docamerikan hukukunda kişi hakları ile kamu yararlarının
download 
Şikayet Transkript
amerikan hukukunda kişi hakları ile kamu yararlarının
AMERİKAN HUKUKUNDA KİŞİ HAKLARI İLE KAMU YARARLARININ DENGELENMESİNE İLİŞKİN İLKELER VE KAMU OKULLARINDA YAPILAN ARAMALARIN HUKUKİ DURUMU An Analyss On Balancng Test Doctrnes And Student Searches In The Publc Schools At The Unted States Dr. İlyas ŞAHİN Yargtay 11. Ceza Dairesi Üyesi ÖZET ABD Hukukunda, arama, elkoyma ve yakalama işlemlerine karş kişilere güvenceler sağlayan düzenleme Anayasa’nn Ek 4. Maddesidir.2 Bu madde genel olarak devlet görevlilerinin yerine getireceği bu işlemlerin makul olarak yürütülmesini; yaplacak işlemler için hakimden karar alnmasn, kararn da hem bir makul sebebe dayanmasn, hem de yaplacak işlemlerin kapsamn belirginleştirmesini öngörmektedir. Ek 4. Maddenin aradğ karar zorunluluğunun Yüksek Mahkeme kararlar ile şekillenen baz istisnalar vardr. Kamu okullarnda yaplan aramalar da Anayasa’nn Ek 4. Maddesinin gereği olan karar zorunluluğunun istisnasn oluşturur. Okullarda yaplan aramalarda belirli koşullara uyulmas halinde hakim karar aranmaz. Rutin aramalar bakmndan bir şüphe nedenine dayanmak gerekmez. Ancak rutini aşan aramalar makul şüpheye dayanarak yaplabilir. Okullarda yaplan aramalar öncelikle okul görevlileri tarafndan yerine getirilir. Anahtar Kelimeler: ABD Hukuku, Ek 4. Madde, karar zorunluluğu, arama, rutin arama, okullarda arama, uyuşturucu testleri, makul sebep, makul şüphe, gizlilik hakk. ABSTRACT The U.S. Constitution includes many fundamental guarantees of individual 1 2 Bu makalenin hazrlanmasna zemin oluşturan ve University of Iowa da yürütülen çalşmalar TÜBİTAK tarafından sağlanan destekle gerçekleştirilmiştir. Fourth Amendment: “The right of the people to be secure in their persons, houses, papers, and effects, against unreasonable searches and seizures, shall not be violated, and no Warrants shall issue, but upon probable cause, supported by Oath or affirmation, and particularly describing the place to be searched, and the persons or things to be seized.” ABD Anayasas Ek 4. Madde: “İnsanlarn, kişisel varlğ, evleri, evrak, eşyalar bakmndan makul olmayan arama, yakalama ve elkoymalara karş güvende olmaya haklar vardr, ihlal edilemez. Görevliler tarafından bir şahitlik veya yemin ile desteklenen geçerli bir makul sebebe dayanmadğ sürece ve özellikle arama yaplacak yer, yakalanacak kişi veya elkonulacak eşya tam olarak tanmlanmadan bir karar verilemez.” - 71 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu liberty, including the right to be free from unreasonable searches and seizures. According to The Fourth Amendment all searches and seizures must be reasonable and be supported by probable cause in order for them to be conducted. The Fourth Amendment protects the people against unreasonable searches and seizures by requiring warrant based on probable cause. This Amendment provides a general standard that all searches and seizures must be reasonable. It also imposes obtaining warrant, relying on probable cause, and describing particularly the place to be searched, and the persons or things to be seized. The Supreme Court has interpreted the Fourth Amendment to include a presumptive warrant requirement. The Supreme Court, however, has also recognized situations that render obtaining a warrant impractical or against the public’s interest and has accordingly crafted various exceptions to the warrant and probable cause requirements of the Fourth Amendment. There are some exceptions to the warrant requirement, which have been established by the Supreme Court. To give an example of those exceptions is school search. At the schools as a principle, officers may conduct routine stops and searches without a warrant or probable cause. Routine searches are permissible under the school search doctrine, not requiring a search warrant, probable cause, reasonable suspicion, or even an articulable suspicion. School searches at the public scholl is made primarily by school officers. Key Words: Fourth Amendment, search warrant, search, seizure, school search, drug testing, probable cause, reasonable suspicion, routine searches GİRİŞ Okullardaki disiplini sağlama zorunluluğu, okul çağndaki çocuklarn durumunun yetişkinlere göre daha farkl ele alnmasn gerektirmektedir. Bu durum okullarda yaplan aramalar bakmndan özel kurallar geliştirilmesine neden olmuştur.3 Yüksek Mahkemenin bunlarla ilgili dört tane örnek karar bulunmaktadr. Bunlardan birisi öğrencinin çantasnda, diğeri elbiseleri çkartlarak bedeninde yaplan arama ile ilgili; diğer ikisi ise öğrencilerin uyuşturucu testlerine tabi tutulmas ile ilgilidir. Kamu okullarnda yaplan aramalarn kurallar ile özel okullarda kabul edilen aramaya ilişkin kurallar farkldr. Bu nedenle konuyu incelerken her iki alandaki yetki ayr irdelenmiştir. Yüksek Mahkemenin gerek arama ve elkoyma işlemleri, gerekse uyuşturucu testlerine ilişkin kararlarna bakldğnda bunlarda idari faaliyeti gerçekleştiren görevlilerin okul yetkilileri olduğu görülmektedir. 3 Okullarda aramalara ilişkin genel değerlendirmeler için bkz. Lawrence F. ROSSOW-Jacqueline A.STEFKOWICH, Search and Seizure In The Public Schools, 3rd Edition, 2006; Jon M. VAN DYKE-Melvin M. SAKURAI, Checklists For Searches and Seizures In The Public Schools, 2001, West Group. - 72 - Dr. İlyas ŞAHİN Kolluk görevlileri kural olarak bu faaliyetlere katlmaz. Okul görevlilerince polis ile irtibata geçerek onlarn da karar almadan yaplan bu aktivitelere dahil edilmesinin sağlanmas halinde varlacak sonuçlar veya buna ilişkin nasl bir kuraln geçerli olacağ konusu bu kararlarda aydnlatlmş değildir.4 Kolluk görevlilerinin katlm konusu bu nedenle ayr bir başlk altnda ele alnacaktr. Okullarda öğrenciler zaman zaman uyuşturucu testlerine tabi tutulmaktadr. Eğer rutin olarak yaplan bir uygulama ise yani belirli bir programa katlan tüm öğrencilerin buna dahil edilmesi söz konusu ise o zaman makul şüphe olmadan da öğrenciler bu uygulamaya zorunlu olarak tabi tutulabilmektedir.5 I. KAMU OKULU ÖĞRENCİLERİNİN GİZLİLİK HAKKI VE DOKTRİNLER A. Genel Olarak Gizlilik hakk veya mahremiyet hakk, ‘yalnz braklma hakk’ olarak tanmlandğ eski dönemlerden günümüze kadar çok ciddi değişimlere uğramştr. Bilgi teknolojisinin artş ile birlikte, özel hayatla ilgili olarak ortaya çkan yeni kavramlar ve tanmlar, bu kavram üzerinde daha geniş bir kanun çalşmas yaplmas gereğini ortaya koymuştur. Bu gün bilginin saniyeler içinde bütün dünyay dolaşabildiği6 ve hatta dünyay aşp uzayda uydulardan geçen milyonlarca dijital bilgi dosyas, resim veya videolarn dolaştğ teknoloji imkanlar içinde daha yeni tanmlamalara ve tasniflere ihtiyaç vardr. Kullanlan her bir terim veya kavram baz yöntem ve gereçleri kapsamakta ise çok geçmeden ortaya çkan yeni çalşmalar tanmlarn değişmesi veya genişletilmesini gerektirmektedir. Gizlilik hakk, kişilerin korunmaya değer yararlarnn teminat altna alnmas ve özel saylan bilgilerinin ortaya çkmasna karş olma hakkdr. Suçlayc olmamasna rağmen utandrc, hassas veya çok fazlaca özel bilgiler olabilir. Ek 4. Maddenin masum insanlara yönelik korumas olmasayd devlet bütün özel konuşmalar dinleyebilir, kişinin hastalğn, aşkn, yaknmalarn vebuna benzer şekilde kişiyi suçlamaya elverişli olmayan ama yine de hassas olan bilgileri elde edebilirdi.7 Gizlilik hakknn legal, meşru, hukuken savunulabilir alanlarda ileri 4 5 6 7 Steven L. EMANUEL, Criminal Procedure, Aspen Publishers. 27th Edition, 2007.s. 161. Wayne R. LAFAVE, Search and Seizure, A Treatise on the Fourt Amendment, Volume 5, Fourth Edition, Thomson-West 2004, s. 513; ROSSOW-STEFKOVICH, s. 1. M.Murat YARDIMCI, Amerika Birleşik Devletleri Hukuku, Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi İçtihatlar ve Türk Hukukunda İletişimin Denetlenmesi, Ankara, 2009, s. 6. Stephen A. SALTZBURG - Daniel J. CAPRA - Angela J. DAVIS, Basic Criminal Procedure, 4th Edition, Thomson-West 2005, s.104. - 73 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu sürülmesi gerekir. İllegal faaliyetler bakmndan gizlilik menfaatlerine ilişkin yasal-meşru bir beklenti kabul edilmemektedir. Buna göre kişi illegal faaliyetlerine dair gizlilik iddia edemez, ancak maddenin bunun dşndaki genel korumalarndan yararlanr. Kolluğun araştrma faaliyeti gerçekleştirilmeden önce ilgili faaliyetin illegal olup olmadğn söylemek aslnda mümkün değildir. Eğer bir araştrmann belli bir tarzda yürütülmesi sadece illegal faaliyetin olup olmadğn ortaya çkarabilecek nitelikte ise ve masum bir faaliyeti açğa vurmayacaksa, yaplan işlem, Ek 4. Maddeye aykr bir arama işlemi (“search”) olarak kabul edilmez.8 Yüksek Mahkemenin kararlar üzerinde bir mukayese yapmak gerekirse, kişilerin evlerini ve işyerlerini arama konusunda gösterdiği hassasiyete göre bakldğnda okullar ve cezaevlerinde yaplan aramalarda ayn kat tutumu göstermediği, bunlar bakmndan daha kolay izin verilebileceği şeklinde bir yaklaşm sergilediği görülmektedir.9 Okullarda yaplacak aramalarda uygulanmas gereken kurallar ve çerçeveyi belirleyen baz kararlar vardr. Bunlarn en başnda ise bir lise öğrencisinin snrl şekilde aramaya tabi tutulmasn konu alan New-Jersey v. T.L.O. karar gelmektedir. Genel olarak ifade etmek gerekirse, gizlilik haklarna ait beklentileri bakmndan lise çağndaki öğrenciler yetişkinlerden farkl değerlendirilmektedir. Baz tehlikelerden korunmas gayesinden hareket edilerek onlarn arama ve uyuşturucu testlerinin uygulanmas konusunda daha daraltlmş gizlilik beklentilerine sahip olabilecekleri kabul edilmiştir. Öğrencilerle ilgili aramalarda aranan şartlar Ek 4. Maddenin zorunluluklar ile tam olarak uyumlu olmayabilir. Söz konusu aramalar hem lise seviyesinde hem de üniversite seviyesinde geçerlidir. Lise öğrencilerinin aranmasnda kendi üzerleri ve dolaplar gündemde iken üniversite öğrencileri için bu durum kaldklar yurtlardaki odalarla ilgilidir.10 Ancak aramalarn yaplmas için asgari “makul şüphe” koşulu aranr. Bu hem öğrencilerin gelişigüzel ve keyfi olarak aranmasn önlemek için hem de yöneticilerin de aramay yerine getirmede uymas gereken kurallar bilme açsndan önemli bir standarttr.11 Üniversite ve yüksekokul kampüslerinde yaplan aramalar liselerden farkllk gösterir. Buradaki aramalar daha çok öğrencilerin odalarnda 8 9 10 11 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 113. Marc L. MİLLER-Ronald F. WRIGHT, Criminal Procedures, The Police, Aspen Publishers, 3rd Ed. 2007, s.267. Wayne R. LAFAVE, Search and Seizure, A Treatise on the Fourt Amendment, Volume 5, Fourth Edition, Thomson-West 2004, s. 486. LAFAVE, Search and Seizure, s. 491. - 74 - Dr. İlyas ŞAHİN yaplmaktadr. Ayrca aramalara genellikle kolluk yetkisine sahip olan görevliler de iştirak etmektedir. Bu nedenle tamamiyle liselerde yaplan aramalara benzeterek açklamak zordur. Benzerlik gösteren taraflar ise genellikle uyuşturucu sorunlarndan dolay aramalarn yaplmas ve aramalarda makul şüphe standardnn esas alnmasdr.12 Lise öğrencilerinin aranmasn konu alan New Jersey v. T.L.O. karar13 bu alanda önemli bir örnek teşkil eder. Bu kararda Mahkeme, lise (highschool) öğrencilerinin okula devam ederken gizlilik hakkna dair beklentilerinin yerinde olduğunu ilke olarak kabul etmiştir. Prensip olarak ögrencilerin de yetişkinler gibi gizlilik haklarna sahip olmas gerektiği kabul edilmiş ancak yaplan aramalar makul şüpheye dayandğ için hukuka uygun saylmştr. Mahkeme bu kararda, okul görevlilerinin bir öğrencinin çantasn açmas ve arama yapmasn onaylamştr. Ancak bunu öğrencinin gizlilik hakkn inkar ettiği için değil, yaptğ denge analizine göre, olaydaki şartlar altnda gizlilik hakkna karşlk okul disiplinine ilişkin düzenlemelerdeki yüksek kamu yararlarnn ağr basmasndan dolaydr. Ayrca arama makul şüpheye dayanarak yaplmş olduğu için Ek 4. Maddeye uygun bir arama olarak kabul edilmiştir. Bir karar alnmamş olsa bile makul sebep aramak gibi daha yüksek bir standart yerine makul şüphe temeline dayanarak aramay makul saymştr.14 Mahkeme okuldaki öğrenciler bakmndan Hudson v. Palmer davasnda konu olan hapishane aramalarndaki uygulamay doğrudan uygulamay, kabul etmemiştir. Orada yani hapiste bulunanlarn gizlilik haklarnn tamamen bertaraf edilebileceğini kabul etmiştir. Ancak, okullar gizlilik yarar konusunda hapishane ile eşit tutulamaz. Bir öğrenci kişisel bir mülkünü okula getirmekle bütün gizlilik yararlarn kaybetmez.15 B. Veli Yerine Kullanlan Yetki: “Loco Parents” Doktrini Loco parentis doktrini (in place of parent), ebeveynlerin anne babalktan kaynaklanan otoritesini ve yetkilerini çocuklarnn eğitim zamanlarnda okul görevlilerine devretmiş saylmasdr. Okullarda yaplan aramalar bakmndan mahkemeler bu teoriyi başlangçta kullanmşlardr. Ancak Yüksek Mahkemenin son zamanlardaki kararlarnda özellikle T.L.O. kararnda bu teoriden daha çok denge analizi (“balancing test”) ve özel zaruretler (“special needs”) doktrinlerinden yararlanldğ görülmektedir.16 12 13 14 15 16 LAFAVE, Search and Seizure, s. 531. New Jersey v. T.L.O., 469, U.S. 325,105, S. Ct. 733, 83 L. Ed. 2d.720 (1985). SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 126 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 126 Wayne R. LAFAVE, Search and Seizure, A Treatise on the Fourt Amendment, Volume 5, Fourth Edition, Thomson-West 2004, s. 486. - 75 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu Loco parentis teorisinin kullanlmas daha çok lise öğrencileri için mantkl gibi görünse de üniversite öğrencileri bakmndan zaten isabetli değildir. Çünkü üniversite öğrencilerinin çok az 18 yaşn altndadr. Bu rakam bir dönemde yüzde ikinin altnda ifade edilmiştir.17 Diğer bir nokta ise eğitimde gönüllü görev alma eğiliminin olduğu dönemlerde loco parentis doktrininin mantki bir temeli vard. Ancak günümüzde tüm eğitim görevlileri devletin eleman olarak görev yapmaktadr. Sadece baz okul dş faaliyetlere katlan öğrencilere rehberlik eden eğitimciler kamu görevlisi olmayp, velilerden bu faaliyetler için izin alarak onlar adna gönüllü ya da ücretli olarak onlar temsil etmelerinden söz edilebilir. Bu durumda loco parentis ilkesinin benimsenmesi kabul edilebilir.18 C. Özel Zaruretler: “Special Needs” Doktrini Yüksek Mahkemenin okullarda uyuşturucu testlerinin uygulanmasna dair kararlarnda “special needs”/özel zaruretler gerekçesine dayanlmştr. Bunlar Vernonia ve Earls kararlardr. Benzer şekilde uyuşturucu testlerinin uygulanmasn onaylayan 7 ve 8. Federal Temyiz Mahkemelerinin kararlar vardr. 19 Federal 5. Temyiz Mahkemesinin Pierce v. Smith20 kararnda special needs doktrinine dayanarak uyuşturucu testlerinin bireysel şüphe olmadan uygulanmas onaylanmştr. 21 Genellikle özel zaruret analizinin uygulandğ durumlarda iki aşama vardr: Birincisi, mahkemeler devletin kontrol amacnn sonuçta adli bir soruşturmaya götürecek bir faaliyet olmaktan ziyade idari düzenleyici nitelikte olup olmadğn belirler. İkinci olarak eğer amaç bu ise mahkemelerin buradaki idari yarar, müdahaleye uğramş olan birey yarar ile dengelemesi gerekir.22 Ek 4. Maddenin aradğ en temel zorunluluk, bilindiği gibi yaplan arama ve elkoymalarn bir karara dayanarak yaplmasdr. Bu kararn da yine geçerli bir makul sebep göstergesine dayanmas da ayn bağlamda aranan bir zorunluluktur. Böyle bir karar ile yetkilendirilmemiş görevlilerin yaptğ işlem, Ek 4. Madde ilkelerine göre makul olmayan işlemdir ve hukuka aykr olarak nitelenir. Ancak bu ana kuraln baz istisnalar vardr. Bunlardan en önemlisi “özel gereksinimler” doktrini olarak da adlandrlan istisnadr. Bu istisna ilk başlarda “özel gereksinimler” olarak nitelendirilmemişti. Ama sonradan kolluk faaliyetlerinin ihtiva 17 LAFAVE, Search and Seizure, s. 487. 18 LAFAVE, Search and Seizure, s. 488. 19 DYKE-SAKURAI, 12-12. 20 Pierce v. Smith, 117, F 3 d, 866 (5 th Cir. 1997) 21 ROSSOW-STEFKOVICH, s. 20. 22 Andrew E. TASLITZ-Margaret L. PARIS- Lenese C. HERBERT, Constitutional Criminal Procedure, 3rd Ed. 2007 Ed. s. 401. - 76 - Dr. İlyas ŞAHİN ettiği amaçlarn ötesinde baz ihtiyaçlarn gündeme gelmesiyle ortaya çkmştr. Okullarda ve cezaevlerindeki aramalarda amaç kolluk fonksiyonuna hizmet etmek değilse, bunlar “idari aramalar” olarak nitelenir. Yüksek Mahkeme bu aramalarn hakllk gerekçesi olarak “özel zaruretler” doktrinini inşa etmiştir. “Özel zaruretler” doktrininin ilk olarak ortaya çktğ dava New Jersey v. T.L.O. davasdr.23 “Özel zaruret”in nasl anlaşlmas gerektiği konusunda bu kararda ayrntl değerlendirmelere yer verilmiştir. Bu aramalarda kolluk birimlerinin fonksiyonlarn yerine getirme hedeflerinden ziyade adli amaçl olmayan ama toplum açsndan gerçekten önemli baz zaruretlerin karşlanmasn sağlayan işlemler söz konusudur.24 Yüksek Mahkeme bunlar bakmndan karar almaya gerek olmadğ gibi rutin olarak yaplacak aramalarda makul sebebe ya da şüphenin en alt seviyesine dahi ihtiyaç olmadğ ilkesini koymuştur. Bu nedenle bu kategori arama türleri bazen “şüphe olmakszn arama/ suspicionless searchs” olarak da adlandrlmaktadr.25 Yüksek Mahkemenin kararlarna bakldğnda idari aramalar, snr aramalarn ve yollarda araç kontrolü için kurulan noktalar ilgilendiren davalar genellikle “özel zarurete” dayanan aramalardan ayr tutmaktadr. Kimi yazarlar da “özel zaruret” doktrinlerini idari aramalar doktrinininden ayr ele almaktadrlar.26 Bunlar bakmndan “kamu yarar zorunluluklarna dayanan özel gereksinimler” şeklinde bir ifade kullanlabilir. Devlet, toplumun güvenliği ve benzeri zorunluluklar gözeterek baz yerlerde genel gözetim-denetim yapma ihtiyac duyabilir.27 Çünkü, Devletin yararlar, bireylerin gizlilik yararlarna ağr basmaktadr. Bu gerekçeden hareketle Yüksek Mahkeme bu tür aramalarn yürütülmesinde yetkililere geniş bir çalşma alan sunmaktadr.28 D. Yararlarn Dengelenmesi: “Balancng Test” Doktrini 1. Genel Olarak Kamusal özel bir zaruretten kaynaklanarak bir arama veya elkoymaya izin verilmesi mahkemelerce değerlendirilirken bir denge analizine başvurulur. Burada belirtilen zaruretler ile bu ihtiyaç ve zorunluluklara 23 24 25 26 27 28 DRESSLER-MICHAELS, Understanding Criminal Procedure, 4th Ed. s. 328. Erwin CHEMERINSKY-Laurie L. LEVENSON Criminal Procedure, Investigation, Aspen Publishers, 2008, s.191; Brent E. NEWTON, Practical Criminal Procedure, A Constitutional Manual, NITA, 2005, s. 91. Micheal A. CRETACCI, Supreme Court Case Briefs in Criminal Procedure, 2008, s. 109. DRESSLER-MICHAELS, Understanding Criminal Procedure, 4th Ed. s. 327. Brent E. NEWTON, Practical Criminal Procedure, A Constitutional Manual, NITA, 2005, s. 91. Micheal A. CRETACCI, Supreme Court Case Briefs in Criminal Procedure, 2008, s. 109. - 77 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu dayanarak gercekleştirilen devlet faaliyetinden dolay bireylerin menfaatleri ne kadar etkilenmiş, ne kadar zarar görmüştür, buna bakmak gerekir. Yani ksaca bir zarar ve zaruret yarşmas gerçekleşmektedir.29 İlk olarak saptanmas gereken iki husus daha vardr: (a) devletin zaruri gördüğü hedefini gerçekleştirmede seçilen yöntem ve yollarn etkinliği, (b) bu amacn elde edilmesi için daha az snrlayc olabilecek alternatif başka yol ve yöntemlerin olup olmadğ ve varsa bunlarn erişilebilirliği. Bundan sonra tabir yerinde ise yarşmada karşlkl iki kefede faktörler yer alr: Bir kefeye kamunun yararlar ve toplumsal baz zorunluluklar, diğer kefeye ise bireylerin hassasiyetle korunmas gereken menfaatleri konulur.30 Denge analizinde devletin yararlar ya da toplumsal amacn iyi belirlenmesi gerekir. Denge analizi ölçütü (balancing test) uygulamasnda Camara yararlar dengesi ölçütü uygulanmaktadr. Okullardaki aramalar bakmndan somut olarak öğrencinin gizlililik yarar beklentileri ile öğretmenlerin ve yöneticilerin okullardaki disiplini sağlamadaki hayati zorunluluklar karşlaştrlmaktadr.31 2. Yararlarn Dengelenmesi Teorisinin Okullardaki Aramalarda Uygulanmas T.L.O. kararnda, bir yararlar karşlaştrmas yaplmştr. Bir yandan devletin okullardaki disiplini sağlama, gençlere ve çocuklara iyi bir eğitim ortam hazrlama öncelikleri, diğer yanda öğrencilerin gizlilik yarar karşlaştrlmakta ve bunlardan hangisine öncelik verileceği tartşlmaktadr. Yaplan dengeleme analizi sonucunda okullardaki disiplinin sağlanmasna öncelik tannmasna karar verilmiştir.32 Yüksek Mahkeme baz kararlarda okullarda alnan bir ksm idari önlemlerin bireysel bir şüphe olmadan da makul olarak nitelenebileceğini ima etmiştir. Ancak bunun için baz asgari koşullarn bulunmas gerekmektedir. Bunlar; yaplan işlem ile gizlilik hakk ihlalinin en aza indirgenmesi ve ayrca alnan önlemlerin bireyin makul gizlilik beklentisini görevlilerin tümüyle takdir ve keyfiliğine braklmamasnn sağlamasdr.33 3. Yararlar Dengelenmesi Analizi ve Şüphenin Derecesi T.L.O. karar ile aramalar hakl gösteren gerekçe standardn 29 30 31 32 33 Andrew E. TASLITZ-Margaret L. PARIS- Lenese C. HERBERT, Constitutional Criminal Procedure, 3rd Ed. 2007 Ed. s. 401. TASLITZ-PARIS-HERBERT, Constitutional Criminal Procedure, 2007. s. 401. LAFAVE, Search and Seizure, s. 491. SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 262; WEINREB, s. 292. SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 263. - 78 - Dr. İlyas ŞAHİN normal aramalar için geçerli olan makul sebep seviyesinden makul şüphe derecesine indirilmiştir.34 Aslnda yararlar dengelenmesinin benimsenmesi hiç bir gerekçe olmadan arama yaplmasn değil, en azndan makul şüpheye dayanan bir aramaya izin vermeyi gerektirir. Ancak bu standardn yükseltilmesi de işin doğasna aykrdr. T.L.O. kararndan çkarlabilecek bir yoruma göre, okullardaki aramalarda makul sebep seviyesinde bir hakllk gerekçesi aramak buradaki denge analizine aykrdr. Bu durum yararlar yarşnda eşit olarak karşlaştrmaya tabi tutulacak olan öğrencilerin gizlilik yararlarna gereğinden fazla ağrlk vermek anlamna gelir. Okullarda görevlilerin karşlaştklar sorunlarda arama yapmalar için karar almalarn zorunlu tutmak gerekseydi bir çok hayati arama zamannda yaplamaz ya da çok geç yaplabilir. Sonuç itibaryle bu durum okul disiplininin ve eğitim ortamnn zarar görmesine neden olurdu. Küçük çaptaki problemleri az bir müdahele ile önlemek mümkün iken, arama için daha üst seviyede şüphe dayanağ aramak, hastalğn genişlemesine yol açmak demektir.35 Okul görevlilerinin makul şüphenin varlğn ortaya koymak için belirli hususlar vurgulamalar gerekir. Tespit edilen belirli gözlem ve bilgiler, dikkate alnan tüm olgulardan gözlemlerden elde edilen çkarmlar, bütün bunlar kendi eğitim deneyim ve birikimleri ile birleştirip bir suçun varlğn ve aramada delil elde edileceğine ilişkin nasl bir yoruma ulaştklarn belirtmeleri gerekir.36 II. KAMU OKULLARINDA ARAMA VE ELKOYMAYA DAİR KARARLAR A. New Jersey V. T.L.O. Karar37 1. Karara Konu Olan Olayn Özeti Lisede okuyan iki öğrenci okulun lavabolarnda sigara içmekte iken bir öğretmen onlar yakalamş ve okul kurallarna göre sigara içmek yasaklanmş olduğu için müdür yardmcsna götürmüştür. Öğrencilerden T.L.O.’nun sigara kullandğn inkar etmesi üzerine, müdür yardmcs onun el çantasn açp içinde gördüğü sigara paketini çantadan çkartrken, bu kez uyuşturucu kullanmaya yarayan kağtlarn da olduğunu fark etmiş ve çantasnda detayl bir arama yapmştr. Bu arama srasnda onun uyuşturucu satma işine angaje olduğunu gösteren deliller ve ayrca bir dolarlardan oluşan bir miktar para, bu paralarn alnp verildiği kişilerin isimleri ve bir mektup bulunmuştur. Bu aşamada T.L.O. adl öğrenci uyuşturucu satma suçunu itiraf etmiş 34 35 36 37 LAFAVE, Search and Seizure, s. 510. SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 262. DYKE-SAKURAI, 3-3. New Jersey v. T.L.O., 469 U.S. 325, 105 S. Ct. 733, 83 L.Ed.2d.720 (1985). - 79 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu ve elde edilen bulgular polise teslim edilerek hakknda açlan davada delil olarak kullanlmştr.38 2. Yüksek Mahkemenin Karar ve Gerekçe Mahkeme olayda müdür yardmcsnn öğrencinin çantasnda yaptğ aramann hukuka uygun olduğu sonucuna varmştr. Çünkü, olayn ilk olarak kendisine bir öğretmen tarafndan intikal ettirilip anlatlmas ile öğrencinin çantasnda sigara bulunabileceğine dair makul inanca sahip olmaktadr.39 Olayda karar olmakszn arama yapmaya izin verilmesinin gerekçelerine değinmek gerekirse, okullarda arama yapmak zarureti gündeme geldiğinde hakimden karar alnmasn zorunlu tutmak ayr ve uzun bir süreç gerektireceği için pek uygun düşmemektedir. Bunun için bir kaç neden vardr. Okullardaki aramalar bilindiği gibi idareciler ve öğretmenler tarafndan yürütülmektedir. Oysa okullarda arama yapmak için hakimden bir karar alnmas yoluna gidilmesi süreci uzatan bir işlem olup pek alşlmş bir durum değildir. Bunlar bakmndan karar alma yükümlülüğünü getirmek, okul güvenliği açsndan zorunlu olan disiplini sağlamadaki acelecilik ile bağdaşmaz.40 3. Karardan Çkan Sonuçlar T.L.O. kararndan çkan sonuca göre, okul görevlilerinin karar olmadan arama yapabilmesi için, öğrencinin okul disiplin kurallarna aykr bir davranş olmas veya kanunlara aykr bir eylemi bulunmas gerekir. Ayrca arama ile buna ilişkin bir delil ortaya çkaracağna dair şüphelenmeye yeterli olabilecek makul nedenlerin de bulunmas gerekmektedir.41 Kararda özellikle öğrencilerin de Ek 4. Madde tarafndan korunan makul gizlilik beklentisine sahip olduklar belirtilmiştir. Ayrca okul görevlilerinin devletin bir temsilcisi, eleman olmas nedeniyle Ek 4. Maddenin snrlamalarna tabi olduğu belirtilmiş ve bunlarn annebabay temsil etmeleri nedeniyle devlet görevlisi saylmayacaklar iddias kabul edilmemiştir.42 Diğer taraftan T.L.O. kararnda açk ve cevapsz braklan baz hususlarn da olduğunu ifade etmek gerekir. Öğrencilerin üzerlerinde 38 39 40 41 42 DRESSLER-MICHAELS, s. 328; WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 170; COOK-MARCUSWILSON, s. 249. WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 171; LAFAVE, Search and Seizure, s. 539. SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 262; DRESSLER-MICHAELS, s. 328. EMANUEL, s. 161; BLOOM, Searches, Seizures, and Warrants, s. 82; ISRAEL-LAFAVE, Criminal Procedure Constitutional Limitations, 6th Ed. s. 138; DYKE-SAKURAI, 3-47. Jon M. Van DYKE - Melvin M. SAKURAI, Checklists for Searches and Seizures in Public Schools, West Group, 2001, s. 1-9; ROSSOW-STEFKOVICH, s. 11. - 80 - Dr. İlyas ŞAHİN yaplacak aramalar bakmndan bireysel şüphenin her zaman gerekli olup olmayacağ ve bunun derecesi belirgin değildir. Ayrca öğrencilerin masalar ve kilitli dolaplar bakmndan gizlilik haklarna dair beklentilerine ne kadar karşlk verilmesi gerektiği konusu aydnlatlmamştr. Yine kolluk görevlilerinin aramalara iştirak etmeleri ihtimalinde uygulanmas gereken kurallarda bir farkllk olup olmayacağ hususu da belirginleştirilmemiştir.43 Karar incelendiğinde ilk akla gelen soru, kamu okullarnda yaplan aramalarn Anayasa’nn Ek 4. Maddesi ilkelerine tabi olup olmadğdr. Bu konuda devletin ileri sürdüğü argüman, okullarda yöneticilerin öğrenci velileri adna hareket ettiği varsaym üzerine kurulu idi. Bu iddia esas alndğnda, aramay yapan ve faaliyeti denetlenecek kişilerin niteliğinin kamu görevlisi değil özel kişiler olarak kabul edilmesi gerekmektedir. Özel kişilerin faaliyetleri ise bilindiği gibi Maddenin denetim alan dşnda kalmaktadr. Mahkeme prensip olarak okul görevlilerinin Anayasa’nn ilgili hükümlerine tabi olmas gerektiğini kabul ettiği için bu varsaym yerinde bulmad ve uygulamann Ek 4. Madde kapsam dşnda kalmas gerektiği iddialarn reddetti.44 Mahkemeye göre öğrencilerin okula getirdikleri eşyalar üzerinde gizlilik haklarnn varlğn kabul etmek gerekir.45 Ancak okullarda yaplacak aramalar bakmndan da karar ve makul sebep koşulu aramay görmezden gelmenin hakllğna sayg duymaya yol açan baz özel zaruretler olabileceği de kabul edilmelidir.46 Bununla birlikte okullarda görevlilerce yaplan aramalarn Ek 4. Madde ilkelerine uygun olmas zorunluluğu benimsenmiştir. Ne var ki, bunlarn karar zorunluluğu ve makul sebep gösterme gerekliliğinin istisnalar arasnda kaldğ sonucuna varlmştr.47 Kararn gerekçesinde bu olayda bir denge gözetilmesi gerektiğine; öğrencinin gizlililik yarar beklentileri ile öğretmenlerin ve yöneticilerin okullardaki disiplini sağlamadaki hayati zorunluluklar karşlaştrldğnda ikincisinin daha ağr basmakta olduğuna karar verilmiştir.48 Sonuç olarak, okul düzeninin sağlanmas zorunluluğu gerekçesiyle yetkililer tarafndan yaplan aramalara toleransla yaklaşlmas gerektirdiğini kabul eden Mahkeme, hakimden karar alnmas zorunluluğunu reddederek, okullarda bireysel şüphe üzerine arama 43 44 45 46 47 48 ISRAEL-LAFAVE, Criminal Procedure Constitutional Limitations, 6th Ed. s. 138. DRESSLER-MICHAELS, s. 328; McINNIS, The Evolution of the Fourt Amendment, 2009, s. 154. DRESSLER-MICHAELS, s. 328; McINNIS, The Evolution of the Fourt Amendment, 2009, s. 154. EMANUEL, s. 160; SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 262. WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 170; DRESSLER-MICHAELS, s. 328. WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 170; McINNIS, The Evolution of the Fourt Amendment, 2009, s. 154; COOK-MARCUS-WILSON, s. 251. - 81 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu yaplmasn ve yaplan aramalarda “makullük” testinin uygulanmasnn yeterli olduğuna karar vermiştir.49 4. Terry Karar ile Mukayese Edilmesi T.L.O. olaynda Terry doktrinini50 uygulamak mümkün değildi. Çünkü Terry usulü aramalarda mutlaka bir makul şüphe koşulu aranr. Ama Terry doktrinine göre yaplan aramalarn özelliği, delil toplamaktan ziyade güvenliği sağlama öncelikli olmasdr. Daha çok görevlilerin ve diğer insanlarn korunmas, can güveniliğinin sağlanmas amacn taşmaktadr. Terry kararnda uygulanan ilke “yararlar dengesi yaklaşm” idi. İdari denetlemeler (administrative inspections), düzenleyici aramalar (regulatory search) ve “özel zaruretlere” dayanan ve kolluk amac dşnda amaç ve ihtiyaçlara baklarak işlem yaplan bir çok davada ayn denge analizi teorisi kullanlarak yaplan işlemler onaylanmştr. Terry v. Ohio kararnda “toplumun yarar ile kişinin kolluk görevlileri tarafndan gelecek müdahelelere karş özgür olma hakk arasndaki denge” değerlendirmesi yaplmş; Pennsylvania v. Mimms kararnda ise “yaplan bir elkoymann anayasaya uygunluğunu gözden geçirip sonuç çkarrken sözkonusu faaliyetler ile karşlanan toplum yararlarnn ağrlğ ve bunun toplumun menfaatlerini ileri götürmede temin ettiği ilerlemenin derecesi ile kişinin bireysel özgürlüklerine müdahalenin ciddiyeti” arasnda bir denge değerlendirmesi yapldğ belirtilmiştir.51 T.L.O. davasnda ise arama, yöneticilerin kendilerinin ya da orada bulunanlarn güvenliği düşünerek yaplmamştr. Aramann asl nedeni, öğrencinin sigara konusunda okul kurallarn ihlal ettiği şüphesi ve okul çantasnda buna ilişkin delil bulunabileceğine dair düşüncedir. Aramada 49 50 51 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 170; COOK-MARCUS-WILSON, s. 252; BLOOM, Searches, Seizures, and Warrants, s. 82; WEINREB, s. 293. Terry Doktrini: Terry olaynda, 30 yldr ayn bölgede görev yapan resmi elbiseli bir polis, iki adamn köşede durup, konuştuklarn görür. Bu iki kişi bir dükkann içine bakp, gidip gelmekte ve tekrar içeriye bakmakta ve uzaklaştırmaktadrlar. Bu srada üçüncü bir adamda onlarn yanna gelerek bir şeyler söyler ve dağlrlar. Üçü dükkann önünde yeniden bir araya gelince memur yanlarna gider, kendisini tantır ve kimlik sorar. Daha sonra da svazlayarak üst yoklamas yapar. Terry adl kişi ile, diğer kişinin üzerinden ruhsatsz silah çkar. Terry kararnn yorumuna göre kolluğun kişileri yolda durdurup kimlik sormas ve yoklama suretiyle silah aramas, özel hayatın gizliliğine müdahale teşkil etmez. Çünkü suç işlediği konusunda basit şüphe (umma) varsa polis bir kişiyi durdurup soru sorabilir. Silahl olduğu şüphesi varsa yoklama suretiyle arayabilir. Durdurup soru sorduğu ve yoklama yolu ile aradğ kişi hakknda kuvvetli şüphe doğarsa, o zaman “yakalama” (formal arrest) yetkisi doğar. Yakalama srasnda detayl üst aramas yapma yetkisi de kazanr. Kararn özeti ve açklama için bkz.www.hukukturk.com/fractal/hukukTurk/pages/dwnldCntHT. jsp?... Yorum için bkz. Feridun YENİSEY “Durdurma”, www.hukukturk.com/.../hukukTurk/pages/ dwnldCntHT.jsp? Ronald J. ALLEN-Joseph L. HOFFMANN-Debra A. LIVINGSTON-William J. STUNTZ, Criminal Procedure: Investigation and Right to Counsel, Aspen Publishers, 2005, s. 624. - 82 - Dr. İlyas ŞAHİN amaç, geleneksel kolluk gayelerinin ötesinde okulun önceliklerinden olan baz zaruri ihtiyaçlarn karşlanmas olduğu için buradaki delil arama amacyla makul şüpheye dayanarak yaplan arama Terry olaynda uygulanan gerekçeden farkldr.52 B. Safford Unified School District No:1 V. Redding Davas 1. Karara Konu Olan Olayn Özeti Olayda okul görevlileri, 13 yaşnda bir kz öğrencinin okul kurallarna göre reçetesiz olarak kullanlmas yasaklanmş ya da reçeteli olanlardan da olsa okula getirilmesi yasaklanmş olan dozdaki ilaçlardan getirdiği şüphesi üzerine hareket ederek arama yapmşlardr.53 Davacnn çocuğu olan Savana’nn aramaya maruz kalmasndan bir hafta önce onun arkadaş olan bir başka öğrencinin üzeri aranmştr. Bu arama sonucunda aranan öğrenci okul yöneticisi Wilson’a “baz öğrencilerin okula ilaç ve silahlar getirdiğini”, kendisinin de snfnda bulunan bir arkadaşndan bu tür ilaçlar aldktan sonra hastalandğn” ifade etmiştir. 8 Ekim sabahnda ise ayn öğrenci Wilson’a beyaz bir ilaç getirerek bunu kendisine başka bir öğrenci olan Marissa’nn verdiğini ve ayrca öğrencilerin öğlen yemeğinde bu ilaçlardan almay tasarladklarn söylemiştir. Bu ilacn sadece reçete ile alnabilen 400 mg ibuprofen olduğunun tespit edilmesi üzerine, Marissa snfndan tekrar çağrlmştr. Snf öğretmeni, Marissa’y snftan çkartrken öğrenciye ait olduğunu belirttiği bir el çantas ve okulda yasaklanmş çeşitli malzemeleri yöneticiye teslim etmiştir. Wilson, Marissa’y odasna aldktan sonra odada görevli Helen Romero da olduğu halde Marissa’ya ceplerini boşaltmasn ve cüzdann açmasn söylemiş ve üzerinden baz ilaçlar ve bir adet jilet çkmştr. Bu ilaçlar nereden aldğ sorulan öğrenci söz konusu el çantasn kendisine veren arkadaş Savana Redding’in bunu verirken içine ilaçlar koymuş olduğunu tahmin ettiğini, ancak içeriğini bilmediğini söylemiştir. Öğrenciye, arkadaş olan Savana’nn bu tür ilaçlardan halen bulundurup bulundurmadğn, bu ilaçlar ondan ne zaman aldğn, bunlar nerede saklamş olabileceğini anlamaya yönelik başka bir soru sorulmamştr. İlk başta mavi renkte olan ilaçlarn ne olduğu anlaşlmamş ise de sonradan bunlarn 200 mg dozda reçetesiz de bulunabilen naproxen adl bir ilaç olduğu öğrenilmiştir. Bu aşamadan sonra Wilson’un yönlendirmesi ile Romero ve Schwallier tarafndan önce Marissa’nn, daha sonra da Savana’nn maruz kaldğ şekilde çplak beden aramas icra edilmiştir. Ancak bu aramalarda ilaç bulunmamştr. 52 53 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 262. Bkz.http://www.cwsl.edu/content/trial_advocacy/Rose Reasonable Suspicion.pdf - 83 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu Savana adl öğrenci snfndan çağrlp ofise davet edildiğinde okul görevlisinin elinde bulundurduğu ve içinde bçak, çakmak ve sigara bulunan el çantasnn kendisine ait olup olmadğ sorulmuştur. Öğrenci çantann kendisine ait olduğunu, birkaç gün önce arkadaş Marissa’ya verdiğini, ancak verdiği srada bu içindekilerin çantada olmadğn ifade etmiştir. Wilson, Savana’ya ayrca iki tür ilaç (4 tane 400 mg güçlendirilmiş dozda İbuprofen, 1 adet reçetesiz mavi Naproxen) göstererek bunlar hakknda bilgisi olup olmadğn sormuştur. Gösterilen ilaçlar ağr kesici olmakla birlikte, okul kurallarna göre izin almadan getirilmesi yasaklanmş ilaçlardan idi. Savana ilaçlar hakknda bilgisi olmadğn ifade etmesi üzerine Wilson, onun bu ilaçlar snfta baz arkadaşlarna verdiğine dair kendisine bilgi geldiğini ifade etmiş; o ise bunu reddetmekle beraber kendisinde ilaçlar olmadğn ortaya koyma adna eşyalarnn aranmasna izin vermiştir. Odaya gelen bir idari asistan (Helene Romero) ile birlikte öğrencinin srt çantasnda arama yapmşlar ancak herhangi bir şey bulamamşlardr. Bunun üzerine Wilson, okul hemşire odasna götürmesi ve öğrencinin elbiselerinde ilaç aramas yapmak üzere Romero’yu görevlendirir. Bu amaçla götürüldüğü hemşire odasnda Romero ve hemşire Peggy arama yapmak üzere öğrenciye ceketini, çorap ve ayakkablarn çkarmasn söylediler. Daha sonra üzerinde kalan pantolon ve tişörtünü de çkarttrdlar. İç çamaşrlarn ileri geri oynatmak suretiyle bedeninin kalan bölümlerini de görerek aramay tamamladlar. Bu arada sütyen ve iç çamaşrlarnn altnda kalan bölümleri de görecek şekilde bir arama yapmşlar ancak her hangi bir ilaç bulamamşlardr. Öğrencinin annesi okul idarecilerinden bu üç görevliye ve okul bölge yönetimine karş tazminat davas açt. (42 U.S.C.§ 1983)54 Öğrencinin çplak beden aramasna tabi tutulmasnn onun Ek 4. Madde haklarna aykr olduğunu iddia ederek açtğ davada iki temel soru gündeme gelmiştir. Birincisi, yaplan aramann Anayasa’da öngörülen gizlilik haklarna aykr olup olmadğ; ikincisi, buradaki Anayasa’ya aykrlğn öğrencinin kişisel gizlilik haklarnn ihlali nedeniyle gerçekleşen zararlarn tazmin etmeyi gerektirecek kadar yeterince açk olup olmadğdr. 2. Aşamalarda Mahkemelerin Kararlar İlk derece mahkemesi olan Arizona Bölge Federal Mahkemesi (The 54 42 U.S.C. § 1983, “Bölüm 1983,” olarak da bilinen ve anayasal haklarnn ihlal edildiğini iddia edenler için tazminat talebiyle dava yoluna başvurma imkan sağlayan bir federal kanundur. Bkz. http://www. law.cornell.edu/uscode/text/42/1983 - 84 - Dr. İlyas ŞAHİN District Court for the District of Arizona), bu olayda kişinin Anayasann Ek 4. Maddesinden kaynaklanan hakknn ihlal edilmediğine, dolaysyla bir Anayasa’ya aykrlk olmadğna karar vermiştir. Federal Temyiz Mahkemesi (U.S. Court of Appeals for the Ninth Circuit), bu aramay -aramann açkça makul olmamas nedeniyleilk derece mahkemesinin kararn bozmuş ve aramann Anayasa’ya aykr olduğuna karar vermiştir. Federal Temyiz Mahkemesinde yaplan incelemede ön kurul Anayasa’ya aykrlk olmadğna karar vermişken, tam heyet oybirliği ile bu aramann açk bir şekilde makullük ilkesinden uzak olduğuna, dolaysyla Anayasa’ya aykrlk bulunduğuna ve görevlilerin tazminattan bağşk olmadğna karar vermiştir. Yani, tazminat konusunda okulda aramaya emir veren görevlilerin tazminat davasndan muaf olamayacaklarn belirtmiştir. 3. Federal Yüksek Mahkemenin Karar ve Gerekçe Yüksek Mahkemenin kararna göre, ortaokul çağndaki bir kz öğrencinin şayet bir uyuşturucu işine dahil olduğu ya da elbiselerinin altnda böyle bir maddeyi sakladğna dair şüphelenmeyi hakl klan bir gerekçeye sahip değillerse, okul idaresinin yapmş olduğu arama, Anayasann Ek 4. Maddesinin ihlali niteliğindedir. Yüksek Mahkeme ayrca tazminat konusunu da değerlendirmiş ve mahkemenin bu karar verdiği zamanda öngörülen kurallar arasnda bu husus açkça düzenlenmediği için görevlilerin tazminat yükümlülüğünden muaf olduğu sonucuna varmştr. Federal Yüksek Mahkemeye göre, öncelikle olayda, görevlilerin, öğrencinin okul kurallarna göre reçetesiz olarak kullanlmas yasaklanmş ya da reçeteli olanlardan da olsa okula getirilmesi yasaklanmş olan dozdaki ilaçlardan okula getirdiği hususunda şüphelenmeyi hakl klacak mahiyette makul sebepler üzerine hareket ettiklerini kabul etmek gerekir. Bu durumda karar verilmesi gerekecek husus, öğrencinin elbiselerinden soyularak iç çamaşrlarn da açmas istenerek yaplan çplak beden aramasnn Anayasa’nn Ek 4. Maddesinde öngörülen gizlilik hakkn ihlal edip etmediğidir. Arama, öğrencinin üzerinde bir çeşit uyarc nitelikte ilaç bulundurduğu şüphesine dayanarak yaplmştr. Görünüşe göre onlar arama yapmaya sevk eden gerekçe de, bu olaydan bir süre önce snfta gerçekleşen olayda, Savana’nn arkadaş olan bir öğrencide ilaçlarn bulunmuş olmas ve bu öğrencinin de kendisinin bir ceza tehdidi ile karş karşya kalmas üzerine bunlarn kendisine Savana Redding tarafndan verildiğini ifade etmiş olmasdr. Ne var ki, bu öğrenci Savana’nn bu tür ilaçlardan son durumda üzerinde bulundurup bulundurmadğna ya da bulundurmakta - 85 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu ise nerede sakladğna dair hiç bir beyanda bulunmamştr. Diğer taraftan, arama yapmadan önce Savana’ya bu aramann gerekçesi konusunda bir açklama yapmadklar gibi, anne babas ile bir bağlantya geçme konusunda girişimde de bulunmadlar. Yani arama yapmadan önce öğrenci velisi ile hiç bir bağlantya geçilmemiştir. Arama yapmadan önce Savana’ya arkadaş tarafndan atfedilen soyut iddiay doğrulamak amacyla bir araştrma yaplmamştr. Bu anlamda, snf arkadaşlarna ya da öğretmenlerine hiç bir soru sorulmamştr. Yine Savanann üzerinde bu türden bir ilac halen bulunduruyor olduğuna dair aramay hakl klacak Savana’nn arkadaşnn bir ifadesi olmamştr. Savana’nn bu tür ilaçlardan elbiselerinin altnda saklamş olabileceğine dair hiçbir fiziki delil de yoktu. Bu durumda öğrencinin bu aramaya maruz kalmasnn dayanağ olarak, kendisinin bir ceza tehdidi ile karş karşya kalmas üzerine atfta bulunan diğer arkadaşnn soyut beyanlarndan başka bir şey bulunmamaktadr. Federal Temyiz Mahkemesine göre, bir öğrencinin elbiseleri çkarlarak aramaya tabi tutulmas, onun anayasal haklarn ihlal etmektedir. Temyiz Mahkemesi, Yüksek Mahkemenin New Jersey v. T. L. O. kararndaki ölçütleri uygulayarak bu sonuca ulaşmştr. Savana’nn anayasal açdan gizlilik haklarnn kapsamn belirlerken, Anayasa’nn Ek 4. Maddesinin makul olmayan aramalara karş yasaklamalar içeren düzenlemelerin bir parças olan gizlilik hakk bağlamnda o güne kadar oluşmuş olan hukuki çerçeveye bakmak gerekir. Aramann yaplmş olduğu tarih itibaryle Mahkememizin bu husustaki kararlar açk ve belirgin hale gelmiş olup görevlilerin artk bunlar bilmek durumunda olduğu kabul edilmelidir. Bir arama işlemi öncesinde aranan makul gerekçenin bileşeni olarak bulunmas zaruri olan bilgi ile ilgili söylenebilecek en genel ifade şudur: “Suç faaliyetini ispatlamaya yönelik delillerin bulunabileceğine dair kuvvetli bir şans ve kayda değer bir olaslğ akla getiren ve destekleyen bilgidir”. Ama okul aramalarnda daha düşük bir şüphe standardn aramak gerekir(New Jersey v. T.L.O karar). Kurallara aykr davranşn delilini bulmaya yönelik daha makul ve vasat bir ihtimal-şans yeterli saylacaktr. New Jersey v. T.L.O kararnda Yüksek Mahkeme, “okul düzeni ve okullarda güvenli bir ortam sağlamann gerekliliklerinin baz hususlarda kurallarn farkl ve esnek uygulanmasn gerektirdiğini” belirtmiş; ayrca bunun da, “aramay hakl klacak kurallara aykr bir faaliyetten şüphe etmede normal durumlardan daha farkl ve aramay kolaylaştracak bir şüphe seviyesini yeterli görmeyi - 86 - Dr. İlyas ŞAHİN gerektireceğini” kabul etmiştir.55 Bu karardaki kabule göre, okul görevlilerinin yapacağ aramalarda kişilerin gizlilik yararlar ile kamunun menfaatleri ve gereklilikleri arasnda dikkatli ve ölçülü bir denge olduğu vurgulanmştr. Dolaysyla sonuçta, bir öğrencinin okul idaresi tarafndan aranmasnn meşruluğunu belirlemede bir makul şüphe standard uygulanmş oldu. Bu durumda bir okulda yaplacak aramaya izin verilip verilmeyeceğini belirlerken, alnan tedbirler ve arama işlemindeki ulaşlan nokta itibaryle aramann amac ile yaplan uygulama arasnda kabul edilebilir bir bağlantnn devam ediyor olmas; ayrca, aranan öğrencinin yaş, cinsiyeti ve özellikle arama gerekçesini ortaya çkaran ve öğrenci tarafndan gerçekleştirilen kural ihlalinin ne olduğu ve bunun niteliği gibi özellikler dikkate alndğnda uygulamann aşr ihlal edici olmamas gerekir. Bu davadaki duruma gelince, okul içinde ve çevresinde herhangi bir ilacn tedaviye yönelik maksatlar dşnda reçeteli veya reçetesiz satlmas, bulundurulmas, kullanlmas kat bir şekilde okul politikas olarak yasaklanmştr. Okul yönetim kurallar uyarnca ayrca izin verilmiş olmadkça normal ilaçlarn reçetesiz kullanlmas da bu yasak kapsamna dahildir. Aramann dayanağ olan ilaç bulundurma konusundaki şüphenin Savana’ya bağlandğ noktaya gelince, Wilson’un Savana’y odasna çağrp el çantasn gösterdiğinde o da içindekileri inkar etmekle birlikte çantann kendisine ait olduğunu ve Marissa’ya verdiğini kabul etmesidir. Ayrca Wilson’ a görevlilerden gelen raporlara göre okulun açlş günü sradş taşkn bir grup dans gösterisi yapmş ve bu srada kz öğrenciler tuvaletinde sigara ve alkol bulunmuştur. Savana ve Marissa da bu gösteri yapan grubun içindedir. Yine öğrenci J. Romero bu dans gösterisinden önceki günlerde Savana’nn evinde bir partiye 55 ABD Hukukunda okullarda yaplan aramalarda güvenliği sağlama uğruna okullarda gerekli olan düzen ve disiplinin daha düşük standartlar yeterli görmeyi gerektirdiği kabul edilir. New Jersey v. T.L.O. kararnda Yüksek Mahkeme, okul görevlilerinin bir öğrencinin çantasn açmas ve arama yapmasn onaylad ama bunda öğrencinin gizlilik beklentisini inkar ettiği için değil, olaydaki şartlar altında arama makul şüpheye dayanarak yaplmş olduğu için Ek 4. Maddeye uygun bir arama olarak kabul edilmiştir. Ancak Yüksek Mahkemenin son zamanlardaki kararlarnda özellikle T.L.O. kararnda “balancing test”, “special needs” doktrinlerinden yararlanldğ görülmektedir. Balancing test-yararlar dengesi ölçütünün uygulanmasnda karşlkl yararlar yarştırlmaktadr. Okullardaki aramalar bakmndan somut olarak öğrencinin gizlililik yarar beklentileri ile öğretmenlerin ve yöneticilerin okullardaki disiplini sağlamadaki hayati zorunluluklar karşlaştırlmaktadr. Yüksek Mahkemenin okullarda uyuşturucu testlerinin uygulanmasna dair kararlarnda “special needs”/ özel zaruretler gerekçesine dayanlmştır. Okullarda ve cezaevlerinde yaplan aramalarda eğer amaç kolluk fonksiyonlarna hizmet etmek değilse bunlar “idari aramalar” olarak nitelenmektedir. Bunlar için çoğu zaman bir karar gerekmez ve hakllk dayanağ olarak Ek 4. Maddede yer alan bir makul sebep bulunabilirliğine ilişkin nedenlerden her zaman daha basit hakllk gerekçelerine dayanabilir. Yüksek Mahkeme bu yerlerde yaplan aramalarn hakllk gerekçesi olarak “özel zaruretler” doktrinini inşa etmiştir. - 87 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu davet edildiğini ve orada alkol sunulduğunu görevlilere anlatmştr. Marissa’nn bu ilaçlar Savana’dan aldğna ilişkin beyan, Savana’nn bu tür bir ilaç temin etme işine karştğna dair şüpheyi güçlendirmek için yeterince inandrc ve akla yatkn bir senaryoyu desteklemektedir. Bütün bu olay ve bilgilerin toplamndan edinilen şüphe, Savana’nn çantasn ve dş elbiselerini aramay hakl klmak için yeterlidir. Eğer bir öğrenci hakknda yasaklanmş ilaçlar başkalarna dağttğna dair makul, inanlabilir şekilde şüphe varsa, bu durumda onun bunlar üzerinde ya da çantasnda taşdğndan da şüphelenilmesini hakl kabul etmek gerekir. Eğer Wilson’un bu ilaç temin etme işi ile ilgili makul şüphesi öğrencinin elbiselerini ve çantasn aramay hakl kldğ konusu normal kabul edilmez ise o zaman onun işini kolaylaştracak hiç bir aramay hakl görmemiş oluruz. Savana’nn kendisinin hazr bulunduğu bir ortamda ve idarecinin odas olmas nedeniyle başkalarndan soyutlanmş bir gizlilik ortam olduğu için böyle bir durumda çantasna göz atmak, normalin ötesinde bir müdahaleci tutum olarak nitelenemez. Burada asl çekişme konusu olan husus, Wilson’un talimatlar ile iç çamaşrlarnn içine de bakmak suretiyle aramann detaylandrlmasnn anayasal olarak makullükten uzak olduğu iddiasdr. Görevliler Romero ve Schwallier, Savana’ya dş elbiselerini çkarmasn ve iç çamaşrlarn da esneterek onlarn iç ksmn göstermesi talimatn vermişlerdir. Görevliler, her ne kadar kendilerinin talimatlarna uyan öğrencinin mahrem bölgelerini açmas srasnda hiç bir şey görmediklerini belirtmişler ise de, burada önemli olan husus, yaplan işlem srasnda kimlerin baktğ veya ne kadar görebildiği tartşmas değil, görülebilir şekilde onun belli bölgelerini açmasnn istenip istenmediğidir. Sonuçta, Savana iki görevlinin görebileceği şekilde iç çamaşrlarn bedeninden uzaklaştrarak esnetmiş olmas ve pelvik bölgesini ve göğüslerini bir dereceye kadar açmş olmas önemli bir olgudur. Bu durumda kişisel gizlilik hakkna56 ilişkin beklentileri ölçme anlamnda, hem kişinin kendi makul subjektif beklentisi (reasonable expectation of privacy), 56 Gizlilik hakk, masum kişilerin korunmaya değer yararlarnn teminat altına alnmas ve özel saylan bilgilerinin ortaya çkmasna karş olma hakkdr. Korunmas arzu edilen bilgiler, suçlayc olmamasna rağmen utandrc, hassas veya çok fazlaca özel bilgiler olabilir. Ek 4.Maddenin masum insanlara yönelik korumas olmasayd devlet bütün özel konuşmalar dinleyebilir, her türlü aramay yapabilir ve birçok suçlayc olmayan ama yine de hassas olan bilgileri elde edebilirdi. SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, Basic Criminal Procedure, 4th Ed. s. 104. ABD Anayasasnn Ek 4.Maddesi ve Yüksek Mahkemenin Katz kararnda ortaya koyduğu makul gizlilik beklentisine göre, kişinin normal hayatın olağan akş içinde yaptığ bir faaliyetin toplumun bireyleri tarafından görünmesini, izlenmesini umursamyorsa burada gizlilik beklentisi yoktur. Ancak başkalarnn bunu görmeyeceği duymayacağ, izlemeyeceği gibi bir varsaym ve alg ile hareket ediyorsa burada bir makul gizlilik beklentisi olduğu kabul edilir. - 88 - Dr. İlyas ŞAHİN hemde makul beklentinin sosyal olarak kabul edilebilirliği57 ölçütlerine baktğmzda bu aramay aşr olarak nitelemek gerekir.58 Bu tür bir çplak arama yapmak, öğrencinin dş elbiselerini ve yanndaki harici eşyalarn aramaya ilişkin makul-hakllk elementinden daha fazla gerekçelere sahip olmay zorunlu klar. Gerçekleşen bu aramann onur krc, utandrc, küçük düşürücü ve korkutucu olmas nedeniyle, böyle bir aramaya karş Savana’nn subjektif gizlilik beklentisinin hakllğ, işin tabiat gereği kabul edilmelidir. Anayasa’nn Ek 4. Maddesinin önemli bir standard olan gizlilik beklentisinin makullüğü, benzer şekilde aramaya maruz kalmş olan başka genç insanlarn yoğun deneyimleri ile ortaya konulmuştur. Öyle ki, onlarn henüz yeni yetişmekte olmalar, hayat yeni tanmalar, onlarn bir yerlerini açp gösterme mecburiyetinin ortaya koyduğu ihlalin aşikarlğn pekiştirir. Bu tür yeni yetişen gençlerin maruz kalacağ bir çplak beden aramasnn onlarda duygusal olarak da hasara yol açabileceğini vurgulamak gerekir. Bu tür bir aramada yaşanan tecrübe ayn yaşlardaki öğrencilerin bedenlerini göstermek durumunda kaldğ benzer olaylarda da görülebilir. Nedir bu benzer deneyimler, mesela beden eğitimi dersi ve jimnastik faailyetleri için giyilen elbiseler ya da bunlar giyip çkarrken karşlaşlan baz teşhir mecburiyetleri gibi. Spor için hazrlk yaparken elbise değiştirme ve giyinme faaliyetlerinde bir oyuna hazrlk ve adeta işin içinde bir eğlence vardr. Bu tür durumlarda öğrencilerin bunlara daha farkl bir anlam yüklemeleri onlarn genel ve ortak bir reaksiyonudur. Bunlarda kendilernin isteği ve bir eğlence saiki vardr. Oysa aramada kişi daha baştan bir kural ihlal ettiği ya da suç işlediği itham altndadr. Baz yerlerde bu şekilde çplak aramann olgular ne olursa olsun makul saylmadğ ve bunlarn yasaklanmas gerektiğine ilişkin mevzuat olarak baz düzenlemeler de vardr. Ayrca belirtmek gerekir ki, bir aramann onur krclğ hemen onu 57 58 Makul beklentinin sosyal olarak kabul edilebilirliği (society is prepared to recognize that this expectation reasonable): gizlilik beklentisi teorisinde subjektif bir beklentinin geçerli olmas için toplumun bu beklentiyi karşlamaya hazr olmas gerekir. Yüksek Mahkemenin hapishanelerdeki şahslarn gizlilik hakk ile ilgili verdiği Palmer kararnda “bir hükümlünün kendisine göre subjektif olan meşru gizlilik beklentisini tanmaya toplumun hazr olmadğ” yani toplumun bunu katlanabilir olarak görmeyeceği ifade edilmiştir. ABD Hukukunda kamu görevlilerinin kişiler aleyhine yapmş olduklar ve gizlilik haklarn ihlal ettiği iddias gündeme gelebilecek olan bir faaliyetin hakimden karar almay gerektiren bir işlem olup olmadğn saptamak için (“search-arama” oluşturup oluşturmadğn belirlemek için) iki yönlü ölçüt (two prong test ) uygulamak gerekir: Bunlardan birincisi, vatandaşn özel yaşamna ilişkin alanlar gizli tutma konusunda subjektif olarak bir beklentisi (reasonable expectation of privacy) var m ve bunu açkça göstermiş midir? İkincisi de böyle bir gizlilik beklentisini toplum benimsemiş midir, diğer bir ifadeyle busubjektif beklenti toplumsal olarak da kabullenilmiş midir ?(makul beklentinin sosyal olarak kabul edilebilirliği) - 89 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu kural dş ve gayrimeşru hale getirmez. Fakat New Jersey v. T.L.O kararnda Yüksek Mahkemece ortaya konulduğu üzere bu durum aramann makullüğüne ilişkin standard ve kural belirlemede işe yarar. Yüksek Mahkemenin bu kararnda, aramann makul olup olmamas her şeyden önce aramann gerçekleştiği koşullardaki duruma göre, oradaki ihlali hakl klp klmayacağn değerlendirmede dikkate alnr denilmiştir. Aranan öğrencinin cinsiyeti, yaş ve aramada gerçekleşen ihlalin ve tecavüzün niteliği dikkate alnarak kapsam buna göre belirlenecektir. Bu ölçülere göre, aşr ihlal edici nitelikte değilse aramaya izin verilebilecektir. 4. Karardan Çkan Sonuçlar Öğrencinin anayasal gizlilik haklarnn ihlal edildiği iddia edilen bu davada, davallar kendilerinin sorumluluktan bağşk olduklar savunmasnda bulunmuşlar ve bu yönde karş dava ileri sürmüşlerdir. İlk derece mahkemesi bu talebi kabul etmiş ve olayda kişinin Ek 4. Maddesinden kaynaklanan bir hakknn ihlal edilmediğini belirtmiştir. Kararda ABD Yüksek Mahkemesi, küçük yaştaki kz öğrencinin üzerinden elbiseleri çkarlmak suretiyle aranmasnn onun anayasal haklarn ihlal edip etmeyeceğini değerlendirmiş ve ihlal ettiği sonucuna varmştr. Ancak arama yapan görevlilere karş tazminat ya da ceza davas açlp açlmayacağ hususu aydnlğa kavuşturulmamştr. Yüksek Mahkemenin karar, yaplan aramann Anayasa’nn Ek 4. Maddesine aykr olduğu, ancak tazminat hususunda mevzuattaki belirsizlik ve açkça bu hususa ilişkin o tarih itibaryle düzenleme olmadğndan görevlilerin bu durumdaki sorumluluğu bilmeleri beklenemeyeceği gözetilerek bu hususta karar verilmemiş ve talep cevapsz braklmştr. Sonuç olarak olayda, okul görevlilerinin, öğrencilerde bulunduğunu düşündükleri ilaçlarn tehlikeli olduğu hususunda şüphelenmelerini gerektirecek bir nedene sahip olmadklar gibi, aramaya tabi tutulan mağdur öğrencinin bu tür bir ilac üzerinde sakladğna dair bir şüphe nedeni de bulunmadğn vurgulamak gerekir. Bundan dolaydr ki, arama açk bir şekilde Anayasa’y ihlal eden bir uygulamadr. Tazminat konusuna gelince; görevliler hakknda tazminat konusunda bir yükümlülük yükleyebilmek için aramann yapldğ tarihte yasal düzenleme itibaryle bir açklk bulunmas gerekir. Anayasa’ya aykr aramay yapmak için emir veren ve bu konuda işin yerine getirilmesinde sorumluluğu üstlenen görevlilerin bu işlemi yaptklar tarihte bu konudaki sorumluluklarnn kanunda belirgin şekilde tanzim edilip edilmediği hususu açk değildi. Bu nedenle bunlarn tazminat sorumluluğundan muaf olduklarn kabul etmek gerekmiştir. - 90 - Dr. İlyas ŞAHİN C. Kamu Okullarnda Yaplacak Aramalarn Kapsam 1. T.L.O. Kararna Göre Aramann Kapsam Kamu okullarnda yöneticiler ve öğretmenler tarafndan yaplan arama ve buna benzer gizlilik haklarn ihlal eden işlemlerin karar olmakszn yaplabilmesi için, diğer bir ifadeyle yaplan işlemin makul olup olmadğnn saptanmas bakmndan iki unsur aranmaktadr: Birincisi, okuldaki görevlilerin, “öğrenciler tarafndan bir yasa hükmünün yada bir okul kuralnn ihlal edildiğine dair bir delilin ortaya çkacağna ilişkin makul gerekçeye” sahip olmalar gerekir. Yalnz bu gerekçenin ceza hukuku bağlamnda yaplan aramalarda esas alnan makul sebep seviyesinde bir şüphe nedeni olmas gerekmediği anlaşlmaktadr. İkinci olarak, “gerçekleşen ihlalin niteliği ile öğrencinin yaş, cinsiyeti dikkate alndğnda arama fazla mütecaviz, ihlal edici olmamal ve aramada hedeflenen amaç ile makul bir şekilde bağlantl olmaldr”.59 Aramann kapsam ise snrsz değildir. Aramann hedefi olan husus ve aramay hakl klan şüphe nedenlerine göre bunun kapsam belirlenecektir. T.L.O olaynda arama çantann fermuarla kapatlmş olan bölümlerine de genişletilmiştir. Ancak bu genişletmeyi hakl klan gerekçeler bulunmaktayd. Çantann içinde uyuşturucu ve bunlar kullanmak için hazr bulundurulduğu düşünülen baz kağtlar olmas görevlinin aramay çantann diğer bölümlerine de genişletmesini hakl hale getirmiştir.60 Bir öğrencinin çantasnda tütün sarma işinde kullanlan kağtlar bulunmas da okul yetkilisinin deneyimlerine dayanarak öğrencinin uyuşturucu kullanma ile alakal olabileceği kanaatine varmada bir basamak oluşturmuştur.61 Yine çantada çkan bir listede para alş verişi yaplacak kişiler listesi de ele geçirilmiş olduğu için öğrencinin içinde yer aldğ uyuşturucu trafiğini saptayabilmek için ele geçen mektuplarn okunmas da hakl ve kabul edilebilir bir davranş saylmştr.62 Mahkemeye göre, bu bulgular hem çantann kapal olan fermuarl bölümünü açmada hem de çantadan çkan ve öğrencinin uyuşturucu satş işleri ile ilgilendiğini gösteren mektuplar okumakta hakllk veren makul neden olarak saylmştr.63 2. Aşr İhlal Edici Aramalar a) Genel olarak Okullardaki aramalarn makullük analizine göre değerlendirilmesi 59 60 61 62 63 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 171; CHEMERINSKY-LEVENSON, s. 200; EMANUEL, s. 161; DRESSLER-MICHAELS, s. 329. WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 171. EMANUEL, s. 162; McINNIS, The Evolution of the Fourt Amendment, 2009, s. 154. WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 171. McINNIS, The Evolution of the Fourt Amendment, 2009, s. 154. - 91 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu halinde duruma göre daha ileri seviyede ihlal edici bir aramalara da izin verilebileceği sonucu çkmaktadr. Bu durum elbette T.L.O. kararnda onaylanan makul şüphe standardndan daha kabul edilebilir (üst seviyede) bir standardn aranmasn gerekli klar. Diyelim ki bir çanta aramas basit şüphe üzerine yaplabilirken, öğrencinin üzerindeki elbiselerinden arndrlp arama yaplabilmesi ihlalin derecesine göremakul şüphe değil- makul sebep zorunluluğunu gerektirir. Bir olayda64 okulda cereyan eden 200 $ değerindeki hrszlk olay nedeniyle müdür ve öğretmen tarafndan bir öğrenci aranmştr. Bu öğrencinin bu suçu işlemiş olduğunu gösteren ve arama yapmak için hakllk oluşturan bir makul sebep olmadan elbiselerinden soyarak aranmas mahkemece onaylanmamştr.65 b) Çplak beden aramas ve beden boşluklarnn kontrolü Çplak beden aramas (strip search) denilince kişinin dş elbiselerinin çkartlmas en başta gelir. Ayrca onun altndaki çamaşrlarnn çkartlmas da bu tanma girer. Sadece çoraplarn ve ayakkablarn çkarlmas başl başna çplak beden aramas saylmaz.66 Normal koşullarda görevlilerin bir delil veya kaçak madde bulunabileceğine dair gerekçeyle bu tür bir arama yapmalarna veya beden boşluklarn kontrol etmelerine izin verilmez. İstisna olarak acil bir duruma ilişkin yardm edilmesi zorunluluğu varsa veya sağlk ve güvenlik bakmndan bir tehdit söz konusu ise yaplabilir. Ayrca aramalarn öğrencinin yaş ve cinsiyetine göre ve ihlal edilen kuraln niteliği de dikkate alnarak dengeli olmas gerekir. Bunlar hesaba katlarak aramann kapsam belirlenir. ABD’de yedi eyalette67 elbiseler çkartlarak yaplan arama aşr ihlal edici olduğu kabul edilerek okullarda yasaklanmştr.68 3. Öğrencilerin Araçlarnda Arama Yaplmas Öğrencilerin araçlarnda gizlilik haklarnn olduğu kabul edilir. Öğrencinin aracn tamamen veya ksmen maliki olmas ya da geçici kullanmas önemli değildir. Araç okulun park yerinde, kampüs alanlarnda olabilir. Eğer ortada olağanüstü acil bir durum varsa, öğrenci aranmasna kendisi rza göstermiş ise ya da araç terkedilmiş bir durumda bulunmuş ise görevliler arama konusunda gerekli kurallara ve makullük ilkesine uyarak arama yapabilirler. Araç öğrenci tarafndan 64 65 66 67 68 Konop v. Northwestern School District, 26 F. Supp. 2 d, 1189 (D.S.D. 1998). SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 263. ROSSOW-STEFKOVICH, s. 44. Iowa, California, New Jersey, Oklahama, South Carolina, Washington, Wisconsin.Örneğin IOWA CODE ANN. § 808A.2. ROSSOW-STEFKOVICH, s. 44. - 92 - Dr. İlyas ŞAHİN kullanlmakta ise gizlilik hakk onun kendisine aittir. Onun dşnda araçtaki yolcular veya anne-baba hukuka uygun olarak yaplan bir aramaya karş çkamazlar.69 Araçlarn dş ksmlarnn ve dşardan görülebilen ksmlarnn aranmas bakmndan açk alanlar ilkesi (open public view)70 benzetmesi ile uygulama yaplmaktadr. Ancak araç içi ksmlar devreye girdiği zaman daha detayl standartlar geçerlidir. Buna göre, görevliler aracn dş ksmlarn ve dşardan bakldğnda görülebilen iç ksmlarn inceleyebilir, dşa yansyan koku ve sesleri tetkik edebilirler.71 Açk ve görülebilir alanlar doktrininde (plain view doctrine) sade bir bakşla görülebilen bir alanda suçlayc bir nesne bulunmuşsa, buna dair yaplan işlemlerin Ek 4. Maddedeki ölçülere uymas zorunlu değildir. Kolluk görevlilerinin halka açk olan alanlarda bu alana giren sradan bir vatandaşn dolaşrken görüp bulabileceği bir şeyleri bu yerlerde aramak ve bulunan şeylere elkoymak için karar almas gerekmez.72 Vatandaşn kamuya açk bir alanda yapmş olduğu işlerle ilgili kolluk görevlilerinin takip yapmasna ve delil toplamasna karş çkma imkan bulunmamaktadr.73 4. Öğrencilere Ait Dolap veya Kapal Bölümlerde Arama Yaplmas Okullarda öğrencilere ait dolap veya onlarn zilyetliğinde olan kapal bölümlerde gizlilik haklarnn bulunduğu kabul edilmektedir. Bireysel olarak belli bir öğrenciye ait dolap veya kapal bölümün aranmas için makul şüphe gereklidir. Ancak icra edilen arama, trol ağ yöntemi denilen 69 70 71 72 73 DYKE-SAKURAI, 3-54. ABD Hukukunda açk alanlar doktirini Yüksek Mahkeme tarafından oluşturulmuş bir ilkedir. Buna göre, kolluk görevlileri tarafından “açk alan” olarak nitelenen yerlere girilmesi veya keşif türünden arama yaplmas Ek 4. Maddenin anlatım içinde hakimden arama karar almay gerektiren bir arama/ search olarak kabul edilmez. İlk defa Yüksek Mahkeme tarafından Hester v. United States karar (Hester v. United States, 265, U.S. 57 (1924)) ile benimsenen açk alanlar doktrini, daha sonra Oliver v. United States karar[Oliver v. United States, 466, U.S. 170 (1984)] ile yeniden onayland. (DRESSLERMICHEALS, Understanding Criminal Procedure, 4th Ed. s. 88) Oliver davasnda başkalarnca girilmemesine dair iradesini bir levha ile açkça ifade etmiş olmasna rağmen kişinin mülkiyeti olan bir alana görevlilerce giriş yaplmş ve baz incelemelerde bulunulmuştur. Ancak bu olayda görevlilerin yaptığ iş Mahkemece bir arama faaliyeti olarak kabul edilmemiştir. Bu olayda, mülkiyetin çevresinde “girilmez” yazs bulunmaktadr. Buna rağmen bir arama karar da olmakszn özel bir mülkiyete girdiler ve orada hem kilitli bir kapnn, hem de taş duvarn etrafında gezinerek inceleme yaptılar. Bu arada mülkiyetin dşndan bakmakla görülemeyecek olan baz esrar bitkileri olduğunu tespit ettiler. Yüksek Mahkeme (5-3 oyla) insanlarn “açk alanlarda” olan aktiviteleri konusunda kişilerin yasal olarak özel yaşamlarna ait gizlillik beklentileri olamayacağna karar verdi. Ksaca, kolluk görevlileri tarafından açk bir alana girmek (trespassing) Ek 4. Madde anlamnda bir search oluşturmaz denildi. (DRESSLER-MICHEALS, Understanding Criminal Procedure, 4th Ed. s. 88) DYKE-SAKURAI, 3-58. BLOOM - BRODIN, Criminal Procedure, 4th Edition, 190; ANDERSON-THOMPSON, American Criminal Procedure, 2007, s. 71,140; WOODY, Search and Seizure, 2006, s. 48; EMANUEL, Criminal Procedure, 27th Ed, s. 101; LAFAVE-ISRAEL-KING, Criminal Procedure, 4th, s. 211. EMANUEL, Criminal Procedure, 27th Ed, s. 27. - 93 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu (“dragnet search”) tümünü arama ise yani bütün dolaplar rutin olarak aranmakta ise o zaman şüphe olmas gerekmez.74 T.L.O kararnda bu husus açklanmamş ise de aslnda bu yerlerin aranmasnn ilke olarak onlarn gizlililk haklarn ihlal ettiği kabul edilir. Ancak okulun güvenlik ve disiplinini sağlama ihtiyac nedeniyle bu gizlilik hakknn snrlanabilmesi benimsenmiştir. Bu bölümlerde arama da görevlilerin gerekli kurallara ve makullük ilkesine uymalar koşuluna bağldr.75 5. Spesifik Bir Alanda Kapsaml Arama Başka alanlardan bağmsz ve diğer insanlarn araya karşmasnn imkansz olduğu kapal alanda bir grup öğrenci bir kural ihlal ettiklerinden şüphelenmeyi hakl klacak konumda yakalanmşlarsa orada bulunan tüm öğrencilerin aranmas mümkündür. Örneğin normalde o an işleri olmadğ halde boş bir laboratuar veya atölyede bir grup öğrencinin olduğunu ve odadan uyuşturucu kokusunun geldiğini farkeden görevliler burada bulunan tüm kişileri arayabilirler. Bu uygulama iki koşulun varlğna bağldr: (a) bulunulan yer kapal veya başka masum öğrencilerin gelip karşmas olaslğna yer vermeyecek biçimde göreceli olarak ayrk bir yer olmaldr. (b) kural ihlalinin çok açk ve net olmas, masum insanlarn da orada bulunmak istemeyeceği bir ortamn oluşmas gerekir.76 Federal 9. Temyiz Mahkemesi Smith v. McGlothlin77 kararnda, okul yöneticisinin dar ve çkmaz bir yolda bulunan ve üzerlerinde sigara dumanlar görünmekte olan 20 öğrenciyi yakalamasndan sonra iki saat süren arama işlemini onaylamştr.78 6. Okul Girişlerinde Metal Dedektörlerin Kullanlmas Okullarda artan şiddet ve gözlenen silah taşma olaylar nedeniyle baz okul bölge yönetimleri güvenlik amacyla bina girişlerinde metal tarama cihazlar kullanmaktadrlar. Bunlar, en basit el cihazlarndan havaalanlarnda kullanlan en kapsaml tarama cihazlarna kadar çeşitlilik gösterir. Bu konuda iki sorun gündeme gelmektedir. Yaplan işlemlerin bireysel şüphe gerektirip gerektirmediği ve bunlarn kullanmnda takip edilen usulün yeterli olup olmadğ tartşlmaktadr.79 Bu alanda bilinen ilk dava New York Eyalet Mahkemesinde görülen People v. Dukes80 karardr. Bu davada bir lisede yaplan metal dedektör taramasnda öğrencide sustal bçak bulunmuştur. Mahkeme okulda 74 75 76 77 78 79 80 ROSSOW-STEFKOVICH, s. 102. ROSSOW-STEFKOVICH, s. 29. DYKE-SAKURAI, 13-20. Smith v. McGlothlin, 119 F 3d 786 (9th Cir.1997) DYKE-SAKURAI, 13-21. ROSSOW-STEFKOVICH, s. 39. People v. Dukes, 580 N.Y.S. 2d. 850 (N.Y.Crim.Ct.1992) - 94 - Dr. İlyas ŞAHİN güvenliğin sağlanmas sözkonusu olan hallerde bu tür cihazlarn kullanlmasna izin verilmesi gerektiğine karar verdi. Mahkeme bu tür bir güvenlik taramasnn çok az ihlal edici olduğunu, bunun bir idari arama olarak nitelenmesi gerektiğini belirtti. Bu karardan sonra Los Angeles, Chikago ve Philadelphia’da benzer durumlarda davalar onaylanmştr.81 7. Öğrencilerin Aranmasnda Köpeklere Koklatma Yöntemine Başvurulmas Köpek koklatma testleri konusunda Yüksek Mahkemenin verdiği kararlardan en önemli ve açklayc mahiyette olan Place karardr.82 Bu karardan çkan sonuca göre, özellikle yolcularn gelip geçtiği havaalan gibi yerlerde görevliler; güvenlik taramas kapsamnda köpekleri her yerde gezdirebilir, her hangi bir bagaj eşyasnn yannda köpeği tutabilir ve ona bir sebep göstermeden eşyay koklatabilir. Ancak başkaca bir şüphe sebebi olmadğ halde sadece köpek koklatma işleminin yerine getirilmesi için bagajlarn bir süre alkonulmuş olmas Ek 4. Maddenin ihlali saylmştr. Köpek koklatma faaliyeti görevliye sadece bagaj eşyasnda kaçak bir şey olup olmadğnn ipuçlarn verir. Bu koklama yoluyla görevli bagajn içerdiği kişisel masum bilgileri öğrenmez. Bu işlem hiçbir şekilde Ek 4. Madde tarafndan korunan gizlilik yararn açğa vurmadğ için hakimden karar almay gerektiren bir “arama” işlemi saylmamaktadr. Tarif edilen şekliyle rutin olarak yaplmas halinde bir şüphe olmadan da yaplabilir. Bu da bir arama işleminde bulunmas gereken makullük snrlamasnn köpeğe koklatma faaliyetleri bakmndan aranmadğ anlamna da gelir.83 Okul aramalarnda köpeklerin kullanlmas mümkündür. Köpek koklatma işleminin yapldğ yer ve yaplş amac önemlidir. Bunlar daha çok alkol, uyuşturucu ve buna benzer kaçak bir madde aramada kullanlr. Köpek koklatma işlemi okul aramalarnda bilginin kaynağ olarak makul şüphe nedeni olarak değerlendirilir. Bu nedenle bunlar dört ayakl ihbarc (“four-legged tipster”) olarak ifade edilir.84 81 82 83 84 ROSSOW-STEFKOVICH, s. 40-41. (United States v. Place, 462 U.S. 696. 103, S. Ct. 2637, 77 L.Ed. 2d 110 (1983)): Eğitilmiş köpeklere koklatma işlemleri konusunu aydnlatma bakmndan United States v. Place karar önemli bir örnektir. Bu davada havaalanndan geçmekte olan Place’in bagajnda kokain bulunabileceğine ilişkin soyut düşünceden hareket edilerek köpek koklatma yöntemi tatbik edilmek istenmiş ve bu amaçla valizler alkonulmuştu. Ancak köpeklerin hemen hazr olmamas sebebiyle bu alkoyma yaklaşk 90 dakika sürdü. Yüksek Mahkeme bu davada, ilke olarak kapal bir bagajn köpeğe koklatılmasnn bir “arama işlemi” olmadğna, ancak şüphe temeline dayanmayan bir şekilde bu kadar bekletmenin hukuka aykr olduğuna karar verdi. (Açklamalar için, SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, Basic Criminal Procedure, 4th Ed. s. 113) SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 113; MILLER-DAWSON-DIX-PARNAS, The Police Function, s. 73. ROSSOW-STEFKOVICH, s. 17. - 95 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu Özellikle öğrencilerin çantalarnda veya dolaplarnda ya da oturduklar sralarda uygulanmakta ise sorun yoktur. Görevliler öğrenciler içerde oturmakta iken içeri köpekle girip havay koklatabilir. Yine öğrencilere ait dolaplarn olduğu koridorlarda köpekler gezdirilebilir. Araçlarn dş ksmlar koklatlabilir. Bu tür örnekler mahkemelerce onaylanmştr.85 Ancak öğrencinin üzerine tutularak yaplan bir koklatma işlemi anayasal güvenceye konu olan bir “arama” olarak nitelenmekte; anayasal hakknn ihlali anlamna gelmektedir. Onun için öğrencinin bedeni etrafnda gezdirmek veya ona temas ettirmek rutin olarak yaplamaz. Ancak makul şüphe üzerine yaplabilir.86 Köpek koklama testlerinde yanlma pay olduğu da bir gerçektir. Doe v. Renfrow87 kararndaki olayda okul çapnda yaplan köpek koklatma işlemi srasnda 13 yaşndaki kz öğrenciye yaklaşan köpek uyar vermiştir. Çocuğun ceplerini boşaltmasna rağmen uyar devam etmesi nedeniyle iki bayan görevli tarafnda çplak beden aramas yaplmştr. Buna rağmen uyuşturucu bulunmamas üzerine yaplan araştrmada öğrencinin sabahleyin kendi köpeği ile oynadğ ve muhtemelen bundan dolay köpeğin tepkilerine neden olduğu anlaşlmştr. Bunun dşnda köpek hatalarna bir başka örnek olarak bir snfta 50 kişi olduğu halde köpeğe koklatmak suretiyle tarama yapldğnda, bunlardan 17 kişide uyuşturucu olabileceği anlamna gelen uyarvermiş olmas dikkate alnrsa bunlardan alnan sonuçlarn sadece makul şüphe olarak değerlendirilmesinin daha isabetli olacağ da belirtilmektedir.88 D. Yaplan Aramalara Kolluk Görevlilerinin Katlmas Okullardaki arama ve elkoyma ya da uyuşturucu testlerinin tatbiki ile ilgili işlemler genellikle okul görevlileri tarafndan yerine getirilmektedir. Nitekim T.L.O. olaynda aramay yapan bir okul müdür yardmcs idi. Ancak okul yetkililerinin kolluk birimleri ile irtibatl olarak çalşmas durumunda veya bazen yöneticilerin kolluk adna aramalar yapmas halinde buna ilişkin bir standard olmas gerekir. Bu gibi hallerde geleneksel Ek 4. Madde zorunluluklarnn uygulanmas konusunda bir tartşma gündeme gelecektir. Kolluk birimlerinin yaptğ aramalarda amaç, adli vakalara ilişkin delil toplamak olarak kabul edilir. Kabul etmek gerekir ki, kolluk görevlilerinin katlm varsa böyle bir durum yaplan işlemin adli bir işlem olduğunu akla getirir. Dolaysyla, okul aramalar için geçerli olan “özel zaruret” olgusuikinci planda 85 86 87 88 DYKE-SAKURAI, 13-12; ROSSOW-STEFKOVICH, s. 17. ROSSOW-STEFKOVICH, s. 17. [Doe v. Renfrow, 475 F. Supp. 1012, N.D. Ind. 1979] Karar 7.Federal Temyiz Mahkemesinde ksmen onaylanmştır. 631 F 2d 91 (7th Cir.1980)] LAFAVE, Search and Seizure, Volume 1, s. 533. - 96 - Dr. İlyas ŞAHİN kalr.89 Kolluk görevlilerinin yapacağ aramalarda okul yöneticilerinin yaptğ aramaya göre daha üst bir standard aranmas gerekir. Bu halde elbette bir suçun varlğna ve delilin bulunabileceğine ilişkin makul sebep bulunmas halinde kolluk arama yapabilecektir.90 Okullarn dş ksmlarnda baz tehlikeli durumlar nedeniyle veya suç yoğunlaşmalar gerekçesiyle arama yaplmas gündeme gelebilir. Okullarn yaknlarnda bulunan belli noktalar polislerin dikkatini çeken yerler olabilir. Bu yerler için yetişkinler bakmndan aranan kurallar geçerlidir. Arama karar için makul sebep gereklidir. Karar zorunluluğunun istisnasn oluşturan durumlar olmadğ sürece hakimden arama karar alnmas gerekir.91 Okullarda yaplan aramalarda yetkililer kolluk görevlileri ile bağlantl olarak çalşmalar halinde veya tamamen kolluk birimlerinin adna bir arama işlemi yürütmeleri halinde bunun kararlar ne yönde etkileyebileceği konusunda her üç karardan hiçbirinde Yüksek Mahkeme tarafndan yorum yaplmamştr. Diyelim ki, kolluk görevlileri okulda baz öğrenciler arasnda uyuşturucu kullanm saptandğ konusunda okul yetkililerini bilgilendirerek onlarla birlikte bir arama icra ederlerse durum ne olur? Burada amaç muhtemelen işlenen suçlarla ilgili polise delil temin etme ise bu durum T.L.O. kararnda uygulanan standartlardan farkl olarak Ek 4. Madde tartşmalarn gündeme getirebilir. Benzer şekilde öğrencilere uygulanan uyuşturucu testlerinin sonuçlarnn kolluk birimlerine verilmesi halinde eğer bireysel bir şüphe gerekçesi yoksa onun makul olmayan bir işlem olarak nitelendirilmesine yol açacaktr.92 Bu duruma benzerlik gösterdiği için açklayc olabilecek nitelikte olan New York v. Burger93 kararnada göz atmak gerekir. Bu davada aslnda idari görevlilerce yaplmas gereken aracn sökülmesi suretiyle arama işlemi kolluk görevlilerince yerine getirilmişti. Buna rağmen yaplan işlemin idari olma özelliğini kaybetmediği benimsenmiştir.94 Fakat bu olayda Mahkemenin gerekçesi, idari yetkililerin bu işi yapmak için uzman kişi bulma imkan ve kaynaklarnn olmamas idi. Okullardaki durum açsndan bakldğnda buna kyasla değerlendirme yapmak düşünülemez. Aslnda okuldaki disiplinin sağlanmas ve eğitim için sağlkl bir ortamn hazrlanmasnda, öğretmen ve okul idarecilerinin istihdam edilmesi yeterli olacaktr.95 Doğrudan polis soruşturmasnn 89 90 91 92 93 94 95 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 263. ROSSOW-STEFKOVICH, s. 59. ROSSOW-STEFKOVICH, s. 74. EMANUEL, s. 165. New York v. Burger, 482, U.S. 691, 107, S.Ct. 2636, 96, L.Ed. 2d.601, (1987) WEINREB, s. 323. SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 264. - 97 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu bir parças olarak kolluk görevlilerinin arama yapmas durumunda suçun varlğna ilişkin makul sebep olmas gerekir.96 Okullardaki aramalara kolluk görevlilerinin katlmna ilişkin mahkemelerin yaklaşmlarna gelince, alt derece mahkemeler öğrencilerin aranmasna polis memurlar da katlmş ise Ek 4. Madde zorunluluklarnn karşlanmas gerektiğine karar vermişlerdir. M. v. Board of Education97 kararnda bir öğrencinin polis memuru tarafndan aranmasnda aramann geçersiz olduğuna hükmedilmiştir.98 Bir başka davada99 ise, okulda bir öğrencinin çantasnda ve dolabnda müdür yardmcs tarafndan arama yaplmakta iken sürekli okul ile bağlantl görev yapan bir polis memuru da bu srada yanlarnda bulunmuştur. Bu olayda uygulama T.L.O. kararndaki ölçülere göre güvenlik amaçl olup uygun saylmştr.100 E. Okullardaki Aramalarda Bulunan Delillerin Kullanlmas Bu konudaki ölçütü Yüksek Mahkeme Burger kararnda açklamştr: “Normal şartlarda usulüne uygun idari bir denetleme aşamas srasnda suça ilişkin delillerin elde edilmesi bu işlemi hukuka aykr hale getirmez veya idari olma özelliğini değiştirmez”101 Eğer bir arama okul yöneticileri tarafndan yerine getirilmekte ve aramann özelliği “özel zaruret” kavram ile açklanmakta ise bundan elde edilen deliller sonradan suç kolluğu tarafndan ve yarglama mahkemesi tarafndan kullanlabilir. Örneğin T.L.O. olaynda okul görevlileri öğrencinin sigara içmek suretiyle okul kurallarn ihlal ettiğini düşünerek arama yapmşlard. Ancak çantasnda yaplan aramada uyuşturucu bulunmas üzerine bunlar öğrenci hakknda açlan davada delil olarak kullanlmştr.102 1. Okullarda Rzaya Dayal Olarak Yaplan Aramalar Rzaya dayal olarak arama yaplabilmesinin istisnas, rza olduğu durumlarda Ek 4. Maddenin karar zorunluluğunun uygulanmamasn netice verir. Kişi, arama ve elkoyma işlemlerine rza göstermekle anayasal korumadan feragatta bulunmuş olur. Rza gösterilmesi halinde hakimden karar alma gereği olmadan arama yaplabilir.103 Kişi 96 97 98 99 100 101 102 103 Ronald M. PRICE, Search and Seizure, BookWorld Publications, 2002.s.591. M. v. Board of Education, 429 F. Supp. 288 (S.D. Ill. 1977), SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 264. Cason v. Cook, 810 F. 2d 188 (8th Cir. 1987) SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 264. SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 264. SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 264. WEAVER-ABRAMSON-BACIGAL-BURKOFF-HANCOCK-LIVELY-HOEFFEL, Criminal Procedure, 2007, s. 243; EVANS, Search and Seizure, s. 553; HUBBART, Making Sense of Search and Seizure Law, s.269. - 98 - Dr. İlyas ŞAHİN gönüllü olarak kolluk görevlilerinin yapacağ işlemlere izin vermesi durumunda doğal olarak hakimden karar almaya gerek kalmaz.104 Ancak rza gönüllü olarak sağlanmş olmaldr. Rzann verilmesi açk olabileceği gibi ima ile de olabilir.105 Rza üzerine yaplan aramann geçerli olmas için; rzann gönüllü olmas, rzay veren kişinin buna gerçekten ve açkça yetkili olmas gerekir. Ayrca yaplan aramann kapsam da verilen rza çerçevesinde olmas gerekir.106 Bir öğrenci arama yaplmasna gönüllü olarak rza gösterir ise arama yapmak için makul şüphe gerekmez.107 Ancak rzann geçerli olmas için bunun gönüllü olmas ve rzann tam olarak yaplan aramaya yetki verir nitelikte olmas gerekir. Öğrencilerin rza ile aranmasna ilişkin davalarda bunlarn gönüllü olarak verilmediğine ilişkin iddialar gündeme gelmektedir.108 Yüksek Mahkemenin Schneckloth v. Bustamonte109 kararnda rzann gönüllü olup olmadğna ve geçerliliğine değinilmiş, rzann geçerli olup olmadğnn, kişinin yaş, eğitimi, sağlk durumu gibi “şartlarn bütünü” değerlendirilmek suretiyle belirlenmesi gerektiği belirtilmiştir.110 F. Aramalar Nedeniyle Görevlilerin Tazminat Sorumluluğu Okullardaki arama ve elkoyma işlemleri nedeniyle görevlilere karş açlacak tazminat davalarnda 42 U.S.C. § 1983 uygulanr. Bu kanun uyarnca öğrenci kendisinin anayasal hakknn çiğnendiğini, bir ayrcalğnn ya da bağşk durumunun gözard edilerek arama yapldğn iddia etmekte ise eyalet veya federal mahkemelerde tazminat davas açabilir.111 Tazminat davasnda baz unsurlar aranmaktadr. Birincisi, bir anayasal hak ihlalinin varlğ aranr. Anayasa tarafndan korunan bir hak veya ayrcalğn çiğnenmiş olduğu iddias ile dava açlmas gerekir. Anayasa’ya aykrlk hususunda görevlinin bunu bilebilme koşulu aranmaktadr. Bu bakmdan hukuk kuralnn açk hale gelmiş olmas gerekir. Örneğin bir arama hakknda mahkemelerin tam olarak nasl karar verdiği belli değilse bu durumda sorumluluk oluşmaz. Öğrencinin açtğ davada ispat açsndan görevlinin kötü niyetle 104 ANDERSON-THOMPSON, American Criminal Procedure, s. 136; EMANUEL, Criminal Procedure, 27th Ed. s.114; ISRAEL-LaFAVE, Criminal Procedure Constitutional Limitations, 6th Ed. s.141; CHEMERINSKY-LEVENSON, Criminal Procedure, 2008, s.176. 105 BLOOM - BRODIN, Criminal Procedure, 4th Ed. s. 177; ANDERSON-THOMPSON, American Criminal Procedure, s. 136; EMANUEL, Criminal Procedure, 27th Ed. s.114; ISRAEL-LaFAVE, Criminal Procedure Constitutional Limitations, 6th Ed. s.141. 106 PRICE, Search and Seizure, s. 446. 107 Bumper v. North Carolina, 391, U.S. 543, 548 (1968) DYKE-SAKURAI, 2-20. 108 DYKE-SAKURAI, 2-21. 109 Schneckloth v. Bustamonte s, 412 U.S. 218 (1973). 110 STEPHENS-GLENN, s. 86; LAFAVE, Search and Seizure, s. 539; DYKE-SAKURAI, 2-21. 111 DYKE-SAKURAI, 9-1. - 99 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu hareket ettiğini ortaya koymas beklenir. Görevli kural görmezlikten gelerek hakkn ihlali yoluna gitmiş ise sorumlu tutulacaktr. Bu koşullar oluşmamş ise görevlinin bağşklğndan söz edilir. Bazen hukuki durum tam açk değil ise de yaplan arama veya işlem açk bir şekilde makullük ilkesine aykr ise; mesela elbiseler çkarlarak yaplan aramalarda olduğu gibi, ileri derecede ihlal içeren uygulamalarda mahkemeler görevlilerin tazminattan bağşklk durumunu desteklememektedir.112 Bu kuraln tatbiki bakmndan TLO karar öncesi değişken bir durum vard. Bu konudaki kurallar tam netleşmemişti. Örneğin eski bir federal mahkeme kararnda113 beşinci snf öğrencisinin soyarak aranmasnda bile görevlinin bağşk olmasna karar verilmiştir. Diğer yandan bir başka federal bölge mahkemesi kararnda114 ise uyuşturucu için arama yaplmasnda mahkeme görevlileri sorumlu saylmştr. Farkl bir durumda 7. Federal Temyiz Mahkemesi Doe v. Renfrow115 kararnda116 köpek koklatmas sonucu köpeğin ikaz vermesi üzerine bir kz öğrencinin elbiselerinden soyularak aranmasnda görevlilerin sorumluluğuna karar vermiştir.117 İkincisi, görevlinin devlet adna hareket ediyor olmas gerekir(under color of law)118. Son olarak da dava açlan tarafn “kişi” (persons) tanmna uymas gerekir. Örneğin eyaletlere veya eyalet kurumlarna karş federal mahkemelerde madde 1983’ e göre tazminat davas yürütülemez. Ancak bu bağlşklk kural eyaletlerin yerel kurumlarn, belediyeleri ve okul mütevelli heyetlerini içermez.119 G. Özel Okullarda Yaplan Arama ve Elkoyma Özel okullarda yaplan aramalar, kamu okullarnda yaplanlardan farkl olarak Anayasa’nn Ek 4. Maddesinin zorunluluklarna tabi değildir. Özel okullardaki aramalarda T.L.O. kararnn gereklilikleri uygulanmaz. Bunun nedeni, bu okullarda görev yapan yetkililerin devlet görevlisi saylmamasdr.120 Bunlarn yaptğ aramalar bir devlet faaliyeti kabul edilmez. Bilindiği gibi Ek 4. Madde sadece devlet görevlilerinin 112 113 114 115 116 117 118 ROSSOW-STEFKOVICH, s. 59. Belliner v. Lund, 438 F. Supp. 47, 54 (N.D. N.Y. 1977) Belliner v. Lund, 438 F. Supp. 47, 54 (N.D. N.Y. 1977) Doe v. Renfrow, 631 F 2d 91 (7th Cir.1980) Picha v. Wielgos, 410 F. Supp. 1214 (N.D. Ill. 1976) ROSSOW-STEFKOVICH, s. 54. When a person acts or purports to act in the performance of official duties under any law, ordinance, or regulation. 119 DYKE-SAKURAI, 9-3. 120 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 264. - 100 - Dr. İlyas ŞAHİN faaliyetlerine uygulanmaktadr. Bir davada121 bir özel fakültede dekan tarafndan öğrencilerin aranmasnda hiç bir açklanabilir şüphe bulunmamasna rağmen, Ek 4. Maddenin uygulanma imkan olmadğ için arama hukuka aykr saylmamştr.122 III. OKULLARDA UYUŞTURUCU TESTLERİNİN UYGULANMASI A. Genel Olarak Belirli bir öğrenci hakknda uyuşturucu veya alkol testi uygulamak için uyuşturucu kullandğna dair bireysel bir şüphenin oluşmas gerekir. Buna dair göstergelervarsa yaplan uygulama hukuka uygundur. Bu konuda örnek baz kararlar vardr. Brigman v. New Trier H.S. District 203123 davasnda, öğrencinin davranşlar tamamyla serkeş ve zaptedilmez halde, gözbebekleri genişlemiş, gözleri kzarmş ve sürekli gülüşmelerini sürdürmesi biçimindeki göstergelere dayanarak uyuşturucu tespiti amacyla yaplan medikal incelemeyi, Federal 7. Temyiz Mahkemesi onaylamştr. Yine Hedges v. Musco124 davasnda benzer bir durum yaşanmştr. Öğrencinin snftaki davranşlar önceki hallerinden farkl olupkonuşkan ve dşa açk, gözleri krmz, yüzünün çoşkun ve heyecanl olduğunun gözlenmesi üzerine yaplan uyuşturucu testi uygulamas onaylanmştr. Ancak bir başka olayda125 okul tuvaletinden uyuşturucu kokusu gelmesi nedeniyle içerde bulunanlarn hangisinin uyuşturucuyu kullandğ anlaşlmamasna rağmen oradaki üç öğrenci de uyuşturucu testine tabi tutulmuştur. Bir öğrencinin sonuçlar pozitif çkmştr. Federal Bölge Mahkemesi bu durumda yaplan uyuşturucu testinin makul olmadğna karar vermiştir.126 Belirli alanlarda ve baz özel koşullarda bireysel değil ama öğrencilerden belli bir kesiminin alkol ve uyuşturucu testlerine tabi tutulmasn zorunlu tutan uygulamalar Yüksek Mahkeme tarafndan onaylanmştr. Bunlar belli iş alanlarnda çalşan görevliler ile kamu okullarnda eğitim gören öğrencilerdir. Testler genel olarak kan veya idrar örneği ya da nefes kontrolü şeklinde yaplmaktadr. Bu uygulama için bir karar gerekmediği gibi kişisel bir şüphe de aranmaz.127 Bu testlerin konu olduğu davalar gözden geçirildiğinde, herhangi bir şüphe olmasa da alkol ve uyuşturucu testlerinin zorunlu tutulabildiği görülmektedir. Bunun Anayasa’ya uygunluğunu destekleyen olgular 121 122 123 124 125 126 127 Duarte v. Commonwealth, 12 Va. App. 1023, 407 S.E. 2D 41 (1991). SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 264. Brigman v. New Trier H.S. District No: 203., 128 F 3d 1146 (7th Cir.1997) Hedges v. Musco, 204 F 3d 109 (3rd Cir.2000) Anable v. Ford, 663 F. Supp. 149, (W.D. Ark. 1985) ROSSOW-STEFKOVICH, s. 90-91. DRESSLER-MICHAELS, s. 331. - 101 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu şunlardr: İlk olarak, testlerin öncelikli hedefi kolluk birimlerinin fonksiyonlarna katkda bulunup delil temin etmek değildir.128 Öncelikli amaç, okullardaki disiplinin sağlanmas ve yetişme çağndaki çocuklara ve gençlere sağlkl bir eğitim ortamnn sağlanmasdr. Ancak elde edilen bulgularn nihayetinde bir yarglamada delil olmak gibi sonuçlara yarayabileceğini gözard etmemek gerekir. Bununla birlikte, bu durum yaplan işlemin niteliğini değiştirmemektedir. Eğer uyuşturucu testlerinin uygulanmasn yöneten düzenlemeler, kimlerin bu testlere tabi olacağ, hangi koşullarda yerine getirileceği konularnda devlet görevlilerinin takdir ve inisiyatiflerini tümüyle olmasa da oldukça azaltmş ise o zaman uygulamann onaylanma olaslğ daha fazladr.129 Testlerde kullanlacak numunelerin alnmas srasnda baz etik hassasiyetlerin de gözetilmesi gerekmektedir. Özellikle idrar örneği alnmasnda buna dikkat edilmelidir. Kişilerin onurlarna aykr olmayacak yöntemlerin kullanlmas tercih edilmelidir.130 Uyuşturucu testlerine ilişkin kararlara bakldğnda, okullar, hastaneler ve baz alanlarda çalşan kamu görevlileri olmak üzere üç ayr başlk altnda bunu kabul eden Yüksek Mahkeme, bunlarn her biri yönünden ayr sonuçlara ulaşmştr. Skinner v. Railway Labor Executives’ Association(1989)131 ve National Treasury Employees Union v. Von Raab132 kararlar çalşanlara ilişkin örnekler içerir.133 Bu kararlarda idari düzenlemelere uygun olarak baz kamu çalşanlarna yönelik bireysel bir şüphe olmadan da sadece uyuşturucu ve alkol kullanp kullanmadğn saptamak için kan, nefes ya da idrar testlerinin uygulanmas onaylanmştr.134 Bu arada Vernonia School District 47 J v. Acton 135 ve Board of Education of Independent School District No. 92 of Pottawatomie County v. Earls136 kararlarnda lise öğrencilerinin normal müfredat dş aktivitelere katlmas halinde uyuşturucu testlerine tabi tutulmas hukuka uygun saylmştr.137 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 DRESSLER-MICHAELS, s. 331. DRESSLER-MICHAELS, s. 332. DRESSLER-MICHAELS, s. 332. Skinner v. Railway Labor Executives’ Association, 489 U.S. 602, 109, S. Ct. 1402, 103, L.Ed.2d.639 (1989); WEINREB, s. 302. National Treasury Employees Union v. Von Raab, 489 U.S. 656 (1989). SALTZBURG-CAPRA, American Criminal Procedure, s. 397. DRESSLER-MICHAELS, s. 332; DYKE-SAKURAI, 12-2; ROSSOW-STEFKOVICH, s. 94. Vernonia School District 47J v. Acton 515 U.S. 646 (1995). Karar metni: CHEMERINSKY-LEVENSON, Criminal Procedure, 2008, s.201-208. Board of Education of Independent School District No. 92 of Pottawatomie County v. Earls, SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 263; LAFAVE, Search and Seizure, s. 513,521; ROSSOW-STEFKOVICH, s. 97. - 102 - Dr. İlyas ŞAHİN Yüksek Mahkemenin okullarda uyuşturucu testlerinin uygulanmasna dair kararlar özel zaruretler (“special needs”) gerekçesine dayanmaktadr. Bunlar Vernonia ve Earls kararlardr. Bu iki karardan çkan sonuçlar özetlemek gerekirse; okul bölge yönetimlerinin normal derslerin dşndaki sportif faaliyetler ve benzeri aktivitelere katlan bütün öğrencileribelirli bir şüphe nedenine dayanmadan da rutin olarak uyuşturucu testlerine tabi tutma yetkisi vardr. Okul bölge yönetimi öğrenciler arasnda uyuşturucu alşkanlklarna ilişkin henüz yaygn bir problem bulunmasa bile bu yetkisini kullanabilir.138 Belirli aktivitelere katlan öğrencilerin uyuşturucu testlerine tabi tutulmasna izin veren 7 ve 8. Federal Temyiz Mahkemelerinin de kararlar vardr.139 Federal 5.Temyiz Mahkemesinin Pierce v. Smith140 kararnda bireysel şüphe olmadan öğrencilerin uyuşturucu testlerine tabi tutulmas onaylanmştr. Mahkeme, olayda özel zaruret doktrinini esas alarak karar vermiştir. Eğitim alan kişinin bu kapsamda daha daraltlmş gizlilik haklarna sahip olduğu, işlemlerin çok az ihlal edici mahiyette bulunduğu ve uyuşturucu testlerinin, bireysel makul şüphe olmadan yaplmasnn yerinde kabul edileceği belirtilmiştir.141 B. Okullarda Test Uygulanmasna İzin Veren Kararlar 1. Atletizm Faaliyetlerine Katlan Öğrenciler Açsndan: VERNONIA KARARI a. Karara konu olan olayn özeti 1995 tarihli Vernonia School District 47 J v. Acton142 davasnda, Vernonia Okul Bölge Yönetimi, kendine bağl okullardaki öğrencilerin atletizm yarşmalarna katlm şart olarak uyuşturucu testlerine tabi olmalarn zorunlu tutan bir düzenleme öngörmüştür. Düzenlemeye göre, test uygulamalarnda öğrencilerin gizlilik haklarn olabildiğince en az ihlal eden yöntem tercih edilecek ve çkan sonuçlar kolluk birimleri ile paylaşlmayacakt. Öğrencilerden katlm srasnda bu testlere rza gösterdiklerine dair bir form imzalamalar istenmiştir. Ayrca velilerin de buna rza göstermesi gerekli saylmştr. Her bir öğrenci sezon başlangcnda mutlaka bir kez idrar numunesi verecek, sezon içinde de her hafta katlmclar arasndan rastgele seçilen %10 öğrenci bu uygulamaya tabi tutulacaktr.143 138 139 140 141 142 EMANUEL, s. 162; DRESSLER-MICHAELS, s. 335. DYKE-SAKURAI, 12-12. Pierce v. Smith, 117, F 3 d, 866 (5 th Cir. 1997) ROSSOW-STEFKOVICH, s. 20. Vernonia School District 47J v. Acton 515 U.S. 646 (1995). Karar metni: CHEMERINSKY-LEVENSON, Criminal Procedure, 2008, s.201-208. 143 EMANUEL, s. 162; DRESSLER-MICHAELS, s. 335; LAFAVE, Search and Seizure, s. 513. - 103 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu İdare tarafndan uygulamann şekli konusunda gizliliği korumaya hassasiyet gösterilmiş ve bunu sağlamak için baz hususi usuller tarif edilmiştir. Öğrenciler numune vermek üzere lavaboya gittiğinde numunenin o öğrenciden alndğndan emin olmak için ayn cinsten bir yetişkin tarafndan eşlik edilmesi ve bu kişinin belirli bir uzaklktan öğrenciyi izlemesi öngörülmüştü. Bu kişi, öğrencinin örneği kendisinden verdiğini anlamak için geriden onu izleyebilme ve işitsel olarak da takip etme imkanna sahip olacakt. Kz öğrenciler bakmndan da bir bayan yetişkin tuvalet odasnn dşnda dinleme şeklinde durumu denetleyebilecek ama gözetleme yapamayacakt.144 Testlerin nerede kullanlacağna gelince, sonuçlar sadece belirlenmiş bir yönetici görebilecek ve bunlar kolluk ile paylaşlmayacakt. Eğer sonuç pozitif çkarsa öğrenci ikinci kez teste tabi tutulacak, bu kez de olumlu çkmas halinde alt haftalk bir uyuşturucu bağmllğ danşmanlk programna katlmas zorunluluğu öngörülmekte idi. Diğer bir seçenek olarak da belirli bir süre atletizm çalşmalarndan uzak tutulmasyd.145 Yarglamay yürüten ilk derece mahkemesi şu tespitlerde bulunmuştur: Vernonia Okul Bölge Yönetimi, öğrenciler arasnda uyuşturucu kullanmnn hzla arttğna ilişkin gözlemlerde bulunulmas üzerine, uyuşturucu kullanm alşkanlklarnnve disiplin sorunlarnn tartşldğ toplantda bu karar almştr. Spor faaliyetleri ile uğraşan öğrencilere arkadaşlar arasnda ve toplumda hayranlkla baklmas ve uyuşturucu kültüründe başkalarna örnek oluşturmas gerekçe gösterilmiştir.146 b. Yüksek Mahkemenin karar Yüksek Mahkeme 6-3 çoğunluk oyla uygulanan bu program makul sayarak onaylamştr. Kararda denge analizi ilkesi (balancing test) uygulanmştr. Bireylerin Ek 4. Madde tarafndan korunan yararlar ile toplumun menfaatlerinin korunmasndaki öncelikler arasnda bir karşlaştrma yaplmştr.147 Vernonia kararnda, öğrencilerin bireysel olarak hangisinin uyuşturucu kullandğ hususunda saptanmş bir şüphe yoktur. Buna rağmen Yüksek Mahkeme okulda atletizm faaliyetine katlan öğrencilerin hiçbir şüphe olmasa bile karar almaya gerek olmadan geniş kapsaml uyuşturucu testine tabi tutulmasn öngören düzenlemeyi onaylamştr. Mahkemeye göre aslnda uyuşturucu için test uygulamann, yani uyuşturucu için örnek alma ve analiz etme işlemlerinin Ek 4. Madde 144 145 146 147 EMANUEL, s. 162; DRESSLER-MICHAELS, s. 335; LAFAVE, Search and Seizure, s. 513. EMANUEL, s. 162; DRESSLER-MICHAELS, s. 335. DRESSLER-MICHAELS, s. 335; DYKE-SAKURAI, 12-11 EMANUEL, s. 162. - 104 - Dr. İlyas ŞAHİN yararlarn harekete geçirdiği ilke olarak kabul edilmiştir. Ancak olayn özelliği gereği “okullarda ihtiyaç duyulan disiplinin sağlanmas bakmndan hakim karar veya makul sebep zorunluluğu aramann işleri zorlaştracağndan”bahisle bu durumun karar zorunluluğunun istisnasn teşkil edeceği kabul edilmiştir.148 c. Kararda esas alnan gerekçeler Yüksek Mahkemeyi bu karara götüren gerekçelerin temel dayanaklarn şöyle özetlemek mümkündür: Okul bölge yönetiminin tespitleri ile ortaya çkan öğrenciler arasnda uyuşturucu kullanmnn artmş olmas önemli bir tehlike göstergesi idi. Bunun önlenebilmesi için, baz haklarn ihlal edilmesi pahasna toplumsal yararn önde tutulmas zarureti vard. Diğer yandan, öğrencilerden numune alnmas srasnda uygulanan yöntem, çok fazla ihlal edici saylmazd. Çünkü utandrc olmayacak usuller geliştirmede hassasiyet gösterilmişti.149 Alnan numuneler sadece uyuşturucu kullanmnn tespitine ilişkin tahlillerde kullanlacak, bunun dşnda diyabet, hamilelik ve benzeri problemler yönünden bir tahlil ve inceleme yaplmayacakt. Uyuşturucu kullanmnn sporcular üzerindeki etkisi ve zararlar ile birlikte bu tip rol model kişilerde görülebilecek alşkanlklarn başkalarna yaylma tehlikesi dikkate alndğnda, bunlar önlemedeki toplumsal yarar önemsenmiş ve kararn bu şekilde sonuçlanmasnda etkili olmuştur.150 Atletizm faaliyetlerine katlan öğrenciler arasnda uyuşturucu alşkanlklarnn başladğnn saptanmş olmas iki nedenle tehlikeli bir gelişme saylmştr: (a) uyuşturucu kullanm sporcular kişisel olarak fiziki bakmndan olumsuz etkilemekte ve başarlarn krmaktadr. (b) sporcu olan öğrenciler diğerleri için örnek alnacak ideal kişiler olduğu için onlarda ortaya çkan alşkanlklarn daha çabuk yaylma tehlikesi bulunmaktadr.151 d. Karardan çkan sonuçlar aa. Genel olarak Vernonia karar “özel zaruretler” doktrininin uygulandğ alanlarda bir genişleme örneğidir. Daha önce bir şüphe gerekçesine dayanmadan rastgele uyuşturucu testinin uygulanmas sadece kamu çalşanlar açsndan kabul edildiği halde anlan karar ile bu uygulama kamu okullarn da kapsar biçimde genişletilmiş oldu.152 148 149 150 151 152 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 171; DRESSLER-MICHAELS, s. 335. DRESSLER-MICHAELS, s. 336. DRESSLER-MICHAELS, s. 336; DYKE-SAKURAI, 12-11 EMANUEL, s. 163; LAFAVE, Search and Seizure, s. 515. DRESSLER-MICHAELS, s. 336. - 105 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu Bu olaydan hareketle Yüksek Mahkemenin okullarda yaplan bütün uyuşturucu testlerine izin verdiği anlam çkarlamaz. Olayda spesifik olarak öğrencinin Ek 4. Maddeden kaynaklanan haklarna karşlk baz toplumsal menfaatler öncelikli olarak dikkate alnmştr. Okullarda sağlk, güvenlik ve disiplini sağlama konusundaki devletin sorumluluğuna vurgu yaplmaktadr. Bu arada okul çağndakilerin belli zamanlarda rutin olarak sağlk muayenesine tabi tutulmalar ve aş olmalar gibi zorunluluklarn bu ihtiyaçtan kaynaklandğda örnek olarak gösterilmiştir. Bütün bu gerekçelerle öğrencilerin gizlilik haklarnn snrlanabileceği sonucuna varlmştr.153 Uyuşturucu testlerine ilişkin kararlarda benimsenen ilkelere göre bu durumlarda değerlendirme yapabilmek için üç yönlü ölçüte cevap vermek gerekecektir: (a)uyuşturucu testi uygulamakla riske atlan gizlilik yararnn niteliği, (b) uygulanan politika ile maruz kalnan ihlalin karakteristiği (c) devletin bu tür bir uygulama ile karşlamak istediği toplumsal menfaat, bunun aciliyeti ve uygulanan politika ile bunun karşlanabilme yeterliliği.154 bb. Lise çağndaki öğrencilerin gizlilik hakk Herşeyden önce yetişkinlerle mukayese edildiğinde lise öğrencilerinin gizlilik haklarnn daha daraltlmş olabileceğini kabul etmek gerekir. Ayrca uygulama ile öğrencilerin gizlililik haklarnn fazla ihlal edilmiş saylmayacağ sonucuna götüren gerekçeler kararda şu şekilde ifade edilmiştir: (a) Kamu okullarndaki yöneticiler, ebeveynler adna öğrencileri koruma yükümü altndadr. Öğrencilerin bedeni, zihni açdan korunmas gerektiği ve bunun daha çok okul yönetimleri tarafndan sağlanabilmesinin mümkün olduğu kabul edilmelidir. (b) Diğer taraftan, yarşmalara girmeyi kabul eden öğrenciler sadece bu yönden değil çeşitli açlardan gizlilik haklarndan fedakarlkta bulunmalar beklenmektedir. Örneğin, toplumun önünde ksmen bedenleri açk baz formalar giymeleri gerekir.155 (c) Ayrca test uygulamalarnda başvurulan usuller itibaryle gizlilik ihlali olabildiğince en aza indirilmeye çalşlmştr: Sonuçlarn sadece yöneticilerden belirli kişilerce görülebilmesi ve kolluk birimlerine verilmemesi gibi.156 Vernonia kararndaki analize göre, uyuşturucu testlerinde bir şüphe temeline dayanarak işlem yapmak yerine buna gerek duymadan rutin veya rastgele test uygulamas daha tercih edilen bir yöntemdir. Çünkü şüphe temeline dayanmadan sradan herkese yaplan test uygulamas 153 154 155 156 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 171. LAFAVE, Search and Seizure, s. 522. EMANUEL, s. 163; SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 279; DRESSLER-MICHAELS, s. 335. EMANUEL, s. 163; SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 279; DYKE-SAKURAI, 12-5. - 106 - Dr. İlyas ŞAHİN bir utanç nedeni değildir.157 Sonuçta bu uygulama katlan tüm öğrenciler için bir zorunluluktur. 2. Müfredat Dş Faaliyetlere Katlan Öğrenciler Açsndan: EARLS KARARI a. Genel olarak Vernonia karar okullarda uyuşturucu testlerinin uygulanmasna ilişkin Yüksek Mahkemenin tek karar değildir. Kamu okullar snrlar içinde “özel zaruretler” doktrininin kapsamn genişleten bir başka örnek dava ise 2002 tarihli Board of Education of Independent School District No. 92 of Pottawatomie County v. Earls158 davasdr.159 Bu kararda okulda genel müfredat dşndaki program ve faaliyetlere katlan öğrencilerin tümü hakknda uyuşturucu testi uygulanmasnn zorunlu tutulmas onaylanmştr. Vernonia kararnda esas alnan ilkeler sadece okul atletizm faaliyetlerine katlanlar öğrenciler ile ilgili idi. Ama bu son karar normal müfredat dş faaliyetlere katlan bütün öğrenciler için uygulanacak biçimde kapsam genişletmiştir. Üstelik sadece lise öğrencileri değil ilköğretim öğrencileri de bu uygulama kapsamna alnmştr.160 b. Karara konu olan olayn özeti Olayda bir okul bölge yönetimi, okullarda genel derslerin dşnda yarşma türü programlara katlan tüm orta ve lise seviyesindeki öğrencilerin bu faaliyetlere katlm öncesinde uyuşturucu testi için örnek vermesini ve sonradan da her ne zaman makul bir şüphe olursa yeniden test yaplmasn zorunlu tutan kurallar öngörmüştür.161 Testlerin uygulanmas ve kullanlan yöntemler bakmndan baz özelliklere dikkat edilmiştir. Analizler, numune olarak alnan idrar üzerinde yaplmas öngörülmüş ve testler sadece uyuşturucu ve benzeri maddelerin tespitine programlanmştr. Ayrca alnan numuneler sağlk durumu bakmndan değerlendirmede kullanlmayacaktr.162 Elde edilen test sonuçlar öğrencilerin olağan okul kaytlarndan ayr tutulacak; sonuçlar sadece bilmesi gereken okul görevlileri görebilecek; sonuçlar polise verilmeyecek ve okuldaki disiplin işlemlerine ve okul akademik başarsna yanstlmayacaktr.163 157 158 159 160 161 SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 279. Board of Education of Independent School District No. 92 of Pottawatomie County v. Earls, DRESSLER-MICHAELS, s. 337. SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 279; LAFAVE, Search and Seizure, s. 521. WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 171; EMANUEL, s. 164. Bu davada test uygulamasna konu olan ve okulun uygulamasna karş çkan öğrenciler, okul bando takm ve okul gösteri korosu üyeleri, Academic Team ve Future Farmers gibi gönüllü faaliyetlere katılan öğrencilerdir. WEAVERABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 172, 162 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 172. 163 EMANUEL, s. 164; WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 172. - 107 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu c. Karar ve gerekçe Yüksek Mahkemenin kararda okul bölge yönetiminin, ders dşnda faaliyetlere katlan tüm orta ve lise seviyesindeki öğrencilerin uyuşturucu testine tabi tutulmasn öngören uygulamasn hukuka uygun bulduğu gerekçesinde, bu konuda öngörülen kurallarn içeriği irdelenmiştir. Uygulanan yöntemler bakmndan gösterilen hassasiyetleri de göz önüne alarak öğrencilerin ihlal edilen gizlilik yararlarnn fazla önemli olmadğna karar vermiştir.164 Mahkemeye göre, öğrenciler her zaman okul kurallarna uymak durumundadr ve özellikle okulun zorunlu tuttuğu normal müfredatn dşndaki faaliyetlere kendi isteği ile katlanlar okul yönetimlerinin veya eyaletin belirlediği bir çok yükümlülüklere katlanmak zorundadrlar. Örneğin belli zamanlarda okul dşnda çalşmalara katlmak, bedenlerinin ksmen görünebileceği şekilde formalar giymek gibi. Sonuçta bütün bunlar öğrencilerin azaltlmş bir gizlililik hakkna sahip olduğunu kabul etmeyi gerektirmektedir.165 d. Kararda başvurulan özel zaruretler analizi Bu kararda Yüksek Mahkeme yine bir dengeleme analizi (balancing test) yapmş ve devletin toplumsal yararlar korumadaki önceliğine karşlk öğrencilerin bireysel gizlilik haklarna yönelik ihlal ediciliğin niteliğini tartşmştr. Mahkemeye göre, okullardaki artan uyuşturucu problemini çözmek ve bunu önleme konusundaki ihtiyacn karşlanmas devletin öncelikleri arasndadr. Okullar çocuklar koruma ve yönlendirme konusunda özel olarak sorumlu olduğuna göre/ okullardaki uygun eğitim ortamnn korunmasndaki kamu yarar gereksinimine dayanan bir “özel zaruret” bulunmaktadr.166 Bütün bunlar dikkate alndğnda okullarn öğrenciler üzerindeki koruma, emanet ve vesayet sorumluluğuna hak vermek gerekmektedir. Bu nedenle kamu okullarnda uyuşturucu testleri açsndan “özel zaruretler” gerekçesiyle Ek 4. Maddenin aradğ hakim karar ve bireysel şüphe zorunluluğunun dayatlmasna gerek görülmemiştir. Ayrca makul sebep arayşna girmek de okul ortamnda pratik uygulanabilir bir standart değildir.167 e. Karardan çkan sonuçlar Vernonia davasndaki durum ile mukayese yapldğnda, bu olayn geçtiği yer itibaryle daha küçük bir yerleşim yeri olmas sebebiyle uyuşturucu kullanm sorunlar daha da az hatta hiç görülmeyebileceği de kabul 164 165 166 167 STEPHENS- GLENN, s.230. EMANUEL, s. 164; WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 172; WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 172. WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 172. - 108 - Dr. İlyas ŞAHİN edilmiştir. Yani idarenin acil tedbirler almasn gerektiren belirtiler görülmediği açktr. Buna rağmen okul bölge yönetimlerinin bu tür programlar uygulamak için mutlaka bir problemin ortaya çkmasn beklemeye gerek olmadğna işaret edilmiştir. Vernonia kararnda olduğu gibi atletlerin başkalarna örnek kişiler olmasn önemseyerek sadece onlara uygulanmas düşünülebilirdi. Ancak Mahkeme tarafndan sorunun bütün öğrenciler bakmndan hayati riskler getirdiği ve öğrencilerin sağlğn ve güvenliğini koruma bakmndan okul bölge yönetimlerinin bu tür yöntemleri uygulamasnn topluma karş önemli bir hizmet sunma şekli olduğuna değinilmiştir.168 Atletizm faaliyetlerinden başka örneğin pul kolleksiyonu kulübüne üyelik veya okul öğrenci konseyinde görev almak gibi ders dş aktivitelere katlanlara uyuşturucu testi uygulanmasn okul yönetimi öngörebilir. Ancak bunun yöntemlerinin seçiminde daha az ihlal edici olanlarn tercih edilmesi ve sonuçlarn kolluk birimleri ile paylaşlmamas kaydyla izin verilebileceği doktrinde de savunulmaktadr.169 Bu tür bir test uygulamasnn normal müfredat dş aktivitelere katlan bütün öğrencilere dayatlmasn ve atletizm amaçl olanlara olabileceği gibi diğer faaliyetlere de uygulanmasn onaylayan Yüksek Mahkemeye göre de okullarn gerekli önlemleri almak için bir uyuşturucu sorununun varlğna ilişkin problem ortaya çkana kadar beklemeleri gerekmez. Sonuç olarak bu testlerin uygulanmasn kabul etmek için bir suç bulunduğuna ilişkin makul şüphe, diğer bir ifadeyle bireysel suç şüphesi bulunmasn da beklemek gerekmez.170 Bu ikinci olayda önceki Vernonia kararnda olduğukadar açk ve kesin zaruretler bulunmadğ ortadadr. Çünkü Vernonia davasnda öğrenciler sporcu olmas sebebiyle hem kendilerine zarar daha çok, hem de örnek alnan kişiler olmalar nedeniyle zararn yaylma tehlikesi bulunmakta idi. Buna rağmen Earls kararnda da uygulamann çoğunlukla onaylanmş olmas ilerde bütün kamu okulu öğrencilerine belirgin bir şüphe olmakszn uyuşturucu testlerinin uygulanabileceğinin işaretlerini vermektedir. SONUÇ Yüksek Mahkemenin kararlar uyarnca, kamu okullarnda yaplan aramalar, Anayasa’nn Ek 4. Maddesinin gereği olan karar zorunluluğunun istisnasn oluşturur. Buna göre, belirli koşullara uygun olmas halinde hakim karar aranmayacaktr. Ancak bu aramalarn kural olarak öncelikle okul görevlileri tarafndan yerine getirilmesi 168 EMANUEL, s. 164; SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 280. 169 EMANUEL, s. 166. 170 WEAVER-ABRAMSON-BURKOFF-HANCOCK, s. 172; SALTZBURG-CAPRA-DAVIS, s. 280. - 109 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu gerekir. Okullardaki disiplini sağlama zorunluluğu, okullarda yaplan aramalar bakmndan özel kurallar ihdas edilmesine yol açmştr. Okul çağndaki çocuklarn durumu yetişkinlerden farkl ele alnmas; onlarn kendi güvenliklerinin sağlanmasnn, öne sürebilecekleri anayasal haklarna göre daha önde tutmak gerektiği kabul edilmiştir. Bu sonuç öncelikle onlarn kendi menfaatleri sonra da toplumun genel güvenlik ve sağlğn korumann gereğidir. Anayasal güvence altnda olan gizlilik hakk elbette öğrencilerin de öne sürebileceği haklar arasndadr. Okullarda yaplan aramalar da prensip olarak bu haklar ihlal etmeyecek şekilde uygulanmaldr. Bununla birlikte, makul şüpheye dayanan olaylarda hakim karar olmadan arama yaplmasna izin verilmektedir. Okullarda disiplinin sağlanmas, genel güvenliğin ve sağlkl bir eğitim ortamnn sürdürülmesi ihtiyac, meseleye farkl bir bakşla yaklaşmay gerektirmiştir. Bunun sonucu olarak anlan ihtiyaçlarn karşlanmas hususundaki acelecilik hakimden karar almay zorunlu tutma halinde zarar görebileceğinden bu aramalar hakimden karar alma zorunluluğunun istisnalar arasnda kabul edilmiştir. Okullarda hiç bir ayrm yapmadan tüm öğrenciler hakknda genel bir uyuşturucu taramas yaplmasna ilişkin verilmiş bir karar yoktur. Uyuşturucu testlerinin belli bir kesime uygulanmas mümkündür. Ancak kimlerin buna tabi tutulucağn önceden tahmin etmeye yarayacak dar bir kategori oluşturmadan bunun yaplmasna Yüksek Mahkeme onay vermemiştir.171 Sadece seçici olarak baz öğrencilere uygulanmasn öngören çalşma konusu iki karar ele alnarak değerlendirme yapmak gerekirse, atletizme katlanlar bakmndan böyle bir testin yaplmasn anlamak mümkündür. Ancak okul korosuna iştirak etmek, kütüphanede gönüllü çalşmak ve hatta etik açdan öğrencilerin kendini yetiştirip geliştirebileceği faaliyetlere katlmalar halinde bunlara test uygulamann nasl bir zorunluluk içerdiğini anlamak mümkün değildir. İlke olarak, okulda bulunan tüm öğrencilere istisnasz uygulanmas benimsenmiş olsayd bunu savunmak diğerine göre daha kolay olabilirdi. Herkesin rutin olarak bu uygulamaya tabi olduğu durumlarda bu katlanlabilir saylr. Aksi halde gönüllü çalşmalar teşvik etmek gerekirken, başkalarnn gözünde güvenilmeyen ve teste tabi tutulan öğrenci muamelesine maruz kalmak onlarn gönüllü faaliyetlere ve yararl aktivitelere katlmn olumsuz etkileyecektir. 171 Chandler v. Miller, 520, U.S. 305, (1997) DYKE-SAKURAI, 12-12. - 110 - Dr. İlyas ŞAHİN KAYNAKÇA Andrew E. TASLITZ-Margaret L. PARIS-Lenese C. HERBERT, Constitutional Criminal Procedure, Professor Review Copy Not For Sale, Foundation Press, 3rd Ed. 2007 Ed. Bernard E. HARCOURT, “The Road to Racial Profiling” In: Carol S. STEIKER, Criminal Procedure Stories, 2006. Brent E. NEWTON, Practical Criminal Procedure, A Constitutional Manual, NITA, 2005. Clifford S. FISHMAN- Anne T. MCKENNA, Wiretapping § Eavesdropping: Surveillance In The Internet Age, Third Edition, 2007, Online Westlaw. Erwin CHEMERINSKY-Laurie L. LEVENSON, Criminal Procedure, Investigation, Aspen Publishers, 2008. (CHEMERINSKY-LEVENSON) FEDERAL PROCEDURE, Lawyers Edition, § 22:223, Database updated March 2010, Online West Law. Philip A. HUBBART, Making Sense of Search and Seizure Law, 2005. Frank W. MILLER-Robert O.DAWSON-DIX-PARNAS, The Police Function, 2000. James F. ANDERSON- Bankole THOMPSON, American Criminal Procedure, 2007. Jerold H. ISRAEL-Wayne R. LAFAVE, Criminal Procedure, Constitutional Limitations, 6th Ed. 2001. Jon M. Van DYKE - Melvin M. SAKURAI, Checklists for Searches and Seizures in Public Schools, West Group, 2001. John R. KENNEL-Jane E. LEHMAN, “Searches and Seizures”, American Jurisprudence, Second Edition, 68 Amr.Jur. 2d. Searches and Seizures, § 54, Database updated May 2009, Online Westlaw. John R. KENNEL-Jane E. LEHMAN, “Searches and Seizures”, 68 Amr. Jur.2d. § 131, Online Westlaw. Joshua DRESSLER-Alan C. MICHAELS, Understanding Criminal Procedure, Volume 1: Investigation, 4th Edition, 2006, Lexis Nexis. Lawrence F. ROSSOW-Jacqueline A. STEFKOVICH, Searches and Seizures in Public Schools, Third Ed. 2006 Lloyd L. WEINREB, Leading Constitutional Cases on Criminal Justice, 2008, Kenneth R. EVANS, Search and Seizure, 2002. - 111 - Amerikan Hukukunda Kişi Haklar İle Kamu Yararlarnn Dengelenmesine İlişkin İlkeler ve Kamu Okullarnda Yaplan Aramalarn Hukuki Durumu Marc L. MILLER-Ronald F. WRIGHT, Criminal Procedures, The Police, Aspen Publishers, 3rd Ed. 2007. Micheal A. CRETACCI, Supreme Court Case Briefs in Criminal Procedure, 2008. M.Murat YARDIMCI, Amerika Birleşik Devletleri Hukuku, Avrupa İnsan Haklar Mahkemesi İçtihatlar ve Türk Hukukunda İletişimin Denetlenmesi, Ankara, 2009. Otis H. STEPHENS- Richard A. GLENN, Unreasonable Searches and Seizures, Rights and Liberties Under the Law, 2006. Robert M. BLOOM - MARK S. BRODIN, Criminal Procedure, Aspen Publishers, Fourth Edition, 2004. Robert H. WOODY, Search and Seizure, 2006 Ronald J. ALLEN-Joseph L. HOFFMANN-Debra A. LIVINGSTONWilliam J.STUNTZ, Criminal Procedure: Investigation and Right to Counsel, Aspen Publishers, 2005. Ronald M. PRICE, Search and Seizure, BookWorld Publications, 2002 Russel L. WEAVER- Leslie W. ABRAMSON- John M. BURKOFFCatherine HANCOCK, Principles of Criminal Procedure, 3rd Edition, ThomsonWest, 2008. Steven L. EMANUEL, Criminal Procedure, Aspen Publishers. 27th Edition, 2007. (EMANUEL) Stephen A. SALTZBURG - Daniel J. CAPRA - Angela J. DAVIS, Basic Criminal Procedure, 4th Edition, Thomson-West 2005. Thomas N. McINNIS, The Evolution of the Fourt Amendment, 2009. Wayne R. LAFAVE - Jerold H. ISRAEL - Nancy J. KING, Criminal Procedure and The Constitution, 2009. Wayne R. LAFAVE - Jerold H. ISRAEL - Nancy J. KING, Criminal Procedure, Fourth Edition, 2004, Thomson-West, Wayne R. LAFAVE, Search and Seizure, A Treatise on the Fourt Amendment, Volume 5, Fourth Edition, Thomson-West 2004. - 112 -
