V. ÜN‹TE - AHMET ZİYA ATALAY

V. ÜN‹TE
ANADOLU’DA YUNAN, ROMA VE B‹ZANS SANATI
KONULAR
1- YUNAN SANATI
A. Mimarî
B. Heykel ve Kabartma Sanat›
2- ROMA SANATI
A. Mimarî
B. Heykel ve Kabartma Sanat›
3- B‹ZANS SANATI
A. Mimarî
B. Resim Sanat› (fresko, mozaik)
SANAT TAR‹H‹ 1
☞
BU BÖLÜMDE NELER Ö⁄RENECE⁄‹Z?
☞
Bu bölümü çal›flt›¤›n›zda;
• Yunan, Roma, Erken Hristiyan ve Bizans sanatlar› konular›nda geçen kavram ve
terimlerin anlamlar›n› ö¤renecek,
• Anadolu’da bu dönemlerde hangi kentlerin yerleflim gördü¤ünü söyleyebilecek,
• Anadolu ve Anadolu d›fl›nda bu uygarl›klara ait eserlerin örneklerinin hangileri
oldu¤unu, bu uygarl›klardan birine ait bir yap›t›n resmi gösterildi¤inde hangi
uygarl›¤a ait oldu¤unu görebilecek,
• Anadolu’da geliflen Bizans resim sanat›na ait örneklerin, daha çok hangi yerleflim ve
bölgelerde yer ald›¤›n› ö¤reneceksiniz.
✍
BU BÖLÜME NASIL ÇALIfiMALIYIZ?
✍
• Ana bafll›klarla ayr›lm›fl her bölümü dikkatlice ve anlayarak okuyun.
• Konularda geçen kavram ve terimlerin anlamlar›n› ö¤renin.
• Yunan, Roma, Erken Hristiyan ve Bizans sanatlar› konular›nda verilen resim ve
flekilleri karfl›laflt›rarak inceleyin. Bu uygarl›klara ait eserlerin benzer ve farkl›
yönlerini saptamaya çal›fl›n.
• Ünite sonunda yer alan özeti okuyun.
• De¤erlendirme sorular›n› yan›tlay›n. Yan›tlar›n›z›, yan›t anahtar› ile karfl›laflt›r›n.
Varsa eksiklerinizi ilgili bölümü terar okuyarak gidermeye çal›fl›n.
☞
HAZIRLIK ÇALIfiMALARI
☞
• Anadolu’da; Yunan, Roma ve Bizans dönemlerinde yerleflim gören kentleri, tari
haritalar›ndan inceleyiniz.
• Bu dönem flehirlerinde hangi tür yap›lar›n yer ald›¤›n› ö¤reniniz.
• Çevrenizde bu uygarl›klardan kalma eserler var m›? Varsa bu yap›lar› görünüz.
48
SANAT TAR‹H‹ 1
1. YUNAN SANATI
Yunanistan ve Ege adalar›ndan Anadolu’ya göç eden ‹yonlar, Akalar ve
Dorlar yerli kültürden etkilenerek Anadolu’da mimarî, resim, heykel ve kabartma
örnekleri ile Yunan sanat›n› oluflturdular.
A. Mimarî
Yunan flehirleri akropol ad› verilen yüksek tepeler üzerine kurulmufltur.
Anadolu’da kurulan ilk Yunan kentleri Ephesos (Efes), Miletos (Milet), Priene
(Güllübahçe), Phokaia (Foça), Pergamon (Bergama), Smyrna (‹zmir)’d›r.
Yunan mimarl›¤›n›n en
önemli yap› türü tap›nakt›r.
(Çizim 5).Yunan tap›na¤›, ‹lk Ça¤da
Bat› Anadolu yerleflimlerinde bulunan megaron tipli yap›lar›n zamanla
geliflen örnekleridir.
Tap›naklar
basamakla
ç›k›lan bir zemin üzerine yap›lm›fl,
sütunlu bir girifl (portik) ve girifle
aç›lan
kutsal oda (sella)dan
oluflmufltur.
?
Çizim 5: Parthenon Tap›na¤›, Atina
Yunan mimarîsinin en önemli yap› türü nedir? Söyleyiniz.
Tap›naklarda, kullan›lan sütun sistemlerine göre Dor, ‹yon ve Korint
nizam› olarak adland›r›lan üç tap›nak tipi geliflmifltir.
Dor Nizam›
Bu nizamda (Çizim5)
yap›lan Yunan tap›naklar›nda flu
özellikler görülür:
• Sütun do¤rudan stilobat
üzerine oturur ve üzerine çat›n›n
oturdu¤u arflitrav› tafl›r.
• Sütun gövdesi yivli
(oyuklu)dir ve tabana do¤ru
genifller.
Çizim 6: Dor nizam›ndaki Assos Athena Tap›na¤›
• Echinos sütun bafll›¤›d›r.
• Sütun bafll›¤› üzerinde çat›n›n yükünü tafl›yan abakus ad› verilen yast›k
yer al›r.
49
SANAT TAR‹H‹ 1
•Abakusun üzerinde
triglif ve metoplar›n yer ald›¤›
arflitrav bulunur.
•K›rma çat› ile örtülü bu
tap›naklar›n k›sa kenarlar›ndaki
üçgen çat› al›nl›¤› (timpanon)
kabartmalarla, köfleler ise heykellerden oluflan akroterlerle süslüdür.
Anadolu d›fl›nda bu
nizama ait en önemli örnek Atina
Akropolü’nde
yap›lan
Parthenon
(Resim
44),
Anadolu’da Assos (Behramkale)
Athena Tap›na¤›’d›r.
‹yon Nizam›
•Sütunlar Dor nizam›ndaki
lere oranla ince ve yüksektir. Torus
ad› verilen bir kaide üzerine oturur.
•Sütun bafll›¤› volüt ad›
verilen iki spiral k›vr›mla bezeli bir
bafll›ktan oluflmufltur.
•Abakus, Dor nizam›ndakine
oranla daha incedir ve düz de¤ildir.
•Arflitrav tek bloktur.
•Frizden çat›ya kadar
olan bölüm Dor nizam› ile
benzeflir, tek fark üzerinde yer alan
kabartmalard›r.
Resim 44: Parthenon Tap›na¤›, Atina
Çizim 7: ‹yon nizam›ndaki bir tap›na¤›n cephesi
•‹yon tap›naklar› ince uzun sütunlar› ile Dor tap›naklar›na göre daha
yüksek ve zarif görünümlüdür (Çizim 7).
Bu nizama Anadolu d›fl›nda; Atina Nike Tap›na¤› (Resim 45), Anadolu’da
ise; Ephesos (Efes)’taki Artemis Tap›na¤›, Didyma (Didim)’daki Apollon
Tap›na¤› örnek verilebilir.
Anadolu’da ‹yon nizam›nda yap›lan önemli bir yap› da Halikarnasos
(Bodrum)’taki Mausoleum (Mavzelum) (mezar yap›s›)’dur. Deprem sonucu
50
SANAT TAR‹H‹ 1
Resim 45: Athena Nike Tap›na¤›, Atina
Çizim 8: Mausoleum, Bodrum
y›k›lan yap›n›n tamamlanm›fl çizimine (restitüsyon) (Çizim 8) göre an›t›n dört
bölüme ayr›ld›¤› söylenebilir: taban, yüksek kaide, ‹yon nizam›ndaki sütunlar›n
çevirdi¤i ana bölüm ve çat›. Çat›n›n üzerinde dört at›n çekti¤i bir arabada Mausollos
(Mavzolos) ile kar›s› Artemisia (Artemisya)’n›n heykelleri bulunmaktad›r. An›t›n
etraf›n› çevreleyen kabartmal› frizlerde dönemin ünlü sanatç›lar›ndan Bryaxis
(Briyaksis), Timitheos (Timoteos) çal›flm›flt›r.
Korint Nizam›
• Bu tür tap›naklarda Dor ve ‹yon nizam› özellikleri bir
arada kullan›lm›flt›r.
•Sütun bafll›klar› Dor ve ‹yon nizam›ndakilere oranla
hareketlidir, kenger (akantüs) yapraklar› ile k›vr›k dallardan
oluflmufltur (Çizim 9).
Anadolu d›fl›nda Atina’daki Zeus Olympos (Olimpos)
Tap›na¤›, Anadolu’da Uzuncaburç Zeus Tap›na¤› bu nizama
örnektir.
Bir tap›na¤›n hangi nizama ait oldu¤unu söyleyebilmek
Çizim 9: Korint
için
öncelikle
sütun bafll›klar›na bakmak gereklidir.
nizam›ndaki sütun
bafll›¤›
?
Yunan tap›naklar›nda kaç tür nizam uygulanm›flt›r? Tekrarlayal›m.
51
SANAT TAR‹H‹ 1
Yunanl›lar, tap›naklardan baflka
agora (pazar) alanlar›, kapal› tiyatro
biçiminde yap›lan bouleterion (flehir
meclisleri)lar, konser binalar› olan odeonlar,
gençlerin antrenman yapmalar›n› ve
e¤itim görmelerini sa¤layan gymnasiomlar,
atletizm yar›flmalar›n›n yap›ld›¤› stadion
(stadyum) lar, tiyatrolar, kütüphaneler
(Resim 46), saraylar ve evler infla
etmifltir.
Tepe yamaçlar›ndaki tiyatrolar
Yunan flehirlerinin önemli yap›lar›d›r.
M.Ö. 4. yy.dan sonra tafltan yap›lmaya
bafllanan tiyatrolarda ortada oyunun
oynand›¤› bir orkestra bölümü ve bunu
çeviren tafl basamaklar bulunmaktad›r
(Resim 47).
Resim 46: Celcius Kitapl›¤›, Efes
(Selçuk) -‹zmir
Yunan saraylar› ve evleri; avlu
ve onun etraf›nda yer alan odalardan
oluflmufltur. Saray ve evlerin duvarlar›
resim ve mozaiklerle kaplanm›flt›r.
Efes’teki Yamaç Evleri bu evlere
örnektir.
?
Yunan mimarîsinde
d›fl›nda ne tür yap›lar görülür?
tap›nak
Resim 47: Epidavros Tiyatrosu,
Atina- Yunanistan
B. Heykel ve Kabartma Sanat›
Yunan heykel ve kabartma sanat›, üslûp ve teknik aç›dan üç dönemde
incelenir:
•Arkaik Dönem (M.Ö. 7. yy-6. yy)
• Klâsik Dönem (M.Ö. 5. yy- 4.yy.)
• Helenistik Dönem (M. Ö. 4. yy-1. yy)
fiimdi, s›ras›yla bu dönem heykel ve kabartma örneklerini inceleyelim.
Arkaik Dönem: Bu dönem heykel sanat›n› özellikleri ve görüldü¤ü
bölgeler aç›s›ndan üç ekole ayr›l›r. Bunlar;
•Girit- Peloponnessos Ekolü
•‹yonya Ekolü
• Atina Ekolü
52
SANAT TAR‹H‹ 1
Resim 48: Atlet heykeli,
Delfi Müzesi
Resim 49: Genç kad›n
heykeli, Akropolis Müzesi,
Atina
Resim 50: Tanrݍa Heraya
arma¤an edilen heykel, Vathy
Müzesi, Sisam
Girit-Peloponnessos Ekolü: Bu ekolün en bilinen örnekleri ç›plak erkek
(kuros) ve genç k›z (kore) heykelleridir. Frontal durufllu bu heykeller M›s›r etkisi
göstermektedir. Bu heykellerde kollar afla¤›ya do¤ru sark›t›lm›fl eller yumruk
fleklinde gösterilmifl ve gö¤üs fliflkin olarak ifllenmifltir. Figürlerde bafl iri, saçlar
lüleler halinde omuzlara düflmüfltür (Resim 48).
‹yonya Ekolü: Bat› Anadolu’da ve Ege adalar›nda görülen bu üslûptaki
heykeller, tap›naklara giden caddelerin kenarlar›nda yer al›r (Resim 49).
Atina Ekolü: Atinal› heykelt›rafllar taraf›ndan yap›lan genç kad›n ve erkek
heykelleri bu ekole örnektir (Resim 50).
53
SANAT TAR‹H‹ 1
Klâsik Dönem:
Bu dönem heykellerinde görülen özellikler flunlard›r:
• Heykeldeki frontal durufl de¤iflmifltir.
•Vücut a¤›rl›¤› bir bacak üzerine verilmifl, serbest
kalan ayak geriye do¤ru bükülmüfl, heykelde bafl bir
tarafa çevrilmifltir.
Yunanl› heykelt›rafllardan Miron’un Disk
Atan Atlet Heykeli’nde (Resim 51), Praksiteles’in
Dionysos’u Tafl›yan Hermes Heykeli’nde
Leochares’in Belvedere Apollon’unda, Polykletios
(Polikletos)’un Doriforos isimli heykelinde bu dönem
heykel özelliklerini görebiliriz.
Helenistik Dönem:
Bu dönem heykellerinde görülen özellikler
flunlard›r:
• Portre sanat› geliflmifltir. Portre heykelcili¤inin Yunanistan’daki en önemli sanatç›s›
Lysipos (Lisippos)’tur. Büyük ‹skender’in
bafl heykellerini yapm›flt›r (Resim 52).
Resim 51: Disk Atan Atlet,Miron
•Figürlerde afl›r› hareket, coflku ve fliddet ifadelerine yer verilmifltir.
Bu dönemin en ünlü eseri Laokoon
Heykel Grubu’dur. Bu heykelde y›lanlar
taraf›ndan sar›lan Laokoon ve o¤ullar›n›n ölümle
mücadelesi gösterilmifltir (Resim 53).
Resim 53: Laokoon
Heykel Grubu,
Vatikan Müzesi
Roma
→
Resim 52: ‹skender Heykeli’nin bafl›, Lysipos
54
SANAT TAR‹H‹ 1
Kabartma Sanat›
Kabartmalar, tap›naklar›n
al›nl›klar›nda, metoplarda ve lâhiterde
görülür. Klâsik Döneme ait A¤layan
Kad›nlar Lâhdi,
(Resim 54).
Helenistik Döneme ait ‹skender
Lâhdi ve Bergama Zeus Tap›na¤›
kabartmalar› bu sanat›n en önemli
örneklerindendir.
Resim 54: A¤layan Kad›nlar Lâhdi, ‹stanbul
Arkeoloji Müzesi
2. ROMA SANATI
Resim 55: Nimes Tap›na¤›, Fransa
Roma, M. Ö. 753 y›l›nda
Romulus taraf›ndan ‹talya yar›madas›nda
kuruldu. 395 y›l›nda Do¤u ve Bat›
Roma olmak üzere ikiye ayr›ld›.
Bat› Roma, Kavimler Göçü sonunda
476’da y›k›ld›. Do¤u Roma (Bizans)
ise Orta Ça¤ boyunca varl›¤›n›
korudu ve 1453’te Osmanl› Devleti
taraf›ndan ortadan kald›r›l-d›.
A. Mimarî
Roma mimarl›¤›nda görülen bafll›ca yap› türleri içinde;
tap›naklar, tiyatrolar, amfitiyatrolar,
evler, saraylar, forumlar, bazilikalar,
stadionlar, hamamlar, su kemerleri,
kütüphaneler, zafer taklar› ve
sütunlu caddeler yer al›r.
Resim 56: Pantheon Tap›na¤›, Roma
55
SANAT TAR‹H‹ 1
Roma ‹mparatorlu¤u zaman›n
da Anadolu flehirleri, bu kültüre ait
yap›larla donat›lm›flt›r.
Tap›naklar: Roma tap›naklar› iki tiptedir: Birinci tip, Yunan
tap›naklar›yla benzerlik gösterir.
Resim 57: Zeus Tap›na¤›, Çavdarhisar-Kütahya
Dikdörtgen
plânl›d›r.
Güney
Fransa’daki Nimes Tap›na¤› bu tipe
örnektir (Resim 55). ‹kinci tip
tap›naklar yuvarlak plânl›d›r. ‹mparator
Hadrianus taraf›ndan yapt›r›lan
Roma’daki Panteon (M.S. 2. yy)
(Resim 56) bu tipe örnek verilebilir.
Anadolu’da bu döneme ait yap›lan tap›naklar dikdörtgen plânl›d›r. Ankara
Augustus (Avgustus) Tap›na¤›, Çavdarhisar-Kütahya Zeus Tap›na¤›, (Resim 57),
Side’de Athena ve Apollon tap›naklar›, Bergama’da Traneum (Trayaneum)
Tap›na¤›, Ephesos Domitianus (Domitiyanus) Tap›na¤›, Truva’daki Athena
Tap›na¤› bu tip tap›naklara örnektir.
Tiyatrolar: Roma tiyatrolar›
Yunan tiyatrolar› gibi üç ana bölümden
oluflmufltur: Sahne binas› (scene),
meydan
(orkestra),
oturma
basamaklar› (cavea). ‹ki katl› scene
ilk kez Roma mimarisinde görülür.
Yunan tiyatrolar›nda sahne ile
basamaklar aras›nda yer alan boflluk
Roma tiyatrolar›nda görülmez. Bu
tiyatrolar düzlük alanlarda, kemerler
üzerinde yükselmifltir.
Resim 58: Hierapolis Tiyatrosu, Denizli
56
Side,
Efes,
Milet,
Bergama Hieropolis (Resim 58)
(Denizli) ve Antalya Aspendos
Tiyatrosu Anadolu’daki Roma
tiyatrolar›na örnektir.
SANAT TAR‹H‹ 1
Amfitiyatro-Arena: M. Ö.
1. yy’da Roma ve Pompei’de
rastlan›lan bu türe örnek olarak
Ro-ma’daki Colosseum(Kolezyum)
verilebilir (Resim 59). Ortada oval
bir meydan ve bu meydan› çeviren
oturma yerlerinden oluflan bu
yap›lar gladyatörlerin gösteriler
düzenledi¤i (yerlerdir.) olanlard›r.
Resim 59: Colosseum (Kolezyum),Roma
Evler ve Saraylar: Roma evi atrium ad› verilen avluya aç›lan odalardan
oluflur. Avlunun ortas›nda bir havuz vard›r. Evlerin zeminleri mozaik döflelidir.
Efes’teki Yamaç Evleri Roma evlerine örnektir.
Saraylar, evlerde uygulanan plân›n büyük ölçüde tekrarlanm›fl fleklidir.
Saraylar›n içi fresko ve mozaiklerle, d›fl› ise mermer kaplamalarla süslenmifltir.
Roma Palatino Tepesi’ndeki Domition Saray› bu türe örnektir.
Resim 60: Forum Romanum, Roma
Forumlar: Halk›n topland›¤› ve resmî ifllerin görüflüldü¤ü aç›k meydanlard›r.
Çevresinde tap›naklar, resmî (bazilika) ve özel yap›lar bulunur. Roma’daki Forum
Romanum, (Resim 60) Anadolu’da Bergama ve Hatay forumlar› bu yap›lara
örnektir.
Bazilikalar: Forumlar›n çevresinde yer alan resmî ifllerin yürütüldü¤ü, içi
sütunlarla neflere ayr›lm›fl dikdörtgen plânl› yap›lard›r. Roma’da Konstantin
57
SANAT TAR‹H‹ 1
Bazilikas›, Anadolu’da Bergama ve Aspendos bazilikalar› bu türe örnek
ve-rilebilir.
Stadionlar: Atletizm yar›flmalar› için yap›lm›flt›r. Anadolu’da Bergama,
Milet, Efes, Afrodisias ve Perge’de örnekleri bulunur.
Hamamlar: Girifl, soyunma odalar›,
so¤ukluk, ›l›kl›k, s›cakl›k, terleme odalar› gibi
bölümlerden oluflan büyük yap›lard›r. Is›tma,
s›cak hava tafl›yan künkler ya da duvar içinden
s›cak su ve buhar geçirilerek sa¤lanm›flt›r
(hipokaust sistemi). Önemli örnekler Roma’da,
Caracalla
(Karakalla),
(Resim
61),
Diokletianus, Titus, Anadolu’da; Ankara’daki
Roma Hamam›, Milet’teki Faustina Hamam›,
Antalya’daki Phaselis (Faselis) Hamam›’d›r.
Resim 61: Caracalla Hamam›, Roma
Su kemerleri: Roma flehirlerinin
su ihtiyac›n› karfl›lamak için infla
edilmifllerdir. M.S. 2. yy.da infla edilen
Aspendos, Efes, Bergama ve Valens
(Bozdo¤an) (Resim 62) su kemerleri bu
türe örnektir.
Resim 62: Valens Su Kemeri, ‹stanbul
Zafer taklar›: Taklar, flehirlere girilen
yollar›n bafl›na, meydanlara ve forumlar›n
girifllerine yap›lm›flt›r. Üzerlerinde imparatorlar›n
heykelleri, savafllar› ve zaferleri anlatan kabartmalar
vard›r. Roma ve Anadolu’da çok say›da örne¤i
bulunmaktad›r (Resim 63).
Resim 63: Bir zafer tak› örne¤i, Roma
58
SANAT TAR‹H‹ 1
Sütunlu caddeler: Roma sanat›n›n
kent mimarîsi içinde ortaya koydu¤u yeniliklerden
biridir. Caddelerin iki yan›nda heykellerle süslü
sütunlar yer al›r. Efes, Milet, Hierapolis
(Denizli-Pamukkale), Uzuncaburç (Resim 64)
ve Side’de örnekleri bulunmaktad›r. ‹stanbul’daki
Çemberlitafl önemli bir örnektir .
?
Roma mimarl›¤›nda görülen bafll›ca
yap› türleri nelerdir? Söyleyelim.
B. Heykel ve Kabartma Sanat›
Resim 64: Uzunçaburç’ta sütunlu cadde
Roma heykel sanat›, portre heykelleri ve tarihî kabartmalar
üzerinde yo¤unlaflm›flt›r. Bu dönemde imparatorlar›n, komutanlar›n
ve önemli kiflilerin portreleri gerçe¤e uygun olarak tafla
yontulmufltur (Resim 65). Anadolu müzeleri Roma heykel
örnekleri bak›m›ndan oldukça zengindir.
3. B‹ZANS SANATI
Bizans, Roma ‹mparatorlu¤u’nun ikiye ayr›lmas›ndan
sonra merkezi ‹stanbul olan Do¤u k›sm›n›n ad›d›r. Trakya,
Balkanlar, Makedonya, S›rbistan, Yunanistan, Kuzey
‹talya, Suriye, Filistin, M›s›r, Afrika’n›n kuzeyi ve
‹spanya’n›n do¤u k›y›lar›nda egemen olmufltur. En parlak
dönemini Justinianus (Jüstinyen) zaman›nda (527-565)
yaflayan, geliflimini 11. yy.›n sonuna kadar sürdüren devlet
Fatih Sultan Mehmet taraf›ndan ortadan kald›r›lm›flt›r
(1453).
Resim 65:
Roma ‹mparatorlar›ndan
Julius Caesar (Jül Sezar)’›n büstü
A. Mimarî
Bizans mimarîsini dinî, sivil ve askerî mimarî olmak üzere üç bölümde
inceleyebiliriz.
a. Dinî Mimarî
Bizans mimarîsinin dinî yap›lar› olan kiliselerde bazilikal, merkezî ve haç
plân tipleri görülür. Bazilikalar›n kubbeli, haç plânl› olanlar›n serbest haç ve Yunan
haç› biçiminde olan çeflitleri vard›r.
59
SANAT TAR‹H‹ 1
Resim 66: Demre Aziz Nikolaos Kilisesi, Antalya
Bazilikalar sütun dizileri ile neflere ayr›lm›fl, dikdörtgen plânl›d›r. Yap›ya
giriflteki bölüm narteks ismini al›r. Orta nef, yan neflerden daha genifl ve yüksek
tutulmufltur. Do¤u cephede d›fla ç›k›nt›l› apsis bulunmaktad›r Anadolu’da Demre
Aziz Nikolaos (Noel Baba) Kilisesi, (Resim 66). Karaman Binbir Kilise,
Efes Meryem Ana Bazilikas› bu türe örnektir.
Merkezî plânl› kiliseler kare
ya da çokgen biçiminde yap›lm›flt›r.
Bu tipe ‹stanbul’daki Sergios Bacchos
(Küçük Ayasofya) Kilisesi örnektir
(Çizim 10).
Kubbeli bazilikalar›n, orta neflerin
merkezindeki kare bölümler kubbe örtülüdür.
Bu tipe örnek ‹stanbul’daki Hagia Sophia
(Ayasofya)’d›r ( Resim 67).
Çizim 10: Sergios Bacchos Kilisesi, ‹stanbul
Ayasofya: ‹lk yap› bazilikal
plânl›d›r. 532’de yanan yap› Jüstinyen
zaman›nda kubbeli olarak infla edilmifltir
(532-537).
Tu¤la, tafl ve mermer malzemenin
kullan›ld›¤› yap›n›n süslemelerinde fresko
ve mozaikler yer al›r. Resimlerde konu
olarak ‹sa’n›n hayat›ndan sahneler, havariler,
imparator ve imparatoriçeler ifllenmifltir.
Osmanl›lar zaman›nda camiye
çevrilen yap›ya Mimar Sinan taraf›ndan
Resim 67: Ayasofya, ‹stanbul
60
SANAT TAR‹H‹ 1
kubbeyi destekleyen payandalar eklenmifltir. Cumhuriyet Döneminde müze
durumuna getirilen yap› (1933), günümüzde de müze olarak kullan›lmaktad›r.
Serbest haç plânl› yap›lara ‹stanbul’da Hagia Eirene (Aya ‹rini),
(Resim 68), Yunan haç› plânl› yap›lara Chora (Kariye) (Resim 69), Hagia
Theakla (Atik Mustafa Pafla Camii), Hagia Theodosia (Gül Cami), Myrelaion
(Bodrum Camii) örnek verilebilir.
Resim 68: Hagia Eirene, ‹stanbul
Resim 69: Chora, ‹stanbul
b. Sivil Mimarî
Bizans uygarl›¤› Yunan ve Roma uygarl›klar›n›n bir devam›d›r. Bizans
flehirlerinde, bu uygarl›klarda görülen saraylar (Çizim 11) meydanlar, agarolar,
sütunlu caddeler, taklar ve dikilitafllar yer al›r. ‹stanbul’daki Büyük Saray d›fl›nda
günümüze gelebilen saray örne¤i yoktur. Roma flehirlerinde özel bir yeri olan su
kemerleri, su yollar›, sarn›çlar ve çeflmelerin önemli örnekleri bu dönemde görülür.
Bizansl›lar flehre kadar getirdikleri sular› flehir merkezlerindeki sarn›çlarda
toplam›fllard›r. Sarn›çlar›n en çok bulundu¤u merkez ‹stanbul’dur. Yerebatan
Saray› ad›yla an›lan sarn›ç ( Resim 70), Binbirdirek ve Zeyrek sarn›çlar› bu yap›
tipine ait önemli örneklerdir.
Çizim 11: Tekfur Saray›, ‹stanbul
Resim 70: Yerebatan Saray›, ‹stanbul
61
SANAT TAR‹H‹ 1
c. Askerî Mimarî
•Surlar ve kaleler: fiehirlerin
etraf›n› çeviren sur ve kalelerin
önemli olanlar› ‹stanbul ve ‹znik’te
yer al›r. (Resim 71).
➯
Bizans mimarîsine ait dinî,
sivil ve askerî yap›lara örnek
verelim.
Resim 71: Yedikule, ‹stanbul
B- RES‹M SANATI (fresko, mozaik)
Bizans resminde iki farkl› teknik kullan›lm›flt›r. Bunlardan fresko; yafl s›va
üzerine boyalarla yap›lan duvar resmi, mozaik ise küçük boyutlu renkli tafl, cam ve
de¤iflik malzemelerin yan yana dizilmesiyle elde edilen bir resim türüdür
(Resim 73).
Resim 72: Elmal› Kilise freskolar›, Göreme
Resim 73: Kariye mozaikleri, ‹stanbul
Bu dönem freskolar›n›n en önemli
örnekleri Anadolu’da
Kappadokya
Bölgesi kiliselerinde (Resim 72 mozaikleri
de ‹stanbul
Ayasofya’s›nda görülür
(Resim 74). Bu kiliselerde yer alan resimlerde
‹sa’n›n yaflam›na iliflkin, ‹ncil’den al›nm›fl
konular ifllenmifltir.
Resim 74: Ayasofya apsis mozai¤i, ‹stanbul
62
SANAT TAR‹H‹ 1
Resim 75: Barbara Kilisesi freskolar›, Göreme
Resim 76: Karanl›k Kilise freskolar›ndan görünüm,
Göreme
‹konaklazma (tasvir k›r›c›) döneminde (726-842) tahrip edilen resimlerin
yerine ‹sa’y› sembolize eden motifler (haç, koyun, bitki) yap›lm›flt›r (Resim 75).
Bu dönemin sona ermesinden sonra Orta ve Son Bizans dönemlerinde kiliseler
yeniden resimlenmifltir (Resim 76).
?
Bizans Döneminde Anadolu’da yer alan, kilise ve kilise duvarlar›ndaki
freskolar›yla tan›nan, Hristiyanl›¤›n önemli merkezi neresidir?
63
SANAT TAR‹H‹ 1
Ö⁄REND‹KLER‹M‹Z‹ PEK‹fiT‹REL‹M
Bu ünitede;
• Yunan, Roma ve Bizansl›lar›n Anadolu’daki
yerleflim merkezlerini ve bu merkezlerde yer alan yap›lar›n›
tan›d›k.
• Yunanl›lar›n; Bat› Anadolu’da Efes, Milet, Foça,
Bergama ve ‹zmir gibi kentlerde, Romal›lar›n; Yunan
uygarl›¤›n›n yaflad›¤› merkezlerde, Bizansl›lar›n ise özellikle
baflkentleri ‹stanbul ve Kappadokya bölgesi ve Anadolu’da
kendi kültürlerine ait yap›tlar ortaya koydu¤unu gördük.
• Yunan dinî mimarl›¤›n en önemli yap› tipi olan
tap›naklar›n, Roma Döneminde de kullan›ld›¤›n›, Bizans’ta ise bu
yap›lar›n kilise olarak isimlendirildi¤ini anlatt›k.
• Birbirlerinin devam› niteli¤inde olan- özellikle
Yunan ve Roma bu kültürlere ait dinî yap›lardan baflka,
ortak yap› türlerinin (agora, tiyatro, stadyumlar vb.)
flehirlerde yer ald›¤›n› ö¤rendik.
• Yunan’da heykelin, Roma’da kabartman›n,
Bizans’ta ise resim sanat› örneklerinin geliflmifl
oldu¤unu, buna iliflkin olarak Laokoon Heykel
Grubu’nun; Yunan, yurt d›fl›na kaç›r›lan
Bergama Zeus Suna¤› kabartmalar›n›n; Roma,
Kappadokya bölgesi kaya, kiliselerinde yer
alan duvar resimlerinin; Bizans’a ait örnekler
oldu¤unu söyledik.
fiimdi ö¤rendiklerimizi pekifltirmek için
bölüm içinde ve sonunda verilen sorular› yan›tlayal›m.
64
SANAT TAR‹H‹ 1
✎
DE⁄ERLEND‹RME SORULARI
1- Anadolu’da kurulan Yunan kentleri aras›nda hangisi yer almaz?
A) Efes
B) Bergama
C) Milet
D) Gordion
2- Yunan mimarî örneklerinden ‹yon nizam›ndaki dünyan›n yedi harikas›ndan biri
afla¤›daki yap›lardan hangisidir?
A) Didim Apollon Tap›na¤›
B) Bodrum Mausoleum
C) Behramkale Athena Tap›na¤›
D) Uzuncaburç Zeus Tap›na¤›
3- Portre heykelcili¤inin Yunanistan’daki en önemli sanatç›s› kimdir?
A) Lysippos
B) Scopas
C) Miron
D) Praksiteles
4- Hangisi Bizanl›lara ait dinî bir yap›d›r?
A) kilise
B) tap›nak
C) katedral
D) cami
5- Bizans Döneminde kubbeli bazilika olarak infla edilmifl, Osmanl›lar zaman›nda
Mimar Sinan taraf›ndan onar›lm›fl, bugün ‹stanbul’un sembolü olan kilise afla¤›dakilerden hangisidir?
A) Ayasofya
B) Aya ‹rini
C) Kariye
D) Küçük Ayasofya
65
66