mobil numara taşınabilirliği

MOBİL NUMARA TAŞINABİLİRLİĞİ
MOBILE NUMBER PORTABILITY
Yavuz ŞAHİN1
Telekomünikasyon Kurumu, Lisans ve Sözleşmeler Dairesi Başkanlığı, Ankara
1
e-posta: [email protected]
Özet
Bu çalışmada, teknolojik gelişimi oldukça hızlı olan ve
dinamik bir sektör yapısına sahip mobil hizmetlerde,
kullanıcıların zaman içerisinde abone oldukları işletmeci
yerine kendilerine daha iyi şartlar sunan bir başka işletmeciye
abone
olmak
istemeleri
durumunda
işletmecilerini
değiştirirken numaralarını korumak istemeleri olarak
değerlendirilebilecek
numara
taşınabilirliğinin,
hem
tüketicilerin korunması hem de işletmeciler arası rekabetin
gelişimi için anahtar bir düzenleme olduğundan bahsedilerek
mobil numara taşınabilirliği uygulamaları teknik, ekonomik ve
idari boyutlarıyla incelenerek oluşan çeşitli istatistiklere yer
verilmektedir. Çalışmanın diğer bölümlerinde ülkemizde
mobil numara taşınabilirliği için önerilere yer verilmektedir.
Abstract
In this study, several aspects of mobile number portability
are considered. Since mobile services have rapid
technological evolution and dynamic market structure, It’s
possible that, users would like to change their existing
operator with the other operators offering better prices and
services. However, users want to keep their number while
changing their mobile operator. In this respect, number
portability in mobile systems is a key regulation for consumer
(user) protection and for promotion of competition among
operators. Within this study, technical, economical and
administrative aspects of mobile number portability
applications and statistics of countries are analysed. In the
following sections of the study; there are some advice for
mobile number portability application in Turkey
1. Giriş
Dünyada telekomünikasyon sektöründe devletlerin sahip
olduğu tekel konumundaki şirketlerin özelleştirilmesi ve
piyasanın serbestleştirilmesi ile birlikte piyasaya yeni giren
şirketlerin gelişimini sağlayacak tedbirler önce hükümet
eliyle daha sonra da bağımsız düzenleyici kurumlar vasıtası
ile alınmaya başlanmış ve pek çok ülkede öncelikle sabit
şebekede rekabet ortamı oluşmuştur.
Sabit şebekelerde serbestleşme rüzgârlarının estiği
90’larda tüm dünya yeni bir teknoloji olan ve ikinci nesil
olarak tanımlanan sayısal hücresel mobil şebekelerle
tanışmıştır. Hızla kurulan ve tüm beklentilerin ötesinde
yüksek bir yaygınlığa ulaşan bu teknoloji, kullanılan
frekansın doğal olarak sınırladığı işletmeci sayısı sebebi ile
kısıtlı bir rekabet alanına sahip olmuştur.
1990’lı yılların başında kurulan sayısal mobil şebekelere
1990’ların sonunda benzer özellikleri taşıyan, ancak farklı bir
frekansta çalışan yeni mobil şebekeler eklenmiştir. Piyasaya
yeni giren işletmecilerin sundukları cazip fırsatları
değerlendirmek isteyen aboneler, önemli bir tercihle karşı
karşıya kalmışlar ve numaralarını değiştirmek ile piyasaya
yeni giren işletmecilerin abone kazanmak amacı ile
sundukları daha iyi şartlar arasında tercih yapmak zorunda
kalmışlardır. Bir başka deyişle, piyasaya yeni giren ve
diğerlerinden abone kapmaya çalışan işletmeciler, piyasaya
ilk girmiş olanlara ait abonelerin numaralarını değiştirmek
istememeleri engeli ile karşılaşmıştır. Mobil teknolojinin
yayılması ile bu hizmetin ruhunda var olan kişisel kullanım
olgusu numaranın da kişiselleştirilmesini beraberinde getirmiş
ve sabit şebekelerden de fazla numaraya bağlılık ortaya
çıkmıştır. Özellikle, çok sayıda insana yeni numaranın
duyurulması ve basılı evraklarda yer alan bilgilerin
değiştirilmesi gibi sorunların ticari amaçlarla mobil
telefonunu kullananlar için daha fazla olması, bu
kullanıcıların işletmeci değiştirmelerini zorlaştırmıştır. Mobil
hizmetlerin başlangıcında hem abonelik hem de mobil cihaz
ücretlerinin çok yüksek olması sebebi ile mobil hizmetin ilk
aboneleri yüksek gelir grubundan insanlar olmuştur.
Kullanıcıların kendilerine daha iyi imkânlar sunan diğer
işletmecilere numaralarını değiştirmeden abone olabilmesini
sağlayacak ve işletmeciler arasındaki rekabetin önündeki bu
büyük engeli kaldıracak bir yapı tasarlanmış ve numaraların
kullanıcılarla beraber bir başka işletmeciye taşınabilmesi
olarak tanımlanabilecek “numara taşınabilirliği” fikri ortaya
çıkmıştır.
Bu fikir numaralandırma düzenlemeleri açısından bir
“devrim” olmuştur. Numara taşınabilirliği düzenlemesi ortaya
çıkana kadar numaraların işletmecilere tahsisli ve işletmeciler
tarafından kendi abonelerine “kullandırılan” bir kaynak
olduğu görüşü hâkim olmuşken numara taşınabilirliğinden
sonra, numaranın aboneyi tanımladığı dolayısı ile “kullanım
hakkı”nın işletmecilerden bağımsız olarak belirli kurallarla
aboneye ait olması gerektiği kabul edilmiştir.
2. Mobil Numara Taşınabilirliğinin Ab Üyesi
Ülkelerdeki Gelişimi
2.1. Kablo Şebekesi
“Elektronik iletişim şebekeleri ve hizmetleri pazarlarında
rekabet” konusundaki Avrupa Komisyonu Direktifi
2002/77/EC’ye göre, kablo şebekeleri, temelde, kamuya radyo
/televizyon yayını sunmak ya da dağıtmak için kurulmuş
kablo temelli altyapılardır[1]. Bu altyapılar, gelişim sırasına
göre, koaksiyel, karma fiber-koaksiyel yada eve kadar fiber
kablodan oluşabilmekte ve gelişmiş altyapılar üzerinden
radyo/TV yayınlarıyla birlikte İnternet erişimi ve diğer
telekomünikasyon
hizmetleri
de
sunulabilmektedir.
Günümüzde en yaygın kullanılan altyapı Karma Fiber
Koaksiyel yapıdadır (Şekil 1). Ancak artan bant genişliği
ihtiyacı, gelişen teknolojiler ve azalan altyapı maliyetleriyle
birlikte fiber kablo adım adım “eve” doğru ilerlemektedir.
Şekil 1: Karma Fiber Koaksiyel Yapı
A.B.D.’dir 1 . Daha sonra İngiltere’de bu hizmetin 1994’de
yerleşik sabit şebeke işletmecisi British Telecom (BT) ile bir
kablo TV şebekesi işletmecisi olan ve aynı zamanda telefon
hizmeti veren Videotron arasında uygulanmasına karar
verilmiş ancak uygulama 1996’da başlayabilmiştir. AB
Komisyonu tarafından 1997 yılında yayımlanan 97/33/EC
sayılı “Arabağlantı Direktifi”nde sabit şebekede numara
taşınabilirliğinin serbestleşme tarihinin belirlenmesi ile
ilişkilendirilmesi ve uygulamanın en geç Ocak 2003’te
başlatılması öngörülmüştür. Bu direktifi değiştiren 98/61/EC
sayılı İşletmeci Numara Taşınabilirliği ve Taşıyıcı
Önseçimine İlişkin Direktif ile SNT’nin başlangıç tarihi en
geç Ocak 2000 olarak değiştirilmiştir.
AB üyeleri için mobil numaraların taşınması konusunda
herhangi bir zorunluluk henüz getirilmemişken Singapur
1997’de mobil numara taşınabilirliğini (MNT) başlatan ilk
ülke olmuştur. Daha sonra 1999’da İngiltere ve Hollanda bu
ülkeyi takip etmişlerdir 2 . Bu sürede mobil sektörde
yaygınlığın (penetrasyon) ve rekabetin hızla artması
neticesinde AB Komisyonu yeni düzenleyici çerçevenin
içerisinde yer alan 2002/22/EC sayılı Tüketici Hakları ve
Evrensel Hizmet Direktifi ile üye ülkeler için MNT’yi
zorunlu kılmıştır. Bu tarihten itibaren MNT’yi uygulayan
ülke sayısı hızla artmıştır. Aşağıdaki tabloda dünyada
MNT’yi başlatan ülkeler ve başlangıç tarihleri yer almaktadır.
2.2. Açık Erişim Görüşleri
Açık erişimin uygulanması konusunda üç temel görüş
bulunmaktadır[2]. Bunlardan ilk ikisi açık erişimi ve
düzenlemelerini desteklerken, üçüncü görüş açık erişimi ve
düzenlemelerini reddetmektedir.
(i)Birinci görüş, tüm Kablo İşletmecilerinin adil ve
ayrımcı olmayan bir temelde isteyen diğer İnternet Servis
Sağlayıcılara de erişim sağlamasıdır. Buna göre, İnternet’in
“uçtan uca” olan doğal yapısını korumak amacıyla, mevcut
yerel telekom işletmecilerinin tabi olduğu düzenlemeler
(örneğin yerel şebekenin zorunlu açık erişime tabi tutulması),
kablo genişbanda da uygulanmalı, Kablo İşletmecilere diğer
yerel işletmecilerden farklı davranılmamalı ve kablo
genişbant da zorunlu erişim düzenlemelerine tabi tutulmalıdır.
Örneğin bir tanıma göre; açık erişim, “kullanıcının, bir kablo
modem tabanlı genişbant hizmetine abone olmak istediğinde,
şebekedeki bir çok İnternet Servis Sağlayıcı arasından kendi
istediği İnternet Servis Sağlayıcıyı seçmesidir”[3].
Amerika’daki OpenNet Coalition ise, açık erişimi, “diğer
İnternet Servis Sağlayıcıların da , adil bir temelde, kendi
hizmetlerini talep eden kullanıcılara erişmek amacıyla, son
kullanıcıya erişim hakkını Kablo İşletmecisinden satın alması
ve kullanıcının kendi tercihi olan İnternet Servis Sağlayıcıyı
seçebilme imkanı” olarak tanımlamaktadır.
(ii)İkinci görüş, diğerine göre daha az kapsamlı açık
erişim öngörmektedir. Buna göre; Kablo İşletmecilerinin, adil
ve ayrımcı olmayan bir temelde, isteyen diğer İnternet Servis
Sağlayıcılara da erişim sağlaması yükümlülüğü, sadece Kablo
Sabit şebekelerde numara taşınabilirliği (SNT), önce bazı
ülkelerin kendi istekleri ile başlattıkları bir uygulama iken
daha sonra Avrupa Birliği (AB) Komisyonu gibi uluslararası
kurumların üyelerine uygulama zorunluluğu getirmesi ile bir
standart haline gelmiştir. SNT’yi ilk başlatan ülke 1993’te
coğrafi olmayan numaralar için bu uygulamayı başlatan
MNT’nin
Ülke
1997
Singapur
1999
İngiltere, Hollanda, Hong Kong
2000
İsviçre, Avustralya, İspanya
2001
Danimarka, İsveç, Norveç
2002
Portekiz, İtalya, Almanya
2003
Polonya,
2004
Avusturya, Lüksemburg, Litvanya,
2005
Kore, Estonya, Tayvan, Litvanya
2006
Çek Cumhuriyeti, Letonya, Suudi
Arabistan, Umman,
İrlanda,
Fransa,
Japonya, Güney Afrika3
Kaynak: ECC, AB 11. ve12. uygulama raporları
Tablodan da görüleceği üzere dünyanın önde gelen
ülkelerinin yanı sıra diğer bir çok ülke de MNT’yi başlatmış
ya da başlatmak üzeredir. Ekim 2006 itibarı ile AB’nin 25
üyesi arasında numara taşınabilirliğini başlatmamış tek ülke
Slovakya olmuştur 4.
1
Economic Evaluation of Number Portability in the UK
Mobile Telephony Market - Ovum Report
2
AB, 1999, Fifth Report on the Implementation of the
Telecommunications Regulatory Package Annex 4
3
Overview Of The Status And Development Of
Number Portability Worldwide, Carin Johansson
4
New round of infringement proceedings in electronic
communications: What are the issues?
Abone sayısının ve yaygınlığının yüksekliği ve rekabetin
daha üst düzeyde olması sebebi ile SNT’ye oranla daha fazla
abone MNT’yi kullanmaktadır. Ülkelerde ulaşılan sonuçlara
bakıldığında aboneler arasında numara taşınabilirliğinin daha
fazla tanınması ve düzenleyici kurumların abonelerin bu
hizmetten yararlanma koşullarını iyileştirme çabaları (taşıma
zamanının kısaltılması, aboneye yansıyan ücretlerin
düşürülmesi gibi) neticesinde her geçen yıl daha fazla abone
bu hizmetten yararlanmaktadır. 2005 yılı sonunda AB üyesi
ülkelerde taşınan toplam mobil numara sayısı 25 milyon iken
bu rakam 2006 yılı sonunda 31 milyonu geçmiştir. Bir çok
Avrupa Birliği üyesi ülkede taşınan mobil numaraların
sayısının toplam mobil abone sayısına oranı hızla
yükselmektedir. Örneğin bu oran Finlandiya’da % 64 iken
Damnimarka’da % 32, İspanya ve İsveç’te ise % 20’nin
üzerindedir 1.
yansıyan ücret AB ortalamasının daha altındadır 2.
3. Mobil Numara Taşınabilirliğinde Çağrı
Yönlendirme Ve Veri Tabanı
Numara taşınabilirliğinin ardından işletmecilerin
başlattıkları çağrıları yönlendirme mekanizmaları da
değişmek zorundadır. Daha önce işletmeciyi tanımlayan
alan koduna göre yönlendirme yapılırken numara
taşınabilirliğinden sonra bir alan kodundaki abone
herhangi bir işletmeciden hizmet alıyor olabilir.
Dolayısı ile çağrı yönlendirme mekanizmalarında
değişiklik yapılması ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Uluslar
arası kuruluşlarca standartlarda belirtilen dört
yöntemden söz etmek mümkündür.
1- Çağrıların
ileri
yönlendirilmesi
(Call
forwarding)
2- Çağrıların geri bırakılması (Call drop back)
3- Bırakma sonrası sorgulama (Query on release)
4- Tüm çağrıların sorgulanması (All call query)
Bu yöntemlerden çağrıların ileri yönlendirilmesinde,
çağrı daha önce olduğu gibi numaranın tahsisli olduğu
işletmeciye yönlendirilir ve bu işletmeci eğer numara
taşınmışsa çağrıyı alıcı şebekeye iletir. Çağrıların geri
bırakılması yöntemi de çağrının yönlendirilmesi bilgisi
için verici işletmeciye ihtiyaç duyan bir yöntemdir.
Bırakma sonrası sorgulama yönteminde ise çağrıyı
başlatan şebeke, verici işletmeciden sadece numaranın
taşındığı bilgisini alır ancak yönlendirme bilgisini kendi
sistemindeki veri tabanından temin eder. Tüm çağrıların
sorgulanması yöntemi ise verici işletmeciden bağımsız
tek yöntem olup çağrıyı başlatan şebeke başlattığı her
çağrıyı sorgulayarak eğer taşınmış bir numara aranıyor
ise çağrıyı alıcı işletmeciye kendisi yönlendirir.
Kaynak: 10., 11. ve 12. AB Uygulama Raporları
17 AB üyesi ülkenin mobil numaraların taşınması için
aldığı ücret ortalaması 12,3 Euro’dur. Taşınan numara
istatistiklere bakıldığında, taşınan numara başına
aboneye yansıtılan ücretin “sıfır” olduğu ya da nispeten
düşük olduğu ülkelerin daha başarılı olduğunu
söylemek mümkündür. Örneğin yukarıdaki grafiğe göre
en başarılı üç ülkeden İspanya ve İngiltere’de
abonelerden ücret alınmamaktadır. İtalya’da ise aboneye
1
Kaynak: AB 11. ve 12. uygulama raporları
Çağrıların sorgulanması için gerekli olan ve taşınmış
numara bilgilerini tutan veri tabanı dağıtık (distiributed)
yapıda olabileceği gibi tüm bilgileri tutan merkezi bir
veri tabanı da (MVT) olabilir. MVT taşınmış numara
bilgilerini tutarken aynı zamanda abonelerin taşıma
taleplerine ilişkin işletmeciler arası işlemlerin üzerinden
yürütülebilmesi imkanını da sunduğundan numaraların
daha kısa sürede taşınması sağlar,
MVT’nin kurulumu ve sahipliği konusunda farklı
modeller ortaya çıkabilmektedir. Bunlar,
•
•
2
İşletmecilerin bir araya gelerek oluşturdukları
yapının (veya şirketin) MVT’yi kurması ve
işletmesi veya bu işi bir başka şirkete
yaptırması
Düzenleyici kurumun, işletmecilerin de
Kaynak: AB 12. uygulama raporu
•
katılımı ile yapacağı ihale sonucu MVT’nin
kurulum ve işletimini üçüncü bir firmaya ihale
etmesi
Kurulum ve işletimin düzenleyici kurum veya
bir başka kamu teşekkülü tarafından yapılması
olarak özetlenebilir.
4. Numara Taşınabilirliğinde Ülkemizdeki Son
Durum
Telekomünikasyon Kurumu tarafından hazırlanan
Numara Taşınabilirliği Yönetmeliği 1 Şubat 2007 tarihinde
Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Yönetmeliğe göre Merkezi Referans Referans Veri Tabanı,
Telekomünikasyon Kurumu tarafından kurulacak ve bu
kurulumun ardından mobil numara taşınabilirliği 6 ay sonra
başlatılacaktır. Yönetmelik incelendiğinde, yönlendirme için
herhangi bir metodun zorunlu tutulmadığı görülmekle birlikte
dolaylı yönlendirme kullanacak işletmecilerin oluşacak ilave
maliyetleri karşılamalarına yönelik olarak Yönetmelikte bir
madde olduğundan işletmecilerin doğrudan yönlendime
kullanmayı seçmeleri beklenebilir.
5. Sonuç, Değerlendirme ve Öneriler
Vazgeçilmez bir tüketici hakkı olduğu konusunda hiçbir
şüphe olmayan numara taşınabilirliği konusunda
uygulamanın zorunlu olduğu AB üyesi ülkeler dışında
da hemen hemen tüm ülkelerde numara taşınabilirliği ya
başlatılmış ya da gerekli düzenleme yapılarak
başlatılması beklenmektedir. Ülkemizin de kendi
abonelerini bu hizmetten mahrum bırakmayarak bir an
önce numara taşınabilirliğini başlatmasının hem tüketici
haklarının gelişimi açısından hem de işletmecilerin
birbirleriyle rekabetinin artması için yeni bir araç olması
açısından yararlı olacağı açıktır. Rekabetin sonucu
olarak sadece numarasını taşıyan aboneler değil tüm
aboneler bu hizmetin getirilerinden yararlanmış
olacaktır. Ülkemizin Avrupa Birliği üyelik hedefi
düşünüldüğünde numara taşınabilirliğinin hayata
geçirilmesinin tamamlanması ülkemiz açısından AB ile
uyum anlamında da önemli olmaktadır.
Ülkemizde halihazırda üçüncü nesil mobil sistemlerin
yetkilendirmesinin yapılmadığı göz önüne alındığında, söz
konusu yetkilendirmeye gelecek talebin artması ve
yetkilendirme sonrasında da piyasaya girecek işletmecilerin
başarısı için mobil numara taşınabilirliği uygulamasının
hızlıca hayata geçirilmesi ve uygulamanın abonelerin bu
hizmetten yararlanmasını kolaylaştıracak şekilde dizayn
edilmesi gereklidir.