ivSyS AMk), jnvrI 1994,
sPw 236
3. pMjwbI swihq sMdrB koS, sPw 115
4. (a) swihq koS, pMnw 158
(A) pMjwbI lokDwrw ivSv koS, ijld pihlI, sPw 144
5. mhwn koS, sPw 113
6. gurU gMRQ sMkyq koS, sPw 103
7. mhwn koS, sPw 300
8. swihq koS, sPw 394
9. pMjwbI lok Dwrw ivSvkoS, ijld cOQI, sPw 1034
10. gurU gMRQ ivSv koS, sPw 9
11. swihq koS, sPw 321
12. mhwn koS, sPw 234
13. pMjwbI lokDwrw ivSv koS, ijld qIjI sPw 791-792
14. swihq koS, sPw 875
15. SbdwrQ, sPw 725
16. gurU nwnk icMqn qy klw, sPw 83
17. gurU nwnk icMqn qy klw, sPw 725
18. swihq koS, sPw 926
19. SbdwrQ, sPw 1361
20. mhwn koS, sPw 776
21. gurU gMRQ sMkyq koS, sPw 247
gurmiq pRkwS
48
sqMbr 2014
vrqmwn jIvn-SYlI dy sMdrB ivc
gurbwxI dI pRwsMigkqw
-fw. suKdyv isMG*
Ajokw Xug
` mSInIkrn Aqy qknwlOjI nwl BrpUr hY[ in`q ho
rhIAW nvInqm KojW ny mnùK ƒ nw kyvl Anyk pRkwr dIAW shUlqW hI
pRdwn kIqIAW hn, sgoN ienHW ivc inrMqr vwDw vI ho irhw hY[ ij`Qy
qknwlOjI dy ivkws sdkw bySm
u wr sùK-shUlqW dI pRwpqI hoeI hY, au~Qy
mwnvI jIvn dI gqISIlqw ivc bVI qyzI vI AweI hY[ vrqmwn smyN
qknwlOjI dy ivkws sdkw mnùKI jIvn dy qmwm pRkwr dIAW sùKshUlqW nwl sMpn
M hox dy skwrwqmk pihlU dy nwl-nwl mwnvI jIvn
ivc AweI qyzI kwrn auqpMn hoey sMkt iesdy nkwrwqmk p`KW dy
pCwx-icMnH vjoN vI idRStIgocr hud
M y hn[ mwnvI izMdgI ivc AweI qyz
r&qwr ny Ajoky mnuK
` dI jIvn-SYlI ivc AnykW Aijhy pirvrqn
ilAWdy hn ijnHW dI pRikrqI rswqlmùK hY[ “ivSvIkrx Aqy pMj
U I dI
srdwrI sQwipq krn vwlw Ajokw dOr swƒ Kpq-vsqW dI cmkdmk idKw ky inrol BOiqk suKW dI pRwpqI dy rwh qor irhw hY[ ieh
ivvsQw mnùK ƒ hornW vsqW vWg bzwr dI iek vsq bxwauxw loVdI
hY[ iesy Brm-jwl ivc Ps ky Ajokw mnùK hr hIly AmIr Aqy sPl
hox leI mukwbly dI AMnIH dOV ivc ipAw hoieAw hY, ijs nwl aus dw
vwsqivk Amn-cYn ikDry guAwcdw jw irhw hY[ gurbwxI AjokI ivvsQw
h`QNo ho rhy mn`K
u dy AmwnvIkrx Aqy mSInIkrn dw FukvW pRiq-au~qr
pRdwn krdI hY[ ieh Dn-pdwrQW Aqy suK-shUlqW ƒ nkwrdI nhIN
sgoN aunWH dw au~icq aupXog krn dI cyqnw jgwauNdI hY[”1
ies qrHW Ajoky mnu`K dI jIvn-SYlI AnykW qru`tIAW nwl BrpUr
hY[ B`j-dOV, Awpw-DwpI, AsMjm, mwnisk durdSw Ajoky mnu`K dI
hoxI hY[ ies dy ip`Cy aus dw ijaUx-FMg hI pRmu`K kwrn hY[ Aijhy
qru`tIjnk vwqwvrx ivc mwnv leI suc`jI jIvn-SYlI pRsquq krn
Aqy aus dy AnuswrI bxn dI pRyrnw AQvw idSw-inrdySn dw pRkwrj
gurbwxI bwKUbI krdI hY[ “BwvyN sRI gurU gRMQ swihb dI isrjxw
m`Dkwl ivc hoeI hY, pr ies dy kRWqIkwrI pRvcn ivc AnykW AMqr*pRojYkt PYlo, pMjwbI AiDAYn skUl, gurU nwnk dyv XUnIvristI, sRI AMimRqsr[
gurmiq pRkwS
49
sqMbr 2014
idRStIAW AijhIAW hn jo Ajoky BwrqI smwj-s`iBAwcwr leI hI nhIN
sgoN smùcI mnùK jwqI leI vI AiqAMq swrQk Aqy pRwsMigk hn[”2
sRI gurU gMRQ swihb dI bwxI Aijhy ‘sicAwr’ mnu`K dw sMklp
isrjdI hY jo sbr-sMqoK dw DwrnI, s`c dy mwrg ’qy c`lx vwlw,
sMjmI, srb`q dw Blw mMgx vwlw Aqy kwm, kRoD, loB, moh, hMkwr qoN
mukq hovy[ Aijhw ‘sicAwr’ mnu`K bxn leI idSw-inrdyS vI
gurbwxI ivc hI inrDwirq kIqy gey hn[ “imhnq krnI, iemwndwrI
vrqxI, ibnW iksy Byd-Bwv dy nwm jpxw, vMf Ckxw Aqy swQIAW dy
dùK-sùK ivc praupkwrI Bwvnw nwl SrIk hoxw Aqy in`jvwd, in`jlwB,
hauNvwd, kUVvwd, BMfvwd ƒ jIvn iv`coN mn&I krn vwly mwnv-ih`qU
isDWq sRI gurU gMRQ swihb dI bwxI dy Amolk rqn hn[”3 ieh smu`cy
idSw-inrdyS hI sicAwr bxn dy rwhy pey mnu`K dI jIvn-SYlI ƒ
pRBwivq krdy hn AQvw jIvn-SYlI ho inbVdy hn[ iesy leI vrqmwn
dOr dI igrwvtmUlk jIvn-SYlI dy sMdrB ivc gurbwxI dI pRwsMigkqw
bVI mh`qvpUrn ho jWdI hY[
jIvn-SYlI mwnvI jIvn dy ijaUx-FMg ƒ ikhw jWdw hY[ mnu`K
Awpxw dYink kwr-ivhwr ijs FMg-qrIky nwl krdw hY AQvw smu`cI
ijMdgI ijs p`Dr au~pr ijaUNdw hY auh aus dI jIvn SYlI AKvwauNdI
hY[ “ijaUx-FMg jW jIvn-SYlI iksy ivAkqI jW smUh dy vqIry Aqy
mu`lW ƒ pRiqpwdq krdI hY[”4 qrz-ey-izMdgI dy AMqrgq AwriQk,
smwijk, s`iBAwcwrk, Dwrimk p`Dr Aw jWdy hn jo mwnv dy dYink
ivhwr Aqy rihx-sihx ƒ pRBwivq krdy hn[ izMdgI ijaUx dy
iviBMn mwpdMf hn jo is`Dy qOr ’qy ivAkqI dy srIr Aqy mwniskqw
ƒ pRBwivq krdy hn[ jykr ivAkqI dI jIvn-SYlI kurIqIjnk hovy
qW aus dw srIirk Aqy mwnisk qOr ’qy pRySwn hoxw lwzmI hY[ Aijhw
ijaUx-FMg ivAkqI ƒ rswql v`l lY jWdw hY[ ies dI insbq suc`jI
jIvn-SYlI ivAkqI ƒ sMquStI pRdwn krdI hY[ ies qrHW dUsrI
iksm dI jIvn-SYlI mnu`K leI ih`qkwrI hY[
vrqmwn dOr qyz rPqwrI vwlw hY[ Ajoky smyN mSInIkrn,
kMipaUtrIkrn Aqy qknwlOjI dy ivkws kwrn izMdgI dI r&qwr bhuq
qyz ho geI hY[ Aijhy dOr ivc h&Vw-dPVI, B`j-dOV, bycYnI Ajoky
mnu`K dI hoxI bx geI hY[ mnu`K BOiqk vsqW dI pRwpqI dI ie`Cw Aqy
ies ie`Cw dI pUrqI krn dy XqnW ivc pUrn rUp ivc Kicq ho cu`kw
gurmiq pRkwS
50
sqMbr 2014
hY[ B`j-dOV BrI izMdgI kwrn mnu`K dI jIvn-SYlI ivc Aijhy coKy
pirvrqn Awey hn ijnHW dI phuMc nkwrwqmk pRBwv vwlI hY[ Ajoky
dOr ivc jIvn-SYlI pUrnBWq ivgwV BrpUr ho c`ukI hY[ ies sMdrB
ivc kyvl pdwrQk vsqW hI mnu`KI soc Aqy ivhwr dy kyNdr ivc Aw
geIAW hn ijnHW dy kwrn Ajokw mn`uK pdwrQvwdI soc nwl pUrnBWq
lbryz ho cu`kw hY[ vrqmwn smyN mnu`K dw hryk krm, hryk Xqn nw
kyvl BOiqk vsqW dI pRwpqI Aqy ies dy sMgRih v`l hI syiDq hY sgoN
ienHW pdwrQk vsqW ivc iks pRkwr hor vwDw kIqw jw skdw hY ieh
soc vI hmySW mnu`K au~pr BwrU rihMdI hY[
vrqmwn dOr ivc dUsry qoN A`gy lMGx dI Amu`k dOV ny ivAkqI
koloN aus dw su`K-cYn, sMjm Aqy mwnisk sMquStI Koh leI hY[ Ajoky
smyN jIvn dy ruJyvyN ies iksm ho gey hn ik hr mwnv smyN dI kmIN
mihsUs krdw hPVw-d&VI ivc ivcrdw nzr AwauNdw hY[ AijhI
B`j-dOV BrI izMdgI ivc qnwau dw vDxw kudrqI hY[ A`j smwj dw
hryk vrg qnwau nwl pIVq hY[ smwj ivc PYlI gl-v`F mukwbly dI
dOV ivAkqI ƒ kdy vI cYn nwl bYTx nhIN idMdI[ pRwpq vsqU dI KuSI
Aqy sMquStI nwloN ApRwpqI dy du`K, AsMquStI ƒ pRwQimkqw dyx kwrn
vDyry lok audwsInqw vrgI mwnisk ibmwrI dw iSkwr ho rhy hn[ ieh
siQqI aus smyN iBAwnk rUp AKiqAwr kr lYNdI hY jdoN ies Alwmq
dI qIKxqw kwrn ivAkqI ^udkuSI krn dI h`d qk phuMc jWdw hY[
lwlswmeI mwniskqw AjokI jIvn-SYlI dw pRmu`K AMg hY[ A`j
mnu`KI jIvn ivc BOiqk vsqW dI vD rhI byqhwSw lwlsw dw koeI AMq
nhIN hY[ BwvyN ik lwlsw iek mnu`KI pRivrqI hY, prMqU Drm-SwsqrW
ivc ies au~pr inXMqrx krn dI pRyrnw kIqI geI hY[ Ajoky dOr ivc
ivSvIkrn dy pRBwv ADIn lwlsw vDyry ivAkqI kyNdirq ho geI hY[
“prvwr dI sWJI cIz dI QW ivAkqI Awpxy eykwiDkwr vwlI v`KrI
vsqU cwhuMdw hY[ in`jqw dy nW ’qy vsqW dI Amu`k lVI hY ijnHW ƒ
ivAkqI pRwpq krnw cwhuMdw hY[ prvwr dI QW ^pq AwDwirq ivvsQw
ivc hr ivAkqI ƒ ^pq dw Azwdwnw XUint bxw id`qw jWdw hY[ iesy
leI hux Gr ivc hryk jIA dy sOx leI v`Krw kmrw zrUrI huMdw jw
irhw hY qy ies qoN A`gy hryk sOx-kmry ivc v`Krw tI. vI. loVINdw hY[
hryk ivAkqI kol Awpxw v`Krw vwhn hoxw cwhIdw hY[ ies swry kuJ
ƒ ies qrHW swfy izhn ivc ibTwieAw jw irhw hY ik AsIN ies ƒ
gurmiq pRkwS
51
sqMbr 2014
AwpxIAW buinAwdI zrUrqW ivc Swml kr ilAw[”
vD rhI lwlsw hI Ajoky smwj ivc idnoN-idn vD rhIAW
AprwiDk GtnwvW dw kwrn hY[ vD rhIAW lwlswvW Aqy aunHW dI
pUrqI dy swDnW ivc kmI kwrn ivAkqI AnYiqk FMg-qrIikAW nwl
ienHW dI pUrqI krnI cwhuMdw hY[ pdwrQk su`K-shUlqW dI pRwpqI leI
pYsw cwhIdw hY ijs ƒ hr ivMgy-tyfy FMg nwl pYdw krnw zrUrI hY[ ies
^wqr corI, T`gI, irSvq, JUT, m`kwrI, PrybI Awid kuJ vI krnw pvy
sB jwiez hY[6 ieh pRivrqI bhuq h`d qk smwj dy AprwDIkrn
leI izMmyvwr hY[ smwj ivc cuPyry &YlI irSvqKorI, lu`t-Koh, zbrijnwh, kql Aqy hor AprwiDk GtnwvW ip`Cy lwlswvW dI pUrqI dw
AnYiqk FMg-qrIkw kMm krdw huMdw hY[ ieh Ajoky dOr dI qRwsdI hI
hY ik A`jklH qkrIbn hryk ivAkqI AYS-E-ieSrq BrpUr jIvnSYlI Kwqr AnYiqk kwrj krn leI iqAwr-br-iqAwr rihMdw hY[
AjokI jIvn-SYlI ivc sbr-sMqoK dI pUrn Gwt hY[ hryk mnu`K
cwhuMdw hY ik aus dw jIvn nw kyvl shUlq sMpn
M Aqy AYS-E-ieSrq
dy swDnW nwl BrpUr hovy sgoN ieh inrMqr ivkisq vI hov[
y AijhIAW
pRwpqIAW dI icMqw Aqy dOV ivc Ajokw mnùK Awpxw srIirk Aqy
mwnisk sùK-cYn guAw cùkw hY[ BOiqk vsqW dI pRwpqI ih`q mnùK idnrwq Kicq hY[ pRwpq vsqW nwl sMqS
u t hox dI insbq ApRwpq vsqW
dI pRwpqI ƒ pRwQimkqw dyxI AiqRpqI dw mùK kwrn hY[ gurbwxI iesy
AiqRpqI dy ivprIq sMqK
o ƒ pRwQimkqw idMdI hY[ bwxIkwr BOiqk
pdwrQW dI pRwpqI ivc Kicq nw hox dI pRr
y nw krdy hn:
5
Aink Bog ibiKAw ky krY] nh iqRpqwvY Kip Kip mrY]
ibnw sMqoK nhI koaU rwjY] supn mnorQ ibRQy sB kwjY] (pMnw 279)
‘Aink Bog’ ivc ilpq mnu`K AiqRpq jIvn ijaUNdw hY Aqy
AijhI jIvn siQqI qoN mukqI ‘sMqoK’ Dwrn kIqy ibnW nhIN ho skdI[
jykr pdwrQk vsqW dw sMgRih krn dI Amu`k dOV ivc l`gw mnu`K
sihj BrpUr jIvn-SYlI Dwrn kr ky sMqoKI jIvn bqIq krn l`g
pvy qW aus dIAW qmwm sm`isAwvW dw h`l lwzmI hY[
B`j-dOV BrI AjokI jIvn SYlI ivc ivAkqI dw qnwau-gRsq ho
jwxw lwzmI hY[ qnwau dI qIbrqw ivAkqI ƒ audwsInqw (Depression) rUpI mwnisk ibmwrI dy rUp ivc Aw cMbVdI hY[ qnwau jW icMqw
dy krky hI AnykW hor ibmwrIAW ivAkqI ƒ Gyr lYNdIAW hn[ ‘icMqw
gurmiq pRkwS
52
sqMbr 2014
icqw smwn’ dI lokokqI ies dy mwrU pRBwv ƒ pRgtwauNdI hY[ sRI gurU
gMRQ swihb ivc mnu`K ƒ icMqw kwrn aupjx vwlIAW ibmwrIAW pRqI
sucyq kIqw igAw hY:
jw kau icMqw bhuqu bhuqu dyhI ivAwpY rogu]
(pMnw 70)
ies siQqI ivc gurbwxI mn`uK ƒ icMqw-gRsq hox nwloN icMqwmukq rihx dw aupdyS idMdI hY[ Asl ivc Ajokw mn`uK &wlqU iksm
dIAW icMqwvW ƒ Awpxy au~pr hwvI kr lYNdw hY Aqy AnykW Aijhy rog
shyV lYNdw hY ijs dw mUl kwrn icMqw dI hY[ gurbwxI ies q`Q dI
pihcwx kr ky mwnv ƒ suc`jI syD idMdI hoeI icMqw-mukq rihx dI
pRyrnw idMdI hY:
icMqw Cif AicMqu rhu nwnk lig pweI]
(pMnw 517)
ies qrHW AjokI jIvn-SYlI ivc ivAwpq qnwau dy pRsMg ivc
gurbwxI dw icMqw-mukq rihx dw aupdyS inrsMdyh mh`qvpUrn hY[
mnu`K ies aupdyS Anuswr AwpxI jIvn-SYlI Fwl ky qmwm pRkwr
dIAW sm`isAwvW qoN mukq suKmeI jIvn bqIq kr skdw hY[
AjokI jIvn-SYlI iv`coN mwnvI kdrW-kImqW dw mn&I hoxw vI
iek icMqwjnk vrqwrw hY[ Ajoky B`j dOV Bry vwqwvrx ivc mwnvI
kdrW-kImqW sMbMDI icMqn qoN ielwvw ienHW dI hoNd Aqy sQwpqI pRqI
suihrd XqnW dI Gwt hY[ in`jlwB AQvw suAwrQ ƒ pRwQimkqw dyx
dI ibrqI kwrn ishqmMd kdrW-kImqW ƒ v`fI Fwh l`gI hY[ iehI
kwrn hY ik vrqmwn jIvn-SYlI iv`coN iemwndwrI, prih`q dw iDAwn,
dUsry dI shwieqw, srb`q dw Blw mMgx vrgy aucyry nYiqk mu`l mn&I
huMdy jw rhy hn[ ies dy nwl hI ‘nwm jpx’, ‘ikrq krn’, ‘vMf
Ckx’ vrgIAW nYiqk kdrW ijnHW au~pr smu`cw nYiqk mu`l-ivDwn
AwSirq sI, vrqmwn smyN Alop huMdIAW jw rhIAW hn[ ies dI jgHw
in`jlwB, iBRStwcwr, suAwrQ pUrqI vrgy AOgux jIvn-SYlI dw mzbUq
AMg bxdy jw rhy hn[ ies qoN ielwvw mn`uK dI svY-kyNdirq pRivrqI
vI mnu`KI kdrW-kImqW dy Gwx dw v`fw kwrn bxdI hY[ AjokI jIvnSYlI qihq mwnvI kdrW-kImqW ivc Awey inGwr dy pRsMg ivc
gurbwxI nYiqk kdrW-kImqW dI punr-sQwpqI dw kwrj suidRVHqw
pUrvk kr skdI hY[ ‘nwm jpx’, ‘ikrq krn’, ‘vMf Ckx’
vrgIAW aucyrIAW nYiqk kdrW-kImqW dI pRsquqI Aqy pRcwr gurbwxI
dw prm mnorQ hY[ sRI gurU gMRQ swihb ivc auswirAw igAw sdwcwr-
gurmiq pRkwS
53
sqMbr 2014
Swsqr mwnv-cyqnw ivc AijhI soc pYdw krn vwlw hY jo mnu`K ƒ
krm-Kyqr ivc smu`cI mwnv-jwqI dI BlweI ih`q smwijk izMmyvwrI
ƒ inBwaux ih`q kwrjSIl hox dI pRyrxw krdw hY[7 AjokI jIvn-SYlI
ivc ikrq kIqy ibnHW AmIr bxn dI pRivrqI BwrU hY Aqy lu`t-Koh,
corI, T`gI Awid dIAW vDdIAW GtnwvW ies dw pRq`K pRmwx hn[
ies pRsMg ivc gurbwxI dw ikrq kr ky Kwx Aqy AwpxIAW buinAwdI
loVW dI pUrqI kr ky ies kmweI iv`coN loVvMdW dI shwieqw krn dw
sdwcwrk aupdyS inScY hI nroeIAW kdrW-kImqW dI punr sQwpqI
v`l kRWqIkwrI kdm hY:
Gwil Kwie ikCu hQhu dyie] nwnk rwhu pCwxih syie] (pMnw 1345)
vrqmwn smyN qnwaupUrn Aqy B`j-dOV BrI jIvn-SYlI kwrn
lokW ivc sihxSIlqw GtdI jw rhI hY[ pdwrQk vsqW dy iek`qRIkrn
dI dOV ivc Kicq hoieAw mnu`K im`qrqwpUrn BwvW qoN ivhUxw huMdw jw
irhw hY[ Aijhy kurIqIpUrn vwqwvrn ivc gurbwxI dI im`qrW dy nwlnwl duSmxW nwl vI im`qrqwpUrn ivhwr krn dI pyRrnw aucyrIAW
nYiqk kdrW ƒ idRVHwaux dw kwrj krdI hY:
shx sIl sMqM sm imqRs´ durjnh]
(pMnw 1356)
ies pRkwr aucyrIAW nYiqk kdrW-kImqW ijnHW dw AjokI jIvnSYlI iv`coN ivsQwpn ho cu`kw hY, dI purn sQwpqI dy pRsMg ivc gurbwxI
AqI mh`qvpUrn BUimkw Adw kr skdI hY Aqy ies sMbMDI ies dy
suc`jy idSw-inrdyS gRihx krnw Ajoky smyN dI zrUrq dI hY[
ies qoN ielwvw vrqmwn jIvn ivc vDI B`j-dOV kwrn mnu`K
dIAW Kwx-pIx dIAW AwdqW ivc vI BwrI bdlwau vwpry hn[
ruJyivAW dI bhuqwq kwrn Pwst-PUf au~pr inrBrqw ivc vwDw
hoieAw hY[ dYink jIvn ivc kMipaUtr dI v`D rhI vrqoN Aqy qknwlOjI
dy ivkws kwrn bYTx (Sitting) vwly kMMm vD gey hn[ Aijhy kMm
kridAW brZr, hotfog, sYNfivc vrgy pYktbMd &wst-&Uf ivAMjnW
dw aupBog krnw Ajoky mnu`K dI loV AQvw mzbUrI bx geI hY[ bzwrI
Kwx-pIx, sMquilq Awhwr dI kmI Aqy srIrk imhnq dI AxhoNd
kwrn Ajoky mnu`K ƒ AnykW srIrk ibmwrIAW icMbV geIAW hn[
vrqmwn smyN jn-mwns ivc vD rhI motwpy dI dr inrMqr iBAwnk
rUp A^iqAwr kr rhI hY[ motwpw keI hor ibmwrIAW dI jVH hY Aqy
ies dw mUl kwrn Kwx-pIx dIAW AwdqW ivc Awey ivgwVW ivc
gurmiq pRkwS
54
sqMbr 2014
inihq hY[ AjokI jIvn-SYlI ivc Kwx-pIx dIAW bdlIAW AwdqW
Aqy ies dy mnu`K au~pry pey nkwrwqmk pRBwvW dy sbMD ivc gurbwxI
dI pRwsMigkqw Aiq mh`qvjnk hY[ gurbwxI Aijhy Awhwr dw KMfn
krdI hY ijs nwl mn ivkwrgRsq hovy:
bwbw horu Kwxw KusI KuAwru]
ijqu KwDY qnu pIVIAY mn mih clih ivkwr]
(pMnw 16)
gurbwxI ivc mn`uK ƒ Aijhw sMquilq Awhwr gRihx krn dI
pyRrnw kIqI geI hY ijs nwl qn-mn dI qMdrusqI kwiem rhy[ Ajokw
mnu`K gurbwxI dy idSw-inrdySW Anuswr “ijqu KwDY qnu pIVIAY mn
mih clih ivkwr” vwly Kwx-pIx qoN iknwrwkSI kr ky AwpxI
jIvn-SYlI ivc sMquilq, pOSitk Ahwr ƒ Swml kr lvy, qW auh
Arog qn dy nwl-nwl Arog mn dw mwlk vI bx skdw hY[ ies qrHW
AjokI ivkwrgRsq jIvn-SYlI ivc qru`tIjnk Bojn-pRbMD dy suDwr
ih`q gurbwxI suc`jI AgvweI krn dw mwdw r`KdI hY[
ies dy nwl hI vrqmwn jIvn-SYlI ivc niSAW dw vDdw
pRcln vI iek ^qrnwk vrqwry dy qOr ’qy idRStmwn huMdw hY[ B`jdOV, ApRwpqI dI mwXUsI Aqy AnykW hor icMqwvW Aqy ikirAwvW mnu`K
ƒ srIrk Aqy mwnisk qOr ’qy Qkw idMdIAW hn[ Q`ikAw-tu`itAw
mnu`K Awpxy Awp ƒ QoVHw icr skUn dyx leI nSy dw shwrw lYNdw hY[
ivAwh, pwrtI jW hor prvwirk smwgmW au~qy Srwb pIx/ipAwaux dw
irvwj AjokI jIvn-SYlI ivc niSAW dy ivAwpq pRcln dw pRq`K
pRmwx hY[ niSAW ƒ PYSn dy qOr ’qy lYx dI pRivrqI vI nOjvwn pIVI
ƒ iek mwrU rwh au~qy qor rhI hY[ Srwb qoN ielwvw AnykW iksmW dy
hor ^qrnwk nSy dYink jIvn dw Atu`t AMg bx rhy hn[ mihMgy niSAW
dI pRwpqI ^wiqr lu`t-Koh, corI, fwky, kql Awid AprwiDk GtnwvW
ivc vI v`fI igxqI ivc vwDw ho irhw hY[ pMjwb ivc pRcilq ho cu`kw
niSAW dy CyyvyN dirAw dw sMklp pMjwbI smwj dI nSyVI ibrqI vl
ieSwrw krdw hY[ Ajoky Xùg ivc mwnvI kdrW-kImqW dy inGwr ivc
niSAW dw vI v`fw Xogdwn hY[ vrqmwn jIvn-SYlI ivc niSAW dy coKy
pRcln dy sMbD
M ivc gurbwxI dI pRwsMigkqw inrsMdh
y bhuq v`D jWdI hY[
gurbwxI hryk iksm dy nSy dw krVw KMfn krdI hY[ nSyVI mnuK
` AwpxI
sùD-bùD gvw bYTdw hY Aqy cMgy mMdy ivc AMqr krn dI smr`Qw qoN ivhUxw
ho jWdw hY[ Aijhw mwnv smwijk burweIAW ivc vwDy dw kwrn vI bxdw
gurmiq pRkwS
55
sqMbr 2014
hY[ gurbwxI ivc niSAW dw s^q qy sp`St ivroD kridAW iksy vI
iksm dw nSw nw krn dI krVI hdwieq kIqI geI hY:
ijqu pIqY miq dUir hoie brlu pvY ivic Awie]
Awpxw prwieAw n pCwxeI Ksmhu Dky Kwie]
ijqu pIqY Ksmu ivsrY drgh imlY sjwie]
JUTw mdu mUil n pIceI jy kw pwir vswie]
(pMnw 554)
Ajoky smyN ^qrnwk mwrU niSAW dy syvn dI vDdI pRivrqI mwnv
dy rswql v`l ruJwn dw pRq`K pRmwx hY[ sRI gurU gRMQ swihb dy bwxIkwr
ies p`KoN pUrn-BWq sucyq sn ik nSw mnu`K leI iek mwrU pdwrQ hY[
ies qoN inrlyp rih ky hI suc`jw jIvn bqIq kIqw jw skdw hY[
niSAW dw syvn mwnv ƒ igrwvt v`l hI lY ky jWdw hY ies leI
gurbwxI ivc nSIly pdwrQW dI inKyDI kIqI geI hY[
ies qoN ielwvw mihMgy Aqy PYSndwr vsqrW au~pr vDyry pYsw
Aqy smW Krcxw vI AjokI jIvn-SYlI dw iek nkwrwqmk pihlU
hY[ pihrwvw srIr ƒ k`jx Aqy kudrqI mOsmW qoN srIr dI r`iKAw
krn dw kwrj krdw hY[ mn`uK Awpxy pihrwvy ƒ suMdr AQvw &bvW
bxwaux leI hmySW XqnSIl irhw hY Aqy iesy pRivrqI iv`coN &YSn
dI auqpqI huMdI hY[ &YSn kdy vI mwVw nhIN huMdw, bwSrqy s`iBAqw
dy dwiery ivc rhy[ prMqU vrqmwn smyN pihrwvy ivc Awey kRWqIkwrI
pirvrqn izAwdwqr nkwrwqmk pRBwvW vwly hI hn[ vrqmwn
jIvn-SYlI ivc pihrwvw vI mnu`KI mwniskqw ivc Awey ivgwVW ƒ
pRiqibMbq krdw hY[ A`j pihrwvy dw mksd kyvl qn F`kx qk hI
sImq nhIN irhw sgoN ieh AMg-pRdrSn dI p`Dr qk phuMc igAw hY[
PYSn dy nW ’qy pihny jWdy vwihXwq iksm dy k`pVy ASlIlqw
&Ylwaux dw kwrj krdy hn[ mn hI mn smwj-icMqk ies g`l ƒ
mMn rhy hn ik smwj ivc iesqrIAW nwl sMbMiDq AprwiDk GtnwvW,
CyV-CwV, zbr-ijnwh Awidk ip`Cy keI vwr AOrq dw aukswaU
pihrwvw vI izMmyvwr huMdw hY[ vrqmwn dOr ivc p`CmI FMg dy vsqr
pihnx dw ruJwn Aqy aus dy mukwbly mwniskqw qbdIl nw hox
ivclw pwVw hI AnykW sm`isAwvW dy pYdw hox dw mu`K kwrn hY[
AjokI jIvn-SYlI ivc slIkydwr pihrwvy dI QW &YSnybl pihrwvy
dw vDdw ruJwn inScY hI icMqwjnk pihlU hY[ sRI gurU gMRQ swihb
ivc Aijhy pihrwvy dw inSyD kIqw igAw hY, ijs dy pihnx nwl
gurmiq pRkwS
56
sqMbr 2014
Asihjqw mihsUs hovy Aqy ivkwrW dI auqpqI hovy:
bwbw horu pYnxu KusI KuAwru]
ijqu pYDY qnu pIVIAY mn mih clih ivkwr]
(pMnw 16)
ies qrHW gurbwxI mnu`K ƒ Aijhy pihrwvy qoN vrjdI hY ijhVw
AnYiqkqw dy aupjx dw kwrn bxdw hY[ ies dy mukwblqn swdw Aqy
slIkydwr pihrwvw pihnx dw aupdyS hY jo ivAkqIgq S^sIAq ƒ
inKwrdw Aqy smwijk nYiqkqw ƒ mzbUq krdw hY[ vrqmwn smyN
AKOqI &YSn dy nW ’qy pihny jWdy vwihXwq Aqy ASlIl vsqrW dy
pRsMg ivc gurbwxI inScY hI nroeI syD idMdI hY[
ies qrHW AjokI kurIqIjnk jIvn-SYlI kwrn mnu`KI B`j-dOV,
mwnisk qnwau, AsMquStI, srIrk ibmwrIAW Awid ivc BwrI vwDw
hoieAw hY[ mn`uKI soc dy pdwrQvwdI hox, Kwx-pIx dIAW AwdqW Aqy
pihrwvy ivc ivgwV, niSAW dw vDdw pRcln Aqy mn`uK dy lwlswmeI
mwniskqw dw DwrnI hox vrgy AnykW sMkt vrqmwn jIvn-SYlI dI
hI dyx hn[ ies sMbMD ivc gurbwxI dI pRsMigkqw svY-is`D hY[ mnu`uK
ƒ sbr, sMjm vwly sdwcwrk jIvn dy DwrnI bxn dI pRyrnw gurmiq
dw mUl-mnorQ hY[ vrqmwn jIvn-SYlI ivc pRcilq kurIqIAW dy
invwrn dy FMg-qrIky Aqy ienHW dw suc`jw bdl (Alternative) gurbwxI
ivc pRsquq hoieAw hY[ ies sMktmeI pRsiQqI ivc gurbwxI inScY
hI iek suc`jy mwrg drSk dI BUimkw Adw krdI hY[
hvwly Aqy it` p xIAW
1. fw. jgbIr isMG, sRI gurU gMRQ swihb dI smkwlIn pRwsMigkqw, pMjwbI XUnIvristI
pitAwlw, 2012, sPw 85
2. -auhI- pMnw 80
3. s. srbijMdr isMG, (sMpw:) sRI gurU gMRQ swihb Aqy ie`kIvIN sdI, pMjwbI XUnIvristI
pitAwlw, 2006, sPw 3
4. En.Wikipedia.org
5. fw. BIm ieMdr isMG, (sMpw:), ivSvIkrn ivSlySx Aqy ivvycn, kuknus pRkwSn
jlMDr, 2006, sPw 97
6. s. AmrjIq isMG (kWg) (sMpw:), ivSvIkrx Aqy pMjwbI swihq siBAwcwr, swihq
AkwdmI, nvIN id`lI, 2005 sPw 36
7. fw. jsbIr kOr, sRI gurU gMRQ swihb; iviBMn pirpyK, pMjwbI XUnIvristI pitAwlw,
2005, sPw 138
gurmiq pRkwS
57
sqMbr 2014
sRI gurU gMRQ swihb jI dw sMgIq-pRbMD
-fw. drSn isMG*
pRis`D kIrqnkwr Aqy lyKk pRo. krqwr isMG ny iek Koj-inbMD
ivc iliKAw hY ik:pRBU prmySr ny sMswr ivc jo AqI suMdr vsqU dI rcnw kIqI,
aus dw nwm sMgIq hY[ ieh mnu`Kqw ƒ iek r`bI qohPy vjoN pRwpq
hoieAw[ mnu`K hI nhIN, pSU-pMCI qy KUMKwr jwnvr vI ies qoN pRBwivq
hn[ ij`Qy bl qy bu`DI hwr jWdy hn au~Qy sMgIq dw jwdU hI kwrgr swbq
huMdw hY[ BwrqI sMgIq sdIAW purwxw hY Aqy irSIAW-munIAW ny ies
ƒ pRBU pRwpqI dw swDn mMinAw hY[ gurbwxI-sMgIq dI SurUAwq audoN
hoeI jdoN sRI gurU nwnk dyv jI ny ikhw, “mrdwinAw rbwb CyV bwxI
AweI hY, kwie isPq sWeIN dI krIey[” BweI mrdwnw jI vI Awpxy
ausqwdW dw cMifAw sMgIqkwr qy mMinAw-pRmMinAw ‘rbwb’ dw vj`eIAw
sI, jo gurU jI ƒ swQI dy rUp ivc pRvwn sI ikauNik lokweI ƒ soDx leI
Aqy s`c dw mwrg drswaux leI AnykW ibKVy pYNfy qYA krny sn[ ‘qUM
hI inrMkwr’ dI DunI aupjwaux vwlw rbwb, jo sRI gurU nwnk dyv jI ny
BweI iPrMdw jI qoN iqAwr krvwieAw, BweI mrdwnw jI ƒ b^iSS
hoieAw[ sRI gurU nwnk dyv jI ny bwxI qy sMgIq dw sumyl kr ky kIrqn
gwieAw qy BweI mrdwnw jI ny rbwb dIAW mDur DunW CyVIAW qW ies
r`bI-sMgIq ny tu`tIAW rUhW ƒ pRBU nwl joV id`qw qy rwKS ibrqI ƒ dyv
rUp ivc bdl id`qw[ ijs qrHW iek sUJvwn mwlI dr`^q dy iek twhxy
ƒ ipauNd kr ky aus ƒ vDIAw iksm dw &l jW/Pu`l aupjwaux Xog bxw
idMdw hY[ sRI gurU nwnk dyv jI ny BwrqI sMgIq ƒ rUhwnI pRp`kqw dy ky,
gurmiq sMgIq dI AYsI rcnw kIqI ijs dy Alwpx nwl swrIAW
iqRSnwvW Kqm jo jwx[ “DMn su rwg surMgVy Alwpq sB iqKjwie]”
Asl ivc ‘rwg-pRbMD qoN ‘sMgIq-pRbMD’ dI ivvsQw qy ivkws
sMbMDI ies lyK dw ivSw hY-- ‘sRI gurU gMRQ swihb jI dw sMgIq pRbMD’
*nrUlw imaUizk hwaUs, mlot (sRI mukqsr swihb) pMjwb; mo: +9198556-51623
gurmiq pRkwS
58
sqMbr 2014
ies dy pRmu`K AwDwr inmnilKq hn:
1. rwg-pRbMD: qqkrw jW ivSw sUcI[
2. sMgIq-pRbMD: AMqrmuKI qrqIb qy kIrqn (hzUrI-gwien)
3. rwgW-auprwgW dI qrqIb
4. gurbwxI-sMgIq
5. kIrqn Aqy kIrqn ivDIAW (AjokI pRivRqI)
6. is`K sMgIqkqw Aqy is`K-XUnIvristI dI sQwpnw[
7. swr-AMS
rwg-pR b M D : qqkrw:
purwqn-s`iBAqw dy pRqIk irgvyd, Xjurvyd, swmvyd, AQrvvyd
hn, ijnHW iv`coN swmvyd (gMDrv vyd) ivcly mMqr-gwien dI prMprw,
BwrqI sMgIq dy Awid-ArMB vjoN jwxI jWdI hY[ aupinSd gRMQW iv`coN
CMdogX-aupinSd iv`coN s`q-surW dw sp`St pRXog, mMqr-gwien dI
Aqy swzW dI pUjw qoN ielwvw, sMgIq-SwsqrW dI jwxkwrI vI hY[
AnykW lyKkW vI ny ies sMbMDI jwxkwrI id`qI hY ijvyN:
-AY~s. AY~n. dws gupqw; ‘ihMdU imstIiszm’, sPw 3
-Ahobl; ‘sMgIq pwirjwq’ (Anuvwd: pMifq kilMd) sPw 5
-AYm. Awr. gOqm; dw imaUzIkl hYrItyj Aw& ieMfIAw, sPw 1
-jI. AY ~ c. rwnwfy , ihM d u s qwnI imaU i zk: iPizks AY N f
AsQYitk, sPw 2
ievyN hI aupinSd gMRQW ivc pUjw ivDIAW Aqy keI smwijkauqsvW (sMmn-sm`jw) qy sMgIq Swsqr dw ivkws hoieAw[ rwmwiex,
mhWBwrq Awid ivc sqoqr-gwien, jwqI-gwien AnykW swzW dI
jwxkwrI hY[ aus X`ug dy mhwn-bMsrI vwdk: sRI ikRSn jI, gwien qy
inRq-klw pRbIn sn[ vIr-Arjn: vIxw vwdn qy gwien klw dw
mwihr sI[ gMDrv sMgIq, aus X`ug dw sMgIq pRqIk sI[
jYn mq ivc vI sMgIq ƒ pUjw qy Drm pRcwr dw au~qm-swDn
mMinAw igAw[ iBkSUAW leI vrijq Aqy mhWvIr dI ausqqI leI
sMgIq AwXojn vI huMdw sI[ Drupd, tyk, lwvxI, dohw, kib`q, svYXw,
CpX, cOpeI, suMdrI, BUjMg-pRXwq CMd Awid pRcwr ih`q vrqy gey[
ies dIAW rcnwvW pwSrv-sqn qy ikRqI kuSmWjlI gRMQ ivc drj
gurmiq pRkwS
59
sqMbr 2014
hn[ drj rcnwvW, rwg-AMk sihq AMikq hn[
bu`D m`q ivc gwien, vwdn, inrq, Awid sMgIq qy klwkwrW dI
jwxkwrI vI hY[ gIq, vwid`q, n`c, A`Kwnm dy rwhIN gwiekW ƒ
vYqwilk ikhw igAw[ Qyr-gwQw qy QyrI-gwQw dy gwien mrdW qy
iesqrIAW leI insicq sn[ ASvGoS aus kwl dw pRis`D kvI qy
gwiek sI ijs dI sMgIq mMflI, bu`D Drm dw pRcwr krdI sI[
ievyN hI is`D-nwQ, prMprw dw sMgIq (ATvIN-nOvIN sdI) dI
vjrXwn sMprdw ny qMqr-mMqr Aqy mhwXwn-SwKw ny vI qWqirkswDnw leI sMgIq dw pRXog kIqw[ Xog mq dy sMsQwpk mCMdr nwQ
qy gorKnwQ mq dohW SwKwvW ny AnykW rwgW ivc pd-rcnw kIqI, ijs
ivc Sbd is`iKAw drSn, pRwx sMglI, Awqm boD qy igAwn-cwlIsw
pRis`D hn[
vYSxvmq qy SYvmq pMjvIN sdI qoN ArMB hoieAw[ v`K-v`K nWvW
qoN bwAd, Bwgvq nwm-BgqI mwrg vjoN pRis`D hoieAw[ bRhmwAvqwr dI BgqI dy vYSxv-sMqW ƒ ‘Alwvr’ ikhw jWdw sI, ijs dy
gwiek v`K-v`K ngrW ivc qy v`K-v`K mMdrW ivc pRBU-BgqI dy Bjn
gwauNdy hn[ pRis`D sMqW nwm: mwDvwcwrIX, rwmwnujcwrX, ivSv
svwmI, inMbwrk qy rwmwnMd ny ies ƒ au~qrI Bwrq ivc PYlieAw[
sqpdy qy A~Stpd gwien pRis`D hn[1
Bgq jYdyv jI ikRq “gIq goivMd” rcnw- 12vIN sdI dI pRis`D
sMgIqk-ikRqI hY, ijs ivclI ‘pRbMD-gwien-SYlI ƒ pRis`Dqw hwsl
hoeI[ mh`qvpUrn g`l ieh hY ik Bgq jYdyv jI dIAW do rcnwvW sRI
gurU gRMQ swihb ivc vI drj hn[ ijvyN rwg-gUjrI qy rwg mwrU[
ievyN hI BgqI-sMgIq dI lihr ivkisq huMdI geI, ijs ivc
AnykW mhWpurKW, sMqW, pIrW-PkIrW, sU&IAW, AvqwrW nwl A`goN
ivkws krdI geI ijs ivc Xogdwn pwaux vwly mhWpurK cYqMnX
mhwpurS (1485-1533 eI:) hn[2
mhWn koS Anuswr pRbMD Aqy bwxI-pRbMD dy ArQ ies pRkwr id`qy
gey hn:
-Drupd, auqm kwiv-rIq Aqy rIqI, pRbMD gwien hY[
-pRbMD gwien (Drupd) AStpd (A`T pdW vwly) dIAW rIq-
gurmiq pRkwS
60
sqMbr 2014
rcnwvW ijnHW dy cwr BwgW ivc Awlwp Aqy gIq dy cwr-Bwg: sQweI,
AMqrw, sMcwrI, ABog, gwauNdy hn[
-pRkIrx: Putkl-gIq pRkwr jW AnykW gIq-pRkwrW ƒ pRkIrx
ikhw jWdw hY, ijvyN A`T-pdW vwly SbdW leI vriqAw, Drupd ivc
gwauNdy hn[
-AStpd gwiekI dI lokipRAqw, jXdyv ikRq ‘gIq goivMd’
rwhIN d`KxI Bwrq ivc ho cu`kI sI[ ies ƒ pRbMD gwien ikhw jWdw hY[
sRI gurU gMRQ swihb ivc, sYNkVy AStpd hn ijnHW ƒ au~qrI Aqy d`KxI
pRxwlI ivc vI gwieAw jWdw hY[3
smuc
` y rUp ivc AsIN mMndy hW ik sRI gurU gMQ
R swihb jI ivc (rwggauVI Aqy rwg-mlwr qy mwrU rwg ivc) AnykW qol-qukWq (mwqRwiBMnqw) vwly AStpd vI mOjd
U hn[ ies ivc koeI S`k nhIN ik pVqwl,
Drupd, Dmwr, iKAwl, rwg-mwlw/guldwsqw Awid, kiTn gwiekI mMnI
jWdI hY[ gurU swihbwn ny kIrqn dI mrXwdw dw pRbD
M sRI drbwr swihb
ivKy vI sQwipq kIqw ijs qoN pihlW kIrqn-kyNdrW dI sQwpnw hoeI[
pRo. krqwr isMG jI ilKdy hn ik ivigAwn dy ies Xu`g ivc tI.
vI. dy keI cYnlW qoN AnykW dySW ivc kIrqn dw is`Dw pRswrx ho irhw
hY, loV sI ik swfI rwg-AwDwirq kIrqn prMprw Asl srUp, qMqIswzW dy gwien rUp ivc dunIAw dy swhmxy AwauNdI[ gurbwxI sMgIq dy
ApRcilq qy kiTn rwgW ivc, kIrqn dw pRswrx sux ky, ivrsy iv`coN
imlI gurU-jnW dI sMgIqk-dwn qoN pRBwivq huMdy ik, ikMny v`fy Kzwny dI
bKiSS hoeI hY[ AsIN kIrqn dI dwq dy vwrs qW bx gey hW, pr
p`lw KwlI hY[ AsIN AwpxI Amolk kIrqn-klw qoN hIxy qy grIb ho
gey hW[ inrDwirq-rwgW ivc pVqwl SYlI dy SbdW dw gwien,
Drupd, Dmwr, AStpd Awid sB kuJ hOlI-hOlI Kqm ho irhw hY[
A`j dw kIrqn izAwdw kr ky iPlmI qrzW, ZzlW, lok DunW Aqy
lok-gwiekW dy gwey hoey gIqW duAwly GuMm irhw hY[ gurbwxI-sMgIq dI
rMgq ivc iB`ijAw hoieAw qy s`cy-su`cy surW dy lgwau duAwrw Aqy Bwvrs ivc iB`j ky gwieAw hoieAw hI AslI Sbd kIrqn hY[ so AsIN
kIrqnkwr Aqy pRbMDk swry Awpxy AMdr Jwq mwrIey ik kIrqn
prMprw ik`Dr ƒ jw rhI hY ikauN jw rhI? ies dI ip`T-BUmI ivc koeI
gurmiq pRkwS
61
sqMbr 2014
vpwrk, haumYNvwdI pRivrqI qW nhIN A`gy vD rhI? ieh socx dI Aqy
swvDwnI-r`Kx dI zrUrq hY, ikauNik ivrsy dI sur`iKAw qy sMBwl,
pRbMD qy pwswr qW hI sMBv ho skygw, nhIN qW “rotIAw kwrix pUrih
qwl] Awpu pCwVih DrqI nwil]” hovygw
sM k lp Aqy pirBwSw:
sRI gurU nwnk dyv jI ny, ‘swihq Aqy sMgIq’ dI pirBwSw Aqy
sMklp dI ausqq ivc ikhw hY:
ieknw nwd n byd n gIA rsu rs ks n jwxMiq]
ieknw suiD n buiD n Akil sr AKr kw Byau n lhMiq]
nwnk sy nr Asil Kr ij ibnu gux grbu krMiq] (pMnw 1246)
ievyN hI:
rwgY nwdY bwhrw ienI hukmu n bUiJAw jwie]
(pMnw 1423)
bu`DI-mMfl qoN au~pr ArQwq suriq dI aucyrI AvsQw ivc:
vwjy pMc sbd iqqu Gir sBwgY]
Gir sBwgY sbd vwjy klw ijqu Gir DwrIAw]
(pMnw 917)
Anwhq-nwd qy Awhq-nwd BgqI-mMfl dI swDnw rUp hn[
ievyN hI:
nwmu ijn kY min visAw vwjy sbd Gnyry]
(pMnw 917)
kIrqn bwry:
-kIrqnu inrmolk hIrw] Awnµd guxI ghIrw]
(pMnw 893)
-kljug mih kIrqnu prDwnw] gurmuiK jpIAY lwie iDAwnw]
(pMnw 1075)
sp`St hY ik:
-kIrqn nwmu ismrq rhau jb lgu Git swsu]
-Blo Blo ry kIrqnIAw] rwm rmw rwmw gun gwau]
Coif mwieAw ky DMD suAwau]
(pMnw 818)
(pMnw 885)
rwg bwry:
rwg rqn prvwr prIAw sbd gwvx AweIAw]
(pMnw 917)
ievyN hI:
-rwgu nwdu sBu scu hY kImiq khI n jwie]
(pMnw 1423)
-rwg rqn prIAw prvwr] iqsu ivic aupjY AMimRqu swr]
gurmiq pRkwS
62
sqMbr 2014
nwnk krqy kw iehu Dnu mwlu] jy ko bUJY eyhu bIcwru] (pMnw 351)
-sBnw rwgW ivic so Blw BweI ijqu visAw min Awie]
(pMnw 1423)
gwaux Aqy gwiekI dy pRbMD leI s`cI bwxI gwien leI sp`St
inrdyS vI id`qy hn, ijvyN:
Awvhu isK siqgurU ky ipAwirho gwvhu scI bwxI]
bwxI q gwvhu gurU kyrI bwxIAw isir bwxI]
(pMnw 920)
sRI gurU gMRQ swihb ivc Aqy hryk rwg ivc ‘pRQm-bwxI’ vI sRI
gurU nwnk dyv jI dI hY Aqy ‘pRQm-swz-vwdk’ vI BweI mrdwnw jI
sI[ BweI mrdwnw jI dI rbwb vI sRI gurU nwnk dyv jI dy ielwhIsMgIq dI ‘sMgq-vwdn-pRikRAw’ iv`coN iek mh`qvpUrx kVI hY[ ies
leI gurbwxI-sMgIq dy rwg-pRbMD Aqy sMgIq-pRbMD ivc BweI mrdwnw
jI sihXogI-gwiek qy vwdk vjoN sQwipq hY[ BweI mrdwnw jI gurU
jI dw syvk, is`K, cylw, rwgI, rbwbI Aqy dosq vI sI, jo l`gBg
A`DI-sdI sRI gurU nwnk dyv jI dIAW mhwn-XwqrvW ivc iek swQI
qy sMgqIAw bx ky AMg-sMg irhw sI[ sRI gurU nwnk dyv jI qoN l`gBg
pMj swl pihlW hI aus dw dyhWq, l`gBg sMn 1534 eI: ivc hoieAw
sI[ ivCoVw suBwivk sI[ BweI mrdwnw jI dy dyhWq smyN sRI gurU nwnk
dyv jI ny aucwrn kIqw:
qUtI qMqu rbwb kI vwjY nhI ivjoig]
ivCuiVAw mylY pRBU nwnk kir sMjog]
(pMnw 934)
bwby dI ‘bwxI’ qy aus dI ‘rbwb’ iv`coN ‘Anhd-Sbd’ dI
Jnkwr suxdI sI:
rbwbu pKwvj qwl GuMGrU Anhd sbdu vjwvY]
(pMnw 381)
ievyN hI:
jl qrMgu ijau jlih smwieAw] iqau joqI sMig joiq imlwieAw]
(pMnw 102)
ieh hwridk pRsMnqw vwlI g`l hY ik gurmiq-sMgIq Aqy prMprw
ƒ sur`iKAq-r`Kx dy leI pMjwb ivc AnykW-Xqn kIqy gey hn:
(a) sRI drbwr swihb, sRI AMimRqsr qoN ipCly 400 swlW qoN
vDIk smyN qoN rwg-pRbMD (sMgIq pRbMD) Anuswr idn-rwq (grmIAW
gurmiq pRkwS
63
sqMbr 2014
ivc 20 GMty Aqy srdIAW ivc 18 GMty inrMqr ‘kIrqn’ inrDwirq
rwgW Anuswr) kIqw jw irhw hY; ijs ƒ ryfIE/ tI. vI. qoN bkwiedw
suixAw/dyiKAw jw irhw hY[
(A) pMjwb skUl is`iKAw borf, mohwlI (cMfIgVH) v`loN ipCly
10-12 swlW qoN ATvIN qoN 12vIN SRyxI qk gurbwxI sMgIq dI is`iKAw
pwTkRm Anuswr ho rhI hY[
(e) gurU nwnk dyv XUnIvristI, sRI AMimRqsr Aqy pMjwbI
XUnIvristI, pitAwlw v`lNo vI B.A. (Hons.) Aqy M.A. ivc ‘gurbwxI
sMgIq’ iek ivSy vjoN pVHwieAw jw irhw hY[ BweI swihb fw. vIr isMG
qy fw. crn isMG ny gurbwxI sMgIq ƒ iek v`Krw-m`q, inrxX krn
dI ivdvqw-BrI Koj kIqI sI, ijs ivc fw. blbIr isMG Aqy aus
vkq dy pRis`D kIrqnkwrW dIAW surilpIAW Aqy hor keI is`KsMprdweI, fyrw-pRbMDkW dI pRvwngI nwl ieh pRQm-pusqk 1958
ivc pRkwiSq kIqI sI[ ies dy ‘mu`K-bMd’ (a, A, e, s, h, k, K,
g) A`T pMinAW ivc pusqk dy pMj-BwgW dI sMKyp-ivAwiKAw vI kIqI
hY[4 ies leI gurmiq-sMgIq dI Koj; ‘sMklp Aqy sQwpnw’ dy
idRStIkox qoN ieh pRQm pusqk hY ijs qoN A`gy pUrvvrqI, vrqmwn
qy Biv`K dI Koj-pRikirAw vI pRBwivq hY Aqy rhygI[
rwg: rwg gurbwxI sMgIq dw AwDwr-sqMB hY[ Sbd-kIrqn jW
pd-gwien dIAW AnykW pRxwlIAW, BgqI sMgIq ivc pRcilq hn
prMqU gurbwxI sMgIq ivc rwg dy sMgIqwqmk, AiDAwqmk, surwqmk,
sONdrXwqmk Aqy Bwv-rs dI sPl-pySkwrI ƒ mh`qv id`qw jWdw hY,
ij`Qy ‘sMgq’ jW sroiqAW ƒ vI AiDAwqmk-AnMd pRwpq huMdw hovy[
pRo. dyivMdr isMG Awpxy Koj-inbMD ivc ilKdy hn ik, “sRI gurU
gMRQ swihb dI bhu-pwswrI mh`qqw qoN swfI idRStI ies dy ‘rwgpRbMD’ sMdrB ivc inihq hY[ sRI gurU Arjn dyv jI ny ies dI
sMpwdnw smyN ies dy ‘rwg-pRbMD’ ƒ iek ivSyS idRStI qoN snmuK
r`iKAw hY, ijs dI gurmiq ƒ pRsquq krn ivc ivSyS BUimkw hY[ AYsI
idRStI ƒ snmuK r`K ky ies q`Q dw AwBws huMdw hY ik ies dy mu`K
sMpwdk ny ies dy rwg-pRbMD rwhIN AMqrmuKI jIvn-i&lws&I ƒ bVy
suMdr FMg nwl pRsquq kr ky mnu`K ƒ iek ivSyS jIvn dI soJI
gurmiq pRkwS
64
sqMbr 2014
krvweI hY[
-ies rwg pRbMD dI KUbsUrqI ieh hY ik ienHW dw gUVHw sMbMD v`K
kwiv-rUpW (kwiv-SYlIAW) Aqy rwgW nwl hY[6
-bySk kuJ ivdvwnW ny, ‘jpu jI’ dy gwey jwx ’qy vI it`pxI
kIqI hY, prMqU pRmu`K rUp ivc ieh ‘rwg-rihq’ bwxI hY[ iehI gux
ies ƒ ‘ivcwr-pRDwn’ rcnw inrDwrq krdI hY[7
-ies qrHW sRI gurU gMRQ swihb ivc drj bwxI dw rwg-pRbMD
mnùKI jIvn dy ivkws-pVwvW dI ^UbsUrq qrzmwnI hY[ iehI ivauNqbMdI
iek ivSyS jIvn i&lws&I dI DwrnI hY[ ‘gurbwxI-sMgIq’ dw AwDwrsqMB. qqkrw (ivSw sUcI) qoN ArMB ho ky, rwg-mwlw ’qy hI smwpq
huMdw hY[ swr AMS ieh hY ik ‘qqkrw’ hI ‘rwg-pRbMD’ hY Aqy
‘sMgIq-pRbMD’ dw sUck hY, ikauNik qqkry Anuswr hI hryk-gRMQ dw
lyKn jw ivBwjn huMdw hY[
jykr sRI gurU gRMQ swihb dI bwxI dw sUKm AiDAYn krIey, qW
ies dIAW AMqrmuKI gvwhIAW ieh swbq krdIAW hn ik ies ivclw
Awid qoN AMq qk, ‘rwg pRbMD Aqy sMgIq pRbMD’ (buinAwdI FWcw) ƒ
gwvo, gwvIAY qy gwienW dy nwl nwl ‘pRmwqm-nwd’ nwl iek-imk hox
dI pRyrxw qoN ielwvw suc`jI ‘jIvn-jwc’ leI ‘gurmiq pMQ’ Aqy
‘gurbwxI sMgIq’ dy ‘ielwhI-kIrqn’ ƒ ‘jwgq-joq’ vjoN inrDwrq
kIqIAW geIAW hn[ ies krky, ‘inrDwrq-rwgW’ dI gwien ivDI ƒ
ivigAwnk rUp ivc gurbwxI sMgIq dw nwm iek isDWq-vjoN sivkwr
kIqw igAw hY Aqy krnw vI cwhIdw hY[
AsIN ie`Qy gurbwxI sMgIq, ‘Swsqr qy ivhwr’ dw ivsQwr nhIN
krnw cwhuMdy, prMqU aunHW q`QW au~pr roSnI pwauxw cwhuMdy hW, ijnHW q`QW
qoN sRI gurU gMRQ swihb dI bwxI, rihqnwmy, mrXwdw Aqy is`K-prMprw
vjoN gurduAwrw swihb, is`K-sMgq Aqy smwijk pRivrqIAW iv`coN, ijs
‘rucI’ dw pRgtw ho irhw hY, ausy rucI krky, du`K, suK, ivAwh, mOq,
sskwr Aqy aus auprMq kIqIAW jwx vwlIAW ‘rsmW-irvwjW’ iv`coN
ipCly 500 swlW dy ieiqhws iv`coN: gurbwxI sMgIq Aqy ‘kIrqn’ dy
AnykW pRkwr A`j vI dyKy suxy jw rhy hn[ sRI gurU gMQ
R swihb ieiqhwisk,
smwijk, rwjnYiqk, BUgoilk, AiDAwqmk, Dwrimk, mnoivigAwnk,
5
gurmiq pRkwS
65
sqMbr 2014
i&lws&I Aqy AnykW-pdwrQW dI jwxkwrI dy nwl-nwl, ‘mUl-rUp’
ivc ies dw sMpUrn-FWcw sMgIq klw dy ‘rwg-pRbMD Aqy sMgIqpRbMD’ nwl pUrI qrHW sMXukq-rUp ivc juiVAw hoieAw hY[
gu r bwxI sM g Iq pR b M D : ky v l SwsqR I Theory hI nhIN, blik
‘ikRAwqmk ivhwr’ Practical Performance dI ivvsQw hY, ijs
ivc ‘SwsqrI-sMgIq’ Aqy ‘lok-sMgIq’ dohW dw pRXog kIqw jWdw
hY[ gurU-jnW ny rwg pRbMD Aqy gurbwxI sMgIq pRbMD dI prMprw ƒ
kwiem r`Kx leI v`K-v`K ‘kIrqn-kyNdr’ vI bxwey, qW ik ieh
prMprw hmySW ‘jIvn-jwc’ ivc ‘jIvMq’ rhy[
kIrqn ky N dr: 8
1. krqwrpur swihb ivKy sRI gurU nwnk dyv jI ny is`K sMgq leI
gurduAwrw swihbwn (Drmswl) ivc pRQm-kIrqn kyNdr dI sQwpnw
kIqI[
2. KfUr swihb ivKy sRI gurU AMgd dyv jI ny dUjy kIrqn kyNdr
dI sQwpnw kIqI[
3. goieMdvwl swihb ivKy sRI gurU Amrdws jI ny qIjw kIrqnkyNdr sQwipq kIqw Aqy mMjI-prMprw vI sQwipq kIqI[
4. sRI gurU rwmdws jI ny sRI AMimRqsr (c`k rwmdws) ivKy
kIrqn kyNdr dI sQwpnw kIqI, ij`Qy BweI s`qw qy BweI blvMf aus
vkq dy pRis`D kIrqnIey sn[
5. sRI AnMdpur swihb ivKy sRI gurU hirrwie swihb jI qy sRI gurU
hirikRSn swihb jI ny kIrqn kyNdr dI sQwpnw kIqI[
ievyN hI is`K Drm Aqy is`K smwj dw ivsQwr hoieAw iqvyN
gurbwxI sMgIq Aqy pRcwr dw kwrj vI v`fI p`Dr ’qy hoieAw, ijs kr
ky sRI gurU goibMd isMG jI ny Awpxy jIvn-kwl ivc hI dmdmw swihb
(qlvMfI swbo) ivKy dmdmw swihb dI tkswl sQwipq kIqI[
rwg qy sMgIq-pRbMD dy pRmwixk hvwly:
dyKo: mwrU mhlw 5, sRI gurU gMRQ swihb, pMnw 1075 ivKy sp`St
iliKAw hY ik
-kljug mih kIrqnu prDwnw] gurmuiK jpIAY lwie iDAwnw]
(pMnw 1075)
gurmiq pRkwS
66
sqMbr 2014
-jo jo kQY sunY hir kIrqnu qw kI durmiq nws]
(pMnw 1300)
-gux goivMd gwvhu siB hir jn rwg rqn rsnw Awlwp]
(pMnw 821)
-jo jnu krY kIrqnu gopwl] iqs kau poih n skY jmkwlu]
(pMnw 867)
sRI gurU nwnk dyv jI ny PurmwieAw hY ik:
-rwig nwid mnu dUjY Bwie] AMqir kptu mhw duKu pwie]
(pMnw 1342)
-sBnw rwgW ivic so Blw BweI ijqu visAw min Awie]
(pMnw 1423)
-EAMkwir eyk Duin eykY eykY rwgu AlwpY]
(pMnw 885)
mn ivcoN haUmY iqAwg ky kIrqn kIqw jwey:
Awip gvwey su hir gux gwaU]
(pMnw 270)
ievyN hI PurmwieAw hY:
ieik gwvq rhy min swdu n pwie]
haumY ivic gwvih ibrQw jwie]
(pMnw 158)
ies leI:
shjy gwivAw Qwie pvY ibnu shjY kQnI bwid]
(pMnw 68)
Awsw dI vwr dw isrlyK pVHn qoN sp`St huMdw hY ik:
“vwr slokW nwil slok BI mhly pihly ky ilKy tuMfy AsrwjY kI
DUin]”
ArQwq:
ieh vwr (Awsw dI vwr) pRQm sRI gurU nwnk dyv jI dI aucwrn
kIqI hY[ ies ƒ purwqn-Dun: tuMfy Asrwj dI Duin au~pr gwauxw hY[
sRvxI suxIAY rsnw gweIAY ihrdY iDAweIAY]
(pMnw 611)
‘qqkry’ qoN lY ky ‘rwg-mwlw’ qk, rwg pRbMD qy sMgIq pRbMD dI
srvoqm-ikRqI hY: ‘sRI gurU gRMQ swihb’ jugo-jug At`l]
swr-AMS: ies pRkwr pRq`K ƒ pRmwx dI kI loV hY? sRI gurU gRMQ
swihb jI dw qqkrw hI rwg-pRbMD hY Aqy rwg-mwlw qk hI, ies dw
sMgIq-pRbMD hY ikauNik AMqrmuKI-gvwhIAW:
400 swlW qoN vDIk sRI drbwr swihb dw kIrqn-pRbMD qy
gurmiq pRkwS
67
sqMbr 2014
pwswr/ kIrqn caukIAW/ kIrqn kyNdr kIrqn tkswlW Aqy jnm qoN
lY ky mOq qk dw sMgIq pRbMD Adu`qI hn[ Aijhw sMgIq-pRbMD ivSv
dy iksy vI dyS, Drm, jwqI ivc nhIN hY[ swƒ Awpxy s`iBAwcwrkivrsy pRqI gOrvmeI pRwpqIAW ’qy mwx hY ijs ivc SoRmxI gurduAwrw
pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr Aqy id`lI is`K gurduAwrw pRbMDk kmytI dy
pRqI lok ikRqgX hn[
sM d rB sU c I:
1. gurmiq sMgIq pr hux qk imlI Koj, cI& Kwlsw dIvwn, sRI AMimRqsr-1958,
sPw: mu`K bMd[
2. fw. lKSmI nwrwiex grg, gurmiq sMgIq ivSyS AMk: (mwisk p`qr), hwQrs
pRkwSn, (ihMdI) XU.pI 1977, sPw 13-14
3. -auhI- sPw 13-14
4. sMpwdk, fw. jsivMdr kOr (iF`loN), sRI gurU gMRQ swihb dy ivivD pirpyK, gurU nwnk
dyv XUnIvristI, sRI AMimRqsr 2004, sPw 71
5. -auhI- sPw 78
6. -auhI- sPw 79
7. fw. drSn isMG (nrUlw), pMjwb dw sMgIq ivrsw qy ivkws, nYSnl pRY~s AwP ieMfIAw,
nYSnl bu`k Swp, cWdnI cONk id`lI, 1995; sPw 141 qoN 170
8. -auhI- sPw 141 qoN 170
9. -auhI- sPw 141 qoN 170
10. -auhI- sPw 141 qoN 170
11. -auhI- sPw 141 qoN 170
12. sMq bwbw su`cw isMG jI, Drm Aqy sMsikRqI ƒ dyx, sMpwdk: jv`dI tkswl;
luiDAwxw- 2006, sPw 7
13. -auhI- sPw 15, 20
hvwly Aqy it` p xIAW:1. fw. fI. AY~s. nrUlw, sMgIq smIiKAw, iltyrcr hwaUs, sRI AMimRqsr- 1987 sPw
249-50
2. -auhI- sPw 253-58
3. BweI kwnH isMG nwBw, mhwn koS, BwSw ivBwg pMjwb. pitAwlw (1956-57) sPw
600, 579, 315, 180, 311, 327
4. gurmiq sMgIq pr hux qk imlI Koj, pRkwSk cI& Kwlsw dIvwn, sRI AMimRqsr
1958
5. gurU gMRQ swihb dy ivivD-pirpyK, (jI. AY~n. fI. XUnI) sRI AMimRqsr 2004 sPw 71
6. -auhI- sPw 78
7. -auhI- sPw 79
8. gurmiq sMgIq (ivSyS AMk); hwQrs pRkwSn, (ihMdI)-jn-Pr-1997 sPw 125.
gurmiq pRkwS
68
sqMbr 2014
gurmiq ivc mwieAw dw sMklp
-fw. mnmohn isMG*
mwieAw dw SbdI ArQ hY ‘nhIN’[ ies vwsqy sMsikRq dw Sbd
mw-Xw hY, ijs dy ArQ hn- Brm, BulyKw, kpt, Cl Awid[
gurmiq ivc mwieAw dy sMklp ƒ vyKx qoN pihlW ies ƒ dUjy
DrmW dy ipCokV ivc vyKxw au~icq hovygw[ irgvyd qoN lY ky SMkrwcwrX
qk mwieAw Sbd dy ArQ qoN ies dy sMklp dw ivkws huMdw AwieAw
hY[ irgvyd ivc mwieAw aus cIz ƒ mMinAw igAw hY, jo Awpxw rUp
bdldI rihMdI hY[ aupinSdW ivc mwieAw Sbd isRStI dy pRpMc leI
vriqAw igAw hY[ ies qoN ielwvw Aiv`idAw Aqy pRikrqI dy ArQW
ivc vI mwieAw Sbd dI vrqoN kIqI geI hY[ “Bwgvq purwx” ivc
mwieAw auh hY jo nw hox qoN vI hoNdmeI vsqU pRqIq huMdI hY[ KtdrSnW ivc sWK drSn ny mwieAw ƒ Aiv`idAw ikhw hY[
sRI gurU gRMQ swihb ivc mwieAw Sbd ivSyS i&lws&I dy ArQW
qoN Cu`t keI hor pRsMgW qy BwvW dy ArQW leI vI vriqAw igAw hY[
gurbwxI ivc mwieAw ƒ BulyKy Brm, dOlq qy haumYN ieiqAwid dy ArQW
ivc vriqAw igAw hY[ mwieAw ƒ qRYguxwqmk SkqI vI d`isAw igAw
hY[ ijvy ik:
qRY gux mwieAw mUlu hY . . .
(pMnw 647)
ies Sbd dw pRXog Dn-dOlq dy ArQW ivc vI kIqw igAw hY[
bwbw mwieAw swiQ n hoie]
(pMnw 595)
gurbwxI ivc BwrqI ivcwrDwrw dI qrHW mwieAw dy ivcwr ƒ
rupWqimk SYlI duAwrw hI vrxn kIqw igAw hY[ ies p`K qoN mwieAw
ƒ nwgxI, s`p, DrktI nwr, s`s Awid dy rUp ivc ibAwn kIqw
igAw hY[
-swsu burI Gir vwsu n dyvY ipr isau imlx n dyie burI]
(pMnw 355)
*897, Pyz 10, mohwlI; ipMn: 160062
gurmiq pRkwS
69
-mwieAw hoeI nwgnI jgiq rhI lptwie]
ies kI syvw jo kry iqs hI kau iPir Kwie]
-mwieAw mohu DrktI nwir]
BUMfI kwmix kwmixAwir]
sqMbr 2014
(pMnw 510)
(pMnw 796)
gurmiq ivc mwieAw dy isDWq ƒ do p`KW qoN ibAwinAw igAw hY:
1. mwieAw dw ivAkqIgq p`K[
2. mwieAw dw bRihmMfI p`K[
mwieAw dw ivAkqIgq p`K : ivAkqIgq p`K qoN mwieAw jIv dy
sMbMD ivc Aiv`idAw, Brm, kUV qy hMkwr ieiqAwid hY[ ies p`K qoN
sRI gurU gMRQ swihb ivc ‘pihirAw’ dy isrlyK hyT AMikq bwxI ivc
jIv qy mwieAw dy sMbMD pRqI hyT ilKy mu`K pRmwx imldy hn Aqy jIv
dw mwieAw dy pRBwv hyTW Awaux dw kwrn vI pqw l`gdw hY[ sRI gurU
Amrdws jI Anuswr jIv jnm qoN hI mwieAw dy pRBwv hyTW Aw jWdw
hY, Aqy aus dI suriq prmwqmw nwloN tu`t jWdI hY:
jw iqsu Bwxw qw jMimAw prvwir Blw BwieAw]
ilv CuVkI lgI iqRsnw mwieAw Amru vrqwieAw]
(pMnw 921)
mnu`KI jIvn dy qIjy pihr ivc mnu`K ’qy mwieAw BwrU huMdI hY[
ies AvsQw ivc mnu`KI-mn prmwqmw ƒ ivswr idMdw hY, ijs dy
nqIjy vjoN auh Dn-dOlq qy jobn ivc hI msq rihMdw hY Aqy Awpxw
jIvn ivArQ guAw lYNdw hY[
qIjY phrY rYix kY vxjwirAw imqRw Dn jobn isau icqu]
hir kw nwmu n cyqhI vxjwirAw imqRw bDw Cutih ijqu]
hir kw nwmu n cyqY pRwxI ibklu BieAw sMig mwieAw]
Dn isau rqw jobin mqw Aihlw jnmu gvwieAw]
(pMnw 75)
sRI gurU rwmdws jI iesy AvsQw ivc mnu`K dI pRDwn rucI mwieAw
pRqI moh qy ies ƒ iek`qr krnw d`sdy hn[ ies AvsQw ivc mnu`K
hrI dy nwm ƒ Xwd nhIN krdw[
qIjY phrY rYix kY vxjwirAw imqRw mnu lgw Awil jMjwil]
Dnu icqvY Dnu sMcvY vxjwirAw imqRw hir nwmw hir n smwil]
(pMnw 76)
sRI gurU Arjn dyv jI iesy AvsQw ƒ hor sp`St PrmwauNdy hn:
gurmiq pRkwS
70
sqMbr 2014
qIjY phrY rYix kY vxjwirAw imqRw ibKu sMcY AMDu AigAwnu]
puiqR kliqR moih lpitAw vxjwirAw imqRw AMqir lhir loBwnu]
(pMnw 77)
mwieAw dw mnu`K dy mn Aqy ieMdrIAW au~qy jo pRBwv pYNdw hY Aqy
aus dy pRqIkrm vjoN swfy mn qoN ieMdrIAW dI jo dSw ho jWdI hY aus
dw vrxn gurbwxI ivc ies pRkwr kIqw igAw hY:
-nYnhu nId pr idRsit ivkwr]
sRvx soey suix inMd vIcwr]
rsnw soeI loiB mITY swid]
(pMnw 182)
-mwieAw mmqw mohxI ijin ivxu dMqw jgu KwieAw]
mnmuK KwDy gurmuiK aubry ijnI sic nwim icqu lwieAw]
(pMnw 643)
sRI gurU gMRQ swihb ivc auprokq pMkqIAW drj hn, jo mwieAw
Bwv Dn-dOlq bwry d`sdIAW hn ik ies jg ivc mnu`K mwieAw dy jwl
ivc PisAw hoieAw hY qy ies mwieAw ny swrw sMswr Awpxy ivc
jkiVAw hoieAw hY[ mnmuK Bwv jo gurU qoN pry hn, auh ies ivc Guly
hoey hn qy gurmuK ies mwieAw dy jwl qoN pry hn qy auh pRBU BgqI ivc
l`gy hoey hn[ gurbwxI ivc mwieAw bwry bhuq kuJ ikhw igAw hY, ijs
dw vyrvw ies qrHW hY:
mnu soieAw mwieAw ibsmwid]. . .
sgl shylI ApnY rs mwqI]
igRh Apuny kI Kbir n jwqI]
(pMnw 182)
ivAkqIgq p`K qoN mwieAw ny ies sMswr dy lokW ƒ hI nhIN
moihAw hoieAw sgoN sB dyvI-dyviqAW ƒ vI ies ny moihAw hY[
-mwieAw mohy dyvI siB dyvw]
-khu kbIr sMqn kI bYrin qIin lok kI ipAwrI]
(pMnw 227)
(pMnw 476)
ivAkqIgq qOr qoN hI mwieAw dw Bwv mnu`KI mn dw Brm qy
BulyKw hY, ijs krky auh AvsqU ƒ vsqU smJ lYNdw hY[ mnoivigAwnk
p`K qoN mwieAw dy ies p`K ƒ Bgq rivdws jI ieauN drswauNdy hn:
mwDvy ikAw khIAY BRmu AYsw]
jYsw mwnIAY hoie n qYsw]
(pMnw 657)
gurmiq pRkwS
71
sqMbr 2014
ies Brm Aqy shsy ny hI jIv ƒ Apiv`qr Aqy mlIn kIqw
hoieAw hY[ ies ƒ ikvyN dUr kIqw jw skdw hY? gurbwxI Anuswr ies
dw ie`koN-iek h`l gur Sbd dI ivcwr hY:
shsY jIau mlIxu hY ikqu sMjim Doqw jwey]
mMnu Dovhu sbid lwghu hir isau rhhu icqu lwie]
(pMnw 919)
mwieAw dw bRihmMfI p`K: gurbwxI dy p`K qoN mwieAw pRikrqI hY[
pr ies dI pRikrqI iek suqMqr qy svY-AwDwirq nhIN hY, sgoN
AwDwirq qy sMKyp hY[ gurmiq drSn ies ivcwr dw hwmI hY ik
mwieAw rcnw hY, ijs ƒ prmwqmw ny ricAw hY qy rcnw kdI vI
rcnhwr qoN suqMqr nhIN ho skdI[
rMgI rMgI BwqI kir kir ijnsI mwieAw ijin aupweI]
(pMnw 6)
gurbwxI ivc AnykW QWvW au~qy mwieAw-rUpI sMswr dI ies
pRikrqI Aqy srUp ƒ keI rUpkW duAwrw rUpmwn kIqw igAw hY[ ijvyN
ik imRg iqRSnw, pwxI dw budbudw, bwdl kI CweIN ieiqAwid:
jo dIsY so sgl ibnwsY ijau bwdr kI CwhI]
(pMnw 1231)
gurmiq drSn ny mwieAw pRqI dovyN hI svIkwrqmk Aqy
inKyDwqmk idRStIkox Apxwey hn[ pihly p`K qoN smu`cI kudrq ivc
kwdr ƒ ivdmwn mMinAw hY[ KMf, bRihmMf ƒ s`c mMinAw hY, prmwqmw
dI idRStI ƒ s`cI mMinAw hY[ ies svIkwrqmk idRStIkox ny mnu`K dy
AMdr ies jgq dy pRqI iGRxw bMd nhIN kIqI, ies dy iqAwg dI Bwvnw
pYdw nhIN kIqI, sgoN ies pRqI iek auswrU moh vwlI Bwvnw pYdw kIqI
hY[ dUjy inKyDwqmk idRStIkox ny mnu`K ƒ ies g`l dI sucyqnw pRdwn
kIqI ik vwihgurU qoN ibnHW sB kUV hY, qW jo mn`uK ies jgq ƒ hI
sdIvIN smJ ky ies ivc Kicq nw ho jwvy qy ies ƒ hI sB kuJ nw
smJ bYTy[
nwnku vKwxY bynqI quDu bwJu kUVo kUVu]
(pMnw 468)
ies smu`cI ivcwrDwrw ƒ mu`K r`KidAW hoieAW AsIN kih skdy
hW ik gurmiq drSn ny mwieAw dy jgq rUp sbMDI vwsqivk Aqy
svIkwrqmk idRStIkox ApxwieAw hY[
gurmiq pRkwS
72
sqMbr 2014
sw jwiq sw piq hY jyhy krm kmwie
-bIbI rmndIp kOr*
ihMdU Drm Swsqr ivc smwj ƒ ik`iqAW dy AwDwr ’qy cwr
ih`isAW ivc vMifAw igAw hY- bRwhmx, K`qrI, vYS qy SUdr[ ienHW
iv`coN SUdr dw drjw sB qoN nIvW hY jdik bRwhmxW ƒ sB qoN au~cw drjw
id`qw igAw hY, ikauNik ienHW dI auqpqI bRhmw dy muK qoN hoeI mMnI geI
hY[ dUsry sQwn ’qy K`qrI hn ijnHW dI auqpqI bRhmw dIAW bwhvW qoN
hoeI mMnI geI hY[ qIsry sQwn ’qy vYSW ƒ ilAw igAw hY Aqy ienHW dI
auqpqI bRhmw jI dy p`tW qoN hoeI mMnI geI[ AKIr ivc SUdr hn ijnHW
dI auqpqI bRhmw dy pYrW qoN hoeI mMnI geI hY[ vrx ivvsQw dI ies
smwijk vMf kwrn mnu`KW nwl kwPI BydBwv kIqw jWdw irhw hY[ pihly
simAW ivc qW SUdr lokW ƒ mMdr ’c jwx dI vI mnwhI huMdI sI[ is`K
Drm dI gurmiq ivcwrDwrw Anuswr jwq-pwq dw koeI ivqkrw nhIN
kIqw jwxw cwhIdw, ikauNik kyvl cMgy krm krn vwlw hI au~qm hY qy
nIc krm krn vwlw nIc, BwvyN auh iksy vrx nwl vI sMbMiDq hovy[
Sbd “jwq” AMgryzI BwSw dy Sbd “caste” dw pMjwbI rUpWqr
hY[ ies dI aupj purqgwlI Sbd “casta” Aqy lwqInI BwSw dy Sbd
“castus” qoN hoeI hY[ ienHW SbdW dw ArQ nsl (race) jW rvw
(breed) hY[ jwq Sbd dw ArQ nsl dI Su`Dqw mMinAw igAw hY[ ienHW
ArQW Anuswr jwq jnm au~qy AwDwirq ie`k ivvsQw hY[ jwq ƒ iek
puSqYnI qy smwijk smUh mMinAw hY, ijs dI mYNbriSp ivAkqI dy
smwijk ivvhwrW au~qy pwbMdIAW lgwauNdI hY[ jwq duAwrw ivAkqI
au~qy lgweIAW jwx vwlIAW pwbMdIAW iv`coN ivAwh ivvsQw, iv`idAw,
Drm, rwjnIqI Aqy smwijk myl hn[ ienHW pwbMdIAW Aqy Byd-Bwv
dy kwrn smwj ivc kurIqIAW PYldIAW hn[
ies dy ault sRI gurU gRMQ swihb dI bwxI ienHW sB mwnvI
ivqkirAW qoN au~pr au~T ky s`c dy mwrg ’qy c`lx dw aupdyS idRVwauNdI
*59, Arbn Astyt, Pyz-1, pitAwlw[ mo: +9198728-61331
gurmiq pRkwS
73
sqMbr 2014
hY[ ies ivc ijhVy Bgq swihbwn, B`t swihbwn Awid dI bwxI drj
hY, aunHW ivc keI AKOqI nIvIAW jwqW nwl sMbMD r`Kdy sn, ijvyNBgq nwmdyv jI, Bgq kbIr jI, Bgq rivdws jI, Bgq sdnw jI
Awid[ ienHW dw sMbD
M BwvyN qQwkiQq nIvIN jwqI nwl sI, pr ienHW dI
rUhwnI aucweI ƒ pRvwn kridAW ienHW dI bwxI sRI gurU gRQ
M swihb ivc
drj kIqI geI, ijs ny smwj au~pr gihrw pRBwv pwieAw hY[ sRI gurU
gRQ
M swihb ivc drj bwxI qoN swƒ sWJIvwlqw dw hI aupdyS imldw hY:
Avil Alh nUru aupwieAw kudriq ky sB bMdy]
eyk nUr qy sBu jgu aupijAw kaun Bly ko mMdy]
(pMnw 1349)
sRI gurU gRMQ swihb ivc Aijhy pRmwxW dI bhuq igxqI hY jo jwqpwq ƒ nkwridAW mnu`K dI Awcrx au~cqw ƒ cMgyrw mMndy hn[ ie`Qy
bulMd Awcrx hI au~cy mnu`K dw pRmwx hY[ sRI gurU nwnk dyv jI qW
Awpxy Awp ƒ AKOqI nIc-dilqW dw swQI hI mMndy hn:
nIcw AMdir nIc jwiq nIcI hU Aiq nIcu]
nwnku iqn kY sMig swiQ vifAw isau ikAw rIs]
(pMnw 15)
ienHW pMkqIAW v`l jy AsIN iDAwn dyeIey qW ieh sp`St ho jWdw
hY ik gurU swihbwn dilqW, nIcW Aqy d`by-kucly vrgW dy smrQk sn
Aqy aunHW dy h`k Aqy inAW dI g`l krdy sn[
gurU swihbwn dw ivcwr hY ik mnu`K ƒ jnm dy AwDwr au~qy nhIN,
sgoN aus dy krmW dy AwDwr ’qy prKxw cwhIdw hY[ krm hI mnu`K dI
AslI pihcwx krwauNdy hn[ ijhVw mnu`K cMgy krm krdw hY aus ƒ
au~c mMinAw jWdw hY qy ijhVw glq krm krdw hY, jW dUsirAW ƒ
nINvW idKwaux dI koiSS krdw hY aus ƒ nIc mMinAw hY[ gurmiq ivc
kMMm dI vMf pRvwn nhIN, ikauNik ikrq rozI dw vsIlw hY[ ieh
ienklwbI sMklp gurU swihbwn dI loV qy Aml dw kmwl hY[ gurmiq
ivc krm-Aml hI jwq-pwq dw inrxw krn vwlw hY:
jwiq jnmu nh pUCIAY sc Gru lyhu bqwie]
sw jwiq sw piq hY jyhy krm kmwie]
(pMnw 1330)
is`K Drm Anuswr au~cI jwq vwlw auhI hY jo nwm jp ky pRBU
pRwpqI leI XqnSIl hY[ pRBU-nwm-ismrn krky nIc smJy jWdy lok
au~qmpdvI dy h`kdwr ho in`bVdy hn[ ijnHW ƒ pRBU-nwm-ismrn dw
gurmiq pRkwS
74
sqMbr 2014
rMg nhIN l`gw aunHW dw smwj ivc ruqbw nINivAW vwlw hI rihMdw hY:
-nIc jwiq hir jpiqAw auqm pdvI pwie]
-Bgiq rqy sy aUqmw jiq piq sbdy hoie]
ibnu nwvY sB nIc jwiq hY ibstw kw kIVw hoie]
-Koty jwiq n piq hY Koit n sIJis koie]
Koty Kotu kmwvxw Awie gieAw piq Koie]
(pMnw 733)
(pMnw 426)
(pMnw 23)
gurbwxI qW swƒ iehI aupdyS idMdI hY ik jdoN ies jgq dI
rcnw iek hI prmwqmw ny kIqI hY qW iPr jwq-pwq dy nW ’qy
ivqkrw krnw hI glq hY[ swry mnu`K jdoN kudrq dy hI bMdy hn, ie`ko
prmySr dI AOlwd hn, iPr BydBwv ikauN:
-jIA jMq siB iqs dy sBnw kw soeI]
mMdw iks no AwKIAY jy dUjw hoeI]
(pMnw 425)
-Awip aupwey nwnkw Awpy rKY vyk]
mMdw iks no AwKIAY jW sBnw swihbu eyku]
(pMnw 1238)
-PkV jwqI PkVu nwau] sBnw jIAw iekw Cwau]
Awphu jy ko Blw khwey] nwnk qw pru jwpY jw piq lyKY pwey]
(pMnw 83)
-eyku ipqw eyks ky hm bwirk qU myrw gur hweI]
(pMnw 611)
-ieksu ivxu horu dUjw nwhI bwbw nwnk ieh miq swrI jIau]
(pMnw 108)
iksy ivAkqI ƒ jwq dw hMkwr nhIN krnw cwhIdw ikauNik ijhVy
AhMkwr krdy hn aunHW ƒ bwxI ivc mUrK qy gvwr AwiKAw igAw hY[
jdoN mnu`K AwpxI jwq dw hMkwr krdw hY, qW auh ies AhMkwr vs mwVy
krm kr dy Drm dI dunIAw ivc pqn-muKI huMdw quirAw jWdw hY[
bwxI ieh drswauNdI hY:
-jwiq kw grbu n kir mUrK gvwrw]
iesu grb qy clih bhuqu ivkwrw]
(pMnw 1127)
jdoN bwl grB ivc huMdw hY qW aus dI jwq-pwq koeI nhIN huMdI[
jnm leI kudrqI pRikirAw jwq-pwq dw inrxw nhIN krdI[ rkqibMd qoN mwnv dI dyh dI isrjxw huMdI hY[
grB vws mih kulu nhI jwqI]
gurmiq pRkwS
75
bRhm ibMdu qy sB auqpwqI]
sqMbr 2014
(pMnw 324)
jwq dw hMkwr krn dw koeI Pwiedw nhIN AKIr ivc qW mnùK dy
nwl nw qW aus dw srIr jwxw hY qy nw hI jwq jWdI hY, sB kuJ ie`Qy hI
nSt ho jWdw hY[ nwl qW isrP mnùK dy kIqy hoey krmW ny hI jwxw hY[
iesy leI swƒ jwq dw hMkwr C`f ky Awpxy krmW v`l iDAwn dyxw cwhIdw
hY ijs nwl AsIN Awpxy Awp ƒ Awqimk rUp ivc au~cw kr skIey:
-ijQY lyKw mMgIAY iqQY dyh jwiq n jwie]
swic rqy sy aubry duKIey dUjY Bwie]
-AgY jwiq n joru hY AgY jIau nvy]
ijn kI lyKY piq pvY cMgy syeI kyie]
-dyhI jwiq n AwgY jwey]
ijQY lyKw mMgIAY iqQY CutY scu kmwey]
(pMnw 1346)
(pMnw 469)
(pMnw 112)
gurmiq ivc qW auh hI syRSt kul dw ivAkqI hY jo Awpxy SuB
AmlW kr ky pRBU dy drbwr ivc mwx qwn pRwpq krdw hY[ p`q dI
rwKI krdw hY qy AKIr pRvwn cVHdw hY[
swry mnu`K ie`ko prmwqmw dI hI joq hn[ sB dI jnm pRikirAw
vI ie`ko hY[ hryk mnu`K ivc ie`ko prmwqmw dw nUr v`sdw hY, ijs nwl
sBnW dw jIvn c`ldw hY, ies leI swƒ Awps ivc Prk nhIN krnw
cwhIdw[
-sBu ko aUcw AwKIAY nIcu n dIsY koie]
ieknY BWfy swijAY ieku cwnxu iqhu loie]
(pMnw 62)
-sB mih joiq joiq hY soie]
iqs kY cwnix sB mih cwnxu hoie]
gur swKI joiq prgtu hoie]
(pMnw 663)
-bRhmn bYs sUd Aru K´qRI fom cMfwr mlyC mn soie] (pMnw 858)
Bgq kbIr jI PurmwauNdy hn :
qum kq bRwhmx hm kq sUd]
hm kq lohU qum kq dUD]
(pMnw 324)
gurmiq r`b dy rwh ’qy c`lx dw mwrg drswauNdI hY[ aus Anuswr
mnu`K leI s`c ƒ hI AwpxI jwq bxwauxw cwhIdw hY[ bwkI sB cIzW
qoN au~pr au~T ky s`c ƒ p`ly nwl bMn ky Awpxy ruqby ƒ au~cw krnw
gurmiq pRkwS
76
sqMbr 2014
cwhIdw hY ikauNik AKIrly smyN qW s`c ny hI swQ dyxw hY:
hmrI jwiq piq scu nwau] krm Drm sMjmu sq Bwau]
nwnk bKsy pUC n hoie] dUjw myty eyko soie]
(pMnw 353)
gurU swihbwn swƒ ieh hI sMdyS idMdy hn ik jigAwsU ƒ s`c dy
mwrg ’qy quridAW nwm Sbd ƒ Awpxy AMdr vsw ky Byd-Bwv ƒ imtw
dyxw cwhIdw hY Aqy Awpxw jIvn siq-mwrg ’qy quridAW bqIq
krnw cwhIdw hY[
koeI vI mnu`K au~cw nIvW nhIN hY sB brwbr hn qy sBnW ivc ie`ko
hI joq vsdI hY[ mn`uK ƒ nwm Aqy krm v`l iDAwn dyxw cwhIdw hY
ikauNik mnu`K dI jwq aus dw krm krnw hI hY[ auh cMgy krm kr ky,
s`c dy rwh ’qy c`l ky qy Byd-Bwv ƒ Kqm kr ky hI Awpxy Awp ƒ au~cw
kry[ sRI gurU gRMQ swihb qoN swƒ BrwqrI Bwv dw aupdyS imldw hY ijs
ivc hr mnu`K ivc ie`ko hI prmwqmw dw vwsw hY, ies leI jwq dy
AwDwr ’qy ivqkrw krnw glq hY[ swry mnu`K prmwqmw dI nzr ivc
brwbr hn[ aUc-nIc dw BydBwv krn dw mnu`K ƒ koeI h`k nhIN hY[
izlH w gu r dwspu r ivKy gu r miq smwgm
pRcwrk BweI gurivMdr isMG v`loN pu`jI irport Anuswr jQy.
s`jx isMG b`jUmwn, mYNbr, SRo:gu:pR:kmytI, sRI AMimRqsr dI
AgvweI ivc gu: sRI gurU Arjn dyv jI, ETIAW, izlHw gurdwspur
ivKy 2 meI, 2014 ƒ gurmiq smwgm krvwieAw igAw, ijs
ivc v`K-v`K FwfI, kvISr Aqy kIrqnI jiQAW qoN ielwvw
pRcwrk BweI mnjIq isMG kwdIAW ny sMgqW ƒ gurbwxI Aqy gurieiqhws nwl joiVAw[ auprokq sQwn ’qy hI 3 meI, 2014 ƒ
krvwey gey AMimRq-sMcwr smwgm ivc 145 pRwxIAW ny AMimRqpwn kIqw[
gurmiq pRkwS
77
sqMbr 2014
Agsq 2014 dw bwkI
gurU nwnk bwxI 'ptI ilKI': ArQ-pRboD
-fw. cmkOr isMG*
ccY cwir vyd ijin swjy cwry KwxI cwir jugw ]
jugu jugu jogI KwxI BogI piVAw pMifqu Awip QIAw ]9] (pMnw 432)
c = 'ccw' A`Kr dw sbk:
ijs pRBU ny cwr vydW (igAwn-sroqW), cwr KwxIAW (auqpqIsroqW) Aqy cwr jugW (kwl-KMfW) dI isrjnw kIqI hY[
auh hr kwl-KMf ivc (bRihmMf dI mukMml gqISIlqw dw
inrilpq-lupq) sMjogI-sUqr hY, jo jIvn dy cwry auqpqI-sroqW qoN
auqpMn srb jIv-jMqUAW ivc (jIvns`qw dy sMjogI-sUqr vjoN) hwzr
ho ky Awpxy rcy pdwrQW dw aupBog krn vwlw aupBogqw hY Aqy (igAwn
dy mhW-sroq kudrq dy isKlweI-pRbMD rwhIN jIvW ƒ isKlweI dyx
vwlw) piVHAw hoieAw AnuBvI isKlweIdwqw (ivdvwn AiDAwpk)
auh Awp hI hY[9[
CCY CwieAw vrqI sB AMqir qyrw kIAw Brmu hoAw ]
Brmu aupwie BulweIAnu Awpy qyrw krmu hoAw iqn@ gurU imilAw ]10]
(pMnw 433)
C = 'CCw
CCw
CCw' A`Kr dw sbk:
(hy pRBU!) sB lokweI dy AMdr qyrI dYvI-rUh (jIvn-SkqI)
vrqI hoeI hY Aqy Brm vI qyrw hI pYdw kIqw hoieAw hY[
(ivkws-pRikirAw dI r`bI Kyf ƒ gqISIl r`Kx vwsqy ivroDivkws jW sMjog-ivjog dI kudrqI jugqkwrI dy AMqrgq) qUM Awp hI
Brm pYdw krky lok Brmwey hoey hn[ ijnHW (s`c dy AiBlwKI au~dmSIl
pRwxIAW) au~pr qyrw rihm ho igAw hY, aunHW ƒ gurU-rUp mwrgdrSk
rUhwnI-AwgU iml ipAw hY[10[
jjY jwnu mMgq jnu jwcY lK caurwsIh BIK BivAw ]
eyko lyvY eyko dyvY Avru n dUjw mY suixAw ]11]
(pMnw 433)
* AisstYNt fwierYktr, is`K sroq ieiqhwsk gRMQ sMpwdnw pRojYkt, tOhVw ieMstIicaUt,
bhwdrgVH (pitAwlw) mo: +9187270-77725
gurmiq pRkwS
78
sqMbr 2014
j = 'jjw' A`Kr dw sbk:
mYN jwck-syvk, aus igAwn/iv`idAw dI jwcnw krdw hW ijs dI
pRwpqI Kwqr cOrwsI l`K, Bwv Axigxq jIv-jwqIAW (dI ivkwspRikirAw dy lMby sMGrSmeI qjrby) ivcoN guzr ky AwieAw hW[
{Bwv mnu`K ny kRm-ivkws dI lMbyrI-AOKyrI pRikirAw ivcoN guzr
ky jIvn dI bhupRkwrI isKlweI hwsl kIqI hY; prMqU kudrq nwloN
tu`tx kwrn auh ies ƒ Bu`ldw jw irhw hY[}
igAwn dI ieh KYrwq/isKlweI (kudrq dy isKlweI-pRbMD jW
ivkws-pRikirAw dy kudrqI ivDI-ivDwn duAwrw mwnvI Awqm AMdr
hwzr ho ky) iek qUM hI lYNdw hYN Aqy iek qUM hI idMdw hYN; (qyry ibnW,
ies igAwn ƒ lYx-dyx vwlw) hor dUjw mYN nhIN suixAw[11[
JJY JUir mrhu ikAw pRwxI jo ikCu dyxw su dy rihAw ]
dy dy vyKY hukmu clwey ijau jIAw kw irjku pieAw ]12](pMnw 433)
J = 'JJw' A`Kr dw sbk:
hy pRwxI! (rozI/jIvn-inrbwh dI icMqw ivc byvjHw) Jur-Jur ky qUM
ikauN prySwn ho irhw hYN? (bRihmMfI-ivDwn ivc jIvW dy Awhwr leI
siqpurK ny aunWH dI zrUrq Anuswr) jo kuJ dyxw bxdw hY, auhI dy irhw hY[
aus ny ijs qrHW jIvW dw Awhwr inSicq kIqw hoieAw hY, ausy
muqwbk (AMn-pwxI) dy dy ky dyKBwl/prvirS kridAW sB ƒ Awpxy
bRihmMfI-ivDwn ivc clwieAw hoieAw hY[12[
\M\Y ndir kry jw dyKw dUjw koeI nwhI ]
eyko riv rihAw sB QweI eyku visAw mn mwhI ]13]
\ = '\\w' A`Kr dw sbk:
mYN s`c-sMjogI idRStI ArQwq r`bI nzr nwl ijDr vI dyKdw hW,
dUjw koeI nzr nhIN AwauNdw;
(ikauNik) hr QW ieko r`bI nUr pRwxvMq ho irhw hY; auh iek
siqpurK swfy sB dy mnW ivc visAw hoieAw hY[ 13[
ttY tMcu krhu ikAw pRwxI GVI ik muhiq ik auiT clxw ]
jUAY jnmu n hwrhu Apxw Bwij pVhu qum hir srxw ]14]
(pMnw 433)
t = 'tYNkw' A`Kr dw sbk:
hy pRwxIEN! (Dn-dOlq iek`Tw krn leI) Cl-Pryb ikauN krdy ho?
(kI pqw) GVI jW do GVI ƒ kd sMswr qoN auT (mr) ky cly jwxw hY[
gurmiq pRkwS
79
sqMbr 2014
Awpxy bySkImqI mwnv jIvn ƒ (Cl-Pryb vwly iBRSt kMmW dy)
jUey ivc nw hwro ArQwq ivArQ nw gvwau blik qusIN B`j ky qurMq
hir-pRBU dI Srn ivc pY jwvo (Bwv Awpxw jIvn PzUl dy gYr-auswrU
kMmW ivc brbwd krn dI QW ibnW dyrI s`c nwl joVn vwly auswrU kMmW
ƒ smripq kr dyvo)[14[
TTY TwiF vrqI iqn AMqir hir crxI ijn@ kw icqu lwgw ]
icqu lwgw syeI jn insqry qau prswdI suKu pwieAw ]15]
(pMnw 433)
T = 'TTw' A`Kr dw sbk:
aunHW pRwxIAW dy mnW AMdr prmSWqI vrqI hoeI hY ijnHW dw icq
hrI-pRBU dy crnW nwl juV igAw hY; ArQwq jo s`c-AnuswrI jIvnpMD auqy c`l pey hn[
(hy hrI-pRBU!) qyrI rihmq sdkw ieh prmSWqI jW AwnMd aunHW
ƒ pRwpq hoieAw hY ijnHW dw mn (s`c-AnuswrI jIvn-pMD nwl) juV
igAw hY Aqy auh mnu`K (jIvn dy du`KW-kStW qoN) pwr ho gey hn;
ArQwq auh Awpxy jIvn ƒ s`c-AnuswrI bxw ky sPl ho gey hn[15[
ffY fMPu krhu ikAw pRwxI jo ikCu hoAw su sBu clxw ]
iqsY sryvhu qw suKu pwvhu srb inrMqir riv rihAw ]16]
f = 'ffw' A`Kr dw sbk:
AY pRwxIE! AfMbr ikauN krdy ho? jo kuJ vI pYdw hoieAw hY, auh
sB ivnwS ho jwxw hY[
jo siqpurK srb pswry AMdr iekrs pRwxvMq ho irhw hY, aus dw
ismrn kro; qW (jIvn ivc Av`S hI) AwnMd mihsUs krogy[16[
FFY Fwih auswrY Awpy ijau iqsu BwvY iqvY kry ]
kir kir vyKY hukmu clwey iqsu insqwry jw kau ndir kry ]17]
(pMnw 433)
F = 'FFw' A`Kr dw sbk:
pRBU Awp hI jIvW/isrjnwvW ƒ FwhuMdw Aqy auswrdw hY; aus ƒ
ijs qrHW psMd hY, ausy qrHW hI bxwauNdw hY[
auh jIvW ƒ rc rc ky aunWH dI dyKBwl/prvirS krdw hY Aqy aunWH
ƒ Awpxy bRihmMfI-ivDwn Anuswr clwauNdw hY[ auh pRBU ijs mnuK
` ƒ s`csMjg
o I idRStI/r`bI nzr bKS dyv,y aus ƒ (jIvn dy sMktW rUp qUPwnI
smud
M r ivcoN bcx dI isKlweI dy ky) pwr lMGw/bcw lYNdw hY[17[
gurmiq pRkwS
80
sqMbr 2014
xwxY rvqu rhY Gt AMqir hir gux gwvY soeI ]
Awpy Awip imlwey krqw punrip jnmu n hoeI ]18] (pMnw 433)
x = 'xwxw' A`Kr dw sbk:
auhI ienswn hir-pRBU dy guxW ƒ gwien (gRihx) krdw hY ijhVw
Awpxy idl AMdr aus ƒ ismrdw/mihsUs krdw rihMdw hY[
AYsw guxvwn ienswn Awpxy Awpy ƒ isrjnhwr/krqwr (dI
guxvMq hsqI) nwl imlw lYNdw hY; aus dw vwr vwr jnm nhIN hud
M w[18[
{ArQwq mnu`K Awpxy jIvn dy isKrI AnuBv jW tIcy ƒ hwsl
kr lYx kwrn pUrI qrHW iqRpq ho jWdw hY[ aus dy jnm lYx dw pRXojn
pUrw ho jwx krky auh punr-jnm dw AiBlwKI nhIN rihMdw[}
qqY qwrU Bvjlu hoAw qw kw AMqu n pwieAw ]
nw qr nw qulhw hm bUfis qwir lyih qwrx rwieAw ]19]
(pMnw 433)
q = 'qqw' A`Kr dw sbk:
(sMswrk jIvn dy bySumwr qOKilAW Aqy sm`isAwvW rUp lihrW
nwl nij`Tx vwlI shI isKlweI/iv`idAw qoN ibnW) jIvn-swgr bhuq
fUMGw (fobU/AOKw) ho igAw hY Aqy ies dw AMqlw-iknwrw (lkS/tIcw)
hI pqw nhIN l`g irhw[
myry kol qYrn (jIx) dI jugq nhIN Aqy nw hI ikSqI dw shwrw
jW swDn hY; mYN f`ub (brbwd ho) cilAw hW[ hy qwrnhwr pwqSwh!
(jIvn jIx dy shI gur/skills isKw ky) mYƒ pwr lMGw/bcw lY[19[
QQY Qwin QwnMqir soeI jw kw kIAw sBu hoAw ]
ikAw Brmu ikAw mwieAw khIAY jo iqsu BwvY soeI Blw ]20]
Q = 'QQw' A`Kr dw sbk:
ijs krqwrI SkqI ny ieh srb bRihmMfI pswrw isrijAw
hoieAw hY auh swrIAW QWvW Aqy ienHW dIAW ivckwrlIAW QWvW (iv`QW/
ivrlW) dy AMdr Awp mOjUd hY[
qW iPr iks vrqwry ƒ Brm ikhw jwvy Aqy iks ƒ mwieAw?
auhI cMgw hY jo isrjnhwr ƒ psMd hY (ArQwq Bwxy ivc clxw hI
hukm-brdwrI hY)[20[
ddY dosu n dyaU iksY dosu krMmw AwpixAw ]
jo mY kIAw so mY pwieAw dosu n dIjY Avr jnw ]21] (pMnw 433)
d = 'ddw' A`Kr dw sbk:
gurmiq pRkwS
81
sqMbr 2014
(AwpxIAW KwmIAW/AsPlqwvW leI) mYN iksy dUjy ƒ doS nw dyvW
blik (ieh smJW ik Asl ivc) doS qW myry Awpxy kIqy hoey AmlW
dw hY[
(hy mn! iv`idAw pVHn nwl eynI smJ qW zrUr Aw jwxI cwhIdI
hY ik izMdgI Br) mYN jo vI ivvhwr kIqw hY, ausy dw Pl mYN Bog irhw
hW; (ies leI AwpxIAW KwmIAW/AsPlqwvW leI) horW lokW ƒ doS
nw idAw krW[21[
{ArQwq dUijAW v`l auNgl krn dI QW mYN svY-pVcol krky
Awpxy ivvhwr dIAW KwmIAW dy suDwr v`l iDAwn dyvW, myry leI iehI
cMgw hY[}
DDY Dwir klw ijin CofI hir cIjI ijin rMg kIAw ]
iqs dw dIAw sBnI lIAw krmI krmI hukmu pieAw ]22]
(pMnw 433)
D = 'DDw' A`Kr dw sbk:
ijs isrjnhwr klwkwr ny hr cIz rMgIn kr (^UbsUrq bxw)
id`qI hY Aqy aus ivc AwpxI SkqI pw ky sMcwlq kr id`qI hY[
sB jIvW ny aus hrI-pRBU v`loN lwgU kIqy bRihmMfI-ivDwn ivc
Awpo-Awpxy inrDwrq pUrbly krmW (Bwg/ih`sy) ArQwq nslI ivrsy
(heredity) Anuswr aus dy bKSy hoey rUprMg Aqy SkqI-smr`Qw ƒ
hwsl kIqw hY[22[
nMnY nwh Bog inq BogY nw fITw nw sMmHilAw ]
glI hau sohwgix BYxy kMqu n kbhUM mY imilAw ]23] (pMnw 433)
n = 'nnw' A`Kr dw sbk:
Awpxy pRIqm pRBU dy bKSy hoey KwD-pdwrQ mYN rozwnw vrqdw/
vrqdI hW; prMqU mYN nw aus dy drSn-dIdwr kIqy hn Aqy nw cyqy/
mihsUs kIqw hY[
hy suhwgx BYxy! (s`c-sMjogI suBwgSwlI rUhy! s`c qoN ivjogI
pVHweI krn krky) mYN g`lW jW igAwn-crcw nwl hI suhwgx (DrmI/
Awsiqk) bxI iPrdI hW; prMqU auh pRIqm pRBU (siqpurK) qW mYƒ kdy
imilAw hI nhIN[23[
{ArQwq DrmI jW Awsiqk AKvwaux dy bwvjUd myrw jIvn Ajy
qk s`c dy hkIkI Aml-AiBAws jW AnuBv-Aihsws qoN s`Kxw hY[}
cldw...
gurmiq pRkwS
82
sqMbr 2014
syvw krq hoie inhkwmI
-s. BuipMdrpwl isMG*
syvw is`K Drm dw Aihm qy mh`qvpUrn isDWq hY[ mhwn koS
Anuswr syvw qoN Bwv hY- i^dmq krnI jW tihl krnI[ iksy Bu`Ky ƒ
Bojn Ckwx leI, iksy Q`ky hoey ƒ Arwm dyx leI iksy duKI dw duK
imtwx leI, iksy bImwr dw ielwj krwaux leI, iksy grIb dI
shwieqw krn leI kIqy inSkwm kwrj ƒ syvw kihMdy hn[ syvw dI
mhwnqw BwvyN hr Drm ivc hY, prMqU gurmiq ivc Drm dy rsqy ’qy
c`lx leI inSkwm, inrmwx qy SrDw Bwv nwl kIqI syvw dI bhuq
v`fI mhwnqw hY[ ie`QoN qk ik syvw ƒ pRBU dy imlx dw mu`K swDn vI
mMinAw igAw hY[
syvw krq hoie inhkwmI] iqs kau hoq prwpiq suAwmI]
(pMnw 286)
syvw rwhIN hI mnu`KI mn ivc pRBU ƒ imlx dI Bwvnw pYdw huMdI hY[
Bwvnw AMdr hI hukm dI pwlxw huMdI hY[ hukm mMinAw hI au~qm pd
dI pRwpqI huMdI hY [ jykr AsIN pRBU dI isPq slwh dI ivAwiKAw
krIey, qW pqw c`ldw hY ik aus dI hoNd dw AnuBv aus dI syvw dI
ikrq iv`coN l`Bdw hY[ cMd, sUrj, hvw, pwxI, mOsmW dI vMf, grmI,
srdI, ru`qW, ieh AnykW b^iSSW mnu`K leI hn[ ieh sB kuJ
prmwqmw v`loN mnu`K dI iqRpqI leI hY[ ie`Qy AsIN mihsUs krWgy ik
ies sB kuJ dw bKSxhwr pRBU vI mnu`Kqw dI syvw ivc l`gw hoieAw
hY[ Aijhy bKSxhwr pRBU hukm dI mnu`K v`loN pwlxw krnw vI syvw dw
hI AMg hY[
syvw sdkw mnu`K dw srIr Aqy mn dovyN piv`qr qy sv`C ho jWdy
hn[ dunIAw dy AnykW irSIAW-munIAW ny mukqI dI pRwpqI leI AnykW
srIrk kSt krn qy DUxIAW Awid qpwx dw aupdyS id`qw, prMqU
gurmiq ny sMswrk bMDn qoN Cutkwry leI syvw Aqy ismrn ƒ hI mu`K
swDn d`isAw hY[ syvw Awqimk qOr ’qy au~nqI krn dI ie`k pOVI hY,
*mIq sk`qr, SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr; mo: +9198725-77723
gurmiq pRkwS
83
sqMbr 2014
ijs rwhIN syvk AwpxI mMizl ’qy jw phuMcdw hY[ jykr ghu nwl vyKIey
qW dunIAw Br dI hr vsqU ijs qoN mnu`K ny suK mwixAw jW lwB
auTwieAw auh iksy nw iksy syvk dI syvw dw hI is`tw hY[
ijs ny vI r`b dy jIAW ƒ ibnw iksy BydBwv, ibnw ivqkry dy
ipAwr kIqw, aus ny s`cmu`c hI r`b ƒ ipAwr kIqw qy aus dI hoNd ƒ
mMinAw[ mnu`Kqw pRqI ipAwr ny aus iv`coN haumYN, eIrKw Kqm kr
id`qy[ aus ivc inmrqw, suihrdqw, iKmw, is`dk, sMqoK vwlw suBwA
pYdw ho igAw[ ies ipAwr vwly suBwA kwrn aus dy ibgwny vI Awpxy
ho gey[ iesy hI ipAwr iv`coN syvw dw Bwv aupjdw hY[ syvw qoN ipAwr
vwly suBwA iv`coN dYvI ipAwr dy gux id`s pYNdy hn:
syv kIqI sMqoKIeˆØI ijn@I sco scu iDAwieAw ]
En@I mMdY pYru n riKE kir suik®qu Drmu kmwieAw ]
(pMnw 466)
kr ky Drm Anuswr Awpxw jIvn inBwauNdy hn[ syvk ivc ij`Qy
inSkwm syvw-Bwvnw Aqy ismrn dI lgn zrUrI hY, au~Qy Awqm
igAwn vI zrUrI hY[ syvw krn vwly syvk ivc krm, BgqI dy nwl
igAwn vI zrUrI hY[ iqMnW guxW iv`coN ie`k dI Gwt vI S^sIAq rUpI
pUrnqw ƒ ADUrI kr idMdI hY[ iesy kwrn dsmyS ipqw jI ny qlvMfI
swbo ƒ gurU kwSI hox dw mwx bKS ky iv`idAw dw kyNdr bxwieAw, qW
jo mnu`K igAwn qoN ibnW Awqimk jIvn dI Bwl leI hnyHry ivc t`krW
nw mwrn, Bwv jIvn ivc igAwn vI zrUrI hY[ ienHW guxW dy sdkw
syvk dy jIvn ivc sihjqw, AnMdmeI AvsQw, sdw syvw ivc gVUMd
rihx dIAW AvsQwvW Aw jWdIAW hn qy aus ivc pRym dIAW lihrW
(Vibrations) su`qy is`D au~TdIAW rihMdIAW hn[ BweI gurdws jI ny
syvk dI iksm dw vrxn kridAW PurmwieAw hY:
murdw hoie murIdu n glI hovxw[
swbru isdik shIdu Brm Bau Kovxw[
golw mul KrIdu kwry jovxw[
nw iqsu BuK n nId nw Kwxw sovxw[
(vwr 3:18)
auprokq pauVI ivc BweI gurdws jI ny smJwieAw hY ik syvw
Awpw vwr ky huMdI hY, Bwv syvk mnu`K Awpxw Awp mwr ky bxdw hY g`lW
nwl nhIN[ syvk iek hr vyly bVy cwA nwl tihl-syvw ivc ies qrHW
gurmiq pRkwS
84
sqMbr 2014
juiVAw rhy[ aus ƒ dunIAwdwrI dI koeI prvwh nw hovy[
syvw krn vwly syvkW dIAW iqMn iksmW huMdIAW hn[ iek syvk
auh huMdw hY jo idKwvy jW in`jI grjW krky duinAwvI cODr dI ie`Cw
r`Kdy hoey syvw krdw hY[ auh aus p`Qr vWgUM hY, jo pwxI ivc pY ky vI
AiB`j (ig`l rihq) rihMdw hY[ syvk dI dUsrI iksm im`tI vWgUM huMdI
hY, jo pwxI ivc pY ky v`KrI vI hY qy pwxI ivc vI hY aus dw mn do ic`q
huMdw hY[ syvk dI qIsrI iksm aus pqwsy vWgUM huMdI hY jo pwxI ivc
Awpxy Awp ƒ Kor idMdw hY ArQwq Awpw Bwv imtw ky pwxI dw hI rUp
ho jWdw hY:
hsqI isir ijau AMksu hY Ahrix ijau isru dyie]
mnu qnu AwgY rwiK kY aUBI syv kryie]
ieau gurmuiK Awpu invwrIAY sBu rwju isRsit kw lyie] (pMnw 647)
ijvyN hwQI dy isr ’qy mhwvq dw kuMfw hY, auh kuMfy dy ieSwry ’qy
hr hrkq krdw hY[ ijvyN lohy dI Aihrx hQOVy dy hyTW isr r`K idMdI
hY[ iesy qrHW mnu`K ƒ smJwieAw igAw hY ik Awpxw srIr Aqy mn
gurU ƒ Arpx kr ky Awpw-Bwv imtw ky syvw krnI hY[ gurmuK siqgurU
dy snmuK Awpw-Bwv invwr ky ieMj syvw krdw hY mwno aus ny swrI
isRStI dw rwj hwsl kr ilAw hY[ so haumYN dUr kr ky inmrqw nwl
kIqI geI syvw drgwh ivc vI pRvwn huMdI hY[
Awqmpd dI pRwpqI leI syvkW leI syvwvW iqMn pRkwr dIAW
huMdIAW hn[ qn, mn Aqy Dn dI syvw:
ivxu syvw iDRgu hQ pYr hor inhPl krxI[
(vwr 27:10)
qn dI syvw auh hY, jo srb`q dy Bly leI srIr duAwrw h`QW pYrW
nwl kIqI jwvy[ gurU-Gr ivc BWfy mWjxw, JwVU mwrn dI syvw, lMgr
pkwauxw, lMgr vrqwauxw, joVy JwVn dI syvw, CbIl rwhIN TMFy jl
vrqwaux dI syvw, p`Kw Pyrnw, loVvMd ividAwrQIAW ƒ pVwaux qy
gurU-Sbd nwl joVn dI syvw, ibmwr qy inAwsirAW dI syvw, Bwv
mnu`Kqw dy Bly Aqy hor praupkwrI kwrjW leI srIrk qOr ’qy h`QW
pYrW nwl kIqI syvw qn duAwrw kIqI syvw AKvwauNdI hY[ BweI nMd
lwl jI dw jIvn ies g`l dI hwmI Brdw hY ik jd aunHW ny SihnSwh
AOrMgzyb dy muq`sbI suBwA qoN duKI ho ky id`lI drbwr dI vzIrI C`f
gurmiq pRkwS
85
sqMbr 2014
id`qI qy sRI AnMdpur swihb sRI gurU goibMd isMG jI pws pu`jy qW aunHW
dsmyS ipqw jI pwsoN jIvn mnorQ dI pRwpqI dw shI rsqw pu`iCAw[
gurU jI ny BweI nMd lwl jI ƒ lMgr ivc h`QIN syvw krn dI jugq d`sI[
BweI nMd lwl jI ny ies hukm ƒ swrI izMdgI inBwieAw[ jdoN dsmyS
ipqw jI ny Bys bdl ky lMgrW dI pRIiKAw leI qW sB qoN SRomxI lMgr
BweI nMd lwl jI dw hI inkilAw[
mnu bycY siqgur kY pwis]
(pMnw 286)
mn dI syvw qoN Bwv hY mnu`K mn ƒ kwm, kRoD, loB, moh, hMkwr qoN
moV ky gurU dy smrpx krnw qy gurU dy Bwxy Bwv aus dI rzw ivc rih
ky jIvn bsr kridAW mn ƒ ismrn dy ivc joVnw mn duAwrw kIqI
geI syvw hY:
Gwil Kwie ikCu hQhu dyie]
(pMnw 1245)
Dn dI syvw qoN Bwv hY s`cweI dy rsqy c`lidAW mnu`K v`loN Drm dI
kIqI ikrq qoN pRwpq hoeI mwieAw iv`coN AiDAwqmk kwrjW leI
dsvMD k`F ky gurU AwSy vwly pwsy lgwauxw[
BwvyN dsW pwqSwhIAW duAwrw dyS, kOm, pMQ Aqy mnu`Kqw dI
BlweI leI kIqy mhwn kwrjW dw ie`Qy ivsQwr sihq vrxn nhIN
kIqw jw skdw, pr iPr vI is`K ieiqhws iv`coN syvw dIAW kuJ ku
JlkW drj krn dI koiSS kr irhw hW, jo syvw dy mnorQ dI
pRqIinDqw krdIAW hn[
jdoN AsIN sRI gurU nwnk dyv jI jIvn bwry ivcwr krdy hW qW swƒ
koeI AYsw smW nzr nhIN AwauNdw jo syvw qoN rihq hovy[ ijvyN bcpn
ivc Kyfdy-Kyfdy iksy grIb b`cy dy Gr gey dyiKAw ik Gr ivc brqn
nhIN hn, Awpxy GroN cu`k ky brqn dyxy[ ieh syvw dI ArMBqw hI mMnI
jWdI hY[ ipqw mihqw kilAwx dws jI v`loN 20 rupey dy ky vpwr krn
Byjx ’qy rsqy ivc Bu`Ky swDUAW ƒ Bojn Ckwaux dI swKI syvw dw hI
AMg hY[ lwhOr dy ielwky ivc iksy ngr qoN bwhr ku`lI ivc rihMdy kohV
dy rogI h`QIN ielwj kr ky kohV dUr krnw vI syvw sI[ gurU jI ny
Axigxq mwnisk qy srIrk rogIAW dw duK dUr kr ky vI syvw dw
mhwn kMm kIqw[
BweI lihxw jI dI inSkwm syvw dw izkr vI is`K ieiqhws ivc
gurmiq pRkwS
86
sqMbr 2014
AwauNdw hY[ BweI lihxw jI syvw sdkw sRI gurU nwnk dyv jI dy
au~qrwiDkwrI bxy[ jdoN sRI gurU nwnk dyv jI krqwrpur ivKy “ikriq
ivriq kir Drm dI hQhu dy kY Blw mnwvY” dw sbk pVHw rhy sn, qd
BweI lihxw jI krqwrpur phuMcy[ mwqw sul`KxI jI qoN gurU swihb bwry
pu`iCAw, au~qr imilAw auh bwhr Psl iv`coN ndIn k`F rhy hn[ BweI
lihxw jI aus pwsy qur pey[ BweI lihxw jI ny jw ky m`Qw tyikAw qy
ikhw, ArSI pRIqm jI! syvk ƒ vI koeI syvw b^So[ qW gurU jI ny
p`uitAw ig`lw ndIn qW iek`Tw krn leI ikhw[ jdoN BweI lihxw jI
ny ig`lw ndIn iek`Tw kr id`qw qW iPr hukm hoieAw ik ies dI pMf
vI bMnHo[ pMf bMnH id`qI[ iPr hukm muqwbk BweI lihxw jI pMf cu`k ky
Drmswl phuMcy[ syvw dI lgn Aqy ipAwr ivc pwxI qy gwry nwl
il`bVI pMf dw koeI vI Bwr pRqIq nhIN hoieAw[ mwqw sul`KxI jI ny
nvyN Awey SrDwlU dy k`piVAW, jo ig`lI pMf ivcly ic`kV nwl Krwb ho
gey sn, v`l dyK ky gurU jI ƒ ikhw ik ieh qusW kI kIqw? nvyN Awey
Bly lok ƒ pMf cukvwaux nwl ies dy bhumu`ly k`pVy ic`kV nwl Br gey
hn[ gurU swihb ny ikhw ik BlIey qyrIAW ingwhW ivc ies dy k`pVy
gwry ivc il`bVy hn[ ieh ic`kV nhIN kysr dy C`ty hn jo ies dy
k`piVAW ’qy pRBU Awpy mwry hn[ qusW smiJAw hY ik AsIN ies ƒ
ndInW dI pMf cu`kw ky glqI kIqI hY, BolIey! qYƒ nhIN pqw AsIN ies
ƒ dIn-dunIAW dI pMf cukweI hY[ ieh dIn dunI dw Bwr bMn Kloqw hY[
BweI lihxw jI ny jIvn Br inSkwm syvw kIqI qy hr ksv`tI
’qy pUry auqry[ ies syvw sdkw hI auh BweI lihxw jI qoN sRI gurU AMgd
dyv jI bxy[ iesy qrHW dIAW hor bhuq swrIAW syvwvW sMbMDI GtnwvW
ieiqhws ivc ivsQwr sihq drj hn[
is`K ieiqhws ivc AnykW hor AijhIAW S^sIAqW hn ijnHW ny
AinMn syvk ho ky inSkpt Bwvnw sihq syvw kIqI[ ieh S^sIAqW
hmySW hI syvkW leI iek cwnx-munwrw hn qy ies rwh ’qy c`lx vwly
syvkW dw mwrg-drSn krdIAW rihxgIAW[ ienHW S^sIAqW ivc
bIbI BwnI jI, mwqw gMgw jI, BweI mMJ jI, BweI bihlo jI, BweI
Gn`eIAw jI, BweI nMd lwl jI, nvwb kpUr isMG jI, mhwrwjw rxjIq
isMG jI vIhvIN/ie`kIvIN sdI dy Xu`g ivc Bgq pUrn isMG jI bwnI
gurmiq pRkwS
87
sqMbr 2014
ipMglvwVw, sRI AMimRqsr Awid S^sIAqW hn, ijnHW ny smyN-smyN
mhwn syvwvW kIqIAW[
gurmiq isDWq Anuswr syvw iek mhwn kwrj hY[ ies rsqy ’qy
c`l ky syvk syvw qy ismrn krdw hoieAw AwpxI mMizl qy phuMc skdw
hY[ syvw dw isDWq hr Drm ivc mMinAw igAw hY[ syvw krn vwly syvk
ƒ sRI gurU gMRQ swihb ivc bVy hONslw vDwaU FMg nwl siqkwirAw igAw
hY:
Apuny syvk kI Awpy rwKY Awpy nwmu jpwvY]
jh jh kwj ikriq syvk kI qhw qhw auiT DwvY]
syvk kau inktI hoie idKwvY]
jo jo khY Twkur pih syvku qqkwl hoie AwvY]
(pMnw 403)
syvw jIv AMdr vsdI haumYN dw pRBwv dUr kr ky mn ƒ sv`C,
inrml, inSkpt qy piv`qr krdI hY[ syvw rwhIN is`K dw jIvn
gurmuKqweI vwlw bx jWdw hY[ ies nwl aus dw lok-pRlok suhylw ho
in`bVdw hY[ syvw rwhIN hI jIv ƒ mwx pRwpq huMdw hY[ gurmiq ivc
inSkwm syvw hI pRBU-pRwpqI dw mwrg hY[
is`K imSn auqrwKMf v`loN gurmiq smwgm
BweI hrijMdr isMG, ieMcwrj, is`K imSn auqrwKMf v`loN
pu`jI irport Anuswr imSn v`loN is`KI dy pRcwr qy pRswr vwsqy
Drm pRcwr kmytI (SRo: gu: pR: kmytI), sRI AMimRqsr dy sihXog
nwl 8 jUn 2014 ƒ gu: isMG sBw, Awvws ivkws, rudrpur,
auqrwKMf ivKy AMimRq-sMcwr krvwieAw igAw, ijs ivc 48
pRwxI KMfy-bwty dI pwhul Ck ky gurU vwly bxy[
ies qoN ielwvw imSn v`loN 20 meI qoN 20 jUn qk gu:
isMG sBw, bwjpur, auqrwKMf ivKy gurmiq isKlweI kYNp lgwieAw
igAw; ijs ivc 100 ividAwrQIAW ny Bwg ilAw[
gurmiq pRkwS
88
sqMbr 2014
BweI gurdws jI dIAW vwrW ivc
gurmuK qy mnmuK dw srUp
-fw. gurcrn isMG*
dunIAw ivc do pRkwr dy ivAkqIAW ivc pihlI SRyxI gurmuKW dI
huMdI hY Aqy dUsrI mnmuKW dI[ mnmuK dw mnorQ isrP Awpxw au~lU
is`Dw krnw huMdw hY[ auh suAwrQI, hMkwrI AiBmwnI, loBI qy lwlcI
huMdw hY[ aus leI aus dw ‘Awpw’ hI jhwn hY[ gurmuK srb`q dw Blw
mMgx vwlw, nyk, swaU qy au~qm purS huMdw hY[
BweI gurdws jI Anuswr gurmuK mwx-vifAweI pRwpq huMidAW vI
inmwxw ho ky rihMdw hY[ auh s`cy mwrg ’qy c`ldw hY:
gur isK suix mMnY smiJ mwix mhiq ivic rhY inmwxw[
gur isK gurisK pUjdw pYrI pY rhrwis luBwxw[ . . .
gur isK imTw bolxw iniv clxw gurisKu prvwxw[
Gwil Kwie gurisK imil Kwxw]1]
(vwr 32:1)
guris`K dsW nhuMAW dI ikrq krdw hY[ h`k-hlwl dI kmweI
krdw hY Aqy AwpxI imhnq ’coN sWJy qy Bly kwrjW leI dsvMD k`Fdw
hY[ aus dw mnorQ huMdw hY:
Gwil Kwie ikCu hQhu dyie] nwnk rwhu pCwxih syie](pMnw 1245)
BweI swihb ny gurmuK dy AnykW l`Cx drswey hn[ auh bcnW qy
krmW ivc iekswr huMdw hY[ auh kQnI qy krnI dw sUrmw huMdw hY[ auh
iksy prweI vsqU v`l Jwkdw vI nhIN[ prweI iesqrI aus dI DIBYx smwn huMdI hY:
nwmu dwnu iesnwnu idVu mn bc krm krY mylwxw[
gurisK QoVw bolxw QoVw sauxw QoVw Kwxw[
pr qn pr Dn prhrY pr inMdw suix min srmwxw[ . . .
gurmuiK hodY qwix inqwxw]
(vwr 32:2)
ies dy ault mnmuK mUrK, hIxw qy AiBmwnI huMdw hY[ auh A`KW
*204- lots twvr, bolIvu`f hweIts, pIr mus`lw, fwk: FkolI-160104; izlHw
mohwlI[ mo: +9198157-53046
gurmiq pRkwS
89
sqMbr 2014
huMidAW vI AMnHW huMdw hY[ aus ƒ iksy g`l dI smJ nhIN pYNdI[ auh ieMJ
huMdw hY ijvyN bolw hovy[ mnmuK mUrK ivAkqI smwn huMdw hY[ auh PzUl
dy JgiVAW ivc auliJAw rihMdw hY[ aus dw koeI swQI nhIN huMdw:
mUrK nwil n koie sQoeI]
(vwr 32:3)
auh Asl ivc Gu`gU hI huMdw hY[ auh bWs, sMK jW isMml ru`K vrgw
huMdw hY:
isMmlu ibrKu n sPlu hoie Awpu gxwey vfw AnwVI[
mUrKu PkiV pvY irhwVI]
(vwr 32:4)
mnmuK auh huMdw hY jo gurU qoN muK moVdw hY[ auh iksy ie`k dw ho
ky nhIN rihMdw[ auh Btkdw rihMdw hY[ ijvyN bhuqy GrW dw pRwhuxw
Bu`Kw rihMdw hY, auho hwl mnmuK dw huMdw hY[ ies qrHW smJo ik mnmuK
iek dw nw ho ky bhuiqAW mgr B`jdw hY[ aus dI hwlq vysvw vrgI
ho jWdI hY:
bhuqIN GrIN prwhuxw ijau rhMdw BuKw[ . . .
vix vix kwauN n soheI ikauN mwxY suKw[
ijau bhu imqI vysuAw qin vydin duKw[
ivxu gur pUjin hornw brny bymuKw[
(vwr 34:19)
mnmuK ivAkqI AYsw huMdw hY ijvyN bhuqy pqIAW vwlI nwr:
nwir Bqwrhu bwhrI suiK syj n cVIAY[
puqu n mMnY mwipAW kmjwqIN vVIAY[
kUVu n phuMcy sc no sau GwVq GVIAY[
(vwr 34:21)
s`c qW ieh hY ik mnmuK duKW ivc Btkdw rihMdw hY[ auh
BMblBUisAW ivc ipAw rihMdw hY :
BMBlBUsy BuilAW Bvjl Brnwlw[
ieksu siqgur bwhry siB Awl jMjwlw[
(vwr 34:18)
mnmuK dI qrHW bymuK vI pwpI hn[ auh corW, T`gW, AikRqGxW qy
ivSvws-GwqIAW vWg bury igxy jWdy hn:
bwmHx gWeI vMs Gwq AprwD krwry[
mdu pI jUey Kyldy johin pr nwry[
muhin prweI liKmI Tg cor cgwry[
ivsws DRohI AikrqGix pwpI hiqAwry[
gurmiq pRkwS
90
iekqu lUie n pujnI bymuK gurduAwry]16]
sqMbr 2014
(vwr 34:16)
bymuK qy gurmuK iblkul iek dUsry dw ault huMdy hn[ gurmuK hMs
hY qy bymuK jW mnmuK ttIhrI smwn hY:
hMsW nwil ttIhrI ikau phucY dauVI[
swvix vx hrIAwvly Aku jMmY AauVI[
bymuK suKu n dyKeI ijau CutiV CauVI[
(vwr 34:6)
gurmuK drgwh ivc vI suKwlw rihMdw hY qy mnmuK dw hr QW mUMh
kwlw hI huMdw hY[ mnmuK jnm AkwrQ gvwauNdw hY, jIvn-bwzI ƒ jUey
ivc juAwrIey vWg hwr jWdw hY, prMqU gurmuK jIvn sPlw krdw
hoieAw Awvwgvn qoN surKrU ho jWdw hY:
-jnm pdwrQu hwirAw ijau jUey Kylw[
hQ mroVY isru DunY auuhu lhY n vylw[
-syvku drgh surK rU vymuKu muhu kwlw[
(vwr 34:2)
(vwr 34:1)
mnmuK dunIAw ƒ ij`qxw cwhuMdw hY, prMqU gurmuK Awpxy ‘mn’ ƒ
ij`qdw hY[ gurmuK dI AvsQw “min jIqY jgu jIqu” vwlI huMdI hY[
gurmuiK swD huMdw hY qy mnmuK AswD[ mnmuK dubwjrw qy ivBcwrn
iesqrI vrgw huMdw hY:
swhuru pIhru plrY hoie inlj nljw DovY[
rwvY jwru Bqwru qij iKMjoqwix KusI ikauN hovY[ . . .
mrY n jIvY duK shY rhY n Gir ivic pr Gr jovY[
duibDw Aauguxhwru provY]6]
(vwr 33:6)
BweI gurdws jI ny gurmuK qy mnmuK SbdW dI ivAwiKAw kr ky
ienHW ivcly cMgy-bury dw Prk smJw ky mnu`Kw jIvn ƒ shI idSw pRdwn
kIqI hY[
BweI gurdws jI ƒ sRI gurU gRMQ swihb jI dw pRQm ivAwiKAwkwr
igixAw jWdw hY[ ieho kwrn hY ik jo ivAkqI BweI gurdws jI dIAW
vwrW dw AiDAYn krdw hY, aus ƒ sRI gurU gMRQ swihb ivclI bwxI pVH
ky smJx ivc AswnI huMdI hY[
gurmiq pRkwS
91
sqMbr 2014
Bgq DMnw jI
-fw. SmSyr isMG*
sRI gurU gRMQ swihb ivc sRI gurU Arjn dyv jI duAwrw Bgq
swihbwn, B`t swihbwn Aqy gurU-Gr dy inktvrqI is`K syvkW dI
bwxI ƒ drj krnw iek mh`qvpUrn qy SlwGwXog kdm sI[ kiQq
p`CVIAW qy nIvIAW jwqIAW iv`coN hox krky vI Bgq swihbwn duAwrw
ricq bwxI ƒ sRI gurU gMRQ swihb ivc sQwn dyxw bhuq v`fI qy fUMGI soc
dw nqIjw sI[ ieh rwStrI Aqy ivSv ivAwpI p`Dr ’qy iek AYsw
kdm sI, ijs nwl mwnv-eykqw qy smwnqw hor bl imilAw[ mwnvqw
ƒ ieh iek Kws sMdyS qy aupdyS sI ik Dwrimk AnuBv iksy au~c jwqI
qy igAwnmeI swDkW dI in`jI mlkIAq nhIN hY[ jigAwsw, SrDw,
inmrqw qy Awpw smrpx krn vwly Bgq-jn vI ies dYvI ^zwny dy
BweIvwl hn[
BgqI lihr d`Kx (Awlvwr) qoN 14vIN sdI ivc hoNd ivc AweI
jo ik rwmwnuj qoN vDdI hoeI Bgq rwmwnMd jI rwhIN au~qrI Bwrq
phuMcI[ Bgq kbIr jI, Bgq rivdws jI, Bgq pIpw jI, Bgq DMnw
jI Awid Bgq swihbwn Bgq rwmwnMd jI dy cyly sn[ ienW sMqWBgqW dy ivcwrW qy bwxI ivc Awpxy ielwky (Region) dy ipCokV qy
s`iBAwcwr dw pRBwv qW sI prMqU ivcwrDwrw sB dI l`gBg rldIimldI sI[ Dwrimk p`K qoN ieh inrgux BgqI sI[ mUrqI-pUjw dw
KMfn, krm-kWfW dI inKyDI, ie`k prmwqmw dI BgqI ivc At`l
ivSvws qy pRym sI[ jwq-pwq dw ivroD hI nhIN blik KMfn vI sI[
smkwlI hkUmq v`loN qMg kIqy jwx dw vI izkr imldw hY[
BgqI lihr dy ienW sMqW, BgqW dw pRBU ivc At`l ivSvws hox
krky ienHW dI bwxI ivc prmwqmw leI vrqy gey Sbd qW BwrqI
prMprw nwl juVy hoey hn prMqU ienHW dI Asl ivcwrDwrw inrgux
BgqI dI hY[ ies ivcwrDwrw ƒ mu`K r`K ky hI ienHW Bgq swihbwn dI
*133, lWg strIt, Sy K U p u r w, fwk: pµ j wbI XU n IvristI, pitAwlw-147002;
mo . +9198884-38157
gurmiq pRkwS
92
sqMbr 2014
bwxI ƒ sRI gurU gRMQ swihb ivc drj kIqw igAw hY[ AsIN ie`Qy Bgq
DMnw jI dI g`l krnI hY[
BweI kwn isMG nwBw ricq “mhwn koS” Anuswr DMnw Bgq jI
dw jnm ipMf DUAwn (rwjsQwn) ivKy hoieAw[ BwvyN ienHW dy jIvn ivc
kuJ srguxI pUjw dy ivcwr vI suxn qy pVHn ƒ imldy hn prMqU au~Qy
aunHW dw kyvl prmwqmw pRqI ivSvws qy SrDw hI pRgt huMdI hY[ aunHW
dy kyvl iqMn Sbd- do ‘Awsw rwg’ ivc sRI gurU gRMQ swihb jI pMnw
487-488 au~qy drj hn Aqy iek ‘DnwsrI rwg’ ivc pMnw 695
au~qy drj kIqw igAw hY[ ienW hvwilAW qoN sp`St huMdw hY ik Bgq
DMnw jI swDU-jnW dI sMgq kr ky qr gey[ sRI gurU rwmdws jI
PurmwauNdy hn:
jo jo imlY swDU jn sMgiq Dnu DMnw jtu sYxu imilAw hir deIAw]
(pMnw 835)
sRI gurU Arjn dyv jI ny Bgq DMnw jI dI SrDw, Bolwpn, pRBU
au~qy At`l ivSvws dw vrxn kridAW PurmwieAw hY ik prmwqmw
piv`qr ihridAW ivc vws krdw hY:
-ieh ibiD suin kY jwtro auiT BgqI lwgw]
imly pRqiK gusweIAw DMnw vfBwgw]
-DMnY syivAw bwl buiD]
(pMnw 488)
(pMnw 1192)
BweI gurdws jI ny AwpxIAW vwrW ivc Bgq DMnw jI bwry keI
QwvW ’qy vrxn kIqw hY:
-DMnw jtu auDwirAw sDnw jwiq Ajwiq ksweI[
-Twkur dI syvw krY jo ieCY soeI Plu pwvY[
DMnw krdw jodVI mY iB dyh iek jy quDu BwvY]
(vwr 12:15)
(vwr 10:13)
‘Awsw rwg’ dy Sbd ivc Bgq DMnw jI dw kQn hY ik mn dw
mwiek pdwrQW ivc lwlc kwrn PisAw hox krky Awvwgvn dw c`kr
bixAw irhw, lwlcI mn sMklp ivklp icqvdw irhw[ pMj ivkwr
zihr smwn hn[ ienHW krky qn Bsm ho igAw, Dn nws ho igAw[ mn
ivc pRBU dw pRkwS nw ho sikAw[ lwlcI mn ƒ ivkwr im`Ty l`gdy rhy,
iesy kwrn Acwr, ivcwr nhIN smJ sikAw Aqy jnm mrn dw c`kr
c`ldw irhw[ jnm-mrn qoN Cutkwrw pwaux dI jugq nhIN jwxI qy nw
gurmiq pRkwS
93
sqMbr 2014
hI mn ivc nwm vswieAw[ iqRSnw dy jwl ivc P`isAw irhw[ pdwrQW
dw moh zihr smwn sI, prMqU mn ƒ im`Tw lgdw irhw[ mn ivc
prmwqmw dw vwsw nw ho sikAw[
Bgq jI gurU dI ivSySqw d`sdy hoey kihMdy hn ik Awvwgvn qoN
mukq hox dI jugqI gurU rwhIN hI pRwpq huMdI hY[ prmwqmw ikrpw Aqy
nyk purSW dI sMgq rwhIN igAwn dw pRvyS mn ivc ho igAw[ aus dw
mnn krn nwl, pRymw-BgqI Dwrn kIqI qy Awqm suK ƒ jwx ilAw[
iqRpqI ho geI[ pRBU joq swKXwqkwr ho geI[ pRBU ƒ pCwx ilAw:
BRmq iPrq bhu jnm iblwny qnu mnu Dnu nhI DIry]
lwlc ibKu kwm lubD rwqw min ibsry pRB hIry]1]rhwau]
ibKu Pl mIT lgy mn baury cwr ibcwr n jwinAw]
gun qy pRIiq bFI An BWqI jnm mrn iPir qwinAw]1]
jugiq jwin nhI irdY invwsI jlq jwl jm PMD pry]
ibKu Pl sMic Bry mn AYsy prm purK pRB mn ibsry]2]
igAwn pRvysu gurih Dnu dIAw iDAwnu mwnu mn eyk mey]
pRym Bgiq mwnI suKu jwinAw iqRpiq AGwny mukiq Bey]3]
joiq smwie smwnI jw kY AClI pRBu pihcwinAw]
DMnY Dnu pwieAw DrxIDru imil jn sMq smwinAw] (pMnw 487)
dUsry Sbd rwhIN Bgq jI prmwqmw dy ismrn ’qy zor idMdy hn[
prmwqmw idAwlU, ikrpwlU qy irzk dyx vwlw d`isAw hY[ prmwqmw
pRqI AQwh ivSvws pRgt kIqw hY[ ies ivSvws dIAW iqMn prqW
jIv, jMqU Aqy p`Qr dIAW d`s ky ieh sp`St kIqw hY ik pRBU mwqw dy
grB ivc jTr AgnI ivc ^urwk phuMcwauNdw hY[ k`CUkuMmI qW pwxI ivc
rihMdI hY prMqU b`cy bwhr bryqI ivc pldy hn[ au~Qy prmwqmw hI aunW
dI r`iKAw krdw hY[ qIsrw p`Qr ivc kIiVAW ƒ ^urwk phuMcwx vwlw
prmwqmw hI hY[ p`Qr ivc iksy pwsy qoN vI ^urwk phuMcwx dw swDn
nhIN huMdw prMqU au~Qy vI kIVy pldy hn:
ry icq cyqis kI n dXwl dmodr ibbih n jwnis koeI]
jy Dwvih bRhmMf KMf kau krqw krY su hoeI]1]rhwau]
jnnI kyry audr audk mih ipMfu kIAw ds duAwrw]
dyie Ahwru Agin mih rwKY AYsw Ksmu hmwrw]1]
gurmiq pRkwS
94
kuMmI jl mwih qn iqsu bwhir pMK KIru iqn nwhI]
pUrn prmwnMd mnohr smiJ dyKu mn mwhI]2]
pwKix kItu gupqu hoie rhqw qw co mwrgu nwhI]
khY DMnw pUrn qwhU ko mq ry jIAw frWhI]3]
sqMbr 2014
(pMnw 488)
Bgq DMnw jI dw qIsrw Sbd ‘DnwsrI rwg’ ivc hY[ ieh Sbd
AwrqI rwhIN vI gwieAw jWdw hY[ ies dy nwl Bgq iqRlocn jI, Bgq
sYx jI qy Bgq pIpw jI dy Sbd vI hn[ Bgq DMnw jI ny AwpxI swPsuQrI Awdq Anuswr prmwqmw qoN dwl, sIDw, iGau, AMn, du`D qy gaU,
BYNs lvyrI, svwrI leI GoVI Aqy gRihsq leI suGV isAwxI jIvn
swQx dI mMg kIqI hY[ ies dy nwl ju`qI, k`pVw Awid Bwv k`ulI, gu`lI
qy ju`lI buinAwdI loVW dI mMg kIqI hY[ gurmiq gRihsqIAW dw Drm
hY[ ies ivc rotI, k`pVw qy mkwn buinAwdI loVW hn[ Bgq DMnw jI
dy iqMn Sbd mnu`K jIvn dy AiDAwqmk, smwijk Aqy AwriQk p`KW
dI puStI krdy hn[ srl bolI hY, joik gurmiq dy jigAwsUAW leI
bVy pRBwvSwlI FMg nwl pRsquq kIqI hY[ Bgq jI Anuswr Bu`iKAW
BgqI nhIN ho skdI[ BgqI leI buinAwdI loVW dI pUrqI zrUrI hY:
gopwl qyrw Awrqw]
jo jn qumrI Bgiq krMqy iqn ky kwj svwrqw]1]rhwau]
dwil sIDw mwgau GIau] hmrw KusI krY inq jIau]
pn@IAw Cwdnu nIkw] Anwju mgau sq sI kw]1]
gaU BYs mgau lwvyrI] iek qwjin qurI cMgyrI]
Gr kI gIhin cMgI] jnu DMnw lyvY mMgI]2]
(pMnw 695)
sR I Akwl qKq swihb v` l o N AM i mR q -sM c wr smwgm
BweI sqnwm isMG Kwlsw v`loN pu`jI irport Anuswr sRI Akwl
qKq swihb ivKy Aqy pMjwb qy pMjwb qoN bwhr imqI 1 qoN 29 jUn,
2014 qk hoey AMimRq-sMcwr smwgmW ivc ku`l 2921 pRwxI KMfybwty dI pwhul Ck ky gurU vwly bxy[
gurmiq pRkwS
95
sqMbr 2014
bIbI sUrqI jI
-ismrjIq isMG*
pMjwb dy izlHw Aqy qihsIl mogw dw pRis`D ipMf hY- v`fw Gr[
mogw ngr qoN ieh ipMf l`gBg 20 iklomItr d`Kx-p`Cm vwly pwsy hY[
rylvy stySn fgrU qoN s`q mIl d`Kx-p`Cm v`l hY[ ies ipMf ivc sRI
gurU hirgoibMd swihb jI ny Awpxy piv`qr crn pwey sn[ gurU jI
frolI qoN Aw ky pMj idn ies ipMf ivc Tihry sn Aqy iPr mwlvw Kyqr
ivc is`KI dy pRcwr leI gey sn[ gurU jI dI Awmd dI Xwd ivc
gurduAwrw mMjI swihb pwqSwhI CyvIN suSoiBq hY[ gurduAwrw swihb dI
vrqmwn suMdr iemwrq sMn 1921 eI: ivc auswrI geI sI[ gurU-Gr
dy pRymI bwbw Awkl jI v`fw Gr ipMf dy vsnIk sn[ igAwnI krqwr
isMG klwsvwlIAw AwpxI rcnw ivc izkr kridAW d`sdw hY ik bwbw
Awkl jI ny sRI gurU rwmdws jI qoN is`KI dI dwq pRwpq kIqI sI[ ienHW
ny Awpxy Gr ƒ is`KI dw kyNdr bxwieAw hoieAw sI:‘v`fy Gr’ iek ipMf hY mwlvy ivc Awkl nwm ie`k auQy qRKwn v`sy[
rwmdws siqgurU qoN leI is`KI ihrdy Es dy rUp Bgvwn v`sy[
ikrq ivrq kr Drm dI KWvdw sI Blw purS ho idloN inrmwx v`sy[
Awey gey dI krdw sdw syvw swD sMq Ehdy Gr Awn v`sy[
siqsMg dw r`Ky prvwh jwrI siqnwmu iv`c EhdI zbwn v`sy[
mwXw iv`c audws pRkwS ihrdy AslI dyvqw rUp ienswn v`sy[
Ehdy GrdI BI is`KI isdk vwlI ipMf ivc Gr auh dXwvwn v`sy[
ijs Gr iv`c Drm krqwr isMGw EQy Awp Bgvwn pCwn v`sy[
(sRI KVgyS pRkwS)
bwbw Awkl jI ny ipMf dy bwhr iek bhuq v`fw vwVw vilAw hoieAw
sI[ ies vwVy ivc aunWH ny bhuq swrIAW gaUAW r`KIAW hoeIAW sn[ auh
ienHW dw dùD iek`Tw kr ky loVvMdW ƒ Ckw ky KuSI pRwpq kirAw krdy
sn[ ies vwVy ƒ Awm lok ‘Awkl-vwVI’ ikhw krdy sn[ ivdvwnW dw
ivcwr hY ik ies ‘Awkl-vwVI’ dw hI nW bdl ky v`fw-Gr mShUr
*sMpwdk, gurmiq pRkwS Aqy gurmiq igAwn
gurmiq pRkwS
96
sqMbr 2014
hoieAw hY[ kuJ ivdvwnW dw ivcwr hY ik BweI Awkl jI dI syvw-Bwvnw
qoN pRBwivq ho ky bwhroN Awey swDU-PkIrW ny ‘Awkl-vwVI’ ƒ ‘v`fw-Gr’
kihxw SurU id`qw[ bwbw Awkl jI dy Gr 1657-58 ibkRmI ƒ sud
M r
pùqrI dw jnm hoieAw, qW bwbw jI ny aus dw nW ‘sUrqI’ r`iKAw[ BweI
sMqK
o isMG “sRI gur pRqwp sUrj gRQ
M ” ivc izkr krdy hn:Awkl khihN qWih ko nwmU[ mn ko gurmiq mihN ibsrwmU[
iqs ky igRh inpjI iek kMnXW[ pUrb jnm puMn kI DMnXw[
bwbw Awkl jI sRI gurU rwmdws jI qoN bwAd sRI gurU Arjn dyv
jI dI syvw ivc hwzr rhy[ bwbw jI dsW nhuMAW dI ikrq kmweI iv`coN
gurU jI pws SrDw nwl Bytw lY ky jWdy Aqy gurU-Gr dIAW KuSIAW pRwpq
krdy[ GrylU mhOl dw b`cI dy jIvn ’qy pRBwv pYxw suBwivk hI sI[
bIbI sUrqI jI pUrn in`qnymI bx gey[ gurmiq ƒ aunHW ny cMgI qrHW
gRihx kr ilAw sI[ auh hr smyN gurbwxI dw AiBAws krdy Aqy gurU
swihbwn dI is`iKAwvW nwl juVn dw Xqn krdy rihMdy sn[ gurbwxI
dy AiBAws nwl gurmiq dy sMskwr aunHW dy jIvn ivc pRp`k ho cu`ky
sn[ auh Awpxy prvwr nwl gurmiq Anuswr syvw ivc ru`Jy rihMdy sn[
sRI gurU hirgoibMd swihb jI ny frolI ipMf qoN c`l ky sYnw smyq
GoVy ’qy svwr ho ‘v`fy Gr’ ipMf dI DrqI ƒ Bwg lwey[ gurU jI ny ies
ipMf ivc pMj idn invws kIqw[ ipMf dy cODrI rwie Bwgm`l Aqy bwbw
Awkl jI ny sMgq nwl iml ky gurU jI dI bhuq syvw kIqI[
bwbw Awkl jI ny AwpxI pu`qrI ƒ vr Xog smJ ky aus dI SwdI
leI vr dI Bwl krn leI pRoihq ƒ ikhw[ pRoihq ny bIbI sUrqI jI
leI quklwnI dy vsnIk bwby swdy dy poqry BweI swDU jI nwl irSqw
p`kw kr id`qw[ bwbw swdy dw prvwr sulqwn sKI srvr ƒ mMndw sI[
sKI srvr iek muslmwn pIr sI, ijs dw ihMdU Aqy muslmwn dovyN hI
siqkwr krdy sn[ sKI srvr dy syvk aus ƒ srvrI, sulqwnIAw,
snwqn Drm srvrIAw, syvl sulqwnIAw, ihMdU sulqwnI, sKI syvk,
ingwhIAw, srvrIAw sulqwnIAw, sKI srvr, sulqwn pIr, syvk
sKI srvr, srvr, sWgr, sulqwn rwm rwey, l`Kdwqw, srvr pMQI,
rwmdwsIAw sulqwnIAw, cylw sulqwn, ingwhw pIr, DONklw syvk,
Kvwjw srvr Awid nWvW nwl vI Xwd krdy hn[ ieh swry nwm aus
gurmiq pRkwS
97
sqMbr 2014
dI iksy nw iksy ivSySqw krky pRcilq hoey hn[ ingwhy ipMf dw vwsI
hox kwrn aus ƒ ingwhIAw, DONkl ivc rihx krky DONkl syvk, lokW
dy idlW ’qy rwj krn krky sulqwn Aqy lokW dI shwieqw krn krky
sKI srvr nwm pRis`D hoey[ ies dw pRcwr krn vwly pRcwrkW ƒ
BrweI Aqy pUjw AsQwnW ƒ pIrKwnw ikhw jWdw hY[ Bwrq ’qy muZl
hkUmq hox nwl ieslwm dw pRcwr vI vD igAw[ ihMdU mq ivc AweI
igrwvt Aqy ieslwm dy pRcwr kwrn bhuq swry BwrqI ieslwm dy
pRBwv hyT jwxy SurU ho gey[ ikauNik ihMdU mq ivc CUq-Cwq Aqy jwqpwq dw bhuq bolbwlw sI, ies kwrn hyTly vrg dy lok pSUAW qoN vI
burI izMdgI bqIq krn leI mzbUr sn[ ieslwmI pRcwrkW v`loN
hkUmq ƒ nvyN lokW ƒ dIn ivc ilAwaux leI lwlc dyx Aqy pIrWPkIrW ƒ ipMfW dy AnpVH lokW dy idlW ’qy pRBwv pwaux leI qrHW-qrHW
dy qrIky Apxwaux leI ikhw igAw[ ieslwm dw pRBwv kwiem krn
ivc hwkmW dI nIqI bhuqI kwrgr is`D nhIN hoeI, pr muslmwn
pIrW-PkIrW ny ipMfW dy lokW ƒ pUrI qrHW AwpxI igRPq ivc lY ilAw[
ienHW iv`coN kuJ Aijhy PkIrW dw pRBwv vI swhmxy AwieAw ijnHW dy
pYrokwrW ny hkUmq dy pRBwv hyT quA`sbI dI nIqI Dwrn kr leI[ sKI
srvr ienHW iv`coN iek sI ijs dy pYrokwrW dI igxqI bhuq qyzI nwl
vDI[ ienHW pYrokwrW v`loN swrIAW kwrvweIAW gurU swihbwn dIAW
is`iKAwvW Aqy gurmiq qoN ault kIqIAW jWdIAW sn[ jdoN bwbw
Awkl jI ƒ ies g`l dw pqw l`gw ik bIbI sUrqI dw hox vwlw shurw
prvwr sKI srvrIAw hY qW aunHW dy mn ivc bhuq icMqw hoeI[ auh
AwpxI pu`qrI dy Biv`K pRqI socx l`g pey Aqy AwpxI b`cI dy is`KI
is`dk dI idRVHqw leI Akwl purK A`gy ArdwsW krn l`gy[ bwbw
Awkl jI ny AwpxI bytI ƒ jo is`iKAw id`qI aus dw izkr kridAW
BweI sMqoK isMG “sRI gur pRqwp sUrj gRMQ” ivc ilKdy hn ik:
Apn suqw soN skl bKwnI[ quv ssurwr AhY sulqwnI[
qYN nihN mwnhu, kihhN kdweI[ siqgur ko mwnhu mn lweI[
igAwnI krqwr isMG klwsvwlIAw ny ies bwry sRI KVgyS pRkwS
ivc iliKAw hY ik:
sB kuJ krIN auhnW nwl imlky ic`q isKIEN srvrI nihM fulweIN bytI[
gurmiq pRkwS
98
sqMbr 2014
r`KIN Xwd siqgurU dI ic`q AMdr gurbwxI n mnoN BulweIN bytI[
inSicq imqI ’qy bIbI sUrqI jI dw ivAwh quklwxI dy vsnIk
BweI swDU jI nwl ho igAw[ ivAwh qoN auprMq bIbI sUrqI jI ƒ folI
ivc ibTw ky v`fy Gr qoN quklwxI leI rvwnw kIqw igAw[ jWdy smyN
jdoN folI frOlI ipMf pws phuMcI qW bIbI sUrqI jI dy kMnW ivc kIrqn
dI im`TI Avwz peI[ bIbI sUrqI jI ny khwrW ƒ ies bwry pqw krn
leI ikhw qW pqw l`gw ik sRI gurU hirgoibMd swihb jI frOlI Awpxy
sWFU BweI sWeI dws jI pws Awey hoey hn qy aunHW ny ie`Qy dIvwn
lgwieAw hoieAw hY au~QoN hI kIrqn dI surIlI Avwz Aw rhI hY[
kIrqn dI Avwz sux ky bIbI sUrqI jI dw mn gurU-crnW ivc juV
igAw[ brwq QoVI A`gy jw cu`kI sI[ khwr folI ƒ cu`kI hOlI-hOlI A`gy
vD rhy sn[ Acwnk bIbI sUrqI jI dy mn ivc iKAwl AwieAw ik
shury Gr jw ky qW swrw jIvn sKI srvrIAW ivc hI guzrnw hY ikauN
nw jWdI vwrI gurU jI dy drSn krdI jwvW[ aus ny khwrW ƒ folI rokx
leI ikhw Aqy gurU jI dy drSnW ƒ lY jwx dI bynqI kIqI, pr khwrW
ny aus dI g`l nw mMnI[ jdoN aus ny dyiKAw ik khwrW ny mMnxw nhIN qW
aus ny Awpxy kMgx auqwr ky khwrW ƒ dy id`qy Aqy khwr lwlc ivc
Aw ky bIbI sUrqI jI ƒ gurU jI dy drbwr ivc lY jwx leI mMn gey[
igAwnI igAwn isMG “ieiqhws irAwsq bwgVIAW” ivc ies Gtnw
dw izkr krdy ilKdy hn ik:
jykr Ab nih drSn QYhYN[ nYn AYn ibn cYn qRsYhYN[
jb aun ko pyKXo iFl krqY[ kMgx dXo auqwr inj krqY[
bIbI sUrqI jI folI iv`coN auqr ky aus sQwn ’qy phuMc geI ij`Qy
sRI gurU hirgoibMd swihb jI dw dIvwn l`gw hoieAw sI[ auh dIvwn
ivc jw ky gurU jI ƒ nmskwr kr ky nyVy hI bYT geI[ Awsw kI vwr
dw dIvwn smwpq hox qoN bwAd gurU jI ny BweI ibDI cMd jI ƒ dIvwn
ivc bYTI nv-ivAwhI kMinAw bwry pu`iCAw[ BweI ibDI cMd jI ny
d`isAw ik ieh qW gurU-Gr dy Ainn syvk BweI Awkl jI dI pu`qrI,
gurU-Gr dI SrDwlU Aqy gurmiq dI p`kI DwrnI hY[ ies Gtnw dw
izkr “gur iblws pwqSwhI 6” ivc kIqw igAw hY:
cOpeI]Awsw vwr Bog jb pwXo[ sRI gur bIbI Er idKwXo[
gurmiq pRkwS
99
sqMbr 2014
ibDIey ko As khw sunweI[ pUCo bIbI kh qy AweI]81]
ibDIey pUC khI iqn bwqw[ drs hyiq AweI jgnwQw[
ibDIey bwq gurU soN gweI[ hy pRB qumro is`K bsweI]82]
dohrw]igRh v`fy iqh nwmu hY Awkl jwiq qKwn[
qw kI suqw pCwnIey gur ikRpw inDwn]83]
bIbI sUrqI jI nv-ivAwhI vhutI vwly k`piVAW ivc gurU jI pws
phuMcI Aqy pyikEN jo miTAweI nwl lY ky shury jw rhI sI auh gurU jI
ƒ Arpn kr ky m`Qw tyikAw[ gurU jI dy pu`Cx ’qy bIbI sUrqI jI ny
swrI khwxI d`s id`qI ik auh gurmiq dI p`kI DwrnI hY, pr aus dw
shurw prvwr sKI srvr dw Bgq hY[ gurU jI ny bIbI sUrqI jI ƒ
ASIrvwd idMidAW aus dy gurmiq ivc p`kw hox dI pRSMsw kIqI[ BweI
sMqoK isMG ies g`l dw izkr “sRI gur pRqwp sUrj gMRQ” ivc krdy
hn:
suin pRsMn gur bwk bKwnw[ nvoN lyK iliKbo quv Twnw[
ipqw qoih isK, so qo qrXo[ Gr ssurwr ikRqwrQ krXo[
is`KI dwn dIn hm qohI[ AiDk is`K suq qyro hohI[
piq BI is`K hoie hY Bly[ gur is`KI ky mwrg cly[
jdoN bIbI sUrqI jI dI folI kwPI dyr brwq nwl nw rlI, qW
bIbI jI dy shurw swdw jI Aqy pqI BweI swDU jI vI Bwl krdy gurUdrbwr pws Aw gey[ dovyN ipau-pu`qr bhuq pRySwn sn ik bIbI sUrqI
jI ny bVI Av`igAw kIqI hY ijs kwrn swfy ’qy sKI srvr dw krop
ho jwvygw[ swdw jI ny Awpxy pu`qr swDU jI ƒ qwVnw kIqI ik auh
AwpxI pqnI ƒ ilAw ky smJwvy[ ies Gtnw dw izkr kridAW BweI
sMqoK isMG ny “sRI gur sUrj pRqwp gRMQ” ivc iliKAw hY:
krih kop srvr sulqwn[ gur ko nwm n BUil bKwin[
jwhu qurq forI lY Awvhu[ sny sny iqs kru smJwvhu[
BweI swDU jI AwpxI pqnI ƒ lYx leI gurU-drbwr ivc phuMc
gey[ bIbI sUrqI jI gurU jI dy crnW ivc bYTI gurU jI qoN b^iSS
pRwpq kr rhI sI[ jdoN BweI swDU jI ny dyiKAw qW auh gu`sy ivc Aw
gey Aqy bIbI sUrqI jI ƒ mwrn leI qlvwr imAwn iv`coN k`F leI[
igAwnI igAwn isMG “ieiqhws irAwsq bwgVIAW” ivc ies Gtnw
gurmiq pRkwS
100
sqMbr 2014
bwry iliKAw hY:
mm Gr kd bshY iehu nwrI[ qW qy AbhI cwhIey mwrI[
KYNc KVg Aiq kRoD bFY kY[ gieE qhW jih bYTI jY kY[
mwrn ihq ien K`g auBwrXo[ rihE auqY hI bl kr hwrXo[
prMqU jdoN BweI swDU jI dI nzr sRI gurU hirgoibMd swihb jI nwl
imlI qW auh ie`kdm SWq ho gey[ ies bwry BweI sMqoK isMG ny “sRI
gur pRqwp sUrj gRMQ” ivc iliKAw hY:
irs kir gXo htwvn joie[ gur drSn qy sIql hoie[
ies Gtnw bwry “gur iblws pwqSwhI-6” ivc izkr hY ik:
jbY drs gur kw kIXo swDU mn irs jwie[
qjI mXwn min SWiq Dir pd pMkj lptwie[
gurU jI dy drSnW dw BweI swDU jI dy mn ’qy bhuq Asr hoieAw[
gurU jI dy bcnW nwl aunHW dw jIvn hI bdl igAw[ auh gurU jI dy
crnW ivc Fih ky AwpxI Bu`l dw pCqwvw krn l`gy Aqy gurU jI qoN
is`KI dI dwq pRwpq krn leI ArjoeI krn l`gy[ gurU jI ny BweI swDU
jI ƒ is`KI dI dwq b^iSS kr ky is`K sjw ilAw[ BweI swDU jI jdoN
AwpxI pqnI nwl ipMf quklwxI phuMcy qW aunHW ny ausy rwq sKI srvr
dI kbr Fwh id`qI[ igAwnI krqwr isMG klwsvwlIAw ny ies bwry
“sRI KVgyS pRkwS” ivc iliKAw hY:
iB`jI rwq, hoeI cu`p cwp swry Pyr auiTAw vylw qkwie rwqIN[
cu`p kIqw hI Gr qoN inkl igAw khI moFy dy auqy rKwie rwqIN[
auh pIr dw QVHw krqwr isMGw Fwh swDU ny kIqw sPwie rwqIN[
bIbI sUrqI jI Aqy BweI swDU jI swl ivc do vwr gurU jI dy
drbwr ivc jWdy Aqy sMgq dI syvw kr ky Awqimk AnMd pRwpq
krdy[ ienHW dy Gr iek suMdr bwlk ny jnm ilAw[ bIbI sUrqI jI
Awpxy pqI nwl b`cy ƒ lY sRI gurU hirgoibMd swihb jI dy drbwr ivc
sRI AMimRqsr phuMcy Aqy pu`qr dI dwq pRwpq hox ’qy KuSI dw iezhwr
kIqw[ gurU jI ny b`cy dI suMdrqw ƒ dyKdy hoey b`cy dw nW rUp cMd
r`iKAw[ b`cw vI Awpxy mwqw ipqw nwl gurU-Gr ivc AwauNdw hoieAw
gurmiq dw pRBwv Dwrn krdw igAw[ ieho rUp cMd v`fw ho ik gurmiq
dw bhuq v`fw pRcwrk bixAw Aqy gurU jI qoN ‘BweI’ dI aupwDI nwl
gurmiq pRkwS
101
sqMbr 2014
AnykW b^iSSW pRwpq kIqIAW[ gurU jI ny ienHW dy nW ’qy hI BweI rUpw
ipMf Awbwd krvwieAw[ gurU jI ny BweI rUpW cMd jI ƒ iek KMfw Aqy
lMgr vrqwaux leI iek kVCw b^iSS kIqw[ ieh dovyN inSwnIAW
A`j vI ienHW dy vMSzW pws ipMf bwgVIAW ivKy bVy siqkwr nwl
sMBwlIAW hoeIAW hn[ A`gy c`l ky bIbI sUrqI jI dy vMSzW ny is`KI ivc
mhwn kwrj kIqy Aqy ieho pirvwr ‘BweI ikAW’ dy nW nwl pRis`D
hoey[ BweI rUp cMd jI dy pu`qr BweI prm isMG jI Aqy BweI Drm isMG
jI ny sRI gurU goibMd isMG jI dI syvw ivc hwzr rih ky KMfy dI pwhul
pRwpq kIqI[ BweI prm isMG jI dw sRI hzUr swihb nMdyV ivKy idhWq
ho igAw Aqy BweI Drm isMG jI gurU swihb qoN AwigAw lY ky vwps ipMf
Aw gey[ sRI gurU goibMd isMG jI ny BweI Drm isMG jI ƒ ivdw krn
vyly iek gurbwxI dI poQI, iek ikrpwn, iek CotI ikrpwn Aqy iek
Cotw KMfw b^iSS kIqw[ ienHW iv`coN ikrpwn jINd dy mhwrwjy pws
sMgrUr Aqy bwkIAW dIAW piv`qr inSwnIAW aunHW dy vwrsW pws hn[
BweI rUp cMd jI swvx vdI 1, sMmq 1766 ibkRmI ƒ svrg isDwr
gey[ ij`Qy aunHW dw AMqm sskwr kIqw igAw au~Qy ‘BweI kI smwD’ nW
dw ipMf Awbwd ho igAw hY[ A`jkl bIbI sUrqI jI Aqy BweI rUp cMd
jI dy vMSz ipMf BweI rUpw, BweI kI smwD, nyhIAWblw P`tI, BweI kI
bwgVIAW, BweI kw idAwlpurw Awid ipMfW ivc Abwd hn[
gu r U s r su D wr ivKy gu r miq smwgm
s. jrnYl isMG, mYnyjr, gurduAwrw sRI gurU hirgoibMd swihb,
pw: CyvIN; gurUsr suDwr, izlHw luiDAwxw ivKy 26 qoN 28 julweI
qk do-idnw slwnw gurmiq smwgm krvwieAw igAw[ ies smwgm
ivc v`K-v`K FwfI, rwgI Aqy kvISrI jiQAW ny sMgqW ƒ gurieiqhws srvx krvw ky inhwl kIqw[ ies mOky hoey AMimRqsMcwr smwgm ivc ku`l 35 pRwxI AMimRq Ck ky gurU vwly bxy[
gurmiq pRkwS
gwgr
’c
102
swgr--
sqMbr 2014
43
im`qrqw dw mh`qv
-fw. ieMdrjIq isMG gogoAwxI*
ijn@w idsMdiVAw durmiq vM\Y imqR AswfVy syeI]
hau FUFydI jgu sbwieAw jn nwnk ivrly kyeI]
(pMnw 520)
mwnvI S^sIAq dI auswrI ivc ij`Qy s`iBAwcwr, Drm, iv`idAk
Adwry qy mwipAW dI soc dw ih`sw huMdw hY, au~Qy v`fw pRBwv dosqWim`qrW dI sMgq dw huMdw hY[ mhwn koS Anuswr im`qr qoN Bwv snyh
krn vwlw hY[ im`qr iek pRcilq Sbd hY, ijs dy smwnwrQI Sbd
sm ArQ koS ivc pMjwh dy krIb hn, ijvyN- Asnwh, AsnyhI,
AzIz, shcr, shweI, shyrw, sKw, snyhI, s`jx, sp`KS, swjnVw,
suihrd, surjn, sYn sMgwqI, sMgI, sMAwqI, ihqU, ihqYSI, dosq,
bwlhw, mIq, bylI, muhbqI, Xwr Awid qoN ielwvw hor vI kwPI hn[
iesy qrHW Drm dy mwrg ’qy c`lidAW SrDw-Bwvnw qy bwxI-bwxy dy
DwrnI im`qr iml jwx qW ienswn Drm krm dy jIvn vwlw bx jWdw
hY[ pr jykr ies dy ault nwsiqk ibrqI dy Bwvnw ivhUxy im`qr hox,
qW cMgy Bly prvwrW dy vwrs vI iQVk jWdy hn[
S^sIAq auswrI qoN lY ky iek sMgiTq Drm dy pRcwr qy pwswr
ivc vI ivkws qd huMdw hY jd iek S^s dUjy leI pyRrk SkqI bxy[
is`KI- iek sMgiTq Drm dI pihcwx hY, pr ies smyN is`K smwj
ivc keI QWeIN ies dI Gwt rVkdI hY[ bhu-igxqI v`loN Awpxy Drm,
&ls&y, mrXwdw jW srUp dw mwx hI nhIN kIqw jWdw, sgoN jd ikDry
iek`Ty ho jwx qW kOmI inMidAw qy nWhvwcI soc dw muzwhrw vI huMdw hY[
kOmI p`Dr ’qy ieh iek ^qrnwk ruJwn hY, jo kuJ ku lyKkW, pRcwrkW
qy pRkwSkW ny pYdw kr id`qw hY[
AsIN rozwnw Ardws ivc iek jodVI krdy hW ik “syeI ipAwry
myl, ijnHW imilAW qyrw nwm icq Awvy” Bwv swfI jIvn-jwc au~pr
aunHW dI sMgq dw cMgw pRBwv pvygw[ is`K smwj ivc nSy vrqx qy
piqqpuxy dy vDx dw mu`K kwrn vI Aijhy Anupwq dw vD jwxw hY[ iPr
*Kwlsw kwlj, sRI AMimRqsr-143001; mo: +9198159-85559
gurmiq pRkwS
103
sqMbr 2014
jYsI im`qrqw vYsI i&qrqw vwlI g`l ho rhI hY[
ies lyK dy ArMB ivc id`qIAW pMkqIAW sRI gurU gMRQ swihb jI
ivc suBwiemwn hn[ siqgurU jI swƒ sMswrIAW ƒ jwigRq krdy hoey
PurmwauNdy hn ik swfy (Asl) im`qr auhI mnu`K hn, ijnHW dw dIdwr
kIiqAW BYVI m`q dUr ho jWdI hY[ mYN swrw jgq Bwl vyiKAw hY, koeI
ivrly hI Aijhy mnu`K imldy hn[
ieh smUh smwj leI cyqMnqw qy jwigRqI dw mMqr hY ik im`qrqw
dw mh`qv qy pRBwv kI hY[ iek jgHw ^lIl ijbrwn ilKdw hY, ‘quhwfw
dosq iek Aijhw Kyq hY, ijs ƒ qusIN ipAwr nwl bIjdy Aqy Sukrwny
nwl v`Fdy ho[’ A`gy iliKAw ik, ‘vkq dy ivnwS leI nhIN, sgoN vkq
dy jIx leI quhwƒ Awpxy dosq dI loV hoxI cwhIdI hY[’
iesy sMdrB ivc is`KI dy mhwn ivAwiKAwkwr BweI gurdws jI
dw ricq sv`Xw swfI pRyrk SkqI bxygw ik im`qrqw jW cMgy-bury sMgI
dw swQ kI kImq r`Kdw hY qy kYsw pRBwv pwauNdw hY:
kwhU dsw ky pvn gvn kY brKw hY,
kwhU dsw ko pvn bwdr iblwq hY]
kwhU jl pwn kIey rhq Arog dyhI,
kwhU jl pwn ibAwpY ibRQw ibllwq hY]
kwhU igRh kI Agin pwk swk isiD krY,
kwhU igRh kI Agin Bvn jrwq hY]
kwhU kI sMgiq imil jIvn mukiq huie,
kwhU kI sMgiq imil jmpuir jwq hY]549]
Bwv ik iksy pwsy dI hvw c`lx kr ky qW vrKw hud
M I hY, pr iksy
pwsy dI hvw b`dl hI aufw idMdI hY[ iesy qrHW koeI pwxI pIx nwl srIr
Arog rihMdw hY, pr koeI hor pwxI pIx nwl koeI nw koeI rog icMbV
jWdw hY qy mnùK kurlWdw hY[ A`gy BweI swihb izkr krdy hn ik iksy
Gr dI A`g pkvwn qy sbzI-BwjI iqAwr krn ivc shweI hud
M I hY, pr
iksy Gr ’c BVkI A`g Gr ƒ hI swV ky suAwh kr idMdI hY[ AMqlI
pMkqI ivc im`qrqw jW sMgq dI ivAwiKAw hY ik iksy dI sMgq ivc
imilAW jIvn-mukqI pw leIdI hY Aqy iksy dI sMgq ivc imilAW
Aijhw vwprdw hY ijs nwl jmpurI Bwv nrkW ivc jweIdw hY[
gurmiq pRkwS
104
sqMbr 2014
is`KI dI dwsqwn
-s. mlkIq isMG*
mu`F bMinAw is`KI dw gurU nwnk, jwlm C`f ky audoN mYdwn B`jy,
dsvyN gurW ny pUrn sjweI is`KI[ ibnHW sIs qoN lVI lVweI is`KI[
svw l`K dy nwl ieh lVy iek`lI, BwvyN sIs qoN KopV luhw ley sI,
ivc nIhW dy geI icxvweI is`KI[ kys nhIN sI audoN ktwey is`KI[
l`KW zulm shwry ny isrW au~qy,
bMd bMd ktwey mnI isMG sUry,
bMd ipMjirAW ivc jw pweI is`KI[ geI crKVI au~qy cVweI is`KI[
idl pu`q dw ipqw dy mUMh pwieAw, glW ’c pw ky twier swVx vyly,
r`qw iPr vI nhIN GbrweI is`KI[ nvMbr 84 ’c geI nw mukweI is`KI[
p`Qr idl vI vyK roey ies ƒ,
mUl sxy ivAwj dy moV id`qw,
dsm ipqw ny AYsI sjweI is`KI[ mUMhoN hwey nw kdy kFweI is`KI[
sB kuJ vwr ky kOm qoN siqgurW ny, kro hoS kuJ dyS dy nOjvwnoN!
vyKo v`ifAW ikvyN inBweI is`KI[
l`K Sukr sI Pyr mnwey is`KI[
mIr mMƒ dy zulm dI A`q vyly,
Zl pu`qW dy hwr puAwey is`KI[
AMimRqDwrI hovo C`fo niSAW ƒ!
mihMgy mu`l h`Q ieh AweI is`KI!
svw svw mx pIsxy pIh ky qy, bUtw is`KI dw sdw bhwr rihxw,
Bwxw mMn ky is`dk inBwey is`KI[ mu`k gey ijnHW soc, mukweI is`KI[
hirmMdr v`l pwpI jd mUMh kIqw, mlkIq isMGw eyhƒ pwilAw ^Un pw ky,
bwbw dIp isMG lIk tpweI is`KI[ hoeI sdw hI dUx svweI is`KI[
*ieMcwrj, kVwh pRswd, sRI drbwr swihb, sRI AMimRqsr[ mo: +9198152-27481
gurmiq pRkwS
105
sqMbr 2014
is`K iKfwrIAW ƒ dsqwr sjw ky KyfxoN rokxw inMdxXog
sRI AMimRqsr: 24 julweI- cIn dy
vuhwn Sihr ivc ieMtrnYSnl
bwsktbwl PYfrySn (PIbw) v`lNo
eySIAw k`p dOrwn Bwrq dy do is`K
iKfwrI s. AMimRqpwl isMG qy s.
Amjoq isMG ƒ mYc rYPrI v`lNo isr
’qy CotI dsqwr (ptkw) sjw ky
bwsktbwl Kyfx qoN roky jwx dI
Som
R xI gu:pR:kmytI v`loN sKq inKyDI
kIqI geI hY[
hryk is`K vwsqy isr F`kx
leI dsqwr sjwauxI zrUrI huMdI
hY, ie`QoN qk ik KyfW dOrwn vI CotI
dsqwr (ptkw) sjwauxI pYNdI hY[
ies nwl Kyf dOrwn iksy vI dUsry
iKfwrI ƒ ko e I mu S ikl nhIN
AwauNdI, pr pqw nhIN ikhVy
inXm qihq PIbw ny is` K
iKfwrIAW ƒ CootI dsqwr sjw ky
Kyfx qoN roikAw hY[ PIbw dy ies
qrHW krn nwl ij`Qy iKfwrIAW dI
mwniskqw ƒ BwrI s`t v`jI hY,
au~Qy dyS-ivdySW ivc vsdy is`K
BweIcwry ivc BwrI ros qy roh
pwieAw jw irhw hY[ pihlW vI
ieMtrnYSnl vrlf sMsQw (PIPw)
v`loN Pu`tbwl mYc Kyfx smyN is`K
iKfwrIAW ƒ CotI dsqwr sjw ky
Kyfx qoN roikAw igAw sI ijs dI
kOmWqrI p`Dr ’qy is`K BweIcwry
qy hor sMsQwvW v`loN BwrI ivroD
krn ’qy PIPw v`loN Awpxy inXm
ivc soD kr ky is`K iKfwrIAW ƒ
dsqwr (ptkw) bMn ky Pu`tbwl
Kyfx dI iejwzq id`qI geI sI,
pRq
M U hux PIbw v`lNo do is`K iKfwrIAW
ƒ isr qy CotI dsqwr sjw ky
bwsktbwl Kyfx qoN roikAw igAw
hY, jo bhuq hI mMdBwgw hY[
SRo:gu:pR:kmytI ny dyS-ivdyS
dy is`K BweIcwry Aqy sMsQwvW ƒ
zor dy ky mMg kIqI hY ik kOmWqrI
p`Dr ’qy PIbw dI ies hrkq dw
sKq noits lYx qW jo ieMtrnYSnl
vrlf sMsQw (PIPw) dI qrHW PIbw
vI Awpxy inXmW ivc soD kry[
Drm pRcwr kmytI v`loN gurmiq cyqnw mwrc
sRI AMimRqsr 25 julweI:- jQydwr gurduAwrw pRbMDk kmytI dy idSwAvqwr isM G , pR D wn, So R m xI inrdy S W Anu s wr piqqpu x w qy
gurmiq pRkwS
106
niSAW dy Kwqmy leI Drm pRcwr
kmytI (SoRmxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI) v`loN ivSwl gurmiq cyqnw
mwrc dw AwXojn kIqw igAw[
ieh cyqnw mwrc gurduAwrw
gurdrSn pRkwS mihqw qoN ArMB
hoieAw[ArMBqw dI Ardws isMG
swihb igAwnI gurimMdr isMG gMQ
R I
s`cKMf sRI hirmMdr swihb ny kIqI
Aqy ies dI rvwngI isMG swihb
igAwnI gurbcn isMG jQydwr sRI
Akwl qKq swihb Aqy dmdmI
tkswl dy muKI igAwnI hrnwm
isMG Kwlsw ny kIqI[ sMgqW ƒ
sMdyS idMidAW isMG swihb igAwnI
gurbcn isMG ny ikhw ik Ajoky
smyN ivc nOjvwn pIVI niSAW ivc
glqwn ho ky piqqpuxy v`l vD
rhI hY[ iesy hI muihMm qihq Drm
pRcwr kmytI v`loN ies nwmurwd
bImwrI ƒ dUr krn leI gurmiq
cyqnw mwrc dI ArMBqw kIqI geI
hY[aunHW ikhw ik A`j dy ruJwn Bry
smyN ivc loV hY ik mwqw-ipqw,
AiDAwpkW, smwj-syvI sMsQwvW
Aqy Dwrimk jQy b M d IAW v` l o N
nOjvwnW ƒ pRyirq kr ky guris`K
rihxI-bihxI dI jIvn-jwc
sqMbr 2014
d`sI jwvy[aunHW ikhw ik jdoN iek
guris`K b`cw iek suMdr dsqwr
sjw ky inkldw hY qW auh sB qoN
ivl`Kx id`sdw hY ies leI swry
nOjvwn b`cy-b`cIAW Aqy bzurgW
ƒ dsm ipqw sRI gurU goibMd isMG
v`loN b^SI KMfy-bwty dI pwhul Ck
ky sRI gurU gMRQ swihb jI dy lV
l`gxw cwhIdw hY[
ieh cyqnw mwrc gurduAwrw
gurdrSn pRkwS mihqw qoN SurU ho
ky au d o nM g l, nwQ dI KU h I,
GmSwnpurw, nvW qnyl, bopwrwey,
gurduAwrw sRI byr swihb, Boey,
Ku j wlw, f` f U A wxw, nvW ipM f ,
Piqhpur, rwjpUqW, Cwpw rwm
isMG, sRI gurU rwmdws hspqwl
(v` l H w ), inaU AM i mR q sr qo N
PlweIEvr rwhIN hwl gyt huMdw
hoieAw gurduAwrw mMjI swihb
dIvwn, hwl sRI AMimRqsr ivKy
pu`ijAw[ies gurmiq cyqnw mwrc
ivc v`K-v`K skUlW, kwljW dy
ividAwrQIAW qy nOjvwnW ny suMdr
dsqwrW sjw ky piqqpuxy, nSy dI
rokQwm Aqy dsqwr dI mhwnqw
bwry ilKqI bYnrW rwhIN sMgqW ƒ
jwgrUk kIqw[
AMimRqDwrI is`K ƒ iemiqhwn dyx qoN rokx ’qy ros p`qr
sRI AMimRqsr: 31 julweI- jQydwr Avqwr isM G , pR D wn, SR o m xI
gurmiq pRkwS
107
gurduAwrw pRbD
M k kmytI ny ipRs
M Ipl
pR S Wq iv` i dAw mM d r ko t w,
rwjsQwn ƒ muAwPI mMgx leI
p`qr iliKAw[ Awpxy ies p`qr
ivc jQydwr Avqwr isMG ny ikhw
ik mIfIAw dIAW ^brW qoN mYƒ
pqw l`gw hY ik Awp dI sMsQw v`loN
AM i mR q DwrI gu r is` K lVky ƒ
iemiqhwn ivc kkwr pihn ky
jwx qoN rok id`qw igAw hY, jo bhuq
hI A&sosnwk Aqy bdiksmqI
vwlI Gtnw hY[ ieh ivAkqI dI
sMivDwink qy mOilk AiDkwrW dI
AzwdI dy i^lw& hY[ aunHW ikhw
ik ies Gtnw sbMDI pUry is`K
smudwey ivc ros pwieAw jw irhw
hY, ikauNik ies nwl aus b`cy dy
Dwrimk jzbwqW ƒ Tys phuMcI hY[
aunWH ikhw ik 1699 eI: ivc
dsmyS ipqw sRI gurU goibMd isMG jI
ny Awpxy is`KW ƒ AMimRq dI dwq
b^S ky Kwlsw pMQ dI sQwpnw
kIqI[ aunWH Awpxy AMimRqDwrI is`KW
sqMbr 2014
ƒ rihq vjoN pMj kkwr kiChrw,
kMGw, kVw, ikrpwn qy kysW dy DwrnI
hox leI ikhw[ aunWH is`K pMQ dI ƒ
numwieMdw jQybd
M I SRm
o xI gurduAwrw
pRbD
M k kmytI dw pRDwn hox dy nwqy
pRSWq iv`idAw mMdr dy ipRs
M Ipl ƒ
Adwry v`lNo ividAwrQI qy aus dy
mwipAW qoN muAwPI mMgx qy ie`k
hPqy dy AM d r-AM d r au s dw
iemiqhwn lYx leI FukvyN pRbMD
krn leI vI ikhw[ aunWH ikhw ik
Aijhw nw krn ’qy ipRs
M Ipl Aqy
aukq Adwry i^lw& kwƒnI kwrvweI
kIqI jwvygI[
jQydwr Avqwr isMG ny ie`k
v` K rI p` q rkw izlH w mY i jstR y t
rwjsQwn ƒ vI ilKI[ ijs ivc
au n H W izlH w mY i jstR y t ƒ in` j I
idlcspI lY ky is`K kOm dIAW
Dwrimk BwvnwvW nwl i^lvwV
krn vwly Adwry qy au s dy
krmcwrIAW i^lw& kwƒnI
kwrvweI krn leI ikhw[
pwiksqwn dy is~KW qy hoey hmly dI inKyDI
sRI AMimRqsr: 7 Agsq- jQydwr
Avqwr isM G , pR D wn, So R m xI
gu r du A wrw pR b M D k kmy t I ny
pwiksqwn dy ipSwvr Sihr ivc
kuJ bMdk
U DwrIAW v`lNo pwiksqwn
ivc v`s rhy is`K kwrobwrI s.
jgmoq isMG, s. prm isMG Aqy
s. mnmIq isMG au~pr kIqy hmly
dI s^q inKyDI kridAW pwiksqwn
srkwr pwsoN doSIAW i^lw& s^q
kwrvweI dI mMg kIqI hY[
aunHW ny ikhw ik bMdUkDwrIAW
gurmiq pRkwS
108
v`loN kIqy hmly dOrwn iek is~K
s. jgmoq isMG dI mOq Aqy do
z^mI ho gey hn jo AqI iGxwauxI
Gtnw hY[ aunWH ikhw ik is~K hryk
Drm dw siqkwr krn qy srb~q
dw Blw mMgx vwlI kOm hY, pr
pwiksqwn ivc is`K sur`iKAq
nhIN, ies qoN pihlW vI pwiksqwn
dy v`K-v`K SihrW ivc SrwrqIAW
v`loN hmly krky G`t ig`xqI is`KW
sqMbr 2014
dw BwrI jwnI qy mwlI nukswn kIqw
hY[ ies leI pwiksqwn srkwr
dw &rz bxdw hY ik auh G`tigxqI is~KW dI jwn mwl dI
rKvwlI kry qy bwr-bwr is`K
BweIcwry ’qy hud
M y hmly bMd krvwey[
au n H W ky N dr srkwr ƒ ApIl
kridAW ikhw ik auh pwiksqwn
dI srkwr nwl g`lbwq kr ky is~KW
dI suri` KAw ƒ XkInI bxvwey[
nslI Byd-Bwv i^lw& kYnyfw srkwr kwrvweI kry
sRI AMimRqsr: 9 Agsq- jQydwr
Avqwr isM G , pR D wn, So R m xI
gurduAwrw pRbMDk kmytI ny v`Kv`K AKbwrW iv`c Awey ibAwnW dy
AwDwr ’qy ‘iemIgyRSn kYnyfw vwc’
nWA hyT gryt torWto Kyqr iv`c
is`KW i^lw& vMfy gey n&rq Bry
postrW dI sKq inMdw kridAW
srkwr qoN mMg kIqI hY ik doSIAW
i^lw& s^q kwrvweI kIqI jwvy[
aunWH ikhw ik bhu-igxqI is`K
ipCly lMmy smyN qoN kYnf
y w ivc rih
rhy hn Aqy ie`QNo dy ivkws kwrjW
ivc v`fy p`Dr ’qy Xogdwn pw rhy
hn[ aunWH ikhw ik is`K kOm sdw
srb`q dw Blw mMgdI AweI hY, pr
nslI Byd-Bwv iksy vI kImq ’qy
brdwSq nhIN kIqw jwvygw[
aunHW ikhw ik ies qoN pihlW
vI brYNptn Sihr ivc is`K ivroDI
prcy vMfy gey sn qy hux muV is`KW
dy kYnyfw ivc dw^ly ƒ rokx leI
iGxwauxI hrkq vwly postr vMfy
gey hn, jo TIk nhIN[ aunHW ikhw
ik is`KW i^lw& nslI ivqkry
dIAW GtnwvW lgwqwr jwrI hn,
jo icMqw dw ivSw hY[ aunHW kYnyfw
srkwr ƒ ApIl kIqI ik
‘iemIgyRSn kYnyfw vwc’ nwmk
sMsQw jW ijhVy vI ies Gtnw
leI ijMmv
y wr hn aunWH i^lw& sKq
kwrvweI kIqI jwvy Aqy is`KW dI
sur`iKAw ƒ XkInI bxwaux leI
Tos auprwly kIqy jwx[
gurmiq pRkwS
109
sqMbr 2014
Bwgvq iKlw& kwrvweI hovy- jQy:Avqwr isMG
sRI AMimRqsr: 12 Agsq- jQydwr
Avqwr isM G , pR D wn, SR o m xI
gu r du A wrw pR b M D k kmy t I ny
Awr.AYs.AYs. dy muKI mohn Bwgvq
v`loN bIqy idnIN ihMdosqwn ’c v`sdy
swry ihMdU hn, vwlw ibAwn Bwrq
dI eykqw qy AKMfqw ƒ BMg krn
vwlw krwr idMidAW ies dI inMdw
kIqI hY[
aunHW ikhw ik Bwrq bhuBwSweI, bhu-DrmI dyS hY qy ies
ivc ihMdU, muslmwn, is`K, eIsweI
qy hor Drm dy lok vsdy hn, ijnHW
dy Awpo - Awpxy rIqI-irvwz,
v`Kry-v`Kry Drm qy BwSwvW hn[
Bwrq dy sMivDwn Anuswr hryk
Drm dy lokW ƒ Awpxy-Awpxy Drm
’c pRp`k qy Awpxy-Awpxy rIqI
irvwzW Anuswr rihx-sihx dw
pUrw-pUrw h`k hY[
aunHW ikhw ik mohn Bwgvq
dI ieh dlIl ik AmrIkw ivc
AmrIkI, ieMglYNf ivc rihx vwly
AMgryz, jrmnI ’c rihx vwly
jrmn hn Awid ikMnI hwsohIxI
hY, ikauNik AmrIkw ivc eIsweI
goirAW qoN ielwvw, muslmwn, is`K
qy ihMdU BweIcwrw v`fI igxqI ’c
rih irhw hY iesy qrHW dUsry dySW
’c vI hY prMqU iksy ny kdy Bwgvq
vrgI sOVI soc dw pRgtwvw nhIN
kIqw[ aunHW ikhw ik iksy vI dyS
ivc rihx vwly lok au~QoN dy vsnIk
qy dyS dI rwStrIAqw dy nWA
nwl jwxy jw skdy hn, pr iek
DrmI nhIN[ aunHW ikhw ik ies qoN
pihlW vI Bwgvq ny keI vwr
ivvwdq ibAwn id`qy hn, pqw nhIN
aunHW dw ienHW ibAwnW ip`Cy kI
mksd hY jW auh Aijhy ibAwn
dwg ky Awpxy Awp ’c kI swbq
krnw cwhuMdy hn[ G`t-igxqIAW
jW dUjy DrmW dw inrwdr kr ky
dyS dI koeI Dwrw qr`kI KuShwlI
dw supnw nhIN sMjoA skdI[
aunHW Bwrq srkwr ƒ zor dy
ky ikhw hY ik Bwrq bhu-DrmI
dyS hY qy Bwgvq dy ies iPrkU
ibAwn nwl dyS ’c vsdy bwkI
DrmW dy lokW ƒ BwrI Tys pu`jI hY,
Aijhy ibAwn rwStr dy ih`q ivc
nhIN hn[ ies leI SWq vsdy
Bwrq dI eykqw qy AKMfqw ƒ BMg
krn dy mnsU b y bxwau x vwly
Bwgvq i^lw& kwrvweI krnI
cwhIdI hY[
gurmiq pRkwS
110
sqMbr 2014
Drm pRcwr kmytI dIAW pRcwr srgrmIAW
is`K imSn hirAwxw qy ihmwcl pRdyS v`loN gurmiq kYNp
is`K imSn hirAwxw v`lNo gurduAwrw swihb isMG sBw, ipMf AOFW,
qih: f`bvwlI ivKy 11 qoN 13 julweI 2014 qk gurmiq isKlweI kYNp
lgwieAw igAw[ ies kYNp ivc 90 pRwxIAW ny Bwg ilAw[ kYNp dI
smwpqI smyN hlkw mYNbr jQydwr jgSIr isMG mWgyAwxw, s. rijMdr
isMG pRDwn gurduAwrw isMG sBw, ipMf AOFW, is`K imSn hirAwxw dy
ieMcwrj s. AjIq isMG ny AweIAW sMgqW dw gurmiq isKlweI kYNp ivc
sihXog dyx leI DMnvwd kIqw Aqy gurU vwly bxn leI pRiy rAw[ kYNp
ivc hwzrI Brn vwly pRwxIAW ƒ Drm pRcwr kmytI (SR:o gu: pR: kmytI),
sRI AMimRqsr v`lNo srtIiPkyt, in`qnym dy gutky Aqy is`K rihq mrXwdw
dy ky snmwinq kIqw[ ies kYNp ivc pRcwrk BweI mnvIq isMG, BweI
gurdIp isMG Aqy BweI qrlocn isMG ny sMgqW ƒ is`K rihq mrXwdw
bwry Aqy SùD pwT krn bwry jwxkwrI id`qI[
Drm pRcwr kmytI v`loN gurmiq smwgm
Drm pRcwr kmytI (SRo: gu: pR: kmytI), sRI AMimRqsr swihb v`loN
gu: twhlw swihb ipMf bhwdr ngr qih: p`tI, izlw qrnqwrn ivKy
7 qoN 9 julweI 2014 qk Dwrimk dIvwn sjwieAw igAw[ ijs ivc
hoey AMimRq-sMcwr ivc 74 pRwxIAW ny AMimRq-pwn kIqw[ kvISr
BweI gurjIq isMG vrnwlw, BweI dlbIr isMG Kwlsw, FwfI jsbIr
isMG vltohw, BweI AmrjIq isMG sBrw, FwfI qrsym isMG morWvwlI
Aqy s. gurmuK isMG rmdws v`loN sMgqW ƒ gur-ieiqhws srvx
krvwieAw igAw[ iPlm auprytr BweI rxjIq isMG Aqy suKivMdr
isMG v`loN Dwrimk iPlmW vI idKweIAW geIAW[ ies mOky ivSyS qOr
’qy mwstr iSMgwr isMG, mYNbr, SRo: gu: pR: kmytI, s. jgjIq isMG
Aqy s. jsivMdr isMG dInpur, mIq sk`qr ny vI hwzrI BrI[
aUnw ivKy gurmiq klwsW dw AwXojn
pRcwrk BweI suKrwj isMG v`loN pu`jI irport Anuswr Drm pRcwr
gurmiq pRkwS
111
sqMbr 2014
kmytI, SoRmxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr v`loN is`K imSn
ihmwcl pRdyS dy sihXog nwl aUnw dy v`K-v`K ipMfW ivc 2 qoN 30
julweI qk gurmiq klwsW lgweIAW geIAW[ ienHW klwsW ivc 200
qoN v`D b`icAW ny Bwg lY ky gurbwxI sMiQAw, in`qnym, gur-ieiqhws
Aqy is`K rihq mrXwdw sMbMDI jwxkwrI hwsl kIqI[ ienHW klwsW dy
AwXojn ivc mw.jgIr isMG Aqy s.dljIq isMG (dovyN mYNbr swihbwn
SoR:gu:pR:kmytI) ny ivSyS rUp ivc sihXog id`qw[
hlkw btwlw ivKy gurmiq kYNp
Drm pRcwr kmytI (SRo:gu:pR:kmytI), sRI AMimRqsr v`loN hlkw
btwlw AMdr gurmiq isKlweI kYNpW dw AwXojn kIqw igAw[ ijs
qihq 10 jUn, 2014 ƒ BweI blvMq isMG AYnokot pRcwrk, BweI
gurmuK isMG DMdoeI, BweI gurByj isMG, BweI AmndIp isMG, BweI
mnjIq isMG ny hlky dy v`K-v`K ipMfW ivc skUlI b`icAW ƒ gurbwxI,
gur-ieiqhws Aqy is`K rihq mrXwdw dI jwxkwrI id`qI geI[
iesy qrHW 1 julweI, 2014 ƒ lgwey gurmiq kYNp ivc pRcwrk
swihbwn v`lNo v`K-v`K ielwikAW ivc gurmiq klwsW lgweIAW geIAW[
ienHW gurmiq kYNpW dI smwpqI mOky 13 julweI, 2014 ƒ gurduAwrw
A`cl swihb ivKy ienwm-vMf smwgm krvwieAw igAw[ ies smwgm
ivc jQy: guirMdrpwl isMG gorw, mYNbr, SRo:gu:pR:kmytI ny ivSyS sihXog
id`qw[ mYnyjr, gu: A`cl swihb v`loN ies mOky 1300 dy krIb b`icAW
ƒ mYfl, pRsMsw-p`qr qy Dwrimk swihq vMifAw igAw[ ies mOky hoey
AMimRq-sMcwr ivc 104 pRwxIAW ny AMimRq CikAw[ kkwr Drm pRcwr
kmytI (SRo:gu:pR:kmytI) v`loN Bytw rihq id`qy gey[
is`K imSn jMmU kSmIr v`loN gurmiq smwgm
is`K imSn jMmU kSmIr v`loN Drm pRcwr kmytI dy sihXog nwl
23 qoN 25 jUn, 2014 qk gu: CyvIN pwqSwhI bwrwmUlw (kSmIr) Aqy
27 qoN 29 jUn 2014 qk gu: ShId buMgw brjlw, sRI ngr (kSmIr)
ivKy gurmiq tRyinMg kYNp lgwey gey, ijnHW ivc gurU-Gr dy gRMQI isMG,
pwTI isMG, pRbMDk swihbwn ielwky dIAW Dwrimk sMsQwvW dy numwieMdy
gurmiq pRkwS
112
sqMbr 2014
phuMcy[ Drm pRcwr kmytI dy pRcwrk BweI pRimMdr isMG ny ienHW kYNpW
ivc Awey jigAwsUAW ƒ gurbwxI Aqy in`qnym dI sMiQAw id`qI[ ies
mOky pRcwrk BweI srbjIq isMG FotIAW ny is`K rihq mrXwdw sMbMDI
sMgqW ƒ jwxkwrI id`qI[ ienHW kYNpW ivc Drm pRcwr kmytI dy mIq
sk`qr s. jsivMdr isMG dInpurny ivSyS rUp ivc hwzrI BrI[
ipM f Shbwzpu r ivKy AM i mR q -sM c wr
pRcwrk BweI gurbcn isMG klsIAW Aqy BweI hIrw isMG minhwlw
v`loN pu`jI irport Anuswr Drm pRcwr kmytI (SoRmxI gu:pR:kmytI), sRI
AMimRqsr v`loN gurduAwrw bwbw surjn dyv jI, ipMf Shbwzpur, izlHw
qrn qwrn ivKy 20 jUn, 2014 ƒ AMimRq-sMcwr smwgm krvwieAw
igAw, ijs ivc ku`l 100 pRwxIAW ny KMfy-bwty dI pwhul pRwpq kIqI[
ieh smwgm BweI mnjIq isMG BUrw kohnw, mYNbr, SRo:gu:pR:kmytI
dI dyK-ryK ivc hoieAw[
XU. pI. is`K imSn v`loN gurmiq kYNp
s. ibRjpwl isMG, ieMcwrj, is`K imSn, hwpuV, gwizAwbwd v`loN
pùjI irport Anuswr imSn v`loN mhInw jUn, 2014 ivc ipMf swdùlwpur,
hwpuV, goNfw, bhrweIc Awid v`K-v`K sQwnW ’qy b`icAW dy gurmiq
kYNp lgwey gey[ ienHW kYNpW ivc 200 qoN v`D b`icAW ny Bwg ilAw,
ijnHW ƒ v`K-v`K pRcwrk swihbwn v`loN gurmuKI igAwn Aqy gurmiq dI
jwxkwrI id`qI geI[ ienHW kYNpW ivc Bwg lYx vwly swry b`icAW ƒ
Drm pRcwr kmytI (SoR:gu:pR:kmytI), sRI AMimRqsr v`loN mYfl Aqy
snmwn-icMn vI id`qy gey[
gu r du A wrw ShIdW l` D y v wl ivKy AM i mR q -sM c wr
mYnyjr, gurduAwrw ShIdW l`Dyvwl, mwihlpur, izlHw huiSAwrpur
v`loN pu`jI irport Anuswr auprokq gurduAwrw swihb ivKy 22 julweI,
2014 ƒ hoey AMimRq-sMcwr smwgm ivc ku`l 34 pRwxI gurU vwly bxy[
golfn AwPsY~t pRY~s, gurduAwrw rwmsr swihb, sRI AMimRqsr qoN SRomxI gurduAwrw pRbMDk
kmytI leI s. dlmyG isMG ipRMtr qy pbilSr ny Cpvw ky d&qr SRomxI gurduAwrw pRbMDk
[
kmytI sRI AMimRqsr qoN pRkwiSq kIqw[
imqI 5-9-2014

Benzer belgeler