marmara denizi`nin değişen oşinografik şartlarının

Transkript

MARMARA DENİZİ’NİN
DEĞİŞEN OŞİNOGRAFİK ŞARTLARININ
İZLENMESİ PROJESİ
2009 SENESİ TEKİRDAĞ BÖLGESİ
ÇALIŞMA VERİLERİ
Proje Yöneticisi - Editör
Hidrobiyolog M. Levent Artüz
Çalışma Koordinatörü
Elek. Müh. O. Bülent Artüz
Proje Ekibi
Prof. Dr. Dinçer Gülen, Çev. Müh. Atilla Aydemir, Biyolog Barış Sönmez
İSTANBUL
2010
Her türlü yayın hakkı yazarlara ve Tekirdağ Belediye Başkanlığına aittir. Bu kitabın tamamı
veya bir kısmı Sevinç-Erdal İnönü Vakfı’nın yazılı izin alınmaksızın mekanik veya elektronik
yollarla çoğaltılamaz ve kopya edilemez.
Sevinç ve Erdal İnönü Vakfı Yayını
© 2010
No: T1
Baskı Tarihi: 12/02/2010
Saygıyla anıyoruz....
ÖNSÖZ
Son yıllarda toplum yaşantısını direkt olarak etkileyen ve en aktüel sorunlardan birini
oluşturan kirlilik gün geçtikçe etkisini daha fazla hissettirmektedir. Kamuoyunda
güncelliğini koruyan kirlenme olgusuna karşı koymak için bir yandan önlemler
alınırken, öte yandan alınabilecek önlemler için baz oluşturacak bilgilerin toplanması
önem kazanmıştır ve kirlilik ile savaşımda en önemli aşama olarak kabul edilmektedir.
Bu çerçevede Tekirdağ Belediyesi’nin çevre ve çevresel uyuma göstermiş olduğu
duyarlık övgüye değerdir. Belediye başkanı Op. Dr. Adem Dalgıç’ın Vakfımızın
düzenli olarak gerçekleştirdiği "Marmara Denizi’nin Değişen Oşinografik Şartlarının
İzlenmesi" projesine katkılarını belirtirken, önem verdiği hedeflerin başına Tekirdağ
kentinin Marmara Denizi’ni kirletmesini önleyecek projelere öncelik vermek istemesi
bunun önemli göstergelerinden birini oluşturmaktadır.
Bizler de bu sebeple Sevinç-Erdal İnönü Vakfı bünyesinde sürdürülen ana çalışmanın
içersinde pilot bölge olarak ele aldığımız Tekirdağ bölgesinin Biyolojik-Oşinografik
etüdünü gerçekleştirmeyi kendimize bir görev olarak kabul ettik.
Umarım bu çalışma Tekirdağ’ın Marmara Denizi ile ilgili yapacağı çalışmalar için bir
baz oluşturur ve bu çalışmanın ilerleyen senelerde gerçekleştirilecek izleme faaliyetleri
sonucunda ciddi bir veri tabanı oluşmasına vesile olur.
31. 10. 2007 de yitirdiğimiz kurucumuz, eşim Erdal İnönü’nün Vakfımız çalışmalarının
ilk eseri olan "Bilimsel Açıdan Marmara Denizi" isimli kitabın önsözünde de belirttiği
gibi; bu tip çalışmaların Marmara Denizi’nin sağlığını kazanmasına ve korunmasına
yapabileceği katkılar bizi mutlu kılacaktır.
Ana projeyi yürüten Sayın Levent Artüz ve ekibine, Tekirdağ bölgesi izleme
çalışmasını yürüten Prof. Dr. Dinçer Gülen, Biyolog Barış Sönmez, Çev. Müh. Atilla
Aydemir’e, projeye katkıda bulunan tüm kurum ve kuruluşlar ile, tüm emeği geçenlere
en içten teşekkürlerimi sunuyorum.
Sevinç İnönü
Sevinç ve Erdal İnönü Vakfı Başkanı
Sunum:
Marmara Denizi ve boğazlarında 1954 senesinden günümüze değin düzenli olarak pek
çok araştırma gerçekleştirilmiş ve geniş bir konu yelpazesi oluşturan inceleme ve
irdelemeler yapılmıştır. Günümüzde de sürdürülmeye çalışılan bu araştırmalar
sayesinde, Marmara Denizi’nin yıllar bazında süregelen değişimleri izlenebilmektedir.
Bu yayının kapsamında Tekirdağ bölgesi özelinde 2009 senesi ile ilgili ölçüm sonuçları
ve yine bölge özelinde yer alan istasyonlar ile ilgili MAREM (Marmara Environmental
Monitoring Project) orijinal ölçüm sonuçları yer almaktadır.
Söz konusu projenin 2009 yaz ayağı çalışmasında bizleri maddi olarak destekleyen
Tekirdağ belediye Başkanlığına ve bizlerden her türlü desteği esirgemeyen Tekirdağ
belediye başkanı Op. Dr. Adem Dalgıç’a proje ekibi olarak teşekkürlerimi sunmak
isterim.
Marmara Denizi’ne kıyısı bulunan Tekirdağ ilinin deniz ile ilgili ileride
gerçekleştireceği projelere temel teşkil etmesini umduğumuz bu çalışmanın Marmara
Denizi’ne kıyısı bulunan diğer yerleşim alanlarına da örnek olmasını dilerim.
1954 senesinde bu yana kesintisiz sürdürülen bu projenin devam ettirilmesinde bizleri
teşvik eden rahmetli Prof. Dr. Erdal İnönü’ye ve projenin sürdürülmesinde
desteklerini esirgemeyen Sevinç-Erdal İnönü Vakfı’na teşekkürü bir borç bilirim.
Laboratuar çalışmalarını Marmara Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Biyoloji
Bölümü Zooloji Araştırma Laboratuarında yapmamıza izin veren ve bizi her anlamda
destekleyen Dekan Prof. Dr. Adnan Aydın’a, Biyoloji Bölüm Başkanı Prof. Dr. Meral
Ünal’a MAREM ekibi adına en derin teşekkürlerimi sunarım.
Bu vesile ile, Marmara Denizi’nde, "MAREM-2008 Yaz Dönemi Oşinografik
Değişimlerin İzlenmesi ve Etkileri" konulu proje kapsamında; alet–ekipman desteğini
sağlayan ve HEDEF Bilgisayar Sistemleri Kablolama Sanayi Ltd. ve projenin 2009 yaz
ayağında seferin kumanya ihtiyacını karşılayan Aslan Gıda–Şarköy firması ve sahipleri
Sn. Selahattin Aslan ve Sn. Sebahattin Aslan’a teşekkürlerimi sunmak isterim.
Yine belirtmek isterim ki; projenin 2008 ayağının gerçekleşmesinde üstün çaba
gösteren OKTAY-4 gemi personeli Kaptan Muzaffer Aktay, Usta Gemici Muharrem
Tilki, Gemici İsmail Aktay’ın gönülden yardımları da yadsınamaz.
M. Levent Artüz
İstanbul, 2010
İçindekiler:
Ölçümler ve uygulanan yöntemler
Mevkii tayinleri
Su sıcaklığı (TºC) ölçümleri
Salinite ve Klornite ölçümleri
Konduktivite (LF) ölçümleri
Çözünmüş oksijen (DO) ölçümleri
Yoğunluk (SIGMA-T) ölçümleri
pH ölçümleri
Işık geçirgenliği (Bulanıklık) ölçümleri
Plankton ölçümleri
Klorofil ölçümleri
Bentik materyal ölçümleri
Meteorolojik veriler
Akıntı yön ve hız ölçümleri
Hidro-QL Oşinografik-Hidrobiyolojik Program ve Veritabanı
Oşinografik-Hidrobiyolojik veritabanı ve programı tanımı ve özellikleri
Raporlar ve Sunum
Hidrografi Internet Sitesinin Yapısı
2009 Dönemi Hidrografik-Biyolojik-Klimatolojik İstasyon Çalışma Verileri
Giriş
İstasyon dağılımı ve konumları
Proje bölgesi Batimetrisi
Oşinografi ölçüm ham verileri
Ölçümlere ve Tablolara İlişkin Açıklamalar
Ortalama değer tabloları
Bulanıklık (Secchi-Disc) değerleri
Data kartları
Akıntı ölçüm değerleri
Akıntı tabloları
Plankton veri tabloları
Fitoplankton
Zooplankton
Plankton dağılım verileri
Klorofil-a verileri
Veri grafikleri
Bentik materyal dağılım tabloları
Meteorolojik veriler
Tartışma
Sonuç
Kaynakça
13
14
14
14
15
15
15
15
15
16
16
16
16
16
17
17
21
22
23
25
28
29
30
30
31
40
41
53
56
62
63
64
65
67
68
72
74
76
80
81
ÖLÇÜMLER VE UYGULANAN YÖNTEMLER
Bu yayının kapsamına giren çalışmalar kısaca 2 bölümde özetlenebilir;
1- 2009 senesi içersinde Marmara Denizi genelinde sürdürülen izleme çalışmaları :
Söz konusu çalışmalar 2007 senesi Ağustos ayında başlatılmış ve halihazırda da
yürütülmektedir. Verilerin bütünlüğünün sağlanabilmesi açısından bazı güncel
sonuçlar bu raporun kapsamı içine alınmıştır.
2- Marmara Denizi’nin Değişen Oşinografik Şartlarının İzlenmesi Projesi 2009 senesi
Tekirdağ Bölgesi izleme çalışması:
Marmara Denizi’nde, "2008 Yaz Dönemi Oşinografik Değişimlerin İzlenmesi ve
Etkileri" konulu proje kapsamında; Sevinç ve Erdal İnönü Vakfı bünyesinde ve
Tekirdağ Belediyesi sponsorluğunda 11 Ağustos 2009 tarihinde söz konusu izleme
çalışmaları gerçekleştirilmiş, 29 Temmuz 2009 – 15 Ağustos 2009 tarihleri arasında ise
tüm Marmara Denizi’nin, (Boğaziçi Karadeniz çıkışından-Çanakkale Boğazı Ege Denizi
çıkışına kadar olan bölge) 55 hidrografik istasyonda Oşinografik, Biyolojik, Kimyasal
ve Sedimantolojik izleme çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
Bu çalışmalarda yüzeyden dibe kadar olan su sütununda Temperatür, Salinite, Elektrik
geçirgenliği, Yoğunluk, Suda çözünmüş oksijen, pH ölçümlerinin yanı sıra, biyolojik
çeşitliliği saptamak amacı ile plankton ve fauna-flora örnekleri ile 1000m ve altı
derinliklerden sediman örnekleri alınmıştır.
İlk uygulaması 1954 senesinde Et ve Balık Kurumu bünyesinde gerçekleştirilmiş ve
sürdürülmüş ve 1962 senesinde fiilen Hidrobiyoloji araştırma Enstitüsü tarafından
başlatılmış ve zaman içersinde Marmara ve Boğazları Belediyeler Birliği (M.B.B.), İ. Ü.
Çevre Bilimleri Enstitüsü ve İ.T.Ü. Gemi İnşaatı ve Denizbilimleri Fakültesi tarafından
belirli dönemlerdeki ayakları gerçekleştirilmiş bulunan, "Marmara Denizi
Ekosisteminde Değişen Oşinografik şartların Araştırılması Projesi"nin 2009 senesi
yaz ayağı aralığında, Tekirdağ bölgesi izleme ayağı kapsamında aşağıda belirtilen
rutin ölçümler gerçekleştirilmiştir.
Araştırma sırasında gerçekleştirilen rutin ölçümler;
- Sıcaklık ölçümleri (TºC)
- Salinite ve Klornite ölçümleri (Sal ‰ve Cl ‰)
- Yoğunluk hesaplamaları (Sigma-T)
- Elektrik iletkenliği (LF) (mhos cm2)
- Ses iletkenliği hesaplamaları (S.sp x 10)
- Suda çözünmüş oksijen (DO) (mg/l ve ml/l)
- pH dağılımı
- Secchi-disc (Işık geçirgenliği, bulanıklık)
- Deniz rengi
- İstasyon su derinliği
- Akıntı Yön ve Hız ölçümleri
- Hava şartları
ile ilgili ölçümlerin yanı sıra;
Bentikde:
- Tür tayin ve dağılımları,
- Envanter oluşturulması,
- Türlerin kantitatif ölçümleri,
13
Belirli noktalarda plankton çekimleri ve buna bağlı olarak;
Planktonda:
- Tür tayin ve dağılımları,
- Volumetrik analiz,
-Klorofil-a ölçümleri
işlemleri yapılmıştır.
Mevki tayinleri :
Hidrografik araştırmaların sağlığı açısından önemli faktörlerden birisi olan mevki
tayini, Magellan MAP 330 GPS ile gerçekleştirilmiştir. Çalışmalar sırasında aletin kendi
hafızası ve çalışma bitiminde alanda bağlı olduğu bilgisayara aktarılan veriler, daha
sonra http://gps.artuz.com adresi üzerinden çok kullanıcılı harita programına ve yine
internet üzerinden çalışan çok kullanıcılı Hidro-QL Oşinografik veri tabanına
(http://hidro.artuz.com) , data kartları şeklinde otomatik olarak işlenmiştir.
Su sıcaklığı (TºC) ölçümleri :
Araştırma yapılan istasyonlarda, derinliğin elverdiği ölçülerde, yine derinliğe bağlı
olarak 5sn periyotlar halinde, derinlik sensörü verilerine bağlı sıralama çerçevesince
ham veri eldeleri gerçekleştirilmiş, elde edilen veriler hem ham veri olarak hem de
standart derinliklerdeki veriler olarak işlenmiştir.
Standart 0.5-10-25-50-75-100-150-200....m derinliklerde ve bunlara ek olarak termoklin
tabakasının kesin konumunu saptamak amacı ile 15-25m derinliklerde 1’er metre
aralıklarla sıcaklık ölçümleri yapılmıştır.
Bu ölçümler saha çalışmaları süresince kullanılan, 200m derinliğe kadar erişen, veri
biriktirme özelliğine sahip (data-logger) mikroprosesörlü YSI 6600-D sonda aygıtı ile
gerçekleştirilmiştir. Sıcaklıklar, söz konusu sonda aletinde bulunan termik sensör ile
in-situ olarak saptanmıştır. 200m’den derin sularda ölçümler Midas ECM ile ve/veya
in-situ olarak "reversing termometreler" (SIS) ile gerçekleştirilmiştir.
Salinite ve Klornite ölçümleri :
olarak 5sn periyotlar halinde derinlik sensörü verilerine bağlı sıralama çerçevesince
Standart 0.5-10-25-50-75-100-150-200....m derinliklerde ve bunlara ek olarak haloklin
tabakasının kesin konumunu saptamak amacı ile 15-25m derinliklerde 1’er metre
aralıklarla Salinite ve Konduktivite ölçümleri tablolara aktarılmıştır.
Bu ölçümler saha çalışmaları süresince kullanılan, 200m derinliğe kadar erişen, veri
gerçekleştirilmiştir.
Bu ölçere bağlı termo-sensör ile ölçüm yapılan suyun sıcaklığı da diğer aygıtlarınkine
paralel olarak ölçülmektedir. Aslında bu aygıt ile ölçülen, deniz suyunun mhos/cm2
cinsinden elektrik geçirgenliği olmaktadır. Suyun sıcaklığı ile Konduktivite arasındaki
ilişkiden, mikroprosesör Saliniteyi hesaplayarak vermektedir. 200m’den derin sularda
ölçümler Midas ECM ile ve/veya Niskin–Nansen şişeleri ile alınmış su
numunelerinden gerçekleştirilmiştir.
Konduktivite (LF) ölçümleri:
Salinite ölçümlerine paralel olarak Konduktivite (elektrik geçirgenliği, LF, mhos/cm2)
ölçümleri yapılmıştır. Söz konusu ölçümler de 200m derinliğe kadar erişen, veri
14
Bu ölçümler HİDRO-QL programında yer alan ve Klornite ve sıcaklık değerlerinin
fonksiyonu olarak hesaplanan değerler ile karşılaştırılmaktadır. 200m’den derin
sularda ölçümler Midas ECM ile ve/veya Niskin–Nansen şişeleri ile alınmış su
Çözünmüş oksijen (DO) ölçümleri:
olarak 5sn periyotlar halinde derinlik sensörü verilerine bağlı sıralama çerçevesince
Standart 0.5-10-25-50-75-100-150-200....m derinliklerde ve bunlara ek olarak DO
dağılımının Termoklin/Haloklin tabakası ile ilişkisini saptayabilmek ve denizel
canlıların gereksinim duydukları 5mg/l sınırını saptamak amacı ile, 0.5-200m arasında
25cm ara ile, 200m derinliğe kadar erişen, veri biriktirme özelliğine sahip (data-logger)
mikroprosesörlü YSI 6600-D sonda aygıtı ile gerçekleştirilmiştir. 200m’den derin
sularda ölçümler Midas ECM ile ve/veya Niskin–Nansen şişeleri ile alınmış su
Elde edilen veriler HİDRO-QL programında yer alan ve değer çevrimi ile
hesaplamaları ile birlikte ve ölçüm değerlerinin fonksiyonu olarak hesaplanan değerler
ile karşılaştırılmaktadır.
Yoğunluk (SIGMA-T) ölçümleri:
Sigma-T, Klornite ve Temperatür değerlerinden yararlanılarak HIDRO-QL programı
ile tablolara otomatik olarak işlenmektedir. Bilindiği gibi Sigma-T yoğunluğun
kısaltılmış halidir ve;
Sigma-T = (Yoğunluk-1) x 1000
Şeklinde tanımlanmaktadır.
Yoğunluğun yatay olarak haritalandırılması, Örneğin Marmara Denizi için, Karadeniz
(üst) Akdeniz (alt) su kütlelerinin sınırını belirlemektedir. Bu iki kütle arasında hızla
değişen ara tabakanın (interface) konumu da saptanabilmektedir.
Detaylara inildiğinde söz konusu ara tabakanın nerelerde upwelling yaptığı
görülebilecektir ki, bu Marmara Denizi’nde yoğun olarak uygulanan derin deniz
deşarjlarının akıbeti bakımından büyük önem taşımaktadır.
pH ölçümleri:
olarak 5sn. periyotlar halinde derinlik sensörü verilerine bağlı sıralama çerçevesince
Standart 0.5-10-25-50-75-100-150-200....m derinliklerde ve bunlara ek olarak termoklin
tabakasında 25cm aralıklarla pH ölçümleri yapılmıştır. Bu ölçümler, 200m derinliğe
kadar erişen, veri biriktirme özelliğine sahip (data-logger) mikroprosesörlü YSI 6600-D
sonda aygıtına bağlı pH sensörü ile, in-situ olarak gerçekleştirilmiştir.
200m’den derin sularda ölçümler Niskin–Nansen şişeleri ile alınmış su
Işık geçirgenliği (Bulanıklık) ölçümleri:
Araştırma yapılan istasyonlarda, Secchi-disk (ışık geçirgenliği) ölçümleri yapılmıştır.
Işık geçirgenliğinin klasik ölçümü olan bu yöntem, 25cm çapındaki beyaz renkte bir
diskin su içersinde görülebildiği derinliğin, göz ile saptanması esasına dayanmaktadır.
Plankton ölçümleri:
Plankton ölçümleri istasyonların büyük bir çoğunluğunda ve rutin plankton ölçüm
istasyonlarında dikey ve yatay çekimler olarak gerçekleştirilmiştir. Plankton kepçesi
15
olarak, Hensen tipi nr: 15 (µm: 155) ve nr:16 (µm: 160) göz açıklıklarına sahip, 60cm Ø
ağız açıklığında 2 adet kepçe kullanılmıştır.
Oşinografik istasyonlar ve bunlardan bağımsız plankton çekim istasyonlarında ayrıca
Oşinografik verilerin alımı yapılmıştır. Numuneler %5 formol karıştırılmış deniz
suyunda saklanarak, volumetrik analizleri yapılıp, tür tayin ve envanter çalışmaları
için veri tabanı oluşturmak amaçlı kaydedilmişlerdir.
Klorofil ölçümleri:
Bu ölçümler, plankton ölçümlerine bağlı olarak, 200m derinliğe kadar erişen, veri
biriktirme özelliğine sahip (data-logger) mikroprosesörlü YSI 6600-D sonda aygıtına
bağlı optik klorofil sensörü ile, 60m derinliğe kadar in-situ olarak gerçekleştirilmiştir.
Bentik materyal ölçümleri:
Bentik – Demersal materyal, istasyonlarda Beam-trawl çekilmesi sureti ile sağlanmıştır.
Kullanılan Beam-trawl 13.9m torba boylu, 7.3m torba ağız açıklığı, 55cm torba ağız
yüksekliği ve 3.5cm kuru olarak ölçülen göz açıklığına sahiptir.
Çıkan materyal kayıtları yapılarak kalitatif ve kantitatif özellikleri ile envanter
oluşturulmuştur. Meteorolojik veriler:
Marmara Denizi genelinde 22 adet sabit istasyondan on-line olarak her saat başı ve
buna ek deniz araştırmaları süresince istasyonlar bazında meteorolojik veriler
toplanmakta ve eş zamanlı olarak veri tabanına girilmektedir.
Verileri veri tablolarına ve data-kartlara işlenmektedir.
Akıntı Yön ve Hız ölçümleri:
Tüm istasyonlarda kesitler halinde 0.5m ile dip arasında, "Çok Eksenli Doppler" akıntı
ölçüm cihazı ile, aktüel akıntı yön ve hızı ölçülmüştür.
16
Hidro-QL Oşinografik-Hidrobiyolojik Program ve Veritabanı:
80'li yıllarda tek kullanıcılı bilgisayarlar için geliştirilmiş olan Hidrografi Programı,
internet ve günümüz teknolojilerinin yardımı ile grupsal çalışmalara imkan verecek
şekilde tarafımızdan tekrar (Bülent Artüz ve ekibi) tasarlanmış ve yeni sürümü ile ilk
olarak bu projede kullanılmıştır.
Programda, temelde bir proje kapsamında yapılan ölçümlerin, bilgisayar ortamına
kayıt edildikten sonra çeşitli analizlerle değerlendirilmeleri esas alınmıştır. Yapılan
hidrografik ölçümler, istasyon bazında girdikten sonra, tek bir istasyon için derinliğe
bağlı grafikleri alabilmektedir. Oşinografik çalışmalarda temel ölçülen değerler baz
alınarak gerek kendi içersindeki değişimleri, gerekse yeni hesaplanabilir değerler
program dahilinde otomatik olarak veri tabloları şeklinde değerlendirilebilmektedir.
Örneğin mg/l olarak ölçülen bir DO değeri aynı zamanda ml/l olarak da
izlenebilmektedir. Aynı şekilde; bilinen elektriksel geçirgenliğe bağlı tuzluluk ve
temperatür bağlamında hesaplanan yoğunluk ve diğer veriler ile suyun ses iletimi,
program kapsamında veri tablolarında otomatik olarak hesaplanmaktadır. Verilere
bağlı olarak, istasyon mevkileri, ilgili haritada noktasal olarak gösterilebilmekte ve
böylece tüm data grafik olarak, görüntü üzerinde anlamlı bir şekilde
değerlendirilebilmektedir. Program içinde bulunan ve 1954 senesinde bu güne kadar
ölçülmüş veri tabanı, yapılan ölçümlerin karşılaştırılmasına, belirli bir alanda dağılım
ve ortalama değerlerin alınmasına veya yatay veya dikey yönlerde kesitler
alınabilmesine olanak sağlamaktadır. Bunun yanında proje kapsamında yatay olarak
tüm istasyonları kapsayan değerlendirmeler yapılabilmektedir. Söz konusu program
in-situ ölçüm aletleri ile direkt bağlantılı olarak çalışabilmekte ve belirli istasyonlardan
alınan verilerin işleme hataları ve uzun süreli zaman faktörü minimuma inmektedir.
Programda kullanılan Data-Kart'larında ölçülen aşağıdaki değerler girildiğinde:
DERinlik
SALinite (Su Tuzluluğu)
pH (Asitlik-Bazlık)
YÖN (Akıntı Yönü)
TºC (Su Sıcaklığı)
DO(mg/l) (Suda erimiş Oksijen)
HIZ (Akıntı Hızı)
Sistem tarafından:
CL (Klorinite)
mmhos (Elektrik geçirgenliği)
DO(ml/l) (Suda erimiş Oksijen)
SIGMA-T (Yoğunluk)
S.Sp (Sound Speed)
olarak verilmektedir.
Proje kapsamında tüm istasyonlar girildikten sonra, istasyon bazında hesaplamalar da
bittiğinden dolayı, bu parametrelerin derinliğe göre grafikleri hazırlanmaktadır.
Ayrıca tüm istasyonlar arası ilgili parametrelerin yine derinliğe göre ortalama
hesapları yapılabilmekte ve ölçüm yapılamamış olan derinlikler için matematiksel
interpolasyon ve ekstrapolasyon yöntemleri kullanılarak kesit değerler alınabilmekte,
projeye ilişkin tüm istasyonlar bir harita üzerinde görüntülenebilmekte ve proje
kapsamına ilişkin genel bir bakış oluşturulabilmektedir.
Oşinografik-Hidrobiyolojik veritabanı ve
Oşinografi programı tanımı ve özellikleri :
İlk sürümü kişisel kullanıma yönelik olarak 1982 senesinde çalışmaya başlayan ve
İstanbul Boğazı Tüp Geçit Projesi, İTÜ Gemi İnşaat ve Denizbilimleri Fakültesi ile İ.Ü.
Çevre Bilimleri bölümleri tarafından ortaklaşa ve bağımsız olarak gerçekleştirilen
birçok projede kullanılmış, denenmiş ve kabul görmüş oşinografi ve veri tabanı
programının 2. sürümü olarak nitelendirebileceğimiz bu program, temelde 2 bölümden oluşmaktadır.
17
Veri tabanı ve Hidrografi programı
Veri tabanı bölümünde Oşinografik veriler olarak 1952 senesinden bu güne değin,
Marmara Denizi’nde yapılmış çalışmaların büyük bir bölümü yer almaktadır.
Bu çalışmaların da büyük bir bölümünü, zamanının İstanbul Üniversitesine bağlı
Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsü’nün verileri tam ve eksiksiz olarak oluşturmaktadır.
Yanlış yönetimler sonucunda kaybolmuş olan bu çok uzun bir zaman dilimine ait
verilerin, tam ve eksiksiz olarak tekrar kullanıma açılmış olması Marmara Denizi’nin
hidrografik gelişiminin incelenebilmesi açısından çok büyük bir önem taşımaktadır.
Hidrografi programı ise; bu ham verilerin işlenebilmesi amaçlı olarak geliştirilmiş bir
bilgisayar programıdır. Söz konusu programın 2. sürümünde ilkinden farklı olan
fonksiyonlar olarak; tek kullanıcıdan, çok kullanıcıya geçilmiş olması, haritalama
sisteminin aktif-vektörel hale getirilmiş olması, derinlik verileri çerçevesince 3 boyutlu
batimetrik haritalamanın ve 3 boyutlu dikey dağılım haritalarının bulunması ve
Oşinografik verilerin işlenmesinin yanı sıra, biyolojik bir veritabanının oluşturulmuş
olması ve ilgili veri analizlerinin yapılabilmesi (tür listelemesi, yaş-boy, yaş-ağırlık
eğrileri oluşturulması, tür dağılım analizleri, stok tespit çalışmaları) göze
çarpmaktadır. Ancak yine bu eklerin yanı sıra en büyük gelişme, 80’li yıllarda tek
kullanıcılı bilgisayarlar için geliştirilmiş olan Hidrografi programının, internet ve
günümüz teknolojilerinin yardımı ile grupsal çalışmalara imkan verecek şekilde tekrar
hayata geçmesidir. Bu sayede yerinde (in-situ) yapılan ölçümler, direkt olarak ölçüm
araçlarından alınabildiği gibi, aynı anda farklı istasyon ve/veya bölgelerde çalışan
ekiplerin elde ettikleri veriler eş zamanlı olarak izlenebilmektedir.
Bu özellik bize istasyonlarda daha az zaman harcama imkanının yanı sıra, çok daha
kısa bir sürede (gerek yatay düzlemde, gerekse dikeyde), çok daha fazla nokta ölçümü
yapma olanağı sağlamaktadır. Bu sayede veriler daha kısa aralıklarla yer
aldıklarından, istatistik hesaplamalar daha hassas olmakta ve su kütlesi ile ilgili genel
değerlendirmelerdeki hata payları en düşük seviyelere inmektedir. Temelde, bir proje
kapsamında yapılan ölçümlerin, bilgisayar ortamına kayıt edildikten sonra çeşitli
analizlerle değerlendirilmesi esas alınmıştır. Kullanıcı yaptığı hidrografik ölçümleri,
istasyon bazında girdikten sonra, tek bir istasyon için derinliğe bağlı grafikleri
alabilmektedir. İstasyon mevkii ilgili vektörel haritada, noktasal olarak
gösterilebilmekte ve böylece grafik olarak tüm data, görsel olarak da anlamlı bir
şekilde değerlendirilebilmektedir. Bunun yanında; proje kapsamında yatay olarak tüm
istasyonları kapsayan değerlendirmeler yapılabilmekte ve böylece ortam daha geniş
olarak değerlendirilebilmektedir. Proje bazında gerek in-situ olarak, gerek proje
yöneticisi, gerekse proje yöneticisinin atadığı elemanlar tarafından ölçüm sonuçları
data kartlarına (Şekil 1.) işlenmektedir. İşenen kartlar proje ve zaman aralığı bazında,
açıklaması yapılmış, materyal ve metot bilgileri tam olarak veri tabanında
arşivlenmektedir.
Şekil. 1.- Boş DataKart görünümü
18
Gerek proje bitiminde, gerekse proje süresince, gerek ham veriler, gerekse işlenmiş
veriler; 2 ve 3 boyutlu grafikler, data tabloları, yatay ve dikey dağılım haritaları
ve/veya 3 boyutlu modeller üzerinde incelenebilmekte ve/veya çıktıları alınabilmektedir.
Bu döküm proje bazında veya tarih aralığında olabileceği gibi, köşe koordinatları
verilen bir alan içersinde veya belirgin bir istasyonun sembolize ettiği su kütlesinde
olabilmektedir.
Tablo temel olarak 2 bölümden oluşmaktadır. Üst kısmı oluşturan bölüm, istasyona ait
verilerin girildiği kısmı oluşturmaktadır.
Burada;
Tarih: Ölçümün yapıldığı tarih. (*)
Seri No: Sistem tarafında verilen kart no
Arz: Ölçümün yapıldığı istasyonun Enlemi
Tul: Ölçümün yapıldığı istasyonun Boylamı
Saat: Ölçümün yapıldığı saat
İstasyon No: Bu projeye ait olan ölçüm yapılan istasyona verilen numara (*)
Proje: Ortak değerlendirme yapılacak olan istasyonların üst kümesi.
Derinlik: İstasyonun max derinliği
Sec-Disc Der: Secchi-Disc derinliği, suyun gözle görülebilecek max derinliği
Renk Kodu: Deniz rengini belirleyen parametre (Forel)
Hava Sıcaklığı: Ölçümün yapıldığı andaki Hava sıcaklığı
Hava Basıncı: Ölçümün yapıldığı andaki hava basıncı.
İlgili değerlerin girilebildiği alanlar bulunmaktadır.
Tablonun alt kısmında ise, istasyona ait verilerden bazıları derinliğe göre ölçülüp
girilmekte, buna karşılık diğer veriler otomatik olarak hesaplanarak, data kartı
oluşturulmaktadır.
Bunlar;
Der:
Ölçüm yapılan derinlik.
TC:
İlgili derinlikteki su sıcaklığı (Ölçülür)
Sal:
İlgili derinlikteki salinite (Tuzluluk) (Ölçülür/Hesaplanır)
Cl:
İlgili derinlikteki klorinite(Ölçülür/Hesaplanır)
Sigma-T:
İlgili derinlikteki yoğunluk (Hesaplanır)
Mmhos:
İlgili derinlikteki elektrik geçirgenliği (Ölçülür/Hesaplanır)
S.Sp:
İlgili derinlikteki ses hızı (Hesaplanır)
Do (mg/l):
İlgili derinlikteki, litrede miligram olarak, suda erimiş oksijen
(Ölçülür/Hesaplanır)
Do (ml/l):
İlgili derinlikteki, litrede mililitre olarak, suda erimiş oksijen
(Ölçülür/Hesaplanır)
pH:
İlgili derinlikteki pH (Ölçülür)
Hız:
İlgili derinlikteki akıntı hızı (Ölçülür)
Yön:
İlgili derinlikteki akıntı yönü (Ölçülür)
Datakart’larındaki sistem; (Ölçülür/Hesaplanır) kolonlarla ilgili olarak temel
fonksiyonların ölçülmesi prensibine dayanmaktadır. Buna göre birbirlerinin
fonksiyonları olan değerlerden birinin ölçülmesi yeterli olmaktadır.
Örnek vermek gerekecek olursa, Salinite–Klorinite değerlerinden birinin ölçülmesi
veya DO’nun mg/l veya mg/g değerlerinden birinin ölçülmesi, diğerinin
hesaplanmasına olanak tanımaktadır. Bu sistem zaten halihazırda in-situ ölçüm yapan
araçların ana veri sağlama prensibini oluşturmaktadır. Kolaylığı ise, özellikle
titrimetrik metotlar kullanılarak elde edilen verilerin çevriminin otomatik olarak
19
sağlanmasındadır. Tablo girilirken, yukarıda (*) ile işaretli yerlere ve en az bir
derinlikteki ölçüm değeri girilmek zorunda bırakılmıştır. Hesaplanan değerler, ölçüm
değerleri girildikten sonra, tablo kayıt işlemi sırasında hesaplanıp, ekrana hesaplanmış
olarak gelirler. Proje sahibi, kendi girdiği tüm DataKart’larında her türlü değişiklik,
düzeltme, silme haklarına sahiptir. HidroGrafi programının web üzerinden
çalıştırılabilmesi, sistemin bir üyelik sistemi şeklinde kullanılabilmesini sağlayabilmiş,
böylece araştırma yapan kişiler DataKart’larını, istedikleri kişilere paylaştırabilme
imkanına sahip olmuşlardır. Burada en önemli nokta, Data Kart’ların sadece sahibi olan
kişiler tarafından edit edebilmekte olması ve/veya silinebilmesi, diğer kullanıcıların
ise, paylaştırılma durumunda, sadece izleyebilmeleridir.
Örneğin, xxx isimli bir projenin, bir kısım istasyonlarını kullanıcı 1 girer, diğer
istasyonlarını kullanıcı 2 girerse ve bu kullanıcılar, önce birbirlerine izin verip, sonra
bu projeye ait DataKart’ları tek tek paylaşıma açarlarsa, xxx projesi her iki kullanıcının
değerlendirebileceği bir proje olurken, kullanıcılar bir düzeltme gerektiğinde sadece
kendi düzenledikleri DataKart’larını düzeltebilmektedirler. Böylece ortak yürütülen bir
çalışma değerlendirilirken, yanlışlıklara olanak tanımayan bir sistem kullanılabilmektedir. Yine aynı örnekte, proje xxx için rapor aşamasında; kullanıcı 1 ve kullanıcı
2’nin ortak raporları alınabildiği gibi, sadece bir kullanıcının girdiği DataKart’ları da
kullanılabilir. Sistem rapor alınırken, tüm kriterlere göre rapor alınmasını
sağlayabilmektedir.
Proje Yönetimi sistemin belkemiğini oluşturmaktadır. Projelerin oluşturulma ve
izlenme aşamaları kısaca aşağıdaki gibi düzenlenmiştir ve sistem çeşitli kullanıcı
seviyelerine sahiptir:
1-Admin
2-Kurucu
3-Yönetici
4-Kullanıcı
5-Eleman
Admin, kullanıcılara yetki veren onları sisteme dahil edebilen aktif/pasif duruma
getirebilen, kullanıcı yetkilerine göre kullanıcı menülerini düzenleyen bir sistem
kullanıcısıdır. Projenin aşamalarında yer almaz.
Kurucu, projeler içindeki tüm yetkilere sahip kişidir. Tüm projelere müdahale edebilir,
değiştirip silebilir. Ancak, kullanıcılara müdahale edemez, onların kullanıcı bilgilerini
değiştiremez. Değiştirebilirliği sadece projeler üzerindedir.
Bir proje başlatabildiği gibi, bir Yönetici gibi projenin yapılandırılmasını sağlayabilir.
Yönetici, proje başlatabilen, projeyi yapılandırabilen, kendi projesi için eleman girişi
yapabilen bir yetkiye sahiptir. Yönetici, proje elemanlarının projeye atandıkları andan
itibaren durumlarını inceleyebilir, isterse projeye ek elamanlar alabildiği gibi, projeden
istediği elemanı çıkartma yetkisine de sahiptir.
Yönetici bir elemanı projeye dahil ettikten sonra, eleman her hangi bir giriş yapana
kadar etkisiz elemandır. Etkisiz bir eleman (hiç giriş/işlem yapmamış) bu durumda
projeden çıkartılırsa o projede hiç çalışmamış olur. Yöneticinin atadığı eleman projeye
en az bir giriş yaptığında, artık projeden çıkartılsa bile o projede çalışmış/çalışan bir
eleman olarak gözükecektir. Yönetici elemanlarına iş dağıtımını yaptıktan sonra,
elemanlar kendi kullanıcıları ile girdikleri ekranlardan proje ile ilgili girişlerini
yaparlar. Bu anda her bir giriş, elemana açık durumda, fakat yöneticiye görünür ama
kapalı durumdadır. Yönetici, elemanın girişle ilgili işlemini bitirdiği andan itibaren,
ilgili kartı kendisine alma hakkı vardır. Yönetici, elemanın girdiği kartı kendisine
alınca, o kart elemana kapalı, yöneticiye açık hale gelir. Yönetici giriş sırasında yapılan
20
bir yanlış ile karşılaşırsa kendi müdahale edebildiği gibi, isterse o kartı tekrar
elamanına açıp, elemanın müdahale etmesini sağlayabilir. Yönetici, elemanına verdiği
tüm girişlerin bitmesinden sonra artık o elemanı projeden alır. Bu noktada eleman
başka bir projede çalışmak üzere serbest kalır. Ama, bu projenin bir çalışanı olarak adı
hep var olacaktır.
Kullanıcı yetkisindeki kişi, yönetici yetkisindeki kişinin tüm haklarına sahip olmasına
rağmen, kullanım menülerinin farklı olabileceği durumlar için oluşturulmuştur.
Burada amaç, veri tabanının paylaşımı ve veya izlenmesine olanak sağlanmasıdır.
Raporlar ve Sunum
Hidrografi programı amacı dahilinde kullanılıp, proje bazında girişler yapıldıktan
sonra, ilgili projenin değerlendirilme aşamasına gelinmiştir. Raporlar, sunumun bir
parçası olarak girilen data kartlarından oluşacak sonuçların değerlendirildiği görsel
çıkışlardır. Raporların bir parçası olan DataKart’ları, kullanıcı tarafından girilen
istasyon bazındaki tablonun, bu istasyonun harita üzerindeki mevkii gösteriminin ve
her bir parametrenin derinliğe göre değişim grafiğinin bulunduğu bir çıkıştır. Böylece
her bir istasyonun bireysel değerlendirilmesi yapılabilmektedir. (Şekil. 2)
Yatay haritalama ise, her bir istasyonun istenen bir derinlikte seçilen bölge içinde
parametre dağılımın gösterildiği bir rapordur ve istasyonda istenen derinlikte bir
ölçüm yapılmamış ise, istek halinde bir önceki derinlik ve bir sonraki derinlik arasında
interpolasyonla hesaplanan değer, harita üzerinde gösterilebilir. Bu sebeple raporlama
bölümünde "ham veri" ve "standart derinlikler" seçenekleri mevcuttur. Aynı yol
izlenerek, dikey ve yatay yönde belirlenmiş bir su kütlesinin hacimsel değerlerine de
ulaşmak olasıdır. Yatay haritalama sadece tablonun parametre kısmı için değil, aynı
zamanda Secchi-disc derinliği, derinlik ve sadece istasyon dağılımı için de yapılabilir.
Ortalama raporları, hem yatayda bir çok istasyonu içine alan, hem de dikeyde o
istasyonlardaki ölçümlerin iki boyutlu ve hacimsel ortalamalarının alındığı
hesaplamaları içerir.
Başlama Tarihi:
Bitiş Tarihi:
Emin:
Emax:
Nmin:
Nmax:
PARAMETRE:
PROJE:
DER. MIN. MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. HACİM HACİM
(m)
DÜZ. ORT. S.DEV.
Şekil. 2.- İstatistik verilerinin değerlendirildiği boş DataKart görüntüsü
Seçilen bölgede, tüm su kütlesi içinde ve derinliğe göre, o su kütlesi içine rastlayan tüm
istasyonların bir değerlendirilmesi alınır. Örneğin tablodaki ORT. o su kesitindeki
ortalamayı verirken, HACİM ORT. su yüzeyinden, o derinliğe kadar yapılmış tüm
ölçümlerin oluşturduğu bir hacmin ortalamasını vermektedir. Oluşan ortalama
tabloları, hem direkt olarak ölçülen verinin değerlendirilmesi hem de ölçülememiş ara
derinliklerdeki değerlerin, yine interpolasyon yöntemi ile, hesaplanması ile alınabilir.
Söz konusu raporlar çok detaylı olarak, kullanıcının girdiği ve/veya kendisine
paylaştırılmış tüm DataKart’ları üzerinden alınabilir. Tek tek tüm DataKart’ların
dökümünden, ilgili grafikler ve harita üzerinden işaretlenen bir bölgede çeşitli
parametrelerin ortalamalarının alınmasına kadar, çok çeşitli raporların alınabilmesi
olasıdır. Tüm giriş ve raporlar, sisteme entegre olarak koşan bir vektörel harita sistemi
üzerinde görsel olarak çalışılarak yapılır. Kullanıcı çalışmasını hazırlarken, aynı
zamanda ortamın derinlik, hava durumu, akıntı hızı ve yönü gibi fiziksel
21
parametrelerini de DataKart’larına işleyebilmektedir. Bu kayıtların sonuçlarını da, hem
harita sistemi üzerinde, hem de grafiksel olarak alabilmektedir. Örnek olarak; bir
araştırmacı, yıllara göre çalıştığı bölgenin kıyısal değişimi veya derinlik değişimi
üzerinde çalışıyor ise, bunu kendi datası olarak kayıt edebilmekte ve haritayı kendi
verileri çerçevesince zamana göre değişir bir şekilde inceleyebilmekte ve böylece
sistem, kıyı ve derinlik hareketlerini kullanıcın bir fonksiyonu haline getirebilmektedir.
Zaman içindeki değişim, bir animasyon şeklinde de gösterilebilmektedir. Bunun
yanında istasyon bazında, tarih, saat ve hava şartları bazında yapılan derinliğe göre
akıntı hızı ve yönü ölçümleri de, üç boyutlu grafik olarak veya yatay kesitte harita
üzerinde yön ve şiddet olarak gösterilebilmektedir.
Hidrografi Programı temelde birkaç bağımsız olarak da çalışabilen sistemin bir kolajı
şeklide düşünülebilir. Bunlardan en önemlileri, haritalama ve daha önce bahsedilen
Proje Yönetimi sistemidir. Haritalama sistemi, program ile entegre olduğu kadar kendi
içinde de bağımsız olarak çalışabilen ayrı bir üyelik sistemine de sahip bir yapıdadır.
Bugün Türkiye’nin internet üzerinde kullanılabilen ve paylaşımlı tek Vektör Harita
Sistemi olarak çalışmaktadır.
Söz konusu sistem, Hidrografi programı içinden kullanılabileceği gibi, bağımsız olarak
bireysel veya grupsal olarak da kullanılabilmektedir. Sistem tüm Türkiye’nin
kıyılarının, sunucu tarafında koordinat bazında sayısal olarak tutulması ve görülmek
istenen bölgenin her seferinde bu vektör haritadan tekrar tekrar çizilerek bir resim
oluşturulması mantığına dayanmaktadır. Böylece, dev poster boyutlarına kadar
istenilen boyutta harita elde etmek mümkündür. Bir kıyı çizgisi değiştiğinde, sadece o
kıyı üzerinde GPS ile dolaşıp, yeni bir kıyı çizgisi oluşturularak sisteme gönderilip
haritanın değiştirilmesi mümkündür. Bu sistem internet adresinden üye olunarak
kullanılabilir. Kişiler, bu haritalama sistemi üzerinde projelerinin istasyon
koordinatlarını işaretleyip, istedikleri diğer kullanıcılara veya "herkes" ile
paylaştırabilirler. Tüm bu sistemler birbirinden bağımsız olarak veya bir arada
çalışabildiği gibi. İlerde yeni projelerin alt yapısını oluşturabilecek yapıya sahiptirler.
Örneğin yer bilimlerinin olası vektörel batimetrik verileri, hidrografik verileri
destekleyeceği gibi, hidrografi programı veri tabanı kapsamında yer alan vektörel
batimetrik ve/veya kıyı oluşum ve şekilleri ile ilgili veriler de farklı disiplinlere veri
havuzu olarak yardımcı olabilecektir.
Hidrografi Internet Sitesinin Yapısı:
Hidrografi ve Haritalama sisteminin tamamı, sunucu tabanlı bir sistem olarak
şekillendirilmiştir. Sunucu tarafında SQL (Structured Query Language) Veri Tabanına,
ASP (Advance Server Pages) programlama dili ile erişilmektedir. Sunucu tarafında
oluşturulan sayfalar IIS (Internet Information Server) aracılığı ile kullanıcı bilgisayarına
gönderilmekte, kullanıcı tarafındaki kontroller için Java Script programlama dili
kullanılmaktadır. Harita programında, haritanın vektör haritadan resme dönüşmesi
için, harita çizimini yapan bir DLL (Dynamic Link Library) oluşturulmuştur, ASP
program bu DLL ile konuşarak haritayı çizmektedir. Sonuç resim, internet üzerinden
hızlı iletilebilmesi için GIF formatında oluşturulmaktadır.
Hidrografi programının grafik çizimleri de aynı yöntemle Sunucu tarafında
oluşturulup kullanıcının internet tarayıcısına gönderilmektedir.
22
2009 Dönemi
Hidrografik-Biyolojik- Klimatolojik
İstasyon Çalışmaları verileri
23
24
GİRİŞ:
"Marmara Denizi’nin değişen Oşinografik Şartlarının İzlenmesi" isimli proje ilk
olarak İlham Artüz ve Olav Aasen yöneticiliğinde Et ve Balık kurumu bünyesinde 1954
senesinde başlatılmıştır.
1957 senesinde İ.Ü. Fen Fakültesine bağlı Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsünün kuruluşu ile birlikte, söz konusu proje periyodik bir hale getirilmiş ve 1982 senesine değin
düzenli bir şekilde sürdürülmüştür.
80’li senelerde H.A.E. lağv edilmesi ile birlikte projenin sorumluğunu yine İlham Artüz
başkanlığında İ.Ü. Çevre Bilimleri Fakültesi üstlenmiş ve 80’li yılların sonlarına değin
düzenli bir şekilde sürdürmüştür.
80’li yılların sonlarından itibaren söz konusu proje yine İlham Artüz’ün yöneticiliğinde
İ.T.Ü. gemi İnşaat ve Denizbilimleri fakültesinde devam ettirilmiş ve 1993 senesinde
İlham Artüz’ün vefatı ile proje sorumluluğunu söz konusu periyodik ölçümlerin
devam ettirilebilmesi amacı ile, M. Levent Artüz ilk sene İ.T.Ü. Gemi İnşaatı ve
Denizbilimleri Fakültesinde İ.Ü. ile ortaklaşa yürütülen ölçümlerin yöneticiliğini
geçekleştirmiştir.
Takip eden yıllarda söz konusu proje M. Levent Artüz ve O. Bülent Artüz’ün çabaları
ile kesintisiz olarak devam ettirilmiş ve 2006 senesinden beri de Sevinç-Erdal İnönü
Vakfı bünyesinde gerçekleştirilmektedir.
"Marmara Denizi’nin değişen Oşinografik Şartlarının İzlenmesi" veya diğer adı ile
MAREM (Marmara Environmental Monitoring Project) ana projesi, bir deniz için
yapılmış en uzun soluklu izleme projelerinin başında gelmektedir. 1954 senesinde bu
güne, Marmara Denizi ve Boğazlarda, yatayda 50 adet temel istasyonda yaklaşık 25
adet parametrenin, derinliğin elverdiği kesitlerde (0.5m-1200m) ölçümlenmesi şeklinde
İlham Artüz tarafından ilk defa 1980 senesinde, Marmara Denizi baz alınarak, yapılan
deniz araştırmalarının bir çatı altında toplanarak bir veri tabanı oluşturulması fikri
ortaya atılmıştır. Bu fikrin filizlenmesini takiben, özellikle 1954 senesinden başlamak
üzere Et ve Balık Kurumu ve Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsü ölçüm sonuçları temel
alınarak, 80’li senelerin başında verilerin depolanması ve hesaplamaların yapılması
digital ortama taşınmıştır.
1990 senesinden günümüze, söz konusu ölçümlerin yapılabilmesi için ciddi ve çok
kapsamlı bir alet parkı oluşturulmuştur.
Projenin multi-displiner yapısı, kendisini her konuda göstermektedir. Eğitimini
Elektronik mühendisliği üzerine yapmış, uygulamalarını sistem programcılığı ve
projelerin bilgisayar ortamında değerlendirilmesi üzerine yıllarca çalışmış olan
O.Bülent Artüz, en son teknolojilerin araştırma ortamlarında kullanılmasını, denenmesini sağlayacak ortamları yaratmıştır.
Projelerin günümüz teknolojileri ile daha çok kişiye ulaşması-paylaşılması için,
internet ortamında çalışan, proje yönetim programı yazıp, yapılan araştırmaların bu
proje yönetim programı dahilinde değerlendirilebilmesini sağlayıp, sistemi kullanmak
isteyen tüm araştırmacılara, üye olup çalışma imkanı sağlamıştır.
Böylece araştırmacılar, verilerini sisteme girip değerlendirebilecekleri ve diğer
araştırmacılar ile paylaşabilecekleri gibi, sistemin web sitesinde yaptıkları araştırmayı
yayınlayabilmektedirler. Sistem araştırmacılara, ölçtükleri fiziksel verilerin depolanması için ayrıntılı bir veri tabanı ortamı sunarken, aynı zamanda bu verilerin
matematiksel olarak hesaplanması, grafiksel olarak gösterimleri ve harita sistemi
üzerinde konumlarının belirtilmesi açısından yardımcı olmaktadır.
25
Son gelişmelerden sonra, sadece fiziksel ölçüm verileri değil, araştırma sırasında elde
edilen tüm canlı, cansız varlıkların sınıflandırılması, görsellerinin depolanması,
bireysel ve kütlesel ölçümlerinin kayıt edilmesi için yeni bir veritabanı ortamı daha
hazırlanmıştır. Bu veri tabanına girilen tüm veriler yine hem grafiksel olarak hem de
harita üzerinde konum olarak değerlendirilip sunulabilmektedir.
Araştırmacı, proje bilgilerini detaylı olarak girdikten sonra, projenin içinde değerlendirilmiş tek bir canlıdan tüm canlılara kadar, tüm proje içindeki dağılımını tümüyle
görüntüsel bir ortamda izleyebilmektedir.
Sistem, projeyi yöneten proje liderine, bir çok kolaylıklar sunar. Proje lideri altında
çalışacak elemanlara çeşitli görevler verip, projede onlarında çalışmalarını sağlayabilir.
Proje bittiğinde, kimin ne işle çalıştığı neler yaptığı, oluşan raporlardan izlenebilir.
Günümüz projelerinde, bu sistemi sahada da kullanabilmekteyiz. Daha ölçümler
yapılıp sisteme girildiği andan itibaren, başka bir yerde olan proje izleyicileri veya
proje yöneticisi, projenin datalarına erişebilmektedir.
Böylece farklı yerlerde aynı anda sefer çıkmış olan alt proje gruplarının, tek bir proje
çatısı altında, tek bir yönetici tarafından değerlendirilmeleri sağlanabilmektedir.
Internet ortamı sayesinde farklı yerlerde aynı anda devam eden alt gruplar, tek bir
proje altında toplanabilmektedir.
Proje sona erdikten sonra, projenin web ortamında yayınlanması, proje liderinin isteği
doğrultusunda nelerin yayınlanıp yayınlanmayacağına karar vermesi ile oluşmaktadır.
Böylece sisteme ait web sitesinde Projeler kısmı altında yapılan araştırma yayınlanmaktadır. Günümüzde yapılan projeler, daha sahada iken sisteme girilebilirken, elimizde bulunan daha önceki çalışmalara ait veriler de sisteme kayıt edilmiş ve böylece
projenin ana amacı olan, ortamın yıllar içindeki değişimi de değerlendirilebilecek hale
gelmiştir.
Marmara ve Boğazlarında 1681 yılından günümüze kadar pek çok araştırma gerçekleştirilmiş ve geniş bir konu yelpazesi oluşturan inceleme ve irdelemeler yapılmıştır. Bu
araştırmaların ortaya koyduğu veriler bu son derece ilginç ve büyük bir dinamizme
sahip su kütlesinin temel yapısını öğrenmemize taban oluşturmuştur.
1970’li yıllara kadar, bu klasik yapıdan hemen hemen hiç farklılık göstermeyen
Marmara suları, bu yıldan sonra çevresinde hızla gelişen ve çeşitlenen endüstriler,
deniz taşımacılığının yoğunlaşması, bunlara bağlı olarak artan nüfus-göç olgusu,
Marmara Denizi’nin Oşinografik parametrelerinde köklü değişimlere yol açmış ve bu
süreç sürekli olarak da devam etmektedir.
1970’lı yıllara kadar Türkiye su ürünleri üretiminde 22% dolayında katkısı olan
Marmara Denizi’nde bu katkı 2000’li yılların başından sonra yüzde 5% mertebesine
kadar inmiştir.
Suda çözünmüş ve/veya süspansiyon (askıdaki) halindeki maddelerin yoğunluğundaki artış, denizin primer prodüktivitesini gerçekleştiren güneşin enerjisinin
ulaşabildiği derinliği büyük çapta çaldığından, su kütlesinin fotosenteze dayalı oksijen
üretimi azaldığı gibi, büyük bölümü organik, oksitlenme nedeni ile oksijen yitiren
materyalden oluşan bu birikim atmosferle etkileşim ve/veya akıntılarla taşınarak
Marmara Denizi ekosistemine ulaşan oksijenin de hızla azalmasına neden olmaktadır.
Marmara Denizi’nde ışık geçirgenliğini engelleyen bu etmen, zaman içersinde, tabanda
bir yığışıma da sebep olmaktadır.
Bunun yanı sıra, Karadeniz’e dökülen ırmak ve nehirlerin getirdikleri tuzluluğu 16-18
‰Sal arasında değişen tatlısular ve Akdeniz’den gelen ve Marmara çanağının büyük
bölümünü dolduran 36-38 ‰Sal arasındaki tuzlu suların oluşturdukları tabakalaşma
nedeni ile, madde alış-verişinde düşey doğrultuda da kısıtlanmış bir yapıya sahiptir.
26
Başka bir deyişle, Marmara Denizi birbiri üzerinde yer almış, hidrografik özellikleri
açısından son derece farklı iki su kütlesinden, iki ayrı denizden oluşan bir yapıya
sahiptir. Karadeniz’den gelen su miktarına ve özellikle de mevsimsel atmosferik
değişimlere göre kalınlığı 50-75m arasında değişen Karadeniz kökenli üst su kütlesinde
su sıcaklıkları ortalama değerler olarak 6°C ile 27°C arasında değişime uğrarken, alt su
kütlesinde sıcaklık değişimleri hemen hemen hiç bir farklılık göstermemekte, bütün bir
yıl boyunca 14.2ºC~15ºC arasında, 0.8ºC gibi bir salınım yapmaktadır. Soğuk suların
sıcak su kütlelerinin üzerinde kalabilmesi, kütlelerin tuz içeriğinin (salintelerin)
yaratığı yoğunluk farklarına dayanmaktadır.
Örneğin; soğuk su kütlesi altında 14°C gibi, sıcak bir su kütlesinin bulunmasına yol
açtığından bu durum inversiyon olarak nitelendirilmektedir.
Marmara Denizi, bağlı olduğu Karadeniz, Ege Denizi ve Akdeniz gibi yarı izole
denizlerle olan madde alış-verişinde, dar ve sığ eşiklerle donatılmış Boğazlar nedeni ile
son derece kısıtlı bir konuma sahiptir. Bunun sonucunda da farklı katmanlarda farklı
biyolojik olayların geliştiği, farklı katmanlarda farklı formların yer aldığı zengin bir
biyolojik yapıya sahiptir.
Bu farklılığı oluşturan etmenlerden birisi de, Marmara Denizi’ni boydan boya kat eden
fay hattının özelliklerine bağlı olan bölgedir. Bu bölgede fay hattı boyunca farklı
mineral konsantrasyonları, fay hattının aktivitesine bağlı farklı gaz konsantrasyonları,
fay hattı boyunca yüzeye çıkan sıcak su dolayısı oluşmuş mikro-kozmos bölgeleri ve
fay hattı dolayısı ile bölgede farklı jeolojik deformasyonun sonucu oluşmuş olan
habitat, diğer bölümlerden bir hayli farklılık göstermektedir.
Aynı şekilde Marmara Sistemi içinde bulunan 3 adet 1000m üzerinde derinliğe sahip
çukur da, özgün yapıları ve bu güne değin çok az araştırılmış olmaları bakımından
büyük önem arz etmektedir.
Marmara Denizi’nde bulunan basenler (Özbay, 2000.)
Marmara Denizi’nin biyolojik ve Oşinografik özelliklerini ortaya koyan önceki
çalışmalar ve veriler, değişimlerin hızı ve bir birleri ile etkileşen dinamizmi nedeni ile
durumun günümüzdeki boyutlarının bilinmesine yardımcı olmakla birlikte, gerçek
durumun saptanmasına olanak sağlayamamaktadır. Bu dinamizm karşısında, daha
önceki çalışmaların ışığı altında günümüzdeki durumun saptanmasında, bu denizle
ilgili mühendislik, ekonomik, ulaşım vb. girişimlerde sağlıklı sonuçlara varabilmek için
büyük yarar sağlayabilecek ve Marmara Denizi’ni ve çevresini koruyabilmek için
gerekli önlemlere ciddi bir bilimsel destek sağlayabilecektir.
27
İSTASYON DAĞILIM VE KONUMLARI:
Oşinografik İstasyonlar:
Proje kapsamında aşağıda mevki ve detayları verilen 55 adet istasyonda Oşinografik
ölçümler yapılmıştır.
S
Proje
İstasyon
Arz
Tul
Der
Tarih [Saat]
1
TEKİRDAĞ2009-YAZ-Hidro
T1
N40°:54':20"
E027°:43':49"
50m
11/08/2009 [17:20]
2
T2
N40°:56':52"
E027°:43':49"
18m
11/08/2009 [17:40]
3
T3
N40°:59':44"
E027°:43':49"
20m
11/08/2009 [17:55]
4
T4
N40°:54':20"
E027°:38':21"
94m
11/08/2009 [16:35]
5
T5
N40°:56':56"
E027°:38':21"
52m
11/08/2009 [16:50]
6
T6
N40°:59':08"
E027°:38':21"
9.5m
11/08/2009 [17:05]
7
T7
N40°:54':24"
E027°:33':32"
94m
11/08/2009 [07:00]
8
T8
N40°:57':10"
E027°:33':18"
52m
11/08/2009 [07:51]
9
T9
N40°:58':21"
E027°:34':23"
9.5m
11/08/2009 [08:20]
10
T10
N40°:58':12"
E027°:31':41"
10m
11/08/2009 [08:45]
11
T11
N40°:56':57"
E027°:30':17"
18m
11/08/2009 [15:45]
12
T12
N40°:54':02"
E027°:29':06"
43m
11/08/2009 [16:10]
Tekirdağ bölgesinde 11/8/2009-11/8/2009 döneminde istasyon
dağılımını gösterir harita
28
PROJE BÖLGESİ BATİMETRİSİ
Proje çerçevesince çalışılan istasyonlar bazında derinlik saptamaları da
gerçekleştirilmiştir. Mühendislik hizmetleri başta olmak üzere güncel derinlik
dağılımlarının saptanması ve revize edilmesi şarttır. Bu sebeple önümüzdeki
dönemlerde de söz konusu çalışma devam edecek olursa, bölge ile ilgili özellikle de
kıyı şeridini kapsayan detaylı batimetrik haritalar oluştıurulacaktır.
Tekirdağ bölgesinde deniz haritası bazlı derinlikler dağılımı
Tekirdağ bölgesinde 11/8/2009-11/8/2009 döneminde istasyonlar bazında
derinlik dağılımını gösterir harita
29
OŞİNOGRAFİ ÖLÇÜM HAM VERİLERİ:
Sevinç-Erdal İnönü Vakfı, Deniz araştırmaları birimi tarafından Marmara Denizi
Değişen Oşinografik şartların İzlenmesi (MAREM-Marmara Environmental
Monitoring) projesi çerçevesince gerçekleştirilmiş olan Tekirdağ bölgesi çalışmasından
elde edilen Temperatür, Salinite, Klornite, Yoğunluk (Sigma-T), Elektrik İletkenliği
(mhos cm2), Çözünmüş Oksijen (mg/l)-(ml/l), pH ve Ses Hızı verileri ortalama
değerlerinin derinlik ve bölgeler itibarı ile dağılımı takip eden tablolarda verilmiştir.
Ayrıca her bir ölçüm gurubunun koordinatları da Marsden Kareleme yöntemine göre
tablolarda belirtilmiştir.
Ölçümlere ve Tablolara İlişkin Açıklamalar
Proje çerçevesinde yapılan ölçüm değerleri aşağıdaki bölümlerde yer almaktadır. Tüm
ölçüm değerleri HQL Hidrografi programı ile sağlanan veri tablolarına işlenmiş, ön
değerlerden türetilen parametreler örneğin, Klorinite (Cl ‰), Sigma-T, Konduktivite
(mmhos/cm2), DO ml/1, Ses hızı (S.Spx10), HQL Hidrografi programında, "U.S. Navy
Hydrographic Tables" da verilen esaslara göre hesaplanarak Veri Tabloları’ndaki
yerlerine otomatik olarak işlenmiştir. HQL programı çerçevesinde, çalışılan bölgeye
ilişkin Veri Tablolarında yer alan Parametrelerin istatistik değerlendirmesi de tablolar
halinde elde edilmiştir.
Bu Tablolarda
l. Sütunda Derinlik (m),
2. Sütunda ölçülen parametrenin söz konusu bölgedeki MİN’imal değeri,
3. sütunda MAX’imal değeri,
4. sütunda bu iki ekstrem arasındaki FARK,
5. sütunda söz konusu derinlikte istatistik değerlendirmeye giren ölçüm ADET’i,
6. ORT’alama,
7. sütunda S’tandart DEV’iasyon (sapma),
8. sütunda VARyans,
9. sütunda S’tandart E’rror of the M’ean (Ortalama standart hatası),
10. sütunda Ortalama değerin (ORT.Düz =a+2b+c/4) seklinde düzeltilmesi,
11. sütunda yüzeyden itibaren aşağı doğru uzanan su sütunu HACİM’ine göre, söz
konusu parametrenin ORT’alama değeri,
12. sütunda ise HACİM S’tandart DEV’iasyonu gösterilmektedir.
Örneğin: DO mg/l ‘nin 75m’lik su sütunundaki hacme göre ortalama yoğunluğu
5.08mg/l dir. Halbuki 25m’deki DO yoğunluğu 3.10mg/l, 50m’de 1,40mg/l, 75m’de
ise, yalnızca 0.82mg/l dir. Hacme göre olan yüksek değer 10m kalınlıktaki su
kütlesinin, atmosfer ile direkt temas ve karışımlar nedeni ile, ortalama 6.80mg/l’lik
oldukça yüksek konsantrasyonun doğal sonucudur.
Bu sunumun kapsamında hacim olanak vermediğinden, istasyonlar bazında istatistik
değerlendirmeler sadece Marmara Denizi geneli için verilmiştir.
İstasyonlar bazında ölçüm değerleri ise, veri tabloları şeklinde ve grafikler halinde
ilgili bölümde yer almaktadır.
30
Ortalama Değer Tabloları
Başlama Tarihi: 11/08/2009 Emin: E027°:43':49"
Nmin: N40°:54':02"
Bitiş Tarihi: 11/08/2009
Nmax: N40°:59':44"
PARAMETRE: T°C
DER. MIN. MAX.
(m)
Emax: E027°:29':06"
PROJE: : TEKİRDAĞ-2009-YAZ-Hidro
FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. HACİM HACİM
DÜZ. ORT. S.DEV.
0.5 23.43
24.83
1.40
12
24.22
0.609
0.339 0.176 24.22
24.22
0.609
5.0 23.53
24.95
1.42
12
24.37
0.491
0.221 0.142 24.32
24.30
0.546
10.0 23.53
24.59
1.06
10
24.31
0.419
0.158 0.132 24.35
24.30
0.506
15.0 24.33
24.44
0.11
8
24.40
0.046
0.002 0.016 22.98
24.32
0.456
20.0 14.56
23.45
8.89
6
18.81
3.987
13.248 1.628 19.24
23.63
2.294
25.0 14.05
16.20
2.15
6
14.95
0.999
0.832 0.408 15.97
22.67
3.513
30.0 14.73
15.63
0.90
6
15.16
0.403
0.136 0.165 15.12
21.92
4.032
35.0 15.11
15.34
0.23
6
15.22
0.103
0.009 0.042 15.18
21.31
4.303
40.0 14.95
15.19
0.24
6
15.11
0.124
0.013 0.051 15.14
20.79
4.464
45.0 15.10
15.11
0.01
4
15.10
0.006
0.000 0.003 15.09
20.49
4.527
50.0 15.04
15.04
0.00
4
15.04
15.06
20.22
4.570
Tekirdağ bölgesinde (11/8/2009-11/8/2009) döneminde tüm istasyonlar
Sıcaklık (T°C) ortalamaları istatistik değerleri
31
Nmin: N40°:54':02"
Emax: E027°:29':06"
Nmax: N40°:59':44"
PARAMETRE: SAL
PROJE: : TEKİRDAĞ-2009-YAZ-Hidro
(m)
DÜZ. ORT. S.DEV.
0.5 22.32 23.80
1.48
12 23.17 0.468 0.201 0.135 23.17 23.17 0.468
5.0 23.31 23.57
0.26
12 23.48 0.090 0.007 0.026 23.42 23.33 0.365
10.0 23.52 23.64
0.12
10 23.56 0.045 0.002 0.014 23.55 23.40 0.323
15.0 23.53 23.75
0.22
8 23.60 0.097 0.008 0.034 25.06 23.43 0.303
20.0 24.65 34.25
9.60
6 29.48 4.293 15.361 1.753 29.93 24.19 2.474
25.0 35.25 38.85
3.60
6 37.16 1.620 2.186 0.661 35.80 25.63 4.755
30.0 39.21 39.65
0.44
6 39.38 0.211 0.037 0.086 38.94 27.01 6.134
35.0 39.77 39.90
0.13
6 39.84 0.058 0.003 0.024 39.75 28.17 6.926
40.0 39.90 39.96
0.06
6 39.93 0.027 0.001 0.011 39.92 29.15 7.390
45.0 39.95 39.96
0.01
4 39.96 0.006 0.000 0.003 39.96 29.72 7.589
50.0 39.98 39.98
0.00
4 39.98
39.97 30.23 7.729
Tuzluluk (Sal‰) ortalamaları istatistik değerleri
32
Nmin: N40°:54':02"
Emax: E027°:29':06"
Nmax: N40°:59':44"
PARAMETRE: CL
PROJE: TEKİRDAĞ-2009-YAZ-Hidro
(m)
DÜZ. ORT. S.DEV.
0.5 12.35 13.17
0.82
12 12.82 0.259 0.062 0.075 12.82 12.82 0.259
5.0 12.90 13.04
0.14
12 12.99 0.049 0.002 0.014 12.96 12.91 0.202
10.0 13.01 13.08
0.07
10 13.03 0.025 0.001 0.008 13.03 12.95 0.179
15.0 13.02 13.14
0.12
8 13.06 0.053 0.002 0.019 13.86 12.97 0.168
20.0 13.64 18.96
5.32
6 16.31 2.379 4.717 0.971 16.56 13.38 1.370
25.0 19.51 21.51
2.00
6 20.57 0.900 0.675 0.367 19.81 14.18 2.635
30.0 21.71 21.95
0.24
6 21.80 0.117 0.011 0.048 21.56 14.95 3.398
35.0 22.01 22.09
0.08
6 22.05 0.036 0.001 0.015 22.00 15.59 3.837
40.0 22.09 22.12
0.03
6 22.10 0.014 0.000 0.006 22.09 16.13 4.094
45.0 22.12 22.12
0.00
4 22.12
22.12 16.45 4.205
50.0 22.13 22.14
0.01
4 22.14 0.006 0.000 0.003 22.14 16.73 4.282
Klornite (Cl ‰) ortalamaları istatistik değerleri
33
Nmin: N40°:54':02"
Emax: E027°:29':06"
Nmax: N40°:59':44"
PARAMETRE: SIGMA-T
(m)
DÜZ. ORT. S.DEV.
0.5 14.28 15.25
0.97
12 14.70 0.305 0.085 0.088 14.70 14.70 0.305
5.0 14.75 15.16
0.41
12 14.89 0.133 0.016 0.038 14.86 14.80 0.250
10.0 14.88 15.18
0.30
10 14.97 0.115 0.012 0.036 14.95 14.85 0.231
15.0 14.91 15.11
0.20
8 14.97 0.089 0.007 0.031 16.44 14.87 0.216
20.0 16.01 25.50
9.49
6 20.84 4.246 15.023 1.733 21.08 15.62 2.436
25.0 25.92 29.04
3.12
6 27.67 1.425 1.692 0.582 26.38 16.95 4.480
30.0 29.09 29.54
0.45
6 29.33 0.202 0.034 0.082 29.00 18.19 5.661
35.0 29.59 29.75
0.16
6 29.67 0.072 0.004 0.029 29.61 19.23 6.336
40.0 29.72 29.83
0.11
6 29.76 0.052 0.002 0.021 29.74 20.11 6.733
45.0 29.79 29.79
0.00
4 29.79
29.79 20.62 6.903
50.0 29.82 29.82
0.00
4 29.82
29.81 21.08 7.022
Yoğunluk (Sigma-T) ortalamaları istatistik değerleri
34
Nmin: N40°:54':02"
Emax: E027°:29':06"
Nmax: N40°:59':44"
PARAMETRE: mmhos
(m)
DÜZ. ORT. S.DEV.
0.5 35.39 37.51
2.12
12 36.62 0.670 0.412 0.193 36.62 36.62 0.670
5.0 36.81 37.18
0.37
12 37.06 0.129 0.015 0.037 36.98 36.84 0.523
10.0 37.11 37.28
0.17
10 37.16 0.064 0.004 0.020 37.15 36.93 0.463
15.0 37.12 37.44
0.32
8 37.21 0.141 0.017 0.050 37.72 36.99 0.434
20.0 37.88 42.07
4.19
6 39.31 2.141 3.819 0.874 40.34 37.28 1.120
25.0 44.11 46.98
2.87
6 45.51 1.284 1.375 0.524 44.46 38.19 2.845
30.0 47.36 47.81
0.45
6 47.53 0.217 0.039 0.089 47.14 39.12 3.907
35.0 47.93 48.07
0.14
6 48.00 0.063 0.003 0.026 47.91 39.93 4.525
40.0 48.07 48.13
0.06
6 48.10 0.027 0.001 0.011 48.08 40.61 4.889
45.0 48.13 48.13
0.00
4 48.13
48.13 41.01 5.048
50.0 48.15 48.16
0.01
4 48.16 0.006 0.000 0.003 48.15 41.37 5.163
Elektrik iletkenliği (mhos cm2) ortalamaları istatistik değerleri
35
Nmin: N40°:54':02"
Emax: E027°:29':06"
Nmax: N40°:59':44"
PARAMETRE: S.Sp.
DER. MIN.
MAX. FARK ADET ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. HACİM HACİM
(m)
DÜZ.
ORT. S.DEV.
0.5 1,516.77 1,521.44 4.67
12 1,519.73 1.862 3.179 0.538 1,519.73 1,519.73 1.862
5.0 1,518.43 1,522.02 3.59
12 1,520.52 1.284 1.512 0.371 1,520.32 1,520.12 1.615
10.0 1,518.52 1,521.32 2.80
10 1,520.53 1.084 1.057 0.343 1,520.62 1,520.24 1.474
15.0 1,520.85 1,520.93 0.08
8 1,520.90 0.034 0.001 0.012 1,518.52 1,520.37 1.348
20.0 1,504.69 1,519.54 14.85
6 1,511.73 6.668 37.050 2.722 1,513.45 1,519.29 3.827
25.0 1,506.86 1,511.08 4.22
6 1,509.42 2.012 3.373 0.821 1,510.84 1,518.19 4.813
30.0 1,511.30 1,514.03 2.73
6 1,512.78 1.233 1.267 0.503 1,512.14 1,517.65 4.861
35.0 1,513.30 1,513.85 0.55
6 1,513.58 0.246 0.050 0.100 1,513.34 1,517.28 4.779
40.0 1,512.97 1,513.65 0.68
6 1,513.42 0.346 0.100 0.141 1,513.48 1,516.96 4.698
45.0 1,513.50 1,513.55 0.05
4 1,513.52 0.029 0.001 0.014 1,513.48 1,516.78 4.636
50.0 1,513.44 1,513.44 0.00
4 1,513.44
1,513.46 1,516.61 4.576
Ses iletkenliği (S.sp x 10) ortalamaları istatistik değerleri
36
Nmin: N40°:54':02"
Emax: E027°:29':06"
Nmax: N40°:59':44"
PARAMETRE: DO (mg/l)
(m)
DÜZ. ORT. S.DEV.
0.5
6.19
7.87
1.68
12
6.65 0.590 0.319 0.170
6.65
6.65 0.590
5.0
5.33
7.65
2.32
12
6.07 0.793 0.576 0.229
6.12
6.36 0.744
10.0
4.97
7.15
2.18
10
5.71 0.879 0.696 0.278
5.72
6.17 0.829
15.0
4.45
6.54
2.09
8
5.40 1.000 0.876 0.354
5.48
6.02 0.904
20.0
3.73
6.47
2.74
6
5.40 1.309 1.427 0.534
5.33
5.94 0.969
25.0
3.44
6.38
2.94
6
5.13 1.357 1.534 0.554
5.09
5.85 1.036
30.0
3.24
6.18
2.94
6
4.70 1.315 1.441 0.537
4.67
5.74 1.110
35.0
2.93
5.30
2.37
6
4.14 1.061 0.937 0.433
4.12
5.59 1.191
40.0
2.56
4.38
1.82
6
3.48 0.814 0.552 0.332
3.63
5.42 1.301
45.0
3.04
3.82
0.78
4
3.43 0.450 0.152 0.225
3.39
5.31 1.345
50.0
2.63
3.81
1.18
4
3.22 0.681 0.348 0.340
3.27
5.21 1.395
Çözünmüş Oksijen (DO mg/l) ortalamaları istatistik değerleri
37
Nmin: N40°:54':02"
Emax: E027°:29':06"
Nmax: N40°:59':44"
PARAMETRE: DO (ml/l)
(m)
DÜZ. ORT. S.DEV.
0.5
4.34
5.52
1.18
12
4.66 0.414 0.157 0.120
4.66
4.66 0.414
5.0
3.74
5.36
1.62
12
4.26 0.555 0.282 0.160
4.30
4.46 0.521
10.0
3.49
5.01
1.52
10
4.00 0.616 0.341 0.195
4.01
4.32 0.581
15.0
3.12
4.58
1.46
8
3.78 0.700 0.428 0.247
3.83
4.22 0.634
20.0
2.61
4.53
1.92
6
3.78 0.918 0.703 0.375
3.73
4.16 0.680
25.0
2.41
4.47
2.06
6
3.59 0.951 0.754 0.388
3.56
4.10 0.726
30.0
2.27
4.33
2.06
6
3.29 0.921 0.707 0.376
3.27
4.02 0.779
35.0
2.05
3.71
1.66
6
2.90 0.743 0.460 0.303
2.88
3.92 0.835
40.0
1.79
3.07
1.28
6
2.44 0.573 0.273 0.234
2.55
3.79 0.912
45.0
2.13
2.68
0.55
4
2.41 0.318 0.076 0.159
2.38
3.72 0.943
50.0
1.85
2.67
0.82
4
2.26 0.473 0.168 0.236
2.30
3.65 0.978
Çözünmüş Oksijen (DO ml/l) ortalamaları istatistik değerleri
38
Başlama Tarihi: 11/08/2009
Emin: E027°:43':49"
Nmin: N40°:54':02"
Emax: E027°:29':06"
Nmax: N40°:59':44"
PARAMETRE: PH
DER. MIN.
MAX.
FARK
ADET
ORT. S.DEV. VAR. SEM. ORT. HACİM HACİM
(m)
DÜZ. ORT. S.DEV.
0.5
7.89
8.13
0.24
12
8.00 0.085 0.007 0.025
8.00
8.00 0.085
5.0
7.81
8.06
0.25
12
7.98 0.082 0.006 0.024
7.98
7.98 0.082
10.0
7.79
8.01
0.22
10
7.95 0.088 0.007 0.028
7.97
7.98 0.084
15.0
7.99
8.01
0.02
8
8.00 0.009 0.000 0.003
7.96
7.98 0.076
20.0
7.75
8.00
0.25
6
7.88 0.113 0.011 0.046
7.87
7.97 0.086
25.0
7.67
7.82
0.15
6
7.73 0.073 0.004 0.030
7.76
7.94 0.114
30.0
7.64
7.73
0.09
6
7.69 0.041 0.001 0.017
7.70
7.92 0.132
35.0
7.64
7.69
0.05
6
7.67 0.024 0.000 0.010
7.67
7.89 0.145
40.0
7.62
7.67
0.05
6
7.65 0.026 0.001 0.011
7.65
7.87 0.154
45.0
7.58
7.67
0.09
4
7.62 0.052 0.002 0.026
7.62
7.86 0.160
50.0
7.49
7.67
0.18
4
7.58 0.104 0.008 0.052
7.59
7.85 0.169
pH ortalamaları istatistik değerleri
39
Bulanıklık (Secchi-Disc değerleri)
Marmara Denizi’nde günümüze değin neredeyse eksiksiz olarak ölçümü yapılmış
parametrelerin başında gelen sularda bulanıklık ve berraklık durumunun (ışık geçirgenliğinin) ölçülmesi, söz konusu bölgelerin su kalitesi açısından önem taşımaktadır.
Marmara Denizi’nin Değişen Oşinografik Şartları projesi çerçevesince, hem geçmişte
hem de günümüzde Oşinografik, Bentik veya Plankton örnekleme istasyonlarında
ölçümlenen Secchi-Disc derinlikleri, aynı zamanda da en yaygın ölçümü yapılmış
parametre olarak veri tabanında yer almaktadır.
Aşağıda yer alan haritalarda, Tekirdağ bölgesinde (11/8/2009-11/8/2009) döneminde
istasyonlar bazında, Secchi-Disc ölçüm sonuçları verilmiştir.
Tekirdağ bölgesinde (11/8/2009-11/8/2009) döneminde Oşinografik istasyonlarda
bulanıklık derinlik dağılımını (Secchi-disc) gösterir harita
Secchi-Disc ölçümü
40
Data Kartları:
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-275
Arz: N40°:54':20"
Saat: 17:20
İstasyon No: T1
Proje: TEKİRDAĞ-2009YAZ-Hidro
Derinlik: 50.00 m
Hava Sıc.: 26 T°C
Hava Bas.: 1039.5
mBar
Sec-Disc: 7 m
Der
Renk Kodu: 5
T°C
Sal
Cl
0.5
24.83
23.32
12.90
SIGMA-T mmhos
S.Sp
DO
mg/l
Tul: E027°:43':49"
DO ml/l
pH
14.63
36.82 1,521.44
6.36
4.46
8.05
8.01
5.0
24.79
23.57
13.04
14.83
37.18 1,521.68
5.61
3.93
10.0
24.59
23.64
13.08
14.94
37.28 1,521.34
5.10
3.57
8.00
15.0
24.33
23.75
13.14
15.10
37.43 1,520.88
4.45
3.12
8.00
20.0
14.56
34.25
18.96
25.51
42.08 1,504.72
3.73
2.61
7.75
25.0
14.60
38.85
21.51
29.05
46.99 1,510.32
3.44
2.41
7.69
30.0
15.13
39.65
21.95
29.55
47.81 1,512.99
3.24
2.27
7.70
35.0
15.11
39.90
22.09
29.75
48.07 1,513.31
2.93
2.05
7.69
40.0
14.95
39.96
22.12
29.82
48.13 1,512.96
2.56
1.79
7.67
41
Hız
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-276
Arz: N40°:56':52"
Saat: 17:40
İstasyon No: T2
Derinlik: 18.00 m
Sec-Disc: 8 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 30 T°C
Hava Bas.: 1039 mBar
Der
T°C
Sal
Cl
0.5
23.43
22.32
12.35
5.0
23.53
23.53
13.02
10.0
23.53
23.55
13.03
SIGMA-T mmhos
14.28
S.Sp
DO
mg/l
Tul: E027°:43':49"
DO ml/l
pH
35.40 1,516.77
6.49
4.55
7.91
15.16
37.13 1,518.42
5.74
4.02
7.81
15.18
37.15 1,518.52
5.17
3.62
7.79
42
Hız
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-277
Arz: N40°:59':44"
Saat: 17:55
İstasyon No: T3
Derinlik: 20.00 m
Sec-Disc: 6.5 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 30 T°C
Der
T°C
Sal
Cl
0.5
24.80
23.19
12.83
SIGMA-T mmhos
14.55
S.Sp
DO
mg/l
Tul: E027°:43':49"
DO ml/l
pH
36.64 1,521.22
6.19
4.34
8.01
5.0
24.95
23.51
13.01
14.75
37.10 1,522.02
5.83
4.09
7.98
10.0
24.59
23.55
13.03
14.88
37.15 1,521.24
4.97
3.48
7.97
15.0
24.43
23.57
13.04
14.94
37.18 1,520.94
4.50
3.15
7.99
43
Hız
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-272
Arz: N40°:54':20"
Saat: 16:35
İstasyon No: T4
Derinlik: 94.00 m
Sec-Disc: 7 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 22 T°C
Der
T°C
Sal
Cl
0.5
24.73
23.38
12.94
SIGMA-T mmhos
14.72
S.Sp
36.92 1,521.25
DO
mg/l
7.87
Tul: E027°:38':21"
DO ml/l
5.52
pH
7.89
5.0
24.36
23.44
12.97
14.86
37.00 1,520.45
7.65
5.36
7.99
10.0
24.43
23.53
13.02
14.91
37.13 1,520.81
7.15
5.01
8.01
15.0
24.44
23.53
13.02
14.91
37.13 1,520.92
6.54
4.58
8.01
20.0
23.45
24.65
13.64
16.02
38.72 1,519.67
6.47
4.53
8.00
25.0
16.20
35.25
19.51
25.91
43.16 1,511.10
6.38
4.47
7.82
30.0
15.63
39.21
21.71
29.10
47.37 1,514.02
6.18
4.33
7.73
35.0
15.34
39.77
22.02
29.59
47.94 1,513.87
5.30
3.71
7.68
40.0
15.19
39.90
22.09
29.73
48.07 1,513.64
4.38
3.07
7.67
45.0
15.11
39.96
22.12
29.79
48.13 1,513.54
3.82
2.68
7.67
50.0
15.04
39.98
22.13
29.82
48.15 1,513.43
3.81
2.67
7.67
44
Hız
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-273
Arz: N40°:56':56"
Saat: 16:50
İstasyon No: T5
Derinlik: 52.00 m
Sec-Disc: 8 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 24 T°C
Der
T°C
Sal
Cl
0.5
23.62
23.04
12.75
SIGMA-T mmhos
14.77
S.Sp
DO
mg/l
Tul: E027°:38':21"
DO ml/l
pH
36.43 1,518.04
6.33
4.44
7.98
5.0
24.07
23.31
12.90
14.85
36.82 1,519.57
6.26
4.39
8.00
10.0
24.41
23.52
13.01
14.90
37.10 1,520.75
6.15
4.31
8.00
15.0
24.41
23.53
13.02
14.91
37.13 1,520.85
6.10
4.27
7.99
20.0
18.42
29.53
16.34
21.01
41.12 1,511.14
5.99
4.20
7.90
25.0
14.05
37.39
20.70
28.04
45.46 1,506.85
5.56
3.90
7.67
30.0
14.73
39.28
21.75
29.36
47.44 1,511.31
4.67
3.27
7.64
35.0
15.22
39.84
22.06
29.68
48.02 1,513.58
4.19
2.94
7.64
40.0
15.19
39.92
22.10
29.74
48.09 1,513.66
3.50
2.45
7.62
45.0
15.10
39.95
22.12
29.79
48.13 1,513.50
3.04
2.13
7.58
50.0
15.04
39.98
22.13
29.82
48.15 1,513.43
2.63
1.84
7.49
45
Hız
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-274
Arz: N40°:59':08"
Saat: 17:05
İstasyon No: T6
Derinlik: 9.50 m
Hava Sıc.: 25 T°C
Hava Bas.: 1038.5
mBar
Sec-Disc: 5 m
Der
Renk Kodu: 5
SIGMA-T mmhos
S.Sp
DO
mg/l
Tul: E027°:38':21"
T°C
Sal
Cl
0.5
23.93
23.80
13.17
15.25
37.51 1,519.67
6.64
DO ml/l
4.65
pH
8.13
5.0
24.51
23.53
13.02
14.89
37.13 1,520.93
5.33
3.74
8.06
46
Hız
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-266
Arz: N40°:54':24"
Saat: 07:00
İstasyon No: T7
Derinlik: 94.00 m
Sec-Disc: 7 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 22 T°C
Der
T°C
Sal
Cl
0.5
24.73
23.38
12.94
SIGMA-T mmhos
S.Sp
DO
mg/l
Tul: E027°:33':32"
DO ml/l
pH
14.72
36.92 1,521.25
7.87
5.52
7.89
7.99
5.0
24.36
23.44
12.97
14.86
37.00 1,520.45
7.65
5.36
10.0
24.43
23.53
13.02
14.91
37.13 1,520.81
7.15
5.01
8.01
15.0
24.44
23.53
13.02
14.91
37.13 1,520.92
6.54
4.58
8.01
20.0
23.45
24.65
13.64
16.02
38.72 1,519.67
6.47
4.53
8.00
25.0
16.20
35.25
19.51
25.91
43.16 1,511.10
6.38
4.47
7.82
30.0
15.63
39.21
21.71
29.10
47.37 1,514.02
6.18
4.33
7.73
35.0
15.34
39.77
22.02
29.59
47.94 1,513.87
5.30
3.71
7.68
40.0
15.19
39.90
22.09
29.73
48.07 1,513.64
4.38
3.07
7.67
45.0
15.11
39.96
22.12
29.79
48.13 1,513.54
3.82
2.68
7.67
50.0
15.04
39.98
22.13
29.82
48.15 1,513.43
3.81
2.67
7.67
47
Hız
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-267
Arz: N40°:57':10"
Saat: 07:51
İstasyon No: T8
Derinlik: 52.00 m
Sec-Disc: 8 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 24 T°C
Der
T°C
Sal
Cl
0.5
23.62
23.04
12.75
SIGMA-T mmhos
14.77
S.Sp
DO
mg/l
Tul: E027°:33':18"
DO ml/l
pH
36.43 1,518.04
6.33
4.44
7.98
5.0
24.07
23.31
12.90
14.85
36.82 1,519.57
6.26
4.39
8.00
10.0
24.41
23.52
13.01
14.90
37.10 1,520.75
6.15
4.31
8.00
15.0
24.41
23.53
13.02
14.91
37.13 1,520.85
6.10
4.27
7.99
20.0
18.42
29.53
16.34
21.01
41.12 1,511.14
5.99
4.20
7.90
25.0
14.05
37.39
20.70
28.04
45.46 1,506.85
5.56
3.90
7.67
30.0
14.73
39.28
21.75
29.36
47.44 1,511.31
4.67
3.27
7.64
35.0
15.22
39.84
22.06
29.68
48.02 1,513.58
4.19
2.94
7.64
40.0
15.19
39.92
22.10
29.74
48.09 1,513.66
3.50
2.45
7.62
45.0
15.10
39.95
22.12
29.79
48.13 1,513.50
3.04
2.13
7.58
50.0
15.04
39.98
22.13
29.82
48.15 1,513.43
2.63
1.84
7.49
48
Hız
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-268
Arz: N40°:58':21"
Saat: 08:20
İstasyon No: T9
Derinlik: 9.50 m
Hava Sıc.: 25 T°C
Hava Bas.: 1038.5
mBar
Sec-Disc: 5 m
Der
Renk Kodu: 5
SIGMA-T mmhos
S.Sp
DO
mg/l
Tul: E027°:34':23"
T°C
Sal
Cl
0.5
23.93
23.80
13.17
15.25
37.51 1,519.67
6.64
DO ml/l
4.65
pH
8.13
5.0
24.51
23.53
13.02
14.89
37.13 1,520.93
5.33
3.74
8.06
49
Hız
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-269
Arz: N40°:58':12"
Saat: 08:45
İstasyon No: T10
Derinlik: 10.00 m
Hava Sıc.: 26 T°C
Hava Bas.: 1039.5
mBar
Sec-Disc: 7 m
Der
Renk Kodu: 5
T°C
Sal
Cl
0.5
23.43
22.32
12.35
5.0
23.53
23.53
13.02
10.0
23.53
23.55
13.03
SIGMA-T mmhos
14.28
S.Sp
DO
mg/l
Tul: E027°:31':41"
DO ml/l
pH
35.40 1,516.77
6.49
4.55
7.91
15.16
37.13 1,518.42
5.74
4.02
7.81
15.18
37.15 1,518.52
5.17
3.62
7.79
50
Hız
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-270
Arz: N40°:56':57"
Saat: 15:45
İstasyon No: T11
Derinlik: 18.00 m
Sec-Disc: 8 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 30 T°C
Der
T°C
Sal
Cl
0.5
24.80
23.19
12.83
SIGMA-T mmhos
14.55
S.Sp
DO
mg/l
Tul: E027°:30':17"
DO ml/l
pH
36.64 1,521.22
6.19
4.34
8.01
5.0
24.95
23.51
13.01
14.75
37.10 1,522.02
5.83
4.09
7.98
10.0
24.59
23.55
13.03
14.88
37.15 1,521.24
4.97
3.48
7.97
15.0
24.43
23.57
13.04
14.94
37.18 1,520.94
4.50
3.15
7.99
51
Hız
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-271
Arz: N40°:54':02"
Saat: 16:10
İstasyon No: T12
Derinlik: 43.00 m
Sec-Disc: 6.5 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 30 T°C
Der
T°C
Sal
Cl
0.5
24.83
23.32
12.90
SIGMA-T mmhos
14.63
S.Sp
DO
mg/l
Tul: E027°:29':06"
DO ml/l
pH
36.82 1,521.44
6.36
4.46
8.05
5.0
24.79
23.57
13.04
14.83
37.18 1,521.68
5.61
3.93
8.01
10.0
24.59
23.64
13.08
14.94
37.28 1,521.34
5.10
3.57
8.00
15.0
24.33
23.75
13.14
15.10
37.43 1,520.88
4.45
3.12
8.00
20.0
14.56
34.25
18.96
25.51
42.08 1,504.72
3.73
2.61
7.75
25.0
14.60
38.85
21.51
29.05
46.99 1,510.32
3.44
2.41
7.69
30.0
15.13
39.65
21.95
29.55
47.81 1,512.99
3.24
2.27
7.70
35.0
15.11
39.90
22.09
29.75
48.07 1,513.31
2.93
2.05
7.69
40.0
14.95
39.96
22.12
29.82
48.13 1,512.96
2.56
1.79
7.67
52
Hız
Yön
Akıntı ölçüm değerleri:
Marmara Denizi, yatay ve dikey yönlerde çok karmaşık akıntı sistemlerini bir arada
barındıran farklı su kütlelerinden oluşmaktadır. Söz konusu total kütlede yer alan
akıntı hareketlerinin atıklarda seyrelmeyi ve doğal arınmayı sağlamaya yetecek ölçüde
su alış-verişine sahip olmaması ve mevcut akıntı ve karışım hareketlerinin yanlış
yorumlanması veya yanlış prezantasyonu ile, bu yanlışlara dayalı proje uygulamaları,
Marmara Denizi’nin biyolojik alanının zaman içersinde büyük bir hızla daralmasına ve
ekolojisinin zarar görmesine sebep olmuştur. Sığ kıyısal bölgelerdeki akıntılar
incelenirken, hareket halindeki su kütlesinin deniz dibine sürtünmesi ve içersinde
aktıkları kıtasal çanağın topoğrafik özelliklerini göz önünde tutmak gerekir. Bu
nedenle ülkemizi çevreleyen Marmara Denizi ile Boğazlar’daki, rüzgar kökenli
akıntıların, açık denizdekilerden olan farklılıkları üzerinde durmak gerekir.
İlk defa Ekman tarafından geliştirilmiş olan rüzgar kökenli akıntılar ile ilgili teoride,
rüzgarların su kütlelerini sürükleme gücünün, suyun içsel karışım hareketlerinden
oluşan sürtünmeler ile dengeye getirildiği ve koriolis gücü ile saptırıldığı ileri
sürülmekte idi. (Şekil. 3)
Şekil. 3- Ekman spiral modeli (Artüz 2007)
Sığ olan kıyısal bölgelerde ve özellikle de sığ ve dar olan boğazlarda koriolis gücünün,
gerek su kütlesinin içersinde hareket ettiği kıtasal çanağa sürtünmesi, gerekse bu
bölgelerdeki iç-karışım hareketleri ile meydana gelen göçlere oranla çok zayıf kalması
nedeni ile önemi kalmamaktadır. Böyle durumlarda rüzgarın oluşturduğu akıntı yönü,
rüzgar yönünün aynı ve hızı da rüzgar hızının belirli bir yüzdesi olarak gerçekleşir.
İstanbul ve Çanakkale Boğazları’nda Karadeniz’deki su bütçesi fazlasının sonucu
oluşan akıntılar, rüzgarsız ortamda 50cm/san. dolayındadır. Şayet bu rüzgarsız
durumdaki akıntının aynı yönünde bir rüzgar esecek olursa, yüzeyde ve yüzeye yakın
su kütlesindeki akıntı hızlanacaktır. Buna karşın rüzgar yönü bu akıntının aksi
yönünde ise, bunun etkisi, yüzeydeki ve yüzeye yakın su kütlesindeki akıntının
yavaşlaması şeklinde gözlenecektir. Şekil. 4 de Boğaziçi’nde doğru (N→S) ve ters
yöndeki (S→N) rüzgarların düşey akıntı kesitlerindeki etkisi verilmiştir. Yarı kapalı
denizlerde rüzgarların deniz yüzeyinde oluşturduğu eğimler, rüzgarların sürükleme
etkisine oranla çok daha belirgin ve özelliklerin dağılımı açısından da çok daha önemli
olmaktadır. (Artüz, İ. 1990)
Aynı derinliğe sahip bir deniz bölgesi üzerinde esen sürekli bir rüzgar, su yüzeyinde
belirli bir eğim oluşturur. Bu durumda rüzgarın başlangıç noktasında yüzey seviyesi
alçalır. Buna karşın diğer uçta (kıyıda) su seviyesi yükselir.
53
Şekil. 4.- Değişik yönde esen rüzgarların Boğaziçi akıntılarına düşey etkileri. (Artüz, İ. 1990)
Şayet bu havzanın derinliği her yerde sabit ise, bu eğimin derecesi de sabit ve denizin
rüzgarın esiş yönündeki iki ucundaki bu alçalma ve yükselmelerin miktarı, havzanın
yatay boyutlarına bağlı olarak gelişir. Başka bir deyişle, "Havzanın yatay boyu ne
kadar büyükse, su kütlesinin yer değiştirme oranı da o kadar büyük olur".
Gözlemlerin de desteklediği teorik bulgulara göre, rüzgar kökenli su hareketlerinde
geçerli iki özellik daha ortaya çıkmaktadır.
1-Eğimin miktarı suyun derinliğine bağlıdır ve suyun derinliği ile ters orantılıdır. Yani,
eğimler sığ sularda derin sulara oranla daha diktirler.
2-Eğimler rüzgar hızının karesi ile orantılı olarak meydana gelmektedir. Yani rüzgar
ne kadar şiddetli ise, eğim de o oranda fazlalaşır. Bu ilişkileri şu denklem ile ifade
edebiliriz:
1
Yüzey eğilimi = ------------ x katsayı x Rüzgar hızı2
Derinlik
Bu denklemde yer alan katsayı, bir yandan kullanılan ölçü birimine, diğer taraftan
rüzgar hızının ölçülmesinde kullanılan orantıya bağlıdır. Bu denklemin belirlediği
ölçülere göre, denizin derinliği arttıkça rüzgar kökenli eğim miktarı da azalacaktır.
Bunun sonucu olarak sığ deniz bölgelerinde eğim, derin deniz bölgelerine oranla çok
daha yüksek olacaktır.
1
[ Eğim (cm/km) = ------------ x 4.8 x 10 -2 x (R. hızı m/san)2 ]
Derinlik
Tablo 1. de değişik rüzgar hızları ve belirli derinlikler için geçerli, yaklaşık eğim
miktarları verilmiştir.
-------------------------------------------------------------------------------Derinlikler:
R ü z g a r H ı z ı m/san.
Metre:
1
5
10
15
20
------------------------------------------------------------------------------1
0.048000 1.2000 4.8000 10.8000 19.2000
10
0.004800 0.1200 0.4800 1.0800
1.9200
100
0.000480 0.0120 0.0480 0.1080
0.1920
1000
0.000048 0.0012 0.0048 0.0108
0.0192
--------------------------------------------------------------------------------Tablo 1.- Rüzgar hızı ve derinliğe göre cm/km cinsinden hesaplanmış eğim
Bu tabloda yer alan değerlerden de anlaşılacağı gibi, Marmara Denizi’nde derinliğin
1000m’den fazla oluşu nedeni ile, yatay düzlemdeki seviye farkı 10cm dolayında
olacaktır. Buraya kadar olan açıklamalarda su derinliğinin tüm havza için eşit olduğu
varsayılmıştır.
54
Bununla birlikte zemin yapıları bu varsayıma uymayan, değişik batimetrik yapıdaki
denizlerdeki eğimleri de hesaplamak olasıdır. Sığlık faktörünün eğim üzerindeki etkisi
bilindiğine göre, bir denizin sığ bölgelerinin genişlik ve derinliklerinin de göz önüne
alınması gerekir. Şekil 5 de rüzgar etkisi ile oluşan eğime, denizin sığ bölgelerinin ne
şekilde etki yaptığı şematize edilmiştir. Bu eğimlerin İstanbul ve Çanakkale
Boğazları’ndaki akıntıların oluşumu ve buralarda suyun fiziksel ve kimyasal yapısı
üzerindeki etkileri büyük önem taşır. İstanbul ve Çanakkale Boğazları’ndaki akıntıların
bu Boğazların iki ucundaki seviye farklarından meydana geldiğini biliyoruz. Bu seviye
farkları Karadeniz’e dökülen akarsuların (runoff) miktarına göre mevsimsel olarak
değişime uğrarsa da, ortalama olarak 10cm dolayında olduğu kabul edilmektedir.
Şekil. 5- A. Derin bölgelerde rüzgar kökenli eğim
B. Sığ bölgelerin yüzey eğimine etkisi (Artüz 2006)
Buna karşın rüzgar etkisi ile meydana gelen seviye farkları bu normal seviye farkının
çok üzerine çıktığından, Boğazlardaki akıntı yön ve hızları bu olayın etkisinde
gelişmektedir. Karadeniz ve Marmara arasındaki bağlantıyı oluşturan Boğaziçi'ndeki
durum Şekil 6 da şematize edilmiştir. Bu sistem üzerinde bir rüzgar esecek olursa, su
kütlesi Boğaziçi’nde yükselirken, rüzgarın geldiği uçta alçalacaktır.
Şekil 6- Boğaziçi'nde rüzgar kökenli seviye farkı oluşumu. (Artüz 2006)
Normal iklimsel rüzgarlar belirli bir yön ve hıza sahip akıntılar oluştururlar. Buna
karşın rüzgar hızının değişmesi ve özellikle fırtınalar, eğimin yükselmesinde etkili
olarak, akıntı hızının da değişimine yol açarlar.
Bu bölgede rüzgarların yön değiştirmesi, özellikle Güney rüzgarlarının esmesi,
Boğaziçi’ndeki akıntının yavaşlamasına, durdurulmasına ve hatta yön değiştirmesine
yol açar. Bunun sonucu olarak da, bu olayın etkisi altında kalan su kütlesinin fiziksel
ve kimyasal özelliklerinde, zaman zaman bölgenin ekolojisini de büyük çapta
etkileyebilen değişimler söz konusu olmaktadır.
55
AKINTI TABLOLARI:
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-275
Arz: N40°:54':20"
Saat: 17:20
İstasyon No: T1
Proje: TEKİRDAĞ2009-YAZ-Hidro
Tul: E027°:43':49"
Derinlik: 50 m
Sec-Disc: 7 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 26 T°C
Hava Bas.: 1039.5 mBar
DO
ml/l
4.46
pH
Hız
Yön
23.32
SIGMADO
mmhos S.Sp
T
mg/l
12.90
14.63
36.82 1,521.44 6.36
8.05
0.7
326
24.30
23.77
13.15
15.12
37.46 1,520.83 4.42
3.10
8.00
0.5
23
25.2
14.64
38.89
21.53
29.07
47.03 1,510.49 3.44
2.41
7.69
0.6
45
43.2
14.91
39.97
22.13
29.85
48.15 1,512.90 2.19
1.53
7.67
0.1
23
Der
T°C
Sal
0.5
24.83
15.6
Cl
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-276
Arz: N40°:56':52"
Saat: 17:40
İstasyon No: T2
Derinlik: 18 m
Sec-Disc: 8 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 30 T°C
SIGMADO
mmhos S.Sp
T
mg/l
14.28
35.40 1,516.77 6.49
Tul: E027°:43':49"
DO
ml/l
4.55
pH
Hız
7.91
0.7
55
37.10 1,518.25 6.19
4.34
7.85
0.6
220
15.16
37.13 1,518.46 5.73
4.02
7.80
0.6
215
15.16
37.13 1,518.49 5.34
3.74
7.79
0.5
210
15.18
37.15 1,518.53 4.93
3.45
7.79
0.4
200
Der
T°C
Sal
Cl
0.5
23.43
22.32
12.35
2.9
23.49
23.51
13.01
15.16
5.8
23.54
23.53
13.02
8.7
23.53
23.54
13.02
10.8
23.53
23.55
13.03
56
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-277
Arz: N40°:59':44"
Saat: 17:55
İstasyon No: T3
Tul: E027°:43':49"
Derinlik: 20 m
Sec-Disc: 6.5 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 30 T°C
DO
ml/l
4.34
pH
Hız
Yön
23.19
SIGMADO
mmhos S.Sp
T
mg/l
12.83
14.55
36.64 1,521.22 6.19
8.01
0.6
326
24.97
23.51
13.01
14.74
37.10 1,522.06 5.93
4.16
7.98
0.5
330
7.4
24.80
23.53
13.02
14.80
37.13 1,521.70 5.23
3.67
7.96
0.5
355
9.9
24.59
23.55
13.03
14.88
37.15 1,521.24 4.98
3.49
7.97
0.5
35
12.7
24.48
23.55
13.03
14.91
37.15 1,521.01 4.53
3.17
7.98
0.4
30
16.1
24.38
23.59
13.05
14.96
37.20 1,520.85 4.42
3.10
8.00
0.3
26
Der
T°C
Sal
0.5
24.80
4.5
Cl
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-272
Arz: N40°:54':20"
Saat: 16:35
İstasyon No: T4
Tul: E027°:38':21"
Derinlik: 94 m
Sec-Disc: 7 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 22 T°C
DO
ml/l
5.52
pH
Hız
Yön
23.38
SIGMADO
mmhos S.Sp
T
mg/l
12.94
14.72
36.92 1,521.25 7.87
7.89
0.4
235
24.44
23.53
13.02
14.91
37.13 1,520.92 6.54
4.58
8.01
0.2
260
25.7
15.62
36.58
20.25
27.07
44.59 1,510.86 6.45
4.52
7.79
0.1
0
40.6
15.18
39.91
22.09
29.73
48.07 1,513.63 4.36
3.06
7.67
0.1
0
50.7
15.03
39.99
22.14
29.83
48.17 1,513.42 3.80
2.66
7.66
0.1
0
64.1
14.94
40.01
22.15
29.87
48.18 1,513.39 2.46
1.72
7.66
0.1
0
Der
T°C
Sal
0.5
24.73
14.6
Cl
57
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-273
Arz: N40°:56':56"
Saat: 16:50
İstasyon No: T5
Tul: E027°:38':21"
Derinlik: 52 m
Sec-Disc: 8 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 24 T°C
DO
ml/l
4.44
pH
Hız
Yön
23.04
SIGMADO
mmhos S.Sp
T
mg/l
12.75
14.77
36.43 1,518.04 6.33
7.98
0.7
270
24.41
23.53
13.02
14.91
37.13 1,520.85 6.10
4.27
7.99
0.5
67
25.3
14.04
37.64
20.84
28.24
45.73 1,507.12 5.54
3.88
7.66
0.6
67
50.5
15.03
39.98
22.13
29.82
48.15 1,513.41 2.55
1.79
7.48
0.2
67
Der
T°C
Sal
0.5
23.62
15.2
Cl
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-274
Arz: N40°:59':08"
Saat: 17:05
İstasyon No: T6
Tul: E027°:38':21"
Derinlik: 9.5 m
Sec-Disc: 5 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 25 T°C
DO
ml/l
4.65
pH
Hız
Yön
23.80
SIGMADO
mmhos S.Sp
T
mg/l
13.17
15.25
37.51 1,519.67 6.64
8.13
0.6
250
24.55
23.53
13.02
14.87
37.13 1,521.04 5.29
3.71
8.04
0.6
244
24.59
23.53
13.02
14.86
37.13 1,521.21 5.01
3.51
7.99
0.5
240
Der
T°C
Sal
0.5
23.93
5.5
9.3
Cl
58
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-266
Arz: N40°:54':24"
Saat: 07:00
İstasyon No: T7
Proje: TEKİRDAĞ-2009Derinlik: 94 m
YAZ-Hidro
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 22 T°C
Sec-Disc: 7 m
Tul: E027°:33':32"
DO
ml/l
5.52
pH
Hız
Yön
23.38
SIGMAmmhos S.Sp DO mg/l
T
12.94 14.72
36.92 1,521.25 7.87
7.89
0.4
235
24.44
23.53
13.02
14.91
37.13 1,520.92
6.54
4.58
8.01
0.2
260
25.7
15.62
36.58
20.25
27.07
44.59 1,510.86
6.45
4.52
7.79
0.1
0
40.6
15.18
39.91
22.09
29.73
48.07 1,513.63
4.36
3.06
7.67
0.1
0
50.7
15.03
39.99
22.14
29.83
48.17 1,513.42
3.80
2.66
7.66
0.1
0
64.1
14.94
40.01
22.15
29.87
48.18 1,513.39
2.46
1.72
7.66
0.1
0
Der
T°C
Sal
0.5
24.73
14.6
Cl
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-267
Arz: N40°:57':10"
Tul: E027°:33':18"
Saat: 07:51
İstasyon No: T8
Derinlik: 52 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 24 T°C
Sec-Disc: 8 m
Der
T°C
Sal
Cl
SIGMAmmhos S.Sp
T
DO
mg/l
DO
ml/l
0.5
23.62
23.04
12.75
14.77
pH
Hız
36.43
1,518.04 6.33
4.44
7.98
0.7
15.2
24.41
23.53
13.02
270
14.91
37.13
1,520.85 6.10
4.27
7.99
0.5
67
25.3
14.04
37.64
50.5
15.03
39.98
20.84
28.24
45.73
1,507.12 5.54
3.88
7.66
0.6
67
22.13
29.82
48.15
1,513.41 2.55
1.79
7.48
0.2
67
59
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-268
Arz: N40°:58':21"
Saat: 08:20
İstasyon No: T9
Derinlik: 9.5 m
Sec-Disc: 5 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 25 T°C
SIGMADO
mmhos S.Sp
T
mg/l
15.25
37.51 1,519.67 6.64
Der
T°C
Sal
Cl
0.5
23.93
23.80
13.17
5.5
24.55
23.53
13.02
14.87
9.3
24.59
23.53
13.02
14.86
Tul: E027°:34':23"
DO
ml/l
4.65
pH
Hız
Yön
8.13
0.6
250
37.13 1,521.04 5.29
3.71
8.04
0.6
244
37.13 1,521.21 5.01
3.51
7.99
0.5
240
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-269
Arz: N40°:58':12"
Saat: 08:45
İstasyon No: T10
Tul: E027°:31':41"
Derinlik: 10 m
Sec-Disc: 7 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 26 T°C
DO
ml/l
4.55
pH
Hız
22.32
SIGMADO
mmhos S.Sp
T
mg/l
12.35
14.28
35.40 1,516.77 6.49
7.91
0.7
55
23.49
23.51
13.01
15.16
37.10 1,518.25 6.19
4.34
7.85
0.6
220
5.8
23.54
23.53
13.02
15.16
37.13 1,518.46 5.73
4.02
7.80
0.6
215
8.7
23.53
23.54
13.02
15.16
37.13 1,518.49 5.34
3.74
7.79
0.5
210
10.8
23.53
23.55
13.03
15.18
37.15 1,518.53 4.93
3.45
7.79
0.4
200
Der
T°C
Sal
0.5
23.43
2.9
Cl
60
Yön
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-270
Arz: N40°:56':57"
Tul: E027°:30':17"
Saat: 15:45
İstasyon No: T11
Derinlik: 18 m
Sec-Disc: 8 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 30 T°C
T°C
Sal
0.5
24.80
23.19
SIGMADO
mmhos S.Sp
T
mg/l
12.83
14.55
36.64 1,521.22
6.19
4.5
24.97
23.51
13.01
14.74
37.10 1,522.06
5.93
7.4
24.80
23.53
13.02
14.80
37.13 1,521.70
9.9
24.59
23.55
13.03
14.88
12.7
24.48
23.55
13.03
16.1
24.38
23.59
13.05
Der
Cl
DO
ml/l
4.34
pH
Hız
Yön
8.01
0.6
326
4.16
7.98
0.5
330
5.23
3.67
7.96
0.5
355
37.15 1,521.24
4.98
3.49
7.97
0.5
35
14.91
37.15 1,521.01
4.53
3.17
7.98
0.4
30
14.96
37.20 1,520.85
4.42
3.10
8.00
0.3
26
Tarih: 11/08/2009
Seri No: lartuz-271
Arz: N40°:54':02"
Tul: E027°:29':06"
Saat: 16:10
İstasyon No: T12
Derinlik: 43 m
Sec-Disc: 6.5 m
Renk Kodu: 5
Hava Sıc.: 30 T°C
T°C
Sal
0.5
24.83
23.32
SIGMADO
mmhos S.Sp
T
mg/l
12.90
14.63
36.82 1,521.44
6.36
15.6
24.30
23.77
13.15
15.12
37.46 1,520.83
4.42
25.2
14.64
38.89
21.53
29.07
47.03 1,510.49
43.2
14.91
39.97
22.13
29.85
48.15 1,512.90
Der
Cl
DO
ml/l
4.46
pH
Hız
Yön
8.05
0.7
326
3.10
8.00
0.5
23
3.44
2.41
7.69
0.6
45
2.19
1.53
7.67
0.1
23
61
Plankton veri tabloları:
Marmara Denizi’nde düşey sıcaklık dağılımı açısından üç ayrı su kütlesi bulunduğu
bilinmektedir. Bu kütlelerden en üstte yer alan ve kalınlığı 20-25m dolayındaki yüzey
tabakası, mevsim şartlarına bağlı olarak değişim gösterir. Bu tabakanın kış döneminde
kazandığı en düşük sıcaklık ve bu sıcaklığın muhafaza edildiği süre, kışı izleyen
dönemde yüzey tabakasının alt sınırını, başka bir deyimle yüzey tabakası kalınlığını
saptayan en önemli faktör olarak önem taşır.
Projenin tasarımı aşamasında Marmara’da daha önceki yıllarda yapılan ölçümlerin
Marmara’yı yatay doğrultuda da oldukça kesin bölgelere ayırdığı saptamıştır. Bu
nedenle, sonraki senelerde ölçümlerin değerlendirilmesinde bu bölgelere göre
gruplandırmalara gidilme gereği duyulmuştur. Bu bölgelere diğer parametrelerin ele
alınmasında da sadık kalınacağından, bölgelere ilişkin harita aşağıda sunulmuştur. Söz
konusu bölgeler doğal olarak bitişik bölgelerle karşılıklı olarak etkilenmektedirler.
Buna rağmen bölgelerden elde edilen ölçüm değerleri istatistik açıdan incelendiklerinde, aralarındaki farklılıklar belirgin bir şekilde ortaya çıkmaktadır.
Gerek plankton çalışmalarında, gerekse bentik materyal örneklemelerinde söz konusu
bölgeleme esasına uyulmuştur.
Bu raporda belirli bir türün dağılımı yerine, bir tür envanteri oluşturacak şekilde
türlerin varlığı ve kaba dağılımları esas alınmıştır. Söz konusu dağılımlar belirli
aralıklarla ve seneler kesitinde yapıldığında, türlerin zaman ve bölge bazındaki
değişimlerini ve/veya yoğunluklarını takip etmek olasıdır.
Hidro-QL programı çerçevesince detaya inmek ve tür ve/veya türler bazında söz
konusu dağılım ve yoğunluk haritalarını oluşturmak mümkündür. Bu yayının
kapsamına sadece popüler türler ve bu türlerin bölgeler bazında dağılımları alınmıştır.
Aşağıda yer alan harita ve veri tablolarında, bölge ayrımı çerçevesinde, Tekirdağ
çalışma bölgesini içine alan saha özelinde (Mar 3), Ağustos 2009 istatistiksel ortalaması
olarak, plankton dağılımı gösterilmiştir.
Veri tablolarına esas oluşturan Marmara Denizi yatay bölgelemesi
62
Fitoplankton:
Fitoplankton dağılım verileri geçmiş seneler ile kıyaslandığında, ciddi bir tür
erozyonundan bahsetmek olasıdır. Bu da Marmara Denizi’nin primer prodüksiyonunun ciddi anlamda düşüş gösterdiğinin çarpıcı bir değeri olarak karşımıza
çıkmaktadır.
Plankton verilerinde baskın tür olarak ve ciddi oranlarda Rhizosolenia calcar-avis
karşımıza çıkmaktadır. Hatta bu dönemde birçok bölgede söz konusu türün
blooming’i ile karşılaşılmıştır. Yine geçtiğimiz senelerde rastlandığı gibi, blooming
sonrası oluşan musilaj agregat içersinde yoğun bir şekilde R calcar-avis çaperlerine
rastlanmıştır.
Marmara Denizi genelinde, bölgeler bazında fitoplankton komunitelerinde çok ilginç
gelişimler yaşanmaktadır. Geçtiğimiz senelerde oluşan musilaj agregat sonrası, söz
konusu yapının çökerken verdiği fiziksel tahribat ortamında (bünyesine hapsetmebulaşma) geriye baskın olarak Mukusfilik formların kaldığını söylemek pek de yanlış
olmaz.
Bu çerçevede Tekirdağ bölgesi ve etki alanı (Mar 3) ağırlıkla Heliozoonlardan
Actinophrys sol etkisi altındadır. Söz konusu bölgede ek olarak yoğun ve tüm Marmara
Denizi genelinde olduğu gibi Phaeocystis globosa’ya rastlanmaktadır. Bu iki tür de,
musilaj yapı ile özdeşleşmiş türlerdir. Gerek
beslenme, gerekse savunma amaçlı olarak
yoğun Mukus yapısı üretebilme özelliğine
sahiptirler.
Ancak 2009 senesi içersinde bu musilaj sürecinin
devamı olarak Protistlerden Rhizomonas setigera
özellikle de güney Marmara bölgesinden
başlamak üzere aktif hale geçmeye başlamıştır.
Kuzey Marmara bölgelerinde de de yoğun
olarak görülmeye başlayan R setigera özellikle
dinoflegellatlara etki ederek farklı ancak çok
daha stabil musilaj bir yapının oluşumuna sebep
olmaktadır.
Bu ortam fibröz yapısı dolayısı ile, R calcar-avis
kökenli musilajlanmanın ötesinde musilajfilik
diğer organizmaların, R calcar-avis musilajlanmasında olduğu gibi yaşamlarına devam
etmelerine izin vermemektedir.
Echo-saunder
izlemelerinde,
geçtiğimiz
senelerde olduğu gibi, büyük bir bölümü ile
yeni oluşmuş musilaj agregatın, termoklinpiknoklin hattında yaklaşık 10-15m kalınlığında
bir tabaka olarak yığışım yaptığı gözlenmiştir.
Rhizomonas setigera
Özellikle Tekirdağ bölgesi sınırları içersinde
bulunan derin basenlerden yapılan numuneleme çalışmalarında Rhizomonas setigera
türünün çok yoğun şekilde, özellikle de Ceratium türlerine saldırmış halde bulunması
da gelecek için bir hayli düşündürücüdür.
63
Zooplankton:
Marmara Denizi genelinde fitoplanktonda olduğu gibi, zooplanktonda da kalitatif ve
kantitatif ciddi bir azalma söz konusudur.
Geçmiş seneler ile kıyaslandığında mevcut türler bazında dramatik düşüşler, fert
adetlerindeki düşüşlere kadar indirgenmiştir. Bu olguda Marmara Denizi genelini
etkileyen musilaj agregat yapının ciddi etkisi olduğu kadar, düşük oksijen
seviyelerinin de ciddi etkisi bulunmaktadır. Bu arada kontrolsüz olarak ve hiç bir
arıtmaya tabi olmaksızın yapılan atıksu deşarjlarının direkt letal etkisinin de göz ardı
edilmemesi gerekir.
Tekirdağ bölgesi özelinde bakıldığında, tüm bölgelerde bulunan Oikopleura dioica
ortamda baskın hale gelmiş türlerden biridir. Bunun yanı sıra Penilia avirostris de,
uygun rekabet şartlarını iyi değerlendirmiş ve bu sayede baskın hale gelebilmiş bir tür
olarak karşımıza çıkmaktadır. Yine bölgede copepodlardan Acartia clausi ve Oithona
nana, Oithona similis baskın haldedir.
Bölgede yer alan basenler incelendiğinde, derinliğe bağlı olarak zooplankton türlerinde
tür çeşitliliği bazında artışlar
gözlenmektedir. Özellikle 1000m
ve altı derinliklerde yapılan
çalışmalarda tür çeşitliliğinin çok
farklılaştığı ve özellikle de 800m
derinlık civarında fert adetlerinde
de fark edilebilir bir yükselmenin
olduğu gözlenmiştir.
Söz konusu bölge özellikle geçit
balıkçılığı bakımından intensif
avcılık yapılan bir bölgedir.
İstasyon dağılım alanı içersinde
olmasa da Marmara Adalarının
etekleri ve Dağlaraltı bölgesi
Marmara Denizi genelinde en
Acartia clausi
verimli avcılığın yapıldığı bölgeler
olarak kayda geçmiştir. Dolayısı ile kentin etki alanında kalan istasyon dağılım sahası
bu bölgeleri de direkt olarak etkileyebilecek niteliktedir.
Körfez içi olarak nitelendirebileceğimiz söz konusu su kütlesi direkt olarak bu verimli
sahalar ile iletişim halindedir.
Akıntı dağılımı ve grafiklerinden de anlaşılacağı gibi, Tekirdağ ana yerleşim alanının
andropojenik faaliyetleri birincil olarak bu verimli alanları etkilemektedir. Söz konusu
andropojenik etkiler söz konusu alanda, özellikle de zooplankton komunitelerinde “tür
çeşitliliğinin azalması ve buna bağlı olarak fert adetlerinde artış” olarak kendini
göstermektedir.
Primer prodüksiyondaki bu düşüş ve yoğun mukus yapısına bağlı ekstrem şartlar
sebebi ile, ne yazıktır ki Marmara Denizi genel prodüktivitesinde belirgin ve ciddi bir
azalma söz konusudur.
64
Plankton dağılım verileri:
Aşağıdaki tabloda 11/08/2009 döneminde, plankton istasyonları bazında, Tekirdağ
çalışma bölgesi çerçevesince bolluk gösteren popüler fitoplankton türlerinin dağılımı
gösterilmiştir. Tabloda yer alan var-yok değerleri; termoklin üzeri, bir anlamda
produktif olarak nitelenebilecek üst su tabakasının değerleridir ve dikey-yatay yönde
yapılan çekimlerin toplu değerlerini içermektedir.
TÜR
BÖLGE
Mar3
Protoctista:
Rhizomonas setigera
+++
Prasinophyta:
Halosphaera viridis
+
Dinoflagellata:
Centrodinium intermedium
Ceratium furca
Ceratium fusus
Ceratium tripos
Dinophysis caudata
Peridinium brochii
Peridinium depressum
Peridinium granii
Prorocentrum micans
Prorocentrum minimum
Protoperidinium depressum
Protoperidinium divergens
Protoperidinium oblongum
+
+++
+++
+++
++
+
+
+
++
++
+
+
++
Haptophyta:
Phaeocystis globosa
+++
Diatomeae:
Chaetoceros densus
Chaetoceros lorenzianus
Coscinodiscus grani
Ditylum brightwelli
Rhizosolenia calcar-avis
+
++
++
+
+++
Heliozoa:
Actinophrys sol
+++
Cyanophycota:
Anabaena affinis
++
Az
+
Bol
++
Yoğun +++
Tablo.2.- Popüler fitoplankton türlerinin, proje çalışması evresinde bölgelere göre
dağılımı
Phaeocystis globosa
Chaetoceros lorenzianus
65
Actinophrys sol
Aşağıdaki tabloda 11/08/2009 döneminde, plankton istasyonları bazında, Tekirdağ
çalışma bölgesi çerçevesince bolluk gösteren popüler zooplankton türlerinin dağılımı
gösterilmiştir. Tabloda yer alan var-yok değerleri; termoklin üzeri, bir anlamda
produktif olarak nitelenebilecek üst su tabakasının değerleridir ve dikey-yatay yönde
yapılan çekimlerin toplu değerlerini içermektedir.
TÜR
BÖLGE
Mar3
Cladocera:
Penilia avirostris
Podon intermedius
+++
++
Copepoda:
Acartia clausi
Calanus helgolandicus
Candacia armata
Centropages ponticus
Pseudocalanus elongatus
Oithona nana
Oncaea conifera
+++
+
+
+++
+
++
+
Copelata:
Oikopleura dioica
+++
Ciliatea:
Coxliella annulata
Eutintinnus lusus-undae
+
+
Chaetognatha:
Sagitta bipunctata
Sagitta minima
Sagitta setosa
+
+
+
Hydrozoa:
Diphyes dispar
Liriope tetraphylla
Zanclea costata
+
+
+
Ctenophora
Beroe ovata
++
Medusozoa
Paraphyllina ns
+
Decapoda
Pasiphaea sivado
Sergestes (Sergia sp)
++
++
Az
+
Bol
++
Yoğun +++
Tablo.3.- Popüler zooplankton türlerinin, proje çalışması evresinde bölgelere göre
dağılımı
Podon intermedius
Oikopleura dioica
66
Penilia avirostris
İstasyonlar bazında derinliğe [Der (m)] bağlı Klorofil-a [Chl-a (µg/L)] verileri:
Chl-a ölçüm İstasyonları:
Proje kapsamında aşağıda mevki ve detayları verilen 12 adet istasyonda Klorofil-a
[Chl-a (µg/L)] ölçümleri yapılmıştır.
S
Proje
İstasyon
Arz
Tul
Der
Tarih [Saat]
1
T1
N40°:54':20"
E027°:43':49"
50m
11/08/2009 [17:20]
2
T2
N40°:56':52"
E027°:43':49"
18m
11/08/2009 [17:40]
3
T3
N40°:59':44"
E027°:43':49"
20m
11/08/2009 [17:55]
4
T4
N40°:54':20"
E027°:38':21"
94m
11/08/2009 [16:35]
5
T5
N40°:56':56"
E027°:38':21"
52m
11/08/2009 [16:50]
6
T6
N40°:59':08"
E027°:38':21"
9.5m
11/08/2009 [17:05]
7
T7
N40°:54':24"
E027°:33':32"
94m
11/08/2009 [07:00]
8
T8
N40°:57':10"
E027°:33':18"
52m
11/08/2009 [07:51]
9
T9
N40°:58':21"
E027°:34':23"
9.5m
11/08/2009 [08:20]
10
T10
N40°:58':12"
E027°:31':41"
10m
11/08/2009 [08:45]
11
T11
N40°:56':57"
E027°:30':17"
18m
11/08/2009 [15:45]
12
T12
N40°:54':02"
E027°:29':06"
43m
11/08/2009 [16:10]
Marmara Denizi genelinde 11/08/2009 döneminde Chl-a (µg/L) ölçümleri istasyon
dağılımını gösterir harita
67
Veri grafikleri:
0
Der (m)
10
20
30
40
50
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
İstasyon No: T1
2.0
2.5
3.0
İstasyon No: T2
Chl-a (µg/L)
0
Der (m)
5
10
15
20
0.0
0.5
1.0
1.5
Chl-a (µg/L)
0
Der (m)
5
10
15
20
0.0
1.0
2.0
3.0
İstasyon No: T3
4.0
Chl-a (µg/L)
68
0
Der (m)
20
40
60
80
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
3.0
İstasyon No: T4
4.0
İstasyon No: T5
Chl-a (µg/L)
0
10
Der (m)
20
30
40
50
0.0
1.0
2.0
3.0
Chl-a (µg/L)
0
Der (m)
2
4
6
8
10
0.0
1.0
2.0
3.0
İstasyon No: T6
4.0
Chl-a (µg/L)
69
0
Der (m)
20
40
60
80
0.0
1.0
2.0
3.0
İstasyon No: T7
3.0
İstasyon No: T8
Chl-a (µg/L)
0
10
Der (m)
20
30
40
50
0.0
1.0
2.0
Chl-a (µg/L)
0
Der (m)
2
4
6
8
10
0.0
1.0
2.0
3.0
İstasyon No: T9
4.0
Chl-a (µg/L)
70
0
2
Der (m)
4
6
8
10
0.0
1.0
2.0
3.0
4.0
İstasyon No: T10
3.0
4.0
İstasyon No: T11
Chl-a (µg/L)
0
Der (m)
5
10
15
20
0.0
1.0
2.0
Chl-a (µg/L)
0
Der (m)
10
20
30
40
0.0
0.5
1.0
1.5
2.0
2.5
İstasyon No: T12
3.0
Chl-a (µg/L)
71
BENTİK MATERYAL DAĞILIM TABLOLARI
TÜR
BÖLGE
TÜR
Mar3
Porifera:
Raspaciona aculeata
Rhizaxinella pyrifera
Spongia officinalis
Suberites domuncula
Tethya aurantium
Tethya sp.
Thenea muricata
Timea unistellata
+++
++
+
++
++
+
++
Nerocila bivittata
Echinodermata:
Amphipholis squamata
Amphiura filiformis
Anseropoda placenta
Antedon bifida
Antedon mediterranea
Asterias amurensis
Astropecten bispinosus
Astropecten irregularis
Astropecten spinulosus
Cucumaria planci
Echinaster sepositus
Genocidaris maculata
Marthasterias glacialis
Ophioderma longicaudum
Ophiothrix fragilis
Ophiura texturata
Phyllophorus urna
Spatangus purpureus
Sphaerodiscus placenta
Stichopus regalis
Trachythyone elongata
++
+
+
+
+
+
++
+++
Bivalvia:
Abra alba
Mytilus galloprovincialis
Parvicardium exiguum
Venus gallina
+
+
+
+++
Scaphopoda:
Antalis panormum
Entalina qinquangularis
+
+
Cephalopoda:
Loligo vulgaris
Sepia elegans
Sepia officinalis
Sepiola affinis
+
++
+
++
+
+
++
+
+
+
+
+
++
+
++
+++
Condrichthyes:
Raja asterias
Raja clavata
Scyliorhinus canicula
Torpedo torpedo
Oligochaeta:
Pontobdella muricata
+
+
+
+
+
++
+++
++
++
++
+
+
+++
++
+
+
+
+++
+
++
+
Ascidiacea:
Aplidium proliferum
Ascidia adspersa
Ascidia chonchilega
Ascidia mentula
Ascidia virginea
Polychaeta:
Amphictene auricoma
Aphrodita aculeata
Dasybranchus caducus
Euclymene lumbricoides
Eulalia viridis
Phyllochaetopterus socialis
Protula tubularia
+
+
+
++
+
+
++
++
+++
+++
+
+
++
Isopoda:
Gastropoda:
Aplysia punctata
Gourmya vulgata
Hinia reticulata
Kellia suborbicularis
Lunatia guillemini
Naticarius hebraeus
Philine aperta
Rapana thomasiana
Mar3
Decapoda:
Calocaris maecandrae
Dardanus calidus
Inachus leptochirus
Jaxea nocturna
Macropipus depurator
Macropodia longirostris
Palaemon xipias
Pandalina adspersus
Pandalina brevirostris
Parapenaeus longirostris
Pilumnus hirtellus
Pontocaris cataphracta
Solenocera membranacea
+
++
+
+++
+
+
+
++
Anthozoa:
Caryophyllia smithi
Funiculina quadrangularis
Gerardia savaglia
Pennatula phosphorea
Pennatula rubra
Sagartia elegans
Veretillum cynomorium
BÖLGE
++
72
++
+++
++
+
TÜR
BÖLGE
Mar3
Osteichthyes:
Arnoglossus laterna
Aspitrigla cuculus
Blennius ocellaris
Callionymus lyra
Citharus linguatula
Coelorhynchus coelorhynchus
Crenilabrus scina
Eutrigla gurnardus
Gobius cruentatus
Gobius jozo
Hippocampus hippocampus
Lesueurigobius friesii
Maena smaris
Merlangius merlangus
Merluccius merluccius
Molva elongata
Mullus barbatus
Mullus surmuletus
Ophidium barbatum
Pleuronectes flesus
Scorpaena scrofa
Serranus hepatus
Solea solea
Spicara smaris
Trachinus draco
Trachurus trachurus
Trigla lucerna
Trigla lyra
Az
+
Bol
++
Yoğun +++
+
++
++
++
+++
+
++
+
++
++
+
+
++
+++
+++
++
+
++
+
++
+
+++
++
++
+
+
+
+
Yukarıda ve yandaki tablolardan da
izlenebileceği gibi, bölge bazında BeamTrawl vasıtası ile yapılan örneklemelerden
elde
edilen
materyalin
bölgedeki
yoğunlukları verilmiştir.
Söz konusu çalışma sadece 11/08/2009
tarihli seferin sonuçlarından ibarettir.
Bölge bazında bir tür envanterinin
oluşturula-bilmesi için mevsimlere ve
senelere yayılmış uzun soluklu izleme
çalışmalarının gereği tartışılamaz. Ancak
bu çalışma uzun soluklu izleme
çalışmaları için baz oluşturabilmesi
açısından önemlidir.
Çalışmanın yürütüldüğü Tekirdağ bölgesi
gerek derin basenleri, gerekse uzun ve
oldukça
büyük
bölümü
insane
faaliyetlerinin dışında kalan kıyısal şeridi
ile Marmara Denizi genelindde önemli bir
yer
tutmaktadır.
Bölgenin
kıyısal
kesimlerinde
turizm
ve
balıkçılık
faaliyetleri yoğun şekilde gelişim
göstermektedir. Bu sebeple deniz ile
ilintili yapılmış ve/veya yapılacak
faaliyetlerin deniz yaşamına etkilerinin
ölçülebilmesi, ileriki yıllarda değişimin
izlenebilmesi için bu tip envanter
çalışmalarının gerekliliği tartışılamaz. Bu
sebeple umarız ki bu çalışma(lar) bölge
için yapılacak envanter çalışmaları için bir
temel oluşturur.
73
Meteorolojik veriler:
Metod:
Marmara Denizi genelinde 22 adet sabit istasyondan on-line olarak her saat başı ve
buna ek deniz araştırmaları süresince istasyonlar bazında aşağıdaki meteorolojik
veriler toplanmakta ve eş zamanlı olarak veri tabanına girilmektedir.
- Hava sıcaklığı
- Rüzgar hızı
- Hava basıncı
- Rüzgar yönü
- Görüş Mesafesi
- Yağış durumu ve miktarı
- Nem durumu
İstasyonlar bazında çalışmanın olduğu dönem boyunca;
- Hava sıcaklığı
- Rüzgar şiddeti
- Yüzey su sıcaklığı
- Rüzgar yönü
- Hava Basıncı
- Genel hava durumu (güneşli, parçalı bulutlu, yağış v.b.)
veriler veri tablolarına ve data-kartlara işlenmektedir.
11/08/2009 tarihi günlük Tekirdağ bölgesi geneli ortalama meteorolojik verileri:
11/08/2009 tarihi günlük Tekirdağ bölgesi geneli ortalama
hava sıcaklığı dağılımı
görüş mesafesi dağılımı
74
nem dağılımı
rüzgar hızı dağılımı
hava basıncı dağılımı
75
Tartışma:
Oşinografik ve Hidrobiyolojik açıdan pek çok önemli niteliklere sahip olan Marmara
Denizi’nin oluşumu, jeolojik tarih içinde oldukça yakın sayılabilecek bir zaman dilimi
içinde yer alır. Bu ilk oluşum Proto Marmara’nın gelişimi ile başlar. Bu erken-geç
Miyosen dönem yaklaşık 15-11 milyon yılları arasında yer alır. Miyosen sonlarında
Marmara, hem Tetis (Akdeniz) hem de Paratetis (Karadeniz) etkili koşulların egemen
olduğu kısmen bir iç deniz durumundadır. (Görür ve diğ., 1997; Sakınç ve diğ.,1999)
Erken Pleyistosende Marmara Denizi’nin Karadeniz ve Akdeniz ile olan bağlantısının
sağlanması nedeniyle, her iki deniz faunası birbirleri ile Marmara çanağında
karışmıştır. (Sakınç, Yaltırak, Oktay,1999)
Geç Pliyosen’de ise, Marmara Denizi’nin kuzey ve güneyindeki denizel koşullardan
ayrılarak tümü ile izole hale gelmiş ve Kuvaterner dönemin ortalarında da yeniden
güney yönlü denizel koşulların etkisi altına girmiştir. Bu sebeple Marmara Denizi’nde
bu her iki denizin koşullarını izlemek mümkündür. Son buzul (Würm) döneminde
global deniz suyu seviyesinin düşmesi ile günümüzden 12.000 14C yılı öncesine kadar
Marmara yeniden göl koşullarının egemen olduğu bir ortam haline dönüşmüştür.
(Çağatay ve diğ., 2000)
Erken Holosende (10-7.5 bin yıl) deniz suyu seviyesinin giderek yükselmesi ve aktif
tektonizma, Akdeniz’i Çanakkale Boğazı yolu ile Marmara Denizi ile yeniden
irtibatlandırmış ve Karadeniz’le bağlantı sağlanıncaya kadar, bölgeye AtlantikAkdeniz bentik faunası yerleşmiştir. (Meriç ve Sakınç, 1990)
Günümüzden 7.500 yıl önce (Görür ve diğ., 2001; Oktay ve diğ., 2002; Kaminski ve diğ.,
2002) Akdeniz suları İstanbul Boğazı yolu ile Karadeniz’e geçerek bu zamanda
Akdeniz-Marmara-Karadeniz bağlantısı gerçekleşmiştir. (Meriç ve Sakınç, 1990, Meriç ve
diğ., 2000)
Kıta sahanlığının geniş alanlar kapladığı Marmara Denizi deniz çanağında, derinliği
1000 metreyi aşan üç çukur bulunmaktadır.
Türk Boğazlar Sistemi Batimetrisi (Beşiktepe, vd.)
Bu çukurlar Marmara Bölgesi' nin doğu kesiminde doğal yapıyı önemli ölçüde
belirleyen Adapazarı Ovası, Sapanca Gölü, İzmit Körfezi çöküntü alanı dizisinin batıya
doğru devamı niteliğindedir.
76
Bunların ilki Prens Adaları'nın güney-batısında, ikincisi Marmara Ereğli'nin güneyinde, üçüncüsü ise Ganos Dağı'nın (Uçmakdere’nin) güney-doğusunda yer alır.
Bunların ikincisinde 1300 metreyi aşan çukurluk, Marmara Denizi'nin en derin yeridir.
Marmara Denizi’nin jeolojik çağlarda, kuzeyindeki Ergene Havzası ile güneyindeki
Manyas, Ulubat havzaları gibi bir göl alanı olduğu bilinmektedir. Bu günkü Marmara
Denizi’ni oluşturan ortadaki bu çanak, son jeolojik dönemde kenarlarında oluşan
kırıklar boyunca çökerek kuzey ve güneyde yer alan havzalardan daha çok
çukurlaşmıştır.
Bu etkileşme süreci içinde Kuzey Anadolu Fay hattının (KAF) rolü büyüktür. Marmara
Bölgesi, ülkemizdeki en önemli deprem kuşaklarından biri olan Kuzey Anadolu Fay
hattı üzerinde yer almaktadır.
Marmara ve Boğazlarında 1681 yılından günümüze kadar pek çok araştırma gerçekleştirilmiş ve geniş bir konu yelpazesi oluşturan inceleme ve irdelemeler yapılmıştır. Bu
araştırmaların ortaya koyduğu veriler, bu son derece ilginç ve büyük bir dinamizme
sahip su kütlesinin yapısını öğrenmemize baz oluşturmuştur.
1950'li yıllara kadar, bu süregelen yapıdan hemen hemen hiç farklılık göstermeyen
Marmara suları, bu yıldan sonra çevresinde hızla gelişen ve çeşitlenen endüstriler,
deniz taşımacılığının yoğunlaşması, bunlara bağlı olarak artan nüfus-göç olgusu,
Marmara Denizi çanağını dolduran su kütlesinin oşinografik parametrelerinde köklü
değişimlere yol açmış ve bu süreç halihazırda da devam etmektedir.
Suda çözünmüş ve/veya süspansiyon (askıdaki) halindeki maddelerin yoğunluğundaki artış, denizin primer prodüktivitesini gerçekleştiren güneşin enerjisinin
ulaşabildiği derinliği büyük çapta çaldığından, su kütlesinin fotosenteze dayalı oksijen
üretimi azaldığı gibi; büyük bölümü organik, oksitlenme nedeni ile oksijen yitiren
materyalden oluşan bu birikim, atmosferle etkileşim ve/veya akıntılarla taşınarak
Marmara Denizi ekosistemine ulaşan oksijenin de hızla azalmasına neden olmaktadır.
Marmara Denizi’nde ışık geçirgenliğini engelleyen bu etmen, zaman içersinde, tabanda
ciddi bir sedimantasyona da sebep olmaktadır.
Bunun yanı sıra, Karadeniz’e dökülen ırmak ve nehirlerin getirdikleri tuzluluğu 16-18
‰S arasında değişen tatlısular ve Akdeniz’den gelen ve Marmara deniz çanağının
büyük bölümünü dolduran 36-38 ‰S arasındaki tuzlu suların oluşturdukları tabakalaşma nedeni ile madde alışverişinde düşey doğrultuda da kısıtlanmış bir yapıya
sahiptir. (Artüz, L. Ve diğ., 2007)
Marmara Denizi, birbiri üzerinde yer alan hidrografik özellikleri açısından son derece
farklı iki su kütlesinden, başka bir deyişle,iki ayrı denizden oluşan bir yapıya sahiptir.
Karadeniz’den gelen su miktarına ve özellikle de mevsimsel atmosferik değişimlere
göre kalınlığı 50-75m arasında değişen Karadeniz kökenli üst su kütlesinde su
sıcaklıkları ortalama değerler olarak 6°C ile 27°C arasında değişime uğrarken, alt su
kütlesinde sıcaklık değişimleri hemen hemen hiç bir farklılık göstermemekte, bütün bir
yıl boyunca 15ºC~14.2ºC arasında, 0.8ºC gibi bir salınım yapmaktadır. Soğuk suların
sıcak su kütlelerinin üzerinde kalabilmesi, kütlelerin tuz içeriğinin (salintelerin)
yaratığı yoğunluk farklarına dayanmaktadır.
Marmara Denizi, bağlı olduğu Karadeniz, Ege Denizi ve Akdeniz gibi yarı izole denizlerle olan madde alışverişinde, dar ve sığ eşiklerle donatılmış Boğazlar nedeni ile son
derece kısıtlı bir konuma sahiptir.
Bunun sonucunda da farklı katmanlarda farklı biyolojik olayların geliştiği, farklı
katmanlarda farklı formların yer aldığı zengin bir biyolojik yapıya sahiptir.
Bu farklılığı oluşturan etmenlerden birisi de, Marmara Denizi’ni boydan boya kat eden
fay hattının özelliklerine bağlı olan bölgedir.
77
Bu bölgede fay hattı boyunca farklı mineral konsantrasyonları, fay hattının aktivitesine
bağlı farklı gaz konsantrasyonları, fay hattı boyunca açığa çıkan sıcak su dolayısı
oluşmuş mikro-kozmos bölgeleri ve yine fay hattı dolayısı ile bölgedeki farklı jeolojik
deformasyon sonucu oluşmuş olan habitat, diğer bölümlerden bir hayli farklılık
göstermektedir.
Akdeniz ve Karadeniz gibi iki denizin bağlantısını sağlayan Marmara Denizi bu farklı
nitelikleri ve biyolojik çeşitliliği sağlayabilecek-barındırabilecek özelliklere sahiptir.
Buna bağlı olarak Marmara Denizi’nin farklı bölgelerinde hem bu iki denizin farklı
temel özelliklerini taşıyan farklı su kütleleri, hem de karışımlar sonucu oluşan
tamamen farklı su kütleleri bulunmaktadır. (Artüz, 2007)
Projenin ana konusunu oluşturan Ekolojik değişimler, hem MAREM projesi
kapsamındaki hem de MAREM projesi veri tabanındaki geçmişe dönük ölçüm
sonuçları özelinde de görülebileceği gibi, ağırlıkla ara yüzey ile yüzey arasında yer
alan su kütlesinde gerçekleşmektedir. Yapılan ölçümler alt su kütlesindeki olumsuz
gelişmelerin, örneğin suda çözünmüş oksijen (DO) yoğunluğundaki azalmaların
produktif üst su kütlesine olan etkisini açıkça ortaya koyması açısından son derece ilgi
çekicidir.
Marmara Denizi’nde kaldırabileceği yükün üzerine çıkmış olan kirlilik olgusu, tür
çeşitliliğinin hızla azalmasına ve dolayısı ile de mevcut türlerin fert adetlerinde
patlamalar şeklinde ifade edilebilecek anormalliklere yol açmaktadır.
09.09.2007 - 11.10.2007 tarihleri arasında Marmara Denizi genelinde meydana gelen alg
patlamasını takiben ve balıkçılar tarafından "salya", basın tarafından da "deniz
yüzeyinde görülen beyaz sıvı tabaka" olarak nitelendirilen olgu gerçekte bir alg
patlamasıdır (16-Ekim-2007 tarihli Sevinç – Erdal İnönü Vakfı açıklaması ve Raporu)
Bu karışık alg patlaması olarak nitelendirebileceğimiz olguyu yaratan türlerin
Rhizosolenia calcar-avis ve Dinophysis caudata, Dinophysis tripos olduğu yaptığımız
çalışmalar sonucunda ortaya çıkmıştır. Balıkçıların "salya" ismini verdikleri ve
balıkçılık ekonomisini sarsacak boyutlardaki bu oluşumun da temel sebebi budur.
Bu oluşum kirliliğin direkt bir göstergesi olduğu kadar, sonuçları ile de kirliliği arttırıcı
bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Üzülerek hatırlatmak isteriz ki, 16-Ekim-2007
tarihli raporumuzda da belirttiğimiz ve dikkat çekmek istediğimiz olası sonuçlar, bu
gün itibarı ile ne yazıktır ki gerçekleşmiştir.
Uzunca bir süredir Marmara Denizi genelinde yaşanan, farklı türlere ait fertlerin
sayısal anomlalilerine (Noctiluca miliaris "kızıl suları", Ceratium türlerine bağlı "yeşil
su" olgusu, Cnidaria türlerindeki artışlar gibi) ek olarak ilk defa 2007 senesinde
kamuoyunun da ilgisine çekecek boyutlarda Rhizosolenia calcar-avis ve Dinophysis
caudata, Dinophysis tripos türlerinde yaşanmıştır.
Bu tip anomaliler Marmara Denizi’nde, özellikle tür çeşitliliğine bağlı hassa dengenin
kopmak üzere olduğunun ciddi birer göstergesi olarak karşımıza çıkmaktadır.
Özellikle de Dinophysis türleri gibi biyotoksin içeren çanlılardaki artış, ciddi sonuçlar
doğurabilecek niteliktedir.
Yaptığımız son çalışmaların sonuçlarına göre, bu sürecin en yeni halkası olarak
önümüzdeki dönemlerde Rhizomonas setigera türüne bağlı olarak farklı tipte
musilajlanma beklenmektedir.
Bilimsel açıdan uygun ve düzenli bir izlemenin yapılabildiği söz konusu oluşum,
bilimsel izleme ve çalışma disiplininin yanı sıra, su ürünleri ekonomisini etkilemesi,
rekreasyonel açıdan ciddi etkilerinin bulunması ve benzeri sebeplerden dolayı ciddi bir
sorun halini almıştır.
78
Bu durum bir anlamda da orijini ne olursa olsun, halihazırda mevcut oluşumun
etkilerinin en alt düzeyde tutulabilmesi için ciddi bir girişimi gerektirmektedir.
Musilaj yapının su sıcaklığı değişimleri ile sadece form değiştirmesi, ancak etkisini
devam ettirmesi, korkarız önümüzdeki dönemlerde sorunların daha yoğun bir şekilde
katlanacağı anlamına da gelmektedir.
Musilaj agregatın fiziksel yapısı dolayısı ile, ortamdaki farklı organizmaları bünyesine
hapsederek bir anlamda ortamdaki türlerin hem çeşitliliğini, hem de fert adetlerini
etkilemiş olduğu düşünülecek olursa, ortamda eksilen türlerin yerini dolduracak
formlarda olacak artış, bahar ve yaz aylarında planktondaki olası patlamalar ile, büyük
bir olasılıkla bu etmen ortadan kalkmadan, hem etkisel hem de kütlesel olarak söz
konusu yapının etkisinin katlanarak artmasına sebep olacaktır. Ne yazıktır ki son
yaptığımız izleme çalışmaları, bu durumun gerçekleşme olasılığının hiç de
azımsanamayacak oranda olduğunu işaret etmektedir.
79
Sonuç:
"Marmara Denizi’nin Değişen Oşinografik Şartlarının İzlenmesi" MAREM Projesi
çalışmaları kapsamında oluşturulan "Tekirdağ Bölgesinin Oşinografik Verileri"
etüdünde, Marmara Denizi’nin başta en önemli gösterge olan suda erimiş oksijen
değerlerinde, olması gereken değerler baz alındığında oldukça düşük değerlere
rastlanmıştır.
Proje kapsamında yapılan ölçümlerde, özellikle yerleşim alanlarına ve dolayısı ile
deşarj merkezlerine yakın bölgelerde atmosfer ile direkt temasta olan tabakadan
derinlere inildikçe suda erimiş osijen değerlerinin ciddi düşüş gösterdiği saptanmıştır.
Buna göre yüzey tabakası dışında (0.5-5m), çevre mevzuatının öngördüğü alıcı ortam
değerlerini karşılayacak temel parametrelerin sağlanması olanaksız gözükmektedir.
Bölgede yapılan ön çalışmalara göre, bitkisel plankton tür çeşitliliği ve genel toplam
miktarlarında ciddi düşüşler saptanmıştır. Bu da, bölgenin birincil üretime bağlı olarak
ciddi bir verim düşüklüğü göstereceğinin anlamlı bir sinyali olarak algılanmalıdır.
Bölge genelinde, özellikle yerleşim alanlarına yakın kesimlerde ciddi bulanıklılık
değerleri saptanmıştır.
Andropojenik etki alanı içersinde yer alan kıyı şeridinde aletsel ve görsel veriler
çerçevesince ciddi bir kirlilik saptanmış ve bu kirliliğin akıntılar vasıtası ile Marmara
Adası ve Uçmakdere gibi andropojenik etkilerden uzak bölgeleri de etkilemeye
başladığı gözlenmiştir.
Ancak yine belirtmek gerekir ki, Kumbağ – Mürefte arasıda kalan sahil şeridi,
Marmara Denizi geneli ile kıyaslandığında, söz konusu olumsuz etkilerin göreceli
olarak en az düzeyde gözlendiği bölgeler olma özelliğini halihazırda korumaktadır.
Temel parametreler baz alındığında; tüm bölge ortalamalarının Marmara Denizi genel
ortalamaları ile tek tek bölgesel ortalamalarına oranla oldukça iyi-olumlu değerler
göstermesine rağmen, gerçekte olması gereken değerlerin çok altında kalması
düşünürücüdür.
Kentin direkt etki alanıda kalan sahil şeridinin düşük suda erimiş oksijen değerleri ve
yüksek denilebilecek Chl-a değerleri, kentin bu kirlenmedeki rolünü açıkça ortaya
koymaktadır.
Marmara Deniz’i genelinde büyük bölümü ile oldukça uzun doğal kıyı şeridi ve bakir
hinterlanda sahip olan bölgede mutlaka gerekli önlemlerin alınıp, çevre mevzuatı
çerçevesince atık uzaklaştırma metodlarının benimsenmesi gerekmektedir.
Umarız bu ön çalışma bu konuda atılacak adımlar için bir başlangıç – dayanak noktası
oluşturur.
80
Kaynakça:
Artüz, M. L. 2004. Türkiye Deniz Balıkları Fihristi. Büke yayınları, İstanbul. ISBN: 9758454-57-9.
Artüz, M. L., Okay, I.A., Mater, B., Artüz, O. B., Gürseler, G., Okay, N. 2007. Bilimsel
Açıdan Marmara Denizi, Türkiye Barolar Birliği Yayınları. ISBN 975-6689-89-8.
Artüz, M. L.., Artüz O. B., Gülen, D.,Torcu Koç, H., Üzen, E., Aydemir, A., Sönmez,
B., Akdemir, D., Bakacak, A. 2008. Marmara Denizi’nin Değişen Oşinografik
Şartlarının İzlenmesi Projesi (MAREM) 2008 Senesi Çalışma Verileri (Ön Raporlar).
T.C. Piri Reis Üni. Yayını, Kitap no: 1, ISBN 978-605-60740-1-1 ,
Artüz, M. L.., Artüz, O. B., Aydemir, A., Sönmez, B., Özel, D., Öztaş, G., Tan, İ.,
Merako, K. 2008. Marmara Denizi’nin Değişen Oşinografik Şartlarının İzlenmesi
Projesi 2007 Yaz Ayağı, 2007 Temmuz-Ağustos dönemi Hidrografik, Biyolojik,
Klimatolojik istasyon çalışmaları. T.C. Kültür Üni. Yayını, Kitap no: 82, ISBN 978-9756957-83-7 ,
Çağatay, M.N., Görür, N., Algan, O., Eastoe, C., Tchepalyga, A., Ongan, D., Kuhn.,
T., Kuşcu, I. 2000 Late Glacial-Holocene Palaeoceanography of the Sea of Marmara:
timing of connections with the Mediterranean and the Black Seas. Marine Geology,
Vol: 167, P. 191-206
DAMOC REPORTS. 1971. Master Plan and Feasibility Report for Water supply and
sewerage for the Istanbul Region. Vol: III, Part: II. Istanbul.
Görür, N., Çağatay, M.N., Emre, Ö., Alpar, B., Sakınç, M., Islamoğlu, Y., Algan, O.,
Erkal, T., Keçer, M., Akkök, R., Karlık, G. 2001. Is the abrupt drowning of the Black
Sea shelf at 7150 yrBP a myth?, Marine Geology. Vol: 176, P. 65-73
Görür, N., Çağatay, M.N., Sakınç, M. Sümengen, M., Şentürk, K., Yaltırak, C.,
Tchapalyga, A. 1997. Origin of the Sea of Marmara as Deduced from Neogene to
Quaternary Paleogeografic Evolution of its Frame. Silver Spring, MD: VH Winston &
Sons, etc., International Geology Review, Vol: 39 P. 347-352
Meriç, E., Kerey, E., Avşar, N., Tunoğlu, C., Taner, G., Kapan-Yeşilyurt, S., Ünsal, İ.,
Rosso A., 2000. İstanbul Boğazı yolu ile Marmara Denizi Karadeniz bağlantısı
hakkında yeni bulgular. Türkiye Jeoloji Bulteni, Vol: 43, P. 73-118
Oktay, F.Y., Gökaşan, E., Sakınç, M., Yaltırak M., Imren, C., Demirbağ, E., 2002. The
effects of the North Anatolian Fault Zone on the latest connection between Black Sea
and Sea of Marmara. Marine Geology, Vol: 190, Nr. 1-2, P. 367-382
Özbay I. 2000. Two-Layer Numerical Model for Tsunami Generation and Propagation.
M. Sc., Thesis, ODTU, İnşaat Fakültesi, (Yürütücü: Doç Dr. A. C. Yalçıner)
Sakınç, M., Yaltırak, C., Oktay, F.Y. 1999, Palaeogeographical evolution of the Thrace
Neogene Basin and the Tethys-Paratethys relations at northwestern Turkey (Thrace).
Elsevier Palaeogeogr. Palaeoclimatol. Palaeoecol. Vol: 153, Nr 1, 15 P.17-40
Türkay, M., Koukouras, A. 1988. The rediscovery of Monodaeus guinotae FOREST 1976
in the Aegean Sea. — Senckenbergiana biol., 68 (4/6), P. 401-405.
Volkov, I.I., Fomina, L. S. 1974. Influence of organic material and processes of sulfide
formation on distribution of some trace elements in deep - water sediments of Black Sea :
Degens, E.T. ve Ross, D.A. ed - The Black Sea - Geology, Chemitrsy and Biology de : AAPG,
Memoir 20, P. 456 – 476
81
82

marmara denizi`nin değişen oşinografik şartlarının

Transkript

Benzer belgeler

Ekosistem Nedir? - 2. marmara denizi sempozyumu

Kanal İstanbul Projesi: Bilimsel bir karşı görüş Prof Dr A. Cemal

Hazar Denizinin Ölüm Kalım Mücadelesi

Doğu Marmara Kalkınma Ajansı Sözlü Mülakat Yarışma Sınavı

Özgeçmiş - Maltepe Üniversitesi Hukuk Fakültesi

MünazaraKulübü - Marmara Eğitim Kurumları

I-CORE® TİCARİ KONTROL ÜNİTESİ

Demiryolu - International Olympiad in Informatics