Kocaeli Sektörel Bazda Rekabet Analizi Projesi Raporu "Doğu

Transkript

Kocaeli Sektörel Bazda Rekabet Analizi Projesi Raporu
"Doğu Marmara Kalkınma Ajansı (MARKA) Mali Destek Programları kapsamında
hazırlanan bu yayının içeriği Doğu Marmara Kalkınma Ajansı ve/veya Devlet Planlama
Teşkilatının görüşlerini yansıtmamakta olup, içerik ile ilgili tek sorumluluk innoCentric'e
aittir."
Bu rapor innoCentric tarafından Kocaeli İl Özel İdaresi için “Kocaeli Rekabet Analizi” Projesi kapsamında hazırlanmıştır. © 2011
Sayfa 1
İçindekiler
Şekiller Listesi ............................................................................................................ 4
Tablolar Listesi ........................................................................................................... 8
Teşekkür .................................................................................................................... 10
Yönetici Özeti............................................................................................................. 11
Proje Zaman Çizelgesi ............................................................................................... 12
Proje Ekibi ..................................................................................................................13
YÖNTEM ......................................................................................................... 16
Amaç .......................................................................................................................... 16
Analiz Yöntemi .......................................................................................................... 17
Porter’ın Elmas Modeli ........................................................................................... 17
Veri Toplama Yöntemi ........................................................................................... 19
Sektör Odak Çalıştayı Raporu .................................................................................. 23
Saha Çalışması Sektör Görüşmeleri ......................................................................... 27
BİLİŞİM SEKTÖRÜ REKABET ANALİZİ .......................................................... 31
Giriş............................................................................................................................ 32
Dünya Bilişim Sektörünün Genel Durumu.............................................................. 37
Bilişim ve KOBİler .................................................................................................. 38
Türkiye’de Bilişim Sektörünün Genel Durumu ...................................................... 49
E-Dönüşüm Türkiye Projesi: .................................................................................. 50
Türkiye’nin Bilişim Sektöründe İthalat – İhracat Performansı ............................ 52
Bilişim Sektöründe Katma Değer Yaratımı ........................................................... 55
Bilişim Meslek Standartları .................................................................................... 57
Türkiye’de Bilişim Sektörüne Yönelik Altyapı Destekleri ................................... 60
Türk Bilişim Sektörünün Uluslararası Kıyaslanması (Benchmark) ..................... 63
Bilişim Sektörü İşletmelerinin Sorunları ...............................................................65
Kocaeli’de Bilişim Sektörünün Genel Durumu .......................................................67
Bilişim Vadisi Projesi ............................................................................................. 69
Elmas (Diamond) Modeli Rekabetçilik Analizi ....................................................... 71
Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı .......................................................................... 72
Girdi Koşulları ........................................................................................................ 88
Talep Koşulları ........................................................................................................97
İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar – Aktörler ......................................................... 102
Devlet .................................................................................................................... 109
METAL İŞLEME SEKTÖRÜ REKABET ANALİZİ ............................................. 115
Giriş........................................................................................................................... 116
Dünya Metal İşleme Sanayi Sektörünün Genel Durumu ...................................... 120
Türkiye Metal İşleme Sanayi Sektörünün Genel Durumu .................................... 128
Makine ve Parçaları Sektörü SWOT Analizi ........................................................ 135
Kocaeli Metal İşleme Sanayi Sektörünün Genel Durumu .................................... 139
Sayfa 2
Sektör Kodları ........................................................................................................ 141
Elmas (Diamond) Modeli Rekabetçilik Analizi ..................................................... 145
Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı ........................................................................ 146
Girdi Koşulları ........................................................................................................ 155
Talep Koşulları ...................................................................................................... 164
İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar ........................................................................... 168
Devlet .................................................................................................................... 174
OTOMOTİV YAN SANAYİ REKABET ANALİZİ .............................................. 179
Giriş.......................................................................................................................... 180
Dünyada Otomotiv Sektörünün Genel Durumu ................................................... 183
Türkiye’de Otomotiv Yan Sanayi Sektörünün Genel Durumu ............................. 189
Kocaeli’de Otomotiv Sektörünün Genel Durumu ................................................. 201
Elmas (Diamond) Modeli Rekabetçilik Analizi .....................................................204
Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı ........................................................................ 205
Girdi Koşulları ........................................................................................................ 213
Talep Koşulları ...................................................................................................... 218
İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar ........................................................................... 223
Devlet .................................................................................................................... 228
SONUÇLAR VE GENEL DEĞERLENDİRME ................................................... 239
Sonuçlar ................................................................................................................... 242
Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı ........................................................................244
Girdi Koşulları ....................................................................................................... 252
Talep Koşulları ...................................................................................................... 259
İlgili - Destekleyici Kuruluşlar ve Değer Zinciri ..................................................264
Devlet ................................................................................................................... 269
Genel Değerlendirme .............................................................................................. 274
KAYNAKÇA ................................................................................................. 287
Sayfa 3
Şekiller Listesi
Şekil 1: Porter’ın Elmas Modeli .......................................................................................... 18
Şekil 2: Bilişim Sektörünün Artan Önemi ......................................................................... 33
Şekil 3: Bilişim Ürünleri Üretimindki Büyüme (Aralık 2007-Şubat 2010) ....................... 41
Şekil 4: Topluma Olumlu Katkı Sağladığı Düşünülen Endüstriler ..................................42
Şekil 5: Bilgi ve İletişim Teknolojilerinde Dünya Ticareti (1996-2008) ........................... 43
Şekil 6: Sektörlere Göre Bilişim Harcamaları, 2010 ......................................................... 44
Şekil 7: Bilişim Ürünleri İhracatçıları - I........................................................................... 46
Şekil 8: Bilişim Ürünleri İhracatçıları - II ......................................................................... 46
Şekil 9: Bilişim Ürünlerinin Ekonomiye Katkısı ...............................................................47
Şekil 10: 2008 Yılı Bilişim Ürünleri İthalatı (Milyon Dolar) ............................................. 53
Şekil 11: 2008 Yılı Bilişim Ürünleri İhracatı (Milyon Dolar) ............................................. 53
Şekil 12: Bilgisayar Malzemeleri Ticareti, 2008 (Milyon dolar) ........................................54
Şekil 13: Tüketici Elektroniği ticareti, 2008 (Milyon Dolar) .............................................54
Şekil 14: Yazılım Sektörünün Sosyo-Ekonomik Etkisi ......................................................56
Şekil 15: Bilişim Firmalarının Önümüzdeki 12 Ay İçin Beklentileri ................................. 57
Şekil 16: Bilişim Firmalarının Sorunları .............................................................................65
Şekil 17: Bilişim Sektörü Firmaların Kaynak Sorunları .................................................... 66
Şekil 18: Bilişim Sektörü Elmas Başlıklarının ve Alt Başlıkların Kırılımı ......................... 71
Şekil 19: Bilişim Sektörü, “Firma Stratejisi Ve Rekabet Yapısı” Değerlendirmesi ........... 72
Şekil 20: Bilişim Sektörü “Firma Stratejisi Ve Rekabet Yapısı” Rekabet Çarpanları........ 72
Şekil 21: Bilişim Sektörü, “Girdi Koşulları” Değerlendirmesi........................................... 88
Şekil 22: Bilişim Sektörü “Girdi Koşulları” Rekabet Çarpanları....................................... 88
Şekil 23: Bilişim Sektörü, “Talep Koşulları” Değerlendirmesi ......................................... 97
Şekil 24: Bilişim Sektörü “Talep Koşulları” Rekabet Çarpanları ...................................... 97
Şekil 25: Bilişim Sektörü, “İlgili ve Destekleyici Sektörler” Değerlendirmesi ................ 102
Şekil 26: Bilişim Sektörü, “İlgili ve Destekleyici Sektörler” Rekabet Çarpanları ........... 102
Şekil 27: Bilişim Sektörü, Devlet Koşulları Değerlendirmesi ......................................... 109
Şekil 28: Bilişim Sektörü, Devlet Koşulları Rekabet Çarpanları ..................................... 109
Şekil 29: Dünya Geneli Makine Sektörü İthalatçı İlk Beş Ülke .......................................122
Şekil 30: Dünya Geneli Makine Sektörü İhracatçı İlk Beş Ülke ......................................122
Sayfa 4
Şekil 31: 2002 Yılı Gsis Sonuçlarına Göre Ağırlıklandırılmış İşyeri İstihdamının Sektörel
Oranları (0,5 İşyeri Sayısı + 0,5 İstihdam Olarak Ağırlıklandırılmıştır) ........................ 139
Şekil 32: 2000-2004 Döneminde Toplam Sektörel İhracat Oranları .............................. 140
Şekil 33: 2000 Yılı İmalat Sanayi Anketi Sonuçlarına Göre Özel Sektör İşgücü
Verimliliği ......................................................................................................................... 140
Şekil 34: Metal İşleme Sanayi Sektörü Elmas Başlıklarının ve Alt Başlıkların Kırılımı . 145
Şekil 35: Metal İşleme Sanayi Sektörü - Firma Stratejisi Ve Rekabet Yapısı Grafiği ..... 146
Şekil 36: Metal İşleme Sanayi Sektörü - Firma Stratejisi Ve Rekabet Yapısı Konusundaki
Alt Başlıkların Çarpan Oranları ....................................................................................... 146
Şekil 37: Metal İşleme Sanayi Sektörü – Girdi Koşulları Grafiği .....................................155
Şekil 38: Metal İşleme Sanayi Sektörü – Girdi Koşulları Konusundaki Alt Başlıkların
Çarpanları
.....................................................................................................................155
Şekil 39: Metal İşleme Sanayi Sektörü – Talep Koşulları Grafiği ................................... 164
Şekil 40: Metal İşleme Sanayi Sektörü – Talep Koşulları Konusundaki Alt Başlıkların
Çarpanları ......................................................................................................................... 164
Şekil 41: Metal İşleme Sanayi Sektörü – İlgili Ve Destekleyici Kuruluşlar Grafiği ........ 168
Şekil 42: Metal İşleme Sanayi Sektörü – İlgili Ve Destekleyici Kuruluşlar Konusundaki
Alt Başlıkların Çarpanları ................................................................................................. 168
Şekil 43: Metal İşleme Sanayi Sektörü – Devlet Grafiği .................................................. 174
Şekil 44: Metal İşleme Sanayi Sektörü – Devlet Konusundaki Alt Başlıkların Çarpanları
........................................................................................................................................... 174
Şekil 45: Otomotiv Sektörünün Doğrudan ve Dolaylı Olarak İstihdam Sağladığı Alanlar
............................................................................................................................................ 181
Şekil 46: 2010 yılı otomobil Üretim Sayılarının Ülkelere Göre Dağılımı ....................... 190
Şekil 47: Otomotiv Ana Sanayi’nin Bölgesel Dağılımı .................................................... 192
Şekil 48: Türkiye’nin Yıllara Göre İhracat ve İthalat Verileri (Milyar ABD Doları) ...... 193
Şekil 49: Araç Türüne Göre Aylık Üretim ....................................................................... 195
Şekil 50: 2008 – 2011 Ocak Haziran Dönemi İhracat Rakamları .................................... 198
Şekil 51: Otomotiv Yan Sanayi Sektörü Elmas Başlıklarının ve Alt Başlıklarının Kırılımı
.......................................................................................................................................... 204
Şekil 52: Otomotiv Yan Sanayi Sektörü – Firma Stratejisi Ve Rekabet Yapısı Grafiği .. 205
Sayfa 5
Şekil 53: Otomotiv Yan Sanayi Sektörü – Firma Stratejisi Ve Rekabet Yapısı
Konusundaki Alt Başlıkların Rekabet Çarpanları (%) .................................................... 205
Şekil 54: Toplam Taşıt Aracı Üretiminde Kapasite Kullanım Oranı .............................. 207
Şekil 55: Otomotiv Yan Sanayi Sektörü – Girdi Koşulları Grafiği ................................... 213
Şekil 56: Otomotiv Yan Sanayi Sektörü – Girdi Koşulları Konusundaki Alt Başlıkların
Rekabet Çarpanları ............................................................................................................ 213
Şekil 57: Otomotiv Yan Sanayi Sektörü – Talep Koşulları Grafiği.................................. 218
Şekil 58: Otomotiv Yan Sanayi Sektörü – Talep Koşulları Konusundaki Alt Başlıkların
Rekabet Çarpanları (%) .................................................................................................... 218
Şekil 59: Yıllara Göre İç Pazarda Yerli Üretim ve İthalat Grafiği (Otomobil + Ticari
Araç) .................................................................................................................................. 219
Şekil 60: Otomotiv Yan Sanayi Firmalarının Ürünlerini Nihai Kullanıcıya Ulaştırma
Yolları .................................................................................................................................221
Şekil 61: Otomotiv Yan Sanayi Sektörü – İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar Grafiği ...... 223
Şekil 62: Otomotiv Yan Sanayi Sektörü – İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar Konusundaki
Alt Başlıkların Rekabet Çarpanları (%) ........................................................................... 223
Şekil 63: Otomotiv Yan Sanayi Sektörü Değer Zinciri Matrisi ....................................... 226
Şekil 64: Otomobil Yan Sanayi Sektörü – Devlet Grafiği ............................................... 228
Şekil 65: Otomotiv Yan Sanayi Sektörü – Devlet Konusundaki Alt Başlıkların Rekabet
Çarpanları (%) .................................................................................................................. 228
Şekil 66: Sosyo Ekonomik Gelişmişlik Sıralamasına Göre Dört Gruba Ayrılmış Bölgeler
........................................................................................................................................... 230
Şekil 67: Türkiye Otomotiv Sektörü Stratejisi ................................................................ 235
Şekil 68: Sektörlerin Rekabet Unsurlarının Ana Başlıklarda Karşılaştırılması .............. 243
Şekil 69: Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı Açısından Sektörlerin Karşılaştırılması .. 244
Şekil 70: Girdi Koşulları Açısından Sektörlerin Karşılaştırılması ................................... 253
Şekil 71: Talep Koşulları Açısından Sektörlerin Karşılaştırılması ................................... 259
Şekil 72: İlgili ve Destekleyici Aktörler Açısından Sektörlerin Karşılaştırılması .......... 264
Şekil 73: Devlet Tarafından Sağlanan Koşullar Hakkında Sektörlerin Karşılaştırılması
.......................................................................................................................................... 269
Şekil 74: Otomotiv Yan Sanayi Değer Zinciri Matrisi ..................................................... 274
Şekil 75: Bilişim Sektörü Değer Zİnciri Matrisi ............................................................... 275
Sayfa 6
Şekil 76: Metal İşleme Sanayi Değer Zinciri Matrisi ....................................................... 276
Şekil 77: Sektörlerin İnsan Kaynağı Dağılımının KArşılaştırılması ............................... 277
Şekil 78: Sektör Büyüklükleri ve Katma Değerler Karşılaştırılması ............................... 278
Şekil 79: Sektörlerin Sınai Hakları Kullanım PErformansı ............................................. 279
Şekil 80: Sektörlerin Teknoloji Yönetimi Kategorizasyonu ........................................... 279
Şekil 81: Sektörlerin Yıllara Göre Cirolarında İhracat ve Yurtiçi Dağılımı.................... 280
Şekil 82: Pazar Hakimiyeti Matrisi ................................................................................. 280
Sayfa 7
Tablolar Listesi
Tablo 1: Saha Çalışmaları Kapsamında Yapılan Görüşmeler ............................................ 27
Tablo 2: Türkiye Bilişim Pazarı (’000 Dolar) .................................................................... 52
Tablo 3: Bilişim Meslek Unvanları ve Bölümleri ...............................................................59
Tablo 4: DTM’ye yapılacak Destek başvurularının farklı faaliyet türlerine göre destek
oranları ve üst limitleri:..................................................................................................... 62
Tablo 5: Bilişim Sektörü Firmaları İnovasyon ve Ar-Ge Göstergeleri .............................. 83
Tablo 6: Bilişim Sektörü Saha Çalışması Değerlendirmesi ..............................................85
Tablo 7: Bilişim Sektöründe Kocaeli’de Faaliyet Gösteren Firmalar Arasındaki İşbirliği
Kültürünün Seviyesi Anketi Sonuçları (Katılımcılar = 13 Sektör Firması + 2 Sektör
Uzmanı) ..............................................................................................................................87
Tablo 8: Makine ve Aksamları Başlıca İthalatçı Ülkeler (1.000 Usd) .............................. 121
Tablo 9: Türkiye’ye Yapılan Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Sektörel
Dağılımı (%) ..................................................................................................................... 126
Tablo 10: Makina ve Aksamları Fiili İthalat Ve İhracat Rakamları (Usd) ....................... 131
Tablo 11: Ülkelere Göre Makina Ve Aksamları Fiili İthalat Ve İhracat Rakamları (Usd)
............................................................................................................................................ 132
Tablo 12: Makine ve Aksamları Sektörünün Tamamına İlişkin İhracat Kayıt Rakamları
............................................................................................................................................ 133
Tablo 13: Ülkelere Göre Makina Ve Aksamları Fiili İthalat Rakamları (Usd) ................ 134
Tablo 14: Makine İmalat Sektöründe İstihdam ve İş Gücü Niteliği ................................ 135
Tablo 15: Metal İşleme Sanayi Saha Çalışması Değerlendirmesi ..................................... 153
Tablo 16: Metal İşleme Sanayi Sektöründe Kocaeli’de Faaliyet Gösteren Firmalar
Arasındaki İşbirliği Kültürünün Seviyesi Anketi Sonuçları (Katılımcılar = 12 Sektör
Firması + 3 Sektör Uzmanı) ............................................................................................. 154
Tablo 17: 2010 Yılı Dünya Otomobil Üretim Rakamları.................................................. 184
Tablo 18: Bölgeler ve Ülkeler Bazında Dünya Motorlu Araç Üretim Adetleri 2009 - 2010
........................................................................................................................................... 186
Tablo 19: Bölgeler ve Ülkeler Bazında Dünya Motorlu Araç Pazarı 2009 - 2010 ........... 187
Tablo 20: Ülkelere Göre Otomotiv Sektöründe Sağlanan İstihdam .............................. 188
Tablo 21: ISO 100’deki Türkiye’nin Büyük Otomotiv Firmaları ...................................... 191
Sayfa 8
Tablo 22: Türkiye Otomotiv Ana ve yan Sanayi Sektörlerindeki Birleşme ve Satınalma
İşlemleri (2002 – 2010) ..................................................................................................... 194
Tablo 23: 2011 Haziran Ayı Motorlu Araç Üretim Sayıları .............................................. 195
Tablo 24: Ocak – Haziran 2011 Firma Bazında Üretim Miktarları ................................. 196
Tablo 25: Ana Üreticilerin İhracat Performansı .............................................................. 197
Tablo 26: İhracat Yapılan Ülkeler (1.000 Dolar) ............................................................. 199
Tablo 27: İllerin Sosyo – Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması............................................ 202
Tablo 28: Ziyaret Edilen 16 Firmadaki Patent – Tasarım – Ar-ge İstatistikleri .............. 210
Tablo 29: Otomotiv Yan Sanayi Sektöründe Kocaeli’de Faaliyet Gösteren Firmalar
Arasındaki İşbirliği Kültürünün Seviyesi Anketi Sonuçları.............................................212
Tablo 30: Ziyaret Edilen 16 Firmadaki Çalışan Profili ..................................................... 214
Tablo 31: Türkiye’deki Ana Üreticiler .............................................................................. 220
Tablo 32: İstihdam Karşılaştırmaları ............................................................................... 276
Tablo 33: Kocaeli Rekabet Analizi Önerileri .................................................................. 284
Sayfa 9
Teşekkür
Projenin araştırma, saha çalışmaları, sektör görüşmeleri ve paydaşlarla iletişim
sürecinde özverili çalışmalarıyla kolaylaştırıcı ve yön gösterici olan proje sahibi Kocaeli
İl Özel İdaresi’ne, saha organizasyonunu sağlayan proje ortağı KASİAD’a, gerek sektör
seçimi gerek çalıştay organizasyonu ve gerekse saha çalışmalarında sektörlerle ilgili
uzmanlıklarını ve işbirliklerini ortaya koyan MARKA’ya ve en son olarak da saha
çalışması sürecinde sektörleriyle ilgili bilgi, deneyim ve beklentilerini en açık şekilde
ifade eden, Kocaeli’nin rekabet gücünün gelişmesi için tespit ettiği sorunları belirten ve
öneriler sunan sektör firmalarının temsilcilerine ve uzmanlara teşekkür ederiz.
Sayfa 10
Yönetici Özeti
Kocaeli Rekabet Analizi Projesi, Kocaeli İl Özel İdaresi tarafından KASİAD işbirliğiyle
uygulanan bir analiz projesidir. Projede seçilen sektörlerin uluslararası rekabet
pozisyonları göreceli olarak değerlendirilmekte ve sektörler için saha çalışmalarından
gelen öneriler sunulmaktadır. Analiz; 3 sektör için gerçekleştirilmiştir: bilişim, metal
işleme ve otomotiv yan sanayi. Bu sektörler Michael Porter’ın ulusların rekabet
avantajını analiz etmek için geliştirdiği Elmas Modeline göre incelenmiştir. Çalışmada
sektörler için son yıllarda ortaya konulmuş rapor ve analizlerin yanında, saha
çalışmalarıyla firma ve uzman görüşleri derlenmiş ve rutin iş sürecinde işletmelerin
rekabeti ne ölçüde anlayıp yönettikleri ve diğer rekabet unsurları değerlendirilmiştir.
Ana başlıklar olarak “devlet tarafından sunulan imkanlar”, “talep koşulları”, “girdi
koşulları” ve “ilgili ve destekleyici kuruluşlar”, “firmaların stratejisi ve rekabet yapıları”
da bu analize eklenmiştir.
Çalışma sonucuna göre otomotiv yan sanayinin uluslararası rekabet yeteneği
“ortalama” seviyededir. Bilişim ve metal işleme sanayi ise “zayıf” performans
sergilemektedirler.
Bölgesel rekabet gücü yeteneklerinin üretebilme, satabilme ve yenileyebilme
yeteneklerine
ve
altyapı
imkanlarına
bağlı
olduğu
düşünüldüğünde;
altyapı
imkanlarının analiz edilen tüm sektörlerde de iyi düzeyde olduğu görülmüştür.
Otomotiv yan sanayinin yenileyebilme, bilişimin satabilme ve yenileyebilme, metal
işleme sanayinin de üç unsur açısından da desteğe ihtiyaç duyduğu belirlenmiştir.
Otomotiv yan sanayi sektörünün performansının ana farkının işletmelerin yönetsel
yeteneklerinin yanında yenilik ve ar-ge’ye önem veren kurumsallaşma seviyesi yüksek
işletmeler olmasından kaynaklanmaktadır. Bilişim sektöründe ise insan kaynağı ve
sermaye sorunları öne çıkarken, metal işleme sanayinde inovasyon yeteneklerinin,
ihracat performansının düşüklüğü göze çarpmaktadır. Analizler sonucunda bilişim
sektörünün kümelenme konseptinden bölgedeki diğer gelişmelere paralel olarak
katma değer sağlayabileceği önerilmektedir. Metal işleme sanayi için ihracat
geliştirmeye yönelik hizmetlerden daha etkin yararlanma önerilmektedir.
Sayfa 11
Proje Zaman Çizelgesi
Kocaeli İl
Özel
İdaresi
tarafından
ihtiyaç
analizi ve
proje
sunumu
Marka
tarafından
projeye
onay
verilmesi
ve
sözleşme
süreci
Hizmet
alımı ihale
süreci
Sektör
seçim
toplantısı
Sektör
Odak
çalıştayı
Saha
çalışmaları
Analizler,
masabaşı
araştırmaları
Raporlama
Proje
raporu ön
sunumu
Ulusal
etkinlik ve
tanıtım
Sayfa 12
Proje Ekibi
Murat USTAOĞLU
1969 yılında Başiskele/KOCAELİ de doğdu. 1989-1993 yılları
arasında Gazi Üniversitesi Teknik Eğitim Fakültesi Elektronik
Bilgisayar Eğitimi Bölümünde lisans eğitimini tamamladı.
1996-1998 yılları arasında Sakarya Üniversitesi Elektronik
Bilgisayar Eğitimi bölümünde yüksek lisans eğitimi aldı. 20052009 yılları arasında Anadolu Üniversitesi İktisadi İdari
Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi Bölümünü bitirdi. Çorum
Endüstri Meslek Lisesi ve Sakarya Anadolu Teknik ve Endüstri
Meslek
Lisesinde
elektronik
bilgisayar
öğretmenliği
görevlerinde bulundu. 1997-2008 yılları arasında Kocaeli Üniversitesi Karamürsel
M.Y.O. ve Kocaeli M.Y.O”da öğretim görevlisi ve bölüm koordinatörü olarak görev
yaptı.
2008 yılından beri Kocaeli İl Özel İdaresinde Daire Başkanı olarak görev yapmaktadır.
Halen Strateji Geliştirme, Mali Hizmetler ve Bütçe Müdürlüklerinden sorumlu daire
başkanlığını yürütmektedir. Kocaeli’de Sektörel Bazda Rekabet Analizi Projesinde
Proje koordinatörü olarak görev almaktadır.
Fatma Elif ÇAY HOCAOĞLU
1984 yılında Fethiye de doğdu. 2002 yılında Fethiye Anadolu
lisesini bitirdi. 2003-2008 yılları arasında Kocaeli Üniversitesi
Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümünde lisans eğitimini
tamamladı. Lisans eğitimi boyunca Yerel Yönetimlerle ilgili
çeşitli araştırmalar ve çalışmalarda bulundu. Halen Kocaeli
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü SBKY Ana Bilim Dalı
Yönetim Bilimleri Programında yüksek lisans eğitimine devam
etmekte olup Kocaeli İl Özel İdaresi tarafından 3 yıldır başarı ile yürütülen mikro kredi
projesi başta olmak üzere çeşitli projelerde görev almış bulunmaktadır. Kocaeli’de
Sektörel Bazda Rekabet Analizi Projesinde İdari ve Destek personeli olarak görev
almaktadır.
Sayfa 13
Arife YILMAZ
Lisans ve yüksek lisans eğitimini Gazi Üniversitesi
Endüstri Mühendisliği bölümünde tamamlamıştır.
Özel sektörde dış ticaret deneyiminin ardından Türk
Patent Enstitüsü’nde 8 yıl Patent Uzmanı ve “KOBİ ve
Girişimciler Sorumlusu” olarak çalışan YILMAZ,
inovasyon, kümelenme, girişimcilik, sınai haklar
yönetimi ve KOBİ hizmetleri konularında uzmandır.
DPT 9. Kalkınma Planı KOBİ İhtisas Grubu’nda çalışmıştır. Hollanda’da KOBİ ve
Girişimci Danışmanlığı, İngiltere’de İnovasyon Destek Projesi Tasarımı programlarına
katılmıştır. IP BASE (CIP), ip4inno (FP6), KOBİler için İnovasyon Yönetimi: “Proje
Hezarfen”,
Girişimci
Akademisi,
Yenilikçi
Teknik
Eleman
Yetiştirilmesi,
Kahramanmaraş Biberi İş Kümesi Projesi, Eğitimle Sinerji Yaratan KOBİler, Samsun
Ekonomisine Yön Veren Sektörler Rekabet Analizi, KOBİler için Online Fikri Sınai
Haklar Eğitimi Geliştirilmesi (patent4sme – LLP), Merzifon Ankastre Kümelenmesi
gibi projelerde yer almıştır. İnovasyon Derneği ve Yenileşim Derneği yönetim kurulu
üyesidir.
O. Arda MUTLU
Arda MUTLU, TED Ankara Koleji ve Gazi Üniversitesi
Makine Mühendisliği bölümü mezunudur. Satış,
müşteri ilişkileri ve halka ilişkiler konularında dört,
Kalite Güvence ve Kontrol Sistemleri ve Hijyenik Akış
Sistemleri konularında da sekiz senelik deneyime
sahiptir. 2007 senesinde, innoCentric - İC Danışmanlık
ve Eğitim Hizmetleri şirketini kurmuş ve halen bu
firmada inovasyon, girişimcilik, iş planı ve fikir
yarışmaları için konsept geliştirme konularında çalışan MUTLU aynı zamanda Şirket
Müdürü olarak görevine devam etmektedir. MUTLU birçok seminere konuşmacı
olarak da katılmaktadır. Girişimci Akademisi, Yenilikçi Teknik Eleman Yetiştirilmesi,
KOBİler için Online Fikri Sınai Haklar Eğitimi Geliştirilmesi, Eğitimle Sinerji Yaratan
Sayfa 14
KOBİler, Samsun Ekonomisine Yön Veren Sektörler Rekabet Analizi, Merzifon
Ankastre Kümelenmesi gibi projelerde yer almıştır. Arda MUTLU, TOBB ETÜ
Girişimcilik ve Liderlik Programında İnovasyon ve Fikri Sınai Haklar konusunda eğitim
vermiştir. Yenileşim Derneğinin kurucu üyesi ve yönetim kurulu üyesidir.
Barış Cihan BAŞER
Gazi Üniversitesi Makine Mühendisliği Bölümünden
mezun olan BAŞER, Eti Holding’de Mühendis ve Türk
Patent Enstitüsü’nde Patent Uzmanı olarak toplam 8
sene kamuda çalışmıştır. Her ülkede bir otorite
yetiştirmeyi amaçlayan ve iki sene süren “İnovasyon
Destek Eğitim Programı”na Türkiye adına katılmıştır.
2005 yılında Avrupa Patent Akademisi’nin sözleşmeli
eğitmeni olarak görev yapan BAŞER, 2005 yılından bu yana birçok projede görev
almıştır. Patent, inovasyon, kümelenme, bölgesel kalkınma konularında 200’ün
üzerinde eğitim vermiştir. Yenileşim Derneği ve Türkiye Küme Yöneticileri Kulübü’nün
kurucuları arasındadır. Ostim Savunma ve Havacılık Kümelenmesi’nde Koordinatör
olarak 4 yıl görev yapmıştır. Halen kurucu ortağı olduğu innoCentric firmasında
İnovasyon ve Kümelenme Uzmanı, Türkiye Küme Yöneticileri Kulübü Başkanı olarak
çalışmalarına devam etmektedir.
Sayfa 15
YÖNTEM
Amaç
Rekabet olgusunun son yıllarda, özellikle iletişim ve ulaşımın hızlı gelişmesiyle
yaşadığı değişim, sadece işletmeleri değil, ülke politikalarını da ulusal rekabet gücünün
yükseltilmesi yoluyla ülkenin yarattığı katma değerin artırılması ve bu yolla ülkenin
refah düzeyini yükseltmeye yöneltmiştir. Ancak rekabet kavramı incelendiğinde sosyal,
teknolojik, iktisadi, psikolojik hatta siyasi ayakları olan karmaşık bir kavram ortaya
çıkar. Rekabetin çok boyutlu olması nedeniyle ülkelerin ve isletmelerin rekabet gücü
değişik faktörlere bağımlı kalmaktadır. Rekabet gücü konusuna verilen önemin
artmasıyla birlikte rekabet ve rekabet gücü konuları üzerinde yapılan araştırmaların
sayısı da artmıştır.
Rekabet kavramının sürekli değişim göstermesi, konunun en farklı algılanan
kavramlardan olmasına neden olmuştur. Çeşitli bilim disiplinleri bu konuya değişik
bakış açıları getirmiş, ancak rekabet gücünün çok boyutlu yapısı genellikle göz ardı
edilmiştir.
Kocaeli rekabet analizleri gerçekleştirilirken ülkemizde oldukça kabul gören rekabet
analizi yöntemleri, uluslararası rekabet kavramı bağlamında değerlendirilmiştir.
Çalışma, karar vericiler açısından sektörlerin rekabet yeteneklerinin görsel olarak da
değerlendirilebilmesi için grafiksel karşılaştırmalar ve istatistiklerle desteklenmiştir. Bu
değerlendirmeler, analiz edilen sektörlerce ortaya konulan istihdam, çalışan başına
ciro, yenilik potansiyellerinin karşılaştırılması gibi unsurlarla desteklenmiştir.
Sayfa 16
Analiz Yöntemi
Porter’ın Elmas Modeli
Yukarıda sayılan sektörlerin uluslar arası rekabetçilik pozisyonları analiz edilirken
Michael Porter’ın elmas modeli kullanılmıştır. Bu yöntemi geliştirirken Michael Porter
10 ülkedeki başarılı iş kümelenmelerini ve rekabet avantajı yaratılmış endüstrilerdeki
dinamik süreçleri analiz etmiştir. Rekabet işletme bazında incelendiğinde, bir
işletmenin rekabet gücünün sektöründeki diğer işletmelerin performansı ve değer
zincirindeki diğer aktörlerin performansıyla ilgili olduğu görülmektedir.
ELMAS MODELİ DEĞİŞKENLERİ
Porter’ın gerçekleştirdiği rekabet araştırmaları sonucunda uluslararası rekabet analizi
gerçekleştirilirken 6 ana faktörün analiz edilmesi gerektiğini ortaya koymuştur.
Porter’ın Elmas Modeli sektörlerin rekabet gücünün bu 6 ana faktör kapsamında
göreceli olarak değerlendirilmesine dayanır. Tanımlanan 6 faktör sırasıyla:
1. Girdi koşulları; örneğin insan kaynakları, fiziki altyapı, bilgi kaynakları,
sermaye ve diğer altyapı unsurları vb,
2. Talep koşulları; iç talep yada dış talep, potansiyel pazarlar ve talebin niteliği,
kullanıcının(müşterinin) seçiciliği,
3. İlgili ve destekleyici aktörler; uluslararasılaşma ve inovasyonla ilgili
aktörlerdir.
Örneğin
girdi
maliyetlerinin
azaltılması,
süreç
iyileştirme
sağlanması, inovasyon zincirindeki diğer işletmelerin inovasyon yapma
konusunda motive edilmesini sağlayan kurum, kuruluş ve sivil toplum örgütleri
bu başlık altında değerlendirilir,
4. Firma stratejisi, yapı ve rekabet faktörü; firmaların kurulma nedenleri,
kendilerine belirledikleri amaç ve nasıl yönetildikleri rekabet açısından
önemlidir.
Bulundukları
çevrede
“rekabet”
olması,
firmaların
rekabet
Sayfa 17
yeteneklerini geliştirip inovatif olmaya iteceğinden önemlidir. Bu başlık altında
değerlendirilebilecek unsurlara örnek olarak bölgesel şartlar, sektörde faaliyet
gösteren diğer firmaların yapısı, yerli-yabancı sermaye, firmaların inovasyon
kapasiteleri, rekabete yaklaşımları verilebilir,
5. Devlet; yukarıda sayılan 4 koşulu da etkiler. Bölgesel, ulusal ve uluslararası
unsurlar bu faktör başlığında değerlendirilir. Örneğin Devlet talebin nasıl
şekilleneceği, inovasyon kapasitesinin nasıl geliştirilebileceğini de etkiler,
6. Şans; işletmenin kontrolü altında gerçekleşen ve diğer faktörler altında
değerlendirilemeyen unsurlar için bu faktör ayrılmıştır.
ŞEKİL 1: PORTER’IN ELMAS MODELİ
Sayfa 18
Veri Toplama Yöntemi
“Kocaeli Rekabet Analizi” gerçekleştirilirken araştırmanın temel amacına ulaşılabilmesi
için hem nicel hem de nitel araştırma yöntemleri kullanılmıştır. Bu bağlamda, hem
birincil hem de ikincil veri toplama teknikleri kullanılmış, Elmas Model adı verilen
yöntemle Sektör Odak Çalıştayı ve bölgesel aktörlerle görüşmeler yapılarak belirlenen
sektörler analiz edilmiştir.
Araştırmada birincil ve ikincil veri toplama yöntemleri birlikte kullanılmıştır. Birincil
veri toplama yöntemi olarak yüz yüze görüşme, derinlemesine mülakat yöntemleri
kullanılmıştır. Bu görüşmeler Kocaeli’de yerleşik kurum ve kuruluşların temsilcileri,
sektör uzmanları ve sektörün rekabet durumu hakkında genel bilgi sunabilecek firma
temsilcileri ile gerçekleştirilmiştir. Sektör Odak Çalıştayı da birincil veri kaynağı olarak
kullanılmıştır.
Bu yöntemler Kocaeli’de farklı kurum ve kuruluşlarca özellikle son yıllarda
gerçekleştirilmiş olan sektör araştırmaları, altyapı analizleri, MARKA tarafından
gerçekleştirilmiş bölgesel altyapı analizleri, ihracat analizleri, Kocaeli’nin vizyonunun
belirlenmesi ve güncellenmesine ilişkin veriler, raporlar, analizlerle desteklenerek
ikincil veriler elde edilmiştir. Bu tür veriler bölgesel veri olarak kullanılırken ulusal ve
bölgesel kaynaklardan gelen araştırma, analiz ve istatistikler de sektörlerin
değerlendirilmesi için ikincil veriler olarak kullanılmıştır.
İKİNCİL VERİ TOPLAMA YÖNTEMİ
Proje sahibi, ortakları ve MARKA ile gerçekleştirilen sektör seçim toplantısı ve
ardından sektör temsilcilerine tanıtım ve bilgilendirme yapılan Sektör Odak Çalıştayı,
Kocaeli’de yerleşik kurum, kuruluşların temsilcileriyle gerçekleştirilmiştir. Bu toplantı
ve çalıştaylarla birincil veri toplama sürecinde yapılabilecek görüşmeler, bilgi
kaynakları vb ortaya konulmuştur.
Çalıştay ve toplantılarda ön tespitler ve görüşler derlenen sektörlerle ilgili olarak daha
sonra literatür çalışması gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma ile sektörlerin Dünyada ve
Sayfa 19
ülkemizdeki konumları ve son gelişmeler ve son olarak da Kocaeli ölçeğinde sektörün
durumunun raporlanması için gerekli kaynaklar tespit edilerek rekabet analizinde
değerlendirilmiştir. Bu bilgi kaynakları DPT, TÜİK, DTM, KOSGEB, Dünya Bankası, AB
Türkiye Komisyonu, ABGS, TPE, İGEME, TSKB, Özel Bankalarca hazırlanan sektör
verileri, kamu kurumlarınca hazırlanan planlar, yüksek lisans ve doktora tezleri,
kalkınma ajanslarınca sunulan bölgesel analizler gibi kaynaklardır. Bu kaynaklardan
hem nitel (kalitatif) hem de nicel (kantitatif) veriler elde edilmiştir.
BİRİNCİL VERİ TOPLAMA YÖNTEMLERİ
İkincil veri toplama yöntemleriyle sektörlere ilişkin derlenen bilgiler, rekabet
analizinin Porter’ın Elmas Modeline göre şekillendirilebilmesi için birincil veri toplama
yöntemiyle derlenen verilerle desteklenmiştir. Bu aşamada sektör uzmanları,
sektörlerin genel durumuna ilişkin veri-bilgi sunabilecek firma temsilcileriyle
derinlemesine mülakatlar gerçekleştirilmiştir.
Uzmanlarla Mülakatlar
Rekabet analizi yapılmak üzere seçilen sektörlerde bölgesel gerçeklere hakim uzman ve
sektör profesyonelleri tespit edilmiştir. Bu uzmanlarla (akademisyenler, sektör
danışmanları, kalkınma ajansı yöneticileri, kamu kurumlarında sektör konusunda
uzmanlaşan yetkililer gibi) sektörlerin girdi koşulları, talep dağılımı, inovasyon ve
uluslararasılaşma konusunda bilgi ve destek sunan kuruluşlar, kamu kurumlarınca
sağlanan rekabet ortamı, bölge işletmelerinin yapısal gerçekleri ve rekabet stratejileri
hakkında bilgiler alınmıştır. Aynı zamanda bu uzmanlardan konuşulan kriterlerin
işletmelerin
rekabet
gücüne
ne
ölçüde
etkili
olduğunun
derecelendirilmesi
istenilmiştir. Uzmanların elmas modeli değişkenleri ve alt unsurları sektör işletmelerin
rekabet yeteneklerine etkisi açısından derecelendirmesi istenilerek, her sektörün
kendine özgü rekabet gücü parametreleri şekillendirilmiştir.
Sayfa 20
Firmalarla Mülakatlar
Uzmanlarla gerçekleştirilen mülakatlar, ikincil veri toplama yöntemleriyle derlenen
veriler
ışığında
değerlendirilip
firma
temsilcilerince
verilen
saha
verileriyle
desteklenerek Elmas Modeli için gerekli rekabet unsurlarına ilişkin derecelendirme
yapılacak hale getirilmiştir. Firma temsilcileri mülakatlarda, sektörlerinin uluslararası
rekabetçilik durumunu tespit etmeye yönelik Elmas Modeli’nin temel ve alt
değişkenlerini değerlendirerek kendi firmalarının perspektifinden bölgedeki ilgili
sektör faaliyetlerini ve bu faaliyetler içindeki kendi paylarını sunma imkanı
bulmuşlardır.
Her
sektörden
15
uzman
ve
firma
temsilcisiyle
mülakatlar
gerçekleştirilmiştir. Firma temsilcilerinden aynı zamanda Elmas Modeli’nde firma
yapısı ve rekabet stratejisi başlığı için önemli bir girdi olacak inovasyon kapasitesi
analizi için veriler de alınmış ve bu sayısal verilerin, Elmas modelinde uygulanan
benchmark (kıyaslama) sürecinde yardımcı veriler olarak kullanılması sağlanmıştır.
Sayfa 21
Sayfa 22
Sektör Odak Çalıştayı Raporu
Kocaeli İl Özel İdaresi tarafından KASİAD ortaklığıyla yürütülen ve Doğu Marmara
Kalkınma Ajansı (MARKA) tarafından desteklenen “Kocaeli'de Sektörel Bazda Rekabet
Analizi Raporu” adlı proje kapsamında 21 Haziran 2011 tarihinde Doğu Marmara
Kalkınma Ajansı toplantı salonunda sektör odak çalıştayı düzenlenmiştir.
Çalıştay, projenin daha önceki süreçlerinde, proje sahibi ve ortaklarının yanı sıra,
MARKA’nın da hazır bulunduğu bir toplantı ile rekabet analizi yapılması öngörülen
Bilişim, Metal İşleme – Makine, Otomotiv Yan Sanayi sektörlerinin temsilcilerinin de
proje içeriği, saha çalışmaları ve proje sonucu ortaya çıkacak analizin sektörlerce nasıl
değerlendirilebileceği konusunda bilgilendirilmesi amacıyla düzenlenmiştir. Çalıştaya
sektör temsilcilerinin yanı sıra, üniversitelerden, sivil toplum kuruluşlarından katılım
sağlanmıştır.
Çalıştayın moderasyonu MARKA tarafından gerçekleştirilmiştir. MARKA Planlama,
Programlama ve Koordinasyon Birimi Başkanı Ayhan TURHAN’ın açılış konuşmasıyla
başlayan toplantıda TURHAN, Ajansı ve bölgeye sunulan destekleri hakkında kısa bilgi
vermiştir. Bunun yanında kümelenme hakkında temel bilgiler vererek rekabet
analizinin kümelenme çalışmalarına sağlayabileceği katkılar hakkında da katılımcıları
aydınlatmıştır.
TURHAN’ın ardından Proje Koordinatörü ve İl Özel İdaresi Daire Başkanı Murat
Ustaoğlu, projenin planlanması ve hazırlanması sürecinde MARKA ile iletişim ve
ihtiyaç analizleri hakkında bilgiler vermiştir. USTAOĞLU, proje kapsamında
hazırlanacak
raporla
yeni
projeler
geliştirirken
önemli
veriler
derleneceğini
belirtmiştir. Proje için sahadan veri toplamanın çok önemli olduğunu ifade ederek; bu
çalışmanın Kocaeli’ne bir katkı olarak geri döneceğini, rekabet analizi ile Kocaeli’nin
fotoğrafının görüleceğini belirtmiştir.
USTAOĞLU’nun ardından İl Özel İdaresi’nden Fatma Elif ÇAY HOCAOĞLU, proje
hakkında bibliyografik bilgiler sunmuştur. Projenin bütçesi, ihale süreci ve çalışma
takvimini de paylaşan HOCAOĞLU; 65.900,00 TL. hibe desteği olan “Kocaeli'de
Sayfa 23
Sektörel Bazda Rekabet Analizi Raporu” projesi, MARKA’ya yapılan toplam 128 proje
başvurusu arasından başarılı projelerin arasına girerek, MARKA ve Kocaeli İl Özel
İdaresi arasında 26 Mayıs 2011 tarihinde imzalanan sözleşme ile uygulamaya girmiştir.
Proje kapsamında belirlenen sektörlerde analizlerin yapılarak raporlanması için, 1
Haziran 2011 tarihinde ihale gerçekleştirilmiş ve IC Danışmanlık (innoCentric) şirketi
sözleşme yapmaya hak kazanmıştır.
Programın devamında projede uygulanacak rekabet analizi yöntemi ve saha
çalışmasının içeriği hakkında innoCentric yetkilisi Arife YILMAZ bilgiler sunmuştur.
YILMAZ sunumunda bölgesel rekabet gücü kavramı, rekabet gücünün ölçümlenmesine
yönelik yöntemler ve projede kullanılacak olan Michael Porter’ın Elmas Modeli
hakkında bilgilendirme yapmıştır. Bilgilendirme kapsamında rekabet analizinin
sektörlerin rekabetçilik düzeylerinin tespitini sağlayacağı, sektörler için altyapı
dokümanı, politika belirleme konusunda destek, kümelenme için uygun sektörlerin
tespiti, sektörlerin rekabet yeteneklerinin detaylı karşılaştırılması, kıyaslama verileri
elde edilmesi, yenilik transferi ve yeni projeler için altyapı ve öncelik belirlenmesi
konusunda yardımcı olacağını belirtmiştir.
YILMAZ’ın ardından söz alan innoCentric yetkilisi Barış Cihan BAŞER, kümelenme,
Türkiye’de kümelenme örnekleri, kümelenme aşamaları ve nasıl yönetileceği,
kümelenmede kritik başarı faktörleri hakkında bilgi vermiştir. BAŞER, örnek iş planı,
projeler için finansman alternatifleri ve kümenin sürdürülebilirliği için önerilen
yönetim modelleri hakkında da görüşlerini katılımcılarla paylaşmıştır.
Daha sonra çalıştay katılımcılarının görüş ve önerileri alınarak program sona
erdirilmiştir. Çalıştay kapsamında derlenen görüşler aşağıdadır:
Bölgede kümelenme kavramı hakkında paydaşların bilgi düzeyi yetersizdir.
Konu işletmelerce de ilk kez duyulmaktadır. Bu kavramın bölgesel rekabet
gücüne etkileri konusunda firmalar bilgilendirilmelidir. Etkinliklerden daha iyi
haberdar edilmelidirler. Kümelenme projelerinin iyi yürütülebilmesi için
analizler gerçekleştirilmelidir. (Diyez Grup, Sema Hn.)
KOBİler yönetsel sıkıntılar yaşamaktadırlar. Özellikle teşviklerin kullanılması
konusunda büyük sıkıntılar gözlemlenmektedir. (Asya Makine, Emre Ünal)
Sayfa 24
Toplantı özelikle kümelenme ve sektörlere sağlayacağı katkıların anlaşılması
açısından yararlıdır. Aynı zamanda MARKA ve işletmelere yönelik desteklerinin
de tanıtılması yararlı olmuştur.(Ocak Kalıp, Gebze)
Makine sektöründeki firmalar arasında kümelenme konusu tartışılmakta ancak
somut adım atılamamaktadır. Kümelenme projelerinin başarısı için küme
yöneticisi, küme projesinin yönetimi kritik önem taşımaktadır. (Cesa Makine)
Kümelenme sektöre etik değerler getirecektir. Küme yönetim organları etik
standartları tanımlayıp sektörde varolan olumsuzlukları etik komisyonu vb
organları yoluyla değerlendirecektir. Bunun dışında, sektörde her zaman
varolan bazı olumsuzlukların kümelenmeye bağlanmaması gerekmektedir.
(Barış Cihan BAŞER)
MARKA tarafından sunulan haberlerin ve duyuruların paylaşıldığı e-mail
grubuyla toplantı, bilgiler ve görüşler paylaşılması da sağlanacaktır. (Özgür
ÜNSAL, MARKA)
Kümelenme hakkında neler yapılabilir, bu toplantıda dinlemek için yer alındı.
Mevcut durumda ortak satın alma gibi bazı projeler yürütülmektedir. Ancak
kompleks bir kavramın, yapboz gibi düşünülürse, parçalarıyla uğraşılmaktadır.
İyi bir kümelenme projesi yönetimiyle bütünün görülmesi, parçaların
birleştirilmesi gereklidir. (İMES OSB)
Kümenin yönetiminin firmalara devredilmesi önemlidir. OSTİM savunma yan
sanayi örneği mevcut duruma uygundur. Bunun dışında firmaların toprak, arazi
problemleri de yüksektir. (Özbay Mekanik)
15 yıl önce 25 firma bir ortak şirket kurmuştur, şirket hala faaliyetini
sürdürmektedir, profesyonel bir yönetime devredilmiştir. Bölgede kurumların
kümelenme kavramına hazırlanması gerekmektedir. Makine imalatçılarında
rekabet oldukça yoğundur. İtalya, Çin, Çek Cumhuriyeti, Slovakya önemli
rakiplerdendir. Ortak iş yapabilme kültürü çok gelişmemiştir. Bölgede çoğu
proje
ise
kağıt
üzerinde,
göstermelik,
sonuç
çıkmayan
projelerdir.
Kurumsallaşma KOBİlerin ortak sorunudur.
Kocaeli İl Özel İdaresi’nce gerçekleştirilen bu toplantının duyurusu etkin bir
şekilde yapılamadı. Bölge işletmeleri bilgiye yeterli değeri vermemektedirler.
Sayfa 25
Kümelenme konusunda TAYSAD sektöre özel bilgilendirmeler yapmaktadır.
(Eku Klamp)
Vergi muafiyeti, eleman desteği vb motive edecek destekler artırılmalıdır.
Teknoparkların tanıtımı daha iyi yapılmalıdır. İstanbul kökenli firmalara olumlu
yaklaşım Kocaeli kökenli firmalar için rekabet sorunu yaratmaktadır. (Burak
Horozoğlu)
Kocaeli teknoparklar açısından oldukça avantajlı bir şehirdir, 3 teknopark
bulunmaktadır ve İTÜ Teknopark’ın başarısı örnek alınmaktadır. TÜBİDER
Kocaeli Şubesi aktif bir sivil toplum kuruluşudur. Kocaeli Dünyaya yazılım satan
bir konumdadır. Bilişim Vadisi gibi projelerle bölgenin avantajları artırılmalıdır.
Bilişim Vadisi ile bilişim yan sanayisi gelişecektir. Yazılım sektörüne yönelik
Tübitak doktorası bulunmaktadır. (Sedat Yazıcı, YSM Yazılım)
Bölgede
kümelenme
konusunda
bilinçlenmeye
önem
verilmelidir.
Kümelenmelerde 3lü sarmal modelinin (ar-ge, sanayi, kamu işbirliği) de
uygulanması gereklidir. (MARKA temsilcisi)
Sektör komiteleri kurulması yoluyla çözüm odaklı projelere ve kümelenmeye
yönelmiş durumdayız. (Orhan Aydın, KASİAD)
Sektörlere ve işletmelerin rekabet kavramına bakışları sığ kalmaktadır. Katma
değer üretimine yoğunlaşılmalıdır. Sivil toplum kuruluşları ve kurumlar arası
işbirliği artmalıdır. (KASİAD)
Çalıştay, Proje Koordinatörü Murat USTAOĞLU’nun yorumlarıyla sona ermiştir.
USTAOĞLU, çalıştaydaki yorumların projenin ilerleyen süreçlerinde firmalarca
sağlanacak verinin sıhhatli toplanabileceğinin, sektör firmalarının saha çalışmalarında
işbirliği içinde davranacaklarının göstergesi olduğunu belirtmiştir. Katılımcılığın ve
projenin bölgesel paydaşlarca sahiplenilmesinin önemine değinen USTAOĞLU,
katılımcılara teşekkür ederek Çalıştayı sona erdirmiştir.
Sayfa 26
Saha Çalışması Sektör Görüşmeleri
Rekabet analizinde birincil verilerin derlenmesi amacıyla gerçekleştirilen saha
çalışmalarında görüşmeler yürütülen firma ve uzmanlar aşağıdadır:
TABLO 1: SAHA ÇALIŞMALARI KAPSAMINDA YAPILAN GÖRÜŞMELER
Firma Yetkilisi /Sektör Uzmanı
Firma / Kurum
Adnan UÇAR
ARMETAL
Ahmet KALELİ
PAKSAN HİDROLİK
Ahmet KILIÇ
KOLSAN
Ahmet KILIVAN
SİVENT KURUMSAL YAZILIM
Ali Rıza KASIM
ARK OTOMOTİV
Arslan YILMAZ
EKU FREN
Ayhan TURHAN
MARKA
Bahaddin YAZICI
ATAK TERCÜME TEKNOLOJİ YAYINCILIK
Bahattin ERTUĞ
ZALSAN
Burak HOROZOĞLU
KODPARK
Bülent KOLAYLI
KOLAYLI OTOMOTİV
Celal KAYA
KALE OTO RADYATÖR
Cem SÖZER
PAKSAN HİDROLİK
Doç. Dr. Süleyman YİĞİT
KOCAELİ ÜNİVERSİTESİ MAK. MÜH. BÖLÜMÜ
Emre ÜNAL
ASYA MAKİNE
Erdal GÜNEY
ÜNER MAKİNE
Ertan KATIK
ÖZBAY HİDROMEKANİK MAKİNE
Sayfa 27
Firma / Kurum
Fahrettin MERT
EMEKTAR MAKİNE
Fatih GÖK
GÖKBİM
Fevzi ULUÇ
ULUÇ MAKİNA
Gökçe Güven
YAZGEM - ROTA BİLGİ
Gökhan A. ÇETİNKAYA
ARK PRES
Halit UÇAR
UÇAR METAL
İlkay OĞUZ
GİGA TEKNOLOJİ
Kamil ERKAL
PROMETRİK
Mehmet ZENGİNER
OLİMPİA
Metin AKTÜRK
FORM MAKİNE
Murat AÇIKGÖZ
AÇIKGÖZ BİLGİSAYAR
Murat KOLAYLI
TÜBİDER KOCAELİ ŞUBESİ
Murat TEZULAŞ
TEZMET MAKİNE
Nail TURAN
OTOTRİM OTOMOTİV
Necdet ÖZCAN
RÖZMAŞ
Nuri AŞKAR
SİSTEM BİLGİSAYAR
Sadık YILMAZ
TEKMAK TEKNOLOJİK MAKİNE
Saim KAHRAMAN
CESA MAKİNE
Sedat YAZICI
YSM YAZILIM
Sema ERGÜNER
DİES GRUP
Serap DEMİRER
EMEKTAR MAKİNE
Seyfullah BOZKURT
UZER MAKİNA
Sayfa 28
Firma / Kurum
Şener ÖZEN
BRÖVE PATENT KALİTE YAZILIM
Yasin ARAPOĞLU
ARP OTOMOTİV
Yaşar TOKO
TOKOSAN METAL
Yusuf DEDE
OMTAŞ OTOMOTİV TRANSMİSYON
Yusuf Ziya ULUDÜZ
SADIKOĞLU MAKİNE
Zekeriya AKSOY
BİMSER ÇÖZÜM DANIŞMANLIK
Sayfa 29
Sayfa 30
BİLİŞİM SEKTÖRÜ
REKABET ANALİZİ
18.08.2011
Kocaeli Sektörel Bazda Rekabet Analizi Projesi
Raporu
Bilişim; yazılım, donanım ve servis/danışmanlık hizmetlerinden oluşan
komplike ve tüm sektörlere hizmet eden bir sektördür. Tüm sektörlerde
verimliliğin artması ve süreklileştirilmesi konusunda kritik rol
üstlenildiğinden uzmanlaşma, inovasyon yönetimi ve kurumsallık
büyük önem taşır.
Sayfa 31
Giriş
İnsanlığın farklı çağlarında farklı unsurlar en önemli güç unsuru haline gelmiş ve
bunlara sahip olan topluluklar dönemlerinin en refah içinde yaşayan ve hakim
toplulukları olmuşlardır. Örneğin taş devrinde en önemli güç fiziksel güç iken,
ortaçağda silah ve ordu bu gücün yerini almışlardır. Sanayi devrimi sürecinde en çok
üretim gücüne sahip olanlar dönemin en refah içindeki toplumlarıyken, günümüzde
herkesin kabul ettiği en büyük güç “bilgi”dir. Bilgiye erişimin daha avantajlı olduğu
hiçbir dönem yaşanmamıştır. Dolayısıyla bilgiye erişimden çok “bilginin yönetilmesi ve
kullanımı” ulusların refah düzeylerini ve rekabetçi güçlerini belirlemektedir.
2000li yıllarda, her sektörün en önemli girdisi haline gelen “bilgi”, doğru yönetilip
geliştirildiğinde ise en önemli rekabet avantajlarını da işletmelere sunmaktadır: katma
değer yaratan yenilik – inovasyon. İnovasyon ülkelerin, sektörlerin yenilikçi ve yaratıcı
ürün ve hizmetlerle ürettikleri katma değeri artırmaları, sunulmayanı sunmaları,
piyasa koşullarını ve standartları belirlemelerini
sağlayacak
bir
unsurdur.
İşletmelerin
verimliliklerini
artırmaları
kapasitelerini
geliştirmelerinde
destek
bilişim
ve
en
de
inovatif
önemli
sektörü
unsurlarınca
İngilizce
“informatics”
sağlanmaktadır.
Bilişim
sözcüğü
kelimesinin
Türkçe
karşılığı
olarak
kullanılmaktadır. Türk Dil Kurumu’nca bilişim:
“İnsanoğlunun teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletişiminde kullandığı ve
bilimin dayanağı olan bilginin özellikle elektronik makineler aracılığıyla düzenli ve
akla uygun bir biçimde işlenmesi bilimi, enformatik.” olarak tanımlanmaktadır.
Dolayısıyla
bilişim
denildiğinde
bilgisayar
sistemleriyle
bağlanabilen
bilgi
hizmetlerinin tamamı için kullanılan bir kavram değerlendirilmelidir. Bu kavram
sadece bilgisayar donanım ve yazılımlarıyla sınırlı değildir. “Bilişim” olarak
incelediğimiz sektör aşağıdaki faaliyetleri gösteren işletmelerden oluşmaktadır:
Sayfa 32
Donanım sunucuları
Yazılım sunucuları
Eğitim ve danışmanlık sunucuları
Teknik servis – projelendirme hizmeti sunucuları.
Bilişim sektörü analizinde iletişim alt ayağı dışında çalışma gerçekleştirilmiştir.
Bilişim sektörü, teknolojinin gelişmesine paralel olarak rekabetin de yoğunlaşmasıyla
önemini artırmıştır. Artan rekabet, işletmeleri maliyet avantajı geliştirmeye ve katma
değer artırımına itmiştir. Bu iki unsurda da varlık gösterebilmenin koşulu bilişime
yapılacak yatırımla ilgilidir. İş dünyasının faaliyetlerinin küreselleşmesi, süre ve uzaklık
engellerinin ortadan kalkması da yine işletmeler için bilişim ürünlerini vazgeçilmez
kılmaktadır.
ŞEKİL 2: BİLİŞİM SEKTÖRÜNÜN ARTAN ÖNEMİ
rekabetin
yoğunlaşması
iş dünyasının
küreselleşmesi
Bilişim
sektörünün
artan
önemi
teknolojik
ilerlemeler
kurumsal
yapılarda
değişiklikler
Bilgi teknolojileri, genel anlamda da bilişim sektörü gündelik hayatımızdan küresel
ekonomiye kadar oldukça geniş bir kapsama etki eder. Fiziksel bir ürünün aksine,
bilişim sektörünün hayatımıza yaptığı katkıları o ürünü ne sıklıkta kullandığımız,
taşıma-kullanım kolaylığı vb unsurlarla ölçülmesi mümkün değildir. Modern iş kolları,
Sayfa 33
verimliliklerini artırmak, müşteriye sunulan hizmet kalitesini geliştirmek için
bilgisayarlara bağımlı durumdadırlar. Bilişim ayağı olmadan günlük işlemlerin
yürütülmesi bile mümkün olamamaktadır.
Bilişimin bu denli iş hayatına entegre
olmasının birkaç ana nedeni bulunmaktadır:
Hız
Bilgisayarların ve ilgili teknolojilerin bilgiyi işleme hızı birçok iş kolunun bilgi
işleme teknolojilerine adım atmasını sağlamıştır. İletişimin de (e-postalar,
internet) bilişim ürünleri sayesinde kolaylaşması sadece modern iş kollarını
değil, geleneksel sektörlerin de bu avantajlardan yararlanmasını sağlamıştır.
Piyasa trendleri, müşteri beklentilerindeki değişiklikler bu yolla çok daha hızlı
fark edilir olmuştur.
Örneğin; Hindistan’da 1997-2001 yılları arasında mobil telefon hizmetlerinin
başlamasıyla Kerala bölgesinde balıkçılık sanayinin verimliliğini %8 artırmıştır.
Balıkçıların, ürünlerini almaya hazır toptancıları daha hızlı bulabilmesi
artıkların
arasında
da
%5-8
azalmasını
sağlamıştır.
(Michael
Best ve Charles Kenny,
ICT for Development,
Cambridge
University
Press)
Verimlilik - Etkinlik
Hızın artmasıyla beraber
verimlilik
de
Bilişim
teknolojilerinin
de
gelişme üssü olan Internet,
Dünyanın en önemli iletişim
yöntemidir.
Hayatımıza girmesiyle iletişim
daha kolaylaşmış, Dünya daha
küçük bir yere dönüşmüştür.
bilişim
ürünleriyle artmaktadır. Bekleme zamanlarının azalması, değişikliklere daha
doğru tepki verilebilmesi de bilişim teknolojilerinin iş dünyasına katkılarının
başında gelmektedir.
Birden çok iş yapabilme yeteneği
Bilgisayarların aynı anda birden fazla işi yürütebilmeleri, iyi bir donanım
desteğiyle kompleks süreçlerin yönetilebilmesini kolaylaştırmıştır. Daha önce
Sayfa 34
uzun zaman ve kaynak harcanan birçok iş bilişim ürünleriyle oldukça
kolaylaşmıştır.
Bu konuda örnek olarak firmaların tüm iç ve dış ticari işlemlerinin yanında
maliyet ve kaynak yönetmelerini de sağlayan Kurumsal Kaynak Planlama (ERP)
yazılımları verilebilir. (Wikipedia)
Maliyet avantajı
Bilişim ürünleriyle, özellikle de donanımla ilk tanışıldığı yıllardaki yüksek
yatırım maliyetleri her gün düşmekte, bu da bilişim ürünlerini sadece büyük
ölçekli işletmeler değil küçük ölçekli işletmeler için bile vazgeçilmez
kılmaktadır. Teknoloji ürünleri yaygınlaştıkça ucuzlamaktadır. Yine ERP
yazılımlarının KOBİler tarafından da kullanılmaya başlanılması bu avantajlar
için örnektir.
İnternetle oluşturulan yeni iş modelleri
Modern sektörler için sağladığı avantajların yanında geleneksel sektörler için de
e-ticaret, e-satınalma, pazarlama ve tanıtım imkanları geliştirme gibi imkanlar
sunmasıyla
bilişim
ürünleri
birçok
inovasyon
projesinin
altyapısını
oluşturmaktadır.
Örneğin geleneksel el sanatları ürünlerinin internet üzerinden uluslar arası
tanıtımı ve pazarlamasına yönelik internet siteleri. (Nallıhan Vakfı, 2009)
Günümüzde iş dünyasında yönetimsel performansın geliştirilmesi için oldukça fazla
bilginin işlenmesi ve el değiştirmesi gerekir. Bilişim ürünleri bu süreçleri kalitesini
artırarak hızlandırdığı gibi bazı durumlarda Dünyanın çok farklı yerlerinde
konumlanmış iş birimlerinin aynı binadaymış gibi çalışmasını da sağlamaktadır. Bilgi
teknolojileri tıpta, bilim-teknolojide, kamu ve askeri alanda da kompleks sistemlerin
yönetilmesi süreçlerini yukarıda saydığımız avantajlarla geliştirmektedir.
Çok farklı alanlar ve uzmanlıklar; bilgi teknolojileri aracılığıyla, Dünya üzerinde
faaliyet gösteren tüm sektörlerin verimliliğini artırma, iş yapış sistemlerini iyileştirme,
yenilenme ve katma değer artırma gibi hizmetler verebilme potansiyeline sahiptir. Bu
nedenle gelişmiş yada gelişmekte olan çoğu ülkenin en önem verdiği hizmet sektörü
olan bilişim farklı sistemler ve desteklerle teşvik edilmektedir. Bu konuda dünya
devleri Amerika, Tayvan, bazı Avrupa ülkeleri (İngiltere, İsveç, Hollanda), Kanada ve
Sayfa 35
Kore yüksek performans sergilemektedirler. Bunun yanında yazılım konusunda
Hindistan tüm Dünya’da ilgi çeken bir gelişim sergilemektedir.
Sayfa 36
Dünya Bilişim Sektörünün Genel Durumu
İşletmelerin rekabet güçlerini geliştirmelerinin en önemli yolu ürünlerini, hizmetlerini,
bunları
ortaya
çıkaran
süreçleri
ve
para
kazanma
mekanizmaları
olarak
tanımlanabilecek iş modellerini yenilemesi ve eşzamanlı olarak da verimliliğin
artırılmasından geçmektedir. Bilişim ürünleri de sektör fark etmeksizin imalattan,
hizmet sektörüne, tıptan, turizme, bilim-teknoloji adına yürütülen akademik
faaliyetlerden, KOBİlerdeki süreç iyileştirmelerine kadar her alana etki eden ve
yukarıda saydığımız katma değerli yenilenme (inovasyon) ve verimlilik geliştirme
süreçlerini hızlandıran unsurlardır.
Verimlilik artışının ülke ekonomilerine
etkileri konusunda yapılan çalışmalara
göre her yüzde bir gelir artışının yüzde
57si faktör koşullarındaki gelişmeye,
%43ü ise verimlilik artışına bağlıdır.
(Acil
Tasman,
2009)Bilişim
de
Bilişim sektörü ürünleri üretim yeteneklerinin
geliştirilmesi ve bu ilerlemenin sürdürülebilir
olmasını sağlar. Ürün iyileştirmeleri (bilgi
teknolojisi ürünlerinin otomotiv sektörüne
Ocak,
uyarlanması yoluyla enerji tasarruflu araçlar
verimlilik
üretilmesi gibi) yada tüm sistemin yeniden
Australia,
sektörü

artırışındaki hızlandırıcı rolüyle ulusal
şekillenmesi (ulaşım sisteminin yönetilmesi)
rekabet gücüne katkılarından dolayı
gibi imkanlar sunar. Örneğin ulaşım
ülkelerin
kritik
önem
verdiği
sektöründe iyi bir yönetim modelinin bilişim
sektörlerdendir. Bu konuda en yetenek
ürünleriyle kurulması sayesinde ulaşım
geliştirmiş
ihtiyaçları ve tercihleri, sürücü ve araç
ülkelerin
incelendiğinde
uzun
sistemleri
yıllar
bilişim
seçimleri değiştirilebilir ve ulaşım ağlarının
sektörüne sunduğu mali desteklerin,
etkin kullanımını sağlanabilir.
vergi indirimlerinin, insan kaynağının

gelişimine yönelik faaliyetlerinin ve
özellikle de inovatif iş fikirleri üzerine
kurulan girişimlere olan desteklerin öne çıktığı görülmektedir. Dünyada bilişim
konusunda en göze çarpan performansı ABD göstermektedir. Bunun yanında Çin ve
Hindistan’ın
son
yıllarda
gerçekleştirdiği
yükseliş
tüm
Dünya’nın
dikkatini
çekmektedir.
Sayfa 37
Bilişim ve KOBİler
Bilişim ürünleri sadece büyük ölçekli firmalara değil KOBİlere de önemli
avantajlar
taşımaktadır.
Bilişim
ürünlerinin
yatırım
maliyetlerinin
düşmesi sayesinde KOBİler daha önce maliyetleri nedeniyle tercih
etmeyecekleri hizmetlerden de yararlanabilir olmuşlardır. Örneğin
KOBİlerin çalışma alanlarında koruma-güvenlik tutmaları yerine uzaktan
izleme güvenlik hizmetlerini kullanmaları daha ekonomik bir çözüm
olmuştur. Bu hizmetin kullanılması için de bilgi-işlem uzmanı istihdamı
bile gerekmemektedir. Aynı durum muhasebe, tanıtım-reklam, yasal
işlerde destek alma gibi birçok unsura uyarlanabilir. Web üzerinden
kullandıkları
kapalı
devre
TV,
konferans
görüşmeler,
yazılımlar,
arşivleme, yedekleme, uzaktan erişim sistemleri, web sitesi kullanımı da
büyük maliyet avantajı sağlayacak şekilde bilişim hizmetleriyle mümkün
olmaktadır.
Satış, pazarlama konusunda ise ürün ve hizmetlerini daha geniş bir alana
tanıtma ve satma imkanı sunan, aracılarla, tedarikçilerle internet yoluyla
daha etkili şekilde iletişim kurabilen KOBİler, verimlilik ve etkinliklerini
artırmak
ve
müşteri
portföyünü
genişletmek
yoluyla
bilişim
hizmetlerinden yararlanmaktadırlar.
Sayfa 38
Bilişim sektöründe son yıllarda 2 önemli gelişme sektörün tüm Dünyada algılanışını
etkilemektedir. Bunlardan biri bilişim ürünlerinin işletmelerde “destek” yada “idari”
işlev olmaktan çıkıp, “ana fonksiyon” ve “stratejik” rol üstlenmiş olmasıdır. Bu konuda
örnek olarak kimya, perakendecilik, savunma gibi çok farklı sektörlerde bile en önemli
yatırım alanının bilişim ürünleri, bilişim altyapısının geliştirilmesi gösterilebilir.
DuPont, Wall-Mart gibi Amerika kökenli firmaların yatırım yapıları incelendiğinde
bilişim ürünleri, elektronik kontrol sistemleri, yazılım geliştirme yatırımlarına oldukça
büyük pay ayırdıkları gözlemlenmektedir. (Sheth, 1994) Kamu kurumlarınca yapılan
bilişim yatırımlarındaki artış yada bilişim harcamalarındaki global düzeyde yaşanan
%4,3 artış da yine önemli bir göstergedir. (TÜBİSAD, 2011)
Diğer önemli gelişme de üst yönetimce bilişime verilen değerdir. Çoğu işletmenin en
üst düzey yöneticisi, enformasyon geliştirme konusundaki projelere direkt dahil
olmaktadır. Bu konuda Dünya devleri Merrill Lynch, General Motors, Sears’ın
CEOlarının dahil oldukları projeler örnek verilebilir. (Sheth, 1994)
Bilişim
ürünleri
konusunda
en
kapsamlı
çalışmaların
OECD
tarafından
gerçekleştirilmektedir. OECD’nin 2010 yılında hazırladığı “OECD Bilgi Teknolojilerine
Bakış - Information Technology Outlook”, bilişim ürünleri konusunda da trendleri
incelemiş ve aşağıdaki ana gelişmeleri ortaya koymuştur (OECD, 2010):
Bilişim sektörü 2008 yılında yaşanan küresel krizden iyileşerek çıkmaktadır ve
küresel pazarda OECD dışı ülkelerin ağırlığı artmaktadır. OECD ülkelerinde
2009da yaşanan %6 düşüşe rağmen 2010da %3-4 büyüme yakalanmıştır ve 2011
yılında da bu büyümenin devam edeceği öngörülmektedir.
OECD üyesi ülkeler arasında bilgi ve iletişim sektörünün ürettiği katma değer
%8 civarındadır ve bilişim ürünleri üreticileri ticari olarak avantajlı
durumdadırlar. 2008de 16 milyon kişilik istihdam yaratan sektör, küresel
boyutta bilişim ürünleri üretiminin yeniden şekillenmesiyle OECD ülkelerinin
üretimleri düşmesine rağmen, üretim konusunda yetenekli ülkeler bu düşüşten
etkilenmemiştir. Bilişim ürünleri konusunda en yüksek katma değer sağlayan
OECD ülkeleri Kore, Finlandiya, İrlanda, Japonya, Macaristan, İsveç, Slovak
Cumhuriyeti, Almanya, Çek Cumhuriyeti, Amerika ve Meksika’dır.
Sayfa 39
Bilişim ürünlerinin ve hizmetlerinin üretimi OECD dışı ülkelere kaydıkça
sektördeki performans da değişmektedir. Donanım üretimi düşük maliyetli
OECD ülkeleri ve Asya’ya kaydıkça OECD ülkeleri de teknik destek ve yan
hizmetler alanına kaymıştır. Bu alanlar bilişim sektörünün en yüksek katma
değerli alanlarıdır (sektörün ürettiği katma değerin üçte ikisi)
2008de yaşanan küresel kriz ortamı, bilişim sektöründe yatırımların ve ticaretin
yönünü yeniden şekillendirmiştir.
Çin, Dünyanın en büyük bilgi-iletişim teknolojisi ihracatçısı olurken, Hindistan
da bilgisayar ve enformasyon hizmetleri konusunda bir numara haline gelmiştir.
Bilişim ürünlerinin Doğu Avrupa, Meksika ve OECD dışı ülkelere kaymış olması
piyasada önemli bir trend oluşturmuştur. Bu
değişimin
nedenleri
firmalar,
tedarik
arasında
zincirinin
uluslararası
yeniden
yapılanması, lojistik imkanlarının gelişmesi
bulunmaktadır. Çin’in Dünyanın en büyük
ihracatçısı
olmasının
firmaların
Çin’de
ardında
yaptıkları
uluslararası
yatırım
bulunurken, Hindistan’ın büyümesinin ana
sebebi yerli firmaların sayılarında ortaya çıkan
artış yer almaktadır.
Sektöre yönelik dış kaynaklı direkt yatırımların
oranı oldukça düşmüştür. Şirket evlilikleri ve
Bilişim ürünleri
konusunda en yüksek
katma değer sağlayan
OECD ülkeleri Kore,
Finlandiya, İrlanda,
Japonya, Macaristan,
İsveç, Slovak Cumhuriyeti,
Almanya, Çek
Cumhuriyeti, Amerika ve
Meksika’dır.
(OECD, 2010)
satınalmalar da büyük oranda azalmıştır. Buna
karşılık OECD dışı ülkelerde ise sınır ötesi
şirket evlilikleri ve satınalmalar %33 gibi bir oranda artmıştır.
Donanım üreticilerince sağlanan istihdam oranı düşmesine rağmen, servis
sunucuların sağladığı istihdam aynı kalmıştır. Bunun yanında bilişim
sektöründeki ücretler ve işe alımlar 2010un her ayında artış göstermiştir.
OECD ülkelerinde bilişim sektöründeki istihdam edilen personel oranı toplam
istihdamın %3-4’ü civarındadır. Bu oranın %20’si kadınlardan oluşur, sadece
Finlandiya, İzlanda ve Amerika’da bu oran daha yüksektir.
Sayfa 40
2008de yaşanan krize rağmen bilişim sektörü ar-geye odaklı işletmeler arasında
dominant rolünü sürdürmüştür.
OECD ülkelerinin büyük çoğunluğunda iş Dünyasının %75’i, evlerde ise %50’nin
üzerinde bir oranla internet erişimi mümkündür. Orta vadede her iki oranın da
%100’e çıkarılması hedeflenmektedir.
Dijital içerik üretimi ve kullanımı en hızla büyüyen alandır. Oyun, müzik film,
reklam gibi sektörler için internet önemli bir iş modeli geliştirme alanı olmuş,
aynı zamanda değer zincirinin yapısını değiştirmiştir.
Görüldüğü üzere OECD dışı ülkelerde, kriz dönemi OECD üyelerinde gerçekleşen
gelişmelerden farklı değişimler yaşanmış, bu dönem Hindistan’ı hizmet sektöründe,
Çin’i donanım üretiminde Dünya devi haline gelmesinin yolunu açmıştır. Ölçek olarak
Dünya lideri üretici olmalarına rağmen, katma değerin teknik servis, danışmanlık ve
projelendirme yönüne kayması da çoğu OECD üyesi ülkeyi bu dönüşümden zarar
almadan çıkarmıştır. Amerika’nın yanı sıra, Finlandiya, İngiltere, İsveç, Kanada ve
Avustralya da bilişim sektöründe en rekabetçi ülkeler arasında yer almaktadırlar.
Bilişim sektörü ürünleri üretiminde Dünya devlerinin performansları incelendiğinde
aşağıdaki grafik ortaya çıkmaktadır.
ŞEKİL 3: BİLİŞİM ÜRÜNLERİ ÜRETİMİNDKİ BÜYÜME (ARALIK 2007-ŞUBAT 2010)
Kaynak: (OECD, 2010)
Sayfa 41
Görüldüğü üzere 2008den itibaren büyüme oranları düşmeye başlamış, 2009 yılında ise
çoğu sektör devi ülkede sıfırın altına inmiştir. 2009 sonları ve 2010 ise özellikle Taipei,
Kore ve Japonya için yükselişin büyüyerek devam ettiği, Amerika ve Avrupa kökenli
sektör devlerinin ise önemli büyüme performansı sergilemedikleri görülmektedir.
Bilişim sektörünün Dünya çapında algılanması oldukça olumludur. Dünya Ekonomik
Forumu’nca yaptırılan araştırmaya göre sağlık, tarım ve altyapı hizmetlerinin ardından
topluma en yararlı sektörler araştırmasında 4. sırayı almıştır.
ŞEKİL 4: TOPLUMA OLUMLU KATKI SAĞLADIĞI DÜŞÜNÜLEN ENDÜSTRİLER
Kaynak: (World Economic Forum, 2010)
Sayfa 42
ŞEKİL 5: BİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNDE DÜNYA TİCARETİ (1996-2008)
Başta hizmet sektörü olmak üzere, tüm sektörlerin verimliliğini ve inovatifliği
geliştirmek için başvurduğu bilişim ürünleri ve hizmetlerin en çok hangi sektörün
yatırım yaptığına yönelik yaptırılan çalışmada (Global Insight, Inc., Kasım,
2009)tüketici hizmetleri başta olmak üzere, finanstan eğitime, enerjiden perakende
sektörüne oldukça geniş bir yelpaze ortaya konulmuştur.
Sayfa 43
ŞEKİL 6: SEKTÖRLERE GÖRE BİLİŞİM HARCAMALARI, 2010
Kaynak: (Global Insight, Inc., Kasım, 2009)
Dünya Bankası’nca gerçekleştirilen başka bir çalışmaya göre de (Dünya Bankası Güney
Asya Bölgesi, 2009) bilişim sektöründeki devrim niteliğindeki gelişmeler, hizmet
sektörünü daha verimli kılmıştır. Bazı ülkelerin ekonomik büyümelerinin ana kaynağı,
hizmet sektöründeki çalışan başına ortaya konulan çıktı oranın yükselmesiyle
ilişkilidir. Ayrıca bilişim sektörünün sunduğu avantajlar üzerine şekillenen modern
hizmet sektörü (örneğin finans hizmetleri, veri işleme hizmetleri gibi) küresel boyutta
ticarileştirilmesi daha kolaydır ve verimlilik artışından en fazla yararlanan sektörlerdir.
Bunun yanında turizm, eğitim, eğlence sektörü gibi geleneksel sektörler için de
bilişimin ürün/hizmete entegrasyonuyla verimin artırılmasının yolu hala açıktır.
Dünyada bilişim sektörünün devleri üretim ve hizmet olarak ayrışırken, katma değer
hizmet yönünde artıp, üretim alanında da pazar büyüklüğünden kaynaklanan katma
değer devam etmektedir.
Sayfa 44
Bu
gelişmelerin,
Avrupa
Birliği
ayağı
sektörünün
Avrupa acilen ABD, Japonya
kapasitesinin
ama aynı zamanda şu
geliştirilmesindeki kritik öneminin farkına
anda Hindistan ve Çin
incelendiğinde,
Topluluğun
bilişim
inovasyon
varıldığı ve AB 2020 stratejisinde bu hususların
altının
çizildiği
görülmektedir.
2020
vizyonuyla ve destekleyici strateji belgeleriyle
bu sektördeki iyileştirmenin bilgiye erişim ve
kullanımı
yeteneklerini
geliştireceği
ve
olarak da
nitelendirilebilecek
önemli rakiplerle mevcut
üretkenlik farkını
inovasyonun yanında işgücü verimliliğinin de
kapatmalıdır. Yaşlanan
önümüzdeki yıllarda Topluluğun rekabetçiliği
nüfusu nedeniyle,
için önemini artıracağı vurgulanmaktadır.
Avrupa’nın başka bir
Bilişim sektörü, bugün Avrupa’da sanayi,
şansı bulunmamaktadır.
teknoloji ve istihdamın temelini teşkil eden,
Avrupa Komisyonunun
gittikçe büyüyen bir sektördür. Avrupa Birliği
Lizbon stratejisi ile Avrupa’yı yatırım yapmak
ve çalışmak için daha çekici bir yer haline
2009 Yaşlanma
Raporunda: “On yıl
getirmeyi hedeflemiş, büyüme için bilgi ve
içinde iş gücü verimliliği
inovasyona odaklanmak ana strateji olarak
[Avrupa’nın] gelecekteki
benimsenirken temel hedef “daha fazla ve daha
ekonomik büyümesinin
iyi” iş yaratmak olmuştur. Bu kapsamda,
temel belirleyicisi
yenilenmiş Lizbon Stratejisinin uygulanması
amacıyla AB imalat sanayinin güçlendirilmesi
ve yapısal dönüşümünün sağlanması amacıyla
olacaktır.” şeklinde
vurgulanmaktadır.
yatay ve sektör odaklı politika çerçevesi
(DigitalEurope Çalışma
belirlenmiştir.
Grubu, 2010)
Sektörel
tarama
yapılarak
rekabet gücü analiz edilmiş ve karşılaşılan
ortak
sorunlar yatay
teknoloji,
yenilik,
düzenlemeler,
alanlarda (bilgi ve
finansman,
çevre-enerji,
yasal
ticaret)
değerlendirilmiştir.
Sayfa 45
Mevcut performansıyla AB-27 ülkeleri Çin ve Amerika’nın ardından Dünyanın 3. büyük
ihracatçısı konumundadır.
ŞEKİL 7: BİLİŞİM ÜRÜNLERİ İHRACATÇILARI - I
ŞEKİL 8: BİLİŞİM ÜRÜNLERİ İHRACATÇILARI - II
Sayfa 46
ŞEKİL 9: BİLİŞİM ÜRÜNLERİNİN EKONOMİYE KATKISI
Kaynak: (Nermin SÖKMEN, TÜBİTAK Bilgem, Aralık, 2010)
Dünyada son yıllarda ekonomik düzelme amacıyla en fazla kullanılan bilişim sektörü
politikaları:
Bilişim politikaları geliştirmek,
Bilişim yetenekleri ve istihdamına yönelik çalışmalar
Geniş band çalışmaları,
Ar-Ge programları,
Risk sermayesi geliştirme,
Bilişimin çevreye etkilerinin geliştirilmesidir.
Önümüzdeki dönemde en fazla başvurulacak olan bilişim sektörü altyapı çalışmaları
ise:
Bilgi sistemleri ve network güvenliği,
Geniş bant teknolojileri,
Ar-Ge programlarının geliştirilmesi,
E-devlet uygulamaları,
İnovasyon ağları ve kümelenme geliştirilmesi,
Sayfa 47
Bilişim sektöründe istihdam ve yeteneklerini geliştirme,
Dijital içerik geliştirme,
Tüketicinin korunması,
İş dünyasına teknolojinin yayılımı,
Bireylere ve ev kullanıcılarına teknolojinin yayılımı
Sayfa 48
Türkiye’de Bilişim Sektörünün Genel Durumu
Türkiye, genç nüfusu ve yeni teknolojilere, girişimlere açık kültürüyle bilişime oldukça
önem
vermekte
ve
Türkiye’nin
yıldız
sektörlerinden
biri
olarak
strateji
şekillendirmektedir. Bu konunun politika yapıcılar tarafından en üst seviyede
değerlendirilmesi, ulusal yenilik politikalarından, kalkınma planlarına kadar üst
seviyede ele alınması, bölgesel kalkınma projelerine eşzamanlı olarak da “bilişim
vadisi” gibi uluslar arası projelerin, altyapı çalışmalarının Türkiye’nin gündeminde
olması bu bakış için göstergeler olarak değerlendirilebilir.
Bilgi toplumuna dönüşüm konusunda 2000li yılların başından beri yüksek
potansiyelinin farkında olan ve bunu stratejik yöneterek geleceğin bilgi ve iletişim
teknolojisi lideri ülke olma vizyonunu benimseyen Türkiye’de “E-dönüşüm Türkiye
Projesi” 2003 yılında başlatılmıştır. 2003/48 sayılı genelge (T.C. Başbakanlık , 2003) ile
projenin eylem planı ve görev dağılımları gerçekleştirilmiştir.
E-dönüşüm projesiyle hedeflenen bilgi toplumuna ulaşım konusundaki başarı
göstergeleri;
Toplam faktör verimliliğinde artış,
Yüksek teknolojili ve/veya yüksek katma değerli ürünlerin üretiminin ve
ihracatının toplam GSMH içindeki payı,
Bilgi ve iletişim teknolojilerine yapılan yatırımlar,
Yatırım içinde AR-GE’ye ayrılan pay,
Bilgi ve iletişim teknolojileriyle ilgili eğitim seviyesi,
Bilgi ve iletişim teknolojilerin kullanım oranları
olarak tanımlanmıştır. Bu bağlamda bilişim sektörünün sadece ekonomiye katkısı
değil, sosyal ve kültürel katkıları, istihdam kalitesi ve inovasyona yönelik yatırım
geliştirmesi yönü de bilişim sektörünün katma değerleri arasında tanımlanmıştır.
e-Dönüşüm Türkiye Projesinin en önemli göstergelerinden biri de kamunun bilişim
yatırımlarının gelişmesidir. Kamu’nun bilgi ve iletişim teknolojisi yatırımlarında artış
eğilimi görülmektedir. Bilişim yatırımlarının 2002 yılında toplam kamu yatırımları
Sayfa 49
E-Dönüşüm Türkiye Projesi:
Türkiye’nin bilgi toplumuna geçiş çalışmalarının hızlandırılması, başta bilgi ve
iletişim teknolojileri politikaları olmak üzere bilgi toplumu strateji ve politikalarının
belirlenerek bu alandaki tüm faaliyetlerin bir bütünlük içerisinde yürütülmesi ve
küresel rekabet koşullarına uyum sağlamak üzere ekonomik ve sosyal dönüşümün
gerçekleştirilmesini amaçlar.
e-Dönüşüm Türkiye Projesi’nin başlıca hedefleri, vatandaşlarımıza daha kaliteli ve
hızlı kamu hizmeti sunabilmek amacıyla; katılımcı, şeffaf, etkin ve basit iş
süreçlerine sahip olmayı ilke edinmiş bir Devlet yapısı oluşturacak koşulların
hazırlanması, bilgi ve iletişim teknolojileri politikaları ve mevzuatının öncelikle
Avrupa Birliği müktesebatı çerçevesinde gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesi
ve e-Avrupa+ kapsamında aday ülkeler için öngörülen eylem planının ülkemize
uyarlanmasıdır.
içindeki payı 158,8 milyon ABD doları iken 2005 yılında bu pay 386,5 milyon ABD
dolarına yükselmiştir. Dokuzuncu Plan döneminde Ulusal Bilgi Toplumu Stratejisinin
hayata geçmesiyle bu artış eğiliminin devam etmesi öngörülmektedir.
Bilişimin tüm sektörlerin değişim-dönüşüm hızını artırmaya uygun, verimliliği ve
inovasyonu geliştirmeye yönelik “iletken” rolü, sektörün altyapı sektörü yerine tüm
sektörlere yarar sağlayan “şemsiye” sektör olarak değerlendirilmesini sağlamıştır. Bu
yaklaşımın göstergesi olarak Uluslararası Bilişim Sanayi Zirvesi’nde T.C. Ulaştırma
Bakanı Binali Yıldırım’ın “Bilişimde yapacağımız işleri yapmazsak, diğer hedeflerimizi
tutturmamıza imkan yok. Bilişim bir üst şemsiye niteliğinde, herkes şemsiyesinin
altına sığınacak. Çatı sektörümüz, çatı alanımız haline geldi. Türkiye'nin büyümesini
devam ettirebilmesinde ve işsizlik sorunun çözümlenmesinde Bilişim Sektörü hayati
bir rol oynamaktadır.” yorumu gösterilebilir. (TGRT Haber, 2010)
Türkiye’de bilgi ve iletişim sektörünün stratejik amacı, Ulaştırma Bakanlığı tarafından
“AR-GE ve yenileşim esaslı üretim kültürü oluşturarak, ileri haberleşme teknolojilerini
Sayfa 50
milli kaynaklarla üretip yaygınlaştırmak ve bilgi toplumu altyapısını oluşturmak,
ülkenin ekonomik ve sosyal kalkınmasına katkı sağlayarak uydu, posta, bilgi ve iletişim
sektöründe uluslararası alanda lider ülke olmak” olarak belirlenmiştir. (T.C. Ulaştırma
Bakanlığı, 2011)
Bilişim sektörüne yönelik bir araştırmada bilişim sektörünün 2011 yılında ağırlıklı
olarak kamu, telekom, finans, üretim ve enerji sektörüne hizmet sunmayı hedeflediği
ortaya konulmuştur. İşletmeler için en önemli sıkıntı ve kritik başarı faktörü ise yüzde
70’lere yaklaşan oranla nitelikli insan kaynağı açığı olarak belirlenmiştir. Sektörün
sıkıntıları arasında karlılık ve sermaye yetersizliği de öne çıkmaktadır. (İnterpromedya,
2010)
Aynı çalışmada 2009’da Türkiye’nin ilk 500 bilişim firması arasında yer alan 300’ü aşkın
şirketin 2010 yılında da büyüdüğü belirlenmiştir. Yüzde 50’nin üzerinde büyüyen şirket
sayısı 64, yüzde 100’ün üzerinde büyüyen şirket sayısı 20, yüzde 200’ün üzerinde
büyüyen şirket sayısı 4, yüzde 300’ün üzerinde büyüyen şirket sayısı ise 2’dir. (İnterpro,
2011) Yine aynı araştırmanın 2010 sonuçlarına göre bilişim pazarı 2009’da dolar bazında
yüzde 12,6 daralarak 24.6 milyar dolar oldu. (PCNet Dergisi, 2010)
Bilişim sektörüne yönelik olarak 2009’da gerçekleştirilen güven araştırmasında
(Deloitte, 2009) sektörde son yıllarda güçlü bir dönüşümün yaşandığı, düşen talep ve
karlılığa karşın stoklarını aynı tuttukları ve kurumsal yapılarında değişikliklere
gittikleri görülmektedir. Aynı araştırmaya göre katılımcılar, genel iş ortamını bir
önceki yıla göre (2008) %78 oranında daha kötü olarak değerlendirmişlerdir. Haziran
2009 itibarı ile katılımcıların en sıkıntılı oldukları ve en olumsuz olarak
değerlendirdikleri hususlar %83 ile tüketicilerin alım gücü, %67 ile şirket karlılığı, %61
ile şirket satışlarındaki azalış olarak öne çıkmıştır. Haziran 2009 itibari ile çalışanların
ücretleri %96, finansman ihtiyacı %76, çalışan sayısı %65, varlıkların değeri %60
oranında artmış ya da aynı kalmıştır.
2010
göstergeleri
incelendiğinde
ise,
özellikle
donanım
sektöründe
büyüme
sergilendiği, yazılım ve bilgi teknolojilerinin de yükseliş göstermesiyle bilişim
sektöründe ortalama %6,5 oranında bir büyüme sergilenmiştir.
Sayfa 51
TABLO 2: TÜRKİYE BİLİŞİM PAZARI (’000 DOLAR)
Değişim (%)
2008
2009
2010*
2008/2009
2009/2010
(tahmini)
BT Donanımı
3.685.378
2.956.524
3.300.000
-19,8
11,6
Yazılım
1.491.701
1.575.708
1.750.000
5,6
11,1
Hizmet
2.006.947
2.228.056
2.350.000
11,0
5,5
T. Malzemeleri
225.075
245.092
260.000
8,9
6,1
Bilgi Teknolojileri
7.409.101
7.005.380
7.660.000
-5,4
9,3
Telekom Donanımı
2.788.726
2.353.152
2.500.000
-15,6
6,2
Taşıyıcı Hizmetler
17.908.087
15.210.476
16.000.000
-15,1
5,2
İletişim Teknolojileri
20.696.813
17.563.628
18.500.000
-15,1
5,3
TOPLAM
28.105.914
24.569.008
26.160.000
-12,6
6,5
Kaynak: (İnterpromedya, 2010)
Türkiye’nin Bilişim Sektöründe İthalat – İhracat Performansı
İhracat – ithalat performansı açısından incelendiğinde ise, Türkiye, OECD üyeleri
arasında göre tüketici elektroniği, iletişim hizmetleri ticareti konusunda ihracat
sayıları ithalatın üzerinde performans göstermektedir. Bilgisayar ve enformasyon
hizmetleri ticaretinde ise ihracat ve ithalat oranlarına birbirine en yakın ülkedir.
Sayfa 52
ŞEKİL 10: 2008 YILI BİLİŞİM ÜRÜNLERİ İTHALATI (MİLYON DOLAR)
ŞEKİL 11: 2008 YILI BİLİŞİM ÜRÜNLERİ İHRACATI (MİLYON DOLAR)
Sayfa 53
ŞEKİL 12: BİLGİSAYAR MALZEMELERİ TİCARETİ, 2008 (MİLYON DOLAR)
ŞEKİL 13: TÜKETİCİ ELEKTRONİĞİ TİCARETİ, 2008 (MİLYON DOLAR)
Sayfa 54
Bilişim Sektöründe Katma Değer Yaratımı
Bilişim sektörünün alt unsurları incelendiğinde en düşük katma değer yaratımının
“donanım” alanında olduğu görülmektedir. (DPT, 2007) .
Türkiye’de, iletişim sektörünü dışarıda tutularak bilişim sektörü incelendiğinde
sektörün hacmi 7,5 milyar dolardır. Ancak bu pazarın yaklaşık yüzde 80’i donanımdan,
yüzde 8’si yazılım lisanslarından gelmektedir. Asıl katma değer sağlayan hizmet
sektörünün bu rakamdaki payı ise yüzde 12’dir. (Bacak, 2011) Katma değeri düşük
olmasına rağmen bilişim pazarının büyük çoğunluğunu donanım ürünlerinin
kapsaması ve bazı durumlarda %1’lere düşen karlılık seviyeleri bilişim sektörünü
önemli bir darboğaza sokmaktadır. Bu sorun sektöre yönelik yayınlarda sıklıkla dile
getirilmektedir.
Yazılım sektörünün katma değer yaratımına yönelik farklı kaynaklarda farklı yorumlar
bulunmaktadır. DPT, 9. Kalkınma Planı’nda sektörün katma değerinin artırılması
gerektiğinin altına çizmektedir:
“Yazılım sektörü halen (özel amaçlı projeler dışında) işletmelerin ticari faaliyetlerine
yönelik
(muhasebe,
stok,
bordro
gibi)
çözümler
çerçevesinde
gelişmesini
sürdürmektedir. Son yıllarda kurumsal kaynak planlamasına yönelik bazı çözümlerin
geliştirilmiş olmasına karşın, söz konusu ürünlerin uluslararası piyasalarda rekabet
şartları henüz istenen seviyelere gelmemiştir. Bu alanlar dışında, iç pazarda dahi
önemli bir marka bilinirliğine ulaşmış yeterli üretim yoktur.” (DPT, 2007).
Ancak son yıllarda oldukça gelişen savunma teknolojileri, savunma sanayinde yerli
alıma yönelişle birlikte gelişen iç pazar ve sağlıkta dönüşüm projesiyle birlikte başlayan
sağlık kuruluşlarında yeniden yapılanma bu sektörlere yönelik yazılım üreticileri için
önemli fırsatlar ortaya koymaktadır.
Yazılım sektörünün son yıllarda sergilediği gelişmeler, yazılım sektörünün politika
yapıcılarca desteklenmesini sağlamıştır, kişi başına üretilen katma değerin de en
yüksek olduğu sektör olarak tanımlanmaktadır. Dış Ticaretten Sorumlu Devlet
Bakanlığı döneminde Bakan Çağlayan, yazılım sektörünün kişi başına katma değerin
Sayfa 55
en fazla elde edildiği ve Türk insanının beyin gücünün en net göstergesi olan sektör
olduğunu belirterek, "TÜBİSAD verilerine göre ülkemizde bilişim sektörü 2010 yılında
yüzde 4 büyümüştür, 753 milyon dolarlık büyüklüğe ulaşmıştır. Sektörün bu yıl da
yüzde 5 oranında büyümesi bekleniyor. Yazılım sektöründeki ihracatımız 2005 yılında
76 milyon dolar iken, 2010 yılı sonu itibariyle 112 milyon doları geçmiştir. Aslında bu
sektörün gerçek potansiyelinin çok çok altında bir rakamdır" beyanında bulunmuştur.
(ÇAĞLAYAN, 2011)
ŞEKİL 14: YAZILIM SEKTÖRÜNÜN SOSYO-EKONOMİK ETKİSİ
(YASAD - Yazılım Sanayicileri Derneği, 2009)
Sayfa 56
ŞEKİL 15: BİLİŞİM FİRMALARININ ÖNÜMÜZDEKİ 12 AY İÇİN BEKLENTİLERİ
Kaynak: (Deloitte, 2009)
Bilişim Meslek Standartları
Ülkemizde bilişim sektörünün insan kaynağının en önemli problemi olduğu çeşitli
çalışmalarla ortaya konulmaktadır. Bu sorun, sektörün en hızla yenilenen sektörlerin
başında gelmesine rağmen üniversite yada yüksekokul mezunlarının piyasada ihtiyaç
duyulan yetenekleri taşımamalarıyla daha da büyümektedir. Bunun yanında sektörde
istihdam edilme olasılığı yüksek mezunların ise sosyallik ve iletişim konusunda
yetersizlikleri de sıklıkla dile getirilen problemlerdendir.
Sektörün standart geliştirme ve uzmanlaşma konusunda karşılaştığı bir başka problem
sektörde oldukça farklı alt alanlar ve uzmanlıklar olmasına karşın bu uzmanlıklara
yönelik meslek unvanları ve standartlarının henüz belirlenmemiş olmasıdır. Bu konu 9.
Kalkınma Planı OİK Raporu’nda da belirtilerek Bilişim Meslek Odası oluşumuna imkân
tanıyan yasaların hazırlanıp çıkarılabilmesi için gerekli çalışmaları yapacak bir
Sayfa 57
komisyon bulunmadığı, TSE ve ilgili diğer kuruluşlarda, sektör standartlarının
yetersizliği, kamuda satın alımlarda KİK açısından finansal göstergeler üzerine
oturtulan şirket yeterlilikleri ile beraber gerekli ulusal ve uluslararası yeterlilik
kriterlerinin henüz düzenlenmemiş olduğunun altı çizilmektedir.
İstihdam edilen personel yetenekleri, sayısı, eğitim düzeylerinin dağılımı, sunulan
işbaşı eğitimleri yada diğer kaynaklar konusunda Türkiye’de veri bulunmamaktadır. Bu
konuda yapılan uluslar arası çalışmalarda (örneğin OECD Bilgi Teknolojileri Raporu)
Türkiye verileri bu nedenle kullanılamamıştır.
TÜBİDER’in meslek standartları, bilişim standartları ve etik ilkeleri konusunda
çalışmaları bulunmaktadır. (TÜBİDER) İTO koordinatörlüğünde bir proje ile meslek
dallarını listeleyen Dernek, mesleki yeterlilikler ve eğitim standartlarını da tespit etmiş
bulunmaktadır. Eğitim içeriklerinden, standart ücret tarifesinin belirlenmesine kadar
geniş bir yelpazede sektöre standart getirme çalışmalarına rağmen, bu unvan ve
yeterliliklerin henüz yaygınlığı sağlanamamıştır.
Sayfa 58
TABLO 3: BİLİŞİM MESLEK UNVANLARI VE BÖLÜMLERİ
Meslek No
Bilişim Sektörü Konsolide Meslek Dalları
Bölüm
1
Donanım Bakım (Teknisyen, Uzman)
Donanım
2
Bilgi İşlem Destek Elemanı-Uzmanı
Donanım
3
İşletmen (Operatör)
Donanım
4
Yazılım Uzmanı
Yazılım
5
BT Proje Yöneticisi
Yazılım
6
BT Analisti
Yazılım
7
Veritabanı Uzmanı
Yazılım
8
Çoklu Ortam Tasarım Uzmanlığı
Yazılım
9
İşletim Sistemi ve Platform Uzmanı
Sistem ve Hizmetler
10
Ağ Teknolojileri Uzmanı
Ağ
11
BT Güvenlik Uzmanı
Hizmetler
12
BT İş Çözümleri Uzmanı
Hizmetler
13
BT Danışman
Hizmetler
14
Ürün Yöneticisi
Hizmetler
15
BT Satış Uzmanlığı
Hizmetler
16
Veri Giriş Elemanı
Hizmetler
17
Dokümantasyon Uzmanı
Hizmetler
18
BT Kalite Güvence ve Test Uzmanı
Hizmetler
19
BT Eğitim Uzmanı
Eğitim
Kaynak: (TÜBİDER)
Sayfa 59
Türkiye’de Bilişim Sektörüne Yönelik Altyapı Destekleri
TEKNOPARKLAR
2001 yılından itibaren uygulamaya konulan ve sanayiciyi, araştırmacı ve üniversiteler
ile buluşturarak teknoloji yoğun üretime yönelik yeni ürün ve üretim yöntemleri
geliştirmelerini sağlayacak kanun (4691 sayılı Teknoloji Geliştirme Bölgeleri Kanunu)
kapsamında Mayıs 2011 tarihi itibariyle 43 adet Teknoloji Geliştirme Bölgesi (Ankara 6
adet, İstanbul 5 adet, Kocaeli 4 adet, İzmir, Konya, Antalya, Kayseri, Trabzon, Adana,
Erzurum, Mersin, Isparta, Gaziantep, Eskişehir, Bursa, Denizli, Edirne, Elazığ, Sivas,
Diyarbakır, Tokat, Sakarya, Bolu, Kütahya, Kocaeli, Malatya. Urfa, Düzce, Çanakkale,
Kahramanmaraş ve Tekirdağ illeri) kurulmuştur.
Teknoloji Geliştirme Bölgeleri (teknopark) Bilişim sektöründe, özellikle de yazılım
üreticilerinin akademi çevreleri ile daha yakın işbirlikleri kurması ve Ar-Ge
faaliyetlerinin geliştirilmesi anlamında önemli katkı sağlamışlardır. Teknopark
kanunuyla sağlanan desteklerin başında vergi indirimleri gelmektedir. Kurumlar
vergisi, KDV, stopaj ve damga vergisi istisnasının yanında sigorta prim teşviki de
teknoparklarda yer alan işletmelere sunulmaktadır.
Bu bölgelerde faaliyet gösteren işletmelerin %57’si yazılım ve bilişim sektöründe
faaliyet göstermektedirler.
Bununla birlikte; teknoparklarda faaliyet gösteren firmalarca kira ücretlerinin
yüksekliği,
altyapı
sorunları,
teknopark
yönetimlerince
yeterli
tanıtımın
gerçekleştirilmemesi gibi uygulamadan kaynaklanan problemler de yaşanmaktadır.
Yazılım
geliştiren
firmaların
%33,7’si
teknoloji
geliştirme
merkezlerinde,
teknokentlerde veya teknoloji serbest bölgelerinde yer almaktadır. Bölgelere göre
incelendiğinde, İstanbul ilinde yazılım geliştirme faaliyeti ile uğraşan firmaların %22’si,
Ankara ilinde %68’i, İç Anadolu Bölgesi’nde %53’ü ve Akdeniz Bölgesi’nde %47’si
teknoloji geliştirme merkezlerinde ya da bölgelerinde yer almaktadır.
Sayfa 60
Teknoparkta faaliyet gösteren firmaların performansları incelendiğinde aşağıdaki
sonuçlar elde edilmiştir:
Firmaların teknoparkta yer alma durumları ile ortalama ciro değerleri arasında anlamlı
bir fark mevcuttur. Teknoparkta yer alan firmaların ortalama ciro değerleri ortalaması,
yer almayan firmaların yaklaşık 2,4 katıdır. Benzer şekilde, teknoparkta yer alan
firmaların ortalama teknoloji satış değerleri ortalaması, yer almayan firmaların 2,3
katıdır. Diğer taraftan, firmaların teknoparkta yer alma durumları arasında ortalama
ihracat değerleri bakımından anlamlı bir fark mevcut değildir. (Nermin SÖKMEN,
TÜBİTAK Bilgem, Aralık, 2010)
KOSGEB DESTEKLERİ
Bu destekler direkt bilişim firmalarına yönelik destekler olmamakla beraber KOSGEB
Kanunu’nda yapılan değişiklikle beraber bilişim sektörünün büyük çoğunluğu KOSGEB
destekleri alanına girmiştir. Bunun yanında KOBİlerin verimliliğinin geliştirilmesi ve
inovasyon altyapılarının güçlendirilmesi
amacıyla bilişim ürün/hizmetlerinden
yararlanmaya yönlendirilmelerini amaçlayan bazı desteklerle de sektörün KOBİlerle
daha fazla çalışmasını teşvik edici, pazar geliştirme faydası sağlanmıştır.
Bilişim sektörünün en kritik girdilerinden olan “nitelikli insan kaynağı” sektör
firmalarının da kullandıkları KOSGEB destekleri arasında başı çekmektedir. Bunun
yanında KOSGEB tarafından sunulan krediler ve tanıtım desteklerinden de
yararlanılmaktadır.
DTM DESTEKLERİ
Dış Ticaret Müsteşarlığı’nca uzun yıllardır sürdürülen ihracat destekleri bilişim
sektörünce gerçekleştirilecek ihracata ve bu sürece hazırlanmak için gerekli altyapı
çalışmaları sırasında kullanılabilir desteklerdir. Örneğin 2011 yılında kullanılmaya
başlanan ve kümelenme desteği olarak da bilinen “Uluslararası Rekabetçiliğin
Sayfa 61
Geliştirilmesinin
Desteklenmesi
Hakkında
Tebliğ”
yazılım
sektörünü
de
kapsamaktadır.
Tebliği incelendiğinde; küme (ya da yığın) olarak işbirliğinin ön şart olarak sunulması
göze çarpmaktadır.
Desteklerden yararlanabilmek için BROP bölgesi olarak
tanımlanan illerde en az 5, diğer illerde en az 10 firmanın bir araya gelmesi
gerekmektedir. Firmaların hiçbirisi tek başına başvuru sahibi olamamakta, bunun
yerine bu firmaların ortaklaşa üye olduğu Sanayi ve/veya Ticaret Odası, Organize
Sanayi Bölgeleri (OSB’ler), İhracatçı Birlikleri ya da diğer birlik, dernek, kooperatifler
proje sahibi olabilmektedir. Bu durum projenin yürütülmesinde tarafsızlık ve yönetsel
kolaylıkları
sağladığı
gibi
finansmanın
yönetiminde
de
pratikte
kolaylıklar
getirmektedir.
Bu kolaylığı açıklamak için şöyle bir örnek verilebilir: DTM tarafından sunulan destek
oranı genellikle %75’tir. (bu oran faaliyet türlerine göre değişmektedir, burada
kullanılan örnek ticaret heyeti faaliyetidir ve maliyeti 100 bin TL’dir.). Faaliyetler için
gereken diğer %25’lik dilimin proje sahibince karşılanması gerekir.
TABLO 4: DTM’YE YAPILACAK DESTEK BAŞVURULARININ FARKLI FAALİYET TÜRLERİNE GÖRE DESTEK ORANLARI
VE ÜST LİMİTLERİ:
Faaliyet
Destek Oranı
Üst Limit
Eğitim ve/veya danışmanlık faaliyet En fazla %75
giderleri ile organizasyona yönelik
faaliyet giderleri
400.000 ABD Doları
Yurt dışı pazarlama programları (ortak En fazla % 75
pazar araştırmaları, pazar ziyaretleri,
küme tanıtım faaliyetleri, ticaret
heyetleri, yurtdışı fuar ziyaretleri,
eşleştirme vb. diğer organizasyonlar)
kapsamında gerçekleştirilecek her bir
faaliyet
150.000 ABD Doları
Alım heyeti programları için her bir En fazla % 75
alım heyeti faaliyeti
100.000 ABD Doları
Sayfa 62
Bireysel
danışmanlık
programı % 70
kapsamında danışmanlık hizmetlerine
ilişkin giderler (ortak değildir, firmalar
bireysel yararlanabileceklerdir)
Yılda en fazla 50.000
ABD Doları
Türk Bilişim Sektörünün Uluslararası Kıyaslanması (Benchmark)
2008 yılında 66 ülkenin bilişim sektörünün verilerinin karşılaştırıldığı bir analiz
Business Software Alliance (BSA) sponsorluğunda Economist Intelligence Unit
tarafından gerçekleştirilmiştir. Bu çalışma, ülkelerin bilişim sektörüne sundukları
imkanların karşılaştırılması açısından da önemli sonuçlar ortaya koymaktadır. Analizin
öne çıkan bulguları şöyledir (Economist Intelligence Unit, Eylül, 2008):
Mevcut makroekonomik problemlerine karşın bilgi teknolojileri firmalarına en
destekleyici ortamı sağlayan ülke Amerika’dır,
İleri teknoloji girişimlerine ve yetenek geliştirme açısından teknolojik
inovasyonlara en açık ülke yine Amerika’dır,
Tayvan, ar-ge ve teknoloji konusunda yeteneklerini iyi değerlendirebilme
konusunda Amerika’ya yakın performans sergilemektedir,
İngiltere, İsveç ve Danimarka güçlü ve açık iş dünyası, gelişmiş altyapı imkanları
ve fikri haklara yönelik koruma sistemleri nedeniyle ilk 5 içerisine
girebilmişlerdir.
Ülkelerin karşılaştırmasının yanı sıra sektöre özel bazı kritik unsurların da altı
çizilmektedir:
Yerel bilişim sektörü için insana yatırım oldukça kritik bir başarı faktörüdür.
Analiz ve yönetim becerileriyle donatılmış yetenekler önümüzdeki dönemde en
önemli güç olacaklardır. Amerika, Singapur ve İngiltere bu konuda en iyi
performansı sergilemektedirler.
Hızlı ve güvenli şekilde internete ulaşabilmek için geniş bant yatırımları
önemlidir ve Güney Afrika, Bulgaristan ve Ukrayna kıyaslama indeksinin alt
Sayfa 63
sıralarında olmalarına rağmen bu konuda altyapı geliştirmeleri nedeniyle
önemli atılımlar gerçekleştireceklerdir.
Fikri haklar, e-ticaret, siber suçlar gibi konularda hukuki altyapı gelişmektedir.
Doğu Asya ar-ge konusunda en güçlü yapıya sahiptir.
Girişimci ruh ve inovasyon sayesinde ar-ge özgürleşmektedir. İnovasyon için en
iyi ortamı sağlayan ekosistemler, risk almaya yatkın kültüre sahip, yeteneklerin
ve iyi üniversitelerin toplandığı, teknoloji ve risk sermayesi sunucularının yer
aldığı bir ortamdır.
Genel sıralamada ise 2007’ye göre 1 sıra yükselerek 38.liğe yükselmiştir. İndeks
belirlenirken genel iş ortamı, IT altyapısı, insan kaynağı, yasal altyapı, ar-ge ortamı,
bilgi teknolojileri geliştirmeye yönelik destekler incelenmiştir.
Bu analizde Türkiye’nin konumuna baktığımızda genel rekabetçilik skoruyla Orta
Doğu ülkeleri arasında İsrail’in ardından 2. sırada olduğu görülmektedir.
Türkiye’nin en yüksek performans sergilediği alan iş ortamıdır. En düşük performans
alanı ar-ge ortamıdır. IT altyapısı da yine düşük performans sergilenen alandır. Yasal
altyapı ve bilgi teknolojilerine yönelik desteklerde ortalama performans gösterirken,
insan kaynağı konusunda ortalamaya yakın performans gösterilmektedir.
Sayfa 64
Bilişim Sektörü İşletmelerinin Sorunları
2010 yılında yazılım sektörüne yönelik gerçekleştirilen bir doktora projesi, geniş
kapsamlı bir araştırma gerçekleştirilerek ülkemiz bilişim sektörünün temel problemleri
konusunda bazı sonuçlar ortaya koymuştur.
Bu çalışmaya göre sektörde kurumsallıkla ilgili sorunlar ve insan kaynağı teminine
ilişkin problemler öne çıkmaktadır. Bunun yanında finans kaynaklarına ulaşım ve
devlet desteklerinin yetersizliği de öne çıkan problemler arasında gösterilebilir. Ayrıca
inovasyon yetenekleri de tatmin edici düzeyde görülmemektedir. Firmaların %88inin
teknolojiyi temin etme yolunun lisans alma, satınalma yoluyla olduğu da araştırmayla
ortaya konulmuştur. Bilişim firmaları teknoloji üreten-geliştirenlerin oranı düşüktür,
sektörde lider teknolojilerin izlenmesi, satın alınması yoluyla teknik güncellik
korunmaktadır. Ayrıca talep üzerine ürün geliştiren bilişim firmaları, genel amaçlı,
paketlenmiş ürün geliştirme aşamasına geçmede ciddi problemler yaşamaktadır.
Sektör müşteriye-özel geliştirilen ürünleri genel amaçlı ticarî ürünlere dönüştürme
konusunda yeterince deneyimli değildir. Pazarlama ve tanıtım yetersizliği nedeniyle
katma değerli son ürünlerinin anlaşılması ve satışı gerçekleşememektedir.
ŞEKİL 16: BİLİŞİM FİRMALARININ SORUNLARI
Sayfa 65
ŞEKİL 17: BİLİŞİM SEKTÖRÜ FİRMALARIN KAYNAK SORUNLARI
Sayfa 66
Kocaeli’de Bilişim Sektörünün Genel Durumu
Bilişim sektörünün son yıllarda oldukça yükselen imajı, ulusal politikalarda yer
bulması ve büyük ölçekli altyapı projeleri geliştirilmesi, ihracatın ve markalaşmanın
desteklenmesi tüm ülkede bilişim sektörünün algılanışını oldukça olumlu etkilemiştir.
Aynı zamanda yoğun bir rekabetin yaşandığı sektöre sektör dışı oyuncuların girdiği,
katma değerin bilişim sektörü alt unsurları arasında yön değiştirdiği (donanım
malzemelerinden yazılım ve hizmetler doğru) ve yeni girişimcilerin oldukça fazla
rağbet gösterdiği sektör, bu yönleriyle büyük çaplı değişim ve dönüşüme de
hazırlanmaktadır.
Son yıllardaki bu değişimi gözlemleyen Kocaeli bilişim sektörü firmaları da bu
değişimden kendilerinin de en yüksek düzeyde faydalanabilmesi için daha proaktif
olmaya, kurumlarla ilişkiler geliştirmeye ve sadece ar-ge değil tanıtım, pazarlama ve
markalaşmaya yönelik girişimlerde bulunmaya başlamışlardır.
Kocaeli bilişim sektörü firmaları büyük rekabetin yaşandığı bir ortamda faaliyet
göstermektedirler. Çoğunlukla Kocaeli ve (bazı durumlarda) çevre iller için iş geliştiren
sektör firmaları, sadece küresel bilişim devi şirketlerle değil, kurumsallaşmamış, kısa
ömürlü girişimci şirketler ve aynı zamanda da sektör dışı oyuncuların katma değerli
alanlara kaymasıyla, sektör dışı oyuncularla (örneğin elektronik marketlerinin teknik
servis hizmeti de sunmaya başlaması) hazır olmadıkları bir rekabetle karşı karşıya
kalmışlardır.
Bilişim sektörü tüm sektörlerin rekabet gücünün artırılması, verimlilik ve inovasyon
yeteneklerinin güçlendirilmesi için kritik öneme sahip, bu süreçleri kolaylaştıran bir
sektördür. Sadece büyük ölçekli işletmeler değil, KOBİler için de bilişim sektörünü
etkin kullanarak verimlilik avantajları yaratılması mümkündür. Ancak bilişim
sektörünün genel algısı ürün ve hizmetlerin yüksek maliyetli olmasıdır. Özellikle son
yıllarda donanım ürünlerinde yaşanan büyük rekabet bu alanın karlılığını %1’lere kadar
düşürerek bu algıyı değiştirmeye başlamıştır. Ancak bilişim sektörünün diğer unsurları
için anlayış hala aynı yöndedir, ayrıca büyük bir müşteri segmenti için de bilişim
ürünleri yüksek maliyetlidir. Sanayi Strateji Belgesi’nde de bilişim maliyetlerinin bu
Sayfa 67
sektörde rekabet ortamının sağlanması yoluyla düşürülmesi, hizmet kalitesinin ve
inovatif yönlerin bu rekabet ortamı nedeniyle gelişerek katma değer yaratımı yolları
geliştirilmesi hedeflenmektedir.
Kocaeli’de mevcut bilişim işletmelerinin inovasyon kapasiteleri ve markalaşma çabaları
değerlendirildiğinde bu konuların en ihmal edilen unsurlar olduğu, teknoparkta
konumlanmış işletmeler dışında inovatif yeteneklerin ve altyapının gelişkin olduğu
örneklere çok az rastlanıldığı ortaya çıkmaktadır. Kurumsallık ve insan kaynağına
yatırım da önemsenmemekte, ancak personelin elde tutulamaması ve nitelikli
mezunların yetişmemesi Kocaeli bilişim firmalarının en önemli problemi olarak
vurgulanmaktadır.
Kocaeli’de faaliyet gösteren bilişim sektörü firması sayısı kesin olarak verilememekle
beraber bazı görüşmelerde 1200, bazılarında ise 800’ün üzerinde bilişim sektörü firması
olduğu belirtilmektedir. Sektör firmalarının %80e yakın kısmı mikro ölçekli
firmalardır.
Bilişim sektörünün önce gelen sivil toplum kuruluşlarından biri olan TÜBİDER Kocaeli
Şubesine göre Kocaeli’de bilişim sektöründeki ortalama karlılık çok düşüktür.
Türkiye’de bilişim sektöründe yatırım yapmak üzere saha araştırması yapan bir yabancı
şirketin sonuçlarına göre bilişim sektöründe Türkiye’de en karlı şehir Eskişehir’dir.
Eskişehir’in yerel üreticilere bağlılığı %80 oranındadır. Kocaeli’de bu oran %10’dur ve
en düşük seviyededir. Ancak, Kocaeli genç nüfusu yönüyle avantajlı olarak
değerlendirilmektedir. Dernek, Kocaeli’de meydana gelecek köklü değişiklikleri,
Bilişim Vadisi Projesi ve yapılması gereken yatırımları da paylaşmıştır. Derneğe göre
Kocaeli’deki öngörülen projelerin gerçekleştirilmesi sürecine paralel olarak datacenter
kurulmalıdır. Bina tasarımı ve datacentera özel altyapısının planlanması ve aşırı
güvelikli bir bina olması gereklidir.
Bilişim sektörü, hizmet sunduğu sektörleri iyi bilmek, ihtiyaçlarını anlamak
durumundadır. Dolayısıyla başarılı projeler ortaya konulabilmesinin altında sıkı
müşteri iletişimi ve süreklilik önemli unsurlar olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak çoğu
sektör işletmesinde gözlemlenen tüketici-müşterinin yeterince bilgi ve deneyime
hakim olmadığından yönlendirilmesi gerektiği, ihtiyaçlarını anlatmakta sorun
Sayfa 68
yaşadığıdır. Bu durum da sektörde önemli bir açılım yaratabilecek iletişim-sosyallik
geliştirmenin önemli bir katma değer yaratacağı sonucunu ortaya koymaktadır.
Sektör uzmanlarınca önümüzdeki yıllarda sektörde kablosuz iletişim gelişerek, cihazlar
üzerinde yazılım olmayan gömülü sistemler hakim hale geleceği öngörülmektedir.
Akıllı ürünler, akıllı evler gibi internet üzerinden yönetilen ürünlerin gelişmesi
sürecinde de teknoloji ve satış anlamında bölge için rekabetçi bir gelecek söz konusu
değildir. Bölgede sürdürülen hizmetlerin gelecekte değerli olmayacağı nedeniyle en
fazla 5 yıl daha iş yapılabilirlik öngörülmektedir. Katma değerli servis hizmetleri
ortadan kalkmakta ve ulusal/uluslar arası devler hizmet yelpazelerini genişleterek
Kocaeli’de faaliyet gösteren işletmelerin pazarını daraltmaktadırlar.
Bilişim Vadisi Projesi
Türkiye’nin bölge ülkeleri içerisinde, uluslararası bilgi teknolojileri firmaları için
üretim ve operasyon merkezi niteliğini kazanması ve geliştirmesi, sektörde yer alan
küçük ölçekli firmaların, uluslararası firmaların bölgesel ağlarını kullanarak yurt dışına
açılımlarının sağlanması, bilgi teknolojileri alanında dış yatırımın ülkeye çekilmesi,
sektörde yer alan yerli firmaların iş yetkinliklerinin geliştirilmesi amacıyla bilişim
vadisinin kurulması E-Dönüşüm Türkiye Projesi kapsamında amaçlanmıştır.
Bu proje, 2006 yılında başlaması üzerine programlansa da somut adımlar, 2010 yılında
Bilişim Vadisi’nin yer seçimi sonuçlarının atılmasıyla ortaya konulmuştur. Bilişim
Vadisi projesi tasarımında Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı,
Devlet Planlama Teşkilatı, Yükseköğretim Kurulu, TÜBİTAK, TOBB ve TTGV nin ortak
sorumluluğunda olan bir projedir.
Kurulacak Bilişim Vadisinin yer seçimine yönelik gerçekleştirilen fizibilite çalışmaları
sürecinde kentleşme ve planlama, ekonomik ve finansal yapı, bilim ve teknoloji, teknik
altyapı, sosyal kültürel yapı, ulaşım ve hukuksal altyapı gibi kriterler açısından Türkiye
illeri değerlendirilmiş ve 10 il, Bilişim Vadisi projesi için aday olmuştur: 1- İstanbul, 2Ankara, 3- İzmir, 4- Kocaeli, 5- Bursa-Yalova, 6- Eskişehir, 7- Antalya, 8- Konya, 9Bu rapor innoCentric tarafından Kocaeli İl Özel İdaresi için “Kocaeli Rekabet Analizi” Projesi kapsamında hazırlanmıştır. © 2011
Sayfa 69
Gaziantep, 10- Trabzon. Sürecin devamında TC Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından
bu seçenekler 3’e indirilmiş ve Ankara, Eskişehir ve İstanbul alternatifleri tercih
edilmiştir. İlerleyen süreçte, fizibilite sonuçları E-Dönüşüm Türkiye İcra Kurulu’yla
paylaşıldığında İstanbul’a yakınlığı nedeniyle Kocaeli daha sonra yapılacak çalışmalara
esas olacak şekilde seçilmiş ve Bilişim Vadisi’nin kurulabileceği bölgelerin analiz
edilmesi için bir çalışma başlatılmıştır. Bu kararlar daha sonra kamuoyu ile
paylaşılmıştır. Sanayi ve Ticaret Bakanı Nihat Ergün Kocaeli’de gerçekleştirdiği basın
toplantısında Kocaeli, Muallimköy’ün Bilişim Vadisi yeri olarak seçildiğini deklare
etmiştir. (Hürriyet, 2010) (T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2010)
Bilişim Vadisi Projesi’nde önemli yol kat edilmiştir. Fizibilitesinin hazırlanması
sürecinde işleyiş, yönetim ve destekler hakkında da kritik öneriler geliştirilmiş ve
Bakanlığa sunulmuştur. Projenin başarısı için farklı sektörler ve segmentler odaklı
kümelenme, üretim ve inovasyon/Ar-Ge merkezleriyle işbirliği geliştirilmesi önemlidir.
Kocaeli için Bilişim Vadisi’nin getireceği önemli katkıların başında da bu ilişkiler
yoluyla bölgede inovasyon ve yenilikçi girişimciliğin gelişeceği potansiyelidir.
Sayfa 70
Elmas (Diamond) Modeli Rekabetçilik Analizi
Kocaeli’de faaliyet gösteren bilişim sektörüne (iletişim unsuru analiz edilmemiştir) ilişkin firma ve uzman görüşmeleri, mülakatlar ve
literatür araştırması, saha çalışması verilerinin üzerine ortaya çıkan sağlık hizmetleri sektörünün uluslar arası rekabet yeteneğinin zayıf
(33/100) olduğudur. Aşağıdaki tablo gerçekleştirilen analizde başvurulan değişkenleri ve bu değişkenlere ilişkin bilişim sektörünün
gözlemlenen performansını göstermektedir. Ana başlıklar Elmas Modelinin ana unsurlarını oluşturur, alt başlıklar ise, bu unsurlar
incelenirken başvurulan kriterlerdir.
ŞEKİL 18: BİLİŞİM SEKTÖRÜ ELMAS BAŞLIKLARININ VE ALT BAŞLIKLARIN KIRILIMI
Sayfa 71
Firma Stratejisi ve Rekabet Yapısı
Firma stratejisi ve rekabet yapısı konusunda bilişim sektörünün genel puanı 25’tir.
ŞEKİL 19: BİLİŞİM SEKTÖRÜ, “FİRMA STRATEJİSİ VE REKABET YAPISI” DEĞERLENDİRMESİ
ŞEKİL 20: BİLİŞİM SEKTÖRÜ “FİRMA STRATEJİSİ VE REKABET YAPISI” REKABET ÇARPANLARI
Bu rapor innoCentric tarafından Kocaeli İl Özel İdaresi için “Kocaeli Sektörel Bazda Rekabet Analizi” Projesi kapsamında hazırlanmıştır. ©2011
Sayfa 72
STRATEJİ
Kocaeli’de gerçekleştirilen saha çalışmasında, proje sahibi ve ortağının yönlendirmesiyle
Kocaeli kökenli firmalarla ve çoğunlukla teknoparkta yerleşik firmalarla görüşülmüştür.
Görüşme gerçekleştirilen tüm işletmeler Kocaeli ve çevre illere hizmet sunan, merkezi
Kocaeli’de olan firmalardır ve uzmanlarla da aynı profil için görüşmeler yapılmıştır. Bunun
yanı sıra bilişim sektörünün (iletişim teknolojileri hariç olmak üzere) tüm dallarından
firmaları analize dahil edilerek sektörün rekabet koşullarına farklı bakışlar ve yorumlar
derlenmiştir.
İşletmelerin bilişim sektörünün farklı alanlarında bulunmaları stratejilerinde de değişik
yaklaşımlara yol açmaktadır. Örneğin donanım satışı odaklı hizmet sunucuları pazardaki
daralma ve kar paylarının düşmesinden oldukça etkilendiğini gözlemleyerek kendini bu
değişimden en az şekilde zarar görecek ve katma değeri daha yüksek alanlara yönelecek
şekilde konumlandırmak için çaba gösterirken, internet hizmeti sunucuları, katma değeri
düşük de olsa, piyasa büyüklüğünün uzun yıllar işletmelerine tatmin edici gelir
getireceğinden aynı alanda kalıcı olmaya yönelik stratejiler geliştirmektedirler.
Ancak, çoğu işletmede gözlemlenen tanımlanmış bir stratejiden yoksunluktur. Bu amaçla
yapılan görüşmelerde tanımsız da olsa, yöneticilerin sektörün nereye gittiği ve bu
değişikliklere işletmelerini nasıl hazırlayabilecekleri konusunda görüşleri alınmıştır.
En sıklıkla gözlemlenen yaklaşım Kocaeli için Bilişim Vadisi Projesiyle ortaya konulacak
büyük potansiyelin bölge firmaları için büyük değişim-dönüşüm fırsatı olacağı ve “bilişim
yan sanayi” olarak tabir edilen bir alanın bölgede oldukça gelişeceği, bölge firmalarının
Bilişim Vadisi’nde yatırım yapacak Dünya devleri için taşeron işler yapabilme beklentilerinin
yükseldiğidir. İş potansiyeli bölgede önemli bir hareketlilik ve pozitif beklenti getirmiştir.
Bu olumlu hava, bazı işletmelerde çok daha iyimser yorumlanmakta, Bilişim Vadisi
projesinin sadece Kocaeli için geliştirilmiş ve yazılımcıları yeni bir coğrafi alanda toplamayı
hedefleyen bir proje olduğuna şeklinde yorumlanmasına neden olmaktadır. Genellikle
duvarları olmayan bir teknopark hizmeti sunulacağı beklenmektedir. Bu nedenle yer seçimi
eleştirilmekte, Gebze’de gerçekleştirilecek projenin sadece İstanbul için tasarlanmış olduğu
vurgulanmaktadır.
Sayfa 73
Firmaların İstanbul kökenli, ancak bölgede faaliyet gösteren işletmelere karşı önyargıları
büyüktür, ürettikleri katma değerin Kocaeli değil İstanbul için olduğu yorumlarıyla bu tür
firmaları eleştirmektedirler.
Kocaeli için beklentilerini oldukça yüksek tutan işletmeler genellikle insan kaynağını
geliştirmeye ve bu yükseliş trendinden yararlanabilmeyi hedeflemektedirler. Ancak bu
hedeflere yönelik aktivitelerin planlandığı yada somut adımlarla desteklendiği işletme sayısı
oldukça azdır. Bununla birlikte, trendden haberdar olmasına rağmen bu değişime ayak
uydurmak için bulunması gereken konumu tespit eden işletme sayısı da düşüktür. Strateji
hususunda sektör uzmanları ve firmaların değerlendirmeleri birbirine oldukça yakındır.
Firmaların stratejik yönetimi, hedef ve stratejilerle çalışması örneği çok az olsa bile, sektör
temsilcileri, sektörü ve Dünyayı çok iyi takip etmektedirler. Son yıllarda yaşanan gelişmeler
ve önümüzdeki dönemde de bu değişimin getireceği yenilenmeye ayak uydurabilmek
amacıyla strateji değiştirmeleri gerektiğinden haberdar olan sektör yöneticileri henüz somut
hedef ve stratejiler, adımlar ortaya koyamamaktadırlar. Bu adımı atmak konusundaki en
büyük engel de finans problemleri olarak görülmektedir.
Küresel ekonomik krizden dolayı 2008-2009 döneminde yaşanan %15e yakın daralmaya
rağmen, önümüzdeki dönemde %25 civarında bir büyüme öngörülmektedir. Mobil ürünler
ve akıllı telefon pazarından kaynaklanan, entegrasyona dayalı bir büyüme yaşanacağı
öngörülmektedir. Sektörde ilk olmak, bazı yazılım ve hizmetlerin ilk sunucusu olabilmek,
dolayısıyla inovatif faaliyetleri artırmak ve yenilikçi ürün/hizmet sunmak yeni dönemin
sektör liderlerini belirleyeceği öngörülmektedir.
Firmalarda gerçekleştirilen saha çalışmasında belirlenen, geleceğe dönük hedef ve stratejiler:
Gelecekte bilim ve teknolojide gelişmeyen, rekabet edemeyen şirketler devletler
kurumlar ve kişilerin yaşama şansı olmadığı ve bu konuda ilerlemenin keyfiyet değil
mecburiyet olduğunu belirten işletme “sürekli teknoloji ve sektörün önde olan şirketi
olma” vizyonu belirlemiştir. Kendi üretimi yazılımlarla teknolojiyi de üreten firma
olma hedefi vardır. Asıl rekabetin sektörde yerli rakiplerle değil yabancılarla
olduğunu belirtmektedir.
Donanımda karlılığın düşük olduğu firmalarca anlaşılmıştır. Son yıllarda sundukları
hizmetlerle, teknik destek ve bakım anlaşmaları en önemli gelir kaynaklarıdır.
Sayfa 74
Sektörde inovasyonun önemi anlaşılmıştır, en inovatif ürünlerin en karlı olduğu
belirtilmektedir. Yüzde bazında karda ise yazılım öndedir ve en yüksek fiyatlı ürünler
yazılımdadır. Ar-geye, pazarlamaya yatırım yapılarak ve en önemli kaynak olarak da
insan gücüne yatırımla sektörün büyümesine karşılık verilmeye çalışılmaktadır.
Yazılım geliştirme ve ar-ge projelerinin yanı sıra bazı firmalar eğitim konusuna
yatırım yapmaktadır ancak bu alanda da büyük rakipler ve özellikle İstanbul’un
imkanları
dezavantaj
yatırımlarıyla
ismini
yaratmaktadır.
duyurmaya
Üniversite
çalışan
firma
iletişimleriyle
enerjisini
ve
tanıtım
eğitim
işlerine
yoğunlaştırmıştır.
Ticaret var olduğu sürece bilişim sektörünün gelişeceği ve yeniliklerin bu sektörü
ayakta tutacağını öngören bazı firmalar sürekli bir yenilenme gerçekleşeceğini ve
yeniliklerin diğerini yok etmeden, bilişim pastasının büyüdüğünü belirtmektedir.
Firmalar bu büyümeyle gelen iş hacmini karşılamak üzere daha büyük bir mekana
taşınmak,
eleman
sayısının
artırılması
ve
uzmanlaşma
yoluyla
sektörün
büyümesinden kar elde etmeyi planlamaktadır. Bu süreçte başka konularda uzman
firmalardan destek almak, uzmanlaşmak ve işbirliği en önemli öncelik olarak
belirlenmiştir. Büyük ölçekli projelerin (örneğin bankalar, zincir marketler gibi)
servis hizmetlerinde taşeronluk konusunda uzmanlaşma hedeflenmektedir. (büyük
ölçekli iş yapan firmaların değişik bölgelerdeki taşeronluğunu yürütme)
İşletmelerde sektörün ve trendlerin yakından izlenilmesine rağmen, özellikle de yazılım
kökenli çoğu firmanın strateji olarak mevcut yazılımının iyileştirilmesi/güncellenmesini
belirtmesi ve bunun dışındaki değişimlere çok hakim olmaması dikkat çekmektedir. Bir
diğer vurgu yapılması gereken gerçek de firmaların sektörde değişim olacağını öngörmesine
rağmen, nitelikli bir hazırlık planlanmadığıdır. Uzmanlaşma, insan kaynağı yeteneğini
geliştirme gibi strateji belirleyen örneklerin yanında, sektör her şekilde büyüyecek ve iş
potansiyeli de artarak gelişecek beklentisiyle altyapı geliştirme, kurumsallaşma gibi
konularda somut adım belirlemeyenler de çoğunluktadır.
Teknoparklarda yenilikçi yazılım geliştiricilerinde ekip ve yeteneklerin önemi oldukça
fazladır. Yenilikçi yazılımlarıyla Dünya devleriyle rekabet eden ve bu rekabette avantajdezavantajlarına hakim olan, ar-ge odaklı firmalar ise profesyonel pazarlama/tanıtım
eksiklikleri yada müşterilerin sunulan ürünü benimseyememesi gibi nedenlerle sorunlar
Sayfa 75
yaşadıklarını belirtmektedirler. Mevcut ürünlerinin pazarlanamaması da finans sorunlarını
artırmaktadır.
Internet hizmeti sunucuları (web sitesi tasarımı, web adresi satımı) piyasa her yıl %100e
varan oranda büyümektedir. Çalışan sayısı, ciro ve müşteri sayısı her yıl artmaktadır. Alan
adı piyasasının henüz doymadığı belirtilmektedir. Her KOBİnin bir web sitesi olması
gerekliliği nedeniyle önümüzdeki dönemde bu trendin devam edeceği öngörülmektedir. Bu
işletmeler nitelik geliştirmekten ziyade müşteri portföyünü güçlendirmek ve iyi müşteri
ilişkileri yönetimiyle bu iletişimi kalıcı kılmayı hedeflemektedirler.
Devletin
sektöre
destekleri
devam
ettiği
sürece
Türkiye'de
teknoloji
geliştirme
potansiyelinin de devam edeceği beklenilmektedir. Bu bağlamda önümüzdeki yıllarda
yazılım sektörünün daha da profesyonelleşmesi, uzmanlaşma olacağını öngören firmalar bu
gelişmelerle ortaya çıkacak imkanları değerlendirebilmek amacıyla teknolojisini güncel
tutmaya çalışmaktadır.
En fazla tercih edilen strateji ise kalifiye personel istihdamı ve mevcut teknolojisini
güncellemek yoluyla geleceğe hazırlanmaktır. En önemli eksiklik olarak ise pazarlama
stratejilerinin yetersizliği, sermaye sorunları nedeniyle büyüyememek ve insan kaynağı
niteliğinin yetersizliğidir.
Gelecekte, hatta orta vadede sektörde köklü değişiklikler olacağı öngörülse de, bu değişime
eğitim ve danışmanlıklar almak yoluyla yetenek geliştirerek hazırlanılması örneği oldukça
azdır. Sektörde mevcut sistemde iş yapabilmek için gerekli ana tedarikçi eğitim ve yeterlilik
sertifikaları dışında eğitim alan yada bu alanda gelişmeleri izleyen firma örneği, görüşme
yapılan firmalar arasında 2yi geçmemektedir. Kişisel gelişim, iletişim ve pazarlama eğitim ve
danışmanlıkları en popüler konulardır. Yabancı dil ve iş geliştirme eğitimleri de tercih
edilmektedir. Bunun yanında aynı sektöre hitap etmese de örneğin özel bankalarca sunulan
eğitim-danışmanlık
imkanları
değerlendirilmekte,
farklı
bakış
açılarının
işletmeye
aktarılması hedeflenmektedir. Ancak bu vizyona oldukça kısıtlı sayıda işletme sahiptir. Çoğu
işletme eğitim konusunda teknik/yazılım eğitimleri dışında hiçbir eğitim ve danışmanlığa
açık olmadığını beyan etmektedir.
Sektörün en önemli rekabet unsuru konusunda da en fazla telaffuz edilen konular:
Sayfa 76
Bilgi, know how, (benzer ölçekli iş yapmış olmak, ilk ürünü çıkarmak)
Yeni teknolojileri izleme,
Maliyet avantajı kazandırıcı yöntemler sunma
Devamlılık (güven ve itibar, kadro ve firmanın yaşı, ürünün ve firmanın itibarı)
Yüksek beklentilerin karşılanabilmesi ve kalitedir.
Donanım alanında ise müşteri kitlesine göre rekabet kriterleri değişmektedir; ev
kullanımında fiyat öne çıkarken kurumsal müşterilerde satış sonrası hizmetin niteliği daha
önceliklidir. Bölgeye yakınlık ve hizmet kalitesi, yetkili servis olmak ve başka müşteri
tarafından önerilmek, satış sonrası sunulan servis hizmeti tercih edilmekte etkilidir.
Donanım, yazılım fark etmeksizin en sık telaffuz edilen rekabet unsuru ikili ilişkiler, daha
önce çalışılan müşteri tarafından önerilme gibi hizmet sektörüne özel tercih edilme
kriterleridir.
Müşteri segmentine göre rekabet kriterleri değişse bile genellikle Kocaeli’de faaliyet gösteren
bilişim firmaları finans sorunları, kurumsallık düzeylerinin ve hizmet kalite/yelpazesinin
yetersizliği nedeniyle büyük ölçekli işletmeler tarafından tercih edilmemektedirler. Diğer
segmentlerde ise danışmanlık gibi bir hizmetin satın alınması her zaman problemli bir
süreçtir. Somut ürün söz konusu olmadığından ve müşteri kitlesi bilişim konusunda yeterli
düzeyde uzmanlaşmadığından hizmet sunucuları tercih edilirken referanslar, diğer
müşterileriyle benzer bir sürecin yürütülmüş olması, ortaya çıkan memnuniyet derecesi gibi
unsurlarla hizmet alımı yapmaktadırlar. Bu kriterler özellikle sektöre yeni giren firmaları
etkilemektedir. Hatta sektörün eski firmaları bile bu unsurların yeni girişimciler için hayat
şansı tanımadığını beyan etmektedirler.
Sayfa 77
REKABET GÜCÜ
Saha çalışmalarında işletmelerin pazar payları sorulduğunda tatmin edici bilgi alınan işletme
sayısı oldukça azdır. İşletme ciro büyükleri, personel gibi bilgilerden yakınsama yapılarak
bulunan pazar payı Türkiye’de %1,4 civarındadır. Hizmet sektörü firmaları için kapasite
kullanım oranı belirlemek oldukça güçtür. Görüşme yapılan firmalardan alınan kapasite
kullanım oranları da yöneticilerin yorumlarına dayalı ve değişkendir.
Yazılım firmalarının özellikle yenilikçi proje geliştiricilerinin rekabeti uluslar arası boyutta
ve yabancı oyuncularlayken, yönetim yazılımı üreticilerinin sadece global büyük oyuncularla
değil diğer bölge işletmeleriyle de büyük rekabet içinde oldukları görülmektedir. Genel
olarak yazılım katma değerli alt sektör olarak görünse bile bu rekabet düzeyi, işletmeleri
yazılımla da beklediği karı elde etmesini engellemektedir. Özellikle yönetim yazılımcılarının
SAP, Microsoft gibi küresel devlerle yarışmanın yanında oldukça fazla da Türk rakipleri
vardır. Yönetim yazılımları konusunda farklı bir strateji de bir internet firması tarafından
geliştirilmiştir. Hedef kitle olarak sadece KOBİleri seçen işletme, henüz bu yazılımlarla
tanışmamış bu segmenti hem piyasa büyüklüğü hem de beklentilerinin yüksek olmaması,
büyük ölçekli firmalarca sunulan yazılımların fiyatı nedeniyle tercih etmemeleri nedeniyle
bu segment için uygun fiyatlı ve temel düzeyde yazılımlar sağlamak stratejisi benimsemiştir.
Bilişim sektöründeki firmaların rakipleri incelendiğinde yenilikçi yazılım projeleri dışındaki
dallarda oldukça yüksek sayıda ve dağılımda rakipler ortaya çıkmaktadır. Bölgede 400ün
üzerinde bilişim firması çoğunlukla da benzer segmentlere iş yapar konumdadır. Sadece
bölge içi rekabet değil, yabancı rakipler ve İstanbul firmalarının da bölgeye sıklıkla iş
yapması bölgedeki firmaların rekabet gücünü etkilemektedir.
Sektör firmalarının rekabette kendilerini avantajlı-dezavantajlı gördükleri noktalar
incelendiğinde ise aşağıdaki gibi bir tablo ortaya çıkmaktadır:
Avantajlar:
Hızlı karar alınması, esneklik,
Müşteri ilişkilerinin güçlülüğü, “onlardan biri olma”nın gücü, informal
davranış biçimleri,
Sayfa 78
Bölgede GYTE, Kocaeli Ün. gibi eğitim kurumları sayesinde yüksek insan
kaynağı potansiyeli olması (ancak bu potansiyel iyi değerlendirememektedir),
Bölgenin jeopolitik konumu, tüm ana aksların ortasında olması, ulaşım ve
limanlar, havaalanları,
Ekip, işe hakimiyet,
Görünürlük, tecrübe, isim bilinirliği,
Bilgi ve birikim kapasitesi,
Güven ve ihtiyaca göre çözüm üretimi, sayısal olarak sonuç vaat etme,
Satış sonrası hizmet kalitesi,
Ürün yelpazesinin genişliği,
Daha kullanıcı dostu çözüm sunma,
Müşteriye özel çözümler sunma, “terzi – konfeksiyoncu”,
Uzmanlaşma,
Eğitmenlik ve iş öğretme kapasitesi, işbaşında öğretme kapasitesi,
Ar-ge yeteneği,
Yerli ve yakın olmak,
Reklam ve tanıtım yatırımları,
Kurumsallığa önem verilmesi,
Dezavantajlar
Vizyonsuzluk ve yönetsel yeteneklerin eksikliği,
Kaliteden kaynaklanan yüksek maliyetler,
Bilinirlik – tanınma sorunları,
Güçlü sermaye yapısının olmamasından kaynaklanan zayıflıkla büyümenin
finanse edilememesi,
Daralma ve teknolojik güncelliğin kaybedilmesi,
İstanbul firmalarıyla rekabet zorlukları,
Kaliteli personelin firmada tutulamaması (İstanbul kökenli büyük firmaların
tercih edilmesi,
Pazarlama sıkıntıları,
Marka olmak gerekliliği, çok yoğun emek ve bilgi birikimi gerekliliği,
Yüksek yatırımlar gerektirdiğinden güçlü sermaye yapısı gerekliliği,
Yatırımın satışlarla sağlanmaya çalışılması ve devamlılık sorunları,
Sayfa 79
Yabancı kökenli firmalara duyulan pozitif önyargı,
Yüksek miktarda satınalma yapılamamasından kaynaklanan yüksek maliyetler,
Sektörde sıklıkla yeni rakip ortaya çıkması,
İnsan kaynağının nitelik olarak yetersizliği,
Bilişim sektöründe faaliyet gösteren işletmeler için bazı unsurlar, örneğin Kocaeli’nin
konumu hem avantaj hem dezavantaj olarak belirtilmektedir. İstanbul’u pazar olan gören
firmalar coğrafi konumu pazara yakınlık avantajı olarak sunarken, sadece bölgesel faaliyet
gösteren firmalar ise İstanbul kökenli firmaların bölgede iş yapmalarından hoşnut
olmayarak, İstanbul’a yakınlığı dezavantaj olarak sunmaktadırlar.
Dezavantajlı unsurların en sıklıkla kesinleştiği konu finans sorunlarıdır. Firmaların bilgi ve
altyapılarının güncel tutulmasının maliyetlerinin yanında, sektörde talep edilen bir
ürün/hizmet yaratmak için katlanılması gereken ar-ge, teknoloji ve inovasyon maliyetlerinin
yüksekliği de büyümenin finanse edilememesine neden olmaktadır. İnsan kaynağıyla ilgili
dezavantajlı unsurlar, saha çalışmalarında firmalarca adı konulmasa bile, kurumsallaşmaya
ilişkin sorunların yansımalarıdır. Kurumsallaşma, aynı zamanda büyük ölçekli firmalarla iş
yapabilmek yolunda aşılması gereken bir süreçtir.
Sektör firmalarının en büyük rakipleri yabancı firmalardır, bulundukları alt sektörlere göre
rakip ülkeler değişmektedir. Örneğin donanımda Asya ülkeleri önemli rekabet yaratırken,
yazılımda Amerika ve Avrupa ülkelerinin büyük çoğunluğu rekabet yaratmaktadır.
Firmalardan derlenen verilere göre bilişim piyasası büyük oranda yabancı firmalarca domine
edilmektedir. Türkiye, hatta Kocaeli bölgesinde bile yabancı firmalarla rekabet yaşayan
firmaların kendi aralarındaki rekabeti çok yüksek değildir. Firmalar genellikle Kocaeli ve
çevresinde faaliyet göstermektedir. Ulusal bazda projelere dahil olan firma sayısı çok azdır.
Yine uluslar arası ölçekte başarılı projelere imza atmış firma sayısı da düşüktür. Sektör
firmaları rekabet avantaj ve dezavantajları konusundaki görüşmelerde çoğunlukla, büyük
rakipleri yerine; bölgede, yeni kurulan, etik kuralları genellikle ihlal eden ve çok düşük
fiyatlara çalışan firmalar karşısındaki durumlarını belirtmeyi tercih etmektedirler.
Sayfa 80
KURUMSALLAŞMA
Saha çalışmasında görüşme yapılan firmaların ortalama yaşı 8’dir. En genç firma 10 aylık, en
yaşlı firma ise 19 yaşındadır, ancak bilişim ve ar-ge odaklı çalışmalarını son 2 yıl içinde
yoğunlaştırmıştır. Firma başına çalışan sayısı ortalama 9’dur ve bu çalışanların ortalama 5
kişisi yabancı dil bilmekte, 7si de üniversite mezunudur. Bu ortalama ile analiz
gerçekleştirilen sektörler arasında en fazla nitelikli personelin çalıştığı sektör “bilişim” olarak
ortaya çıkmaktadır. Ancak çalışan sayısı başına yaratılan ciro incelendiğinde ise makine
sektörüne göre daha iyi ancak otomotiv yan sanayine göre oldukça gerilerde bulunmaktadır.
Sektörde iş yapabilmek için belgelendirme, tescil gibi önşartlar bulunmadığından çoğu firma
hiçbir sertifikaya sahip değildir. Ancak kurumsallaşmış firmalarda, bu oran az da olsa, ISO
Kalite Yönetim Sistemi sertifikaları bulunmaktadır. Bunun yanında kurumsallıkla ilgili diğer
göstergeler açısından da sektör firmaları oldukça zayıftır. Örneğin yönetsel rollerin
belirlendiği, görev ve yetkilerin belirlenmiş olduğu, profesyonel yönetici kadrolarla çalışılan,
organizasyon şemasının belirli olduğu, görev ve yetkilerin tanımlandığı bir hiyerarşik yapı
yaygın değildir. Çoğu işletmede unvanlar tanımlanmasına rağmen unvan-görev-yetki
eşleştirmesi bulunmamaktadır.
Oldukça az örnekte, sektör devi firmalardan transfer edilen profesyonel yöneticilerle
çalışılmaktadır. Bu tür işletmeler kurumsallığın en üst düzeyde olduğu ve eğitim ve kişisel
gelişim imkanlarına sahip işletmelerdir. Bu işletmelerde çalışanların motivasyonunu da
artıracak iş odaklı yurtiçi-yurtdışı seyahat imkanları tanınmakta, iş geliştirme süreçlerinde
personel inisiyatif alabilmektedir.
Yabancı dil sektörün kritik yeteneklerinden biri olması ve dil bilen personel sayısı fazla
görünmesine rağmen yeni pazarlara erişim, teknolojik trendleri yakından izleyebilme ve
ihracat konusunda yetersiz gelmektedir. En kritik personel ihtiyaçlarından biri yurtdışı
pazarda iş yapabilecek düzeyde dil bilgisine ve bilişim ürünü pazarlama yeteneğine sahip
personeldir. Çoğu işletmenin ürettiği ürün/hizmet yurtdışı pazarlarda talep görebilecekken
iyi pazarlanamadığı için değerlendirilememektedir. Global devlerle rekabet eden yazılımcı
firmalar bile bu eksikliği işaret etmektedirler.
Sayfa 81
Genel olarak değerlendirildiğinde bilişim firmaları çoğunlukla mühendis-teknik kökenli
patronların hem idari hem teknik hem de pazarlama-tanıtım gibi sosyal yönü ağır basan
fonksiyonları yürüttükleri yapılardır.
İnsan kaynağına yatırım yok denecek kadar azdır. Teknoparkta konumlanmış şirketler
teknoparkın kısıtlı sosyal imkanlarından yararlansa bile, sektör genelinde hiçbir şirkette
motivasyona yönelik uygulamalara rastlanılmamıştır. Personele yatırım yılda bir düzenlenen
iftar yemekleri vb sosyal etkinliklerle sınırlıdır. Kurumsallaşmış şirketlerde ise (oldukça
düşük
oranda)
motivasyon
araçları
daha
aktif
kullanılmaktadır,
terfi
imkanları
tanınmaktadır.
Görüşme yapılan hiçbir işletmede insan kaynağı yönetimi konusunda eğitim – danışmanlık
almış yöneticiye rastlanılmamıştır. İşletmeler en önemli sorunlarının doğru nitelikte insan
kaynağını bulmak ve yetişmiş personelin işletmede tutulması olduğunu belirtmelerine
rağmen bunun çözümü yada kurumsallaşma konusunda yönetsel adımlar atmamaktadırlar.
Müşteri ilişkileri yönetiminin profesyonelce gerçekleştirildiği, bu konuda tanımlı görevi
bulunan personelin bulunduğu işletme sayısı 2’dir. Ancak bilişim sektörü firmaları genellikle
küçük ölçekli işletmeler olduğundan yönetici her konuda tek sorumludur, bu konulara
müşteri iletişimi de dahildir. Sorun çözme, iletişimi koruma konusunda yine patronlar
faaliyet göstermektedir.
Kurumsallaşma seviyesine örnek olarak, işletmede sekreter, teknik personel vb destek
personelin bulunmasına rağmen müşterilerin en küçük problemlerinde direkt yöneticiyle
görüşme yaptıkları belirtilebilir. Bazı işletmeler, müşterileri için hazırladıkları yönetim
yazılımlarını kendi yapılarında da kullanarak iş takip, müşteri ilişkileri ve teklif yönetimi gibi
faaliyetlerini yerine getirmektedirler. Bu işletmeler müşterilerinin ait olduğu sektörler,
büyüklükler, firmaya nasıl ulaştığı gibi analizleri sürekli gerçekleştirmektedir.
İşletmelerin rekabet kriterlerinde de öne çıkan “diğer müşteriler tarafından önerilme”
unsuru, firmaların müşteri analizlerinde de teyit edilmektedir. En fazla müşteri “daha önceki
başka müşterinin tavsiyesi” yoluyla gelmektedir.
Sayfa 82
Sektör uzmanlarıyla görüşmelerle kurumsallaşma konusunda bilişim firmalarının oldukça
geri seviyede oldukları belirtilmektedir. “Home Office” tarzı çalışanların sayısı son yıllarda
artmıştır.
Sektörün kurumsallaşma çabaları da yetersizdir. Çalışan personel daha kurumsal yerlerde
çalışmayı tercih ettiğinden ücret daha tatminkar da olsa elde tutulamamaktadır. Kısa dönem
çalışanlar, stajyerler en sık rastlanan sistemdir.
Personele yönelik eğitimler sadece işbaşı eğitimlerdir. Çok az durumda (genellikle
yöneticiler yararlanır) satın alınan sistemler, ürünlere yönelik eğitimler alınmaktadır.
İNOVASYON VE AR-GE KAPASİTESİ
Bilişim sektörü, diğer sektörlerin inovasyon kapasitesini ve verimliliğini direkt etkileyen
sistemler geliştiren bir sektördür. Bu nedenle birçok sektöre hakim olmak, müşterilerin
ihtiyaç ve beklentilerini iyi anlayarak onların iş hayatlarına değer yaratan, basit ve kullanımı
kolay çözümler geliştirmek zorundadırlar. İnovatif çözümler sunan bir işletmenin de
müşterilerinden çok daha inovasyoncu olması, “henüz tanımlanmamış ihtiyaçları” tespit
ederek sunması gereklidir.
Sektör firmalarının inovasyon ve ar-ge göstergeleri incelendiğinde, görüşme yapılan grupta
ortaya çıkan ortalama performans aşağıdaki gibidir:
TABLO 5: BİLİŞİM SEKTÖRÜ FİRMALARI İNOVASYON VE AR-GE GÖSTERGELERİ
Ortalama değerler
Devlet destekli ar-ge projesi sayısı
0,30
Patent sayısı*
0,07
Marka tescili sayısı
1,69
*Bilişim sektöründe yenilikler özel durumlarda patentlenmektedir.
Bilişim sektöründe ortaya konulan yenilikler, yazılımlar fikri haklar kapsamında telif hakları
ile korunduğundan tescil zorunluluğu bulunmamaktadır. Bu nedenle yenilik göstergeleri
açısından bilişim sektörünün değerlendirilmesinde yürütülen ar-ge projesi sayısı ve ortaya
Sayfa 83
konulan ürünün bir marka altında müşteriyle buluştuğu öngörüldüğünde marka tescili
sayısı daha uygun kriterlerdir.
Sektör firmalarında rekabet için kritik önem taşıyan fikri hakların yönetimi konusunda genel
bir eksiklik söz konusudur. Bilişim sektörü devlerinin sıklıkla başvurduğu telif hakları
koruması, marka geliştirilmesi, know howların kayıt altına alınıp şirket ticari ve fikri varlığı
olarak değer görmesi uygulamaları yaygın değildir. Kısıtlı birkaç örnekle sınırlıdır ve işletme
yöneticileri
bu
konuyu
öncelikli
rekabet
unsuru
olarak
hiç
bir
zaman
değerlendirmemektedirler.
Saha ziyaretlerinde yenilikçi projeler konusunda sadece teknoparkta faaliyet gösteren
firmalarda faaliyetler gözlemlenmiştir. Bu projeler de pazarlanma-müşteriyle buluşma
aşamasında sıkıntılar yaşanmasına rağmen sektörün en katma değerli ürünleri bu tür
inovatif projelerdir.
Sektör firmaları teknolojiyi ve rakipleri izlemekte internetin yanı sıra fuarları da
değerlendirmektedir. Fuarlara tanıtım amacıyla katılım sağlayan firma sayısı oldukça azdır.
Sektör firmaları başka sektörlere yönelik ürünler sunduklarından tanıtım için daha çok ürün
geliştirdikleri sektörlere ait fuarlara katılım sağlamaktadır. Sektörü ve rakipleri izlemek için
en popüler fuar CeBIT fuarıdır.
Sektör firmaları mecburen süreçlerini ve hizmetlerini yenilemektedirler. Çoğu firma da satış
yapamayınca kapanıp başka alana yönlenmektedir. Özellikle mikro boyutta KOBİler
diyebileceğimiz kesimde süreç inovasyonu faaliyetleri oldukça kısıtlıdır.
Özellikle teknoparkta konumlanmış yazılım firmaları ar-ge firmaları olduğundan hayatını
sürdürebilmeleri için sürekli ürün geliştirme çalışmaları yürütmek durumundadırlar. Ancak
ortaya konulan proje sayısı değerlendirildiğinde performansları tatmin edici değildir. Ar-Ge,
iş yoğunluğu içinde en büyük alanı kaplayan alan olarak sunulsa bile başarılı sonuçlanmış
proje sayısı düşüktür.
Yenilikçi görüşlerin işletmeye kazandırılması amacıyla stajerlerin "dış göz" olarak
kullanılmakta, farklı kullanıcılardan bilgi ve görüşlerin değerlendirilerek iyileştirmelerin
yapılmaktadır. Bunun yanında yazılım alanında faaliyet gösteren işletmeler piyasadaki
Sayfa 84
yazılımları incelemek, belgelendirme denetimine gelen uzmanlardan bilgi temin etmek ve
müşteriler aracılığıyla süreç iyileştirmeleri gerçekleştirmektedirler.
Hizmet/ürün yenileme konusunda eğitim alanların oranı çok azdır, bu eğitimler genellikle
İstanbul’dan alınmaktadır. Müşterilerden öğrenilen know how firmanın geliştirmesi için
kullanılır. (sektör devlerince geliştirilen ürün-hizmet, süreç iyileştirme yöntemleri firmalara
da uyarlanır). İş yönetimi, iş akışı değişiklikleri yapılmaktadır.
TABLO 6: BİLİŞİM SEKTÖRÜ SAHA ÇALIŞMASI DEĞERLENDİRMESİ
13 firmadaki toplam çalışan sayısı
Firma başına çalışan sayısı
123
9,46
13 firmadaki toplam 4 yıllık üniversite mezunu sayısı
Firma başına üniversite mezunu sayısı
13 firmadaki toplam yabancı dil bilen sayısı
Firma başına yabancı dil bilen sayısı
Ziyaret edilen 13 firmada tespit edilen toplam patent sayısı
Firma başına patent ortalaması
94
7,23
68
5,23
1
0,07
Ziyaret Edilen 13 firmada tespit edilen endüstriyel tasarım tescil sayısı
0
Firma başına endüstriyel tasarım tescil ortalaması
0
Ziyaret edilen 13 firmada tespit edilen finansman destekli ar-ge sayısı
4
Firma başına finansman destekli ar-ge sayısı
0,30
Sektörde çalışan başına ciro yaklaşık 90.000 TL civarındadır. Bu oran oldukça düşük bir
orandır ve sektörde büyümenin tetikleyicisi olacak derecede katma değerli üretim
yapılmadığını göstermektedir. İşletmelerin büyüme problemleriyle ilgili öne sürdükleri en
önemli sorun sermaye yapısı olmasına rağmen, sundukları inovatif ürünle katma değer
Sayfa 85
artırma ve gelişmeyi finanse etmek konusunda yetersiz kaldıkları gözlemlenmiştir. Mevcut
projelerin sayılarının azlığı (saha çalışması yapılan grup içinde) ve dışa kapalılık, inovatif
projeler için işletmeye geniş kapsamlı veri akışını ve başarılı proje oranını düşürmektedir.
İşletmeyi inovatif projelere iten fikir kaynakları konusunda yapılan araştırmada en önemli
kaynağın sektör devi yazılım, donanım firmalarınca piyasaya sürülen platformlar, ürünler
olduğu ortaya çıkmaktadır. İşletmeler yenilikçi proje geliştirme sürecini doğru ve katma
değerli fikirler üzerine inşa edebilmelidir. Ancak personel sorunları, içe dönük yapı, firma
dışı paydaşlarla iletişim geliştirilmemesi inovasyon sürecini oldukça kısıtlı kaynaklar üzerine
kurulmasına yol açmaktadır. Bunun yanında inovasyon ve ar-ge projelerinin yönetimi
firmaların desteğe ihtiyaç duydukları bir süreçtir. Doğru yönetilen, son kullanıcının ve
inovatif fikirlerin her aşamada sürece dahil edildiği projelerle ortaya konan son ürünün
anlaşılırlığı, kullanım kolaylığı ve en önemlisi pazarlanabilirliği daha yüksek olacaktır.
İŞBİRLİĞİ
Sektördeki iş akışını kısaca tanımlamak gerekirse: İhtiyaçları müşteriler tespit edip
gelebilir(%10) yada geliştirilen ürüne göre müşteri firmalar bilgilendirilerek pazarlama
yapılır. (%90). Göründüğü üzere sektörde pazarlama ve tanıtımın önemi oldukça yüksektir.
Bu yönüyle işletmelerin sosyal, iletişimci ve sektöre hakim insan kaynağı ihtiyacı daha öne
çıkmaktadır.
İnsan kaynağı konusunda sıklıkla sorun gündeme gelse bile doğru ihtiyaç tanımı
verilememektedir. Genellikle teknik personel ve yazılımcı konusunda ihtiyaç belirtilse de
bilişim ürünlerinin hem teknik özelliklerine hakim hem de pazarlama yeteneklerine sahip
personel iş geliştirme konusunda çok daha avantaj sağlayabilecektir.
Sektör firmaları arasında uygun durumlarda birbirlerine iş göndermek dışında önemli
işbirliği yada rekabet bulunmamaktadır. Ar-ge odaklı yazılım firmalarında pazarlama
konusunda işbirliklerine rastlanmaktadır. Bölgesel işbirliği örneği konusunda bazı başarısız
girişimler (ortak satınalma deneyimi, firmaların bir çatı altında toplanması deneyimi)
işletmeleri önyargıya itmesine rağmen Kocaeli’nin 3 teknoparkı (ve Muallimköy Teknoloji
Geliştirme Bölgesi), Bilişim Vadisi projesi ve diğer yatırımlarla bilişimde marka şehir olacağı
Sayfa 86
gerçeği işbirliği potansiyeli ve olumlu bakışı geliştirmiştir. Son dönemde aynı ölçekteki
firmalarla işbirliği toplantıları başlatılmıştır.
Mevcut durumda firmalar arası yürütülen aktif bir işbirliği örneği çok azdır; örneğin yazılım
firmalarının ürün birleştirmeleri. Firmalar bilginin paylaşımının zor olduğu gerekçesiyle
işbirliğinin mümkün olmadığını belirtmektedir. Geçmiş deneyimlerine dayanarak, kurulacak
işbirliği ortamının sektörde etik olmayan bazı hareketleri artıracağını, örneğin birbirlerini
daha iyi tanıyan firmaların arasında personel transferi yaşanabileceğini belirtmektedirler.
Sektör genellikle farklı sektörlerle işbirliğine daha yatkındır; örneğin yazılım firmalarının
ürünlerini danışmanlık firmalarının sunduğu hizmetlerle bütünleştirilmesi gibi işbirlikleri
çok daha uygundur. Bunun dışında ise ihtiyaç duyulan işbirliklerinin genellikle tanıtım,
pazarlama ve satış alanında olması gerektiği belirtilmektedir.
TABLO 7: BİLİŞİM SEKTÖRÜNDE KOCAELİ’DE FAALİYET GÖSTEREN FİRMALAR ARASINDAKİ İŞBİRLİĞİ KÜLTÜRÜNÜN
SEVİYESİ ANKETİ SONUÇLARI (KATILIMCILAR = 13 SEKTÖR FİRMASI + 2 SEKTÖR UZMANI)
Çok Kötü
Kötü
Ortalama
İyi
Çok İyi
5
8
2
1
1
Sayfa 87
Girdi Koşulları
Girdi koşulları konusunda bilişim sektörünün genel puanı 46’dır.
ŞEKİL 21: BİLİŞİM SEKTÖRÜ, “GİRDİ KOŞULLARI” DEĞERLENDİRMESİ
ŞEKİL 22: BİLİŞİM SEKTÖRÜ “GİRDİ KOŞULLARI” REKABET ÇARPANLARI
Sayfa 88
İNSAN KAYNAĞI
Bilişim sektörünün en kritik girdisi insan kaynağıdır. Ortaya konulan tüm ürün ve hizmetler
personelin yeteneklerine direkt bağımlıdır. Yeteneklerin yanı sıra, sektörü izleme ve
yeterlilik olarak yakalayabilme, hizmet sunduğu sektörün ihtiyaçlarını anlayabilme,
öngörüler yapabilme, maliyet azaltıcı yöntemler geliştirebilme gibi yenilikçi ve yaratıcı
yönün gelişmiş olduğu insan kaynağı bilişim sektörü için değer yaratan insan kaynağıdır.
Bununla beraber özellikle yazılım sektöründe nitelikli personel tarafından ortaya konulan
yenilikçi projelerin müşterilerce anlaşılması, müşteri ihtiyaç ve beklentilerine göre yeniden
şekillenmesi sürecinde teknik personelle müşteri arasında iletişimi sağlayacak, sosyal yönü
gelişmiş ve iletişimi yüksek çalışanlar önemli bir açığı dolduracaklardır. Çoğu firmanın
ürettiği yazılımlar pazarlanamamakta, müşteriyle buluşmayan inovatif projeler de büyük
yatırım, emek ve kaynakların israfını gündeme getirmektedir.
Ancak saha çalışmasında pazarlama-tanıtım sorunlarının farkında olan, markalaşarak elde
edeceği katma değeri artırmayı hedefleyen firma sayısı oldukça azdır. En sıklıkla telaffuz
edilen teknik personel bilgisayar mühendisi ve yazılımcıdır. Diğer yeteneklere duydukları
ihtiyaçlarını işletmelerini ve faaliyetlerini tanıtırken belirtmelerine rağmen, ihtiyaç duyulan
personel konusu gündeme getirildiğinde her zaman “teknik personel – mühendis” talep
etmektedirler.
Görüşme yapılan işletmelerde ortalama 9 kişi çalışmaktadır. Sektörü geneli düşünüldüğünde
3-4 kişilik, mikro KOBİlerin ağırlığı daha fazladır. Sektörde tutunamayan firmalar oldukça
fazladır ve diğer sektörlere geçiş yapmaktadırlar. Bu nedenle insan kaynağının sürekliliği
sorunu oldukça fazladır. Üstelik sektörde işbaşı eğitim ve knowhow en değerli yetkinlik
olduğu düşünüldüğünde, bu yetkinliğin sadece “çalışmakla” kazanıldığı, üniversite eğitimi
yada mesleki kursların gelişim sürecinde yeterli olmadığı gerçeği değerlendirildiğinde
personelin elde tutulmasının da önemi artmaktadır. Uzun süre, işbaşı eğitim yoluyla yetenek
kazandırılan, önemli sektör bilgilerine ve firmanın hayatını sürdürdüğü müşteri portföyüne
hakim olan çalışanlar elde tutulamamaktadır. Kurumsallığı yüksek ve uzun vadeli süreçte
kendilerine iyi bir referans sağlayacaklarına inandıkları sektör devlerine geçmek için
Sayfa 89
fırsatları değerlendirmektedirler. Süregelen bu durum işletmelerde insan kaynağını hem en
ihtiyaç duyulan hem de en az yatırım yapılan alan haline getirmiştir.
Firmalar, personele her zaman geçici olduğu gözüyle baktığından, çalıştığı süreçte kendini
gündüz ve gece işe adamasını beklemektedirler. Diğer sosyal ve kültürel ihtiyaçlar gereksiz
olarak değerlendirilmektedir. Bu durumun istisnası oldukça azdır.
Sektörün en önemli problemi olarak belirtilen insan kaynağının temini konusunda sıkıntı
bulunmamaktadır. Asıl problem “yetenekler”dir. Görüşülen firmaların tümü üniversite
mezunlarının bilgi ve teknik yeterlilik olarak piyasanın oldukça gerisinde olduklarını
belirtmektedirler. Üniversite eğitimi mesleki kurslarla desteklenmediği takdirde öğrencilerin
iş bulabilme imkanı yoktur. Sektör Dünyanın en hızla gelişen sektörlerinden biri
olduğundan üniversitede verilen eğitim içeriğinin hiçbir zaman aynı hızla sektöre adapte
olamayacağı, öğrencilerin her zaman bireysel çabalarla kendilerini güncellemek zorunda
oldukları belirtilmektedir. Bu nedenle son yıllarda özellikle yazılıma yönelik mesleki
kurslara talep artmıştır.
İşletmelerin insan kaynağına yönelik beklentilerinde öne çıkan
unsur teknik yetkinliklerdir. Bunun yanında görüşmelerde sıklıkla
telaffuz edilen diğer beklentiler de ezberci olmayan, sosyal yanı
güçlü, yorum yapma yeteneğine sahip çalışanlardır. Eğitim
sisteminin
genel
olarak
bu
tür
insanları
üretmediği
belirtilmektedir. Sektörde ayrıca pazarlama ve yazılım konusunda
yetenekli, profesyonel yönetici sorunu işaret edilmektedir. Pazarlamacıların iyi olması
sektörün hızlandırılması için kritik bir unsurdur. İnsan kaynağı konusunda en acil gereklilik
pazarlama ve satışın kuvvetlendirilmesidir.
Kocaeli’de 2 üniversitenin olması ve mezunlarının sektör için potansiyel oluşturması bir
avantajdır. Ancak sektörde kritik yetenekler olan dil bilgisi ve literatüre hakim insan
kaynağı, gelişime açık kişilikler olmaları konusunda pratik çalışmalarla güçlendirilmeleri
gereklidir. Bu süreçte rehberlik ve stajın önemine dikkat çekilmektedir.
Sektör firmaları yeni mezun çalışanları genellikle özgüvensiz olarak değerlendirmektedirler.
Kalitenin mezun olunan okula bağımlı olmadığı görüşü yaygındır. Kriz zamanlarında
İstanbul’dan bölgeye yerleşen çalışanların Kocaeli için fırsat yarattığı belirtilmektedir.
Sayfa 90
Sektörde personel ücretleri diğer sektörlerle karşılaştırıldığında yüksek değildir. Ancak
kurumsallaşmış, inovatif ürün geliştiren ve spesifik çözümler üreten firmalarda ücretler iyi
durumdadır.
Eğitimin yanında iş tecrübesi en sıklıkla belirtilen ihtiyaçtır ve meslek lisesi sisteminin bu
tür çalışanları üretmeye daha uygun olduğunun altı çizilmektedir. Eğitimde uygulamanın
artırılması gerektiği, bilgisayar bölümlerinin sahada yapılan projeleri uygulamalı olarak
gerçekleştirmesi gerekliliği belirtilmektedir.
Proje ekipleri şeklinde pratik projelerle
çalışılması, staj mantığının değiştirilmesi ve öğrencinin okul dönemi boyunca çalışması
gerektiği vurgulanmaktadır.
Sektörde meslek standartları ve görev tanımları yeni tespit edildiğinden her firma farklı bir
yolla ihtiyacını ortaya koymaktadır. Bu durum da firmaların beklentilerinin potansiyel
çalışanlar tarafından doğru anlaşılamaması gibi riskler doğurmaktadır.
BİLGİ, EKİPMAN VE TEKNOLOJİ
Bilişim sektörü ekipman ve teknoloji yatırımları açısından en uygun maliyetli, teknoloji, bilgi
ve diğer ekipmanlara ulaşımın en kolay olduğu ve gerek vergi gerek bürokrasi açısından
oldukça avantajlı bir sektördür. Sektörün tüm alt unsurlarında ekipman ve teknolojiye
ulaşım sorunsuzdur. Bu konu rekabet konusunda avantaj yaratsa da aynı durum tüm
rakipler ve diğer bölgeler için de sözkonusu olduğundan anlamlı bir rekabet gücü farkından
bahsetmek mümkün değildir.
Sektörün temel girdisi “bilgi”dir. Bilgiye ulaşım gerek eğitimlerle, gerek internet üzerinden
gerekse iş – proje uygulama sürecinde gerçekleşebilmektedir. Bilgiye ulaşım konusunda
Kocaeli firmalarının en önemli problemi en güncel teknoloji, altyapı ve yazılımlar gibi
konularda bölgenin büyük ölçekli firmalarına hizmet sunamamalarıdır. Büyük boyutta ve
nitelikli hizmet alımı yapan bu firmalar, tedarikçileri için gelişim imkanları ve en güncel
teknolojinin uyarlanması sürecinde elde edecekleri deneyim ve know howı yaratma
potansiyeline sahiptir. Ancak çoğu sektör firması küçük ve orta ölçekli işletmelere iş
yapmakta, mevcut teknolojilerinin ve yeteneklerinin yeterli olduğu alanda faaliyet
Sayfa 91
göstermektedir. Bu nedenle müşterileri bilgi ve deneyim yönünden gelişim için itici güç
yaratmamaktadır. İşletmelerin kendilerini geliştirmek için özel ilgi göstermesi, teknoloji ve
rakipleri iyi izlemesi gereklidir. Bilişim sektöründeki tüm alanlarda (yazılım, donanım, servis
vb) bu bilgilerin derlenip kullanıcıya sunulduğu yerli ve yabancı oldukça fazla kaynak,
imkan bulunmaktadır. Bu açıdan bilgi girdisi ulaşımı en maliyetsiz ve kolay girdilerdendir.
MALİYETLER
Maliyetler açısından bilişim sektörlerinin farklı unsurları farklı koşullar altında faaliyet
göstermektedir. Ancak her unsurda en önemli maliyet unsuru, sektörün en önemli girdisi
olan insan kaynağı maliyetidir. Bu maliyetin genel maliyetler içindeki oranı değişse bile, her
zaman en önemli gider kalemi personel ücretleri ve vergilerdir.
Genel olarak sektörlere önemli rekabet avantajı yada dezavantajı sağlayan unsurlar
incelendiğinde bilişim sektörünün bu maliyet unsurlarından oldukça sıyrılmış ve avantajlı
durumda olduğu görülmektedir. Örneğin üretim sektörü için kritik bir girdi unsuru olan ve
maliyette de göze çarpan “enerji” unsuru hiçbir bilişim firması için önemli bir maliyet
oluşturmamaktadır.
Bunun yanında ekipman ve teknoloji maliyetleri de spesifik projeler için nitelikli ekipman
kullanması zorunlu olan bazı yazılım firmaları dışında önemli bir gider kalemi değildir ve
her zaman katlanılabilir maliyetlerdir. Ancak geliştirdiği yazılımın güncellenmesi için
yurtdışından ekipman getirten, saha çalışmasında özelleşmiş ürün-teknolojileri kullanması
gereken az da olsa bir kesim bulunmaktadır.
Teknoparkta yer alan firmalarca ödenen kira bedelleri maliyet kalemleri arasında önemli yer
tutmasına rağmen, sağlanan avantajlar değerlendirildiğinde her zaman katlanılabilir
maliyettir. Ancak verilen ücret karşılında alınan hizmette beklentilerin karşılanması düzeyi
yetersiz olarak vurgulanmaktadır. Teknoparkların bir iş hanı mantalitesiyle yönetildiği
belirtilmektedir. Ar-ge projelerinin ve yenilikçi ürün/hizmetlerin en azından bölge
işletmelerine daha etkin tanıtılması, teknopark imajının güçlendirilerek Kocaeli’nde faaliyet
gösteren bilişim sektörü firmalarından hizmet alımı yapmayan büyük ölçekli firmalarla
Sayfa 92
iletişimin geliştirilmesi, teknoparktaki firmalar arası iletişim ve işbirliği geliştirilmesi, iş
geliştirilmesi gibi beklentiler sıklıkla dile getirilmektedir.
Genel olarak bina ve arsa fiyatlarının maliyetler arasındaki yeri analiz edildiğinde önemli bir
ağırlığı yoktur. Bazı teknik servis ve projelendirme işleriyle ilgilene firmalar ulaşım kolaylığı
nedeniyle şehir merkezinde konumlanmak gerektiğini ve bunun yüksek maliyet getirdiğini
belirtmektedirler. Ancak bu maliyetler ana rakiplerinin bulunduğu İstanbul’a göre daha
makul düzeydedir.
Genel maliyetleri ve rekabet gücüne etkileri konusunda görüşleri alınan firmalardan ağırlıklı
olarak donanım satışıyla ilgilenenler yüksek stok maliyetleri ve genel giderlerin
yüksekliğinin firmaları olumsuz etkilediğini belirtmektedirler.
Sektörde herhangi bir işletmenin maliyetleri incelendiğinde ise personel giderinin %40lar
düzeyinde olduğu, bunun ardından en büyük yükün vergiler (toplam maliyetler içindeki
payı %20nin üzerindedir) olduğu görülmektedir.
Rekabet gücü başlığında da belirtildiği üzere işletmelerin ürün ve hizmetlerini tanıtma,
markalaşma konusunda önemli eksiklikleri vardır. Bu konudaki eksikliklerin etkin tanıtım
ve bilinirlik yaratma yoluyla giderilmesi işletmelerin üzerine önemli bir maliyet
yüklemektedir.
ALTYAPI
Sektörde iş yapabilmek için uygun altyapı koşullarının sağlanıp sağlanmadığı ve Kocaeli’de
faaliyet göstermenin altyapı açısından dezavantaj yarattığı durumlar hakkında yapılan
görüşmelerde sektörün en önemli altyapı unsurunun internet erişimi olduğu ve bu konuda
son yıllarda Kocaeli’de önemli iyileştirmeler yaşandığı bildirilmiştir. Teknolojik altyapı
konusunda en avantajlı bölgenin Kocaeli olduğu belirtilmektedir.
Geçmiş yıllarda Kocaeli’nin sektörde taşra gibi görüldüğü, ancak İstanbul’un genişlemesiyle
beraber bu algının düzeldiği ve sektörde bulunulan konumun rekabet gücüne etki etmediği
belirtilmektedir.
Bu
görüşe
özellikle
teknoparkta
konumlanmış
yazılım
firmaları
katılmamaktadırlar. Ortaya koydukları yenilikçi projelerin İstanbul kökenli firma
Sayfa 93
olmadıkları dolayısıyla akademik ve iş çevrelerinde yeterli değer görmediği, kendilerinde iş
potansiyeli gören akademisyenlerin bu firmaları ticari başarılarını sağlamlaştırmaları için
İstanbul’daki teknoparklara davet ettikleri belirtilmektedir. Sektörde, büyük ve nitelikli
işlerin İstanbul firmalarınca yapılacağına dair bir önyargı vardır. Büyük beyinlerin
İstanbul'da olduğu, taşrada yapılan işlerin nitelikli ve vizyoner işler olamayacağı önyargısı
dezavantaj yaratmaktadır.
İstanbul’a yakın olmak hem avantaj hem de dezavantaj olarak vurgulanmaktadır ve hangi
unsurun daha ağır bastığı net değildir. Avantajları özellikle maliyetler konusundadır.
İstanbul'da iş yapmak için büyük yatırımlar ve ofis-işletme maliyetlerine katlanılması
gereklidir. Kocaeli'de maliyetler İstanbul’a oranla çok daha düşüktür. Trafik, ofis, yerleşim
sorunu yoktur. Bazı firmalar sadece bölgesel çalıştıklarından İstanbul’da aynı işi yapan
binlerce firma olduğu, Kocaeli’de ise 2-3 rakipleri olduğunu belirtmektedirler. İstanbul’da
olunması
durumunda
bu
denli
büyük
rekabetin
işletmelerin
hayatta
kalmasını
zorlaştıracağını belirtmektedirler.
Bunun yanında bölgenin jeopolitik konumu, tüm ana aksların kesişme noktasında olması,
ulaşım ve limanlar, havaalanları, üniversite, Bilişim Vadisi projesiyle Türkiye'nin önemli bir
projesi için seçilmiş olması ve bu projeyle bölgede-sektörde artacak iş potansiyeli gibi
avantajları bulunmaktadır.
İstanbul’a yakın olmanın dezavantajı olarak, Kocaeli kökenli firmalar büyük oranda sadece
yerel pazarda faaliyet gösterdiğinden İstanbul firmalarının kendilerine yakın bu piyasada da
iş yapmaya başlamış olmaları ve bu nedenle yaşanan iş kayıpları gösterilebilir. Aynı şekilde
Kocaeli’de faaliyet gösteren Türkiye’nin en büyükleri olarak değerlendirilebilecek üretim
üslerinin nitelikli bilişim ürünü ve hizmeti talepleri de İstanbul kökenli firmalarca
karşılanmaktadır. Bu nitelikli ve katma değeri yüksek müşteri segmentine yerel firmalar
neredeyse hiç iş yapamamaktadır. Bir başka dezavantajlı unsur ise nitelikli insan kaynağının
İstanbul’da yerleşik firmaları tercih ediyor olmasıdır.
Görüşme gerçekleştirilen firmaların tümü ekipman ve teknoloji seviyesi olarak sektör
standartlarında hatta üstünde olduklarını belirtmişlerdir, teknolojik altyapı rekabet
dezavantajı yaratmayacak düzeydedir. Ancak, sektör en hızla gelişen sektör olduğundan
Sayfa 94
güncelliğin korunması ve teknolojik gelişmelerin izlenmesi kritik önem taşır. Bu durum da
teknoloji yatırımının sürekliliğini şart koşmaktadır.
Sektördeki mali altyapı ve imkanlar incelendiğinde en fazla kullanılan mali kaynakların
özsermaye olduğu, yeni işletme kurma maliyetlerinin düşük olduğu ve bankalar yada diğer
finans araçlarının sektörce neredeyse hiç kullanılmadığı görülmektedir. Bu yönüyle mali
dalgalanmalar sektörü en az düzeyde etkilemektedir. Ancak, sadece özsermayeyle çalışma
nedeniyle şirketler büyüme sıkıntısı çekmektedirler. Saha çalışmasında gözlemlenen,
genellikle şirketlerin küçülme eğiliminde oldukları, teknolojik güncelliklerinin bile
korunması için gerekli yatırımları yapmak konusunda sorun yaşadıklarıdır.
Sektör firmalarına yönelik altyapı destekleri incelendiğinde teknoparklar en önemli
destekler olarak karşımıza çıkmaktadır. Teknoparklar, Teknoloji Geliştirme Bölgeleri
Kanunuyla
gündeme
gelmiş
ve
ar-ge
odaklı
şirketlerin
vergi
avantajlarından
yararlanabileceği bölgelerdir. Yeni teknoloji tabanlı işletmelerin oluşumu ve var olan
işletmelerin
gelişmesinin
sağlandığı
yapılar
olarak
üniversiteler
ve
araştırma
kuruluşlarındaki bilimsel çalışma sonuçlarının, uygulamaya aktarılmasındaki en etkili
mekanizmalar olarak tasarlanmış bir sistemdir. Ülkemizde en yoğun teknoparkın
bulunduğu illerden biri Kocaeli’dir. Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde ağırlıklı olarak
sırasıyla; Yazılım, Bilişim, Elektronik, İleri Malzeme teknolojileri başta olmak üzere;
Tasarım, Nanoteknoloji, Biyoteknoloji, Otomotiv, Tıp Teknolojileri ve Yenilenebilir Enerji
konularında çalışan yenilikçi firmalar yer almaktadır.
Özellikle teknoparkta konumlanmış şirketler çok daha avantajlı altyapı imkanlarına
sahiptirler. Teknoparkla ilgili en sıklıkla belirtilen altyapı sorunu uzun elektrik kesintileri
nedeniyle işlerin aksamasıdır. 2011 yılına kadar sıklıkla yaşanan elektrik kesintileri firmaları
olumsuz etkilemiştir. Güvenlik ve çevre düzeni konusunda iyileştirmeler beklenmektedir.
Teknoparkta konumlanan firmalar sistemde açıklıklar olduğu, sadece adres olarak
teknopark gösterip hibe alan firmalar bulunduğunu belirtmektedirler. İstanbul kökenli
firmaların üretimi İstanbul'da yapıp teknoparkın vergi muafiyetinden yararlandıkları
belirtilmektedir. İş bağlantıları kurarken İstanbullu olmanın avantajını kullandıkları, ancak
bölgede istihdam sağlamadan, stajyer kullanarak, istihdam göstererek bölgenin ürettiği
katma değeri ve gelirlerini düşürdükleri belirtilmektedir. Teknoparklarda bile konumlanmış
Sayfa 95
olunsa bile, teknoloji geliştirme konusunda sıkıntılar yaşanmaktadır; üniversite iletişimi
yetersizdir ve geliştirilmelidir.
Firmaların altyapı konusunda beklentilerinin başında yöneticilere yönelik temel iş yönetimi
eğitim ve danışmanlıklarının sağlanması gelmektedir. Önümüzdeki dönemde hayata
geçirilecek olan Bilişim vadisi projesinden bölge firmalarının yararlanabilmesi için
şirketlerin vizyonunun geliştirilmesi ve personel niteliğinin artırılması yönünde projeler
beklenilmektedir. Bunun yanında bilişimcilerin olduğu bir site (mobilyacılar gibi) talep
edilmektedir.
İşletmelerin
uzmanlaşmalarının
ve
işbirliğinin
avantajlarının
farkına
varmalarının, birbirlerini müşterilerine önermeleri, ortak kullanma gibi projelerin bu şekilde
gelişeceği belirtilmektedir. Bununla birlikte kümelenme kavramı da merakla izlenmekte,
özellikle Bilişim Vadisi öncesi köklü bir değişim geçirmek zorunda oldukları tüm
işletmelerce anlaşıldığından kümelenme yoluyla rekabetçi yeteneklerini geliştirmeye olumlu
yaklaşmaktadırlar.
Sayfa 96
Talep Koşulları
Talep koşulları konusunda bilişim sektörünün genel puanı 21’dir.
ŞEKİL 23: BİLİŞİM SEKTÖRÜ, “TALEP KOŞULLARI” DEĞERLENDİRMESİ
ŞEKİL 24: BİLİŞİM SEKTÖRÜ “TALEP KOŞULLARI” REKABET ÇARPANLARI
Sayfa 97
İÇ TALEP
Talep; miktarı, sürekliliği, işletmeyi yenilenme ve gelişmeye itici niteliği, kamu alımları,
belgelendirme, standart ve spesifikasyonların tutturulması zorunluluğu gibi birçok unsur
nedeniyle rekabet gücü analizlerinde önemli bir unsurdur. Rekabet analizinde işletmelerin
yurtiçi ve yurtdışı piyasalardaki talep
koşulları, iş yapma sıklıkları ve niteliği
değerlendirilmektedir.
Bilişim hizmetlerine talep her geçen yıl artmaktadır. Türkiye’de 2008’de KDV %18’den %8’e
düştüğü dönemde Avrupa’daki daralmaya rağmen sektör %10 gelişmiştir.
Bilişim sektöründe Kocaeli’de faaliyet gösteren firmalar küçük bir oran dışında sadece
bölgesel faaliyet göstermektedirler. Ulusal bazda faaliyet gösteren firmaların oranı ve iş
potansiyeli yüksek değildir. Dolayısıyla bölgede bilişim ürün ve hizmetlerinin kullanımının
her geçen yıl artmasından kaynaklanan bir iş potansiyeli olmasına rağmen, mevcut durumda
faaliyet gösterilen pazar oldukça sınırlı bir gruptur.
Bölgesel pazarın %90’ı büyük ölçekli firmalarca domine edilmektedir ve bu firmalar da
profesyonel, kurumsallaşmış ve çoğunlukla yabancı ya da İstanbul kökenli firmalarla
çalışmayı tercih etmektedirler. Dolayısıyla bölge bilişim firmaları Kocaeli pazarının sadece
%10’una hitap edebilmektedir. Bölge dışında faaliyet gösterenler ise oldukça sınırlıdır,
üstelik çok fazla yabancı firma yurtiçi pazara hizmet vermektedir. Yurtiçi pazarın yabancı
firmalarla çalışma oranı %80 civarında olduğu görüşmelerde belirtilmiştir.
Bölge işletmelerinin ana müşteri kitlesi özel sektör işletmelerdir. Kamu alımları oranı
bilişimin farklı unsurlarına göre değişmektedir. Örneğin donanım ve projelendirme
hizmetlerinde % kamu alımları %55, özel sektör %45 oranındadır. Yönetim yazılımları
konusunda özel sektöre iş yapma oranı %95’tir.
Kamu alımları hem sürekliliği olması hem de nitelik geliştirici yönü nedeniyle rekabet
gücünü geliştiren unsurlardır. Ancak bilişim sektörü ve özellikle yazılımcılar kamu için
yenilikçi projeler geliştirdiklerinde standartların üzerinde kalan projelerin anlaşılması ve
pazarlanması oldukça zorlaşmaktadır. Devlet önemli bir müşteridir ancak devlet
ihalelerinde tanımlanan özel şartlar çoğunlukla sektör devlerinin karşılayabileceği nitelikte
Sayfa 98
olduğu, yabancı firmaların ortaklıkları ve ürünlerinin tercih edildiği ve yaratılan katma değer
yurtdışına çıktığı görüşme yapılan firmalarca belirtilmektedir.
İç pazarda iş yapabilmenin en önemli unsuru iyi ikili ilişkilerdir. Bu durum yazılım
sektörüne yönelik bir çalışmayla da sayısal olarak ortaya konulmuştur. (Nermin SÖKMEN,
TÜBİTAK Bilgem, Aralık, 2010) Bu çalışma, saha çalışmasında da ortaya konulan görünümü
desteklemektedir. İşletmelerin yeni iş geliştirme ve kendilerini müşterilerine anlatma
sürecinde en fazla ikili ilişkilerini kullanmaktadırlar.
Kocaeli kökenli firmaların çalıştıkları pazarın kısıtlı olması, talebin niteliğinin de işletmeleri
değişim, dönüşüme zorlayıcılığını da azaltmaktadır. Sadece büyük ölçekli şirketlerle çalışan
bilişim firmaları sertifikasyon vb önşartları sağlamak için işletmelerine ve insan kaynağına
yatırım yapmaktadırlar. Genel izlenim değerlendirildiğinde ise yurtiçi talepten kaynaklanan
bir yönetsel, teknolojik, kurumsal iyileştirme örneğine rastlanılamamıştır.
Firmaların son 3 yıldaki ciro artışlarının ortalaması incelendiğinde ise oldukça düşük bir
oranda gelişim gözlemlenmektedir. Çalışan personel başına üretilen ciro ise 90.000 TL
civarındadır. Bu oran analiz edilen metal işleme sektöründen bir miktar yüksektir, ancak
otomotiv yan sanayinden oldukça düşüktür.
DIŞ TALEP
Dış talep potansiyeli ve ihracat işletmelerin hem cirolarının artmasına hem de yenilik ve
kurumsal gelişim sürecinin hızlanması konusunda itici güçlerdir. Farklı bir ülkede değer
gören ürün-hizmet ortaya koymak, farklı bir satınalma süreci deneyimiyle hem kurumsal
gelişimi hızlandıracak hem de yurtdışındaki gelişmelerin, pazar trendleri ve yeni gelişen
alanların firma tarafından çok daha yakından izlenmesini mecbur kılacaktır. Bu yönüyle dış
talep rekabet gücü için önemli bir göstergedir ve özellikle hizmet sektöründe ihracat
yapabilmek verimliliğin ve inovatifliğin artması, tekniğin-bilinen durumunun (state-of-theart) işletme tarafından daha yakından izlebilmesini de sağlamaktadır.
Kocaeli’de gerçekleştirilen saha çalışması sürecinde sadece yazılım üreticilerinin ihracat
ürünü ortaya koydukları gözlemlenmiştir. Donanım satışı, teknik servis vb diğer alanlarda
Sayfa 99
hiçbir yurtdışı faaliyet sergilenmemektedir. Yurtdışı pazara bu denli uzaklık, sektörün
önemli bir rekabet yeteneği geliştirici unsurdan hiç yararlanamaması anlamına da
gelmektedir.
Bilişim sektörünün lojistik vb ihracata ilişkin sorunlar bulunmamaktadır. Ayrıca bilişim
projelerinde diğer sektörlere entegre çalışılması zorunluluğu nedeniyle diğer sektörlerde
yakalanması zor bir sinerji yaratma imkanı fazladır.
Genel anlamda Kocaeli bilişim sektörü firmalarının performansları düşünüldüğünde
yurtiçindeki yaygınlıklarının da sınırlı olması taleple ivme kazanan rekabetçi yeteneklerin
sadece firma, devlet ve insan kaynağı unsuruyla gelişebildiği ortaya çıkmaktadır.
Dış pazara sınırlı bir oranda açılan yazılım sektörü de genellikle Avrupa ve Balkan ülkeleri
olmak üzere, ürettikleri yazılımın hitap ettiği sektöre göre oldukça yaygın bir pazara hitap
etmektedirler. Çin, Almanya, İngiltere, Yunanistan, ABD, Brezilya, Gürcistan gibi pazarlarda
faaliyet gösteren firmaların bu ihracatlarının büyük oranı tek defalıktır ve sürdürülebilirliği
yoktur. Bunun yanında, yurtdışı satışı için önşart, sertifikasyon gibi işletmeleri gelişmeye
itici şartlar da bulunmamaktadır. Yurtdışı pazarda iş yapmanın en önemli koşulu son
ürünün müşteriye doğru anlatılabilmesi ve daha önce ortaya konulmuş başarılı projelerden
elde edilen nitelikli referanslardır.
İşletmeler ihracatla ilgili beklentilerinde, Türk firmalarının ve sektörün uluslar arası imajının
güçlendirilmesi, ihracata yönelik ve sektöre özel devlet desteklerinin artırılması gerekliliğini
vurgulamaktadırlar. Potansiyel pazarlar olarak da Türk cumhuriyetleri başta olmak üzere,
komşu ülkeler ve Kuzey Afrika, Arap ülkeleri en sıklıkla telaffuz edilmektedir. Yurtdışı
piyasasındaki rekabet oldukça zorludur, çok farklı ülkeden çok farklı segmentlerde (Dünya
devlerinden yerel firmalara kadar) rakiplerle mücadele edilmesi gereklidir. Bu nedenle
uluslar arası pazarlama ve tanıtım yurtdışı piyasada iş yapabilmek için her firmanın ihtiyaç
duyduğu bir yetenektir.
Sayfa 100
ÖZELLEŞMİŞ ÜRÜNLER VE NİTELİKLİ MÜŞTERİ
Sektörde müşteri bilinci son yıllarda gelişmeye başlamasına rağmen, bilişim firmalarının
problemlerinin başında müşterilerin ihtiyaç ve beklentilerini iyi tanımlayamamaları ve
bilişim firmalarıyla çalışma konusunda yanlış öngörülerdir. Aslında bu durum sadece bilişim
sektörüne yönelik değil tüm hizmet sektörüne yönelik bir önyargı problemidir.
İstekleri ve beklentilerini tam anlamıyla tanımlamadan gerçekleştirilen hizmet
alımları,
Süreç ve son ürün-hizmetin niteliği konusunda bilgisizlik,
Bilişim sektöründe müşteri iletişiminin teknik terimlerin çokluğu nedeniyle diğer
sektörler kadar gelişkin olmaması
sektörde müşteri tarafından itilen bir rekabet yeteneği yaratımını engellemektedir.
Kendini yenileme sıklığı en fazla olan sektörlerden biri bilişim sektörüdür, ancak bu
yenilenmelerin asıl itici gücü firmaların performansıdır. Ancak Kocaeli bilişim sektörü
firmaları için asıl itici güç sektör devlerince sektör standartlarının değiştirilmesi yoluyla
olmaktadır.
Sayfa 101
İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar – Aktörler
İlgili ve destekleyici kuruluşlar – aktörler konusunda bilişim sektörünün genel puanı 20’dir.
ŞEKİL 25: BİLİŞİM SEKTÖRÜ, “İLGİLİ VE DESTEKLEYİCİ SEKTÖRLER” DEĞERLENDİRMESİ
ŞEKİL 26: BİLİŞİM SEKTÖRÜ, “İLGİLİ VE DESTEKLEYİCİ SEKTÖRLER” REKABET ÇARPANLARI
Sayfa 102
ÜNİVERSİTE
Bilişim sektörü firmaları, özellikle yazılım kökenli firmalar teknoparklarda konumlanmış
olmalarına rağmen, üniversite iletişiminin en düşük oranda gözlemlendiği sektördür. Bu
başlık altında sadece üniversite incelenmemiş, sektöre inovasyona yönelik bilgi ve destek
sunucu akademisyenler, danışmanlar sorgulanmıştır. Bilişim sektörü ürünleri tüm sektörlere
verimliliklerini ve inovasyon kapasitelerini artırıcı yöntem ve araçlar sunduğundan, başarılı
bir iş grafiğinin en inovatif çözümleri ortaya koymaktan geçtiği açıktır. Bilişim sektörünün
de gerek danışmanlık gerekse üniversite ile faaliyetlerini kesiştirmesi, üretim ve hizmet
sektörlerince talep edilecek yenilikleri ortaya koyması için kritik önem taşımaktadır. Başarılı
inovasyon projeleri ortaya koymak için bu aktörlerle sadece iletişim içerisinde olmak
yetersizdir, işletmeye sürekli rekabetçi bilgi-veri akışı sağlanması, fikir ve konsept transfer
etmesi ve başarılı bir inovasyon yönetimi süreci sergilemesi gereklidir. İnovasyon
projelerinin ilk ışığını yakacak doğru ve “state-of-the-art” fikir kaynaklarının başında da
akademisyenler ve danışmanlar gelmektedir.
Saha çalışması sürecinde aktif olarak üniversite iletişimi bulunan firmaya rastlanılmamıştır.
Çok az firmada, yazılım konusundaki firmalar olmak üzere, proje bazlı olarak
akademisyenlerle çalışmaya rastlanılmıştır, ancak bu iletişimde akış yönü tersinedir,
firmalardan üniversiteye bilgi, destek ve ekipman gibi akışlar yaşanmaktadır. Yenilikçi
projelerinin kamu olmak üzere, müşterilerince yeterince değer görmesi beklentisiyle
firmalar ekiplerine akademisyenleri eklemektedirler. Yine küçük bir grup firmada özel
projeler geliştirme sürecinde akademisyen yada danışmanla çalışma örneği olmasına rağmen
genel yorumları üniversitenin sektöre verecek bir şeyi olmadığı, aksine işletmelerin çeşitli
etkinlikler vasıtasıyla üniversiteyi desteklediğidir.
Üniversite ve bilişim sektörünün ilişkisi üniversite ve akademisyenler tarafından ortaya
konulan yeniliklerin ticarileştirilmesi yönünde de işlememektedir.
Sayfa 103
SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI, SANAYİ – TİCARET ODALARI
Kocaeli saha çalışmaları sürecinde sektörü inovasyon ve uluslararasılaşma konusunda
destekleyen sivil toplum kuruluşları ve sundukları hizmet seviyesi, bu hizmetin işletmelerce
gördüğü değer hakkında firmaların görüşleri alınmıştır.
Bilişim sektörü denilince akla ilk gelen sivil toplum kuruluşu TÜBİDER’dir. Özellikle bu
derneğin Kocaeli Şubesi olması, şubenin aktif faaliyette bulunması ve sektör firmalarıyla
iletişiminin yüksek olması bu kuruluşu en sıklıkla telaffuz edilen STK haline getirmiştir.
TÜBİDER özellikle meslek standartları ve unvanların belirlenmesi konusunda aktif
faaliyetler göstermektedir. TÜBİDER işletmeler tarafından lobi gücü bulunan ve eğitim –
bilinçlendirme konusunda değer yaratan bir dernek olarak işaret edilmektedir. 800den fazla
üyesi olan TÜBİDER’in Kocaeli Şubesinin üye sayısı 100 civarındadır.
TÜBİDER’in yanında TÜBİSAD da bilişim sektörüne yönelik faaliyetleri olan bir sivil toplum
kuruluşudur.
Üye
sayısı
az
olmasına
rağmen
sektör
devlerinin
birliği
olarak
değerlendirilebilir. TÜBİSAD üyelerinin yerel bilişim pazarındaki payı %90 civarındadır.
Gerek TÜBİDER, gerekse TÜBİSAD yada hiçbir sivil toplum kuruluşunca sektör firmalarına
inovasyon sürecinin iyileştirilmesi, dış pazarlara açılım konusunda somut destekler ortaya
konulmamaktadır. Rekabet güçlerinin geliştirilmesi amacıyla hizmetler sunulmamaktadır
yada firmalarca yararsız faaliyetler ortaya konulmaktadır. Bu tür kuruluşların en önemli
faydası sektör hakkında yürüttükleri lobi faaliyetleridir. Bu kuruluşların etkinliklerinde aktif
yer alınarak network geliştirme vizyonuna çok az işletme sahiptir.
Sektörel olmayan ancak görüşme yapılan firmaların tamamına yakınının üyesi bulunduğu
KASİAD da en sıklıkla telaffuz edilen sivil toplum kuruluşudur. KASİAD üyeleri arasında
iletişimi geliştirmek yoluyla iş geliştirme, yeni müşteriler bulma konusunda en yararlı
bulunmaktadır. Bunun yanında işletmeler KASİAD’ın dış pazarlara ilişkin analizlerini
oldukça yararlı bulduklarını belirtmişlerdir.
Görüşülen firmalar arasında sanayi veya ticaret odalarının bilişim sektörüyle ilgili
komisyonlarının üyeleri yada yöneticileri bulunmasına rağmen, bu kuruluşların bilişim
sektörüne yönelik hiçbir faaliyeti bilinmemektedir. Temsil konusunda bile yetersiz
görülmekte olan Odalar’ın “bilişim sektörünün sadece internet kafelerden oluştuğu”
Sayfa 104
yaklaşımını taşıdıkları belirtilmektedir. Bilişim sektörü firmalarının dahil olduğu meslek
komitesinde kırtasiyecilerden telefon bayilerine kadar oldukça geniş bir üretici portföyü
bulunmaktadır. Bazı firmalar bu durumu bilişimcilerin sosyallik problemi olan teknik
personeller olduklarından bu kuruluşlarda kendi sektörlerinin temsili konusunda yetersiz
kalmasına bağlamaktadırlar.
İşletmelerin rekabetçi güçlerini geliştirmeleri için ihtiyaç duydukları bilgi ve iletişim ağlarını
sunmak, inovasyon yönetimi sürecinde işletmelere hem teknik hem de yönetsel destekler
geliştirmek, sektörün algılanmasını yükseltmek ve yurtdışına açılma sürecinde yön gösterici
faaliyetler gösteren sivil toplum kuruluşları açısından bilişim sektörü diğer sektörlere göre
dezavantajlıdır. Mevcut dernek ve kuruluşlar şemsiye organizasyonlardır ancak işletmelerin
birebir yararlanacağı ürünler ortaya koymak ve rekabet güçlerini geliştirmek konusunda
verdikleri destekler yetersizdir.
KAMU KURUMLARI
Kamu
tarafından
desteklenmesine
sektörün
yönelik
inovasyon
faaliyetler
ve
yeteneklerinin
işletmelerin
bu
ve
uluslararasılaşmasının
faaliyetlerden
ne
ölçüde
yararlanabildiği bu başlık altında sorgulanmıştır. Bu başlık altında irdelenen sadece
inovasyona, markalaşma ve yurtdışı pazarlara açılma yönündeki desteklerdir.
Saha çalışması sürecinde firmalardan bu desteklerden ne ölçüde haberdar oldukları ve ne
oranda kullandıkları konusunda görüşleri alınmıştır. Aynı zamanda sektörde çeşitli denetim
mekanizmalarının varlığı ve bu mekanizmaların işletmeyi kendini geliştirmeye itme derecesi
de sorgulanmıştır.
Bilişim sektöründe (donanım ürünlerindeki piyasa gözetim komisyonu hariç) denetim
bulunmamaktadır, bu nedenle denetim yoluyla sektör firmalarının belli standardın üstünde
yapılanma ve kurumsallığa, hatta teknik altyapıya kavuşmaları konusunda bir itici güç
bulunmamaktadır. Sektörde görevli sivil toplum kuruluşları yada Odalarca da böyle bir
sistem gündeme getirilmemiştir. Bu yönden Kocaeli bilişim firmalarını değişim ve
dönüşüme iten kamu kuruluşları tarafından yönlendirilen bir sistem getirilmesi sektörde
Sayfa 105
minimum standartların da gündeme getirilmesini sağlayacaktır. Kurumsallaşma başlığı
altında irdelendiği üzere, 2-3 çalışandan oluşan, bazen evden ve kayıtdışı çalışan işletmelerin
yarattığı rekabetten sektör firmalarının korunması açısından da önemli bir adım olacaktır.
Kamu kurumları tarafından sektörün inovasyon kapasitesinin artırılması amacıyla
teknoparklar sunulmaktadır. Çoğunlukla yazılım firmaları teknoparklarda faaliyet gösterir.
Bu yapılanmalarda üniversite-sanayi işbirliğinin geliştirilmesi ve ar-ge yapan firmalara vergi
avantajları sağlanması hedeflenmektedir. Sektör firmaları arasında teknoparkta faaliyet
gösteren firmalar ziyaret edildiğinde bu desteğin sadece vergi avantajları kısmının etkin
işlediği, işletmelerin ar-ge ve inovasyon yönetimi sürecinde kendi çabalarıyla ilerledikleri
gözlemlenmiştir.
Teknoparkların yanı sıra, sektöre destek sunan birçok ar-ge, ihracat destekleri bulunmasına
rağmen sektör firmalarınca bu desteklerin kullanım oranı çok düşüktür. Yürütülen devlet
destekli ar-ge projesi sayısının azlığı bu konuda bir gösterge olarak değerlendirilebilir.
İşletmeler tarafından ar-ge destekleri konusunda en sıklıkla telaffuz edilen kurumlar
TÜBİTAK, KOSGEB ve MARKA’dır. Ancak bu destekler bilinmesine rağmen aktif
kullanılmamaktadır. Bu konuda bilginin firmaya saklanması isteği, destek alma sürecinde
kritik verilerin paylaşılması gerekliliği gibi önyargılar belirtilse bile en önemli problem
bürokrasi ve başvuru süreçlerinin karmaşıklığı algısıdır. Ayrıca, desteklerden sadece finansal
destekler anlaşılmaktadır, kurumlarca sağlanan eğitim ve danışmanlıkları değerlendiren çok
az işletme vardır. Ancak bu işletmeler de eğitimlerde beklentilerinin yeterli düzeyde
karşılanmadığını belirtmektedirler.
FİNANS
Sektörde en sıklıkla kullanılan finans kaynağı özsermayedir. Bankalarla çalışma Kocaeli
bilişim sektörü firmalarında yaygın değildir. Bankalarca da sektöre özel avantajlar-paketler
sunulmamaktadır. Finans kaynaklarının kısıtlı olması birçok sektör firmasında büyümenin
finanse edilememesi, teknolojik güncelliğin korunamaması, küçülme gibi problemlere yol
açmaktadır. Özellikle 2008- 2009 yılı sürecinde piyasada yaşanan daralma sektör firmalarını
kamu tarafından sunulan finansal destekleri daha iyi izleme ve değerlendirmeye itmiştir.
Sayfa 106
Kamu tarafından sunulan krediler, destekler arasında KOSGEBin yeniden yapılanmasıyla
gündeme gelen kredi ve destekler çok popülerdir. Özellikle nitelikli eleman desteği ve düşük
faizli krediler firmaların tamamına yakınınca kullanılmaktadır yada alınması yönünde
girişimler
başlatılmıştır.
Ar-ge
desteklerinin
yanında
ihracata
yönelik
destekler
değerlendirilmemesine rağmen markalaşma ve tanıtım destekleri daha fazla talep
edilmektedir.
Ayrıca özellikle riskin çok yüksek olduğu yenilikçi konseptler üzerine yazılım ürünleri
geliştirmek üzere kurulacak girişimler, yazılım sektörüne yönelik uygun teşviklerin
bulunmayışı, ülkemizde risk sermayesinin yaygın olmayışı nedeniyle başlangıç sürecinde
finans problemleri yaşamasına yol açmaktadır.
İLİŞKİLİ – DESTEKLEYİCİ SEKTÖRLER – DEĞER ZİNCİRİ
Bu başlık altında bilişim sektörü işletmelerinin tedarik zincirindeki unsurların varlığı ve
rekabet yeteneğine katkı düzeyleri incelenmiştir. Ayrıca sektördeki ilerlemelerin değer
zincirinin hangi unsurundan kaynaklandığı yada hangi değer zinciri aktörünün yeterli
performans gösteremediği nedeniyle sektörün ilerlemesini engellediği gibi unsurlar
incelenmiştir.
Bilişim sektörünün değer zincirinin tüm unsurları Kocaeli’de eksiksiz bulunmaktadır.
Bilişim sektörünün değer zincirini oluşturan aktörler; büyük ölçekli satınalma yapan
müşteriler, KOBİler, yazılım, donanım ve servis hizmeti sunan firmalar, (kısıtlı durumda)
taşeronlar, tedarikçiler, sektör standartlarını belirleyen küresel dev markalar, üniversite,
kamu kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, sanayi ve ticaret odaları, teknopark yönetimi,
meslek birlikleri gibi oldukça geniş bir kitledir.
Sektörün değer zinciri içinde sektörü gelişime iten, inovatif yönünü geliştiren aktörler
konusunda küresel sektör devleri ve müşteriler en fazla telaffuz edilen aktörlerdir. İşletmeler
sektörü sürükleyen, ilerleme ve dönüşüme iten bu unsurlar sayesinde sektör standartlarının,
hizmet kalitesinin ve yetkinliklerin gelişmesinin sağlandığını belirtmektedirler. Bu
unsurların dışında sektörü ileri götüren değer zinciri aktörleri arasında yazılım firmaları,
Sayfa 107
kamu teşvikleri ve teknopark hizmetleri, devlet destekleri, bilişim vadisi vb projeler ve vergi
avantajları sayılmaktadır. İşletmeler ülkenin bilişim ürünleriyle markalaşması ve istihdam
edilecek
personelin
eğitim
kalitesinin
artırılmasıyla
da
sektörün
gelişiminin
hızlandırılacağını belirtmektedirler.
Bilişim sektörünün değer zincirinin yeterli performans göstermemesi nedeniyle gelişimi
engellediğine inanılan aktörleri konusunda ise Kocaeli’de faaliyet gösteren büyük ölçekli
firmalar (bölge bilişim sektörü firmalarıyla iş yapmamaları) ve kamu kurumları (desteklerin
direkt sektöre hitap etmemesi, hizmetlerini yenileyememesi, üniversite (mezunlarının direkt
istihdam edilebilmesinin zorluğu), insan kaynağıdır (ara eleman diye tabir edilen kitlenin
yetişmemesi, eğitim kalitesinin düşüklüğü).
Sayfa 108
Devlet
Devlet tarafından sağlanan koşullar konusunda bilişim sektörünün genel puanı 50’dir.
ŞEKİL 27: BİLİŞİM SEKTÖRÜ, DEVLET KOŞULLARI DEĞERLENDİRMESİ
ŞEKİL 28: BİLİŞİM SEKTÖRÜ, DEVLET KOŞULLARI REKABET ÇARPANLARI
Sayfa 109
DESTEKLER VE VERGİLER
Bu başlık altında sektöre özel vergiler, avantaj ve dezavantajları, yeni pazarlara açılmada
sağlanan devlet destekleri, sektöre teşvik sağlayan kurumlardan sektör işletmelerinin ne
ölçüde haberdar olduğu ve yararlı bulup bulmadığı konusu araştırılmıştır.
Bilgi, işgücü ve sermayenin buluşturulması, ar-ge ve inovasyon amaçlı üniversite sanayi
işbirliğinin geliştirilmesi amacıyla kurulan teknoparklarda sağlanan vergi avantajları yazılım
sektörü için oldukça talep gören bir mekanizmadır. Teknoloji geliştirme bölgelerinde
yerleşik işletmeler aşağıdaki vergi ve ücretlerden muaftırlar:
Bölgede faaliyet gösteren gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinin, münhasıran bu
Bölgedeki yazılım ve Ar-Ge faaliyetlerinden elde ettikleri kazançları 31.12.2023
tarihine kadar gelir ve kurumlar vergisinden muaf tutulmaktadır.
Bu süre içerisinde münhasıran bu bölgelerde ürettikleri ve sistem yönetimi, veri
yönetimi, iş uygulamaları, sektörel, internet, mobil ve askeri komuta kontrol
uygulama yazılımı şeklindeki teslim ve hizmetleri de katma değer vergisinden muaf
tutulmaktadır.
Bölgede çalışan araştırmacı, yazılımcı ve Ar-Ge personelinin bu görevleri ile ilgili
ücretleri 31.12.2023 tarihine kadar her türlü vergiden muaf tutulmaktadır.
Teknoloji Geliştirme Bölgelerinde bulunan personelin sigorta primi işveren hissesinin
%50’si 5746 sayılı Kanun kapsamında desteklenmektedir.
Ar-Ge projesi kapsamında çalışan Ar-Ge personelinin, bölgede yürüttüğü görevle ilgili
olarak yönetici şirketin onayı ile Bölge dışında geçirmesi gereken süreye ait
ücretlerinin bir kısmının da gelir vergisi kapsamı dışında tutulmaktadır
Bu destekler sadece ar-ge odaklı firmaların değerlendirebildiği desteklerdir. Teknopark
dışındaki firmalar standart vergi yükleri ve sosyal güvenlik ödemelerine tabidir. Bu
firmaların en fazla dile getirdiği problem vergilerini düzenli ödemelerine rağmen, vergi
borçlularına çıkan afla düzenli ödemeyenlerin ödüllendirildiği düşüncesidir.
Yazılım ürün ve hizmetleri üzerindeki yüksek vergi yükü firma ziyaretlerinde hiç
değinilmemiş bir konudur. Uzman ziyaretinde değinilen konu aynı zamanda TOBB
Sayfa 110
Bilgisayar Yazılımı Meclisi’nde de gündeme getirildiği tespit edilmiştir. Bu konuda önerilen;
özellikle eğitim sektöründe, yazılım ürün ve hizmetlerindeki KDV oranının eğitim
malzemeleri ile aynı oranda olacak şekilde yeniden düzenlenmesi, yazılım ürünleri
işletmelerde demirbaş yerine tüketim malzemesi kapsamına alınarak masrafa eklenebilmesi
ve yazılım ihracatını teşvik edecek vergi muafiyeti getirilmesidir. (TOBB, 2010)
Kocaeli’ne Bilişim Vadisi ile tanınacak fırsatların devlet tarafından sunulacak yan tedbir ve
desteklerle kuvvetlendirileceğine inanan firmalar halihazırda kullanmamalarına rağmen yeni
teşviklerin sektöre özel yapılandırılacağını beklemektedirler. Bu teşvikleri en yüksek oranda
kullanarak Bilişim Vadisi rüzgarıyla kendilerini, teknoloji ve yetkinliklerini en üst düzeye
çıkarmaları gerektiğini belirtmektedirler.
imkanların
sunularak
Kocaeli’nin
Türkiye’de
Türkiye’nin
başka
bilişim
bölgelerde
üssü
sunulmayan
haline
geleceğine
inanmaktadırlar.
Genel olarak vergi yükleri, sosyal güvenlik ödemelerinin yüksekliği ve işletmelerinin
bütçelerinde oldukça büyük bir oran işgal etmesine rağmen Kocaeli’de devlet desteklerinin
önümüzdeki dönemde bilişim sektörünü destekler şekilde yapılanacağına olan güven
nedeniyle pozitif bir bakış sözkonusudur.
Devletin sunduğu ihracatın geliştirilmesine yönelik destekler hakkında bilişim firmaları bilgi
sahibi değildir, kullanıma rastlanılmamıştır. Dış Ticaret Müsteşarlığı ve İGEME tarafından
sunulan destekler duyulmasına rağmen detaylarına hakim olmayan firmalar, özellikle son
dönemde artan bu desteklere karşı oldukça ilgilidirler. En sıklıkla dile getirilen problem
bürokrasi yoğunluğundan dolayı haberdar oldukları destekleri de kullanmadıklarıdır. Bilişim
sektörü hızla yenilenen ve hızla tepki verilmesi gereken bir sektördür, işletmeler için
bürokrasiye ayrılacak zaman bulunamadığı belirtilmektedir.
Devlet tarafından indirekt olarak bilişim sektörüne iş potansiyeli getiren teşvikler sunulsa
bile; örneğin KOSGEB tarafından KOBİlere yönelik sunulan yazılım destekleri; KOBİlerin
bürokrasiden uzak durmaları, desteğin bölge KOBİlerince yaygın kullanılmaması nedeniyle
bilişim firmalarının bu segmentte iş geliştirmeleri zorlaşmaktadır.
Sayfa 111
YASAL ÖNLEMLER VE BÜROKRASİ
Bilişim sektörü firmalarının rutin işlerinde kamu kurumlarıyla görüşme sıklıkları çok azdır.
Bürokrasinin sektörde faaliyet gösteren firmaların rekabetini engelleyici bir etkisi
bulunmamaktadır. En fazla bürokrasiyle karşılaştıkları kurum olarak da KOSGEB’i ve destek
alma sürecini belirtmektedirler. Son yıllarda kamu hizmetlerinin internet üzerinden
sunulması tüm bilişim sektörü firmalarınca olumlu karşılanmakta ve bürokrasi ve harcanan
zamanın azalması yönünde büyük katkıları olduğu belirtilmektedir.
Sektör firmalarıyla yapılan görüşmelerde, sektörün en büyük rekabetinin olduğu ülkeler ve
bu ülkelere karşı devletin alması gereken önlemler sorgulanmıştır. Bu aşamada özellikle
Uzakdoğu’nun donanımda ve Hindistan’ın yazılımda büyük rakip olduğuna dair algının
Kocaeli firmaları için geçerli olmadığı belirtilmiştir. Firmalar çoğunlukla bölgesel iş
yaptıkları için bu alanda sektör devleriyle büyük rekabet içinde olmadıklarını, bu ülkelerdeki
firmalardan dolayı iş kaybına uğradıkları bir durumun sözkonusu olmadığını belirtmişlerdir.
Ancak kamudan rekabet konusunda bekledikleri en büyük destek kamu bilişim ürünhizmeti alımlarında; yerel firmaların da bu ürün-hizmetleri sunabileceği gerçeğinin
görülerek şartnamelerin yerli üreticiyi koruyacak şekilde şekillendirilmesi, yerli alımın daha
fazla desteklenmesidir. Firmalarca belirtilen, en önemli rekabet probleminin yurtiçi pazarda
yaşandığıdır. Kamu kurumlarının köklü, küresel devlerle çalışmayı tercih etmeleri, bu
firmaların sıkı önşartlarıyla müşterilerini uzun yıllar kendilerine bağlayan güvenlik ve bakım
protokolleri yapmaları, yerli firmaları bu piyasadan uzak tuttuğu belirtilmektedir.
Sektör firmalarına AB adaylığı sürecinin ve üyelikle sektörde köklü değişimlerin beklenip
beklenmediği, mevcut firmaların rekabet şartlarında meydana gelecek değişikliklere hazır
olup olmadıkları da sorulmuştur. Yapılan tüm görüşmelerde sektör firmalarının sunduğu
ürün ve hizmetlerin AB standartlarında olduğu, AB içine halihazırda ürün satılabildiği,
adaylık ve üyelik sürecinde gerek hukuki altyapı, gerekse teknik altyapı olarak sektör
firmalarını zorlayıcı bir değişimin yaşanmayacağı yönünde görüşler alınmıştır.
Bilişim firmalarına kayıt dışı çalışma oranları, bu kayıtdışılığın yarattığı rekabet problemleri
ve önerileri hakkında görüşleri alınmıştır. Bilişim sektörü kayıtdışılığın en yüksek oranda
olduğu sektörlerden biri olarak gösterilmektedir. Firmalar, kurumsal firmalarla iş
Sayfa 112
yaptıklarından kayıtla çalışmak zorunda olduklarını ancak KOBİler ve diğer yerel
müşterilerce yapılacak işlerin ise kayıtdışı çalışan, kısa bir süre faaliyet gösterip ortadan
kaybolan yüzlerce işletme tarafından alındığın belirtmektedirler. Ancak bu tür kayıtdışılığın
sektör firmalarına büyük zararı olmadığı, zaten bu tür işlerin katma değersiz işler olduğu da
vurgulanmaktadır. Çoğu firma da kayıtdışılığın yüksek olduğunu bildirmekte ancak kendi iş
potansiyelini ne denli etkilediği konusunda fikir belirtememektedir. Kayıtdışılık personel ve
muhasebe yazılımlarında %80, diğerlerinde %30 oranında gerçekleştiği belirtilmektedir.
Sayfa 113
Sayfa 114
METAL İŞLEME
SEKTÖRÜ
REKABET ANALİZİ
18.08.2011
Raporu
Metal işleme sanayi, ülke ekonomisine yön veren birçok sanayi dalının
vazgeçilmez bir unsurudur. Metal işleme sanayi otomotiv, makine,
savunma, gıda ve kimya sanayi gibi sektörlere önemli katkılar sağlayan
bir sektördür.
Sayfa 115
Giriş
Metal İşleme Sanayi NACE sınıflandırmasına göre üçlü düzeyde 9 alt sektörden oluşmakta
olan Fabrikasyon Metal Ürünleri İmalatı başlığı altında aşağıdaki gibi sınıflandırılmıştır.
• 25 Fabrikasyon metal ürünleri imalatı
• 25.6 Metallerin işlenmesi ve kaplanması; makinede işleme
• 25.6.1 Metallerin işlenmesi ve kaplanması
• 25.6.1.01 Metallerin ısıl işlem ve anodlama, sertleştirme, vernikleme, vb. yüzey işlemleri,
elektroliz, çinkoyla galvanizleme veya kimyasal işlemlerle metalik kaplama (kalay ve
nikelajlama hariç) ve plastik, teflon, vb. metal olmayan malzemelerle kaplama faaliyeti
• 25.6.1.02 Metallerin kalay ile kaplanması (kalaycılık) faaliyeti
• 25.6.1.03 Metallerin nikel ile kaplanması (nikelajcılık) faaliyeti
• 25.6.2 Metallerin makinede işlenmesi ve şekil verilmesi
• 25.6.2.01 Lazer ışınlarının kullanılması yoluyla metallerin kesilmesi veya üzerlerinin
yazılması
• 25.6.2.02 Metallerin makinede işlenmesi (torna tesfiye işleri, metal parçaları delme,
tornalama, frezeleme, rendeleme, parlatma, oluk açma, perdahlama, birleştirme, kaynak
yapma vb. faaliyetler) (metallerin lazerle kesilmesi hariç)
Metal işleme sektörü, ana sanayinden yan sanayine birçok önemli alan için faaliyet
gösterdiğinden herhangi bir sanayi sektörü içinde sınıflandırılamamaktadır. Bu sektör gerek
makine sektörüne, gerek otomotiv sektörüne gerekse savunma sanayi sektörü gibi çok çeşitli
dallar için faaliyet göstermektedir. Bu nedenle metal işleme sanayi sektörü fabrikasyon
metal ürünleri imalatı kapsamında değerlendirilmekte ve dünyada olduğu gibi ülkemizde de
DPT Devlet Planlama Teşkilatı raporlarında Makine ve Metal Eşya Sektörü kapsamına
alınmaktadır.
Metal işleme ya da diğer bilinen ismiyle talaşlı imalat prosesleri cinsi, şekli, boyutları ve
yüzey kalitesi önceden belirlenerek teknik resimlere aktarılmış parçaların metal işleme
Sayfa 116
makinelerinde şekillendirilmeleri işlemleridir. Talaşlı imalat, kesici takım ve iş parçasının
birbirlerine göre hareketleri ile iş parçasının belirli bir kısmında metal kaldırma işlemi
oluşturularak gerçekleştirilir. Bu işlem genellikle prosedür için gerekli takım tezgahlarında
gerçekleştirilir. Talaşlı imalat kesici takım tarafından uygulanan kuvvetler ile iş parçası
arasındaki etkileşime bağlıdır. Talaşlı imalat proseslerinde mekanik enerji kullanılır. Bu
gruba giren bazı yeni imalat tekniklerinde ise kimyasal, elektrik ve ısı enerjisi de
kullanılmaktadır. Talaşlı imalat yöntemleri başlıca dokuz ana grupta toplanabilir.
Bunlar;
1. Vargel ve planyalama
2. Tornalama
3. Borlama
4. Delme
5. Frezeleme
6. Broşlama
7. Raybalama
8. Testere işlemleri
9. Taşlama
olarak sıralanmaktadır.
Genelde ürün olarak adlandırılan herhangi bir makine veya makine parçası konstrüksiyon ve
imalat olmak üzere iki mühendislik faaliyetinin sonucu olarak elde edilmektedir.
Genel anlamda konstrüksiyon, herhangi teknik bir sistemin görevinin kesin olarak
belirtilmesi, uygulanacak fiziksel prensiplerin saptanması, bu prensipleri sağlayan
elemanların seçimi, bunların montaj ve parça resimlerinin hazırlanmasına kadar geçen
bütün faaliyetleri kapsamaktadır. Konstrüksiyon iki faaliyetten meydana gelmektedir.
Birincisi görevin kesin olarak belirtilmesi ve uygulanacak fiziksel prensiplerin saptanması,
yani teorik modelin kurulmasını sağlayan ve tasarım adı verilen faaliyet, ikincisi fiziksel
prensibe göre elemanların seçimi, bunların boyutlandırılması, montaj ve parça resimlerinin
hazırlanması, yani teorik modelin gerçekleştirilmesini sağlayan ve şekillendirme denilen
faaliyetlerdir.
Sayfa 117
Konstrüksiyon kademesinde esasen parçanın boyutları, şekli, malzemesi, boyut ve şekil
toleransları, yüzey kalitesi ve uygulanacak ısıl işlemler tayin edilir. Tüm bu faktörler,
parçanın imalat resminde belirtilir.
Konstrüksiyon ile elde edilen verilere dayanan imalat, bir ürünü yani makine veya makine
parçasını somut hale getirme işlemidir. İmalat işlemi teknolojik tasarım, işleme ve montaj
kademelerinden meydana gelir. Teknolojik tasarım kademesinde, parçaya uygulanacak
işlemler, bu işlemlerin sıralanması, kesme koşulları, işleme zamanı, takımlar, tutturma
aparatları, ölçme aletleri, takım tezgâhları belirlenmekte ve tüm bu faktörleri kapsayan
teknolojik plan hazırlanmaktadır. İşleme kademesinde parçalar tezgahlarda işlenir ve
montaj kademesinde birleştirilerek ürün meydana getirilir.
Birbirine sıkı bir şekilde bağlı olan konstrüksiyon ve imalat faaliyetleri arasında iki önemli
fark vardır. Birincisi, konstrüksiyon faaliyeti sadece düşünme yani kişiye bağlı olmasına
karşın, imalat faaliyeti hem düşünme hem de insan-makine ilişkisi seviyesinde
yürütülmesidir. İkincisi ise, bir ürünün konstrüksiyonu bir defa yapılmakta, imalatı defalarca
tekrarlanabilmektedir. Dolayısıyla imalat sırasında uygun teknolojik değişikliklerle istenilen
zaman ürünün kalitesi arttırılabilir ve maliyeti düşürülebilir.
Bilgisayar ve nümerik kontrol gibi sistemlerin ortaya çıkması ile bilgisayarlar, hem
konstrüksiyon hem de imalat işlemlerinde kullanılmaya başlanmış ve bilgisayar destekli
konstrüksiyon CAD (Computer Aided Design) ve bilgisayar destekli imalat CAM (Computer
Aided Manufacturing) adını taşıyan yeni yöntemler geliştirilmiştir. Aynı zamanda nümerik
kontrollü sistemlerin tezgâhlara uygulanması esnek bir programa göre çalışabilen tezgahlar
meydana getirmiştir. Teknolojinin gelişmesi ile CAD ve CAM sistemleri ilk olarak CAD-CAM
daha sonra da bilgisayar destekli bütünleşik imalat CIM (Computer Integrated
Manufacturing) şeklinde gelişim göstermiştir. Buna paralel olarak imalat işlemlerinde
yardımcı olan planlama, kalite kontrol, yönetim gibi işlemler ilk olarak, bilgisayarların
yardımıyla CAP (Computer Aided Planning) ve CAQ (Computer Aided Quality) şeklini
almışlar, daha sonra tüm bu işlemler bilgisayar destekli mühendislik CAE (Computer Aided
Engineering) adı altında bir çatıda toplanmıştır.
Bu gelişmelere paralel olarak programlama kapasiteleri çok büyük olan CNC (Computer
Numerical Control) tezgahları ve birçok tezgah ve tertibatları, ölçü cihazlarını ve robotları
Sayfa 118
bir tek merkezden kontrol eden DNC (Direct Numerical Control) sistemleri gelişmiştir. Bu
gelişen teknoloji ile CIM ve DNC sistemleri yardımıyla insansız çalışan fabrika ve atölyeler
ortaya çıkmıştır. Böylece konvansiyonel denilen eski teknolojinin yanı sıra nümerik
sistemlere dayanan bir teknoloji meydana gelmiştir. Günümüzde, bilhassa sanayileşmiş
ülkelerde, konstrüksiyon ve imalat faaliyetlerini de kapsayan bu teknoloji hızlı bir gelişme
göstermektedir. (Akkurt, 2005)
Sayfa 119
Dünya Metal İşleme Sanayi Sektörünün Genel Durumu
Metal işleme sektörü birçok alanda faaliyet göstermekte ve ülkemizde yayınlanan raporlarda
Makine İmalat ve Metal Eşya sektörü içinde değerlendirilmektedir. Metal işleme sektörü makine
imalat sektörüyle iç içe olduğundan, dünyadaki durum da bu şekilde değerlendirilecektir.
Makine imalat sanayi son yıllarda birçok sektörde olduğu gibi bir göç hareketi yaşamaktadır.
Uzakdoğu ülkeleri, Çin, Hindistan, Brezilya gibi ülkelerin sektördeki atılımı AB, ABD gibi
gelişmiş ülkelerde artan işgücü maliyeti ve çevre faktörü, sektörün üretim merkezlerinin yer
değiştirmesine neden olmaktadır. Gelişmiş ülkeler düşük, orta teknoloji alanında giderek
rekabet güçlerini kaybetmekte ve ileri teknolojilere odaklanmaktadır. Tüm diğer sektörlerde
olduğu gibi Çin, yığın üretime uygun ürünlerde pazardan önemli paylar almaktadır. Birçok ülke
gelişmiş ülkelerin kaybettiği düşük, orta teknoloji alanında pazardan pay kapmaya
çalışmaktadır. Bu ülkeler arasına Türkiye’de katılmıştır.
İhracat ve ithalat verilerinden yararlanılarak hesaplanan RCA (görünen karşılaştırmalı
üstünlük), CEP (karşılaştırmalı ihracat performansı) ve ihracat uzmanlaşma endeksi gibi
göstergeler dünya pazarlarındaki gelişmeleri açıklamada önemli rol oynamaktadır. Bu
göstergelerden birisi olan ihracat uzmanlaşma endeksi konusunda, makine imalat sanayinde
önemli yeri olan 43 ülkenin verilerinden yararlanılarak AB de yapılan çalışmanın sonuçları söz
konusu gelişmeleri ortaya koymaktadır. Türkiye makine imalat sanayinde rakipleri konumunda
olan ya da olabilecek ülkelere göre ihracat uzmanlaşma endeksi açısından oldukça zayıf
durumundadır. Ancak konumunu 2001 yılından 2006 yılına kadar önemli ölçüde değiştirmiş ve
ihracat uzmanlaşma endeksinde yüksek bir artış sağlamıştır.
Örneğin 2001 yılında Türkiye’nin endeks değeri Taiwan’dan önemli ölçüde düşükken 2006
yılında 0,73 endeks değeri ile Taiwan’ı geçmiştir. Bu dönemde ihracat uzmanlaşma endeks
değerini en hızlı artıran ülkelerin başında Hindistan gelmektedir. 2006 yılında Hindistan Çin’i
endeks değeri açısından geçerek 1,23 ile çalışmamızda karşılaştırma için seçilen ülkeler arasında
İtalya’dan sonra ikinci sıraya yerleşmiştir. Dikkat çeken bir bulgu son yıllarda BRIC olarak
adlandırılan ve öne çıkan Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin’in makine imalat sanayi ihracat
uzmanlaşma endeksinin yüksek olmasıdır. (İstanbul Sanayi Odası, 2010)
Sektörün lideri durumundaki ülkeler ABD (%17), Almanya (%8), ÇHC (Çin Halk Cumhuriyeti)
(%7), İngiltere (%5), Fransa (%5) ve Japonya (%5) toplam makine ithalatından yaklaşık %47
Sayfa 120
oranında pay almaktadırlar. Aynı zamanda yaklaşık % 52‘lik payla toplam makine ihracatında
söz sahibi ülkeler ise sırasıyla Almanya (%14), ABD (%12), ÇHC (Çin Halk Cumhuriyeti) (%11),
Japonya (%9) ve İtalya (%6)’dır. Dünya geneli ithalat ve ihracat rakamlarına bakıldığında
sektörün dünya ticaret hacmindeki yeri ve önemi dikkat çekmektedir.
TABLO 8: MAKİNE VE AKSAMLARI BAŞLICA İTHALATÇI ÜLKELER (1.000 USD)
Kaynak: UNSTATS, Orta Anadolu İhracatçılar Birliği Makine Sektör Raporu
Makine imalat sektöründe gerçekleşen makro göstergeleri rakamlarla ifade etmek gerekirse,
2001 yılında ithalat rakamının 865 milyar USD‘dan 2005 yılında %54 büyüyerek 1,336 milyar
USD‘a, yine 2001 yılında 858 milyar USD olan dünya geneli makine ihracatının 2005 yılında %59
büyüme oranı ile 1,361 milyar USD‘a ulaştığı söylenebilir.
Sayfa 121
ŞEKİL 29: DÜNYA GENELİ MAKİNE SEKTÖRÜ İTHALATÇI İLK BEŞ ÜLKE
Sektörün dünya ticari yapısı içerisindeki yerinin diğer bir belirleyicisi ise dünya genel ticaret
rakamları ile ithalat ve ihracat rakamlarının karşılaştırılmasıdır. Dünya genel ithalat rakamı 2005
yılında 10,8 trilyon USD olarak gerçekleşmiş, makine ve aksamları ithalatının payı ise % 12 olarak
tespit edilmiştir. Dünya genel ihracat rakamı ise 2005 yılında 10,4 trilyon USD, dünya makine ve
aksamları ihracat payı ise %13,1 olmuştur.
ŞEKİL 30: DÜNYA GENELİ MAKİNE SEKTÖRÜ İHRACATÇI İLK BEŞ ÜLKE
Sayfa 122
Makine ve parçaları imalat sanayinin dünyada genel görünümüne bakıldığında üretici ülkelerin
büyük kısmının OECD ülkesi olduğu görülmektedir. Japonya, Almanya, ABD, İtalya, İsviçre,
İsveç, Fransa, İngiltere gibi ülkeler ile son yıllarda hızla gelişen Tayvan, Çin ve Hindistan gibi
ülkeler dikkat çekmektedir. Sektörün genel yapısal özellikleri içerisindeki dikkati çeken
özelliklere bakıldığında şu iki özellik dikkat çekicidir:
a. Firmalar arası birleşmeler ve satın almalar yolu ile verimlilik artışları sağlama çabası.
b. Parça tedariki ve yeni yatırımlarda ucuz iş gücünün olduğu ülkelere yönelim.
Makine ve parçaları yatırımları ile ekonomik büyüme arasında yakın ilişki vardır. Makine ve
parçaları teknoloji biçimlendirir. Dolayısıyla bu sektörde artan ticaret hacmi bir anlamda
teknolojinin ülkeler arasında yayılma hızının da arttığını gösterir. 1990 yılında başlayan
ekonomik canlanma ile birlikte 2001‘deki ekonomik durgunluğa kadar sektörde büyük yatırımlar
yapıldı. OECD ülkelerinde geniş ölçekli yatırımların nedeni enformasyon ve telekomünikasyon
sektörlerinde artan yatırım harcamalarıdır. Bu sektörde Kanada ile ABD arasında olduğu gibi,
bazı bölgelerde bazı ülkelerin kendi aralarında artan bir dikey uzmanlaşma ve endüstri-içi
ticaret ilişkisi vardır.
Japonya ve Almanya takım tezgâhlarında en büyük iki üretici unvanını korudular. Ancak son
yıllarda düşük değerli yen-yüksek değerli Euro değerlerinden dolayı Japonya‘nın payı arttı.
Gelişen pazarlardan Çin‘deki hızla gelişen yerel imalatçılar Japonya ve Almanya‘nın pazar
paylarını muhtemelen daha fazla tehdit edecek gibi görünmektedir. Bu sektördeki rekabetçilikte
etkin olan bir dizi faktörden bazıları; döviz kurları ile satış sonrası servis kalitesi ve Çin‘in bu
alandaki teknolojik açığını yavaş yavaş kapatıp dünya pazarlarına açılmasıdır. Öte yandan ürüne
ve fonksiyona dayalı farklılaşmalar da rekabeti etkilemektedir. Bu anlamda, Japonya‘nın
Yamazaki Mazak, Mori Seiki, Okuma ve Almanya‘nın DMG firmaları çok işlem yapabilen
tezgâhlar üretebilen az sayıda üreticiler olduklarından uluslar arası rekabette kendilerini ayrı bir
yerde tutmaktadırlar. Endüstrideki diğer üreticilerden ayrı bir üstünlük elde etmenin anahtar
faktörü, temel bilgisayar kontrollü programları oluşturan yazılım geliştirmektir. Ekonomik
durgunluk dönemlerinde üretim ve idari anlamda birleşmeler ve satın alımlar, satış sonrası
servis ve ortak yazılım geliştirme gibi işbirliğine dayalı ortaklıklar gözlemlenebilmektedir.
İmalatçılar Sayımı‘na göre Japonya‘da 1997‘de metal kesim, metal biçimleme veya takım
tezgâhları ile ilgili kesici ve tutturucular imalatı ile uğraşan 1.750 imalatçı vardı. Aynı yıl ABD‘de
883 ve Almanya‘da ise 273 imalatçı vardı. 200,000-500,000 USD‘lık CNC ve servo motorlu
Sayfa 123
tezgâhlarda rekabet gücü hayli yüksek olan Japon CNC ve servo motor imalatçısı firmalardan,
Fanuc, Mitsubishi Electric ve Yasukawa Electric bu sektördeki üretimin büyük bir kısmına
sahiptir. Mesela Fanuc, iç pazarın %70‘ine ve dünya pazarının %50‘sine sahiptir. CNC parçaları
ile yazılımın bu tür ileri tezgâhların imalat maliyetindeki payı bazı örneklerinde %30-40‘a kadar
çıkabilmektedir. Dolayısıyla yeni tezgâhlarını CNC ve kontrol yazılımları ile donatmak isteyen
takım tezgâh üreticileri, CNC yapımcıları ile yakın teknolojik bir iş birliğine ihtiyaç duymaktadır.
Çünkü CNC‘li takım tezgâhları üreticileri, tezgâhlarının mevcut fonksiyonlarına daha özel isteğe
bağlı yazılım fonksiyonları ilave ederek tezgâhlarını farklılaştırmaya oldukça isteklidirler. CNC
üreticileri, kârlarının çoğunu CNC cihazları satışından değil, uygun yazılım geliştirmekten elde
etmektedirler. Japon üreticilerinin özellikle Amerikan ve Alman rakiplerine üstünlüğü,
dünyadaki ünlü takım tezgâhları sergilerinde ve fuarlarında sergilenen tezgâhların ülkelere göre
oranından anlaşılabilir.
Özellikle yüksek teknolojiye sahip torna ve freze tezgâhlarının siparişlerinin tamamlanma süresi
Amerikan firmalarında 30 ay; Alman firmalarında 33 ay iken Japon 10 ile 12 ay arasındadır. Bu
aradaki dev fark dikkat çekicidir. Tayvan firmaları da, takım tezgâhı üreticileri ve CNC
imalatçıları arasında yakın işbirliği ile özellikle düşük maliyetli takım tezgâhlarında son derece
rekabetçidir. Kore firmaları da, kalifiye iş gücüne daha az yatırım yapılması yüzünden Tayvan
firmaları kadar olmasa da rekabetçidir. Kore‘nin 2000‘e kadar Japonya‘dan takım tezgâhı
ithalatını yasakladığı hatırlanmalıdır.
Bir diğer husus yalnızca otomotiv değil otomotivle ilişkili olan kalıp ve elektrikli makineler
endüstrilerinin de dikkate alınması gerektiğidir. Ancak burada ilginç olan bir husus takım
tezgâhlarının
gelişiminin
yalnızca
Japon
otomotiv
endüstrisinden
gelen
taleple
açıklanamayacağıdır. Nitekim özellikle Amerikan otomobil ve havacılık endüstrisinin 1970
sonları ve 1980 başlarından itibaren artan Japon takım tezgâhı talebinde görülen artıştır.
Örneğin, 1975‘de takım tezgâhlarında %80 olan Amerikan üretiminin payı, 1985‘de %50‘ye
düşmüştü. Bu azalışın önemli bir kısmı Japon tezgâhları tarafından doldurulmuştu. 1970‘da %10
olan Japon tezgâh ihracatı, 1978‘de %40‘a yükseldi. 1980‘lerde ise %30 ile %40 arasında
dalgalandı. 1991‘de %30 olan oran, iç talepteki önemli düşüşten sonra 1995‘de %68 ve 1999‘da
%74 oldu. (Konya Sanayi Odası, 2008)
Bunların dışında Araştırma Geliştirme (Ar-Ge) faaliyetleri, teknoloji geliştirmenin işlevsel bir
aracı olup, yeni ürünün tasarım ve imalatında olduğu kadar, ürün geliştirmede de büyük öneme
sahiptir. Ar-Ge altyapısı olmadan bir işletme ürünlerini rekabete açamaz, rekabet gücü
Sayfa 124
sağlayacak bir ürün yelpazesi gerçekleştiremez. İmalat sanayinde teknolojinin gelişmesi için ArGe’nin vazgeçilmezliği açıktır.
Teknolojik geliştirme, ister yeni ürüne ister üretim teknolojilerine ya da süreçlerine yönelik
olsun, kısa erimli bir faaliyet değildir. Ar-Ge sürecini, üretim faaliyetlerinin birçok alanına
benzer biçimde, kesin planlama ve ölçülendirme girişimi her zaman başarılı olamaz. Her zaman
önemli ölçüde belirsizlik ve başarısızlık riski içermeye devam edebilir.
Firmalar, sektörlerinin ve sektörlerindeki konumlarının biçimlendirdiği bir Ar-Ge proje dizisi
oluştururlar. Bu yelpazede, esas olarak üç tip Ar-Ge faaliyeti eş zamanlı olarak sürdürülür.
• Mevcut üretim süreçlerinin üretkenliğini, kalitesini arttırmak ve maliyetlerini düşürmek üzere
yürütülen ve daha çok “geliştirme” olarak adlandırılacak mühendislik yoğun çalışmalar. Bu
etkinlikler her zaman Ar-Ge tanımına uymasa da, süreç yenilikleri için ana bilgi altyapısını
oluştururlar. Bu çalışmalar teknolojik düzey ne olursa olsun birçok işletmede sürdürülür.
Önemli olan bu tür çalışmaların Ar-Ge sistematiği ile hedef seçilerek yapılmasıdır. Bu takdirde
bir yenilik kaynağı arşivi olmaktadırlar.
• Firmanın mevcut ürün yelpazesinde ya da üretim teknolojilerinde yenilikler, uygulamalı Ar-Ge
denilebilecek bir faaliyet dizisiyle yaratılabilir. Projeli çalışma, hedef saptama, yol haritası
çıkarma ve zaman planlaması bu grupta yapılır. Uygulamalı Ar-Ge kurumlaşmış sanayi
sektörlerinde yaygın olarak kullanılır.
• Temel bilimsel Ar-Ge herhangi bir sanayi sektöründe radikal yenilik yapmanın ön koşuludur.
Bu kategoride, proje sınırları ve tanımları daha belirsiz, hedefler ve getirilerdeki sınırlar açık
değildir. Bu tür faaliyetlerin yoğunluğu firmanın yer aldığı sektöre, konumuna ve genelde ulusal
teknoloji kapasitesine bire bir bağlıdır. Bununla firmanın tek başına belirleyici olamayacağını
ortaya koymak yerinde olacaktır.
Her ne şekilde olursa olsun sanayi sektöründe teknolojik gelişme Ar-Ge faaliyetleri ile iç içedir.
Eğer bir ülkede Ar-Ge altyapısı kurulmuş ise, sanayinin rekabet edebilecek boyutlara erişmesi ve
yeni ürünleri istenilen kalite ve maliyette ihraç edebilmesi olanaklı görünmektedir. Bu nedenle
Ar-Ge altyapısının kurulması, dolayısıyla firmanın ve/veya sanayinin (ekonominin) GSMH’sinin
bir bölümünün buraya aktarılması yaşamsal bir önem taşımaktadır.
Ar-Ge faaliyetlerinde seçilen hedefler arasında, yeni ürün veya özgün ürünün gerçekleştirilmesi,
rekabet gücü ve pazarda süreklilik için zorunludur. Özgün ürün, rekabet edebilmek, uluslararası
Sayfa 125
pazara çıkabilmek ve pazarda kalıcı olabilmek için sanayinin vazgeçilemez bir talebidir.
Dolayısıyla özellikle yatırım malı üreten sektörlerde, kullanıcı (müşteri) dan gelen talebe,
pazarın gereksinimlerine ve rakip ürünlere göre, üstünlük sağlayıp öne geçebilmek için Ar-Ge
faaliyetlerini belirli bir düzeye getirmek önemlidir. Bunun için, maddi kaynakların bu yöne
akıtılması ne kadar zorunlu ise nitelikli insan gücünü (mühendis, teknisyen, bilim adamı)
seferber etmek de o kadar gereklidir. Yeni ürünü oluştururken, maliyet faktörü her zaman
birinci planda tutulmalıdır. Bunun için de tasarım, malzeme maliyetlerini düşürecek bir biçimde
yapılmalı
ve
uygulamada
kalite
ile
bütünleştirilmelidir.
Yeni
ürün,
maliyet-kalite
optimizasyonunu pazarla bütünleştiren bir yapıda olmalıdır.
Makine imalat sanayinde Ar-Ge’ye geçmeden, faaliyetlere ayrılan pay bakımından bir ülke
kıyaslaması yapmak yerinde olacaktır. Aşağıdaki tabloda Ar-Ge’nin kimi ülkelerde Gayri Safi
Milli Hâsıla’daki payı verilmiştir.
TABLO 9: TÜRKİYE’YE YAPILAN DOĞRUDAN YABANCI SERMAYE YATIRIMLARININ SEKTÖREL DAĞILIMI (%)
Kaynak: IMD, World Competitiveness Center, 2009
Tablodan görüldüğü gibi Ar-Ge payı en düşük ülke Türkiye (% 0,7) olmaktadır. İsveç ve Japonya
en fazla araştırma yapan ülkelerin başında yer almaktadır. Burada dikkati çeken bir nokta
Türkiye’de üniversitelerin Ar-Ge payının % 60 olması, diğer ülkelerde ise %20-40 arasında bir
oranda değişmesidir. Üniversitede yapılan araştırmalar uygulamaya aktarılamayacak kadar
teorik olmakta, sanayinin bundan yararlanma oranı azalmaktadır. Gelişmiş ülkelerde Ar-Ge
projeleri özel ve kamu kesimine kaymıştır. Türkiye’de özel sektörün payı % 33 ve kamu
kurumlarının ise % 6’dır. Bu piramit ters dönmüş olup, altyapı yeniden oluşturulmalıdır.
Sayfa 126
Burada üniversite–sanayi ilişkileri gündeme gelmektedir. Bu ilişkilerin iyileştirilmesi,
koordinasyonu ve entegrasyonu, Ar-Ge çalışmalarının sanayinin yararına büyümesini
hızlandıracaktır. Üniversite-sanayi ilişkilerinin en fazla yeterli olduğu beş ülke ABD, Singapur,
İsveç, Hollanda ve İsviçre’dir. En yetersiz ülkeler ise Meksika, Venezüella, Polonya, Hindistan ve
Arjantin’dir. Türkiye’nin 30 ülke arasındaki yeri ise 21. sıradadır. Bu durum, genelde içe dönük
biçimde çalışan sanayi işletmeler ve üniversitelerin işbirliği yapmada yetersiz kaldığını
göstermektedir. Dünya pazarında yarışabilmek, rekabet gücünü artırmak için sanayi,
üniversiteyi devreye sokmak ve üretken kılmak zorundadır. Yoğun bilgi patlamasının yaşandığı
günümüzde, bilgi bir güç olarak ortaya çıkmakta ve ekonomide ayrı bir değer olarak hesaba
girmektedir. Bu bakımdan, üniversite-sanayi işbirliği büyük boyutlarda, Ar-Ge araştırmalarına
aktarılmalıdır. Üniversitenin sıkıntısını yaşadığı maddi kaynak sanayide, sanayinin sıkıntısını
yaşadığı bilgi ise üniversitede bulunmaktadır. İşbirliği, yeni ürün (özgün ürün), teknolojik
gelişme ve teknoloji süreçlerinde yenilenme yaratacak, her iki tarafın bundan yararı olacaktır.
(TMMOB, 2010)
Sayfa 127
Türkiye Metal İşleme Sanayi Sektörünün Genel Durumu
Makine ve parçaları imalat sanayi, sanayi sektörleri içinde yatırım malı üreten temel sektör
olup, imalat sanayi içinde özel ve önemli bir yeri vardır. Makine ekipman ve yedek
parçalarının imal edildiği, “mühendislik sanayileri” denilen alt sektörlerin tamamını
kapsamaktadır. Tüm gelişmiş ülkelerde büyük önem verilen ve öncelikli sektör olarak
tanımlanan bir sanayi dalıdır.
Mühendislik ve araştırmanın yoğun ve vazgeçilmez olduğu Makine Sektörünün ekonomide
üstlendiği lokomotif rolün önemi;

İmalat sanayinin hemen bütün sektörlerine girdi sağlaması,

Sektörlerin itici gücü olması,

İmalat sanayinin gelişmesiyle iç içelik sağlaması,

Mühendislik disiplininin harekete geçirilmesi ve

Yeni ihtiyaç ve taleplere göre gelişme hızının ve üretim kompozisyonlarının
belirlenmesi
şeklinde özetlenebilir.
Avrupa Birliğinin çeşitli kuruluşları ve yetkilileri makine sektörünün AB ekonomisi için ne
denli önemli olduğunu vurgularken, maalesef bu bilinç ülkemizde henüz tam anlamı ile
oluşmamıştır.
Makine ve parçaları imalat sanayi bütün dünyada olduğu gibi ülkemizin sanayileşmesinin de
itici gücüdür ve gelecekte de ülkemizin gelişiminin temel taşı olacaktır. Türk makine sanayi
1990 yılından bu yana yaklaşık % 20 oranında yıllık büyüme oranı göstermiştir. (Sanayi
Genel Müdürlüğü, Mart 2010)
Türkiye’de makine imalat sanayinin ilk öncüleri imalatlarını 1950’li yıllarda gerçekleştirmeye
başlamışlardır. Makine imalatı konusundaki şeker, çimento fabrikaları, pompa, çelik
konstrüksiyon gibi ilk yatırımlar kamu kurumları bünyesinde yapılmıştır.
Sayfa 128
Başlangıçta daha çok kamu fabrikalarının makinelerinin bakımı ve yenileştirilmesi maksadı
ile kurulan tesislerin zaman içinde bu tür makineleri, basitlerinden başlayarak imal etmeye
yöneldikleri ve komple tesis imal eder konuma geldikleri görülmektedir. 1950’li yılların
sonlarına doğru özel sektör de makine imalatına ilgi duymaya başlamış ve ilk imalat
girişimleri gerçekleştirilmiştir.
Bu dönemde döviz imkânlarının yetersizliği nedeni ile ihtiyacı olan makineleri temin
edemeyen yatırımcıların teşviki ile daha önce onarım işi yapan veya makine parçaları imal
eden bazı girişimciler, müşterilerinin ihtiyacı olan makineleri imal etmeye başlamışlardır.
1980’li yıllardan sonra ihracat denemeleri yapılmış ise de, bu ihracat sınırlı değerlerde
kalmıştır.
AB Komisyonu tarafından hazırlatılan ve AB ülkelerinde makine sanayinin durumunu ve
gelişimini inceleyen raporda, 2002 ve 2003 yıllarında yaşanan durgunluğun, hatta Pazar
daralmasının aşıldığı, 2004 yılından itibaren satış ve siparişlerde (%4-5 düzeyinde) artış
yaşandığı ifade edilmektedir. Rapor, satışlardaki artışın bazı küçük firmalara pek
yansımadığını da belirtmektedir. Bu durum ise şu şekilde açıklanmaktadır; bazı küçük
imalatçılar, satış gelirlerinin yeterli düzeyde olmaması nedeni ile mühendislik çalışmalarına
yeteri kadar kaynak ayıramamış, ya da sektörde son yıllarda büyük önem kazanan yenilikçi
çalışmaları yapamamış ve teknolojik gelişmeyi izlemekte geç kalmışlardır. Günümüzde
makine sektöründe fiyatın ikinci planda kaldığı, güncel teknolojilerin uygulanmasının,
tasarım geliştirme çalışmalarının öncelik kazandığı vurgulanmaktadır. Hatta makinenin dış
görünümüne önem veren, satış sonrası hizmetlerde başarılı olan firmalar pazar paylarını
daha kolay artırabilmektedirler.
Son dönemde ülkemizde de makine imalat sanayinde benzer, ikili bir yapının oluştuğu
görülmektedir. Bir kısım imalatçılarımız güncel teknolojileri izlemekte, imal ettiği
makineleri geliştirmeye çalışmakta, kaliteye büyük önem vermekte, müşteri isteklerini
dikkate alarak yeni modellerini programlarına dâhil etmekte, servis ihtiyaçlarını karşılayacak
önlemler almaktadır. Bunların çoğu ISO 9000 serisi kalite güvence sistemlerini kurmuş, CE
işareti kullanımı ile ilgili teknik gerekleri yerine getirmişlerdir. Bu yapıları itibariyle ihracat
yapabilmekte, her yıl ihracatlarını ve imalatlarını artırmaktadırlar. Buna karşın bazı makine
imalatçılarının bünyesinde hiç mühendis istihdam edilmediği, varsa da bunların daha çok
Sayfa 129
işçi yöneticisi niteliğinde çalıştırıldığı görülmektedir. Tasarım geliştirme, teknoloji izleme ve
uygulama ve kalite konularında fazla bir çalışma yapılmamaktadır.
2004 ve 2005 yıllarına ait duruma baktığımızda, ilk grupta yer alan firmaların çoğu için iyi
bir dönem olduğu görülmektedir. İkinci grupta yer alan firmalar ise, maalesef iç pazardan ve
ihracattan yeteri kadar pay alamadıklarından, 2004 ve 2005 yıllarının pek de iyi olmadığını
düşünmektedirler. Ülkemizde, çok büyük olmayan pazar yanında, bu sektörde çok sayıda
firmanın yer alması, sadece yurt içi için imalat yaparak yaşamayı zorlaştırmaktadır. İhracata
açılma ise, yenilikçilik yanında, kalite, teknoloji, verimlilik ve maliyet düşürücü çalışmalara
önem verilmesini gerektirmektedir. (DPT, 2007)
Birçok ülkede olduğu gibi, Türkiye’de de makine ve parçaları imalatçılarının büyük
çoğunluğu küçük ve orta ölçekli işletme (KOBİ) niteliğinde olup, bu yapı değişen ekonomik
koşullara ve teknolojik gelişmelere karşı daha esnek ve hızlı cevap verme imkânı
sağlamaktadır. Sektörde faaliyet gösteren KOBİ’lerin sahip olduğu ucuz işgücü avantajı ve
gelişmiş mühendislik becerileri, makine imalatçılarının uluslararası pazarlarda rekabet
şansını arttıran unsurlardır. Türk Makine İmalat Sanayinde her türlü parça ve aksamın
yüksek kalitede ve rekabet edebilir fiyatlarda üretimi yapılmaktadır. Üretim sürecinde yerli
girdi oranı % 80–85 civarındadır.
Makine İmalatçıları Birliği’nin, üyesi firmalardan derlediği bilgiler, bu grupta yer alan
firmaların ortalama istihdamının 53 kişi olduğunu göstermektedir. Aynı değerin
genelleştirilmesi halinde, atölye tipi imalat yapan ve/veya onarım ve yenileme işleri ile yan
sanayi olarak çalışan veya yenileme pazarı için aksam-parça imal edenler dışında kalan
kuruluşlarda 180.000 – 200.000 kişi istihdam edildiği tahmin edilmektedir. Söz konusu
küçük kuruluşlar da dikkate alındığında istihdam 500.000 kişi olabilecektir. Bu rakam
içinde, kalıp imalatçıları ile makineler için hidrolik-pnömatik ve elektrik-elektronik
komponent imal eden firmaların istihdamı yer almamaktadır.
Makina sanayinde üretilen parçaların başlıca ürün grupları: reaktör ve kazanlar; türbinler ve
turbojetler; pompalar ve kompresörler; vanalar; klimalar ve soğutma makinaları; ısıtıcılar
ve fırınlar; hadde ve döküm makinaları; gıda sanayii makinaları; tarım ve ormancılık
makinaları; yük kaldırma, taşıma ve istifleme makinaları; inşaat ve madencilik makinaları;
kâğıt ve matbaacılık makinaları; yıkama, kurutma ve ütüleme makinaları; tekstil ve hazır
Sayfa 130
giyim makinaları; deri işleme makinaları; kauçuk ve plastik işleme makinaları; metal işleme
makinaları ve takım tezgâhları; motorlar ve yedek parçaları; büro makinaları; rulmanlar,
silah ve mühimmat ile ambalajlama makineleridir. (Sanayi Genel Müdürlüğü, Mart 2010)
Metal eşya ve işleme sektörü ülkemizde çok daha eski yıllardan beri faaliyet göstermektedir.
Ancak, 1950’li yıllar öncesine kadar, bir kaç istisna dışında atölye yapısından ileri
gidememiştir. Teknolojik gelişmesi ise daha yavaş olmuştur.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre metal eşya sektörünün toplam imalat
sanayi içindeki payı 2005 yılında % 3,39, makine sektörünün payı ise % 5,76’dır. İlk bakışta
bu değer küçük gibi görülebilir, ancak AB’de makine sektörünün payı % 7’dir ve Türkiye bu
değere yaklaşmaktadır.
Ekonomik krizlerden metal eşya sektörü, makine sanayinden çok daha fazla etkilenmiş, kriz
sonrası büyümesine devam etmekle birlikte, yıllık büyüme hızları makine sektöründen daha
az olmuştur. (DPT, 2007)
Türkiye’de makine ve parçaları sektörü ihracatımız, 2007 yılında 8,8 milyar USD iken, bu
rakam 2008 yılında %16,8 oranında artış göstererek 10,3 milyar USD’a çıkmıştır. 2009 yılında
ise ithalatımız %24 oranında azalırken, ihracatımız da bu oran %20,7 olarak gerçekleşmiştir.
TABLO 10: MAKİNA VE AKSAMLARI FİİLİ İTHALAT VE İHRACAT RAKAMLARI (USD)
YILLAR
İTHALAT
DEĞİŞİM (%)
İHRACAT
DEĞİŞİM (%)
2001
6.304.305.980
--
1.744.971.748
--
2002
8.173.598.100
29,7
2.142.291.408
22,8
2003
10.293.923.298
25,9
2.992.982.738
39,7
2004
13.456.961.963
30,7
4.125.934.224
37,9
2005
16.400.314.593
21,9
5.246.419.256
27,2
2006
18.998.763.088
15,8
6.516.725.596
24,2
2007
22.570.359.331
18,8
8.781.250.664
34,7
2008
22.539.347.921
-0,1
10.258.590.486
16,8
2009*
17.124.511.974
-24,0
8.130.915.253
-20,7
Kaynak: TÜİK 2009, 2009 yılına ait veriler geçicidir.
Sayfa 131
Türkiye’nin 2009 yılında en fazla makine ve aksamları ihraç ettiği ülke Almanya olup,
Almanya’yı Fransa, İngiltere, İtalya, İran, Irak ve Rusya Federasyonu takip etmiştir.
TABLO 11: ÜLKELERE GÖRE MAKİNA VE AKSAMLARI FİİLİ İTHALAT VE İHRACAT RAKAMLARI (USD)
2008/2009
ÜLKE ADI
2006
2007
2008
2009*
Değişim (%)
ALMANYA
1.059.330.016
1.510.771.879
1.593.734.703
1.100.590.689
-30,9
FRANSA
372.225.508
521.777.451
644.391.990
549.185.467
-14,8
İNGİLTERE
498.723.164
659.528.108
665.010.648
547.715.577
-17,6
İTALYA
381.464.078
494.911.696
520.133.753
395.708.582
-23,9
İRAN
130.919.982
211.320.147
303.090.318
351.080.135
15,8
ROMANYA
175.077.719
281.099.194
327.173.729
332.640.671
1,7
IRAK
174.437.818
234.570.464
244.814.914
328.719.961
34,3
A.B.D.
298.652.098
368.721.569
409.974.222
273.703.555
-33,2
239.307.101
276.863.649
276.828.222
236.016.820
-14,7
249.144.109
361.714.999
461.308.212
217.853.164
-52,8
DİĞER ÜLKELER
2.937.444.003
3.859.971.508
4.812.129.775
3.797.700.632
-21,1
TOPLAM
6.516.725.596
8.781.250.664
10.258.590.486
8.130.915.253
-20,7
İSPANYA
RUSYA
FEDERASYONU
2009 yılında ihracatında en fazla gerileme görülen gruptan biri de %22 ile makinelerin
aksam ve parçaları grubu olmuştur.
Sayfa 132
TABLO 12: MAKİNE VE AKSAMLARI SEKTÖRÜNÜN TAMAMINA İLİŞKİN İHRACAT KAYIT RAKAMLARI
OCAK-ARALIK 2008
OCAK-ARALIK 2009
(%) Değişim
Miktar (Kg)
Değer ($)
Miktar (Kg)
Değer ($)
Miktar
Değer
364.191.851
1.868.641.079
349.475.547
1.613.605.106
-4,0
-13,6
MOTORLAR, AKSAM VE PARÇALARI
77.093.879
1.490.041.397
57.244.448
1.089.108.117
-25,7
-26,9
DİĞER YIKAMA, KURUTMA
276.207.969
1.007.304.498
303.796.065
1.037.653.381
10,0
3,0
İNŞAAT VE MADENCİLİK MAKİNELERİ
249.078.532
998.173.084
150.643.720
607.624.515
-39,5
-39,1
DİĞER MAKİNELER, AKSAM VE
91.442.938
647.870.989
70.329.580
503.785.892
-23,1
-22,2
POMPALAR VE KOMPRESÖRLER
72.056.550
598.669.986
58.584.841
471.413.181
-18,7
-21,3
TAKIM TEZGAHLARI
114.706.136
752.398.157
71.368.093
454.649.394
-37,8
-39,6
57.974.068
396.661.352
54.885.724
376.587.549
-5,3
-5,1
SAVUNMA SAN. İÇİN SİLAH VE
13.408.779
312.748.623
12.895.107
326.385.892
-3,8
4,4
MÜHİMMAT
TARIM VE ORMANCILIK MAKİNELERİ
78.813.499
382.906.184
68.450.735
308.378.366
-13,1
-19,5
HADDE VE DÖKÜM MAK.,
36.732.491
275.002.223
37.799.998
278.787.622
2,9
1,4
REAKTÖRLER VE KAZANLAR
38.801.718
268.679.117
41.199.424
278.331.104
6,2
3,6
VANALAR
37.665.764
325.839.508
30.630.183
265.088.032
-18,7
-18,6
TEKSTİL VE KONFEKSİYON
40.443.084
263.800.310
53.331.882
265.074.195
31,9
0,5
MAKİNELERİ
ISITICILAR VE FIRINLAR
31.758.071
256.005.004
27.459.499
222.289.776
-13,5
-13,2
TÜRBİN, TURBOJET, HİDR.SİLİNDİR
9.453.711
229.437.054
11.278.635
212.220.754
19,3
-7,5
AKS. PRÇ.
YÜK KALDIRMA, TAŞIMA VE İSTİFLEME
33.780.210
171.511.356
29.980.904
164.093.156
-11,2
-4,3
BÜRO MAKİNELERİ
3.486.348
125.114.583
2.875.160
92.764.088
-17,5
-25,9
RULMANLAR
9.338.563
91.827.272
6.711.804
67.019.971
-28,1
-27,0
AMBALAJ MAKİNELERİ, AKSAM VE
3.574.815
80.903.818
3.039.612
66.209.024
-15,0
-18,2
8.943.437
91.657.684
6.577.643
63.306.420
-26,5
-30,9
5.472.393
54.986.823
5.174.052
43.079.994
-5,5
-21,7
DERİ İŞLEME VE İMALAT MAKİNELERİ
1.430.609
6.391.094
1.355.966
5.656.591
-5,2
-11,5
TOPLAM
1.655.855.415
10.696.571.196
1.455.088.621
8.813.112.119
-12,1
-17,6
KLİMALAR, SOĞUTUCU VE
DONDURUCULAR
MAKİNELERİ
PARÇALAR
GIDA SANAYİİ MAKİNELERİ, AKS. VE
PARÇ.
KALIPLAR,AKS. VE PRÇ.
MAK.
PARÇALARI
KAUÇUK, PLASTİK, LASTİK İŞLEME
MAKİNELERİ
KAĞIT İMALİNE VE MATBAACILIĞA
MAHSUS MAK.
Kaynak: Tüm İhracatçı Birlikleri Kayıtları
Sayfa 133
Türkiye’nin 2009 yılı itibariyle en fazla makine ve aksamları ithal ettiği ülke Çin Halk
Cumhuriyeti olup, bunu Almanya, İtalya, Japonya ve İngiltere takip etmiştir. Çin Halk
Cumhuriyeti, Almanya ve İtalya’dan gerçekleştirilen ithalat, makine ve aksamları
ithalatımızın yaklaşık yarısına karşılık gelmektedir.
TABLO 13: ÜLKELERE GÖRE MAKİNA VE AKSAMLARI FİİLİ İTHALAT RAKAMLARI (USD)
2008/2009
ÜLKE ADI
2006
2007
2008
2009*
Değişim (%)
ÇHC
2.234.099.961
2.938.280.609
3.247.283.179
3.303.154.223
1,7
ALMANYA
3.649.395.162
4.517.209.877
4.386.237.921
2.903.192.431
-33,8
İTALYA
2.655.303.682
2.980.711.379
2.730.998.034
1.859.325.667
-31,9
FRANSA
937.409.844
1.017.031.056
1.349.590.539
1.355.652.084
0,4
A.B.D.
764.969.757
915.621.861
1.045.811.356
964.622.141
-7,8
JAPONYA
1.182.855.438
1.381.598.144
1.384.963.018
909.590.205
-34,3
İNGİLTERE
1.293.245.004
1.514.316.393
1.368.098.752
833.868.112
-39,0
GÜNEY KORE
820.031.213
774.697.600
677.201.447
520.691.547
-23,1
POLONYA
322.106.913
385.657.693
485.092.663
509.959.692
5,1
İSPANYA
607.998.319
719.876.827
674.735.236
461.839.503
-31,6
4.531.347.795
5.425.357.892
5.189.335.776
3.502.616.369
-32,5
18.998.763.088
22.570.359.331
22.539.347.921
17.124.511.974
-24,0
DİĞER
ÜLKELER
TOPLAM
İhracat ve ithalat konularının dışında saptanabilen makine imalat sektörü iş gücünün
içindeki mühendislerin oranı % 1,7’dir. Nitelikli iş gücü toplamdan % 34,1 pay almaktadır.
Düz, kalifiye olmayan iş gücü toplamın yaklaşık % 66’sını oluşturmaktadır. Bu durum
Sayfa 134
makine imalat sanayinde bile önemli bir iş gücü niteliği düşüklüğü olduğunu
göstermektedir. (TMMOB, 2010)
TABLO 14: MAKİNE İMALAT SEKTÖRÜNDE İSTİHDAM VE İŞ GÜCÜ NİTELİĞİ
Kaynak: TÜİK İş Kurumu Kayıtları.
Makine ve Parçaları Sektörü SWOT Analizi
Türkiye’deki makine ve parçaları sektörünün analizi konusunda gerçekleştirilen bir
çalışmada (Konya Sanayi Odası, 2008) ortaya konulan SWOT analizinde aşağıdaki konular
öne çıkmıştır:
Güçlü Yönler
•
Çağın gerekliklerine uyum sağlayabilecek, teknoloji ve bilimsel gelişmelere açık genç
ve dinamik nüfusun varlığı,
•
Ucuz iş gücü ve mühendislik hizmetleri ile diğer ülkelerle kıyaslandığında maliyet
düşüklüğü,
•
Tasarım yapabilecek nitelikli yetişmiş eleman mevcudiyeti,
•
KOBİ niteliğindeki firmaların ekonomi ve pazardaki değişmelere kolaylıkla uyum
sağlayabilmeleri,
•
Üniversite-sanayi işbirliği çalışmalarının yoğunlaşması ve çalışma merkezlerinin
sayısının artması,
•
Hammaddelerin yurtiçi pazarlardan sağlanması,
•
CE işaretinin kullanımının artması ve birçok firmanın CE işaretine uyumlu
çalışmaları,
Sayfa 135
•
Son yıllarda birçok firmanın ihracata yönelmiş olması ile birlikte diğer firmaları da
ihracata teşvik etmeleri.
Zayıf Yönler
•
Genç nüfusun sanayi sektörünün ihtiyaçları doğrultusunda mesleki eğitimlerinin
sağlanamaması,
•
Eğitim sisteminden kaynaklanan araştırıcılık ve yaratıcılığın teşvik edilememe
eksikliği,
•
İleri teknoloji üretme konusunda uzmanlaşamama,
•
İmalatta güncel ve gelişmiş teknolojilerin uygulanmasının, tasarım geliştirme
bilincinin yaygınlaşmamış olması,
•
Firmaların, özellikle kalite ve tasarım geliştirme konusunda yetişmiş teknik eleman
istihdamına yeteri kadar önem vermemesi,
•
Firmalar arası işbirliğinin sağladığı yararların görmezden gelinmesi,
•
Eski ve verimi düşük imalat makinelerinin yenilenmeyişi,
•
Çok sayıda firmanın CE işareti kullanımı konusunun gerekliliklerini yerine getirme
konusunda çalışma içinde olmamaları,
•
Firmaların önemli kısmının ar-ge’ye yeteri kadar önem vermemeleri,
•
Birçok
firmanın
fason
imalat
yapmaları
nedeniyle
markalaşma
çalışmaları
yapamamaları,
•
Fikri mülkiyet haklarının korunamaması sonucu başka firmalarca imal edilen
makinelerin kopyalanarak imal edilmesi,
•
İhracatta AB pazarına fazla bağımlı olunması.
Tehditler
•
Yatırım indirimlerinin kaldırılması nedeniyle yatırımların yavaşlaması,
•
Uluslar arası ticaretin serbestleşmesi sonucu pazarda rekabetin artması, düşük
teknoloji grubunda imalat yapan gelişen ülke firmalarının bu kategoride uyguladıkları
düşük fiyatlar,
•
Ucuz işgücü ve devlet destekli Uzakdoğu firmalarından yapılan ve uluslar arası
standartlara uygun olmayan ithalat,
Sayfa 136
•
Gelişen ülkelerin ithalatta uyguladığı yüksek ve ülkelere göre farklılık gösteren
vergiler,
•
Düşük kur-değerli TL sonucunda ithalatın artışı ve ihracatın zorlaşması,
•
Vize alınmasında karşılaşılan sorunlar ve gecikmelerin, satılan makinelere kısa sürede
servis verme imkanını engellemesinin müşteride yarattığı olumsuzluklar,
•
Avrupa Birliği’nin serbest ticaret anlaşması imzaladığı ülkelerden yapılan ithalatta AB
ortak gümrük tarifelerinin uygulanması, ancak bu ülkelerle ülkemiz arasında benzer
anlaşmaların imzalanmamış olması nedeniyle bu ülkelerin Türk mallarının yüksek
ithalat vergileri uygulamaları.
Fırsatlar
•
AB ülkelerinde makine imalatçılarının yüksek ve orta-yüksek teknolojili makine
imalatına öncelik vermeleri, yeni gelişen ülkelerin ise çoğunlukla düşük teknolojili
makine imal etmeleri, orta ve düşük-orta teknolojili makine imal eden firmalarımız
için imkân yaratmaktadır,
•
Uluslar arası ticaretin serbestleşmesi, Dünya Ticaret Örgütü’nün halen yüksek ithalat
vergileri uygulayan ülkeleri, bu vergilerin düşürülmesine zorlamakta oluşu,
•
AB uyum sürecinde, AB’nin serbest ticaret anlaşması imzalamış bulunduğu ülkelerin,
Türkiye ile de benzeri anlaşmaları imzalamaları sonucu, bu ülkelerin ithalatta
uyguladıkları vergilerin düşecek olması,
•
Potansiyel pazarlar; Rusya, Balkan ülkeleri, Türk Cumhuriyetleri, Orta Doğu
ülkelerine yakınlık ve nakliye kolaylığı,
•
İmalatçı firmaların özellikle potansiyel pazar konumundaki ülkelerde düzenlenen
fuarlara son yıllarda daha fazla katılmaları ve markaların tanınır hale gelmesi,
•
Son yıllarda gelişme gösteren ve potansiyel pazarlar olarak görülen komşu ve yakın
ülkeler ile Mısır ve diğer Kuzey Afrika ülkelerinde Türk makine sanayine güven
duygusunun oluşmuş bulunması,
•
Ortadoğu ülkelerinde, politik nedenlerle bazı batı ülkelerinden ithalata karşı
isteksizlik,
•
Uzakdoğu ülkelerinde yatırım yapamayan AB firmalarının, Türk firmaları ile işbirliği
yapmaya sıcak bakmaları,
Sayfa 137
•
Türk firmalarının yakın ülkelerdeki alıcıların özel satış şartları isteklerine daha kolay
uyum sağlayabilmeleri,
•
Pazarda yer edinmiş, ihracat imkânı olan firmaların önemli bir kısmının Avrupa
Birliği teknik düzenlemeleri ve uluslar arası standartlara uygun imalat yapmaları,
•
Çoğunluğu KOBİ yapısında olan firmaların değişen pazar şartlarına ve değişen
müşteri taleplerine uyum sağlamada daha esnek davranabilmeleri ve cevap verme
imkânı,
•
Özellikle
dış
pazarlara
açılan
firmaların
kaliteye
ve
güncel
teknolojilerin
uygulanmasına özen göstermeleri, uluslar arası standartlara uygun imalat yapmaları,
•
Gelişmiş ülkelerdeki imalatçılarla maliyet bakımından rekabet imkânının olması,
•
Talepte iniş çıkışlar yaşanmasına rağmen, yavaş da olsa iç pazarın gelişmesi,
•
Bu arada, işbirliği ağları geleceğin çalışma şekli olup, AB tarafından geliştirilmesi,
öğrenilmesi ve uygulanması için destek verilen ve önerilen bir çalışma modelidir.
Firmalarımızın bu oluşum içinde yer almaları yeni fırsatlar yaratacaktır.
Sayfa 138
Kocaeli Metal İşleme Sanayi Sektörünün Genel Durumu
Ülkemizin en önemli sanayi kentlerinin başında gelen Kocaeli, Devlet Planlama Teşkilatı
tarafından gerçekleştirilen sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi sıralamasında dördüncü
sırada yer almaktadır. 2001 yılı itibariyle Kocaeli’nin GSYİH Gayrisafi Yurtiçi Hasılası’nın
sektörel dağılımı incelendiğinde, yüzde 55’lik pay ile birinci sıradaki sanayi sektörünü, yüzde
43 ile hizmetler ve yüzde 2 ile tarım sektörlerinin izlediği görülmektedir. Diğer taraftan
1987-2001 döneminde yıllık ortalama büyüme hızları itibariyle yüzde 3,6 ile hizmetler,
Kocaeli’nin en hızlı büyüyen sektörü olmuştur.
Devlet Planlama Teşkilatı’nın yapmış olduğu bu çalışmaya göre, Kocaeli ilinde, “plastik ve
kauçuk ürünler imalatı”, “başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı”, “ana
metal sanayi” ile “metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı” sektörleri öne
çıkmaktadır.
Özel sektör işgücü verimliliği, yabancı sermaye yatırımları ve ihracat göstergelerinde öne
çıkan başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı Kocaeli’de 2000-2004
dönemindeki toplam ihracatın yaklaşık olarak yüzde 20’sinin gerçekleştiği sektördür.
Türkiye ortalaması üstünde verimliliği olan sektör, plastik ürünleri imalatına benzer şekilde
alt sektörler itibariyle çeşitlilik sergilemektedir.
Bu alt sektörler,

Başka yerde sınıflandırılmamış diğer özel amaçlı makinelerin imalatı,

Evde kullanıma yönelik olanlar hariç, soğutma ve havalandırma donanımı imalatı,

Başka yerde sınıflandırılmamış diğer genel amaçlı makinelerin imalatı
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı sektörü Kocaeli’de göstergeler
bazında öne çıkan sektörler arasındadır. Bu göstergeler, TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu
2002 Genel Sanayi ve İşyerleri Sayımı’ndaki Özel Sektör İşgücü Verimlilik Yoğunlaşma
Katsayısı ve ihracata yönelik yoğunlaşma katsayılarıdır. (Devlet Planlama Teşkilatı, 2006)
ŞEKİL 31: 2002 YILI GSİS SONUÇLARINA GÖRE AĞIRLIKLANDIRILMIŞ İŞYERİ İSTİHDAMININ SEKTÖREL ORANLARI (0,5
İŞYERİ SAYISI + 0,5 İSTİHDAM OLARAK AĞIRLIKLANDIRILMIŞTIR)
Sayfa 139
Kaynak: DPT, İllerde Sanayi Raporu, 2006
ŞEKİL 32: 2000-2004 DÖNEMİNDE TOPLAM SEKTÖREL İHRACAT ORANLARI
ŞEKİL 33: 2000 YILI İMALAT SANAYİ ANKETİ SONUÇLARINA GÖRE ÖZEL SEKTÖR İŞGÜCÜ VERİMLİLİĞİ
Sayfa 140
Sektör Kodları
….
25
Plastik ve kauçuk ürünleri imalatı
26
Metalik olmayan diğer mineral ürünlerin imalatı
27
Ana metal sanayi
28
Makine ve teçhizatı hariç; fabrikasyon metal ürünleri imalatı
29
Başka yerde sınıflandırılmamış makine ve teçhizat imalatı
30
Büro makineleri ve bilgisayar imalatı
31
Başka yerde sınıflandırılmamış elektrikli makine ve cihazların imalatı
…
Kocaeli’de rekabet analizi yapılan Metal İşleme Sanayi Sektörünün genel olarak bölge ve
çevresinde bulunan otomotiv ana ve yan sanayilerine hizmet verdiği görülmüştür. Üretim
Sayfa 141
yapan sektör firmalarının genellikle projeye bağlı özel ürünler imal ettikleri ve sayı olarak
çok az firmanın seri imalatı olduğu belirlenmiştir. Bu firmaların çalışma alanları pres,
bükme, kesme gibi işleme makinelerindeki işlemlerden tutun da tek tek makinelerden
oluşan bütün bir sistemin oluşturulmasına kadar çeşitli dallardadır.
Sektörde faaliyet gösteren hidrolik lift, vinç ve platform imalatı yapan firmalar yurtiçi ve
yurtdışı olmak üzere çeşitli yerlere, döküm sanayisi için çalışan firmalarda Karabük, Mersin
gibi döküm fabrikalarının yoğun olduğu yerlere yedek parça satmakta ve sistemler
kurmaktadır. Bunun dışında bölgede kalan firmaların tümü otomotiv ana ve yan sanayine
imalat yapmaktadır. İmalatlarını genellikle çevredeki büyük yatırımlı ve global markalı
büyük fabrikalara imal etmekte ve bunların kanalıyla da dünyanın her yerine yedek parçalar
göndermektedirler.
Kocaeli’de takım tezgâhları üreten firma bulunmamaktadır. Buradaki firmalar takım
tezgâhlarının da yedek parçalarını imal edebilmektedir.
Firmaların karlılık seviyelerinin ne kadar teknolojik ürün imal etmeleriyle ilgili ve özgün
işlerin önemi olduğu anlaşılmaktadır. Çevrede faaliyet gösteren ve firmaların müşterileri
olarak
adlandırabileceğimiz
fabrikalar
imal
ettirmek
istedikleri
parçayı
firmalara
göndermekte ve nihai ürünün imal edileceği malzeme ve kaliteyi standart tuttuklarından
dolayı özerklik oluşmamakta ve herkes aynı işi yapmaktadır. Kocaeli’de sektör çalışanlarının
kolaylıkla işten ayrılıp kendi firmalarını kurmaları kültürü var olduğundan, sektörde yeni
girişim oranı da fazladır. Tezgâh başında tek başına çalışan firma sahibi ile bir sürü eleman
çalıştıran firma arasındaki genel giderler göz önüne alındığında maliyetler farklılaşmakta ve
rekabet unsurları parçayı en kısa sürede ve en ucuza imal edebilecek tezgâh kapasitesi ve
makine parkı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Ülkemiz metale şekil vermede özellikle kesme, bükme ve pres işlerinde oldukça iyi bir
konumdadır. Özellikle Bursa ve civarına yerleşmiş ve bu işlemleri başarı ile gerçekleştiren
kapasiteli firmalar, torna ve frezeleme gibi işleme faaliyetleri boyutunda çok geride
kalmaktadır. Kocaeli’de bu sektörde faaliyet gösteren firmalarda bu açığı kapatmaktadır. Bu
durumda, seri imalatı olmayan ve sadece projeye bağlı üretim yapan firmaların karlılığını
arttırmak için ar-ge ve inovasyon faaliyetlerine eğilmesi gerekmektedir. Sektör firmaları ne
yazık ki bu tip faaliyetlerde çok zayıftır. Bunun haricinde hassas üretimler de karlılığı
Sayfa 142
arttırıcı etkenlerdendir ancak yatırım maliyetlerinin yüksekliği firmalara devlet desteğini
gerektirmektedir.
Bir başka sorun da sektör firmalarının ortaklı veya aile şirketi yapılarında olmalarından
kaynaklanan kurumsallaşma sorunlarıdır. İşletmelerde profesyonel bir yönetim kadrosu
olmamakla beraber özellikle tanınmış görev ve yetkiler de bulunmamaktadır. Bu tarz
yapılarda genellikle aile bireyleri bir araya gelerek şirketle ilgili kararları vermeye devam
etmektedirler.
Rekabet gücünün azaltan diğer önemli bir unsurda kopyalamadır. Çevrede “tek başına
çalışan” diye tabir edilen firma sahiplerinin, büyük işleri firmalardan görüp, teknik
resimlerini lazer kesimcilerle beraber çıkartıldığı ve bu yolla ürünleri kopyalayarak büyük
fabrikalara daha ucuza satma istekleri görülmüştür. Firmalarda seri imalat olmadığı için de
makine imalatçıları kendilerini genel makine imalatçısı gibi konumlayarak, her şeyi imal
ederim durumuna getiriyorlar. Dolayısıyla firmalar büyüyememektedir. Bu durumda
mühendislik faaliyetlerinin olmadığı ve uzmanlaşmanın gerçekleşemediği bir bölge ortaya
çıkmaktadır. Tüm firmalar aynı işleri yapmakta ve neticesinde imal edilecek aynı ürün için
fiyat kırmaktan büyüme sağlanmamaktadır. Çevredeki firmalar bu durumun çevredeki
büyük fabrikaların yüzünden gerçekleştiğinden de bahsetmektedir. Bölgedeki çoğu KOBİ,
çevredeki büyük fabrikalara iş yapmaya çalışmakta ancak teslim ettiği ürünün parasını
zamanında alamamaktadır. Bunlar hep karlılığı azaltan hususlardır ve görüşmeler
neticesinde anlaşılmıştır ki bu durumun üstesinden gelebilecek tek husus seri üretime
geçebilmektir.
Sektör tamamıyla civardaki büyük fabrikaların makineleri için parçalar imal ettiğinden, bu
makineler ne zaman yenilenirse parçaları da o zaman yeniden imal edilmeye başlanacak
demektir. Dolayısıyla yeni ürün ortaya çıkma süreci sık değildir. Sektörde yenilen parçalar
genellikle yedek parçalardır. Müşterilerin kullandıkları makinelerdeki parçaların çalışma
saatleri dolunca ya da herhangi bir nedenden dolayı işlev görmez olduğunda yenilenmek
zorunda olduklarında sektör firmalarına malzeme cinsi ve teknik resmi ile vermekte ve
parçanın aynısından yapmalarını istemeklerdir. Genel olarak sektördeki ürünlerin yenilenme
sıklığı 6 ay ile 5 sene arasında değişmektedir.
Sayfa 143
Bir başka dezavantaj da, bölgedeki kalifiye eleman eksikliğidir. Her ne kadar yerel halk
çalışanları firmaları sahiplenip uzun yıllar çalışsa da, yeni mezun elemanlar bölge
firmalarına gelmemekte, bu elemanlar daha çok marka olarak bilinen büyük fabrikalarda işe
girmeye çalışmakta ya da İstanbul’a gitmektedirler. Firma sahipleri elemanlara bu büyük
fabrikalarda verilen ücretlerden daha fazla ücret verdikleri halde eleman bulamadıklarını
belirtmektedir. İşçilere ve diğer elemanlara ödenen ücretlerin diğer illere göre yüksek oluşu
da bölge firmalarının diğer bir dezavantajıdır.
Bölgedeki firmalar devlet desteklerinin çok azından haberdar olmakta ve neredeyse hiç
destek kullanmama eğilimindedirler. Dokümantasyon ve bürokrasinin yoğun olduğu olgusu
kendilerini bu destek ve teşviklere başvurmaktan alıkoymaktadır.
Bu bilgiler ışığında Kocaeli metal işleme sektörü firmalarının rekabet unsurlarını lojistik
konum, kalite/fiyat oranı, termin süresi, tezgâh kapasitesi ve makine parkı ile insan kaynağı
olarak sıralamak mümkündür.
Kocaeli’deki hava, kara, deniz yolu ve dolayısıyla limanın varlığı ve özellikle Avrupa Birliği
ülkelerindeki işçilik maliyetlerinin yüksekliği sebebiyle Kocaeli’de üretilen aynı kalitedeki
malzemenin satış fiyatının daha ucuz olmasıyla ürün teslim sürelerindeki hızlılık,
destelendikleri takdirde metal işleme sanayi firmalarının rekabet güçlerini artıracaktır.
Sayfa 144
Yapılan saha çalışması ve uzman görüşmeleri sonucunda Kocaeli Metal İşleme Sanayi Sektörünün rekabet gücü 100 üzerinden 35 olarak
ölçümlenmiştir.
ŞEKİL 34: METAL İŞLEME SANAYİ SEKTÖRÜ ELMAS BAŞLIKLARININ VE ALT BAŞLIKLARIN KIRILIMI
Sayfa 145
ŞEKİL 35: METAL İŞLEME SANAYİ SEKTÖRÜ - FİRMA STRATEJİSİ VE REKABET YAPISI GRAFİĞİ
ŞEKİL 36: METAL İŞLEME SANAYİ SEKTÖRÜ - FİRMA STRATEJİSİ VE REKABET YAPISI KONUSUNDAKİ ALT BAŞLIKLARIN
ÇARPAN ORANLARI
Bu rapor innoCentric tarafından Kocaeli İl Özel İdaresi için hazırlanmıştır. ©2011
Sayfa 146
STRATEJİ
Kocaeli metal işleme sektöründeki firmalar hedefleri doğrultusunda incelendiğinde, bir
kısmının marka bilinirliklerini sağlayarak seri üretime geçmek ve ihracat yapabilir konuma
gelmek istedikleri, bir kısmının da makine imalatı yaparak ülkedeki makine imalatçıları ile
yarışır hale gelmek ve ihracata yönelmek istedikleri gözlemlenmiştir. Sektörde çalışan
firmalar her türlü makinenin yedek parçasını, otomotiv ve iş makinelerinin yedek parçalarını
üretebilecek konumdadırlar. Ancak firmalar karlılık seviyeleri dikkate alındığında büyük bir
yarış içindedir ve büyüme gösterememektedir.
Bu sorunda, çevrede yerleşik bulunan otomotiv yan sanayi sektörünün büyük etkisi vardır.
Sürekli büyük fabrikalardan iş alma peşinde olan sektör firmaları hedefledikleri seri üretime
geçmek için gerekli atılımı yapamamakta ve büyük firmaların baskıları neticesinde bu yolda
bir
strateji
geliştirememektedir.
İzlenen
strateji
genellikle
teknolojiyi
iyileştirme
çalışmalarıdır. Firmaların çoğunda makine parkını yenileme ve iyileştirme çalışmaları vardır.
Sektör firmaları stratejilerini bu yolda finansal kaynak bulma ve kullanmak üzerine
kurmuştur.
Bir başka büyüme unsuru olan arsa ihtiyacının da bulundukları bölgede karşılanamadığını
belirtmişlerdir. Firmalar, uygun altyapı sağlanmadığı sürece seri üretime geçebileceklerini
düşünmemektedir. Haliz hazırda özel imalatlar yaptıklarından, bazıları çalıştıkları
mekânların küçüklükleri sebebiyle hazırda ürün bulunduramadıklarını, çalışma alanlarının
yeterli gelmediğini ve bu sorunun üstesinden gelmek için de vardiyalı sisteme geçtiğini
belirtmiştir. Firmalar, sektör firmalarının birinin liderliğinde bir kooperatif kurmuş ve
toplam 150 sanayiciden oluşan bu kooperatifin arsa ihtiyacını karşılayabilmesini
beklemektedir.
Firmaların aldıkları eğitim ve danışmanlık hizmetlerinin çoğu belgelendirme kuruluşlarının
çalışmalarıdır. Neredeyse tüm firmalar çevredeki büyük firmalara iş yaptıklarından kalite
sitemini
uygulamaya
koymuş
olmaları
gerekmektedir.
Diğer
taraftan,
kullanılan
ekipmanlardaki lisanslı yazılımların kullanılabilmesi için gerekli yazılımların eğitimlerini de
almışlardır. Firmaların, zaman bulabildikleri sürece bölgede aktif olan Sivil Toplam
Kuruluşları tarafınca düzenlenen eğitim programlarının dışında eğitim programlarına
Sayfa 147
katılmadıkları anlaşılmıştır. Düzenlenen bu eğitim programları da genel amaçlı
çalışmalardır.
Firmaların çoğunun
yönetim
yapıları
aile şirketidir ve bu
sebepten firmalarda
kurumsallaşamama problemi bulunmakta ve markalaşma ile ilgili danışmanlığa ihtiyaçları
vardır. Saha çalışmasında ziyaret edilen firmaların ürün geliştirme, verimlilik, finans
yönetimi ve dış ticaret konularında da eğitim almaları gerekliliği gözlemlenmiştir.
Kocaeli metal işleme sektörü firmalarının rekabet unsurları lojistik konumları, kalite/fiyat
oranı, termin süresi, tezgâh kapasitesi ve makine parkı ile insan kaynağı olarak
sıralanmaktadır.
Firmaları bulundukları bölge birçok sanayinin merkezi konumundadır. Neredeyse her
sektörde kullanılan makinelerin yedek parçalarını yapabilme gücüne sahip olduklarından
firmaların iş potansiyeli bakımından önemli bir lojistik konum avantajları bulunmaktadır.
Bunun yanında hammadde ve ekipman tedarikçilerinin en yoğun olduğu İstanbul şehrine
yakınlıkları da firmalara başka bir rekabet unsuru kazandırmaktadır.
Firmaların karlılık seviyelerinin ne kadar teknolojik ürün imal etmeleriyle ilgili ve özgün
işlerin önemi olduğu anlaşılmaktadır. Çevrede faaliyet gösteren ve firmaların müşterileri
olarak
adlandırabileceğimiz
fabrikalar
imal
ettirmek
istedikleri
parçayı
firmalara
göndermekte ve nihai ürünün imal edileceği malzeme ve kaliteyi standart tuttuklarından
dolayı özerklik oluşmamakta ve herkes aynı işi yapmaktadır. Kocaeli’de sektör çalışanlarının
kolaylıkla işten ayrılıp kendi firmalarını kurmaları kültürü var olduğundan, sektörde yeni
girişim oranı da fazladır. Tezgâh başında tek başına çalışan firma sahibi ile bir sürü eleman
çalıştıran firma arasındaki genel giderler göz önüne alındığında maliyetler farklılaşmakta ve
rekabet unsurları parçayı en kısa sürede ve en ucuza imal edebilecek tezgâh kapasitesi ve
makine parkı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Sektör için bir diğerli önemli rekabet unsuru da firma içinde yetişmiş insan kaynağının
bulunmasıdır. Çevredeki büyük fabrikaların bıraktığı imaj doğrultusunda, çalışanların fırsat
bulduklarında hevesle bu işletmelere girmek için işi bırakmaları firmalara olumsuz olarak
yansımaktadır. Firmaların yetişmiş elemanlarını kaybettikleri bu davranış da, rekabet
yeteneklerini etkilemektedir.
Sayfa 148
REKABET GÜCÜ
Kocaeli’deki sektör firmalarının en önemli rekabet avantajı konumlarıdır. Coğrafi
konumunda, bölgenin dört bir yanının büyük yatırımlı fabrikalarla çevrilmiş olması
firmaların kolayca iş sahibi olabilmelerini sağlamaktadır. Ana ve yan sanayine hizmet veren
bu büyük fabrikalar sektörle alakalı tüm işlerini, en yakınlarında konumlanmış, kontrol
altında tutabilecekleri, işleri gözetleyip denetleyebilecekleri firmalara vermek istemektedir.
İşte bu firmalarda coğrafik olarak bölgenin kalbi sayılan Kocaeli metal işleme sektörü
firmalarıdır.
Konumlarının öneminin bir başka yönü de firmaların İstanbul’a olan yakınlığıdır. İhtiyaç
duyulan ekipman ve hammadde de kolayca temin edilebilmektedir. Bölge, en önemli
karayollarından birinin tam üstünde, limana ve tren yoluna da çok yakındır. Sektör
firmalarının üretim kapasitelerinin yeterli olduğu ancak ihracat potansiyellerinin
bulunmadığı düşünülürse, ihracat için gereken destek sağlandığında firmalar sahip oldukları
önemli lojistik konumu önemli bir rekabet avantajına çevirebilecekleridir.
Sektör firmalarının diğer avantajları yapılan işlerin kalite/fiyat oranının yüksekliği, termin
süresi ve uzun süre büyük fabrikalarla çalışmış olmanın sonucunda oluşan güven unsuru
olarak sıralanabilir.
Kocaeli’de faaliyet gösteren sektör firmalarının dezavantajları ise pahalı iş gücü, kalifiye
eleman eksikliği, finans kaynağı ve kurumsallaşma sorunları olarak sıralanmaktadır.
Çevredeki fabrikalardan iş alan sektör firmaları, bu fabrikaların taşeronları haline gelmiştir.
Fabrikalar imal ettirmek istedikleri parçalar için firmaları kullandığından, firmalar da günlük
ticari kaygılara kapıldığı için büyüme için önşart olan özgün tasarım ve yenilikleri
yapamamaktadır. Bu nedenle de büyüyememektedirler.
Bölge firmalarının bir başka dezavantajları da yer problemleridir. Şehir içindeki Küçük
Sanayi Sitesi’ne sıkışan firmalar buradaki alan yetersizliğinden şikâyet etmektedir. Belli
metrekareler içinde olan dükkânlarda faaliyet gösterdiklerinden hareket kabiliyetleri
sınırlanmış, bu nedenle fazla eleman istihdam edememiş bu problemi de vardiyalı çalışma
Sayfa 149
sistemine geçerek çözdüklerini belirtmişlerdir. Yaklaşık 150 firma sahibi birleşerek bir
kooperatif kurmuş ve bu yolla çevrede uygun bir arsa alarak yer tahsisine giderek
kendilerine alan olarak büyüme yolunu açma niyetindelerdir.
Bir başka dezavantaj da, bölgedeki kalifiye eleman eksikliğidir. Her ne kadar yerel halk
çalışanları firmaları sahiplenip uzun yıllar çalışsa da, yeni mezun elemanlar bölge
firmalarına gelmemekte, bu elemanlar daha çok marka olarak bilinen büyük fabrikalarda işe
girmeye çalışmakta ya da İstanbul’a gitmektedirler. Firma sahipleri elemanlara bu büyük
fabrikalarda verilen ücretlerden daha fazla ücret verdikleri halde eleman bulamadıklarını
belirtmektedir. İşçilere ve diğer elemanlara ödenen ücretlerin diğer illere göre yüksek oluşu
da bölge firmalarının diğer bir dezavantajıdır.
Sonuç olarak Kocaeli ili teşvik ve destek bölgesi de olmadığından sektör firmalarına sağlanan
bir kolaylık bulunmamakta ve buradaki sektör firmaları çevredeki büyük yatırımlı
fabrikalara bağımlı olarak iş yapmakta ve seri üretimin bulunmadığı da anlaşılmaktadır.
Bölgedeki sektör firmalarından sadece birkaçının ihracatla ilgisi olduğu ve bunların
rakiplerinin özellikle Çin, Almanya, Fransa ve İtalya’da üretim yapan firmaların olduğu
belirlenmiştir. İhracat yapmayan firmaların rakipleri de öncelikle Kocaeli, daha sonra
İstanbul, Bursa ve Konya illerinde faaliyet gösteren ulusal firmaların olduğu görülmüştür.
KURUMSALLIK
Sektörde faaliyet gösteren firmaların, ISO 9000 ve versiyonları kalite yönetim belgelerine,
CE ve TSE belgelerine sahip oldukları görülmüştür. Ayrıca, ihracat yapan az sayıda firmada
ürünü satabilmek için o ülkenin talep ettiği sertifika veya belgeleri de temin etmektedirler.
Yapılan saha çalışmaları süresince ziyaret edilen firmalardan yarısında marka tescil
belgesine, ikisinde 3’er diğerlerinde 1’er olmak üzere toplam 10 adet patent ve faydalı model
belgesine ve sadece birinde 1 ve birinde 14 adet tasarım tescil belgesine rastlanmıştır.
Firmaların kurumsallık adına bu tarz belge ve sertifikasyonları ya satış için gereklilik
durumunda ya da sadece almış olmaları için aldıkları anlaşılmaktadır. Firmalar, büyük
fabrikalara iş yaptıklarından dolayı onların sistemleri gereği zaten tedarikçi olarak bu
Sayfa 150
belgeleri bulundurma zorunluluğunda olduklarını da belirtmişlerdir. Ancak bu belgelerin
geçerliliğini koruması için yapılan gerekli denetimlerin yetersiz olduğu dolayısıyla belge ve
sertifika uygulamalarının zayıf olduğu da görülmüştür.
Metal işleme sektörü firmalarındaki en önemli kurumsallaşma sorunu ortaklı veya aile
şirketi olmaktan kaynaklanan sorunlardır. Ortaklı yapılarda kişilerin, bir süre sonra firma
ortaklığından ayrılıp kendi firmasını kurması sebebiyle firmalarda kan kaybı yaşanmakta,
firmanın kendini toparlaması zaman almaktadır. Hemen hemen tüm işletmelerde
profesyonel bir yönetim kadrosu olmamakla beraber özellikle tanınmış görev ve yetkiler de
bulunmamaktadır. Bu tarz yapılarda genellikle aile bireyleri bir araya gelerek şirketle ilgili
kararları vermeye devam etmektedirler.
Firmaların personellerini yönlendirdikleri eğitimler genellikle kullandıkları makinelerin
yazılım programlarının eğitimleridir. CNC tezgâhlarındaki metal işleme işi hassas işleme
gerektirdiğinden operatörün koordinatları doğru biçimde programlaması gerekmektedir.
Dolayısıyla firmalar bu eğitimlere çok önem vermektedir. Bunun dışında firmalardan çeşitli
odalar ya da birlikler tarafından verilen kişisel gelişim veya dış ticaret gibi farklı konulardaki
eğitimlere katılım çok azdır. Firmalarda insan kaynağına yapılan yatırımlar genellikle sosyal
içerikli konulardır. Çoğu firma personeli için çeşitli yerlere gezi düzenlemekte ve neredeyse
tüm firmalar elemanlarını piknik gibi soysal etkinliklere götürmektedir. İşçi sağlığı ile ilgili
yapılan yatırımlarda gereken kanuni zorunluluklardan ya da nitelikli müşterilerden gelen
zorunlu şartların sağlanması amacıyla yapılan yatırımlar olduğu gözlemlenmiştir.
Ayrıca, çoğu firma sahip olduğu ISO kalite yönetim sistemi çerçevesinde, kendilerine ulaşan
müşteri şikâyetlerini kayıt altına aldıklarını ve şikâyetle ilgili anında müdahalede
bulunduklarını belirtmişlerdir. Sektörde yavaş yavaş müşteri memnuniyeti sistemi oluşmaya
başlamış ve firmalarda yürürlüğe girmiştir.
İNOVAŞYON VE AR-GE YAPISI
Kocaeli metal işleme sektöründe faaliyet gösteren firmaların ar-ge ya da yenilik için kaynak
ayırmadığı ve bu konulardaki faaliyetlerinin çok zayıf olduğu gözlemlenmiştir. Firmalar
Sayfa 151
standart üretim yapmadıklarından dolayı herhangi bir süreç iyileştirme faaliyetine de
yönelmemektedir.
Süreç iyileştirme konusundaki faaliyetlerini elemanları en verimli
çalışabildikleri pozisyonlara konumlandırmak olarak nitelemekte, böylece verimin arttığını
düşündüklerini belirtmişlerdir. Özetle firmalar üretim kapasitelerinin tezgahlara bağlı
olduğunu ve üretimlerinin seri ya da standart olmadığını vurgulamışlar, buna bağlı olarak da
herhangi bir yenilik ya da ar-ge çalışması yapmadıklarını belirtmişlerdir.
Bir diğer hususta, analizi yapılan üç sektör göz önüne alındığında metal işleme sanayi için
ortaya çıkan kişi başına düşen ciro bedelinin bu sektör için en düşük olmasıdır. Bu durumda,
diğer sektörlerle kıyaslandığında yenilik ve ar-ge konuları için yeteri kadar finans kaynağı
ayrılamadığı ve yapılan işin katma değerinin düşüklüğü de göze çarpmaktadır.
Büyük ölçekli firmalardan biri, daha önce kapasite olarak imal edilmemiş bir ürününün
başka bir sektör tarafından kullanılmaya başlandığını ifade etmiş ve bu yeniliğin farklı sekötr
için bir çığır açtığını belirtmiştir. Bu sistem kendi işlediği parçaları dışarıdan temin ettiği
parçalarla monte ederek bir araç üstü hidrolik sistem tasarlaması ve bunun inşaat
sektöründe binaların mantolama işinde birkaç kişinin aynı hidrolik sistemde beraber
çalışmasını ve sağa-sola hareket kabiliyetini getirmesinden oluşan bir imalattır. Bu
sistemlerin üzerine operatörlerden alınan geliştirici bilgilerle geliştirmelerde yapılmış ve
yukarıda bahsedilen patent ve faydalı model tescilleri de farklı sektör tarafından
kullanılmaya başlanan bu sistemler için alınmıştır.
Saha çalışmasında görüşülen firmaların yarısı kendi iş konularındaki ihtisas fuarlarına
ziyaretçi olarak katıldıkları belirtmişlerdir. Firmalardan sadece üç tanesi bazı ihtisas
fuarlarında katılımcı olarak yer almışlardır. Firmaların çoğu senelerdir büyük fabrikalara iş
yaptıklarından ve çevreleri potansiyel müşterilerle çevrili olduğundan, fuarlara katılarak yeni
müşteri bulma gibi bir kaygılarının bulunmadığı anlaşılmıştır.
İnovasyon ve ar-ge çalışmaları için çok önemli bir yeri olan fikri ve sınaî hakların firmalar
tarafından bilinmediği de aşikârdır. Ziyaret edilen firmalardan biri hariç hiçbirinin tekniğin
bilinen durumu ile ilgili bir fikri bulunmamaktadır. Bu konuları sadece marka tescili ile
yürütmekte, bazıları alınan markaların kendileri ile alakalı bile olmadığını belirtmektedir.
Yine de faaliyetteki firmaların ortalama %50’sinin marka tescil belgeleri mevcuttur. Ayrıca,
firmalar ar-ge ya da yenilik çalışmaları için hiçbir devlet desteğinden yararlanmamaktadır.
Sayfa 152
TABLO 15: METAL İŞLEME SANAYİ SAHA ÇALIŞMASI DEĞERLENDİRMESİ
399
33,25
59
4,91
44
3,66
10
0,83
15
1,25
0
0
İŞBİRLİĞİ
Kocaeli metal işleme sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmaların tedarik zincirinde çok
karmaşık bir yapı bulunmamaktadır. Firmalara çevredeki büyük fabrikalardan imal edilmesi
istenen parçaların teknik resimleri ve malzemenin cinsi verilmekte, firmalar tedarikçilerden
malzemeleri alıp bu parçaları işlemekte ve büyük fabrikalara satmaktadır.
Firmalardan bir tanesi makine alımı ya da tesis kurumlumu konusunda ulusal bir firmayla
bir diğeri de satış konusunda uluslar arası bir firmayla işbirliği yapmaktadır. Bölgede faaliyet
Sayfa 153
gösteren firmalar ancak sipariş olarak çok yoğun bir iş alındığında yetiştiremeyecekleri
ürünleri güvendikleri ve işi verilen firmadan çalıp götürmeyeceğine inandıkları firmalara iş
olarak vermektedirler.
Yapılan anket çalışmasında ana metal sanayi konusunda faaliyet gösteren firmalar arasındaki
işbirliği seviyesi kötü olarak belirlenmiştir.
TABLO 16: METAL İŞLEME SANAYİ SEKTÖRÜNDE KOCAELİ’DE FAALİYET GÖSTEREN FİRMALAR ARASINDAKİ İŞBİRLİĞİ
KÜLTÜRÜNÜN SEVİYESİ ANKETİ SONUÇLARI (KATILIMCILAR = 12 SEKTÖR FİRMASI + 3 SEKTÖR UZMANI)
Çok kötü
Kötü
Ortalama
İyi
Çok iyi
2
11
2
-
-
Sayfa 154
Girdi Koşulları
ŞEKİL 37: METAL İŞLEME SANAYİ SEKTÖRÜ – GİRDİ KOŞULLARI GRAFİĞİ
ŞEKİL 38: METAL İŞLEME SANAYİ SEKTÖRÜ – GİRDİ KOŞULLARI KONUSUNDAKİ ALT BAŞLIKLARIN ÇARPANLARI
Sayfa 155
İNSAN KAYNAĞI
Metal işleme sanayi sektöründe ihtiyaç duyulan insan kaynağı mühendisler, teknik
ressamlar, CNC/CAD-CAM operatörleri, tezgâhlarda çalışabilecek ara elemanlar ve çıraklar
Bölgede yapılan ziyaretler sonucu, firmaların nitelikli mühendis bulmakta sıkıntı yaşadıkları
görülmüştür. Bölgede bulunan üniversite, sektör için gerekli mühendislik dallarından
mezunlar verse de bu kişiler bölgeye yayılmış isimleri prestijli olan büyük fabrikalarda işe
girme hevesinde olduklarından küçük firmaları tercih etmemektedir. Halbuki görüşülen
firmalar hem imajları hem de imkanları ile yeni mezun gençleri fetheden global markalı bu
büyük fabrikalarda ücretlerin kendilerinden düşük olduğunu ve oralarda ihtisaslaşma
yapılamayacağını belirtmişlerdir. Diğer yandan, İstanbul ve Gebze’nin bölgeye yakınlığı ve
buralardaki iş imkânlarının çeşitliliği de yeni mezun gençleri cezp etmektedir. Genellikle
Küçük Sanayi Sitesinde yerleşik sektör firmaları kendilerine iş için başvuran mühendislerin
teorik olarak ortalama düzeyde ancak pratiklerinin olmadığını belirtmiş, hatta bazı yeni
mezun mühendislerin matkapla frezeyi ayıramadıklarını söylemişlerdir.
1997 yılında Meslek Liseleri mezunlarının üniversitelere devamlarında sağlanan avanataj ara
elemanın en önemli değer olduğu bu sektöre büyük sekte vurmuştur. Yapılan görüşmelerde
daha önceki sistemde, beraber çalışan meslek lisesi mezunlarıyla normal lise mezunlarının
birbirlerine yardımcı oldukları, biri diğerine ders anlatırken öteki de diğerine işin pratiğini
gösterdiği belirtilmiştir. O dönemlerde yetiştirilecek ara elemanların sınavla seçildiği ancak
günümüzde bu sistemin tamamen değiştiği ve Sanat Okullarının bittiği, bu sistemden
vazgeçildiği için de şimdi o okullarda iş yapamayan vasıfsız olarak nitelendirdikleri
öğrencilerin kaldığı ifade edilmiştir. Bu öğrencilerinde Talaşlı İmalat konusunda hiçbir
bilgilerinin olmadığı, teknolojinin önemli derecede ilerlediği günümüzde sektöre giren
bilgisayar destekli tezgâhlar için gerekli programlar bir yana, iki boyutlu teknik çizim
yapılan AutoCAD programını bile kullanmayı bilmedikleri vurgulanmıştır.
Saha ziyaretlerindeki görüşmelere göre, eğitimdeki en büyük sorun ara eleman
yetişmemesidir. Bu büyük sorun beraberinde başka bir büyük sorunu da meydana
getirmiştir. Bir sürü yeni üniversite açılmış ve bunlar eğitim kadroları yeterli olsun ya da
Sayfa 156
olmasın yine birçok yeni mühendis mezun vermeye başlamışlardır. Bu da mühendis
sayısında patlama yaratmış ancak onları kalitesizleştirmiştir. Gelinen son noktada vasıfsız
olan bu yeni mezun mühendislerin artık ara eleman gibi çalıştırılmaya başlanmasıdır. Bir
başka hususta yeni mezun bu mühendislerin eğitimlerinin kötü olduğu halde beklentilerinin
çok yüksek olmasıdır. Günümüzde üniversite mezunu olup da imalatta bulunmak
istemeyen, sadece idari kadroda çalışmak isteyen birçok mühendisin olduğu aşikârdır.
Ülkede eğitim sisteminin 8 yıllık ilköğretime geçmesi sonucu, çırak olarak görev yapan insan
kaynağında da problem yaşanmıştır. Küçük yaşlardan itibaren gerek maddi imkânlar
sebebiyle gerekse ailesinin zoruyla çalıştırılmaya başlanan ve çırak olarak nitelendirilen
elemanlar artık 15-16 yaşlarında ilköğretimi tamamlayıp işe başlayabilmektedir. Ancak
firmalar bu yaşlardaki çocukların söz dinlemediklerini, bir şeyler öğrenmeye de hevesli
olmadıklarını, bu yaştan sonra da çıraklığın olmayacağını belirtmişlerdir. Firmalar eğer 16
yaşından küçükleri çırak olarak çalıştırmaya başlarsa, 3 yıl boyunca haftada 1 gün Çıraklık
Eğitim Merkezine gönderme zorunluluğu ile karşılaşmakta ancak bunun pratikte hiçbir
faydasının olmadığını, elemanların sadece gelen projelerdeki çizimleri okuyabildiklerini
ifade etmişlerdir.
Hemen hemen tüm firma sahipleri uzun senelerdir bu sektörün içindedir ve küçüklükten
başlayarak, tezgâhların başında işi öğrendiklerini belirtmişlerdir. Yukarıda açıklanan durum
itibariyle eğitim sisteminin yeterli olmadığı görülmektedir. Bu sektör için çırağından
mühendisine kadar nitelikli insan kaynağı ihtiyacının çok önemli olduğu, gelişmek büyümek
yenilik yapabilme ve rekabet edebilme için gerekli insan kaynağının eğitilmesinde rol alan
kurumların acilen gözden geçirilmesi ve kurumlardaki eğitim müfredatlarının günümüz
teknolojilerinin gereklilikleri ile revize edilmesi gerekmektedir.
HAMMADDE
Metal işleme sanayi sektörünün temel hammadde ihtiyacı çeliktir. Bunların dışında bakır,
nikel krom ve galvanizli malzemelerde kullanılmaktadır. Hammaddeler yassı sac, NPI ve
NPU profilleri ve dolu malzemeler gibi çeşitli formlarda temin edilmektedir. Bunların
dışında bronzlar, sinter metaller, halatlar, zincirler ve makine yağları da hammadde olarak
Sayfa 157
kullanılmaktadır. Sektörde kullanılan hammaddelerden krom-nikel ve İsveç çeliği
dışındakiler yurtiçinden temin edilmektedir. Genel olarak hammaddenin temininde sıkıntı
yaşanmamakla beraber krom-nikel ve İsveç çeliğinde yurtdışına olan bağımlılık
piyasalardaki dalgalanmalar sonucu değişen fiyatları ve temin süreleri konularında ara ara
sıkıntılar yaşatmaktadır.
Sektörün en temel ekipmanları talaşlı imalat tezgâhlarıdır. Kullanılan diğer ekipmanlar
genel anlamda bilinen kesme, bükme, pres ve birleştirme gibi şekil verme makinalarıdır.
Malzemeye şekil veren bu ekipmanların hemen hemen tümü yurtiçinden temin
edilebilmektedir ve temininde hiçbir sıkıntı bulunmamaktadır. Ancak yukarıda bahsi geçen
talaşlı imalat tezgahları için durum farklıdır. Bu tezgahlar universal tezgahlar ve CNC adı
altında tabir edilen bilgisayar programları ile entegre otomasyonlu tezgahlardır. Metal
işleme sanayi sektörü için gerekli ekipmanların yurtiçinde birkaç üreticisi bulunsa da
tezgâhlar genellikle yurtdışından temin edilebilmektedir. Saha ziyaretlerinde görüşülen
firmalar, eskiden tezgah sahibi olmanın çok zor olduğunu ve belirli bir maddi güce sahip
olmadan bu tezgahların satın alınamadığını, ancak günümüzde bankaların CNC’lerde dahil
olmak üzere tezgahlar için çeşitli imkanlar sağladıklarını belirtmişlerdir. Bankaların
firmalara
tezgâh
alma
konusunda
sağladıkları
leasing
imkânı,
tezgâh
alımını
kolaylaştırmıştır. Yaşanan global krizden ötürü yurtdışından tezgah ithal eden firmalar
alımları durdurmuş ve tezgahların ithalatında sayı olarak düşüş olduğundan, geçici bir
dönem için makine temininde sıkıntı yaşanmıştır. Bu veri, ekipman temini konusunda
yurtdışına bağlı olduğumuzun bir göstergesidir.
Dünyada metal işleme sektöründe kullanılan en son teknolojiler çok eksenli CNC işleme
teknolojileridir. Ancak bu sistemlerin ilk yatırım maliyetleri oldukça yüksektir. Firmaların
çoğu en son teknolojileri kullanmadıklarını dile getirmiş ve Türkiye’de bu tip teknolojileri
sayılı firmanın kullandığı kabul etmişlerdir.
Yukarıda belirtilen hususların ışığında bu sektörde ihtiyaç duyulan hammaddeye erişimin,
artık özel finans kaynaklarının sağladıkları kolaylıklarla ekipman temininin kolaylaşması ve
gerekli teknolojilerin satın alınan ekipmanların beraberinde gelmesi sektörde her geçen gün
yeni girişimlerin oluşmasına sebep olmuştur. Her ne kadar bu sekötr için gerekli en önemli
olgu deneyim olsa da, tezgah başlarında çalışan ustalar bu sektörü karlı bir mecra olarak
görmüş, yeni firmalar kurarak patron olmuşlar ancak yeterli maddi güce sahip
Sayfa 158
olmadıklarından firmalarının varlığını sürdürememişlerdir. Çevrede sektör firmalarına
işveren büyük çaplı fabrikalar ödemelerini yaklaşık olarak 6 aylık zaman dilimlerine
bölmekte, bu da maddi gücü olmayan yeni girişimcilerin para akışını düzenleyemeyerek
zora sokmakta ve firmaları iflas etmektedir. Bu zincir tedarikçilere kadar uzanmaktadır.
Tedarikçiler artık ödeme kapasitesi görmedikleri müteşebbislere mal vermemektedir çünkü
kendileri de paralarını alamamaktadır. Yeni girişimlerin mevcut firmalara bir başka etkisi
daha bulunmaktadır. Tezgâh başında çalışan ustaların yanlarına bir çırak alarak toplam 2-3
kişi ile çalışmaları neticesinde tüm işletme maliyetleri diğer firmalara göre düşmekte, bunun
sonucu olarak imalatları daha ucuza yapabilmeklerdir. Bu durum da mevcut firmaların
rekabet yeteneklerini azaltmakta ve kendi ifadeleriyle rekabet unsurlarını haksız rekabete
dönüştürmektedir.
MALİYETLER
Firmaların rekabet güçlerini etkileyen bir diğer faktörde maliyetleridir. Maliyetleri etkileyen
en önemli unsurlardan biri makine ve ekipman fiyatlarıdır. Her ne kadar bankalar
sağladıkları leasing kredileriyle tezgâh alımını kolay hale getirmiş olsalar da, günümüz
teknolojisini takip etmek için firmaların çok eksenli ve bilgisayar programları ile birlikte
çalışan CNC tezgahlara ihtiyaçları vardır. Bu tezgâhların maliyetleri de oldukça yüksektir.
Firma sahipleri ilk yatırım maliyetleri çok yüksek olan bu tezgahları amortisman olarak
görseler de bu tezgahlara sahip olabilmek için belli bir mali güce sahip olmaları
gerekmektedir. Metal işleme sektörü sanayinde kullanılan universal ya da CNC tezgâhlar çok
çeşitli ülkelerce üretilmektedir. Bu ülkelerin arasında Çin’inde bulunması ve dünya üzerinde
sattığı ucuz ürünler sebebiyle bazı firmaların tercih sebebi de olmaktadır. Ancak firmalar
genelde CNC tezgâh seçimlerini yaparken, tezgâhlardaki üretilecek parçaların çeşitliliğini,
sayılarını ve istenen hassasiyeti, yeni gelişecek teknolojilerin tezgâh üstüne adaptasyonu,
ayrıca satıcı firmanın eğitim, teknik, arıza ve bakım servisi desteği ve yedek parça temin
imkanını göz önüne almakta ve Japonya gibi üretici ülkeleri de tercih etmektedirler.
Makinelerin temini çoğunlukla yurtdışından yapıldığı için piyasalardaki kur dalgalanmaları
tezgâhların ithalinde bazı problemler yaşanabilmektedir.
Sayfa 159
Metal işleme sanayi sektörü firmalarının yoğunlukla bulunduğu Küçük Sanayi Sitesi’ndeki
bina ve arsa fiyatlarının firmalar ağır bir maliyet getirdiği gözlemlenmiştir. Sanayi
sitesindeki dükkânların hacim olarak kendilerine yetmediği halde, alan ve yer yokluğundan
dolayı başka bir yere geçemedikleri ve arsa ya da kiralar için fahiş fiyatlar ödedikleri
belirtilmiştir. Dolayısıyla yatırım yapmak isteyen firmalar zorda kalmaktadır. Bölge için
herhangi bir arsa teşviğinin ve Organize Sanayinin bulunmayışı firmaları büyüyememe
tehlikesi ile karşı karşıya bırakmıştır. Bu problemden dolayı bazı firmalar Çaycuma Organize
Sanayi Bölgesi ile Bozüyük ve Bilecik Organize Sanayi Bölgelerinde yer arayışı içine
girdiklerini belirtmişlerdir.
Kocaeli metal işleme sanayi sektörü için daha önce insan kaynağı başlığı altında da
irdelendiği üzere mühendisinden operatörüne kadar nitelikli eleman eksikliği söz
konusudur. Firmalar, çevredeki büyük fabrikalara ya da Gebze ve İstanbul gibi yakın
bölgelere elemanları kaçırmamak için fazla ücret vermek zorunda kaldıklarından insan
kaynağı maliyetleri de fazla ve rekabet güçlerini olumsuz etkilemektedir.
Firmalar enerji maliyetlerinin kendilerini çok fazla etkilemediğini ancak yaşanan elektrik
kesintilerinin kendilerini ciddi zararlara uğrattığını belirtmişlerdir. Elektrik kesintilerinde
yaşanan cihazlardaki kart yanma ya da arızalanma problemi firmalara sorunlar
yaşatmaktadır. Bulundukları bölgede elektrikte yada herhangi bir enerji kaynağı
kullanımında bir avantaj ya da destek de bulunmamaktadır.
Hammadde maliyetlerinin firmaların rekabet güçlerini önleyici bir seviyede olmadığı
görülmüştür. Bölge lojistik olarak İstanbul’a yakınlığından dolayı hammadde temininde bir
problem olmadığı ve genel hammadde olarak kullanılan çeliğin tüm dünya üzerinde aynı
fiyatla satılması sebebiyle işe herkesin eşit şartlarda başladığı ifade edilmiştir.
Bölge sektöründe maliyetleri etkileyen başka unsurlar da vardır. Bölge ülke imalat sanayinde
en gelişmiş birinci şehir olduğundan, bölgeye hiçbir teşvik ve destek sağlanmamaktadır. Bu
da diğer şehirlerde aynı işi yapan ancak bu teşvik ve destekleri kullanan firmalarla
karşılaştırıldıklarında bölge firmalarına ek maliyetler getirmekte ve rekabet güçlerini
zayıflatmaktadır.
Sayfa 160
ALTYAPI
Kocaeli metal işleme sanayi sektörü firmaları lojistik konumları söz konusu olduğunda
mükemmel bir bölgede oldukları konusunda hemfikirlerdir. Ancak bölgenin altyapısı ile
ilgili bazı sorunlar yaşamaktadırlar.
Firmaların yerleşik bulunduğu Küçük Sanayi Sitesi’ne ulaşım altyapısında bir sorun
görülmemiştir. Bölge artık şehrin içinde kalmış, ulaşımı kolay ve sıktır. Bulundukları
bölgenin limana, havaalanına, demiryoluna ve otellere yakınlığı da firmalara avantaj
getirmektedir. Bu diğer illere göre karşılaştırıldığında firmalara önemli rekabet avantajı
getirmektedir. İhracat potansiyeli için çok önemli olan bu durum, firmaların tersaneler
bölgesinde ve çok büyük fabrikaların konum olarak yakınlarında bulunduklarından ihracat
işlemlerini yapan deneyimli ihracatçılarla çalışma şansını da sağlayacaktır.
Ancak genel anlamda ulaşım için bazı sorunlar olduğu görülmüştür. Ulaşımda ilçe
kooperatiflerin egemenliği söz konusudur. Tüm ilçe ya da beldelerin kendi taşıma
kooperatiflerinin varlığı ve taşımacılık kooperatiflerinin kendi beldesinin insanını kendi
taşıması diye bir kuraldan bahsedilmiş ve dolaysıyla gideceğiniz yere ulaşmak için 2-3 vasıta
değiştirmek zorunda kalındığı vurgulanmıştır. Bu duruma herhangi yetkili bir merci
tarafından müdahale olmadığı ancak ulaşım probleminin acilen yeniden düzenlenmesi
konusu dikkat çekmiştir.
Küçük Sanayi Sitesi içinde bulunan Mesleki Eğitim Merkezi’nin firmaların eleman bulma
konusundaki sıkıntılarını çözmesi gerektiği ve bunun için eğitim sisteminin revize edilerek
kalifiye elemanların yetiştirilmesi gerektiği görülmektedir.
Her ne kadar sanayi sitesi artık şehrin içinde kalmış da olsa, bölgede elektrikle alakalı altyapı
problemleri bulunmaktadır. Elektriğin sık sık kesilip geri gelmesi firmalardaki işlerin
durmasına, ayrıca tezgâhlar ya da makinelerdeki elektronik kartların yanmasına sebep
olmaktadır. Bu durum firmaları zarara uğratmaktadır.
Bölge altyapısında bir diğer eksiklik de drenaj sistemindedir. Küçük Sanayi Sitesi’nde
yağmur yağdığı zamanlar drenaj sisteminin çalışmadığı ve yoldaki suyun taşarak firmaların
içine girdiği belirtilmiştir. Firmalar bu soruna da zaman ayırmakta ve suyun tahliyesi için
Sayfa 161
elemanları görevlendirerek kayba uğramaktadır. Bu sorun da belediye tarafından önemle ele
alınması gereken konular arasındadır.
Tüm bunların yanında Türkiye’de farklı şehirlerde şikâyet edilen güvenlik problemi bölgede
çok iyi sağlanmış durumdadır. Tüm firmalar güvenlikle ilgili hiçbir problemlerinin
olmadığını belirtmişlerdir.
Bölge firmaların atıkları işledikleri metallerin hurdalarıdır. Bu hurdalar tekrar kullanılmak
üzere değerlendirilebildiğinden, firmalar atıklarını rahatça bertaraf edebilmektedir.
Metalleri toplayan firmalara atıklarını satarak, hem hurdalarında para dönüşü elde etmekte
hem de çevreye zarar vermemektedirler.
Ancak, bölgede sosyal imkânların fazla olmayışı ve konum olarak İstanbul’a yakınlığı,
elemanların İstanbul’a göçmeleri ve eleman eksikliğinden dolayı özgün tasarımların
bulunmayışı bunun sonucu olarak firmalar arasındaki kopyalama işlemi bir sürü aynı
firmanın ortaya çıkmasına, karlılığı düşürmesine ve ihtisaslaşamamaya yol açmıştır.
Firmaların rekabet yeteneklerini arttırmak için gerekli teknoloji kullanımının bölge
firmalarınca yeteri kadar takip edilmediği görülmüştür. Son 5-10 yıldan beri CNC tezgahların
çoğalmasıyla birlikte, bu tezgahları çalıştırabilecek operatörleri bulma konusundaki sıkıntı,
bu makinelerle çalışacak elemanlarda bilgi birikim ve tecrübe olmayışı, firmaların sadece
büyük fabrikalardan işler geldiği zaman tezgahları çalıştırmaları, yer sıkıntıları ve çok
eksenli CNC tezgahların çok pahalı oluşu, yeni teknoloji adaptasyonu konusunda firmaları
heveslendirmemiştir. Firmaların çoğu bu modernizasyonu gerçekleştiremedikleri için bir
çok iş kaybettiklerini de kabul etmektedirler.
Sektöre herhangi bir deneyim ve öz sermaye olmadan sektöre girmek çok mümkün
gözükmemektedir. Firmaların tesislerini kurduktan sonra, tezgâh için çeşitli kuruluşlara
başvurabilmektedir. Bankaların sektör firmalarının tezgâh ihtiyaçları için leasing kredileri
bulunmaktadır. Ülke bazında bazı bölgelere uygulanan arsa alımı ile ilgili alandaki özel
uygulamalar bu bölgede bulunmamaktadır.
Sektördeki en güncel teknoloji hassas ve otomasyonlu CNC takım tezgâhları ve robotik
işleme makineleridir. Ancak, bu tip cihazlardaki teknolojinin uygulanabilirliği üretim
miktarıyla da alakalı bir husustur. Otomasyona geçmek için belirli bir üretim miktarı
Sayfa 162
gerekmektedir. Bölge firmalarının hiçbiri bu teknolojiye geçmek için hazır değillerdir. Ancak
bu tip teknolojilerle önemli bir rekabet gücü kazanacaklardır. Bölgedeki firmaları
“teknolojinin farkında olan” kategorisinde sınıflandırmak mümkündür.
Sayfa 163
Talep Koşulları
ŞEKİL 39: METAL İŞLEME SANAYİ SEKTÖRÜ – TALEP KOŞULLARI GRAFİĞİ
ŞEKİL 40: METAL İŞLEME SANAYİ SEKTÖRÜ – TALEP KOŞULLARI KONUSUNDAKİ ALT BAŞLIKLARIN ÇARPANLARI
Sayfa 164
İÇ TALEP
Bu sektördeki firmalar çoğunlukla özel sektör için çalışmaktadır. Bahsedilen bu özel
sektörde genellikle coğrafik olarak bölgede bulunan büyük otomotiv fabrikalarıdır. Bunun
haricinde firmalar yurtiçinde gıda, kozmetik, temizlik ürünleri sektörü, makine imalat
sektörü, enerji sektörü ile tekstil makineleri sektörüne kadar çeşitli sektörlere hizmet
vermektedirler. Devlet alımı genele bakıldığında %10’lar seviyesindedir. Bölgede bulunan
SEKA (Türkiye Selüloz ve Kâğıt Fabrikaları A.Ş.) 1998 yılında özelleştirme kapsamında
anonim şirkete dönüştürülmüş ve 2005 yılında kapanmıştır. Firmaların çoğu SEKA devlet
idaresindeyken bu kuruma iş yaptıklarını ancak şu anda devlet alımlarının cirolarının %10’u
seviyesinde olduğunu belirtmişlerdir.
Yurtiçi satışlardaki özel sektör alımlarında, büyük tesisler kendi kalite yönetim sistemleri
gereği tedarikçilerinin de gerekli sertifikasyon, belge ve satış sonrası gibi hizmetlere sahip
olmalarını istedikleri bilinmektedir. Sektör firmalarının, bu şartlar çerçevesinde özel
kuruluşlara yaptıkları satışlarda CE ve TSE uygunluk belgelerine sahip oldukları
gözlemlenmiştir. Bunların dışında özel bir satın alma ön şartına rastlanmamıştır.
Metal işleme sanayi sektörü için yurtiçi pazara satış yapan yabancı firmaların varlığından söz
etmek mümkün değildir. Sektörde kullanılan tezgâh ve makinelerin çoğu yurtdışından
gelmekte ancak yedek parça ihtiyacında, malzemelerin ithalatında hem uzun zaman
gerekmekte hem de parasal anlamda yüksek meblağlar ortaya çıkmaktadır. Çoğu sektörü
tehdit eden ucuza malzeme üreten Çin’in uzak olmasından kaynaklanan nakliye
probleminden, malzemeler müşteriye daha pahalı gelmektedir. Bu maliyete ancak yüksek
teknolojili ürünler için katlanılabilir ki bu sektördeki tüm ürünleri bölge firmaları
üretebilmektedir.
DIŞ TALEP
Kocaeli metal işleme sanayi sektöründeki çoğu firmanın hiçbir ihracatı olmadığı
görülmüştür. İhracat yapan firmalar maddi açıdan kendini ispatlamış ve büyük fabrikalardan
iş bekleyen değil, kendi kendine bir şeyler geliştiren firmalardır. Ancak bu firmalarda ihracat
Sayfa 165
konusunda tam bir istikrar yakalayabilmiş değillerdir. Müşteriler kendilerini buldukları
takdirde satış yapmakta ve bir firma hariç yeni müşteri bulmak için girişimde
bulunmamaktadırlar. Bu firmaların ihracat yaptıkları ülkeler arasında Kanada, Rusya, bazı
AB ülkeleri, Suriye, Kuzey Irak, Sudan, Suudi Arabistan, Kuveyt, Fas, Cezayir, Kazakistan,
Libya, Hindistan ve Türk Cumhuriyetler bulunmaktadır.
Sektör firmaları bu sektörde pazar potansiyeli en yüksek ülkeleri Portekiz başta olmak üzere
Güney Amerika ülkeleri, Kuzey Afrika ülkeleri, Ortadoğu ülkeleri, Kazakistan, Suudi
Arabistan, Rusya, Amerika, Polonya, Hollanda ve Almanya olarak görmektedir. Dünya
üzerinde yer değiştiren pazarlar, özellikle yakınlıklar ve ilişkilerdeki gelişmeler neticesinde
Arap ülkeleri ile Ortadoğu ülkelerini de Pazar potansiyeli yüksek yerler olarak firmaların göz
önünde tutulmaktadır.
Firmaların çoğu ihracat yapmadıklarından dolayı yabancı pazarlardaki rakiplerini
tanımamaktadır. Çok az sayıda firmada rekabetin olmadığı yerlere satış yapmakta ve
dolayısıyla yabancı müşterilerce kendilerinden herhangi bir sertifikasyon ya da belge
istenmemektedir. Belge ve sertifikasyonlar yalnızca Rusya ya da Avrupa Birliği ülkelerine
yapılan satışlarda istenmektedir. Bunlarda Avrupa Birliği üyesi ülkeler için TÜV ve CE gibi
sertifika ve belgeler, Rusya içinde GOST belgesidir. Bunun dışında, Kazakistan gibi kışın
dondurucu soğuklara maruz kalan bölgelerde, ihracatı yapılan makinelerinin yağlarının
donmaması için gerekli yeterlilik istenmekte ve firmalar bu duruma göre yağ seçerek
ürünleri imal etmektedir.
Yurtdışına mal gönderen firmaların ihracatla alakalı sıkıntıları olmadığı görülmüştür.
Firmalar maddi açıdan sıkıntıya düşmemek için satış sözleşmeleri hazırlamakta ve
müşteriyle beraber imzalamaktadırlar. Böylece ürün bedeli firma hesabına geçtikten sonra
malı sevk ettiklerinden herhangi bir anlaşmazlık durumu da söz konusu olmamaktadır.
Firmalar lojistiğin önemli olduğu bir bölgede yerleşik olduklarından, civardaki deneyimli
gümrükçüler ve taşımacılık şirketleri işleri profesyonel bir biçimde yürütmektedir. Deniz
yolu ile gönderilecek ürünleri sevk edilecek limana gönderdiklerinde de fazladan bir nakliye
bedeli ödememeleri de kendilerine bir avantaj sağlamaktadır.
Sayfa 166
ÖZELLEŞMİŞ ÜRÜN VE NİTELİKLİ MÜŞTERİ
Sektördeki tüketici bilinci son derece yüksektir. Kocaeli metal işleme sanayi sektörünü
otomotiv fabrikaları ve yan sanayi yönlendirdiğinden bilincin çok yüksek olduğunu
söylemek mümkündür. Firmalara göre günümüzde, ucuz ve kaliteli ürüne bir de satış
sonrası hizmeti ekleyebiliyorsanız müşterilerin satın alma kriterlerini aşmış olmaktasınız. Bu
görüş bize çoğu müşterinin satın alma kriterlerindeki en büyük etkenlerin malzeme kalitesi,
işin teslim süresi ve maliyet unsuru olduğunu göstermektedir. Kocaeli’deki firmaların çoğu
bu kriterleri yerine getirebilecek kapasitededir. Müşteriler için lokasyonlar bakımından
yakın olmak ve istendiğinde ya da problem çıktığında ulaşılabilir olmak da önemlidir.
Sektörde
yenilen parçalar genellikle
yedek parçalardır.
Müşterilerin kullandıkları
makinelerdeki parçaların çalışma saatleri dolunca ya da herhangi bir nedenden dolayı işlev
görmez olduğunda yenilenmek zorunda olduklarında sektör firmalarına malzeme cinsi ve
teknik resmi ile vermekte ve parçanın aynısından yapmalarını istemeklerdir. Sektördeki
ürünlerin yenilenme sıklığı 6 ay ile 5 sene arasında değişmektedir. Sadece hidrolik
sistemlerle kullanılan malzemelerin ömürleri diğerlerine göre daha yüksektir ve 15 sene gibi
yenilenme süreleri olduğu anlaşılmıştır. Ayrı bir durum olan hadde tezgâhlarının yedek
parçalarında ise yenilenme sıklığının işleme sırasındaki ısıl farklardan dolayı 5 güne bile
düştüğü belirtilmiştir.
Firmalar müşterilerin talep ve beklentilerini, sahip oldukları belgelendirme sertifikalarının
yönetimi ya da müşteri ziyaretleri vasıtasıyla toplamaktadır. Çevredeki büyük çaplı
fabrikaları müşteri olarak adlandırmakta ve bunların tüm firmaların tezgâh kapasitelerini ve
yeteneklerini bildikleri konusunda hemfikirlerdir. Sektördeki çoğu firma, yapılacak işlerin
müşteri tarafından şekillendirildiğini kavramış ve müşteri ziyaretlerine önem vermiştir.
Sayfa 167
İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar
ŞEKİL 41: METAL İŞLEME SANAYİ SEKTÖRÜ – İLGİLİ VE DESTEKLEYİCİ KURULUŞLAR GRAFİĞİ
ŞEKİL 42: METAL İŞLEME SANAYİ SEKTÖRÜ – İLGİLİ VE DESTEKLEYİCİ KURULUŞLAR KONUSUNDAKİ ALT BAŞLIKLARIN
ÇARPANLARI
Sayfa 168
ÜNİVERSİTE
Sektörde, üniversite ile herhangi bir işbirliğine rastlanmamıştır. Kocaeli Üniversitesi’nde
Makine ve Mekatronik Mühendisliği bölümleri ile Kocaeli Meslek Yüksekokulu Makine ve
Metal Teknolojileri bölümü mevcuttur. Saha ziyaretleri sırasında görüşülen firma yetkilileri
ve sektör uzmanları üniversitelerde yapılan çalışmaların sanayinin gerisinden geldiğini
düşünmektedirler. Üniversite hocaları sektörle ilgili bir çalışma yapmak için sanayicilerin
yanına gitmemekte, sanayicilerde herhangi bir sıkıntılarında üniversitenin kapısını
çalmamaktadır. Bu döngü de üniversite hocalarının pratikten çok teoride kalmalarının da
sebebi vardır. Firmalar üniversitede yapılan ar-ge çalışmalarının kendilerine yaramayan
çalışmalar olduğunu savunmaktadır. Devlet, öğretim görevlilerine ar-ge çalışmaları
yapmaları karşılığında ücret ödemekte ancak yapılan ar-ge çalışmasının sanayiciye
yaramadığı anlaşılmaktadır. Bunda devletin üniversitede görev yapan öğretim üyelerine
doktora, doçentlik ya da profesörlük unvanlarını elde etmek için yapılması gereken
aktivitelerin
puanlanması
hususunda
öngördüğü
yönetmeliğin
de
yetersizliği
bulunmaktadır. Öğretim görevlileri tarafından toplanması gereken akademik puanlarda bir
patent başvurusu 10 puan olarak hesaplanırken, yurtdışı bir dergide yayın 100 puan olarak
hesaplanmaktadır. Durum böyle olunca da hemen hemen hiçbir öğretim görevlisi bu iş için
uğraşmamaktadır.
Kocaeli Üniversitesinin teknopark yapılanması da mevcuttur. Ancak buradaki firmalar
sadece yazılım üzerine çalışmaktadır. Sektörde kullanılan CNC tezgâhların yazılımları
cihazla beraber satın alındığından dolayı ekstra bir yazılıma da firmalar tarafından ihtiyaç
duyulmamıştır.
Firma yetkilileri,
ürünlerinin testlerini
İstanbul’daki üniversitelerde
yaptırdıklarını
belirtmişlerdir. Bu veri, şehirdeki üniversitenin çok iyi bir laboratuarının olmadığını
göstermektedir. Bazı firmalar güneş enerjisi ve yoğuşmalı kazan tipleri ile ilgili üniversiteyle
çalışmalara başladıklarını ancak öğretim görevlilerinin yeterli zamanı ayırmadıkları
gerekçesiyle işin sonunu getiremediklerini söylemişlerdir.
Sektöre yönelik çalışmalar yapan akademisyen ya da danışmanlardan bahsetmekte mümkün
değildir. Üniversitede görevli bazı hocaların kendi tezlerindeki işlerinden dolayı firmaların
Sayfa 169
kapılarını çaldığı ancak bu çalışmaların sektörü ivmelendirmeye ya da yeniliğe itecek tarzda
çalışmalar
olmadığı
vurgulanmıştır.
Firmalar
üniversitenin
Makine
ve
Metalurji
Mühendisliği bölümünde görevli öğretim üyelerini de nitelikli görmemektedirler.
STK – ODA – OSB
Kocaeli’de sektöre yönelik hizmetler veren bölgesel bir Sivil Toplum Kuruluşu
bulunmamaktadır. Firmaların sektörle ilgili üye oldukları dernekler genellikle ulusal
derneklerdir.
Firmaların bazıları TİAD Takım Tezgâhları Sanayici ve İşadamları Derneği, ARÜSDER Araç
ve Araç Üstü Ekipman ve İş Makineleri Üreticileri Birliği Derneği, MİB Makine İmalatçıları
Birliği, KASİAD Kocaeli Aktif Sanayici ve İşadamları Derneği, MÜSİAD Müstakil Sanayici ve
İşadamları Derneği ile makine Mühendisleri Odası ve Elektrik Mühendisleri Odası’na
üyelikleri bulunmaktadır.
Bölgedeki firmalar üye oldukları bu birlikler ve derneklerin arasında en aktif olanının
KASİAD olduğunu belirtmişlerdir. KASİAD bölgede sanayiye yönelik işveren ve çalışanlar
için faaliyetlerde bulunmaktadır. Firmalara düzenli aralıklarla yaptıkları ziyaretler ve Dünya
ve Türkiye’de olup bitenden üye firmaları haberdar etmeleri, ayrıca yenilikçi çalışmalara
girmek için hazırladıkları altyapıları ile firmalar tarafından takdirde karşılanmaktadırlar.
KASİAD dışında üye oldukları birlik ve derneklerin sadece sektörle ilgili haberler verdiğini,
dolayısıyla bu yapıların rekabet yeteneklerini artırdığına inanmamaktalardır.
Bölgedeki firmalar Sanayi ve Ticaret Odalarının sektörle ilgili rekabet gücünün artıcı
faaliyetlerinin bulunmadığı belirtilmiştir. Firmalar özellikle bu kurumların yapılarından
şikâyetçilerdir. Kendileri için herhangi bir faaliyetleri olmadığından yakınmaktadırlar.
Kosgeb’in CIP çerçevesinde başlattığı Avrupa İşletmeler Ağı faaliyetlerini bölgede ABİGEM
Avrupa Birliği İş Geliştirme Merkezi yürütmektedir. Ancak ihracat potansiyeli çok zayıf olan
firmaların bu faaliyetlerden de haberi olmadıkları görülmüştür.
Sayfa 170
KAMU
Kocaeli’de bu bölgede markalaşma, pazarlama ya da inovasyon konusunda faaliyet gösteren
kurumlardan sadece Kosgeb bulunmaktadır. Kosgeb her bölgede olduğu gibi burada da
kendi faaliyetlerini yürütmektedir. Kosgeb, yurtiçi, yurtdışı fuarlar, yurtdışı iş gezileri fuar ya
da bulunan bir firmayla yapılacak görüşmelerle, tanıtım çalışmalarının tamamında firmalara
destek sağlamaktadır. Hatta kurumsal kimlik çalışmaları ile ulusal dergi reklamı, katalog, cd
basımı için de destek vermektedir. Bu destekler, hibe olarak 24 aylık projeler kapsamındadır.
Kurumun satış-pazarlama ile ilgili verdiği destekler de bulunmaktadır. Ancak firmaların bu
konuda verilen destekler için istenen evrak sayısının fazlalığından dolayı bürokrasiden
şikâyetçi oldukları ve çoğunun kazanılmış olan destek haklarından sırf bürokrasi ile
uğraşmamak için vazgeçtikleri bile belirtilmiştir. Markalaşma ile ilgili Ticaret ve Sanayi
Odasının ciddi çalışmaları bulunmamaktadır.
Markalaşma, pazarlama ve inovasyon konularında son bir yıldır MARKA Doğu Marmara
Kalkınma Ajansı ve KASİAD Kocaeli Aktif Sanayici ve İşadamları Derneği’nin faaliyetleri
olduğu görülmüştür. Bölgede yapılanan kalkınma ajansının desteklerinden faydalanan firma
sayısı çok azdır. 2010 yılında Kalkınma Ajansı tarafından açılan KOBİ’lerin Rekabet Gücünün
Arttırılması başlıklı mali destek programına görüşülen firmalardan sadece bir tanesinin
başvurduğu ve desteğe hak kazandığı görülmüştür. Buradaki problem firmaların bu
kurumlara proje sunmayı bilmemesinden de kaynaklanmaktadır.
Firmaların kamu ile ilgili bağlarından biri yapılan denetimlerdir. Sektör denetimleri
genellikle Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı ve Çevre
Müdürlükleri tarafından yapılmaktadır. Bu rutin denetimler dışında eğer firma ISO, CE ya
da TSE gibi kalite yönetim sertifikası ve belgelerine sahipse, bu kuruluşların yaptığı
denetimleri de görmektedir. Ancak, firmalar son zamanlarda kalite yönetim belgesi veren
firmaların işi ticarete döktüğünü ve parayı gönderenin kalite yönetim belgesine kolayca
sahip olduğunu ve bu firmaların asla denetim yapmadıklarını da dile getirmişlerdir. Genel
olarak firmaların çevredeki global markalı fabrikalarla çalışmaları mevcut olduğundan, bu
Sayfa 171
firmaların üzerinde denetimleri vardır. Firmalar bu denetim süreçlerindeki iletişim
seviyelerinde ve denetçilerin yaklaşımlarında bir sorun görmemektedir.
FİNANS
Bölgedeki bankalar firmalara sadece tezgâh alımlarında özel imkânlar sağlamaktadır. Bu
imkan daha öncede bahsedildiği üzere genellikle leasing ile tezgah alımı konusundadır.
Bunun dışında bölgede faaliyet gösteren MARKA Doğu Marmara Kalkınma Ajansı tarafından
da Rekabet Gücünün Arttırılması başlığı adı altında tezgahlar için destek verildiği de
görülmüştür. Yapılan saha çalışmasında bu imkan dışında bankaların sektör için değil,
firmayı tanıyıp mali yapısını bildiklerinden dolayı imkanlar sağladıkları görülmüştür.
Firmaların çoğunun devletin ar-ge, markalaşma ve ihracat desteklerinden haberdar
olmadıkları görülmüştür. Firmaların bazıları Tübitak ve Kosgeb’in ar-ge ve markalaşma için
İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi ve DTM Dış Ticaret Müsteşarlığı’nın verdiği
finansal desteğin bilincindedir. Ayrıca, ar-ge projeleri için Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın
Santez ve Teydep destekleri de bulunmaktadır. Görüşme yapılan firmalardan biri Teydep
projesi için başvurmuş, projesi kabul olmuş ancak belirli nedenlerden dolayı yasaklı firma
haline geldiğinden projeyi yürütememiştir.
Ne yazık ki bölgedeki firmaların finans desteklerini takip etmedikleri görülmektedir.
Firmalar, bürokrasinin fazlalığı sebebiyle ayrıca bu işe eleman ayıracak güce sahip
olmadıkları için bu destekleri takip edemediklerini ifade etmişlerdir.
İLİŞKİLİ-DESTEKLEYİCİ KURULUŞLAR
Yapılan saha ziyaretlerinde görüşülen firmalar çalıştıkları sektörü yeniliğe ve gelişime
sürükleyen aktörlerin otomotiv sanayi ve otomotiv yan sanayi, enerji sektörü, tekstil
makineleri imalatçıları ve genel makine imalatçıları olduğunu dile getirmişlerdir. Bunun
Sayfa 172
yanı sıra kimya, özellikle döküm, inşaat ve gıda sektörünün de çalışma alanlarının
gelişiminde önemli payları olduğunu belirtmişlerdir.
Firmalar Ticaret ve Sanayi Odaları’nın ise bölgede hiçbir varlıklarının olmadıklarını
düşünmektedirler. Bu kurumlara üyeliklerin kanun zoru ile gerçekleştiğini ve bu kurumların
bertarafı durumunda kendileri açısından hiçbir değişiklik olmayacağını belirtmişlerdir.
Hemen hemen tüm firmalar bu tip kurumların Sivil Toplum Kuruluşları’na devredilmesini
gerekliliğini düşünmektedirler. Bu işleri yapanların gönüllü personellerden oluşturulmasının
sektöre katkı getireceğine inanmaktadırlar.
Görüşülen bazı firmalardaki yetkililer kendi şehirlerinde üniversitenin sektörün ilerlemesi ya
da gelişmesi için çok yetersiz kaldığını belirtmiş bazıları da kalitesiz malzemeler satan
tedarikçilerin eksik ve yetersiz kaldıklarını ifade etmişlerdir.
Sayfa 173
Devlet
ŞEKİL 43: METAL İŞLEME SANAYİ SEKTÖRÜ – DEVLET GRAFİĞİ
ŞEKİL 44: METAL İŞLEME SANAYİ SEKTÖRÜ – DEVLET KONUSUNDAKİ ALT BAŞLIKLARIN ÇARPANLARI
Sayfa 174
Firmalar
rekabet
edebilmek
için
yürürlükte
olan
vergi
oranlarının
düşürülmesi
görüşündedirler. Kocaeli bölgesi Türkiye imalat sanayi içindeki %27’lik payıyla ülkenin en
zengin şehri olarak nitelendirilmiş ancak ülkedeki kalkınmada öncelikli iller de dâhil olmak
üzere diğer illere sağlanan teşvik ve destekler düşünüldüğünde vergi anlamında hiç bir
desteğin olmadığı bir bölgedir. Firmalar kendilerini diğer illerde faaliyet gösteren firmalarla
karşılaştırdığında kendilerinin onlardan beş kat daha fazla vergi ödediklerini, aynı hususun
arsa ve enerji konularında da geçerli olduğunu vurgulamışlardır.
Firma görüşmelerinde sosyal güvenlik için yapılan ödemelerin sektörü etkilediği, bu ve
benzeri ödemelerin maliyetlerine etki ederek rekabet güçlerini körelttiği anlaşılmaktadır.
Aylık yapılan bu ödemeler özellikle kuruluş yılları eski ve çalışan sayısı çok olan firmalara,
kopyalama işlemlerinden dolayı ortaya çıkan “tek kişilik firmalara” nazaran bir hayli maliyet
getirmektedir. Birçok firma yetkilisi sosyal güvenlik için çok büyük paralar ödediğine ve
bunun
karşılındığında
da
sosyal
güvenlik
hizmetlerinden
yeteri
kadar
düzgün
yararlanılmadığını düşünmektedir.
Firmaların imkânları olduğu takdirde yurtdışı pazarlara açılmak için devlet kurumlarından
yardım almak istedikleri ancak bu alanda çalışabilecek nitelik ve profesyonellikte eleman
istihdam edemedikleri görülmektedir.
Bölgedeki firmalardan sadece bir kaçının yurtdışı pazarlara açılmak için devlet
kurumlarından yardım aldıkları görülmüştür. Bu kurumlardan biri Ortadoğu İhracatçılar
Birliği biri İGEME İhracatı Geliştirme Etüd Merkezi, bir diğeri de DTM Dış Ticaret
Müsteşarlığı’dır.
Kocaeli’deki sektör firmalarının devletin sağladığı sektör teşvik ve desteklerinden ancak bu
kurumların kendilerini ziyaretleri sonucu haberdar oldukları, bazılarının bu teşvik ve
destekler için başvuruda bulunduğu ancak çok azının yararlandıkları görülmüştür. Bölge
firmaları teşvik ve desteklerin kendilerini sıkıntıya sokacak türde dokumantasyon
gerektirmeyecek şekilde olması gerekliliğini savunmaktadır. Bunun yanında görüşülen
firmaların tümü eskiye nazaranla artan devlet teşvik ve desteklerini genel anlamıyla çok
olumlu bulmaktadırlar. Firmalar en çok Kosgeb ve MARKA’nin desteklerinden haberdardır.
Sayfa 175
YASAL UYGULAMALAR VE BÜROKRASİ
Firmalar, devlet kurumlarındaki çoğu uygulamanın E-Devlet kapısı ile internet vasıtasıyla
yapıldığından bu tarz bürokratik işlerin en aza indirildiğini ancak devlet kurumlarında
bulunan ve elektronik imza ile halledilebilen işlemler için yine de en az bir personel
istihdam ettiklerini ifade etmişlerdir. Getirilen kanuni sorumluluklar neticesinde artık her
firma bir mali müşavir ile çalışmakta ancak yine de bürokrasinin firmaları rutin işlerde fazla
etkilediği düşünülmektedir.
Görüşme yapılan firmalardan biri iştigal konusu ile ilgili bir şikayeti dile getirmiş, araç üstü
ekipmanlarla uğraşan firmanın üstüne ekipman yapılacak aracı alırken ÖTV ödemediği
ancak satış yaparken ve bunu faturalandırırken Karayolları Trafik Kanununa göre farklı
şekilde değerlendirildiğini ve mevzuatlardaki bu belirsizliğin kendisine büyük külfet
getirdiğini belirtmiştir.
Sektördeki firmalar AB adaylığının sektördeki standartları kesinlikle değiştireceğine
inanmaktadır. Bu durumda firmaların bu regülasyona uymaları gerekecektir. Böyle bir
durumda, sektördeki işçi giderlerinin artacağına ve kendilerine fazladan maliyetler
geleceğini düşünmeklerdir. Ancak bu sayede sektöre disiplin ve kalite geleceğine de
inanmaktadırlar.
Çoğu sektörün etkilendiği bir diğer faktörde Uzakdoğu faktörüdür. Çin bu sektörün en
büyük oyuncularındandır ve sektörü etkilemektedir. Çevrede yerleşik fabrikaların bazıları
ihtiyaçları olan parçaları Çin’den getirtmektedir. Bunlar adet olarak az olduğu zaman sektör
firmaları etkilenmemekte çünkü daha öncede belirtildiği gibi uzaklığından dolayı nakliye
maliyetlerinin yüksekliği sebebiyle genellikle tercih edilmemektedir, ancak 5.000 ile 10.000
adet parça alımı konusunda bazen fabrikaların Çin’e yöneldiği görülmektedir. Firmalar bu
konuda yerli üreticinin kesinlikle desteklenmesi gerekliliğini ve bu gibi durumlarda
gerekiyorsa kota konulması gerektiğini düşünmektedirler.
Ülkemizde devletin yerli sanayiciyi koruma adına %15'lik bir koruması bulunmaktadır.
Türkiye içinde alım yapacak kurumlarda, yapılacak iş için alınan tekliflerde yurt dışındaki
firmaların fiyatlarında %15 oranında pahalı olmaları durumunda yerli üretici tercih edilme
zorunluluğu vardır. Devletin ayrıca, Amerika ve Almanya'nın yaptığı gibi ürünlerde belirli
Sayfa 176
standartlar isteyerek yurda girişte bu ürünleri kontrol altına alması gerekmektedir.
Standardı düşük olan ürünlerin ülkeye girişleri zorlaştırılması, ek vergi veya kota konulması
ya da TSE’ye göre denetlemesi gerekliliği düşünülmektedir.
Sektördeki kayıt dışılık oranı %10-%20 civarındadır. Bu firmaların rekabet yeteneklerine de
yansımaktadır. Bir tarafta 10-20 kişi çalıştıran ve tüm yasal sorumlulukları ile vergisi veren
SGK ödemelerini yapan bir firma diğer tarafta tek başına makine üstünde çalışan 1-2 kişilik
olan kayıt dışı firmaların varlığı bu iki tip firma yapısı arasında çok büyük farklar
yaratmaktadır. Görüşülen yetkililer, “tek başına çalışan” diye tanımladıkları bu tip firmaların
kaliteyi düşürdüklerini, bunun sonucu olarak fiyatın da düştüğünü ve rekabetin çok kötü
koşullarda gerçekleşmeye başladığını belirtmişlerdir.
Sayfa 177
Sayfa 178
OTOMOTİV YAN
SANAYİ REKABET
ANALİZİ
18.08.2011
Raporu
Sayfa 179
Giriş
Otomotiv sanayi, motorlu karayolu
taşıtlarının üretildiği ana sanayi ile bu
ana
sanayinin
belirlediği
teknik
dokümanlara uygun orijinal ya da
eşdeğer aksam, parça, modül ve
sistem üreten yan sanayinin tümünü
kapsayan ve dünyadaki en büyük
yatırımların yapıldığı sanayi koludur.
Bu yapısıyla otomotiv sanayi, tüm
sanayileşmiş ülkelerde ekonominin lokomotif sektörlerinden biridir. Sanayinin ekonomideki
lokomotif etkisinin nedeni, ekonominin diğer sanayileri ile olan çok yakın ilişkisidir.
Otomotiv sanayi, demir-çelik, petro-kimya gibi temel sanayi dallarının başlıca alıcısı ve bu
sanayilerdeki teknolojik gelişme ve derinleşmenin de sürükleyicisidir. Turizm, altyapı ve
inşaat ile ulaştırma ve tarım sanayilerinin gereksinim duyduğu her çeşit motorlu araç, bu
sanayinin ürünleri ile sağlanmaktadır. Ayrıca otomotiv sanayi, savunma sanayisinin de en
başta gelen destekçisidir.
Diğer taraftan, otomotiv sanayinin ürettiği ürünlerin iç ve dış pazarlarda pazarlanmasını
sağlayan işletmeler ile bu sanayiye yönelik lojistik ve diğer hizmet kollarında faaliyet
gösteren işletmeler de göz önünde bulundurulduğunda “Otomotiv Sektörü” kavramı ortaya
çıkmaktadır.
Otomotiv sanayi sahip olduğu yapı nedeni ile birçok sektörle bağlantısı olan bir sektördür.
Bu sektörler üzerinde oldukça fazla etkisi olması; otomotiv sektörünün bulunmuş olduğu
ülkenin ekonomisi üzerinde büyük bir etkiye sahip olmasına neden olmaktadır.
Otomotiv sanayi demir-çelik, hafif metaller, petro-kimya, lastik, plastik gibi temel sanayi
dallarının başlıca ürün alıcısıdır ve otomotiv sektöründeki teknolojik gelişmelerin
paralelinde bu sektörleri de teknolojik gelişmeye zorlayan ve katkı sağlayan bir sektördür.
Turizm, alt yapı ve inşaat ile ulaştırma ve tarım sektörlerinin gerek duyduğu her çeşit
Sayfa 180
motorlu araçlar otomotiv sektörü ürünleri ile sağlanmaktadır. Bu nedenle sektördeki
değişimler, ekonominin tümünü yakından ilgilendirmektedir.
Yenileme Pazarı
Üretim ve akım Araçları
Üst Yapı ve Aksesuar
Distribütör/İthalatçılar
Yetkili Bayiler
Yetkili Servisler
Serbest Satıcılar/Galeriler
Serbest Servisler/Tamirhaneler
KAMU
Motorlu Taşıt Üretimi
Aksam, Parça, Sistem Üretimi
Hammadde
HİZMETLER
TİCARET
SANAYİ
ŞEKİL 45: OTOMOTİV SEKTÖRÜNÜN DOĞRUDAN VE DOLAYLI OLARAK İSTİHDAM SAĞLADIĞI ALANLAR
Yedek Parça Satıcıları
Trafik Güvenlik
Kayıt, Tescil ve Noter
Sağlık
Yol Bakım ve Onarım
Finansman
Sigorta
Lojistik
Taşımacılık
Akaryakıt ve Yağ Dağıtımı
Sürücü Eğitim Kuruluşları
Medya, Halkla İlişkiler ve Reklam
Güvenlik, Yemek, Temizlik
Otomotiv sektörü kendi bünyesi dışında, hammadde ve yan sanayi ile nihai ürünlerin
tüketiciye ulaşmasını sağlayan pazarlama, bayii, servis, akaryakıt, finans ve sigorta
sektörleriyle de yakından ilişkili olup savunma sanayinin gelişmesine de en önemli desteği
veren sanayi dalı niteliğindedir. Gelişmiş pazarlardaki çevreye ve güvenliğe yönelik yüksek
standartlar ve tüketici istekleri, otomotiv sanayinde yoğun bir teknolojik gelişmeye yol
açmaktadır.
Otomotiv Yan Sanayi gerek yurt içinde gerekse yurt dışında faaliyet gösteren ana üreticilere
ve bununla birlikte yenileme pazarına doğrudan veya dolaylı olarak ana sanayi tarafından
belirlenen teknik dokümanlarına uygun orijinal ve eşdeğer mamul, yarı mamul ve sistem
üreten bir sanayi dalıdır.
Otomotiv yan sanayine yönelik üretim yapan firmalarca imal edilen başlıca ürün gruplarını
aşağıdaki şekilde sınıflandırmak mümkündür:

Komple motor ve motor parçaları

Aktarma organları

Fren sistemleri ve parçaları

Hidrolik ve pnömatik aksamlar

Süspansiyon parçaları
Sayfa 181

Emniyet aksamları

Kauçuk ve lastik parçalar

Şasi aksam ve parçaları

Dövme
ve
döküm
parçalar

Elektrik ekipmanları ve
aydınlatma sistemleri

Akü

Oto camları

Koltuklar
(Türkiye Otomotiv Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı 2011-2014, Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı, Sanayi Genel Müdürlüğü, 2011)
Sayfa 182
Dünyada Otomotiv Sektörünün Genel Durumu
Dünya’da otomotiv sektörü, gün geçtikçe gelişen ve ülke ekonomileri için önemi artan bir
sektördür. Bu sektörde firmalar arası rekabet hızla yükselmekte ve buna bağlı olarak
verimlilik artışı, kaynakların etkin kullanımı, idari ve teknik organizasyon gibi unsurlar
büyük önem kazanmaktadır. Bu kapsamda; Ar-ge’ye yatırım, kalite yönetimi, ana ve yan
sanayi arasında işbirliğine dayanan ilişkiler, nitelikli iş gücü istihdamı, esnek üretim
yöntemlerinin uygulanması ve etkin pazarlama gibi özellikler rekabette öne çıkmayı
belirleyen unsurlar olmaktadır.
Otomotiv sektörü, dünyanın en büyük yatırımlarının gerçekleştiği sektörlerden birisidir.
Sektörde,
Ar-Ge
ve
üretim
kapsamında
85
Milyar
Euro’luk
yatırım
harcaması
gerçekleştirilmekte ve yatırım yapılan ülkelerde 433 Milyar Euro’nun üzerinde vergi geliri
sağlanmaktadır. Otomotiv sektörünün 2 Trilyon Euro civarında cirosu bulunmaktadır. Bu
veri dünyanın ilk sıralarda yer alan sayılı büyüklükteki ülkeler arasında altıncı büyük
ekonomiye karşılık gelmektedir.
Diğer bir ifadeyle, eğer otomotiv sektörü bir ülke olsaydı, bu ülke dünyanın altıncı büyük
ekonomisi olacaktı. Dünya ekonomi ölçeğinde bu kadar büyük bir paya sahip olan sektör 8
milyondan fazla doğrudan istihdama sahiptir. Bu rakam dünya imalat sektörü istihdamının
% 5 inden daha fazladır. Dünya otomotiv sektöründe dolaylı istihdam ile birlikte 50
Milyondan daha fazla kişinin istihdam edildiği tahmin edilmektedir.
Dünya otomotiv sanayisinde küresel ölçekte 20 civarında ülkede faaliyet gösteren yaklaşık
olarak 50 adet motorlu taşıt üreticisi firma bulunmaktadır. Üretim genel olarak otomobil ve
ticari araç olarak sınıflandırılmaktadır.
Sanayide yapılan üretimin yüzde 90 gibi büyük çoğunluğunu otomobil ve kamyonetlerden
oluşan hafif araçlar sınıfı oluşturmaktadır. Üretim adetleri otomobil sınıfına göre nispeten az
olan diğer araç sınıfları, (minibüs, midibüs, otobüs, kamyon, çekici vb.) ise istatistiklerde
ticari araçlar olarak anılmaktadır. (Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi Genel Müdürlüğü,
Sektörel Raporlar ve Analizler Serisi 2010/3, 2010)
Sayfa 183
TABLO 17: 2010 YILI DÜNYA OTOMOBİL ÜRETİM RAKAMLARI
Ülke
Arjantin
Avustralya
Avusturya
Belçika
Brezilya
Kanada
Çin
Çek Cumhuriyeti
Mısır
Finlandiya
Fransa
Almanya
Macaristan
Hindistan
Endonezya
İran
İtalya
Japonya
Malezya
Meksika
Hollanda
Polonya
Portekiz
Romanya
Rusya
Sırbistan
Slovakya
Slovenya
Güney Afrika
Güney Kore
İspanya
İsveç
Tayvan
Tayland
Türkiye
Ukrayna
Birleşik Krallık
ABD
Özbekistan
Diğer
TOPLAM
Otomobil
Ticari
508.401
208.139
205.334
38.161
86.000
18.814
313.520
24.770
2.828.273
820.085
968.860
1.102.166
13.897.083
4.367.584
1.069.518
6.867
44.480
24.580
6.500
0
1.922.339
305.403
5.552.409
353.576
165.000
2.890
2.814.584
722.199
528.200
176.515
1.367.014
232.440
573.169
284.190
8.307.382
1.318.558
522.568
45.147
1.390.163
954.961
48.025
46.081
785.000
84.376
114.563
44.160
323.587
27.325
1.208.362
194.882
5.620
850
556.941
0
195.207
10.504
295.394
176.655
3.866.206
405.735
1.913.513
474.387
177.084
40.000
251.490
51.966
554.387
1.090.126
603.394
491.163
75.261
7.872
1.270.444
123.019
2.731.105
5.030.338
130.400
26.480
227.987
101.302
58.404.767 19.434.266
Toplam
716.540
243.495
104.814
338.290
3.648.358
2.071.026
18.264.667
1.076.385
69.060
6.500
2.227.742
5.905.985
167.890
3.536.783
704.715
1.599.454
857.359
9.625.940
567.715
2.345.124
94.106
869.376
158.723
350.912
1.403.244
6.470
556.941
205.711
472.049
4.271.941
2.387.900
217.084
303.456
1.644.513
1.094.557
83.133
1.393.463
7.761.443
156.880
329.289
77.839.033
Değişim %
39,7%
7,1%
44,9%
-37,0%
14,6%
39,0%
32,4%
9,5%
-25,2%
-40,8%
8,8%
13,4%
25,9%
33,9%
51,6%
14,7%
1,7%
21,3%
16,0%
50,2%
22,6%
-1,1%
26,0%
18,4%
93,5%
-35,8%
20,7%
-3,3%
26,2%
21,6%
10,0%
38,8%
34,1%
64,6%
25,9%
20,0%
27,8%
35,4%
33,1%
9,8%
25,8%
(OICA - Uluslararası Motorlu Araç Üreticileri Organizasyonu - International Organization of
Motor Vehicle Manufacturers)
Sayfa 184
Sektörün yakın geçmişine bakıldığında 2008 ekonomik krizine kadar hızlı bir büyüme
yaşandığı; ancak bu durumun 2008 yılının son çeyreğinde değişerek 2009 yılında küresel
gerilemeye bağlı olarak düşüşe geçtiği gözlenmiştir.
Sektör 2010 yılında toparlanmıştır. Ancak büyüme oranları dünya çapında farklılık
göstermiştir. 80 yılı aşkın bir süredir en büyük üretici konumunda olan ABD’de üretim,
henüz ekonomik kriz başlamamışken durgunluğa girmiş, hatta düşüş göstermiştir. 1999
yılında 13 milyon adet seviyesinde olan ABD araç üretimi 2009 ve 2010 yıllarında 5,7 milyon
ve 7,7 milyon adet olarak gerçekleşmiştir. Avrupa’daki geleneksel üreticiler olan Almanya,
Fransa, İspanya, İngiltere ve İtalya’da son on yıl içinde yavaş ya da negatif büyüme olmuştur;
buna karşılık Orta Avrupa ülkelerindeki yeni tesislerde üretim artmıştır. Liderliği 2006
yılında ABD’den devralan Japonya’da 2010 yılında üretilen araç sayısı 9,6 milyondur.
Öte yandan en büyük büyüme diğer Asya ülkelerinde, özellikle de dünya lideri olan Çin’de
yaşanmıştır. 1999 yılında Çin’deki araç üretim adedi sadece 1,8 milyon iken bu sayı 2008
yılında 9,3 milyon adede ulaşarak ABD’deki üretimi geçmiş ve hatta Çin 2010 yılında 18,3
milyon adede ulaşan üretimiyle en yakın rakibi olan Japonya’yı ikiye katlamıştır.
2008 yılının son çeyreği ve 2009 yılının ilk yarısı birçok pazar ve üretici için sıra dışı şekilde
zor bir dönem olmuştur. Ekonomik kriz insanların güvenini o kadar ciddi şekilde sarsmıştır
ki, tüketiciler ve şirketler araç satın alma konusunda isteksizleşmiş, kredi bulmak ise
oldukça zorlaşmıştır.
Sektörün istihdam açısından taşıdığı önem nedeniyle, birçok hükümet üreticilere doğrudan
destek vermek şeklinde müdahalede bulunmaya ya da bir defaya mahsus satış teşvikleri
sunmaya (ya da her ikisini beraber yapmaya) zorlanmıştır. Bu müdahaleler genellikle yerel
sektörleri
destekleyecek
şekilde
tasarlanmış
olsalar
da,
toplamda
küresel
talebi
destekleyecek dereceye ulaşmıştır.
2010 yılı ile beraber Dünyada otomotiv sektörü hızlı bir çıkış yakalamıştır. 2010 yılında, 58
milyonu binek araç ve 19 milyonu da ticari araç olmak üzere, tüm dünyada toplam 77 milyon
adet motorlu araç üretilmiştir.
Sayfa 185
TABLO 18: BÖLGELER VE ÜLKELER BAZINDA DÜNYA MOTORLU ARAÇ ÜRETİM ADETLERİ 2009 - 2010
Kaynak: (Otomotiv Sanayii Derneği, Otomotiv Sanayii 2010 Yılı Değerlendirme Raporu, Mart
2011)
Küresel krizin etkisi ile 2009 yılında daralan dünya otomotiv talebi 2010 yılı itibariyle
artmıştır. Toplam pazar yüzde 13 oranında artarak 74,7 milyon adede yükselmiştir. 2010
yılında en fazla artış yüzde 33 ile ağır ticari araç pazarında gerçekleşmiştir. Otomobil pazarı
2009 yılına göre yüzde 11 oranında artarak 59,8 milyon adet düzeyinde gerçekleşmiş, hafif
ticari araç pazarı ise yüzde 20 oranında artarak 11,8 milyon adet olmuştur.
2009 yılında bir önceki yıla göre, Doğu Avrupa’da toplam motorlu araç pazarı yüzde 16
oranında artmış ve pazar 3,9 milyon adete yükselmiştir. Toplam pazar K.Amerika’da yüzde
10 artarken, Batı Avrupa’da ise yüzde 4 oranında daralmıştır. Öte yandan 2009 yılındaki
teşviklerin 2010 yılında sona ermesine bağlı olarak Batı Avrupa otomobil pazarının da yüzde
6 oranında düştüğü görülmektedir.
Sayfa 186
2010 yılında Japon pazarı yüzde 8 ve G.Kore pazarı yüzde 6 artarken, Çin pazarı yüzde 34,
Hindistan pazarı ise yüzde 33 gibi yüksek oranlarda artmıştır. 2010’da Asya-Pasifik
bölgesinde toplam pazar yüzde 27 oranında artarak Dünyada motorlu araç pazarında 2010
yılında en fazla büyüyen bölge olmuştur.
Gelişen pazarlar olarak adlandırılan Brezilya, Çin, Hindistan ve Rusya’dan meydana gelen
BRIC ülkelerinde ise talep artışı yüzde 30 ile Dünya ortalamasını geçerken Amerika, Batı
Avrupa, Japonya ve G. Kore gibi gelişmiş pazarları da çok geride bırakmıştır.
TABLO 19: BÖLGELER VE ÜLKELER BAZINDA DÜNYA MOTORLU ARAÇ PAZARI 2009 - 2010
Kaynak: (Otomotiv Sanayii Derneği, Otomotiv Sanayii 2010 Yılı Değerlendirme Raporu,
Mart 2011)
Otomotiv sektörünün sağladığı yüksek istihdam rakamları ülke yöneticilerini cezbeden en
önemli faktörlerden birisidir. Gelişmekte olan ülkeler kendi otomobil markaları olmasa bile
yüksek istihdam rakamları nedeni ile global otomobil üreticilerini sağladıkları uygun
Sayfa 187
koşullarla ülkelerine çekmeye çalışmaktadır. Ancak sektörde maliyetlerin Pazar payı
açısından kritik önem arz etmesi nedeni ile üretim merkezleri sürekli ucuz pazarlara
kaymaktadır. Bu nedenle kendi otomobil markası olmayan ülkeler için her zaman bir risk
faktörü mevcuttur.
TABLO 20: ÜLKELERE GÖRE OTOMOTİV SEKTÖRÜNDE SAĞLANAN İSTİHDAM
Çin
ABD
Almanya
Rusya
Japonya
İspanya
Fransa
Brezilya
Hindistan
Kore
Türkiye
Birleşik Krallık
İtalya
Tayland
Kanada
İsveç
Meksika
Güney Afrika
Çek Cumhuriyeti
1.605.000
954.210
773.217
755.000
725.000
330.000
304.000
289.082
270.000
246.900
230.736
213.000
196.000
182.300
159.000
140.000
137.000
112.300
101.500
Polonya
Mısır
Endonezya
Romanya
Slovakya
Malezya
Belçika
Avustralya
Macaristan
Avusturya
Hollanda
Portekiz
İsviçre
Sırbistan
Arjantin
Slovenya
Finlandiya
Danimarka
Hırvatistan
94.000
73.200
64.000
59.000
57.376
47.000
45.600
43.000
40.800
32.000
24.500
22.800
15.500
14.454
12.166
7.900
6.530
6.300
4.861
Kaynak: (OICA - Uluslararası Motorlu Araç Üreticileri Organizasyonu - International
Organization of Motor Vehicle Manufacturers)
Yukarıdaki tablodan da görüleceği üzere ülkelerin ürettikleri motorlu taşıt sayıları ve
otomotiv sektöründen sağladıkları istihdam genlikle doğru orantılıdır. Uluslararası Motorlu
Araç Üreticileri Organizasyonu – OICA tarafından sağlanan verilere göre otomotiv
sektörünün direk olarak sağladığı istihdam bakımından Türkiye dünyada 11 inci sırada yer
almaktadır.
Sayfa 188
Türkiye’de Otomotiv Yan Sanayi Sektörünün Genel Durumu
Türk otomotiv sanayinin temelleri 1950’li yıllarda atılır. Türkiye’de ilk kez otomotiv sanayi
ürünleri üretimi, 1954 yılında Türk Willys Overland Ltd.’nin orduya jip ve kamyonet
üretmesi ile başlar. Bu yatırımı, 1955 yılında Türk Otomotiv Endüstrisi A.Ş.’nin kamyon
fabrikası ve ardından Otosan ve Çiftçiler A.Ş.’nin ikinci ve üçüncü kamyon fabrikaları izler.
Otobüs üretimi ise 1963 yılında İstanbul Otobüs Karöseri Sanayi A.Ş. tarafından, Magirüs
otobüslerinin montajı ile başlatılır.
İlk Türk otomobili ise 1961 yılında Eskişehir Devlet
Demiryolları Fabrikası’nda üretilir. “Devrim” adı verilen
otomobil, sadece 4 adetlik prototip üretimle sınırlı
kalır. O yıllarda talebin 5 bin adetin altında olduğu
düşünülürse, talep yetersizliği nedeniyle ekonomik
ölçeğin çok altında bir üretimin yapılamayacağı gerekçesiyle üretimi sürdürülemez.
Otomobilde ilk ciddi üretim 1966 yılında Anadol marka otomobilin üretimi ile başlar.
Anadol’un yıllık üretimi ise en fazla 7200 adettir. Maalesef onun da üretimi 1982 yılına kadar
devam
eder.
Türk
otomotiv
tarihinde
toplam
87
bin
adet
Anadol
üretilir.
Otomotiv sektörünün gerçek gelişimi ve büyümesi ise 1960’ların sonu ve 1970’li yılların
başında kurulan montaj fabrikalarının belirli kapasite ve yerlilik oranına ulaşmaları ile
gerçekleşir. 1968’de Tofaş’ın ve 1969 yılında Oyak-Renault’nun kurulması, Türkiye’de
otomotiv sanayinin gelişip güçlenmesinde etkili olur. Bursa’daki imalatçılar başka sektörde
de olsalar yavaş yavaş otomotive dönmeye ve otomotiv kültürü kazanmaya başladılar.
Montaj Sanayi Talimatı çerçevesinde, devletin yerliyi ve katma değeri özendirici politikaları
sayesinde hem ana sanayi firmaları hem de yan sanayi firmaları için kazanma imkanları
oluştu. Bu kazançlar yatırıma dönüştü. 1970’li yıllarda yaşanan bu gelişmelerle yakalanan
ivme ile her yıl 2 ya da 3 tane yan sanayi fabrikası kurulmaya başlanmıştır. (TAYSAD
www.taysad.org.tr)
Bugün Türkiye; dünyanın 16. ve Avrupa’nın 5. büyük otomotiv üreticisidir. Ülkemizde 2008
yılında taşıt aracı üretimi yapan otomotiv ana sanayide 50 Bin, yan sanayide 200 Bin olmak üzere
yaklaşık 250 Bin kişinin istihdam edildiği ve bu sayının dağıtım, pazarlama ve satış ağlarında
çalışanları ile birlikte 400 Bin kişi olduğu tahmin edilmektedir.
Sayfa 189
ŞEKİL 46: 2010 YILI OTOMOBİL ÜRETİM SAYILARININ ÜLKELERE GÖRE DAĞILIMI
Sırbistan
Finlandiya
Mısır
Ukrayna
Hollanda
Avusturya
Özbekistan
Portekiz
Macaristan
Slovenya
İsveç
Avustralya
Tayvan
Belçika
Romanya
Güney Afrika
Slovakya
Malezya
Endonezya
Arjantin
İtalya
Polonya
Çek Cumhuriyeti
Türkiye
Birleşik Krallık
Rusya
İran
Tayland
Kanada
Fransa
Meksika
İspanya
Hindistan
Brezilya
Güney Kore
Almanya
ABD
Japonya
Çin
6.470
6.500
69.060
83.133
94.106
104.814
156.880
158.723
167.890
205.711
217.084
243.495
303.456
338.290
350.912
472.049
556.941
567.715
704.715
716.540
857.359
869.376
1.076.385
1.094.557
1.393.463
1.403.244
1.599.454
1.644.513
2.071.026
2.227.742
2.345.124
2.387.900
3.536.783
3.648.358
4.271.941
5.905.985
7.761.443
9.625.940
18.264.667
0
5.000.000
10.000.000
15.000.000
20.000.000
Kaynak: (OICA - Uluslararası Motorlu Araç Üreticileri Organizasyonu - International
Organization of Motor Vehicle Manufacturers)
Sektör; gayri safi yurtiçi hâsıla, imalat sanayi üretimindeki payı, ihracat, net döviz girdisi, istihdam,
rekabet edebilirlik, yatırımlar, dışa açıklılık ve makro ekonomik büyüklükler açısından ülkemiz için
en önemli sektörlerin başında gelmektedir. İstanbul Sanayi Odası tarafından her sene yapılan
Sayfa 190
“Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu” araştırmasının 2010 yılı sonuçlarına göre ilk 100 büyük
sanayi kuruluşu arasında 11 otomotiv firması bulunmaktadır.
TABLO 21: ISO 100’DEKİ TÜRKİYE’NİN BÜYÜK OTOMOTİV FİRMALARI
Sıra No
Kuruluşlar
Üretimden Satışlar Net
(TL)
3
Ford Otomotiv Sanayi A.Ş.
6.004.819.331
4
Oyak-Renault Otomobil Fabrikaları A.Ş.
5.871.042.516
5
TOFAŞ Türk Otomobil Fabrikası A.Ş.
5.448.847.625
14
Toyota Otomotiv Sanayi Türkiye A.Ş.
2.326.270.180
15
Mercedes-Benz Türk A.Ş.
2.221.362.664
37
Hyundai Assan Otomotiv San. ve Tic. A.Ş.
1.150.155.807
41
Türk Traktör ve Ziraat Makineleri A.Ş.
1.021.679.933
62
Türk Pirelli Lastikleri A.Ş.
796.888.287
68
Delphi Automotive Systems Ltd. Şti.
731.720.691
78
BMC San. ve Tic. A.Ş.
644.975.536
91
Honda Türkiye A.Ş.
572.774.517
Kaynak: (2010 yılı Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması, İstanbul Sanayi Odası , 2011)
Türk otomotiv yan sanayi firmalarının, bazı mamuller dışındaki tüm parçaları içeren ürün
gamı, ülkemizde imal edilen taşıt araçlarının % 80-90 oranında yerli imal edilmesine imkan
verecek çeşitlilikte olmakla birlikte daha yüksek yerli katkının sağlanması için motor-vites
kutusu ve diferansiyel kutusundan oluşan güç ünitesi ile elektrik/elektronik kontrol
sistemlerinin de seri olarak üretimi gereklidir.
Türk otomotiv yan sanayi gerek üretim miktarı, gerekse kalite olarak iç piyasada kendini
kabul ettirmenin yanında, uluslararası pazarlarda da rekabet gücüne ulaşmış bulunmaktadır.
Aynı zamanda, teknolojik olarak kendini geliştirmiş, üretim kapasitesi ve verimlilik
açısından da büyük bir aşama kaydetmiştir. Bu sanayi dalında hizmet veren firmaların
büyük bölümü ISO kalite belgelerini almış ve dış pazarlara yönelik üretimlerini
artırmışlardır.
Ülkemizde, tedarik zincirinde aksam parça üretmek üzere yer alan 1000’in üzerinde firma
bulunmakta olup, bunların büyük bölümü ana sanayi firmalarına orijinal parça
üretmektedir. Bu firmalar, motorlu taşıt üretim merkezlerine paralel olarak büyük oranda
Marmara, Ege ve İç Anadolu bölgelerinde kümelenmişlerdir.
Sayfa 191
ŞEKİL 47: OTOMOTİV ANA SANAYİ’NİN BÖLGESEL DAĞILIMI
(Türkiye Otomotiv Sektörü Raporu, Başbakanlık Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı , 2010)
Ülkemiz dış ticaretinde önemli bir yere sahip olan otomotiv sektörü, son on yılda ihracatını
sürekli olarak artırmış ve 2006 yılından itibaren sektörler bazında Türkiye’nin en fazla
ihracat yapan sektörü olma özelliğini de elde etmiştir. 87.00 numaralı gümrük tarife
istatistik pozisyonu (GTİP) altında değerlendirilen motorlu kara taşıtları, traktör ve
motosikletler bazında sektörün 2001-2010 yılları arasındaki ihracat değerleri incelendiğinde;
2008 yılında yaklaşık 18,3 Milyar Dolar ile önemli bir seviyeye ulaşan ihracatın 2009 krizi ile
12,3 Milyar Dolar seviyesine gerilediği, ancak 2010 yılı itibariyle tekrar artışa geçerek bu yılı
13,8 Milyar Dolar ile kapadığı görülmektedir. İthalat rakamlarına bakıldığında ise, ihracatın
artış oranına nazaran daha az bir artış eğiliminin yaşandığı görülmektedir. Özellikle 2007
yılından 2008 yılına geçildiğinde ithalat miktarı yaklaşık olarak aynı seviyede kalırken,
sektörün ihracatının 2,4 Milyar Dolar artış gerçekleştirmesi, sektörün üretiminin ithalata
olan bağımlığının azaldığını göstermektedir. Aynı zamanda, son beş yılda sürekli olarak dış
Sayfa 192
ticaret fazlası veren otomotiv sektörü, ülkemiz ödemeler dengesinde ne kadar önemli bir yer
tuttuğunu göstermiştir.
Diğer taraftan, sadece GTİP 87.00 kapsamında yapılan ihracat değil aynı zamanda değişik
GTİP numaraları kapsamında değerlendirilen ancak motorlu taşıtlarda kullanılan iç ve dış
lastik, emniyet camları, akümülatör, aydınlatma elemanları, aynalar, rulmanlar, transmisyon
milleri, elektrik sistemi aksamı vb. gibi değişik parçaların da ihracat rakamlarının yer aldığı
TİM verilerine bakıldığında ise otomotiv sektörü 2009 yılında 15 Milyar Dolar, 2010 yılında
ise 17,4 Milyar Dolar ihracat gerçekleştirerek bir önceki yıla nazaran ihracatını yüzde 15,6
artırmıştır. Ayrıca otomotiv sektörü bu ihracat rakamı ile 2010 yılı ülkemiz ihracat hacminin
yüzde 15,3 üne sahip konumdadır.
ŞEKİL 48: TÜRKİYE’NİN YILLARA GÖRE İHRACAT VE İTHALAT VERİLERİ (MİLYAR ABD DOLARI)
20,00
18,33
15,90
13,82
13,42
15,00
10,24
10,00
10,54
9,53
11,88
11,28
12,40
12,79
8,98
8,29
5,38
5,27
5,00
2,34
1,83
0,51
3,30
2,33
0,97
2001
2002
0,00
12,25
5,54
3,50
3,27
0,60
-0,11
2003
2004
-1,95
2005
-1,01
2006
0,40
2007
2008
2009
2010
-5,00
ihracat
ithalat
açık/fazla
Kaynak: (TUİK-Türkiye İstatistik Kurumu, www.tuik.gov.tr, 2011)
Otomotiv sektörünün ülkemiz ekonomisi açısından en öncelikli sektörlerden bir olması kriz
zamanlarında dezavantaja dönüşmektedir. Otomotiv sektörü ve direk ona bağlı olan
otomotiv yan sanayi sektörü ekonomik krizlerden en fazla ve en çabuk etkilenen
sektörlerdir. 2008 yılında yaşanan global ekonomik krizin sektör üzerinde son derece ağır
Sayfa 193
etkileri olmuştur. Birçok Türk Otomotiv Yan Sanayi Firması yatırım sırasında krize
yakalanmıştır. Bu nedenle önümüzdeki yıllarda sektördeki satın alma ve birleşmeleri takip
etmek faydalı olacaktır. 2001 krizinden sonra sektörde birçok satın alma ve ortaklık işlemi
gerçekleşmiş olup bunların ayrıntısı aşağıdaki tabloda verilmiştir.
TABLO 22: TÜRKİYE OTOMOTİV ANA VE YAN SANAYİ SEKTÖRLERİNDEKİ BİRLEŞME VE SATINALMA İŞLEMLERİ (2002 – 2010)
Kaynak: (Türkiye Otomotiv Sektörü Raporu, Başbakanlık Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı ,
2010)
Sektörün ekonomik krizlerden etkilenmesi ve en son ekonomik krizin yakın zamanlı olması
nedeni ile sektörün mevcut durumunu daha iyi anlayabilmek için mümkün olduğunca
güncel verileri değerlendirmek gereklidir. Bu nedenle raporun yazıldığı tarihteki en güncel
veriler olan “TAYSAD Aylık Sektör Rapor”ları kullanılacaktır.
2011 yılının Haziran ayında 58.694 adedi otomobil, 46.450 adedi hafif ticari araç, 4.045 adedi
ağır ticari araç, 4.657 adedi ise traktör olmak üzere toplam 113.846 araç üretilmiştir. 2010
yılının Haziran ayına göre otomobil üretimi % 7, hafif ticari araç üretimi % 6, ağır ticari araç
üretimi %41, traktör üretimi ise % 66 artmıştır. Toplam araç üretimindeki artış oranı ise % 9
seviyesindedir.
Sayfa 194
TABLO 23: 2011 HAZİRAN AYI MOTORLU ARAÇ ÜRETİM SAYILARI
Araç Türü
Haziran 2010
Haziran 2011
Otomobil
Hafif Ticari Araç
Ağır Ticari Araç
Traktör
TOPLAM
54.660
43.857
2.877
2.813
104.207
58.694
46.450
4.045
4.657
113.846
Ocak-Haziran 2010 Ocak-Haziran 2011
312.482
222.612
11.932
14.199
561.225
335.783
262.120
23.792
23.262
644.957
Kaynak: (TAYSAD, Haziran-2011)
ŞEKİL 49: ARAÇ TÜRÜNE GÖRE AYLIK ÜRETİM
2011 yılın ilk 6 ayında 336 bin adedi otomobil, 286 bin adedi ticari araç, 23 bin üçyüz adedi
traktör olmak üzere toplam 645 bin araç üretilmiştir. 2010 yılının ilk 6 ayına göre % 15’ lik
üretim artışına ulaşılmıştır.
2010 yılının ilk 6 ayına göre 2011 yılının Ocak - Haziran döneminde, otomobil ve hafif ticari
araç üreticilerinden; Oyak – Renault’nun üretimi % 6, Tofaş’ın üretimi % 5, Ford Otosan’ın
üretimi % 32 , Hyundai Assan’ın üretimi ise % 25, Toyota’nın üretimi % 16, Karsan’ın üretimi
ise % 10 seviyesinde artmıştır.
Ağır ticari araç ve traktör üreticilerinde markalara göre üretim adetlerinin değişimlerini
incelediğimizde; Türk Traktör % 56, Mercedes Benz Türk % 87, Anadolu Isuzu % 53, Hattat
Sayfa 195
% 183, Temsa % 13, BMC % 62, MAN ise % 51 seviyesinde üretimlerini arttırmışlardır.
TAYSAD’ın 2011 yılı toplam araç üretimi öngörüsü 1,2 milyon adedin aşılacağı yönündedir.
TABLO 24: OCAK – HAZİRAN 2011 FİRMA BAZINDA ÜRETİM MİKTARLARI
Markalara göre ihracat listesinde 2009 ve 2010 yıllarında gerçekleştirdikleri ihracat
adetlerine göre ilk 3 sırada yer alan Oyak-Renault’nun ihracatı % 10, Tofaş’ın ihracatı ise % 7
azalırken, Ford Otosan’ın ihracatı ise % 29 oranında artmıştır. Toyota ihracatını % 9,
Hyundai Assan ise ihracatını % 97 oranında arttırmıştır.
2011 yılının ilk 6 ayında 232.138 adedi otomobil, 185.210 adedi ticari araç 3.502 adedi traktör
olmak üzere 420.850 araç ihraç edilmiştir. Geçtiğimiz senenin ilk 6 ayına göre otomobil
ihracatı % 2, traktör ihracatı % 39 oranında azalırken, ticari araç ihracatı % 14 seviyesinde
artmıştır. Toplam ihracat adeti artış oranı % 4 seviyesindedir. TAYSAD’ın 2011 yılı ihracat
öngörüsü ise 800 - 850 bin adet seviyesindedir.
Sayfa 196
TABLO 25: ANA ÜRETİCİLERİN İHRACAT PERFORMANSI
Haziran ayında Otomotiv Ana Sanayi ihracatı 1 milyar USD seviyesinde gerçekleşmiştir.
Otomotiv Yan Sanayi ihracatı ise 740 milyon USD seviyelerindedir. Toplam otomotiv
ihracatı 1,8 milyar USD seviyesine ulaşmıştır. 2011 yılının ilk 6 ayında, Ana Sanayi ihracatı 6,1
milyar USD, Yan Sanayi ihracatı ise 4.2 milyar USD seviyesine ulaşarak sanayinin toplam
ihracatı 10,3 milyar USD olarak gerçekleşmiştir. 2011 yılının aynı dönemine göre Ana Sanayi
ihracatı % 11, Yan Sanayi ihracatı ise % 31 oranında artmıştır. Sanayinin toplam ihracatı % 18
oranında artmıştır.
Sayfa 197
ŞEKİL 50: 2008 – 2011 OCAK HAZİRAN DÖNEMİ İHRACAT RAKAMLARI
Ülkelere göre ihracat değerlerini incelediğimizde, Almanya’ya gerçekleşen ihracatın 2010 yılı
ilk 6 ayına göre % 46 seviyesinde arttığını ve 1,5 milyar USD seviyesine ulaştığını
görmekteyiz. Fransa’ya gerçekleşen ihracat % 11 oranında azalarak 1,3 milyar USD, İtalya’ya
gerçekleşen ihracat ise değer olarak aynı seviyede kalarak 1,2 milyar USD seviyesinde
gerçekleşmiştir. Rusya Federasyonu, Amerika Birleşik Devletleri, Belçika, Hollanda, Polonya,
Slovenya, İran, Brezilya, Avusturya, Ukrayna, Arjantin ihracat tutarlarındaki artışlar ile
dikkat çeken ülkelerdir.
2011 yılının ilk 5 ayındaki satış rekorları trendi Haziran ayında da devam etmektedir. Toplam
iç pazar 84.862 adet ilk 6 ayın en üst seviyesindedir.
Otomobil satışlarını incelediğimizde Haziran ayında 17.864 adedi yerli , 38.850 adedi ithal
olmak üzere toplam 56.714 adet otomobil satılmıştır. Yerli üretimden satış oranı % 31
seviyesindedir. Hafif ticari araç satışları ise 14.389 adedi yerli, 10.290 adedi ithal olmak üzere
toplam 24.679 adete ulaşılmıştır. Yerli üretimden satış oranı % 58 seviyesindedir. Ağır ticari
araç satışları ise 3.367 adedi yerli, 1.059 adedi ithal olmak üzere toplam 4.426 adetlik iç pazar
satış adedine ulaşılmıştır. Yerli üretimden satış oranı ise % 76 seviyesindedir.
Sayfa 198
TABLO 26: İHRACAT YAPILAN ÜLKELER (1.000 DOLAR)
Ocak Ülkeler
Haziran
2010
Almanya
1.015.114
Fransa
1.456.640
İtalya
1.236.885
Birleşik Krallık
613.389
İspanya
459.815
Rusya
257.633
ABD
271.334
Belçika
277.965
Romanya
322.527
Hollanda
184.779
Cezayir
228.423
Polonya
169.660
Slovenya
139.687
İsrail
178.089
İran
101.671
İsveç
110.277
Brezilya
71.160
Avusturya
74.289
Çek Cumhuriyeti 102.527
Portekiz
89.611
Irak
77.172
Ukrayna
43.484
İsviçre
47.837
Arjantin
15.608
Fas
47.360
Bulgaristan
33.205
Danimarka
26.658
Suudi Arabistan 42.124
Norveç
33.524
İrlanda
27.571
Ocak - Haziran
2011
1.486.115
1.297.325
1.233.191
737.542
483.348
466.809
432.796
410.629
359.336
270.918
226.165
222.602
207.368
203.147
139.022
138.500
134.485
119.871
112.123
71.265
65.032
63.430
62.669
57.580
56.006
52.286
51.809
51.658
51.570
51.132
Değişim %
46,40
-10,94
-0,30
20,24
5,12
81,19
59,51
47,73
11,41
46,62
-0,99
31,20
48,45
14,07
36,74
25,59
88,99
61,36
9,36
-20,47
-15,73
45,87
31,01
268,91
18,26
57,46
94,35
22,63
53,83
85,46
Haziran ayında toplam iç pazara baktığımızda yerli üretimden satış oranı % 42
seviyesindedir.
2011 yılının ilk 6 ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre;

otomobil satışları % 56 artarak, 89.601 adedi yerli, 200.145 adedi ithal olmak üzere
289.746 adede ulaşmıştır. Yerli üretimden satış oranı ise % 31 seviyesindedir.
Sayfa 199

hafif ticari araç satışları ise % 43 artarak, 73.343 adedi yerli, 57.954 adedi ithal olmak
üzere 106.618 adede ulaşmıştır.Yerli üretimden satış oranı ise % 56 seviyesindedir.

ağır ticari araç satışları ise % 118 artarak, 16.895 adedi yerli, 7.152 adedi ithal olmak
üzere 24.047 adede ulaşmıştır. Yerli üretimden satış oranı ise % 70 seviyesindedir.
793.000 adetlik bir iç pazar satış adedi ile rekor kırılan 2010 yılının ilk 6 ayında, 289.288
adetlik bir pazar görülürken 2011 yılının ilk 6 ayında % 54 artışla 445.090 adetlik bir iç pazar
büyüklüğü görülmektedir. Yerli üretimden satışlardaki artış oranı % 46, ithal araç artış oranı
% 60 seviyesindedir.
Bütün bu artışlara rağmen, yerli üretimden satış oranı % 40, ithal araç satış oranı ise % 60
seviyesindedir. TAYSAD’ın 2011 yılı öngörüsü iç pazarın 850 – 900 bin adetlik bir büyüklüğe
ulaşacağı yönündedir.
Sayfa 200
Kocaeli’de Otomotiv Sektörünün Genel Durumu
TAYSAD Organize Sanayi Bölgesi, Kocaeli ilinin sınırları içerisinde yer almaktadır. TAYSAD
Organize Sanayi Bölgesi (TOSB), global ihtisas organize sanayi bölgesi olma ayrıcalığına
sahiptir ve otomotiv sektörüne parça üreten yerli ve yabancı sermayeli tüm firmaların
Türkiye’de gerçekleştirecekleri yatırımlar için seçtikleri en önemli merkez olma özelliğini
taşımaktadır. Bu nedenle Kocaeli, Otomotiv Yan Sanayi’nin nitelik ve nicelik bakımından en
iyi yığınlaştığı bölgedir denebilir.
Kocaeli’de TOSB’a ek olarak 6 faal
organize
sanayi
bölgesi
daha
bulunmaktadır. Ayrıca 6 organize sanayi
bölgesi de kuruluş aşamasındadır. Yeni
kurulan organize sanayi bölgeleri ile
birlikte Kocaeli’deki OSB alanı 40.000
dönüm’e
çıkacaktır.
altyapının
hızla
Bölgedeki
gelişmesi
otomotiv/otomotiv
yan
ve
sanayi
yığınlaşmasının yoğunluğu, global ve ulusal yatırımlar açısından Kocaeli’ni cazip hale
getirmektedir.
Bölgede yoğunlaşan sanayi kuruluşları ile birlikte, bilimsel araştırma ve geliştirme
merkezleri de Kocaeli’de yer almaktadırlar. Kocaeli Üniversitesi, bölge sınırındaki Sabancı
Üniversitesi, Marmara Araştırma Merkezi, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü, TÜBİTAK,
TSE Merkez Laboratuarları, TEKMER (Teknoloji Geliştirme Merkezi), TÜBİTAK Teknoparkı,
GOSB Teknoparkı ve KOÜ Teknoparkı sanayinin teknolojik gelişmesine olanak sağlayacak
kurum ve kuruluşlardır.
Bölgede 2 üniversite, 14 fakülte, 6 yüksekokul, 18 meslek yüksekokulu bulunmaktadır. Söz
konusu eğitim kurumları 2.083 öğretim üyesi ile 43.301 öğrenciye hizmet vermektedir.
Kocaeli Üniversitesi bünyesinde 18 adet Meslek Yüksek Okulu bulunmakta olup söz konusu
okullarda
toplam
25.360
öğrenci
öğrenim
görmektedir.
(Kocaeli
Sanayi
Odası)
Sayfa 201
Devlet Planlama Teşkilatı tarafından yaptırılan “İllerin Sosyo Ekonomik Gelişmişlik
Araştırması 2010” sonuçlarına göre Kocaeli 2003 yılındaki yerini koruyarak 4 üncü sırada yer
almıştır. Sosyo – ekonomik gelişmişlik endeks puanı ise 8,5219’dur. Oldukça yüksek olan bu
puan bölgenin gerek nitelikli insan kaynağı gerekse yatırımcı açısından cazibesini sayısal
olarak göstermektedir.
TABLO 27: İLLERİN SOSYO – EKONOMİK GELİŞMİŞLİK SIRALAMASI
Sıra
İl
Endeks
1
İstanbul
17,1245
2
Ankara
13,3247
3
İzmir
9,2423
4
Kocaeli
8,5219
5
Bursa
5,7950
6
Eskişehir
5,4807
7
Antalya
5,1158
8
Muğla
3,6780
9
Bolu
3,6312
10
Tekirdağ
3,5553
Kaynak: (Türkiye'de İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (2010), Devlet Planlama
Teşkilatı, 2011)
Kocaeli’de bulunan ana üreticiler Anadolu Isuzu, Ford Otosan, Honda Türkiye ve Hyundai
Assan’dır. Bu 4 büyük otomotiv ana üreticisinin motorlu taşıt üretim kapasitesi yaklaşık
250.000’dir.
Bölge aynı zamanda Brisa (Bridgestone ortaklığı), Goodyear, Pirelli gibi dünyanın en büyük
lastik firmalarını ve bunların yan sanayilerini içeren bir merkez haline gelmiştir. Bölgede
otomotiv sanayinin önemli bir girdisi olan lastik sanayinin de yığınlaşmış olması bölge için
artı bir değer oluşturmaktadır.
Kocaeli’nin sanayileşmesinde en önemli etken, tüm
ulaşım
olanaklarına
sahip
olmasıdır.
demiryolu ağları ile yapılan taşımacılık
Kara
ve
özellikle
Avrupa ve Ortadoğu’ya yapılmakta olup, limanlar ile
yapılan deniz taşımacılığı da önemli bir boyuta
ulaşmıştır. İstanbul ve Bursa gibi önemli ticaret ve
sanayi merkezlerine yakınlığı, yatırımlar açısından
Sayfa 202
Kocaeli’ni öncelikli kılmaktadır. Kocaeli’nin şehir merkezi İzmit’in İstanbul’a uzaklığı 85
km’dir. İstanbul’un batı yakasında bulunan Atatürk Hava Limanı ve doğusunda faaliyet
gösteren hemen yakınındaki Sabiha Gökçen Havalimanı ile dünyaya açılan Kocaeli,
Ankara’ya da TEM otoyolu ile bağlıdır. Uluslararası İstanbul Atatürk Havalimanı 90 km.
mesafededir. Ayrıca Uluslararası Sabiha Gökçen Havalimanı’na 50 km. mesafededir. Kocaeli,
kısa vadede sivil uçuşlara açılacak olan Cengiz Topel Havaalanı ile havayolu ulaşımında
Türkiye’de en fazla alternatife sahip il haline gelecektir. 2’si Kamu Limanı (Derince ve
Yarımca) ve 36 özel iskele ile deniz ulaşımı olanakları açısından tüm Anadolu’nun en iç
noktasındadır.
Sonuç olarak, Kocaeli’de arsa fiyatlarının yüksekliği konusunu bir kenara bırakırsak,
otomotiv ve otomotiv yan sanayi konusunda yatırım yapmak için Türkiye’deki en cazip
bölge olduğu söylenebilir.
Sayfa 203
Yapılan saha çalışması sonucunda Kocaeli Otomotiv Yan Sanayi Sektörünün rekabet gücü 100 üzerinden 51 olarak ölçümlenmiştir.
ŞEKİL 51: OTOMOTİV YAN SANAYİ SEKTÖRÜ ELMAS BAŞLIKLARININ VE ALT BAŞLIKLARININ KIRILIMI
Sayfa 204
Firma stratejisi ve rekabet yapısı konusunda otomotiv yan sanayi sektörünün genel
puanı 62’dir.
ŞEKİL 52: OTOMOTİV YAN SANAYİ SEKTÖRÜ – FİRMA STRATEJİSİ VE REKABET YAPISI GRAFİĞİ
ŞEKİL 53: OTOMOTİV YAN SANAYİ SEKTÖRÜ – FİRMA STRATEJİSİ VE REKABET YAPISI KONUSUNDAKİ ALT
BAŞLIKLARIN REKABET ÇARPANLARI (%)
Bu rapor innoCentric tarafından Kocaeli İl Özel İdaresi için “Kocaeli Sektörel Rekabet Analizi” Projesi kapsamında hazırlanmıştır. ©2011
Sayfa 205
STRATEJİ
Otomotiv Yan Sanayi Sektöründe faaliyet gösteren 16 firma ile yapılan derinlemesine
analiz sonucunda firmaların önemli bir kısmının sektörleri ile ilgili global ve ulusal
gelişmeleri yakından takip ettikleri gözlemlenmiştir. Özellikle rakipler ve rakiplerin
faaliyet gösterdikleri ülkelerdeki durum hakkında son derece doyurucu bilgi
sahibidirler.
Firmalar büyüme ve uluslararasılaşma konusunda vizyon sahibidirler ve bu
vizyonlarını firma stratejileri ile iş planlarına yansıtmışlardır. Bu sektördeki firmaların
başka bir özelliği de iş planlarının sadece kısa vadeli hedeflere yönelik değil aynı
zamanda orta ve hatta uzun vadeli hedeflere de yönelik olmasıdır. Firmaların ar-ge ve
tasarım konusuna bütçe ayırmaktadır ve bu konulardaki faaliyetlerinin ağırlığı iş
planlarında artmaya başlamıştır.
Sektör firmaları danışmanlarla çalışmaya son derece
açıktır. Kalite Belgesi sektörde iş yapabilmek için
olmazsa olmazlardan biri olduğundan firmaların
tamamı
kalite
konusunda
danışmanlık
hizmeti
almıştır. Firmaların içerisinde sektörün geleceği ile
Otomotiv Yan Sanayi
Sektöründe faaliyet
gösteren firmaların en
güçlü yanı “strateji”
konusundaki
yetenekleridir.
ilgili profesyonel pazar araştırmaları yaptıranlar
vardır. Önemli yatırımlar konusundaki kararalar
alınırken bu tür araştırmalardan yararlanılmaktadır. Bazı firmalar uzun süreli yönetim
danışmanlığı hizmeti satın almaktadır. Sektör firmalarının bilgiye ve danışmanlığa
verdiği önem, diğer sektörlere göre oldukça ileri seviyededir. Kendilerine rekabet
avantajı sağlayacak bilgi ve know-how’ın global seviyede peşine düşmektedirler.
Danışman seçimine özel önem verilmekte ve yurtiçindeki danışmanların yeterli
gelmediği durumlarda yurtdışından danışmanlık alınmaktadır.
Sonuç olarak Otomotiv Yan Sanayi Sektöründe faaliyet gösteren firmaların en güçlü
özelliği “strateji” konusundaki yetenekleridir.
Sayfa 206
REKABET GÜCÜ
Derinlemesine analiz yapılan 16 sektör firmasının 2010 yılındaki ortalama kapasite
kullanım oranı 2010 yılı için %70 seviyesindedir. Aşağıdaki şekilde görüleceği üzere
Kocaeli Otomotiv Yan Sanayi firmalarından elde edilen değerler Otomotiv Sanayicileri
Derneği tarafından verilen ulusal değerlerle örtüşmektedir.
ŞEKİL 54: TOPLAM TAŞIT ARACI ÜRETİMİNDE KAPASİTE KULLANIM ORANI
Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğü, 2011)
Nitelikli ürün üreten firmaların kendi konularındaki Türkiye’deki ortalama pazar payı
2010 yılı için yaklaşık %40 seviyesindedir.
Kocaeli Otomotiv Yan Sanayinde Faaliyet Gösteren firmaların yurtiçindeki rakipleri
genellikle Bursa ve Adapazarı’ndadır. Kısmen de Konya, İstanbul ve Ankara’da yer
almaktadır.
Yurtdışı rakipleri incelerken ise önem sırasına göre üçe ayırmak mümkündür.
Sayfa 207
1. Avrupa: Almanya, Fransa, İtalya,
İspanya
gibi
EU15
ülkeleri,
Otomotiv Yan Sanayinde faaliyet
gösteren
firmalarımızın
rakiplerinin
olduğu
Avrupalı
rakiplerine
önemli
ülkelerdir.
göre
firmalarımızın en önemli rekabet
avantajı
maliyet
olarak
öne
çıkmaktadır. “Maliyetler” başlığı altında konu daha detaylı incelenmiş olup,
maliyet avantajının en önemli unsurunun insan kaynağı maliyeti olduğu
görülmektedir. Ancak bu konudaki rekabet avantajımızın gün geçtikçe azaldığı
ortaya çıkmaktadır. Firmalar son 10 yılda işçilik maliyetlerinin toplam maliyet
içinde yaklaşık 2 kat arttığını belirtmektedir. “Devlet Politikası” başlığı altında
daha detaylı incelecek olan, Türk Lirası’nın döviz karşısındaki değeri özellikle
son 5 yılda Avrupalı rakipler karşısındaki rekabet avantajımızı oldukça
düşürmüştür. Temmuz 2011’de döviz kurlarındaki ihracatçı lehine değişim,
maliyetler açısından Avrupalı rakiplere karşı rekabet gücümüzü yeniden
artırmıştır. Gün geçtikçe azalsa da Avrupalı rakiplerimize göre “maliyet” en
önemli rekabet avantajımız olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak Avrupa’da EU15
dışında kalan ülkelerde maliyetler bakımından rekabet avantajımız mevcut
değildir. Bu ülkeler potansiyel tehdit olarak uzun vadede göz önüne alınmalıdır.
2. Uzak Doğu: Firmalarımızın bu bölgedeki önemli rakipleri Hindistan, Çin,
Güney Kore ve Tayvan’dır. Uzak Doğulu rakiplere karşı en önemli rekabet
avantajımız termin zamanıdır. Genellikle Avrupa Pazarı için binek ve ticari araç
üreten ana üreticilere yakın olunması nedeni ile termin zamanı ortalama 2-3 ay
daha azdır. Termin zamanının kısalığı ve buna bağlı olarak müşterinin stok
maliyetlerinin daha düşük olması uzak doğulu firmalar karşı rekabet
avantajımızdır. Ayrıca müşteriye yakın olunması nedeniyle müşteri ile birlikte
ürün geliştirme süreçleri daha verimli işlemekte ve elastik üretim mümkün
olabilmektedir. Ancak uzak doğu aynı zamanda önemli bir pazardır ve bu
pazarda uzak doğulu rakiplere rekabet gücümüz yoktur denilebilir.
Sayfa 208
3. Diğer: Amerika ve Brezilya gibi uluslararası pazarda fazla karşılaşılmayan ancak
otomotiv, otomotiv yan sanayi ve aksesuar sektöründe güçlü ülkelerden diğer
rakipleri oluşturmaktadır. Firmalarımız hedef pazarları olan Türkiye ve
Avrupa’da bu ülkelerle çok karşılaşmamasına rağmen, Uzak Doğu örneğinde
olduğu gibi Diğer kısmında yer alan ülkeler de önemli pazarlardır ve bu
pazarlarda rekabet gücümüz çok azdır.
KURUMSALLIK
Firmaların %75’inin markaları tescillidir. Marka tescili sektör firmalarının kurumsallık
seviyelerinin değerlendirilmesinde önemli bir göstergedir. Yan sanayi olarak çalışan bir
sektördeki %75’lik marka tescil oranının tatmin edici olduğu söylenebilir.
Sektördeki firmaların kurumsallığını değerlendirmek için kullanılan bir başka gösterge
de firmaların yaşlarıdır. Ziyaret edilen 16 firmanın ortalama yaşı 29’dur. Bu süre
firmaların piyasada bilinirliğinin ve kurum kültürünün sağlanması için yeterince
uzundur.
Firmalar sektörün gerektirdiği belge ve sertifikasyonlara sahiptir. Hepsinin kalite
belgesi bulunmaktadır. Ayrıca OEM çalışan firmalarda otomobil üreticileri tarafından
verilen onaylı tedarikçi belgeleri bulunmaktadır. Müşteriler tarafından yapılan
denetimler sektördeki firmaların kurumsallık seviyesinin yükselten temel faktörlerden
biridir.
Firmalar her ne kadar aile şirketi olsa da çoğunlukla yönetim kadrolarını
profesyonellerden oluşmaktadır. Firmalar çoğu hedeflerini çalışanlarla paylaşmakta ve
belirli periyotlarla değerlendirme yapmaktadırlar.
Firmaların çalışanlarına sağladığı fiziki ortam tatmin edici seviyededir. Sosyal
etkinlikler vasıtası ile personelin motivasyonu sağlanmaya çalışılmaktadır. Yangın, iş
güvenliği, iş hukuku vb konularda belirli periyotlarda eğitim alınmaktadır. Bazı
firmaların tüm çalışanları sendikalıdır.
Sayfa 209
İNOVAŞYON VE AR-GE KAPASİTESİ
TABLO 28: ZİYARET EDİLEN 16 FİRMADAKİ PATENT – TASARIM – AR-GE İSTATİSTİKLERİ
42
2,625
159
9,936
10
0,625
Ziyaret edilen 16 firmada toplam 42 patent/faydalı model başvurusuna rastlanmıştır.
Bunların çoğu basit patentler diyebileceğimiz faydalı model belgeleridir. Bu sayı
firmaların üretim konularında uzmanlaşma isteklerinin göstergesi olarak kabul
edilebilir. Bir firma triadik patent alma aşamasını tamamlamak üzeredir. Türkiye’de
triadik patentlerin sayısının çok olduğu düşünüldüğünde bu husus önemli bir başarı
olarak dikkate alınmalıdır.
Firma başına 2,625 patent/faydalı model düşmektedir. Bu sayı özellikle Avrupalı
rakipler göre düşük olsa da ümit vericidir. Firmaların geliştirdikleri ürünleri sınai
mülkiyet hakları vasıtası ile koruma altına almaları ar-ge faaliyetlerine geçiş aşamasına
gelindiğinin göstergesidir.
Endüstriyel tasarım konusundaki firma başına 9,936 endüstriyel tasarım tescili sayısı iç
açıcı görünse de, sadece firmalardan 1 tanesinin 156 tane endüstriyel tasarım tescili
olduğu dikkate alınmalıdır. Endüstriyel tasarım konusunda patent/faydalı model gibi
homojen bir dağılım göstermemektedir. Firmaların 12 tanesinde endüstriyel tasarım
tescili konusunda faaliyet yoktur. Buna rağmen dünya genelinde ana üreticiler ve
aksesuar üreticileri haricinde endüstriyel tasarım tescilinin fazla bir kullanımı yoktur.
Bu nedenle bu konudaki faaliyetin azlığı çok önem arz etmemektedir.
Ziyaret edilen firmaların ciroları çalıştırdıkları personel sayısına oranlandığında çalışan
başına ortalama 113.775 TL/yıl ciro ürettikleri görülmektedir. Bu durum firmaların ar-ge
ve inovasyon konusundaki potansiyelleri yüksek olsa da halen üretimden para
kazandıklarının göstergesidir.
Sayfa 210
Dış finans destekli ar-ge sayısı 10 dur. Firma başına ortalama 0,625’dir. Strateji başlığı
altında da bahsedildiği gibi firmaların nitelikli ar-ge çalışmalarına başladığının
göstergesidir. Dış finans kaynağı olarak genellikle TÜBİTAK Sanayi Ar-Ge Proje
Desteklerinden “1507- KOBİ Ar-Ge Başlangıç Destek Programı” ve “1501-Sanayi Ar-Ge
Projeleri Destekleme Programı” kullanılmaktadır. Firmalar arasından bir tanesi 7.
Çerçeve kapsamında uluslararası konsorsiyum ile ar-ge projesi yürütmüştür.
Firmaların büyük bir kısmı süreç inovasyonu konusunda oldukça aktiftir. Globalleşme
ile dünyanın her tarafındaki yan tedarikçilerin birbirine rakip olması ve küresel
krizlerle ana tedarikçilerin düştüğü sıkıntıların sonucunda yan sanayide kar
marjlarının oldukça azalması sonucunda “fiyat” sektörün temel rekabet unsuru haline
gelmiştir. Özellikle OEM firmaları %5-10 kar marjları ile çalışmaktadır. Bu da firmaları
daha rekabetçi olmak için süreç inovasyonu ile verimliliği artırmaya ve maliyetleri
azaltmaya itmektedir. Otomasyon, 6-sigma, Kaizen gibi konulara yapılan yatırımlar
son birkaç yılda oldukça artmıştır.
Firmaların %75’i düzenli olarak Yurtdışındaki fuarlara stantlı katılım sağlamaktadırlar.
Burada hem rakipleri ve teknolojiyi takip etmekte hem de müşteri portföylerini
geliştirmeye çalışmaktadırlar. Konusundaki uzmanlık seviyesini ilerletmek isteyen
firmalar kendi alanlarındaki global sempozyumlara düzenli olarak katılmaktadırlar.
Sonuç olarak sektör firmalarının ar-ge ve inovasyon konusundaki potansiyelleri
yüksektir.
Ar-ge ve inovasyonun sistematik ve sonuç odaklı hale getirilmesi için
firmaların bu konuya yatırım yapması ve somut hedeflerle iş planlarına yansıtmaları
şarttır. İlgili kurum ve kuruluşların çeşitli yollarla firmaları motive etmesi ve
desteklemesi gerekmektedir.
İŞBİRLİĞİ
Görüşülen 16 firmanın yöneticileri sektördeki işbirliği seviyesini aşağıdaki tablodaki
gibi değerlendirmiştir. Tablodan da anlaşılacağı üzere sektördeki işbirliği kültürü
ortalaması “kötü” düzeyindedir.
Sayfa 211
TABLO 29: OTOMOTİV YAN SANAYİ SEKTÖRÜNDE KOCAELİ’DE FAALİYET GÖSTEREN FİRMALAR ARASINDAKİ
İŞBİRLİĞİ KÜLTÜRÜNÜN SEVİYESİ ANKETİ SONUÇLARI
Çok kötü
Kötü
Ortalama
İyi
Çok iyi
4
5
5
1
1
Sektör firmalarının bir kısmı işbirliğine açık olsa da müşteriler açısından rekabeti
zedeleyici görülebileceği nedeniyle işbirliği yapmamaktadır. Konusunda uzmanlaşmış
firmalardan bir kısmı da kendilerini geliştirecek bilgi ve know-how’ı ancak yurtdışında
bulabildiklerinden, yabancı firma ve kuruluşlarla işbirlikleri geliştirmişlerdir.
Sektördeki işbirliği genellikle TAYSAD aracılığı ile sağlanmaktadır. Eğitim/danışmanlık
ihtiyaçlarının karşılanması, uluslararasılaşma, küresel gelişmeler konusunda üyelerin
bilgilendirilmesi başta olmak üzere birçok faaliyet ve hizmet gerçekleştirmektedir.
Bunlara en güzel örnekler 10 yıldır düzenlenen “Kıyaslama Çalışması” dır. Firmaların
özellikle
üretim
ve
ürünlerini/hizmetlerini
müşterilerine
sunma
süreçlerini
birbirleriyle kıyaslayarak rekabet güçlerindeki ilerlemeyi izlemeleri amacıyla yapılan
çalışma işbirliğinin en ileri örneklerinden biridir. Bu tür ileri seviyedeki çalışmalara
ancak Fransa, Hollanda, Almanya gibi ülkelerdeki Sektörel STK’larda rastlanmaktadır.
Bir başka güzel örnek de Uluslararası Rekabetçiliğin Geliştirilmesinin Desteklenmesi
Hakkında Tebliğ kapsamında TAYSAD tarafından yürütülecek olan projedir. Otomotiv
yan sanayi firmalarının uluslararasılaşma konusunda desteklenmesine odaklanan
projenin içerisinde alım heyetlerinden ticari gezilere birçok faaliyet bulunmaktadır.
Ancak TAYSAD üyesi olmayan birçok firma da sektörde faaliyet göstermektedir.
Genellikle TAYSAD üyelerine göre daha küçük ölçekli olan bu firmaların arasında da
işbirliği ortamı sağlanması gerekmektedir. Firma ziyaretleri sırasında bu konuda bazı
girişimlerin olduğu anlaşılmış olsa da henüz somutlaşmamıştır. Dolayısı ile TAYSAD
üyeleri dışında sektördeki işbirliği seviyesi düşük olması sektörün rekabetçiliği
konusunda önemli bir dezavantajdır.
Sayfa 212
Girdi Koşulları
Girdi koşulları konusunda otomotiv yan sanayi sektörünün genel puanı 50’dir.
ŞEKİL 55: OTOMOTİV YAN SANAYİ SEKTÖRÜ – GİRDİ KOŞULLARI GRAFİĞİ
ŞEKİL 56: OTOMOTİV YAN SANAYİ SEKTÖRÜ – GİRDİ KOŞULLARI KONUSUNDAKİ ALT BAŞLIKLARIN REKABET
ÇARPANLARI
Sayfa 213
İNSAN KAYNAĞI
Bölgede sağladığı istihdam açısından Otomotiv Yan Sanayi firmaları diğer sektörlere
göre oldukça ileri seviyededir. Görüşülen 16 firmadaki ortalama çalışan sayısı 181’dir.
Çalışan sayısı 100’den az olan 6 firma, çalışan sayısı 100-200 arasında olan 4 firma,
çalışan sayısı 200’den fazla olan 6 firma bulunmaktadır.
TABLO 30: ZİYARET EDİLEN 16 FİRMADAKİ ÇALIŞAN PROFİLİ
2908
181,75
349
21,81
142
8,88
Firma başına ortalama 21,81 üniversite mezunu istihdam edilmektedir. Firmalarda
çalışan 4 yıllık üniversite mezunu sayısının toplam çalışan sayısına oranı %12’dir.
Firmaların uzmanlaşma, ar-ge ve ihracat konusundaki istekleri göz önüne alındığında
orta vadede mavi yakadan çok mühendislik, ar-ge, dış ticaret ve yurtdışı pazarlama
konularında eleman ihtiyaçlarının ortaya çıkacağı açıktır. 5 sene içerisinde 4 yıllık
üniversite mezunu sayısının toplam çalışan sayısına oranının %15-20 seviyesine
çıkacağı öngörülmektedir. Ancak ihtiyaç duyulacak nitelikteki insan kaynağı için
bölgedeki sosyal ve kültürel imkanlar caziptir ve bu nedenle ihtiyaç duyulan nitelikteki
elemanların temininde önemli bir sıkıntı yaşanmayacaktır.
Firmalar ihtiyaç duydukları konularda dışarıdan danışmanlık hizmeti almaktadır.
Bölgede danışmanlık sektörü gelişmemiş olmasına rağmen özellikle İstanbul’a yakınlık
nedeni ile nitelikli danışmanlık hizmetinin temininde bir sıkıntı yaşanmamaktadır.
Her yerde olduğu gibi özellikle küçük ölçekli firmalarda nitelikli ara eleman temini ve
yetiştirilen elemanların elde tutulması konusunda sıkıntılar yaşanmaktadır.
Sayfa 214
HAMMADDE
Otomotiv Yan Sanayi firmaları yaptıkları üretimin çeşidine göre değişkenlik gösteren
birçok hammadde kullanmaktadır. Bunların önemli bir kısmı yurtdışından temin
edilmektedir.
Firmalar
temin
konusunda
önemli
bir
sıkıntı
yaşamadıklarını
belirtmektedir. Ancak malzemenin yurtdışından gelmesi nedeni ile stok maliyetleri
artmaktadır.
Yurtdışından malzeme temininde en önemli sıkıntı döviz kurlarındaki değişkenlik
olarak belirtilmiştir. Düşük kar marjları ile çalışıldığından döviz kurlarında yaşanan
değişiklik maliyetleri önemli ölçüde etkilemektedir. Çoğu firma tarafından kar
oranlarının direk olarak hammadde temin fiyatından etkilendiği beyan edilmiştir.
Hammadde konusunda yurtdışına bağımlılık önemli bir rekabet dezavatajıdır. Ancak
bölgedeki firma sayısı fazlalığı nedeni ile birçok kurumsal ithalatçı bulunması ve
bölgenin lojistik bakımından elverişliliği bu dezavantajı önemli ölçüde azaltmaktadır.
MALİYETLER
Özellikle yeni kurulacak veya üretim kapasitesini artıracak firmalar için arsa
maliyetleri önemli bir dezavantajdır. Bölgede arsa fiyatları oldukça pahalıdır. Bu durum
yabancı yatırımcılar için de bölgenin cazibesini azaltmaktadır.
İnsan kaynağı maliyetinin toplam maliyetteki yüzdesinin son 10 yıl içerisinde
neredeyse iki kat arttığı firmalar tarafından belirtilmiştir. Halen Avrupalı rakiplere
karşı insan kaynağı maliyeti bir avantaj olsa da özellikle hızla büyüyen uzak doğulu
rakiplere karşı önemli bir rekabet dezavantajdır.
Enerji maliyetleri Türkiye’de oldukça pahalıdır. Ziyaret edilen firmaların enerji
maliyetleri toplam maliyete oranı %3 - %30 arasında değişmektedir. Enerji
maliyetlerinin fazlalığı bir rekabet dezavantajı olarak ön plana çıkmaktadır.
Sayfa 215
Hammadde büyük ölçüde yurtdışı kaynaklıdır. Çin ve Hindistan başta olmak üzere
uzak doğulu hükümetlerin ana metal sanayine verdikleri destek nedeni ile hammadde
temin fiyatları uzak doğulu rakiplere göre yüksektir.
Sonuç olarak tüm maliyetler genel olarak değerlendirildiğinde Avrupalı rakiplere karşı
halen bir rekabet avantajı olduğu ancak bu avantajın gün geçtikçe azaldığı, Uzak
Doğulu rakiplere karşı ise önemli bir rekabet dezavantajı olduğu görülmektedir.
ALTYAPI
Özellikle
1990’lı
yıllarda
kurulum
çalışmalarına başlanan ve 2000’li yıllarda
firmaların üretime başladıkları TAYSAD
OSB, otomotiv yan sanayi firmaları için
önemli bir açılım olmuştur. Global bir
ihtisas organize sanayi bölgesinin Kocaeli’de
kurulmuş
olması
bölgedeki
nitelikli
yığınlaşmayı oldukça artırmıştır ve önemli bir rekabet avantajı sağlamıştır. TAYSAD
OSB üyesi olan otomotiv yan sanayi firmalarına sağladığı altyapı ve verdiği hizmetler
ile dünyada örnek gösterilecek düzeydedir.
TAYSAD OSB’ye ek olarak, Kocaeli’de otomotiv
yan sanayi firmaları için elverişli birçok organize
sanayi bölgesi bulunmaktadır. Organize sanayi
bölgelerine ek olarak Kocaeli’de serbest bölgeler
ve
teknoparklar
da
bulunmaktadır.
Bu
imkanların fazlalığı bölge için önemli bir rekabet
avantajıdır.
Kocaeli her çeşit lojistik ve ulaşım imkanları
açısından da oldukça avantajlı bir konuma sahiptir. Bu imkanların kısa ve orta vadede
daha da geliştirecek projeler hayata geçirilmektedir. İstanbul Atatürk Havaalanı ve
Sayfa 216
Sabiha Gökçen Havaalanı alternatiflerine kısa vadede sivil uçuşlara açılacak olan
Cengiz Topel Havaalanı da eklenecektir.
Bölgedeki sanayileşmenin hızla artması ama altyapının aynı hızla gelişmemesi elektrik
kesintisi, su baskını gibi sorunları da beraberinde getirmiştir. Yaşanan elektrik
kesintileri özellikle seri üretim firmaları açısından önemli kayıplara neden olmaktadır.
Firmalar bu konudaki sıkıntıların gün geçtikçe azalsa da halen devam ettiğini
belirtmektedir.
Sayfa 217
Talep Koşulları
Talep koşulları konusunda otomotiv yan sanayi sektörünün genel puanı 54’dir.
ŞEKİL 57: OTOMOTİV YAN SANAYİ SEKTÖRÜ – TALEP KOŞULLARI GRAFİĞİ
ŞEKİL 58: OTOMOTİV YAN SANAYİ SEKTÖRÜ – TALEP KOŞULLARI KONUSUNDAKİ ALT BAŞLIKLARIN REKABET
ÇARPANLARI (%)
Sayfa 218
İÇ TALEP
2010 yılında toplam iç pazar, 2009 yılı aynı
dönemine göre yüzde 38 oranında artarak 793 bin
adet düzeyinde gerçekleşmiştir. Aynı dönemde
otomobil pazarındaki artış yüzde 38 düzeyinde
gerçekleşmiş ve pazar 510 bin adete yükselmiştir.
ŞEKİL 59: YILLARA GÖRE İÇ PAZARDA YERLİ ÜRETİM VE İTHALAT GRAFİĞİ (OTOMOBİL + TİCARİ ARAÇ)
(Otomotiv Sanayii Derneği, Otomotiv Sanayii 2010 yılı Değerlendirme Raporu, 2011)
İç pazarda toplam satılan araç sayısı içerisindeki yerli araç yüzdesinin 2000 – 2010
yılları arasındaki ortalaması alındığında; otomobil’de %35, hafif ticari araçta %57, ağır
Otomobil
%35
ticari araçta % 76 yerlilik oranı ortaya
Hafif Ticari
Araç %57
olarak değerlendirildiğinde özellikle ticari
Ağır Ticari Araç
%76
çıkmaktadır. Türk Otomotiv Sanayi genel
araçlarda yerli üretimin ithalata göre önde
olduğu görülmektedir. Otomobilde ise
ithalat, yerli üretime göre daha önde
Sayfa 219
gelmektedir.
Türkiye’de her 1.000 kişiye 165 motorlu araç, AB’de her 1.000 kişiye 473 motorlu araç
düşmektedir. Bu nedenle ülkemiz halen doymamış bir pazardır. Ailelerin %75’inin hâlâ bir
araç sahibi olmadığı tahmin edilmekte ve bu nedenle uzun vadede büyüme potansiyeli
güçlü kalmaya devam etmektedir. Son on yıl içinde, Türkiye’de kişi başına düşen
otomobil sayısı büyük bir artış göstermiştir. Türkiye’de kişi başına düşen milli gelir düzeyi
istikrarlı olarak arttığı takdirde talep de aynı oranda artacaktır.
Türkiye’deki iç pazar potansiyeli önemli olsa da otomotiv yan sanayi firmaları açısından
bakıldığında ana müşteri grubu olan ana üreticilerin Türkiye’deki üretim kapasitelerini
irdelemek daha doğru olacaktır.
TABLO 31: TÜRKİYE’DEKİ ANA ÜRETİCİLER
√
√
√
√
√
√
√
√
Minibüs
√
√
√
Otobüs
√
√
√
Midibüs
Kocaeli
İzmir
Eskişehir/Kocaeli
Kocaeli
Kocaeli
Bursa
Ankara
İstanbul/Aksaray
Sakarya
Bursa
Adana
Bursa
Sakarya
TOPLAM
Kamyonet
Anadolu Isuzu
B.M.C.
Ford Otosan
Honda Türkiye
Hyundai Assan
KARSAN
M.A.N. Türkiye
Mercedes Benz Türkiye
Otokar
Oyak Renault
Temsa
Tofaş
Toyota
Üretim Yeri
Kamyon
Kuruluş Adı
Otomobil
Üretim Konusu
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
√
Yerli
Sermaye
Payı (%)
70,6
100
59
0
30
100
0,1
15
100
49
100
62,2
0
2010
Yılı
Kapasitesi
13.155
20.000
330.000
50.000
125.000
28.000
1.700
18.500
8.800
360.000
10.500
400.000
150.000
1.515.655
Kaynak: (Otomotiv Sanayii Derneği www.osd.org.tr, 2011)
Tablo 7’de görüleceği üzere Türkiye’de motorlu taşıt üretimi konusunda faaliyet gösteren 13
ana üretici vardır. Türkiye’deki 13 ana üreticinin toplam otomobil, kamyon, kamyonet, otobüs,
midibüs ve minibüs üretim kapasitesi 2010 yılı verilerine göre 1.515.655 adet/yıl’dır.
Sayfa 220
DIŞ TALEP
Otomotiv yan sanayi ihracatına bakıldığında; 2008 yılında 7 Milyar Dolar gibi önemli
bir rakama ulaşan ihracat 2009 yılında krizin etkisiyle 4,9 Milyar Dolara gerilemiş
ancak 2010 yılında yüzde 9 artarak 5,4 Milyar Dolar seviyesine çıkmıştır.
Gerek ana sanayi gerekse yan sanayi tarafından 2010 yılında yapılan ihracatın yüzde
75‟ i başta Almanya, Fransa, İtalya, İngiltere ve İspanya olmak üzere AB üyesi ülkelere
yapılmıştır. 2011 yılında başlayan Avrupa ekonomisindeki kötü gidişat ve belirsizlik,
Türk Otomotiv Yan Sanayinin ihracatı için önemli bir risk unsuru oluşturmaktadır.
Firmaların ihracatlarını diğer pazarlara da yaygınlaştırmak için acil tedbirler alması
sektörün geleceği açısından büyük önem arz etmektedir.
Çin ve Hindistan’daki rakiplerin üretim kapasitelerindeki hızlı artış ve uluslararası
pazarlara hızlı yayılımları, Türk Otomotiv Yan Sanayi firmalarına olan dış talebi tehdit
eden bir başka risk unsuru olarak ön plana çıkmaktadır.
ÖZELLEŞMİŞ ÜRÜN VE NİTELİKLİ MÜŞTERİ
Otomotiv Yan Sanayi firmalarını ürettikleri ürünün nihai kullanıcıya ulaşma yoluna
göre üçe ayırabiliriz.
ŞEKİL 60: OTOMOTİV YAN SANAYİ FİRMALARININ ÜRÜNLERİNİ NİHAİ KULLANICIYA ULAŞTIRMA YOLLARI
Sayfa 221
OEM (Original Equipment Manufacturer – Orjinal Parça Üreticisi) ve OES (Original
Equipment Supplier – Orjinal Parça Sağlayıcısı) yoluyla çalışan firmaların ana üreticiler
tarafından
uygulanan
bir
onaylı
tedarikçi
onay
prosedürünü
tamamlaması
gerekmektedir. Onaylı tedarikçi olabilmek için firmaların kalite, verimlilik, üretim
kapasitesi, sürdürülebilirlik, kurumsallık vb birçok konuda ana üreticiler tarafından
belirlenen standartları sağlaması gerekmektedir. Firmalar onaylı tedarikçi olduktan
sonra da ana üreticiler tarafından belirli periyotlarda denetlenmektedir. Ayrıca
firmaların motivasyonunu artırmak için ana üreticiler tarafından performansları
ölçümlenmekte ve kategorize edilmektedir. Bu sistem savunma yan sanayi örneğinde
de olduğu gibi firmaları sürekli kendilerini geliştirmek için zorlamaktadır. Ayrıca ana
üreticiler, üretimin yanısıra tasarım ve ar-ge konusundaki çalışmalarını da tedarikçileri
ile birlikte yapma eğilimindedir. Dolayısı ile OEM ve OES yoluyla çalışan firmaların
müşterisi olan ana tedarikçiler oldukça niteliklidir ve yan sanayilerini ürün ve süreç
inovasyonu konusunda sürdürülebilir bir baskı altında tutmaktadırlar.
IAM (Independent After Market – Yan Sanayi Parça Sağlayıcısı) yoluyla çalışan
firmaların müşterilerinin niteliği ise düşüktür. Söz konusu firmalar için temel rekabet
kriterleri “fiyat” ve “yaygın pazarlama ağı”dır. Fiyat kriteri az da olsa süreç inovasyonu
baskısı yaratsa da firmaları ürün inovasyonu konusunda motive edecek hiçbir baskı söz
konusu değildir.
Sayfa 222
İlgili ve Destekleyici Kuruluşlar
İlgili ve destekleyici kuruluşlar konusunda otomotiv yan sanayi sektörünün genel
puanı 37’dir.
ŞEKİL 61: OTOMOTİV YAN SANAYİ SEKTÖRÜ – İLGİLİ VE DESTEKLEYİCİ KURULUŞLAR GRAFİĞİ
ŞEKİL 62: OTOMOTİV YAN SANAYİ SEKTÖRÜ – İLGİLİ VE DESTEKLEYİCİ KURULUŞLAR KONUSUNDAKİ ALT
BAŞLIKLARIN REKABET ÇARPANLARI (%)
Sayfa 223
ÜNİVERSİTE
Üniversite-sanayi işbirliği konusu halen Türkiye’nin çözüm bulamadığı sorunlarından
biri olarak kabul edilmektedir. Yapılan firma ziyaretlerinde de firma yöneticileri
tarafından bu konudaki sıkıntılar ifade edilmiştir. Türkiye’nin en gözde sektörü olan
otomotiv ve otomotiv yan sanayi sektörlerinde bile üniversite-sanayi işbirliğinin çok
düşük seviyede olması önemli bir rekabet dezavantajıdır.
Konularında uzmanlaşmak isteyen firmalar ihtiyaç duydukları bilgi, know-how ve
teknolojiyi genellikle yurtdışındaki ar-ge merkezleri ve üniversitelerle ortak projeler
yürüterek tedarik etmeye çalışmaktadır.
Otomotiv Teknolojileri Ar-Ge Merkezi (OTAM), bu başlık altında bahsedilebilecek en
önemli unsurdur. Otomotiv Sanayii Derneği (OSD), Türkiye Bilimsel ve Teknolojik
Araştırma Kurumu (TÜBİTAK), İstanbul Teknik Üniversitesi (İTÜ), Taşıt Araçları Yan
Sanayicileri Derneği (TAYSAD) ve Uludağ İhracatçı Birlikleri (UİB) işbirliği ile
otomotiv endüstrisi ve tedarikçilerinin üretim öncesi Ar-Ge ve ürün testi çalışmalarını
üniversitelerle birlikte yürütmek ve bu iş birliğini kurumsallaştırmak üzere
kurulmuştur.
Sonuç olarak sektördeki üniversite-sanayi
işbirliği seviyesinin
düşüklüğü
ve
üniversitelerde sektöre yönelik çalışmalar yürütmek için gerekli altyapının eksikliği
nedeni ile “üniversite” başlığı otomotiv yan sanayi için rekabet gücünün en düşük
ölçümlendiği başlıktır.
STK – ODA – OSB
Taşıt Araçları Yan Sanayicileri Derneği’nin (TAYSAD), Türkiye’deki en profesyonel ve
kurumsal sektörel sivil toplum kuruluşudur. Sektörü temsil eden profesyonel bir
yapının bulunması çok önemli bir rekabet avantajı oluşturmaktadır.
Sayfa 224
Türkiye’de 1000’in üzerinde otomotiv yan sanayi firması olmasına rağmen bunların
yaklaşık 300 tanesi TAYSAD üyesidir. Her ne kadar TAYSAD’ın sektörü temsilinde bir
sıkıntı olmasa da üye profiline bakıldığında sektördeki büyük ve orta-büyük ölçekli
firmalardan oluştuğu görülmektedir. Sektörde faaliyet gösteren ve büyük çoğunluğu
oluşturan orta, orta-küçük ve küçük ölçekli işletmelerin ise üye oldukları bir sektörel
sivil toplum kuruluşu mevcut değildir. Bu nedenle söz konusu işletmelerin
sorunlarının tespiti ve bunlara yönelik projeler üretilmesi ve uygulanması konusunda
bir boşluk söz konusudur. Bu boşluk genellikle Odalar tarafından doldurulmaya
çalışılsa da sürdürülebilirlik konusunda önemli bir sıkıntı mevcuttur.
Otomotiv Sanayii Derneği (OSD), Otomotiv Distribütörleri Derneği (ODD), Otomotiv
Tüketicileri Derneği (OTD), Otomotiv Yetkili Satıcıları Derneği (OYDER), sektörle
ilgili diğer sivil toplum kuruluşlarıdır. Sektörde faaliyet gösteren bir diğer önemli
kuruluş da Uludağ Otomotiv Endüstrisi İhracatçıları Birliği’dir.
KAMU
Otomotiv Sektörünün, ülke ekonomisi ve istihdam açısından önemi nedeni ile birçok
kamu kurumu tarafından sektöre yönelik faaliyetler yapılmaktadır. Bu faaliyetlerin
önemli bir kısmı sektörel raporlardır.
Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı başta olmak üzere İGEME, Başbakanlık Yatırım
Destek ve Tanıtım Ajansı, DTM gibi birçok kamu kurumu sektöre yönelik özel
çalışmalar gerçekleştirmektedir.
Özellikle Şubat 2011’de yayınlanan “Türkiye Otomotiv Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem
Planı” firmaların strateji geliştirirken kullanacakları önemli bir altyapı dokümanıdır.
Ancak firmaların “strateji” başlığı altında performanslarının yüksekliği nedeni ile kamu
tarafından sağlanan bilginin niteliği ve niceliği düşük kalmaktadır.
Sayfa 225
FİNANS
Türkiye’deki banka sayısının fazlalığı, finans sektörünü gelişmeye zorlamış ve
kurumsal müşteriler için birçok ürün ve hizmet geliştirmelerine sebep olmuştur.
Özellikle taşıt kredilerindeki rekabet iç pazardaki otomobil satışlarını artırmaktadır.
Ancak bu gelişmeler diğer ülkelerde de söz konusudur ve bir rekabet avantajı olarak
algılanmamıştır.
Görüşülen firmaların büyük çoğunluğunun özellikle yatırım kredisi temini konusunda
sıkıntılarını dile getirmeleridir. Birkaç firmanın, daha uygun koşullar sunmaları nedeni
ile Avrupa’daki bankalarla anlaşma sağladığı tespit edilmiştir. Tüm firmaların büyüme
konusundaki isteklerine rağmen yatırım kredisi konusundaki koşulların ağırlığı,
sektörün önündeki önemli rekabet dezavantajlarından biridir.
DEĞER ZİNCİRİ
ŞEKİL 63: OTOMOTİV YAN SANAYİ SEKTÖRÜ DEĞER ZİNCİRİ MATRİSİ
Sayfa 226
Otomotiv Yan Sanayi Sektöründeki değer zinciri matrisi incelendiğinde mevcudiyet
seviyesi
en
düşük
aktörler
“Laboratuar,
Test
ve
Sertifikasyon
Merkezleri”,
“Danışmanlık” ve “Hammadde Sağlayıcıları”dır. Mevcudiyeti fazla olmasına rağmen
katkı seviyesi düşük olan aktörler ise “Üniversite” ve “Finans Sektörü” dür.
Değer zincirinde yer alan tüm unsurlar rekabet analizindeki ilgili başlıklar altında
incelenmiştir. Değer Zinciri Matrisi genel olarak değerlendirildiğinde katkı seviyesi ve
mevcudiyet seviyesi düşük aktörlerle ilgili tespitlerin “Türkiye Otomotiv Sektörü
Strateji Belgesi ve Eylem Planı”nda da yapıldığı ve bunlara yönelik eylemler planlandığı
görülmektedir.
Yapılan firma ziyaretlerinde Ana Sanayi ve Yan Sanayi arasındaki ilişkinin daha çok
onaylı tedarikçi boyutunda olduğu görülmüştür. Özellikle araç üretimi ile ham madde
ve aksam-parça üretimin tam bir uyum içinde bulunması gerekir. Bu amaçla her alanda
motorlu taşıt aracı üretim ile aksam-parça üretimi yapan kuruluşlar arasında uzun
vadeli stratejik işbirliğinin kurulması gereklidir.
Sayfa 227
Devlet
Devlet konusunda otomotiv yan sanayi sektörünün genel puanı 50’dir.
ŞEKİL 64: OTOMOBİL YAN SANAYİ SEKTÖRÜ – DEVLET GRAFİĞİ
ŞEKİL 65: OTOMOTİV YAN SANAYİ SEKTÖRÜ – DEVLET KONUSUNDAKİ ALT BAŞLIKLARIN REKABET ÇARPANLARI (%)
Sayfa 228
Türkiye’de yeni binek araç satışlarında oldukça büyük bir vergi yükü olmasına rağmen,
satışlar ve araç sahipliği oranı artmıştır. Bu yük yurt içinde üretilen ve ithal edilen için
araçlar için eşit seviyededir.
1.600 cc’ye kadar motorlu bir aracın toplam vergi yükü, aracın vergi öncesi fiyatının
yaklaşık %60’ıdır. 2.000 cc’nin üzerindeki araçlarda ise, vergi yükü vergi öncesi fiyatın
%100’ünün üzerine çıkmaktadır.
Ayrıca her altı ayda bir ödenen motorlu taşıtlar vergisi önemli bir yüktür ve akaryakıt
fiyatları da Avrupa’daki en yüksek fiyatlardan biridir. Bu yükler gelecekte
hafifletilebilirse, araç satışlarındaki artışın hızlanması beklenebilir.
Türkiye otomotiv sektörü 2008 yılındaki küresel ekonomik krizden oldukça
etkilenmiştir. Binek araçlara yönelik iç talep oldukça iyi bir seviyede tutunmuş ve 2009
yılında 2008’e göre %20,9 artmıştır. Bu artış daha ziyade hükümet tarafından sağlanan
geçici teşvikler (Mart – Haziran 2009 tarihleri arasındaki araç alımlarında Özel
Tüketim Vergisi’nde yapılan önemli indirim ve Temmuz – Eylül ayları arasındaki daha
kısıtlı indirim) sayesinde mümkün olmuştur.
Hazine Müsteşarlığı tarafından hazırlanan yeni “Yatırımlarda Devlet Yardımları”
mevzuatı Temmuz 2009’da uygulamaya konulmuştur. Yeni teşvik sisteminin 3 temel
bileşeni vardır.
1. Büyük ölçekli yatırımların teşviki,
2. Bölgesel ve sektörel teşvik,
3. Genel teşvik.
Büyük ölçekli yatırımlar, yüksek teknoloji ve sermaye gerektiren ve ülkemizi üretim
yapısı açısından bir ileri aşamaya götürecek yatırımlardır. Büyük ölçekli yatırımların
teşviki sistemi ile özellikle büyük ölçekli yabancı sermaye yatırımlarının ülkemize
kazandırılması hedeflenmektedir. Bu amaçla 12 sektör belirlenmiştir. Büyük ölçekli
yatırımlar listesinde motorlu kara taşıtları imalatı yatırımları yer almakta olup, bu
Sayfa 229
sektörde 250 Milyon TL ve üzeri tutarlarda yapılacak yatırımlar büyük ölçekli proje
olarak değerlendirilmektedir.
Büyük ölçekli yatırımlar, Türkiye genelinde yatırım yeri ayrımı yapılmaksızın teşvik
edilmekte olup, KDV istisnası, gümrük vergisi muafiyeti gibi daha önceki dönemlerde
de uygulanan klasik teşvik unsurlarına ek olarak, kurumlar/gelir vergisi indirimi,
sigorta primi işveren hissesi desteği, yatırım yeri tahsisi şeklindeki teşvik unsurlarından
yatırımın bulunduğu bölgeye göre değişen süre ve oranlarda yararlanmaktadır.
Sistemin ikinci bileşeni olan bölgesel ve sektörel teşvik sistemi ile bölgesel gelişmişlik
farklılıklarını azaltmak, en aza indirmek ve sanayide kümelenmeyi öne çıkararak
uygun
bir
yatırım
ortamının
oluşturulması
amaçlanmaktadır.
Bu
sistemin
oluşturulmasında İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) Düzey 2 dikkate
alınmış ve 26 bölge kendi içinde, sosyo-ekonomik gelişmişlik endeksi (SEGE) esas
alınarak gelişmişlik düzeylerine göre 4 gruba ayrılmıştır. Kocaeli, I. Bölge içerisinde yer
almaktadır. I. Bölgede ağırlıklı olarak motorlu kara taşıtları ve yan sanayi, elektronik,
ilaç, makine imalat ve tıbbi, hassas ve optik alet yatırımları gibi yüksek teknoloji
gerektiren yatırımlar desteklenmektedir.
ŞEKİL 66: SOSYO EKONOMİK GELİŞMİŞLİK SIRALAMASINA GÖRE DÖRT GRUBA AYRILMIŞ BÖLGELER
Sayfa 230
Bölgesel ve sektörel teşvik sisteminde I. Bölge için öngörülen destekler;

Vergi indirimi,

Sigorta primi işveren hissesi desteği,

Yatırım yeri tahsisi,

KDV istisnası,

Gümrük Vergisi muafiyetidir.
Gerek “büyük ölçekli yatırımları teşvik” sisteminde gerekse “bölgesel ve sektörel teşvik”
sisteminde, yatırımların hızlandırılarak süratle devreye alınmasını özendirmek amacı
ile vergi indiriminde ve sigorta primi işveren hissesi desteğinde yatırıma 31.12.2010
tarihinden önce veya sonra başlanılması durumuna göre değişik oranlar ve süreler de
uygulanmaktadır.
“Genel teşvik” sistemi ise geçmiş dönemlerdeki uygulamanın devamını öngörmektedir.
“Büyük ölçekli yatırım” ile “bölgesel ve sektörel teşvik” sistemlerinden yararlanamayan
yatırımların, yasaklanan bazı belirli sektörler ve yatırım konuları dışında, genel teşvik
sistemi çerçevesinde desteklenmesine KDV istisnası ve Gümrük Vergisi Muafiyeti ile
devam edilmektedir.
Ar-ge, markalaşma, ihracat konularında devletin tüm sektörler için verdiği
desteklerden Otomotiv Yan Sanayi sektöründeki firmalar da yararlanmaktadır. Söz
konusu desteklerden özellikle TÜBİTAK Sanayi Ar-Ge Proje Destekleri, Otomotiv Yan
Sanayi firmaları tarafından rağbet görmektedir.
YASAL UYGULAMALAR VE BÜROKRASİ
Türkiye ile Avrupa Birliği arasında gümrük birliğini tesis eden 1/95 sayılı Ortaklık
Konseyi Kararı (OKK), taraflar arasındaki ticaretin Gümrük Birliği çerçevesinde
geliştirilebilmesi ve malların serbest dolaşımının tam olarak sağlanabilmesi için
Türkiye’nin, ticarette teknik engellerin kaldırılmasına ilişkin AB mevzuatını, Türk
mevzuatına aktarmasını hükme bağlamıştır. Son derece kapsamlı olan bu alanda uyum
sağlanması gereken mevzuat listesi 2/97 sayılı OKK ile belirlenmiş ve Türkiye’nin 31
Sayfa 231
Aralık 2000 tarihine kadar standardizasyon, ölçüm, kalibrasyon, kalite, akreditasyon,
test ve belgelendirme alanlarındaki mevzuatını Topluluk mevzuatına uyumlaştırması
gerektiği belirtilmiştir.
Ülkemizde otomotiv sektörünü ilgilendiren; imalat, trafik, ulaştırma, çevre, ithalat vb.
konularda mevzuat mevcut olup, bu mevzuat görev alanları kapsamında ilgili kamu
kuruluşları tarafından yayımlanmakta ve yürütülmektedir. Bu çerçevede, 2918 sayılı
Karayolları Trafik Kanunu’nun 29. maddesi, yapım safhasındaki araçlarla ilgili
yönetmeliklerin çıkartılması ve uygulama görevini Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
sorumluluğuna vermiştir.
Bu bağlamda, daha önceleri bu konuda sadece “Araçların İmal, Tadil ve Montajı
Hakkında Yönetmelik (AİTM)” çerçevesinde araçların belgelendirilmesi yapılmakta
iken 1996 yılında yürürlüğe giren Gümrük Birliği kararı sonrası AB direktifleri
uyumlaştırılarak, uygulamaya konulmuştur.
Ayrıca, bu kapsamda üç adedi çerçeve direktif olmak üzere toplam 99 adet direktifin
uyumlaştırılması tamamlanmıştır.
Ayrıca, ülkemizin ve AB’nin de taraf olduğu Birleşmiş Milletler Avrupa Ekonomik
Komisyonu (BM/AEK) tarafından çıkartılan ve otomotiv aksam parçaları ile ilgili 126
adet regülasyon tebliğ olarak iç mevzuatımıza kazandırılmıştır.
Türkiye’de otomotiv mevzuatının uyumlaştırılması ve uygulaması, AB üyesi ülkelerde
olduğu gibi yürütülmektedir. Gerek AB Komisyonu gerekse BM/AEK nezdinde Onay
Kuruluşu olarak Sanayi ve Ticaret Bakanlığı belirlenmiştir. Bu kapsamda Bakanlık
bünyesinde otomotiv ana ve yan sanayi ile ilgili kamu temsilcilerinin yer aldığı, kamu
ve özel sektörün birlikte periyodik olarak toplandığı ve sorunlara çözüm önerileri
getirdiği “Motorlu Araçlar Teknik Komitesi” (MARTEK) kurulmuştur.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, AB ve BM/AEK nezdinde hem Yetkili Kuruluş hem de
Onay Kuruluşu olarak, araçların ve araçlara ait aksam parçaların direktiflere göre tip
onay belgelerini onaylamaktan ve mevzuattan sorumludur. Üretimlerin teknik
mevzuatına uygun olmasını sağlamak, bununla ilgili olarak üretimin uygunluğu
Sayfa 232
işlemlerini yürütmek ve gerektiğinde piyasa gözetimi ve denetleme faaliyetlerinde
bulunmak da Bakanlığın bu konudaki görevleri arasında yer almaktadır.
Bakanlık bu görevi ile hem trafikte can ve mal güvenliğinin sağlanması, teknik
mevzuata uygun üretim yapan firmaların haksız rekabet karşısında korunması hem de
otomotiv ürünlerinin küresel pazarlarda serbest dolaşımına önemli bir katkı
sağlamaktadır.
Motorlu araç ve aksam ve parçaları ile ilgili ülkemizde verilen tip onaylarının AB’de
kabul edilmesi için, mevzuat denkliğinin yanı sıra, Onay Kuruluşu olan Bakanlığın
idari alt yapısının ve teknik servislerin AB’dekilerle benzer yapıda olması
gerekmektedir. Bu nedenle, Bakanlığın otomotiv konusunda kurumsal kapasitesinin
güçlendirilmesi ve yeniden yapılanması hayati önem arz etmektedir. (Türkiye
Otomotiv Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı 2011-2014, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
Sanayi Genel Müdürlüğü, 2011)
Yapılan firma görüşmelerinde, firma yetkilileri tarafından kendileri ile ilgili yasa ve
mevzuatta birçok uyumsuzluk ve rekabet güçlerini azaltıcı uygulama olduğu
belirtilmiştir. “Dahilde İşleme İzin Belgesi” ve “İhracat Taahhütlü Döviz Kredisi”
sürelerinin uyumsuzluğu; “Kaynak Kullanımı Değerleme Fonu” gibi dolaylı maliyetlerin
fazlalığı;
kullanılmış
ve
bakımı
yapılmış
parçalar
yurtdışından
getirtilirken
gümrüklerde yaşanan sıkıntılar ve benzer konularda birçok örnek verilmiştir.
DEVLET POLİTİKASI
29.12.2008 tarihinde yapılan Ekonomi Koordinasyon Kurulu (EKK) toplantısında,
yaşanan küresel ekonomik kriz etkilerinin giderilmesine yönelik otomotiv sektöründe
alınacak “Acil Önlemler” ve gerçekleştirilecek değişim ve dönüşümün ana eksenlerini
oluşturulacağı kısa, orta ve uzun vadeli bir sektör stratejisinin hazırlanması
koordinasyonu Sanayi ve Ticaret Bakanlığına verilmiştir.
Söz konusu “Acil Önlemler” ile stratejinin hazırlanması sürecinde hem kamu
kurumları hem de özel sektör düzleminde katılımcı ve paylaşımcı bir yaklaşım
Sayfa 233
geliştirilmiştir. Özellikle “Acil Önlemler” paketinin içeriğinin hazırlanmasında sektör
inisiyatif üstlenmiştir. Bununla birlikte, stratejinin hazırlanması sürecinde de örnek
teşkil edebilecek nitelikte bir kamu-özel sektör birlikteliği sergilenmiştir.
İmalat sanayi üretimindeki payı, ihracat, ekonomiye sağladığı net döviz girdisi,
istihdam kapasitesi, rekabet edebilirlik, yatırımlar, dışa açıklık ve makro-ekonomik
büyüklükler açısından Türkiye’nin önde gelen sektörlerinden biri olan otomotiv
sektörünün konumunu geliştirebilmesi için “Otomotiv Sektörünün Sürdürülebilir
Küresel Rekabet Gücünü Artırmak ve İleri Teknoloji Kullanımının Ağırlıklı Olduğu
Katma Değeri Yüksek Bir Yapıya Dönüşümünü Sağlamak” genel amaç olarak
belirlenmiştir.
Otomotiv Sektörü Stratejisinin genel amacını gerçekleştirmek üzere, otomotiv
sektörünün güçlü ve zayıf yönleri ile sahip olduğu fırsatlar ve karşı karşıya kaldığı
tehditler göz önünde bulundurularak bazı hedefler tespit edilmiştir. “AR-GE
Altyapısını
İyileştirmek;
Şirketlerin
Tasarım,
Üretim,
Markalaşma
Beceri
ve
Kapasitelerini Artırmak; Otomotiv Sektöründe İç ve Dış Pazarları Geliştirmek; Hukuki
ve İdari Düzenlemeleri İyileştirmek; Fiziki Altyapıyı Geliştirmek” olmak üzere beş
hedef belirlenmiş ve belirlenen bu hedeflere ilişkin eylemlerin 2014’e kadar hayata
geçirilmesi planlanmıştır.
Diğer taraftan, Türkiye’nin “İklim Değişikliği” kapsamındaki ulusal vizyonu; iklim
değişikliği politikalarını kalkınma politikalarıyla entegre etmiş; enerji verimliliğini
yaygınlaştırmış; temiz ve yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımını artırmış; iklim
değişikliğiyle mücadeleye özel şartları çerçevesinde aktif katılım sağlayan ve yüksek
yaşam kalitesiyle refahı tüm vatandaşlarına düşük karbon yoğunluğu ile sunabilen bir
ülke olmaktır. Bu çerçevede, Otomotiv Sektörü Strateji Belgesinde otomotiv sektörüne
düşen yükümlülükler de dikkate alınmıştır.
Belge içeriğinin belirlenmesi ve oluşturulması ile gelinen her aşama hakkında ilgili
tarafların görüşlerinin alınması oldukça açık ve şeffaf bir ortamda sürdürülmüştür.
Otomotiv sektörü ile ilgili kamu kurumlarından ve sivil toplum kuruluşlarından yazılı
olarak görüşler alınmış, ayrıca 29 Nisan 2010 tarihinde söz konusu kurum ve
Sayfa 234
kuruluşların temsilcilerinin de katılımıyla bir toplantı yapılmış olup strateji belgesi
içerisindeki hedefler ve eylemler üzerinde uzlaşma sağlanmıştır.
ŞEKİL 67: TÜRKİYE OTOMOTİV SEKTÖRÜ STRATEJİSİ
Sayfa 235
Tespit edilen 5 hedef için toplam 27 adet eylem belirlenmiştir. Söz konusu eylemler
aşağıda sıralanmıştır.
Hedef 1: Ar-ge altyapısını iyileştirmek
1.1. Tasarım doğrulama, dayanım, yol ve araç testleri yapılması için test merkezleri ve
rüzgâr tüneli kurulacak ve mevcut test merkezleri sanayinin ihtiyaçları doğrultusunda
geliştirilecektir.
1.2. Otomotiv alanında yetkinliği olan üniversitelerin ve meslek liselerinin laboratuar
alt yapıları üniversite-sanayi işbirliği çerçevesinde geliştirilecek ve desteklenecektir.
1.3.
Otomotiv
sanayiye
verilecek
Ar-ge
desteklerinin
mevcut
etkinliğinin
değerlendirilmesi ile bu desteklerin çeşitlendirilmesi ve geliştirilmesi yönünde bir
çalışma yapılacak; çalışma sonucu tespit edilen destekler uygulanacaktır.
1.4. AR-GE projelerinde “Ulusal Odak Projeleri” ile rekabet öncesi işbirliği projeleri
öncelikle desteklenecektir.
1.5. KOBİ niteliğindeki şirketlerin rekabet gücünün geliştirilmesi ile AR-GE altyapısının
kurulması için işletmelere bilgi, danışmanlık ve destek sağlanacaktır.
Hedef 2:
Şirketlerin tasarım, üretim, markalaşma beceri ve kapasitelerini
artırmak
2.1. Araç konsept ve tasarım aşamasından başlayan uzun vadeli işbirlikleri ile ana ve
yan sanayi arasındaki ilişkilerin ve buna yönelik destek mekanizmalarının tedarik
zincirini de kapsayacak şekilde geliştirilmesi yönünde çalışmalar yapılacaktır.
2.2. Özgün teknoloji ve tasarıma dayalı üretimin geliştirilmesi için yeni teşvik
mekanizmaları oluşturulması yönünde çalışma yapılacaktır.
2.3. Türkiye’nin “İklim Değişikliği” kapsamındaki ulusal vizyonu doğrultusunda
alternatif yakıt kullanımının yaygınlaştırılması sağlamak amacıyla elektrikli araçlarda
kullanılan batarya ve alternatif yakıt kullanan araçların ana parçalarının üretimi
desteklenecektir.
Sayfa 236
2.4. Tedarik zincirindeki işletmeler arasında işbirlikleri ile daha fazla katma değer
üretimine yönelik yerlilik oranını artırıcı (kümelenme gibi) faaliyetler desteklenecektir.
2.5. Kamu koordinasyonunda üretime yönelik “Ulusal Odak Projeleri” oluşturulması ve
desteklenmesi sağlanacaktır.
2.6. Sanayinin ihtiyaçlarına yönelik nitelikli insan kaynağı yetiştirilecektir.
2.7. Girdi Tedarik Stratejisi kapsamında yapılan çalışmalarla işbirliği ve koordinasyon
sağlanacaktır.
Hedef 3: Otomotiv Sektöründe iç ve dış pazarı geliştirmek
3.1. Türkiye iç pazarını büyütecek faaliyetler geliştirilecek ve desteklenecektir.
3.2. Otomotiv sanayinin dış pazarlara açılımı dinamik bir biçimde desteklenecektir.
3.3. Kamu alımlarında ve kiralamalarında yerli araç kullanımı özendirilecektir.
3.4. Çevre dostu araçların kullanımının yaygınlaştırılması için toplumda farkındalık
seviyesinin artırılmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır.
3.5. Çevreye duyarlı araçların kullanımı özendirilecektir.
3.6. Kamu araç filoları oluşturulurken çevre dostu araçların tercih edilmesi
sağlanacaktır.
Hedef 4: Hukuki ve idari düzenlemeleri iyileştirmek
4.1. Düşük CO2 emisyonu olan çevre dostu araçların (elektrikli, hibrit ve emisyon
seviyesi düşük diğer araçlar) kullanımını teşvik eden bir vergilendirme sistemi için
çalışma yapılacaktır.
4.2. Ömrünü tamamlamış araçların hurdaya ayrılarak bertarafı için gerekli hukuki
düzenlemelerin oluşturulması ve hurda işletmelerinin teşvik edilmesi yönünde
çalışmalar yapılacaktır.
4.3. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğünün otomotiv sektörüne
hizmet veren biriminin kurumsal kapasitesi uluslararası onay kuruluşlarına benzer bir
şekilde geliştirilecektir.
Sayfa 237
4.4.
Otomotiv
sanayine
yönelik
piyasa
gözetim
ve
denetim
faaliyetleri
etkinleştirilecektir
4.5. Araçlarda geri dönüştürülmüş malzeme kullanımı artırılacak ve yeni araç
tasarımlarında yeniden kullanım ve geri dönüşüm oranlarına ilişkin esaslar
belirlenecektir.
Hedef 5: Fiziki altyapıyı geliştirmek
5.1. Organize sanayi bölgelerinde yapılacak yatırımlar için uygun şartlarda arsa ve
altyapı teminine yönelik gerekli çalışmalar yapılacaktır.
5.2. Otomotiv ürünlerine uygun oto-port nitelikli limanlar ve çevresindeki ulaştırma
altyapısı geliştirilecektir.
5.3. Çevreye duyarlı elektrikli ve CNG’li araçların kullanımının yaygınlaşması için
gerekli altyapı çalışmaları yürütülecektir.
5.4. Sanayinin üretim ihtiyaçlarına yönelik ham madde üretimi geliştirilecektir.
Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğü, 2011)
Sonuç olarak, Otomotiv Sektörü devletin üretime yönelik politikalarında öncelikli
konumunu güçlendirmiş ve sektörün rekabet gücünü artıracak gerçekçi stratejiler
geliştirilmiştir. Geliştirilen strateji çerçevesinde oluşturulan eylem planının hayata
geçirilmesi Türkiye’nin Otomotiv ve Otomotiv Yan Sanayindeki rekabet gücünü
önemli ölçüde artıracaktır.
Sayfa 238
SONUÇLAR VE GENEL DEĞERLENDİRME
Kocaeli, gerek coğrafi konumu, gerekse sosyal ve kültürel imkanları, altyapısı ve eğitim
imkanları ile ülkemizin en rekabetçi illeri arasında yer almaktadır. Kocaeli bu
performansının karşılığı olarak ar-ge altyapısı desteklerinden, lojistik imkanların
geliştirilmesine, eğitim kurumlarının kalitesine yapılan yatırımlardan, şehir markası
olarak
bilinirliğinin
artırılması
yatırımlarına
kadar
oldukça
geniş
fırsatlarla
desteklenmiştir.
Şehirlerin rekabetçiliği konusunda sosyal, beşeri, altyapısal unsurların irdelendiği
endekslerde de üst sırada yer almasında bu altyapı desteklerinin önemli rolü
bulunmaktadır.
İller arası rekabetçilik endeksine göre Kocaeli en fazla erişilebilirlik endeksinde yüksek
performans göstermektedir, bu performansı ticaret becerisi ve üretim potansiyelinin
ardından beşeri sermaye ve yaşam kalitesi ve markalaşma ve inovasyon yetenekleri
izlemektedir. (Urak, Deloitte, 2009)
Uluslar arası rekabet kavramının analizinde Kocaeli’de faaliyet gösteren sektörlerin
mevcut pazar performansları değerlendirilerek, bu unsurların yanında firma içi rekabet
koşulları,
rekabeti
zorlaştıran-kolaylaştıran
unsurlar,
destekler-dezavantajlar,
yenilikler, altyapı, mali-teknik altyapı ve bölge işletmelerine sağlanan olanaklar,
yoksunluklar gibi unsurların tümü incelenmiştir.
Rekabet başlı başına kompleks bir kavramdır ve özellikle işletme dışı parametrelerle
ilgili olduğundan kendini geliştirmeyen, dünya ve sektördeki gelişmeleri izleyip
işletmesi adına yorumlamayan, sektörde standartları belirleyip yenilikçiliğiyle marka
kimliğini besleyemeyen işletmeler teknik yeterlilikleri, personel ve diğer hususlarda iyi
performans göstermelerine rağmen bu yarışta geri kalmaktadırlar. “İçe dönüklük”
olarak tanımlayabileceğimiz bu durumda işletmeler, daha çok kendi yeteneklerine
odaklanmıştır, yeni ürün-hizmet tasarımında piyasa verilerinden çok işletmenin
yapabilirliği önemlidir. Ancak içe dönüklük, 2000li yıllarla beraber artık baş döndürücü
hızla değişen müşteri-tüketici tercih ve beklentilerini iyi analiz etmeyi engelleyebilir.
Sektör devlerinin sektöre yeni standartlar getirmesi, bazen de süregelen bir ürün ve
Sayfa 239
hizmeti tamamen dönüştürerek ortadan kaldırması gibi konularda önceden fikir sahibi
olunamaması büyük pazar kayıplarına yol açabilmektedir. Sadece içe dönük firmalar
genellikle insan kaynağını ve teknoloji-makine parkı altyapılarını iyileştirmek için
yatırım yapmakta, trend analizi, fikri-sınai haklarla ilgili gelişmeler, ülkeler arası ikili
işbirliklerinin gelişmesi yada kötüye gitmesiyle gelişen yada daralan pazarlar gibi
unsurların işletmeye etkilerini öngörememekte ve yönetememektedirler. Değişimi
yönetmeyen, izleyen ve ayak uyduran işletmelerin ise uzun vadede piyasada hayatlarını
sürdürebilmelerinin zor olduğu herkesçe kabullenilmiş bir iş dünyası gerçeğidir.
Kocaeli rekabet analizi projesi sürecinde görüşme yapılan sektör temsilcilerinin büyük
çoğunlukla “içe dönük”, işletme yetenekleri ve yeterliliklerine odaklı yöneticiler
tarafından yönetilen işletmeler olduğu gözlemlenmiştir.
Bu durumun karşıtı da “dışa dönüklük” olarak tanımlayabileceğimiz koşullardır. Aşırı
dışa dönük işletmeler, sektöre ait her gelişme ve değişimden haberdardır, standartlar
ve teknolojinin ne ölçüde değişeceğini öngörerek sürekli pazar geliştirme odaklı
faaliyetler gösterirler. Bu durum, inovatif fikirlere ışık tutacak piyasa ve tüketici odaklı
verilerin işletmeye taşınması açısından olumludur. Ancak bu verileri doğru işleyerek,
işletme yetenekleri, sektörün inovatif projeye hazır olma durumunun iyi analiz
edilememesi nedeniyle zamanlaması uygun olmayan yatırımlar yapılması, insan
kaynağı ve işletme yeteneklerinin doğru analiz edilmeden girişildiği projelerle kaynak
israfının yaşanması gibi olumsuz sonuçları doğurabilmektedir. Aşırı dışa dönük
işletmeler, işletmeye taşıdıkları verileri kusursuz bir analiz-değerlendirme sürecinden
taşıyarak
en
doğru-optimum
projenin
seçimi
konusunda
genellikle
sınıfta
kalmaktadırlar. Ülkemiz işletmelerinde piyasa ve teknoloji analizi yöntemlerinin
kullanım oranı oldukça düşüktür.
Rekabetçi güçlerini geliştirmek, bu süreci de kurumsal olarak sürekli yenilenme ve
yetenek geliştirmeyle desteklemek için işletmeler “içe dönüklük” ve “dışa dönüklük”
arasında dengeyi bulabilmeli, kapasitelerinin boşa harcanmadığı, piyasada tutulma
imkanı daha yüksek ürün-hizmetleri seçebilmeli ve doğru mali-teknik-insan kaynağını
kullanarak başarılı projelere imza atmalıdırlar. Görüldüğü üzere ortalama bir
işletmenin,
ülkemiz
işletmelerinin
%90ından
fazlasının
KOBİler
olduğunu
Sayfa 240
düşündüğümüzde, KOBİlerin mükemmel izleme, değerlendirme ve analiz yeteneğine
sahip olmalarını gerektirmektedir.
Bu konularda işletmelerin desteklenmesi, inovasyon amaçlı işbirliği ve başarılı
projelerin artırılması, değer zincirinin kuvvetlendirilmesi ve birlikte çalışmaktan doğan
know how aktarımı ve sinerjinin getireceği olumlu etkilerin işletmeleri de değişimdönüşüme iteceği bilinmektedir. Yetenek geliştirme ve rekabet gücünün gelişmesi
yönünde ulusal kaynakların daha doğru değerlendirilmesi amacıyla kümelenme
konsepti önerilmektedir.
Kümelenme, sektörlerin, coğrafi sınırları tanımlı bir bölgede, değer zincirinin
kuvvetlendirilmesi ve inovasyon sistemi gibi etkileşimli yapılar kurulmasını öngörür.
Bir kümenin parçası olmak işletmelerin rekabet gücü için oldukça önemlidir. Kümeler,
işletme, araştırma kuruluşları ve kaynaklar arasındaki açığı kapatırken bilginin
ticarileştirilmesini de hızlandırır. Başarılı kümeler, işbirliğinin yanında yoğun rekabeti
de teşvik eder. Kümeler, yetenek geliştirme yoluyla verimliliği, yatırımcıları bölgeye
çekmeyi, araştırma-geliştirme faaliyetlerinin teşvikini, sınai altyapının güçlenmesini ve
özelleşmiş ürün/hizmet geliştirmeyi teşvik eder. Dünya çapında kümeler ise
sürdürülebilir inovasyon ortamı oluşturmak için gerekli olan beyin gücünü etkileyerek
bölgeye çekecek, cazibe merkezleri diye bilinen bölgesel markaları oluşturacaktır.
Kocaeli Rekabet Analizi projesinde de analiz edilen sektörlerin rekabetçilik
düzeylerinin belirlenmesi, önümüzdeki dönemde gerçekleştirilecek kümelenme
çalışmaları için de önemli bir girişimdir. Bu analizle ortaya konulan eksiklikler, küme
yönetimlerinin öncelikle proje geliştirmesi gereken alanlardır. Ayrıca işletmeler
sonuçları kendi durumlarına göre yorumlayarak hangi alanda kendileri geliştirmeleri
gerektiği konusunda doğru adımlar atacaklardır.
Proje kapsamında analiz edilecek sektörlerin seçimi, proje sahibi Kocaeli İl Özel İdaresi
ile MARKA ve proje ortakları arasında gerçekleştirilen bir toplantı ile yapılmıştır. Bu
toplantıda sektörler seçilirken sektörün Kocaeli’deki yaygınlığının yanı sıra,
önümüzdeki dönemde gerçekleştirilmesi planlanan projeler için de altyapı sunan,
Kocaeli için değer yaratan sektörlerin seçimi için çaba gösterilmiştir. Toplantı sonucu
bilişim, otomotiv yan sanayi ve metal işleme sektörü analiz için uygun görülmüştür. Bu
Sayfa 241
sektörler, potansiyel kümelenme projeleri için de aday sektörlerdir. Ayrıca gerek
istihdam, gerek katma değer yaratımı, gerekse makine-teknoloji düzeyi olarak diğer
sektörler için örnek oluşturma potansiyeli de bulunan sektörlerdir.
Sektörlerin uluslararası rekabet güçleri analizinde Michael Porter’ın Elmas Modeli
kullanılmıştır. Bu model, 5 ana başlık altında sektörleri göreceli olarak değerlendirerek
uygulanır. Bu başlıklar, devlet koşulları, talep koşulları, girdi koşulları, firma stratejisi
ve rekabet yapısı ve ilgili destekleyici kuruluşlardır. Bu modelin analiz edilemeyen 6.
başlığı şans unsurudur.
Sonuçlar
Kocaeli’de yürütülen analiz kapsamında masabaşı araştırmalar, saha çalışmaları
kapsamında firmalar ve sektör uzmanlarıyla yapılan görüşmeler sonucu elde edilen
veriler değerlendirildiğinde uluslar arası rekabet yetenekleri açısından sıralama
aşağıdaki gibi gerçekleşmektedir:
Bilişim (33)
Metal İşleme (35)
Otomotiv Yan Sanayi (51)
Bu tablo değerlendirilirken aşağıdaki ölçek kullanılmalıdır:
0-20 puan
Çok Zayıf
20-40 puan
Zayıf
40-60 puan
Ortalama
60-80 puan
İyi
80-100 puan
Çok iyi
Sayfa 242
ŞEKİL 68: SEKTÖRLERİN REKABET UNSURLARININ ANA BAŞLIKLARDA KARŞILAŞTIRILMASI
Sayfa 243
Bu başlık altında işletmelerin rekabete yaklaşımı, rekabeti anlayabilme ve yönetebilme
becerileri analiz edilmiştir. Firma stratejisi ve rekabet yapısı başlığı altında strateji,
rekabet gücü, kurumsallaşma düzeyi, inovasyon ve ar-ge yetenekleri ve sektör firmaları
arasındaki işbirliği düzeyi incelenmiştir. Bu unsurların sektörlere göre firma stratejisi
ve rekabet yapısı için ağırlıkları da sektör uzmanlarınca belirlenmiştir.
Sektör uzmanlarınca yapılan ağırlıklandırmaya göre strateji unsurunun bilişim
sektöründe ağırlığı % 30, metal işleme sanayinde % 20, otomotiv yan sanayinde %
30’dur. Rekabet gücü unsurunun ağırlığı ise bilişim sektöründe % 20, metal işleme
sanayinde % 30, otomotiv yan sanayinde % 25’tir. Kurumsallığın firma stratejisi ve
rekabet yapısı açısından ağırlığı bilişim sektöründe % 15, metal işleme sanayinde % 10,
otomotiv yan sanayinde % 20’dur. İnovasyon ve ar-ge kapasitesinin ağırlığı bilişim
sektöründe % 20, metal işleme sanayinde % 25, otomotiv yan sanayinde %15 tespit
edilmiştir. İşbirliğinin ağırlığı ise bilişimde % 15, metal işlemede % 15 ve otomotiv yan
sanayinde %10’dur.
ŞEKİL 69: FİRMA STRATEJİSİ VE REKABET YAPISI AÇISINDAN SEKTÖRLERİN KARŞILAŞTIRILMASI
Sayfa 244
Bu başlık altında özellikle otomotiv yan sanayi firmalarının uluslar arası rakiplerine
eşdeğer bir strateji geliştirme yeteneğine sahip oldukları, diğer sektörlerin ise bu
konuda daha zayıf kaldıkları görülmektedir. Otomotiv yan sanayi bu unsurun tüm alt
başlıklarında diğer sektörlerden daha yüksek performans sergilemiştir.
Strateji konusu otomotiv yan sanayinin en iyi performans gösterdiği alt alandır.
Sektörün, uluslar arası rakiplerin ve gelişmelerin izlenmesi ve işletme yararına
yorumlanması konusunda firmalar tatmin edici düzeyde faaliyetler göstermektedirler.
Sektörün yerli yabancı oldukça geniş müşteri kitlesine hizmet sunması, firmaları
sürekli iç ve dış piyasaları, ürün ve teknolojileri izlemeye itmektedir. Bunun yanında
sektörde
özellikle
profesyonel
sektör
yöneticilerin
devlerinden
firmalara
transfer
edilmesiyle
stratejik
yönetim
kültürünün
ve
yeteneklerinin de transfer
edilmesi
avantajı
bulunmaktadır.
çalışması
Saha
sürecinde
görüşme yapılan firmaların
tümü son yıllarda sektörde meydana gelen değişmelere hakimdir, önümüzdeki
dönemde sektörde öngördükleri değişimleri somut referanslarla ortaya koymakta ve bu
değişmelere göre firmalarının ne tür bir strateji izleyeceği, bunu hangi kaynaklar ve
zamanda gerçekleştireceği konusunda tatmin edici planlar beyan etmektedirler.
Stratejik yönetim konusunda en düşük performans sergileyen sektör bilişim sektörü
olmuştur. Çok az istisna dışında firmaların stratejilerini gelecek öngörüleri değil,
mevcut yetenekleri ve pazar bilgileri üzerine şekillendirdikleri görülmektedir. Aynı
zamanda somut hedefler tanımlı değildir, yöneticiler genellikle teknik kökenlidir. Çok
az işletmede teknik kökenli olmayan, başka sektörde ya da büyük ölçekli işletmelerden
transfer edilen yöneticilere rastlanılmıştır. İnovatif projeler üzerine çalışmalar
gerçekleştiren işletmelerde ise bu riskli projelerin piyasada ne ölçüde değer göreceği,
Sayfa 245
projeler başarısızlıkla sonuçlanıldığında ne tür bir çıkış stratejisi benimsendiği gibi
stratejiler belirlenmemiştir. Metal işleme sektörü de otomotiv yan sanayine oldukça
bağımlı bir sektördür. Bu bağımlılık sektörün büyümesinin önünde bir engel olarak
sunulmaktadır. Bu tür engellere rağmen sektör firmaları seri üretime geçme,
markalaşma ve yeni pazarlara açılma konusunda stratejiler belirlemişlerdir. Bu
hedeflere ulaşmak için makine parkının yenilenmesi en öncelikli hedeftir, bu amaçla
sermayeye ulaşım ve arazi geliştirme en öncelikli konular arasında yer almaktadır.
Eğitim ve danışmanlık konusunda analiz yapılan sektörler arasında en düşük
performans gösteren bilişim sektörüdür. En hızla gelişen sektörlerin başında gelen
bilişimde eğitmen ve danışmanla çalışma örneğine rastlanılmamıştır. Özellikle
problemli alanlar olarak tanımlanan tanıtım ve pazarlama başta olmak üzere, yeni
ürün-hizmet geliştirme süreçleri de dahil olmak üzere hiçbir konuda eğitim ve
danışmanlığa açık değildirler. Sektörde oldukça düşük oranda, kurumsallaşmış
işletmenin bu konuda bağlantıları ve faaliyetleri bulunsa da eğitim ve danışmanlığın
hiç yatırım yapılmayan, alternatiflerin araştırılmadığı bir alan olduğu açıktır. Bölgede
çeşitli kaynaklarca sunulan eğitim ve danışmanlıkların kalitesi beklentilerinin altında
kaldığı gerekçesiyle kullanılmamaktadır. Bölge dışı, özellikle de İstanbul kökenli
organizasyonlarca sunulan pazarlama, tanıtım, iş fikri geliştirme eğitimlerinden ise
sınırlı sayıda firma yararlanmaktadır. Bu eğitimler yüksek maliyetli eğitimler değildir
firmaya ürün-hizmet geliştirmesi sürecinde fikir ve konsept konusunda ışık tutabilecek
etkinlikler yeterince değerlendirilememektedir. (örneğin özellikle yazılım sektöründe
iş geliştirme üzerine düzenlenen iş fikri yarışmaları, girişimci kampları gibi). Metal
işleme sanayinde ise zorunlu sertifikalandırmalardan dolayı büyük oranda işletmeler,
belgelendirme sürecinde eğitim ve danışmanlık almaktadırlar. Bölgedeki sivil toplum
kuruluşlarınca sunulan eğitimlere katılım yaygındır. Otomotiv yan sanayi işletmeleri
ise bilgiye erişime, eğitim ve danışmanlık kullanımına oldukça açık bir işletme
kültürüne sahiptirler. İhtiyaç duydukları alanları tespit edip bu alanda destek
almaktadırlar. Danışman seçimine özel önem verilmekte ve yurtiçindeki danışmanların
yeterli
gelmediği
durumlarda
yurtdışından
danışmanlık
alınmaktadır.
Pazar
araştırmaları, profesyonel araştırmalar yaptıran firmalar gelecekle ilgili kararlarında bu
analizlerden yararlanmaktadır.
Sayfa 246
Sektörlerin rekabet unsurlarına gelindiğinde otomotiv yan sanayi sektöründe kalite,
fiyat, termin zamanlaması, kurumsallık ve sürdürülebilirliktir. Bilişim sektöründeki en
önemli rekabet unsurları ise; bilgi, know how, (benzer ölçekli iş yapmış olmak, ilk
ürünü çıkarmak), yeni teknolojileri izleme ve hakimiyet, maliyet avantajı kazandırıcı
alternatifler geliştirme, devamlılık (güven ve itibar, kadro ve firmanın yaşı, ürünün ve
firmanın itibarı) ve kalitedir. Metal işleme sanayinin en önemli rekabet unsuru
Kocaeli’nin konumudur. Diğer rekabet unsurları ise kalite/fiyat oranı, termin süresi,
tezgâh kapasitesi, makine parkı ve insan kaynağıdır.
Metal işleme sektöründeki işletme sayısının fazlalığı, yetenek ve pazarların yakınlığı
açısından
rekabet
oldukça yoğundur.
İhracat yapanların
oranı
oldukça
azdır. Rekabet ise
sadece
bölgesel
bazda
değildir,
Türkiye bazında da
oldukça yoğundur.
Bu
sektörde
Kocaeli’nin yanında
Bursa, Konya ve en büyük rekabetin yaşandığı İstanbul sektör firmalarının rakipleri
arasında yer almaktadır. Büyük ölçekli işletmelerin tedarikçisi olmak ve Kocaeli’deki
büyük işletmelerin yoğunluğu sektör için en önemli fırsattır. Bu işletmelerin
taşeronları olarak çalışan metal işleme sanayi üreticileri, markalaşma, özgün tasarım ve
yenilik konusunda yeterli performans sergileyememektedir. Bu eksiklikleri tüm
firmalarca
kabul
edilmekte
ancak
sermaye
sorunları
nedeniyle
ilerleme
sağlanamamaktadır. Bilişim sektöründe ise rekabet alt sektörlere göre yoğunluk
değiştirse bile, yenilikçiliğin yüksek olduğu alanlarda rekabet uluslararası oyuncularla
ve zordur. Donanım, teknik hizmet gibi sektörlerde ise rekabet bölgeseldir. Çoğu firma
sadece Kocaeli ve çevresi için iş yapmaktadır. İhracat yapan firmaların oranı düşüktür
ve yurtdışındaki rakip sayısı oldukça fazladır. Sektör firmalarının bölge pazarına
Sayfa 247
hakimiyetleri bile oldukça sınırlıdır, yerel pazarda yabancı hakimiyeti yüksektir.
Bununla birlikte Kocaeli’nin en önemli avantajları arasında sayılan büyük sanayi
işletmelerinin bölgede bulunması bilişim pazarı için avantaja dönüşememekte, bilişim
firmaları bu tür işletmelere ürün-hizmet sunamamaktadır. Oldukça az sayıda firma
büyük ölçekli işletmelere iş yapabilmektedir. Bu firmaların rakiplerinden en önemli
farkı kurumsallaşmış firmalar olmalarıdır. Bilişim ve metal işleme sektörünün Türkiye
içindeki pazar payı oldukça düşüktür. Otomotiv yan sanayinde ise bu oran %40lara
varmaktadır. Bu işletmelerin ana rakipleri Bursa ve Adapazarı’ndadır, kısmen Konya,
İstanbul ve Ankara’dan rakipler de aktiflerdir. Yurtdışı rakipleri ise Avrupa (özellikle
AB15 dışındaki ülkeler), Uzakdoğu gibi büyük potansiyele sahip rakiplerdir.
Kurumsallaşma açısından 3 sektörün performansı karşılaştırıldığında yine otomotiv
yan sanayi
işletmeleri diğerlerine
göre
daha yüksek performanslarıyla öne
çıkmaktadırlar. Otomotiv firmaları, aile şirketi oranının çok olmasına rağmen,
profesyonel yönetimlere teslim edilmişlerdir. Sektör devlerinden transferler yoluyla
yönetsel yeteneklerin geliştirilmesi sağlanmaktadır. Bunun yanında insan kaynağına
yatırımın en yüksek olduğu, sosyal ve fiziksel koşulların mevcut müşterilerince
konulan önşartlar nedeniyle (OEM olabilmek için önşartlar) yüksek olduğu
gözlemlenmiştir.
Personel
motivasyonuna
yönelik faaliyetler
ve
terfi
imkanlarının
bulunması
da
kurumsallaşma
açısından olumlu
verilerdir. Sektör
firmalarının
ortalama yaşı 16dır. Kurumsallaşmanın en düşük seviyede gözlemlendiği sektör ise
bilişim sektörüdür. Çalışan sadakatinin oldukça düşük olduğu sektör, ücretlerin de
diğer sektörlere göre daha düşük gerçekleştiği bir sektördür. Çalışanların uzun süre
Sayfa 248
firmada tutulmaması nedeniyle motivasyon, terfi, personele yatırım yapılması
unsurları en düşük bu sektörde gözlemlenmiştir. Bu durumlara istisna firma gözlemleri
de bulunmasına rağmen, ortalama yaşı 8 olan firmalarda insan kaynağı en önemli
problem olarak vurgulanmakta ancak kurumsallaşma yönünde somut adımlar
sergilenmemektedir. Firmalar çoğunlukla düşük sayıda personelin çalıştığı, kısa piyasa
ömrü olan işletmelerdir. Metal işleme sanayi işletmelerinin kurumsallaşmayla ilgili en
önemli sorunları ise aile şirketleri olmalarından kaynaklanan yetki ve sorumluluk
karmaşalarıdır. İnsan kaynağına yatırım çok azdır, iş sağlığı ve güvenlik konusunda
sahip olunan kalite belgelerinden kaynaklanan zorunlu yatırımlar yapılmakta, sosyal
etkinlikler yoluyla da personel motivasyonu için çalışmalar gerçekleştirilmektedir.
Kalite yönetim sertifikaları sayesinde müşteri memnuniyeti sistemi kurulmuştur.
Müşteri memnuniyeti çalışmaları bilişim firmalarında sistemli değildir ve yöneticilerce
gerçekleştirilmektedir. Otomotiv yan sanayinde ise müşteriler genellikle büyük ölçekli
sanayi
işletmeleri
olduğundan
faaliyet
bu
en
kritik
faaliyetlerden biridir.
İşletmelerin
rekabeti
algılayabilmek
ve
yönetmek konusunda
en
önemli
yeteneklerinden
biri
de inovasyon ve ar-ge
yetenekleridir.
yolla,
Bu
sektörde
belirlenmiş standartların üzerinde ürün-hizmet sunabilmek ve yenilikçi yönlerini
vurgulayarak markalaşmak, sektörde bilinir bir isim haline gelebilme sağlanabilir.
Sürekli iyileştirme ve inovasyon işletmelerin maliyet avantajı elde etmeleri için de
önemli bir silahıdır. İnovasyon ve ar-ge yetenekleri konusunda analiz gerçekleştirilen 3
sektörde en yüksek performans otomotiv yan sanayinde gösterilmektedir. Bu sektörde
gerçekleştirilen saha çalışmasında firma başına 2,6nın üstünde patent, 10a yakın
Sayfa 249
endüstriyel tasarım tescili ve 2 firmanın birinde de devlet destekli ar-ge projesi
yürütüldüğü gözlemlenmiştir. Bu verilere firmaların kendi kaynaklarıyla yürüttükleri
veya müşterileri tarafından sürüklenen iyileştirmeler dahil değildir. Ayrıca maliyet
avantajı getirici süreç iyileştirmeleri de sektörde yaygındır. Yenilikçiliğe yönelik
faaliyetlerin yoğunluğu, otomotiv sanayini çalışan başına üretilen ciro oranlarında da
analiz yapılan sektörler arasında birinciliğe yükseltmiştir. Bilişim sektörü de metal
işleme sanayiyle karşılaştırıldığında ar-ge ve inovasyon yeteneği konusunda daha iyi
performans göstermektedir. Sektör sürekli yenilenme ve maliyet avantajı getirici
iyileştirmeler sunması yoluyla iş geliştirebilmektedir. Bu itici güç bütün işletmeleri
sürekli yenilenme konusunda mecbur tutmasına rağmen saha çalışması sürecinde
gözlemlenen performans beklentilerin altında kalmıştır. Sektörde yenilikler patent
yoluyla korunmadığından patent yada diğer sınai haklara ilişkin göstergelerin düşük
olması anlam ifade etmemektedir. Ancak diğer fikri haklar koruma yollarının, telif
hakları
ve
lisanslama
gibi
terimlerin
ziyaret
edilen
işletmelerce hiç
telaffuz
edilmemesi,
ar-
ge ve inovasyona
yönelik
faaliyetlerin
yetersizliği yada
dışarıdan gelen fikirlere kapalı yapıları olumsuz olarak değerlendirilmiştir. Ar-ge ve
yenilikçilik için otomotiv yan sanayi firmaları düzenli bütçe ayırırken, bilişimde bu
oran daha azdır. Metal işleme sanayinde ar-ge ve yenilikçilik için sistemli faaliyet
gözlemlenen firma sayısı oldukça azdır. Sektörde fikri ve sınai haklar kullanımı ve
bilinç seviyesi de düşüktür, saha çalışması sürecinde de devlet destekli ar-ge projesine
rastlanılmamıştır. İşletmeler büyük oranda, seri üretim gerçekleştirmediklerinden,
standartlaşmadıkları gerekçesiyle yenilikçiliğe çok yakın durmamaktadırlar. Aynı
zamanda analiz edilen sektörler arasında çalışan başına ciro oranının düşüklüğüyle de
Sayfa 250
metal işleme sektörü yenilikçiliğe yönelik en az faaliyet gösteren sektör olarak
değerlendirilebilir.
Çalışan kompozisyonu incelendiğinde ise üniversite mezunu çalışan oranının bilişim
sektöründe, yabancı dil
bilen çalışan oranının
ise otomotiv yan sanayi
sektöründe en yüksek
olduğu görülmektedir.
Metal işleme sanayi her
iki
analizde
de
en
düşük orana sahiptir.
Firmaların stratejisi ve
rekabet
yapısı
analizinde,
sektör
firmalarının
işbirliğine
olan
yaklaşımları,
sektörlerinde
yürütülebilecek kümelenme çalışmalarına karşı tavırları ve beklentileri analiz
edilmiştir. İşbirliği konusunda yatkınlık açısından bilişim sektörü saha çalışmaları,
daha önce deneyimlenen bazı olumsuz örneklerden kaynaklanan bir önyargı
bulunduğu, ancak Kocaeli’de gerçekleştirilecek Bilişim Vadisi gibi projelerle gelişen
pazarlarda daha iyi iş geliştirebilme açısından artık işbirliğinin gelişmesi gerektiği
düşünülmektedir. Metal işleme sektöründe de genel olarak bir olumsuz önyargı
hakimdir. Otomotiv yan sanayi sektörü ise, TAYSAD aracılığıyla işbirliğini
kurumsallaştırma sürecindedir. Ancak TAYSAD üyesi olmayan işletmeler bu tür
faaliyetlerden yararlanamamaktadır. Saha çalışmalarında uzmanlar ve firmalara
sektördeki ortak çalışma kültürünü puanlamaları sorulduğunda ise ortaya çıkan sonuç
şöyledir:
Çok Kötü
Kötü
Ortalama
İyi
Çok İyi
Bilişim
Otomotiv Yan
Sanayi
Metal İşleme
Sanayi
Sayfa 251
Girdi Koşulları
Girdi koşulları analizinde her sektörün spesifik girdileri, bu girdilere sektörün
ulaşmasında karşılaştığı zorluklar, vergi ve diğer sorunlar, yerli-yabancı tedarikçiler,
mali ve teknik altyapı, bölgede sektör firmalarına sağlanan altyapı imkanları, ulaşım,
erişim, lojistik gibi temel girdiler analiz edilmiştir. Sektörlerin temel girdileri farklılaşsa
da, örneğin bilişimde temel girdi bilgi olarak değerlendirilirken, metal işleme ve
otomotiv yan sanayinde hammadde ve yarı mamuller ana girdilerdir. Analizde bu
girdilere erişim ve kalite sorunları, bu şartların sektörlerin rekabetçiliğine olumlu yada
olumsuz etkileri analiz edilerek sektörlerin karşılaştırılması gerçekleştirilmiştir.
Girdi koşulları insan kaynağı, hammadde-yarı mamul (bilişim sektörü için bilgi,
ekipman ve teknoloji), girdi maliyetleri ve altyapı başlıklar altında incelenmiştir.
Bilişim sektörünün girdi koşulları arasında en önemli ağırlık %60 ile insan
kaynağındadır, bu unsuru bilgi, ekipman ve teknoloji ve altyapı unsurları %15 ağırlıkla
izlemektedir. Bilişim sektöründe girdi maliyetlerinin rekabet unsurları arasındaki
ağırlığı %10’dur. Metal işleme sektöründe ise girdi koşulları açısından en önemli
rekabet unsurları %30 ağırlıkla insan kaynağı ve girdi maliyetleridir. Altyapı ve
hammadde,
yarı
mamullerin
girdi
şartları
arasındaki
ağırlığı
%20
olarak
değerlendirilmiştir. Otomotiv yan sanayi sektöründe ise en kritik girdi unsuru girdi
maliyetleridir ve ağırlığı %40 olarak belirlenmiştir. Bu unsuru %25 ile insan kaynağı,
%20 ile hammadde ve yarı mamullere erişim ve %15 ile de altyapı koşulları takip
etmektedir. Sektörlerin bu farklı ağırlıkları sektör uzmanlarıyla gerçekleştirilen
çalışmalarda belirlenmiştir.
Sektörlerin girdi koşulları konusunda oldukça iyi performans sergilediği, uluslar arası
rekabet gücünü ortalama düzeyde sağladıkları görülmektedir. Girdi koşulları
konusunda otomotiv yan sanayi ve bilişim sektörleri birbirlerine yakın seviyededirler.
Metal işleme sektörü ile aralarında ise düşük bir faklılık gözlemlenmiştir.
İnsan kaynağı konusunda en yüksek performans otomotiv yan sanayindedir.
Hammadde-yarı mamul ve bilgiye erişim konusunda ise metal işleme ve bilişim
sektörü daha iyi durumdadır. Altyapı konusunda en avantajlı sektörler bilişim ve
Sayfa 252
otomotiv yan sanayi iken, girdi maliyetleri konusunda bilişim sektörünün avantajlı
pozisyonu öne çıkmaktadır.
ŞEKİL 70: GİRDİ KOŞULLARI AÇISINDAN SEKTÖRLERİN KARŞILAŞTIRILMASI
İnsan kaynağı unsuru bilişim sektörünün en kritik girdisidir. Görüşme yapılan
işletmelerin
tümünde
insan
kaynağı
erişimi
kolay
ancak
nitelikleri
sektör
beklentilerinin her zaman altında kalması yönüyle problemli bir girdi olarak
belirtilmiştir. İnsan kaynağıyla ilgili olarak sektörlerin problemleri 3 ana başlıkta
toplanabilir. Birinci sorun ara eleman eksikliğidir. Bu sorun tüm sektörlerde
tekrarlayan bir problemdir ve özellikle meslek liselerinin popülerliğinin azalması,
meslek lisesinden üniversiteye geçişle ilgili yaşanan sistem değişiklikleri, mezunların
karşılaştıkları sorunlar nedeniyle yetenekli gençlerin bu eğitim kurumlarından
uzaklaşması ve işbaşında eğitimin geçmişe oranla daha az uygulanıyor olması sıklıkla
belirtilen bir problemdir. Mesleki eğitim görerek sektöre giren çalışanlar eğitimi
süresince aktif çalışma hayatına da uyum geliştirmiş, dolayısıyla sektörlerdeki son
teknolojiler, yenilikler, çalışma koşulları gibi konularda işletme için sorun yaratmayan
ve işbaşı eğitim için daha kısa süreç gerektiren personellerdir. Bu açıdan özellikle de
KOBİ boyutundaki işletmeler için kritik önem arz etmektedir.
Sayfa 253
Personelle
sıklıkla
ilgili
belirtilen
ikinci sorunlu nokta;
yeni mezun gençlerin
yetenek, bilgi birikimi
ve sosyal yönlerinin
sektörde
hemen
adapte
olmaları
açısından
yetersiz
oluşudur.
Çoğu
işletme
mühendis
kökenli mezunların bile sektörde son gelişen yöntem ve teknolojilerden haberdar
olmadığı bu yetersizlikleri nedeniyle 4 yıllık üniversite mezunlarının bile üniversite dışı
eğitim kaynaklarından sertifikalı eğitimler alma yoluyla kendilerini geliştirme
arayışında olduklarıdır. Metal işleme ve otomotiv yan sanayi sektörleri de nitelikli
eleman temini konusunda sorun belirtmektedir. Yeni mezunların işe adaptasyonu,
uzun oryantasyon süreci ve işbaşı eğitimlerin maliyeti tüm sektörlerde insan kaynağına
yönelik problemlerin başında gelmektedir.
Özellikle İstanbul’da ve Kocaeli’de büyük ölçekli, kurumsallaşmış işletmelerin varlığı,
nitelikli personel açısından tüm sektörlerde dezavantaj yaratmaktadır. Çalışanlar ücret
avantajı sağlanmasa bile bu tür işletmeleri kariyer beklentileri nedeniyle tercih
etmektedirler.
Sektörlerin insan kaynağına ilişkin üçüncü temel problemleri de doğru insan kaynağı
ihtiyacı tanımının ortaya konulamamasıdır. Beklentilerini net tanımlamadıkları için
yeni işe giren personelin her konuda uzman olması, her işten anlaması gerektiği
kültürü yaygındır. Bununla birlikte, özellikle bilişim sektöründe, iş tanımları ve
rollerinin net olmaması, mezunlarla işletmelerin beklentilerinin uyuşmaması sorunlara
yol açmaktadır. Ayrıca işletmelerin kendi içlerinde yetersiz gördüğü fonksiyonların
tespitinde de eksiklikler yaşanması, personel ihtiyacının doğru tanımlanmamasına yol
açmaktadır. Örneğin pazarlama ve tanıtımın en önemli eksiği olduğunu belirten
yazılım firmaları yeni eleman temininde bu yeteneğin vurgulanması yerine güncel
Sayfa 254
yazılım platformları ve dillerine hakimiyeti öncelikli tutmakta ve çoğu yazılım firması
pazarlama ve tanıtımda sorunlarını çözümleyememektedirler.
Girdi koşulları analizinde incelenen bir diğer girdi de hammadde, yarı mamullerdir.
Metal işleme sektörünün hammadde girdileri çelik, bakır, nikel krom ve galvanizli
malzemelerdir. Bu malzemelerin temini işletmeler için herhangi bir rekabet sorunu
oluşturacak tekellere bağımlı değildir, ayrıca hammadde temininde yasal sorunlar ya
da vergi problemleri yaşanmamakta, işletmeler yerli dağıtıcılardan ulaşabilmektedir.
Bu unsurlarla ilgili rekabet problemi, uluslar arası piyasalarda bu ürünlerin
fiyatlarındaki değişmelerin işletmelere hemen yansıması, girdi maliyetlerinde
değişkenliğe
yol
açmaktadır.
İşletmeler
bu
dalgalanmalar
nedeniyle yüksek
stok
tutmakta,
stok
maliyetleri
artmaktadır.
Otomotiv
yan
sanayinde
ise
hammaddenin
sadece yurtdışı kaynaklara bağımlı olması da bir rekabet dezavantajı olarak
değerlendirilmiştir. Metal işleme sektörü yerli alternatiflerin bulunması açısından daha
yüksek girdi performansı sergilemektedir. Bilişim sektörünün en önemli girdisi ise
bilgidir ve bu bilgiyi işleyip katma değerli ürün-hizmete dönüştürme yeteneği insan
kaynağının yeteneklerine bağlıdır. Bilgi ve teknolojiler, bunların işlenmesi için gerekli
ekipman, donanım ve yazılımlar ise büyük oranda yurtdışı kaynaklıdır. Bilişim
ürünlerinin üzerine geliştirildiği platformlar, sektör standartlarını da belirleyen küresel
dev işletmelerin elindedir. Bilişim sektörünün girdiye ulaşımı konusunda bir rekabet
dezavantajı gözlemlenmemiştir. Yurtdışı kaynaklara bağlı olunsa da küçük ya da büyük
ölçekli işletme fark etmeksizin bu platformlara ulaşım mümkündür.
Sayfa 255
Girdiye ulaşım konusunda analiz edilen üç sektörde de önemli rekabet dezavantajı
gözlemlenmemiştir.
Maliyetler ise sektöre giriş, büyüme ve yeniliğin finanse edilmesi ve yeni rakiplerin
sektörde sıklıkla ortaya çıkması açısından önemli bir girdi unsurudur. Maliyetler
analizinde işletmelerdeki en önemli maliyet kalemleri, bu kalemlerde son yıllarda
meydana gelen değişmeler ve bu değişikliklerin rekabet gücüne yansımaları
incelenmiştir.
Maliyetler
açısından
avantajlı
en
sektör
bilişim
sektörüdür. Analiz
edilen sektörlerin
tümünde
en
önemli
maliyet
kalemi
insan
kaynaklarıdır.
Bilişim sektöründe bu maliyetin toplam harcamalardaki oranı %60lara çıkmaktadır.
Teknoparkta yer alan firmaların yüksek kira maliyetleri ve donanım konusunda çalışan
firmaların yüksek stok maliyetleri de bilişim sektöründe maliyetleri artırıcı unsurlardır.
Otomotiv yan sanayinde de insan kaynağı maliyetinin son 10 yılda 2 katına çıktığı verisi
mevcuttur. Bu sektörde enerji maliyetleri, arsa ve bina maliyetlerinin yüksekliği
rekabet dezavantajı yaratmaktadır. Hammadde başlığında belirtilen, yurtdışına bağımlı
girdilerin maliyetleri ve bu girdilerin temininde en önemli rakipleri olan Uzakdoğu
firmalarına göre maliyet dezavantajına maruz kalmaları da bir başka dezavantajlı
konudur. Metal işleme sektöründe insan kaynağının ardından önemli bir maliyet
kalemi teknolojinin güncel tutulması adına gerçekleştirilen makine ve ekipman ve bu
ekipmanlara ait bakım maliyetleridir. Sektörün büyümesinin önünde engel oluşturacak
derecede önemli bir maliyet kalemi de bina ve arsa fiyatlarıdır. Aynı zamanda enerji
maliyetleri de metal işleme sektöründe önemli maliyetler arasındadır.
Sayfa 256
Kocaeli’de
faaliyet
gösteren bilişim, metal
işleme ve otomotiv yan
sanayinin altyapı şartları
incelendiğinde
uluslar
arası
gücünü
rekabet
olumlu
derecede
etkileyecek
iyi
nitelikte
olduğu gözlemlenmiştir.
Örneğin
metal
işleme
sektörünün en önemli
rekabet avantajı Kocaeli’nin konumu olarak sunulmaktadır. Diğer sektörler için de
müşteriye yakınlık, lojistik olanakların çeşitliliği ve fazlalığı, büyük ölçekli işletmelerin
yoğunluğundan kaynaklanan nitelikli ve katma değerli tedarikçi olma imkanı gibi
unsurlar nedeniyle altyapısal avantajlar bulunmaktadır.
Bilişim sektörü için bölgede 4 teknopark bulunması Devlet tarafından sektöre sunulan
altyapı desteklerinden en üst düzeyde yararlanma imkanı getirmiştir. Teknoparklar ile
ar-ge ve inovasyona yönelik projeler gerçekleştiren işletmelerin vergi avantajlarından
faydalanması sağlanmaktadır.
Otomotiv yan sanayiye yönelik kurulan organize sanayi bölgesi (TAYSAD) bölgedeki
nitelikli yığınlaşmayı destekleyerek sektöre önemli rekabet avantajı sağlamıştır.
Kocaeli’de sektörlere sağlanan ulaşım, iletişim altyapısı oldukça iyidir, belediye vb
hizmetler işletmelerin rutin işlerini etkilememekte, zaman alıcı ve demotive edici
altyapı sorunları yaşanmamaktadır. Kocaeli’deki lojistik ve ulaşım imkanları,
Dünyadaki rakiplere göre oldukça iyi durumdadır. Bölgedeki liman, serbest bölge,
yakın havaalanları, demiryolu gibi imkanlar sadece analiz edilen sektörlere değil tüm
sektörlere uygun altyapı desteği sunmaktadır.
Rekabet analizi gerçekleştirilen sektörlerin teknik altyapıları mevcut pazarda iş
yapmaları konusunda genel olarak yeterlidir. Ancak metal işleme sektöründeki çoğu
işletme teknolojilerinin 5-10 yıl geride gelmesinden kaynaklanan rekabet problemleri
Sayfa 257
yaşamaktadır. Aynı şekilde bilişim sektörü, özellikle de yazılımcılar, sermaye
yetersizliği nedeniyle teknolojilerinin ve de ürünlerinin güncelliğini yitirmeye
başlamasından kaynaklanan problemler yaşamaktadırlar.
Sektöre giriş için gerekli maliyetler ve işletmelerin büyümeleri için gerekli sermaye
incelendiğinde ise özellikle metal işleme ve bilişim sektöründe büyüme sermayesi
problemi yaşandığı gözlemlenmiştir. Bilişim sektöründe öz sermayeyle çalışmak tercih
edildiğinden küçülme yaşandığı, teknik güncelliğin de kaybedilmeye başlandığı
görülmektedir.
Altyapı konusunda analizlerde rastlanan en önemli sorun elektrik kesintileridir. Bu
problem, son yıllarda azalsa da analiz edilen 3 sektörü de olumsuz etkilemektedir.
Sayfa 258
Talep Koşulları
Rekabet gücü analizinde, farklı metodolojiler de kullanılsa ilk başvurulacak kriter talep
koşullarıdır. İşletmelerin ürünlerine talep miktarı ve sıklığı, sektördeki alıcılar, devlet
alımları, alıcılar tarafından gerek duyulan belge sertifikasyon yoluyla işletmelerin
rekabet güçlerini yükseltmeleri, dış talep miktarı ve bu talebi karşılamak için
gereksinim duyulan ön şartlar, sektöre hizmet veren yabancı firmalar, rakipler gibi
unsurlar rekabet gücünü doğrudan etkileyen unsurlardır. Aynı zamanda müşterilerin
sektör işletmelerini yönlendirmeleri, ürün ve hizmet yenileme konusunda itici güç
oluşturma düzeyleri, hizmet satın alma kriterleri de talep koşulları altında
değerlendirilmiştir.
ŞEKİL 71: TALEP KOŞULLARI AÇISINDAN SEKTÖRLERİN KARŞILAŞTIRILMASI
Uzmanlarla
gerçekleştirilen
analizlerde,
talep
şartlarının
alt
başlıkları
ağırlıklandırılırken göze çarpan gerçek, müşteri ve tüketici tarafından yenilenme ve
değişime itilmenin tüm sektörler için rekabet gücünü artırıcı bir unsur olduğudur.
İşletmeler günümüzde müşterileriyle daha sıkı iletişim içinde olmalı, ihtiyaçları ve
beklentilerine daha kısa sürede yanıt vermelidir. Bu durum da işletmelerin “dışa açık”
Sayfa 259
yaklaşım içinde olmak, çeşitli imkanlar geliştirerek tüketiciyle daha sıklıkla bir araya
gelmesi gerektiğini işaret etmektedir.
Bu bilgiler değerlendirildiğinde, işletmenin yeteneklerini geliştirmesi için zorlayıcı,
satın alma ön şartlarıyla tedarikçisinin sürekli iyileştirme çabası içinde olmasını
sağlayan büyük ölçekli işletmelerin sektörün rekabet gücünün de gelişmesi için en
kritik oyuncular olduğu açığa çıkmaktadır. Kocaeli rekabet analizinde de bölgede
faaliyet gösteren büyük ölçekli işletmelerin tedarik zincirinde konumlanabilmiş
sektörün diğerlerine göre daha rekabetçi olduğu da gözlemlenmiştir. (otomotiv yan
sanayiye karşılık bilişim sektörü işletmeleri) Bu tür müşterilerin bölgede yürütülecek
rekabet gücünü geliştirmeye yönelik tüm projelerde, özellikle de değer zincirinin
inovatif kapasitesinin artırılmasına yönelik kümelenme projelerinde kritik bir aktör
olarak yer alması projelerde ortaya konacak katma değeri artıracaktır. (Örneğin
Bavyera Havacılık Kümesinde Lufthansa Technik’in en önemli oyuncu olması)
İç talep unsurunun bilişim sektöründeki ağırlığı % 30, metal işleme sektöründe % 40,
otomotiv yan sanayinde % 40’tır. Dış talebin rekabet gücü analizindeki ağırlığı bilişim
sektöründe % 10, metal işleme sektöründe % 20, otomotiv yan sanayinde % 25’tir.
Özelleşmiş ürünler ve nitelikli müşterinin sektörü rekabet yeteneğini geliştirmeye itici
gücü için bilişim sektöründe % 60, metal işleme sektöründe % 40, otomotiv yan
sanayinde
%35
ağırlık
verilmiştir.
Yurtiçine
satış
potansiyeli ve bu talebin
sürekliliği
otomotiv
konusunda
yan
sanayi
diğer
sektörlere
daha
iyi
göre
performans
göstermektedir.
Bu
performansta ülkemizde
otomotiv
sektöründe
tüm Dünya ölçeğinin üzerinde yaşanan büyüme (%38lik pazar büyümesi) büyük rol
Sayfa 260
oynamaktadır. Ayrıca Kocaeli’de faaliyet gösteren otomotiv yan sanayi firmaları
Türkiye’deki ana üreticilerle iş yapmaktadır, sadece bölgesel çalışmamaktadırlar. Saha
çalışması sürecinde alınan ciro ve pazar payı verilerinden yakınsama yapılarak bu
işletmelerin
Türkiye’deki
pazar
payının
%26’nın
üzerinde
olduğu
sonucuna
ulaşılmıştır. Kocaeli’nin konumundan dolayı otomotiv üreticilerinin bulunduğu diğer
illerle de ana bağlantı noktalarının olmasından kaynaklanan avantaj, Kocaeli’de faaliyet
gösteren sektör firmalarını tüm otomotiv üreticilerinin tedarikçisi haline getirmiştir.
Metal işleme sektörünün benzer hesaplamalarla ortaya çıkan pazar payı %16’dır.
Sektörde %10 seviyesindeki Devlet alımları bulunmaktadır ve yurtiçi piyasaya satış
yapan yabancı firma yoktur. Uzakdoğu’dan ikame ürünlerin gelmesi de büyük maliyet
gerektirdiğinden yerli ürünler tercih edilmektedir. Bu durum yurtiçi pazarda rekabet
avantajı yaratmaktadır.
Türkiye’de bilişim sektörü de diğer sektörler gibi büyümekte olan bir sektördür ve hala
bilişim sektörünün tüm unsurları konusunda doyuma ulaşılmamıştır. Bilişim sektörü
firmaları ise çoğunlukla Kocaeli ve çevresi illerde faaliyet göstermektedirler. Yurtiçi
piyasaya hizmet veren çok az firma vardır ve bunlar yazılım ve düşük bir oranda da
teknik servis, projelendirme faaliyetleri gösteren firmalardır. Bölgedeki pazarın %90’ı
da yabancı firmalar tarafından domine edilmektedir. Kocaeli bilişim sektörü işletmeleri
sektöre talebin gelişmesiyle büyüyen ancak Kocaeli ölçeği için bile küçük bir pazarda
faaliyet göstermektedirler.
Dış talep potansiyeli ve ihracat işletmelerin hem cirolarının artmasına hem de yenilik
ve kurumsal gelişim sürecinin hızlanması konusunda itici güçlerdir. Farklı bir ülkede
değer gören ürün-hizmet ortaya koymak, farklı bir satınalma süreci deneyimiyle hem
kurumsal gelişimi hızlandıracak hem de yurtdışındaki gelişmelerin, pazar trendleri ve
yeni gelişen alanların firma tarafından çok daha yakından izlenmesini mecbur
kılacaktır. Dış talep potansiyeli açısından analiz yapılan işletmeler arasında sadece
otomotiv yan sanayi sektörü iyi performans sergilemektedir. Bilişim çok zayıf, metal
işleme ise zayıf performans göstermektedir.
Otomotiv yan sanayi işletmeleri cirolarının genellikle %25’i ihracat ürünlerinden
gelmektedir. İhracatta Avrupa ülkeleri başı çekmektedir: Almanya, Fransa, İtalya,
Sayfa 261
İngiltere ve İspanya ana müşteri
grubunu
oluşturmaktadır.
Ancak bu ülkelerdeki ekonomik
dalgalanmalar bu sektörü de
etkilemektedir.
Kocaeli’de bilişim sektöründe
faaliyet gösteren firmalarda ise
ihracat
sadece
üreticileri
yazılım
tarafından
gerçekleştirilmektedir
ve
cirodaki oranı oldukça düşüktür. Yurtdışı satışlarla ilgili bir sorun da sürekliliğin
sağlanamayışıdır. Yurtdışı pazarlara satış yapmanın ön şartları da daha önce benzer
nitelikte projeler yürütmüş olmak ve referanslardır. Bilişim sektörünün ihracatla ilgili
önemli problemlerinin başında uluslar arası tanıtım ve pazarlama yetkinliğine sahip
çalışanlar bulunmayışı ve deneyim eksikliği gelmektedir. İşletmelerce ortaya konulan
ürünler, yazılımlar hem maliyet avantajı sağlayan hem de yenilikçi projeler olmasına
karşın uygun bir tanıtım stratejisiyle hedef pazarıyla buluşamamakta, pazarlama ve
tanıtım yöneticilerce gerçekleştirilmektedir.
Metal işleme sanayinde ihracat oranı düşüktür, sınırlı sayıdaki işletme bu tür faaliyetler
yürütmektedir. Hitap edilen pazarlar Kanada, Rusya, bazı AB ülkeleri, Suriye, Kuzey
Irak, Sudan, Suudi Arabistan, Kuveyt, Fas, Cezayir, Kazakistan, Libya, Hindistan ve
Türk Cumhuriyetleridir. Yabancı pazarlar ve yurtdışındaki rakiplerle ilgili olarak
sektörde bilgi seviyesi yüksek değildir. Yurtdışına iş yapmak için gerekli ön şartlar ve
işletmeleri zorlayıcılığı yüksek değildir. Kocaeli’nin konumundan dolayı lojistik
avantajları da ihracat konusunda firmaların şartlarını kolaylaştırmaktadır.
Ürün yenileme sıklıkları metal işleme sektöründe 6 ay ile 5 yıl arasındadır. Üstelik bazı
ürünlerde 15 yıla kadar çıkan yenilenme zamanına karşın sektörde ürün yenilenme
sıklığı yüksek değildir. Metal işleme sanayinin müşterileri büyük ölçekli işletmelerdir.
Otomotiv üreticileri ve yan sanayinin ana müşterileri olması, müşteri beklentilerinin
yüksek düzeyde olması ve bu beklentilerin mevcut işletmeleri kalite, termin ve
Sayfa 262
maliyetler konusunda belli standartları yakalamaya mecbur bırakması açısından
rekabet gücünü geliştirme yönünden itici güç oluşturmaktadır.
Otomotiv yan sanayinin ise ana müşterisinin büyük otomotiv firmaları olması, bu
firmaların tedarikçilerine yönelik halihazırda uyguladıkları standart geliştirme
prosedürleri, Otomotiv yan sanayi üreticilerinin OEM tedarikçi olabilmeleri için
kurumsallaşmadan
kaliteye,
üretim
yeteneklerinin
geliştirilmesinden,
sürdürülebilirliğe kadar oldukça geniş bir yelpazede yüksek performans göstermeleri
gereklidir. Bu seçici süreç, işletmelerin mevcut rekabet yeteneklerinin de her yönden
gelişmesi için önemli bir itici güçtür. Öte yandan OEM olmayan tedarikçiler için aynı
itici gücün olduğundan bahsetmek güçtür.
Bilişim sektöründe ise müşteri-tüketici bilinci genellikle düşüktür. Müşteriler
ihtiyaçlarını net ortaya koymak konusunda bile yetersiz görülmektedir. Ancak son
yıllarda beklentiler ve bilgi seviyesi artma eğilimindedir. Büyük ölçekli işletmelere,
kurumsallaşmış
üreticilere hizmet üreten
bilişim sektörü işletmeleri
ise
müşterilerinin
her
zaman bilgi ve beklentiler
olarak firmaların önünde
olduklarını,
sürekli
iyileştirme,
firmaların
kendilerini geliştirmeleri
için itici güç olduğunu
vurgulamaktadırlar. Sektör, ürünlerin en sıklıkla yenilendiği bir sektördür, işletmelerin
sundukları hizmet seviyesini standartlarda tutmak için sürekli gelişmeleri izleme ve
adapte olmak durumundadır.
Özelleşmiş ürünler ve nitelikli müşteri konusunda otomotiv yan sanayi en avantajlı
sektördür, metal işleme de otomotiv yan sanayiye hizmet sunduğundan yakın seviyede
performans sergilemektedir. Bilişimin müşteri itici gücüyle kendini yenileme oranı
daha düşüktür.
Sayfa 263
İlgili - Destekleyici Kuruluşlar ve Değer Zinciri
İlgili - destekleyici kuruluşlar ve değer zinciri analizi, sektörleri uluslararasılaşma,
markalaşma ve inovasyon konusunda teşvik eden, yönlendiren kuruluşların işletmenin
rekabet gücüne etkilerinin değerlendirilmesi için gerçekleştirilmektedir. Değer zinciri
ile de sektörde değer zincirinin güçlü ve zayıf aktörleri, bu aktörlerin Kocaeli’de
faaliyet gösteren firmalara yansımaları, katkıları yada sektörde zayıflattıkları unsurlar
analiz edilmiştir. Değer zincirindeki bir aktörün bölgede eksikliği, sektörün işleyişini
olumsuz etkileme, maliyetleri artırma, termin sürelerini aksatma gibi sonuçlar
doğuracağından bölgede işletmeler için rekabet sorunlarına yol açabilir. Aynı zamanda
ilgili ve destekleyici aktörlerin bölgede varlığı, inovasyon açısından başarılı girişimlerin
sayısını da artırma, sinerji yaratma, açık inovasyon ortamı geliştirme gibi avantajları da
getirmektedir.
İlgili ve destekleyici aktörler, sektörlerin en düşük performans sergiledikleri alandır.
Ülkemizde, sektör ayrımı olmaksızın, işletmeler inovasyon, markalaşma, pazarlama
konusunda sunulan hizmetleri ve destekleri daha iyi anlamaları ve değerlendirmeleri
konusunda nitelikli ve iletken arayüzlere (intermediary) ihtiyaç duymaktadırlar.
ŞEKİL 72: İLGİLİ VE DESTEKLEYİCİ AKTÖRLER AÇISINDAN SEKTÖRLERİN KARŞILAŞTIRILMASI
Sayfa 264
Analiz edilen sektörlerin tümünün de üniversite iletişimleri düşük düzeydedir. Farklı
sektörlerde farklı nedenlerle de olsa, herhangi bir ar-ge, inovasyon projesinde
üniversite, akademisyen desteği alan ve olumlu yargılar besleyen firma sayısı tüm
sektörlerde de yok denecek kadar azdır. Otomotiv yan sanayinde işletmeler yabancı arge
merkezleri
ve
üniversitelerden
almayı
bilişim
tercih
ve
destek
ederken,
metal
işleme
sektöründe bu tür destekler
neredeyse
hiç
kullanılmamaktadır. Üstelik
yazılım
firmaları
teknoparklarda
konumlansalar da üniversiteakademisyen
iletişimi
en
düşük seviyededir.
Üniversitelerde ortaya konulan inovatif projelerin sektör firmalarınca ticarileştirilmesi
konusunda 3 sektörde de örneğe rastlanılamamıştır.
Tüm bu olumsuz yargıların ana teması da üniversitenin sunduklarının sektörün
talepleriyle uyuşmadığı ve firmaların beklentilerinin karşılanamadığı yönündedir.
Akademisyenlerin beklentilerinin firma beklentileriyle uyuşmaması, sektörlerin
ihtiyacı duyduğu teknoloji ve danışmanlık çalışmalarının akademisyenlerin kariyerleri
için katkısının olmayışı, ar-ge projelerinin yayın ve makaleler kadar akademik
ilerlemede etkili olmayışı bu iletişimsizlikte oldukça etkilidir.
Bölgedeki teknoparklar analiz edilen sektörlerden sadece bilişim sektörü firmalarınca
değerlendirilmektedir.
Akademisyenler dışında danışmanla çalışma konusunda ise
sadece otomotiv yan sanayinde rastlanılmıştır. Bilişimde danışmanla çalışma örneği
oldukça ender rastlanırken, metal işleme sektöründe hiç yoktur.
Analiz gerçekleştirilen sektörlere markalaşma, uluslararasılaşma ve inovasyon
konusunda destek sunan sivil toplum kuruluşları açısından da performansları oldukça
Sayfa 265
düşüktür. Sektör için rekabetçi verilerin sağlandığı, ilerleme ve teknolojik gelişmelerin
raporlandığı, işbirliği ve eşleştirme imkanlarının sağlandığı, sektör için güçlü bir
lobinin yapıldığı bir birlik, dernek yada Oda örneği yoktur. Ancak sektörlerin
çalışmalarını faydalı olarak
değerlendirdikleri,
geliştirme
iş
ve
kişisel
bağlantılar
kurma
konusunda
destekler
sunduğunu belirttikleri bazı
kuruluşlar
Bu
bulunmaktadır.
kuruluşların
TAYSAD,
KASİAD
arasında
TÜBİDER,
Kocaeli
Aktif
Sanayici ve İşadamları Derneği, Otomotiv Sanayi Derneği (OSD), Otomotiv
Distribütörleri Derneği (ODD), TİAD Takım Tezgâhları Sanayici ve İşadamları
Derneği, ARÜSDER Araç ve Araç Üstü Ekipman ve İş Makineleri Üreticileri Birliği
Derneği, MİB Makine İmalatçıları Birliği, MÜSİAD Müstakil Sanayici ve İşadamları
Derneği yer almaktadır.
Sayılan sivil toplum kuruluşlarının rekabetçiliğe katkı düzeyleri yetersizdir yada
sektörü bütünüyle kapsamamaktadırlar.
Sanayi ve ticaret odalarının sektörlere yönelik faaliyetleri ise analiz edilen sektörlerce
yetersiz görülmektedir.
Saha çalışması sürecinde firmalarım kamunun sunduğu inovasyon, ar-ge, markalaşma
ve pazarlama desteklerinden ne ölçüde haberdar oldukları ve ne oranda kullandıkları
konusunda
görüşleri
alınmıştır.
Aynı
zamanda
sektörde
çeşitli
denetim
mekanizmalarının varlığı ve bu mekanizmaların işletmeyi kendini geliştirmeye itme
derecesi de sorgulanmıştır. Kamu kurum ve kuruluşlarınca markalaşmaya yönelik
desteklerden en fazla bilinen ve kullanılanı KOSGEB’dir. Ar-ge destekleri konusunda
en bilinen kurum TÜBİTAK’tır. Ancak bilinç seviyesi ile kullanım derecesi aynı oranda
değildir, bu desteklerden yararlanma oranı düşüktür. Otomotiv yan sanayinde ise
Sayfa 266
DTM,
İGEME
tarafından
sunulan raporlar ve analizler
sektör
firmalarınca
etkin
olarak kullanılmaktadır. Bilim,
Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
tarafından yayınlanan Türkiye
Otomotiv
Sektörü
Strateji
Belgesi ve Eylem Planı da yine
işletmelerce
gelecek
stratejileri belirlenirken kullanılan bir referans çalışmadır. Kamu kurumlarının
sundukları desteklerin kullanımı konusunda otomotiv yan sanayi ortalama performans
sergilemektedir, diğer sektörlerin seviyeleri daha zayıftır. Bölgede yürütülen inovasyon
destek projeleri, eşleştirme projelerinin de analiz edilen sektörlerde aktif kullanımına
rastlanılmamıştır.
Analiz edilen sektörlerde kalite belgelerinin denetimi ve bazı bakanlıkların (Çevre,
Sanayi ve Çalışma Bakanlıkları) rutin denetimleri bulunmaktadır, bu denetimlerin
işletmeleri yenilenme ve standartları yükseltmeye itici gücü düşüktür.
Sektörlere
ar-ge
ve
teknoloji
yenileme
inovasyon,
konusunda
finans sağlayan kaynaklar açısından
en avantajlı sektör otomotiv yan
sanayidir.
özellikle
Bu
sektör
yatırım
firmaları
sermayesi
ihtiyaçlarını bankalardan daha rahat
temin edebilmektedir. Ancak son
yıllarda bankalarca sunulan şartların
ağırlığından
yurtdışı
bankalarla
çalışmaya yönelmişlerdir. Metal işleme sektöründe tezgah yenileme konusunda
bankalarca sunulan krediler değerlendirilmektedir. Bilişim sektöründe ise bankalarca
sunulan imkanlar kullanılmamakta, bankaların sektöre özel uygulamaları da
bulunmamaktadır. Kamu tarafından sunulan finans kaynakları arasında ise teknik
Sayfa 267
altyapı ve modernizasyon açısından ise MARKA destekleri tüm sektörlerce
bilinmektedir. TÜBİTAK destekleri de otomotiv yan sanayi ve bilişim sektöründe daha
sıklıkla
kullanılmaktadır.
İlgili
ve
destekleyici
aktörlerin
analizinde
işletmelere
sektörün
değer zinciri yapısını, bu
sistemde
eksik
kurumlar,
bulunup
paydaşlar
bulunmadığı,
sektörü rekabet gücünü
geliştirmeye
itici
unsurlar ve bu unsurların işletmeyi nasıl etkilediği incelenmiştir. Kocaeli’de faaliyet
gösteren sektörlerin değer zincirlerinde eksik bir oyuncu bulunmamaktadır. Değer
zinciri açısından otomotiv ve metal işleme sektörleri uluslar arası rekabet yetenekleri
ortalama
düzeydedir.
Bilişim
sektörü
diğer
sektörlere
göre
daha
zayıf
konumlandırılmıştır. Bunun nedeni herhangi bir aktörün eksikliği değil, yetersiz
iletişimdir. Bilişim sektörünün gelişime sürükleyici aktörleri olan büyük ölçekli
işletmelerle
iletişim düşüklüğü
değer
zincirinin
inovatif
performansını
düşürmektedir.
da
[Değer zinciri: ürün ve hizmetin kavramsal olarak
gelişim
noktasından
başlayarak
son
tüketiciye
ulaşması ve kullanım sonrasına kadar geçen süreçte
parçası olduğu tüm operasyonları açıklayan ve
işletmede katma değerin nasıl ortaya çıkarıldığına
dair bir modeldir.]
Sayfa 268
Devlet
Rekabet analizi gerçekleştirilen sektörlerin en yüksek performans sağladıkları alan
Devlet tarafından sunulan şartlardır. Bu şartlar sektöre sağlanan kurumsal altyapı,
destekler, rekabet gücünü etkileyen vergileme sistemleri ve dezavantajlı uygulamalar,
bürokrasi, kayıtdışılık oranı, kamu kurumlarınca sektörde rekabetin düzenlenmesine
yönelik uygulamalar ve işe yararlık seviyesi, AB adaylığının sektöre etkisi gibi
unsurlardır. Otomotiv yan sanayinde diğer sektörlerdeki analizin yanında otomotiv
sanayine yönelik devlet politikalarının sektöre etkileri incelenmiştir.
ŞEKİL 73: DEVLET TARAFINDAN SAĞLANAN KOŞULLAR HAKKINDA SEKTÖRLERİN KARŞILAŞTIRILMASI
Otomotiv yan sanayinde, otomotiv ürünlerine yönelik yüksek vergi oranları, motorlu
taşıtlar vergisi ve akaryakıt vergileri pazar için dezavantaj yaratmasına rağmen yurtiçi
pazar büyümeye devam etmektedir. 2009’de ÖTV indirimleri olması sektörü oldukça
hareketlendirmiş, ihracat odaklı çalıştığından küresel ekonomik krizde büyük oranda
etkilenen sektör bu indirimle desteklenmiştir. 2009 yılından itibaren de yatırım
teşviklerinin yeniden yapılandırılmasıyla büyük ölçekli yatırımların teşvik edilmesi
yine otomotiv ve yan sanayinin lehine olmuştur. Bölgede otomotiv ve yan sanayinde
Sayfa 269
bir yığınlaşma bulunmaktadır, dolayısıyla kümelenme destekleri için adaydır.
Kocaeli’nin sosyoekonomik gelişmişlik düzeyinde birinci grupta yer aldığından ve bu
tür bölgelerde motorlu kara taşıtları sektörü desteklenmesi öngörüldüğünden bölgeler
arası gelişmişlik farklarının azaltılmasına yönelik çalışmalar kapsamında kümelenme
desteklerine
de
uygun
bir
sektördür.
Bilişim sektöründe
ise
sektöre
vergi
özel
olarak
yazılım
ürün
ve
hizmetlerindeki
yüksek vergi yükü
dezavantaj
yaratmaktadır.
Bunun
dışında
vergi oranları diğer sektörlerle aynıdır. Ancak ar-ge ve inovasyon odaklı faaliyet
gösteren işletmelere altyapı desteği sunmak üzere oluşturulan teknoloji geliştirme
bölgelerinden en fazla yararlanan sektör bilişimdir. Bu bölgelerde faaliyet gösteren
sektör işletmeleri gelirler, kurumlar ve katma değer vergisinden muaf olabilmekte,
sosyal güvenlik ödemelerinde indirim imkanlarından yararlanabilmektedir. Diğer
destekler açısından da bilişim sektörü diğerlerine göre avantajlı durumdadır. Özellikle
Bilişim Vadisiyle Kocaeli’nin bilişim için cazibe merkezi haine gelecek olması, bölgesel
markalaşmanın sağlanması, ihracata yönelik çalışan yazılımcılara yönelik DTM
destekleri, yeniden yapılandırılan KOSGEB destekleri bilişim sektörüne yönelik
beklentileri artırmaktadır.
Metal
işleme
sanayinde
de
sektöre
özel
vergi
avantajı
yada
dezavantajı
bulunmamaktadır. Ancak mevcut vergi düzeyleri işletmelerin en önemli gider
kalemlerini oluşturmakta ve sermaye sorunlarına yol açmaktadır. Bölgeye teşvik
verilmemesi, kalkınmada öncelikli illerde faaliyet gösteren firmalar ve Kocaeli firmaları
arasında 5 kata varan vergi oranı farklılığı getirmektedir. Bu durum işletmelerce
Sayfa 270
rekabet gücünü azaltır bir unsur olarak sunulmaktadır. Devlet destekleri olarak da en
bilinen KOSGEB’dir. Son dönemde MARKA desteği modernizasyon için tercih
edilmektedir. Sektör firmaları dış pazarlara açılma konusunda da devlet desteği
kullanmaktadırlar (DTM, İGEME gibi kaynaklardan)
AB adaylık sürecinin sektörlere etkisi ve bu konuda devlet tarafından sunulması
gereken destekler incelendiğinde; bilişim sektöründe adaylık ve üyelik sürecinde köklü
değişim gerektirecek standart değişimleri yaşanmayacağı ortaya çıkmaktadır.
Otomotiv yan sanayinde ise Gümrük Birliğinin ardından başlatılan AB uyumlama
süreci devam ettirilmektedir. Bu konuda Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı
görevlidir. Motorlu araç ve aksam ve parçaları ile ilgili ülkemizde verilen tip
onaylarının AB’de kabul edilmesi için, mevzuat denkliğinin yanı sıra, Onay Kuruluşu
olan Bakanlığı idari alt yapısının ve teknik servislerin AB seviyesinde olmasını gerekli
kılmaktadır. Sektör için bu uyumlama süreci, standartların yükselmesi teknik
yetkinlikleri,
denetim ve izleme
sistemine
olmaları
sahip
ve
daha
farklı birçok alanda
zorunlu
olarak
iyileştirmelere
itmekte ve sektörü
rekabet yeteneklerini
geliştirme
konusunda itici güç
olmaktadır.
Metal
işleme sektöründe ise AB adaylığı ve ilerleyen süreçte nasıl bir değişim gerçekleşeceği
işletmeler tarafından yeterince bilinmemektedir. Süreçte önemli düzenlemeler
getirileceği ve kurumsallaşma konusunda büyük adımlar atılmasının zorunluluk
olacağı öngörülmektedir.
Uzakdoğu konusunda Devletin alması gereken önlemleri bu rekabetin sektör
işletmelerini ne ölçüde etkilediği incelendiğinde bilişim sektörü bu rekabetten en az
Sayfa 271
etkilenen sektör olarak belirmektedir. Uzakdoğu özellikle donanım üretim, Hindistan
da yazılım sektörüyle Dünyanın en önemli hizmet sağlayıcıları durumunda olsalar bile
Kocaeli firmaları için asıl rekabetin sektörün daha katma değerli ayağı olan hizmet,
teknik servis ve projelendirme gibi konularda ve özellikle de Avrupa kökenli
işletmelerle olduğudur. Donanım üretimi ülkemizde gerçekleşmediğinden Uzak
Doğunun donanım konusundaki rekabeti de önemsizdir. Bu konuda Devletin herhangi
bir önlem alması gerekli görülmemektedir. Kocaeli firmaları Uzakdoğulu işletmeleri
küresel pazarda rakip görmektedir, ancak kendileri bu boyutta bir oyuncu olmadıkları,
bölgesel pazarda faaliyet gösterdikleri için bu büyük rakiplerin rekabetini etkisiz
görmektedirler.
Bilişim sektöründe Devletten en fazla talep edilen unsur kamu satın almalarındaki
şartların yerli firmaların lehine şekillendirilmesi ve yerli üretimin desteklenmesidir.
Bilişim ihalelerinde küresel devlere yönelik eğilimin kurumları bu firmalara bağımlı
hale getirdiği, alınan hizmetin yerli kaynaklardan alındığında özellikle bakım ve servis
ayağında çok daha nitelikli hizmetin yerli hizmet sunucular tarafından verileceği
belirtilmektedir.
Metal işleme sanayinde ise büyük ölçekli alım yapan müşterilerin son dönemde Çin
başta olmak üzere Uzakdoğulu tedarikçilere yöneldiği belirtilmektedir, dolayısıyla
sektör işletmeleri kota konulması yoluyla bu durumun yaygınlaşmadan önlenilmesini
önermektedirler.
Bilişimdeki beklentiye yakın olarak metal işleme sektöründe de yabancı kökenli yedek
parçanın ülkeye girişinde belli standartlar konularak kalitenin korunması gerekliliği
belirtilmektedir. Standardı düşük olan ürünlerin ülkeye girişlerinin zorlaştırılması, ek
vergi veya kota konulması ya da TSE’ye göre denetlemesi de öneriler arasındadır.
Bilişim ve metal işleme sektörü kayıtdışılığın oldukça sık rastlanıldığı sektörlerdir.
İşletmeler bilişimde %60a varan, metal işlemede %10-20 düzeyinde kayıtdışılık
bildirmektedirler. Ancak kayıtdışılığın kendilerine olumlu ya da olumsuz etkilerini
değerlendirememektedirler.
Otomotiv yan sanayinde devlet tarafından sağlanan rekabet koşulları analizinde diğer
sektörlerden farklı olarak devlet politikası unsuru incelenmiştir. Devletin “Otomotiv
Sayfa 272
Sektörünün Sürdürülebilir Küresel Rekabet Gücünü Artırmak ve İleri Teknoloji
Kullanımının Ağırlıklı Olduğu Katma Değeri Yüksek Bir Yapıya Dönüşümünü
Sağlamak” vizyonunda birleştiği ve ilgili Bakanlıklara görev dağıtımı yapılarak
Otomotiv Sektörü Stratejisini belirlemesi sektörler ilgili bir yol haritası ortaya
koymakta, sektör firmalarının ne tür adımlar atması gerektiği, bu vizyona erişilmesi
sürecinde hangi kurumlardan ne tür desteklerin sağlanacağının netleşmiş olması
devlet tarafından sağlanan rekabet unsurları açısından avantaj sağlamaktadır.
Otomotiv Sektörü devletin üretime yönelik politikalarında öncelikli konumunu
güçlendirmiş ve sektörün rekabet gücünü artıracak gerçekçi stratejiler geliştirilmiştir.
Geliştirilen strateji çerçevesinde oluşturulan eylem planının hayata geçirilmesi
Türkiye’nin Otomotiv ve Otomotiv Yan Sanayindeki rekabet gücünü önemli ölçüde
artıracaktır.
Sayfa 273
Genel Değerlendirme
Gerçekleştirilen rekabet analizi çalışması, otomotiv yan sanayi sektörünün uluslararası
rekabet gücünün diğer sektörlere göre daha yüksek ve ortalama düzeyde olduğunu
ortaya koymaktadır. Bilişim ve metal işleme sektörünün rekabet gücü otomotiv yan
sanayi sektörüne göre daha zayıftır.
Sektörlerin kümelenme açısından potansiyelleri incelenmesi amacıyla değer zinciri
analizi
gerçekleştirilmiştir.
Bu
analiz;
sektörlerde
önümüzdeki
dönemde
gerçekleştirilmesi planlanan kümelenme projelerinde dahil edilmesi gereken aktörler
ve bu aktörlerin projelerin başarısına katkı düzeyleri hakkında da altyapı
niteliğindedir.
ŞEKİL 74: OTOMOTİV YAN SANAYİ DEĞER ZİNCİRİ MATRİSİ
Otomotiv yan sanayi değer zincirinde varlık seviyesi en düşük unsurlar laboratuar, test
ve sertifikasyon merkezidir. Sektörde bu merkezlerin yanı sıra danışmanlık hizmeti
sunucuların ve hammadde sağlayıcıların da çeşitlendirilmesi gereklidir.
Sayfa 274
ŞEKİL 75: BİLİŞİM SEKTÖRÜ DEĞER ZİNCİRİ MATRİSİ
Bilişim sektörünün değer zinciri aktörlerinin performansları oldukça değişkendir, bazı
aktörlerin bölgede faaliyetlerini artırmaları (örneğin STKlar) yeterli gelmemekte,
sektöre sundukları hizmet ve bilgiyi de katma değerli hale dönüştürmeleri
gerekmektedir. Değer zincirindeki her aktör için ayrı stratejiler belirlenmelidir.
Örneğin tedarikçilerin sayısının az oluşu tedarik tekelleri oluşması ve sektörün
rekabetçiliğinin azalması, bağımlılığın yüksek olması anlamına gelmektedir. Büyük
ölçekli müşterilerin bölgede oldukça fazla olmasına rağmen Kocaelili bilişim
firmalarıyla işbirliklerinin az olması sektör firmalarının hem yenilenme hızlarını hem
de ürettikleri katma değeri etkilemektedir.
Metal işleme sanayinde ise otomotiv ana ve yan sanayinin sektörün değer zincirinin en
önemli aktörleri olduğu ve bu aktörlerle sıkı iletişimin gerçekleştirilecek her türlü
projede gözetilmesi gerektiği öne çıkmaktadır. Bu sektörün de diğer sektörler gibi
üniversite işbirliği düzeyi düşüktür. Bu aktör var olmasına karşın işletmelerin rekabet
gücüne katkı seviyesi en düşük seviyededir. Yine rekabet analizi sonuçlarında da ortaya
konulduğu üzere tüm sektörlerin en zayıf değer zinciri oyuncuları sivil toplum
kuruluşları,
sanayi
ve
ticaret
odaları
yada
birlikler-derneklerdir.
Bu
tür
Sayfa 275
organizasyonların kişisel bağlantı sağlama fonksiyonu göstermesi artık yeterli
gelmemekte, firmaların bireysel olarak ulaşmalarının zor ve maliyetli olduğu kritik
sektör ve pazar analizleri, teknoloji ve ürün trendleri gibi verilerle daha katma değerli
ürünler ortaya koymaları, eşleştirme gibi nitelikli iş geliştirme faaliyetleri organize
etmeleri gerekmektedir. Yine kamu kurumlarınca ortaya konulan inovasyon destek
hizmetlerinin işletmelere daha iyi tanıtılması, geliştirilen hizmetlerin sunumunda
proaktif
bir
yaklaşımla,
iletişimci
ve
işbirliğine
açık
saha
çalışanlarıyla
gerçekleştirilmesi önerilmektedir.
ŞEKİL 76: METAL İŞLEME SANAYİ DEĞER ZİNCİRİ MATRİSİ
TABLO 32: İSTİHDAM KARŞILAŞTIRMALARI
Sayfa 276
ŞEKİL 77: SEKTÖRLERİN İNSAN KAYNAĞI DAĞILIMININ KARŞILAŞTIRILMASI
4 yıllık üniversite mezunu ve yabancı dil bilen personel oranlarına bakıldığında Bilişim
Sektörü, Metal İşleme ve Otomotiv Yan Sanayi Sektörlerine göre oldukça önde
gelmektedir. Bu nedenle bilişim sektörü sağladığı istihdamın niteliği açısından diğer
sektörlere göre bölge için daha avantajlıdır.
Ancak bilişim sektöründeki firmalar genellikle mikro ölçeklidir. Bu nedenle firma
başına nitelikli insan kaynağı yüzdeleri yüksek olsa da, bölge bazında sağladıkları
nitelikli insan kaynağı istihdamı düşüktür.
Mevcut durum itibarı ile sektörler bölgede sağladıkları nitelikli insan kaynağı istihdamı
açısından karşılaştırıldığında bilişim sektörünün ve metal işleme sektörünün otomotiv
sektörünü yakalaması mümkün görülmemektedir. Ancak Bilişim Vadisi projesi
gerçekleştiği durumda bölgeye sağladıkları nitelikli insan kaynağı istihdamı açısından
bilişim sektörünün otomotiv yan sanayinin önüne geçeceği de çok açıktır.
Sayfa 277
ŞEKİL 78: SEKTÖR BÜYÜKLÜKLERİ VE KATMA DEĞERLER KARŞILAŞTIRILMASI
Bu matriste sektörlerin çalışan sayıları ve ortalama ciro büyüklükleri karşılaştırılarak
işletme büyüklüklerine göre sıralanmıştır. Yukarıdaki şekil sektörlerin rekabet gücü
ölçümlerinin sonuçlarını da doğrulamaktadır. Görüldüğü üzere rekabet gücü
ölçümlenen her sektör için işletme büyüklüğü tanımı kullanılarak çalışan sayısı ve ciro
açısından konumlandırma yapılmıştır. Mevcut durum itibarı ile Otomotiv Yan Sanayi
Sektörünün yukarıdaki şekildeki ciro konumu çalışan sayısı konumundan daha
yüksektir. Bu da sektörün katma değerli çalıştığı anlamına gelir. Metal işleme ve
Bilişim sektörlerinin ciro konumu çalışan sayısı konumundan daha düşük seviyededir.
Yukarıdaki tablo genel olarak değerlendirildiğinde Otomotiv Yan Sanayi, Metal İşleme
ve Bilişim Sektörleri için sırasıyla ölçümlenen 51, 35,33 değerleri ile uyum içinde olduğu
görülmektedir.
Sektörlerin inovasyon performanslarında değerlendirilen unsurlardan biri olan sınai
hakların kullanımı konusunda ise aşağıdaki gibi bir performans sergilenmektedir:
Sayfa 278
ŞEKİL 79: SEKTÖRLERİN SINAİ HAKLARI KULLANIM PERFORMANSI
Saha çalışmalarında gözlemlenen teknoloji seviyesi, inovasyon ve ar-ge yönetimi
yaklaşımları,
mevcut
teknoloji
seviyeleri
ve
teknoloji
üretme
potansiyelleri
değerlendirildiğinde ise otomotiv yan sanayinde teknoloji geliştiren ve az da olsa
teknoloji üreten firmaların bulunduğu görülmektedir. Bilişim sektöründe ise teknoloji
geliştiren firmalar da bulunmasına rağmen bu oran düşüktür, sektörde teknoloji alanuyarlayan firmalar daha yoğundurlar. Metal işleme sanayi de bilişime benzer nitelikte
bir performans göstermektedir.
ŞEKİL 80: SEKTÖRLERİN TEKNOLOJİ YÖNETİMİ KATEGORİZASYONU
Sayfa 279
ŞEKİL 81: SEKTÖRLERİN YILLARA GÖRE CİROLARINDA İHRACAT VE YURTİÇİ DAĞILIMI
ŞEKİL 82: PAZAR HAKİMİYETİ MATRİSİ
“Pazar Hakimiyeti Matrisi” sektörlerin yurtiçi ve yurtdışı pazar performanslarından
yola çıkarak sektörlerin rekabet güçlerini belirlemek için kullanılır. Ortalama çizgileri
karşılaştırması yapılan üç sektörün ortalama değeri bulunarak elde edilmiştir. Bu
Sayfa 280
nedenle sektörlerin matristeki pozisyonları sadece kendi aralarındaki göreceli
değerlendirme yapmak için kullanılmalıdır.
Kocaeli’de
rekabet
gücü
ölçümlenen
sektörler
Pazar
Hakimiyeti
Matrisine
yerleştirildiğinde Otomotiv Yan Sanayi Sektörü “yıldız sektör alanında, Metal İşleme
Sektörü “uluslararası rekabet gücü düşük sektör” alanında, Bilişim Sektörü “rekabet
gücü düşük sektör” alanında konumlanmaktadır. Yukarıdaki tablo genel olarak
değerlendirildiğinde Otomotiv Yan Sanayi, Metal İşleme ve Bilişim Sektörleri için
sırasıyla ölçümlenen 51, 35, 33 rekabet gücü değerleri ile uyum içinde olduğu
görülmektedir.
Analiz edilen 3 sektörde de kamu tarafından sunulan desteklerin daha iyi
değerlendirilmesi ve yararlanılabilmesini sağlayacak bir arayüze ihtiyaç duyulduğu
ortaya konulmuştur. Sektörlerin farklı rekabet unsurlarına farklı kurumlar destek
sunmakta,
bu
desteklerin
mekanizmaları
da
farklı
şekillenmektedir.
Kısıtlı
kaynaklarıyla rutin işlerine odaklanmış çoğu firma yararına olacak destekleri
anlayabilme ve değerlendirebilme imkanlarına sahip değildir.
Otomotiv yan sanayi sektörünün rekabet avantajının kaynakları incelendiğindeyse
analiz edilen tüm unsurlarda diğer iki sektörün üzerinde performans sergilediği
gözlemlenmektedir. Özellikle firmaların stratejik yönetimi, yönetim profesyonelliği,
kurumsallık ve ar-ge ve inovasyona yatkınlık öne çıkmaktadır. Bunun yanında
üniversite işbirliği, sektör içi işbirliğinin fazlalığı, kamu kurumlarınca sunulan strateji
desteği açısından da diğer sektörlere fark atmaktadır. Otomotiv yan sanayi sektörü
Türkiye’deki nicelik bakımından en iddialı yığınlardan biridir. Ayrıca bu yığın TAYSAD
tarafından adı kümelenme olmasa da kümelenme konseptine benzer şekilde organize
edilmektedir. Ancak TAYSAD ulusal bir STK’dır ve sektör firmalarının önemli bir kısmı
üye değildir. Kocaeli’de faaliyet gösteren ve TAYSAD’a üye olmayan işletmelerin de
rekabet gücünü artıracak hizmetler geliştiren ve sunan sürdürülebilir yapılara ihtiyaç
vardır. Bu firmaların rekabet güçlerini artırarak TAYSAD’a üye olabilecek potansiyele
taşınması için rekabetçi yeteneklerini geliştirmek konusunda çok firmada az etki
oluşturan projelerden ziyade az firmada çok etki oluşturan ve sonuçların firmalarda
net olarak ölçümlenebildiği projeler ortaya konulmalıdır.
Sayfa 281
Bilişim sektörü ise devlet destekleri ve girdi koşulları açısından iyi durumda olmasına
rağmen, yönetimsel problemler ve kurumsallık, yenilik yönetimi ve en önemlisi de
talebin niteliği açısından dezavantajlıdır. İlgili bölümlerde de belirtildiği üzere, sektör
firmaları bölgesel pazarda çalışmaktadırlar ve bölgedeki nitelikli talebin kaynağı büyük
ölçekli işletmelerle çalışma oranları da oldukça düşüktür. Bunun yanında tanıtımpazarlama sorunları, insan kaynağı problemleri ve sermaye eksikliği sektör firmalarının
büyümelerinin önündeki engellerdir. Bölgesel rekabet gücünün üretebilme, satabilme
ve yenileyebilme ögelerinden oluştuğu düşünüldüğünde bilişim sektörünün satabilme
ve yenileyebilme odaklı projelerle desteklenmesi gerektiği ortaya çıkmaktadır. Bilişim
Vadisi projesiyle bölgede yakalanılan olumlu rüzgar ve işbirliğine açık ortamın, sektör
firmalarını ortak vizyon çevresinde birleşmesini sağlayacak, kapsayıcı ve inovasyona
yöneltici teşviklerle güçlendirilmesi gereklidir. Bu bağlamda sektöre yönelik
kümelenme projeleri firmalar arası işbirliğini geliştirmesi açısından önerilen bir
modeldir. Kümelenme projelerinin en önemli başarı unsuru bölgede sektörün değer
zincirinin tüm aktörleriyle küme yapısında temsil edilmesidir. Böyle bir projede,
işletmelerin bugüne kadar iş geliştirme sorunları yaşadıkları büyük ölçekli üretim
üslerinin de küme yapısına dahil edilmesi ve bölgesel rekabet gücünün geliştirilmesi
açısından öneri ve katkılarıyla yer almaları, sektör firmalarının girmekte zorlandıkları
yerel pazarlarla ilgili bir açılım yaratabilecektir. Mevcut durumda bölgede faaliyet
gösteren bilişim firmalarının Bilişim Vadisi projesiyle bölgeye çekilecek büyük bilişim
ar-gesi firmalarıyla veya bu firmaların tedarikçileriyle çalışması oldukça düşük bir
ihtimaldir. Büyük ölçekli bilişim ar-ge firmalarının ne tarz ürün ve hizmetlere ihtiyacı
olduğunun (tier-1, tier-21 seviyelerde) tespit edilerek bölgedeki firmaların yeteneklerini
şimdiden bu yönde geliştirecek projeler de kümelenme kapsamında ortaya konulabilir.
Bu yolla Bilişim Vadisi projesindeki işletmelerin tedarik zincirleri içinde yer alabilmek
açısından bir lobi gücü sağlanacaktır. Bu konuya örnek olarak; Ankara Ostim’de
Savunma ve Havacılık Yan Sanayi Kümesinin kurulması uzun vadede Savunma Sanayi
Müsteşarlığı tarafından geliştirilmesi planlanan havacılık kümelenmesinin yer
seçiminde etkili olması, Ankara’nın tedarikçi potansiyelinin farkına varılmasını
sağlaması verilebilir. Bu projenin başarıya ulaşması için küme aktörlerinin güçlü bir
1
Birinci seviye alt tedarikçiler, ikinci seviye alt tedarikçiler gibi
Sayfa 282
sahiplenme, bölge markaları yaratma ve cazibe merkezi haline gelme konusunda
proaktif bir yaklaşım sergilemeleri önemlidir. Kümelenme sürecinde odaklanılması
gereken yetenek geliştirme projeleriyle ilgili olarak da rekabet analizinin ilgili
bölümleri referans alınmalıdır (örneğin kurumsallaşma ve yönetsel yeteneklerin
geliştirilmesi gibi).
Metal işleme sanayinde ise otomotiv ana ve yan sanayine bağımlı olarak sağlanan talep
avantajı, bilişim sektörüyle arasında fark yaratsa da genel olarak rekabet şartları
açısından bilişim sektörüne yakın performans sergilenmektedir. Sektörde otomotiv yan
sanayine aşırı bağımlılık yeni pazar geliştirmeyi ve üretim yelpazesini çeşitlendirmeyi
engellemektedir. Seri üretime geçilememesi de üretim maliyetlerini yükseltmekte,
büyümeyi engellemektedir. Bu sektör için önerilen; pazar çeşitlendirilmesi yoluyla
otomotiv yan sanayine bağımlılığın azaltılması ve seri üretime yönelik devlet destekleri
sunulmasıdır. Sektörün en temel sorunlarından biri de yenilenme sorunudur;
inovasyon ve ar-ge’ye yönelik çabaların yetersizliği, inovatif faaliyetlerin azlığı, fikri
sınai
hak
kullanımının
yetersizliğidir.
İşletmelerin
inovasyon
yeteneklerinin
geliştirilmesi için inovasyon projelerinin fikirden sonuca kadar tüm yönetim süreci
hakkında desteklenmelidirler. Aynı zamanda sektörde ihracatın desteklenmesi,
işletmelerin yeni pazarlara ulaşım ve iş geliştirme konusunda faaliyetlerine destek
olacak mevcut yapılardan daha aktif yararlanmaları önerilmektedir. (örneğin Avrupa
İşletmeler Ağı, ABİGEM gibi). Bölgede mevcut bulunan ancak işletmelere ulaşmayan
hizmetlerin daha iletken bir model geliştirilerek ve işletmelere birebir ulaşılarak
uygulanabilir hale gelmesi önemlidir.
Kocaeli Rekabet Analizi sonuçları özet halinde aşağıdaki tabloda sunulmaktadır:
Sayfa 283
TABLO 33: KOCAELİ REKABET ANALİZİ ÖNERİLERİ
Sektör Adı
Mevcut Durum
Tavsiye Edilen Strateji
Sorumlu
Kuruluşlar
Otomotiv
Yan Sanayi
Ölçümlenen uluslararası rekabet gücü ortalama
seviyededir. Otomotiv yan sanayi ve TAYSAD
Türkiye’de kümelenme kavramına en yakın
oluşumdur. Ancak firmaların önemli bir kısmı
TAYSAD üyesi değildir. Bu nedenle sunulan
ürün, hizmet, destek vb yararlanamamaktadır.
TAYSAD
üyesi
olmayan
sektör
firmalarının da inovatif yeteneklerinin
geliştirilmesi ve uluslararasılaşmaya yönelik
projeler üretip uygulamak.
- Bölgede TAYSAD dışında bir örgütlenme
yada örgütlenme girişimi olup olmadığı
araştırılması ve yeni projelerde işbirliği
geliştirme (örnek TASİAD)
Kocaeli Valiliği,
MARKA, Sanayi
ve
Ticaret
Odaları, STKlar,
TAYSAD, OSBler
Ulusal ve uluslar arası rekabet yetenekleri - Detaylı saha çalışmasıyla makine
düşük seviyededir. Sektörün temel rekabet gücü sektörünün (sadece metal işleme değil)
konum ve lojistik imkanlardan gelmektedir.
üretim yeteneklerinin segmentasyonunun
yapılarak nihai ürün ve ar-ge, inovasyon
konusunda
yetenekli
firmaların
envanterinin çıkarılması önerilmektedir. Bu
yolla katma değerli nihai ürün üretme
potansiyeli olan firmaların teknik altyapı ve
ar-ge
destekleriyle
teşvik
edilerek
sayılarının ve niteliklerinin artırılmasına
yönelik
faaliyet
gösterilmelidir.
Bu
Kocaeli Valiliği,
MARKA, Sanayi
Odaları, STKlar,
OSBler
Metal İşleme
Bölgeye
sağlayacağı
katma
değer
/
Çıktı Süresi
Yüksek
katma değer
/
Kısa vade
Not:
Sorumlu
kuruluşların
koordineli çalışması
gerektiğinden
“Otomotiv
Yan
Sanayi
Geliştirme
Platformu” gibi bir
platform
hizmetlerin
sürdürülebilirliğini
de sağlayacaktır.
Orta
düzeyde
katma değer
/
Uzun vade
Sayfa 284
Sektör Adı
Bilişim
Mevcut Durum
Kocaeli’deki bilişim firmaları nitelik olarak
zayıftır ve çoğunlukla düşük katma değerli iş
yapmaktadırlar. Bilişim Vadisi projesi bölgede
sektörün ve bölgenin geleceği için kritik önem
arz etmektedir. Ancak sektör firmalarının
ürün/hizmet/yetenekleri büyük ölçekli bilişim
ar-ge firmalarına tier 1, tier 2… olarak entegre
olmaya da uygun değildir.
faaliyetler
firmaların
vizyon
ve
yeteneklerini
geliştirici
nitelikli
danışmanlık ve eğitim hizmetlerini içeren
projelerle desteklenmelidir.
- Yukarıda tanımlanan grup dışında kalan
firmalar ise mevcut faaliyetlerini korurken
pazar geliştirme, yenilikçi nihai ürün
üretme ve bu ürünlerle markalaşma
konusunda finansal desteklerle teşvik
edilmelidir.
Ayrıca
bu
vizyonun
kazandırılmasına
yönelik
projeler
uygulanmalıdır. (örnek olarak da az sayıda
firmanın daha detaylı destekler aldığı
altyapı geliştirme projeleri verilebilir.)
Kümelenme önerilmektedir. Kümelenme
kapsamında
- Büyük ölçekli bilişim ar-gesi firmalarının
ihtiyaç duyacağı taşeronluk hizmetleri
derecelendirilerek tespit edilmeli (tier1,
tier2,..) ve firmaları bu yapıya dönüştürücü
projeler üretilmelidir.
- Firmaların bölgesel ve ulusal pazarda
tanınmalarının sağlanması ve bu yolla
Kocaeli’deki büyük ölçekli üreticilere iş
yapan bilişim firmalarının bölgedeki çözüm
ortağı olarak iş geliştirmelidir.
- Firmalar arası işbirliği ve ortaklıklar teşvik
Sorumlu
Kuruluşlar
Bölgeye
sağlayacağı
katma
değer
/
Çıktı Süresi
Kocaeli Valiliği,
MARKA,
Ticaret Odaları,
STKlar
Orta
düzeyde
katma değer
/
Orta
ve
uzun vade
Sayfa 285
Sektör Adı
Mevcut Durum
Sorumlu
Kuruluşlar
Bölgeye
sağlayacağı
katma
değer
/
Çıktı Süresi
edilmelidir.
- Firmaların temel yeteneklerini ve
kurumsallıklarını
geliştirmeye
yönelik
projeler uygulanmalıdır.
Sayfa 286
KAYNAKÇA
2010 yılı Türkiye'nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Araştırması, İstanbul Sanayi Odası .
(2011).
Acil Tasman, Australia. (Ocak, 2009). ICT As a Driver of Productivity. Melbourne:
TELSTRA, www.telstra.com/productivity.
Akkurt, P. D. (2005). Makine Elemanları.
Art Kleiner, strategy + business Dergisi. (2010, Bahar Sayısı). The Thought Leader
Interview:
Erik
Brynjolfsson.
07
11,
2011
tarihinde
Future
of
Talent:
http://www.futureoftalent.org/wp/wp-content/uploads/2010/03/Bryn-MIT.pdf
adresinden alındı
Bacak, A. B. (2011, 03 07). BT sektöründe katma değerli hizmetlerin payı artmalı . (B. Ç.
Gülizar Büyükkara, Röportajı Yapan)
ÇAĞLAYAN, Z. (2011, 04 06). Çağlayan'dan hizmet sektörüne müjde. (M. T. İhlas Haber
Ajansı, Röportajı Yapan) Ankara, Türkiye: İhlas Haber Ajansı.
Deloitte. (2009). Bilişim Sektörü Güven Araştırması. İstanbul: Deloitte Danışmanlık
A.Ş.
Devlet Planlama Teşkilatı. (2006). İllerde Sanayi. Devlet Planlama Teşkilatı.
DigitalEurope Çalışma Grubu. (2010). “A Transformational Agenda for the Digital Age”
Vision 2020 White Paper. Brüksel: DigitalEurope, http://www.digitaleurope.org.
DPT. (2007). 9. Kalkınma Planı Bilgi ve İletişim Teknolojileri Özel İhtisas Komisyonu
Raporu. Ankara: DPT.
DPT. (2007). Dokuzuncu Kalkınma Planı - Özel İhtisas Komisyonu Raporu. Ankara: TC.
Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı.
Dünya Bankası Güney Asya Bölgesi. (2009). Service Export Sophistication and Economic
Growth. Dünya Bankası.
Dünya Bankası, Politika Araştırmaları Çalışma Grubu Çalışma Notları. (2011, Mart).
Documents & Reports. 07 11, 2011 tarihinde The World Bank: http://wwwBu rapor innoCentric tarafından Kocaeli İl Özel İdaresi için “Kocaeli Sektörel Rekabet Analizi” Projesi kapsamında hazırlanmıştır. ©2011
Sayfa 287
wds.worldbank.org/servlet/WDSContentServer/WDSP/IB/2011/03/22/000158349_20110
322141057/Rendered/PDF/WPS5606.pdf adresinden alındı
Economist
Intelligence
Unit.
(Eylül,
2008).
How
technology
sectors
grow:
Benchmarking IT industry. Londra, New York, Hong Kong: Economist Intelligence
Unit.
Global Insight, Inc. (Kasım, 2009). Digital Planet 2009. Vienna, Virginia: World
Information Technology and Services Alliance (WITSA).
Hürriyet. (2010, 06 17). Bilişim Vadisi Kocaeli'ne kurulacak. 07 21, 2011 tarihinde
Hürriyet
Ekonomi:
http://www.hurriyet.com.tr/ekonomi/15051877.asp
adresinden
alındı
İnterpro.
(2011,
07
08).
Haberler.
07
18,
2011
tarihinde
http://www.interpro.com.tr/?p=141 adresinden alındı
İnterpromedya. (2010). İlk 500 Bilişim Şirketi Araştırması. İstanbul.
İstanbul Sanayi Odası. (2010). Makine İmalat Sanayi Sektörü.
Kocaeli Sanayi Odası. (tarih yok). Kocaeli İli Hakkında. Ağustos 04, 2011 tarihinde
www.kosano.org.tr. adresinden alındı
Konya Sanayi Odası. (2008). Makine İmalat Sanayi Sektör Raporu. Konya Sanayi Odası.
Michael Best ve Charles Kenny, ICT for Development, Cambridge University Press.
(tarih yok). Publications and Papers. 07 11, 2011 tarihinde Charles Kenny:
http://charleskenny.blogs.com/weblog/files/ict.pdf adresinden alındı
Nallıhan Vakfı. (2009). S.S. Nal-Etik Koop. 2009. 07 13, 2011 tarihinde Sınırlı Sorumlu
Nallıhan; Turizm, El Sanatları, Kültür, Doğa, Bilim, Eğitim, Araştırma, Uygulama,
Üretim, Pazarlama, İstihdam, İşletme ve Kalkınma Kooperatifi : www. igneoyalari.org
adresinden alındı
Nermin SÖKMEN, TÜBİTAK Bilgem. (Aralık, 2010). Türkiye’de Yazılım Üreticilerinin
Yetkinlik Düzeyi Firmaların ve Sektörün Gelişimi. Firmaların ve Sektörün Gelişimine
Yönelik Uygulamalar. Gebze, Kocaeli: TÜBİTAK BİLGEM.
Sayfa 288
OECD. (2010, 9 7). Joint OECD-UNSD ITCS (International Trade by Commodity
Statistics)
Database,
December
2009.
07
13,
2011
tarihinde
OECD:
http://dx.doi.org/10.1787/888932327591,
http://dx.doi.org/10.1787/888932326926,
http://dx.doi.org/10.1787/888932327078,
http://dx.doi.org/10.1787/888932327819,
http://dx.doi.org/10.1787/888932327838,
http://dx.doi.org/10.1787/888932327876
adresinden alındı
OECD. (2010). OECD Information Technology Outlook. OECD Publishing.
OICA - Uluslararası Motorlu Araç Üreticileri Organizasyonu - International
Organization of Motor Vehicle Manufacturers. (tarih yok). http://www.oica.net/.
Haziran 14, 2011 tarihinde International Organization of Motor Vehicle Manufacturers:
http://oica.net/category/production-statistics/ adresinden alındı
Otomotiv Sanayii Derneği www.osd.org.tr. (2011).
Otomotiv Sanayii Derneği, Otomotiv Sanayii 2010 yılı Değerlendirme Raporu. (2011).
Otomotiv Sanayii Derneği, Otomotiv Sanayii 2010 Yılı Değerlendirme Raporu. (Mart
2011).
PCNet
Dergisi.
(2010,
06
30).
PCNet
Online.
07
18,
2011
tarihinde
http://www.pcnet.com.tr/w/haberler/sirket-haberleri/2010/06/30/2009un-ilk-500bilisim-sirketi-belli-oldu/ adresinden alındı
Sanayi Genel Müdürlüğü. (Mart 2010). Türk Makine Sanayi.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sanayi Genel Müdürlüğü, Sektörel Raporlar ve Analizler
Serisi 2010/3. (2010). Otomotiv Sektörü Raporu.
Sheth, J. N. (1994, Volume 4). Strategic Importance of Information Technology.
Advances in Telecommunications Management , s. 3-16.
T.C. Başbakanlık . (2003, 12 03). e-Dönüşüm Türkiye Projesi Kısa Dönem Eylem Planı.
Genelge 2003/48 . Ankara: Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü.
Sayfa 289
T.C. Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı. (2010, 06 17). Ana Sayfa>Güncel Haberler. 07
21,
2011
tarihinde
T.C.
Bilim,
Sanayi
ve
Teknoloji
Bakanlığı:
http://www.sanayi.gov.tr/NewsDetails.aspx?newsID=1093&lng=tr adresinden alındı
T.C. Ulaştırma Bakanlığı. (2011). Türkiye Ulaşım ve İletişim Stratejisi, Hedef 2023.
Ankara: T.C. Ulaştırma Bakanlığı.
TAYSAD. (Haziran-2011). Aylık Sektör Raporu. Kocaeli.
TAYSAD www.taysad.org.tr. (tarih yok). TAYSAD Hakkında. Ağustos 04, 2011 tarihinde
Taşıt Araçları Yan Sanayicileri Derneği. adresinden alındı
TGRT
Haber.
(2010,
02
17).
07
18,
2011
tarihinde
http://www.tgrthaber.com/news_view.aspx?guid={FD9362DD-6F41-42FA-AF5AC5EA137F0F4F} adresinden alındı
TMMOB. (2010). Makine İmalat Sanayi Sektör Araştırması.
TOBB. (2010). V. Türkiye Sektörel Ekonomi Şurası. Ankara: TOBB.
TÜBİDER. (tarih yok). TÜBİDER Mesleki Yeterlilik Kurumu İle Sektörün Meslek
Tanımlarını Belirliyor . 07 20, 2011 tarihinde TÜBİDER Bilişim Sektörü Derneği:
http://www.tubider.org.tr/ adresinden alındı
TÜBİSAD. (2011). BT Harcamaları 2011'de %4,3 arttı. 07 16, 2011 tarihinde TÜBİSAD Haberler:
http://www.tubisad.org.tr/Tr/News/Sayfalar/BTharcamalariyuzde4-
3artti.aspx adresinden alındı
TUİK-Türkiye İstatistik Kurumu, www.tuik.gov.tr. (2011).
Türkiye Otomotiv Sektörü Raporu, Başbakanlık Yatırım Destek ve Tanıtım Ajansı .
(2010).
Türkiye Otomotiv Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı 2011-2014, Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı Sanayi Genel Müdürlüğü. (2011). Türkiye Otomotiv Sektörü Strateji Belgesi ve
Eylem Planı 2011-2014.
Türkiye Otomotiv Sektörü Strateji Belgesi ve Eylem Planı 2011-2014, Sanayi ve Ticaret
Bakanlığı, Sanayi Genel Müdürlüğü. (2011).
Sayfa 290
Türkiye'de İllerin Sosyo-Ekonomik Gelişmişlik Sıralaması (2010), Devlet Planlama
Teşkilatı. (2011).
Urak, Deloitte. (2009). İllerarası Rekabetçilik Endeksi. İstanbul: Urak.
Wikipedia. (tarih yok). 07 13, 2011 tarihinde Vikipedi, Özgür Ansiklopedi:
http://tr.wikipedia.org/wiki/Kurumsal_kaynak_planlamas%C4%B1 adresinden alındı
World Economic Forum. (2010). Fostering the Economic and Social Benefits of ICT.
WEF, The Global Information Technology Report.
YASAD - Yazılım Sanayicileri Derneği. (2009). Yazılım: Ekonominin Yeni Kalkınma
Gücü. İstanbul: YASAD.
Sayfa 291

Kocaeli Sektörel Bazda Rekabet Analizi Projesi Raporu "Doğu

Transkript

Benzer belgeler

ÖZGEÇMİŞ KİŞİSEL EĞİTİM

1. Çalışma Konusu - Kocaeli Üniversitesi Mühendislik Fakültesi

28 29 Mayıs 2015 Acapulco, Girne

PORTER MODELİ: ULUSLARARASI REKABET

İhale ilanı - kocaeli defterdarlığı

PDF - AJIT-e

TOSB Yönetim Kurulu, Çayırova Belediye Başkanını ziyaret etti

Araştırma Notu 10/80