Açık Bilim ve Açık Erişim Ekosistemi

AçıkBilimveAçıkErişim
Ekosistemi
YaşarTonta
Hace5epeÜniversitesi
BilgiveBelgeYöne<miBölümü
yunus.hace5epe.edu.tr/~tonta/tonta.html
[email protected]
@yasartonta
4.UlusalAçıkErişimHaHası,19-21Ekim2015,TÜBİTAK,Ankara
Plan
•  AçıkBilim
•  Bilimselile<şim
•  AçıkErişim
•  AçıkErişimEkosistemi
LouisPasteur1822-1895
«Bilimsınırtanımaz,
çünkübilgiinsanlığaai[r,
vedünyayıaydınlatan
birmeşaledir.»
AçıkBilim
•  Herkesinkatkıdabulunabileceği
•  Araş]rmaverilerinevediğeraraş]rma
süreçlerineserbestçeerişilebilen
•  Araş]rmalarınveriveyöntemleriylebirlikte
yenidenkullanım,dağı]mveüre<minin
kolaylaş]rıldığıbilimuygulaması
Kaynak:www.fosteropenscience.eu/foster-taxonomy/open-science-defini<on
Açıkgirişimolarakbilim
•  Bilimselyayınlaraaçık
erişim
•  Verilereaçıkerişim
Kaynak:Scienceasanopenenterprise,2012,s.16
Bilgisayar
Kaynak:Dyson,G.(2012).Turing’scathedral.London:PenguinBooks.
JohnvonNeumann
WorldWideWeb
TimBerners-Lee
İnsanGenomuProjesi
Kaynak:h5ps://www.youtube.com/watch?v=MKiw7yAqqsU
AçıkBilimveYenilikİlişkisi
h5p://www.hurriyet.com.tr/planet/17887286.a
AçıkBilim-Yenilikİlişkisi(2)
•  Entellektüelmülkiyethaklarıbilimselaraş]rmaveürün
geliş<rmeyi%30azal]yor.
“Intellectualpropertyrightsandinnova<on:Evidencefromthehumangenome,”
h5p://users.nber.org/~heidiw/papers/5_12_10a_hlw.pdf
•  Bilimselkaynakmerkezleria]foranlarını%81ar]rıyor
“Climbingatoptheshouldersofgiants:Theimpactofins<tu<onsoncumula<veresearch”,
h5p://www.card.iastate.edu/research/stp/papers/furman-stern-july-02.pdf
•  Açıklıkmaliye<azal]yorveçeşitliliğiar]rıyor.
“Ofmiceandacademics:Examiningtheeffectofopennessoninnova<on”,
h5p://www.nber.org/papers/w14819.pdf
BilimselBilgi
•  Kamumalı
–  Değeriazalmadanbaşkalarıylapaylaşılabilir
(non-rivalrous)
–  Sadecebellibirgrubunkullanımıyla
sınırlamakzorvemaliyetli(non-excludable)
Kaynak:Chris<neL.Borgman,ScholarshipintheDigitalAge.(MITPress,2007),s.35-36
AR-GEYa]rımları(2014)
Harcama
GSMH'ye (Milyar
oranı(%) USD)
Ülke
ABD
2,8
465
Çin
2
284
Japonya
3,4
165
Almanya
2,9
92
G.Kore
3,6
63
İsrail
4,2
11
İsviçre
2,9
11
Türkiye
0,9
11
İran
0,8
9
Top/ort(40ülke)
2
1.576
Toplam
1,8
1,618
Ülke
ABD
Çin
Japonya
Almanya
G.Kore
İsrail
İsviçre
Türkiye
İran
Top/ort(40ülke)
Toplam/Ortalama
GSMH'ye
oranı(%)
2,8
2,0
3,4
2,9
3,6
4,2
2,9
0,9
0,8
2,0
1,8
Harcama
(Milyar
USD)
465
284
165
92
63
11
11
11
9
1.576
1.618
Kaynak:h5p://www.ba5elle.org/docs/tpp/2014_global_rd_funding_forecast.pdf
KamuSektörününAR-GE’yeKatkısı
•  ABD(federal):144,4milyarUSD(2011)
–  UlusalSağlıkEns<tüleri(NIH)bütçesi:29,9milyarUSD
(142ülkeninyıllıkGSMH’sindendahabüyük-2006)
–  NIH,ABD’dekiaraş]rmaların%30’unu,dünyadakinin
%7’siniüre<yor
•  Avrupa:KamukesimiAvrupa’dakiaraş]rmaların
%28’iniüre<yor(dünyaüre<minin%9’u)
•  TR’deAR-GEfinansmanı:7,8milyarUSD(2013)
–  Kamu%27;üniversiteler:%20;Sanayi:%49
Kaynak:h5p://www.nsf.gov/sta<s<cs/seind14/index.cfm/chapter-4/c4s6.htm;h5p://legacy.earlham.edu/~peters/fos/newsle5er/12-02-06.htm
h5ps://www.research.hsbc.com/midas/Res/RDV?ao=20&key=RxArFbnG1P&n=360010.PDF,s.13;h5p://www.tuik.gov.tr/PreHaberBultenleri.do?id=16163
Bilimselİle)şim:
Araş]rmaileTicare<nKesişimi
Bilimsel
Araş]rma
İle)şim
Ticaret
Bilimselyayıncılıkyaklaşık25milyardolarlıkbirküreselpazar
Kaynak:JohnJ.Regazzi,ScholarlyCommunica6ons.(Rowman&Li5lefield,2015),s.1
AçıkErişim
•  Kamukaynaklarıyladesteklenen
araş]rmalardanüre<lenyayınlarıntam
me<nlerineçevrimiçiücretsizerişim
•  Okuma,indirme,kopyalama,dağıtma,
yazdırma,bağlan]verme,dizinleme,
me<nmadenleme,vd.
AçıkErişiminpaydaşları
• 
• 
• 
• 
• 
Fonsağlayıcılar
Araş]rmakurumları
Araş]rmacılar
Yayıncılar
Kurumsalarşivler/verimerkezleri
AçıkErişiminYararları
Çalışmanızıdaha
çokkişigörüyor
Gelişenülkelerdeki
araş]rmacılarçalışmanızı
görebilir
Pra<syenlerbulgularınızı
uygulayabilirler
Dahayükseka]foranları
Vergiverenler
vergisininkarşılığınıalırlar
Projedestek
kurallarınauygun
Araş]rmanızpoli<kayı
etkileyebilir
Herkesbulgularınıza
erişebilirler
AçıkErişiminEkonomikModeli
•  Okuyucuöder(abonelik,lisans,vs.)
•  Yazaryadakurumuöder(makaleişlem
ücretleri)
AçıkErişimyayıncılığageçiş
•  Akademikdergisa]şlarıyılda7.6milyarEUR
(yıldayaklaşık2Mmakale,-WoS’ta1.45M
makalelistelenmiş-2013)
•  Birimmaliyet3800-5000EURarasında
•  Piyasadakibupara“açıkerişim”amacıyla
kullanılabilir
Kaynak:R.Schimmeretal.,Disrup<ngthesubscrip<onjournals’businessmodelforthenecessarylargescaletransforma<ontoopenaccess
(28.04.20h5p://pubman.mpdl.mpg.de/pubman/item/escidoc:2148961:7/component/escidoc:2149096/MPDL_OA-Transi<on_White_Paper.pdf
Açıkerişimpoli<kayönelimleri
•  Yap]rım
•  Özendirme
•  Kolaylaş]rıcılar
–  Altyapı(kurumsalarşivler,veritabanları,dijital
kütüphaneler)
–  Beceriler(verihizmetleri,veriyöne<mi)
–  Yasaldüzenlemeler(telifhakları,veriveme<nn
madenleme)
Kaynak:MakingOpenScienceaReality(OECDReport,2015)
h5ps://www.innova<onpolicypla„orm.org/sites/default/files/DSTI-STP-TIP%282014%299-REV2_0_0_0_0_0.pdf
AçıkErişimekosistemi
KurumsalArşiv
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
BilimselAraş]rmaProjeleri
(BAP)
AkademikEnvanterSistemleri,
ÖzgeçmişHizmetleri(AES)
AkademikDeğerlendirme
Sistemleri(ADES)
Kütüphane
...
TÜBİTAKARBİS,YÖKSİS,ÜAK,
vd.
TRUBA
ULAKBİM,DergiPark
OpenAIRE
Yayıncılar
Yazarnumaraları(ORCID,RID)
ThomsonReuters,Research
Gate,GoogleScholar,
Mendeley,vd.
BAP
AES
.
.
.
ADES
Kütüph
ane
Kurumsal
Arşiv
YÖKSİS
ULAKBİM,
DergiPark
GS
OpenAIRE
TRUBA
ARBİS
ÜAK
TR
Yayıncılar
ORCID
Neyapılmalı?
•  Poli<kageliş<rilmesi
•  Özendiricigirişimler
•  Kolaylaş]rıcılar(yumuşakvesertaltyapılar)
Sonsöz
“Açıklıkbiliminvebilimyapmanınnorma<f
özüdür.Açıklıksonuçlarınbilimselvepra<k
uygulamalariçintekrarlanmasının,
doğrulanmasınınveyenidenkullanılmasının
önkoşuludur.Bunedenleheraraş]rma
fonlayıcısınıntemelödevipoli<kvemali
olaraktamAçıkErişimegeçişiuygulamak]r.”
--Dr.FalkReckling,AvusturyaBilimFonu(FWF)Stratejik
AnalizBölümüYöne<cisi
AçıkBilimveAçıkErişim
Ekosistemi
YaşarTonta
Hace5epeÜniversitesi
BilgiveBelgeYöne<miBölümü
yunus.hace5epe.edu.tr/~tonta/tonta.html
[email protected]
@yasartonta
4.UlusalAçıkErişimHaHası,19-21Ekim2015,TÜBİTAK,Ankara