docMEB 11.Sınıf Batı Müziğ Tarihi GSL-SL
download 
Şikayet Transkript
MEB 11.Sınıf Batı Müziğ Tarihi GSL-SL
GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSELERİ BATI MÜZİĞİ TARİHİ 11. SINIF YAZARLAR Müge ÖZEL Serap TAMAY TEZCAN Serkant ATILGAN DEVLET KİTAPLARI BEŞİNCİ BASKI ……………………., 2014 MİLLÎ EĞİTM BAKANLIĞI YAYINLARI..................................................................................................... : 4768 DERS KİTAPLARI DİZİSİ......................................................................................................................... : 1384 14.?.Y.0002.3932 Her hakkı saklıdır ve Millî Eğitim Bakanlığına aittir. Kitabın metin, soru ve şekilleri kısmende olsa hiçbir suretle alınıp yayınlanamaz. Editör Prof. Dr. M. Hakan CEVHER Dil Uzmanı Hasan SİLAY Program Geliştirme Uzmanı Züleyha ÇELİK ATEŞ Rehberlik Uzmanı Ali İhsan AKSU Görsel Tasarım Uzmanı Saadet SARPÜN Ölçme Değerlendirme Uzmanı Nuray SUNAR ISBN 978-975-11-3357-1 Millî Eğitim Bakanlığı, Talim ve Terbiye Kurulunun 07.07.2009 gün ve 82 sayılı kararı ile ders kitabı olarak kabul edilmiş, Destek Hizmetleri Genel Müdürlüğünün 28.03.2014 gün ve 1310094 sayılı yazısı ile beşinci defa 2.130 adet basılmıştır. Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin yıldızıdır, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı: Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı: Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı. Çatma, kurban olayım, çehreni ey nazlı hilâl! Kahraman ırkıma bir gül! Ne bu şiddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlarımız sonra helâl. Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl. Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda? Şüheda fışkıracak toprağı sıksan, şüheda! Cânı, cânânı, bütün varımı alsın da Huda, Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda. Ben ezelden beridir hür yaşadım, hür yaşarım. Hangi çılgın bana zincir vuracakmış? Şaşarım! Kükremiş sel gibiyim, bendimi çiğner, aşarım. Yırtarım dağları, enginlere sığmam, taşarım. Ruhumun senden İlâhî, şudur ancak emeli: Değmesin mabedimin göğsüne nâmahrem eli. Bu ezanlar -ki şehadetleri dinin temeliEbedî yurdumun üstünde benim inlemeli. Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar, Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nasıl böyle bir imanı boğar, Medeniyyet dediğin tek dişi kalmış canavar? O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- taşım, Her cerîhamdan İlâhî, boşanıp kanlı yaşım, Fışkırır ruh-ı mücerret gibi yerden na’şım; O zaman yükselerek arşa değer belki başım. Arkadaş, yurduma alçakları uğratma sakın; Siper et gövdeni, dursun bu hayâsızca akın. Doğacaktır sana va’dettiği günler Hakk’ın; Kim bilir, belki yarın, belki yarından da yakın Dalgalan sen de şafaklar gibi ey şanlı hilâl! Olsun artık dökülen kanlarımın hepsi helâl. Ebediyyen sana yok, ırkıma yok izmihlâl; Hakkıdır hür yaşamış bayrağımın hürriyyet; Hakkıdır Hakk’a tapan milletimin istiklâl! Mehmet Âkif Ersoy GENÇLİĞE HİTABE Ey Türk gençliği! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyetini, ilelebet muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin en kıymetli hazinendir. İstikbalde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek dâhilî ve hâricî bedhahların olacaktır. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düşersen, vazifeye atılmak için, içinde bulunacağın vaziyetin imkân ve şeraitini düşünmeyeceksin! Bu imkân ve şerait, çok namüsait bir mahiyette tezahür edebilir. İstiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düşmanlar, bütün dünyada emsali görülmemiş bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatanın bütün kaleleri zapt edilmiş, bütün tersanelerine girilmiş, bütün orduları dağıtılmış ve memleketin her köşesi bilfiil işgal edilmiş olabilir. Bütün bu şeraitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dâhilinde iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ hıyanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri şahsî menfaatlerini, müstevlîlerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr u zaruret içinde harap ve bîtap düşmüş olabilir. Ey Türk istikbalinin evlâdı! İşte, bu ahval ve şerait içinde dahi vazifen, Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmaktır. Muhtaç olduğun kudret, damarlarındaki asil kanda mevcuttur. Mustafa Kemal Atatürk İÇİNDEKİLER KİTABIMIZI TANIYALIM ............................................................................................................................. 9 İSTİKLÂL MARŞI........................................................................................................................................ 10 1.ÜNİTE : İLK ÇAĞ DÖNEMİ MÜZİĞİ ....................................................................................................... 13 1. Müzik Tarihine Giriş ............................................................................................................................... 2. Uygarlıklar (A. Mısır, B. Sümer, C. Çin, Ç. Hint, D. İbrani, E. Yunan) .................................................... 3. Heptatonik Scala ................................................................................................................................... 4. Mod ....................................................................................................................................................... Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................ 2.ÜNİTE : ORTA ÇAĞ DÖNEMİ MÜZİĞİ ................................................................................................... 1. Orta Çağ Dönemine Giriş (A. Antik Çağ, B. Erken Çağ) ........................................................................ 2. Ambrosius Ezgileri ................................................................................................................................. 3. Gregorius Ezgileri .................................................................................................................................. 4. Boethius Ezgileri ................................................................................................................................... 5. Seslerin İsimlendirilmesi ........................................................................................................................ Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................ 3.ÜNİTE : RÖNESANS DÖNEMİ MÜZİĞİ ................................................................................................. 1. Rönesans Dönemine Giriş .................................................................................................................... 2. Rönesans’ta Müzik Yapma Anlayışının Genel Hatları ............................................................................ 3. Rönesans Müziğini Oluşturan Ekoller ................................................................................................... 4. Rönesans’ta Toplu Müzik Yapma Anlayışı.............................................................................................. Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................ 14 15 17 18 20 21 22 23 24 26 27 31 33 34 35 36 37 38 4.ÜNİTE : BAROK DÖNEMİ MÜZİĞİ......................................................................................................... 39 1. Barok Döneminin Özellikleri .................................................................................................................. 2. Barok Dönemde Kullanılan Formlar ...................................................................................................... 3. Barok Dönemde Kullanılan Çalgılar ...................................................................................................... 4. Barok Dönem Bestecileri ....................................................................................................................... 5. Çok Sesliliğin Tarihsel Gelişimi ve Rokoko ........................................................................................... OKUMA METNİ .......................................................................................................................................... Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................ 40 42 43 44 47 47 48 5.ÜNİTE : KLASİK DÖNEM MÜZİĞİ.......................................................................................................... 49 1. Klasik Dönemin Evreleri (A. Ön Klasik Evre, B. Erken Klasik Evre, C. Doruk Klasik Evre) ................... 2. Klasik Dönemde Kullanılan Formlar ...................................................................................................... 3. Klasik Dönemde Kullanılan Çalgılar .................................................................................................. 4. Klasik Dönemin Bestecileri .................................................................................................................... Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları .................................................................................................... 6.ÜNİTE : ROMANTİK DÖNEM MÜZİĞİ ................................................................................................... 1. Romantik Döneme Giriş ........................................................................................................................ 2. Piyano Çalma Ekolleri (A.Clementi Ekolü, B. Gottschalk Ekolü, Liszt ve Rubenstein Ekolleri) ............. 3. Romantik Dönemde Kullanılan Formlar ................................................................................................ 4. Romantik Dönem Bestecileri ................................................................................................................. Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................ 50 52 54 55 57 59 60 61 62 63 67 7.ÜNİTE : MÜZİKTE ULUSAL AKIMLAR ................................................................................................... 69 1. Ulusal Müzik Okulları ............................................................................................................................. 70 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................ 73 8.ÜNİTE : BATI MÜZİĞİ FORMLARI ......................................................................................................... 75 1.Çalgı, Sahne ve Din Müziği Formları ...................................................................................................... 76 MÜZİK DİNLEYİCİSİNİN SORUMLULUKLARI (OKUMA METNİ) ............................................................. 79 Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................ 80 9.ÜNİTE : 20.YÜZYILDA MÜZİK................................................................................................................ 1. Empresyonizm (İzlenimcilik)’in Doğuşu ................................................................................................. 2. Empresyonizmin Müziksel Özellikleri .................................................................................................... 3. Empresyonist Besteciler ........................................................................................................................ 4. 20. Yüzyıl Müziğinin Doğuşu ................................................................................................................. 5. 20. Yüzyıl Müziğinin Özellikleri .............................................................................................................. 6. 20. Yüzyıl Bestecileri ............................................................................................................................. Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ...................................................................................................... 81 82 83 84 85 86 87 88 10.ÜNİTE : TÜRKİYE’DE ÇOK SESLİ MÜZİK........................................................................................... ................................................................................................................................................................... 1. Türkiye’de Çağdaş Müziğin Gelişimi ve Özellikleri ................................................................................ OKUMA METNİ ......................................................................................................................................... 2. Türk Beşleri ........................................................................................................................................... 3. Çağdaş Türk Bestecileri ........................................................................................................................ Ölçme ve Değerlendirme Çalışmaları ........................................................................................................ 90 91 92 93 94 PERFORMANS DEĞERLENDİRME FORMLARI 1. Öz Değerlendirme Formu....................................................................................................................... 95 2. Grup Değerlendirme Formu-A................................................................................................................ 96 3. Grup Değerlendirme Formu-B................................................................................................................ 97 4. Grup Öz Değerlendirme Formu.............................................................................................................. 98 5. Öğrenci Gözlem Formu.......................................................................................................................... 99 6. Proje Değerlendirme Ölçeği ................................................................................................................... 100 TERİMLER SÖZLÜĞÜ............................................................................................................................... 101 KAYNAKÇA................................................................................................................................................ 180 KİTABIMIZI TANIYALIM HAZIRLIK ÇALIŞMALARI Bu bölümde öğrencilerin konuyla ilgili ön bilgilerini ortaya çıkarmalarına, araştırma yapmalarına fırsat verecek çalışmalar yer almaktadır. BİLGİLENDİRME Bilimsel nitelikli ve konuyu desteklemeye yönelik bilgilerin bulunduğu bir bölümdür. OKUL DIŞI ETKİNLİK Bu bölümde öğrencilerin okul dışında kişisel ve grup hâlinde yapacakları uzun süreli çalışmalar yer alır. OKUL İÇİ ETKİNLİK Bu bölümde öğrencilerin okul içinde kişisel ve grup hâlinde yapacakları uzun süreli çalışmalar yer alır. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI Konuyla ilgili öğrenilen bilgilerin ve kazanılan becerilerin ölçüldüğü çalışmalar bu bölümde yer alır. İSTİKLÂL MARŞI (*) Söz: Mehmet Âkif ERSOY Müzik: Osman Zeki ÜNGÖR Moderato , * ,* ,* ,* * , , (*) İstiklâl Marşı’nın birinci sözlerini söylerken virgül ( ), ikinci sözlerini söylerken ise ( lunduğu yerlerde nefes alınız. 10 *) işaretlerinin bu- İSTİKLÂL MARŞI’NIN KABULÜ Millî marşlar, milletlerin kahramanlık destanlarıdır. Onu dikkatle okuyan ve gönülden söyleyen nesiller, millî şuurlarını kazanır ve kim olduklarının farkına varırlar. İstiklâl Marşı da halkın ordunun moral gücünü yükselteceği düşünülerek gündeme getirilmiştir. Bu nedenle Türkiye Büyük Millet Meclisi Hükümeti, Kurtuluş Savaşı’nın anlamını, heyecanını koruyacak, millî mücadele ruhunun önemini dile getirecek ve onu yüz yıllara nakşedecek bir “İstiklal Marşı” yazdırılmasına karar verdi. Önce söz (güfte) yarışması düzenlendi. Gönderilen toplam 724 şiir arasından en iyi yedi şiir seçilerek meclis üyelerine dağıtıldı. Mehmet Âkif Ersoy’un Türk Kurtuluş Savaşı’nı destanlaştıran İstiklâl Marşı, dönemin Millî Eğitim Bakanı Hamdullah Suphi Tanrıöver tarafından meclis kürsüsünde okunduğunda bütün milletvekilleri tarafından coşku ile ayakta alkışlandı ve 12 Mart 1921’de millî marş olarak kabul edildi. Beste yarışmasına sadece yirmi dört besteci katıldı. İstiklâl Marşı, 1924-1930 yılları arasında Ali Rıfat Çağatay’ın birinci seçilen bestesiyle çalınıp söylendi. Ancak Osman Zeki Üngör’ün 9 Eylül 1922’de Türk süvarilerinin İzmir’e girişinde atların çıkardığı nal seslerini hayalinde canlandırarak bestelediği ezgi çok beğeni toplayınca Atatürk’ün de isteği ile 1930 yılından itibaren Millî Marşımız yeni ezgisiyle günümüze ulaşmıştır. Mehmet Âkif ERSOY (1873-1936) İstanbul’da doğmuştur. Şiirlerinde sürekli millî konuları ve toplumsal gerçekleri dile getirmiştir. Mustafa Kemal önderliğindeki Türk kurtuluş hareketini desteklemiş, daha sonra Burdur milletvekili olarak TBMM’ne girmiştir. Ardından Mısır Üniversitesi’nde Türkçe müderrisliği yapan Mehmet Âkif, şiirlerini “Safahat” adlı kitapta toplamış ancak ‘İstiklal Marşı benim değil milletimindir’ diyerek onu Safahat’a almamıştır. Osman Zeki ÜNGÖR (1880-1958) İstanbul’da doğmuştur. Muzika-i Hümayun’u bitirdikten sonra İstanbul Erkek Mektebi ve Muzika-i Hümayun’da öğretmenlik yapmıştır. Besteci, orkestra şefi ve keman virtüözüdür. Önce, Saray Orkestrasını, ardından Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrasını (Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrasını) yönetmiştir. Daha sonra Atatürk’ün direktifleri ile Musiki Muallim Mektebi’ni kurmuş ve müdürlüğünü yapmıştır. İstiklal Marşı’ndan başka birçok marş ve okul şarkıları bestelemiştir. 11 Duygularımı şiirlerle anlatamam çünkü şair değilim. Kendimi gölgeler ve ışıkla ifade edemem çünkü ressam değilim. Düşüncelerimi hareketlerle de açıklayamam çünkü dansçı değilim. Ama bunların hepsini müzikle yapabilirim. Çünkü ben bir müzisyenim… T MOZAR Kalpteki erdem tohumları müzikle yeşerir. R LUTHE Müzik; seslerin mimarisidir. L e STAE M.me d Müziksiz hayat bir hata olurdu. HE NITZSC Müzik insanlığın ahlakını arındıran kutsal bir bilimdir. fendi Dede E Müzik, insanın bir zaman duymuş olduğu bir duyguyu kendisinde canlandırdıktan sonra, başkalarının da duyabilmesi için sesler aracılığı ile onlara aktarmasıdır. OY TOLST Bence eğitim, müzikle başlamalıdır. Ritim öğesi insana düzen ve ölçülülük, ezgi öğesi de yiğitlik, sevgi ve dostluk duyguları verir. N EFLATU 12 e t i n Ü . 1 İ Ğ İ Z Ü İM M E N DÖ Ğ A Ç İLK 1. MÜZİK TARİHİNE GİRİŞ 2. UYGARLIKLAR A. Mısır Uygarlığı B. Sümer Uygarlığı C. Çin Uygarlığı Ç. Hint Uygarlığı D. İbrani Uygarlığı E. Yunan Uygarlığı 3. HEPTATONİK SCALA 4. MOD 1. ÜNİTE: İLK ÇAĞ DÖNEMİ 1. MÜZİK TARİHİNE GİRİŞ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1.Müziğin tarihsel gelişimi hakkında bilgi edinerek arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİLENDİRME Müzik tarihi, müzik sanatının doğuşundan günümüze kadar olan evrelerini ve farklı kültürlerde aldığı biçimleri, sosyal ve siyasi değişimlerin müziğe olan etkilerini ve neden sonuç ilişkilerini inceleyen bilgi dalıdır. Diğer tarih dallarında olduğu gibi (uygarlık, felsefe, siyasal tarih vb.) müzik tarihi de tarih biliminin araştırma ve inceleme yöntemlerini uygular. Müzik tarihi konusunda bilgi sahibi olmak en az temel müzik bilgilerini öğrenmek kadar önem taşır. Müzik, duyguların seslerle anlatıldığı bir sanat dalıdır. Farklı müzik türlerini tanımak, seslerin bugün kullandığımız şekle nasıl ulaştığını, notaların nasıl isimlendirildiğini, seslendirdiğimiz eserin bestecisinin yaşamını, çaldığımız çalgının tarihsel gelişimini, insanlık tarihinde olan değişimlerin müziğin gelişim sürecine olan etkilerini bilmek, bilgilerimizin derinleşmesini ve daha iyi bir anlatım gücüne sahip olmamızı sağlar. 1. ETKİNLİK Müzikoloji (müzik bilimi) en geniş anlamıyla müzikle ilgili her türlü konuyu araştıran bilgi dalıdır. Müzik bilimi; müzik kuramları, ses fiziği, etnomüzikoloji ve müzik tarihinin araştırma alanlarından yararlanır. Buna göre, ülkemizdeki müzik tarihçilerini ve müzik bilimcilerini araştırarak müzik tarihinin müzik bilimi içindeki yeri ve önemini arkadaşlarınızla tartışınız. 2. ETKİNLİK Müzik tarihinin dönem isimlerinin sırasını gösteren slogan ya da sembol bularak sunumunu yapınız. 3. ETKİNLİK Müziğin doğuşu ile ilgili farklı teoriler öne sürülmüştür. Bu teorilerle ilgili araştırma yapınız. Müziğin doğuşuyla ilgili kendi teorilerinizi yazarak arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİLENDİRME Yunan mitolojisinde Zeus'un ve Mnemosyne (Minemosin)'in dokuz kızı olan Muslar; edebiyat, bilgi, dans ve müzik tanrıçaları olarak tanınırlardı. Mus’ların lideri Apollon lir çalarken onlar da dans eder, tanrıları eğlendirirlerdi. Elenika (Yunanca), Turkika (Türkçe), İtalika (İtalyanca) örneklerinde olduğu gibi Yunancada kelimenin sonuna gelen –ike veya –ika takısı, o kelimeye konuşulan dil anlamını kazandırır. Yunanca Mousike (müzik) kelimesi, mus kelimesine eklenen –ike takısıyla ortaya çıkmıştır ve Mus’ların konuştuğu dil anlamına gelir. Mus’lar 4. ETKİNLİK Yukarıdaki resmi inceleyerek Mus’ların müzik tarihindeki yeri ve önemini araştırınız. 14 2. UYGARLIKLAR HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. İlk Çağ uygarlıklarında müzik ve çalgıların korku veren araçlar olarak düşünülmesinin sebebi nedir? Araştırınız. BİLGİLENDİRME A. MISIR UYGARLIĞI (MÖ 4000) Yeryüzündeki en eski uygarlıklardan biridir. Mısırlılarda dans önem taşır. Bu uygarlıkta müzik yapmak, erkeklerden çok kadınlara yakışan bir sanat olarak kabul edilirdi. Flüt, arp, davul, def, darbuka, sistrum, çifte flüt, trompet, üçgen arp, kitara, su orgu, Eski Mısır’ın önemli çalgılarıdır. B. SÜMER UYGARLIĞI (MÖ 4000-2300) Bu uygarlıkta müzik son derece önemliydi. Tapınaklarda, düğünlerde, bayram ve ölü törenlerinde müzik başta gelirdi. Müzisyenler kadın ve erkeklerden oluşurdu. Arp, lir, ut, çift flütler, trombon, davul en önemli çalgılarıdır. Günümüzde kullanılan nefesli çalgılardan ney, Sümerler döneminde nay adıyla kullanılırdı. C. ÇİN UYGARLIĞI (MÖ 3000) Çin uygarlığında müzik, duyguların sesidir. Müziğin alt yapısını pentatonik anlayış oluşturur. Davul, zil, sistrum, bambu flüt, ağız orgu (şeng), gonglar ve çeşitli çanlar Eski Çin’de kullanılan çalgılardır. Ç. HİNT UYGARLIĞI (MÖ 2000) Hint uygarlığında yazılan dinî içerikli Samaveda isimli kitap, dünyanın bilinen en eski ezgilerini barındırır. Hintliler bir ezginin ses yapısına Raga, o ezginin içerisindeki ritmik dokuyu belirleyen yapıya ise Tala adını vermişlerdir. Her Raga’nın belli bir ruh hâlini yansıttığına inanılırdı. Hint müziği makamsal yapıdadır. Yarım sesten küçük aralıkları içerir. Vina, sitar, rebab, ramsinga, nakkare, çıngırak ve zil gibi zengin çalgı çeşitlerinin çoğu, Hindistan’da bugün de kullanılmaktadır. D. İBRANİ UYGARLIĞI (MÖ 950) İbranilerde müzik, yalnızca tapınmak için kullanılırdı. Elimizdeki birçok bilginin kaynağı İbranilere aittir. Dinî törenlerde ilahiler antifon yöntemi ile seslendirilirdi. Bu yöntemle dinî töreni yöneten din adamı, ilahinin dizesini ya da ilk yarısını okur, sonra halktan oluşan koro ikinci yarısını söyleyerek bütünlüğü sağlardı. Kinnor, nebel, pesanterin, şofar, tulum, kaval, tof ve bronz ziller İbrani müziğinin başlıca çalgılarıdır. E. YUNAN UYGARLIĞI (MÖ 700) Bu uygarlık, Arkaik Yunan, Altın Çağ ve Helenistik Çağ olmak üzere üç bölümde incelenir. Eski Yunan’da müzik, önceleri tamamen dinî amaçlı yapılırken zaman içinde dans, şiir, dinî törenler birbirinden ayrılmaz bir bütün olarak ele alınmaya başlandı. Ayrıca müzik tek sesli, vurmalı ve üflemeli çalgı eşliğinin kullanıldığı erkek korolarından oluşurdu. Aulos, lir, flüt ve kitara en eski eşlikçi Yunan çalgılarıdır. Aristoteles (MÖ 384-322) Platon (MÖ 427-347) Phytagoras (MÖ 580-500) Homeros, İlyada ve Odysseia adlı eserinde müziği, ilahî bir uyarı, insan kişiliğini etkileyen bir güç (ethos) olarak gösterir. Eski Yunan’da müziksel düşüncenin gelişimini etkileyen filozofların başında Sisamlı Phytagoras (Pisagor) gelir. Müziksel uyumu, matematik formülleriyle dile getirmiştir. Sekizli ve dörtlü aralıklardan oluşan bu ses dizisi Phytagoras gamı adıyla anılmıştır. Pythagoras gamı monochord (monokord) adlı çalgı üzerinde denenmiş, böylece bir müzik sisteminin doğru tonlanması (entonasyon) sağlanmıştır. Platon, ruhun ve evrenin de aynı müziksel orantılardan oluştuğunu söyler. Aristoteles’e göre müzik ruhsal tutkuları dile getirir. Yunan müzik düşüncesi ve kuramı Batı kültüründe yüzyıllar boyu derin izler bırakmıştır. 15 BİLGİLENDİRME İlk Çağ uygarlıklarındaki müzik örnekleri konusunda yeterli bilgi yoktur. Müziğin toplumsal yaşama etkilerini çeşitli efsaneler, anıtlar, destanlar, kabartmalar, heykeller ve resimlerden öğreniyoruz. Müzik, eğlencelerde, düğünlerde, şölenlerde, hastalık tedavilerinde, cenaze törenlerinde, savaşlarda, dinî törenlerde yaşamın her alanında yer almıştır. Düğün töreni 1. ETKİNLİK Yukarıdaki resmi inceleyerek dönemin sosyal, sanatsal ve kültürel yapısı ile müziğin toplum yaşamındaki yeri hakkında arkadaşlarınızla birlikte ayrı ayrı yorumlama çalışması yapınız. Siz de kendi düşüncelerinizi aşağıya yazarak döneme ait ortak çıkarımlarınızı değerlendiriniz. ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ 2. ETKİNLİK İnsanlık tarihinin gelişimiyle birlikte İlk Çağlardan günümüze kadar kullanılan çalgıların yapısı da gelişerek değişmiştir. Buna göre aşağıda verilen resimleri inceleyerek bu çalgıların günümüzde kullanılan hangi çalgılarla ilişkilendirilebileceğini yazınız. Lavta - …………………. Lir - …………………. Sistrum - …………………. Kitara - …………………. Arp - …………………. Davul - …………………. 3. ETKİNLİK Dilediğiniz doğal malzemeleri (taş, kamış, tahta, içi boşaltılmış kemikler, vb.) kullanarak İlk Çağ Dönemi çalgılarının maketlerini yapınız. Çalışmalarınızı okulunuzda sergileyiniz. 16 3. HEPTATONİK SCALA HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1.Farklı türdeki dizileri inceleyerek, yapısal farklılıklarının ne olduğunu arkadaşlarınızla tartışınız. BİLGİLENDİRME Seslerin belirli kurallara göre birbiri ardına sıralanmasıyla oluşan diziler tarih boyunca Doğu ve Batı müziklerinde farklı şekillerde kullanılmıştır. Antik Yunan’da kullanılan diziler, tam perde dizileri, on yedi sesli Arap dizileri, Hint sa-grama dizileri, pentatonik diziler bugün kullanılan dizilere kaynak oluşturmuştur. Avrupa müziğine özgü dizilerin temeli eski Yunan’da kullanılan dizilere dayanır. Majör ve minör sistemin temeli olan diyatonik dizi, bir sekizli içinde belirli bir sırayla tam ve yarım perdelerden oluşmuştur. Yunanca, dia; yoluyla, tonos; ses anlamına gelir. Bir diğer dizi, yarım perdelerin sırasıyla çıkarak ya da inerek ilerleyişiyle oluşan kromatik dizilerdir. Yunanca choroma (kroma); renk demektir. Kromatik dizi ancak on altıncı yüzyıla gelindiğinde kullanılmaya başlanmıştır. Anarmonik diziler ise yapısındaki bir küçük ikilinin bölünmesiyle iki çeyrek perdenin kullanılmasına dayanır. Sesteş olan bu perdelerin isimleri farklıdır. Yunanca enharmonios (enarmoniyos), armoniye uyarlanmış demektir. Doğu müziklerinde özellikle Çin uygarlığında kullanılan pentatonik dizilerde beş perde vardır. Yunancada penta; beş, tonik; ses demektir. Pentatonik ezgi beş sesten herhangi biriyle başlayıp herhangi bir sesle bitebilir. Pentatonik sistemin iskelet yapısını re, mi, sol, la, do sesleri oluşturur. Bu dizi içinde küçük ikili aralığı yoktur. Bugün Batı müziğinin dayanağı olan yedi perdeden oluşan diziye heptatonik skala (dizi) denir. Yunancada hepta, yedi demektir. Antik Yunan uygarlığında müziğin fiziksel ve duygusal yönünü araştıran Phytagoras, Thales (Tales) ve daha sonra gelen felsefecilerin ses fiziği üzerine yaptıkları araştırmalar sonucunda bugün kullandığımız aralıklar hesaplanarak tam ve yarım aralıklar belirli bir düzene göre dizilmiş ve yedi nota dizisi ortaya çıkmıştır. Bilinen en eski dizileriden biri olan yedi sesli diyatonik Pythagoras dizisinde sesler ard arda altı tane tam beşli aralık alınmasıyla elde edilir. Tam beşli zinciriyle elde edilen bu sesler bir oktav içinde sıralanarak yedi sesli heptatonik dizi elde edilir. 1. ETKİNLİK Pentatonik bir ezgi besteleyerek sınıfınızda seslendiriniz. 17 4. MOD HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1.Ses kümelerinin diziyi oluşturabilmesi için gereken kuralları hatırlayınız ve arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİLENDİRME Mod dizi demektir. Müzik tarihçilerinin yaptıkları araştırmalara göre Antik Yunan uygarlığındaki müzik sistemi tetrakord (dört ses) adı verilen iki tam ve bir yarım aralıktan oluşan dört perdeli dizilere dayanır. Eski Yunan müziğinin temelini oluşturan tetrakordlarların yerlerinin değiştirilmesiyle birçok dizi elde edilmiş ve bu dizilere yeni adlar verilmiştir. Yedi ya da sekiz sesli eski Yunan dizileri iki dörtlünün ortak ya da ayrık olarak birleştirilmesi ile oluşmuştur. Tetrakordların baş ve sonundaki sesler değişmeyen seslerdir. Aradaki seslerin değişmesiyle diatonik, kromatik ve anarmonik olmak üzere üç çeşit dörtlü elde edilmiştir. Modlar, yalnızca dizi değil aynı zamanda her biri makamsal birer ezgidir. Besteciler modları kullanırken bu kalıplara göre söz yazmaya çalışmışlardır. Mi, re, do, si, la, sol, a seslerinden başlayan ve isimlerini Antik Yunan kentlerinden alan bu diziler inici özellik taşır ve inici olarak yazılır. Orta Çağ kilise müziğini düzenleyen din adamı Ambrosius (Ambrosiyus), dizileri re, mi, fa, sol seslerinden başlatmış dorien (doryen), phrygien (frigyen), lydien (idyen) ve mixolidien (miksolidyen) isimlerini verdiği bu dört diziyi ana modlar olarak isimlendirmiştir. Gregorius (Gregoriyus) ise kilise modlarına dört mod daha eklemiştir. Gregorius’un düzenlediği bu modlar plagal (yan, yardımcı) modlar olarak isimlendirilir. Alt anlamına gelen hypo (hipo) ekini alan plagal modlar, ana modların beşinci sesi üzerine kurulur ve ana modların dört ses altından başlayarak ana dizinin bitiş sesi olan dördüncü seste sona ererler. Kilise modları Yunan modlarının aksine çıkıcı olarak düzenlenmiş ve dizi isimlerinde de farklılıklar oluşmuştur. Yunan modları Dorien (doryen) Phrygien (frigyen) Lydien (lidyen) Mixolidyen (miksolidyen) Hypodorien (hipodoryen) Hypophrygien (hipofrigyen) Hypolydien (hipolidyen) Kilise modları : Mi inci dizi : Re inici dizi : Do inici dizi : Si inici dizi : La inici dizi : Sol inici dizi : Fa inici dizi Dorien Frigyen Lidyen Miksolidyen Hipodoryen Hipofrigyen Hipolidyen : Re çıkıcı dizi : Mi çıkıcı dizi : Fa çıkıcı dizi : Sol çıkıcı dizi : La çıkıcı dizi : Si çıkıcı dizi : Do çıkıcı dizi BİLGİLENDİRME Kilise modlarına sonradan dört mod daha eklenmiş ve on iki mod oluşturulmuştur. Modların final seslerinin farklı seslere dönüşmesiyle kullanılmaya başlanan bu modlardan dokuzuncu aeolian (eolyen), onuncu hypoaelien (hipoeolyen), on birinci locrien (lokriyen), on ikinci hypolocrian (hipolokrien), on üçüncü ionien (iyonyen), on dördüncü hypionien (hipoiyonyen) modlarının zaman içinde bazıları elenmiştir. On altıncı yüzyılın sonlarına doğru müzikteki gelişmelerle yedi mod son hâlini almıştır. İyonyen modu majör, eolyen modu ise minör dizinin oluşmasına yol açmıştır. İyonyen Doryen Frigyen Lidyen Miksolidyen Eolyen Lokriyen 18 : Do çıkıcı dizi : Re çıkıcı dizi : Mi çıkıcı dizi : Fa çıkıcı dizi : Sol çıkıcı dizi : La çıkıcı dizi : Si çıkıcı dizi 1. ETKİNLİK Aşağıdaki dizileri seslendiriniz. Bugün kullanılan dizilerden farklı ve benzer yönlerini belirleyerek yazınız. YUNAN MODLARI Doryen KİLİSE MODLARI Doryen Benzerlikler,............................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ Farklar,.................................................................................................................................... ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ 19 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdakilerden hangisi müzik kelimesinin Yunanca karşılığıdır? A) Müzik B) Mousike C) Musik D) Musique E) Music 2. Aşağıdakilerden hangisi İlk Çağ uygarlıklarında kullanılan çalgılardan değildir? A) Sistrum B) Vina C) Rebab D) Klavikord E) Kitara D) Tam perde E) Sa-Gama 3. Aşağıdakilerden hangisi Çin uygarlığında kullanılan dizidir? A) Heptatonik B) Pentatonik C) Diyatonik 4. Aşağıdakilerden hangisi müzik biliminin yararlandığı alanlardan değildir? A) Müzik tarihi B) Etnomüzikoloji C) Müzik kuramları D) Ses fiziği E) Ekoloji 5. Aşağıda karışık olarak verilen müzik tarihi dönem isimlerini doğru şekilde numaralandırınız. Orta Çağ …… Klasik …… Rönesans …… Barok …… İlk Çağ …… Romantik …… 20. yüzyıl …… 6. Aşağıdaki ifadeleri anlamca uygun biçimde tamamlamak için noktalı yerleri doldurunuz. Hint uygarlığında kullanılan bir ezginin ses yapısına ………………….., ritmik yapıya ……….……… denir. İbranilerde ilahi söyleme tekniğine……………………………. denir. 7. Aşağıdaki resimlerde görülen çalgıların tarih içindeki değişimi ve gelişimini hatırlayarak, günümüz çalgıları ile benzer ve farklı yönlerini açıklayınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 8. İlk Çağ Döneminde müzisyen olmak ister miydiniz ? Nedenini açıklayınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 20 e t i n Ü . 2 İĞİ Z Ü M Mİ E N Ö D Ğ A Ç O R TA 1. ORTA ÇAĞ DÖNEMİNE GİRİŞ A. Antik Çağ B. Erken Çağ 2. AMBROSİUS EZGİLERİ 3. GREGORİUS EZGİLERİ 4. BOETHİUS EZGİLERİ 5. SESLERİN İSİMLENDİRİLMESİ 2. ÜNİTE: ORTA ÇAĞ DÖNEMİ MÜZİĞİ 1. ORTA ÇAĞ DÖNEMİNE GİRİŞ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Orta Çağ’ın karanlık çağ olarak adlandırılmasına neden olan etkenler sizce neler olabilir? Düşüncelerinizi paylaşınız. BİLGİLENDİRME Orta Çağ, Antik Çağ ile Rönesans’ın arasındaki dönemi kapsayan ve müziğin gelişimini etkileyen bir dönemdir. Orta Çağ, Batı’da dördüncü yüzyıldan on beşinci yüzyıla kadar süren zaman dilimini kapsar. Kilisenin insanlar üzerinde katı bir egemenlik kurması nedeniyle karanlık çağ olarak da isimlendirilir. A. ANTİK ÇAĞ Orta Çağ müziğinin kökleri İlk Çağ’a dayanır. Müzik, Antik Çağ ile Erken Orta Çağ arasında yer alan dönemde tek seslidir. Hristiyanlıkla birlikte kilise, en kutsal çalgı olarak insan sesini kabul ederek çalgıların ve çalgısal müziğin kiliseye girmesine izin vermemiştir. Bunun sebebi İlk Çağ müziğinin dünya zevklerini yansıtması ve putperestliği işlemesidir. Müzik tamamen tek sesli dinî içerikli ilahilerden oluşmaktadır. Sözel yapı Hristiyanlıkla birlikte İncil’den alınmaya başlanmıştır. Antik Yunan tiyatrosunda oyunlarda kullanılan kitara ve lir çalgılarının seslerinden esinlenilerek ortaya çıkan Yunan modları ve İbranilerin kullandıkları ilahiler ilk yalın ezgilerin alt yapısını oluşturmuştur. Yunan modlarından esinlenilerek düzenlenen kilise modları ile ilgili çalışmalar bu dönemde yapılmıştır. Orta Çağ’da toplumsal yaşam B. ERKEN ÇAĞ Dokuzuncu yüzyıldan on ikinci yüzyılın sonuna kadar olan süreyi kapsayan bu dönemde seslerin isimlendirilmesi çalışmaları yapılarak nota yazısı geliştirilmiştir. Bu dönemde uyumlu şarkı söyleme biçimleri ve benzeri türler ortaya çıkmış, böylelikle çok sesli müziğe doğru ilk adım atılmıştır. On üçüncü yüzyıldan on beşinci yüzyıla kadar olan dönemi kapsayan bu dönemde kilise müziğinde çok sesliliğin başlamasıyla çok sesli vokal biçimleri gelişerek yeni türler ortaya çıkmıştır. Müziğin din dışı özellikler taşımaya başladığı bu dönemde besteciler yeni müzik türleri, farklı ritimler ve ses dizileri ile ilgili çalışmalar yaparak çok sesli müziğin gelişimine katkıda bulunmuşlardır. 1. ETKİNLİK Dönemin toplum yapısı ve kültürel özelliklerini içeren resim, film vb. görsel dokümanları araştırarak sınıfta izleyiniz. Dönem özelliklerini yazınız. .......................................................................................................................................... ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ 2. ETKİNLİK Orta Çağ Dönemi müziklerini içeren bir müzik arşivi oluşturunuz. Bu arşivden bir örnek dinleyiniz. Ezgisel özelliklerini bugünkü müzik örnekleri ile karşılaştırınız. 22 2. AMBROSİUS EZGİLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1.Günümüzde Orta Çağ eserlerini seslendiren müzik topluluklarını dinlediniz mi? Dinlediğiniz eserlerin özellikleriyle ilgili düşüncelerinizi paylaşınız. Ambrosius (340-397) BİLGİLENDİRME Dördüncü yüzyıl başlarında zamanın din adamlarından Milano piskoposu Aziz Ambrosius, Bizans’tan Milano’ya gelerek İbrani ezgilerinin etkisinde kalan ve antifon yöntemi ile söylenen halk ezgilerini incelemiş ve bunları dinî içerikli sözlerle birleştirmiştir. Tek sesli modal yapıda olan bu ezgilere müzik tarihinde Ambrosius Ezgileri denir. Bu ezgiler bugün Milano kiliselerinde kullanılmaktadır. Ambrosius, kilise modlarını düzenlemiş ve sonraki dönemlerde dizilerle ilgili yapılacak çalışmalara ışık tutmuştur. 1. ETKİNLİK Ambrosius ezgi örneklerini bularak dinleyiniz. Ezgilerin makamsal veya tonal olup olmadığını tartışınız. 2. ETKİNLİK On üçüncü yüzyılda Benedikten Manastırı’nda bulunan el yazmaları olan Carmina Burana (Karmina Burana) isimli şarkılar, 1930 yılında Carll Orff (Karl Of) tarafından Latince metni ile büyük orkestra, koro ve solistler için 25 bölümlü bir sahne kantatı olarak bestelenmiştir. Carll Orff’un Carmina Burana isimli eserini dinleyiniz. Dinlerken dönemin özelliklerini hayal dünyanızda canlandırarak kısa bir öykü yazınız. .......................................................................................................................................... ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ 23 3. GREGORİUS EZGİLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Gregorius ezgilerinin konuları hakkında bilgi edinerek düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. Aziz Gregorius (540-604) BİLGİLENDİRME Bir din adamı olan Aziz Gregorius altıncı yüzyılda Roma-Vatikan’da papa olarak görev yaptığı zaman tüm ilahileri inceleyerek onları halk müziğinden arındırmış böylelikle dinî amaçlı tören müziğine biçim vermiştir. Bu ezgilere müzik tarihinde Gregorius Ezgileri denir. Eşliksiz ve temel amacı sözleri vurgulamak olan Gregorius Ezgileri’nin sözleri Latincedir. Bu ezgiler erkek koroları içindir ve bugünkü major ve minör anlayışın aksine makamsaldır.Gregorius, Ambrosius’un düzenlediği kilise modları üzerinde çalışarak yeni modlar elde etmiş ve bunlara yeni isimler vermiştir. Gregorius’un müzik dünyasına kazandırdığı en önemli yeniliklerden bir tanesi de erkek seslerinin eğitilmesi amacı ile kurduğu şan okuludur. Bu okulun adı Schola Cantorium (Skola Kantoryum)’dur. Şarkı söyleyen çocuklar 1. ETKİNLİK Gregorius ezgi örneklerini bularak dinleyiniz. Dinlediğiniz ezgi örneklerini sözlerin ezgi üzerindeki etkisi ve biçim yapıları açısından inceleyiniz. 24 BİLGİLENDİRME Bu dönemde en önemli biçim Missa’dır. Missa bir ayin biçimidir ve anlamı törenlerde en son okunan duadır. Sözlük anlamı “tören sona erdi, gidebilirsiniz”dir. Missalarda ezgilendirme üç şekilde oluşur: • Melizmatik (Tek heceye karşılık çok nota ile ezgilendirme) • Silabik (Her heceye karşılık bir nota ile ezgilendirme) • Neumatik (Neuma yazısına bağlı olarak ezgilendirme) 2. ETKİNLİK Bildiğiniz bir tekerlemenin ya da atasözünün sözlerini hecelere bölerek her hecesine birçok nota gelecek şekilde (melizmatik yöntem) bir ezgi oluşturunuz. Sınıfınızda seslendiriniz. 3. ETKİNLİK Kökeni İbranice olan Alleluia (Aleluya) sözcüğü, missanın son bölümünde şükran anlamında kullanılır. Aşağıda verilen Missa örneğinin Alleluia bölümünün solfejini yaparak Gregorius ezgilerinin teknik özellikleriyle karşılaştırınız. ALLELUİA 25 4. BOETHİUS EZGİLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Müzik konusunda araştırmalar yapan felsefecilerden bildiklerinizin isimlerini söyleyiniz. Boethius Phytagoras ve Boethius (İllüstrasyon) BİLGİLENDİRME Boethius (Botiyus) 475-525 yılları arasında yaşamış Romalı din adamıdır. Yaşadığı devrin en büyük müzik kuramcısıdır. Çalışmalarını De Musica (De Musika) isimli müzik bilgisinin temeli olarak kabul edilen kitapta toplamıştır. Aritmetik, geometri ve müzik ile ilgili çalışmaları olan Boethius için müzik, matematiksel bir bilimdir. Müzik ile matematik arasındaki ilişkiyi inceleyerek müziğin insan kişiliği üzerindeki etkilerini araştırmıştır. Bu çalışmaları yaparken Phytagoras ile Platon’un etkisinde kalmıştır. Matematik ve müzik pek çok açıdan birbiri ile ilişkili iki disiplindir. Antik Çağlardan itibaren bu ilişki fark edilmiş ve pek çok matematikçinin ve düşünürün ilgisini çekmiştir. Pyhtagoras, bir telin değişik boyları ile değişik sesler elde edildiğini bulmuştur. Konfiçyüs (MÖ 551- 478), belirli modların insanlar üzerine etkisini incelemiştir. Platon müziği etiğin bir parçası olarak kabul etmiştir. Karışıklığın, düzensizlik ve depresyona yol açacağını savunarak, insan karakteri ile müzik arasında bir bağlantı kurmuştur. Boethius, Phytagoras’tan etkilenerek, Eski Yunanda büyük önem taşıyan oran anlayışı ile ilgili olarak çalışmalar yapmış ve müziği üç aşamada incelemiştir: 1.Alt Düzey: Boethius bu aşamada, insan sesi ile çalgı müziğini ele alarak bu iki grup arasındaki uyumlu ilişkiyi incelemiştir. 2.Orta Düzey: Müziğin fiziksel ve ruhsal açıdan yorumlanmasını ele alır. Başka bir deyişle, müziğin insan bedeniyle ruhu arasında oluşturduğu ilişkiyi incelemiştir. 3.Üst Düzey: Bu aşamada gökyüzünün müziğini incelemiştir. Gökyüzündeki yıldızlar ve diğer gezegenler hareket hâlindedir ve bu hareket sırasında ses üretilir. 1. ETKİNLİK Müzik ve matematik ilişkisini kuran felsefeciler ve çalışmaları hakkında araştırma yapınız. Müzik ve matematiğin ilişkisi ve eğitimdeki yeri ile ilgili kısa diyaloglar hazırlayarak sınıfınızda sergileyiniz. 26 5. SESLERİN İSİMLENDİRİLMESİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdaki resimleri inceleyerek sesleri gösteren işaretlerin günümüze kadar olan değişim ve gelişimini yorumlayınız. El yazması Neumalar BİLGİLENDİRME Müzik tarihinde seslerin isimlendirilmesi, gerçekleştirilen en önemli gelişmelerden biridir. Bu konudaki temel çalışmayı yapan din adamı müzik araştırmacısı Arezzo’lu Guido (Aretzolu Guido, 990-1050)’dur. Kuzey İtalya’da Pompasa Manastırı’nda rahiplik ve şan öğretmenliği yapmıştır. Çalışmalarını Arezzo’da sürdürerek iki önemli kitap yazmıştır. Guido, seslerin isimlendirilmesi çalışmasını yaparken yazdığı dua kitabındaki Aziz Yuhanna ilahisinin birinci dörtlüğünden yararlanmıştır. Bu dörtlüğün her mısrasının ilk sözcüğünün ilk hecesi Guido’nun dikkatini çekmiş ve seslerin bu hecelerle isimlendirilebileceğini düşünmüştür. UT gueant laxis REsonare fibris Mİra gestorum FAmuli tuorum SOLve polluti LAbiireatum Sancte Iaonnes İlahinin ilk hecesi olan Ut, ilahinin sessiz harfle başlayan diğer hecelerine uyumlu olması için önce tu, sonra to, en son olarak da do şeklinde kullanılmıştır. Bu gelişmeyi sağlayan kişi yine bir İtalyan müzik araştırmacısı Giovanni Maria Bononcini (Covanni Maria Bononçini,1642-1678)’ dir. Guido, elinin parmaklarındaki girinti ve çıkıntılara metnin ilk hecelerini yazar. Böylece bir gam dizisinin sekiz notasını birden sergilemiş olur. Bu yöntem müzik tarihinde Guido’nun eli olarak anılır. Guido’nun müzikte gerçekleştirdiği yenilikler şunlardır: • Seslerin isimlendirilmesi • Fa anahtarının müziğe kazandırılması • Dört çizgili portenin beş çizgiye çıkarılması • Portede çizgi arası ve çizgi üstü nota yazım sisteminin geliştirilmesi 27 1. ETKİNLİK Orta Çağ Dönemindeki ilahiler Yunanca işaret anlamına gelen neuma adlı alfabe harflerinden oluşan nota işaretleriyle yazılmıştır. Bugün kullandığımız notaların isimlerinin tarihsel gelişimini araştırarak sunumunu yapınız. 2. ETKİNLİK Notaların isimlerini farklı şekilde isimlendirmeyi deneyiniz. Herhangi bir solfeji isimlendirdiğiniz notalarla seslendiriniz. 3. ETKİNLİK Bugün müzikte kullandığımız anahtarların zaman içindeki değişimlerini araştırdıktan sonra grafik resimler hazırlayarak sınıfınızda sunumunu yapınız. BİLGİLENDİRME Müzikte her sesin, her tonun, alfabedeki harflerle eşleştirilerek ifade edilmesi anlayışına dayanan birbirinden farklı çok sayıda harf yazısı, müzik tarihi boyunca farklı kuramcılar tarafından geliştirilip kullanılmıştır. İlk harf yazısı olarak bilinen Grek harf yazısı (MÖ 3. yüzyıl), vokal ve çalgısal olarak iki ayrı türden oluşmuştur. Grek alfabesinden alınma harfler sistematik bir biçimde kullanılmıştır. Vokal ve çalgısal sesler, harflerin olağan yazılışları, ters çevrilmiş şekilleri, kesme işareti eklenmiş biçimleriyle gösterilmiş, ayrıca her ses için üç harf ve aynı harfin çevrimleri kullanılmıştır. Bugün İngiltere ve Almanya'da seslerin la, si, do... gibi heceler yerine A,B,C… gibi harflerle adlandırılması geleneğinin kökleri Boethius yazısına uzanmaktadır. Latin alfabesinin A’dan P’ye kadar on beş harfinin kullanıldığı Boethius yazısında, Grek yazısının aksine sesler kalından inceye doğru gösterilmiştir. Hucbald de Saint-Amand (Hakbald dö Sen Aman, 840-930), dokuzuncu yüzyıl sonlarında yazdığı müzik kuramı kitabında, diziyi la yerine do sesinden başlatmış ve sonraki çağlarda do sesinden başlayan dizinin anadizi olarak kabul edilmesini sağlamıştır. Ancak Hucbald'dan sonraki Batı Harf yazılarında Boethius yazısındaki geleneğin sürdürülmesi sonucu "A" harfi daima la sesini göstermek üzere kullanılmıştır. Onuncu yüzyıl müzik kuramcılarından Odo (897-942) 'nun adıyla anılan Odo yazısında, Boethius yazısından kalma perde harfleri temel alınmıştır. Boethius yazısında kullanılan on beş harften ilk yedi tanesi kullanılmıştır. İlk yedi perde, A’dan G’ye kadar olan ilk yedi harfle, oktav sesler de aynı harflerin küçükleriyle gösterilmiştir(A B C…, a b c d …). Odo yazısının bu özelliği oktav bilincini vurgulaması bakımından önemli olmuştur. 4. ETKİNLİK Harflerle belirtilen akor şifrelerinin oluşumunu araştırınız. Sunumunu yapınız. 28 BİLGİLENDİRME Yedinci yüzyıldan sonra org çalgısının kiliseye girmesiyle birlikte insan seslerine çalgı eşliği başlamıştır. Seslerin birbirine uygunluğuna göre düzenlenmesi anlayışına dayanan organum yöntemiyle birden fazla ses anlayışı ortaya çıkmıştır. Çalgı ve insan seslerinin aynı ezgiyi seslendirdiği heterophony (heterofoni) de çoksesliliğe atılan bir adım olmuştur. Çok sesliliğin gelişme süreci Orta Çağ’ı izleyen ve Rönesans’a varan Gotik Dönem içinde üç aşamada gerçekleşmiştir. Bu aşamalar: a. Notre Dame (Notır Dam) Dönemi: Dinî müzikte çok seslilik onikinci yüzyılda Paris’teki Notre Dame katedralinde başlamıştır. Notre Dame kilisesi çevresindeki müzikçiler arasında olan ve organum ustası olarak bilinen Leonin (Leonen) ve onun öğrencisi Perotin (Peroten) nota değerleri üzerine ve çok seslilik adına önemli çalışmalar yapmışlardır. Perotin, Büyük Organum Kitabını tamamlamıştır. b. Eski Sanat (Ars Antigua) Dönemi: Çok sesli ve a capella (akapella) biçim olan motetin doğduğu dönemdir. Eski sanat dönemi on ikinci yüzyılın ortasından on üçüncü yüzyılın ortasına kadar uzanır. Müziğin din dışı özellikler taşımaya başladığı on birinci ve on üçüncü yüzyıllar arasında Fransa, İngiltere ve Almanya’da farklı isimlerle anılan gezgin ozanlara, şiir yazan ve aynı zamanda ezgi yapan anlamında troubadour (trubadur) denilir. Bilinen ilk troubadour Adam de la Hale (Edım dö la Hal,1250-1290) çok sesliliğe öncülük ederek ilk motet örneklerini bu dönemde sunmuştur. c. Yeni Sanat (Ars Nova) Dönemi: Müziğin din dışı özellikler taşımaya başladığı on dördüncü yüzyılda besteciler, geçimlerini sağlamak için saraya sığınmaya başladılar. Bu sanat akımının öncüsü olan bestecilerden Philippe de Vitry (Filip dö Vitri,1291-1361) ishorithmic (izoritmik; eş ritimli) adı verilen yeni ritmik anlayışın gelişmesini sağlamıştır. Gulliam de Machaut günümüze çok sayıda örneği kalan ballade (balad), rondeau (rondo), chanson (şanson), virelai (virelay) formunda eserlerinin yanında dört sesli missa besteleyerek missanın senfoni, concerto(konçerto) gibi bir biçim olmasını sağlamıştır. İngiliz besteci John Dunstable (Con Dansteybıl,1390-1453), kilise müziklerine çalgıyı getiren ve Gregor Ezgilerini özgürce süsleyen ilk besteci olmuştur. Gulliam Dufay (Gilyım Dufey,1397-1474) ise din dışı eserlerinin yanında halk müziği biçimlerinde önemli eserler vermiştir. On dördüncü yüzyılda din dışı müzik çeşitlerinde kullanılan çokseslilik yöntemi olan kanon tekniği yaygınlık kazanmıştır. Kanon, iki ya da daha fazla sesin farklı zamanlarda başlayarak aynı ezgiyi tekrar etmesiyle basit bir çoksesliliğin oluştuğu şarkı söyleme tekniğidir. Fransızlar daha sonra chace (şas) adını verdikleri sesdeş kanon yöntemini bulmuşlardır. Bu yöntemde sesler birbirini eşit ses yüksekliği ve eşit tonda izler. Geç Orta Çağ’ın yenilikçi buluşlarından biri olan İtalyanların şarkı söyleme tekniği caccia ( kaça) da benzer bir yapıdadır. Genellikle aşk temasının işlendiği madrigale (madrigal) iki ya da üç sesli yazılır, iki eşlik partisi bir uygu, bir armoni anlayışı içinde çalgılarla seslendirilen bu ilk madrigal on altıncı yüzyıl madrigalinden farklı özellikler taşır. 5. ETKİNLİK Orta Çağ Dönemi bestecilerinin isimleri, başka dönem bestecileri ile karışık verilmiştir. Doğru bestecileri bularak aşağıdaki boşluğa yazınız. Besteciler: Leonin, Vivaldi, Mozart (Motzart), Perotin, Sibelius (Sibelyus), Vitry, Clementi (Klementi), Machaut (Maşo), Beethoven (Bethovın), Dunstable, Debussy (Debusi), Satie (Sati), Liszt (List), Rubenstein (Rubinştayn), Palestrina, Adam de la Hale ve Dufay. …………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………….............................................................................................................................................................. 6. ETKİNLİK Orta Çağ bestecilerinden Perotin, Leonin, Dufay, Dunstable’ın eserlerinin günümüz sanatçıları tarafından kaydedilen çalışmalarını bularak dinleyiniz. Eserlerin hangi formlarda (missa, motet, organum vb.) olduğunu belirleyiniz. 7. ETKİNLİK Troubadourların kullandıkları çalgıları ve genellikle hangi formlarda şarkılar bestelediklerini araştırınız ve günümüzde troubadour ezgilerini seslendiren grupların çalışmalarını bularak sınıfınızda dinleyiniz. 29 8. ETKİNLİK Orta Çağ’da müziğin din dışı özellikler taşımaya başlamasıyla yeni biçimler ortaya çıkmıştır. Aşağıda Orta Çağ Dönemine ait biçim ve formlar bulmaca şeklinde verilmiştir. Tanımlara uygun olan bu form ve biçimleri bulmacaya yerleştiriniz. 1. Geç Orta Çağ’dan bu yana varlığını sürdüren bir halk şiiri, dansı ve halk şarkısı biçimidir. Bu formun en önemli bestecisi, Fransız şair Guillaume de Machaut (Gulyem dö Maşo, 1300-1377)’ dur. 2. Fransa’da on üçüncü yüzyıldan beri temel form olarak yaşayan üç geleneksel şiir ve biçiminden biridir. 3. Geç Orta Çağ’da ve Rönesans’ın başlarında Fransız şiirinin üç temel formundan biri olan şiirler üzerine bestelenen müziktir. 4. İtalyan şiir ve şarkı geleneğinden kaynaklanan, üç sesli kanon tekniğiyle yazılmış on dördüncü yüzyıl şarkı formudur. Bu şarkıların sözleri, genelde av öyküleri üzerinedir. 5. İtalya’da on dördüncü yüzyılda doğan, Rönesans Döneminde gelişim gösteren yaygın bir şiir ve müzik formudur. Din dışı özellikte, çoğunlukla aşk şarkılarından oluşan, özgür yapıda bir ses müziğidir. On altıncı yüzyılda kullanılan aynı adlı formdan farklı özellikler taşır. 6. Avrupa müziğinde on üçüncü yüzyılın başlarından on sekizinci yüzyılın ortalarına kadar varlığını sürdüren dinî müzik biçimidir. BİLGİLENDİRME Orta Çağ’da kilisede org dışındaki çalgılar yasaklanmıştır. Kilise dışında halk tarafından kullanılan çalgılar; İlk Çağ’da da kullanılan ve klavikordun atası olan monochord adlı çalgı, yedinci yüzyılda kitara yerine geliştirilen yaylı çalgı crotta (krotta), dokuzuncu yüzyılda kullanılan rebab benzeri yayla çalınan psalterium (psalteriyum), gayda, arp, trompet, lavta, korno ve çifte flütlerdir. Dönemin en önemli çalgısı olan fidel, keman gibi yayla çalınan bir halk çalgısıdır. Aynı zamanda viel (viyel) adıyla anılan bu çalgı Rönesans Döneminde kullanılan viyol’un ön biçimi ve bugünkü viyolanın atasıdır. 9. ETKİNLİK Aşağıdaki resimleri inceleyerek dönemin çalgıları ile ilgili düşüncelerinizi yansıtan bir sunum yapınız. Orta Çağ’da kullanılan çalgılar 30 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdakilerden hangisi on ikinci yüzyılda doğan çok sesli ve acapella müzik formudur? A) Motet B) Kantat C) Lied D) Madrigal E) Opera 2. Orta Çağ’da çok sesli müziğin başladığı yer aşağıdakilerden hangisidir? A) Milano Kiliseleri B) Notre Dame Katedrali C) Pompasa Manastırı D) Schola Cantorium E) Viyana 3. Aşağıdakilerden hangisi müzikle matematik arasındaki bağlantıyı bulan din adamıdır? A) Ambrosius B) Gregorius C) Boethius D) Guido E) Phytagoras D) Vivaldi E) Perotin 4. Aşağıdakilerden hangisi Orta Çağ Dönemi bestecilerinden değildir? A) Vitry B) Gregorius C) Machaut 5. Aşağıdakilerden hangisi Gregorius Ezgilerinin özelliklerinden değildir? A) B) C) D) E) Sözleri Latincedir. Eşliksizdir. Halk müziklerinden oluşur. Erkek koroları içindir. Makamsaldır. 6. Aşağıda verilen cümleleri doğru ise (D), yanlış ise (Y) şeklinde işaretleyiniz. Orta Çağ‘da; ( ( ( ( ( ) Müzik çok seslidir. ) Müzik eşliksizdir. ) Ezgiler kadın ve erkek sesleri içindir. ) Sözler dinî içeriklidir. ) En önemli çalgı lavtadır. 7. Aşağıdaki ifadeleri anlamca uygun biçimde tamamlamak için noktalı yerleri doldurunuz. Missa bir ………………… biçimidir. Fidel bugünkü ……………….. çalgısının atasıdır. Şövalye ve gezgin şarkıcılara ………………………….. Yeni Sanat Döneminde oluşan ritim kalıbına ……………………. Orta Çağ’da uyumlu şarkı söyleme biçimine ……………………. Orta Çağ’da müziğin gelişimine büyük katkıları olan üç din adamı ………..., ….………, …..……… 8. Aşağıdakilerden hangisi ondördüncü yüzyılda dindışı müziklerde kullanılan çok seslilik yöntemlerinden değildir? A) Kanun B) Choce C) Coccia D) Madrigal E) Missa… 9. Orta Çağ Döneminde kullanılan çalgıların isimlerini yazınız. …………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………….............................................................................................................................................................. ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………….............................................................................................................................................................. 31 10. Çalgınızdaki matematiksel oranların farklı olması hâlinde oluşan değişiklikleri, çalgınızda deneyerek gözlemlerinizi yazınız. …………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………….............................................................................................................................................................. ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………….............................................................................................................................................................. ………….............................................................................................................................................................. 11. Orta Çağ müziğini etkileyen olaylar nelerdir? Yazınız. …………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………….............................................................................................................................................................. ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………….............................................................................................................................................................. ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………….............................................................................................................................................................. 12. Müzikteki sesleri isimlendiren kimdir? Müziğe yaptığı katkıları yazınız. …………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………….............................................................................................................................................................. ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………….............................................................................................................................................................. 13. Troubadour’ların Orta Çağ müziğine etkilerini yazınız. …………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………….............................................................................................................................................................. ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ………….............................................................................................................................................................. 32 e t i n Ü . 3 İ Ğ İ Z Ü İM M E N DÖ S N A S RÖNE 1. RÖNESANS DÖNEMİNE GİRİŞ 2. RÖNESANS`TA MÜZİK YAPMA ANLAYIŞININ GENEL HATLARI 3. RÖNESANS MÜZİĞİNİ OLUŞTURAN EKOLLER 4. RÖNESANS`TA TOPLU MÜZİK YAPMA ANLAYIŞI 3. ÜNİTE: RÖNESANS DÖNEMİ MÜZİĞİ 1. RÖNESANS DÖNEMİNE GİRİŞ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Amerika’nın keşfinin ve diğer coğrafi keşiflerin Avrupa üzerindeki kültürel, sosyal ve ekonomik etkileri neler olmuştur? Söyleyiniz. 2. Rönesans Dönemi sanatçıları müzik sanatından nasıl etkilenmişlerdir? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİLENDİRME On dördüncü yüzyılın sonlarında kilisenin etkinliğini yitirmesiyle başlayan reform hareketleri ve coğrafî keşifler, insanların farklı insan ve kültürlerle tanışmalarına yol açmış ve bu durum toplumun yaşama anlayışında köklü değişiklikler oluşturmuştur. On dördüncü yüzyılın sonlarında yaygınlaşan Hüma-nizm (İnsancıllık) düşüncesinin bir sonucu olarak ortaya çıkan Rönesans, yeniden doğuş demektir. İtalya'da ve daha sonra Avrupa'da, edebiyat, güzel sanatlar ve bilim alanındaki yeni düşünce ve anlayışlarla gelişmiştir. Coğrafi keşiflerden sonra ekonomik yapısı zenginleşen Avrupa'da, sanatı destekleyen bir toplumsal yapı oluşmuştur. İnsancıl düşüncenin ön planda olduğu Eski Yunan ve Latin kültürü yeniden keşfedilerek Orta Çağ'ın dine dayalı düşüncesinden uzaklaşılmıştır. Rönesans müzikte de yaratıcı yeniliklerle dolu coşkulu bir dönemdir. On beşinci yüzyılın ikinci yarısında Geç Rönesans olarak adlandırılan dönemde Almanya’da matbaanın bulunması, yeni buluş ve düşüncelerin kolaylıkla yayılmasını sağlamış ve ilk On altıncı yüzyılda müzisyenler nota basımı 1501’de Giovanni Petrucci (Covanni Petruçi) tarafından gerçekleştirilmiştir. Müziğin tüm kültür hayatında büyük önem taşıdığı bu dönemde, bir kişinin hangi sınıftan olursa olsun müzik bilgisinin olması ve bir enstrüman çalıyor olması toplumun her katmanında kabul gören bir düşünce olmuştur. İnsanlar, bu dünyanın yaşamaya değer bir dünya olduğunu ilk kez bu dönemde fark etmişlerdir. Bu anlayışa dayalı olarak Rönesans’ta besteciler, Orta Çağ’daki tekdüze anlatım tarzına karşın, duygu ve düşüncelerini daha coşkulu bir ifade ile anlatmışlardır. 1. ETKİNLİK Cervantes (Servantes), Magellan (Macellan), Shakespeare (Şekspir), Montaigne (Monteyn), Columbus (Kolomb), Leonardo da Vinci (Leonardo da Vinsi), Copernicus (Kopernik), Bellini (Bellini). Yukarıdaki isimleri araştırarak bunların Rönesans Dönemine etkilerini arkadaşlarınızla tartışınız. 2. ETKİNLİK Rönesans Döneminin sosyal, kültürel yaşantı ve müzik geleneği bakımından insanlar üzerindeki etkilerini kısaca yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 34 2. RÖNESANS’TA MÜZİK YAPMA ANLAYIŞININ GENEL HATLARI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Vokal müzik hakkında bildiklerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Duyguları hareketlerle anlatma sanatı olan dansın müzikle ilişkisi hakkındaki düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİLENDİRME Rönesans’la birlikte dinde yaşanan reformların müziği de etkilemesiyle birlikte kiliselerin kendi müzik türlerini oluşturmaya başlaması ve dönemin bestecilerinin müzikte yenilik arayışları, bilinen dinî formların yanında din dışı formların ortaya çıkmasını sağlamıştır. Besteciler çağın coşkusunu yansıtan eserler bestelemişler böylelikle Rönesans’ın yaşam sevinci, danslarla, çalgı ve vokal için yazılmış eserlerle anlatılmaya başlanmıştır. Danslara eşlik eden çalgılar ve güçlü karmaşık ritimler, tekdüze akış içindeki isorithmic (izoritmik) yapı ve zenginleşen armoni Rönesans müziğinin başlıca özellikleridir. Yarım aralıklı tonlar (kromatizm), dramatik duyguları güçlendirmek amacıyla ilk defa bu dönemde kullanılmıştır. Gotik Dönemde yaygınlaşan a capella koroların büyük önem taşıdığı Rönesans Döneminde, çok sesliliğin ilk büyük eserleri de ortaya çıkmaya başlamıştır. Orta Çağ’ın dinsel müziği olan motetler, farklı dillerde ve her birinin kendi melodisini söylemesiyle zenginleşen ses dokusuyla, dinî ve din dışı sözler üzerine yazılmış bir tür olmuştur. Rönesans’la birlikte aynı kutsal metnin paylaşıldığı, dört ya da beş ses üzerine yazılmış çalgı eşliksiz bir şekil almış ve dönemin bestecilerinin eserleriyle yükseliş göstermiştir. Venedik’te dans,1626. Orta Çağ ayin müziği olan ve Palestrina’nın çok sesliliğin yalnızca bir teknik olduğu ve şarkının kutsallığını bozmayacağını savunarak bestelediği çok sesli missalar ve Fransa’da halk şiirlerinin bestelenmesiyle oluşan chanson (şanson), madrigal ve rondolar, en çok bestelenen tür olmuşlardır. Bu dönemde genellikle İtalyanca bir metin üzerine, dört ya da altı ses için daha çok kısa aşk şiirleri üzerine bestelenmiş bir vokal müzik türü olan madrigaller, özellikle on altıncı yüzyılın ikinci yarısında yaygınlaşmıştır. Bu yeni türle birlikte, farklı ve eğlenceli söyleme teknikleri gelişmiştir. Müziksel anlatım ve nüanslar şarkının sözlerine bağlı olarak eğlenceli bir oyun anlayışıyla uygulanmıştır. Madrigal, on yedinci yüzyılın ortalarında operanın yaygınlaşmasıyla birlikte, önemini yitirmiştir. 1. ETKİNLİK Rönesans Dönemi müzik örneklerini içeren bir müzik arşivi oluşturunuz. Rönesans dans müziği örneği bularak dinleyiniz. Ezgisel özelliklerini bugünkü müzik örnekleri ile karşılaştırarak yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 35 3. RÖNESANS MÜZİĞİNİ OLUŞTURAN EKOLLER HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Bir bestecinin ekol oluşturabilmesi için hangi özellikleri taşıması gerekir? Arkadaşlarınızla tartışınız. BİLGİLENDİRME On beşinci yüzyılın ilk yarısında kilise müziğinde çalgıyı ilk kez kullanan ve Gregor melodilerini özgürce ilk süsleyen besteci John Dunstable (1370-1453)’dır. Rönesans’ta müziğin farklı özellikler kazanması Burgonya ve Flaman bestecileri ile başlamıştır. Bu dönemde, birçok önemli besteci yetişmesinde etkili olan okullardan en önemlileri Flemenk Okulu veya Burgonya Okulu ve Roma Okulu’dur. Rönesans Döneminde birçok besteci İtalya’da ve Flemenk’te (on altıncı yüzyılda Hollanda başta olmak üzere Belçika, Luxemburg, Fransa ve Almanya’yı da içine alan on yedi eyaletten oluşan geniş bir bölge) , bütün Avrupa’da dinî müziğin yanında din dışı müziğe seçkinlik kazandıran çalışmalar yapmışlardır. Bu okullarda yetişen bestecilerden, Guillaume Dufay (1400-1474), Johannes Ockeghem (Yohans Okegem, 1410-1497), Josquin Despres (Hoskin Despres, 1440-1521), Adrian Willaert (Edriyın Vilard, 14901562), Thomas Tallis (Tomas Tallis, 1505-1585), Giovanni Pierluigi de Palestrina (Covanni Piyerluici de Palestrina, 1525-1594), Orlando di Lasso (Orlando di Lasu, 1530-1594), William Byrd (Vilyım Bayrd, 1540-1623), Thomas Luis de Victoria (Tomas Lui de Viktorya, 1548-1611) gibi sanatçılar besteleriyle önceki dönemlerde hâkim olan müzik geleneğine sadık kalarak yeni ekoller oluşturmuşlar ve kendilerinden sonra gelen bestecilere ışık tutmuşlardır. 1. ETKİNLİK Burgonyalı Guillaume Dufay’ın Corpus Christi Parish Feast (Korpus Kristi Pariş Fest) adlı eserini, İtalyan Giovanni de Palestrina’nın Missa Papae Marcelli (Misa Papa Marçelli) adlı eserini, Müziğin Prensi olarak anılan ve tüm Avrupa dillerinde yazılmış iki binden fazla eseri olan Belçikalı Flaman besteci Orlando di Lasso’nun gelişkin bir kromatizm barındıran Prophetiae Sibyllarum- Carmina Chromatico (Profetya Sibilarum- Karmina Kromatiko) adlı eserini dinleyiniz. Eserlerin müziksel özelliklerini Rönesans Dönemi müziğinin özellikleri ile karşılaştırarak sunumunu yapınız. BİLGİLENDİRME Rönesans Döneminin en önemli çalgıları, psalterium, virginal, klavsen (İtalya’da cembalo (çembalo) deniyor) ve klavikord, epinet, viola da gamba, lavta, portatif org (regal), arp, blok flütler, kornet, trompet ile günümüzde kullanılan obuanın atası olarak kabul edilen schawm (şavm)’dır. Ritmi güçlendirmek amacıyla vurmalı çalgılardan büyük davullar, ziller, üçgenler ve defler de kullanılmıştır. Rönesans Döneminde çalgı müziğinin önem kazanması çalgı kalitesinin önemini artırmış ve müzisyenlerin bu anlamdaki arayışları özellikle keman yapımında bazı ailelerin öne çıkmasını sağlamıştır. Bu dönemin en önemli keman yapımcıları Amati, Guarneri ve Stradivari aileleridir. 1644 – 1737 yılları arasında yaşayan, dünyanın en büyük keman yapımcılarından sayılan İtalyan Antonio Stradivari kemanın yanı sıra arp, viyolonsel, gitar ve viyola da üretmiş, ölümüne dek yaklaşık binin üzerinde çalgı yapmış, daha sonra taklit edilmeye çalışılsa da Stradivarius (Stradivariyus) adı verilen ünlü kemanın benzerleri yapılamamıştır. Tenor ve alto viola da gamba 2. ETKİNLİK Kendi çalgınızın atasını bulunuz. Kendi çalgınızın özelliklerini, tarihsel gelişimini ve diğer çalgılardan farklarını anlatan reklam veya senaryo şeklinde bir sunum hazırlayınız. 36 4. RÖNESANS’TA TOPLU MÜZİK YAPMA ANLAYIŞI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Günümüzde Rönesans Dönemi müziği yapan gruplar var mı? Araştırınız. BİLGİLENDİRME On beşinci ve on altıncı yüzyıllarda çalgılara ve çalgı müziğine önem verilmeye başlanmıştır. Rönesans’ın yaşam sevinci dönemin danslarına yansımış ve çalgılar için ve çalgı toplulukları için bestelenen müzik doğmuştur. Farklı ton arayışları, o güne kadar görevleri vokal müziğe eşlik etmek olan çalgıların, estampie (estampi) adı verilen yalnızca çalgısal eserler seslendirmek üzere topluluklar oluşturmalarını sağlamıştır. Çalgı müziği, Rönesans’tan Barok Döneme geçişte vokal müzik kadar önem kazanmaya başlamıştır. Vokal biçimleri için bestelenen müzikler çalgı topluluklarına uyarlanmış ve çalgılar da çağın coşkun tınılarını sunmak üzere zenginleştirilmişlerdir. Özellikle Rönesans’ın son dönemlerinde çalgılar ve çalgılar için yazılan müziğin tekniği de gelişmeye başlamıştır. İnsan seslerindeki ayrıma benzer bir ayrım çalgı aileleri için de yapılmıştır. Aynı ses yapısında farklı büyüklükteki çalgılar için oluşturulan çalgı gruplarına consort (konsort) adı verilmiştir. Vokal müzik, Rönesans Dönemine kadar ülkelere göre farklılık göstermemiş, tek bir örnek olarak uygulanmıştır. Rönesans’tan itibaren her ulus kendine özgü bir vokal müzik anlayışı geliştirmiştir. İngilizler buna carol (karol), Almanlar lied (liid), Fransızlar ise chanson (şanson) adını vermişlerdir. Frottola ise İtalya’da yaygınlaşmış bir karnaval şarkısıdır. On altıncı yüzyıl başlarında önem kazanan müzikle sözü birleştirme sanatı musica reservata (musika reservata, korunmuş müzik), Rönesans’ın önemli özelliklerinden biridir. Müziğin ön planda olması yerine sözün ön planda olması anlayışıdır. Madrigal ve opera gibi vokal yapıtlarda söz ve beste uyumuna (prozodi) ışık tutan bu anlayış, dramatik anlatımı güçlendirmiştir. 1. ETKİNLİK Çalgı ve vokal grupları oluşturarak Rönesans Dönemi müziğinin özelliklerini yansıtan bir sınıf konseri düzenleyiniz. 2. ETKİNLİK Bir madrigal eser seçerek, sözlerinin anlamına uygun gürlükte seslendiriniz. Bunun için küçük gruplar oluşturarak madrigal söyleme yarışması düzenleyiniz. Virginal Soprano ve alto shawm Regal 37 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdaki isimlerden hangisi Rönesans Dönemi bestecisi değildir? A) Despres B) Palestrina C) Lasso D) Victoria E) Gregorious 2. Aşağıdaki ifadeleri anlamca uygun biçimde tamamlamak için noktalı yerleri doldurunuz. Aynı çalgı ailesinin oluşturduğu gruba …………………..... Fransızlara özgü vokal müzik biçimine ……………….. Lied ………………….özgü vokal biçimidir. Prozodi, …………ve …………….. uyumudur. Shawm günümüzde kullanılan …………….. atasıdır. Musica reservata müzik yerine ………………….ön planda olması anlayışıdır. Rönesans Döneminde …………………….aralıklar ilk kez kullanılmıştır. 3. Aşağıdaki cümlelerin yanına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız. ( ( ( ( ( ) Burgonya Okulu, Rönesans Dönemindeki en önemli okullardan biridir. ) Motet, Rönesans Dönemi müzik biçimidir. ) Arezzo’lu Guido, Rönesans Dönemi bestecilerindendir. ) Estampie, hem çalgısal hem de vokal için yazılmış eserleri seslendiren gruplara verilen isimdir. ) Nota basımı ilk kez Rönesans Döneminde gerçekleşmiştir. 4. Aşağıda verilen çalgılarından Rönesans Dönemine ait olanları kutucuklara işaretleyiniz. Viola da gamba Sistrum Rebab Lavta Schawm Vina 5. Rönesans`ta yapılan yeniliklerle toplum hayatında birçok değişiklikler olmuştur. Bu yenilikler müziği nasıl etkilemiştir? Yazınız. ...................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 6. Rönesans müziğinin önceki dönemlerden farklılıkları nelerdir? Yazınız. ...................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................ 7. Rönesans’ı oluşturan nedenleri yazınız. ...................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 38 e t i n Ü . 4 İĞİ Z Ü M Mİ E N Ö KD O R A B 1. BAROK DÖNEMİNİN ÖZELLİKLERİ 2. BAROK DÖNEMDE KULLANILAN FORMLAR 3. BAROK DÖNEMDE KULLANILAN ÇALGILAR 4. BAROK DÖNEM BESTECİLERİ 5. ÇOK SESLİLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE ROKOKO 4. ÜNİTE: BAROK DÖNEMİ MÜZİĞİ 1. BAROK DÖNEMİNİN ÖZELLİKLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Dönemin Barok Dönem olarak adlandırılmasının sebepleri nelerdir? Düşüncelerinizi söyleyiniz. 2. Dinlediğiniz Barok Dönem eserlerindeki müzikal anlatım farklılıklarını, hissedebiliyor musunuz? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİLENDİRME Barok Dönem, Rönesans Döneminin toplumsal ve ekonomik bunalımına karşı, soyluların kültürel ve sanatsal alanda egemenliğini ilan ettiği bir dönemdir. Dönem adını Portekizce barroco (düzgün olmayan inci) kelimesinden almıştır. Her çağda olduğu gibi Barok Dönemde de müzik, dönemin diğer sanatlarıyla (mimari, edebiyat, resim) benzer özellikler taşır. Bu dönemde sanatın her alanında görülen aşırılık ve süsleme, müzikte de en belirgin özellik olmuştur. On altıncı yüzyılın ortalarından Johann Sebastian Bach (Yohan Sebastiyan Bah)’ın ölüm tarihi olan 1750 tarihine kadar olan süreyi kapsayan Barok Dönem, Erken ve Olgun Barok Dönem olmak üzere iki dönem hâlinde incelenir. Erken Barok Dönemde senfonik orkestralar oluşmaya başlamış, kantat ve opera gibi sahne sanatları filizlenmiştir. Cladio Monteverdi (Kladyo Monteverdi)’nin opera eserleri Erken Barok Dönemin en önemli yeniliklerinden olmuştur. Olgun Barok Dönemindeki konçertolar, solo çalgı ve orkestra topluluğunun karşıtlığından doğmuştur. Bu dönemde öne çıkan dört büyük besteci; Jean Philippe Rameau (Jan Filip Rameu), Antonio Vivaldi (Antonyo Vivaldi), Johann Sebastian Bach, George Friedrich Haendel (Corc Fredrik Hendel)’dir. Abartılı süslemelere tepki olarak doğan Rococo (rokoko) akımı Olgun Barok Dönemde ortaya çıkmıştır. Rönesans Dönemi müziğinin durgun, duygulu anlatımına karşın serbestlik, coşku ve karşıtlık içeren müzikal anlatım, Barok Dönemin en önemli özelliklerini oluşturur. Müzikteki bu anlatım zenginliği ses gürlüklerini gösterme ihtiyacını doğurmuş ve ses gürlüğünü gösteren işaretler ilk kez bu dönemde ortaya çıkmıştır. Barok Dönemin ideal ses anlayışı tiz bir ses ve gücü çalgılarla artırılmış bas sesin yalın bir armoniyle birleştirilmesi ilkesine dayanır. Sürekli bas olarak anılan bu özellik Barok Dönemi bestecilerinin armoniyi zenginleştirmeleriyle ortadan kalkar. Bu dönemde çalgısal müzikteki gelişmeyle önceki dönemlerden farklı olarak ritim ve eserin sonuna gelindiğini belirten kadans belirginleşmiştir. 1. ETKİNLİK Barok Dönemde, soyluların kültürel ve sanatsal alanda egemenliğini ilan etmesiyle sosyal yaşantıda oluşan değişiklikler ile ilgili çeşitli kaynaklardan bilgi toplayınız ve yandaki resmi inceleyerek dönem kültürü ve yaşantısı ile ilgili düşüncelerinizi yazınız. ....................................................................................................... .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. .............................................................................................................. 40 Barok Dönemdeki müzik toplantısı 2. ETKİNLİK Barok Dönem müzik örneklerini içeren bir müzik arşivi oluşturunuz. Barok Dönem müziklerini dinleyerek müzik geleneği ve kültürüne ait düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.. 3. ETKİNLİK Vivaldi’nin Dört Mevsim adlı keman konçertosunu dinleyiniz. Eserle ilgili düşünce ve hayallerinizi öyküleştiriniz. ........................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 4. ETKİNLİK Aşağıdaki eserleri dinleyiniz. Bu eserlerin müzikal anlatım yönünden önceki dönemlerden farklı olan serbestlik, coşku, karşıtlık gibi özelliklerinden hangilerini taşıdığını aşağıdaki boşluklara yazınız. Besteciler Eserleri Johann Sebastian Bach Brandenburg Konçertoları ……………. George Friedrich Haendel Su Müziği ……………. George Philippe Telemann (Corc Filip Teleman) Ziyafet Müziği ……………. Johann Pachelbel (Yohan Paşebel) Re majör Kanon ……………. Cladio Monteverdi (Kladyo Monteverdi) Orfeo Operası ……………. 5. ETKİNLİK Çalgınızla Barok Döneme ait bir eser seslendiriniz. Bu eserin müziksel özelliklerini önceki dönem eserleriyle karşılaştırınız. BİLGİLENDİRME Barok Dönemi müziğiyle ortaya çıkan duygusal abartı ve süslemeler, notaları ve sembolleriyle, müziğin anlatımını güçlendiren unsurlar olmuşlardır. Bu dönemde müzik eserlerinde kullanılan normalden küçük ebatlardaki notalar ve özel işaretler şeklinde karşımıza çıkan süslemeler, müziğin normal akışını engellemeksizin eseri bir nakış gibi süslerler. Bu süslemelerden bazıları şunlardır: Trillo (tril), ana ses ile komşu ses arasında çok hızlı gidip gelerek uygulanır ve uzun sürer. Mordente (mordan), asıl sesle komşusu arasındaki çok hızlı gidiş gelişle asıl sesin belirginleşmesini amaçlar. Acciaccatura (açakatura), birinci sesin çarpıp kaçmasıyla asıl sesin vurgulanmasına denir. Çarpma. Appoggiatura (apajiytür), melodideki bir notayı öne çıkarmak amacıyla önceden komşu notayı bir çırpıda seslendirmektir. Anticipation (antisipasyon), akor içindeki bir sesin gelmesi beklenen yerden ve zamandan biraz önce getirilmesi işlemidir. 6. ETKİNLİK Barok Dönemde bestecilerin eserlerinde kullandıkları süslemeleri sınıfınızda açıklamalı dinleti yaparak örnekleyiniz. 41 2. BAROK DÖNEMDE KULLANILAN FORMLAR HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Bugüne kadar dinlediğiniz konçerto, süit, oratoryo türlerinden hangisi sizi en çok etkiledi? Arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİLENDİRME Rönesans ile birlikte kilise dışına çıkan besteciler, soyluların desteği ile saraylarda müzik yapmaya başlamışlardır. Bu dönemde tüm müzik türlerinde değişiklikler oluşmuş, armoni öğesindeki gelişmeler ve kromatik aralıkların kullanımı bugün kullandığımız majör ve minör dizilerin belirginleşmesini sağlamıştır. Çalgılar ve enstrumantal müzikteki ilerlemeler sonucunda sonat, canzona (kanzona), riccercare (riçerkar) ve toccata (tokata) gibi yalnız çalgılar için bestelenen müzik biçimleri ortaya çıkmıştır. Passion (pasyon), kantat, oratoryo ve operalar bestelenmiş, senfonik orkestralar oluşmaya başlamış, farklı ses ve çalgılar için değişik partiler yazma geleneği; suit, prelüd ve konçertoların doğmasını sağlamıştır. Solo çalgılardan oluşan bir topluluğa tüm orkestranın karşılık verdiği concerto grosso (konçerto grosso) yaygınlık kazanmıştır. Tema ve çeşitleme yöntemi Barok Dönemin başından sonuna gelişme göstermiştir. 1745’te Bach enstrumantal biçim olan füg bestelemeye başlamıştır. Yalın bir temanın füg ve kanon yöntemleriyle ayna benzeri ters-ten okunarak çeşitlendirilebileceğini göstermiştir. Bu tarzda yazılan Toccato, fantasia (fantezi), partita, passacaglia (paskalya) bu dönemde ortaya çıkan yeni çeşitleme biçimleridir. 1. ETKİNLİK Barok Dönemde kullanılan formları verilen tanımlamalara göre bulmacaya yerleştiriniz. 1. Geniş konçerto. Barok Dönemde sonat formuna göre yazılmış konçerto. Solistler grubu ile orkestranın diyalogu üzerine kurulu eserdir. 2. Kutsal konulu bir metin üstüne çalgılar, koro ve solistler tarafından söylenmek üzere yazılmış, sahnelenmeyi gerektirmeyen tür. 3. Tek bölümlü bir çalgı müziği parçası olarak on altıncı yüzyılda doğan ve Barok Dönem boyunca özellikle org ve çembalo gibi klavyeli çalgılar için yazılmıştır. İtalyanca dokunuş anlamına gelir. 4. Uluslararası sanat müziğinde solo çalgı ve orkestra için, iki temalı sonat formunda yazılan etkileyici, görkemli eser biçimi. Antonio Vivaldi bu formun babası olarak anılır. 5. Müzik sanatında önemli ve değerli bir yeri olan, özünde taklit sanatına dayalı, armoninin olanaklarından yararlanarak kontrpuan tekniği ile yazılmış Barok Dönem müzik biçimi. İtalyanca kaçış anlamına gelir. 6. Eser anlamında müzikli sahne oyunu. Bu formun ilk örneği 1597’de Ottavio Rinnucini (Ottavyo Rinuçini,1562-1621)’nin şiirsel metni üzerine Jacobo Peri (Yakobo Peri,1561-1633)‘nin bestelediği Dafne adlı eserdir. Partisyonu günümüze ulaşmamıştır. 7. İsa’nın yaşamını ve çarmıha gerilme öyküsünü dile getiren motet benzeri bir tür. 8. Aynı tonda benzer biçimde ama değişik etkilerde olan dans parçalarının birbirini izlemesinden oluşan çalgı müziği biçimi. Bölümleri genellikle; allemande (allamand), courante (kuran), sarabande (saraband), gigue (jig) şeklinde sıralanır. 2. ETKİNLİK Barok Dönemine ait bir eser dinleyerek bestecisini ve hangi formda olduğunu söyleyiniz. 42 3. BAROK DÖNEMDE KULLANILAN ÇALGILAR HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Barok Dönemde bestecilerin müzikal anlatımı güçlendirmek için karşıtlıklardan yararlanma nedenleriyle ilgili düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİLENDİRME Rönesans’taki bağımsız seslerin oluşturduğu çokseslilik yerine besteciler, bu dönemde güçlü bir tiz sesin yanında bas sesinin (basso continio (basso kontinyo); sürekli bas) gücünün belirli bir çalgı ile arttırılmasını istemişlerdir. Barok müziğinin özelliği olan sürekli bas çalgıları, lavta, klavsen, org ve gitardır. Bu dönemde çalgılar arasında zıtlık anlayışına dayanan yapı ve abartılı süslemeler ile ifade zenginliği en üst düzeyde kullanılmıştır. Barok Dönemin en önemli çalgısı olan klavsen, piyanonun atası olan bir çalgı olarak bilinmekle beraber piyano ile tek benzer yanı, iki çalgının da klavyeli olmasıdır. Fransızların klavsen, Almanların çembalo, İngilizlerin harpsikord ismini verdikleri metalik sesli bir çalgıdır. Piyanodan daha hafiftir. Piyanoda ses; küçük çekiçlerin tellere vurması ile oluşurken ki bu da piyanonun kimi zaman vurmalı çalgılar kategorisine girmesine neden olur, klavsende tuşlara bağlı mızraplar telleri çeker. Bu nedenle sesi gitara benzer. Nüans yapılamaz ve notalar hep aynı uzunluktadır. İlk klavsen on dördüncü yüzyılın sonlarına doğru İtalya'da yapılmıştır. 1710 yılında piyanonun icadından sonra birçok besteci yine klavsen için eser yazmaya devam etmiştir. Klavsen, on sekizinci yüzyıl sonlarına doğru yerini giderek yaygınlaşan piyanoya bırakmıştır. 1. ETKİNLİK Barok Dönemi müziğinin özelliklerini yansıtan bir sınıf konseri düzenleyiniz. 2. ETKİNLİK Barok Döneminde kullanılan çalgıların yapısı ve ses sistemlerinde önceki dönemlere göre farklılıklar olup olmadığını araştırınız. Günümüzde Barok müziği yapan grupların kayıtlarını bularak sınıfınızda dinleyiniz. Barok Dönem müzisyenleri 43 4. BAROK DÖNEM BESTECİLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Beethoven’in güzel bir sözcük oyunu ile “tükenmez ses bileşimleri ve uyuşumları ile dere değil deniz olmalıydı adı onun” diyerek övdüğü besteci kimdir? Söyleniz. 2. J.S.Bach’tan başka Bach ailesinden bildiğiniz besteci isimleri ve eserlerini biliyor musunuz? Arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Bestecilerin eser sayılarını gösteren KV (K) ,HOB, BWV, D rumuzlarının hangi besteciler için kullanıldığını araştırınız. BİLGİLENDİRME Barok Dönem bestecileri müziğin nasıl şekillenmesi gerektiğine karar vererek bu uygulamaları gelenek haline getirmişlerdir. Barok Dönem bestecilerine göre müzik, en genel tanımıyla, duygulardaki harekettir ve bu hareketin başlıca amacı dinleyiciyi etkilemektir. Besteciler metnin ön planda olması ve müziğin metne hizmet etmesi gerektiği anlayışını kabullenmişler ve kişisel duygularını ifade etmekten çok genel olarak insani duyguları anlatmayı amaçlamışlardır. Barok Dönemde birçok alanda kendini gösteren abartılı anlatım bestecilerin eserlerinde de kendini göstermiştir. Rönesans’taki çoksesliliğin durağan ritmik kalıpları yerine besteciler daha canlı, özgür ve sözü ön plana çıkaran, recitatif (konuşur gibi) stili benimsemişlerdir. Besteciler dinî ve din dışı çalgısal ve sözün ön planda olduğu yeni biçim ve türlerde eserler bestelemişlerdir. Kilise makamları yanında majör ve minör dizileri kullanmışlardır. Rönesans Dönemindeki çokseslilik yöntemi olan kontrpuan yerine müziklerinde armonik çoksesliliği kullanmışlardır. Erken ve olgun Barok Dönemi bestecileri yaptıkları çalışmalar ve müziğe getirdikleri yeniliklerle sonraki dönemlere ışık tutmuşlardır. 1. ETKİNLİK Aşağıdaki besteci isimleri şifreyle verilmiştir. Şifredeki her bir harf veya rakam bestecinin soyadındaki harflere denk gelmektedir. Bestecilerin soyadlarını kendi ağızlarından anlattıkları yaşam öykülerinden de yola çıkarak bulunuz. 5XÜ39Ü11O ………………… “ Ben, İspanya’yı Al Di Meola’dan önce keşfettim. Her biri en az üç dakika olan beş yüz elli adet klavsen için sonat besteledim. Günümüz müzik okullarındaki eşlikleme derslerinde örneklenen ve öğretilen kişi olarak büyük bir üne kavuştum.1685-1757 tarihleri arasında yaşadım.” 9E99& ……………….. “ 1652 Yılında on dördüncü. Louis (Lui)’ye keman dersi vermek üzere saray hizmetine girdim. Moliere (Molyer) ile arkadaşlığım sonucunda Kibirlilik Budalası’nı yazdım. Metin yazarı Qüinault (Kino) ile ortak çalışmalarımızdan on dört yılda, sayısı yirmiyi bulan opera ürettim. Tempoyu vermek için yapılan rulo kartonun yanlışlıkla ayağıma vurmasıyla yaralandım. Yaranın kangren olması sonucu hayata veda ettim.1632-1687 tarihleri arasında yaşadım.” 44 ĞÜXQU9BU9 …………… “ Bach ailesi ile yakın dosttum.Org için yazdığım eserlerle ün kazandım.Genellikle ciddi karakterde eserler ve daha çok varyasyonla işlenen süit biçiminde eserler yazdım.Hafif müziğe de uyarlanan ünlü Kanon’umun yanında, pek çok fantasia, füg, prelüd, toccata , chaconne (şakon) ve dinî koro eserleri besteledim.1653-1706 tarihleri arasında yaşadım.” ĞE3XU99...…………………. “Bir saray müzikçisinin oğlu olarak Londra’da dünyaya geldim. Müziğe, kilise çocuk korosunda başladım. Öğretmenimin bana yer açmak için görevinden ayrılması ile,1693’te saray bestecisi oldum. İngiltere’de yeni bir müzik çığırı açtım. Shakespeare’in eserlerini müzikli olarak ilk kez sahneye uyarladım ve “Uzun dilli bir karım var” adlı şarkımla eşimi yerdim ve onun kurbanı oldum.Soğuk bir kış gecesi eve döndüğümde karımın kapıyı açmaması üzerine hastalanarak 36 yaşında hayata veda ettim.1659-1695 tarihleri arasında yaşadım.” ZOZÜ980 ………………….. “ Çok sağlıksız bir çocuk olduğumdan ailem ergenlik dönemimde papaz olmama karar verdi. Lakabım Kızıl saçlı papaz’dır. Eserlerimdeki çocuksu hava, 13-18 yaş arası çocuklar için yazmamdan kaynaklanır. Yirmi altı yılda kırk beş opera besteleyip ülke dışında tanınan biri oldum. Çok kibirli, ukala, geçimsiz biriyim. Bach’ın tekrar keşfine kadar yani yüz yıl kadar unutuldum. En meşhur eserim Dört Mevsim keman konçertosudur.1678-1741 tarihleri arasında yaşadım.” BÜXQ ………………… “ Batı müzik tarihinin temel taşıyım.Yaşamımın büyük bir kısmını Luterci kiliseye hizmetle geçirdim.Yapıtlarımın çoğunu kilise kantatları,oratoryolar, missalar, passionlar, motetler ve org müziği oluşturur. Yaşamım boyunca besteciliğimden çok, iyi bir org yorumcusu olarak ün yaptım.Hiç opera bestelemediğim halde,dramatik yoğunlukla müziksel renklerin ustaca birleştiği kantatlarım,zamanın nice operasından daha başarılıdır. Dinî müzik benimle gelişmiş ve yapıtlarımda BWV rumuzunu kullanmışımdır. Genç yaşımdan beri mum ışığında ya da ay ışığında çalışarak diğer bestecilerden nota kopya etmem, aynı zor koşullarda kendi bestelerimi yazmam, 1749’da görme yetimin kaybına sebep oldu. 1685-1750 tarihleri arasında yaşadım.” XÖ3U99O……………………….. “Solo sonat, trio sonat ve konçerto türlerinde seçkinleştim. İsveç kraliçesi Chiristina (Kristina)’ya ithaf ettiğim ‘Kilise Sonatları’ çalışmalarımın ilk meyvesidir. İtalyan keman ekolunun temelini kurdum. Soylu bir tınıya ve dengeli bir tekniğe önem verdim. Melodik temaların tatlılığını doygun ve renkli bir armoniyle ya da zengin bir çok seslilikle işleyerek derinlik kazandırdım. Müziği klasik bir bütünlüğe ulaştırdım.1653-1713 tarihleri arasında yaşadım.” Ü9BO7Ö7O …………………….. “ Vivaldi’nin yakın dostuyum. Bach benim temalarımdan birçoğunu eserlerinde kullanmıştır. Melodi yaratma gücüm, eserlerimdeki sağlam biçim ve işçilik gibi özelliklerimle Konçerto Grosso ve Solistli Koncerto türlerinin belli başlı yaratıcılarındanım. Sol Minör Adagio adlı eserim 1945 yılında yeniden keşfedilmiş ve okunması son derece güç olan el yazması notalarımı, Remo Giazotto yeniden yazmıştır.1671-1750 tarihleri arasında yaşadım.” 45 1U9U4Ü77 ................ “Okullu kavramını sözlüğümüze kazandıran benim. Müziği kendi kendime öğrendim. Almanya’nın en büyük bestecisi olarak tanındım. Eserlerimin sayısını kendim bile bilmiyorum. En önemli eserim, sofra müziği olarak bilinen Ziyafet Müzikleri’dir.1681-1767 tarihleri arasında yaşadım.” QÜU78U9 …………………. “Yapıtlarımda, Alman ağırbaşlılığı, İtalyan tatlı dilli, Fransız görkemi ve İngiliz koral geleneği birleşir. Opera, oratoryo, kantata ve düet gibi daha çok vokal müzik örnekleri ile müzik tarihine geçtim. Zamanımda hiçbir bestecinin ulaşamadığı kadar uluslararası üne kavuştum. Rinaldo isimli operam büyük ilgi görmüştür. Bestelediğim Su Müziği bana çifte maaş getirmiş ve tarihe bıraktığım en ünlü çalgı yapıtı olmuştur.1685-1759 tarihleri arasında yaşadım.” 3Ü4UÜE ........................ “On sekizinci yüzyıl Fransa’nın en önemli bestecisi ve kuramcısıyım. Sahne yapıtları ve klavyeli çalgılar için yaptığım bestelerle ünlüyüm. Klasik operanın öncülüğünü yaptım. Operalarımdaki egzotik sahneler, zengin koro, dans ve betimleyici orkestra müziği sanatımın başlıca özelliğidir.1683-1764 tarihleri arasında yaşadım.” 4Ö71U2U38O …………………. “ On altı yaşımdayken Cremona (Kıremon) Katedrali’nde göreve başladım. Floransa operalarından etkilendim. Armonideki modern anlayışın öncüsü oldum. Yazdığım ilk opera Orfeo operasıdır. Madrigallerden oluşan sekiz kitaplık seri ile müziğe büyük katkıda bulundum.1567-1643 tarihleri arasında yaşadım.” 1Ü31O7O ………………… “ Besteci ve kemancıyım. Öğrenimime on yedi yaşındayken başladım. Edebiyat, hukuk ve teoloji okudum. Bir yandan da müzik bilgimi ilerlettim. Şeytan Trili Sonatı en güç ve ünlü eserlerimden biridir. Bu eser keman virtüozitesini gösterir.1692-1770 tarihleri arasında yaşadım.” 2. ETKİNLİK Barok ve Rönesans Dönemi bestecilerinin eserlerini dinleyerek bestecilerinin eserlerini ve dönemlerini tahmin ederek yazınız. ........................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 46 5. ÇOK SESLİLİĞİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE ROKOKO HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Çok renkliliği müzik ve yaşantınız açısından değerlendiriniz. 2. İncelik ve zerafet kelimeleri müzikte hangi anlamlarda kullanılır? Söyleyiniz. 3. Derslerinizde seslendirdiğiniz Barok Dönemi eserlerinden birini çok seslilik özelliği bakımından inceleyiniz. BİLGİLENDİRME Klasik müziğin temel özelliği, çok sesli olmasıdır. Bu çok seslilik anlayışı yüzyıllar boyu iki farklı şekilde uygulanmıştır: 1.Kontrpuan (Yatay çok seslilik) 2.Armoni (Dikey çok seslilik) Kontrpuan çalışmaları İtalya’da on altıncı yüzyılda görülmeye başlar. Ezgiye karşı ezgi anlayışına dayanan kontrpuan yöntemi üzerine ilk çalışmalar, özellikle Floransa, Venedik, Napoli, Roma şehirlerinde yapılmıştır. Bu çalışmaları başlatan besteci Giovanni (Covanni) Palestrina (1526-1594)’dır. Daha sonra Orazio Renevoli (Oratziyo Renevoli,1605-1672) ile Giocorna Carrisimi (Ciokorna Karisimi,1605-1674) ile geliştirilmiş ve zirveye çıkarılmıştır. Carrisimi’nin yapmış olduğu çalışmalara müzik tarihinde Roma Ekolü adı verilmiştir. Birbiriyle uyumlu seslerin aynı anda tınlaması anlayışına Yunanca uyum anlamına gelen armoni (dikey çok seslilik) denilir. İtalya’da operanın müzik sanatına kazandırılmasıyla çok seslilik uygulamasında özellikle Monteverdi’nin 1607 yılında yazdığı Orfeo operasıyla kontrpuan önemini kaybederek yerini armoniye bırakmıştır. Ancak Barok Dönemde armoni ile birlikte bir süre daha kullanılan kontrpuan yöntemi, dönemin sonlarına doğru tamamen kaybolmuştur. Rococo, Barok Dönem ile Klasik Dönem arasında yer alan bir geçiş sürecidir. Müzik tarihinde süsleme sanatı olarak bilinir. Latinceden, kaya işi anlamını taşıyan rocaille ( rokay) kökünden türemiştir. Barok Dönemin aşırı süslemelerine karşı başlayan Rokoko, zarif, eğlenceli, kolay anlaşılır ve hemen parlayan, özellikler taşıyan eserlerin bestelenmesiyle kendini göstermiş, Klasik Dönemle birlikte etkisini kaybetmiştir. 1. ETKİNLİK Rokoko sanatının özelliklerini ve dönem müziğine etkilerini araştırınız. Arşivinize ekleyeceğiniz rokoko tarzındaki örnek müziklerle sunumunu yapınız. OKUMA METNİ Barok müzik diye tanımladığımız müzik yaklaşık dört yüzyıl öncesinin müziği olmasına karşın günümüzün kültür yaşamında hâlâ çok önemli bir yeri vardır. Bir yandan bilgisayar müziği yaygınlaşırken öte yandan dönemin çalgılarıyla Barok müzik seslendirilmekte yorumların aslına uygun olup olmadığı tartışmaları yapılmakta. Bu müzik 20. yüzyıl insanı için ne ifade ediyor? …Günümüzde müzik tarihinin hiçbir döneminde olmadığı kadar çok çeşitli müzik türleri ile karşılaşıyoruz. Genellikle müzik, ciddi müzik ve eğlence müziği diye ikiye ayrılır ve bunlar da kendi içinde çeşitli türlere bölünürdü. Örneğin; dinî, dünyasal müzik, vokal-çalgısal müzik, orkestra müziği, oda müziği vb. Eğlence müziği için de aynı şey geçerliydi. Teknolojinin ilerlemesi, sanatlar arası etkileşimin giderek ağırlık kazanması, sınırların aşılması yepyeni türlerle karşılaştırıyor bizi. Bundan kırk, elli yıl önce bir araya geldiğimizi düşümüzde görsek, inanmayacağımız müzikler karşımıza çıkıyor. Örneğin; kilise müziği ile Garbarek ya da Bach’la caz, elektronik müzikle Bach gibi. ...Bana önemli gelen biri genel, biri özel iki nokta üzerinde durmak istiyorum. Birincisi Barok müziğin genellikle hangi besteci olursa olsun dinleyeni rahatlatması, onda dinginlik duygusu uyandırması. Küreselleşen dünyamızda her olay; deprem, savaş, hastalık, şiddet, işkence insan haklarının ihlali ortak sorunlarımız, ortak yaşantılarımız. Hiç kimse dünyanın öbür tarafında olan bir olay için “bundan bana ne!” diyemiyor. Öznel duygulardan çok insanlığın ortak duygularına seslenen bu müzik, deyim yerindeyse bir tür ruhsal sığınak oluyor bizim için. Hızlı ve acılı yaşantımızdan bizi çekip çıkarıyor. Kısa bir süre için bile olsa rahatlatıyor... Erhan Karaesmen Andante Dergisi 47 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdakilerden hangisi Barok dönem çalgılarından birisi değildir? A) Viyola B) Org C) Lavta D) Klavsen E) Piyano 2.Aşağıda verilen cümlelerin başına doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız. Barok Dönemde; ( ( ( ( ( ) Ses gürlüğünü gösteren işaretler ilk kez bu çağda ortaya çıkmıştır. ) Opera, Fransa’da müzik sanatına kazandırılmıştır. ) Monteverdi’nin yazdığı Daphne operası ile kontrpuanın yerini armoni almıştır. ) Müzikte karşıtlık ön plandadır. ) Canzona, Riccercare ve Toccata gibi çalgısal müzikler ortaya çıkmıştır. 3. Aşağıdaki eserler hangi bestecilere aittir? Eşleştiriniz. Vivaldi Bach Telemann Albinoni Monteverdi Haendel Sol Minör Adagio Su Müziği Brandenburg Konçertoları Orfeo Operası Ziyafet Müziği Mevsimler 4. Aşağıda verilen cümlelerdeki boşlukları uygun şekilde doldurunuz. Bestelenen ilk opera, Jacobo Peri’nin ………………….adlı eseridir. Barok Dönem …………......…. ile …………………… tarihleri arasındaki döneme denir. Barok Dönem ile Klasik Dönem arasındaki geçiş sürecine ………………………. Çok seslilik ….………………….ve ……………………… olarak iki şekilde uygulanır. 5. Barok Dönemde kullanılan formların isimlerini yazınız. ………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………..……………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………..……………………………………………….. 6. Dönem bestecilerinden Vivaldi, Bach ve Haendel’in müziklerinin özellikleri hakkındaki bilgilerinizi yazınız. ………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………..……………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………..……………………………………………….. 7. “İyi Bach çalan bir piyanisti, kötü Bach çalan bir klavsenciye tercih ederim. Önemli olan, müzik dilinin nasıl kullanıldığıdır, neyle kullanıldığı değil.” diyen İtalyan şef Fabio Biondi’nin düşüncelerine katılıyor musunuz? Nedenini yazınız. ………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………..……………………………………………….. ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………..……………………………………………….. 48 e t i n Ü . 5 İĞİ Z Ü M EM N Ö D K KLASİ 1. KLASİK DÖNEMİN EVRELERİ A. Ön Klasik Evre B. Erken Klasik Evre C. Doruk Klasik Evre 2. KLASİK DÖNEMDE KULLANILAN FORMLAR 3. KLASİK DÖNEMDE KULLANILAN ÇALGILAR 4. KLASİK DÖNEMİN BESTECİLERİ 49 5. ÜNİTE: KLASİK DÖNEM MÜZİĞİ 1. KLASİK DÖNEMİN EVRELERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. On sekizinci yüzyılda Avrupa’da bilim, sanat ve düşünce alanındaki gelişmeler hakkındaki bilgilerinizi paylaşınız. 2. Klasik Döneme kadar müzikte oluşan değişimleri hatırlayarak arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Bir eserin klasik eser sayılabilmesi için hangi özellikleri taşıması gerektiği ile ilgili düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. Haydn (Haydın)’ın yaylı çalgılar dörtlüsü BİLGİLENDİRME Müzik tarihinde Bach’ın ölüm tarihi olan 1750’den başlayarak Beethoven’ın ölüm tarihi 1827 yılına kadar geçen dönem Klasik Dönem olarak tanımlanır. Klasik Dönem, yüzyıllar boyu değerini koruyan mükemmel ve klasik sitil olarak adlandırılan müziklerin bestelendiği dönem olması açısından önem taşımaktadır. İnsanların eşit ve özgür olması gerektiği yolundaki düşüncelerin yaygınlaşmasıyla Avrupa’da başlayan Aydınlanma Felsefesi, Barok Dönemin son evresinde ortaya çıkan Rokoko, Almanların kendilerine özgü müzik sitillerini geliştirmeye başlamalarıyla birlikte adını Alman edebiyatındaki bir romanın adından alan, sezgi ve duyguyu temel alan Fırtına ve Gerilim akımı da Klasik Dönemi hazırlayan öğelerdir. İnsan yaşamının sanatla dolması ve yalnız soyluların değil halkın da sanatla buluşması gerektiği yolundaki düşünce sonucunda müzikte; biçim, armoni, ezgisel ve sözel yapıda yenilikler yapılmıştır. Bu dönemde besteciler Barok Dönemin karmaşık ve süslü ezgisel yapısından uzaklaşarak düzenli ve dengeli bir yapı oluşturmaya başlamışlardır. Halk ezgilerinden yararlanılarak bestelenen ezgilerin ön planda olması, yalın ve içten ezgilerin bestelenmesini sağlamıştır. Klasik Dönem bestecileri müzik dilinin herkesin anlayabileceği bir yalınlıkta olmasını istemişlerdir. Barok Döneminin aşırı süslemelerinden, karmaşık armonik yapısından farklı olarak zarif ve basit bir anlatım sitilini kullanmışlardır. Kullanılan çalgıların istenilen derin duyguları anlatmaya yetmeyen fiziksel yapıları yeni çalgılar arayışını başlatmış ve böylelikle piyano icat edilerek müzik sanatına kazandırılmıştır. Tarih içinden süzülerek gelen kalıcı değerlerin müziği anlamında kullanılan Klasik kavramı, özellikle Haydn ve Mozart’ın olgunluk dönemi eserleri için kullanılır. Bu dönemde operada gerçekleşen yenilikler, senfonik eserlerin filizlenmesi ve senfoni orkestrasının şekillenmesi büyük önem taşır. Müzikteki gelişmeler bestecilerin de yeni, farklı ve kusursuz eserler bestelemelerini sağlamış ve Klasik Dönemin sarsılmaz temeli oluşturulmuştur. 1. ETKİNLİK Klasik Dönemin toplumsal yaşamda gelişen Aydınlanma Felsefesinin dönem bestecilerine ve halkın müzik yaşantısına etkilerini araştırarak sınıfta tartışınız. 50 2. ETKİNLİK Klasik Dönem müziklerinden bir arşiv oluşturunuz. Daha önceki dönem müzikleriyle karışık şekilde dinleyerek hangi eserlerin Klasik Döneme ait olduğunu bulmaya çalışacağınız bir oyun ya da yarışma düzenleyiniz. BİLGİLENDİRME Klasik Dönemi hazırlayan üç önemli evre vardır: A.ÖN KLASİK EVRE (1720-1760) Klasik Dönemin belli başlı tür ve tekniklerinin biçimlendirildiği evredir. Bu dönemdeki önemli sanat merkezleri; a. Berlin Okulu Berlin’deki müzisyenler kendisi de besteci olan Kral Büyük Friedrich (Fredrik)’in etrafında toplanmıştır. Klasik dönemin ilk çalışmalarını yapan besteciler, Bach’ın iki oğlu Carl Philipp Emanuel Bach (Karl Filip Emanuel Bah) ve 1710 yılında yeni bulunan piyanoyu ilk kez halk önünde çalarak tanıtan Johann Christian Bach (Yohan Kristiyan Bah)’tır. Bu ekolde yapılan en önemli çalışma, konçerto formunun geliştirilmesi ve bas akorlarının özgürce ve daha geniş bir alanda kullanılmış olmasıdır. b. Mannheim Okulu Almanya’nın Palatinate Eyaleti valisinin desteğiyle kurulan Mannheim Orkestrası’na üye olarak katılan ve daha sonra orkestranın yöneticiliğine atanan usta kemancı Johann Stamitz (Yohan Şıtamitz,1717-1757) yeni bir orkestra geleneği oluşturur. Müzik tarihinde ilk kez, bakır nefesli çalgılara orkestralarda yer verilmiştir. Senfoni biçimine menuet bölümü eklenerek bölümler üçten dörde çıkarılmıştır. Orkestra üyelerinin her biri zamanının ünlü bir bestecisi ve çalgısının da usta bir yorumcusudur. Tüm Avrupa’da ses gürlüğünde ustalıkları ile üne kavuşan Mannheim (Manhaym) Orkestrası’nın yaptığı çalışmalar kendilerinden sonraki bestecilere ışık tutmuştur. c. Viyana Klasikleri Asıl Viyana Klasikleri sayılan Franz Joseph Haydn (Franz Yosef Haydın), Wolfgang Amadeus Mozart (Volfgang Amadeus Motzart) ve Ludwig van Beethoven (Ludvig Van Bethovın)’dan önce Viyana’da çalışarak Viyana’ya özgü sanat ve çalışma ortamını hazırlayan sanatçıların yaptıkları çalışmaları kapsayan evredir. Viyana, Avrupa’nın en önemli sanat merkezlerinden biri olmuştur. B.ERKEN KLASİK EVRE (1760-1780) Bu evre Haydn, Mozart’ın gençlik dönemlerinde yazdıkları eserleri kapsar. Haydn, Mannheim bestecileri ve Viyana ön klasiklerinin yolunu izleyerek ilk quartet (kuvartet) ve senfonilerini yazmış ve yenilikçi çalışmalar yapmıştır. Haydn’ın müziğinden etkilenen Mozart bu dönemde onun çalgısal sitilini örnek alarak eserler vermiştir. Bu dönemde daha çok opera ve senfoni formu işlenmiştir. C.DORUK KLASİK EVRE (1780-1820) Bu evre Haydn, Mozart ve Beethoven’in olgunluk dönemlerine rastlar. Bu aşamada hemen hemen tüm orkestra çalgıları için özellikle konçerto formunda eserler yazılmış, oda müziği kavramı geliştirilmiş ve en güzel örnekleri verilmiştir. Orkestranın bütün çalgıları için konçertolar yazılmıştır. Kontrbas için yazılan konçerto, müzik tarihindeki tek örnektir. 3. ETKİNLİK Klasik Dönem bestecilerinin eserlerinin seslendirildiği opera temsillerine, senfoni orkestralarının konserlerine gidiniz ya da sınıfınızda CD, DVD vb. görsel kaynaklardan izleyerek izlenimlerinizi paylaşınız. 4. ETKİNLİK Beethoven’ın Pastoral Senfonisi’ni dinleyerek eserin sizde bıraktığı etkileri kısaca yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 51 2. KLASİK DÖNEMDE KULLANILAN FORMLAR HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Bugüne kadar solo konser verdiniz mi? Verdiyseniz hangi formlarda çaldınız? Anlatınız. Kare piyano çevresinde müzikçiler BİLGİLENDİRME Klasik Dönemde, Barok Döneminin uzun cümleli, süslü ve kontrpuana dayalı müziği, yerini daha parlak, sade ve net bir müziğe bırakmıştır. Bu dönemdeki temaların Barok Döneme göre daha kısa ve net olması biçimsel uygulamaları da etkilemiştir. Sonat, senfoni, konçertant senfoni, konçerto ve konçerto grosso en çok bestelenen formlar olmuştur. Sonat, Klasik dönemin en önemli çalgı müziği biçimidir. Klasik Dönemdeki sonat biçiminde her bölüm kendi içinde, 1. Serim (exposition), 2. Geliştirme (development), 3. Yeniden serim (reexposition) kurgusundadır. Bölümler çabuk-yavaş-çabuk tempodadır. Senfoni biçimi, Klasik Dönemden önce üç bölümlüyken bu dönemle birlikte dört bölümlü şekline ulaşmıştır. Klasik senfoni; 1. Allegro, 2. Andante, 3. Menuet, 4. Allegro bölümlerinden oluşur. Concertant (konçertant) senfoni, Klasik Dönemin ikinci yarısında Parisli bestecilerin senfonik yapıta iki ya da üç solo enstrüman eklemeleriyle geliştirilmiş bir biçimdir. Konçerto grosso ve senfoni formunun bileşimi olarak bakılabilir. Konçerto grosso, sözcük anlamı geniş konçertodur. Sonat formuna göre yazılmıştır. Solistler grubu ile orkestranın diyalogu üzerine kurulu eserdir. Kökleri Barok Dönem öncesine dayanan bu konçerto biçiminin en iyi örnekleri Vivaldi tarafından verilmiştir. Konçertonun klasik biçimi on yedinci yüzyıl sonlarında kesinlik kazanmış, piyano ve keman en çok konçerto yazılan çalgılar olmuştur. Klasik Dönem konçertoları tüm çalgıların birlikte çaldığı bölüm ile başlar. Birinci bölüm; sergi, gelişme, serginin tekrarı ve kısa bir coda (koda )ile tamamlanır. İkinci bölüm genelde lied formunda ve ağır tempoludur. Üçüncü bölüm hızlı tempolu ve rondo formundadır. Eserin sonunda orkestra temayı çalmadan önce solistin kadansı yer alır. 1. ETKİNLİK İki gruba ayrılarak Klasik Dönem ve Barok Döneme ait sonat örnekleri dinleyiniz. Dinlediğiniz sonatların yapısal farklılıkları hakkında tartışınız. 2. ETKİNLİK Müzik arşivinizden koncertant senfoni örneklerinden birini seçiniz ve sınıfınızda dinleyiniz. Senfoniden farklarını tartışınız. 52 3. ETKİNLİK Beethoven’ın keman için yazdığı tek konçerto olan Op. 61 Re Majör Keman Konçertosu’nu dinleyerek Klasik Dönemdeki konçerto formunun genel özellikleriyle karşılaştırınız. BİLGİLENDİRME Klasik Dönemle birlikte toplumun yeni yapısına göre oda müziğinin de yeni türleri gelişir. Viyana serenadı, divertimento, cassation (kasyon), nocturne (noktürn) gibi neşeli, nükteli, canlı müzik biçimleri doğar. Oda müziğinde sonatlardan sonra quartet en gözde biçimdir. Tarihte ilk kez yaylı çalgılar quarteti halkla buluşur. Quartet genel olarak yaylı çalgılardan birinci keman, ikinci keman, viyola, çello ve kontrbas olmak üzere dört faklı çalgının birleşmesidir. 4. ETKİNLİK Sınıfınızda Barok ve Klasik Dönem oda müziği çalgı topluluğu oluşturunuz ve dönemlere ait birer eser seslendiriniz. BİLGİLENDİRME Klasik Dönemde operada Aydınlanma Çağı’nın ürünü olarak net, kolay anlaşılır, doğal, uluslararası bir dile sahip ve dinleyene zevk verebilen özellikleri içeren operalar yazılmaya başlanmıştır. Opera seria (ciddi opera) içerisinde yer alan güldürü niteliğindeki bölümler (intermezzolar) daha çok kabul görmeye başlamıştır. Bunun sonucunda doğan Opera buffa (komik opera) türü eserler değişik ülkelerde değişik biçimler alarak Klasik Dönem boyunca etkinliğini korumuştur. Bohemyalı besteci Willibald von Gluck (Vilibald von Glak)’un İtalyan operasında yaptığı reformlar önem taşır. Gluck, operada müziğin, şiirin güzelliğini bozmayan bir yapıda yalın, yapay süslemelerden uzak olması gerektiğini düşünmüştür. Orfeo ve Euridice (Orfeo ve Öridiçe), Paris ve Helena, Alceste (Alseste) operalarıyla amaçladığı reformu gerçekleştirmiştir. 5. ETKİNLİK Sınıfınızda, zamanının diğer örneklerinden çok farklı bir opera olan Gluck’un Orfeo ve Euridice operasını görsel kaynaklardan yararlanarak izleyiniz. Konusunu ve yapısal özelliklerini araştırarak arkadaşlarınızla tartışınız. 6. ETKİNLİK Orfeo ve Euridice Aşağıda genel özellikleri verilen Klasik Dönem müziğinin günümüzde de dinleniyor olmasının sebeplerini düşününüz. Klasik Dönem müziğinin günümüzde hâlâ sevilip dinlenmesini sağlayan başka özelliklerle ilgili diğer düşüncelerinizi aşağıdaki boşluğa yazınız. •Uluslararası bir dile sahip olması, •Eğlendirdiği kadar soylu da olması, •Derin duyguları zarifçe dışarı vurması, •Teknik karmaşadan uzak, doğal olması, •Sıradan, duyarlı bir kulağa hemen seslenebilecek kadar yalın olması, ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 53 3. KLASİK DÖNEMDE KULLANILAN ÇALGILAR HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Klasik Dönemde piyano-forte adı verilen çalgının günümüzdeki adı nedir? Araştırınız. 2. Solo eser çalmanın dışında çalgı grubu olarak bir araya geldiniz mi? Deneyimlerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız BİLGİLENDİRME Klasik Dönemde piyano sesini duyurmaya başlamıştır. Barok Dönemin gözde çalgısı olan klavsen ses gürlüklerini; piyano- forte, crescendo (kreşendo),decrescendo (dekreşendo) gibi karşıtlıkları tam olarak veremediği için bu gürlüklerin verilebileceği bir çalgıya ihtiyaç duyulmuş ve 1710 yılında ilk piyano üretilerek piyano için konçertolar yazılmaya başlanmıştır. Piyano için ilk eser 1773 yılında Muzio Clementi (Muzyo Klementi) tarafından yazılmıştır. Bu dönemde oda müziği toplulukları ilk kez halkla buluşmuş, senfoni orkestraları genişlemiştir. Günümüzde senfoni orkestrasında bestecinin yazdığı esere göre değişse de en az altmış müzisyen yer almaktadır. On sekizinci yüzyılda ise senfoni orkestrası bugünkünden daha küçüktür. Örneğin Haydn’ın senfoni orkestrasında yirmi beş yorumcu yer almıştır. Bu topluluk yaylı çalgılar, flüt, iki obua, iki fagot, iki korno ve bir de klavsenden oluşmuştur. Bu ilk orkestralarda temel çalgılar yaylılardan oluşmuştur. Üflemeli çalgılar dönemin sonlarında orkestrada sürekli yer alabilmişlerdir. Sonat ve oda müziğinin yeni türleri ortaya çıkmasıyla ilk kez yaylı ve üflemeli çalgılar bir araya gelmiştir. Klasik Dönemde piyano, keman ve çello için ikili (duo) ve üçlü (trio) sonatlar yazılmıştır. Yaylı quartet 1. ETKİNLİK Aşağıdaki piyano resimlerini inceleyiniz. Klasik Dönemde kullanılan piyano özelliklerini teknik ve biçimsel yönden araştırınız. Günümüz piyanosunun özellikleri ile karşılaştırınız. 54 4. KLASİK DÖNEMİN BESTECİLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Bir eser dinlediğinizde bestecinin hangi dönem bestecisi olduğunu tahmin edebiliyor musunuz? Söyleyiniz. 2. Bestecilerin eserlerini bestelerken nelerden esinlendiğini düşündünüz mü? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 3. Bestelediğiniz bir eseriniz var mı? Seslendirerek arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. Yaşam öyküsünden etkilendiğiniz bir besteci var mı? Söyleyiniz. Franz Joseph Haydn (1732-1809) Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791) Ludwig van Beethoven (1770-1827) BİLGİLENDİRME Müzik tarihinin en uzun yaşayan bestecilerinden biri olan Franz Joseph Haydn Klasik Dönemi başlatan bestecidir. Viyana geleneğinin bestecisi olan Haydn, Senfoni biçimini on sekiz ve on dokuzuncu yüzyıllarda kullanılacak dört bölümlü standart biçimine ulaştırmıştır. Kurduğu yaylı çalgılar quartetleri ile oda müziğinin gelişmesini sağlamıştır. Birçok ünlü opera ve oratoryoları, konçertoları, quartetleri ve senfonileri arasında Yaratılış Oratoryosu, Londra ve Paris senfonileri en önemli eserlerinden birkaçıdır. Otuz beş yıllık kısacık yaşamına altı yüz yirmi altı eser sığdıran Wolfgang Amadeus Mozart, dünya kültür tarihine büyük bir miras bırakmıştır. Çocukluk yıllarında başlayan başarılı çalışmaları erişkin dönemlerinde devam etmiş, yalın, şakacı anlatımı, güçlü ritmik yapısı ve bu coşkulu anlatımın yanında eserlerinde hissedilen derin, koyu felsefe, onun müziğinin özellikleri olmuştur. Haydn’ın müziğinden etkilenen Mozart, dehasını yüzyıllar boyu kanıtlayacak birçok farklı formda eserler yazmıştır. En ünlü eserlerinden bazıları Figaro’nun Düğünü ve Sihirli Flüt operaları, Küçük Bir Gece Müziği adlı orkestra eseri ve Jüpiter Senfonisi’dir. Ludwig Van Beethoven, olgunluk evresinde yazdığı eserlerle Klasik Dönemi zirveye çıkarmıştır. Klasik ve Romantik Dönem arasında köprü kurmuştur. Tüm yapıtlarının biçimsel yapısı senfonik düşünceye dayalıdır. Beethoven yirmili yaşları sonunda işitme yeteneğini kaybetmeye başlamıştır. Bir süre sonra tamamen sağır olmuş ancak bu durum beste yapmasını engellememiş ve bu dönemde büyük eserler vermeye devam etmiştir. Dokuzuncu senfoni, Fidelio operası en önemli eserlerindendir. 1. ETKİNLİK Müzik arşivinize eklediğiniz Klasik Dönem bestecilerinin eserlerinden örnekler dinleyerek bestecilerini ve bestelerin isimlerini bulmaya çalışınız. 55 2. ETKİNLİK Aşağıdaki tablo verilerinden besteci isimlerini bulunuz ve boşluklara yazınız. 1714-1787 tarihleri arasında yaşayan bestecinin operada yaptığı yenilikler tüm Klasik Dö nem boyunca geçerli olan uluslararası bir opera türü yaratmıştır. İlk yapıtları opera seria türündedir. İtalyan operasında reformun gerekliliğini savunarak 1762-1770 yılları arasında yazdığı üç başyapıt ile reformcu amaçlarını kanıtlamıştır Müzik tarihinin en uzun yaşayan bestecilerindendir (17321809). Klasik Dönemin senfoni ve yaylı çalgılar kuarteti geleneğini yerleştirmiştir. Koral yapıtları ile her dönemde ölçüt olmuş bir sanatçıdır. Londra senfonileri adlı en ünlü senfonilerindeki beklenmeyen buluşlar, güçlü senkoplar, ani kreşendolar dramatik çelişkiler ve modülasyonlarla Beethoven’ın ruhsal yönden önderi sayılmıştır. ESERLERİ Orfeo ve Euridice Paris ve Helena, Alceste Operaları, Don Juan Balesi ............................................... ESERLERİ Yaratılış, Mevsimler ve Son Yedi Söz Oratoryoları, Armida Operası, Veda Senfonisi, Londra ve Paris Senfonileri. ............................................... ESERLERİ 1756-1791 tarihleri arasında yaşayan besteci müzik tarihinin dahi çocuğudur. Kısacık yaşamına sığdırdığı altı yüzden fazla eserle insanlığa kocaman bir hazine sunmuştur. Türk müziğinden ve çalgılarından da etkilenen her müzik biçimi için örnekler vermiş ve her biçimi kusursuzluğa ulaştırmıştır. Requiem, Bastien ve Bastienne, Don Giovanni, Saraydan Kız Kaçırma ve Sihirli Flüt Operaları. ............................................... ESERLERİ 1770–1827 yılları arasında yaşamıştır. Klasik Dönemin hazinesini Romantik Dönemin kaynaklarına aktaran köprü bir bestecidir. Yaşadığı en büyük felaket sağırlıktır. Hayatının en güzel eserlerini, mükemmel bir armoni anlayışı ile sağır olduktan sonra yazmıştır. Fidelio Operası, Keman Konçertosu Eroika Senfonisi, Pastoral Senfoni, Pathetik Sonat ve Ay Işığı Sonatı. ............................................... 56 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdakilerden hangisi İtalyan operasında reform yapan bestecidir? A) Monteverdi B) Vivaldi C) Scarlatti D) Tartini E) Gluck 2. Aşağıda verilen cümleleri doğru ise ( D), yanlış ise (Y ) şeklinde işaretleyiniz. ( ( ( ( ( ) ) ) ) ) Sonat, beş bölümlü çalgısal bir eserdir. Rokoko, Barok ile Klasik Dönem arasında yer alan bir sanat akımıdır. Viyana serenadı, cassation ve nocturne oda müziği türleridir. Klasik Dönemde sesini duyurmaya başlayan piyano, aslında vurmalı bir çalgıdır. Mannheim okulunda, yeni bir orkestra geleneğini başlatan besteci Beethoven’dir. 3. Aşağıda isimleri verilen çalgıları dönemlerle eşleştiriniz. shawm, fidel, piyano, kitara, klavikord İlk Çağ ……………. Orta Çağ …………….. Rönesans …………….. Barok …………. Klasik ...……….. 4. Aşağıda verilen eserlerin bestecilerinin isimlerini boşluklara yazınız. Fidelio Operası Küçük Bir Gece Müziği Yaratılış Oratoryosu Orfeo ve Euridice Operası …………………………… …………………………… …………………………… …………………………… 5. Aşağıda verilen sözcüklerin tanımlarını karşılarına yazınız. Klasik:………………...…...……………………………………………………………………………………………. Armoni:..................:......……………………………………………………………………………………………….. Konçertant senfoni :...………………………………………………………………………………………………… Divertimento :......………………………………………………………………………………………………………. Opera buffa :....………………………………………………………………………………………….....…………… 6. Müzik eleştirmeni olduğunuzu düşünerek, dönemin bestecilerinden birini ve eserini belirleyerek düşüncelerinizi yazınız. ...................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 57 7. Beethoven, “Müziğin asıl gücü, insanı bestecisinin hayal dünyasına sürüklemesidir” demiştir. Bu söze göre sizi en çok hayal dünyasının içine alan besteci kimdir? Neden? ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 8. Seçtiğiniz bir filmi izlerken Mozart’ın herhangi bir eserini dinleyiniz. Sonra aynı filmi rock (rak) müziği ile izleyiniz. Her iki etkinlikte hissettiğiniz düşünceleri karşılaştırarak yazınız. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 9. Bu dönemin bestecilerinin içinden bir besteciyle röportaj yapma olanağınız olsaydı kimi seçerdiniz, nedenlerinizi yazınız. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................ 58 e t i n Ü . 6 İ Ğ İ Z Ü MM E N Ö D K İ T N ROMA 1. ROMANTİK DÖNEME GİRİŞ 2. PİYANO ÇALMA EKOLLERİ A. Clementi Ekolü B. Gottschalk Ekolü C. Liszt ve Rubenstein Ekolleri 3. ROMANTİK DÖNEMDE KULLANILAN FORMLAR 4. ROMANTİK DÖNEM BESTECİLERİ 6.ÜNİTE: ROMANTİK DÖNEM MÜZİĞİ 1. ROMANTİK DÖNEME GİRİŞ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Romantik sözcüğünün kökenini ve romantik kişilik özelliklerini söyleyiniz. 2. Romantik Dönemde dünyada hangi gelişmeler olmuştur? Arkadaşlarınızla tartışınız. BİLGİLENDİRME Romantizm, Klasik Dönemin kuralcı anlayışına tepki olarak on dokuzuncu yüzyıl başında Avrupa’da gelişen bir akımdır. Klasik Dönemle başlayan toplumsal aydınlanma hareketi Romantik Dönemde yaşanan toplumsal hareketlerin öncüsü olmuştur. Özgürlük, kardeşlik, eşitlik düşüncesine dayanan Fransız devrim hareketinin kısa sürede tüm Avrupa’da yayılmaya başlaması, Amerika Bağımsızlık Bildirisi, Anayasa ve Haklar Yasası ve Fransız İnsan Hakları Bildirgesi bu dönemde yaşanan en önemli hareketler olmuştur. Aristokrasinin baskıcı etkisi on dokuzuncu yüzyılın başlarında bireysel özgürlük, cumhuriyet, vatan sevgisi, insanların kardeşliği gibi fikirlerle çeşitli halk hareketlerinin yayılmasını sağlamıştır. Bu dönemde müzikte de büyük değişimler yaşanmış ve bireysel özgürlük ön plana çıkmıştır. On dokuzuncu yüzyıl boyunca süren Romantik Dönem, müziğin kişisel özellikler taşımaya başladığı, Klasik Dönemin kurallı müziğindeki denge, oran ve ılımlı yaklaşım yerine özünü insan ve doğadan alan yeni bir müziğin doğduğu dönemdir. On dokuzuncu yüzyıl öncesinde fantastik, duygusal, masalsı, duyarlıklı, düşsel gibi sanatsal özellikleri nitelemek için kullanılan romantik terimi, Fransızca romance (romans; şiirsel deyiş) sözcüğünden kaynaklanır. Romantik Dönemde ise bu terim bestecinin bireysel duygularını kaynak alan ve onları seslendiren bir anlayışı vurgulamak için kullanılmıştır. Romantik Dönemde konulu ve programlı müzik, lied, vals, polonaise (polonez), mazurka gibi özgün danslar, nocturne, fantezi, romance ve küçük piyano parçaları, senfonik şiir gibi orkestra eserleri en çok üretilen eserler olmuştur. Opera büyük gelişme göstermiş ve unutulmaz eserler ortaya çıkmıştır. Farklı bir armoni anlayışı, yeni nüanslar, yeni biçimler, virtüozite gerektiren müzikler ve piyano çalma tekniklerine getirilen yenilikler Romantik Dönem müziğinin önemli özelliklerini oluşturmuştur. 1. ETKİNLİK Aşağıda verilen yönergeye göre düşüncelerinizi yazınız. Romantik biri (-yim / değilim ) çünkü................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 2. ETKİNLİK Romantik Dönemin toplum hayatı ve kültürü hakkında araştırma yapınız. Bugünkü yaşamla ilişkilendirerek düşüncelerinizi paylaşınız. 3. ETKİNLİK Romantik Döneme ait eserlerden oluşan bir arşiv oluşturunuz. Seçtiğiniz Romantik Dönem eserinden birini dinlerken on dokuzuncu yüzyıl toplumsal değişimini anlatan resim, karikatür, tablo vb. görsel malzemelerle birlikte çeşitli metinler okuyunuz. Yorumlarınızı paylaşınız. 4. ETKİNLİK Barok ve Romantik Dönem eserlerini seslendirmek için çalgı grupları oluşturunuz. Her iki dönemdeki müzik anlayışını açıklamalı dinleti şeklinde anlatınız. 60 2. PİYANO ÇALMA EKOLLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Piyano çalarken neler hissediyorsunuz? Arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Sizin piyano yorumunuzla, arkadaşınızın yorumu arasında fark var mı? Söyleyiniz. 3. Piyanodan daha kuvvetli ses elde etmek için ne yapacağınızı biliyor musunuz? 4. En çok hangi bestecinin eserini piyanoda çalmak isterdiniz? Nedenini açıklayınız. BİLGİLENDİRME Romantik Dönemin en önemli çalgısı piyanodur. Bu dönemde piyano çalma anlayışına çok farklı bir yenilik getiren en önemli besteci Frederich Chopin (Fredrik Şopen, 1810–1849)’dir. Müzik tarihinde Piyanonun Şairi olarak anılan Chopin, yumuşak dokunuşla çalma tekniğini kullanmış ve rubato çalma tekniğini geliştirerek müzik sanatına kazandırmıştır. Bu dönemde piyano çalma anlayışına getirilen yenilikler şunlardır: A. CLEMENTİ (KLEMENTİ) EKOLÜ: İngiliz besteci Muzio Clementi (1752–1832) piyanoda duyarlı ve zarif çalma ekolünü geliştirmiştir. Piyano için yazdığı sonatlar ve eserler piyano üzerindeki virtüözitesini gösterir. On dokuzuncu yüzyılın en önemli piyanistlerinden bazıları Clementi okulunda yetişmişlerdir. B. GOTTSCHALK (GOTŞALK) EKOLÜ: Amerikalı besteci Louis Moreau Gottschalk (Lui Moriu Gotşalk, 1829–1869) gösterişli ve etkileyici çalma ekolünü geliştirmiştir. Gottschalk’ın müziğinde, New Orleans (Niv Orliyıns), Afro-Cuban (Afro-Küban) müzik ritimlerini de kapsayan Caribbian (Karabiyız) ritimlerinin etkileri görülür. C. LİSZT VE RUBENSTEİN (RUBİNŞTAYN) EKOLLERİ: Macar besteci Franz Liszt (Franz List) ve Rus besteci Anton Rubenstein (1829-1894) teknik alt yapıya dayalı, yorumu ön planda tutarak çalma ekolünü geliştirmişlerdir. Piyanist Rubenstein’in kurduğu okulda birçok önemli piyanist ve besteci yetişmiştir. Franz Liszt, olağanüstü virtüozitesiyle piyanonun sınırlarını zorlayan ve kendisinden önceki piyanistleri tekniğiyle aşan bir ekolün öncüsü olmuştur. 1. ETKİNLİK Arkadaşlarınızla birlikte Romantik Döneme ait bir piyano eseri seçerek eseri en iyi çalma yarışması düzenleyiniz. 2. ETKİNLİK Romantik Döneme ait bir piyano eserini dinlemeden önceki ve sonraki duygularınızı yazarak karşılaştırınız. ........................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 3. ETKİNLİK Piyano ve piyanistleri konu alan sinema filmlerini araştırınız. İzlediğiniz filmlerle ilgili yorumlarınızı arkadaşlarınızla paylaşınız. 4. ETKİNLİK Romantik Dönem bestecilerinden Franz Schubert (Franz Şubert)’in op.88, No. 4, D 547 Liede An Die Musik (Lide andi müzik) adlı eserini dinleyiniz. Eseri, uzun müzik cümleleri, konsonans aralıklar, armoni anlayışı, ritmik yapı, hız ve nüans bakımından inceleyiniz. Eserin sizde bıraktığı duygusal etkileri arkadaşlarınızla tartışınız. 61 3. ROMANTİK DÖNEMDE KULLANILAN FORMLAR HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Daha önceki dönemlerde kullanılan müzik formlarını söyleyiniz. 2. Herhangi bir resim ya da şiirden etkilenerek beste yapma denemeleriniz oldu mu? Arkadaşlarınızla paylaşınız. BİLGİLENDİRME Romantik Dönem bestecileri, Klasik Dönem biçimlerini ve müziksel özelliklerini yansıtan eserlerin yanında Romantik Dönem müziğinin özelliklerini taşıyan yeni formlarda eserler üretmişlerdir. Dans ve çalgı müziği biçimleri ile şarkı formlarında birçok eser bestelenmiştir. Orkestra genişlemiş, buna bağlı olarak senfoni, opera ve konçerto gelişerek zirveye ulaşmıştır. On dokuzuncu yüzyılda ortaya çıkan programlı müzik, Liszt tarafından geliştirilerek senfonik şiir doğmuştur. Müzikte yeni armoniler kullanılmaya başlanmış, kromatizm ve eser içinde asıl tondan bir başka tona geçiş anlamına gelen modülasyon önem kazanmıştır. Piyanonun Romantik Dönemde yaygınlaşmasıyla birlikte piyano için birçok solo eser ve oda müziği eserleri yazılmıştır. 1. ETKİNLİK Aşağıda açıklamaları verilen Romantik Dönemde kullanılmış olan formların harfleri karışık olarak verilmiştir. Harfleri doğru şekilde yerleştirerek yazınız. Almancada gece müziği anlamını taşır. Önceleri üflemeli çalgılar ile yaylı çalgılar için yazılan bu form, daha sonra piyano için yazılmaya başlanmıştır. Bu formda en çok CONUNRET piyano için eser yapan besteci Frederic Chopin (1810–1849)’dir. …………………… On altıncı yüzyılda İtalyan madrigalleri için kullanılan bu form hızlı tempo anlayışına dayanır. İhtiraslı duyguları anlatan sürükleyici bir biçimdir. Bu formu müzik tariPİACİORCC hinde en çok işleyen besteci Niccolo Paganini (Nikolo Paganini, 784-1840) ’dir. ……………........... Müzik tarihinde Venedik Gondolcu Dansı en iyi örneği olarak bilinir. Üç zamanlı ölçü birimi kullanılarak bestelenir. En uygunu 6/8 lik ölçü birimidir. Bu formu en güzel ARABLROLEC işleyen besteci Jacques Offenbach (Jak Ofenbah)’tır. ……………………. Polonya ulusal dansıdır. 3/4’lük ölçü sayısı ile yazılmıştır. En önemli özelliği cümle ASELPOİNO ve dönem sonlarındaki ikinci dörtlüğün vurgulu olmasıdır. ……………………. On dokuzuncu yüzyılda ortaya çıkan ve doğaçlama olarak yaratılmış izlenimi verecek biçimde bestelenen piyano parçasıdır. En ünlüleri Franz Schubert (Franz Şubert) ve Frederich Chopin'in eserleridir. Anlamı içe doğan demektir. Şiir dizelerinin piyano eşliğinde şarkıya dönüşmesidir. İlk kez Rönesans’ta ortaya çıkmıştır. Schubert, Beethoven bu formda önemli eserler vermişlerdir. MORMİTUPP ………………….... ELDİ ……………………. Edebiyatta kahramanlık öyküleri anlatan destansı biçimdir. Piyano dünyasında da ABELDAL şiirsel ve dramatik bir özellik taşıyan bu sözcüğü Chopin, çalgı biçimine uyarlamıştır. ……………………. Üç zamanlı ölçüde, hızlıca tempoda Polonya halk dansıdır. Varşova yakınlarındaki ZUARMAK Mazovya bölgesinde doğmuştur. Chopin‘in eserleri ile ünlenmiştir. ……………………. DİOPARSE Halk ezgileri gibi yalın ezgiler üzerine kurulmuş, özgür deyişli formdur. ………......………. OCALP Bohemya kaynaklı, iki dörtlük ölçüde, hızlı tempoda bir halk dansı formudur. ………………….... 2. ETKİNLİK Aşağıdaki bestecilerin eserlerinden belirlediklerinizin kayıtlarını bulunuz. Bulduğunuz eserleri dinleyerek form yapılarını belirleyiniz. Franz Schubert’ in impromptu sonat ve liedleri; Chopin’in nocturne, vals, mazurka, ballade (balad), polonaise, schertzo (şkertzo) ve barcarolleri (barkarol); Liszt’in, prelüde (prelüd), etüde (etüd), sonat ve Macar Rapsodie (rapsodi)’leri. 62 4. ROMANTİK DÖNEM BESTECİLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Düğün marşı, Bir Yaz Gecesi Rüyası adlı eserin bir bölümüdür. Bestecisini biliyor musunuz? Söyleyiniz. 2. Cenaze törenlerinde bando ile çalınan eserin bestecisi kimdir? Söyleyiniz. 3. Seslendirdiğiniz eserlerde pp yerine ppp, allegro yerine molto allegro non troppo terimleriyle karşılaştınız mı? Bu terimler arasındaki farkları arkadaşlarınızla tartışınız. BİLGİLENDİRME Klasik Dönemde müziğe egemen olan Alman ve Avusturya ekolünün Romantik Dönemde etkileri azalmış ve müziğin alanı genişleyerek Fransa, İtalya, Slav ve İskandinav ülkelerinin bestecileri de önemli eserler vermişlerdir. On sekizinci yüzyılın akılcı ve toplumcu felsefesinin etkilerini taşıyan kuralcı Klasik Müziğin aksine Romantik Dönemde besteciler bireysel duygularını ön plana çıkaran eserler yazmışlardır. Bestecilerin eserlerinde yeni sentezler, müzikal zenginlik, derin bir anlatım gücü, ritim öne çıkmıştır. Uzun, duygulu müzik cümleleri, renkli bir armoni ve çalgılama yapısı, ritimde özgürlük, tempo ve nüans işaretlerini belirten sözcüklerdeki karmaşıklık (örneğin; allegro yerine molto allegro non troppo, ff yerine fff ya da tersi pp yerine ppp gibi abartılı işaretler) ve bu nüansları duyuracak niteliğe sahip yeni çalgılar Romantik Dönem müziğinin başlıca özelliklerini oluşturmuştur. Klasik Dönemde belirgin olan kadans yerine Romantik eserde akorların kullanım şekilleri nedeniyle bir türlü parçanın sonuna varılamayan bir duygu egemen olmuştur. Klasik Dönem bestecisinin baştan belirli biçimsel tasarımı yerine, Romantik besteci böyle kalıplara uymadan içinden geldiği gibi duygularını uzun cümlelerle anlatmıştır. Bu dönemde bestecilerin eserlerinde en çok yer verdiği konulardan biri doğadır. Besteciler sıkıntılarını atmak ve eserlerini daha etkili bir şekilde ifade etmek için doğayı seçmişlerdir. Bunu yaparken doğanın seslerini, özelliklerini müziğe aktarmak temel anlayış olmuştur. Son dönem eserleriyle Romantizmin alt yapısını hazırlayan Beethoven’dan sonra Romantik Dönemi başlatan besteci Franz Schubert ’tir. Romantik Dönem bestecilerinden, Robert Schumann (Rober Şuman), Felix Bartholdy Mendelsohn (Feliks Bartoldi Mendelson), Johannes Brahms (Yohannes Brams), Klasik Dönem müziğinin özelliklerine bağlı kalmışlardır. Frederich Chopin, Franz Liszt, Guiseppe Verdi (Ciseppe Verdi), Giacomo Puccini (Ciakomo Puçini), Richard Wagner (Riçırd Vagner), Gustav Mahler (Gustav Mahler), Piyotr İlyiç Tschaikovsky (Piyotr İlyiç Çaykovski), Niccolo Paganini, Hector Berlioz (Hektor Berliyoz), Sergei Vasilyeviç Rachmaninoff (Sergey vasilyeviç Rahmaninov), Camille Saint Saens (Kamil Sen San) ise Romantik Dönem müziğini oluşturan bestecilerdir. Opera Wagner’in eserleriyle, senfonik müzik Brahms’ın eserleriyle konçerto formu ise Schumann, Liszt, Saint Saens, Chopin, Tschaikovsky gibi bestecilerin unutulmaz eserleriyle zirveye ulaşmıştır. En önemli müzik türlerinden olan lied (şarkı) formunda ise en çok eser veren besteci Schubert olmuştur. 1. ETKİNLİK Aşağıda Romantik Dönem bestecilerinin yaşamlarından kısa bilgiler verilmiştir. Bu bilgilerden yola çıkarak Romantik üslubun oluşmasını sağlayan nedenleri, müzikleri arasındaki farklılıkları ve benzerlikleri karşılaştırınız. Ünlü Düğün Marşı’nın bestecisi Felix Bartholdy Mendelssohn (1809-1847) başarılı bir besteci olmasının yanında resimde de yetenekliydi. Leipzigh konservatuarını kurmuştur. Romantik Dönemin en güzel eserlerinden biri olan Bir Yaz Gecesi adlı uvertürünü on yedi yaşında yazmıştır. 1829 yılında Bach’ın unutulan eseri Aziz Matta Pasyonu’nu gün ışığına çıkarmıştır. 63 Robert Schumann (1810-1856), Alman bestecilerinin içinde en romantiğidir. Kendi çocuklarını eğitmek için yazdığı piyano eserlerinden biri Çocuk Sahneleri olan besteci aynı zamanda müzik yazılarını yazdığı Yeni Müzik adlı bir dergi çıkarmıştır. Frederic Chopin (1810-1849) hemen hemen tüm bestelerini piyano için yapmıştır. İkinci piyano sonatının ağır bölümü olan Cenaze Marşı her toplumda etkili olmuştur. Varşova’dan ayrılırken dostlarının verdiği bir avuç Polonya toprağını hiç yanından ayırmamış ve ülkesine dönemeden Paris’te ölmüştür. Olağanüstü keman çalışı nedeniyle insanları şaşkına çeviren ve bugün bile seslendirilmesi güç olan 24 Kapris’i yazan Niccolo Paganini (1782-1840), viyola, mandolin ve gitar da çalmıştır. 24 Kapris eseri diğer besteciler tarafından birçok kez çeşitlenmiştir. 1827’de izlediği Shakspeare’in Hamlet oyununda Ofelya’yı oynayan sanatçıya âşık olan ve karşılıksız sevgisi yüzünden Fantastik Senfoni’yi besteleyen Hector Berlioz (1803-1869), aynı zamanda müzik yazarlığı ile de ünlüdür. Franz Liszt (1811-1886), programlı müziğin devamı olan senfonik şiirin babası olarak bilinir. İstanbul dahil olmak üzere tüm Avrupa’yı gezerek piyanoyla konser vermiştir. Büyük bir piyano virtüözü olan Liszt birçok bestecinin eserlerini piyanoya uyarlamıştır. Macar Rapsodileri en beğenilen eserlerindendir. Johannes Brahms (1833-1897) Romantik Dönemde yaşayıp Klasik Dönemin müziğini sürdüren bir bestecidir. Müzikte bir yenilik yaratma çabası içine girmemiş ve üstün yetenekli bir piyanist olarak mutlak müzik için savaş vermiştir. İki piyano için yazdığı Macar dansları bugün de popülerliğini korumaktadır. 64 Richard Wagner (1813-1883) yirmi yaşından sonra müziğe başlamıştır. Cüceler Kralı Nibelung’un Yüzüğü adlı operalar dizisinde yer alan dört eseri, dört gün art arda oynanır. Wagner tüm operalarının librettolarını kendisi yazmıştır. Müziğiyle birçok besteciyi etkilemiş olan besteci, aynı zamanda şair, yazar, teorisyen ve filozoftur. Camille Saint Saens (1835-1921) Fransa’nın en sağlıklı yaşlılarından biri olarak, seksen yaşından sonra kendi orkestra eserlerini yönetmek üzere turnelere çıkmıştır. Hayvanlar Karnavalı ve benzeri eserleri nedeniyle günümüzde çocukların da dinlemekten en çok hoşlandıkları bestecidir. Müziği, müzik için yazan Sergei Vasilievich Rachmaninoff (1873-1943) piyano konçertoları ile ünlüdür. “Kelimenin tam anlamıyla melodik bir buluş, her bestecinin gerçek amacı olmalıdır,” demiştir. Rahmaninoff eserlerinde, ülkesinden ayrı yaşamasına rağmen ulusal renkleri birleştirmiştir. Guiseppe Verdi (1813-1809), İtalyan operasını kimsenin ulaşamadığı bir doruğa yükseltmiştir. Kaydı yapılmamış hemen hiçbir operası kalmamış gibidir. Verdi’nin operaları genellikle üç dönemde incelenir: İlk grup, Il Travatore ve La Traviata ile doruğa tırmanmış, ikinci grup Aida’nın , üçüncü grup ise Othello ile Falstaff ‘ın başarısını taşımıştır. Falstaff operası Shakespeare’in “Bütün dünya bir sahnedir,” sözleriyle biter. Piyotr İlyiç Tschaikovsky (1840-1893)’nin bir eserini dinlemek bir orkestrasyon dersiyle eş değerdedir. Nefis bir orkestralama ürünü olan ustaca ritimli, saf dans nitelikli baleleri, bu biçimin temel eserlerini oluştururlar. Fındıkkıran, Kuğu Gölü, Uyuyan Güzel baleleri türlerinin en seçkinleridir. En duyarlı şarkı yazarlarından olan Franz Schubert (1797-1828), genç yaşta ölmesine rağmen şarkı formunda 1250 eser vermiştir. Dostları ile aynı klavyeyi paylaşmak için piyano düetleri de yazmış olan Schubert’in bazı senfonileri (Bitmemiş Senfoni gibi) ömrü yetmediği için yarım kalmıştır. 65 2. ETKİNLİK Camille Saint Saens ‘ın İskeletlerin Dansı isimli eserini dinleyiniz ve aşağıda verilen konusuyla ilgi kurmaya çalışınız. Eserin öyküsü mezarlıkta geçer. Arp on iki vuruşuyla gece yarısı olduğunu belirtir. Sonra ıhlamur ağacının hışırtısı ile soğuk kış rüzgârı kendini hissettirir. Daha sonra kemanın tedirginlik yaratan ezgisi ile iskeletler mezarlarından çıkarlar ve gecenin sessizliğinde dansa başlarlar. Dans sırasında kemiklerin birbirine çarpmaları ile ortaya çıkan etkileyici tını ksilofon ile seslendirilir. Uzun süren dansın bitiminde iskeletler etrafa kaçışır ve horozun ötüşü duyulur. Horozun ötüşünü obua seslendirir. Son olarak keman ortaya çıkar ve minör tonda çaldığı üzüntülü bir bitiş teması (coda) ile iskeletlerin dansının bittiğini belirtir. 3. ETKİNLİK İlk Romantik besteci Carl Maria von Weber (Karl Mariya Fon Veber, 1786-1826), Sevil Berberi operasının bestecisi Gioacchino Rossini (Ciaççino Rosini, 1792-1868), Madam Butterfly operasıyla gerçekçi opera akımının temsilcisi Giacomo Puccini (1858-1924), Carmen (Karmen) operasının bestecisi Georges Bizet (Jorj Bize, 1838-1875) Mavi Tuna Valsi’nin bestecisi, Vals Kralı olarak bilinen Johann Strauss (Yohan Ştraus, 1825-1899), Grand Opera (Büyük Opera)’yı geliştiren Giacomo Meyerbeyer (Ciakomo Meyerbeyer, 1791-1864), Opera Comique (Opera Komik) türünde eserler veren Jacques Offenbach, Bel Canto (Bel Kanto; güzel şarkı söyleme yöntemi)’yu geliştiren Vincenzo Bellini (Vinçenzo Bellini, 1801-1835) ve İtalyan operasına Romantik Dönem özelliklerini yerleştiren ilk besteci olan Gaetano Donizetti (Gayetano Donizetti, 1797-1848), senfonik şiirin Liszt’ten sonraki temsilcilerinden, bir saatten uzun senfonileri olan Gustav Mahler (1860-1911) ve Richard Strauss (Riçırd Ştraus, 1864-1949) hakkında araştırma yapınız. Bu bestecilere ait eserlerden örnekleri sınıfta dinleyiniz ve eserlerin özelliklerini Romantik müzik özellikleriyle karşılaştırarak bilgilerinizi pekiştiriniz. 4. ETKİNLİK Romantik Dönem bestecilerini araştırarak ülkelerine göre adlarını yazınız. 66 ALMANYA .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. İNGİLTERE .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. İTALYA .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. RUSYA .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. FRANSA .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. DİĞER ÜLKELER .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. .............................................................. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdakilerden hangisi piyano çalma anlayışına getirilen yeniliklerden değildir? A) Duyarlı ve zarif çalma B) Gösterişli ve etkili çalma C) Teknik ve virtüoziteyi gözeterek çalma D) Rubato çalma E) Sürekli forte çalma 2. Romantik Dönemin en önemli çalgısı aşağıdakilerden hangisidir? A) Zihter B) Klavikord C) Klavsen D) Piyano 3. Aşağıda verilen cümleleri doğru ise (D), yanlış ise (Y) şeklinde işaretleyiniz. ( ( ( ( E) Org ) Romantik Dönemde en çok piyano ve keman için eser bestelenir. ) 24 Kapris, Chopen’in eseridir. ) Carmen, Bizet’in eseridir. ) İpek Merdiven, İtalya’da bir Türk, Sinderalla, Hırsız Saksağan ve Sevil Berberi, Rossini’nin eserleridir. 4. Verilen bilgilere göre isteneni karşılığına yazınız. ………………………. Klasik Dönemi Romantik Döneme bağlayan bestecidir. ………………………..Romantik Dönemi başlatan bestecidir. ………………………..Romantik bestecilerin en çok işledikleri konulardır. ………………………..Liszt’in buluşudur ve programlı müziğin devamıdır. 5. Aşağıdaki bestecileri dönemlerine göre ilgili sütuna yerleştiriniz. Haydn, Stamitz, Telemann, Bach, Liszt, Rossini, Corelli, Victoria, Lasso, Despres, Mozart, Palestrina, Monteverdi, Schubert, Vivaldi, Gluck, Verdi BAROK KLASİK ROMANTİK RÖNESANS 6. Aşağıda verilen Romantik Dönem formlarını bir eserle örneklendiriniz. Lied Polonaise Mazurka Polca Capriccio Barcarolle Nocturne Ballade 7. Bach’ın müziği kendi döneminde oda müziği topluluklarıyla çalınırken, Romantik Dönemde eserlerinin çoğu büyük senfonik orkestralar tarafından yorumlanmıştır. Bu iki farklı seslendirme şeklinin, Bach’ın eserlerindeki anlatım özelliklerine etkileri hakkındaki düşüncelerinizi kısaca yazınız. ........................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 67 8. Bu dönemin bestecilerinin içinden bir besteciyle röportaj yapma olanağınız olsaydı kimi seçerdiniz, nedenlerinizi yazınız. ........................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 9. Romantik Dönemde en çok hangi çalgılar için eser bestelenmiştir ? Yazınız. ........................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 10. Romantik Dönem müziğinin kendinden önceki çağlardan farklı başlıca özelliklerini yazınız. ........................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ........................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 68 e t i n Ü . 7 R A L M I AK L A S LU U E T K MÜZİ ULUSAL MÜZİK OKULLARI 69 7. ÜNİTE: MÜZİKTE ULUSAL AKIMLAR ULUSAL MÜZİK OKULLARI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Ulusal müzik kavramından ne anlıyorsunuz? Söyleyiniz. 2. On dokuzuncu yüzyılda Ulusalcılık daha çok hangi ülkeleri etkilemiştir? Söyleyiniz. BİLGİLENDİRME On dokuzuncu yüzyıl müziğinde Ulusalcılık, yazılı ve sözlü gelenekler doğrultusunda halk kültürüne duyulan ilgiyle gelişmiştir. Besteciler bu dönemde Avrupa’da egemen olan müzik anlayışına tepki olarak kendi ulusal değerlerini öne çıkaran yeni bir anlayışa yönelmişler böylece bu alanda önemli besteler vermişlerdir. Yerel kaynaklardan gelen bağımsız bir müzik dili arayışı özellikle Rusya, Fransa, İspanya, İngiltere ve Doğu Avrupa ülkelerinde önem kazanmıştır. Her ülkenin kendi geleneğine, tarihsel geçmişine sahip çıkmasıyla başlayan bu süreçte besteciler halk şarkılarını ve danslarını işleyerek kendi ulusal okullarını kurmuşlardır. Rus Okulu; On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısında Alman, İtalyan, Fransız kökenli müziğin egemenliğini reddeden Rus Beşleri adıyla anılan bestecilerden Cesar Cui (Sesar Kui), Modest Musorgski (Modest Musorski), Mili Balakirev (Mili Balakirev), ve Nikola Rimsky Korsakov (Nikola Rimski Korsakov), Alexander Borodin (Aleksandır Borodin) halk şarkıları ve modal dizilerini, ülkelerinin doğasını ve efsanelerini müziklerinde duyurarak gerçek Rus ruhunu taşıyan müzik dilini oluşturmuşlardır. Çek Okulu; Çek ulusal okulunu kuran besteci Bedrich Smetana (Bedrik Sımetana)’dır. Çek besteciler, Smetana ve Antonin Dvorak (Antonin Dıvorjak), programlı müziklerinde, operalarında ülkelerinin kaynaklarına belirli ölçüde yönelmişler ancak müzik dili olarak Avrupa’yı benimsemişlerdir. İspanyol Okulu; Felipe Pedrell (Felipe Pedrel, 1841-1922), kendine özgü bir İspanyol müziğinin yaratılmasını savunarak zengin İspanyol halk müziğini incelemiş, on altıncı yüzyıl İspanyol bestecilerini ve operalarını yayınlatmıştır. Böylece İspanyol müziğinde ulusal akım başlamıştır. Daha sonra İsaac Albeniz (İsak Albenis), Enrique Granados (Enrike Granados), Manuel de Falla (Manuel de Falya) ve üç yaşından itibaren yaşamını kör olarak sürdüren Joaquin Rodrigo (Hoakin Rodrigo) İspanyol halk ezgilerinden yararlanarak İspanyol ulusal müziğini oluşturmuşlardır. İskandinav Okulu; İskandinav ülkeleri on sekizinci yüzyılda Avrupa müzik akımlarının dışında kalırken, on dokuzuncu yüzyıl romantizmi içinde Ulusal akımlara duyarlı olmuşlar ve ancak yirminci yüzyıl başında üne kavuşan besteciler yetiştirmişlerdir. Jean Sibelius (Yan Sibelyus), Edward Grieg (Edvırd Greyg), Carl Nielsen (Karl Nilsen) ve Hilding Rosenberg (Hilding Rozenberg), İskandinav okulunun önemli temsilcileri olmuşlardır. İngiliz Okulu; Ulusalcı yönelim İngiliz müziğine çok geç ulaşmıştır. Edward Elgar (Edvırd Elgır), Vaughan Williams (Vogın Vilyıms), Gustav Holst (Gustav Holts) ve Frederic Delius (Frederik Delyus), halk ezgilerini, törenlerini ve efsanelerini araştırarak İngiliz müziğini Orta Avrupa müziğine yaklaştıran besteciler olmuşlardır. Polonya Okulu; Polonya’nın yüzyıllar boyunca Rusya’nın egemenliği altında yaşaması bu ülkede ulusal bilincin uyanmasında etkili olmuştur. Ulusal Polonya Müziği’nin kurucusu Stanislav Moniuszko (Stanislav Monyuşko, 1819-1872)’dur. Henry Vieniavsky (Henri Vienavski, 1835-1880), İgnaz Paderevsky (İgnaz Paderevski, 1840-1941) önemli eserler vererek Polonya Ulusal Müziği’ne katkıda bulunmuşlardır. Macar Okulu; Macaristan’da 1848-1867 yılları arasında süren bağımsızlık savaşı sonunda gelişen ulusal yapı müziğe de yansımıştır. Franz Liszt dışında Ernö Dohnanyi (1877-1960), Bela Bartok, Zoltan Kodaly (18821967) yaptıkları çalışmalarla Macar Ulusal Müziği’ni geliştirmişlerdir. 1. ETKİNLİK Ulusal müziğin oluşumuna yol açan nedenlerle ilgili düşüncelerinizi kısaca yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 70 2. ETKİNLİK Ulusal akım bestecilerinin eserlerinden bir arşiv oluşturunuz. Dinlediğiniz eserlerin bestecilerini ve ülkelerini bulmaya çalışacağınız bir oyun düzenleyiniz. 3. ETKİNLİK Aşağıda verilen eser isimlerini bestecileriyle eşleştiriniz. Eserlerle ilgili notasyon örneklerini sınıfınızda inceleyerek müziksel özelliklerini açıklayınız. RUS BEŞLERİ Prens İgor Operası, İspanyol Kapriçyo’su, Boris Godunof Operası, İslamey Fantazisi, Angelo Operası. Cesar Cui Mili Balakirev Modest Musorgski Nikola Rimski-Korsakov Alexandr Borodin 1835-1918 1837-1910 1839-1881 1833-1887 1884-1908 ................................ ................................. .................................. ................................. ................................. ÇEK BESTECİLER Küçük Kurnaz Tilki Operası, Yeni Dünya Senfonisi, Dalibor Operası. Bedrich Smetana 1824-1884 ........................................... Antonin Dvorak 1854-1928 ............................................... Leos Janacek 1841-1904 .......................................... İSPANYOL BESTECİLER Aranjuez Konçertosu, Üç Köşeli Şapka Balesi, Goyescas Operası, Iberia Süiti. İsaac Albeniz Enrique Granados Manuel De Falla Joaquin Rodrigo 1860-1909 1867-1916 1876-1946 1891-1999 .......................................... .......................................... ........................................ ...................................... 71 İSKANDİNAV BESTECİLER İki Kapılı Ev Operası, Maskarade Operası, Holberg Süiti, Kullervo Senfonisi. Jean Sibelius (Finlandiya) Edvard Grieg (Norveç) Carl Nielsen (Danimarka) Hilding Rosenberg (İsveç) 1865-1957 1843-1907 1865-1931 1892-1985 ........................................ .......................................... ........................................ ...................................... İNGİLİZ BESTECİLER Brigg Panayırı Senfonik Şiiri, Gezegenler Süiti, Bir Deniz Senfonisi, Gerontius’un Düşü Oratoryosu. Edward Elgar 1857-1934 .......................................... Vaughan Williams 1872-1958 .......................................... Gustav Holst 1874-1934 ........................................ Frederick Delius 1862-1904 ...................................... 4. ETKİNLİK Borodin’in Prens İgor adlı dört perdeden oluşan operasının konusunu okuyunuz. Eseri dinleyerek Rus halk ezgilerinin de duyurulduğu müzikal yapısını konusu ile ilişkilendirerek düşüncelerinizi yazınız. Borodin’in on ikinci yüzyılda Ruslarla Türklerin ilişkilerini ele alarak aşk, savaş ve ihanet kavramlarını işlediği eserin konusu şöyledir: Rusya’nın sevilen hükümdarı Prens İgor, Poloveçlere karşı sefere gitmek üzereyken birden bire güneş tutulması başlar. Her tarafı korkunç bir karanlığın basmasını kötü bir işaret olarak yorumlayan halkla birlikte karısı Yaroslavna da Prens İgor’un savaşa gitmesini istemez. Prens İgor buna rağmen geri adım atmaz. Karısını ve ülkesini arkadaşı Galitski’ye emanet ederek, oğluyla birlikte yola çıkar. İgor savaşırken arkadaşı Galitski ise ülkesine ve prense ihanet eder. Oğluyla birlikte Poloveçlerin hükümdarı Konçak Han’ın eline esir düşen Prens İgor için bu esirlik bir yeniden doğuş ve uyanış anlamına gelir. Orada bir esir gibi değil değerli bir misafir olarak ağırlanan İgor, savaşmaya gittiği ülkenin kültürlü ve gelişmiş bir yer olduğunu anlar. Böylece iki ülke arasında çıkması muhtemel savaşta hükümdar çocukları arasında filizlenen aşk, barışın habercisi olur. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 72 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdaki bestecilerden hangisi müzik akımı öncülerinden değildir? A) Smetana B) Dvorak C) Cesar Cui D) Mozart E) Balakirev D) Tschaikovsky E) Musorgski 2. Aşağıdaki bestecilerden hangisi Rus beşlerindendir? A) Mozart B) Elgar C) Grieg 3. Aşağıdaki bestecilerden hangisi İspanya’da ulusal akımı başlatan bestecidir? A) Felipe Pedrell B) İzaac Albeniz C) Enrique Granados D) Manuel de Falla E) Joaquin Rodrigo 4. Aşağıdaki cümlelerin başına doğru ise ( D ), yanlış ise ( Y ) yazınız. ( ( ( ( ) Ulusal akımlar, ülkelerin Fransız, Alman ve İtalyan müziğinin etkisinden sıyrılmalarını sağlamıştır. ) İberia Süiti, İsaac Albeniz’in eseridir. ) Aranjuez, Joaquin Rodrigo’nun eseridir. ) Ulusal akımlar on sekizinci yüzyılda başlamıştır. 5. Aşağıdaki ifadeleri anlamca uygun biçimde tamamlamak için noktalı yerleri doldurunuz. Grieg………………………..ulusal müzik okulunu kuran besteci. Smetana…………………….. ulusal müzik okulunu kuran bestecidir. Pastoral Senfoni adlı eserin bestecisi …………………………... Üç Köşeli Şapka Balesinin bestecisi ……………………………… 6. Ulusal müzik akımının bestecilerin kendi müzik dillerini oluştururken kullandıkları kaynaklar açısından evrensel ve ulusal müziğe etkileri neler olmuştur? Kısaca yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 7. Ulusal müzik okullarının oluşumlarını açıklayınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 73 8. Avrupa’da ulusal akımın geliştiği ülkelerin isimlerini yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 9. Aşağıdaki cümleden yola çıkarak on dokuzuncu yüzyıl ulusalcı müzikle ilgili bir kompozisyon yazınız. “On dokuzuncu yüzyıl bestecilerinin kendi halklarına duydukları yakınlık ulusal müzik hareketinin gelişmesinde rol oynamıştır.” ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 10. Ulusal akım sonucu oluşan okulların isimlerini yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 74 e t i n Ü . 8 RI A L M OR F İ Ğ İ ÜZ M I T A B ÇALGI, SAHNE VE DİN MÜZİĞİ FORMLARI 8. ÜNİTE: BATI MÜZİĞİ FORMLARI ÇALGI, SAHNE VE DİN MÜZİĞİ FORMLARI HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Seslendirdiğiniz eserlerin formlarını biliyor musunuz? Arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. Bugüne kadar öğrendiğiniz müzik formlarını tarihsel dönemlerine göre sınıflandırınız. J.S.Bach’ın Fransız süiti’nden bir bölüm BİLGİLENDİRME Müzik tarihi boyunca ortaya çıkan farklı formlar zaman içinde değişerek günümüze ulaşmıştır. Bu değişimin ana kaynağı toplumsal, sosyal, kültürel ve bilimsel yaşamda olan değişikliklerin, sanatçının güzellik ve estetik anlayışıyla yoğrulmasıdır. Sanatçı tıpkı bir bilim adamı gibi deneysel bir çalışmayla yeni oluşan toplumsal yapıyı kendi eserine uygular. Her dönemde sanat dallarında yeni formlar oluşmuştur. Müzikte formlar, tarihsel gelişimine, seslendiriliş şekline göre Çalgı Müziği, Sahne Müziği ve ve Din Müziği şeklinde sınıflandırılır. 1. ETKİNLİK Formların tarihsel evrimini araştırınız. Bir şema üzerinde göstererek sunum yapınız. 2. ETKİNLİK Çalgı, sahne ve din müziği formlarından örnekleri içeren bir müzik arşivi oluşturunuz. 76 BİLGİLENDİRME ÇALGI MÜZİĞİ FORMLARI Sonatın kökeni on altıncı yüzyıla dayanır. Sonat; bir veya iki çalgı için yazılmış, birbirini izleyen üç ya da dört bölümden oluşmuş, dil zenginliği ve anlatım gücü yüksek olan enstrumantal bir eserdir. Sonat ve sonat formu ayrı kavram ve terimlerdir. Sonat bir form değil senfoni, süit, konçerto gibi çok bölümlü çalgısal bir türdür. Sonat formu ise bu türdeki eserlerin genellikle ilk allegro bölümünde kullanılan ve adını bundan alan yapı anlamındadır. Sonat formu Klasik Döneme kadar gelişimini sürdürmüş, Mozart, Haydn ve Beethoven gibi besteciler bu forma son şeklini vermişlerdir. Senfoni, Klasik Dönemde orkestra için sonat formunda bestelenmiş dört bölümlü eserdir. On yedinci yüzyıl başlarında çalgı müziğinin önde gelen biçimlerinden biri olan üç bölümlü sinfonia (sinfoniya)’dan türemiştir. İtalyan operasında üvertür olarak bir dönem varlığını sürdüren sinfonia, Haydn ile birlikte yeni boyutlar kazanarak yerini senfoniye bırakmıştır. Haydn, Mozart ve Beethoven bu formu geliştirerek birçok önemli eser bestelemişlerdir. Romantik Dönem bestecilerinin orkestrayı genişletmeleri zengin ses olanaklarına ulaşılmasını sağlamıştır. Böylelikle senfonik şiirin yolu açılmıştır. Senfonik şiir, Romantik Dönem bestecilerinin şiirsel iç dünyalarını anlatmak ve anlatımı güçlendirmek için geliştirdikleri programlı müziklerden doğan tek bölümlü geniş soluklu, uzun eserlerdir. Betimleyici özelliği olan, müzik dışı değerler taşıyan, enstrumantal, bir olayı, bir konuyu müzik diliyle anlatmak, canlandırmak amacıyla büyük orkestra için yazılmıştır. Senfonik şiir formunu ilk uygulayan kişi, on dokuzuncu yüzyıl ortalarında Liszt olmuştur. Konçerto, genellikle solo bir çalgıya bir oda orkestrasının veya bir senfoni orkestrasının eşlik etmesi ile gerçekleşen müzik biçimidir. On sekizinci yüzyılın ikinci yarısında Haydn, Mozart, Stamitz, Christian Bach gibi bestecilerin eser verdiği bir biçimdir. Konçerto ilk olarak Barok Dönemde ortaya çıkmış ve Klasik Döneme kadar gelişimini devam ettirmiştir. En önemli temsilcilerinden biri Vivaldi’dir. Yazmış olduğu dört yüz elliden fazla konçerto, birçok besteciye ışık tutmuş ve konçertonun tarih içerisindeki gelişimini büyük ölçüde etkilemiştir. Aynı dönemde yaşamış olan Corelli, Haendel ve J. S.Bach’da konçerto formunda birçok eserler vermişlerdir. Konçerto grosso, küçük bir grubunun büyük bir çalgı gurubu ile karşılıklı ve birlikte müzik yapması ilkesine dayanan müzik biçimidir. Bu türün en önemli temsilcilerinden biri Corelli’dir. Vivaldi ve Haendel de bu formda önemli eserler yazmışlardır. Formun bölüm sayıları bestecilere göre değişkenlik göstermektedir. Örneğin, Corelli konçerto grossoları dört veya altı bölümden oluşurken, Haendel konçerto grossoları dört vaya yedi bölüm arasında değişmektedir. Hemen hemen bütün Barok Dönem bestecilerinin bu formda bestesi bulunmaktadır. Bu form Klasik ve Romantik Dönemlerde kullanılmamıştır. Konçertant senfoni, yapısı ve anlatım özelliği bakımından senfoniden farklı olmayan kaynağında konçerto grosso olan müzik biçimidir. On dokuzuncu yüzyılda bu kavramın yerini ikili konçerto, üçlü konçerto terimleri almıştır. İki ya da üç solo çalgı için konçerto biçimidir. Süit, ilk örnekleri Orta Çağ halk danslarına dayanır. Barok Dönemden yirminci yüzyıla kadar bir çok besteci süit formunda eser bestelemiştir. Allemende, courante, sarabande, gigue gibi farklı tempolardaki dans parçalarının ard arda dizilmesiyle oluşur. Bazen, sarabande ve gigue arasına menuet, gavotte, bourree (bure) gibi başka dans parçaları da eklenmiştir. Variation (varyasyon), on altıncı ve on yedinci yüzyılda parlak çağına ulaşmıştır. Eserde, başta duyulan temanın ezgi, ritim ve armoni yönünden değişikliklere uğrayarak birçok kez tekrarlanmasıdır. Varyasyon formunun ilk örnekleri chaconne ve passacagliadan kaynaklanmıştır. Bu formdaki en olgun eserleri Barok Dönemde özellikle J. S. Bach ve Haendel vermişlerdir. Romantik Dönemde ise Brahms, varyasyon formunda büyük ustalık göstermiştir. 3. ETKİNLİK Sınıfınızda çalgı grupları oluşturunuz. Konçerto, senfoni, sonat ve varyasyon çalgısal formlarının müziksel özelliklerini açıklayarak birer örnek seslendiriniz. BİLGİLENDİRME SAHNE MÜZİĞİ FORMLARI Bale, çalgı müziği eşliğinde koreografik yapısı belirlenmiş sanatsal dans gösterisidir. Bale, ilk olarak on yedinci yüzyılda Fransa’da Kral on dördüncü Louis (Lui) zamanında yükseliş göstermiştir. Fransız besteci Jean-Baptiste Lully (Jan Baptist Lali) sayesinde Paris balenin başkenti olmuştur. 77 Opera, bir konuyu canlandırmak için belirli bir kurgusu olan libretto üzerine bestelenmiş ses ve çalgı müziklerinin yanı sıra, bir sahne eserinin gerektirdiği bütün sanatsal ve teknik ögeleri, amaca uygun biçimde düzenleyip kullanmayı öngören, birkaç bölümden oluşmuş, müzikli sahne eseridir. İlk opera, 1597 yılında İtalyan besteci Jacobo Peri’nin bestelediği Daphne operasıdır. Ardından 1600 yılında Euridice isimli ikinci ope-rasını yazmıştır. On yedinci yüzyılda operayı geliştiren ve yeni bir soluk kazandıran besteci Monteverdi’dir. İtalya’da Venedik ve Napoli Okulları, Fransa’da Kraliyet Müzik Akademisi’nden yetişen birçok besteci önemli operalar bestelemişlerdir. On sekizinci yüzyılda yükselişini sürdüren operanın bu dönemdeki en önemli bestecileri Haendel, Telemann (Teleman), Rameau, Gluck, Mozart, on dokuzuncu yüzyılda ise İtalyan besteci Verdi, Weber, Rossini, G. Donizetti, Bellini, Berlioz, Bizet, Saint Saens ve Wagner operaya pek çok yenilik getirmiş ve önemli eserler vermişlerdir. Yirminci yüzyılın ilk yarısından başlayan süreçte Puccini, Strauss, Debussy, Janacek, Berg, Prokofief, Ahmet Adnan Saygun önemli operalar bestelemişlerdir. Oratoryo, kutsal konulu bir metin üstüne çalgılar, koro ve solistler tarafından söylenmek üzere yazılmış, sahnelenmeyi gerektirmeyen türdür. Orta Çağ’da konusu ahlak olan dinî dramlar, oratoryonun en eski şeklidir. Bunlar dramatik diyaloglarla koronun söylediği ilahilerden oluşur. İlk tanınmış bestecisi Carissimi’dir. On sekizinci yüzyıldan sonra konusu din dışı olan oratoryolar bestelemiştir. Romantik Dönemde Schuman ve Mendelsshon bu türün önemli yapıtlarını vermişlerdir. Modern oratoryonun ilk büyük temsilcisi Christus” (Kristus) isimli oratoryosu ile Liszt’dir. Kantat, solo şarkıcılar ve koro için çalgı eşlikli, birkaç bölümden oluşan, kilise ya da konser salonunda seslendirilmek üzere yazılmış konulu sahne müziğidir. En eski sahne kantatı 1539 yılında Floransalı besteci Luca Martini (Luka Martini) tarafından yazılmıştır. Erken Barok Dönemden başlayarak yirminci yüzyıla kadar birçok besteci kantat formunda eser bestelemiştir. On sekizinci yüzyıldan sonra din dışı konularda da kantat bestelenmiştir. Kantat formunu geliştiren ve kesin biçimini veren, oratoryonun da ilk büyük bestecisi olan Carissimi’dir. Scarlatti (Sıkarlatti), Rameau, Telemann ve Bach da dinî ve din dışı kantatlar bestelemişlerdir. Klasik ve Romantik Dönemde kullanılmamıştır. Yirminci yüzyılda Bartok, Prokofief, Stravinski kantat formunda eserler bestelemişlerdir. 4. ETKİNLİK Bulunduğunuz bölgedeki opera, bale temsillerine giderek izlediğiniz eserlerin formlarıyla ilgili özellikleri sınıfınızda anlatınız. BİLGİLENDİRME DİN MÜZİĞİ FORMLARI Missa, on ve on altıncı yüzyıllar arasında kilise müziğinin en eski, köklü ve önemli biçimidir. Missa, on altıncı yüzyılda gelişkin biçimine ulaşmıştır. On sekizinci yüzyıldan önce eşliksiz olarak yapılan missalar çalgı eşliği ile birlikte kendine özgü ağır havasını yitirmiştir. On altıncı ve on yedinci yüzyıllarda en önemli missa bestecileri Palestrina ve Byrd’dır. Haydn, Mozart, Weber ve Schubert gibi besteciler kilisesi adına missalar bestelemişlerdir. Requiem, kilisede seslendirilmek üzere bestelenmiş ölüm duasıdır. Bir tür missadır. Fakat duanın ezgisi, parçalarının sırası ve sayısı bakımından missadan farklıdır. Orta Çağ’da bu form Gregor şarkılarıyla tek sesli olarak seslendirilirken Rönesans Döneminde özellikle Lasso ve Victoria gibi besteciler tarafından kontrpuan yöntemiyle çok sesli olarak bestelenmiştir. En tanınmış Reqiuem bestecileri Palestrina, Mozart, Schumann, Dvorak ve Verdi ‘dir. Motet, Avrupa müziğinde on üçüncü yüzyılın başlarından on sekizinci yüzyılın ortalarına kadar varlığını sürdüren dinî müzik biçimidir. Motet, çoksesli ve a capella sitilinde bestelenir. İlk motet örnekleri Eski Sanat Döneminde Adam de la Hall tarafından bestelenmiştir. Passion, İsa’nın yaşamını ve çarmıha gerilme öyküsünü dile getiren motet benzeri bir türdür. On yedinci yüzyıldaki ilk passion örnekleri orkestra eşliği olmayan bir kantat özelliğindeydi. İlk gelişkin biçimi Almanya’da Heinrich Schütz’ün (Henrih Şütz, 1585-1672) eserlerinde görülür. Passion formunun en iyi örneklerini Mattheus (Matta) ve Johannes (Yohannes) Passion adlı eserleriyle J.S.Bach vermiştir. 5. ETKİNLİK Requiem, passion, missa, motet dinî formlarından en tanınmış örnekleri bulunuz. Eserleri dinleyerek form özelliklerini açıklayınız. 78 6. ETKİNLİK Farklı formlarda ilk izlediğiniz müzik eserlerini hatırlamaya çalışarak, aşağıda verilen formlara örnekler veriniz. Opera …………..….. Konçerto ……………… Senfoni ……………… Bale ……………… OKUMA METNİ MÜZİK DİNLEYİCİSİNİN SORUMLULUKLARI ... Çağdaş insan yaşamakta olduğu zamanı ile bu zamana kadar gelmiş olduğu kültürel birikimlerden sürekli olarak geliştirmeye çalıştığı yetenekleri ile bilincinde olduğu ihtiyaçlarına uygun olarak yararlanabilen, topluma uyumlu fakat yeniliklere açık, insani değerlere sahip olarak üretken ve sağlıklı olmaya çalışan bireydir. Çağımızın eğitim anlayışı da yukarıda tanımlamaya çalıştığımız çağdaş insanı yetiştirme amacına dönüktür. Çağdaşlık kavramının içerisinde uygar müzik dinleyicisi gibi kavram ve deyimler bulunmaktadır. Uygar müzik dinleyicisi, müzik dinleme ile ilgili bilimsel bilgileri edinmiş, çağdaş müzik dinleme teknolojisinin ürünlerinden yararlanmayı bilen ve yeni bilimsel bilgilere ve teknoloji ürünlerine ilgi duyan bir dinleyici modelidir. ... Prof. Dr. Edip GÜNAY Müzikte 2000 Sempozyumu 7. ETKİNLİK Okuma metninden hareketle bir müzik dinleyicisinin dinlediği eserle ilgili bilgi sahibi olmasının gerekliliği konusundaki düşüncelerinizi yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. Bach’ın el yazması Prelude örneği 79 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdakilerden hangisi çalgı müziği formlarından değildir? A ) Varyasyon B) Konçerto C) Senfoni D) Opera E) Konçertant senfoni D) Sonat E) Passion 2. Aşağıdakilerden hangisi sahne müziği formlardandır? A) Bale B) Missa C) Senfonik Şiir 3. Aşağıdakilerden hangisi Barok dönemde ortaya çıkan din müziği formlarından değildir? A) Missa B) Passion C) Motet D) Requiem E) Sonat 4. Aşağıda verilen eserlerin formları doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız. ( ( ( ( ( ) Haydn, Yaradılış Sonatı ) Beethoven, Ay Işığı Kantatı ) Mozart, Jüpiter Senfonisi ) Vivaldi, Mevsimler Balesi ) Mozart, La Traviata konçertosu 5. Aşağıdaki ifadeleri anlamca uygun biçimde tamamlamak için noktalı yerleri doldurunuz. ……………., başta duyulan ana fikrin ezgi, tartım ve armoni yönünden değişikliklere uğrayarak birçok kez tekrarlanması ve ona yeni görünüşlerin verilmesidir. ……………., bir veya iki çalgı için yazılmış, birbirini izleyen çeşitli özelliklerde üç ya da dört bölümden oluşmuş, dil zenginliği ve anlatım gücü yüksek olan çalgısal bir formdur. 6. Aşağıda verilen formları ilgili kutuların içine yerleştiriniz. Sonat, Senfoni, Bale, Kantat, Konçerto, Konçerto Grosso, Konçertant Senfoni, Opera, Oratoryo, Varyasyon, Passion, Requiem, Missa, Motet, Süit Çalgı Müziği Formları Sahne Müziği Formları Din Müziği Formları ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ....................................... ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ....................................... ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ............................................ ....................................... 7. Barok Dönem sonat formu ile Klasik Dönem sonat formu arasındaki farklılıklar nelerdir? Yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… 80 e t i n Ü . 9 İK Z Ü M DA L I Y Z 20. YÜ 1. EMPRESYONİZM (İZLENİMCİLİK)`İN DOĞUŞU 2. EMPRESYONİZM’İN MÜZİKSEL ÖZELLİKLERİ 3. EMPRESYONİST BESTECİLER 4. 20. YÜZYIL MÜZİĞİNİN DOĞUŞU 5. 20. YÜZYIL MÜZİĞİNİN ÖZELLİKLERİ 6. 20. YÜZYIL BESTECİLERİ 9. ÜNİTE: 20. YÜZYILDA MÜZİK 1. EMPRESYONİZM (İZLENİMCİLİK)’İN DOĞUŞU HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Müzik tarihinde yirminci yüzyıla kadar olan yenilikçi akımları söyleyiniz. 2. İzlenimcilik kelimesinin sözlük anlamı hakkında araştırma yapınız. BİLGİLENDİRME On dokuzuncu yüzyıl sonlarında Fransa’da yaşanan gerilimler ekonomik yaşamda büyük sıkıntıların ortaya çıkmasına neden olmuştur. Teknolojinin gelişmesi, gereksinimlerin daha çabuk değişmesine ve estetik beğeni değerlerinde de hızlı değişimlere yol açmıştır. Böylece felsefe ve sanat eserlerine yönelik değerlendirmeler bu hıza ayak uydurmak zorunda kalmıştır. Böyle bir ortamda Empresyonist (izlenimci) ressamların eserleri büyük yankı uyandırmıştır. Halka özgü bir akım özelliği taşımadığı için tepki duyulan izlenimci akım, tüm sanat dallarını etkilemiştir. Empresyonizm (İzlenimcilik), özellikle resim sanatında etkisini ortaya koyan bir akım olarak yirminci yüzyıl başlarında yaygınlık kazanmıştır. Romantik Dönem müziğine tepki olarak doğan Empresyonizm, dış dünyadan algılanan izlenimleri yansıtmayı amaç edinen bir akım olmuştur. İzlenimci akım adını, 1874 yılında Fransız ressam Claude Monet (Klod Mone)’nin arkadaşlarıyla birlikte açtığı sergide yer alan İzlenim adlı tablosundan almıştır. Monet, resimlerinde fırça darbeleriyle oluşturduğu değişik renklerdeki noktalarla, istediği izlenimi uyandıracak renk ve ışık etkisini yaratmayı başarmıştır. Bu akımın temsilcileri arasında Manet (Mane), Renoir (Renuar), Degas (Dega), Cezanne (Sezan), Gaugin (Gogen) yer alır.İzlenimci ressamların bu alandaki çalışmalarından etkilenen besteciler de tıpkı ressamlar gibi müziklerinde benzer teknikler kullanmışlardır. Bir öyküyü bir nesneyi göründüğü gibi doğrudan betimlemek yerine onun bellekte bıraktığı etkiyi ezgilerinde belirli bir çizgisi olmayan ritimlerle, armonilerle ve kromatik dokuyla anlatmaya çalışmışlardır. Müziğin anlatımında orkestranın küçültülmesi, çalgıların tını özelliğinin önemsenmesi, örneğin; madensel üflemeli çalgıların yerine tahta üflemelilerin kullanılması, müzik cümlelerinin kısa oluşu ve genel olarak tınının en önemli olgu olması izlenimci akımın en önemli özelliklerini oluşturmuştur. İzlenimciliğin müzikteki en önemli temsilcileri; Claude Debussy (Klod Debusi) ve Maurice Ravel (Moris Ravel)’dir. 1. ETKİNLİK İzlenimci besteciler ve yirminci yüzyıl bestecilerinin eserlerinden bir müzik arşivi oluşturunuz. 2. ETKİNLİK Empresyonist akımın ortaya çıkma nedenleriyle ilgili düşüncelerinizi yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 82 2. EMPRESYONİZMİN MÜZİKSEL ÖZELLİKLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Claude Debussy’den başka izlenimci besteciler biliyormusunuz? Söyleyiniz. BİLGİLENDİRME İzlenimcilerin müziğinde ezgi, armoni, ritim gibi temel ögeler önceki dönemlerden farklı bir anlayışla ele alınmış ve müzik en saf seslerle çalgıların tınısal özellikleri kullanılarak duyurulmak istenmiştir. Uzakdoğu ülkelerinin müziklerinde kullanılan ses dizileri, tam perdeli, kromatik ve Orta Çağ kilise dizileri kullanılarak belirli bir tonalitenin dışında kalan akorların klasik armoni kurallarının tersine, paralel ve birbirlerinden bağımsız olarak ilerlemeleri Empresyonizmin müziksel özellikleridir. Özellikle Empresyonizmin öncüsü Debussy müziklerinde armoniye değil ritim ve tınılara önem vermiş, biçimde ise izlenimci ressamların ışığı parçacıklara bölme tekniğinden esinlenmiştir. Ses ve renk kavramını müziğe kazandıran Debussy tınıyı ön plana çıkarmak amacıyla orkestrayı küçültmüş, tahta üflemelilere öncelik tanımış, arp, çelesta, gong gibi yüksek sesli ve tınılı çalgıları sık sık kullanmıştır. Her eserinde farklı bir çalgı kullanarak o esere özgü bir tını yaratmaya çalışmıştır. Herhangi bir anın içinde yakalanan düşünceyi ışık etkileriyle anlatan izlenimci ressamlar gibi Debussy de farklı armoni, ritim ve ses renkleriyle ördüğü müziği ile yeni bir dönemi başlatmıştır. 1. ETKİNLİK Müzik arşivinizden Debussy’nin Deniz (La Mer) adlı eserini dinleyerek eserin müziksel özelliklerini yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 2. ETKİNLİK Arşivinizden Debussy’nin solo çalgı için bestelediği eserlerinden, kendi çalgınızla ilgili olanı seçiniz. Eserde, çalgının tınısal özelliklerinin nasıl kullanıldığını izlenimcilik akımının özelliklerini göz önünde bulundurarak dinleyiniz. Tınısal özelliklerin kullanımı açısından başka dönem veya akımlardan hangi farklı özellikleri taşıdığını bularak yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 3. ETKİNLİK İzlenimci ressamların resimlerini bularak inceleyiniz. İzlenimci bestecilerin eserlerindeki özelliklerle karşılaştırarak düşüncelerinizi sınıfta paylaşınız. 83 3. EMPRESYONİST BESTECİLER HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. İzlenimci bestecileri araştırınız. BİLGİLENDİRME Paris’te doğan Claude Debussy yirminci yüzyıl müziğine yön veren en önemli bestecilerden biridir. Şair ve ressamlar gibi daha zarif ögelerin müziğe egemen olması gerektiğini savunmuş ve müziğin doğaçtan bestelenmiş duygusu yaratmasını istemiştir. Debussy “Asıl kural sanatçının duyuşudur; teori önemli olamaz; işitme temeldir.” diyerek tonal sistemin sınırlarını zorlamıştır. Birçok farklı formda eser bestelemiştir. Bunlar arasında Pellas (Pelyas) ve Melisande operası, Oyunlar adlı bale eseri, Bir Pan’ın Öğleden Sonrasına Prelüd, La Mer adlı orkestra eserleri ve çeşitli piyano parçaları, oda müziği ve koro eserleri sayılabilir. Klasik geleneğe daha yakın olan Maurice Ravel çağdaşı Debussy ile birlikte müzik tarihinin ikiz bestecileri olarak anılır. Opera, bale, orkestra, oda müziği, piyano eserleri ve şarkıları bulunan Ravel, izlenimci eserlerini orkestra çalışmalarında vermiştir. Eserleri arasında izlenimci etkileri en çok yansıtan eseri Su Oyunları’dır. İzlenimci müzikten etkilenen besteciler arasında Bela Bartok, Manuel de Falla, Felippe Pedrell, Enrique Granados, Frederick Delius, Vaughan Williams, Giacomo Puccini, Fransız Altıları olarak bilinen George Auric (Jorj Orik, 1899-1983), Luis Durey (Lui Dure, 1888-1979), Arthur Honegger (Artur Honeger, 1892-1955), Darius Milhaud (Daryus Milho, 1892-1974), Francis Poulenc (Frensis Pulenk, 1899-1963), Germanie Tailleferre (Jermani Taylefer, 1892-1983) ve Altıların öncüsü sayılan Eric Satie (Erik Sati) yer alır. Claude Debussy (1862-1918) 1. ETKİNLİK Maurice Ravel (1875-1937) Arşivinizden Debussy ve Ravel’in müziklerinden örnekler dinleyerek izlenimci müziğin Klasik ve Romantik Dönem müziğinden farklılıklarını bularak yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 2. ETKİNLİK Debussy ve Ravel’in yaşam öyküleri ve eserlerini araştırarak bilgi edininiz. 84 4. 20. YÜZYIL MÜZİĞİNİN DOĞUŞU HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Deneycilik, çok tonluluk (politonalite), kromatizm, tonalite, atonalite, çok ritimlilik, yeni klasikçilik, dışavurumculuk (expresyonizm), ilkelcilik (primitivizm), yararlı müzik, gelecekçilik (futurizm), rastlamsal (aleatory) müzik, minimalizm, elektronik müzik ve caz müzik kavramlarının sözlük anlamlarını söyleyiniz. BİLGİLENDİRME Müzikte yeni akımlar on dokuzuncu yüzyılda Romantik Dönemin ortalarında başlamıştır. Bestecilerin kullandıkları yenilikler yirminci yüzyıl müziğine giden yolu aralamıştır. Wagner’in operaları, Liszt’in senfonik şiirlerindeki teknik yenilikler yirminci yüzyıl müziğini etkilemiştir. Romantik Dönemde senfonileriyle tonal sistemin bütün olanaklarını kullanan Beethoven’in ardından gelen besteciler, on altıncı yüzyıldan yirminci yüzyıla yaklaşırken kullanılan klasik müziğin eski armoni anlayışından uzaklaşarak yeni ve farklı bir anlatıma yönelmişlerdir. Yirminci yüzyıl başlarından günümüze kadar olan zamanın müziği olarak tanımlanan yeni müzik, yüzyıllar boyu geçerliliğini korumuş birçok kavramın yerini yeni kavramlara ve deneysel arayışlara bırakmasıyla farklı bir boyut kazanmıştır. Orta Çağ, Rönesans, Klasik Dönem ve Romantik Dönemde müzikte ortaya çıkan yeni arayışlar için de yeni müzik terimi kullanılmıştır. Bestecilerin geleneksel anlatım yöntemleri yerine deneysel arayışlara, geçmiş yüzyılların müziklerine ve farklı ülkelerin müziklerine yönelmeleriyle, tonalite yerine atonalite (tonsuzluk), müzik sesleri ya da insan sesleri yerine gürültüler, biçim yerine biçimsizlik, belirli bir kompozisyon yerine rastlantısal etki uyandıran kompozis yonlar ortaya çıkmaya başlamıştır. Böylelikle; deneycilik, yeni klasikçilik, egzotizm, rastlamsal müzik, gelecekçilik, dışavurumculuk, ilkelcilik, caz, yararlı müzik, elektronik müzik gibi akımlar ortaya çıkmıştır. On dokuzuncu yüzyılın başlarında Beethoven, metronomu bulan Nepomuk tarafından icat edilen, üflemeli, yaylı ve vurmalı çalgıların sesini arttıran mekanik bir aygıt kullanmıştır. Yirminci yüzyılın başlarından itibaren sesle ilgili çalışmaların artması ve teknolojik gelişmeler elektronik müzik türünün yaygınlaşmasını sağlamıştır. Claude Debussy, Moris Ravel, Alexander Skriyabin ( Aleksandır Skriyabin), Charles İves (Çarls İves), Arnold Schoenberg (Arnold Şönberg), Alban Berg, Anton von Webern (Anton Von Vebern), atonal müzik, çok tonluluk, dışa vurumculuk, çok ritimlilik gibi akım ve tekniklerini eserlerinde kullanmışlardır. Bela Bartok, tonal müzikten uzaklaşmadan çok tonluluk, çok ritimlilik özelliklerini ve halk müziğinin olanaklarını kullanarak kendi özgün stilini oluşturmuştur. İgor Stravinski, Dimitri Şostakoviç, Sergei Prokofief (Sergey Prokofiyef), Paul Hindemith, özellikle yeni klasikçilik akımını benimsemiş ve eserlerinde tonaliteye bağlı kalarak çok tonluluk tekniğini başarıyla kullanmışlardır. Daha birçok besteci yirminci yüzyıl müziğini oluşturan bu akımların öncüleri olmuşlardır. Yirminci yüzyılın ikinci yarısında yeni müzik farklı özellikler kazanmış ve besteciler, somut müzik, dizisel müzik, aletorik müzik, elektronik müzik, minimalist, yeni yalıncılık gibi akım ve tekniklerin kullanıldığı eserler vermişlerdir. 1. ETKİNLİK Müzik arşivinizden seçeceğiniz, farklı akım temsilcilerinin eserlerinden örnekler dinleyiniz ve bu akımların özelliklerinin eserde nasıl işlendiğini yazarak arkadaşlarınızla paylaşınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 2. ETKİNLİK Yirminci yüzyıl bestecilerinin eserlerinden uygun örnekler seçerek çalgınızla seslendiriniz. 85 5. 20. YÜZYIL MÜZİĞİNİN ÖZELLİKLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Farklı müzik arayışlarının müziğin gelişimine etkileri hakkındaki düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. Arnold Schoenberg (1874-1951) Alban Berg (1885-1935) Anton von Webern (1883-1945) BİLGİLENDİRME Yirminci yüzyılın müziğe getirdiği en önemli yeniliklerden biri on iki nota sisteminin kurulmuş olmasıdır. Besteci Richard Wagner’in Tristan ile İsolde adlı operasında kendini gösteren atonaliteden etkilenen Viyana’lı Arnold Schoenberg’i n 1920 yılında ortaya attığı on iki ton sisteminin temel özelliği, bir oktavın on iki sesinin belirli bir düzen içinde kullanılmasına dayanır. Atonalite olarak adlandırılan bu sistemi Schoenberg, “belli bir tona bağlı olmayış veya birden çok tona bağlılık” olarak tanımlar. Atonal müzikte on iki sesin her biri eserde aynı öneme sahiptir. Eser herhangi biri ile başlayıp herhangi biri ile bitebilir. Notalar dizisel yöntemle sırayla kullanılır. Her bir nota kullanılıp bitmeden aynı sesler tekrarlanmaz. Schoenberg’in öğrencileri Alban Berg ve Anton von Webern, müziğin anlaşılabilir olması ilkesine dayanan Schoenberg’in on iki ton sistemini benimseyerek eserlerinde kullanmışlardır. Bu bestecilerin dışındaki besteciler de geçmiş dönemlerin müziğini tekrar canlandırmak isteyerek yeni yaklaşımlar denemişlerdir. Bazı besteciler caz müzikten esinlenmişlerdir. Yirminci yüzyılda Avrupa ve Amerikan sanat müziğini etkileyen caz müziği, batı müziğinin armonisi ve formlarının, Afrika’nın ritim ve ezgileriyle birleşmesi sonucu ortaya çıkan ve tüm dünyayı etkisi altına alan bir müzik türüdür. En önemli özeliği doğaçlama olan caz müziği sanatçıları arasında, Luis Armstrong, Duke Ellington (Dük Elingtın), Glenn Miller (Glen Milır), Dizzy Gillespie (Dizi Gilespi) ve Miles Davis (Mayls Devis) yer alır. Caz müziğini Klasik Müzikle birleştiren bestecilerden George Gershwin (Corc Görşvin), Rhapsody in Blue (Rapsodi İn Blu) adlı piyano ve orkestra için tek bölümlü eserinde, Pariste bir Amerikalı adlı senfonik eserinde ve Porgy (Porgi) ile Bess adlı operasında caz stilini kullanmıştır. 1. ETKİNLİK Arnold Shoenberg’in geliştirdiği on iki ton sisteminin özelliklerini araştırınız.Arşivinize eklediğiniz bestecinin op.36 numaralı keman konçertosunun son bölümünü dinleyerek bilgilerinizle karşılaştırınız. 2. ETKİNLİK Arnold Schoenberg’in Pierro Lunaire adlı eserini dinleyiniz. Dışavurumcu sayılan bu eserde bestecinin geliştirdiği yeni seslendirme tekniğinin (sprechstimme; konuşma sesi) özelliklerini belirleyerek yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 86 6. 20. YÜZYIL BESTECİLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1.Yirminci yüzyıl bestecilerinin yaşam hikâyelerinden bildiklerinizi paylaşınız. 2. Yirminci yüzyılda yaşanan dünya savaşlarının sosyal yaşam üzerindeki etkilerini araştırınız. Dimitri Şostakoviç (1906-1975) İgor Stravinski (1882-1971) Sergei Prokofief (1891-1953) Bela Bartok (1881-1945) BİLGİLENDİRME Macar besteci Bartok ve Rus besteci Stravinski ulusal müziklerinin ritimlerini ve farklı ölçüleri bir arada kullanarak canlı ve etkileyici müzikler bestelemişlerdir. Birden fazla armoniyi bir arada kullanmayan bestecilerin eserlerinde, farklı dizilerin kuralsız şekilde kullanılmasıyla ortaya çıkan çok tonluluk ve çok ritimliliğin yanında melodik yapı da değişerek atonal ezgiler yaratılmıştır. Yirminci yüzyıl bestecilerinin farklı akımların etkisiyle yaptıkları çalışmalar evrensel müziğin gelişimini etkilemiş, çağdaş müziğin bugünkü görünümünü kazanmasında etkili olmuştur. Yirminci yüzyıl müziğine yön veren besteciler içinde en önemlilerinden Şostakoviç, Stravinsky, Prokofief ve Bartok’u sayabiliriz. 1. ETKİNLİK Yirminci yüzyıl başlarında Avrupa’da ortaya çıkan siyasi ve kültürel değişimler ile sanat, bilim ve teknoloji alanındaki gelişmelerin bestecilerin müziklerine olan etkileri hakkında araştırma yaparak sunum yapınız. 2. ETKİNLİK Arşivinizdeki yirminci yüzyıl bestecilerinin eserlerini dinleyerek eserlerin bestecilerini ve yirminci yüzyılda etkili olan akımlardan hangisinin özelliklerini taşıdığını bulmaya çalışınız. 3. ETKİNLİK Bu dönemde birçok besteci edebiyatçıların eserlerinden etkilenmiştir. Örneğin; Sergei Prokofief İngiliz yazar William Shakspeare (Vilyım Şekspir, 1564-1616)’in ünlü Romeo And Juliette (Romio ve Jülyet) adlı eserinden etkilenerek aynı adı taşıyan bale eseri bestelemiştir. Siz de edebiyatçıların eserlerinden etkilenen başka bestecileri ve eserlerini araştırarak isimlerini yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 87 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdaki bestecilerden hangisi İzlenimciliğin temsilcilerindendir? A) Gluck B) Verdi C) Mozart D) Haydn E) Debussy 2. Aşağıdaki akımlardan hangisi yirminci yüzyıl akımlarından değildir? A) Futurizm B) Expresyonizm C) Rococo D) Yeni Klasikçilik E) Empresyonizm 3. Aşağıdaki bestecilerden hangisi yirminci yüzyıl bestecilerden değildir? A) Stravinski B) Şostakoviç C) Prokofief D) Bartok E) Schubert 4. Aşağıdaki cümlelerin başına yargılar doğru ise (D), yanlış ise (Y) yazınız. ( ( ( ( ) Debussy, müziklerinde tınıyı önemseyerek ses ve renk kavramını müziğe kazandırmıştır. ) İzlenimci müzik on dokuzuncu yüzyılda yaygınlık kazanmıştır. ) On iki ton sistemi bir oktavın on iki sesinin belirli bir düzen içinde kullanılmasıdır. ) Çok tonluluk ve çok ritimlilik on iki ton sisteminin özelliği değildir. 5. Aşağıdaki ifadeleri anlamca uygun biçimde tamamlamak için noktalı yerleri doldurunuz. …………… izlenimci akımı başlatan ressamdır. …………... ve……...................izlenimci akımın kurucularıdır. …………... on iki ton sisteminin kurucusudur. ................. ve ………………… Schoenberg’in öğrencileridir. 6. İzlenimcilik akımı ismini nasıl almıştır? Yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 7. Empresyonist bestecilerin isimlerini ve eserlerini yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 8. Yirminci yüzyılda ortaya çıkan akımların ve yeni müzikte kullanılan tekniklerin isimlerini yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 88 e t i n Ü . 10 İK Z Ü M Lİ S E S OK Ç E D ’ İYE K R Ü T 1. TÜRKİYE’DE ÇAĞDAŞ MÜZİĞİN GELİŞİMİ VE ÖZELLİKLERİ 2. TÜRK BEŞLERİ 3. ÇAĞDAŞ TÜRK BESTECİLERİ 10. ÜNİTE: TÜRKİYE’DE ÇOK SESLİ MÜZİK 1. TÜRKİYEDE ÇAĞDAŞ MÜZİĞİN GELİŞİMİ VE ÖZELLİKLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1. Dünyada Ulusal Müzik Akımları oluşurken Türk Müziğine yansıması nasıl olmuştur? 2. Cumhuriyet’in ilan edildiği yıllarda ülkemizdeki sosyal, kültürel yaşantı nasıldı? Bilgilerinizi paylaşınız. BİLGİLENDİRME On yedi ve on sekizinci yüzyıllarda Avrupa’nın ilgisini çeken ve etkileri klasik bestecilerin eserlerine yeni bir renk ve anlatım ögesi olarak giren Mehter, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasıyla yerini bandoya bırakmıştır. Batılı anlamda askerî müzik topluluğu olan bandoyu 1826’da İtalyan besteci Giuseppe Donizetti (Ciseppe Donizetti,1788-1856) kurmuştur. Ülkemizde Batı tekniğinin uygulandığı ilk eğitim kurumu, Muzika-i Hümayun adını alan Saray Bandosu’dur. Muzıka-i Hümayun, Cumhuriyet’in ilanından sonra Riyaset-i Cumhur Musikî Heyeti adını almıştır. Riyaset-i Cumhur Musikî Topluluğu 1932 yılında Millî Eğitim Bakanlığı’na bağlanmış ve topluluğun adı Atatürk tarafından Riyaset-i Cumhur Filarmoni Orkestrası olarak değiştirilmiştir. 1924 yılında Atatürk’ün önderliğinde Musikî Muallim Mektebi açılmıştır. 1925 yılında besteci, usta çalgıcı ve müzik eğitimcisi yetiştirmek üzere yurt dışında öğrenim görecek gençler için yarışmalı sınav açılmış ve daha sonra Türk Beşleri adını alacak yetenekli gençlerimiz Avrupa’ya gönderilmiştir. 1926 yılında İstanbul’da Darülelhan (melodiler evi) adıyla açılan konservatuvar, Batı Müziği eğitimi veren Belediye konservatuvarına dönüştürülmüştür. Ülkemizdeki çok sesli müziğin gelişimi, 1934 yılında kurulan Ulusal Müzik ve Temsil Akademisinin kurulması ve Alman Besteci Paul Hindemith (Pol Hindemit)’in, Türkiye’de müzik yaşamının örgütlenerek düzenlenmesinde danışman olarak görevlendirilmesiyle devam eder. Daha sonra 1935 yılında Millî Eğitim Bakanlığı bünyesinde Güzel Sanatlar Müdürlüğü, 1936 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı kurulmuştur. Konservatuvarın temelini oluşturan Musikî Muallim Mektebi 1937’de Gazi Terbiye Enstitüsü’ne bağlanmış ve yöneticiliğine Alman müzik eğitimcisi Eduard Zuckmayer (Eduvard Zukmayer) getirilmiştir. 1938’de Askerî Mızıka Okulu açılmıştır. Ünlü Macar besteci Bela Bartok,1936’da Türkiye’ye gelerek yerel müziklerin değerlendirilmesi ve derleme çalışmalarının başlatılması konusunda konferanslar vermiş ve 1938’de Ankara Devlet Konservatuvarı’nda Türk Halk Ezgileri Arşivi kurulmuştur. Çağdaş çok sesli müziğin gelişimi çeşitli kurumlarda başlayan müzik eğitimi, çok sesli koroların kurulması, yeni kurulan opera ve baleler, konservatuvarlarla devam etmiştir. 1948 yılında devlet yasasıyla üstün yetenekli öğrencilerden İdil Biret ve Suna Kan müzik eğitimi almak üzere yurt dışına gönderilmişlerdir. Çok sesli müziğin yaygınlaşmasında en etkili kurumlardan biri de radyo olmuştur. Ankara Radyosu bünyesinde kurulan, Radyo Senfoni Orkestrası, Radyo Oda Müziği Orkestrası, Mandolin Orkestrası, Madrigal Korosu, Ankara Radyosu Çok Sesli Korosu, gençlik ve çocuk korolarıyla çok sesli müzik yaşamını desteklemiştir. Çok sesli müzik bugün ülkemizde birçok şehirde kurulan senfoni orkestraları, opera ve baleler, devlet koroları, konservatuvarlar, güzel sanatlar liseleriyle, çeşitli uluslararası müzik festivalleriyle, çok sesli müzik Türk toplumunun kültür hayatındaki varlığını sürdürmektedir. 1. ETKİNLİK Cumhuriyet’in ilanından sonra Atatürk’ün önderliğinde açılan ve hâlâ eğitimine devam eden müzik okullarıyla ilgili araştırma yapınız. Bu okulların ülkemizdeki çok sesli müziğin gelişimine katkılarını yazınız. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 90 2. ETKİNLİK “Amacımız, Türkiye Cumhuriyeti halkını tamamen modern ve bütün anlamı, içeriği ve biçimiyle uygar bir toplum durumuna getirmektir. Başarı için en gerçek kılavuz, bilimdir, tekniktir. Bilim ve teknik için sınır ve koşul yoktur. Bilim ve teknik nerede ise oradan alınmalı ve her yurttaşın kafasına sokulmalıdır. Dünyanın her türlü biliminden, buluşlarından, ilerlemelerinden yararlanılmalı; fakat asıl temel, ulusun kendi içinden çıkarılmalıdır. Kültür etkinlikleri, yeni ve modern esaslara göre örgütlenip yürütülmelidir. Sanat, birey ve toplum olarak insanca yaşamanın vazgeçilmez öğeleridir. Türkiye Cumhuriyeti’nin temeli kültürdür. Kültür, oluştuğu, yapıldığı, geliştiği yerin özelliklerine bağlıdır. Bu yer, ulusun öz yapısıdır. Türk halkının gelişmesi demek, en başta kendi kültürünün gelişmesi demektir. Güzel sanatlarda başarı, bütün inkılapların başarılı olduğunun da kesin kanıtıdır. Sanatsız kalan bir ulusun hayat damarlarından biri kopmuş demektir. Bir ulus sanata önem vermedikçe büyük bir felakete mahkûmdur. Bunun içindir ki Türk ulusunun sanata olan sevgisi sürekli olarak her türlü araç ve önlemlerle beslenerek geliştirilmelidir. Güzel Sanatlar içinde en çabuk, en önde götürülmesi gereken müziktir. Çünkü bir ulusun yeni değişikliğinde ölçü, Mustafa Kemal ATATÜRK müzikte değişikliği alabilmesi, kavrayabilmesidir.” Ahmet SAY Türkiye’nin Müzik Atlası Atatürk’ün, bilim, kültür ve güzel sanatlarla ilgili sözlerinden oluşturulan metinden hareketle, bu unsurların Türk toplum yaşamındaki yeri ve önemi ile ilgili düşüncelerinizi yazınız. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. OKUMA METNİ …“Doğu müzikleri olan Osmanlı müzikleri, Bizans’tan kalmadır. Bizim gerçek müziğimiz Anadolu halkından işitilebilir. Türk toplumu büyük bir hızla oluşan bir evrim içindedir. Osmanlı müziği, Türkiye Cumhuriyeti’ndeki büyük devrimleri anlatabilecek güçte değildir. Bize yeni bir müzik gereklidir. Bize gerekli olan yeni müzik, özünü ulusal müziğimizin gerçek temelini oluşturan halk müziğimizden alan armonik bir müzik olacaktır. Bunun için ulusal ince duyguları, düşünceleri anlatan yüksek değişleri, söyleyişleri toplamak, onları bir an önce genel son müzik kurallarına göre işlemek gerektir. Türk ulusal müziği ancak bu yolla yükselebilir, uluslararası müzikte yerini alabilir”. …Türkiye’de çok sesli müzik, Atatürk’ün yukarıdaki görüş ve ilkeleri doğrultusunda, özgür düşünce temelindeki yaratıcılık ortamında ilerlemiştir. Buna Türk müzik inkılabı denir. Müzik devrimi, müziğin kapsam, boyut, içerik, üslup, biçim , araç, yöntem ve teknikler bakımından eski durumdan yeni duruma köklü ve hızlı bir değişim olarak tanımlanabilir… Ahmet SAY Türkiye’nin Müzik Atlası 3. ETKİNLİK Metinden hareketle Cumhuriyet Döneminden günümüze kadar müziğimizdeki gelişmeleri kısaca yazınız. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 91 2. TÜRK BEŞLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1.Türk Beşleri’nden başka Çağdaş Türk Müziği bestecilerini biliyor musunuz? Söyleyiniz. Cemal Reşit Rey (1904-1985) Ulvi Cemal Erkin (1906-1972) Hasan Ferit Alnar Ahmet Adnan Saygun Necil Kazım Akses (1906-1978) (1907-1991) (1908-1999) BİLGİLENDİRME Cumhuriyet’in kurulduğu 1923 yılından sonra ulusalcı kültür ve eğitim politikalarının sonucunda birçok yetenekli müzisyen yurt dışına gönderilmiştir. Türk Müziğinin evrensel düzeye ulaşmasını amaçlayan bu hareketin içerisinde yer alan Cemal Reşit Rey, Ulvi Cemal Erkin, Ahmet Adnan Saygun, Hasan Ferit Alnar ve Necil Kazım Akses daha sonra Türk Beşleri olarak anılırlar. Hepsinin ortak amaçları; Batı Müziği yapısı içinde Klasik Türk müziği ve Türk Halk Müziğinin renklerini kullanmaktır. Cemal Reşit Rey, Türk Beşleri’nin en yaşlı üyesidir. Yurt dışında eğitim görmüştür. Besteci ve piyanist olmasının yanında eğitimcilik, orkestra yöneticiliği yapmıştır. Eserlerinden bazıları; Cumhuriyet’in Onuncu Yıl Marşı, Lüküs Hayat Opereti, Enstantaneler’dir. Ulvi Cemal Erkin, 1925 yılında kazandığı devlet bursuyla yurt dışında eğitim almıştır. Besteci ve piyanist olmasının yanında çeşitli kurumlarda öğretmenlik yapmıştır. Tüm eserleri seslendirilmiş tek Türk bestecisidir. Eserlerinden en önemlileri; Köçekçe Süiti, şan ve orkestra için Bülbül ve Ayın On Dördü ve Beş Damla adlı piyano eseridir. Hasan Ferit Alnar, küçük yaşta kanun çalmaya başlamış ve iyi bir kanun yorumcusu olarak ün yapmıştır. 1927’de yurt dışına giderek eğitimini tamamlamıştır. Orkestra yöneticiliği, müzik tarihi ve kompozisyon öğretmenliği yapmıştır. Ankara’da ilk opera temsillerinin düzenlenmesine öncülük etmiştir. Geleneksel bir çalgı olan kanun için yazdığı Kanun Konçertosu müzik tarihinde bir ilktir. Eserlerinden bazıları; Viyolonsel Konçertosu, Türk Süit’i, Yaylı Dördül’dür. Ahmet Adnan Saygun, 1928’de devlet bursuyla gittiği yurt dışında eğitimini tamamlamıştır. Bestecilik, etnomüzikoloji ve eğitim alanlarında Türk Müziğine olan katkılarıyla müzik tarihine geçmiştir. 1934 yılında ilk ulusal operamız olan Özsoy operasını bestelemiştir. Eserlerinden bazıları; Kerem, Köroğlu ve Gılgamış operaları, Yunus Emre Oratoryosu, İnci’nin Kitabı adlı piyano eseridir. Necil Kazım Akses, 1926’da yurt dışına giderek eğitimini tamamlamıştır. Türk Beşleri’nin en genç üyesi olan Akses, besteciliği ve öğretmenliği kadar sanat kurumlarındaki yöneticiliği ile de Türk kültür yaşamına hizmet etmiştir. Eserlerinden bazıları, Çiftetelli, Sesleniş, Eskilerden İki Dans, Bir Divandan Gazel, Minyatürler’dir. 1. ETKİNLİK Türk Beşleri’nin yaşamları ve eserleri ile ilgili bir araştırma yapınız. Gruplar oluşturarak her grubun bir besteciyi anlatacağı açıklamalı bir dinleti hazırlayınız. 2. ETKİNLİK Çağdaş Türk müziği bestecilerinin eserlerinden oluşan bir müzik arşivi oluşturunuz. 92 3. ÇAĞDAŞ TÜRK BESTECİLERİ HAZIRLIK ÇALIŞMALARI 1.Yurt dışında eğitim almış dünyaca ünlü müzisyen, opera sanatçısı, orkestra şefi, yorumcu ve müzikologlarımızdan kimleri biliyorsunuz? Söyleyiniz. BİLGİLENDİRME Türk Beşleri’yle aynı kuşakta olan besteciler, Türk Müziği ses sistemi üzerine araştırmalar yaparak, geleneksel müziğimizin saf renklerini, ritmini, koro ve orkestra yapıtlarında işlemişlerdir. Batı’daki çağdaşlarıyla birlikte yeni anlatım stillerini ve teknolojik gelişmelerin müziğin anlatım diline katkılarını da kullanarak Türk motiflerinin evrensel müzikte yer almasında öncü olmuşlardır. Eserlerinde, Batı’nın çağdaş tekniklerini kullanarak ülkemizin müzik yaşamına evrensel boyutlarda katkı sağlayan bestecilerimiz: Ekrem Zeki Ün, Faik Canselen, Mithat Fenmen, Kemal İlerici, Bülent Tarcan, Sabahattin Kalender, Nedim Otyam, Nevit Kodallı, Necdet Levent, Ferit Tüzün, Muammer Sun, Cenan Akın, Kemal Sün der, Yalçın Tura, Kemal Çağlar, Çetin Işıközlü, Sayram Akdil, Okan Demiriş, Sarper Özsan, İstemihan Taviloğlu, Bülent Arel, İlhan Usmanbaş, Ertuğrul Oğuz Fırat, İlhan Mimaroğlu, Cengiz Tanç, İlhan Baran, Ali Doğan Sinangil, Turgut Aldemir, Ahmet Yürür, Necati Gedikli, Turgay Erdener, Betin Güneş, Mehmet Aktuğ, Kamuran İnce, Perihan Önder Ridder, Sıdıka Özdil, Nihan Atlığ Atay, Server Acim, Aydın Esen, Hasan Uçarsu, Mehmet Nemutlu, Ali Özkan Manav, Fazıl Say’dır. Türk Müziği ve Batı Müziği arasındaki alışveriş on yedinci yüzyıla dayanır. Öncelikle Mehter müziği Batılı müzisyenleri etkilemiş; on dokuzuncu yüzyılın ilk yarısından itibaren de Osmanlı saraylarına gelen Batılı opera, bale gruplarından etkilenen Türk besteciler opera ve operet alanında bazı denemeler yapmışlardır. Yirminci yüzyıla doğru, aralarında ünlü piyanist Liszt’in de bulunduğu Batı’nın birçok ünlü müzisyeni İstanbul’a gelerek konserler vermiştir. Klasik Dönemde Türk adını müzikte en çok duyuran besteci Mozart’tır. Sonat, konçerto, opera ve balelerinde Türk vurmalı çalgılarını ve renklerini kullanmıştır. 1. ETKİNLİK Eserlerinde Batı’nın çağdaş tekniklerini kullanarak ülkemizin müzik yaşamına evrensel boyutlarda katkı sağlayan bestecilerimizin yaşamlarını araştırarak okuyunuz. Müzik arşivinize eklediğiniz eserlerinden örnekler dinleyerek müziksel özellikleri hakkındaki düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız. 2. ETKİNLİK Batılı besteciler tarafından yapılmış ve konusu Türk olan opera veya bale örneklerini araştırarak bulduğunuz eserleri izleyiniz. Siz de konusu Türk olan bildiğiniz bale isimlerini yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 3. ETKİNLİK Mozart’ın KV.331 La Majör Piyano Sonatının Alla Turca bölümünü dinleyiniz. Mozart’ın bu eserin son bölümünü neden Türk Marşı olarak isimlendirdiğini arkadaşlarınızla tartışarak düşüncelerinizi yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 93 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÇALIŞMALARI 1. Aşağıdaki bestecilerden hangisinin eserlerinde Türk Müziği etkisi görülür? A) Mozart B) Bach C) Monteverdi D) Schoenberg E) Stravinski 2. Cumhuriyet’in Onuncu Yıl Marşı’nı Türk Beşleri’nden hangisi bestelemiştir? A) Ulvi Cemal Erkin B) Cemal Reşit Rey C) Necil Kazım Akses D) Hasan Ferit Alnar E) Ahmet Adnan Saygun 3. Aşağıda verilen cümleleri doğru ise (D), yanlış ise(Y) şeklinde işaretleyiniz. ( ( ( ( ( ) İlk ulusal operamız Ahmet Adnan Saygun’un bestelediği Özsoy operasıdır. ) Musikî Muallim Mektebi 1934 yılında açılmıştır. ) Ülkemizde Batı tekniğinin uygulandığı ilk eğitim kurumu Saray Bandosudur. ) Kanun Konçertosu Ulvi Cemal Erkin’in eseridir. ) Klasik Dönemde Türk adını müzikte en çok duyuran besteci Mozart’tır. 4. Aşağıda Türk Beşleri’nin eserleri verilmiştir. Karşılarına bestecilerinin isimlerini yazınız. Çiftetelli …………………………………………………………….. Köçekçe Süiti ……………………………………………….…….. Türk Süiti …………………………………………………………... Yunus Emre Oratoryosu ……………………………….…..…... Lüküs Hayat opereti ………………………………………...…... 5. Cumhuriyet’in ilanından sonra ülkemize gelerek çok sesli müzik eğitimine katkı sağlayan yabancı müzik adamlarının isimlerini yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 6. Günümüzde, eserlerinde Batı’nın çağdaş tekniklerini kullanarak ülkemizin müzik yaşamına evrensel boyutlarda katkı sağlayan bestecilerimizin isimlerini yazınız. ....................................................................................................................................................................... ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 94 ÖZ DEĞERLENDİRME Adınız ve Soyadınız Sınıfınız Numarınız : …………… : …………… : …………… Tarih: …………… Bu çalışmada neler yaptım? …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Bu çalışmada neler öğrendim? …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Bu çalışmada başarılı olduğum bölümler? …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Bu çalışmada en çok zorlandığım bölümler? …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Çalışmamı yaparken beklemediğim nelerle karşılaştım? …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… Bu çalışmayı tekrar yapsaydım şu şekilde yapardım: …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………… 95 GRUP DEĞERLENDİRME FORMU-A Grubun Adı: Sınıfı: Yönerge: Aşağıdaki her bir ölçütün ne düzeyde yeterli olduğunu göz önüne alarak grubu değerlendiriniz. 5.Her Zaman 4.Sıklıkla 3.Bazen 2.Nadiren BECERİLER 1.Hiçbir zaman DERECELER Grup üyeleri birbirleriyle yardımlaşırlar. Grup üyeleri birbirlerinin düşüncelerini dinlerler. Grup üyelerinin her biri çalışmalarda rol alırlar. Grup üyeleri birbirlerinin düşüncelerine ve çabalarşna saygş gösterirler. Grubun her üyesi birbirleriyle etkileşim içerisinde tartışırlar. Grup üyeleri ulaştıkları sonucu birbirlerine iletirler. Grup üyeleri bireysel sorumluluklarını yerine getirirler. Grup üyeleri bilgilerini diğerleriyle tartışırlar. Grup üyeleri birbirlerine güvenir. Grup üyeleri birbirlerini cesaretlendirirler. Grup üyeleri söz hakkının adil bir biçimde paylaşılmasına özen gösterirler. Grupta birbiriyle çatışan görüşler olduğunda, gruptakiler bunları tartartışmaya açarlar. Çalıştıkları konuda, grup üyeleri ortak bir görüş oluştururlar. Grup üyeleri birlikte çalışmaktan hoşlanırlar. TOPLAM : ________ ________ ________ ________ ________ Yorumlar: ............................................................................................................................................................................. ............................................................................................................................................................................. 96 GRUP DEĞERLENDİRME FORMU-B Toplam puan Ödevlerini saklama Ödevleri tamamlama Zamanı verimli kullanma Görev almaya istekli oluş Farklı görüşlere saygı duyma Görüşlerini gerekçelendirme Tartışmalara katılma Grup arkadaşlarını destekleme Sorumlulukları paylaşma Başkalarını dinleme Öğrencinin Adı ve Soyadı Çalışmaya hazır oluş Yönerge: Aşağıdaki form gruptaki her bir öğrencinin değerlendirilmesi için geliştirilmiştir. Puanlama Anahtarı: 5= Çok iyi 4= İyi 3= Orta 2= Geçer 1= Zayıf Yorumlar : ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................ ............................................................................................................................................................................. 97 GRUP ÖZ DEĞERLENDİRME FORMU Grubun Adı: Gruptaki Öğrencilerin Adları: Açıklama: Aşağıdaki tabloda grubunuzu en iyi şekilde ifade eden seçeneğin altına (X) işareti koyunuz. Her zaman BECERİLER DERECELER Bazen Hiçbir zaman 1. Araştırma planı yaptık. 2. Görev dağılımı yaptık. 3. Araştırmada çeşitli kaynaklardan yararlandık. 4. Etkinlikleri birlikte hazırladık. 5. Görüşlerimizi rahatlıkla söyledik. 6. Grupta uyum içinde çalıştık. 7. Birbirimizin görüşlerini ve önerilerini dinledik. 8. Grupta birbirimize güvenerek çalıştık. 9. Grupta birbirimizi takdir ettik. 10. Çalışmalarımız sırasında birbirimizi cesaretlendirdik. 11. Sorumluluklarımızı tam anlamıyla yerine getirdik. 12. Çalışmalarımızı etkin bir biçimde sunduk. TOPLAM : _____________ _____________ _____________ Aşağıdakileri grubunuza göre cevaplayınız. 1. Çalışmalar sırasında karşılaştığımız en büyük problem ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… 2. Problem nereden kaynaklanıyordu? ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… 3. Grubumuzun en iyi olduğu alan ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… 4. Grup olarak daha iyi olabilirdik, fakat ……………………………………………………………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………………………………………………………… 98 ÖĞRENCİ GÖZLEM FORMU Açıklama: Bu form, etkinlik süresince öğrencilerin, yapılan çalışmalara katılma düzeylerini gözlemeniz amacıyla hazırlanmıştır. Ünite Adı: ….....…… Adı Soyadı Öğrenci No Sınıfı : ……...………… : ……...………… : ………...……… DERECELER BECERİLER Hiçbir zaman Nadiren Bazen Sıklıkla Her zaman 1 2 3 4 5 I. DERSE HAZIRLIK 1. Bilgi kaynaklarına nasıl ulaşacağını bilir. 2. Ulaştığı kaynaklardan etkin bir biçimde yararlanır. 3. Derse değişik yardımcı kaynaklarla gelir. 4. Derse hazırlıklı gelir. Toplam II. ETKİNLİKLERE KATILMA 1.Konu ile ilgili görüşlerini çekinmeksizin ifade eder. 2.Görüşü sorulduğunda söyler. 3.Yeni ve özgün sorular sorar. 4.Belirttiği görüşler ve verdiği örnekler özgündür. 5.Dersi iyi dinlediği izlenimi veren sorular sorar. Toplam III. İNCELEME – ARAŞTIRMA – GÖZLEM 1. Bilgi toplamak için çeşitli kaynaklara başvurur. 2.Kendisine verilen kaynaklarla yetinmeyip başka kaynaklar araştırır. 3.İnceleme ve araştırma ödevlerini özenerek yapar. 4.Gözlemlerini dikkatli bir şekilde yapar. 5.Gözlemleri sonucunda mantıksal çıkarımlarda bulunur. 6.Araştırma ve inceleme sonucunda genellemeler yapar. Toplam GENEL TOPLAM 99 PROJE DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ Projenin Adı: Öğrencinin; Adı ve soyadı: Sınıfı: No: DERECELER BECERİLER Kötü Geçer Orta İyi Çok İyi 1 2 3 4 5 I. PROJE HAZIRLAMA SÜRECİ Projenin amacını belirleme Projeye uygun çalışma planı yapma Grup içinde görev dağılımı yapma İhtiyaçları belirleme Farklı kaynaklardan bilgi toplama Projeyi plana göre gerçekleştirme Toplam II. PROJENİN İÇERİĞİ Türkçeyi doğru ve düzgün yazma Doğru bilgileri kullanma Toplanan bilgileri analiz etme Toplanan bilgileri düzenlenme Elde edilen bilgilerden çıkarımda bulunma Kritik düşünme becerisini gösterme Yaratıcılık yeteneğini kullanma Toplam III. SUNU YAPMA Türkçeyi doğru ve düzgün konuşma Sorulara cevap verebilme Konuyu dinleyicilerin ilgisini çekecek şekilde sunma Sunuyu hedefe yönelik materyalle destekleme Sunuda akıcı bir dil ve beden dilini kullanma Verilen sürede sunuyu yapma Sunum sırasındaki öz güvene sahip olma Severek sunu yapma Toplam GENEL TOPLAM Öğretmenin yorumu: ……………….......................................................................…………………………………………………………. ………………………………………………….....................................………………………………………………... ………………………………………………………….....................................………………………………………... 100 TERİMLER SÖZLÜĞÜ A a capella: acciaccatura: Afro-Cuban müziği: allemande: antifon: antisipasyon: anarmonik: appogiatura: armoni : arp: arya: atonalite: aulos: Çalgı eşliksiz koro ya da onun için yazılmış eser. İki notadan oluşan bir süsleme biçimi. Birinci ses çarpıp kaçar, böylece asıl ses vurgulanmış olur. Çarpma Küba adasındaki zencilerin Afrika kökenli geleneklerden yararlanarak geliştirdiği popüler müzik tarzı. Caz müzik üzerinde etkili olmuş ve tüm dünyada yaygınlık kazanmıştır. Özellikle ritmik çalgıların zengin ses renklerini sergileyen bu müzik birçok caz sanatçısını etkilemiştir. Dört zamanlı, yumuşak, orta hızda bir Rönesans, özellikle Barok Dönem çalgı müziği parçası olarak süit formunun ilk temel bölümüdür. İki koronun ya da şarkıcının dönüşümlü biçimde tekrarlardan oluşan şarkı söyleme geleneği. Önceleme. Bir armoni terimi olarak akor içindeki bir sesin gelmesi gereken yerden ve zamandan biraz önce getirilmesi işlemi. Sesdeş. Ses yüksekliği bakımından birbirinin eşdeğeri olan notalar. Eski Yunan müziğindeki dizilerden biri. Abantı. Melodi içinde yer alan bir notayı öne çıkarmak, ona can katmak amacıyla önceden bir komşu notayı bir çırpıda seslendirmek. Akorların kuruluşu, türleri, çevrilmesi, bağlanması, yürüyüşü ve melodi ilintileriyle uğraşan bilgi kolu. Birbiriyle uyumlu seslerin aynı anda tınlamasına dayanan dikey çok seslendirme. İlk Çağ uygarlıklarından günümüze uzanan süreçte geliştirilerek kullanılan telli bir çalgı. Opera, oratoryo, kantat, passion gibi formlarda yer alan bağımsız, ama bir yandan da eserin akışındaki duygusal yükselişi perçinleyen bağlayıcı parça. Tonalite dışı; tonsuz; tonal armoni dizgesinin dışında olan müzik kavrayışı. Antik Yunan müziğinde önemli yeri olan üflemeli çalgı. B bale: ballade: barbiton: basso continuo: Müzik eşliğinde, koreografik yapısı belirlenmiş sanatsal dans gösterisi. Geç Orta Çağ’dan beri yaşayan bir halk şiiri, dansı ve halk şarkısı biçimi. Bu formun en önemli bestecisi, Fransız şair Guillaume de Machaut (Gulyem dö Maşo)’ dur. Antik Yunan uygarlığında kullanılan lir ailesinden telli bir çalgı. Sürekli bas. On altıncı yüzyıl sonlarında klavsenci veya orgcuların çok sesli müziğe eşlik etmelerini kolaylaştırmak amacıyla geliştirilmiş kural. C-Ç caccia: canzona: capriccio: cassation: chaconne: chanson: İtalyan şiir ve şarkı geleneğinden kaynaklanan, üç sesli kanon tekniğiyle yazılmış on dördüncü yüzyıl şarkı formu. Bu şarkıların sözleri, genelde av öyküleri üzerinedir. Şarkı anlamında olmasına karşın, ses müziğinin yanı sıra, çalgı müziği için yazılan erken Barok Dönemi eseri. Geçici istek. Ansızın akla gelen buluş ya da esinti anlamında. Düşsel özellikte özgür biçimde yazılmış eser. Fransızca caprice (kapris). Geceleri açık havada seslendirilen ve ses gürlüğünü artırmak için üflemeli çalgıların da kullanıldığı bir çesit sokak konseri ya da bir tür serenad. Barok Dönem çalgı müziğinde önemli yeri bulunan, tekrarlar ve taklitlerden oluşmuş, olgun, gelişkin bir çeşitleme biçimi. Şarkı. İçeriği ve seslendirme tarzıyla Fransız sitilindeki sanatsal şarkı. İtalyanca; canzone, İngilizce;song, Almanca; lied. 101 consort: courante: İngiltere’de on altıncıyüzyıl sonlarından on sekizinci yüzyıl ortalarına kadar bir çalgı müziği geleneğini temsil eden on dört ve on altı üyeli çalgı toplulukları ya da bu topluluklar için yazılmış müzik. Latince consortium; topluluk sözcüğünden gelir. On altıncı yüzyılda doğan, üç zamanlı hızlı bir Fransız saray dansı. D deneysel müzik: diatonik: diminüendo: divertimento: doryen: Deneycilik. Çağdaş müzikte, öncü ve atılımcı eserlere damgasını vuran genel yaklaşım. Belirli ve değişmez niteliği olan bir dizi cinsi. Öteki cinsler kromatik ve armoniktir. Kökleri antik yunan uygarlığındadır. Yunanca dia; yoluyla, tonos; ses. Diyatonik dizi, bir oktav içinde iki yarım perdenin yer aldığı iki tam perde grubundan oluşur. Ses yüksekliğini giderek düşürmek. Eğlendirici. Oda müziğinde bir çalgı topluluğu ya da solo çalgılar için yazılan birkaç parçadan oluşmuş eser. Antik Yunan müzik sisteminden kaynaklanan bir mod. İlk Çağ Yunan dizileri inici dizilerdi. Kilise müziğinde çıkıcı dizi olarak benimsendi. E Empresyonizm: Expresyonizm: estampie: elektronik müzik: ethos: İzlenimcilik. Özellikle resim sanatında etkisini ortaya koyan bir akım olarak yirminci yüzyıl başlarında yaygınlık kazanmıştır. Romantik Dönem müziğine tepki olarak doğan Empresyonizm, dış dünyadan algılanan izlenimleri yansıtmayı amaç edinen bir akım olmuştur. Dışavurumculuk. Duygu ve düşüncelerin dizginlenmeksizin dışa vurulması temel görüşünden yola çıkan yirminci yüzyıl başlarındaki öncü sanat akımı. On üçüncü ve on dördüncü yüzyıllarda dans müziğinde kullanılan Fransız kökenli bir şiir formu. O dönemden başlayarak yazılan yüzlerce dans müziğinin kaynağında bu Orta Çağ şiirinin bulunması önemsenir, çünkü çalgı müziği sadece bu danslara eşlik etmek için kullanılmıştır. Elektro akustiğin olanaklarını kullanarak bestelenen müzik. Bu konuda yapılan ilk denemelerde Nepomuk tarafından icat edilen mekanik bir aygıtla hava basıcından yararlanıp üflemeli, yaylı ve vurmalı çalgıların sesini ikiye katlayan bir etki yaratılmıştır. Varese, Cage, Messaien elektronik müzik çalışmaları yapan besteciler arasındadır. Antik Yunan’da müziğin manevi ve ahlaki açıdan insan kişiliğini etkileyen güç olarak benimsendiğini anlatan terim. F fanfar: fantasia: fırtına ve gerilim: fiddle: folklor: füg: Fütürizm: 102 Maden çalgıların çaldığı, genellikle şenliklerde ve törenlerde ilgi çekmek için kullanılan müzik. Düş gücünden kaynaklanan, özgür formda, şiirsel çalgı müziği parçası. On sekizinci yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan Alman edebiyat akımı. Sanatta incelikli yaklaşımla duygu yoğunluğunu, coşkuyu, yüksek ifade gücünü amaçlayan akım müzikte de etkili olmuştur. Violanın atası olarak bilinen altı telli Orta Çağ çalgısı. Latince; viella, Fransızca; vielle, Almanca; fidel, İspanyolca; vihuela de arco. Halkbilim. Yeryüzündeki halk kültürlerini araştıran bilim dalı. Müzik sanatında önemli ve değerli bir yeri olan, özünde taklit sanatına dayalı, armoninin olanaklarından yararlanarak kontrpuan tekniği ile yazılmış Barok Çağ müzik biçimi. On altıncı yüzyıldan on sekizinci yüzyıl ortalarına kadar yaklaşık üç yüz yıllık bir süreç içinde geliştirilen geleneksel füg formu, J. S. Bach’ın eserlerinde en üstün, olgun sanatsal düzeyine ulaşmıştır. Gelecekçilik. İtalyan yazar Tommaso Marinetti’nin 1909 yılında yayınladığı bildiriyle temel ilkelerini açıkladığı sanat ve edebiyat akımı. Gelecekçilik, makine çağının yaşam biçimini, dinamik özelliklerini, gelişim hızını, hatta gürültülerini sanata yansıtmak gerektiğini öne sürüyordu. G gavotte: Geç Orta Çağ: gigue: gotik: grand opera: Barok Dönem çalgı müziğinde yer alan iki bölmeli bir dans. Son Gotik Dönemi kapsayan (1300-1400) çok sesli müzik tekniklerinin Rönesans’ı hazırladığı geçiş dönemi. Ars Nova (Yeni Sanat) denen yeni müzik sitilinde simgesini bulmuştur. Geç Orta Çağ’ın bestecileri Guillaume de Machaut ve Francesco Landini (Françesko Landini)’dir. Bu dönemde caccia, ballade, madrigal gibi din dışı formlar sayesinde o zamanki deyişle müziğe halk soluğu girmiştir. Kökleri İskoçya ve İrlanda’nın jig adlı bir halk dansından beslenen, çok hızlı tempoda, çoğunlukla altı sekizlik ya da on iki sekizlik ölçüde, taklitli, iki bölmeli bir saray müziği ve dansı. On yedinci yüzyılın sonunda süit formunu oluşturan bölümlerden biridir. Geç Orta Çağ Avrupa sanatında, yaklaşık 1200 ile 1430 yılları arasındaki zaman diliminde yer alan ve Rönesans’ı hazırlayan dönem. Gotik sitil Orta Çağ’ın kemikleşmiş düşünsel ve kültürel yaklaşımını aşarak, Ars Nova (Yeni Sanat)’nın Orta Çağ tanımı içindeki incelikli yaklaşımını temsil eder. Büyük opera. Tarihsel ve mitolojik konuları, bale, dans, geniş koro, zengin dekor ve görkemli bir müzikle anlatılan opera. H heptatonik: heterofoni: hipodoryen: hipomiksolidyen: hoquetus: Yedi nota dizisi. Aynı melodik çizginin eşzamanlı, değişik çalgı ya da seslerle söylenip çalındığı doku. Eski Yunancada bir ön ek olan hipo: Altta, alt tarafında anlamına gelir. Örneğin hipodoryen modu, doryen modunun bir dörtlü altında bulunuyordu. Miksolidyen dizisinin bir dörtlü altındaki mod. On ikinci yüzyıldan on beşinci yüzyıla dek geçerli bir beste tarzı. Hoketuslarda her şarkıcı ezginin bir notunu söyler. Bu tür şarkılar soru-yanıt prensibini getirmiş, böylece koro-solist ilişkisinin ön biçimi hazırlanmıştır. İ isorhytmic: impromptu: intermezzo : İzoritim. Eş ritimli. Geç Orta Çağ’da, ritmik süreci ses yüksekliğinden ve sözlerden bağımsız olarak tekrarlama yöntemi. Ustalık gerektiren bu yöntemi ilk olarak on dördüncü yüzyılda besteci Gulliaume de Machaut, yazdığı missa’larda kullanmıştır. Lied formunda yazılmış çalgısal eser. Kelime anlamı içe doğan demektir. (1) Başlangıçtaki anlamına göre, bir oyunun perdeleri arasında dekor değişmesine ve oyuncuların hazırlanmasına fırsat vermek için sunulan müzikli kısa oyun. İntermezzo’lar sonraları opera perdeleri arasında da oynanmıştır. (2) Operalarda ara müziği. K kadans: kanon: kantata: karol: kithara: Latince düşmek anlamına gelen cadere sözcüğünden gelir. (1) Melodi ve armonide, bir dinlenme noktasına varış. (2) Yorumda, düşüş noktasına, parçanın ana tonalitesine varırken çalınan yada söylenen süslü, gösterişli geçit; genellikle konçertolarda rastlanır. Her yeni giren sesin önceki ezgiyi taklit etmesiyle oluşan birçok seslilik şekli. Latince kanon ; kural. Solo şarkıcılar ve koro için çalgı eşlikli, birkaç bölümden oluşan, kilise ya da konser salonunda seslendirilmek üzere yazılmış konulu sahne müziği. Kantat formunu on yedinci yüzyıldan yirminci yüzyıla kadar birçok besteci kullanmıştır. Üç zamanlı İngiliz şarkısı. Antik Yunan uygarlığında kullanılan telli çalgı. MÖ yedinci yüzyılda lirin büyütülmüş biçimi olarak yapılan kitara başlangıçta kadınların kullandığı bir çalgıydı. Yedi ya da sekiz teli olan kitaranın tellerinin gerili olduğu çerçeve üzerinde Yunan tanrılarının gözleri sembolleştirilmiştir. Çitara. 103 klasik: klavsen: kolaj: konçertant senfoni: konçerto grosso: konçerto: konsonans: kontrast: kromatizm: Roma uygarlığında üst sınıf; ayrıca bu sınıfın ürettiği toplumsal ve kültürel değerleri nitelemek için kullanılan terim. Günümüzde Klasik terimi, ciddi, ağırlıklı, tarih içinden süzülerek gelen kalıcı üst değerlerin müziği anlamında kullanılır. Bu nitelikleriyle klasik müzik, bütün dönemler için geçerli olan sanat müziğini niteler. On yedinci yüzyılın başlarından on sekizinci yüzyılın sonlarına kadar kullanılan, piyanonun geliştirilmesinden önce müzik tarihinde önemli bir yeri olan klavyeli, telli çalgı. Fransızca; klavsen, Almanca; cembalo, Türkçe; çembalo. Kesyap. Değişik malzemelerin bir arada kullanıldığı yapı. Kaynağında konçerto grosso olan bir müzik biçimi: Solo çalgı ya da çalgılar ve orkestra için yazılmış eser. Geniş konçerto. Barok dönemde sonat formuna göre yazılmış konçerto: Solistler grubu ile orkestranın diyalogu üzerine kurulu eser. Genellikle solo bir çalgıya bir oda orkestrasının veya bir senfoni orkestrasının eşlik etmesi ile gerçekleşen müzik biçimidir. Belirli bir estetik anlayışa göre uyumlu sesler, uyuşumlu sesler. Birbirleriyle kaynaşan iki ya da daha fazla sesin birleşmesi. Karşıtlık. Kompozisyonda kromatik diziyi kullanmak. Kromatik dizide yarım perdeler sırasıyla çıkarak ya da inerek ilerler. Yunan müzik teorisinde üç cins dizi vardı: Diyatonik, anarmonik (sesteş), kromatik. L lavta: libretto: lied: lyra (lir): Doğu ve Batı müziklerinde yüzyıllar boyunca kullanılan telli çalgı. Bir opera ya da oratoryo eserinin sözleri. Alman sitilinde üç bölmeli sanatsal şarkı. A-B-A formu olarak anılır. Antik Yunanda yaygın şekilde kullanılan telli çalgı. Destancıların eşilk çalgısıdır. M madrigale: mazurka: mehter müziği: melizmatik: miksolidyen: Minimalizm: missa: mod: 104 İtalya’da on dördüncü yüzyılda doğan, Rönesans Döneminde gelişim gösteren yaygın bir şiir ve müzik formu. Din dışı özellikte, çoğunlukla aşk şarkılarından oluşan, özgür yapıda bir ses müziği. On dördüncü yüzyılın çalgı eşlikli madrigali ile on altıncı yüzyılın madrigali birbirinden farklı özellikler taşır. Üç zamanlı ölçüde, hızlıca tempoda bir Polonya halk dansı. Osmanlı Devleti’nde on dördüncü yüzyıldan Yeniçeri Ocağının kaldırıldığı 1826 yılına kadar sürdürülen, daha sonra da köklü bir geleneği tanıtmak için örneklendirilen askerî müzik geleneği. Ayin şarkılarında tek hece üzerine söyleme anlayışı. Antik Yunan müziğinde kullanılan bir dizi. Orta Çağ kilise müziği kuramcıları mod denen bu dizileri Yunan geleneğindeki gibi inici olarak değil, çıkıcı olarak kullanmışlardır. Melodi, armoni, ritim ve biçim kaygısından uzak tekdüzeliğin ön planda olduğu müzik akımı.Minimalist ressam Ad Reinhardt tarafından yaygınlaştırılan akımın müzikteki öncüleri; Steve Reich, philip Glass ve John Adams’tır. Katolik kilise müziğinin en eski, köklü ve önemli biçimi. Armonik ve ezgisel amaçla seçilmiş seslerin kuramı. Latince “Metod” anlamına gelmektedir. Antik uygarlıktan beri kullanılmış olan makamlar. MÖ. 400 yıl öncesinden başlayarak ve bunun devamı olarak, Hristiyan kilise müzikleri sistematik biçimde modlara bağlı kalmıştır. Modların sistemleştirildiği İlk Çağ’da notalar, günümüzdeki piyanonun beyaz tuşlarının simgeledikleri seslerdi. Siyah tuşlar daha sonraki eklemeleri gösterirken, beyaz tuşlar Pythagoras(Pisagor) ve çağdaşı olan düşünür ve bilim adamlarının bulduğu makamlardan oluşuyordu. Antik Ege uygarlığının modları yerleşim bölgelerine göre isimler almışlardır: İyonyen, Doryen, Frigyen, Lidyen, Miksolidyen vb. Eski Yunanda her bir modun insan ruhu üstünde özel bir etkisi olduğuna inanılırdı. Örneğin, Doryen dizisi, savaşta ve barışta mükemmel insanlara yaraşan bir mod olarak nitelenmiştir. modülasyon: Bir mod ya da tonaliteden başka bir mod ya da tonaliteye geçme işlemi. molto allegro non troppo: Çok hızlı ama pek de koşarak değil. mordente: Isırma, kapma anlamına gelen, asıl sesle komşusu arasındaki çok hızlı gidiş geliş yoluyla asıl sesin belirginleşmesini amaçlayan bir süsleme biçimi. motet: Avrupa müziğinde on üçüncü yüzyılın başlarından on sekizinci yüzyılın ortalarına kadar varlığını sürdüren dinî müzik biçimi.Latince ‘sözlü ifade’ anlamındadır. mousa (musa-mus): Yunan mitolojisindeki esin perileri. Müzik sözcüğünün kökeni Mus (Musa)’lardan kaynaklanır. Yunanca’da -ika, -ike ekleri konuşulan dil anlamını verir. Örneğin, Elenika; Yunanca, Turkika,Türkçe, Musike; Musların dili, Mus’lara yaraşır sanat anlamındadır. monochord: Phytagoras tarafından icat edildiği sanılan ve Antik Yunan müzik kuramcıları tarafından akustiğin temel yasalarını araştırmak için kullanılan, bir rezonans kutusunun üst tarafına gerilmiş tek telden oluşan çalgı. N Neo-clasisizm: neuma: neumatik: nocturne: nüans: Yeni Klasikçilik. Yirminci yüzyılda geleneklerle bağı koparmak istemeyen, Klasik Dönemin tonal yapısı, melodik gelişim ve amaca yönelik müzikal fikirler gibi değerlerini yeniden anlamlandırmayı öngören bir kavrayışı içeren müzik akımı. Orta Çağ’da kullanılan bir nota işareti. Orta Çağ’da neumalara (nota şekli) bağlı olarak missa seslendirme şekli. Gece müziği. Fransızca ve İngilizce nocturne ( noktürn) . Ayrıntı, fark. Müzikte ses gürlüğünü ifade eder. O opera buffa: opera evi: opera: opus: orataryo: organum: On sekizinci yüzyılda İtalyan komik operası. Opera ve bale gibi sahne sanatlarının gereksindiği bütün teknik olanakları içeren, mimarlık değerlerine göre tasarlanmış, estetik özellikli büyük bina. opera seria: On sekizinci yüzyılda kahramanlık konuları üstüne yazılan ya da trajik karakterdeki İtalyan operaları. Ciddi opera. Eser anlamında müzikli sahne oyunu. Yapıt anlamında kullanılır. Bazı besteciler yapıtlarının bestelenmiş yada yayınlanmış sırasını belirtmek için Op. Kısaltmasını ve yapıtın sıra numarasını kullanırlar. Kutsal konulu bir metin üstüne çalgılar, koro ve solistler tarafından söylenmek üzere yazılmış, sahnelenmeyi gerektirmeyen tür. Çok sesliliğin ilk biçimi. P partita: passion: passacaglia: pentatonik dizi: piano-forte: polonaise: polyphony: polyrhythm: polytonality: Süit benzeri bir demet. Danslar için bestelenen çalgı müziğinde bölümlere verilen ad. İsa’nın yaşamını ve çarmıha gerilme öyküsünü dile getiren motet benzeri bir tür. İspanyol kökenli, üç vuruşlu eski bir dans. Ana tema çeşitleme sırasında değişmez. Beş sesli dizi. Piyanonun ilk ismi. Ansızın kuvvetlenme anlamındaki ses gürlüğü terimi. Polonya halk dansı. Çok seslilik. Polifoni yatay çok sesliliği niteleyen kontrpuan ile eşanlamlı olarak kullanılır. İki ya da daha fazla melodinin kendi bağımsız yolunda belirli kurallara göre ilerleyerek birliktelik oluşturması. Çok ritimlilik. Çeşitli ritim kalıplarının aynı zamanda birbirini izlemesi. Fransız besteci Meesaien’in Quatuor pour la fin du temps’inde ve Stravinski’nin birçok eserinde örnekleri görülür. Caz müziğinde de yer almıştır. Çok tonluluk. Birden çok tonaliteyi içeren müzik. Çağdaş müzikte bir stil aracı olarak kullanılmıştır. Başlıca örnekleri, Richard Wagner’in Tristan operasının ikinci perdesinde, Richard Strauss’un Zerdüşt Böyle Dedi, Elektra ve Salome’sinde, İgor Stravinski’nin Petruşka’sında, Charl İves’in Cevapsız Kalan Soru’sunda, Maurice Ravel’in 1.Piyano Konçertosu’nda, Darius Milhaud’nun Choephores adlı eserinde görülür. 105 portatif org: prelüd: Primitivizm: prozodi: On altıncı yüzyılda kullanılan taşınabilir org. Regal Önceden çalınan. Bir başka parçaya giriş oluşturan çalgı müziği. İlkelcilik. Romantik Dönemin düş dünyasına tepki olarak ortaya çıkmış ve tüm sanat dallarını etkilemiştir. İgor Stravinski, Bahar Ayini balesiyle, ilkel boyların ritmini, coşkusunu, tonal olmayan armoniyle oluşan disonans seslerle duyurmuş ve akımın öncülüğünü yapmıştır. Yirminci yüzyılın en önemli ilkelcilik örneği de Bela Bartok’un Allegro Barbaro başlıklı eseridir. Müzikte söz ve ezgi uyumu. R ramsinga: rastlamsal müzik: rebab: recitatif: requiem: riccercare: rocaille: rokoko: romans: Romantizm: rondeau: rondo: rubato: Geleneksel Hint müzik çalgısı. İnce madenden yapılmış dört borudan oluşan bir çeşit uzun trompet. Şansa kalmış müzik biçimi. Orta Çağ’da İslam dünyasında icat edilmiş olan daha sonra Avrupa‘da Viyol ailesi çalgılarına kaynak oluşturmuş olan geleneksel yaylı bir çalgı. Opera ya da oratoryonun içinde konuşurcasına, özgür ritimli şarkı söyleme şekli. Ölüm duası için yazılmış müzik türü. Araştırma. Motetten türemiş, özgür formda on altıncı yüzyıla özgü çalgısal biçim. Fransızca çakıl taşından anlamına gelen rokay, on sekizinci yüzyılın ilk yansında Avrupa’da, özellikle de Fransa’da yaygınlık kazanan bir bezeme öğesi. Avrupa’da Barok Dönemden Klasik Döneme geçişi simgeleyen akım. Klasik Dönemin başında Paris’te ünlenen zarif anlatımlı şık ve zeki bir üslup. Rönesans’tan beri hemen bütün dönemlerde kullanılmış olan, sanatsal niteliğiyle Klasik Dönemde gelişen ve özellikle Romantik Dönemde öne çıkan müzik biçimi. Eski Fransızca’daki romance; şiirsel deyiş sözcüğünden kaynaklanan romantik terimi, on dokuzuncu yüzyıl öncesinde, fantastik, duygusal, masalsı, duyarlıklı, düşsel gibi sanatsal özellikleri nitelemek için kullanılıyordu. Romantizm, on dokuzuncu yüzyıl boyunca gelişimini sürdüren, sanatçının bireysel duygularını kaynak almasına dayanan akımdır. Fransa’da on üçüncü yüzyıldan beri temel form olarak yaşayan üç geleneksel şiir ve biçiminden biri. Şiirdeki rondeau gibi tekrarlar üzerine kurulmuş olan bir şarkılı dans formu. Ana ezginin ara tümcelerden sonra çok kez tekrarlanması. Çalarken ya da seslendirirken kesin tempodan geçici bir süre için ayrılmak ve nota sürelerini bir tümcenin açıklanması amacıyla değiştirmek. S sarabande: sarangi: serim: schawm: scherzo: senfonik şiir: sheng: sistrum: sonat biçimi: sonat: 106 Soylu karakterde, ağırbaşlı bir İspanyol dansı. Kuzey Hindistan ve Pakistan’da kullanılan geleneksel yaylı bir çalgı. Bir müzik parçasında değişik temaların ilk sunulduğu giriş bölümü. Bir sonatta serimi izleyen geliştirme bölümünden sonra gelen bitişte baştaki temaların ana tona dönük olarak yeniden karşımıza çıkması; yeniden serim. Obua’nın atası olan üflemeli çalgı. Anlatım terimi olarak: Şaka. Genelde, esprili parça. Betimleyici özelliği olan, müzik dışı değerler taşıyan, çalgısal tek bölümlü eser. Programlı müziğin temeli. Bir olayı, bir konuyu müzik diliyle anlatmak, canlandırmak amacıyla yazılmış orkestra eseri. Franz Liszt’in buluşudur. On iki ile on yedi arası kamış düdüğü bulunan bir ağız orgudur. İlk Çağ’da özellikle Sümer ve mısır uygarlıklarında kullanılan şakşak çalgısı. Bir sonatı oluşturan bölümlerden yalnızca birinin yapısını belirtmekte kullanılır. Bu bölüme sonat allegrosu denir ve sonat allegrosu, kendi içinde üç temel bölme içerir: Serim, geliştirme ve yeniden serim. Bir veya iki çalgı için yazılmış, birbirini izleyen üç ya da dört bölümden oluşmuş, dil zenginliği ve anlatım gücü yüksek olan enstrumantal bir eserdir. süit: sürekli bas: syllabic: Aynı tonda benzer biçimde ama değişik etkilerde olan dans parçalarının birbirini izlemesinden oluşan çalgı müziği biçimi. Bölümleri genellikle; allemande, courante, sarabande, gigue şeklinde sıralanır. Erken Barok Döneminde armonik deyişi güçlendirmek için klavsen veya lavta gibi bir çalgının sürekli yol gösteren eşliği. Hecesel. Missaları seslendirirken her notaya karşılık güftenin bir hecesinin düşmesi. T tını: toccata: toccato: tonalite: trill: tetrakord: Sesin niteliği. Her çalgının ya da sesin kendine özgü tınlaması. Tek bölümlü bir çalgı müziği parçası olarak on altıncı yüzyılda doğan ve Barok Dönem boyunca yaşayan tokata, özellikle org ve çembalo gibi klavyeli çalgılar için yazılmıştır. Trompetler ve timpani için yazılmış, yalın, kısa, etkileyici tören müziği. Bir dizinin tonal ilkelere göre kuruluşu. Titretim. En yaygın süsleme biçimi. Eski Yunan müziğinde, dört sesten oluşan küçük dizi. İki ton (büyük ikili) ve bir diyatonik yarım tondan (küçük ikili) oluşan dörtlü. Tetrakordlar kendi içlerinde diatonik kromatik ve anarmonik adlar altında üç kısma ayrılmışlardır. Her tetrakordun ilk ve son sesi değişmez sesler adını alır. Aradaki iki ses ise değişken sesler adını alırlar. U unison: Bir müzik eserinde, bütün parti ya da seslerin birli ya da sekizli aralıkta hareket etmesi. V vals: variation: vina: virelai: virginal: virtuose: Kadın ve erkek bir çift tarafından uygulanan, üç zamanlı, kıvrak bir Alman dansı. Müzikte melodik, kontrapuantik, armonik ya da ritmik çeşitler yaratmaya dayanan form. Hindistan’nın geleneksel telli çalgısı. Geç Orta Çağ’da ve Rönesans’ın başlarında Fransız şiirinin üç temel formundan biri olan şiirler üzerine bestelenen müzik. Diğer formlardan ikisi Roundeau ve Ballade’dır. Klavsenin atası kabul edilen ve diz üstünde çalınan küçük klavyeli çalgı. Üstün, usta sanatçı; büyük hüner sahibi, üstün yetenekli ses ya da çalgı sanatçısı. Y yararlı müzik: 1920’li yıllarda Hindemith Weill ve Krenek gibi bestecilerin ortaya attıkları bir müzik türüdür. Sanat sanat içindir felsefesinin dışına çıkılarak, halk için sanat; kullanılabilir, yararlanılabilir sanat kavramları geliştirilir. Z zihter: Tellerine çubuklarla vurularak ya da mızrapla çalınan bir çalgı ailesidir. 107 KAYNAKÇA AYDOĞAN, Salih, Hayat Kaynağımız Müzik, Arkadaş Yayınları, Ankara, 1998. BORAN, İlke-Kıvılcım Yıldız ŞENÜRKMEZ, Kültürel Tarih Işığında Çok Sesli Batı Müziği, YKY, İstanbul, 2007. BÜKE, Aydın-ALTINEL, İpek Mine, Müziği Yaratanlar- Barok Dönem, Dünya Kitapları, İstanbul, 2006. CANGAL, Nurhan, Müzik Formları, Arkadaş Yayınları, Ankara, 2004. ÇELİKEL, Yusuf Ziya, Ders Notları, İzmir, 2003. ESTİN, Colette –LAPORTE, Helene, Yunan ve Roma Mitolojisi, Çev. Musa Eren, Tübitak Yayınları, İstanbul, 2003. FERİDİNOĞLU, Lale, Müziğe Giden Yol, İnkılap Yayınları, İstanbul, 2004. FINKELSTEIN, Sidney, Müzik Neyi Anlatır, Çev. M. HalimSpatar , Kaynak Yayınları, İstanbul, 1996. FIRAT, Ertuğrul Oğuz Fırat, Çağdaş Küğ Tarihi İçinde İmler-1,YKY Yayınları, İstanbul, 1999. HADEİR, Andre, Müzikte Türler ve Biçimleri, Çev. İlhan Usmanbaş, İletişim Yayıncılık,1992. HAUSER, Arnold, Sanatın Toplumsal Tarihi, Çev. Yıldız Görönü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1995. HÜREL, Feridun, Klasik Müzik Rehberi, Say Yayınları, İstanbul, 2008. İLYASOĞLU, Evin, Zaman İçinde Müzik, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2003. KARAESMEN, Erhan, Andante Dergisi, İstanbul, 2002. KAROLYİ, Otto, Müziğe Giriş, Çev. Mehmet Nemutlu, Pan Yayıncılık, İstanbul, 2005. KOÇOĞLU, Füsun, Andante Dergisi, İstanbul, 2002. KOLÇAK, Olcay, Müziği Öğreniyoruz, Pan Yayıncılık, İstanbul, 2005. KÜTAHYALI, Önder, Çağdaş Müzik Tarihi, yayınlayan N.İ.Leblebicioğlu, Ankara, 1981. ORANSAY, Gültekin, Musikî Tarihi ve Stil Bilgisi, Yaygın Yükseköğretim Kurumu, Ankara, 1977. ÖZGÜR, Ülkü-Salih AYDOĞAN, Müziksel İşitme Okuma, Ankara, 1999. ÖZGÜR,Ülkü, G.Ü. Gazi Eğit. Fak. Dergisi, Cilt 21, Sayı 2, 2001. PAMİR, Leyla, Müzikte Geniş Soluklar, Ada Yayınları, İstanbul,1989. SACHS, Curt, Dünya Musikîsi Tarihi, Çev. İlhan Usmanbaş, İstanbul, 1965. SAY, Ahmet, Müzik Sözlüğü, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara, 2002. SAY, Ahmet, Müzik Tarihi, Müzik Ansiklopedisi Yayınları, Ankara, 1994. SAY, Ahmet, Türkiye’nin Müzik Atlası, Borusan Kültür Sanat Yayınları, İstanbul, 1998. SAY, Ahmet, Müzik Ansiklpopedisi, Ankara, 1985. SELANİK, Cavidan, Müzik Sanatının Tarihsel Serüveni, Doruk Yayıncılık, Ankara, 1996. The Illustrated Encyclopdia Of Musical İnstruments, Könemann, Belgium, 2000. TUFAN, Selmin-Enver TUFAN, Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi Piyano Ders Kitabı-2, Ankara, 2000. YENER, Faruk, Müzik, Türkiye Turing ve Otomobil Kurumu, Beyaz Köşk (Müzik Sarayı) Yayınları, İstanbul, 1985. YENER, Faruk, Şu Eşsiz Müzik Sanatı, Cem Yayınevi, İstanbul, 1990. İNTERNET SİTELERİ http://www.kultur.gov.tr 108
