İGEME - ETİYOPYA ÜLKE PROFİLİ

ETİYOPYA ÜLKE PROFİLİ Hazırlayan Musa GULKAYA 2008 T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi
ETİYOPYA ÜLKE RAPORU 1.TEMEL EKONOMİK VE SOSYAL GÖSTERGELER TEMEL EKONOMIK GÖSTERGELER 2004 a GSYİH 9,7 GSYİH Büyüme (%) 12,3 Tüketici Fiyatları Enflasyonu (ort; %) 3,3 Toplam Nüfus (milyon) 77,0 İhracat FOB (milyon $) 678 İthalat FOB (milyon $) ­2 769 Cari­hesap dengesi (milyon $ ) ­668 Toplam dış borç (milyar $) 6 644 Döviz kuru (ortalama) Birr:US$ 8,64 2005 a 11,4 8,7 11,6 79,0 917 ­3 701 ­1 568 6 261 8,67 2006 b 13,3 10,9 12,3 a 81,0 1,025 a ­4 106 a ­1 786 a 2 326 8,70 a a Gerçekleşen. b EIU tahmini. Kaynak: The Economist Intelligence Unit July 2008, Country Report. Devlet Biçimi: Federal Cumhuriyet Başkent: Addis Ababa (3 milyon kişi) Yüzölçümü : 1,127,127 km2 Para Birimi : Birr Başlıca Bölgeler: Oromo Federal Bölgesi Amhara Federal Bölgesi SNNPR Federal Bölgesi Somali Federal Bölgesi Tirgay Federal Bölgesi : (21,6 milyon kişi) : (15,8 milyon kişi) : (12 milyon kişi) : (3,6 milyon kişi) : (3,5 milyon kişi) Uluslararası Örgüt ya da Kuruluş Katılımları ve Üyelikleri: ACP, AfDB, CCC, ECA, FAO, G­24, G­77, IAEA, IBRD, ICAO, ICRM, IDA, IFAD, IFC, IFRCS, IGAD, ILO, IMF, IMO, Intelsat, Interpol, IOC, IOM (gözlemci), ISO, ITU, NAM, OAU, OPCW, UN, UNCTAD, UNESCO, UNHCR, UNIDO, UNU, UPU, WFTU, WHO, WIPO, WMO, WTO Sınır Ülkeler: Cibuti 337 km, Eritre 912 km, Kenya 830 km, Somali 1,626 km, Sudan 1,606 km (*) Kızıl Denizdeki kıyı şeridi Eritre’nin 24 Mayıs 1993 tarihinde bağımsızlığını kazanması ile ortadan kalkmıştır. Doğal Kaynaklar: Az miktarda altın rezervleri, platin, bakır, potas, doğal gaz, hidroelektrik. Kullanılan Arazi: Kullanılabilir Arazi: 12% Daimi Ürünler: 1% Otlak ve meralar: 40% Ormanlar ve ağaçlık alanlar: 25% Sulanan Alan: 1,900 km2 (1993 tahmini)
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 1 Etnik gruplar: Oromo %40, Amhara ve Tigre %32, Sidamo %9, Shankella %6, Somali %6, Afar %4, Gurage %2, diğer %1 Dinler: Müslüman %45­50, Etiyopyalı Ortodoks %35­40, animist %12, diğer %3­8 Diller: Amharik, Tigrinya, Orominga, Guaraginga, Somali, Arapça, diğer mahalli diller, İngilizce (okullarda öğretilen başlıca yabancı dil). Amharik resmi dildir. Bunun yanı sıra 30 değişik dil konuşulmaktadır. Özellikle büyük şehirlerde İngilizce yaygın bir şekilde kullanılmakta ve ticaret dili şeklindedir. İşgücü – Sektörler itibarı ile: tarım ve hayvancılık %80, hükümet ve hizmet sektörü %12, sanayi ve inşaat % 8 (1985) Okuma yazma oranı : % 42.7 Sanayiler: Gıda işleme, içecekler, tekstil, kimyasal maddeler, metal işleme, çimento Elektrik – üretim kaynaklarına göre: Fosil yakıtlar: %7.35 Hidro: 89.34% Diğer: 3.31% (1998) Tarımsal mamuller: Hububat, bakliyat, kahve, yağlı tohumlar, şeker kamışı, patates, deriler, büyükbaş hayvan, koyun, keçi Sektörler İtibari ile GSYİH: Tarım:%46 Sanayi:%10 Hizmetler:%44 (2001 tahmini) İHRAÇ ETTIĞI BAŞLICA ÜRÜNLER – (%)2005/06 A Kahve Khat (fundalıklardan elde edilen hafif bir sakinleştirici) yağlı tohumlar Altın a 35,0 8,9 21,1 6,5 Tahmin Kaynak:The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2007 İTHAL ETTIĞI BAŞLICA ÜRÜNLER ­(%)2005/06 A Yakıt Sınai ürünler Otomabil & Servis araçları İlaç a 14,7 18,9 33,7 10,0 Tahmin Kaynak:The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2007
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 2 2. GENEL EKONOMİK DURUM Tarihi ve Siyasi Durum 1934­41 dönemindeki İtalyan işgali hariç tutulursa Afrika ülkeleri içinde sömürgeci yönetim altında idare edilmeyen tek ülke Etiyopya’dır ve uzun bir süre monarşi ile yönetilmiştir. 1974 yılında askeri cunta, the Derg, 1930 yılından beri hüküm süren İmparator Haile SALASSIE’i tahtından atmıştır ve sosyalist bir devlet kurmuştur. Kanlı darbeler, isyanlar, uzun süren kuraklık yılları ve toplu iltica sorunları, 1991 yılında isyancı güçlerin Etiyopya Halkın Devrimci Demokratik Cephesi (Etiyopyan People's Revolutionary Democratic Front ­EPRDF) altında bir koalisyon kurmaları ile bu rejim devrilmiştir. Anayasa 1994 yılında yürürlüğe konmuştur ve Etiyopya’nın ilk çok partili seçimleri Mayıs 1995’de yeni anayasaya göre yapılmış ve seçimleri EPRDF kazanmıştır. İkinci bir seçim Mayıs 2000’de yapılmış ve EPRDF seçimleri yeniden kazanmıştır. Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti 9 federal bölgeye ayrılmıştır. Geçmiş yıllardaki deneyimler göz önüne alınarak idari yetkiler ciddi ölçülerde bölgelere aktarılmıştır. 71 milyonluk nüfusu ile Etiyopya Mısır ve Nijerya’dan sonra Afrika’nın en kalabalık üçüncü ülkesi konumundadır. Etiyopya kişi başına düşen 100 dolarlık gelirle UNDP’nin en yoksul ülkeler sıralamasındadır. Etiyopya ekonomisi, limanlara olan uzaklığı, altyapısının yetersizliği, kuraklık ve Eritre ile yaşadığı anlaşmazlıktan dolayı yeterli gelişme gösterememiştir. 1991 yılına kadar Etiyopya’nın bir parçası olan Eritre ile Mayıs 1998 ile Aralık 2000 arasında çatışma halinde bulunmuştur. Aralık 2002’de Eritre ile Barış Anlaşması imzalanmış olmasına rağmen durum hassasiyetini korumaya devam etmektedir. Dünya Ticaret Örgütüne 2003 yılında üyelik için başvuruda bulunan Etiyopya, 300 milyon nüfuslu Doğu ve Güney Afrika Ülkeleri Ortak Pazarı (COMESA) üyesidir. Etiyopya’nın aynı zamanda Kenya, Sudan, Somali ve Djibouti ile Serbest Ticaret Anlaşmaları bulunmaktadır. Etiyopya, IMF, Dünya Bankası ve Afrika Kalkınma Bankası gibi uluslararası kuruluşlardan büyük oranda yardım almaktadır. Etiyopya­Afrika Kalkınma Bankası İlişkileri: 2003 yılı itibariyle Afrika Kalkınma Bankası’nın Kalkınma Fonlarından Etiyopya’ya yapılan ödeme 16.3 milyon dolar, 1967­2003 arasında Afrika Kalkınma Bankası Grubundan Etiyopya’ya yapılan ödemeler toplam 1.4 milyar dolara ulaşmıştır. Etiyopya­Dünya Bankası İlişkileri: Dünya Bankası’nın halihazırda Etiyopya’da 1.9 milyar dolar değerinde aktif 22 projesi bulunmaktadır. Bu projeler başta yol ve su olmak üzere altyapının geliştirilmesi ve iyileştirilmesi, fakirlikle mücadele, tarım sektörü ve özel sektörün geliştirilmesi, HIV/AIDS ile mücadeleyi amaçlamaktadır. 2003­2005 döneminde Etiyopya’ya tahsis edilen kredilerin sektörel dağılımına bakıldığına %41’i altyapı, %26’sı acil durumlar, %10’u tarım,%9’u sağlık, %5’i eğitim ve %8’i sosyal işlerden oluşmaktadır. Dünya Bankası, son olarak Etiyopya’ya Aralık 2004’te, 19 milyon dolarlık kredi 5 milyon dolar hibe tahsis etmiştir. Söz konusu kredi özel sektörü geliştirmeyi, iş ortamını iyileştirmeyi ve rekabeti artırmayı hedeflemektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 3 30 Kasım 2004 itibariyle Dünya Bankası, Etiyopya’ya İkinci Yoksullukla Mücadele Programı çerçevesinde 130 milyon dolarlık hibe tahsis etmiştir. Etiyopya­IMF İlişkileri: Etiyopya 2001 yılından bu yana Yüksek Borçlu Yoksul Ülkeler Borçtan Arındırma İnsiyatifi (Heavily Indebted Poor Countries Debt Relief Initiative­HIPC) kapsamındadır. Bu doğrultuda IMF, Etiyopya ile Yoksulluğu Azaltma ve Kalkınma Anlaşması imzalamıştır. Demografik Durum 1998 yılında Merkezi İstatistik Kurumu (Central Statistical Authority)’nun yayınlamış olduğu nüfus sayımı sonuçlarına göre, 64,1 milyon olan Etiyopya’nın nüfusunun çoğunun yüksek bölgelerde yaşadığı ortaya çıkmıştır. Nüfusun yaklaşık % 88’i kırsal bölgelerde yaşarken kalan %12’si ise şehir ve kasabalarda yaşamaktadır. Ortalama okur yazarlık oranı %24 iken bu oran şehirlerde %69’a yükselmektedir. Yaş grupları açısından bakıldığında, ortalama yaş 25’dir ve ortalama yaşam süresi 48 yıldır. Çalışabilir nüfusun 36 milyon olduğu ülkede, işsizlik oranı %40 seviyelerindedir. Vasıfsız işçi için minimum aylık ücret 20 dolardan daha azdır. Çalışan nüfusun %80’i tarım sektöründe istihdam edilmektedir. Kalifiye iş gücü ise sınırlı sayıdadır. Ancak, ülkede üniversite mezunlarının sayısı artmakta ve yılda 3 bine ulaşmaktadır. Coğrafi Durum Etiyopya yaklaşık 1.2 milyon kilometre karelik bir yüzölçüme sahiptir. Kuzeyinde Eritre, Cibuti ve doğusunda Somali bulunurken, batıda Sudan ve güneyde Kenya komşu ülkelerdir. Etiyopya’nın denize sınırı yoktur. Ülkede birkaç sismik bölge olmasına rağmen aktif halde bulunan volkanlar yoktur. Dağlık bölgeler ülkenin kuzey kesimlerinde yer almaktadır (4500 metre yüksekliğe sahip Ras Dashen’in bulunduğu Semien Dağları). Orta bölgelerdeki yüksek alanlarda 4300 metreden daha yüksek olan Batu ve Karra Dağlarının olduğu ikinci dağlık alan bulunmaktadır. Etiyopya yüksekliği 2000 ve 30000 metreler arasında değişen yüksek bir platoya sahiptir. Ülkenin kuzey doğusundan başlayan ve merkezden güneybatıya doğru genişleyen Rift Vadisi ülkeyi iki parçaya ayırmaktadır. Rift Vadisi bölgesinde daha çok bölgenin güney ve güneybatısında birçok göller bulunmaktadır. Etiyopya’da Abay olarak bilinen Nil Nehri ülkeyi kuzeybatıdan keserek ülkede yaklaşık 800 km.lik bir yol almaktadır. Etiyopya’daki en uzun iki nehir güneydoğu istikametinde akan ve yüksek bölgelerden düşük rakımlı bölgelere doğru ilerleyen Awash ve Wabishebelle nehirleridir. Ülkede 2 milyar MW hidroelektrik üretimini mümkün kılan birçok irili ufaklı nehir bulunmaktadır. Ekonomik Durum 1990’lı yılların başından itibaren Etiyopya serbest pazar ekonomisine dayalı stratejiler izlemiş ve yapısal reformlar başlatmıştır. Bu çerçevede, iç fiyatların yeniden düzenlenmesi, dış ticaret liberalizasyonu, devlet işletmelerinin özelleştirilmesi, iç ve dış özel yatırımların desteklenmesi ve özel sektörün geliştirilmesi hükümetin öncelikleri arasında yer almıştır. Hükümet yollar, elektrik santralleri ve telekomünikasyon gibi ülkenin altyapısını idame ve geliştirme için yoğun bir yatırım sürecine girmiştir Bunun yanı sıra, hükümet kamu iktisadi kuruluşlarının özelleştirilmesi programını da devreye sokmuştur. Özelleştirme süreci her
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 4 ne kadar yavaş olsa da hükümet son beş yıl içinde bir çok küçük ve orta ölçekli kamu iktisadi kuruluşunu özelleştirmeyi başarmıştır. Hükümet elektrik santralleri ve telekomünikasyon gibi sektörlerde yabancı yatırımların ülkeye gelmesine çalışmaktadır. Tarım kesimi, tekstil ve deri gibi tarıma dayalı sanayilerde ve turizm sektörünün gelişiminde yabancı sermayeye ihtiyaç duyulmaktadır. Yabancı ve yerli sermaye yatırımlarını teşvik etmek amacıyla, 1992 yılında Yatırım Kanunu (Investment Code) yayınlanmış ve o zamandan günümüze kadar iki kere gözden geçirilmiştir. Bu dönem süresince, Madencilik ve İşgücü Kanunları da devreye konulmuştur. Etiyopya’nın ekonomisi GSYİH’nın % 50’sini, ihracatının %90’ını ve istihdamının %80’ini içeren tarıma dayanmaktadır. Ekilebilen alanların yalnızca 1/5’i ekilip, biçilmekte ve bu alanlar yalnızca yağmur ile sulanmaktadır. Ancak, bölgeler, yağış miktarı açısından farklılık göstermektedir. Tarım kesimi sık sık ortaya çıkan kuraklık ve kötü tarımcılık uygulamalarından dolayı sıkıntı yaşamaktadır. Ayrıca, yiyecek yardımları sözkonusudur. 2000’li yılların sonlarında tarımsal üretim önemli ölçüde artmıştır. Tarımsal üretimi artırmak ve yiyecek yeterliliğini çoğaltmak amacıyla çeşitli tedbir politikaları belirlenmiştir. Bu tedbirler arasında, kıtlığı erken uyarma sistemi, tarımsal hizmetleri artırmak ve gübrenin daha geniş alanlarda kullanımının sağlanması yer almaktadır. Tarım üretiminin %80’ini tahıl, mısır, arpa, darı ve teff (bir tür tahıl ürünü) oluşturmaktadır. Bakliyat ve yağlı tohumlar da önemli ölçüde üretilmektedir.Tahıl tamamen iç tüketimde kullanılmaktadır. Bakliyat ve yağlı tohumlar, daha az miktarda olmak üzere kavun gibi meyveler de komşu ülkelere ihraç edilmektedir. Kahve, Etiyopya ekonomisi için son derece önemlidir. Tahminlere göre kahvenin Etiyopya’nın GSYİH’na katkısı %10 oranındadır. 15 milyon kişiden daha fazla bir nüfus (nüfusun %25’i) kahve sektöründen geçimini sağlamaktadır. Etiyopya, Afrika’nın en fazla canlı hayvan varlığına sahiptir. Bunların deri ve postları ülkenin önemli ihracat gelirini oluşturmaktadır. İmalat sanayi GSYİH’nın %5’ini oluşturmaktadır. İmalat sanayinin büyük çoğunluğu devletin yönetimindedir. Ancak, özelleştirme faaliyetleri de başlamış bulunmaktadır. İmalat sanayi üretiminin %40’ından daha fazlasını gıda ve içecek, özellikle bitkisel yağ, un mamülleri ve bira oluşturmaktadır. Tekstil sektörü, 19’u devlete, 14’ü ise özel sektöre ait olan tekstil ve konfeksiyon fabrikalarını ihtiva etmektedir. Anılan sektör, tüm imalat sanayi çalışanlarının yaklaşık %30’unu içermektedir. Madencilik sektörünün, Etiyopya ekonomisi içinde önemi azdır. Kireçtaşı, kil, mermer üretimi oldukça fazladır. Ayrıca metalik olmayan mineral üretiminde ise büyük artış olmuştur. Diğer taraftan, kömür, demir, tantal ve potasyum rezervlerinin olduğu tahmin edilmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 5 Ekonomik Performans 1998­2002 döneminde yıllık ekonomik büyüme oranı %4.2’ye ulaşırken, yıllık enflasyon oranı % – 0.4 olarak gerçekleşmiştir. 2002/2003 döneminde ise şiddetli kuraklığa bağlı olarak GSYİH %­3.8 oranında gerçekleşmiş ve enflasyon %15.1 oranına yükselmiştir. 2003/2004 döneminde ise enflasyon %9.6’ya gerilemiş, aynı dönemde artan yağışa bağlı olarak tarımsal üretimde artış yaşanmıştır. IMF verilerine göre 2003/2004 döneminde ekonomik büyüme %11.6 oranında gerçekleşirken tarımsal alandaki büyüme %18.9 oranında olmuştur. IMF projeksiyonlarına göre yağışların normal düzeyde olması durumunda 2004/2005 döneminde büyüme oranının %5.7 oranında olması beklenmektedir. Cari işlemler açığı 2002/2003 döneminde 850 milyon dolardan 2003/2004 döneminde 1 milyar dolara ulaşmıştır. Ülkenin yerel para birimi Birr, ABD Doları karşısında son iki yıldır istikrarlı bir seyir izlemektedir. Üst üste yaşanan kurak dönemler nedeniyle Etiyopya 2003 yılında 1.54 milyon tonluk gıda yardımı almıştır. Etiyopya Hükümeti, 2004/2005 döneminde 2.5 milyar dolarlık bütçeyi onaylamıştır. Söz konusu miktarın 1.5 milyar dolarlık bölümünün yerel kaynaklardan, kalan 1 milyar dolarlık bölümünün dış krediler ve yardımlarla finanse edilmesi öngörülmektedir. TABLO: ETİYOPYA DIŞ TİCARETİ 2003 a 2004 a 2005 a 2006 b İhracat FOB (milyon $) 496 678 917 1 025 a İthalat FOB (milyon $) ­1 895 ­2 769 ­3 701 ­4 106 a a Gerçekleşen. b EIU tahmini Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Report July 2008. Etiyopya İhracatı: Etiyopya sürekli dış ticaret acığı vermektedir. Ülkenin ihracatı 2000 yılı rakamlarına göre 486 milyon $, ithalatı ise 1,1 milyar $’dır. 2001 yılında ise 456 milyon $ ihracat ve 1,6 milyar $ ithalat gerçekleşmiştir. 2003 yılında ihracatın 505 milyon $’a düştüğü ve ithalatın ise 1,9 milyar $’a çıktığı tahmin edilmektedir. Etiyopya’nın en önemli ihracat kalemi kahvedir. Üretilen kahvenin her yıl %40’ı ihraç edilmektedir. Son on yıl içinde ihracat gelirinin 2/3’ünü kahveden sağlamıştır. Ancak, uluslararası kahve fiyatlarındaki dalgalanmalar nedeniyle, kahve ihracatından elde edilen gelirler düzenli olmamaktadır. Dünyanın altıncı kahve üreticisi konumundaki Etiyopya kahve ihracatında Fildişi Sahili ve Uganda’dan sonra Afrika’da üçüncü konumda yer almaktadır. İhraç edilen diğer önemli ürün ise deri ve postlardır. Deri ve post arzı bol olmasına rağmen kalite düşüktür. Yerli deri işletmeciliği çok zayıftır. Ancak, yabancı yatırımcılarla ortak girişimlerin kurulmasıyla hazır deri ürünleri üretimi ve ihracatının büyük ölçüde artması beklenmektedir. Kahve, deri ve postlar dışında diğer bir önemli ihracat geliri elde edilen ürün ise “qat” (fundalıklardan elde edilen hafif bir sakinleştirici) tır. Yine bakliyat ve yağlı tohumlar da belli başlı ihraç ürünleridir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 6 Meyveler, çiçekler ve kurutulmuş baharatlar gibi bahçe ürünlerinin yetiştirilmesi ve bakliyat ve yağlı tohum üretiminin ihracata yönlendirilmesi suretiyle ihracatta önemli bir potansiyel oluşturulabilir. BAŞLICA İHRAÇ ÜRÜNLERI (MILYON $) 2003/04 2004/05 2005/06 Kahve 224,0 335,0 354,0 Bakliyat 26,7 35,4 37,0 Yağlı Tohumlar 83,6 125,0 211,4 Şeker & Şeker Pancarı Melası 10,3 b b Deri & Deri Ürünleri 44,3 67,6 75,0 Canlı Hayvanlar 2,1 12,8 27,6 Et (Konserve & Dondurulmuş) 7,7 14,6 18,5 Meyve & Sebzeler 7,1 16,1 13,2 Qat 88,0 100,2 89,1 Altın 48,7 59,4 64,7 Diğerleri a 58,3 80,9 109,6 Toplam 600,4 847,2 1000,3 aTekstil, Uçucu yağlar b:Bilgiye ulaşılamadı ve baharatları içerir. Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Country Profile 2007. ÜRÜN GRUPLARI İTIBARIYLE ETIYOPYA İHRACATI (MILYON$) KOD Ürün adi 09 12 Kahve,cay,paraguay cayi ve baharat Yagli tohum ve meyvalar,sanayi bitkileri,saman,hayvan yemi Orulmeye elverisli bitkisel maddeler,bitkisel mustahsallar Yenilen sebzeler ve bazi kok ve yumrular Ham postlar,deriler (kurkler haric) ve koseleler Canli bitkiler ve cicekcilik mustahsallari Inciler,kiymetli tas ve metal mamulleri,madeni paralar Canli hayvanlar Sanat eserleri,koleksiyon esyasi,antikalar Pamuk Seker ve seker mamulleri Kazan;makina ve cihazlar,aletler,parcalari Etler ve yenilen sakatat Motorlu kara tasitlari,traktor,bisiklet,motosiklet ve 14 07 41 06 71 01 97 52 17 84 02 87 2005 2006 2007 350 198 436 173 431 161 87 86 107 38 56 107 67 78 93 13 37 89 45 65 60 24 0 33 0 41 38 6 13 0 10 2 0 20 19 17 18 0 17 0 14 10
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 7 diger 63 Mensucattan mamul diger esya,kullanilmis esya,pacavralar 26 Metal cevherleri,curuf ve kul 64 Ayakkabilar,getrler,tozluklar vb esya ve aksami 13 Laklar,sakizlar,bitkisel ozsu ve hulasalar 88 Hava tasitlari,uzay araclari,aksam ve parcalari Kaynak: ITC TradeMap 3 6 9 6 1 4 3 8 8 5 6 7 0 0 4 Etiyopya İthalatı: Etiyopya ithalatının %40’ı hükümetin açtığı ihaleler kanalıyla yapılmaktadır. Yabancı firmalar ihalelere genellikle yerel temsilcilik ofisleri kanalıyla katılmaktadırlar. Belli başlı ithal kalemlerini ise metal ve metal ürünleri, taşıt araçları, makinalar, petrol ürünleri ve elektrikli aletler oluşturmaktadır. ÜRÜN GRUPLARI İTIBARIYLE ETIYOPYA İTHALATI ( MILYON $) KOD Ürün adi 84 Kazan;makina ve cihazlar aletler,parçaları Mineral yakitlar,mineral yaglar ve mustahsallari,mumlar Motorlu kara tasitlari,traktor,bisiklet,mo tosiklet ve diger Elektrikli makina ve cihazlar,aksam ve parcalari Demir ve celik Eczacilik urunleri Demir veya çelikten eşya Tuz,kukurt,toprak ve taslar,alcilar ve cimento Plastik ve plastikten mamul esya Hububat Gubreler Hayvansal ve bitkisel yaglar ve bunlarin mustahsallari Kaucuk ve kaucuktan esya Optik,fotograf,sinema,olcu, kontrol,ayar cihazlari,tibbi 27 87 85 72 30 73 25 39 10 31 15 40 90 2005 2006 2007 4095 5207 5809 637 274 798 383 770 650 425 358 546 248 144 129 3 237 166 129 12 385 216 177 173 131 129 152 11,494 232 77 ­17 99 68 8 149 106 75 74 92 76 102 92
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 8 48 62 94 38 54 alet Kagit ve karton;kagit hamurundan kagit ve kartondan esya Orulmemis giyim esyasi ve aksesuarlari Mobilyalar,aydinlatma,rekl am lambalari,prefabrik yapilar Muhtelif kimyasal maddeler Dokumaya elverisli suni ve sentetik lifler 55 66 74 53 63 74 46 61 72 38 50 68 66 67 66 Kaynak: ITC TradeMap Başlıca Ticari Ortakları: 2003 yılı itibariyle ihracatın gerçekleştirildiği başlıca ülkeler sırasıyla, Cibuti, Almanya, Japonya ve Suudi Arabistan’dır. Diğer taraftan Beyaz Rusya, Türkiye ve Hindistan, Etiyopya ile yeni ticari bağlar oluşturan ülkelerdir. İhracat Başlıca Ticari Ortakları (milyon$) 2005 2006 2007 Almanya 122 131 123 ABD 44 51 107 Suudi Arabistan 58 66 89 İtalya 47 63 83 Hollanda 33 41 80 Japonya 67 47 77 Somali 59 60 73 Çin 90 101 70 İsviçre 54 67 58 Sudan 22 35 49 Belçika 24 34 47 Birleşik Arap Emirlikleri 34 28 42 İngiltere 25 30 32 İsrail 24 21 31 Yemen 23 25 28 Türkiye 13 15 28 Fransa 17 27 20 Kaynak: ITC TradeMap 2003 yılı itibariyle ithalatında başlıca ülkeler sırasıyla, Suudi Arabistan, ABD, Çin ve Hindistan’dır. Petrol ithalatı nedeniyle Suudi Arabistan, Etiyopya’nın en önemli ticari ortaklarındandır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 9 İthalatta Başlıca Ticari Ortakları (milyom$) 2005 2006 2007 Çin 517 640 1139 Suudi Arabistan 601 930 664 İtalya 250 400 464 Hindistan 245 300 429 Japonya 146 231 428 ABD 379 163 280 Almanya 154 221 199 Birleşik Arap Emirlikleri 255 395 164 Türkiye 115 99 152 Mısır 51 64 136 Kore 58 83 125 Brezilya 30 58 116 İngiltere 93 105 114 Fransa 98 135 95 Malezya 30 36 86 Tayland 29 38 76 Belçika 92 131 75 Hollanda 80 101 75 Pakistan 5 9 74 Kaynak: ITC TradeMap . SEKTÖRLER İTİBARİYLE ETİYOPYA EKONOMİSİ Sanayi Sektörü Etiyopya imalat sanayii, dericilik, tekstil ve hazır giyim, inşaat malzemeleri, metal, kimyasal ürünler, gıda, içecek sektörlerinden oluşmaktadır. Şu an itibariyle imalat sanayi gelişmenin başlangıç aşamalarındadır ve GDP’nin %7’si, istihdamın ise %5,3’ü imalat sanayi tarafından sağlanmaktadır. İmalat sanayiinde 145’i devlete ait, 643’ü de özel sektöre ait çeşitli büyüklüklerde işletmeler mevcuttur. Bu işletmelerde şu ürünler üretilmektedir: yiyecek ve içecek, tütün, tekstil, giyim, deri ve tabaklama, ayakkabı, bavul ve el çantası, ağaç ürünleri, kauçuk ve plastik, kimyasallar ve kimyevi ürünler, diğer metal dışı mineral ürünler, demir­çelik, metal mamuller, motorlu araç montajı, römork ve yarı römork. Son zamanlarda devletin imalat sektörünü canlandırma çabasının bir parçası olarak yeni bir sanayileşme gelişme stratejisi kabul edilmiş bulunmaktadır. Aşağıdaki sanayi sektörleri ve tarım sektörü ile ilgili olarak sonraki bölümlerde daha detaylı bilgi verilecektir; Gıda İşleme ve Paketleme Sektörü Tekstil, Konfeksiyon ve Deri Sektörü İnşaat ve Maden Sektörü
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 10 Otomotiv Sektörü Etiyopya’da 62 çeşit ilaç üretimi gerçekleştiren toplam on dört adet ilaç üretim tesisi bulunmaktadır. Kamuya ait ilaç ve tıbbi malzeme İthalat Kurumu (PHARMID) ilaç ve tıbbi malzeme ithalatını ihaleler kanalıyla gerçekleştirmektedir. İlaç ithalatında Hindistan, Hollanda, Belçika, ABD ve Danimarka ilk sıralarda yer almaktadır. Özel sektörde ilaç ithalatı gerçekleştiren yaklaşık 60 adet firma faaliyet göstermektedir. İlaç %15 oranındaki KDV’den muaftır. İlaç ithalatında gümrük vergisi oranı ilaç türüne göre %5 ila %10 arasında değişmektedir. Ülkede 110 hastane, 382 tıbbi merkez ve 3463 klinik hizmet vermektedir. ETİYOPYA’NIN SANAYİ ÜRÜNLERİ DIŞ TİCARETİ Etiyopya’nın, 2003 yılında yaptığı 2,685 milyar dolar tutarındaki toplam ithalatının % 78 ‘ini, 512 milyon dolarlık toplam ihracatının ise % 15’ini sanayi ürünleri oluşturmaktadır. İthalat Sanayi ürünlerinde Etiyopya’nın en büyük ithal kalemleri sırasıyla petrol ve petrol ürünleri (Fasıl: 27), elektrikli makinalar (Fasıl: 85), elektriksiz makinalar (Fasıl: 84) ve motorlu kara taşıtları, traktör, bisiklet ve motosiklet ve parçaları (Fasıl: 87)’dır. Tablo­: Etiyopya’nın Fasıllar İtibariyle Başlıca Sanayi Ürünleri İthalatı­2003 (Değer: 1.000 ABD Doları) Fasıl ÜRÜN GRUBU 27 85 84 87 72 39 73 Mineral yakıtlar, mineral yağlar ve müstahsalları, mumlar Elektrikli makina ve cihazlar, aksam ve parçaları Kazan; makina ve cihazlar, aletler, parçaları Motorlu kara taşıtları, traktör, bisiklet, motosiklet Demir ve çelik Plastik ve plastikten mamul eşya Demir veya çelikten eşya Liste Toplamı Diğer Sanayi Ürünleri İthalatı Toplam Sanayi Ürünleri İthalatı Tarım Ürünleri İthalatı TOPLAM İTHALATI DEĞER Toplam ithatındaki Payı (%) 334,885 12,47 270,191 10,06 261,642 9,74 259,237 9,65 144,081 67,844 65,593 1,403,473 707,716 2,112,189 573,747 2,685,936 5,36 2,53 2,44 52,25 26,35 78,64 21,36 100,00 Kaynak: ITC TradeMap İhracat Sanayi ürünlerinde Etiyopya’nın en büyük ihraç kalemleri sırasıyla ham postlar, deriler (kürkler hariç) ve köseleler (Fasıl: 41) ve pamuk (Fasıl: 52)’tur.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 11 Tablo­: Etiyopya’nın Fasıllar İtibariyle Başlıca Sanayi Ürünleri İhracatı­2003 (Değer: 1000 ABD Doları) Fasıl ÜRÜN GRUBU 41 52 71 26 64 60 63 DEĞER Toplam İhracatındaki Payı (%) 45,357 8,8 Ham postlar, deriler (kürkler hariç) ve köseleler Pamuk 18,636 İnciler, kıymetli taş ve metal mamulleri, 6,050 madeni paralar Metal cevherleri, cüruf ve kül 3,053 Ayakkabılar, getrler, tozluklar vb. 954 eşya ve aksamı Örme eşya 876 Mensucattan mamul diğer eşya, 830 kullanılmış eşya, paçavralar Liste Toplamı 75,756 Diğer Sanayi Ürünleri İhracatı 1,731 Toplam Sanayi Ürünleri İhracatı 77,487 Tarım Ürünleri İhracatı 435,202 TOPLAM İHRACATI 512,689 3,6 1,2 0,6 0,2 0,2 0,2 14,8 0,3 15,1 84,9 100,00 Kaynak: ITC TradeMap ETİYOPYA İTHALATINDA POTANSİYEL ARZ EDEN BAŞLICA SEKTÖRLER VE YATIRIM FIRSATLARI TÜRKİYE İÇİN ETİYOPYA’YA İHRACATTA POTANSİYEL ARZ EDEN MAKİNA SEKTÖRÜ (Fasıl: 84) Bu bölümde, Türkiye makina imalat sanayinin ihracatı açısından önem arz eden Etiyopya pazarı incelenecektir. Türkiye’nin Etiyopya ile olan ticaretini artırabilmesinin yollarından biri de ülkenin makina sektörü ithalat potansiyelini değerlendirebilmektir. Etiyopya’da kamu ve özel sektör yatırımcılarının sermayelerinin yetersiz olması nedeniyle küçük ölçekli yatırımlara yönelme sözkonusudur. Bu durum, bilgisayarlı, yüksek teknolojili ve büyük ölçekli gelişmiş ülkelerin yatırım mallarına göre, ülkemiz menşeli makina ekipman elektrikli­cihazlar vb. yatırım mallarını avantajlı konuma getirmektedir. Etiyopya Makina Dış Ticareti Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) verilerine göre Etiyopya, 2003 yılında 261,642 milyon dolar makina ithalatı, 64 bin dolar makina ihracatı gerçekleştirmiştir. Buradan da anlaşılacağı üzere yerli üretim yok denecek kadar azdır ve makina sektöründe Etiyopya net ithalatçı ve dışa bağımlıdır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 12 Tablo­ :Etiyopya Makina Dış Ticareti (Değer: 1000 ABD Doları) 2002 İthalat 261,642 İhracat 64 Kaynak: ITC TradeMap Etiyopya Makina İthalatı Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) verilerine göre Etiyopya, 2003 yılında başlıca Dozerler, grayder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb. makinalar (GTİP: 8429); Otomatik bilgi işlem makinaları, üniteleri (GTİP: 8471); Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları (GTİP: 8418); Toprak, taş, metal cevheri vb. ayıklama, eleme vb. için makinalar (GTİP: 8474) ve Sıvılar için pompalar, sıvı elevatörleri (GTİP: 8413) ithal etmiştir. Tablo­ : Etiyopya’nın Başlıca Makina İthalatı (Değer: 1000 ABD Doları) ÜRÜN ADI 2003 Dozerler, grayder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb. 39,674 Otomatik bilgi işlem makinaları, üniteleri 31,043 Buzdolapları, dondurucular, soğutucular, ısı pompaları 12,130 Toprak, taş, metal cevheri vb. ayıklama, eleme vb. için makinalar 11,464 Sıvılar için pompalar, sıvı elevatörleri 10,601 Santrifüjle çalışan kurutma, filtre , arıtma cihazları 9,500 Kauçuk, plastik eşya imal ve işleme makina ve cihazları 8,696 İnşaat Makinaları Aksam ve parçaları 8,613 Isı değişikligi yöntemi ile maddeleri işlemek için cihazlar 7,834 Post, deri, kösele hazırlanması, işlenmesi, imali makinaları 7,761 İçten yanmalı, pistonlu motorların aksam­parçaları 6,909 Metal dökümü için kasalar, plakalar, kalıp modelleri 6,786 Dizel, yarı dizel motorlar­hava basıncı ile ateşlenen, pistonlu 6,436 Yazı, hesap, muhasebe, bilgi işlem, büro için diğer mak. ve cihaz aksamı 5,668 Tohumları temizleme, ayırma, öğütme, işleme makina ve cihazları 5,594 Yıkama, temizleme, kurutma, doldurma vb. isler icin makina, cihaz 4,949 Hava­vakum pompası, hava/gaz kompresörü, vantilatör, aspiratör 4,430 Muslukçu, borucu eşyası­basınç düşürücü, termostatik valf dahil 4,340 Kendine özgü fonksiyonlu makina ve cihazlar 4,008 Transmisyon milleri, kranklar, yatak kovanları, dişliler, çarklar 3,979 Her nevi rulmanlar 3,610 Matbaacılığa mahsus baskı makinaları, yardımcı makinalar 3,539 Diğerleri 54,078 TOPLAM 261,642 Kaynak: ITC TradeMap
GTİP 8429 8471 8418 8474 8413 8421 8477 8431 8419 8453 8409 8480 8408 8473 8437 8422 8414 8481 8479 8483 8482 8443 © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 13 Aşağıdaki tablodan da görüleceği üzere 2003 yılı verilerine göre makina sektöründe Etiyopya’nın başlıca tedarikçi ülkeleri sırasıyla İtalya, Çin, Japonya, Almanya, ABD, ve Hindistan’dır. Etiyopya’nın makina ithalatının % 50’sini bu ülkeler oluşturmaktadır. Türkiye, Etiyopya’nın makina ithalatında % 0,6’lık payıyla 27. sıradadır. Tablo­: Ülkelere Göre Etiyopya Makina İthalatı (Değer: 1000 ABD Doları) ÜLKELER 2001 2002 2003 İtalya 34.094 32.494 47.366 Çin 9.772 7.994 24.626 Japonya 6.502 8.696 23.832 Almanya 22.915 13.400 19.651 ABD 13.342 6.266 18.516 Hindistan 4.225 8.235 15.781 İngiltere 14.093 17.023 12.990 Tayvan 2.985 1.791 10.035 Brezilya 3.025 4.559 9.838 İsveç 5.756 13.117 9.672 Kore Cum. 4.038 3.841 7.982 Belçika 8.580 7.245 5.654 Fransa 3.698 3.972 5.601 Hollanda 6.013 7.026 5.473 İrlanda 2.109 2.766 3.967 BAE 14.015 12.979 3.614 İspanya 356 698 3.064 İsviçre 3.032 4.892 2.971 Polonya 1.569 1.569 2.865 Danimarka 2.914 2.187 2.550 Suudi Arabistan 4.324 3.840 2.406 Finlandiya 129 240 2.308 Tayland 615 864 1.909 İsrail 770 649 1.721 Kanada 2.170 3.253 1.675 Güney Afrika 4.052 2.625 1.636 Türkiye 1.068 1.426 1.445 Meksika 21 0 1.109 Portekiz 201 363 975 Malezya 130 19 814 Ürdün 800 52 736 Diğerleri 11.982 11.834 8.860 TOPLAM 189.295 185.915 261.642 2003 Yılı Ülke Payları,% 18,1 9,4 9,1 7,5 7,1 6,0 5,0 3,8 3,8 3,7 3,1 2,2 2,1 2,1 1,5 1,4 1,2 1,1 1,1 1,0 0,9 0,9 0,7 0,7 0,6 0,6 0,6 0,4 0,4 0,3 0,3 3,4 100,0 Kaynak: ITC TradeMap Dış Ticaret Müsteşarlığı (DTM) verilerine Türkiye’nin Etiyopya’ye elektriksiz makina ihracatı 2003 yılında 1,855 milyon dolar ve 2004 yılında 2003 yılına göre % 78 artarak 3,308 milyon dolar olarak gerçekleşmiştir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 14 Tablo­: Etiyopya’nın Türkiye’den Makina İthalatı (Değer: ABD Doları) GTİP ÜRÜN ADI 2003 2004 84 Elektriksiz makinalar 1.855.407 3.308.953 Kaynak: DTM Türkiye 2004 yılında Etiyopya’ya başlıca hububat­baklagilin öğütülmesi, işlenmesi için makina­cihazlar (GTİP: 843780), Diğer taş, toprak, metal cevheri vb.için makina ve cihazlar (GTİP: 847480) ve Ekmek, pasta, bisküvi, makarna vb. İmali için makina­cihazlar (GTİP: 843810) ihraç etmiştir. Etiyopya’nın 6’lı GTİP bazında Türkiye’den Makina ithalatı 2004 değerlerini gösteren tablo aşağıda verilmektedir; Tablo­: Etiyopya’nın Türkiye’den Makina İthalatı (Değer: ABD Doları) GTİP 843780 847480 843810 841821 840890 842833 846490 841720 847710 843229 846410 843790 840999 847740 846510 848030 841490 847940 846029 841370 843920 846592 843110 842121 845899 841989 841480 848180 840991 843230 846090 ÜRÜN ADI Hububat­baklagilin öğütülmesi, işlenmesi için makina­cihazlar Diğer taş, toprak, metal cevheri vb..için makina ve cihazlar Ekmek, pasta, bisküvi, makarna vb. İmali için makina­cihazlar Ev tipi buz dolabı­kompresörlü Diğer maçlar için motorlar­dizel, yari dizel Sürekli hareketli bantli tip elevatör­konveyörler Taş, seramik, beton, çimento, soğuk cam işleyen diğer makinalar Ekmek, pasta, bisküvi firinlari; elektriksiz Kauçuk/plastik enjeksiyon makinalari Diğer tirmik, kültivatör, ot ayiklama, çapalama makinalari Taş, seramik, beton vb. İçin testere makinalari Tohum ve tane işleme makinalarinin aksam, parçalari Dizel motorlar için aksam; parçalar Vakumlu döküm makinalari ve isitarak şekil veren diğer makinalar Alet değiştirmeden çeşitli makina işlemleri yapan makinalar Döküm modelleri Hava­gaz pompasi, kompresörü, vantilatör vb. aksamı, parçaları İp, halat/kablo bükme makinalari Sayisal kontrollü olmayan yüzey taşlama tezgahi­0, 01mm ayarlı Diğer santrifüjlü pompalar Kağit/karton imaline mahsus makina ve cihazlar Ağaç, mantar vb.sert maddeleri işleyen planya/freze/kaliplama makinaları Palanga, bucurgat, irgat, kriko, vinç vb.aksam, parçaları Suyun filtre edilmesi/aritilmasina mahsus cihazlar Nümerik kontrollü olmayan diğer torna tezgahlari Pastörize, kondanse etme vb. İşler için cihaz, tertibat Diğer amaçlar için kullanilan komresör, vantilatör, aspiratör Diğer muslukçu eşyasi Benzinli motorlar için aksam­parçalar Tohum ekme, fidan dikme, fide söküp dikme makinalari Metal temizleme, bileme, cilalama vb. işler için diğer makinalar © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 2004 655.498 592.313 267.457 224.567 134.438 125.323 106.125 94.907 83.350 71.782 51.000 50.930 47.083 43.110 42.410 41.893 37.208 35.783 34.390 30.296 30.000 24.500 22.209 21.790 19.500 19.025 18.551 18.243 17.469 17.397 17.095
15 844790 841790 848340 848390 847780 843290 843311 845969 848590 847410 846591 843320 848490 846722 845190 848280 841330 846150 848330 846040 845011 847982 843880 847930 841869 841850 842481 841939 847981 848410 841981 846420 841381 846789 843699 841510 842219 841459 841440 842139 842123 843390 842129 847989 848190 841392 846190 843210 Diğer örgü, gipür, tül, dantela vb. İmali için makine ve cihazlar Elektriksiz sanayi, laboratuar firinlarinin aksam, parçaları Dişliler, dişli sistemleri, bilyali vidalar, dişli kutuları Transmisyon mili, krank, kovan, dişli kutulari vb. parçaları Kauçuk/plastik eşya imali için diğer makina­cihazlar Tarla, bahçe tariminda, ormancilikta kullanilan makinanin aksam, parçası Motorlu çim biçme makinalari Diğer freze makinalari­metal işlerken talaş kaldiran Başka yerde bulunmayan makina­cihaz aksam­parçaları Metal cevherlerini tasnif etme, eleme, ayirma/yikamaya mahsus makinalar Ağaç, mantar, kemik, vb. İşleyen testere makinalari Çayir biçme makinalari­traktöre takilan kesme çubuklari dahil Diğer conta, poşet, zarf vb. takım­grupları Elle kullanilan, elektro­mekanik testereler Dokumalari yikama, kurutma, ütüleme makinalarinin aksam, parçası Kombine haldeki bilyali ve konik makarali diğer rulmanlar İçten yanmali pistonlu motorlar yakit, yağ/soğutma pompaları Testere tezgahlari­dilme tezgahları Yatak kovanlari (rulmansiz olanlar) mil yatakları Honlama ve lepleme tezgahlari Tam otomatik çamaşir yikama makinalari­kapasitesi=<10 kg Kariştirma, yoğurma, kirma, öğütme, homojenleştirme vb. makinaları Yiyecek­içecek sanayinde kullanilan diğer makina­cihazlar Ağaç levha imali, mantar işleme pres, makina­cihazlari Isi pompalari; diğer soğutucu­dondurucu tertibat Vitrin, tezgah vb. Tipi soğutucu­dondurucular Tarla/bahçe ziraatine mahsus pülverizatörler Diğer kurutucular Metal işleyen makinalar (eiektrik tel.bobin halinde sarm.mahs.olan.dahil) İki yada daha fazla metal tabakali contalar Sicak içecekleri hazirlama, yiyecekleri pişirme, isitma cihazi Taş, seramik, beton vb. İçin taşlama/cilalama makinalari Diğer pompalar El ile kullanilan diğer motorlu aletler Diğer tarla, bahçe, kümes vb.makina ve cihazlarin aksam, parçalari Pencere/duvar tipi klimalar Diğer bulaşik yikama makinalari Diğer vantilatörler­aspiratörler Tekerlekli şasilere monte edilmiş hava kompresörleri Diğer motorlar için hava filtreleri İçten yanmali motorlar için yağ­yakit filtreleri Hasat makinalarina ait aksam; parçalar Diğer sivi filtre/aritma cihazlari Kendine özgü fonksiyonlu diğer makina­cihazlar Musluklar, valfler vb.cihazlarin aksam, parçaları Sivi elevatörlerine ait aksam­parçalar Diğer çeşitli metal tezgahlari Pulluklar © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 16.920 16.750 16.479 14.276 14.121 14.042 14.000 12.500 10.234 9.076 6.783 6.668 6.530 6.525 6.182 6.062 5.531 5.511 5.442 5.300 5.250 5.087 5.045 5.004 4.400 4.253 4.137 4.081 3.913 3.877 3.382 3.125 3.100 2.940 2.918 2.800 2.736 2.690 2.649 2.573 2.422 2.410 2.329 2.174 1.883 1.871 1.800 1.726
16 846799 842240 841430 842290 841920 847439 848350 846039 842131 842211 848360 848110 846291 841590 848299 846721 846880 843629 845150 841280 847330 El ile kullanilan motorlu aletlere ait aksam; parçalar Diğer paketleme/ambalajlama makinalari Soğutma cihazlarinda kullanilan kompresörler Bulaşik yikama makinalarina ait aksam­parçalar Tibbi, cerrahi/laboratuvar sterilizatörleri Taş, toprak, cevher için diğer kariştirma/yoğurma makinalari Volanlar­kasnaklar (kasnak bloklari dahil) Nümerik kontrollü olmayan bileme tezgahlari İçten yanmalı motorlar için hava filtreleri Evlerde kullanilan bulaşik yikama makinalari Kavramalar­kaplinler (birleştirme, irtibat cihazlari) Basinç düşürücü valfler Hidrolik presler Klima cihazlarinin aksam­parçalari Rulmanların diğer aksam, parçalari Her türlü, elektro­mekanik, elle kullanilan matkaplar Diğer lehim, kaynak makina ve cihazlari Kümes hayvanciliğina mahsus diğer makina ve cihazlar Mensucati top halinde sarma, açma, katlama, kesmeye masus makinalar Diğer motorlar­makinalar Başka yerde belirtilmeyen otomatik bilgi işlem makinasinin aksam, parça & aksesuari 841919 Diğer elektriksiz aninda/depolu su isiticilari 843850 Etleri/kümes hayvan etlerini hazirlayan makina ve cihazlar 841391 Pompalarin aksam­parçalari 842420 Püskürtme tabancalari vb. Cihazlar 846692 Ağaç, mantar, kemik vb. İşleyen makinalarin aksam­parçalari 841810 Diş kapilari birden fazla kombine soğutucu­dondurucular 846390 Metal/sermetleri talaş kaldirmadan işleyen diğer makinalar 841360 Diğer döner deplasmanli pompalar 848310 Transmisyon milleri, kranklar 841899 Soğutucu/dondurucu­isi pompalarina ait aksam­parçalar 841090 Su türbünleri ve su çarklari için aksam; parçalar 845229 Diğer dikiş makinalari 844819 Diğer tekstil makinalari için yardimci cihazlar 841320 El pompaları TOPLAM Kaynak: DTM 1.660 1.653 1.523 1.470 1.151 1.047 1.020 1.010 959 950 940 872 870 811 727 724 716 660 611 604 567 564 408 380 288 264 200 200 176 154 144 133 125 116 107 3.308.953 ETİYOPYA’NIN MAKİNA İTHALATINDA UYGULADIĞI GÜMRÜK VERGİLERİ Etiyopya makina ithalatında % 5, %10 ve % 20 değişen oranlarda gümrük vergisi uygulamaktadır. Makina ithalatında ağırlıklı olarak uyguladığı gümrük vergisi ise % 5’tir. Makina Alt Sektörleri Bu bölümde Etiyopya’nın 2003 yılında makina ithalatında büyük paylara sahip ülkemiz açısından ihracat potansiyelleri yüksek ve Etiyopya’da büyük talep gören tarım makinaları,
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 17 pompa ve kompresörler, gıda işleme ve paketleme makinaları, tekstil ve deri işleme makinaları ve inşaat ve maden makinaları değerlendirilecektir. Tarim Makinalari Etiyopya ekonomisi ve dış ticareti yoğun olarak tarım sektörüne dayanmakta olup, tarım üretimi ağırlıklı olarak geleneksel metodlarla yürütülmektedir. Bu anlamda ülkede öncelikle traktör olmak üzere tarım aletlerine ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca böcek ilaçlama için gerekli ekipman ve ilaç diğer önemli ihtiyaçlardan biridir. Sulama alanında ise öncelikle sulama sistemlerinin kurulmasının yanı sıra pompa ihtiyacı dile getirilmektedir. Ayrıca son yıllarda artan yağlı tohum ihracatı (özellikle susam), söz konusu ürünlerin işlenmesine yönelik makinelere olan ihtiyacı arttırmıştır. Buna ilaveten tarımsal destek hizmetleri dile getirilen diğer bir ihtiyaç olmuştur (soğuk hava depoculuğu, nakliye ve pazarlama). Tarım ve Hayvancılık Sektörünün Durumu Etiyopya ekonomisi ağırlıklı olarak tarım sektörüne dayanmakta olup, sektör GSMH’nın yaklaşık %50’sini, ihracatın %60’ını oluşturmakta, toplam işgücünün %80’ini barındırmaktadır. Tarım ürünleri ihracatının %62’sini kahve ihracatı oluşturmaktadır. Dolayısıyla kahve döviz kazandıran en önemli üründür. Tarım, küçük bireysel arazilerde çalışan ve genellikle kendi tüketimleri için üretim yapan küçük ölçekli çiftçiler tarafından yapılmaktadır. Bu nedenle, sektör yerli ve yabancı yatırım açısından cazip imkanlar sunmaktadır. 1998­2000 yıllarında Eritre ile olan savaş ve üst üste kurak geçen mevsimler söz konusu sektörü olumsuz etkilemiştir. Tarımsal üretimin büyük bölümünü başta kahve, tahıl, şeker kamışı, yağlı tohumlar, baklagiller, meyve ve sebze oluşturmaktadır. Gelir sağlayan başlıca endüstriyel ürünler ise kahve, yağlı tohumlar, bakliyat, pamuk, sisal, tütün, meyveler ve şeker kamışıdır. Toplam ihracatın %35­40’i kahveden oluşurken, Etiyopya bal ve reçine üretimi ve ihracatında Afrika’da birinci sırada yer almaktadır. Etiyopya hayvan varlığı bakımından Afrika’nın en üst sıralarında dünyada ise ilk 10 içerisinde yer almaktadır. Ülkenin hayvan varlığı 35 milyon sığır, 23 milyon koyun, 17 milyon keçi ve 38 milyon kümes hayvanından oluşmaktadır. Hayvancılık, salgın hastalıklar ve kuraklıktan olumsuz etkilenmektedir. Etiyopya’da tüm topraklar devlete ait olup, Hükümet 2003 yılı itibariyle arazi kiralamaya başlamıştır. Etiyopya, bol tarımsal kaynaklara ve çok geniş çeşitlilikte ekolojik alanlara sahiptir. Etiyopya kullandığı kimyasal gübrenin tümünü ithal ettiğiden tarım sektöründeki en iyi potansiyel tarımda kullanılan kimyasal maddeleri tedarik etmek ya da bunların üretimini yapmaktır. Ekonomide önceliğin tarıma, ürün çeşitliliğine ve geniş kapsamlı tarımsal işlemeye verilmesi birçok fırsatı sunmaktadır. Tarım sektörünün artan ticarileşmesine paralel olarak tarımda kullanılan traktörlere, biçerdöverlere, tahıl silolarına, soğuk hava depolarına ve diğer ekipmana artan talep vardır. Etiyopya ihracat için balmumu, yağlı tohum, meyve ve sebze üretimi de yapmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 18 Hükümet, milyonlarca aileyi etkileyen, tekrarlanan kuraklığa karşı çiftçilerin savunmasızlığını azaltma aracı olarak kırsal alanlarda sulu hasat yöntemlerinin kullanımını önermektedir. Birçok bölgede, elle kullanılan tarım aletleri, küçük ölçekli kırsal altyapı hizmetlerine yönelik ekipman, sulama pompaları ve kuyu veya sondaj gibi su temini ve kanalizasyon sistemi makinalarını da içeren birçok makina ve ekipman tedarikine yönelik büyük bir talep vardır. Ayrıca, tarım yerel endüstriye ham madde sağlayarak önemli bir rol oynamaktadır. Geniş ekolojik bölgelere ve çok çeşitli kaynaklara sahip bulunan Etiyopya’da her çeşit tahıl, lifli mahsuller, yağlı tohumlar, kahve, çay, çiçek, meyve ve sebze yetiştirilmektedir. Potansiyel sulanabilir alanların 10 milyon hektar olduğu tahmin edilmektedir. Etiyopya Afrika’nın en büyük çiftlik hayvanları varlığına sahiptir. Balıkçılık ve ormancılık kaynakları da önem arzetmektedir. Yukarıda belirtilen tarım ürünlerinin üretim ve işlenmesinde yeni özel yatırımlar için önemli fırsatlar mevcuttur. Bilhassa aşağıda belirtilen alanlar yeni yatırımcılara çok sayıda olanaklar sunmaktadır; Etiyopya tarım alanında birçok yatırım imkanı sunmakta olup, tahıl üretim ve işlemesi, tohum üretimi, kahve ve çay üretimi, pamuk üretimi ve işlemesi, sebze, meyve, çiçek ve bal üretimi ile canlı hayvan üretimi bunların önde gelenleridir. Gıda Ürünleri : Etiyopya’da yetişen tarım ürünleri buğday, mısır, teff, fasulye, bezelye, mercimek, soya fasulyesi, nohut vb. gibi ürünleri içermektedir. 1992­2000 yılları arasında Etiyopya, bu tür yiyecek ürünlerinden, 8.9 milyon hektarlık bir arazi üzerinde, 11.4 milyon tonluk bir üretim yapmıştır. Bu miktar ülkenin bu tür ürünlere olan talebinin çok altındadır. Bu nedenle sözkonusu ürünlerde ticari üretim ve işleme açısından büyük fırsatlar mevcuttur. Ayrıca, bazı bakliyat ürünleri de ihraç pazarları için üretilebilir ve işlenebilir. Keten tohumu, kolza tohumu, yer fıstığı, ayçiçeği, zencefil tohumu, pamuk tohumu gibi yağlı tohumlar yemeklik yağ sanayiinde hammadde girdisi olarak kullanılmaktadır. Susam başta olmak üzere bazı yağlı tohumlar önemli ihraç ürünleridir. Ghee ve palmiye yağı işlenmesi ve hindistan cevizi üretimi için ülkenin güney batı bölgeleri uygun iklim koşullarına sahiptir. Bunun yanı sıra Etiyopya mısır işleme ve üretiminde büyük bir potansiyele sahiptir. Mısır ülkenin ekolojik tarım alanlarında yaygın şekilde yetiştirilmektedir. Yıllık ortalama üretim yaklaşık 1.4 milyon hektarlık bir alan üzerinde 250.000 metrik tondur. Mevcut potansiyeli etkin kullanmak için devlet teşviğine ek olarak, kahve, mısır işlenmesi için ayrıntılı projeler hazırlanmış bulunmaktadır. İçecek Ürünleri : Etiyopya Afrika’nın önde gelen kahve üreticisidir. Kahve gelir getiren en önemli üründür. 2001­2002 yıllarında kahve ihracatının hacmi 110.000 tonun üzerindedir. Özel kahve üretim ve işleme potansiyeli önem kazanmaktadır. Çay da üretim, işleme ve ihracat açısından bir diğer önemli potansiyeldir. 2001­2002 yıllarında toplam çay ihracatı 153 tondur. Ülkenin elverişli iklim koşulları gerek ihracat ve gerekse iç tüketim amacıyla çay üretimi ve işlenmesi için uygun fırsatlar sunmaktadır. Pamuk :Pamuk Etiyopya ekonomisine önemli bir paya sahiptir ve birçok tekstil ve giyim fabrikası yerel pamuk üretimine dayanmaktadır. Pamuk ihracat için önemli fırsatlar sağlamaktadır. Mevcut tekstil endüstrisinin talep ettiği keten tiftiği pamuğunun bir bölümü yerli üretim ile diğer bölümü ise ithalat yoluyla karşılanmaktadır. Buna ilaveten keten tiftiği ihraç etme yönünde olumlu beklentiler mevcuttur. Etiyopya, pamuk işleme ve üretimi açısından da kayda değer fırsatlar sunmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 19 Bahçecilik : Etiyopya’nın elverişli iklimi narenciye, muz, mango, papatya, avokado, guava, üzüm, ananas, passion meyvesi, elma, patates, lahana, karnabahar, okra, patlıcan, domates, kereviz, salatalık, soğan, kuşkonmaz, karpuz, kavun, havuç, yeşil fasulye, kesme çiçek gibi çok geniş bir yelpazede sebze, meyve çiçek üretimi için uygun koşullar yaratmaktadır. Etiyopya’nın çiçekli bitkiler için bir orijin ve çeşitlilik merkezi olduğuna da inanılmaktadır. Kesme çiçek ve sebze ihracatı hızlı bir şekilde büyümektedir. 2001­2002 üretim yılında 29.000 tonun üzerinde meyve ve sebze ve 10 ton çiçek ihraç edilmiştir. Ülkede devlet tarafından işletilen bazı entegre tarımsal ürün işleme tesisleri mevcuttur. Genel olarak bahçecilik alt sektörleri özel yatırımlar için büyük bir fırsat oluşturmaktadır. Çiftlik hayvanları : Etiyopya hayvan varlığı bakımından Afrika’nın en üst sıralarında dünyada ise ilk 10 içerisinde yer almaktadır. Ülkenin hayvan varlığı 35 milyon sığır, 11 milyon koyun, 10 milyon keçi ve 38 milyon kümes hayvanından oluşmaktadır. Geleneksel hayvan yetiştirme yöntemleri nedeniyle üretim istenilen verimlilikte gerçekleştirilememektedir. Bu sebepten dolayı modern ticari hayvan yetiştiriciliği, et­süt­ yumurta işleme ve üretimi için cazip fırsatlar mevcuttur. Ayrıca, devekuşu, misk kedisi (civet cat) ve timsah yetişiriciliği de önemli potansiyel yatırım fırsatları arasında sayılabilir. Balıkçılık : Suni havuzlarda tatlı su balığı üretim ve işleme olanakları da mevcuttur. Etiyopya’da balık üretim kapasitesinin yıllık 45 bin ton olduğu tahmin edilmektedir. Ormancılık ve Arıcılık : Tahminen 2.5 milyon hektarlık doğal orman 58 adet tasarlanmış milli orman öncelik alanı (NFPA) içinde bulunmaktadır. Bunların 13 tanesi entegre olmuş orman yönetim sistemleriyle yönetilmekte, yaklaşık 80.000 hektarlık endüstriyel orman sınırlı sürdürülebilir tüketim amacıyla kurulmaktadır. Yatırımcıların inşaat kerestesi, kağıt hamuru, kibrit ve hatta odun üretimi için yatırım yapmaları mümkündür. Kauçuk ve doğal sakız üretimi de yatırımcılar için önemli fırsatlar sunmaktadır. 3.3 milyon arı kovanı varlığıyla Etiyopya Afrika’nın önde gelen bal ve bal mumu ihracatçısıdır. Bu arıcılık alanında yapılacak özel yatırımlar için iyi bir potansiyel sunmaktadır. Tarımsal Hizmetler : Zararlı böcek ve hastalık kontrolü, teknik danışmanlık, tarım makinaları, soğuk hava depoculuğu, nakliye ve pazarlama hizmetleri gibi tarımsal destek hizmetleri hatırı sayılır yatırım alanlarıdır. Tarım Makinaları ve Ekipman İthalatı Tarım makinaları ithalatıyla ile ilgili veriler incelendiğinde ithalatın büyük bir oranının traktörleri kapsadığı görülmektedir. ITC verilerine göre, Etiyopya 2003 yılında 8,2 milyon dolar tutarında tarım makinaları ithalatı yapmıştır. Traktörlerin ithalattaki payı % 34’tür. Diğer önemli ithal kalemleri; 1,509 milyon dolarlık ithalat değeriyle, “Pulverizatörler­ Spreyleme Cihazları” (GTİP: 8424.81) ve 828 bin dolarlık ithalat değeriyle “Kombine Biçerdöverler” (GTİP: 8433.51)’dir. 2003 yılında Etiyopya, 141 bin dolarlık pulluk (GTİP: 8432.10) ithalatının % 19’unu, 18 bin dolarlık diğer harman makinaları (GTİP: 8433.52) ithalatının % 72’sini Türkiye’den gerçekleştirmiştir. Etiyopya’nın 6’lı GTİP bazında tarım makinaları ithalatındaki ülke paylarını ve değerlerini gösteren tablo aşağıda verilmektedir; Tablo­: Etiyopya Tarım Makinaları ve Ekipman İthalatı (Değer: 1000 ABD Doları) GTİP ÜRÜN ADI 2001 2002 2003 2003 yılı Etiyopya’nın ithalatındaki ülke payları, %
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 20 8419.31 Tarım Ürünleri İçin Kurutucular 111 8424.81 Pulverizatörler­Spreyleme Cihazları 8432.10 Pulluklar 98 8432.21 Diskarolar 97 8432.29 8433.19 Diğer Tırmık, Kültüvatör,Çapa vb. Mak. Mibzerler, Ekim­dikim Makinaları Gübre Yayma­ Saçma Makinaları Diğer Çim Biçme Makinaları 8433.20 Çayır Biçme Makinaları 8433.40 1,402 241 141 İngiltere (46), Brezilya (26), Türkiye (19), Hollanda (9) 870 1,509 İsrail (22), İran (21), Danimarka (12), İspanya (12), Kore Cum. (7), Fransa (6), İtalya (5), Brezilya (5), Japonya (4) 187 137 İtalya (74), Brezilya (11), Hindistan (8) 114 199 Brezilya (11), Fransa (17), İtalya (7) 189 169 68 61 24 30 25 26 19 Çin (50), İtalya (40) 6 28 32 Çin (41), Japonya (38) Balyalama Makinaları 45 50 8433.51 Kombine Biçerdöverler 647 454 8433.52 Diğer Harman Makinaları 157 14 63 Almanya (56), Fransa (25), Uganda (19) 828 Almanya (80), Finlandiya (13), İsveç (7) 18 Türkiye (72) 8433.59 Diğer Hasat Makinaları 1 38 109 Brezilya (95) 8433.90 Hasat Makinaları Aksam­ Parçaları Tavukçuluk İnkubatörleri 85 134 25 94 42 42 39 111 43 13 36 83 8701.10 Kümes Hayvancılığına Mahsus Diğer Makina­ Cihazlar Tarla, Bahçe Ormancılık, Arıcılık için Diğer Makina ve Cihazlar Kümes Hayvancılığı/ Civciv Çıkarma Mak. Aksamı Diğer Tarla Bahçe Kümes vb. Mak. Ve Cihazlarının Aksamı Motokültörler 37 343 8701.90 Tarım Traktörleri 8432.30 8432.40 8436.21 8436.29 8436.80 8436.91 8436.99 TOPLAM 66 Fransa (55), İtalya (15) 201 İngiltere (60), İtalya (26), Brezilya (6), Yunanistan (5) 104 Fransa (85), Çin (14) 145 Almanya (56), Brezilya (22), İtalya (17) 37 İtalya (81) 301 Belçika (78), İtalya (13), Malezya (5), ABD (4) 653 Belçika (67), İsrail (15), Almanya (10), Danimarka (4), Yunanistan (3) 21 ABD (90) 156 İngiltere (63), İsrail (22), Danimarka (6) 686 İtalya (56), Ekvator (22), S. Arabistan (9), Brezilya (8), BAE (5) 1,533 1,603 2,815 İtalya (23), Belarus (18), Avusturya (11), Brezilya (10), Japonya (9), İngiltere (9), Almanya (7), ABD (7), BAE (4) 4,710 4,705 8,240 Kaynak: ITC TradeMap POMPA VE KOMPRESÖRLER Etiyopya ekonomisi tarıma dayalı olduğundan Etiyopya’da pompaların kullanıldığı önemli bir alanda tarım alanlarını sulamadır. Endüstriyel büyüme, arazi ıslahına yönelik çalışmalar, su ve atık su projeleri ve inşaat sektöründeki büyümeden dolayı pompa ve kompresör pazarının büyüyeceği tahmin edilmektedir. Etiyopya’nın tarıma verdiği önem ve yetersiz su kaynakları nedeniyle sulama konusunda daha verimli olabilmek için sulama sistemlerine yatırımı artırması beklenmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 21 Etiyopya Pompa ve Kompresör İthalatı Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) verilerine göre Etiyopya, 2003 yılında pompa ve kompresör sektöründe 15 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirmiştir. Etiyopya, 2003 yılında başlıca Diğer Santrifüjlü Pompalar (GTİP: 8413.70); İçten Yanmalı Pistonlu Motorlar Yakıt, Yağ/Soğutma Pompaları (GTİP: 8413.30) ithal etmiştir. 2003 yılında (GTİP: 8413.30) ithalatının % 5’ini Türkiye’den gerçekleştirmiştir. Etiyopya pazarının başlıca pompa ve kompresör tedarikçi ülkeleri İtalya, Japonya ve Almanya’dır. Pazardaki mevcut pompa tedarikçileri pazara yeni girmeye çalışan diğer rekabetçi ülkeleri zorlamaktadır ama özellikle genişleyen yedek parça ve servis pazarında imkanlar mevcuttur. Etiyopya’nın 6’lı GTİP bazında pompa ve kompresörler ithalatındaki ülke paylarını ve değerlerini gösteren tablo aşağıda verilmektedir; Tablo­: Etiyopya Pompa ve Kompresör İthalatı (Değer: 1000 ABD Doları) GTİP ÜRÜN ADI 2001 2002 2003 2003 yılı Etiyopya’nın ithalatındaki ülke payları, % 858 Brezilya (66), İngiltere (17), İtalya (10), Fransa (5) 317 Almanya (82), ABD (9) 8413.11 Servis İstasyonları /Garajlarda Kullanılan Türde Yakıt/Yağ Dağıtım Pom. 278 443 8413.19 Ölçü tertibatlı diğer sıvı pompaları 641 346 8413.20 El Pompaları 863 404 8413.30 İçten Yanmalı Pistonlu Motorlar Yakıt, Yağ/Soğutma Pompaları 845 1.191 2 3 15 66 119 204 8413.70 Diğer Santrifüjlü Pompalar 1.658 2.560 8413.81 Diğer Pompalar 1.321 1.279 8413.82 Sıvı elevatörleri 8413.91 Pompaların Aksam­Parçaları 15 1.398 1 1.398 154 88 96 92 282 ABD (36), İngiltere (23), İsviçre (10), Japonya (7), Meksika (5), Almanya (5), İtalya (5) 3.166 İtalya (45), Danimarka (16), Fransa (14), Japonya (8), Almanya (5) 1.708 İtalya (33), Japonya (11), Hollanda (10), İngiltere (6), Fransa (6), Suudi Arabistan (6), Almanya (5) 35 Çin (83) 1.261 İngiltere (15), İtalya (15), ABD (12), Hollanda (11), Fransa (10), Almanya (10), Güney Afrika (8), İşveç (7) 127 İngiltere (31), Hollanda (27), Almanya (20) 66 ABD (44), Çin (20) 166 328 216 Fransa (38), İtalya (14),
8413.40 Beton pompaları 8413.50 Diğer Doğrusal Deplasmanlı Pompalar (Pozitif Hareketli) 8413.60 Diğer Döner Deplasmanlı Pompalar 8414.10 Vakum Pompaları 8414.20 El/ayakla çalıştırılan hava pompaları 8414.30 Soğutma Cihazlarında Kullanılan 730 Hindistan (85), Tayland (4) 2.082 Finlandiya (21), Japonya (20), İtalya (13), Almanya (9), ABD (7), Türkiye (5) 137 Çin (82), İtalya (10) 24 Belçika (46) © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 22 Kompresörler 8414.40 Tekerlekli Şasilere Monte Edilmiş Hava Kompresörleri 486 527 8414.51 Vantilatörler­aspiratörler:güç=<125w, elektrik motorlu 246 73 8414.59 Diğer Vantilatörler­Aspiratörler 473 324 1 9 783 765 8414.60 Aspiratörlü davlumbazlar (en buyuk kenarı<120cm) 8414.80 Diğer Amaçlar için Kullanılan Kompresör, Vantilatör, Aspiratör 8414.90 Hava­Gaz Pompası, Kompresörü, Vantilatör vb. Aksamı, Parçaları TOPLAM İspanya (99, Belçika (7), Almanya (7), Hindistan (5), Uganda (5) 675 İtalya (28), G.Afrika (16), Belçika (16), Kore Cum. (10), Japonya (8), Kanada (7), İngiltere (6) 324 İtalya (69), Çin (18), Hindistan (9) 798 Japonya (48), ABD (11), İtalya (9), İngiltere (6), Almanya (5), Çin (5) 17 İngiltere (76) 1.383 İtalya (35), İngiltere (22), Japonya (10), Belçika (9), Almanya (6), Uganda (5) 614 742 824 İngiltere (19), Belçika (13), İtalya (13), ABD (12), Suudi Arabistan (11), Almanya (10), Hindistan (6), İsveç (5) 10.174 10.843 15.030 Kaynak: ITC TradeMap
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 23 GIDA İŞLEME VE PAKETLEME MAKİNALARI Gıda Sanayinin Durumu Yerli tarımsal üretim ve pazarlamaya odaklı olan gıda işleme sanayi, Etiyopya’nın en önemli ekonomik önceliklerden biridir. Ülkedeki sanayi üretiminin %40’tan fazlası bitkisel yağ, un, bira ve alkolsüz içecek başta olmak üzere gıda ve içecekten oluşmaktadır. Etiyopya’daki süt üretimi yılda 960 bin ton olup, bu miktar on yıldır sabittir. Yerel üretimin süt ihtiyacını karşılayamaması nedeniyle süt tozu ithalatı da yapılmaktadır. Ülkede beş adet bira fabrikası ve beş adet maden suyu üretim tesisi bulunmaktadır. Şeker üretiminde devlet tekel konumunda olup, bunlardan bir tanesinde tevsii çalışmaları sürdürülmektedir; diğer ikisinde ise ekipmanlar çok eski durumdadır. Devlet iki tane daha şeker fabrikası kurma çalışmalarına başlamıştır. Bu alanda ekipman ihtiyacı önemli bir potansiyel olarak gösterilebilir. Un üretiminde, 100 den fazla özel ve kamuya ait üretim tesisi bulunmakta, makarna üretiminde ise yalnızca altı üretim tesisi bulunmaktadır. Bitkisel yağ üretiminde 10’u büyük ve orta büyüklükte, diğerleri ise küçük üreticiler olmak üzere 300 üretici faaliyet göstermektedir. Yıllık yağ ihtiyacı 69 bin ton olan ülkede yerel üretim 50 bin tondur. İhtiyacın kalan bölümü İtalya, Birleşik Arap Emirlikleri, Malezya, Mısır ve Kenya’dan ithal edilmektedir. Soya yağı ithalatının %5’i Türkiye’den karşılanmaktadır. Gıda işleme sanayinin büyük kısmı özel sektörün elindedir ve bu firmalar yerli hammaddeleri (et, süt, meyve, sebze, tahıl vb.) işlemektedirler. Ancak firmaların çoğu eski ekipman ve teknoloji kullanmaktadırlar ve sınırlı çeşitlilikle ürün üretmektedirler. Gıda üretimi paketleme, etiketleme, hijyen, raf ömrü ve besin değeri açısından Batı standartlarının altındadır. Etiyopya gıda işleme sanayinde makina­ekipman ve üretim teknolojileri genel olarak yenilemeye ve yüksek teknolojiye ihtiyaç duymaktadır. Ayrıca Etiyopya’nın ürettiği tarımsal ürünü işlenmiş gıda olarak ihraç etme isteği, Etiyopya’nın yüksek teknoloji ürünü ve daha karmaşık gıda işleme ve paketleme makinalarına olan ihtiyacını artırmaktadır Etiyopya Gıda İşleme ve Paketleme Makinaları İthalatı Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) verilerine göre Etiyopya, 2003 yılında gıda işleme ve paketleme makinaları sektöründe 19.4 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirmiştir. Etiyopya, 2003 yılında başlıca pastörize etme ve yoğunlaştırmada kullanılan makinalar, tohum, hububat ve baklagilin öğütülmesi ve işlenmesine mahsus makinalar­aksam ve parçaları ile şişe, kutu, çuval vb. kapları doldurma, kapama vb. iş cihazları ithal etmiştir. 2001­2003 yılları arasında gıda işleme ve paketleme makinaları grubunda Etiyopya’nın ithalatında en çok büyüme kaydeden pastörize etme ve yoğunlaştırmada kullanılan makinalar ile tohum, hububat ve baklagilin öğütülmesi ve işlenmesine mahsus makinalar­aksam ve parçalarıdır. Pazarda Avrupa menşeli makina­ekipman genelde kaliteli ve güvenilir olarak bilinmektedir. Aşağıdaki tablodan da görüldüğü üzere, bu makina grubunda, İtalya, Almanya, Hindistan ve İngiltere Etiyopya’nin başlıca tedarikçi ülkeleridir. Yerli tarımsal üretime dayalı ve işlenmiş gıdaya odaklı ihracatın çeşitlendirilmesi amacıyla Etiyopya dış ticaret mevzuatı makina ekipman ithalatında önemli bir engel teşkil etmemekte hatta yabancı yatırımlar
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 24 mevzuatında ortak yatırım durumunda yatırımcı ülkeden ithal edilecek makina­ekipmanla ilgili muafiyetler öngörmektedir. 2003 yılında Etiyopya, 267 bin dolarlık elektriksiz Ekmek, Pasta, Bisküvi Fırınları (GTİP: 8417.20) ithalatının % 9’unu, 4,269 milyon dolarlık pastörize etme ve yoğunlaştırmada kullanılan makinalar (GTİP: 8419.89) ithalatının % 2’sini, 4,094 milyon dolarlık tohum, hububat ve baklagilin öğütülmesi ve işlenmesine mahsus makinalar (GTİP: 8437.80) ithalatının % 7’sini, 558 bin dolarlık Ekmek, Pasta, Bisküvi, Makarna vb. imali için Mak.Cihazlar (GTİP: 8438.10) ithalatının % 8’ini Türkiye’den yapmıştır. Etiyopya’nın 6’lı GTİP bazında Gıda İşleme ve Paketleme Makinaları ithalatındaki ülke paylarını ve değerlerini gösteren tablo aşağıda verilmektedir; Tablo­: Etiyopya Gıda İşleme ve Paketleme Makinaları İthalatı (Değer: 1000 ABD Doları) GTİP ÜRÜN ADI 2001 2002 8417.20 Ekmek, Pasta, Bisküvi Fırınları; Elektriksiz 211 164 8419.89 Pastörize, Kondanse Etme vb. İşler için Cihaz, Tertibat 895 2.143 11 9 318 1.150 4.479 1.245 317 559 950 837 253 391 77 12 0 9 29 11 168 85 1.238 918 8437.80 Hububat­Baklagilin Öğütülmesi, İşlen. Için Makina­Cihazlar 1.693 2.041 8437.90 Tohum ve Tane İşleme Makinalarının Aksam, Parçaları 882 2.444 8421.11 Krema Ayırıcılar (Ekremözler) 8422.20 Şişe vb kapları temizleme/kurutma makinaları 8422.30 Şişe, kutu, çuval vb kapları doldurma, kapama vb iş cihazları 8422.40 Diğer paketleme/ambalajlama makina­cihazları 8422.90 Yıkama, doldurma, etiket, mühürleme vb makina aksamı,parcaları 8423.81 Tartı alet­cihazları: tartma kapasitesi=<30kg 8434.10 Süt Sağma Makinaları 8434.20 Sütçülükte Kullanılan Makina ve Cihazlar 8434.90 Sütçülükte Kullanılan Makina ve Cihazların Aks., Parçaları 8435.90 Şarap, Meyva Suları vb.Makinalara Ait Aksam; Parçalar 8437.10 Tohum, Hububat, Baklagil Temizleme Makina ve Cihazları 2003 yılı Etiyopya’nın ithalatındaki ülke payları, % 267 İtalya (63), Fransa (15), Türkiye (9), İspanya (7), Güney Afrika (6) 2003 4.279 Hindistan (62), Hollanda (14), İngiltere (8), Almanya (5), Türkiye (2) 155 Çin (53), Hindistan (21), İsviçre (15), Fransa (10) 284 Almanya (54), Uganda (43) 2.476 İtalya (46), Almanya (24), Çin (17), Hindistan (6) 1.238 İtalya (79), Hindistan (10), Çin (6) 814 Almanya (29), İtalya (26), Çin (17), İngiltere (9) 345 Hindistan (60), İngiltere (17), Çin(11) 3 9 68 ABD (69) 115 Almanya (97) 1.167 Danimarka (25), Amerika (17), İtalya (17), Ekvator (14), Hindistan (9), Çin (5) 4.094 İtalya (36), İsviçre (24), Çin (20), İsrail (9), Türkiye (7) 332 Almanya (32), İtalya (20), Çin (17), İsviçre (16), Avusturya (7), Türkiye (3)
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 25 8438.10 Ekmek, Pasta, Bisküvi, Makarna vb. imali için Mak.Cihazlar 2.544 1.018 8438.20 Şekerleme, Kakao/Çikolata İmali için Makina ve Cihazlar 8438.30 Şeker İmaline Mahsus Makina ve Cihazlar 8438.40 Biracılığa Mahsus Makina ve Cihazlar 8438.50 Etleri/Kümes Hayvan Etlerini Hazırlayan Mak. Ve Cihazlar 8438.60 Sebze, Meyva ve Kabuklu Yemişlerin Hazırlanmasına Mahsus Mak.ve Cihaz 8438.80 Yiyecek­İçecek Sanayinde Kullanılan Diğer Mak. Cihazlar 8438.90 Yiyecek, İçecek San. Mak. Ve Cihazlarının Aksam­Parçaları 43 2.010 385 11 559 İtalya (50), Çin (10), Hindistan (9), Türkiye (8), Surinam (5) 250 Hindistan (42), Mısır (20), Avusturalya (20), Çin (17) 220 Hindistan (100) 1.731 47 191 Hindistan (88), Belçika (8) 812 103 61 49 293 3.695 624 897 335 İngiltere (67), Çin (16), İtalya (9), Amerika (7) 163 İtalya (84), İngiltere (15) 130 Hindistan (44), Tayvan (27), Çin (17) 1.101 İtalya (42), Hindistan (16) Almanya (11), İngiltere (5), Güney Afrika (5), Danimarka (5) 2 8441.20 Torba, kesekağıdı, zarf yapmaya 200 141 mahsus makinalar 8441.30 Kutu, tüp, varil mahafazaların 85 69 513 Çin (53), Tayvan (39), imaline mahsus makinalar Hindistan (9) 8479.20 Hayvansal/Bitkisel Katı/Sıvı Yağların 1.332 747 376 Çin (51), Hindistan (49) Çıkarılmasına Mahsus Makina ve Cihazlar TOPLAM 19.643 20.793 19.486 Kaynak: ITC TradeMap TEKSTİL VE DERİ İŞLEME MAKİNALARI Tekstil, Konfeksiyon ve Deri Sektörü Etiyopya’da tekstil alanında örme, dokuma, kumaş ve konfeksiyon üretimi konularında işbirliği imkanları bulunmaktadır. Deri alanında ise tabaklamanın yanı sıra bavul imalatı, el çantaları, eğer ve koşum takımı ürünleri, ayakkabı, giyim ve entegre tabaklama ve deri ürünleri alanında yatırım imkanları mevcuttur. Tekstil ve deri sektörü yatırım için rekabetçi imkanlar sunmaktadır. Pamuk yetiştirilmekte olan ülkede tekstil ve konfeksiyon sektöründe 26’sı eğirme­dokuma­terbiye alanlarında, 2’si ip­halat alanında, 7’si örme’de ve 24’ü hazırgiyimde olmak üzere toplam 59 adet tekstil firması faaliyette bulunmaktadır. Etiyopya’nın tekstil ve konfeksiyon üretimindeki avantajları; pamuk üretimine elverişli iklim koşulları, 322.000 hektar alanda pamuk üretimi (üretim hacmi 45.000 ton) ve düşük ücretli geniş istihdam olanaklarıdır. Tekstil sektörü, gıda işlemeden sonra imalat sanayii alt sektöründe ikinci sırayı almaktadır. Eski teknoloji ile çalışan makina ve ekipmanlardan dolayı sektörün rekabet gücü yoktur. Ülkedeki yıllık pamuk ihtiyacı 20 bin ton olup, yerel üretim 15 bin tondur. Geri kalan ihtiyaç için ithalat yapılmaktadır. Etiyopya’da nehir kıyısında pamuk üretimi açısından büyük bir potansiyel bulunmaktadır. Halihazırda pamuk üretiminin yarıdan fazlası devlete ait çiftliklerde yapılmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 26 Ancak tekstil ve deri ürünleri alanında yatırım konusunda temkinli davranmakta fayda görülmektedir. Devlet garantisi olmadan yatırım halihazırda risk taşımaktadır. Tekstil alanında daha çok “ham kumaş” üretimi yapılmaktadır. Sektörde işçi ücretleri yaklaşık 1$/saat olup, iş gücü faydalanılabilecek bir alan olarak gözükmektedir. Ancak özellikle pamuk olmak üzere tekstil hammaddesi ithalatı halen daha güvenli bir adım olarak görülmektedir. Etiyopya’da 19 adet tabakhane vardır ve Etiyopya’da çeşitli özelliklerde işlenmiş ya da yarı işlenmiş deri bulmak mümkündür. “Bati­genuine” olarak sınıflandırılan iyi kalitede keçi derisi bulunmaktadır. Dericilik alanında yatırım ele alındığında tekstil sektörü ile aynı durum söz konusudur. Tabaklama konusunda üretim teknolojisi oldukça geri olup, söz konusu alanda büyük yatırıma ihtiyaç duyulmaktadır. Etiyopya’da ham deri ihracatı yasaktır. Etiyopya’dan ancak yarı işlenmiş deri ithalatı yapılabilir. Canlı hayvan sayısının çokluğuna bağlı olarak deri ve deri ürünleri üretiminde önemli bir potansiyel mevcuttur. Ülkenin hayvan varlığına bağlı gelişen deri ve deri ürünleri sanayiinde ayakkabı, çanta, eldiven, cüzdan gibi ürünler imal edilmektedir. Deri sanayi, kahveden sonra ülkenin ihracat gelirlerinde ikinci sırayı almaktadır. Sektörün en önemli sıkıntısı düşük kalite standartları, eski teknoloji ile çalışan makina ve ekipmanlardır. Deri işleme sanayine yönelik makina ve ekipman ihtiyacı bulunmaktadır. Tekstil ve Konfeksiyon Sektöründe Yatırım ve Pazarlama Olanakları ile ilgili Etiyopya Yetkililerinin Sunuşu; Etiyopya’da modern tekstil ve hazırgiyim sektörünün temeli 1939 yılında yabancı sermaye ile kurulan Dire Dawa Tekstil firması ile atılmıştır. Halen tekstilde büyük ölçekli olarak 8 firma bulunmakta olup bunların 7 tanesi kamuya aittir. Ayrıca dış pazarlara ihracat yapan 13 hazırgiyim firması bulunmakta olup bunların 4 tanesi yine kamuya aittir. Etiyopya tekstil ve konfeksiyon sektörünün avantajları olarak ucuz, bol ve eğitilebilir işgücü olanakları, pamuk üretimine elverişli iklim koşulları, 44 uluslararası ve 39 iç hat ile ulaşım kolaylıkları sayılabilir. Pamuk önemli üretim maddelerindendir. 45.000 tonluk üretim mevcuttur. 31.000 hektarı sulamaya elverişli 92.000 hektarlık pamuk ekim alanı bulunmaktadır. Etiyopya’nın pamuk ihraç ettiği başlıca pazarlar Afrika, Asya ve Avrupa’dır. Asya %67’lik payı ile ilk sıradadır. Etiyopya’da üretilen çırçırlanmamış pamuğun %37’si, çırçırlanmış pamuğun ise %80’i iç piyasada kullanılmaktadır. Tekstil sektörü toplam imalat içindeki %37’lik payı ile en büyük sektör konumundadır. Halen imalat sanayiinde mevcut işletmelerin %7’si, imalat sanayi istihdamının %7’si, GSMH’nin %9.2’si tekstil sektörüne aittir. Tekstil sektöründe kapasite kullanım oranı %36’lar düzeyindedir. Etiyopya tekstil ve konfeksiyon sektörünün güçlü yönleri arasında ucuz, bol ve eğitilebilir işgücü olanakları, pamuk üretimine elverişli iklim koşulları sayılırken, zayıf yönleri olarak kapasite kullanım düşüklüğü, düşük verimlilik, eski teknoloji parkı, kalifiye işgücü eksikliği ve işletme yönetimi eksikliği sayılmaktadır. Etiyopya’da tekstil sektörünün de içinde yeraldığı sanayi sektörlerinde gelişimi teşvik etmek üzere 2003 Yılı Temmuz ayı itibarıyla Sanayii Gelişim Stratejisi benimsenmiştir. Buna göre 2009 yılı itibarıyla tekstil ve konfeksiyon ihracatının 500 milyon $ olması planlanmıştır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 27 Sözkonusu Stratejik Programın ana hedefleri pamuk üretimine yönelik ticari tarımın geliştirilmesi, ihracat odaklı sanayiinin geliştirmesi için vakıf benzeri bir örgütlenme yaratılması, çeşitli okullarda belli teknik eğitim almış genç Etiyopyalıların istihdamı ve kambiyo rejiminin kurulmasıdır. Ayrıca sözkonusu program çerçevesinde; yatırım teşvikleri, ihracat vergi istisnası, ihracat kredi garantisi, yatırım fonu, dış yatırımcılar için gelir vergisi indirimi, arsa tahsisi, ham deri ve işlenmiş deri ithalatında gümrük vergisi muafiyeti gibi teşvik düzenlemeleri planlanmaktadır. Teknik Heyet ziyareti kapsamında bir tabakhane, bir ayakkabı imalatçısı ve entegre üretim yapan bir tekstil firması ziyaret edilmiştir. Bu firmalarla ilgili detay bilgiler aşağıdadır; Dire Industries (Tabakhane) Dire Industries firmasının üretim kapasitesi günde 5000 adet koyun & kuzu derisi ve 5000 adet keçi derisi olarak verilmiştir. Bahsedilen küçükbaş hayvan derileri yarı işlenmiş olarak İngiltere, İtalya, Çin, Türkiye gibi ülkelere ihraç edilmektedir. Etiyopya’da ham deri ihracatı yasaktır. Yıllık 8,5 milyon $’lık ihracat yapılmaktadır. İhracat fiyatları ortalama koyun ve kuzu derileri (pickled) için 5 $/adet, keçi derisi için 7 $/adettir. 200 kişi çalışmaktadır. İşçi ücretleri yaklaşık 1,2 ABD $/gün’dür. Makina ithalatı İtalya’dan yapılmaktadır (Eski ve el ile çalışan makinalar bulunmaktadır). Atık su arıtma sistemleri mevcuttur (bu şekilde beyan edilmiştir), ancak arıtma için belediye suyu pahalı olduğundan firmalar su depolarını kendileri kurmuştur. Kalite sorunları bulunmaktadır. Hayvan hastalıkları ile ilgili olarak, kendilerinin geliştirdikleri kimyasal yöntemlerle bu tür sorunları ortadan kaldırdıkları belirtilmiştir. Dire Industries (Ayakkabı Üreticisi) Dire Industries isimli Tabakhane’nin kardeş firmasıdır. Sadece deri ayakkabı üretimi yapılmaktadır. Ayakkabı derileri kardeş firmadan alınmaktadır. Üretim kapasitesi 700 adet/gün’dür. İtalya, Amerika ve Kanada’ya ihracat yapılmaktadır. Ortalama ihracat fiyatı 12 $/çifttir. İşgücü maliyeti 50 $/ay olarak belirtilmiştir. Adey Ababa Textile Company (Tekstil Firması) İplik eğirme, kumaş dokuma ve konfeksiyon işlemlerinin yapıldığı entegre bir firmadır. Üretim kapasitesi, iplikte 17.700 kg (gün), dokuma giyimde 7.500 adet/gün, örme giyimde 28.000 adet/gün şeklindedir. Ürettiği iplik ve kumaşı kendi konfeksiyonunda kullanmaktadır. Konfeksiyon ürünleri olarak basic T­shirt, sweatshirt, örme eşofman gibi ürünler üretilmekte olup %90’ı ABD’ne ihraç edilmektedir. İşgücü ücretleri olarak ortalama 90 $/ay olduğu belirtilmiştir. Tekstil ve Deri İşleme Makinaları İthalatı Etiyopya 2003 yılında 6.4 milyon dolar tutarında tekstil makinaları, 7.7 milyon dolar tutarında deri işleme makinaları ithalatı yapmıştır. Etiyopya 2003 yılında başlıca Post, Deri,
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 28 Kösele Hazırlanması, İşlenmesi Makinaları (GTİP: 8453); Dikiş makinaları, mobilyaları, iğneleri, aksam­parçaları (GTİP: 8452) ve Yardımcı tekstil makina, cihazları ve aksam­ parçaları (GTİP: 8448) ithal etmiştir. Etiyopya kullandığı tekstil ve deri işleme makinalarının tamamını ithal etmektedir. Tekstil ve deri işleme makinaları ithalatındaki en büyük paylar, İtalya, Japonya ve Hindistan’a aittir. Çin, bazı tekstil makinalarında piyasada yer edinmeye başlamıştır. Türkiye’nin Etiyopya tekstil ve deri işleme makinaları pazarında payı yoktur. Birçok ülkeyle rekabet sözkonusu olduğundan fiyat önemli rol oynamaktadır. Fiyat ve satış sonrası servis alıcı kararlarını etkilemede önemli faktörlerdir. Potansiyel alıcılara yapılacak ziyaretler onem arzetmektedir. Etiyopya’nin 4’lü GTİP bazında tekstil makinaları ithalatındaki ülke paylarını ve değerlerini gösteren tablo aşağıda verilmektedir; Tablo­: Etiyopya Tekstil ve Deri İşleme Makinaları İthalatı (Değer: 1000 ABD Doları) GTİP ÜRÜN ADI 84.44 Dokuma maddelerinden lif imal eden, dokuyan, kesen makinalar 84.45 Lifleri hazırlayan, iplik ureten­ hazırlayan makinalar 84.46 Dokuma tezgahları (makinaları) 84.47 Örgu tezgahları, gipur, tul, dantela, file imali makina, cihazları 84.48 Yardımcı tekstil makina, cihazları ve aksam­parçalar 2001 2002 ­ 11 238 652 702 518 279 201 1,895 1,398 84.49 Keçe, mensucat imal makinalarının 12 ­ aksam, parçaları 84.51 Dokuma maddelerini yıkama, 820 375 kurutma, ütüleme makina ve cihazları 84.52 Dikiş makinaları, mobilyaları, iğneleri, 1,172 1,153 aksam­parçaları 84.53 Post, Deri, Kösele Hazırlanması, İşlenmesi Makinaları TOPLAM Kaynak: ITC TradeMap 2003 2003 yılı Etiyopya’nın ithalatındaki ülke payları, % 16 Hindistan (100) 499 Hindistan (41), İtalya (28), Çin (23), Almanya (7) 542 Çin (18), Hindistan (13) 292 Çin (48), Hindistan (30), Brezilya (10), Almanya (7), Tayvan (4) 1,194 İtalya (31), Hindistan (18), Almanya (10), Fransa (10), Japonya (5), ABD (4), İsviçre (4), Çin (3), Belçika (3) 172 İtalya (97) 966 İtalya (78), Çin (8), Kore Cum. (6), ABD (4), 2,818 Japonya (49), Çin (20), Hindistan (11), İtalya (7), Kore Cum. (5), ABD (3) 1,393 1,903 7,761 İtalya (72), Japonya (22), Çek Cum. (3) 6,750 5,972 14,260 İŞ VE MADEN MAKİNALARI İnşaat ve Madencilik Sektörleri Genel inşaat, madencilik, ağır imalat, taş/kum ve mermer işleri, katı atık gibi bir çok iş kolunda kullanılan iş ve maden makinaları, Etiyopya’deki madencilik, yol yapımı ve inşaat sanayindeki gelişmeleri de dikkate aldığımızda Etiyopya’nın imarı ve gelişmesinde ve Etiyopya’daki yeni yatırımlarda önem arz edecektir. Etiyopya Hükümeti ulaştırma (karayolu, demiryolu ve hava yolu), telekomünikasyon ve posta hizmetleri, enerji ve su gibi alt yapı hizmetlerinin yabancı yatırımcıların talebini
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 29 karşılamada yetersiz kaldığını kabul etmektedir. Bu nedenle, devlet mal ve hizmet arzındaki zorlukları hafifletmek ve hizmetlerin kalitesini arttırmak amacıyla devam eden enerji, telekomünikasyon ve karayolu geliştirme programları vasıtasıyla ağır altyapı yatırımları yapmaktadır. Bunun yanısıra Devlet alt yapı tesislerinin geliştirilmesinde özel sektör katılımını genişletmektedir. Devlet, kısa vadede karayolu onarım işlerinin %40’ını özel sektör müteahhitlerine tahsis etmeyi planlamaktadır. Önümüzdeki 10 yıl içinde de bu oranın %100’e çıkarılması düşünülmektedir. Enerji sektörünün 2005 yılında elektrik üretim kapasitesini 327 megawattan 663 megawata çıkarma yolunda bir planı mevcuttur. Özel sektör, devletle enerji satılma anlaşmalarına dayanarak ulusal şebekeye enerji sağlamak üzere elektrik üretmenin yanısıra elektrik dağıtım ve üretimiyle uğraşarak önemli bir rol oynamaktadır. Ekonomik gelişmede çok önemli olan altyapı yatırımlarının gelişmesi için gerekli olan büyük sermayenin oluşturulmasında devlet kısa ve orta vadede uygulanabilir seçenekler üzerinde durmaktadır. Kısa ve orta dönem seçenekleri stratejik ortak bulma ve telekomünikasyon altyapısının geliştirilmesi olarak sıralanabilir. Dünya Bankası ve diğer bağışta bulunan kuruluşlar Etiyopya’nın yol yapımının gelişmesine yoğun destek sağlamaktadır. Dünya Bankası, 1998 yılında Etiyopya Hükümetine 10 yıllık bir sürede (1997­2007) Yol Sektörü Geliştirme Programı (RSDP) kapsamında Etiyopya’nın yol ağının yeniden düzenlenmesi ve genişletilmesi için 309 milyon dolarlık bir krediyi onaylamıştır. Dünya Bankası, 2003 Haziranında projenin ikinci aşaması için (RSDP2) 126,8 milyon dolarlık IDA bağışını da onaylamıştır. Yol yapımı için araçlara (buldozerlere, vinçlere, kamyonlara, kaldırıcılara), araç bağlantılarına, mekanik ve mekanik olmayan ekipmanlara, yapı malzemelerine ihtiyaç duyulmaktadır. Uluslararası rekabetçi ihaleler için açılan birçok proje Etiyopya Hükümeti veya büyük uluslararası finans kuruluşları (örneğin; Dünya Bankasının Uluslararası Kalkınma Kuruluşu (IDA) ve Afrika Kalkınma Bankasının (AFDB) Afrika Kalkınma Fonu (AFDF)) tarafından finanse edilmektedir. Dört çimento üretim tesisi bulunan Etiyopya’da, artan inşaat ve altyapı faaliyetlerine bağlı olarak çimento ihtiyacında son on yılda üç kat artış yaşanmıştır. Etiyopya Havayolu Şirketi (EAL), uçuş rotasını genişletmeye devam etmekte ve sonraki birkaç yıl içerisinde de filosunu genişletmek arzusu içinde olduğunu ifade etmiştir. EAL, yedek parçalara ve havacılık sanayinde kullanılan yan ekipmanlara (yükleme makinalarına, kaldırıcılara, havalimanı araçlarına) ihtiyaç duymaktadır. Addis Ababa'daki Uluslararası Havalimanı inşaatı devam etmektedir. Bir yolcu terminali 2003'de kullanılmaya hazır hale gelmiştir. Başlanan yeni kargo terminalinin inşaatının 2005'in sonunda bitirilmesi beklenmektedir. Bu terminallerin bagaj taşımacılığı, alış­veriş, kargo depolama, transferler, yemek hazırlıkları ve park etme gibi faaliyetleri içeren iç mekan ve dış mekan yapılarına ve ilgili diğer makina ve ekipmana ihtiyacı vardır. Madencilik açısından uzun bir geçmişe sahip olan Etiyopya çeşitli maden kaynaklarına sahip bulunmaktadır. Bununla birlikte maden kaynakları uygun bir şekilde geliştirilememiş ve bunun sonucunda da ülkenin ekonomik kalkınmasına önemli bir katkı sağlanamamıştır. Madenciliği geliştirmenin en önemli yolunun endüstrideki özel sektör katılımını çoğaltmak ve teşvik etmek olduğuna inanılmaktadır. Bu amaçla, Maden Bakanlığı potansiyel yatırımcıları bu alana çekmeye çalışmakta ve yatırım için gerekli olan koşulları hafifletmektedir. Bakanlık herhangibir maden için arama ve işletme yetkisi sağlayan ruhsatları vermektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 30 Etiyopya’da altın, mermer, kireç taşı ve tantalum madenleri işletilmektedir. Devletin arama faaliyetleri sonucunda 500 metrik tonluk altın rezervi tespit edilmiştir.İnşaat ve sanayi madenleri mermer, granit, kireçtaşı, kil, alçıtaşı, demir cevheri, kömür, bakır, silis, diatomit ve bentoniti içermektedir. Bunun dışında ticari potansiyel taşıyan diğer kaynaklar potas, doğal gaz, demir ve kömür olarak sıralanabilir. Etiyopya maden araştırma ve geliştirme açısından uygun fırsatlar sunmaktadır. Etyopya’nın yeşil taş bölgeleri altın madenciliği açısından elverişli alanlardır. Ayrıca, ülkenin en az yedi bölgesinde altın rezervi bulunması umut edilmektedir. Altına ilaveten, Etyopya natalum, platin, nikel, potas, soda külü gibi madenlerle doludur. İnşaat ve endüstri madenleri mermer, granit, kireçtaşı, kil, alçıtaı, demir cevheri, kömür, bakır, silis, diatomit ve bentoniti içermektedir. Fosil enerji kaynakları açısından bakıldığında Ogaden, Gambella, Blue Nile ve Southern Rift Valley bölgelerinde bulunan petrol ve doğal gaz açısından önemli fırsatlar mevcuttur. Maden suları, jeotermal kaynak ve kömür dahil, fakat petrol hariç tüm madenlere ilişkin olarak ruhsat başvuruları Maden Bakanlığına bağlı Maden Operasyonları Dairesince değerlendirilmektedir. Sözkonusu Daire özellikle ülkenin maden varlığını geliştirmek, ruhsatların vade ve şartları üzerindeki görüşmeler de dahil olmak üzere ruhsat verme işlemlerini yapmak ve ruhsatların denetim ve idaresinden sorumludur. Başlıca maden işletme ruhsatları arama, keşif ve işletme ruhsatlarıdır. Uygun görüldüğü takdirde işletme ruhsatı arama keşif haklarını içerecek şekilde de verilebilmektedir. Ruhsat başvuruları için gerekli şartların ayrıntıları 182/1994 sayılı Maden Kanununun 3,4 ve 5.maddelerinde belirtilmektedir. Üç çeşit maden işletme ölçeği mevcuttur. Büyük ölçekli, küçük ölçekli ve zanaatçı ölçekli (artisanal). Sonuncusu sadece Etyopya’lılara ayrılmış olan ve mekanize olmayan geleneksel tarzda bir üretim biçimidir. Büyük ve küçük ölçekli işletmeler aynı kategoride değerlendirilmektedir. Büyük ve küçük ölçekli maden işletme ruhsatları aşağıda belirtilen unsurları içermektedir. Madencilik; Ortak yatırımlar da dahil olmak üzere yabancı yatırımcıların üstlendiği tüm maden arama ve işletmelerinin ve bütün büyük çaplı maden işletmelerinin takip edilmesi sorumluluğunu Maden Bakanlığı üstlenmiştir. 1994 yılında yayımlanan ve 1998 yılında bazı değişiklikler yapılan Maden İşletmelerine ilişkin düzenlemelere göre yatırımcılara aşağıda yer alan teşvikler sağlanmaktadır. Madenciliğin tüm alanlarının özel sektöre açılması, 1 yıllığına özel arama ruhsatı verilmesi, 3 yıllığına özel keşif ruhsatı verilmesi (1’er yıllık 2 uzatma ile birlikte) Özel işletme ruhsatı verilmesi (10’ar yıllık sınırsız uzatma ile birlikte) Madenleri ülke içinde ve dışında satma hakkı Makina, teçhizat ve taşıt araçları için gümrük ve vergi muafiyeti %2 ila %5 arasında ad valorem royalty Döviz kazançlarının bir kısmının tutulması ve kar, kar payı ve dış borçlar üzerindeki ana para ve faiz borçlarının ülke dışına gönderilmesi Zararların 10 yıl ileriye taşınması Devletin öz kaynak payının %10’dan %2’ye indirilmesi Gelir vergisinde indirim
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 31 Petrol aramalarına ilişkin düzenlemeler ise yatırımcılara ana hatlarıyla şu avantajları getirmektedir: 4 yıla kadar keşif ruhsatı (4 yıla kadar uzatma ile birlikte) 25 yıllık üretim (10 yıla kadar uzatma ile birlikte) Keşif çalışmalarında devlet katılımı olmaması Üretimde %20’yi geçmeyecek şekilde devlet katılımı (müzakereye tabi) %25 ila %85 arasında yatırımcı payı Petrol işletme maliyetlerinde %100 geri ödeme Petrol için %12,5 gaz için %5 maksimum royalty (müzakereye tabi) %30 gelir vergisi Zararların maksimum 10 yıla kadar ileri taşınması İş ve Maden Makinaları İthalatı ITC verilerine göre Etiyopya, 2003 yılında iş ve maden makinaları sektöründe 54,6 milyon dolarlık ithalat gerçekleştirmiştir. Etiyopya, 2003 yılındaki en büyük ithalat kalemi dozer, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb. (GTİP: 8429)’dir. Bu makina grubunda, Brezilya, İtalya, ABD, Japonya ve Almanya Etiyopya’nin başlıca tedarikçi ülkeleridir. Etiyopya’nın 4’lü GTİP bazında iş ve maden makinaları ithalatındaki ülke paylarını ve değerlerini gösteren tablo aşağıda verilmektedir; Tablo­ Etiyopya İş ve Maden Makinaları İthalatı (Değer: 1000 ABD Doları) GTİP ÜRÜN ADI 2001 84.25 Palangalar 84.26 Gemi vinçleri, maçunalar,halatlı vinçler, döner köprüler 84.27 Forkliftler vb. 84.28 Kaldırma, istifleme, yükleme, boşaltma makina ve cihazları 84.29 Dozer, greyder, skreyper, ekskavatör, küreyici, yükleyici vb. 2002 2003 399 455 616 1,550 968 1,988 809 1,200 1,164 4,949 2,297 1,690 20,707 26,342 39,674 84.30 Toprak, maden, cevheri taşıma, ayırma, seçme vb. iş makinaları 6,543 2,368 928 84.31 İnşaat Makinaları Aksam ve parçaları 7,024 6,376 8,613 TOPLAM 2003 yılı Etiyopya’nın ithalatındaki ülke payları, % Çin (26), İtalya (18), Finlandiya (16), Almanya (13), Fransa (5), ABD (5), İsviçre (4) Kore Cum. (42), Suudi Arabistan (21), İtalya (17), Japonya (13), İsveç (4) Japonya (37), Almanya (22), İtalya (10), Kore Cum. (9), İngiltere (8), Çin (7), Hollanda (6) İtalya (26), Fransa (20), Almanya (14), Finlandiya (11), Rusya Fed. (7), Kore Cum. (6), Avusturya (4), İsviçre (3) Brezilya (22), İtalya (15), ABD (12), Japonya (10), İsveç (8), Belçika (7), Kore Cum. (5), Çin (4), Almanya (3) ABD (31), Kanada (18), Hindistan (14), İtalya (14), İsveç (11), BAE (4) ABD (25), Japonya (18), İsveç (16), İtalya (9), İngiltere (5), Finlandiya (5), Belçika (3) 41,981 40,006 54,673 Kaynak: ITC TradeMap
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 32 TÜRKİYE İÇİN ETİYOPYA’YA İHRACATTA POTANSİYEL ARZ EDEN OTOMOTİV ANA VE YAN SANAYİ Etiyopya araç parkı hakkında veri mevcut olmamasına rağmen Etiyopya ana ve yan sanayi ithalat hacmi dikkate alındığında bu sanayide makina sektörü yanısıra ticaret ve yatırım için diğer önde gelen bir sanayidir. Etiyopya Otomotiv Ana ve Yan Sanayi İthalatı Etiyopya, 2003 yılında 219,6 milyon dolarlık otomotiv ana sanayi ithalatı gerçekleştirirken oto yan sanayi ithalatı 102,7 milyon dolar olmuştur. Etiyopya oto ana sanayinin belli başlı tedarikçi ülkeleri Japonya, Almanya ve İtalya’dır. Tüm dünyada olduğu gibi Etiyopya’de de orijinal yedek parçaların (OEM) dağıtımının ana sanayinin insiyatifindeki yetkili satıcılar tarafından sağlandığı görülmektedir. Orijinal oto yedek parçalar yetkili satıcılar eliyle tüketicilere ulaşmaktadır. Orijinal olmayan otomotiv yedek parçalarının ithalattan tüketiciye ulaşmasında ithalatçılar ve geniş bayilik ağına sahip toptancı/dağıtıcılar etkilidirler. Etiyopya’ya oto yedek parça ihracatında diğer sektörlerde de olduğu gibi yerel bir ortak ya da temsilci ile çalışmak önemlidir. Yerel bir temsilci, özellikle güçlü bir ticari bilgi ağının mevcut olmadığı Etiyopya’da yararlı olmaktadır. Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) verilerine göre Etiyopya, 2003 yılında sırasıyla 83,6 milyon dolar tutarında kamyon­kamyonet, 79,2 milyon dolar tutarında binek otomobil, 47 milyon dolar tutarında otobüs­midibüs­minibüs ithal etmiştir. Etiyopya 47 milyon dolarlık otobüs­midibüs­minibüs ithalatının % 4’ünü Türkiye’den gerçekleştirmiştir. Etiyopya’nın 4’lü GTİP bazında otomotiv ana sanayi ithalatındaki ülke paylarını ve değerlerini gösteren tablo aşağıda verilmektedir; Tablo­: Etiyopya’nın Otomotiv Ana Sanayi İthalatı (Değer: 1000 ABD Doları) GTİP ÜRÜN ADI 2001 8701 Traktör 8702 Otobüs­Minibüs­Midibüs 8703 Binek otomobil 8704 Kamyon­kamyonet 8705 Diğerleri TOPLAM 2002 2003 3,909 3,331 5,548 7,985 20,404 47,022 53,552 66,256 60,485 72,303 79,236 83,681 6,992 3,075 4,176 2003 yılı Etiyopya’nın İthalatındaki Ülke Payları, % İtalya (31), Almanya (22), Belarus (9), Brezilya (6), Avusturya (6) Japonya (32), Hollanda (32), Almanya (9), Rusya (8), Belçika (8), Türkiye (4) Japonya (78), Almanya (7) Japonya (54), İtalya (30), Almanya (5) İtalya (46), ABD (12), Avustralya (11), Japonya (9), İngiltere (8), Hindistan (6), Almanya (5) 138,694 159,598 219,663 Kaynak: ITC TradeMap Uluslararası Ticaret Merkezi (ITC) verilerine göre Etiyopya’nın, 2003 yılında oto yan sanayinde gerçekleştirdiği 102,7 milyon dolarlık ithalatı başlıca dış lastikler (GTİP: 4011); kara taşıtlarının aksam­parçaları (GTİP: 8708.99) ve dizel­yarı dize motorlar (GTİP: 8408) oluşturmaktadır. Çin, Japonya ve Kore Cumhuriyeti oto yan sanayinde Etiyopya’nın başlıca tedarikçileridir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 33 Etiyopya’nın GTİP bazında oto yan sanayi ithalatındaki ülke paylarını ve değerlerini gösteren tablo aşağıda verilmektedir; Tablo­: Etiyopya’nın Otomotiv Yan Sanayi İthalatı (Değer: 1000 ABD Doları) GTİP ÜRÜN ADI 4011 Kauçuktan havalı yeni dış lastikler 4012 4013 401699 6813.10 7007 7009.10 8407 8408 8409 8413.30 2003 2002 40.763 26.246 110 25 1.001 441 53 450 504 577 1.071 844 167 192 215 300 6.436 5.053 6.909 4.514 2.082 1.191 256 60 221 32 346 84 4.099 1.93 Dış Lastik (Yenilenmiş) Kauçuktan iç lastikler Kauçuktan Genişletme Parçaları Fren balataları, yastıkları: esası amyant, mineraller­selüloz Emniyet camları Taşıtlar İçin Dikiz Aynalar Alternatif­rotatif kıvılcım ateşlemeli, içten yanmalı motorlar Dizel, yarı dizel motorlar­hava basıncı ile ateşlenen, pistonlu İçten yanmalı, pistonlu motorların aksam ve parçaları İçten yanmalı pistonlu motorlar yakıt, yağ/soğutma pompaları 8415.81 8415.82 Klima Klima 8415.83 Klima 8421.23 İçten yanmalı motorlar için yağ­ yakıt filtreleri 2001 2003 yılı Etiyopya’nın ithalatındaki ülke payları, % Çin (33), Japonya (15), Kore (10), Hindistan 33.327 (8), Mısır (7), Rusya (7), Türkiye (1) Japonya (28), Brezilya 36 (23), Hindistan (13), Kore (9) Kore (41), Slovenya (19), Hindistan (11), 624 Çin (7), Çek Cumhuriyeti (6), Brezilya (5) Almanya (26), Japonya (24), İtalya (15), 622 Hindistan (9), Sırbistan Karadağ (8) Hindistan (37), 479 Japonya (27), Türkiye (15), Almanya (5) Mısır (33), Japonya (23), S.Arabistan (10), 1.253 Belçika (9), Hollanda (6) Japonya (49), Tayvan 181 (16), Almanya (8), İtalya (7) Japonya (62), İtalya (14), Hollanda (10), 98 ABD (7) Polonya (39), Çin (28), 4.311 Japonya (20), İtalya (8) Japonya (31), İtalya (20), İngiltere (11), 4.082 Almanya (8) ABD (6), İsveç (5) Finlandiya (21), Japonya 845 (20),İtalya(13), Almanya (9), ABD (8), İngiltere (7), Türkiye (5) 120 İsrail (85), Çin (7) Hollanda (73), İsrail 73 (15), Fransa (6) Almanya (95), 2 Hindistan (5) Japonya (33), İtalya (16), ABD (12), 2.56 Almanya (8), Hollanda (7), Finlandiya (7)
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 34 8421.31 8482.10 8482 8483 İçten yanmalı motorlar için hava filtreleri Elektrik akümülatörleri, separatörleri 8707 8708.10 8708.21 8708.29 Motorlar için elektrikli ateşleme cihazları Kara taşıtlarının aydınlatma, sinyal vb tertibatı, cihazları 87.01­87.05 GTİP Taşıtlar İçin Motorlu şasiler 87.01­87.05 pozisyonlarındaki taşıtlar için karoserileri Tamponlar Emniyet Kemerleri 8701­8705 pozisyonlarındaki taşıtların diğer aksam­parçaları 8708.31 Monte edilmiş fren balataları 8708.39 Frenler, Servo Frenler­Bunların Aksam ve Parçaları 8708.40 8708.50 1.521 3.610 2.704 3.979 2.348 2.458 1.316 Transmisyon milleri, kranklar, yatak kovanları,dişliler, çarklar 8507 8706 1.667 Her Çeşit Rulmanlar Metal tabakalı contalar (metaloplastik), conta takım ve gruplar 8512 322 Bilyalı rulmanlar 8484 8511 807 Japonya (31), Almanya 338 (14), İtalya (14), ABD (13), İngiltere (12) Japonya (31), Almanya (11), Hollanda (11), Çin 1.927 (10), İtalya (8), Romanya (6), İngiltere (5) Japonya (21), Almanya (20), İtalya (18), Çin 3.126 (8), İngiltere (5), Hollanda (5) Japonya (28), Almanya (13), İtalya (12), ABD (9), İngiltere (7), İsveç 2.844 (6) Japonya (31), İtalya (16), Almanya (10), ABD (9), İngiltere (6) 1.433 6.053 2.774 3.321 2.027 1.090 974 1.392 982 1.049 488 186 242 84 235 495 161 150 77 2 2 28 790 368 369 97 244 133 860 565 584 249 158 189 210 331 169 28 42 11 256 217 141 Vites Kutuları Diferansiyelli Hareket Ettirici Parçalar 8708.60 Taşıyıcı akslar­bunların aksam ve parçaları 8708.70 Tekerlekler­Bunlarõn Aksam, Parça ve Aksesuarları © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 ABD (42), Endonezya (20), Kore Cum. (16), Hindistan (6), Türkiye (1) Japonya (38), Almanya (13), İtalya (11), İngiltere (6), ABD (6) Japonya (36), İtalya (17), Çin (9), Tayvan (9), Almanya (7) İtalya (65), Brezilya (31) İtalya (65), ABD (21), Japonya (12) Japonya (28), Fransa (18), BAE (13), Tayvan (11), Kore (6), Tayland (6), ABD (6) İngiltere (21), ABD (13), Japonya (12), İtalya (11), Almanya (9), Tayland (7), Kore (5), Tayvan (5) Almanya (29), İtalya (27), Japonya (28) Japonya (55), İtalya (15), Almanya (7), ABD (6), Türkiye (2) İtalya (31), Japonya (21), İngiltere (21), Almanya (119, ABD (5) Belarus (44), İtalya (32), Japonya (13) Y. Zelanda (36) Japonya (48), Çin (9), İtalya (8), Tayvan (7),
35 8708.80 Suspansiyon amortisörleri 8708.91 Radyatörler 8708.92 8708.93 8708.94 8708.99 1.409 1.077 1.080 527 410 325 122 86 78 1.300 783 714 180 64 62 21.634 11.226 16.429 11 7 48 Eksoz Susturucu ve Boruları Debriyajlar­bunların aksam­ parçaları Direksiyon Simitleri, Kolonları ve Kutuları Kara taşıtlarının diğer aksam­ parçaları 9401.20 Taşıtlarda Oturmaya Mahsus Mobilyalar TOPLAM Kaynak: ITC TradeMap Fransa (7), Almanya (6), Türkiye (5) Japonya (70), İtalya (10), Türkiye (1) Japonya (44), BAE (14), İtalya (13), Fransa (5) S.Arabistan (31), ABD (17), İtalya (15), Almanya (14), Danimarka (8) Japonya (47), İtalya (27), Almanya (7), Türkiye (1) Japonya (37), İtalya (31), Almanya (9), İngiltere (8) Japonya (22), İtalya (19), Rusya (13), Almanya (6), İsveç (6), Hollanda (5), Türkiye (1) 115,534 103,187 102,725 ETİYOPYA’NIN OTOMOTİV ANA VE YAN SANAYİ İTHALATINDA UYGULADIĞI GÜMRÜK VERGİLERİ Etiyopya makina ithalatında % 5 ila % 35 arasında değişen oranlarda gümrük vergisi uygulamaktadır. Telekomünikasyon Sektörü Etiyopya, telekomünikasyon ağını geliştirmek ve genişletmek için yatırım yapmaya ve yabancı ükelerin desteğine ihtiyaç duymaktadır. Afrika'nın en düşük telefon hat yoğunluğuna sahip Etiyopya, önümüzdeki 10 yıl boyunca 760.000 yeni telefon hattına ihtiyaç duyacağını ilan etmiştir. Ayrıca, Etiyopya Telekomünikasyon Kurumu, kablosuz yerel hatlar kurulumu için de ihaleler açmayı planlamaktadır. Etiyopya Telekomünikasyon Kurumu’nun telekomünikasyon altyapısını geliştirme programı içerisindeki diğer projeler; DRMAS ve VSAT istasyonlar, jeton ve kartla çalışan telefonlar, Internet, cep telefonu şebekesi kurulumlarını içermektedir. Bu projeler için gerekli makinalara, elektrik ve elektronik malzemelere ve diğer ekipmana ihtiyaç duyulacaktır. 4. TÜRKİYE İLE TİCARET Önemli Anlaşmalar ve Protokoller ANLAŞMA ADI İMZA TARİHİ İMZA YERİ Ekonomik ve Teknik İşbirliği ve Ticaret Anlaşması 09.09.1993 İZMİR Yatırımların Karşılıklı Teşviki ve Korunması Anlaşması 16.12.2000 ADDİS ABABA Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması Müzakere Ekonomik ve Ticaret Heyetleri Arasında Mutabakat Zaptı 18.12.1997 ADDİS ABABA Ticaret Odaları Arasında İşbirliği Anlaşması 19.08.1998 ANKARA
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 36 Karma Ekonomik Komisyon II. Dönem Protokolü Karma Ekonomik Komisyon III. Dönem Protokolü 28.03.2002 ANKARA 13.05 2005 ADDİS ABABA Ayrıca; 29 Mart 2002 tarihinde Türkiye­Sudan­Etiyopya Üçlü İşbirliği Mutabakat Zaptı, imzalanmıştır. Aşağıda belirtilen başlıklı alanlarda işbirliğini başlatma yolunda adım atılmıştır. Altyapı projeleri, Enerji, Telekomünikasyon, Üçlü ortak yatırımlar Teknik işbirliği Dış Ticaret Müsteşarlığı koordinasyonunda 31 Mayıs­3 Haziran 2005 tarihleri arasında Addis Ababa’ya DTM, IGEME, DEİK, ITKİB temsilcileri ile tarım makineleri, kaynak makineleri ve havayolu taşımacılığı alanlarında faaliyet gösteren özel sektör temsilcilerinden oluşan bir teknik heyet ziyareti düzenlenmiştir. Karşılıklı teknik heyet toplantıları yapılmıştır. Toplantılar sonunda Türkiye­Etiyopya karma teknik heyet toplantısı raporu hazırlanmıştır. Bu ziyaret sırasında görüşülen kurum, kişi ve firmaların listesi ekte sunulmuştur. Etiyopya ile ülkemiz arasındaki dış ticaret dengesi yıllar itibarıyla hep Türkiye lehine fazlalık vermiştir. Türkiye ile Etiyopya arasında 1997­ 2004 yılları arasındaki dış ticarete ilişkin istatistiki bilgiler aşağıda yer almaktadır. Türkiye­Etiyopya Dış Ticareti ( $) YIL İTHALAT İHRACAT DENGE 1989 0 6.411.351 6.411.351 1990 2.252.723 825.211 ­1.427.512 1991 10.600 8.589.889 8.579.289 1992 3.600 5.816.868 5.813.268 1993 942.103 10.750.079 9.807.976 1994 1.254.173 5.456.085 4.201.912 1995 1.655.228 11.099.195 9.443.967 1996 47.091 22.613.823 22.566.732 1997 833.876 36.251.057 35.417.181 1998 781.335 42.764.170 41.982.835 1999 291.212 24.006.773 23.715.561 2000 185.332 27.205.214 27.019.882 2001 449.531 32.314.552 31.865.021 2002 7.677.188 32.317.301 24.640.113 2003 20.130.837 50.738.930 30.608.093 2004 18.016.770 77.719.232 59.702.462 2005 30.293.169 109.377.540 79.084.371 2006 23.677.739 91.949.459 68.271.720 2007 42.745.789 145.963.920 103.218.131 Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları HACİM 6.411.351 3.077.934 8.600.489 5.820.468 11.692.182 6.710.258 12.754.423 22.660.914 37.084.933 43.545.505 24.297.985 27.390.546 32.764.083 39.994.489 70.869.767 95.736.002 139.670.709 115.627.198 188.709.709 Etiyopya’ya İhracatımız 2001 yılında Etiyopya’ya olan ihracatımız 2000 yılına göre % 18,7 oranında artarak 32,3 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 2002 yılında ise ihracatımız bir önceki yıl ile hemen hemen aynı oranda gerçekleşerek 32,3 milyon $ olmuştur. 2003 yılı ihracatımız ise 2002 yılına göre % 57 oranında artarak 50,7 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılında da arış devam etmiş ve ihracatımız 77,6 milyon $’a çıkmıştır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 37 Etiyopya'ya yönelik ihraç kalemlerimize baktığımızda, önemli kalemleri demir­çelik, demir­ çelik ürünleri, elektrikli makina ve cihazlar, giyim eşyası ve aksesuarları, soya yağı, motorlu kara taşıtları, traktör, bisiklet, motosiklet ve ayakkabı oluşturmaktadır. Etiyopya’ya İhracatımızda Önem Arz Eden Ürün Grupları ($) YIL 15 MADDE ADI Hayvansal ve bitkisel yağlar ve bunların müstahsalları 21 Yenilen çeşitli gıda müstahzarları 27 Mineral yakıtlar,mineral yağlar ve müstahsalları,mumlar 32 Debagat ve boyacılıkta kullanılan hülasa,boya,macun,sakızlar 30 Eczacılık ürünleri 19 Esasını hububat,un,nişasta,süt teşkil eden müstahzarlar 18 Kakao ve kakao müstahzarları 33 Uçucu yağlar,rezinoitler,parfümeri,kozmetikler vb 17 Şeker ve şeker mamulleri 34 Sabunlar,yüzey aktif organik maddeler,yıkama­yağlama madde. 25 Tuz,kükürt,toprak ve taşlar,alçılar ve çimento 11 Değirmencilik ürünleri,malt,nişasta,inülin,buğday gluteni 28 İnorganik kimyasal müstahsallar,organik,inorganik bileşikler 29 Organik kimyasal müstahsallar 22 Meşrubat,alkollü içkiler ve sirke 20 Sebze,meyva,bitki parçaları,sert kabuklu yemiş konserveleri 13 Laklar,sakızlar,bitkisel özsu ve hülasalar 04 Süt ve süt mamulleri,kuş ve kümes hay.yumurtaları,bal vb. 08 Yenilen meyvalar,kabuklu yemişler,turunçgil ve kavun kabuğu 09 Kahve,çay,paraguay çayı ve baharat Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları.
2005 2006 2007 895.773 1.112.621 3.287.679 964.089 2.472.381 2.083.496 577.076 2.046.181 1.747.095 1.537.637 961.590 1.146.229 492.332 239.796 472.510 1.132.764 729.381 430.802 47.986 258.213 123.140 366.810 366.663 346.526 197.376 286.438 344.627 413.006 279.634 244.794 34.461 202.649 178.651 269 25.542 119.760 74.263 126.048 90.440 90.602 0 30.839 138.128 0 19.063 57.551 13.940 6.040 0 0 877 0 0 232 132.402 206.250 0 475 0 0 © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 38 Etiyopya’dan İthalatımız 2001 yılında anılan ülkeden ithalatımız 2000 yılına göre % 141,9 oranında artarak 450 bin $ olarak gerçekleşmiştir. 2002 yılında ise Etiyopya’dan ithalatımız, bir önceki yıla göre 16 kat artarak 7.6 milyon $ olmuştur. 2003 yılında ithalatımız ise 2002 yılına göre % 162 oranında artarak 20.1 milyon $ olarak gerçekleşmiştir. 2004 yılı ithalatımız ise 18 milyon $ olmuştur. Etiyopya’dan ithalatımızda önem arz eden ürünler ise susam tohumu, pamuk ve sanayi bitkileri'dir. Türkiye'nin Etiyopya’dan İthal Ettiği Belli Başlı Ürünler ( $) YIL 12 MADDE ADI 2005 Yağlı Tohum Ve Meyvalar,Sanayi 26.479.313 Bitkileri,Saman,Hayvan Yemi 52 Pamuk 371.291 41 Ham Postlar,Deriler (Kürkler Hariç) Ve 2.297.406 Köseleler 09 Kahve,Çay,Paraguay Çayı Ve Baharat 23.882 07 Yenilen Sebzeler Ve Bazı Kök Ve Yumrular 624.965 63 Mensucattan Mamul Diğer Eşya,Kullanılmış 2.507 Eşya,Paçavralar 06 Canlı Bitkiler Ve Çiçekçilik Müstahsalları 0 87 Motorlu Kara 0 Taşıtları,Traktör,Bisiklet,Motosiklet Ve Diğer 64 Ayakkabılar,Getrler,Tozluklar Vb Eşya Ve 0 Aksamı 25 Tuz,Kükürt,Toprak Ve Taşlar,Alçılar Ve 0 Çimento 13 Laklar,Sakızlar,Bitkisel Özsu Ve Hülasalar 0 61 Örme Giyim Eşyası Ve Aksesuarları 8.757 62 Örülmemiş Giyim Eşyası Ve Aksesuarları 3.456 65 Başlıklar Ve Aksamı 547 70 Cam Ve Cam Eşya 0 74 Bakır Ve Bakırdan Eşya 221.469 84 Nükleer Reaktörler,Kazan;Makina Ve 155 Cihazlar,Aletler,Parçaları 85 Elektrikli Makina Ve Cihazlar,Aksam Ve 0 Parçaları 94 Mobilyalar,Aydınlatma,Reklam 0 Lambaları,Prefabrik Yapılar Kaynak: Dış Ticaret Müsteşarlığı EBİM Kayıtları. © İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 2006 2007 21.072.220 34.255.277 728.472 1.452.202 6.734.810 1.355.877 65.436 266.781 48.285 220.466 103.427 70.945 3.889 572 4.092 494 0 233 0 168 28.088 0 0 0 332 0 0 0 0 0 0 0 0 0 6.168 0 5.294 0
39 5. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER Etiyopya’daki Yerleşik Firmalarla İrtibat Kurma: Etiyopya’de sektörler itibariyle faaliyette bulunan firmalarla irtibata geçmekte ticaret ve sanayi odaları yardımcı olmaktadır. Ayrıca, Addis Ababa’daki Ticaret Müşavirliğimiz bu konuda başvurmaları halinde Türk firmalarına yardımcı olmaktadır. Örneğin, Addis Ababa’da muhtelif sektörlerde faaliyette bulunan firma adres bilgilerine Addis Ababa Ticaret Odası (http://www.addischamber.com)­ Members Directory web sayfasından erişim mümkündür. Türk Ticaret Merkezi Etiyopya nın başkenti Addis­Ababa nın en prestijli bölgesinde 1000 m2 kapalı alan ve 7000 m2 açık alan üzerine kurulmuş olan Türk Ticaret Merkezi ile ilgili gerekli çalışmalara 2004 yılının son çeyreğinde Addis­Ababa Ticaret Müşavirliğinin desteği ile başlanmıştır. Merkez de Türk firmalarının ürünlerinin reklamının yapılması, tanıtılması, pazarlanması, satış öncesi ve sonrası tüm teknik hizmetlerinin eksiksiz şekilde sağlanması amaçlamaktadır. Bu bağlamda Türkiyenin önde gelen ihracatçı firmaları ve KOBİ leri ile işbirliği kurarak Etiyopya ile olan ticaretimizi geliştirmeyi hedeflemektedir. Merkezin iletişim adresi aşağıda sunulmuştur. Woreda 17 Kebele 13 Tel&Fax: +90 232 469 50 75 Addis­Ababa­ETHIOPIA +90 232 469 50 77 Tel & Fax: 00 251 941 08 12­13 00 251 942 27 37 E­mail :[email protected] E­mail : [email protected] Yine Merkezin kuruluş ve işletmesi ile ilgili daha ayrıntılı bilgiler için aşağıdaki adrese müracaat edilebilir. ADDİS DIŞ TİCARET ORGANİZASYON HİZMETLERİ LTD.ŞTİ Head Office Branch Gaziler Cad. 1185/42 Sok. No.9 Haile G/ Selasse Avenue Yenişehir­İzmir­TURKEY Merkezin kuruluş ve işletmesini gerçekleştiren Addis Dış Ticaret Organizasyon Hizmetleri Ltd. Şirketi tarafından imalatçilar için önerilen öncelikle ihraç edilebilecek ürün yelpazesi; 1­OTO YEDEK PARÇA
· Iveco
· * Volvo
· * Toyota
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 40 · * Mercedes
· * Lada
· * Muhtelif araç aküsü
· * Radyatör
· * Motor gömleği 2­İNŞAAT * Plastik Pis Su Borusu * Fitting Malzemeleri * Kürek, Kazma, El arabası vb. * Temiz su boruları * Fayans 3­TEMİZLİK KİMYASALLARI 4­ELEKTRİK(Duy,Priz,Lamba,Kablo vb.) 5­GÜNEŞ ENERJİSİ 6­TOHUMCULUK 7­AYAKKABI­TERLİK 8­JENERATÖR ve KAYNAK MAKİNESİ 9­TARIM KİMYASALLARI – EKİPMANLARI 10­PLASTİK ÜRÜNLER (Temizlik ve Mutfak aksesuarları) 11­PLASTİK ÜRETİM TESİS ve MAKİNALAEI 12­MOTOR REKTEFİYE MAKİNALARI 13­TARIMSAL ÜRÜN TEMİZLEME MAKİNALARI 14­PAKETLEME (Ambalaj) MAKİNALARI 15­KOZMETİK ÜRÜNLERİ VE HAMMADDELERİ 16­ÇOCUK BEZİ­ BAYAN PEDİ 17­TEMİZLİK KAĞITLARI (Tuvalet kağ. ve peçete ) 18­AMBALAJ JELATİNLERİ (Çiçekçilik, Hediye pakedi vb ) 19­MEFRUŞAT (Perdelik, döşemelik) 20­KONFEKSİYON YARDIMCI MALZEMELERİ ve DİKİŞ İPLİĞİ 21­YANGIN EKİPMANLARI ve HAMMADDELERİ 22­MOBİLYA (Çocuk yatak takımı, Oturma Grubu, Çekyat ) 23­ALUMİNYUM DOĞRAMA MLZ. (Civata, Somun, Kapı Kolu vb.) Dış Ticaret Düzenlemeleri: Gümrük Tarife ve Düzenlemeleri; İthal edilen malların CIF değeri üzerinden ad­volerem esasına dayalı olarak gümrük vergisi alınmaktadır. İthalat rejimindeki malların %96’sı ad­volerem esasa göre vergilendirilirken geri kalan bölüm gümrük vergisinden muaftır. Gümrük Tarife yapısı Etiyopya pazarına girişte bir engel olarak görülmemelidir. Çünkü Gümrük vergileri büyük oranda düşürüldü. Tekstil ürünleri, elektronik ürünler ile binek otomobil ve diğer birçok tüketim malları ithalatında uygulanan gümrük vergileri yüksektir. Yerli üretimi bulunan mallarda yerli sanayii korumak amacıyla özellikle gümrük vergileri
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 41
yüksek uygulanmaktadır. The National Bank tarafından uygulanmakta olan sıkı döviz kontrol rejiminin ithalatı caydırıcı etkisi devam etmektedir. Hükümet veya hükümet dışı organizasyonlarca gerçekleştirilen projeler eğer Etiyopya Yatırım Kurulu tarafından onaylanmış ise; projeler için gerekli yatırım mallarının ithalatında gümrük vergisi muafiyeti sözkonusudur. İthalatta gümrük vergisinin yanısıra, satış ve tüketim vergileri de alınmaktadır. Satış vergisi ithal ürünün neden yapıldığına bağlı olarak %5 ile %12 arasında değişmektedir. Tüketim vergileri ise mal bazında %10 ile %200 arasında değişmektedir. Ayrıca, %15 oranında muamele vergisi ile %1 oranında belediye vergisi bulunmaktadır. Etiyopya Dünya Gümrük Organizasyonu (WCO)’nun bir üyesidir. 1993’ün Ağustos ayına kadar 17 yıl Brüksel Tarife Nomenklatörü kullanıldıktan sonra Harmonize Sistem’e geçilmiştir. Gümrük Tarifesi 21 bölüm ile 99 fasıldan oluşmaktadır. Hayvansal ürünler ile canlı hayvanların ithalatında Tarım Bakanlığı’nca düzenlenen kontrol belgeleri aranır ve ithalat yapan firmaların adı geçen bakanlığa başvurarak kayıt yaptırmaları zorunludur. Gıda maddelerinin ithalatında ise yetkili Bakanlık Kamu Sağlığı Bakanlığı’dır. Binek otomobil ve diğer motorlu taşıtların ithalatında Taşımacılık ve İletişim Bakanlığı’nın izni aranmaktadır. Ayrıca, gene telefon/faks/uydu antenler ile modem ithalatında bunların ülkede varalon sistemelere uygun olması koşuluyla aynı Bakanlıktan izin alınması gerekmektedir. İthalat ve ihracat yasak ve kısıtlamaları konusunda Ticaret ve Sanayi Bakanlığı yetkilidir. Yerli üretimi korumak amacıyla yerli üretimi olan ürünlerin ithalatında kısıtlamalar vardır. Özellikle de tarımsal ürünlerin ithalatında kısıtlamalar yapılmaktadır. Mevzuata göre uyuşturucu, afyon gibi maddeler ile müstehcen yayınlar ve sahte metal ve banknot paraların ithalatı yasaktır. Silah ve mühimmat ithalatı sadece Savunma Bakanlığı tarafından gerçekleştirilmektedir. Savunma Bakanlığı dışında silah ve mühimmat ithalatı kesinlikle yasaktır. Tüm ithalat ve ihracatlar izne tabi olup, izinler için Ticaret ve Sanayi Bakanlığına başvurulması gerekmektedir. Etiyopya Hükümeti, ülkeye yapılan tüm ithalatın Etiyopya Resmi Makamlarına kayıtlı Etiyopyalı temsilci ve dağıtıcılar tarafından yapılması şartını koymaktadır. İlaç ve tıbbi malzeme ithalatı için gerekli izin Etiyopya İlaç İdaresi tarafından verilmektedir. Bütün bitki ve bitisel ürünler, tohumlar, tarım sektöründe kullanılacak kimyasallar, zırai ilaç ve gübre ithalatı için Etiyopya Tarım Bakanlığı’ndan izin almak gerekmektedir. Otomobil ve motorlu araç ithalatı için ise Ulaştırma ve Telekomünikasyon Bakanlığı’nın izni gerekmektedir. Etiyopya topraklarında ticareti yapılan tüm insan ve hayvan ilaçlarının Etiyopya İlaç İdaresi ve Kontrol Kurumu’na tescil edilmesi gerekmektedir. İlaç tescil işlemi ortalama iki ay sürmektedir. Söz konusu kurum ilaç tescilinin yanısıra ithalatçılara tıbbi ekipman ve malzeme izni de vermektedir. Gümrük işlemlerinde gecikmeler olabilmektedir. Ülkede devam eden reformlar Gümrük İdaresi’nin modernizasyonunu da kapsamaktadır. Gümrük Tarife Oranları Ekonomik liberalizasyon çerçevesinde Etiyopya, gümrük tarife oranlarını düşürmüş olup, en yüksek tarife oranı %230’dan %35’e indirilmiştir. En düşük tarife oranı ise %5
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 42 oranındadır. Gümrük tarife sayısı (tarife bandı) 23’den 6’ya düşürülmüştür. Ortalama gümrük vergi yükü %41,6’dan %17,5’e düşürülmüştür. Ürünler Hayvan ve hayvansal ürünler Tarım Ürünleri Hazır Gıda ürünleri Eczacılık Ürünleri ve organik kimyasallar Tabaklama deri ve deri ürünleri Plastikler, ayakkabı, tel çubuklar, kaynatıcılar, makinalar, elektrikli ekipmanlar Motorlu Araçlar Kağıt ve basılı materyaller Gümrük Tarife Oranları (%) 5­40 5­10 5­40 10­40 40 20 G.T.İ.P. bazında Etiyopya’nın ithal gümrük vergisi oranlarına Avrupa Birliği Pazara Giriş Veri Tabanı (http://mkaccdb.eu.int)’ndan ulaşılabilir. İthalat/İhracat için Gerekli Dokümanlar İthalat için gerekli belgeler; Üç adet Ticari fatura kopyası İki adet detaylı İmalatcı faturası Proforma Nakliye faturası İhracat için gerekli belgeler; İhracat Belgesi Satış Sözleşmesi Fatura Sigorta Sertifikası Distribütör ve Acenta Kullanımı Etiyopya pazarında başarılı olmak için yerel distribütör ve acenta tavsiye edilmektedir. Uluslararası yardım ve finans kuruluşları tarafından sağlanan proje kredisinden gelen kaynaklarla birlikte devlet alımları toplam ithalatın yaklaşık %40’ını oluşturmaktadır. Belli başlı büyük alımlar kamu ihalesi ile yapılmaktadır. Bu alımlar The International Development Association ve The African Development Bank vasıtasıyla Dünya Bankası tarafından finanase edilmektedir. İhale kararındaki gecikmeler ve bürokratik işlemler ihaleye katılıma engel olmaktadır. Yerel ihalelerde etkili olmak için mahalli distribütör ve acentayla çalışmak çok faydalı olacaktır. Etiyopya pazarında tecrübeli ve tanınmış yerel distribütör ve acenta bulmak kolay olmamaktadır. Belli başlı proje ve proğram sorumlusu ve yetkilileri ile iletişim kurmak, pazar bilgisi ve gözlemi için temsilcilerle görüşme yapmak ve pazar potansiyeli ile ilgili olarak yerel temsilcilerden bilgi almak, Etiyopya pazarında başarılı olan firmalar tarafından kullanılan metodlardır. Ofis Açma
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 43 Bütün ithalatçı ve ihracatçılar Ticaret ve Sanayi Bakanlığı’na tescil olmalı ve iş lisansı almalıdır. Ticaret ve Sanayi Bakanlığı ithalat ve ihracatı düzenlemektedir. Bütün ithalatlar için döviz permisine ihtiyac vardır. Etiyopya parasının konvertibitesi ve geri dönüşümü konusundaki mevcut kurallardaki esnekliklere rağmen, ürün kalite kontrolü, bankacılık düzenlemeleri ve döviz konvertibitesi konularındaki sıkıntılar franchising ve doğrudan pazarlama yapmayı zorlaştırmaktadır. Etiyopya pazarı için ticari reklam ve tanıtım önemlidir. Devletin sahip olduğu kitle iletişim araçları (Radyo, TV ve gazete) ve özel dergi ve gazetelerbaşlıca reklam vasıtalarıdır. Etiyopya da sınırlı sayıda olmasına rağmen Radyo ve gazete televizyondan daha yaygındır. Bütün ticari ve ekonomik işlemler ülkenin milli parası olan “Birr” ile gerçekleştirilmektedir. Yerli ürünlerin fiyatı genellikle ucuzdur. Yüksek nakliye ücretleri ithal ürünlerin fiyatını yükseltmektedir. Standartlar Etiyopya, Uluslararası Standartlar Organizasyonu’nun bir üyesidir. Etiyopya Kalite ve Standartlar Otoritesi Ülkede tek yetkili standart kuruluşudur. İthalat ve ihracattaki tüm kalite standartlarını Etiyopya Kalite ve Standartlar kuruluşu belirlemektedir. Birçok malın ithalatı için Etiyopya Standardlar Kurumu’nca ülkedeki standardlara uygunluğun belirlenmesi ve belgelendirilmesi gerekir. Etiyopya Standartları, Uluslararası düzenlemelere uygunluk arzetmektedir. Fikri Mülkiyet Hakları Ticari markalar için bir takım korumalar Ticaret ve Sanayi Bakanlığı ve Etiyopya’da ki yerel gazetelerde yayınlanan uyarıcı notlar vasıtasıyla yapılmaktadır. Nisan 2003 tarihinde Hükümet fikri mülkiyet hakları, telif hakları ve ticari markaların yönetimi için Bilim ve Teknoloji komisyonunun altında “ Fikri Mülkiyet Ofisi”’ni kurdu. 6. İŞADAMLARI İÇİN FAYDALI BİLGİLER Başlıca Ticari Merkezler ve Şehirler Başkent Addis Ababa aynı zamanda ülkenin ticari merkezidir. Dire Dawa, Bahir Dar, Nazareth (Adama olarak değiştirilmiştir), Awassa ve Makelle gibi şehirler hem önemli ticari yerleşim birimlerdir hem de bölgesel yönetimlerin merkezleridir. Addis Ababa aynı zamanda sanayi şehridir ve Makelle, Bahir Dar, Nazareth ve Dire Dawa gibi şehirler de sanayileşme yolundadır. Yerel Zaman Etiyopya Greenwich Saat Ayarı (Greenwich Mean Time­GMT)’ndan 3 saat ileridir. Türkiye’den ise Addid Ababa 1 saat ileri durumdadır. Takvim Etiyopya, herbiri 30 gün olan 12 eşit ay ile yıla bağlı olarak 5 veya 6 günden meydana gelen bir artık aydan oluşan Julian Güneş Takvimini kullanmaktadır.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 44 Ülkeye Ulaşım Etiyopya’ya Türk Hava Yollarının direkt seferi yoktur. Türk Hava Yollarının Çarşamba günleri hariç hergün Kahire’ye uçuşu bulunmakta olup; Kahire üzerinden diğer havayolu şirketleriyle Addis Ababa’ya ulaşmak mümkündür. Ancak bölgeye Türkiye’den tarifeli sefer ve kargo seferlerinin yapılması konusunda ülkemiz tarafından çalışmalar yapılmaktadır. Mısır Hava Yolları ile her hafta Perşembe ve Cuma günleri Kahire Nairobi üzerinden, Lufthansa ile ise Pazartesi, Perşembe ve Cumartesi günleri Frankfurt­Kahire üzerinden Addis Ababa’ya ulaşılabilir. Emirates Hava Yolları ile de Dubai üzerinden Addis Ababa’ya gidilebilir. Şehirçi Ulaşım Taksi ücretleri genelde yola çıkmadan şoförle pazarlık sonucunda belirlenir ve taksilerde taksimetre bulunmamaktadır. Şehiriçi ulaşımda taksi ücretinin 20 Birr’i aşmaması gerekir. Havaalanından şehre ulaşım ise aşağı yukarı 30 Birr civarındadır. Ulaşımda genellikle daha ucuz olan minibüsler ile birden fazla kişi tarafından tutulan taksiler tercih vedilmektedir. Vize Sudan ve Kenya vatandaşları dışındaki tüm ziyaretçilerin vize almaları zorunludur. Vize müracaatları Etyopya’nın denizaşırı diplomatik misyonlarına yapılabilir. Bununla beraber 33 ülkenin vatandaşları normal ücretler üzerinden Etyopya’ya varışlarında turist vizelerini alabilmektedirler. Bu ülkeler Arjantin, Avustralya, Avusturya, Belçika, Brezilya, Kanada, Çin, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, İrlanda, İtalya, İsrail, Japonya, Güney Kore, Kuveyt, Luksemburg, Meksika, Hollanda, Yeni Zellanda, Norveç, Polonya, Portekiz, Rusya, Güney Afrika, İspanya, İsveç, İsviçre, Tayvan, İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleridir. Diğer taraftan, vizeler Etyopya’nın yurt dışındaki temsilciliklerinde de verilmektedir. Etiyopya Türk vatandaşlarına vize uygulamaktadır. Etiyopya’nın Ankara’da Büyükelçiliği ya da İstanbul’da Konsolosluğu yoktur. Vizenin Etiyopya’nın İstanbul Fahri Konsolosundan alınması gerekir. Etiyopya’nın İstanbul Fahri Konsolosu Atilla Yurtçu’ya ait bilgiler şu şekildedir; Tel: 0212­ 299 11 20­ 262 41 49 Fax: 0212­ 223 95 81 Vize başvurusunda istenilen belgeler şu şekildedir: Pasaport, 1 adet vesikalık fotoğraf, Konsolosdan alınıp doldurulması gereken başvuru formu ( İngilizce olarak doldurulmuş), Ziyaretçi işadamının çalıştığı ya da sahibi olduğu firmanın antetli kağıdına yazılmış talep yazısı( İngilizce olarak ) : kaşeli ve imzalı olması gerekiyor. Vize ve servis ücreti 85 $’dır. Vize ücreti belli periyotlarla değiştirilebilmektedir. Oturma İzni :
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 45 Oturma izinleri Göç ve Vatandaşlık İşleri Ana Dairesi tarafından verilmektedir. Bir yabancı yatırımcı kendi adına aldığı yatırım iznini ibraz etmesi üzerine kendisine oturma izni verilir. Bir şirketin veya şubenin hisse sahibi olan bir yabancı yatırımcı ve çalışma izni olan bir yabancı personel de oturma iznine hak kazanır. Yolcu Beraberi Eşya getirme: Kişisel efektler, çekilmemiş filmler, kameralar ve aksesuarlar gümrüksüz olarak ülkeye sokulabilir. Duty free kalemleri şunları içermektedir. 250 gram tütün veya 200 sigara veya 50 puro, 2 litre alkol veya yarım litre parfüm, ziyaretçiler değeri 500 birr’ı geçmeyen hatıra (hediyelik) eşyaları ülke dışına çıkartabilirler. Havaalanı Servis Ücreti : Etyopya’dan ayrılırken kişi başına 20 $’lık bir ücretin ödenmesi gerekmektedir. Bu ücret havaalanında veya havayolu bilet ofisinde ödenebilir. İklim ve Hava Durumu Geniş topografik değişikliklere neden olan tropik muson yağmurları. Etiyopya nüfusun önemli bir bölümün yaşadığı yüksek bölgelerde ılıman bir iklime sahiptir. Alçak bölgelerde ise sıcak bir iklim hakim sürmektedir. Şubat­Mart ve Haziran­Eylül aylarında iki yağışlı dönem bulunmaktadır. En yağışlı ay ise 300 mm ile ağustos ayıdır. Yüksek bölgelerde ortalama sıcaklık 20 derece olurken alçak bölgelerde 35 derece ortalamaya sahiptir. En sıcak aylar Nisan­Mayıs aylarıdır. En soğuk ve kuru ay ise Aralık ayıdır ve ortalama yıllık yağış miktarı 5 mm’dir. Addis Ababa yaklaşık 2500 metre rakıma sahiptir. Bu itibarla, gündüz ve gece arasında ısı farklılığı normalin üzerindedir. Yaz döneminde bile geceleri serin olabilmektedir. Sağlık Etiyopya’ya giderken Dünya Sağlık Örgütü kurallarına göre sarı humma aşısı olmak zorunludur. Etiyopya’ya girişten 10 gün önce sarı humma aşısı yaptırılması gerekmektedir. Aşının süresi 10 yıldır. Ülkede sağlık imkanları oldukça sınırlıdır. Addis Ababa’daki en iyi hastaneler bile imkan, ekipman, şartlar bakımından sıkıntı içerisindedirler. Para Birimi: Etyopya para birim ondalık sisteme dayanır. Para Birimi Birr’dir. 100 cent’e bölünmüştür. 1 birr (Br) = 100 cents. Mayıs 1993’den beri, Birr’in piyasa fiyatı interbank piyasasında belirlenmektedir ve bu piyasada haftalık toptan ihale açılmaktadır. Açılan ihale sonucu belirlenen kurlar bir hafta için geçerli olan kurlardır. Daha önce ABD Dolarının resmi kuru (US$1 = 5.000 Birr) şeklinde sabitlenmişti. Halihazırda, ithalatçılar bu döviz ihalelerinden döviz alabilirler. Etiyopyalı tüccarlar ve işadamları bu sisteme göre düzenli olarak döviz alabilme imkanına sahiptirler. Ülkeye girerken bütün dövizler gümrük noktalarında mavi renkli gümrük formaları ile beyan edilmelidir. Ziyaretçiler 10 Birr’den daha fazla bir parayı ülkeden çıkaramazlar.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 46 Çalışma saatleri Devlet Kurumlarında çalışma süresi haftada 39 saattir. Devlet Kurumları 08.30­12.30/13.30­17.30 Pazartesi­Perşembe 08.30­11.30/13.30­17.30 Cuma Bankalar 08.00­16.00 Pazartesi­Cuma 08.00­12.00 Cumartesi İşyerleri 08.00­12.00/13.00­17.00 Pazartesi­Cuma Alışveriş Merkezleri 08.00­12.30/15.30­19.30 Pazartesi­Cuma 09.00­19.00 Cumartesi Resmi Tatil Günleri Cumartesi ve Pazar’dır. Milli günler: Milli Gün, 28 Mayıs (1991) (MENGISTU rejiminin yenilmesi) Resmi Tatil ve Bayramlar Etiyopya’da bir takvim yılı gerek dini gerekse de geleneklerden kaynaklanan renkli festivallerle doludur. Resmi tatil günleri şöyledir: 7 Ocak 19 Ocak 2 Mart 6 Nisan 6 Mayıs 11 Eylül 12 Eylül : Yılbaşı : Epiphany : Adowa Savaşı’nın Yıldönümü : Zafer Günü : Mayıs Günü : Yeni yıl Günü (New Year’s Day) : Good Friday, Easter, Eid El Fitr, Eid el Ahda, Maulid Gelenekler Etiyoplalılar, genellikle birbirlerini başlarını eğerek selamlarlar. Diğer bir gelenek selamlaştığınızda arkadaşınızın yanaklarından üç kez öpmektir. Etiyopya’da kahve serenomisinin özel bir yeri vardır. Günün herhangi bir saatinde ziyaretlerde kahve serenomisini gerçekleştirmek önemli bir gelenektir. Özel bir kahve serenomisi birkaç saat sürebilmektedir. Kahve taneleri elle kavrulur ve özel bir cezvede hazırlanarak bir fincana dökülür. Şüphesiz kahvenin yanısıra yemek de hazırlanmaktadır. Etiyopya’nın çoğu bölgelerinde sabah, öğle ve akşam olmak üzere günde 3 kez kahve serenomisi yapılmaktadır. Giyim
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 47 Ülkenin büyük kısmında iki sezon vardır. Yağışsız sezon Ekim ayından Mayıs’a kadar devam eder. Yağışlı sezon ise Haziran­Eylül döneminde etkisini gösterir. Etiyopya halkının giyim şekli incelendiğinde her bir bölgenin geleneksel kıyafetlerinin olduğu görülmektedir. Başlıca şehir merkezlerinde batılı kıyafetler tercih edilirken ülkenin yüksek kesimlerinde kadın ve erkekler tarafından “Shemma” diye adlandırılan bir geleneksel kıyafetin sıkça giyildiği görülmektedir. “Shemma” parlak renkli şeritlerden pamuklu beyaz bir kıyafettir. Ülkenin alçak kesimlerinde yaşayan köylüler boncuk ve deniz kabuklarından süslemeleriyle deriden mamül dış giyim eşyalarını tercih ederler. Gıda Ülkenin başlıca yemekleri injera, berbere, wot ve kotcho’dur. Injera ülkede yetişen teff adındaki hububattan yapılan tadı ekşi bir çeşit gözlemedir. İnjera’nın servisi genel olarak ya et ya da sebze soslarıyla yapılır. Teff %14 protein, %3 yağ ve %81 kompleks karbonhiratlardan oluşan son derece besleyici bir gıda maddesidir. Berbere Etiyopya yemeklerine karakteristik kazandıran ve baharatların karışımından oluşan bir gıda ürünüdür. Wot sıcak baharatlı bir biber sosu olup, sebze, et ve tavuk gibi gıda maddeleriyle yenilmektedir. Kotcho, “ensete” denilen bir bitki kökü ve sapından yapılan bir çeşit gözlemedir. Etiyopya’da genel olarak ülkenin yüksek kesimlerinde pişirilmiş, kuru ya da çiğ olarak sığır ve kuzu eti; alçak kesimlerinde ise keçi ile deve eti tercih edilmektedir. Sahil bölgelerinde ise pişirilmiş ya da kurutulmuş olarak Kızıl Deniz Balığı gibi balıklar yenmektedir. Ülkede geleneksel olarak toplu halde yemek yenilir. Eğer siz sağ elle yemek yiyorsanız yemekten evvel ellerinizi yıkamanız beklenir ve bu amaçla size bir sürahi su ve sabun getirilir. Geleneksel olarak yemeğin yanında bir çeşit bal şarabı olan t’ej ya da yerel bir bira olan t’ella içilir. Lokantalarda yemek ücretleri kişibaşı 3 ile 25­35 birr arasında değişmektedir. Haberleşme Türkiye ile Etiyopya arasında otomatik telefon, teleks ve faks bağlantısı mevcuttur. Bununla birlikte ülke içinde bile telefonla görüşmek sorunlu olabilmektedir. Teleks ve faks bağlantısı mevcuttur. Telekomünikasyon sisteminin yeniden yapılandırılmasına dönük olarak çalışmalar sürdürülmektedir. Etiyopya’nın telefon kodu 251’dir. Başlıca şehirlerin telefon kodlarına aşağıda verilmektedir.
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 48 Addis Ababa Awassa Dire Dawa/Harar Shashemene Jimma Nazareth : 1 : 6 : 5 : 7 : 7 : 2 Ölçü Birimi Metrik sistem kullanılmaktadır. Buna ilaveten bazı ölçü birimleri şu şekildedir: 1 gasha: 40 hektar 1 kend: 0.5 metre 1 frasoulla: 17 Kg Konaklama Addis Ababa’da lüks otellerin yanısıra orta halli işadamlarına hitap edecek düzeyde oteller de bulunmaktadır. Turistik bölgelerde çeşitli sınıflarda hizmet veren zengin bir tercih olanağı vardır. 5 yıldızlı otellerde konaklama ücretleri günlük 90­190 ABD $ arasında değişmektedir. Otel ücretine ayrıca %22 oranındaki hizmet vergisinin de eklenmesi gerekir. DEĞERLENDİRME Türkiye ile Etiyopya arasındaki siyasi ilişkiler her zaman istikrarlı bir seyir izlemiştir. Etiyopya ile Türkiye arasındaki ekonomik ilişkiler ise, bir türlü arzu edilen seviyeye çıkarılamamıştır. Özellikle 1997 yılından bu yana ülkelerimiz arasındaki temaslar yoğunlaşmış, ancak, Etiyopya ile Eritre arasında zaman zaman savaşa dönüşen gerginlikler dolayısıyla, temaslardan istenilen verim alınamamıştır. Yine karşılıklı bilgi eksikliğinden kaynaklanan nedenlerle bir türlü arzu edilen seviyeye çıkarılamamıştır. Etiyopya da açılmakta olan ticari nitelikteki fuarlara katılım sağlanmasında fayda görülmektedir. Zaman zaman Uluslararası Addis Ababa Fuarı’na firmalarımız katılmaktadır. Etiyopya’da ulaştırma konusunda, özellikle karayollarının ve Etiyopya­Cibuti demiryolunun rehabilitasyonu çalışmaları Hükümet programına alınmıştır. Öte yandan, bu projelerin bir bölümünün Türk müteahhitlerince üstlenilmesi mümkün görülmektedir. Etiyopya’nın en büyük enerji potansiyeli, Awash ve Nil nehirlerinden sağlanabilecek hidroelektrik enerjisidir. Bu konuda, Mısır ve Sudan ile ihtilafları mevcut olmakla birlikte, bir takım baraj projeleri mevcuttur. Bu projelerden bir bölümünün Türk firmaları tarafından gerçekleştirilmesi mümkün görülmektedir. Etiyopya ekonomisi büyük ölçüde tarıma dayanmaktadır, bu çerçevede tarım, sulama konularında bu ülkeye teknik yardım sağlanabilecektir. Bu teknik yardımlarla hem ülkemizin tanıtımının yapılması, hem de bu alanda Etiyopya’nın ihtiyacı olan malların ülkemizden ihraç edilmesi mümkün olabilecektir. Etiyopya’da telekomünikasyon sektörü hizmetleri geri bir durumdadır. Bu alanda Etiyopya hükümetinin bir takım projeleri mevcuttur. Etiyopya telekomünikasyon sisteminin
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 49 kurulması­modernizasyonu projelerinin bu alanında faaliyet gösteren firmalarımızca gerçekleştirilmesinin mümkün olabileceği değerlendirilmektedir. Etiyopya hükümetince özelleştirme programı uygulamaya konmuştur, özellikle Türk KOBİ’lerinin Etiyopya’daki özelleştirmelere iştirak etmesi mümkün görülmektedir. Ekonomisinin giderek serbestleştiği, küçük ve orta ölçekli yatırımların canlanmaya başladığı bu dönemde, çok çeşitli alanlarda sanayi ürünlerinin eksikliği görülen Etiyopya ile bu alanda işbirliğine gidilebileceği düşünülmektedir. Özellikle deri, tekstil­konfeksiyon, tarım aletleri, gıda, elektrikli ev aletleri, mutfak eşyaları gibi alanlarda faaliyet gösteren ülkemizin KOBİ’lerinin bu pazara yönlendirilmesinde büyük fayda görülmektedir. Etiyopya'nın, ülkemizin sanayi ürünleri için iyi bir pazar oluşturabileceği düşünülmektedir. Dolaylı yollardan Etiyopya pazarına giren Türk mallarının önemli bir rekabet gücüne sahip oldukları gözlenmektedir. Faydali Adresler Türkiye’nin Etiyopya’daki Diplomatik Temsilciliği : T.C. Addis Ababa Büyükelçiliği Off Africa Avenue (Bole Road) P.O.Box 1506 ADDIS ABABA Telefon: 00 ( 251­1 ) 61 23 21 ­ 61 31 61 Fax: 00 ( 251­1 ) 61 16 88 E­mail: [email protected] Etiyopya’nın Türkiye’deki Diplomatik Temsilciliği : Etiyopya’nın Türkiye’de diplomatik temsilciliği bulunmamaktadır. Etyopya İstanbul Fahri Konsolosluğu: Atilla YURTÇU (Fahri Konsolos) Nuri Paşa Caddesi No:84 80880 Tarabya Sarıyer Tel: (0212) 299 11 20/36 Faks: (0212) 223 95 81 E­mail: mailto:[email protected] Bakanlıklar Tarım Bakanlığı P.O. Box 62047 Addis Ababa Tel: ( 251­1 ) 51 80 40 Faks: ( 251­1 ) 51 29 84 e­mail: [email protected] Ticaret ve Sanayi Bakanlığı P.O. Box: 704 Addis Ababa Tel: ( 251­1 ) 51 39 90 Faks: ( 251­1 ) 51 54 11 Dış Ekonomik İlişkiler Bakanlığı P.O. Box: 2428 Addis Ababa Tel: ( 251­1 ) 51 00 33
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 50 Faks: ( 251­1 ) 51 79 88 Maliye Bakanlığı P.O. Box: 1905 Addis Ababa Tel: ( 251­1 ) 55 24 00 Faks: ( 251­1 ) 55 13 55 Enformasyon Bakanlığı P.O. Box 1364 Addis Ababa Tel: ( 251­1 ) 55 10 11 Faks: ( 251­1 ) 55 16 09 Dışişleri Bakanlığı P.O. Box: 393 Addis Ababa Tel: ( 251­1 ) 51 73 45 Faks: ( 251­1 ) 51 40 42 İçişleri Bakanlığı P.O. Box: 5721 Addis Ababa Tel: ( 251­1 ) 51 27 44 Madencilik ve Enerji Bakanlığı P.O. Box: 486 Addis Ababa Tel: ( 251­1 ) 51 82 50 Faks: ( 251­1 ) 51 78 74 Doğal Kaynaklar Bakanlığı P.O. Box: 1034 Addis Ababa Tel: ( 251­1 ) 51 04 55 Faks: ( 251­1 ) 51 30 42 Planlama ve Ekonomik Gelişme Bakanlığı P.O. Box: 1037 Addis Ababa Tel: ( 251­1 ) 55 28 00 Faks: ( 251­1 ) 55 38 44 e­mail: [email protected] Kahve ve Çay Devlet Çiftlikleri Bakanlığı P.O. Box: 5765 Addis Ababa Tel: ( 251­1 ) 15 92 43 Faks: ( 251­1 ) 51 79 33 Taşımacılık ve İletişim Bakanlığı P.O. Box: 1238 Addis Ababa Tel: ( 251­1 ) 51 61 66 Faks: ( 251­1 ) 51 56 65 Ticaret ve Sanayi Odaları Etiyopya Ticaret Odası (Ethiopian Chamber of Commerce) Mexico Square P.O.B. 517 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 51 82 40, 51 40 05 Faks: 00 251­1­ 517699 e­mail: [email protected]
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 51 Addis Ababa Ticaret Odası (Addis Ababa Chamber of Commerce) P.O.B. 2458Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 51 38 14 Faks: 00 251­1­ 51 14 79 e­mail: [email protected] Bankalar Merkez Bankası (National Bank of Ethiopia) P.O.B. 5550/2048 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 51 74 30, 51 88 00, 51 55 79, 51 29 76 Faks: 00 251­1­ 51 45 88, 51 54 88, 51 23 35 (Foreign Exchange dept.) Tel: 00 251­1­ 51 88 00, 51 74 30 Faks: 00 251­1­ 51 45 88 IBRD International Bank for Reconstruction and Development P.O. Box: 5515 Addis Ababa Tel: 00 251­1­ 51 42 00, 627700 Faks: 00 251­1­ 51 14 41, 627717 African Development Bank P.O. Box: 5794 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 61 13 78, 61 20 25 Faks: 00 251­1­ 61 11 66 Awash Bank P.O.B. 12638 Addis Ababa­Etiyopya Tel/Faks: 00 251­1­ 61 44 77 Commercial Bank of Ethiopia P.O.B. 255 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 51 50 04, 51 50 28 Faks: 00 251­1­ 51 78 22, 51 45 22 Construction and Business Bank Higher 21, Kebele 04, P.O.B. 3480 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 51 23 00 Faks: 00 251­1­ 51 51 03 Dashan Bank P.O.B. 12752 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 65 02 86 Faks: 00 251­1­ 65 40 73 Development Bank of Ethiopia Joseph Broz Tito St. P.O.B. 1700 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 51 11 88 Faks: 00 251­1­ 51 16 06
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 52 Sigorta Şirketleri Africa Insurance Co. P.O.B. 12941 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 51 78 61 Faks: 00 251­1­ 51 03 76 Awash Insurance Co. P.O.B. 34369 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 61 44 18 Faks: 00 251­1­ 65 47 88 Etiyopya Insurance Corp. P.O.B. 2545 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 51 79 74 Faks: 00 251­1­ 51 74 99 United Insurance Co P.O.B. 1156 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 51 98 47 Faks: 00 251­1­ 51 32 58 Bazı Önemli Kuruluşlar Etiyopya Havayolları (Ethiopian Airlines) Bole International Airport, P.O.B. 1755 Addis Ababa­Etiyopya Tel. 00 251­1­ 61 22 22, 51 30 64, 51 31 59 Faks: 00 251­1­ 61 14 74 e­mail: [email protected] Etiyopya Yatırım Kurumu (Ethiopian Privatiation Agency) Churchill Street P.O.B. 2313 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 51 00 33, 15 34 32 Faks: 00 251­1­ 51 00 33, 51 43 96 e­mail: [email protected] Etiyopya Özelleştirme Ajansı (Ethiopian Privatization Agency) P.O.B. 11835 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 15 12 70, 15 03 70 Faks: 00 251­1­ 51 39 55 e­mail: [email protected] Etiyopya Standartlar Kurumu (Ethiopian Authority for Standardization) P.O.B. 2310 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 61 01 11 Faks: 00 251­1­ 61 31 77 Etiyopya Gümrük Kurumu (Ethiopian Customs Authority)
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 53 P.O.B. 3248 Tel: 00 251­1­ 51 31 00 Faks: 00 251­1­ 51 83 55 Etiyopya Kahve Pazarlama Şirketi (Ethiopian Coffee Marketing Corporation) P.O.B. 2591 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 51 53 30 Faks: 00 251­1­ 51 07 62 Etiyopya Bilim & Teknoloji Komisyonu P.O.Box 2490 Addis Ababa, Ethiopia Tel:51­13­44 Faks:51­99­29 Yüksek Eğitim Komisyonu P.O.Box 30747 Addis Ababa, Ethiopia Tel:55­00­88 Faks:55­02­99 Hotel & Turizm Komisyonu P.O.Box 2183 Addis Ababa, Ethiopia Tel:51­74­70 Afet Koruma Hazırlık Komisyonu P.O.Box 5686 Addis Ababa, Ethiopi Tel:15­23­83 Faks:51­47­88 Merkezi İstatistik İdaresi P.O.Box 1143 Addis Ababa, Ethiopia Tel:55­30­11 Sivil Havacılık İdaresi P.O.Box 978 Addis Ababa, Ethiopia Tel::61­02­77 Etiyopya Harita İdaresi P.O.Box 884 Addis Ababa, Ethiopia Tel:51­84­45 Faks:51­51­89 Telekomünikasyon İdaresi P.O.Box 1047 Addis Ababa, Ethiopia Tel:51­05­00 Faks:51­57­77 Etiyopya Electrik Aydınlatma ve Enerji İdaresi P.O.Box 1233, Addis Ababa, Ethiopia Tel:55­08­11 Başlıca Oteller LC Sheraton Addis Ababa Woreda 14, Kebele 24 Addis Ababa
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 54 Tel: 00 251­1­ 17 17 17 Fax: 00 251­1­ 17 27 27 Hilton Addis Ababa P.O. Box: 1164­II. Avenue Addis Ababa Tel: 00 251­1­ 51 84 00 Fax: 00 251­1­ 52 95 81 The Ethiopia 110R­Ras Abebe Arregay Ave. Addis Ababa Tel: 00 251­1­ 51 74 00 Fax: 00 251­1­ 51 08 71 Ghion Hotel Tel: 00 251­1­ 51 32 22 Fax: 00 251­1­ 50 51 50 Bazı Alışveriş Merkezleri Tana Department Store POB. 2501 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 75 04 34 Faks: 00 251­1­ 65 22 89, 51 82 23 Hadia Supermarket POB. 25577 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 51 67 81 Faks: 00 251­1­ 51 49 50 Olympia Supermarket POB. 1116 Addis Ababa­Etiyopya Tel: 00 251­1­ 51 60 66 Faks: 00 251­1­ 51 86 14 FAYDALI WEB SAYFALARI BAKANLIKLAR Ministry of Foreign Affairs http://www.mfa.gov.et Ministry of Capacity Building http://www.mocb.gov.et Ministry of Revenue http://www.mor.gov.et/ KAMU KURUM VE KURULUŞLARI The Parliament of Ethiopia http://www.ethiopar.net/ Addis Ababa Chamber of Commerce http://www.addischamber.com/ Disaster prevention and Preparedness Commission http://www.telecom.net.et/~dppc/ Ethiopian Mapping Authority Ethiopian Privatization Agency Ethiopian Insurance Corporation Ethiopian Science and Technology Commission Ethiopian Telecommunication Agency Ethiopian Trade Point Micro and Small enterprises development Agency http://www.telecom.net.et/~ema/ http://www.telecom.net.et/~epa/ http://www.telecom.net.et/~eic/ http://www.telecom.net.et/~estc/ http://www.telecom.net.et/~eta/ http://www.telecom.net.et/~etp/ http://www.telecom.net.et/~fems eda/
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 55 Maritime and Transit Service Enterprise http://www.telecom.net.et/~mtse/ National Bank of Ethiopia The Ethiopian Year 2000 Technical Committee Transport Construction Design Enterprise Ethiopian investment office Ethiopian Air Lines FDRE Supreme Court Ethiopia Electric Power Corporation National Archives and Library of Ethiopia Ethiopian Export Promotion Agency http://www.telecom.net.et/~nbe/ http://www.telecom.net.et/~ncic/ http://www.telecom.net.et/~tcde/ http://www.ethioinvestment.org http://www.flyethiopian.com http://www.etcourts.org http://www.eepco.gov.et http://www.nale.gov.et http://www.ethioexport.org SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI Abebech Gobena and Orphanage School Action Professionals for People Children and Family Affairs of Ethiopian Debrebrihan Public Library Wolisso Multipurpose Community Tele center http://www.telecom.net.et/~agos/ http://www.telecom.net.et/~apap/ http://www.telecom.net.et/~eoc­cfao/ http://www.telecom.net.et/~dbmct/ http://www.telecom.net.et/~wolisso/ ULUSLARARASI VE BÖLGESEL ORGANİZASYONLAR African Union Intergovernmental Authority on Development (IGAD) United Nations(UN) UN Boundary Commission UNMEE Afrika Kalkınma Bankası http://www.africa­union.org http://www.IGAD.org http://www.un.org/ www.un.org/NewLinks/eebcarbitration/ www.un.org/Depts/dpko/unmee/body_unmee.htm www.afdb.org ENSTİTÜ VE ÜNİVERSİTELER Alemaya University http://www.telecom.net.et/~alemayau/ Bahir Dar University Technology Faculty of Addis Ababa University Gondar College of Medical College Institute of Biodiversity Conservation and Research Italian Cultural Institute Gimma University http://www.telecom.net.et/~bdu/ http://www.telecom.net.et/~aaufot/ http://www.telecom.net.et/~gcms/ http://www.telecom.net.et/~ibcr/ http://www.telecom.net.et/~iic/ http://www.telecom.net.et/~junv.edu HABER AJANSLARI Ethiopian News Agency http://www.telecom.net.et/~ena Walta Information Center http://www.waltainfo.com Ethiopia news www.ethiopiadaily.com/
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 56 Addis Tribune Capital www.addistribune.ethiopiaonline.net www.capitalethiopia.com Kaynaklar Etiyopya Ülke Profili, T.C. Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı, Anlaşmalar Genel Müdürlüğü, 2007 Etiyopya Ekonomik ve Ticari İlişkileri Notu, T.C. Başbakanlık Dış ticaret Müsteşarlığı, Anlaşmalar Genel Müdürlüğü, 2008 Etiyopya Federal Demokratik Cumhuriyeti Ülke Bülteni, DEİK, Mart 2005 Etiyopya Ülke Etüdü, Tezer PALACIOĞLU, Cem AKGÜN, İTO, 1999­22 Country Report Juy 2008 Economist Intelligence Unit, Country Report July 2008 Economist Intelligence Unit. Country Profile 2007 The Economist Intelligence Unit. Ethiopian Ready For Business, Addis Ababa Chamber of Commerce http://www.trademap.net/itc1/login.htm Etiyopya Ülke Profili, 2005 Sevilay Bayar
© İGEME ­ İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, 2008 57