böbrek nakli bakım rehberi

Transkript

BÖBREK NAKLĐ
BAKIM REHBERĐ
Đç Hastalıkları Bölümü Cerrahi Bölümü
Organ Nakli Servisi Erasmus MC
© Erasmus MC
Hastalarla iletişim ekibi (iletişim bölümü),
gözden geçirilmiş 2. Baskı: Eylül 2008
Bu bakım rehberinin hayata geçirilmesinde emeği geçen herkese teşekkürlerimizle:
•
Erasmus MC'de böbrek nakliyle ilgili çalışanlar
•
Erasmus MC böbrek nakli hastaları
Ziyaret adresi
Mektup adresi
Erasmus MC
Erasmus MC
’s Gravendijkwal 230 (ana giriş)
t.a.v. Niertransplantatie secretariaat
3015 CE Rotterdam
kamer D 408
Westzeedijk 361
Postbus 2040
(kapalı otopark / 2 no.lu giriş)
3000 CA Rotterdam
3015 CE Rotterdam
Tel.: (010) 704 0 704
www.erasmusmc.nl
BÖBREK NAKLĐ BAKIM REHBERĐ
1
Bakım Rehberi, aşağıda belirtilen kişinin şahsi malıdır:
Soyadı:
Adres:
Posta kodu ve yerleşim yeri:
Telefon numarası:
Doğum tarihi:
Erasmus MC hasta numarası:
Uzman terapistin soyadı:
Bu bakım rehberini Erasmus MC'ye, aile hekiminize ve yardım görevlilerine
yapacağınız her ziyarette yanınıza alın.
Bakım rehberinin kaybolması halinde bulan kişinin derhal rehberin sahibiyle temasa
geçmesi rica olunur.
1
Bakım rehberinin içeriğine dayanarak herhangi bir hak talep edilemez.
DĐZĐN
Genel
1.
Giriş
6
2.
Böbrek naklinde telefon prosedürü ve telefon listesi
8
3.
Hastaneye hazırlıklı gitmek
11
4.
Akademi Tıp Merkezi olarak Erasmus MC
13
5.
Aile hekiminizle temas
16
Böbrek nakli
6.
Böbrek naklinde arka plan bilgisi
18
6.1 Böbrekler
18
6.2 Transplantasyon olasılıkları
21
6.2.1 Canlı donörle böbrek nakli
21
6.2.2 Ölmüş bir kişinin (kadavra) böbreğiyle böbrek nakli
25
7.
27
Ön araştırma ve bekleme dönemi
7.1 Ön araştırma
27
7.2 Araştırma sonuçları
29
7.3 Eurotransplant
30
7.4 Bekleme süresi
31
7.5 Bilimsel çalışmalar
33
8.
Böbrek nakli
34
8.1 Çağrı
34
8.2 Hastaneye yatırılma ve hazırlık
36
8.3 Ameliyat
37
8.4 Ameliyat sonrası
40
8.5 Hasta bakım bölümü ve böbrek nakli ekibi
44
8.6 Taburcu
46
DĐZĐN
9.
Böbrek nakli polikliniğinde devam kontrolü
48
10.
Đlaç kullanımı ve en sık sorulan sorular
50
10.1 Đlaç kullanımı ve ilaçların muhtemel yan etkileri
50
10.2 Đmmunosupresiflere başlarken en sık sorulan sorular
54
11.
58
Böbrek naklinden sonra beslenme
11.1 Beslenme tavsiyeleri ve hijyen
58
11.2 Ürün ve kilo bilgisi
64
12.
Böbrek naklinden sonra yaşam tavsiyeleri
68
Ek bakım
75
Ek bilgi
13.
13.1 Tıbbi Sosyal Hizmetler (MMW)
75
13.2 Manevi bakım
76
13.3 Evde bakım ve transfer hemşiresi
77
14.
Kader ortaklarıyla temas
78
15.
Adresler ve Đnternet siteleri
79
Ekler
Đlaç kullanımınızı ve fiziki kontrollerin sonuçlarını not etmeniz için tıbbi
günceniz.
81
Notlar
Ekler için dosya ("CAPD", "hemodiyaliz" ve Erasmus MC broşürleri gibi,
ayrı ekler için)
84
GENEL
sayfa 6
1. BÖLÜM: GĐRĐŞ
Bu rehber, Rotterdam'da bulunan Erasmus MC böbrek nakli ekibinin bakım
B1
rehberidir. Bu bakım rehberi, böbrek hastalığının son aşamasında olan ve
böbrek nakli geçirmesi muhtemel olan kişileri olduğu kadar, onların
B2
partnerlerini, arkadaşlarını ve/veya akrabalarını da hedeflemektedir.
B3
Kısa bir süre önce, böbrek nakli uzmanı bir nefrolog (nefrolog, böbrek
hastalıkları konusunda uzmanlaşmış bir dahiliyecidir) size, böbrek nakli ile ilgili
koşulları muhtemelen karşılıyor olduğunuzu söyledi. Bu bakım rehberinde,
B4
olası bir transplantasyona dek ön süreçte nelerin olacağı ve transplantasyon
olasılıklarının yanı sıra, böbrek nakline karar verecek olursanız, bu kararın
B5
hayata geçirilmesi sırasındaki süreç de tarif edilmektedir.
Bu bakım rehberini, sizinle ilgilenen bakım sağlayıcılarından alacağınız sözlü
B6
bilgiye (ve yazılı veya odyovizüel diğer bilgilere) ek ve destek oluşturma
amacını taşıyan bir bilgilendirme dosyası olarak görebilirsiniz. "Bakım
B7
sağlayıcısı" terimi ile pek çok kişi kastediliyor olabilir (örneğin tedavi eden
doktor, hemşire, laborant, koordinatörler, pratisyen hemşire, tıbbi sosyal
B8
görevli).
Bakım rehberini ayrıca, bakım sağlayıcılarıyla yapacağınız görüşmeler
B9
sırasında, yardımcı bir araç olarak da kullanabilirsiniz. Rehberde, hazırlık ve
tedavi evrelerine ilişkin çeşitli sabit anlar tanımlanmıştır. Daha rehberi okurken
kendinizi, gerçekleşmesi muhtemel olan şeylere bir miktar hazırlayabilirsiniz.
Önceki
deneyimlerimizden,
aydınlatılmak
istediğini
hastaların
çoğunlukla
öğrendiğimizden
dolayı,
detaylı
bakım
bir
B 10
şekilde
rehberinde
B 11
sunduğumuz bilgiyi elimizden geldiğince eksiksiz tutmaya çalıştık. [Sunulan]
Bilginin miktarı size şu an için size çok geliyorsa, elbette ki, her şeyi hemen
B 12
okumak yerine, [bir bölüm] sizin için geçerli olduğunda [onu] okuma yoluna
gidebilirsiniz. Partnerinize ya da akrabalarınıza kıyasla daha fazla ya da tam
tersi, daha az bilgiye ihtiyaç duyuyor da olabilirsiniz. Bu durumda herkes,
B 13
rehberin kendi istediği kadarını okuyabilir. Eğer ele alınan bir konu sizin için
(henüz) geçerli değilse, o bölümü atlayabilirsiniz. Belli bir bilgiyi (tam olarak)
B 14
anlamadıysanız ya da daha fazla (sözlü) bilgi istiyorsanız, transplantasyon
koordinatörlerinden ya da pratisyen hemşirelerden biriyle daima temasa
geçebilirsiniz (bkz: Telefon listesi). Bu kişilerle, bakım rehberiyle ilgili başka
yorumlarınız için de temasa geçebilirsiniz.
B 15
GENEL
sayfa 7
1. BÖLÜM: GĐRĐŞ
B1
Ayrıca bakım rehberinin size, hastalığınızın kendisi ve sonuçlarıyla başa
çıkmada biraz olsun manevi destek sunacağını da umuyoruz. Bu rehberi
okumanın yakınlarınıza da faydası olabilir. Yakınlarınız, tedaviniz ve olası
sonuçları hakkında daha fazla bilgi sahibi olursa, bu konuda onlarla
konuşmanız daha kolay olur.
Bu bakım rehberi sizin şahsi malınızdır. Bakım rehberini, tedavinizi yapan
doktora, aile hekimine ve hemşireye/semt hemşiresine her gidişinizde yanınıza
alın. Böylece sorularınız hep elinizin altında olur ve istendiği anda, rehbere ek
bilgi eklenebilir.
B2
B3
B4
B5
B6
Dostça selamlar,
Erasmus MC iç hastalıkları ve cerrahi Bölümü, organ nakli servisi çalışanları
B7
B8
Bu bakım rehberinde "o" zamirinin geçtiği her yerde, hem "kadın", hem "erkek"
kastedilmektedir.
B9
B 10
B 11
B 12
B 13
B 14
B 15
GENEL
sayfa 8
2. BÖLÜM: BÖBREK NAKLĐNDE TELEFON PROSEDÜRÜ VE TELEFON LĐSTESĐ
B1
Transplantasyon sonrası
Aşağıdaki şikâyetlere sahipseniz, mutlaka Erasmus MC'nin böbrek nakli
B2
ekibiyle temasa geçmelisiniz:
• Rektal olarak ölçüldüğünde ateşiniz 38ºC veya üzeri ise.
B3
• Transplant böbreğin olduğu bölgede ağrınız varsa ve bu ağrı bir adet
B4
parasetamol aldıktan birkaç saat sonra hâlâ devam ediyorsa.
• Đdrar üretiminiz dikkati çekecek ölçüde azaldıysa.
B5
• Đstifrağ ve/veya ishal gibi nedenlerle ilaçları içinizde tutamıyorsanız.
B6
• Yukarıda tanımlananların dışında kalan şikâyetleriniz için ilk olarak, durumunuzu
bilen aile hekiminizle temasa geçebilirsiniz. Şikâyetlerinizi ona anlatın ki, o da
sevk edilmenizin gerekip gerekmediğine karar versin. Aile hekiminiz gerekirse
sizi Erasmus MC'ye havale edecektir.
Telefon şeması
Transplantasyonun önce ve sonrasındaki soru ve şikâyetleriniz için, bizimle
B7
B8
B9
B 10
nasıl temasa geçeceğinizi aşağıdaki şemada görebilirsiniz.
B 11
B 12
B 13
B 14
B 15
GENEL
sayfa 9
Mesele nedir
Acil meseleler ve
durumlar için iş
Ne zaman telefon
Aranacak numara
edilmesi gerekir
Derhal
010 - 703 59 99
(010 - 704 01 15)
günleri, saat 8:30 ile
Telefonunuza kim çıkacak
Böbrek nakli/nefroloji
polikliniği asistanı.
Nefrologla temasa geçer.
17:00 arası
010 - 704 0 704'ten
Nöbetçi iç hastalıkları
durumlar için, iş
telefonun merkez
uzmanı veya nefrolog.
günleri VE hafta
gruptaki bir nöbetçi
sonları, saat 17:00 ile
dahiliyeciye
Acil meseleler ve
Derhal
bağlanmasını isteyin.
saat 08:30 arası
Transplantasyon
Đş saatleri
010 - 703 51 85
Böbrek
(sonrası yaşamla ilgili
içinde
06 - 22575979
pratisyen
nakli
tavsiyeler) hakkındaki
m.tielen@
hemşireleri*: Mirjam
sorularınız veya genel
erasmusmc.nl
Tielen
bilgi almak için
m.c.vanburen@
erasmusmc.nl
Marleen van Buren
l.maasdam@
erasmusmc.nl
Ön
araştırma
döneminde randevu
veya
bilgi
Đş saatleri
Böbrek nakli
koordinatörleri:
içinde
almak
için
Transplantasyon
Đş saatleri
sonrası bilimsel
içinde
araştırmalar
Louise Maasdam
010 - 703 40 94
Annemarie Luchtenburg
010 - 703 34 51
Marry de Klerk
010 - 703 54 68
Nazli Altintas
010 - 703 54 68
Sandra Middel
010 - 703 46 07
Willij Zuidema
010 - 703 57 56
Araştırma hemşireleri:
Annemarie Geel
Nelly de Leeuw van Weenen
hakkında sorular
*Böbrek nakli pratisyen hemşireleri
Erasmus MC'de "böbrek nakli pratisyen hemşireleri" görev yapmaktadır. Pratisyen
hemşireler, belirli bir hasta grubuna sunulan doğrudan doğruya sağlık bakım hizmetinden
sorumlu hemşirelerdir ve hemşirelik görevlerini tıbbi görevlerle birleştirirler. Böbrek
naklinizle ilgili sorularınız ve net olmayan konularla ilgili olarak bu kişilerle temasa
geçebilirsiniz. Bu hemşireler size klinik tablonuz ve Erasmus MC'de gördüğünüz tedavi
hakkında bilgi verir. Tüm tedavi süreciniz boyunca sizin için sabit irtibat noktası işlevini
görürler.
GENEL
sayfa 10
Böbrek nakline ilişkin Erasmus MC'deki diğer telefon numaraları
Böbrek nakli sekreterliği, Prof. Dr. W. Weimar
Tel.: (010) 703 46 07
Böbrek nakli polikliniği
Randevuları ertelemek veya reçete istemek için
Tel.: (010) 704 01 15
Hastaneye yatırılma sekreterliği
Bekleme listesindeki sıranızla ilgili sorular için (bekleme listesi yönetimi)
Tel.: (010) 703 11 56 / 703 11 57
Tıbbi Sosyal Hizmetler
Nico Tronchet (perşembe günleri yok)
Tel.: (010) 703 46 16
(Psikososyal bakım hizmeti sekreterliği)
Diyet uzmanlığı, böbrek nakli
Tel.: (010) 703 30 55 (iş günleri saat 9:00 ile 10:00 arası)
Đç hastalıkları bölümü (bölüm 4-Noord)
Tel.: (010) 703 31 36
Organ nakli bölümü (bölüm 9-Zuid)
Tel.: (010) 703 32 96
Cerrahi sekreterliği
Tel.: (010) 703 37 33
Anestezi polikliniği
Tel.: (010) 704 01 02
GENEL
sayfa 11
3. BÖLÜM: HASTANEYE HAZIRLIKLI GĐTMEK
Aşağıda, hastaneye ve çeşitli bakım sağlayıcılarına yapacağınız ziyaretlerle ilgili birkaç
tavsiye bulunuyor:
•
Güvendiğiniz bir kişiden randevulara sizinle birlikte gelmesini isteyin. Đki kişinin
duyacakları, bir kişinin duyacaklarından daha fazla olacaktır ve birlikte daha fazla şeyi
aklınızda tutabilirsiniz. Görüşme ya da tasarlanan tedavi, beklediğiniz ya da
umduğunuzdan daha farklı bir şekilde gelişecek olursa, birbirinize destek olabilirsiniz.
Ayrıca bu [ikinci] kişi, görüşme sırasında not da tutabilir.
•
Şikâyet ve/veya sorularınızı bakım rehberine not edin ve bunların üzerinden, tedaviyi
uygulayan doktoru ziyaretiniz, ya da onun sizi ziyareti sırasında madde madde geçin.
•
(Đyice) Anlamadığınız tıbbi terimler hakkında gönül rahatlığıyla daha detaylı açıklama
isteyin. Aldığınız bilgiyi kendi sözlerinizle tekrar edecek olursanız, onu iyice
anladığınızdan emin olmuş olursunuz.
•
Sorularınızı o şekilde sorun ki, bunlara verilebilecek cevap sadece "evet" ya da "hayır"
ile sınırlı olmasın; bu sayede daha fazla bilgi almanız mümkün olur. Örneğin:
"Transplantasyon sonrası ilaçlarının yan etkileri var mıdır" yerine, "transplantasyon
sonrasında kullanılan ilaçların hangilerinin yan etkisi vardır?"
•
Aceleyle karar vermeyin ve tedavinizi uygulayan doktorun önerdiği tedavi planı
hakkında şüpheleriniz varsa, düşünme süresi ya da bir ek görüşme talebinde bulunun.
Verilen tavsiyeye uymayacak olursanız, başka tedavi olanaklarının ve bunların
muhtemel sonuçlarının neler olduğu hakkında bilgi alın.
•
Başka bir hastaneden, bir başka hekimin görüşünü (buna "second opinion" denir)
almak isteyecek olursanız, buna hakkınız vardır. Böyle bir adım atmayı
düşünüyorsanız, bunu aile hekiminizle ya da tedavinizi uygulayan hekimle görüşün.
Ayrıca, deneyimli bir kader ortağı ile yapacağınız bir görüşmenin de faydasını
görebilirsiniz. Öte yandan, bu yola gittiğiniz takdirde tedavinizin uzamasına neden
olabileceğinizi de unutmamalısınız.
•
Bakım sağlayıcılarınızla iyi bir temasınızın olması ve onlara güvenmenizin önemi
büyüktür. Canınızı sıkan bir şey olursa, bunu (gerekirse başka bir kişiyle birlikte)
gündeme getirin.
GENEL
sayfa 12
3. BÖLÜM: HASTANEYE HAZIRLIKLI GĐTMEK
•
Beklenti, düşünce ve isteklerinizin neler olduğu konusunda net olmaya çalışın.
Gerektiğinde, bakım sağlayıcınıza, sizin için önemli olan şeyleri hatırlatın. Bakım
sağlayıcısı, her gün pek çok hasta gördüğünden dolayı, her bir hastayı tek tek aklında
tutamaz. Bir şeyi ikinci bir kez sormak veya söylemekten çekinmeyin.
•
Hakkınızdaki tüm tıbbi belgeleri inceleme hakkına sahipsiniz. Bu konuda,
2
öğrenebileceğiniz standart prosedürler geçerlidir .
2
Bkz: "Hasta Yükümlülük ve Hakları" adlı Erasmus MC broşürü
GENEL
sayfa 13
4. BÖLÜM: AKADEMĐ TIP MERKEZĐ OLARAK ERASMUS MC
Rotterdam'da bulunan Erasmus MC, yeni bilginin oluşturulup (geleceğin)
profesyoneller(in)e aktarıldığı bir akademi tıp merkezidir. Merkezin çalışma alanı çok
geniş olup, hastalıktan sağlığa, bireyselden toplumsal sağlık hizmetlerine dek uzanır.
Oluşturulan bilgi ve yeni bulgular, hastaların günlük bakımı ve tedavisinde kullanılır.
23
Erasmus MC , çocuk hastanesi, Erasmus MC-Sophia ile birlikte, kent merkezindedir.
Erasmus MC-Daniel den Hoed onkolojik merkezi ise, güney Rotterdam'dadır (RotterdamZuid).
Erasmus MC'nin, toplam 11.000'in üzerinde çalışanı vardır. Merkezin üç ana görevi
vardır: Hasta bakımı, eğitim ve öğretim, araştırma.
Hasta bakımı
Hasta bakımı, Zuid-Holland, Zeeland ve West Brabant bölgelerinden gelen hastalara
yöneliktir. Bazı rahatsızlıklar için, Hollanda'nın her yerinden hastalar bu hastaneye
gelir. Her yıl yaklaşık yarım milyon insan Erasmus MC'ye gelir. Erasmus MC,
akademik bir merkez olduğundan vurgu, bileşik bakım üzerindedir.
Erasmus MC'de şu anda, yetişkinler arasında yılda yaklaşık olarak 120 böbrek nakli
gerçekleştirilmektedir.
Eğitim & Öğretim
Bir akademi tıp merkezi olarak Erasmus MC, bir eğitim enstitüsüdür. Burada tıp
öğrencileri, hekim olmak üzere eğitilirler (bunlara "intern hekim" denir). Uzmanlık eğitimi
gören hekimler de, tıp uzmanı olmak için gerekli eğitimlerini bu hastaneden alırlar
(bunlara "asistan doktor" denir). Aynı şekilde, tıp uzmanları için devam eğitimleri de
mümkündür. Stajyer hemşire ve doktor yardımcıları, Erasmus MC'de eğitim görebilir veya
staj yapabilirler.
Sizin açınızdan bunun anlamı, görüşmelere ve/veya fizik muayenelere çoğunlukla
birden fazla kişinin (örneğin asistan veya uzman doktor, intern hekim ve hemşire
[stajyer hemşire] veya pratisyen hemşirenin) katılmasıdır.
3
Metinde "Erasmus MC merkez şube"nin geçtiği her yerde, önceki Dijkzigt Hastanesi kastedilmektedir.
GENEL
sayfa 14
Bunun bir başka anlamı da, poliklinikte size, nefrolog, stajyer nefrolog ya da pratisyen
hemşire tarafından bakılabileceğidir. Eğer hastaneye yatırılacak olursanız, yatağınızın
etrafında sıklıkla, üniversite hastanesi olmayan hastanelerde görmeye alışık olmadığınız
sayıda yardım görevlisi göreceksiniz.
Araştırma
Akademi tıp merkezi, bir eğitim enstitüsü olmasının yanı sıra, aynı zamanda bir araştırma
enstitüsüdür de. Bunun anlamı, burada tıbbi-bilimsel araştırmaların yapıldığıdır. Bilimsel
araştırma, sahip olunan bilgiyi arttırmak ve daha iyi tedavi yöntemleri geliştirmek için
gereklidir. Bu da sonuç olarak hastanın yararınadır. Bilimsel araştırmanın sorumlu bir
şekilde gerçekleştirilip gerçekleştirilmediği titiz bir şekilde denetlenir. Bu amaçla katı
normlar oluşturulmuştur ve bir Tıbbi Etik Đnceleme Komitesi (METC) bulunmaktadır.
Tıbbi-bilimsel araştırmaya katılmanız sizden de istenecektir. Geçmişte bilimsel
araştırmaya katılmış olan hastaların da sayesinde, günümüzde, böbrek naklinden sonra
elde edilen sonuçlar iyi bir hal almıştır. Doğal olarak, daha da iyi sonuçlar almak için çaba
gösteriyoruz. Bilimsel araştırmalara, başka kişilerin yanı sıra, bir araştırma hemşiresi de
eşlik eder. Elbette ki size teklif edilen bir araştırmaya katılmak istemediğiniz takdirde
bunun, tedavinizin devamı açısından olumsuz bir sonucu olmayacaktır. Tercihinize daima
saygı gösterilecektir.
Alınan vücut parçası ("rezidüel doku"), araştırma ve eğitim için kullanılır.
Tedaviniz ve buna ilişkin ön araştırma için genellikle kanınız ya da -örneğin
böbreğinizden- bir doku parçası alınır. Bu [parça], tanıyı koymakta; yani, rahatsızlığınızın
ne olduğu ya da tam tersi, ne olmadığını belirlemekte kullanılır. "Vücut parçası" adı
verilen bu parçanın daha sonraki bilimsel araştırmalarda önem taşıdığına sık sık
rastlanır (örneğin, daha hızlı veya daha titiz tanı koyabilmeye dair bir metot
bulunduğunun düşünülmesi durumu). Eğer sizden alınan "rezidüel doku"nun tıbbi bilimsel
araştırmalarda kullanılmasına karşı değilseniz, hiçbir şey yapmanıza gerek yoktur. Bu
takdirde rezidüel doku anonim olarak kullanılacaktır; dokunun size ait olduğu tespit
edilemez. Bunun kullanılmasına bir itirazınız varsa, bir itiraz formu doldurabilirsiniz. Bu
formu enformasyon merkezinden alabileceğiniz "Tıbbi- Bilimsel Araştırma" başlıklı
Erasmus MC broşüründe bulabilirsiniz.
GENEL
sayfa 15
Erasmus MC'nin ulaşılabilirliği
Erasmus MC şu anda yeni bir hastane inşa ediyor. Bu durum, beraberinde birtakım
rahatsızlıklar getirebilir. Bununla ilgili olarak anlayışınıza sığınıyoruz.
Güzergâh tarifi ve taşıt park yerlerinin nerede olduğu www.erasmusmc.nl Đnternet
adresinde bulunabilir. Bu adreste ayrıca, çeşitli poliklinik ve bölümlerin nerede
bulunduğunu da görebilirsiniz.
GENEL
sayfa 16
5. BÖLÜM: AĐLE HEKĐMĐNĐZLE TEMAS
Uzman hekimle doğrudan doğruya temasa geçmeyi gerektiren nedenleri görmek için, 2.
bölümdeki telefon şemasına bakınız.
Aile hekimi, sağlık hizmetlerinin merkezinde duran kişidir. Fiziksel ve ruhsal şikâyetlerde
ilk temas onunla yapılır. Aile hekimi sizi tedavi edebilir, size tavsiyede bulunabilir ve
başkasına sevkinizi yapabilir. Normalde aile hekimi, her şeyi konuşabileceğiniz
sırdaşınızdır. Onunla cinsellikle veya hastalığınızla ilgili duyduğunuz korku gibi, yaşama
dair hassas konuları da konuşabilirsiniz.
Aile hekimi, hastanedeki hekimlerin tersine, her şeyden önce ailenin hekimidir. Bu
yüzden aile hekiminizle temasa geçmek, bir yandan Erasmus MC'de başka hekimlerin
tedavisini görüyorken de önemlidir. Zira hastalığınız yalnızca sizi ilgilendirmekle kalmaz.
Partneriniz ya da aileniz varsa, hastalığınızın onlar üzerinde de etkili olacağı kesindir:
Hastalığınızın onların iyiliği üzerinde nasıl bir etkisi vardır? Bunu kaldırabiliyorlar mı,
yoksa aile ortamı için yardım veya rehberlik gerekli mi?
Aile hekiminize, çeşitli araştırmalar arasında ya da organ nakli öncesi veya
sonrasındaki bekleme süresinde, evdeyken danışmış olabilirsiniz. Bakım rehberinizi
tedaviniz ya da kullandığınız ilaçlarla ilgili olarak aile hekiminizle yapacağınız görüşme
sırasında yardımcı olarak kullanabilirsiniz. Aile hekiminiz de, bakım rehberinize, hangi
sorunlarla karşılaştığınızı, hangi tavsiyelerin verildiğini ve nelerin yapıldığını not
edebilir. Bu da, Erasmus MC'deki, tedavinizi uygulayan doktor için faydalı bir bilgi
oluşturur.
Böbrek nakli uzmanınız, aile hekiminizi gelişmelerden haberdar eder.
GENEL
sayfa 17
5. BÖLÜM: AĐLE HEKĐMĐNĐZLE TEMAS
Aile hekiminin soyadı:__________________________________________
Aile hekiminin telefonu:_________________________________________
Eczanenin telefon numarası:_____________________________________
Tarih
Konsültasyon
nedeni
Bulgular
Tavsiyeler/
eylemler
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 18
6. BÖLÜM: BÖBREK NAKLĐNDE ARKA PLAN BĐLGĐSĐ
6.1
Böbrekler
Sağlıklı böbrekler
Normalde herkesin iki böbreği vardır. Fasulye biçimindeki bu organlar, vücudunuzun arka tarafında,
bel seviyesinde, belkemiğinin her iki yanında bulunur. Böbreklerin üst tarafı kaburgaların altına gelir
ve bu sayede dışarıdan gelecek olan zararlara karşı makul ölçüde korunmuş olurlar.
Her bir böbreğin uzunluğu yaklaşık 10 ila 15 cm, ağırlığı ise yaklaşık 160 gramdır.
böbreküstü bezi [bijnier]
böbrek [nier]
Şekil 1. Böbreklerin vücuttaki konumu.
Böbreklerin, şahdamarının (aort) bir kolu olan böbrek atardamarlarından kan gelir. Bu kanın
temizlenmesi gerekir. Temizlenen kan, böbreği, en alttaki ana toplardamara (inferyör vena kava)
açılan böbrek damarı yoluyla terk eder.
Böbreklerde idrar oluşturulur ve bu idrar, sidikyolları (üreterler) yoluyla mesaneye gelir. Mesane
pelvistedir ve doldukça şişen bir balona benzer. Đdrarınızı yapmanız gerektiğinde, mesanenin kasları
büzüşür. Yetişkinlerin mesane kapasitesi yaklaşık 500-750 mililitredir.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 19
1. belkemiği [wervelkolom]
2. böbrekler [nieren]
3. sidikyolları [urineleiders]
4. leğen [bekken]
5. mesane [blaas]
6. üretra [plasbuis]
Şekil 2. Đdrar yollarının konumu.
Böbreklerin dış tarafında sağlam bir kılıf bulunur: Böbrek kapsülü. Bunun altında böbrek
korteksi ve böbrek medullası bulunur. Böbrek medullasında nefron adı verilen, yaklaşık
bir milyon adet küçük filtre bulunur. Her bir nefron iki bölümden oluşur: Glomerülüs
(böbreğin filtresi) ve tubulüs (böbrek borucuğu). Glomerülüs, filtre olarak işlev görmesini
sağlayan çok ince duvarları olan, bir salkım ya da bir yumak kılcal damardan oluşur. Kan,
nefronların içinden sürekli akar ve bu yolla temizlenir: Geride idrar halinde artık maddeler
kalır. Đdrar yaklaşık 5 veya 6 çanak şeklinde biriktirme boşluğunda (böbrek çanakları)
birikir ve son olarak böbrek pelvisi ya da üreterler aracılığıyla mesaneye ulaşır.
Böbreklerin en önemli üç işlevi şunlardır:
Atıkların vücuttan atılması.
Vücuttaki sıvı dengesinin düzenlenmesi (sıcak veya soğuk havalarda, az ya
da çok su içildiğinde, az ya da çok terlendiğinde).
• (Kan basıncını düzenlemede, kemiklerdeki kalsiyum miktarı ve akyuvarların üretiminde rolü
olan) Hormon(ları) üretmek.
•
•
Đyi çalışmayan böbrekler
Böbrekleriniz işlev göremezliğin sınırındaysa ve henüz renal replasman tedavisine
(böbrek işlevlerini ikame edici tedavi) ihtiyacınız yoksa, bu duruma "preterminal böbrek
yetmezliği" adı verilir.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 20
nefronlu böbrek korteksi [nierschors met nefronun]
böbrek medullası [niermerg]
böbrek kaliksi [niermelkje]
böbrek toplardamarı [nierader]
böbrek atardamarı [nierslagader]
böbrek pelvisi [nierbekken]
sidikyolu [urineleider]
mesaneye yönü [richting blaas]
Şekil 3. Böbreğin kesiti.
Böbrekleriniz artık çalışmıyorsa, bu duruma "terminal böbrek yetmezliği" denir.
Son dönem böbrek yetmezliği olan hastaların şu şikâyetleri olabilir:
•
Ciddi derecede yorgunluk, zayıflık hissi, dermansızlık
•
idrar üretiminin hiç olmaması ya da az olması
•
kaşıntı
•
•
kemik erimesi
kansızlık
Böbrekleri iyi çalışmayan bir kişi hayatta kalamaz. Böbrek işlevi devralınmalıdır. Bu iş,
renal replasman tedavileri (böbrek işlevlerini ikame edici tedaviler) ile başarılabilir. Bu
tedaviler şunlardır:
•
Böbrek nakli: Böbrek nakli, donör böbreğin karnın alt bölümüne yerleştirilip
mesaneye bağlandığı (bkz: 8. bölüm) bir ameliyattır. Bu transplantasyon, ölmüş (kadavra)
ya da canlı bir donörün böbreğiyle yapılabilir. Bunun çeşitli yöntemleri vardır: Bu konudaki
daha detaylı bilgiyi, "transplantasyon olasılıkları" başlığı altındaki § 6.2'de bulabilirsiniz.
•
SAPD: SAPD'de, (sürekli ayaktan periton diyalizi), lavaj (yıkama) karın vasıtasıyla
yapılır. Bir kese lavaj sıvısı, karın boşluğuna bir hortumcuk (sonda) vasıtasıyla sokulur.
Karın zarı, filtre gibi işlev görür. Birkaç saat sonra, lavaj sıvısı sonda aracılığıyla çıkarılır
ve yeni bir kese lavaj sıvısı karın boşluğuna sokulur. Keseler, günde 4-5 kez değiştirilir.
Son değiştirme yatmadan önce yapılır. Ayrıca lavajların, bir makine aracılığıyla geceleri
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 21
yapıldığı sürekli, döngüsel periton diyalizi (SDPD) de tercih edilebilir. Bakım rehberinize
koymanız için ayrı bir SAPD eki mevcuttur.
•
Hemodiyaliz: Bu işlem, (dolaşan) kanın bir yapay böbrek vasıtasıyla temizlenmesidir.
Kanın, yapay böbrekle hemodiyaliz cihazının içinden daha kolay akıtılması için, bir
vasküler giriş yolu veya santral kateter gereklidir. Bu, bir hemodiyaliz cihazında, yapay bir
böbrekte meydana gelir. Bu tedavi, haftada iki veya üç kez, hastanenin hemodiyaliz
ünitesinde gerçekleşir. Bakım rehberiniz için hemodiyaliz hakkında ayrı bir ek mevcuttur.
6.2
Transplantasyon olasılıkları
Kişinin böbrek nakli ile ilgili koşullara sahip olup olmadığı, ülke geneli için saptanmış
koşullara dayanılarak belirlenir. Bu koşullar şunlardır:
•
(Başlangıç aşamasında bulunan bir) Böbrek yetmezliğinin söz konusu olması.
•
Böbrek nakline engel teşkil edecek başka ciddi bedensel bir rahatsızlığın olmaması.
•
Hastanın böbrek naklinin, neleri içerdiğini kavraması ve ayrıca ameliyattan sonraki
yaşam kurallarına uyacak durumda olması.
6.2.1 Canlı donörle böbrek nakli
Tek böbrekle yaşamak gayet olası bir şeydir. Bu yüzdendir ki, insanlar hayattayken, bir
başkası için böbreklerinin birinden vazgeçebilirler. Buna, akraba transplantasyonu veya
ilişki transplantasyonu da denir. Şu anda canlı donörlerden yılda 200 ila 250 böbrek nakli
yapılmaktadır. Canlı donörden yapılan böbrek naklinin kadavra böbrek nakline nazaran
daha fazla avantajı vardır. Her şeyden önce, alıcı için bekleme süresi daha kısadır
(yaklaşık 4-6 ay kadar). Siz renal replasman tedavisi (böbrek işlevlerini ikame edici
tedavi) görüyorken, durumunuzda gerileme olabilir. Ayrıca böbreğin kalitesi de genellikle
daha iyidir ve 2 kat daha uzun süre iyi durumda tutulabilir. Ameliyat planlanabilir ve
böbreğe kanın gitmediği süre daha kısadır. Eğer canlı bir donör varsa, böbrek naklinin,
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 22
henüz böbrekleriniz diyaliz tedavisi görmenizi gerektirecek kadar kötüleşmeden önce
yapılmasını bile planlayabilirsiniz. Buna "önleyici transplantasyon (preemptif
transplantasyon)" denir (bu konudaki daha detaylı bilgiyi bir sonraki paragrafta
bulabilirsiniz). Canlı donörle böbrek nakli konusunda daha detaylı bilgiyi, doğal olarak,
Erasmus MC'de tedavinizi uygulayan hekimden alabilirsiniz. Böbreklerinizin birinden
vazgeçmek derin etkiler bırakacak bir olaydır; hem fiziksel, hem de duygusal açıdan.
Arzu ederseniz bu konuda bir DVD de izleyebilir ya da DVD'nin ekindeki kitabı ("Stromen
langs barrières; niertransplantatie in het Erasmus MC [Engeller Boyunca Akmak;
Erasmus MC'de Böbrek Nakli]") okuyabilirsiniz.
Canlı donörle böbrek naklinde, böbrek bağışının birkaç çeşidi vardır:
Kan akrabasının veya kan akrabası olmayan kişilerin böbreği
Canlı donörün böbreği, alıcının vücuduna uymalı; kan
O
grubu uygun olmalı (aynı olması şart değil). Yanda
bir kan gurubu şeması bulunuyor. Kan grubu 0 (sıfır)
olan bir alıcıysanız, yalnızca kan grubu 0 olan bir
donörden böbrek alabilirsiniz. Kan grubu 0 olan bir
A
B
donöre evrensel donör de denir; çünkü bu durumda
olan bir kişi böbreğini herkese bağışlayabilir. Kan grubu
AB olan bir alıcıya evrensel alıcı da denir; çünkü bu
AB
durumda olan bir kişi her donörden böbrek alabilir.
Kısacası, uygun bir kan grubuna sahip olan bir kişiden böbrek
alabilirsiniz. Bu kişi bir akrabanız (kan akrabası) olabileceği gibi, partneriniz ya da bir
dost da (kan akrabası dışındaki kimseler) de olabilir. Ayrıca alıcının, donörün hücrelerine
karşı antikoru olmaması gerekir; çapraz test sonucu negatif olmalıdır.
Önleyici (preemptif) transplantasyon
Böbrek nakliniz, böbreklerinizin henüz işlev görememenin tam sınırında olduğu ve henüz
renal replasman tedavisi (böbrek işlevlerini ikame edici tedavi) görmediğiniz evrede
yapılabilir. Bu takdirde buna "önleyici (preemptif) transplantasyon" denir. Bunun anlamı,
diyaliz tedavisinden önce böbrek naklidir. Önleyici (preemptif) transplantasyon, sadece
canlı bir donör varsa mümkündür.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 23
Transplantasyonun bu biçiminin birçok avantajı vardır.
•
Grefin (transplantın) hayatta kalma süresi ve ömrü daha uzun olur.
•
Daha iyi bir durumda olursunuz (yaşam kalitesinde daha az düşüş oluşu).
•
Diyaliz tedavisinin olumsuz sonuçlarını önlemiş olursunuz.
•
Bekleme süreniz uzun olmaz.
•
Daha iyi ve daha ucuzdur.
"Çapraz" böbrek nakli
Donör ve alıcının kan grupları birbirine uymuyorsa ya da alıcı donöre karşı antikor
geliştirdiyse (pozitif çapraz test sonuçları), çapraz prosedür düşünülebilir. Buna, "çiftli
değişim/çiftli donör takası" ya da "değişimli transplantasyon/takaslı transplantasyon" da
denir. A çiftinin donörü B çiftinin alıcısına, B çiftinin donörü ise A çiftinin alıcısına
böbreğini bağışlar.
D [D]
A [O]
D [D]
A [O]
A çifti [paar A]
B çifti [paar B]
Alıcı ve donör, tıbbi açıdan onaylanır onaylanmaz, tedaviyi uygulayan hekim, çift için
Leiden'deki Hollanda Organ Nakli Vakfı'na (NTS) başvuruda bulunabilir. Başvuru yedi
adet böbrek nakli merkezinden herhangi birine yapılabilir. 3 ayda bir, bir bilgisayar
programı yardımıyla takas olasılıkları araştırılır. Farklı merkezlerden gelme donör-alıcı
çiftleri arasında takas yapılabilir. Donör başka bir donör merkezine gidebilir ve orada
bağışta bulunabilir. Alıcı kendi transplantasyon merkezinde kalır. Bağış ve
transplantasyonlar aynı gün içinde yapılır. Bunun dışında, hem prosedür öncesinde,
hem de prosedür esnasında ve sonrasında, çiftlerin kimliklerinin birbirlerinden
gizlenmesi tercih edilir. Transplantasyon merkezleri, bu anonimliği garanti altına almak
için ellerinden geleni yapacaklardır.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 24
Başka bir kan grubundan transplantasyon, ya da "AB0 uyumsuz böbrek nakli"
Kan grubunuz donörün kan grubuyla uyuşmadığı takdirde, başka bir kan grubundan
böbrek nakli yapılmasıyla ilgili koşulları karşılayabilirsiniz. Uyumsuz kan grubu
çoğunlukla, alıcının 0 ve donörün A veya B kan grubuna sahip olduğu anlamına gelir.
Kan grubu 0 olan kişilerin A kan grubuna (anti A) ve B kan gruplarına (anti B) karşı
doğuştan antikoru vardır. Donörün kan grubunun A veya B olduğu böbrek nakillerinde,
alıcının donör kan grubuna karşı kanında bulunan antikorların (kan grubu A ise, anti A;
kan grubu B ise, anti B) alınması gerekir.
Bu işlem, aşağıdaki tedavi protokolüne uygun olarak yapılır:
•
1. adım = Đlaçlar. Enfüzyonla verilen 2 ayrı ilaç yardımıyla, bu antikorların üretim ve
etkinlikleri mümkün olduğu kadar azaltılır. Bu enfüzyon, böbrek naklinden 1 ay 1 gün
önce verilir.
•
2. adım = Đmmunosupresifler. Böbrek naklinden 2 hafta önce bağışıklık baskılayıcı
ilaçlara başlanır (immunosupresifler).
•
3. adım = Kanın filtrelenmesi, ki buna immuno-adsorpsiyon da denir. Đmmunoadsorpsiyona böbrek naklinden bir hafta önce başlanır ve bu sırada donörün kan
grubuna (A veya B) karşı olan antikorlar, özel bir filtre yardımıyla kandan çıkarılır. Bu
filtre, hemodiyaliz cihazına bağlanır. Bu immuno-adsorpsiyon işlemleri, 4 saat içinde en
az 4 kez gerçekleştirilir. Bu tedaviyi uygulayabilmek için, içeri bir enfüzyon hattı (santral
kateter) çekilir; öte yandan eğer o anda diyaliz görmekteyseniz, şant (giriş damarı)
kullanılabilir.
Đmmuno-adsorpsiyon tedavilerinden sonra A ve B kan gruplarına karşı olan antikorların
miktarı ("titre değeri") belirlenir (kan alınması yoluyla). Yukarıda belirtilen tedavinin etkisi
yeterli olduğunda, ki bunun anlamı alıcının kanında artık A ve B karşıtı antikorların
bulunmadığı anlamına gelir, böbrek nakli gerçekleştirilebilir. Bu tedavi için gerekli
koşulları karşıladığınızı düşünüyorsanız, transplantasyon nefrologunuzdan bilgi
alabilirsiniz.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 25
Özgecil (iyiliksever) böbrek bağışı
Kadavra böbrek nakli için sırada bekleyen kişilerin, bazen canlı donörlerden böbrek
teklifi aldığı olur. Yardımsever donör adı verilen bu kişiler, sırada bekleyen başka bir
kişi için hiçbir çıkar gütmeden, bir böbreklerinden vazgeçerler. Đyiliksever bir yaşam
anlayışına sahip olan kişiler, başkalarına yardım etmeyi isterler. Bu bağış anonim
(isimsiz) bir şekilde gerçekleşir. Sıra bekleyen kişiye yapılan bağışa adressiz bağış
denir.
Adresli iyiliksever bağışı da mümkündür. Bu kişi, söz konusu kişiyi çok az tanıyan ve söz
konusu kişiyle arasında duygusal bir bağın olmadığı bir kişidir.
Đyiliksever bir donörün, ülke çapındaki değişim programına birkaç kez katılmış olan bir
çiftin alıcısına bağışta bulunması da mümkündür. Bu programda tüm donör/alıcı çiftlerine
yardımcı olunmaz. Đyiliksever donörle, 2 adet transplantasyon yapma olanağına
kavuşuruz. Değişim programındaki donörden, sıraya böbrek vermesini istenir. Buna,
"domino eşli böbrek değişimi" (domino paired kidney exchange) denir. Đyiliksever donör,
[böbreğini] çiftin alıcısına verir ve bu çiftin donörü de [böbreğini] sırada bekleyen bir
başka alıcıya verir. Bu bağış ve transplantasyon işlemleri de tamamen anonim (isimsiz)
bir şekilde gerçekleştirilir.
6.2.2 Ölmüş bir kişinin böbreğiyle böbrek nakli
Kadavra böbrek naklinde, kişiye, ölmüş bir kişinin böbreğini alırsınız. Hollanda'da her yıl,
kullanılabilecek 350 ila 450 kadavra böbrek oluyor. Öte yandan sırada bekleyen kişilerin
sayısı bunun kat kat üzerindedir (2007'de 1300 küsur) ve bu yüzden bekleme süresi 4 ila
5 yıla çıkabilir.
Kadavra böbrek nakline hak kazanabilme koşulları (Hollanda Organ Nakli Vakfı
(NTS)/Eurotransplant'ta sıraya yerleştirilme):
•
Hasta ilk önce, renal replasman tedavisi (böbrek işlevlerini ikame edici tedavi)
görmeli.
•
Hastanın durumu tıbbi açıdan iyi olmalı.
•
Hastaya ulaşmak mümkün olmalı (telefon/mesafe).
Sıraya konmanız için yapılan başvuru sırasında, gün saymaya, ilk diyaliz tedavisine
başladığınız tarih itibaren başlanır. Bu geçmiş bir tarihtir (ve başvurunun kendisinin tarihi
değildir). Başkalarından daha geç sıraya alınmakla birlikte, listede onlardan daha yukarı
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 26
bir sıraya yerleştirilmeniz mümkündür (bunun nedenlerinden bir tanesi, diyalize bu
kişilerden daha önce başlamış olmanızdır).
Sürece, canlı bir donörle böbrek nakli için girmiş bile olsanız, (bkz: § 6.2.1.), bu durum,
kadavra böbrek nakli (eğer canlı böbrek nakli umulmadık bir şekilde başarıya
ulaşamazsa) sırasındaki şansınızın azaldığı anlamına gelmez. Đlk diyaliz gününüz,
kaçıncı sırada olduğunuz konusunda belirleyici olmayı sürdürür.
Kadavra [postmortaal]
Canlı [Levend]
Yıllar [Jaren]
Hollanda’da yapılan böbrek nakilleri [Niertransplantaties verricht in Nederland]
Kadavra [postmortaal]
Canlı [Levend]
Yıllar [Jaren]
Rotterdam’daki Erasmus MC’de yapılan böbrek nakilleri [Niertransplantaties verricht in het Erasmus
MC te Rotterdam]
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 27
7. BÖLÜM: ÖN ARAŞTIRMA VE BEKLEME DÖNEMĐ
7.1
Ön araştırma
Böbrek nakli (canlı ya da kadavra) ile ilgili koşulları karşılayıp karşılamadığınızı anlamak
için birkaç ön araştırma yapılmalıdır. Transplantasyon sürecine başlamak istediğinizi
bildirir bildirmez, tedavinizi uygulayan nefrolog kendi hastanenizde bu araştırmaları
başlatacaktır.
Araştırmalar şunlardan oluşur:
1.
Kan tahlili: Kan grubunun ve doku türünün belirlenmesi (kan Leiden'e gönderilir; zira
bu tespit ancak Leiden'de yapılabilir).
2.
Aşı: Kan tahlilinde suçiçeğine karşı antikorunuz olmadığı sonucu çıkarsa size bunun
aşısı yapılır.
3.
Çene röntgeni (X-OPG): Transplantasyondan sonra sıkıntı yaratabilecek iltihapların
olup olmadığına karar vermek amacıyla. Đltihaba rastlanması durumunda çene
cerrahına sevk edilirsiniz.
4.
Üst karın ultrasonu: Transplantasyondan sonra sorun çıkarabilecek iltihaplı safra
taşının olup olmadığına karar vermek için.
5.
Göğüs kafesi röntgeni: Akciğerleriniz hakkında bir yargıya varmak için (bu röntgen,
sırada beklediğiniz süre boyunca her yıl tekrar çekilir).
6.
Kardiyoloji konsültasyonu Kalbinizin işleyişine, efor testi (stres testi) ve benzeri
araçlar vasıtasıyla bakmak (kardiyoloji konsültasyonu, sırada beklediğiniz süre
boyunca iki yılda bir yapılır).
7.
Bacaklarda vasküler araştırma ya da üroloji konsültasyonu vb. ek araştırmalar.
Önceden
başka
bir
hastanede
yapılmış
olan
araştırmaların
tekrarlanmasının
gerekebileceğini dikkate alın. Bu takdirde bunun sebebi, önemli birtakım bilgilerin eksik
oluşu ve doktorlarınızın, hastalığınızın seyri hakkında resmin bütününe sahip olmaya
ihtiyaç duymaları olacaktır. Araştırmalar, kalbinizin ve akciğerler ve karaciğer gibi diğer
organlarınızın nasıl işlev gördüğünü anlamaya yöneliktir. Ayrıca, olası enfeksiyon
kaynaklarının bulunmasına ve gerekirse tedavi edilmelerine gayret gösterilir. Ön
araştırma sırasında, bir tıbbi sosyal görevli ya da arzu ederseniz bir psikologla görüşme
fırsatınız olur.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 28
Araştırma
Araştırma tarihi
Notlar
Röntgen
Göğüs kafesi röntgeni
Çene röntgeni
Üst karın ultrasonu
Kardiyoloji
EKG
Kalp efor testi
Konsültasyonlar
Tıbbi Sosyal Hizmetler
Psikolog
Anestezist
Cerrah
Cerrahi hemşiresi
Diğer (açıklayın):
Canlı donörle ilgili ön araştırma
Muhtemel bir canlı donörün hazırlanma süreci yaklaşık üç ay sürer. Bu süreç, sizin üzerinizde
yapılan araştırmalara paralel olarak yürüyecektir. Daha detaylı bilgiyi, "Hayattayken Böbrek Bağışı"
isimli broşürde (2008 basımı) bulabilirsiniz.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 29
Kısaca, canlı bir donöre yapılması gereken araştırmaların listesi aşağıdaki gibidir:
•
Kan grubunun belirlenmesi
•
doku tipi testi
•
çapraz test
•
•
•
böbrek nakli koordinatörü ile ön görüşme
kan ve idrar tahlili
elektrokardiyogram
•
•
akciğer filmi
böbrek ultrasonu
•
vasküler araştırma (MRI taraması)
•
Tıbbi Sosyal Hizmetler ile görüşme
Ancak sağlıklıysa, yani tek böbrekle yaşamını devam ettirebilecek kişiler bağışta
bulunabilir.
7.2
Araştırma sonuçları
Canlı donör üzerinde yapılan tüm araştırmaların sonuçlarının elde edilmesine kadar
geçen süre yaklaşık olarak üç aydır. Alıcı olarak sizinle ilgili ön araştırmanın ne kadar
süreceği söylenemez; çünkü her hastanenin söz konusu araştırmalar için farklı bir
bekleme süresi vardır. Ön araştırma sırasında böbrek transplantasyon ekibinin üyeleri,
sonuçları kendi aralarında görüşür. Bu görüşmeler sırasında, tüm olgular mümkün olduğu
kadar iyi bir şekilde değerlendirmeye tabi tutulur ve olası böbrek nakli hakkında ortak bir
karara varılır. Muhtemel üç sonuç vardır:
• Böbrek nakliyle ilgili koşulları karşılıyorsunuzdur.
• Böbrek nakliyle ilgili koşulları karşılamıyorsunuzdur.
• Böbrek nakline hak kazanmadan önce, bir enfeksiyon ya da hastalıkla ilgili olarak
tedavi olmanız ya da üzerinizde ek bir araştırma yapılması gerekebilir.
Eğer böbrek nakliyle ilgili koşulları karşılıyorsanız, transplantasyon ekibinin bu
değerlendirmesinde böbrek naklinin ne kadar acil olduğu konusunda kesin bir karar
alınır.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 30
Bu görüşmenin sonucu hakkında sizinle konuşulacaktır. Araştırma sonuçlarını dinlemek
üzere yanınızda birini götürmeniz iyi olabilir. Böbrek nakli mümkünse doktor, uzun
vadede ortaya çıkabilecek risk, komplikasyon ve problemleri detaylı bir şekilde
irdeleyecektir.
Siz ve (donörünüz) hakkında yapılan çeşitli araştırmaların sonuçları iyi çıkarsa, cerrah
ve anesteziste havale edilirsiniz. Eğer bu kişiler size yeşil ışık yakarsa ve bunun
ardından siz de böbrek nakli için izin verir ve ameliyatla ilgili informed consent’i
(aydınlatılmış onam), yani izin formunu imzalarsanız, sıraya alınırsınız. Bu sıra, Hollanda
Organ Nakli Vakfı'nın (Nederlandse Transplantatie Stichting) ülke çapındaki kadavra
donör bekleme sırasıdır. Canlı bir donörünüz olduğu takdirde, buradaki statünüz “N.T.”
(organ nakli yapılamaz) olarak değiştirilir ve cerrahi bölümünün ayrı bir listesine
alınırsınız. Sonra da böbrek naklinizin planı yapılmaya başlanır.
Ayrıca, yatırılacağınız bölümün bir hemşiresiyle bir görüşme yapma olanağınız
olur. Kendisi sizi, yatırılmanız konusunda ve sizi neyin beklediği konusunda
daha detaylı bilgilendirir.
Sizin için bir böbrek nakli mümkün değilse, sizi Erasmus MC'ye havale etmiş
olan kendi uzman hekiminize geri havale edilirsiniz
7.3
Eurotransplant
Eurotransplant, Avrupa ülkelerinde (Belçika, Almanya, Lüksemburg, Hollanda,
Avusturya en Slovenya) kadavra donör organlarının dağıtılmasından sorumlu bir
örgüttür: Her ülkenin kendine ait bir bekleme listesi vardır. Eurotransplant, bu bekleme
listelerini idare eder. Diyaliz merkezinizin böbrek nakli koordinatörü veya sekreteri,
aşağıdaki verilerle birlikte sizin adınıza Eurotransplant'ın bekleme listesine başvuruda
bulunur:
•
•
•
•
•
•
Soyadı, adres ve ikâmet edilen şehir´
doğum tarihi
cinsiyet
sigorta bilgileri
istenen organ
renal replasman tedavisinin (böbrek işlevlerini ikame edici tedavi) başlangıç tarihi
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 31
•
•
•
•
kan gurubu
HLA tiplemesi
tanı (teşhis)
transplantasyon merkezi
Eurotransplant'ın bu bilgileri aldığı anda, Hollanda Organ Nakli Vakfı'nın (Nederlandse
Transplantatie Stichting) ülke çapındaki bekleme listesine alınırsınız. Böbrek naklinin
bekleme süresi, renal replasman tedavisine (böbrek işlevlerini ikame edici tedavi)
başladığınız anda başlar.
7.4
Bekleme süresi
Kadavra donör böbreği
Ne yazık ki kimse size, kadavra bir donör için ne kadar beklemeniz gerektiğini tam
olarak söyleyemez. Bu süre çeşitli faktörlere bağlıdır. Öte yandan kaba bir
tahminle bu süre ortalama 4 ila 5 yıldır. Renal replasman tedavisine (böbrek
işlevlerini ikame edici tedavi) başladığınız andan itibaren bekleme süresi başlatılır.
Halihazırda diyaliz görmekteyseniz ve ancak sonradan kadavra böbrek nakli
yapılması gereken kişiler arasında sayılmaya karar verdinizse, bekleme süresi ilk
kez diyaliz gördüğünüz andan itibaren başlatılır.
Bekleme listesinde, her biri bir puana bağlı olan çeşitli kodlar kullanılmaktadır.
Çok antikor ürettiğiniz ve bu yüzden sizin için uygun bir böbrek bulunması
zorlaştığında, ek puan alırsınız. Diyaliz tedavisi görme olanağınız kalmadığında da
ek puan alırsınız. Çocuklara da ek puan verilir.
Cep telefonu
Kadavra donörü böbreği için Eurotransplant ve Hollanda Organ Nakli Vakfı'nın
(Nederlandse Transplantatiestichting) bekleme listesindeyseniz, böbrek nakli
koordinatörü sizden, size 24 saat nasıl ulaşılabilecek bir numara ister. Bu
numarayı aynı zamanda diyaliz merkezinize de iletmelisiniz. Eğer henüz cep
telefonunuz yoksa bir tane satın almanız istenir. Cep telefonunuzun numarası not
edilir. Sizin için bir donör böbreği hazır olduğunda sabit hattınızdan aranırsınız.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 32
Telefon açılmazsa, cep telefonunuzdan ya da çağrı cihazınızdan aranırsınız. Günün ya
da gecenin herhangi bir saati aranabilirsiniz. Cep telefonunuzun her an yanınızda olması
ve her an açık olması önemlidir.
Eğer sıradaysanız, tedavinizi uygulayan nefrologa, ne zaman yurtdışına gideceğinizi
bildirmeniz önem taşır. Çünkü tatildeyseniz ve transplantasyon merkezine 24 saat içinde
gelemeyecek durumdaysanız, sıradaki statünüz geçici olarak "çağrılamaz" olarak
değiştirilir. Geri döndüğünüzü de bildirmelisiniz ki, statünüz tekrar "çağrılabilir"e
çevrilebilsin.
Sırada bekliyorsanız, yılda 1, organ nakli merkezi tarafından poliklinik kontrolden
geçirilirsiniz. Önceki yıl organ nakli açısından önem taşıyabilecek özel durumların olup
olmadığını bilmek önemlidir. Organ naklini kaldırıp kaldıramayacağınıza bakmak üzere,
iki yılda bir kardiyolog tarafından kontrol edilirsiniz.
Erasmus MC'ye ulaşım
Bir kadavra donör böbreği hazır olduğu anda, size hastaneye kadar kimin eşlik
edeceği konusunda anlaşma yapmak önemlidir. Ulaşım ayarlayamıyorsanız,
semtinizdeki bir taksi şirketiyle temasa geçebilirsiniz. Taksi şirketiyle, o an
geldiğinde derhal hastaneye ulaştırılmanız konusunda sözleşebilirsiniz. Bazı
sigorta şirketleri hastaneye yapacağınız yolculuğun masraflarını karşılar. Bu
amaçla sigorta kurumunuza, kendinizin, yetki için başvuruda bulunmanız gerekir.
[Seçeceğiniz] Taksi şirketine, akşamları, geceleri ve hafta sonları da erişilebilir
olmasına dikkat edin. Eğer gerekliyse, nikâhlı ya da nikâhsız eşiniz ya da yakın
akrabalarınız, yatılı kalmak için Erasmus MC'deki bir misafir odasından
yararlanabilirler. Saat, cüzdan ve mücevher gibi değerli eşyalarınızı evde bırakın ki
bunları kaybetmeniz mümkün olmasın.
Canlı donör böbreği
Canlı bir donörünüz varsa ve her ikiniz de cerrah ve anestezistin onayından
geçtiyseniz bekleme süresi, bir ameliyathanenin hazır olmasına kadar geçen
süreye bağlıdır. Eğer bir cross-over (çapraz) organ nakli programına
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 33
katılıyorsanız, size uygun bir böbrek bulunana dek Eurotransplant'ın bekleme listesinde
yer almaya devam edersiniz. Bu takdirde statünüz geçici olarak, çapraz testlerin sonucu
alınana ve organ nakli planlanabilir hale gelene dek, "organ nakli yapılamaz" olarak
değiştirilir. Bekleme süresi üç aydan daha uzun sürerse, donörünüzle birlikte, sağlık
durumunuzun değerlendirilmesi için transplantasyon öncesi kliniğe çağrılırsınız.
7.5
Bilimsel araştırmalar
Erasmus MC, Böbrek Nakli Araştırma Grubu'nda, transplantasyon prosedürünü ve organ
naklinin seyrini daha iyi anlayabilmek üzere araştırmalar yapar. Hekimler kazanılan bilgi
sayesinde, size ve gelecekteki hastalara daha da iyi tedavi ve bakım sağlayabilmeyi
ummaktadırlar.
Araştırmayı mümkün kılmak amacıyla, ameliyat sırasında sizden kan ve doku almak için
izniniz istenir. Kan alma işlemi, gerek organ naklinden önce, gerek organ naklinden
sonra, poliklinikte yapılır. Kan ve (böbrek)doku(su), derin dondurulmuş durumda saklanır;
böylece bilimsel araştırma çerçevesinde ileride bir testin tekrarlanması ya da yeni bir test
yapılması mümkün olur. Đzin vermekte ya da vermemekte tamamen özgürsünüz.
Yardımcı olmak isterseniz, izin forumunu (informed consent [aydınlatılmış onam])
imzalayabilirsiniz.
Ayrıca Erasmus MC bünyesinde sürekli olarak ilaçlarla ilgili çalışmalar yapılmaktadır.
Yeni ilaçlar alanında sürekli gelişmeler yaşanmaktadır. Sürekli olarak, daha fazla kullanıcı
dostu ve giderek daha az yan etkilere sahip olan ilaçlar çıkıyor. Bu araştırmalara bağlı
olarak, araştırma hemşiresi bir ilaç araştırmasına katılmanız için izninizi isteyebilir. Bu kişi
bir görüşmede size, özel durumları ve bunlara dair avantaj ve dezavantajları açıklar. Bu
tip araştırmalara katılmak ya da katılmamak da tamamen isteğinize bağlıdır.
Önerilen bir araştırmaya katılmamayı tercih ederseniz, size standart tedavi uygulanır ve
bu tercihinizin, tedavinizin devamı üzerinde hiçbir olumsuz etkisi olmaz. Tercihinize doğal
olarak saygı gösterilecektir.
O anda yapılmakta olan araştırmayla ilgili bilgiyi,
isteyebilirsiniz (telefon numarası için bkz: 2. Bölüm).
araştırma
hemşirelerinden
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 34
8. BÖLÜM: BÖBREK NAKLĐ
Bu broşürde okuyabileceğiniz gibi (§ 6.2), yeni bir böbrek edinmenin iki yolu vardır:
Ölmüş donör (kadavra donör) ya da canlı donör ("ilişki bağışıyla yapılan organ nakli").
Doktorunuz sizinle bu konuda, önceden detaylı olarak konuştu. Normalde sizin için
böbrek nakli her iki durumda da aynıdır; yalnızca başlangıç süreçleri biraz farklıdır. Doğal
olarak aradaki büyük fark, ameliyatın zamanının kestirilebilir olup olmadığıdır; yani
ameliyatın
beklenen
bir
zamanda
mı,
yoksa
beklenmeyen
bir
zamanda
mı
yapılacağındadır. Prosedürler ya da çalışma tarzı açısından farklılıkların olduğu durumlar,
metinde belirtilmiştir. Bu konuda muhtemel diğer sorularınızı pratisyen hemşireye,
transplantasyon koordinatörüne ve tedavinizi uygulayan hekime sorabilirsiniz.
8.1
Çağrı
Canlı donörle yapılan böbrek naklinde çağrı
Canlı donör böbreğiyle yapılacak bir böbrek nakli için sırada bekliyorsanız, ameliyat tarihi
belli olur olmaz, evinize hastaneye yatırılmanızın tarihinin yazılı olduğu bir mektup
gönderilir.
Genelde önceden planlanan böbrek nakli ameliyatları salı ve perşembe günleri
yapılır. Bunun anlamı, ya pazartesi, ya salı ya da çarşamba sabahı, çoğunlukla
saat 10:00 civarı hastanede bekleniyor olacağınızdır. Hemodiyaliz gününüz
pazartesi veya çarşamba ise, diyaliz uzmanınız o gün ilk önce diyalize girmenizin
gerekip gerekmediğini söyler. Eğer abdominal lavaj (SAPD) yaptınızsa, bir günlük
irigasyon torbası ve bir diyalizat torbası alın.
Yatırılacağınız gün, yatırılma resepsiyonuna kaydınızı yaptırın. Bunun ardından,
yatırılacağınız yer olan "9-Zuid" adlı hasta bakım bölümünün organ nakli ünitesine
geldiğinizi bildirebilirsiniz. Donörünüz de aynı gün, "9-Zuid" bölümüne
yatırılacaktır. Burada hazırlık araştırmaları yapılır (bkz: § 8.2 "Yatırılma ve
hazırlık").
Kadavra donörle böbrek naklinin çağrısı
Ölen bir donörden böbrek nakli yapılması için Eurotransplant'ın bekleme listesinde
yazılıysanız, nöbetçi nefrolog, sizin için bir donör böbreğinin hazır olduğuna dair
bir mesaj gelir gelmez sizi telefonla arar. Bu hep beklenmedik bir anda olur. Yani
günün 24 saati ulaşılabilir durumda olmalısınız ve telefon numaranızdaki
değişiklikleri daima bize ve diyaliz merkezinize bildirmelisiniz.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 35
Arandıktan sonra iki saat içinde hastanede olmalısınız. Sakince, çok acele etmeden
gelin. Çağrıldığınız andan itibaren bir şey yiyemez ve içemezsiniz; mideniz boş kalmalı.
Abdominal lavaj (SAPD) yapıyorsanız, yanınızda bir diyalizat torbası ve 1 ya da 2
irigasyon torbası getirin.
Saat 8:00 ile 17:00 arası çağrılacak olursanız, ilkönce yatırılma resepsiyonuna kaydınızı
yaptırıp, daha sonra "9-Zuid" bölümü, organ nakli ünitesine geldiğinizi bildirebilirsiniz. Bu
iş saatlerinin dışında çağrılacak olursanız, acil servis (SEH) resepsiyonuna geldiğinizi
bildirebilirsiniz. Daha sonra acil servise kaydınız yapılır. Hazırlık araştırmaları yapıldıktan
sonra buradan "9-Zuid" bölümüne getirileceksiniz.
Kadavra naklinde çapraz test ve böbrek kontrolü
Kadavra böbrek naklinde, başka şeylerin yanı sıra çapraz test uygulayabilmek için
kanınız alınır. Bunun yapılmasının nedeni donöre karşı antikorlarınızın olup olmadığını ve
böylece ameliyatın gerçekten yapılıp yapılamayacağını kontrol etmektir. Bu çapraz testin
sonuçları yaklaşık 4 saat sonra belli olur.
Diyaliz görüyorsanız şantınız paketlenir veya SAPD sıvınız akıtılır. Size bir ameliyat
önlüğü verilir. Bunlar, çapraz testin sonuçları belli olmadan önce yapılır. Çapraz testin
sonuçları negatifse, donöre karşı antikor yoktur ve normalde ameliyata geçilir.
Hastaneye geldiğiniz andan itibaren ameliyat edilinceye dek birkaç saat geçebilir. Her
şeyden önce çapraz testin sonuçları belli olmalı ve böbrek Erasmus MC'ye gönderilmeli.
Cerrah, ameliyata geçilmeden önce böbreği kontrol etmelidir. Bu, siz bölümde
hazırlanırken gerçekleşir.
Dikkat: Cerrahın kontrolden sonra böbreği reddetmesi mümkündür. Bunun anlamı
ameliyata geçilemeyeceği ve tekrar eve dönebileceğinizdir. Siz böbrek naklini heyecanla
beklerken bu doğal olarak bu çok can sıkıcı bir durum olur.
yapmaktan son anda da vazgeçilebileceğini daima hesaba katın.
Bu yüzden ameliyatı
Kadavra donörle transplantasyon için geldiğinizde işlerin biraz çabuk ilerlediğini
göreceksiniz. Sizi bir an önce ameliyat etmeye gayret edeceğiz. Ne yazık ki bu,
ameliyathanelerin kapasitesinin yeterli olmamasına bağlı olarak her zaman mümkün
olmaz.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 36
8.2
Yatırılma ve hazırlık
Hastaneye yatırılırken yanınıza ne almanız gerektiği
Hastaneye yatırılırken yanınıza şunları almanız gerekir:
•
•
•
O sırada kullanmakta olduğunuz ilaçlar.
Eğer periton diyalizi (abdominal lavaj) alıyorsanız yanınıza bir diyalizat torbası alın
(canlı donörden transplantasyon yapılması halinde, 1 günlük abdominal lavaj için diyaliz
malzemenizi de yanınıza alın). SSPD ile lavaj yapıyorsanız, sizin için bir makine
sağlayacağız.
Giyecek, gece giyeceğiniz şeyler, tuvalet malzemesi.
Tercihen değerli eşyalarınızı yanınızda getirmeyin . Hastane hırsızlık ve kayıp
eşyadan sorumlu tutulamaz.
Hastaneye yatırılma sırasında hazırlık
"9-Zuid" bölümü, organ nakli ünitesinde sizinle ilk önce bir hastaneye yatırılma görüşmesi
yapılır.
Aileniz bu görüşme sırasında hazır bulunabilir. Daha sonra bölümü gezdirilirsiniz.
Nakilden önce çeşitli araştırmalar yapılır. Hastaneye yatırılma anınıza bağlı olarak, bu
araştırmalar, ya ameliyattan bir gün önce, ya da ameliyatla aynı günde, ya
transplantasyon bölümünde, ya da acil serviste yapılır.
Hazırlık araştırmaları, kalp filmi (EKG) ve akciğer filminin (göğüs kafesi röntgeni)
çekilmesi, vücut muayenesi ve ayrıntılı kan tahlilinden oluşur. Ameliyat sırasında ortaya
çıkabilecek enfeksiyonları mümkün olduğu kadar önlemek üzere, kasıklarda ve karında
bulunan tüyler, bir tüy dökücü krem vasıtasıyla alınır. Böbrek ameliyatla kasık seviyesine
yerleştirilir.
Ameliyat hazırlığı sırasında çeşitli kişiler ziyaretinize gelir:
•
•
•
Nefrolog (koğuş doktorunuz) ve pratisyen hemşire, o gün sizinle, hastaneye yatırılma
görüşmesini yapar. Planlanmış bir yatırılmada, yatırılma görüşmesi, önceden poliklinikte
de yapılabilir.
Doğrudan bakımdan sorumlu hemşire, gelip sizinle tanışır.
Doktor yardımcısı sizden kan almaya gelir.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 37
•
Pratisyen hemşire (bkz: 2. bölüm), ziyaretinize gelir (iş saatleri içinde). Kendisi, böbrek
nakli hastalarına rehberlik eder ve size kullanacağınız ilaçlar hakkında bilgi verir.
•
Araştırma hemşiresi gelip, böbrek nakli hastalarıyla ilgili bir bilimsel araştırmaya
katılmak isteyip istemediğinizi sorar (iş saatleri içinde; bkz: § 7.5).
•
Anestezist, transplantasyon gerçekleşmeden önce bir kez daha ziyaretinize gelir.
Son ziyaretten bu yana gerçekleşmiş olması muhtemel değişiklikleri sizinle birlikte
gözden geçirir ve size, transplantasyon sırasında verilecek narkoza hazırlık amacıyla
ek birkaç soru sorar.
•
Cerrah, ameliyattan önce sizinle tanışmaya gelir ve muhtemel soruları sizinle birlikte
gözden geçirir.
Ameliyat ve transplantasyondan sonraki dönemle ilgili olarak başka sorularınız olursa
bunları bölüm hemşiresine sorabilirsiniz.
Partneriniz ya da yakın akrabalarınız için yatılı olarak kalma olanakları4
Böbrek nakline bağlı olarak hastaneye yatırılma süresi boyunca, partneriniz ve/veya
aileniz, geceliği 16 avro karşılığında (3 gece önce ödemek suretiyle), Erasmus MC'deki
misafir dairesinde, bir odadan faydalanabilir. Bu konudaki masraflar sağlık sigortası
tarafından karşılanmaz. Đş saatleri boyunca bunu, ana girişteki resepsiyona kaydınızı
yaptırmak suretiyle, iş saatleri dışındaysa bölüm hemşiresiyle ayarlayabilirsiniz. Ayrıca,
Rotterdam'daki Bilderberg Parkhotel'de (Eendrachtsplein civarı) indirimli fiyatlarla kalmak
olanağı da vardır.
8.3
Ameliyat
Öncesi ve sonrası ile birlikte ameliyat
Planlı bir ameliyatta, ameliyat günü saat 00:00'dan itibaren mideniz boş olmalı. Hiçbir
şey yememeli, içmemeli ve sigara içmemelisiniz. Doğal olarak bu, kadavra böbrek nakli
için arandığınızda geçerli değildir. Bu takdirde midenizi, sizin için bir kadavra böbreğin
4
Bkz: "Yatılı kalma imkânları", Erasmus MC broşürü.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 38
hazır
olduğunu
bildiren
telefondan
itibaren
boş
tutmalısınız.
Ameliyathaneye
getirilmeden önce, bölüm hemşiresi size bir ameliyat önlüğü verir. Bu önlük, ameliyatın
yapılacağı yere bağlı olarak, ameliyathanede takılacak olan idrar sondası ile birlikte
üzerinizde kalabilecek tek giysidir. Gözlüğünüzü, kontak lenslerinizi, protez dişlerinizi,
işitme cihazınızı ve diğer protezlerinizi çıkarmalısınız. Üzerinizde makyaj, tırnak cilası ve
takı olamaz. Abdomen lavajı yapıyorsanız, karnınızın boş olmasını sağlamalısınız;
hemodiyaliz tedavisi görüyorsanız şantınız paketlenir.
Siz yatağınızla ameliyathaneye götürülürken akrabalarınız bölüm hemşirelerinin yanında
yürüyebilir. Ameliyat bölümüne gelindiğinde ailenizden ayrılmalısınız. Ameliyat
asistanları sizi ameliyathaneye getirir ve burada size genel narkoz verilir.
Ailenizin bölüm hemşiresine, hemşirenin kendilerine ulaşılabileceği bir telefon
numarası (cep numarası ya da misafir odasının numarası) vermesi önemlidir. Cerrah
ameliyattan sonra partnerinizle ya da yakın akrabalarınızla temasa geçip, ameliyatın
nasıl geçtiğini söyler.
"9-Zuid" bölümünde, giyecekleriniz, ayakkabılarınız, çantanız ve kişisel bakım
eşyalarınız, kilidi olan bir dolapta saklanır. Hastaneye mümkün olduğu kadar az eşya
götürün; özellikle değerli eşyalarınızı evde bırakmanız iyi olur. "Zuid-9"a geri gelir
gelmez, eşyalarınız dolaptan alınır ve onları o andan itibaren odanızda saklayabilirsiniz.
Ortalıkta eşyanızın olmamasına dikkat edin. Hastanede ne yazık ki hırsızlık olaylarına
da rastlanıyor.
Canlı donörle yapılan böbrek naklinde zaman planlaması
Đlişki bağışıyla yapılan organ naklinde ameliyata ilk alınan kişi donörünüz olur.
Sabahleyin uyandırılırsınız. Bu sırada arzu ederseniz hâlâ biraz gidip donörünüzü
görme fırsatınız vardır.
Erasmus MC'de alıcı ve donörlerin bakımı aynı odada yapılmaz. Bunun böyle olması
pratik bir nedene bağlıdır: Her ikinizin de ameliyattan sonra istirahate ihtiyacının olması.
Bir başka neden de, ameliyattan sonra, alıcının donörü ya da donörün alıcıyı, kendisini
iyi hissetmiyorken görmesinin iyi bir şey olmamasıdır. Bu arada size enfüzyon verilmiş
olacaktır. Sabah saatlerinde ameliyathaneye alınırsınız. Öğle sonlarına doğru ya da
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 39
akşam saatlerine doğru hasta bakım bölümüne geri gidersiniz.
Transplantasyon
Ameliyat, bir organ nakli cerrahı tarafından yapılır. O sırada, bunlardan biriyle, ameliyat
öncesinde tanışmış durumdasınızdır. Donör böbreği tekrar kontrol edilir, hazırlanır ve
vücudunuza yerleştirilir. Bu sırada yeni böbreğin kan damarları ve üreteri, sizin
damarlarınıza ve mesanenize bağlanır. Karnın alt tarafında yaklaşık 15-20 cm'lik bir yay
şeklinde yara izi görünüyor olacak. Eski böbrekleriniz çoğunlukla (çok büyük ya da
iltihaplı olmadıkları ve kanamaya yol açmadıkları takdirde) yerlerinde kalabilir.
Böbrek nakli ortalama 3-4 saat sürer. Böbrek naklinden sonra yaklaşık iki saat daha
derlenme odasında kalırsınız.
hasta böbrek [zieke nier]
arter (atardamar) [arterie (slagader)]
hasta böbrek [zieke nier]
ven (damar) [vene (ader)]
nakledilen böbrek [getransplanteeerde nier]
idrar kesesi [urine bladder]
üreter (sidik yolu) [ureter (urineleider)]
Şekil 4: Nakledilen böbrekle yeni durum [Nieuwe situatie met getransplanteerde neer]
Ameliyat sırasında solunumunuzu geçici olarak bir yapay solunum cihazı devralır. Bu
amaçla ağız boşluğunuza ve boğazınıza bir boru (tüp) yerleştirilir. Ayrıca, ameliyat olan
kişiye idrar sondası, yara dreni, enfüzyon ve bazı durumlarda splint takılır.
Đdrar sondası, mesanede oluşan yarayı tedavi etmek amacını taşır. Ameliyattan sonra
mesanede kramplardan sıkıntınız olabilir. Bu takdirde bunu söylemek önemlidir; zira bir
kan pıhtısı sondayı tıkamış olabilir. Mesanedeki sondanın baloncuğunun sizi rahatsız
ediyor olması da mümkündür. Bununla ilgili olarak, şikâyeti azaltacak bir ilaç alabilirsiniz.
Đdrar sondası, ameliyattan 7 gün sonra çıkarılır.
Yara dreni takılmasının nedeni ise fazla eksüdayı akıtmaktır. Hemşire, yaranızı kontrol
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 40
etmek ve kan basıncına göz kulak olmak amacıyla ameliyattan sonra sık sık yanınıza
gelecektir. Yaradan az sıvı geldiği takdirde, yara dreni çoğunlukla 1 veya 2 gün sonra
çıkarılır.
Ameliyat sırasında ve sonrasında, size sıvı, ilaç ve kan vermek üzere bir enfüzyon
takılacaktır.
Splint takılabilir. Bu, çoğunlukla henüz idrar üretiminiz varsa yapılır. Splint, mesanenin
içinden geçen ve donör böbreğinin üreterinde duran bir hortumcuktur. Splintin içinden
gelen idrar, donör böbreğinin idrarıdır. Üretilen idrarın miktarı artık titizlikle ölçülebilir.
Ameliyattan sonraki onuncu gün, splintin dikişi açılır. Bu takdirde splint kendiliğinden
düşer. Đç yüzde, çözülmek için yaklaşık on güne ihtiyaç duyan bir dikiş de vardır.
Ameliyattan sonra [önceye oranla] biraz daha fazla oksijene ihtiyacınız olabilir. Oksijen
bir hortumcuk aracılığıyla buruna verilir. Normalde oksijen hortumcuğu bir sonraki gün
çıkarılır.
Ameliyattan sonra, bölümde bir heparin pompası bağlanır. Bu pompa aracılığıyla size,
beş gün boyunca kan inceltici bir ilaç verilir. Bunun amacı, yeniden bağlanan damarlarda
kan pıhtılarının (tromboz) oluşmasını önlemektir.
Böbrek naklinden sonra doğrudan olmayan idrar üretiminin oluşmasına rastlanır.
Böbrek bir süre vücudun dışında kaldığından bir iyileşme süresine ihtiyacı vardır. Yani
ameliyattan sonra bir süre daha, SAPD ya da hemodiyaliz benzeri bir renal replasman
tedavisine (böbrek işlevlerini ikame edici tedavi) ihtiyacınızın olması mümkündür.
Gerekirse böbreğe bir biyopsi (değerlendirmek için küçük bir doku parçasının
alınması işlemi) yapılır.
8.4
Ameliyat sonrası
Ameliyattan sonra iyileşme dönemi başlar. Đlk birkaç gün kendinizi iyi hissetmemeniz
olasıdır; ama genelde böbrek nakli ağrılı geçirilen bir şey değildir. Bununla birlikte
yine de ağrınız olursa, ki buna arada bir rastlanır, sahip olduğumuz ağrı tedavi
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 41
olanakları iyidir. Bu konuyla ilgili olarak ayrıntılı bilgiyi “Postoperatieve pijnbestrijding,
een logisch vervolg” (Türkçesi: Ameliyat Sonrası Ağrı Yönetimi; Mantıki Devam
Süreci) isimli broşürde bulabilirsiniz.
Ameliyattan sonraki ilk gün böbrek taraması yapılır ve ultrason çekilir. Ultrason, donör
böbreğindeki kan akışını gösterir. Böbrek salgısı, donör böbreğinden gelen idrar salgısı
ile ilgili bilgi verir.
Sözü edilen gün, hemşirenin yardımıyla yatağınızın yanındaki bir sandalyeye
oturabilirsiniz. Eğer böbreği bir akrabadan/tanıdıktan aldınızsa, ameliyattan sonraki gün
donörle tekrar temasa geçebilirsiniz.
Her gün kahvaltıdan önce kilonuz tartılır. Böbreklerinizin iyi çalışıp çalışmadığına
bakmak üzere, her gün kanınız alınır. Kan tahlili sırasında, kandaki kreatinin miktarı
belirlenir (kreatinin, kandaki böbrek işlevine dair bir değerdir). Kanınızdaki ilaç miktarına
(ilaç düzeyi) da bakılır.
Her gün idrar numunesi alınır ve 24 saat boyunca biriktirilen idrarın bir kısmı da
[numune olarak] alınır. Bakım rehberinize her gün ne kadar sıvı içtiğinizi kaydetmek
suretiyle sıvı dengenizin kaydını siz tutarsınız.
Beslenme ve sıvı replasmanı
Hastanede verilen normal gıdalar size de verilir. Diyet, düşük sodyumlu bir diyet
olacaktır. Bu konuda dikkat edilmesi gereken birkaç nokta şunlardır (bkz: § 12.3
"Diyetisyen")
•
Bozulabilecek gıda maddeleri, uzun süre komodininizde kalamaz. Soğuk ürünler (süt
ürünleri, vla [Hollanda muhallebisi], yoğurt vb.) 2,5 saatten ve sıcak yemekler yarım
saatten daha fazla [buzdolabı dışında] kalamaz.
•
Kullandığınız ilaçlara bağlı olarak, greyfurt (ve greyfurt içeren ürünleri) yemenize izin
yoktur.
Haftada bir, çoğunlukla pazar günü, beslenme asistanı size bir beslenme listesi verir. Bu
listeye bütün gün boyunca ne yiyip ne içtiğinizi kaydetmelisiniz.
Kilonuz(un seyri), yeterince gıda alıp almadığınıza dair her zaman iyi bir gösterge
oluşturmaz. Ameliyattan sonra çoğunlukla çok sıvı kaybedersiniz ve bu yüzden kilo
verirsiniz. Bu bakım rehberine, sıvı listenizi kaydetmeniz önem taşır.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 42
Transplantasyondan sonra ilaç kullanımı
Transplantasyondan sonra çok ilaç kullanacaksınız. Bunların bir kısmını, vücudunuzun
böbreği reddetmesini engellemek üzere hayatınızın geri kalan bölümü boyunca
kullanmanız gerekecek.
Tekrar toparlandığınızda, hemşireler ilaçları, sizin kontrolünüze verecektir; zira amaç,
tekrar eve döndüğünüzde bu işi kendinizin yapmasıdır. Evde ayrıca, bakım rehberinize,
sıvı dengesi ve sıcaklık gibi şeyleri kaydetmelisiniz. Hemşireler bunun nasıl yapılacağını
size açıklayacak ve sizinle bunların alıştırmasını yapacaktır. Đlaç kullanımı ve muhtemel
yan etkileri konusunda detaylı bilgi 9. bölümdedir: "Đlaç Kullanımı ve En Sık Sorulan
Sorular".
Transplantasyon sonrası rutin araştırma
Ameliyattan sonraki birinci ayda, pek çok rutin araştırma yapılır. Bunlar, komplikasyon ve
enfeksiyon aramaya yöneliktir. Rutin araştırmalar şunlardır:
•
Çok sık yapılan kan ve idrar tahlili.
•
Ameliyattan sonraki ilk gün ultrason çekilir ve böbrek taraması yapılır.
•
Haftada üç kez, kanınızdaki, reddetmeyi engelleyici ilaç miktarı (düzey) kontrol edilir ve
bunu esas alarak, gerekirse dozajda uyarlama yapılır.
•
Bakteri aramak üzere düzenli olarak kültür alınır. Direnciniz azalmıştır ve bu durum
problemlere yol açabilir.
•
Gerekirse, böbrek hücrelerinin nasıl göründüğüne bakmak üzere bir böbrek
biyopsisi yapılır. Kan sonuçlarında muhtemel anomalilerin nedeni araştırılır.
Transplantasyondan sonra ortaya çıkabilecek komplikasyonlar
Her ameliyat gibi, böbrek naklinin de riskleri vardır. Ameliyattan sonra, cerrahi-teknik
problemler ortaya çıkabilir. Ameliyat sonrası kanama, enfeksiyon, idrar kaçağı ve önemli
bir böbrek atardamarında (renal arter) tromboz ya da getirici damarlardan birinde
kapanma gibi şeylerin meydana gelme olasılığı vardır. Bu takdirde ameliyatın tekrarı
gerekebilir. En kötü durumda, transplantektomi (donör böbreğinin geri alınması) tek
çaredir. Bu takdirde ne yazık ki, diyalize muhtaç kalırsınız.
Bazı durumlarda ilk böbrek hastalığı, grefe (transplant) geri dönebilir; bu konuda
nefrologunuzdan bilgi alabilirsiniz.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 43
Özellikle ilk 3 ay boyunca, enfeksiyon ve vücudun böbreği reddetmesi riski en üst
düzeydedir. Daha uzun vadede, riski, reddedilmeyi önlemek üzere aldığınız ilaçların
yan etkileri oluşturur. Son yıllarda, ilaçlı tedavilerde ve cerrahi tekniklerde çok ilerleme
oldu ve bu yüzden organ nakillerinde bir iyileşme oldu.
Doktorlar, komplikasyon olasılığını mümkün olduğu kadar azaltmaya çalışıyor.
Reddetme
Donör böbreği, yabancı (eksojen) hissine yol açacak ve doğal bağışıklık sistemi
böbreğin reddedilmesini sağlayacaktır. Bağışıklığınız immunosupresifler (reddetmeyi
engelleyici ilaçlar) aracılığıyla düşürülür ve bu doğal tepki baskılanır. Vücut buna rağmen
böbreği reddedebilir. Eğer hekim, kan tahlili sonuçlarına bakarak durumun bu olduğunu
tahmin ederse, böbrekten bir biyopsi örneği almaya karar verecektir. Ancak ondan
sonradır ki, reddetmenin gündemde olup olmadığı kesin olarak söylenebilir. Bu takdirde
tedaviye, çoğunlukla, biyopsi örneğinin alındığı gün başlanır. Tedavi, üç gün süreyle
yüksek dozda prednizon verilmesinden oluşur. Reddetme, çok şey çağrıştıran bir
sözcüktür ve bu sözcüğü duyduğunuzda içinizde pek çok korku uyanabilir. Bunun ille de
böbrek grefinizin (transplant böbrek) sonu olması gerekmediğini ve buna karşı iyi ilaçla
tedavilerimizin olduğunu aklınızdan çıkarmayın.
Biyopsi
Böbrek biyopsisinde cilt uyuşturulur ve ardından, değerlendirme amacıyla böbrekten bir
tür tabancalı kıskaç ile bir doku parçası (biyopsi örneği) alınır. Bu araştırma, gref
(transplant) böbrekte, kişinin kendine ait böbreğinde olduğundan daha kolay uygulanır;
zira bu gref (transplant) böbrek yüzeye daha yakında bulunur. Cilt, biyopsi için
uyuşturulur. Biyopsiden sonra, kanama benzeri muhtemel komplikasyonların önüne
geçmek üzere bir saatlik bir yatak istirahatiniz vardır.
8.5
Hasta bakım bölümü ve böbrek transplantasyon ekibi
Ameliyattan sonra çoğunlukla, transplantasyon birimi, "9-Zuid" bölümüne getirilirsiniz.
Anestezist gerekli görürse, ilk önce PACU Bölümü'ne (anestezi sonrası bakım birimi)
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 44
götürülürsünüz. Yer yetersizliği durumunda, diğer böbrek hastalarının bakımının
yapıldığı iç hastalıkları hasta bakım bölümüne (4-Noord) transfer edilmeniz de
mümkündür. Taburcu olduktan sonra ortaya komplikasyonlar çıkarsa ve yeniden
hastaneye kaldırılmanız gerekirse, 4-Noord bölümüne yatırılırsınız.
Hasta bakım bölümlerinde dikkat, ameliyat sonrası iyileşmeye, rehabilitasyon ve
taburcu olmaya hazırlığa yöneliktir. Hastalar, hasta bakım bölümünde ortalama iki
hafta
kalır.
Ancak
komplikasyon
baş
gösterecek
olursa,
daha
uzun
süre
kalabileceğinizi de hesaba katmalısınız.
PACU bölümü, "6-Zuid"
Anestezi sonrası bakım birimi (PACU bölümü), anesteziyoloji bölümüne bağlı bir
birimdir. Burada normalde bir gece (maksimum 24 saat) kalırsınız. Bu bölümde, hasta
bakım bölümünde olduğundan daha yoğun bir bakım sunulur. Buna karşılık bu bakım,
yoğun bakım bölümünde olduğundan daha kısa sürelidir. Burada, sizi özenli bir şekilde
gözlem altında tutabilmek için gerekli olan tüm cihazlar mevcuttur. PACU bölümünün
sahip olduğu yatak sayısı 5'ten fazladır. Bu bölümde ziyaret saatleri 11:00-12:00 ve
18:30-20:00 saatleri arasındadır. Ziyaretçiler geldiklerini, PACU bölümünün girişinde
bulunan dahili telefon sistemi aracılığıyla bildirebilirler. Buraya çiçek ve meyve
getirilmesine izin yoktur. PACU bölümünün telefon numarası (010) 703 33 29'dur.
Transplantasyon birimi, "9-Zuid"
Transplantasyon biriminde, nefrologun tıbbi tedavisi altında olursunuz. Nefrolog, tıbbi
yönetimden sorumludur. Transplantasyon ekibindeki diğer transplantasyon doktorları
(nefrologlar) ve cerrahların, bu noktada, tavsiye işlevleri vardır. Tıbbi yönetimin içerdiği
şeyler arasında, ameliyat sonrası komplikasyonları mümkün olduğu kadar önlemek
ve/veya tedavi etmek amacını taşıyan ilaçları almanız da vardır. Bölüm hemşireleri,
günlük ve özel bakımınızda size yardımcı olurlar. Bölüm hemşireleri size gerekli ilaçları
verir ve vücudunuzun işleyişini titizlikle gözlem altında tutar.
Nefrolog her gün hastaları viziteye çıkar. Pazartesi günü, profesör ve transplantasyon
ekibindeki diğer elemanların da hazır bulunduğu büyük vizite gerçekleşir.
Transplantasyon birimi, uzmanlık bakımından genel cerrahinin bir alt bölümüdür. Bu
birimde kısa bir süre önce ameliyat edilmiş olan böbrek transplantasyon hastaları
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 45
yatar. Bu hasta bakım bölümü, ikişer ve dörder kişilik odalardan oluşur. Ziyaret
saatleri, 11:00-12.30 ve 15:00-19:30 arasındadır.
Transplantasyon birimi "9-Zuid" bölümünün telefon numarası (010) 703 32 96'dır.
Đç hastalıkları bölümü, "4-Noord" bölümü
Böbrek hastalarının da bakımının yapıldığı iç hastalıkları bölümünün tıbbi başkanı bir
nefrologdur. Bu bölümde stajyer doktorlar da çalışır ve intern hekimler de buraya,
başkaları eşliğinde gelir. Bu bakım bölümü, ikişer ve dörder kişilik odalardan oluşur.
Cuma sabahı, profesörün de bulunduğu büyük vizite yapılır. Ziyaret saati 15:00 ile
19:30 arasındadır. Pazar ve tatil günleri, bu saatlere ek olarak, 11:00-12:00 arasında da
ziyaret yapılabilir.
"4-Noord" bölümünün telefon numarası (010) 703 31 36'dır.
Bölümlerde ziyaret
Ziyaret saatleri sırasında odada, hasta başına en fazla 2 ziyaretçi bulunabilir.
Ziyaretçiniz, hijyene bağlı sebeplerden dolayı, evden (taze) yemek ve hastane
restoranından gıda getiremez. Yanlarında getirebilecekleri ürünler şunlardır: Paketli
şekerleme, bisküvi/kurabiye, poşet çay ve sağlam meyve (zedelenmemiş, lekesiz;
meyveler daima iyi bir şekilde yıkanmış olmalı). Tüm diğer talepleri ilk önce
hemşire ile konuşmalısınız.
Böbrek nakil ekibi
Hastaneye yatırılmanız sırasında, böbrek nakil ekibinin birkaç üyesi, sizinle
tanışmaya gelir. Böbrek nakil ekibi şunlardan oluşur:
•
•
Nefrologlar
cerrahlar
•
anestezistler
•
hemşireler
•
böbrek nakli koordinatörleri
•
pratisyen hemşireler
•
araştırma hemşireleri
•
tıbbi sosyal görevliler
•
diyetisyenler
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 46
•
•
•
•
•
fizyoterapistler
patologlar
enfektiyolojistler, virologlar, bakteriyologlar
araştırmacılar
çeşitli laboratuarların çalışanları
Tıbbi terapistler/uzmanlar
Nefrologlar, cerrahlar ve anestezistler, medikal uzmanlardır. Bunlar, tedavinizle ilgili tüm
tıbbi konulardan sorumludurlar.
Böbrek nakli koordinatörleri
Böbrek nakli koordinatörleri, transplantasyonla ilgili ön araştırma ve planlamayı
ayarlarlar. Canlı donörlerle ilgili süreci koordine ederler. Ayrıca, Eurotransplant'ta sıraya
girmenizi de ayarlarlar.
Böbrek nakli pratisyen hemşireleri
Hastaneye yatırılırken pratisyen hemşirelerle tanışırsınız. Bunlar, bundan sonra neler
olacağını açıklamak üzere sizinle bir görüşme yaparlar. Pratisyen hemşireler sizin irtibat
kişilerinizdir ve geçireceğiniz sürecin bütününde, partnerinize/akrabalarınıza refakat
ederler. Birbirinden farklı tüm sorularınız ve/veya problemleriniz için, daima onlara
başvurabilirsiniz. Bakım rehberinin ön tarafında bulunan "Erasmus MC'de telefon
prosedürü"ndeki şemaya bakınız.
8.6
Taburcu
Böbreğiniz iyi çalışmaya başladığında ve kan değerleriniz stabil kaldığında, böbrek
nakli ekibi taburcunuzu planlamaya başlayacaktır. Taburcu olabilmeniz için, günlük
bakımınızı tekrar tamamen tek başınıza yapabiliyor olmalısınız. Bölüm hemşiresi evde
almaya devam edeceğiniz ilaçların idaresini taburcudan çok önce sizin elinize teslim
eder. Böylece, ilaçları tanımış ve onları zamanında almayı öğrenmiş olursunuz. Bu
bakım rehberinin arkasında, doğru alış saatleri ile birlikte ilaçlarınızı not edebileceğiniz
bir "tıbbi günce" bulacaksınız.
Yara bakımına ihtiyacınız varsa ya da bakım gerektiren bir dreniniz varsa, bölüm
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 47
hemşiresi bu bakımı nasıl yapacağınızı size öğretir. Siz ya da partneriniz ve/veya
akrabalarınız, bakım görevini üzerine alabilecek durumda değilse, semt hemşiresi
devreye sokulur.
Eğer günlük bakımınızla ilgili olarak ek yardıma ihtiyacınız olursa devreye, semt
hemşiresinin yanı sıra evde bakım da sokulabilir. Ev işleriyle ilgili yardım hizmeti için, siz
sunabileceği olanakları öğrenmek üzere, önceden belediyenizden bilgi edinmelisiniz
(ayrıca bkz: § 13.3).
Taburcu edilmenizden birkaç gün önce size, evde kullanmaya devam etmeniz gereken
ilaçların reçeteleri verilir. Ailenizin bu reçeteleri doğrudan doğruya eczaneye teslim
etmesini sağlayın. Eczane muhtemelen ilaçların bir kısmını sipariş etmek zorunda
kalacaktır; zira bunlar sıklıkla kullanılan ilaçlar değildir. Taburcudan önce ilaçların evde
olması sağlanamazsa, taburcu edilirken eve götürmeniz için yanınıza yeteri kadar ilaç
verilir.
Taburcu edildiğiniz sırada evde bir baskül ve vücut sıcaklığınızı ölçebileceğiniz (dijital)
bir derece bulunmalıdır. Kulak derecesi tam anlamıyla güvenilir olmamakla birlikte,
yeterlidir. Ancak ateşinizin çıkması durumunda ateşinizi bir kez daha, bu kez anüsten
ölçmeniz gerekir. Ateşinizi ve kilonuzu her gün ölçmeniz gerekir.
Eve gitmeden önce, pratisyen hemşirelerden biri sizinle bir taburcu görüşmesi yapar.
Kendisi size, neleri hesaba katmanız ve evde nelere dikkat etmeniz gerektiğini söyler.
Taburcu edilirken size, ilk poliklinik randevularınızın yazılı olduğu bir randevu kartı
verilir.
Taburcudan sonra, böbrek nakli ekibinin yoğun rehberliği ve kontrolü altında olma
durumunuz devam eder.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 48
9. BÖLÜM: BÖBREK NAKLĐ POLĐKLĐNĐĞĐNDE TAKĐP KONTROLÜ
Böbrek nakli polikliniği, poliklinik binasının (CA) üçüncü katındaki 1 numaralı yardım
masasının bulunduğu yerdedir. Transplantasyondan önce, buraya sıklıkla gelmiş olmanız
mümkündür.
Poliklinikte geldiğinizi ilk olarak, böbrek nakli ekibinin poliklinik asistanına bildirirsiniz.
Burada nefrologla bir randevunuz vardır. Nefrolog tansiyonunuzu ve kilonuzu kontrol
eder. Her poliklinik randevunuzda kanınız alınır. Doktorlarınız kan değerlerinizi temel
alarak, böbreğin nasıl çalıştığına ve ilaçların dozajının iyi olup olmadığına bakar.
Hekiminiz gerekirse, ilaçlarınızda uyarlama yapar.
Sonuçlar iyi ise, bu size bir sonraki poliklinik randevunuzda bildirilir. Sonuçlarda
anomali varsa ya da ilaçlarda uyarlama yapılması gerekiyorsa, bu konuda size telefon
edilir. Böbrek fonksiyonunuzla ilgili araştırma yapılması gerekiyorsa, sizinle bir an
önce temasa geçilir.
Đlk haftalarda, haftada bir polikliniğe gelmeniz beklenir. Daha sonra bu, iki haftada bire
düşer ve giderek düşmeye devam eder. Transplantasyondan sonraki poliklinik
ziyaretleri, hastadan hastaya farklılık göstermekle birlikte genel hatlarıyla aşağıdaki
gibi bir görünüme sahiptir:
Transplantasyondan
Ziyaret sayısı
sonraki hafta sayısı
0-4
Haftada 1
4-6
2 haftada 1
6-13
3 haftada 1
13-26
4 haftada 1
Daha sonra
3 ayda 1
Bundan bir yıl sonra kontroller, önceden tedavi edilmekte olduğunuz hastane tarafından
devralınır.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 49
9. BÖLÜM: BÖBREK NAKLĐ POLĐKLĐNĐĞĐNDE TAKĐP KONTROLÜ
• Poliklinik kontrolünden bir gün önce, idrarınızı 24 saat boyunca bir kavanozda
biriktirmelisiniz. Đlk önce bir kez sonuna kadar idrarınızı yapmalı ve ondan sonra
idrarınızı (örneğin sabah saat 08:00 ile akşam saat 08:00 arası) biriktirmelisiniz.
• Poliklinik kontrol gününde kanınız alınmadan önce aşağıda yazılı olan ilaçları
almanıza izin yoktur (kan basıncını düşürücüler [antihipertansif] ve benzeri
diğer ilaçları normal bir şekilde alabilirsiniz):
Neoral/Cyclosporine, Tacrolimus/Prograft/FK506, Cellcept/MMF, Rapamune/
Sirolimus/gerekirse araştırma ilacı
!! Bu ilaçları kan alınmasının ardından derhal alın.
!! Yanınızda 24 saat boyunca yeterli ilaç olmasını mutlaka sağlayın.
Doktorunuzdan zamanında yeni reçete isteyin. Đlacınızın olmaması gibi bir duruma
asla düşmemeye özen gösterin. Sizin de bildiğiniz gibi böyle bir şeyin ciddi sonuçları
olabilir.
Poliklinik kontrole giderken yanınıza şunları almanızı rica ederiz:
•
Toplam 24 saat biriktirilmiş idrarın bir karışımı. 24 saatlik idrarın toplam miktarını
etiketin üzerine not etmelisiniz.
•
Sabah idrarının bir numunesi.
•
Yapılacak kültür için idrar numunesi (kırmızı kapaklı küçük kavanoz).
•
Bakım rehberiniz.
•
Tüm ilaçlardan 24 saat yeterli miktar.
•
Kişisel bilgileri içeren randevu kartınız (ad-soyadı, doğum tarihi ve hasta
numarası).
Bu arada problem çıkacak olursa, pratisyen hemşire ya da nöbetçi nefrologla (poliklinik
aracılığıyla) her zaman için temasa geçebilirsiniz. Böyle bir durumda gerekirse size kısa
süre sonrası için bir randevu verilir.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 50
10. BÖLÜM: ĐLAÇ KULLANIMI VE EN SIK SORULAN SORULAR
10.1
Đlaç kullanımı ve ilaçların muhtemel yan etkileri
Transplantasyondan sonra çok ilaç kullanacaksınız. Bunların bir kısmını, vücudunuzun
böbreği reddetmesini engellemek üzere hayatınızın geri kalan bölümü boyunca
kullanmanız gerekecek. Aşağıda transplantasyondan sonra kullanılacak ilaçlara dair bir
özet verilmiştir:
•
Đmmunosupresifler Vücudun bağışıklık sistemini baskılamak suretiyle böbreğin
reddedilmesini engelleyen ilaçlar (bkz: Metnin bundan sonraki bölümleri).
•
Kortikosteroidler: Đltihap sökücü ve bağışıklık azaltıcı etki gösteren ilaçlar (bkz: Metnin
bundan sonraki bölümleri).
•
Antibiyotikler: Bakteriyel enfeksiyonları önleyen ve/veya tedavi eden ilaçlar.
•
Sizi virüs enfeksiyonlarına karşı koruma ya da saptanmış olan virüs enfeksiyonlarını
tedavi amacını taşıyan araçlar.
•
Pıhtı önler: Tromboz oluşmasının engellenmesini ve birbirine tutturulmuş olan
kan damarlarının ameliyat sırasında tıkanmasının engellenmesini sağlayan ilaçlar.
•
Ağrı yitimi: Damara zerk etme ve haplar/fitiller vasıtasıyla ağrının çoğunun
bastırılmasını sağlayan ilaçlar.
•
Mide koruyucu: Aldığınız ilaçların fazla olmasından kaynaklanabilecek tahrişe
karşı mide duvarınızı korumak için ihtiyaç duyduğunuz ilaçlar.
Bütün bu ilaçların yanında (gerekirse), önceden de almış olduğunuz kan
basıncı/kolesterol düşürücü ya da kalp ilaçları benzeri ek ilaçlar da alabilirsiniz.
Đlaçlarla kendi başınıza ilgilenmeniz
Ameliyattan sonra biraz ayağa kalktığınızda bölüm hemşiresi size, kendi idarenizde
kullanacağınız ilaçları verir. Bunun anlamı, size birkaç günlük ilacın verileceği ve
bunları doğru saatlerde almaktan/yutmaktan sizin sorumlu olacağınızdır. Bölüm
hemşiresi size ilk önce, bu ilaçları her gün nasıl hazırlayacağınızı ve ne zamanlar
almanız gerektiğini açıklar. Ayrıca bunu ilk birkaç gün kontrol de eder.
Bu bakım
rehberine ilaçları hazırlamak için ihtiyaç duyacağınız listeler eklenmiştir. Đlaçların
denetimini kendi elinize aldığınızda, sizin ya da akrabalarınızın bu bakım rehberinin
bölümde yanınızda olmasını sağlaması bu yüzden önemlidir. Amaç, ilaçları listeye,
dozajları ve doğru saatleriyle not etmenizdir. Bakım rehberinde ayrıca, günlük olarak
kilonuzu, vücut sıcaklığınızı (günde iki kez) ve diğer özel durumları not edeceğiniz
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 51
listeler de bulunmaktadır. Đlaçlarınızı doğru zamanda alma ve özdenetim konularında
sorumluluk taşımayı bu şekilde öğrenirsiniz. Doğal olarak bu durum evde de geçerlidir.
Hasta uyumu
Böbrek naklinden sonra ilaçlara bağımlı olursunuz. Đlaçlarınızı almazsanız, bunun
sonucu böbreğin reddedilmesidir. Bazı kişiler için ilaç kullanımı zordur; diğerleri ise
bunun tamamen normal olduğunu düşünürler. Bu konu size zor geliyorsa bunu
bildirin.
Đlaçlarınızı sıklıkla unuttuğunuzun farkına varırsanız, bu konuda doktorunuzla ya da
pratisyen hemşireyle konuşun. Onlar size faydalı tavsiyelerde bulunabilir. Đlaç
kullanımınız konusunda dürüst olmanız her zaman önemlidir; zira ilaçlarınızın dozajı
ilaç düzeyleri temel alınarak ayarlanır. Pratisyen hemşireden, "böbrek naklinden
sonra hasta uyumu" konulu bir DVD alabilirsiniz. Ayrıca poliklinikteki randevulara
gelmeniz de önemlidir. Böbrek işlevlerinin düzenli olarak kontrol edilmesi gereklidir;
zira gerilemenin gelişini her zaman hissedemezsiniz.
Đmmunosupresifler
Böbrek naklinden sonra reddetmeyi engelleyici ilaçlara (bunlara "immunosupresifler" de
denir) bağımlı hale gelirsiniz. Bu ilaçlar nakledilen böbreğin reddedilmesini engeller.
Bunlar olmazsa vücut böbreği reddeder. Bu ilaçları hayatınızın geri kalan bölümünde
kullanmaya devam etmelisiniz. Bu ilaçlar vücudun bağışıklık sistemini frenler ve bu
durum, enfeksiyonlara daha yatkın bir hale geldiğiniz anlamını da taşır.
Đmmunosupresifler, kalp/damar hastalıkları ve kanser (özellikle de cilt kanseri) riskini
arttırır. Bu immunosupresiflerle greyfurt ürünleri kullanamazsınız. Bu ürünlerin
kanınızdaki ilaç miktarı üzerinde etkisi olur. Homeopatik ilaç ya da reçetesiz ayrı
alınabilecek ilaç kullanmak istediğinizde mutlaka bir nefrologa danışın. Zira bunların,
aldığınız ilaçların işlevi üzerinde etkisi olabilir.
Đmmunosupresifleri günün iki sabit saatinde (örneğin saat 08:00 ile 20:00'de ya da 10:00
ile 22:00'de) almanız önemlidir. Bu sayede doz kaçırma olasılığını azaltmış olursunuz.
Günün bu şekilde bölümlenmesi, kandaki immunosupresif düzeyinin değişmez kalmasına
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 52
katkıda bulunduğu için de önemlidir. Bu ilaçlar, diğer ilaçlarınızla aynı anda alınabilir.
Aşağıda böbrek nakillerinde sık karşılaşılan immunosupresiflerin bir dökümü
bulunmaktadır: Siz bunların hepsini değil, sadece bir kısmını kullanacaksınız. Đlaç
prospektüslerinde yazılı olan bir ya da birkaç yan etkiden sıkıntı çekmeniz mümkündür
(bkz: Prospektüslerdeki diğer yan etkiler:
Tacrolimus / FK-506 / Prograft® (kapsül 0,5 mg, 1 mg veya 5 mg)
Yan etkiler:
• Yüksek tansiyon
• böbrek işlevlerinde bozukluklar
• şeker hastalığı (diabetes mellitus)
• el ve ayaklarda titreme ya da uyuşma hissi
• baş ağrısı
• mide-bağırsak şikâyetleri: Đshal ve mide bulantısı
• saç dökülmesi
• enfeksiyonlar
Alış:
• Günde 2 kez (iki doz arasında 12 saat olmalı).
• Poliklinik ziyaret günlerinde sabah dozajını, ancak kan alındıktan sonra alın.
•
Đlaç almadan 1 saat öncesiyle 2 saat sonrası arasında mide asidi giderici ilaç almayın.
Mycophenolaat / Mofetil / Cellcept® (kapsül 250 mg, tablet 500 mg)
Yan etkiler:
• Mide bulantısı
• ishal
• karın ağrısı
• enfeksiyonlar ve kanamalar
Alış:
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 53
Cyclosporine / Neoral® (25 mg ve 100mg'lık kapsüller
Yan etkiler:
• Enfeksiyonlar
• baş ağrısı
• el titremesi
• yüksek tansiyon
• diş eti apsesi (parulis)
• aşırı saç uzaması
Alış:
Poliklinik ziyaret günlerinde sabah dozajını ancak kan alındıktan sonra alın.
Rapamycine / Sirolimus® (Tablet: 1mg ve 2 mg)
Yan etkiler:
• Kendini genel anlamda kötü hissetme
• yara iyileşmesinin iyi olmaması
• kansızlık
• yüksek kolesterol
• kurdeşen
• obezite
• ağızda su toplama, ağız ülseri
Alış:
• Günde 1 kez suyla veya portakal suyuyla.
Rapamycine, tacrolimus ve cyclosporine'nin etkisi güçlendirir; bu yüzden asla bunlardan
biriyle birlikte alınmamalıdır.
Kortikosteroidler:
Kortikosteroidler, reddetmeyi önlemek üzere iltihap sökücü ve bağışıklığı azaltıcı etki
gösterirler.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 54
Prednison® / Di-Adreson F®
(Di-Adreson F®, Prednison®'un sıvı halidir ve ameliyat sırasında ve hemen
sonrasında damara zerk edilme suretiyle verilir).
Veriliş: Dozaj, 25 mg'dan itibaren tablet olarak verilir. Bunun üzerindeki dozajlar, damara
zerk edilme yoluyla verilir.
Yan etkiler:
• Yaraların iyileşmesinde gecikme
• şeker hastalığı, Diabetes Mellitus (çoğunlukla geçici)
• kemik erimesi
• sivilce (akne)
• iştah artması
• sıvıyı tutmak
• suratın şişmanlaması (ay surat)
• yüksek tansiyon
• yüksek göz tansiyonu
• geceleyin terleme
• enfeksiyonlar
• ruh halinde değişmeler
• mide şikâyetleri
Alış:
•
10.2
Günde 1 kez, sabahları
Đmmunosupresiflere başlarken en sık sorulan sorular
Böbrek naklinizin başarılı bir şekilde gerçekleşmesi için gerekli olan şeylerden bir
tanesi, ilaçlarınızı doğru kullanmanızdır. Bu paragrafta, reddetmeyi engelleyici ilaçlar
hakkında sıkça soru ve sorunlar ve bunlara ait yanıtlardan birkaçı yazılıdır.
Bunlar genel soru ve cevaplardır; kişisel durumunuz, burada tanımlanan durumlarla
farklılık gösterebilir. Şüphenizin olduğu konular varsa, detaylı bir tavsiye istediğinizde
veya herhangi bir başka sorunuz olduğunda, doğal olarak her zaman, böbrek nakli
pratisyen hemşiresiyle temasa geçebilirsiniz.
(bkz: 2. bölüm).
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 55
•
Đlaçları aldıktan sonra kusarsam ne yapmalıyım?
Kusmuğunuzda ilaç artıkları görürseniz, ilacı mutlaka tekrar alın.
Đlaçlar yemekle birlikte alındıysa: Đlaçları aldıktan sonraki 1 saat içinde ilaçları yeniden
alın; 1/2 saatten fazla zaman geçtikten sonra kusarsanız, ilaçları yeniden almayın.
Đlaçlar yemekle birlikte alındıysa: Đlaçları aldıktan sonraki 1 saat içinde kusarsanız, ilaçları
yeniden alın; 1 saatten fazla zaman geçtikten sonra kusarsanız ilaçları yeniden almayın.
•
Đshal olursam ne yapmalıyım?
Đshalin çeşitli nedenleri olabilir. Đshal devam ederse (iki gün boyunca günde üç kereden
fazla), nefrologunuzla veya pratisyen hemşireyle temasa geçin. Her halükârda yeteri
kadar sıvı almaya özen gösterin. Norit tableti kullanmayın.
•
Bu ilaçlarla birlikte her şeyi yiyebilir ve içebilir miyim?
Hayır; greyfurt ve binbirdelikotu (Hollandacası: St. Janskruid) yiyemezsiniz. Bunların
aldığınız ilaçlar üzerinde etkisi vardır. Homeopatik ilaçlar ya da başka ilaçlar kullanmak
isterseniz, mutlaka önce nefrologunuzla veya pratisyen hemşireyle temasa geçin.
•
Yan etkiler oluşursa veya kendimi hasta hissedersem ne yapmalıyım?
Asla danışmadan ilaçları almayı bırakmayın. Şikâyetler devam ederse veya kötüleşirse,
nefrologunuzla veya pratisyen hemşireyle temasa geçin. Đlaçları almakta ya da içinizde
tutmakta başarılı olamıyorsanız, mutlaka bu kişilerden biriyle temasa geçin.
•
Đlaçlarımı almayı unutursam ne yapmalıyım?
Yine de, belirtilen dozajları almaya devam edin ve normal şemayı takip edin. Eğer dozaj
atladığınızın farkına ancak bir gün sonra varacak olursanız, çift dozaj almayın. Şüpheniz
olursa, pratisyen hemşireye veya Erasmus MC'nin nöbetçi nefrologuna danışabilirsiniz.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 56
•
Hapları yutmakta zorlanırsam ne yapmalıyım?
Vla (Hollanda muhallebisi), elma püresi vb. şeylerle birlikte almaya çalışın. Gerekirse
hapları ufalayın. Kapsülleri mutlaka bütün olarak yutun.
•
Bu ilaçların yanında alkol kullanabilir miyim?
Alkol kullanımına izin verilir; ancak ölçülü bir şekilde kullanın.
•
Đlaçlarım bitmek üzereyse ne yapmalıyım?
Nefrologunuzdan vakitlice yeni reçete isteyin ve ilaçların siparişini eczanenize
vakitlice verin.
•
Yaz saati-kış saati arasındaki geçişlerde veya başka bir zaman dilimine
gittiğimde, ilaç alma saatlerimi değiştirmeli miyim?
Eğer 2 saatten fazla bir zaman farkı varsa, tavsiyede bulunması için pratisyen
hemşirenizle temasa geçin. Yaz-kış saatlerinin başlamasıyla birlikte, hiçbir
değişiklik yapmadan yeni saatlere geçiş yapabilirsiniz.
•
Ramazan'da ilaçlarımı nasıl almalıyım?
Đlaçları güneşin batışıyla doğuşu arasında kullanabilirsiniz. Normal ilaç alış saatleri
bunun dışında kalıyorsa, farklı ilaç saatleri konusunda anlaşmak üzere pratisyen
hemşireyle temasa geçin. Đlaçları kullanmayı bırakmayın. Oruç mu tutacaksınız,
yoksa Ramazan boyunca sıvı içecek misiniz sorusuna cevap vermeden önce
nefrologunuzla konuşun..
•
Đlaçlardan dolayı kanser olur muyum?
Đmmunosupresif kullanımı nedeniyle, cilt kanseri olma olasılığınız yüksektir. Bu
nedenle [güneşlenirken] daima, koruma faktörü 20 veya daha yüksek olan ürünleri
güzelce sürün veya koruyucu elbise kullanın. Kasket takmayı da düşünebilirsiniz.
Saat 12:00 ile 15:00 arası güneşe çıkmaktan kaçının.
•
Prednison beni şişmanlatır mı?
Đştahınız artar. Bazı insanlar bu nedenle şişmanlarlar. Bu nedenle sağlıklı beslenmeye
dikkat edin. Suratınız biraz daha yuvarlaklaşabilir. Normalde Prednison, üç ay içinde
azaltılmaya başlanır; bundan sonra yüzünüz/vücudunuz tekrar normal hale gelir.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 57
•
Đmmunosupresiflerden hiç kurtulabilecek miyim?
Böbrek nakli geçirmiş olduğunuz sürece immunosupresif kullanmalısınız; yani hayat
boyu. Transplantasyon merkezine halen, immunosupresiflerin zaman içinde azaltılıp
azaltılamayacağını konu alan araştırmalar geliyor. Đlaçlarınızı asla kendi kararınızla
bırakmayın; bırakırsanız bunun sonucu reddetme olacaktır.
•
Đlaç dozajında kendim uyarlama yapabilir miyim?
Reddetmeye karşı ilaçların dozajı, sadece böbrek transplantasyon ekibinin
nefrologunca değiştirilebilir.
•
Ağrı kesici kullanabilir miyim? "NSAĐD" (steroid olmayan antiinflamatuar ilaç)
GRUBUNA DAHĐL OLAN ĐLAÇLARI Bu ilaçlar, reddetmeyi önleyici ilaçların etkisini
önemli ölçüde etkiler. Bunlara birkaç örnek şunlardır: Voltaren® (Diclofenac),
Naproxen® ve Ibuprofen®. Bu ilaçlar donör böbreği için de kötüdür. Normal
parasetamol kullanın.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 58
11. BÖLÜM: BÖBREK NAKLĐNDEN SONRA BESLENME
11.1
Beslenme tavsiyeleri ve hijyen
Transplantasyondan sonra sizin için, bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar yazılır
(immunosupresifler, bkz: 10. bölüm). Bu nedenle direnciniz azalır. Azalmış direnç ise,
enfeksiyon olasılığını arttırır.
Gıda enfeksiyonunu önlemek üzere, transplantasyondan sonra alacağınız gıdalar
belli koşulları karşılamalıdır. Beslenmede sadece ne yediğiniz değil, yiyeceğinizin
nasıl hazırlandığı da önem taşır. Bu noktada hijyen önemli bir rol oynar. Burada
yazılı olan beslenme tavsiyeleri, transplantasyondan sonraki ilk üç ay boyunca
geçerlidir. Eğer bu tavsiyelere daha uzun süre uymanız gerekirse, doktorunuz sizi
bu konuda haberdar edecektir. Ancak daima azalmış bir bağışıklık sistemini
hesaba katmanız gerekecektir.
Bu bölümde, transplantasyondan sonra geçerli olan tüm beslenme tavsiyeleri
bulunmaktadır. Yazılan ilaçların yan etkilerinden şikâyetiniz olursa, diyetisyen size ek
kişisel beslenme ve diyet tavsiyelerinde bulunur. Burada bu tavsiyeler de açıklanıyor.
Yasak olan yiyecekler
Belli yiyecekler, zararlı bakteri ve/veya küfler içerebilir. Aşağıda yazılı olan
yiyeceklerin kullanımına bu yüzden izin verilmemektedir:
•
Çiğ veya yeterince pişirilmemiş, tartar, kırmızı biftek ve kümes
hayvanlarının eti.
•
•
Çiğ veya yeterince pişirilmemiş, çiğ jambon, rozbif ve çiğ biftek gibi etler.
Çiğ veya yeterince pişirilmemiş ringa balığı benzeri balıklar, suşi, kabuklu
deniz hayvanları ve su kabukluları.
•
Sarısı ve beyazı tamamen katılaşmamış çiğ, kaynamış ya da sahanda
yumurta.
•
Çiğ yumurta katıldıktan sonra pişirilmemiş olan yemekler.
•
Çiğ süt ve süt ürünleri.
•
Yumuşak dış ülke peynirleri, rokfor ve çiğ, pastörize edilmemiş sütten
yapılan (bu takdirde ambalajında "au lait cru" ya da "çiğ sütle hazırlanmıştır"
yazılı olacaktır) diğer peynirler.
•
Paketlenmemiş her türlü dondurma ve çalkalanmış sütler (milk
shakes).
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 59
•
Otomat, panayır ve pazar tezgahı benzeri yerlerden alınan yiyecekler.
•
Evlere servis yapılan yemekler.
•
Hasarlı, yıkanmamış (soyulmamış) sebzeler.
•
Paketli olmayan salatalar.
•
Hasarlı, yıkanmamış (soyulmamış) meyveler.
•
Kurutulmuş, paketli olmayan (subtropikal) meyveler.
•
Fabrikada paketlenmemiş çerez ve yer fıstığı.
Hijyen
Belli yiyecekleri yememenin yanı sıra, iyi bir hijyen de önemlidir. Bu da, yiyeceğin
satın alımından başlar ve yendiği ana kadar sürer. Bu arada yiyecekler çoğunlukla
çeşitli işlemlerden geçer. Đşlemler sırasında mikrop alma ya da mevcut bakterilerin
ve küflerin çoğalması gerçekleşebilir. Aşağıda iyi bir hijyen için önem taşıdığı için ilgi
gerektiren noktalar bulunuyor:
Genel
•
Elleri su ve sabunla sık sık yıkamak ve iyice kurulamak. Bu her halükârda, yemek
hazırlamadan önce, çiğ ete dokunduktan sonra, tuvaleti kullandıktan sonra ve ev
hayvanlarıyla temastan sonra yapılmalıdır.
•
Yeteri kadar yıkanmadıkları veya pişirilmedikleri, iyi saklanmadıkları, hijyenik bir şekilde
hazırlanmadıkları, nakliyeleri doğru şekilde yapılmadığı ve hijyenik bir şekilde
verilmedikleri takdirde, bu yiyeceklerde zararlı mikro organizmalar mevcut olabilir.
•
Buzdolabı sıcaklığı 4 ile 7°C arasında, derin dondurucu sıcaklı ğı ise, -18 en -20°C
arasında olmalıdır.
• Sürekli olarak temiz malzeme kullanın.
• Her gün, temiz temizlik bezi kullanın.
Yiyecek satın alırken
•
Yiyecek satın alırken, ambalajın üzerindeki son kullanma tarihi ve saklama
tavsiyelerine bakın.
•
Süpermarkette serin saklanan ürünler, evde de bir an önce buzdolabına
konmalıdır.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 60
•
Ambalajı yırtılmış, ezilmiş ya da başka bir biçimde zarar görmüş olan yiyecekleri
satın almayın.
Yiyeceklerin hazırlanması
•
Derin dondurulmuş ürünlerin buzunu bir tabak içinde buzdolabında ya da
mikrodalga fırında çözün
•
Kesme tahtası ve tabaklar için ahşap ve plastik yerine cam ve toprak malzeme
tercih edin.
•
•
Çiğ ve hazır gıdanın birbiriyle temas etmemesine gayret gösterin.
Yemekleri gereksiz yere sıcak tutmayın. Hazırladıktan sonra mümkün olduğu kadar
çabuk servis edin.
Gıdanın saklanması
•
Soğuk yenen gıdaları mümkün olduğu kadar çabuk, tavayı soğuk su dolu bir kabın
içine koymak ve arada sırada karıştırmak suretiyle mümkün olduğu kadar çabuk
soğutun. Yemeği saklamak istiyorsanız yeteri kadar soğuduğunda doğrudan doğruya
buzdolabına koyun.
•
Yırtılmış ambalajları daima buzdolabında ve mümkün olduğu kadar kısa süre saklayın.
Şüphe duyduğunuz yiyecekleri mutlaka atın.
Sağlıklı beslenme
Đyi ve çeşitli yemek önemlidir. Bu yolla, iyi bir kondisyon edinmek veya iyi kondisyona
sahip olmayı sürdürmek için ihtiyaç duyduğunuz tüm gıda maddelerini vücudunuza
alırsınız. § 11.2 (A)'da, gün başına tavsiye olunan gıda maddelerinin miktarlarını
bulabilirsiniz.
Greyfurt ve greyfurt suyu
Greyfurt ve greyfurt suyu kandaki ilaç düzeyini yükseltebilir. Bu nedenle yan etkilerin baş
göstermesi şansı artabilir. Aralarında Prograft® (tacrolimus) ve Neoral®'ın (ciclosporine)
da olduğu belli bazı ilaçları kullanırken, greyfurt ve greyfurt suyu yasaktır.
Đlaçların yan etkileriyle ilgili beslenme tavsiyeleri
Bağışıklık sistemini baskılayan ilaçların sonucu olarak, yan etkiler baş gösterebilir. Bu
yan etkilerin arasından beslenmeniz açısından önem taşıyabilecek birkaçı, ilgili beslenme
ve/veya diyet tavsiyeleri ile birlikte aşağıda belirtilmiştir.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 61
Kanda yüksek oranda kolesterol ve trigliserid
Bağışıklık sistemini baskılayan bazı ilaçların bir yan etkisi, kanda kolesterol ve
trigliserid oranının yükselmesidir. Kolesterol vücudun, vücut hücresi ve hormon yapı
maddesi olarak ihtiyaç duyduğu yağımsı bir maddedir. Vücut kolesterol olmadan iyi
çalışamaz; ama fazla kolesterol zararlıdır. Beslenmede doymuş yağlar kolesterol
oranını arttırır. Böylece kalp ve damar hastalıkları olasılığını arttırmış olursunuz.
Doymamış yağlar, kandaki kolesterol oranını düşürür.
Trigliseridler, kolesterolün yanında kanda rastlanan normal yağlardır. Trigliserid oranı ne
kadar düşük olursa o kadar iyidir. Trigliseridlere yiyeceklerde de (örneğin yağlı et
türlerinde, yağlı süt ürünleri ve peynirde) rastlanır.
Genel talimatlar:
•
Doymuş yağ kullanımında ölçülü olun. Doymuş yağa, tereyağında, margarinde, paketli
kızartma ve derin kızartma yağlarında (katı yağlar denen yağlarda), tam yağlı peynirde,
tam yağlı süt ürünlerinde, yağlı ette ve yağlı et ürünlerinde, kurabiyede, çikolatada,
pastada ve abur cuburda rastlanır.
•
Yağ kullandığınız takdirde mümkün olduğu kadar, doymamış yağlar açısından
zengin olan yağları kullanın. Doymamış yağlara, sıvı margarinde, sıvı kızartma
yağlarında, diyet margarinde, diyet halvarinde, yağlı balıkta, çerezde ve yer fıstığında
bolca rastlanır.
•
Kolesterol açısından zengin olan yağları kullanırken ölçülü olun. Haftada en fazla üç
yumurta yiyin ve 2 haftada 1'den daha sık sakatat yemeyin.
•
Fazla kilonuzun olmamasını sağlayın. Bunun kolesterol oranı üzerinde negatif bir
etkisi vardır.
§ 11.2 (B)'de, yüksek bir kolesterol oranına sahipseniz, ölçülü ve istisnai bir şekilde
kullanabileceğiniz ürünlerin bir özetini bulabilirsiniz.
Fazla kilolu olma
Bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar kullanmanın bir yan etkisi, iştahınızın atması ve
böylece daha fazla yemek yemenizdir. Ancak kilonuzu iyi bir şekilde korumanız
önemlidir. Aşırı kilo, kalp ve damar hastalıkları ve eklem şikâyetleri gibi sağlık
sorunlarına yol açabilir. Çok kilolu olmanızın transplantın hayatta kalması üzerinde de
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 62
etkisi olur. Şema § 11.2 (C)'nin yardımıyla, iyi bir vücut ağırlığına sahip olup olmadığınızı
belirleyebilirsiniz.
Đstenmeyen kilo artışı halinde [yararlı] tavsiyeler:
•
Tavsiye edilen miktarda yiyeceği aşmayın.
•
Đçinde çok yağ ve/veya şeker bulunan ürünlerin kullanımına dikkat edin.
•
Kahve ve çayı şekersiz için.
•
Günde üç tam öğün yiyin. Bu, öğünlerin arasında çok yemenizi önler.
•
•
Eğer mümkünse, yeteri kadar vücut hareketi yapın Hareket etmek suretiyle enerji
tüketiminizi arttırırsınız. Her gün, yürüyüş yapmak, bisiklet sürmek, bahçede çalışmak,
dans etmek ya da spor yapmak gibi faaliyetlerle günde fazladan en az yarım saat
hareket etmeye gayret gösterin. Size uyan bir faaliyet seçin ve çabalarınızı aşama
aşama ilerletin.
Gerekirse, diyetisyene havale edilebilirsiniz.
Yüksek tansiyon
Bağışıklık sistemini baskılayan bazı ilaçların bir yan etkisi, yüksek tansiyondur. Đlaçların
yanı sıra, fazla kilolar ve çok fazla tuz da yüksek tansiyona yol açabilir ve bu da kalp ve
böbrekler üzerinde fazla yüklenmeye yol açabilir. Normal olarak günlük yiyeceklerimizde,
vücudumuzun ihtiyaç duyduğu oranda tuz bulunur. Tat vermek üzere yemeğe eklediğiniz
tuz, aslında gereksizdir ve hatta büyük miktarlara ulaştığında, sağlığınız için zararlı bile
olabilir. Bu nedenle tuz konusunda tutumlu olun. Aşağıdaki tavsiyeler size bu konuda
yardımcı olabilir:
•
Yemek pişirirken mümkün olduğu kadar az tuz kullanın ya da hiç
kullanmayın.
•
Hazır ürünleri kullanırken ölçülü olun; çünkü bunlara çok tuz konmuştur.
•
Sofraya tuz, aroma ve baharatlı tuz koymayın.
•
Bulyon (Cup-a-Soup), tuzlu kraker, cips ve tuzlu abu cubur gibi, tuzu bol ara
öğünler konusunda ölçülü olun.
Gerekirse, düşük sodyum diyeti alabilirsiniz. Bu diyet, yiyeceklerdeki tuz miktarının düşük
olduğu bir diyettir. Böyle bir diyet gerekli olduğu takdirde diyetisyene havale edilirsiniz.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 63
Aşırı kemik gözenekliliği
Kemikler normal şartlarda, ileri yaşlarda daha kırılgan ve yumuşak bir hal alır.
Buna "aşırı kemik gözenekliliği" denir. Bağışıklık sistemini baskılayan bazı ilaçların
kullanımı sırasında, aşırı kemik gözenekliliği olasılığı artar. Bu nedenle, yeterince
kalsiyum ve D vitamini almak önemlidir. En önemli kalsiyum kaynakları, süt, süt ürünleri
ve peynirdir. En önemli D vitamini kaynakları ise, halvarinler, margarinler ve -sıvı yağlar
hariç) kızartma yağlarıdır. Yeterince kalsiyum alabilmek için, süt ve süt ürünlerinin (§ 11.2
(A)'da belirtilen) üst sınırından yola çıkmanız tavsiye olunur.
Diabetes Mellitus
Bağışıklık sistemini baskılayan ilaçların kullanımı sırasında, şeker hastalığının ortaya
çıkması olasılığı artar. Şeker hastalığında, kandaki glikoz miktarı (kan şekeri) çok
yüksektir. Şeker hastalığına sahip olduğunuz saptanırsa, gerekli diyeti açıklaması ve
rehberliğini yapması için bir diyetisyene havale edilirsiniz.
Sorular/bilgi
Bu bilgilerden sonra hâlâ sorularınız varsa, diyet uzmanlığı bölümü (bkz: Telefon listesi,
2. bölüm) ile temasa geçebilirsiniz.
Beslenme ile ilgili daha detaylı bilgi için, "adresler ve Đnternet siteleri"nin bulunduğu 14.
bölümde, şu kurum bilgilerine bakabilirsiniz: Voedingscentrum, Nederlandse Vereniging
van Diëtisten (Hollanda Diyetisyenler Derneği, Beslenme Merkezi)
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 64
11.2
Ürün ve kilo bilgisi
A. Günlük ortalama tavsiye olunan besin miktarları
20-50 yaş arası
50-70 yaş arası
70 yaş üzeri
5-7 dilim (175-245
gram)
4-6 dilim
3-4 dilim
(140-210 gram)
(105-140 gram)
150-250 gram 3-5
patates veya 3-5
150-200 gram
3-4 patates veya
100-150 gram
2-3 patates veya
servis kaşığı
2-3
lagiller
3-4 servis kaşığı
pirinç/makarna/bak
lagiller
Sebze
200 gram
(4 yemek servis kaşığı)
200 gram
150 gram
Meyve
2 adet meyve
(200 gram)
2 adet meyve
(200 gram)
2 adet meyve
(200 gram)
Süt ürünleri
400 ml süt (ürünü) ve
20 gram peynir
20 gram peynir
20 gram peynir
(1 dilim)
(1 dilim)
(1 dilim)
100-120 gram
100-120 gram
100-120 gram
20-35 gram
20-35 gram
25-35 gram
2-2,5 litre
2-2,5 litre
2-2,5 litre
Ekmek
Patates (veya pirinç,
makarna, baklagiller)
pirinç/makarna/bak-
Et (ürünleri), balık,
tavuk, yumurta veya et
servis
yerine geçen besinler
Halvarin, margarin,
kızartma yağları
Đçecekler
© Kaynak: “Voedingscentrum - eerlijk over eten”
kaşığı
pirinç/makarna/baklagiller
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 65
B. Doymuş ve doymamış yağlar
Aşağıdaki şemada şunlar gösterilmektedir:
•
En az oranda yağ veya çok doymamış yağ içerdikleri yüzünden kullanmanızın iyi
olacağı ürünler;
•
Ölçülü olarak kullanabileceğiniz ürünler;
•
Çok fazla doymuş yağ içerdiklerinden dolayı istisnai olarak kullanabileceğiniz
ürünler.
Ürün grubu
Tercihen
Orta karar
Đstisna olarak
Süt (ürünleri)
yağsız süt,
karnemelk
yarım yağlı süt
yarım yağlı
(Hollanda
yoğurt, yoğurtlu
içecek
tam yağlı süt
tam yağlı yoğurt
tam yağlı Hollanda
muhallebisi
yarım yağlı ve tam yağlı
lor peyniri
ayranı)
yağsız yoğurt
yağsız lor peyniri
Peynir
yağısız Hollanda
muhallebisi,
yağsız meyveli
yoğurt
40+ peynir,
Edammer, Brie 50+,
Camembert 45+,
20+ ve 30+
(eritme)
peynir
Maasdammer, çoklu
yağ asitleri içeren
48+ peynir ürünleri
Et
tavuk fileto
yağsız dana eti,
yağsız domuz eti
derili tavuk
Gouda peyniri, Bluefort,
Brie 60+, Kernhemmer,
Gorgonzola, Gruyère;
Boursin benzeri ürünler
kıyma
(her
türü),
hamburger, kuzu eti, dana
kaburga
eti,
sosis,
kürekkemiği
pirzolası, domuz pastırması
Et ürünleri
jambon ve omuz
jambonu, füme et,
tüm sucuk çeşitleri,
pate, domuz
Balık
tavuk
filetoyanı sıra,
Tazenin
konserve ve derin
pastırması ve iri karides
yılanbalığı
dondurucudan alınma
yağlı
ve
yağsız
balıklar
Et yerine geçen
besinler
tofu, soya kurabiyesi
vejetaryen köfte,
(tempe),
hamburger, şnitzel
Quorn parçaları
Kaynak: “Analysecijfers NEVO-tabel 2001.”
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 66
C. Body Mass Index (BMI) (beden kitle endeksi) ve bel çevresi
Body Mass Index (BMI) (beden kitle endeksi) (buna Quetelet Endeksi de denir),
ağırlığın vücut uzunluğuna oranı için bir endekstir. BMI, vücut ağırlığını (kilogram
cinsinden) boyun karesine (uzunluk x uzunluk; metre cinsinden) bölmek suretiyle
hesaplanır. BMI, vücut ağırlığından doğan sağlık riskine ilişkin bir tahmin verir.
18-70 yaş arası yetişkinlerde BMI bölümlemesi
BMI (kg/m2)
Sınıflama
Risk
<18,5
normalden hafif
düşük (ama diğer rahatsızlıklar
konusunda yüksek risk)
18,5-24,9
normal ağırlık
orta
25-29,9
fazla kilolu
yüksek
30 ve daha yüksek
obezite
açıkça yüksek
Metre cinsinden boy [Lengte in meters]
Örnek [Voorbeeld]
Kilogram cinsinden ağırlık [Gewicht in kilogram]
2
2
Quetelet endeksi kg/m [Quetelet endeksi kg/m ]
Obezite: Açıkça yüksek; hastalık riski [Vetzucht: duidelijk verhoogd risico op ziekten]
Ağırlık çok fazla: Sağlık açısından risk [Gewicht te hoog: risico voor gezondheid]
Sağlıklı kilo [Gezond gewicht]
Çok zayıf [Te mager]
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 67
Bel çevresi
Bel çevresi, en alt kaburga kemiğiyle kalça kemiğinin üst tarafı arasında kalan en dar
bölüm üzerinde ölçülür. Ölçüm, BMI'si 30'un üzerinde ve 25-30 arasında olan kişilerde ve
olumsuz yağ dağılımını tespit etmeye yöneliktir.
Aşağıdaki bölümleme, 18 ile yaklaşık 60 yaşları arasındaki yetişkinler için geçerlidir.
Asyalılar ve Hintliler gibi bazı gruplar için, farklı sınır değerleri geçerlidir. Bu durum, bu
kişilerin farklı bir vücut yapısının olmasıyla ilgilidir. Bu sınır değerleri ile ilgili tartışma
henüz sürmektedir. Şu açıktır ki, bu nüfus gruplarında henüz daha düşük değerlerde
yüksek bir risk söz konusudur.
Bel çevresi (cm
cinsinden)
Erkekler
Cinsiyet
<94
<80
Değerlendirme ve tavsiye
Kadınlar
kilonuzu korumaya çalışın
(yüksek risk yok)
94-102
80-88
kilonuzu koruyun (henüz yüksek
bir risk yok, ama tehlikeli bölge
ufukta görünüyor)
102 ve daha yüksek
88 ve daha yüksek
zayıflamaya çalışın
(yüksek risk)
Erkeklerde bel çevresi 79 cm'den daha küçükse, normalden hafif olma söz konusudur.
Aynı şey, kadınlarda bel çevresi 68 cm'den küçükse söz konusudur. Bu değerler, 18,5'ten
daha düşük BMI'ye tekabül eder.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 68
12. BÖLÜM: BÖBREK NAKLĐNDEN SONRA YAŞAM TAVSĐYELERĐ
Artık böbrek naklinden sonra hastaneden taburcu olduğunuza göre, yaşamınızda yeni
bir dönem başlıyor demektir. Bu durum, alıştığınızdan farklı kuralları olan yeni bir yaşam
tarzı anlamına geliyor. Yeni böbreğinizden artık tek başınıza sorumlusunuz. Vücudunuza
iyi bakmanız önem taşıyor. Bu nedenlerle size, aşağıda yazılı olan yaşam kurallarına
acilen uymaya başlamanızı tavsiye ediyoruz.
Buları acele etmeden, sakince okuyun. Okuduktan sonra hâlâ sorunuz olursa, bunları
her zaman için hemşirelere, pratisyen hemşireye ya da tedavinizi yapan nefrologa
sorabilirsiniz.
Đçme
Günde en az 2 litre ya da nefrologunuzla anlaştığınız miktarda sıvı içmeniz
önemlidir.
Vücut sıcaklığı
Direncinizin azalmasının bir sonucu olarak, transplantasyondan sonraki ilk üç ay
boyunca ateşinizi ölçmeniz önemlidir. Bunu yaparken, 38°C'nin a teş anlamına geldiğine
dikkat etmelisiniz. Ateşiniz varsa -titreme ve şiddetli ağrı olsa da olmasa da- hastaneyle
temasa geçmeniz gerekir. Bu durum, transplantasyonun üzerinden uzun zaman
geçtikten sonra ateşlenirseniz de geçerlidir.
Yaralar
Yaralarınızın iyileşmesi eskiye nazaran daha kötü olabilir. Yaraları gözlem altında
tutmak ve iyileşmezse bunu bildirmek önemlidir.
Enfeksiyonlar
Enfeksiyon (dil üzerinde beyaz tabaka, el ve ayaklarda enfeksiyon, vajinal akıntıda
değişim) olasılığı artar. Enfeksiyon varsa, bunu tedavinizi yapan nefrologa bildirin.
Kusma
Eğer şu ya da bu şekilde (örneğin kustuğunuz için) ilaçlarınızı alamayacak
olursanız hastaneyle temasa geçmelisiniz (ayrıca bkz: 10. bölüm).
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 69
Đshal
Đki günden fazla süren ishal durumunda hastaneyle temasa geçmelisiniz. Yeteri kadar
sıvı içmeye dikkat edin.
Hijyen
Kişisel hijyene ve beslenme sırasındaki hijyene dikkat etmek önemlidir (bkz: §
11.1).
Spor yapma
Transplantasyondan üç ay sonra, buna kendinizi hazır hissederseniz ve tıbbi problem
yoksa, spor yapabilirsiniz. Bu amaçla yürüyebilir ve bisiklet sürebilirsiniz. Tıbbi kültürfizik
masraflarını birkaç sağlık sigortası kurumu, kısmen ya da tamamen karşılamaktadır. Bu
konudaki bilgiyi sizin almanız gerekir.
Böbrek bölgesi etrafında şiddete bağlı olarak, karate benzeri sporlardan kaçının.
Hareket
Artan kalp ve damar hastalıkları riski yüzünden yeteri kadar vücut hareketi yapmanız ve
kilonuza dikkat etmeniz önemlidir.
Yolculuk
Sağlığınız izin verirse, transplantasyondan altı ay sonra tatile gitmenize izin verilecektir.
Transplantasyondan sonraki ilk yıl uzağa yolculuk etmeniz mantıklı olmaz.
Transplantasyon geçirmiş bir kişi olarak, gerekli aşılardan dolayı gidemeyeceğiniz
ülkeler bulunmaktadır. Gitmek istediğiniz yere karar vermeden önce iyice
bilgilenin.
Günümüzde pek çok insan, tatile daha uzaklara, daha uzun süre için, daha ilkel ya
da daha aşırı bir şekilde gitmeyi arzu ediyor ve giderek daha sık last minute (son
dakika) rezervasyonlarıyla yolculuk etmek istiyor. Bu durum beraberinde ek riskler
getiriyor. Hastalıkların oluşmasında çevre faktörleri büyük bir rol oynar. Bu çevre
faktörleri şunlardır:
•
Kültür
•
Sıcaklık
•
Yükseklik/derinlik
•
Hijyen
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 70
•
•
Flora/Fauna
Trafik
•
Güvenlik
Avrupa'da ve dünyanın geri kalan bölümlerinde giderek daha fazla yeni hastalıklar ortaya
çıkıyor. Eski hastalıkların (sıtma, verem, vb.) geri geldiğini ve antibiyotikler ve sıtma
ilaçları gibi ilaçlara karşı direncin arttığını görüyoruz.
Özellikle transplantasyon geçirmiş kişiler, bağışıklıklarının azalmasından dolayı ek
risklerle karşı karşıyadırlar:
•
Enfeksiyon ve diğer rahatsızlıklara (özellikle solunum yolları enfeksiyonları, bağırsak
enfeksiyonları, verem ve parazitlerden kaynaklanan enfeksiyonlara) karşı artan yatkınlık.
• Aşıların daha az etkin olması.
• Canlı aşılara karşı kontra-endikasyonlar.
•
Đlaçların etkileşimi.
•
Hastalıklar ve sağlık bakımı hakkında kültürel farklılık ve yorumlar.
•
Aşağıdakiler benzeri pratik problemler:
- Yolculuk kısıtlaması
- Şunların ulaşılabilir durumda olması:
- Tıbbi tedavi
- Đlaçlar
- Sigorta
Yolculuk tavsiyeleri
•
Tedavinizi yapan uzmana yolculuğunuzdan çok önce danışın.
•
Yanınıza bir ilaç pasaportu ve doktor raporu (Hollandaca ve Đngilizce) alın.
Bunları poliklinik asistanından alabilirsiniz.
•
Seyahate çıkmadan 6 ay öncesi ile 3 ay öncesi arası, GG&GD (Belediye Tıp ve
Sağlık Teşkilatı) ile
ya da seyahat ve aşı konusunda uzman bir başka kurumla (“travel clinic”) temasa
geçin.
•
Yeterince ilacınızın olmasını sağlayın ve yanınıza "fazladan" en az 2 haftalık ilaç
alın. Đlaçları valizlere dağıtın. El bagajına en az 1 haftalık ilaç koyun.
•
Önlem olarak yanınıza bir antibiyotik kürü (Cirpoxin®) alın. Bunu aile hekiminden
alabilirsiniz.
•
Erasmus MC'de tedavinizi yapan uzmanın önemli telefon numaralarının
yanınızda olmasını sağlayın.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 71
•
Đshal olma ihtimaline karşı yanınıza ORS (parfümeriden ya da eczaneden
alabilirsiniz) alın. Bir bardak kola ve bir adet küp şeker de iyi alternatiflerdir.
•
Güneşli bir yere gidiyorsanız, cilt rahatsızlığı olasılığının yüksek olmasına bağlı olarak,
yanınıza iyi bir ultraviyole koruması alın. 12:00 ve 15:00 saatleri arası güneşten uzak
durun ve daima şapka veya kasket takın!
•
Tıbbi yardıma ihtiyacımız olduğunda, mutlaka tüm tıbbi geçmişinizi bildirin.
•
Tedaviye ihtiyaç duyulursa, önce Hollanda'daki tedavinizden sorumlu uzmanla
temasa geçin.
•
Özellikle gıda ve su konularında hijyeni aklınızdan çıkarmayın. Yalnızca paketli
dondurma, buz küpü ve meyve alın. Pişir-Soy-Kaynat ya da Unut Gitsin!!!
•
Gerekirse yanınıza prezervatif alın (el bagajı).
Aşılar
Aşının amacı, hastalık mikroplarını tanıyan antikorlar yapmaktır. Đmmunosupresif
kullanımı (bağışıklık azaltıcı ilaçlar; bkz: 10. bölüm) bu antikorların üretimini düşürür.
Canlı zayıflatılmış virüs, bağışıklığı azaltılmış kişilerde (transplantasyon geçirmiş
kişiler) kontrendike olabilir.
Aşağıda yazılı olan aşı maddeleri, canlı zayıflatılmış virüslerle yapılmıştır ve bu yüzden
transplantasyon hastaları tarafından kullanılamaz:
•
•
BMR
BCG
•
Tifo (ağızdan)
•
Sarıhumma
Verilebilecek olan aşı maddeleri ise şunlardır:
•
DTP
•
Tifo (kas-içi)
•
Hepatit A
•
•
•
Hepatit B
Meningokok
Pnömokok
•
Grip
•
Kuduz
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 72
Güneşle ilgili talimatlar
Reddetme reaksiyonunu önlemek için kullandığınız ilaçlar, güneş ışınlarına karşı
direncinizi de azaltır. Bazı ilaçlar, güneşin etkisini daha da şiddetlendirebilir. Bu sayede
daha hızlı yanarsınız ve cilt kanseri riski artar. 12:00 ve 15:00 saatleri arasında güneşten
uzak durun. Yine de güneşe çıkıyorsanız, koruma faktörü (ultraviyole faktörü) 20'nin
üzerinde olan bir güneş kremi kullanın ya da koruyucu elbise giyin (örneğin, kasket).
Tercihen solaryuma girmeyin.
Cinsellik ve hamilelik
Normalde, böbrek naklinden sonra normal yaşama geri dönebilirsiniz ve cinsellik de
bunun bir parçasıdır. Böbrek naklinden sonra, kendinizi hazır hissettiğinizde, cinsel
faaliyetlere yeniden başlayabilirsiniz. hastalıklarının sonucu olarak iktidarsız olan
erkeklerde, transplantasyondan sonra bu problemin geçmişte kalması mümkündür.
Ancak bilinen kalıcı iktidarsızlık vakaları da vardır. Ayrıca transplantasyondan sonra,
cinselliğe ilginin azalması (ya da tam tersi, artması) da bir rol oynayabilir. Uygun yardımın
(örneğin bir seksologla) konuşulabilmesi için, transplantasyon merkezinde cinsel
problemleriniz konusunda konuşmanız önemlidir.
Normalde, kadınlar transplantasyondan sonra tekrar hamile kalabilirler. Ancak, vücudun
iyileşmesi henüz tamamlanmamış olduğundan, transplantasyondan sonraki bir yıl içinde
hamile kalınması tavsiye olunmaz. Bazı ilaçların kullanımı sırasında hamile kalmak
tavsiye olunmaz, zira bu ilaçlar doğacak çocukta, doğuştan itibaren baş gösterecek
anomali olma olasılığını arttırır. Bu yüzden doğum kontrol hapı kullanmanız gerekecektir.
Erkeklerin doğacak çocuklarının immunosupresif kullanımı nedeniyle doğuştan anomaliye
sahip olması olasılığı zayıftır.
Siz ve partneriniz çocuk istiyorsanız, bunu nefrologunuzla konuşun. Nefrologunuz,
hastalık geçmişiniz ışığında, hamileliğin sıkıntıya yol açıp açmayacağı ve ilaçlarda bir
uyarlama yapılmasının gerekip gerekmediği konusunda bir yargıya varabilir. Gerekirse
sizi, yoğun bir şekilde rehberlik edebilecek bir jinekologa havale edebilir.
Đmmunosupresifler
Diş hekiminizi ve gerekirse diğer terapistleri, immunosupresif kullanımınızdan haberdar
edin.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 73
Beslenme
Beslenmenizle ilgili tavsiye ve dikkat edilmesi noktalar için 11. bölüme bakmanızı
öneriyoruz.
Sigara içme
Sigara içmek herkesin sağlığı için zararlıdır. Vücudunuzun ve kondisyonunuzun
iyileşmesi için, sigara içmemeniz ve sigara içilen mekânlarda bulunmamanız daha iyi
olur.
Bulaşıcı hastalıklar
Yaşamınızın geri kalan bölümünde, reddetme reaksiyonu olasılığının önüne geçmek için
bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar kullanmalısınız. Bu nedenle enfeksiyon ve virüslere
daha yatkın bir hale gelirsiniz. Bu yüzden, -mümkün olduğunda- bulaşıcı hastalığı
(örneğin grip ya da su çiçeği) olan kişilerden uzak durmanız önemlidir. Eğer enfeksiyon
veya virüs bulaşırsa, aile hekiminize danışmanız gerekir. Aile hekiminizde her yıl grip
aşısı olmanız ve bunu bir ay sonra tekrar etmeniz tavsiye olunur.
Zona hastalığının belirtilerini gözlerseniz, ne zaman olursa olsun, derhal doktorla temasa
geçin. Belirtiler ailede bulunuyorsa, bu durum daha da önemlidir. Đlaçlara ne kadar erken
başlarsanız, bu can sıkıcı enfeksiyonun yaratacağı komplikasyon ve sonraki ağrı o kadar
düşük olur.
Çalışma
Eğer tıbbi problem yoksa, transplantasyondan üç ay ile altı ay sonrası arası tekrar
çalışmaya başlayabilirsiniz. Böbrek naklinden önce bir işiniz ya da ücretli bir işiniz
yoktuysa, şimdi iş sürecine yeniden adım atmayı gözden geçirmeyi ya da örneğin
gönüllü bir işte çalışmaya başlamayı düşünebilirsiniz. Bu sayede iş sürecine yeniden
alışabilirsiniz. Çalışmak iyileşmenizde ilerlemeye yol açabilir.
Ev hayvanları
Köpek ve kedinizin [evde] kalması ya da ata binmeniz bir sorun yaratmaz. Öte yandan, at
ahırını ya da kedi tuvaletini temizlerken dikkatli olmalısınız. Eğer bu işi yapacak başka biri
yoksa, eldiven kullanmalısınız. Kedi dışkısına bağlı olarak bahçede çalışırken de eldiven
takmak mantıklı bir şey olur.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 74
Kuşlar, özellikle dış ülkelerden gelenleri, üzerlerinde sıklıkla bilinmeyen bakteriler taşır
ve büyük bir enfeksiyon riski yaratırlar.
Bir hayvan tarafından tırmalanır, ısırılır ya da sokulursanız, ya derhal aile hekiminize
gidin, ya da nefrologla temasa geçin. Bu takdirde size bir antibiyotik kürü yazılacaktır.
Diş hekimi
Yılda iki kez kontrol için diş hekiminize gidin ve ona hangi ilaçları kullandığınızı söyleyin.
Diş hekiminizin kesme yaptığı bir tedavi görmeniz gerekirse, enfeksiyonun önüne geçmek
üzere, müdahalenin önce ve sonrasında bir antibiyotik kürü almanız gerekir.
Ağız boşluğunuzda, fırçalayarak kurtulamadığınız beyaz bir tabaka görürseniz,
muhtemelen küf enfeksiyonunuz vardır. Poliklinik ziyaretiniz sırasında aile hekiminizden
bununla ilgili bir ilaç isteyin.
Ağrı yitimi
Ağrınız varsa, 500 mg'lık iki parasetamol tableti alabilirsiniz. Bunlardan günde en fazla 8
tablet (en fazla 4000 mg) kullanabilirsiniz. Yuttuğunuz birinci parasetamol ile, yutmanız
muhtemel ikincisi arasında yeteri kadar zaman geçmesine dikkat edin. Eğer bunun
faydası olmazsa, aile hekiminize ya da pratisyen hemşireye danışın.
"NSAĐD" grubuna dahil ağrı kesicileri asla kullanmayın. Bunlara birkaç örnek şunlardır: voltaren'
(diclofenac), Naproxen', Ibuprofen' !!
Akut ağrı halinde mutlaka pratisyen hemşireye ya da nöbetçi nefrologa danışın.
BÖBREK NAKLĐ
sayfa 75
13. BÖLÜM: EK BAKIM
13.1
Tıbbi Sosyal Hizmetler (MMW)
Böbrek naklinin hazırlıkları ve kendisi, herkesin dayanma gücünden bir şeyler alır götürür:
Bu durum, böbrek hastası (ya da eldeki canlı donör) için olduğu kadar, doğrudan ilgililer
(partnerler, çocuklar, anne-baba, arkadaşlar, iş arkadaşları, işverenler) için de geçerlidir.
Đster planlanmış olsun, ister beklenmedik, transplantasyona doğru atılan ilk adımlar,
beraberinde bir miktar gerilim getirir. Sağlığınızdan, enerjinizden, hareketliliğinizden ve
gelecek perspektifinizden bir şeyler veriyorsunuz ve ortaya, belli bazı görevleri yeniden
üzerinize almaya hazır duruma gelmenizi sağlayacak, başarılmış bir böbrek nakli umudu
çıkıyor. Beklentileriniz, muhtemel korkularınız ve güvensizlik duygularınız hakkında
birileriyle konuşmanız iyi olur.
Muhtemel canlı donörünüz, size niye böbrek vermek istediği konusunda sıkı bir
araştırmaya tabi tutulur.
Hastaneye yatırılmanız sırasında, tıbbi sosyal görevliyle tanışırsınız. Bu görüşmeler,
psikososyal durumunuz hakkında bir resim elde etme amacını taşır. Aşağıdaki
noktalara bakılır:
•
Böbrek naklinin sizin ve canlı donörünüzün üzerinde ne tür sonuçları olacağı konusunda
yeteri kadar düşünüldü mü?
•
Hastalıkla ilgili tecrübeleriniz: Şimdiye kadar neler oldu ve bunlarla manevi açıdan nasıl
başa çıkıldı?
•
•
Hastalık kavrayışınız: Yakınlarınıza yeteri kadar bilgi verildi mi?
Hasta uyumu konusunda sizden beklentiler: Yaşam kurallarına ve anlaşmalara uymayı
başarabilecek misiniz?
Gerekli olduğunu düşünüyorsanız, tıbbi sosyal görevliden psikososyal rehberlik
isteyebilirsiniz. Kendisi size, ailevi durumunuz ve işinizde ortaya çıkabilecek tıbbi
olmayan sorunların çözümüne ve sigorta şirketleriyle temaslarınıza dair tavsiyelerde
bulunabilir ve bu konularda size yardımcı olabilir. Gerekirse başka disiplinlerden (örneğin
bir psikolog) ve kurumlardan yardımları devreye sokabilir.
Ek yardım gerekmiyorsa, hastaneye yatırılma sırasında tıbbi sosyal görevliyle "bir" kez
görüşürsünüz. Gerek siz, gerek muhtemel donörünüz, herhangi bir sevk olmaksızın Tıbbi
Sosyal Hizmetler’e başvurabilirsiniz. Ek bir görüşme için (bkz: 2. bölüm) telefonla randevu
alabilirsiniz.
EK BĐLGĐ
sayfa 76
13.2
Manevi bakım
Gizli bir görüşme için, Erasmus MC'nin merkez şubesinde bulunan manevi bakıcıların
yardımını isteyebilirsiniz. Bu kişiler, yaşam görüşleri ne olursa olsun herkese yardıma
hazırdırlar. Merkez şubedeki manevi bakıcı ekibi, hümanist bir manevi bakıcı, Kalvinist bir
papaz, Protestan bir papaz, Katolik bir manevi bakıcı ve Müslüman bir manevi bakıcıdan
oluşmaktadır. Aynı zamanda, örneğin Hindu, Budist ve Yahudiler için de rehberlik
imkânları bulunmaktadır.
Kafanızı meşgul eden şeyler hakkında birileriyle konuşmak istediğinizde ya da
aşağıdakilere benzer sorular sormak istediğinizde bu kişilerin yardımını isteyebilirsiniz:
Bu iş neden benim başıma geliyor? Tedavi ile ilgili tıbbi-etik sorunların üzerinden nasıl
gelirim? Hayatımda neyin değeri var? Bana geleceği getirecek olan şey nedir?
Cesareti, ilhamı nereden alırım? Đnanç/Tanrı benim için ne ifade ediyor?
Her pazar sabahı, hastanede yatmakta olan hastalar için kilise ayini vardır. Ayin
öncesinde bir kişi, buna katılmak isteyip istemediğinizi sormak üzere size gelecektir.
Odanızı terk etmenize izin verilmişse, yatağınızla birlikte ayine getirilirsiniz. Kilise ayini
birçok bölümde, dahili radyodan (4. kanal) dinlenebilir. Arzu ederseniz, komünyonu ya da
ekmek ve şarap ayinini kendi odanızda da alabilirsiniz. Erasmus MC merkez şubede bir
ibadet merkezi bulunmaktadır. Đbadet merkezi, inancı ne olursa olsun, herkes içindir.
Burada sessizce oturup dua edebilir, meditasyon yapabilir, mum yakabilir,
düşüncelerinize dair bir şeyler yazabilir, Đncil, Kuran ya da bir şiir kitabı okuyabilirsiniz.
Đbadet odasına herkes girebilir; buna aileniz de dahildir.
Đbadet odası H-160'tadır ve her gün aşağı yukarı 07:00 ile 20:30 saatleri arası açıktır.
Manevi bakımla kendiniz temasa geçebilirsiniz. Ama doğal olarak bölümün bir
hemşiresinden ya da görevlisinden de bunu sizin için yapmasını isteyebilirsiniz. Erasmus
MC, merkez şube manevi bakım bölümünün telefon numarası: (010) 703 36 26.
EK BĐLGĐ
sayfa 77
13.3
Evde bakım ve transfer hemşiresi
Evde bakım (ayarlamak) ile ilgili meşgul olmaya daha tedavi başlamadan önce başlamak
çok erken gibi görünebilir. Yine de daha o sırada, ev ortamında yardıma ihtiyaç olup
olmadığını ya da bunun arzu edilir olup olmadığını tek başınıza gözden geçirmeniz
tavsiye olunur. Tedavi sizi öyle bir yorabilir ki, ek yardımın faydasını görebilirsiniz.
Tedavinizden sonraki ilk zamanlarda, ev işlerini yapmak için (çok) az enerji ve gücünüz
olabilir. Eğer varsa, canlı donörünüz de ilk zamanlarda her şeyi üzerinizden
devralamayabilir. Önceden, çevrenizde bu konuda size biraz yardımcı olabilecek
tanıdıklarınız olup olmadığına bakın. Bu mümkün değilse veya yetersizse, Evde Bakım
Kurumu’ndan (Thuiszorg) yardım alabilirsiniz. Bu, aralarında kişisel durumunuzun, bakım
talebinizin ve Evde Bakım Kurumu’nun (Thuiszorg) kapasitesinin de olduğu birtakım
faktörlere bağlıdır. Bu konuda belediyenizden ve sağlık sigorta kurumunuzdan bilgi alın.
Hastanede yatarken evde bakım hizmeti ya da ek yardım araçlarına ihtiyacınız olduğu
hastaneye olası yatırılmanız sırasında anlaşıldığı takdirde, bölüm hemşiresi sizinle
birlikte bunların dökümünü çıkaracaktır. Kendisi gerekirse transfer hemşiresini devreye
sokar. Transfer hemşiresi hastanenin hizmetindedir ve hastane ile evde bakım hizmeti
arasındaki "halka"yı oluşturur. Kendisi, hastaneden sizin için evde bakım ve yardım
araçları için başvuruda bulunabilir; böylece bu işin taburcudan sonra evden yapılması
gerekmez.
Erasmus MC merkez şube, takip bakımı bölümünün telefon numarası: (010)
703 47 75 (iş günleri 08.:30-17:00 arası).
EK BĐLGĐ
14. BÖLÜM:
sayfa 78
KADER ORTAKLARIYLA TEMAS
Diğer hastalarla temas
Transplantasyon gibi, derin etkileri olan bir hastalık ya da tedaviyle karşı karşıya olan
insanlar, genellikle benzer durumlarda olan başkalarıyla konuşma ihtiyacı duyarlar. Bu
ihtiyaç kimi zaman, daha tanı ve tedavi planı belli olduğunda mevcuttur; kimi zaman ise,
ancak tedavi sona erdikten aylar ya da yıllar sonra ortaya çıkar. Hollanda'da, insanlarla
onların deneyimleri hakkında konuşmak için çeşitli olanaklar bulunur. Bu olanaklardan
biri, hasta dernekleri yoluyla iletişim kurmaktır. Kader ortaklarıyla bireysel temasın pek
çok hasta için çok değerli olduğu ve hekim ve hemşirelerle yapılan görüşmelere iyi bir ek
oluşturduğu görülmektedir.
EK BĐLGĐ
15. BÖLÜM:
sayfa 79
ADRESLER VE ĐNTERNET SĐTELERĐ
Đnternet'te çok sayıda tıbbi sayfalar bulunmaktadır. Her sayfa yeniden sekmeler yoluyla
[başka sayfalara] gönderme yaptığından, [Đnternet'teki] bilginin kalitesine her zaman
garanti edilemez. Bu yüzden mümkün olduğu kadar, verdikleri bilgiler çoğunlukla güvenilir
olan resmi kuruluşların Hollandaca sayfalarını seçtik. Ancak Erasmus MC, üçüncü
şahıslara ait sözü edilen Đnternet sitelerinin güvenilirliğine kefil olamaz.
Nederlandse Nierstichting (Hollanda Böbrek Vakfı) (daha detaylı bilgi, kader ortaklarıyla
temas vb. için):
Nierstichting Nederland
Postbus 2020
1400 DA Bussum
Tel.: (035) 697 80 00
Faks: (035) 697 80 08
Böbrek hastalıkları ücretsiz bilgi hattı: (0800) 388 00 00
Đnternet: www.nierstichting.nl
E-posta: [email protected]
Nierpatiënten Vereniging Nederland Postbus 284
1400 AG Bussum
Groot Hertoginnelaan 34
1405 EE Bussum
Tel.: (035) 691 21 28
Faks: (035) 691 93 34
Đnternet: http://www.erasmusmc.nl
Nederlandse Transplantatie Stichting
Plesmanlaan 100
Postbus 2304, 2301 CH Leiden
Tel.: (071) 579 57 77 Faks: (071) 576 67 28 Đnternet:
www.transplantatiestichting.nl
EK BĐLGĐ
15. BÖLÜM:
sayfa 80
ADRESLER VE ĐNTERNET SĐTELERĐ
Voedingscentrum
Postbus 85700
2508 CK Den Haag
Bilgi hattı: (070) 306 88 88 (iş günleri 9:00-17:00 arası) Đnternet:
www.voedingscentrum.nl
Informatiecentrum Erasmus MC (Erasmus MC Bilgi Merkezi)
(Pazartesi-Perşembe arası 09:00-16:30 saatleri arasında ve Cuma
günü 09:00'dan 13:30'a dek, Ca-120 odası (2 numaralı giriş
yakınlarında)
Postbus 2040, 3000 CA Rotterdam
Tel.: (010) 703 54 74
Đnternet: www.erasmusmc.nl
Bilgi merkezinden, broşürler, adresler vb., iş, sigorta, alternatif terapiler, tatil olanakları,
beslenme ve şikâyet hakkı benzeri konularda bilgi isteyebilirsiniz.
Kitap: “Dansen in het zand,
Een leven in geschonken tijd” (Türkçesi: Kumda Dans Etmek: Size Tanınan Zaman
Đçinde Yaşamak)
Yazar: André Bek
Đnternet: www.lezerspoort.nl (daha detaylı bilgi için)
EKLER
sayfa 81
Tıbbi günceniz
Đlaç kullanımınızı ve vücut kontrollerinin sonuçlarını not etmek amacını taşır.
Kısa bir süre önce bir böbrek nakli geçirdiniz. Bakım rehberinizdeki bu günce, ilaçlarınızı
iyi bir şekilde almayı öğrenmenizde kullanılacaktır.
Özellikle transplantasyondan sonraki ilk üç ay boyunca, günceye, kilonuzu, sıvı alışınızı,
idrar üretiminizi, ateşinizi ve ilaç kullanımınızı not etmeniz önemlidir. Bunlar önemli
şeylerdir; zira vücudunuzu evde, uzun vadede işaretleri ortaya çıkabilecek
komplikasyonlar için gözlem altında tutmalısınız. Tansiyonunuz ve nabzınızın ölçülmesi
sadece poliklinikte gereklidir. poliklinikteki randevu sırasında artık gerekmediği söylenirse
bırakabilirsiniz.
Bu yüzden, bakım rehberinizi,transplantasyondan sonraki ilk üç ay boyunca, hastanedeki
tüm poliklinik vizitelerine ve olası diğer yardım görevlilerine giderken yanınızda götürün.
Sıvı dengenizin kaydını iyi tutmanız önemlidir. Gündelik olarak ne kadar sıvı içtiğinizi not
edin. Sıvı kapsamına, çorba, vla (Hollanda muhallebisi) ve benzerlerinin de girdiğine
dikkatinizi çekeriz. Ayrıca idrar üretiminizin ne kadar olduğunu da not edin. Ek olarak
vücudunuzun su tutup tutmadığına bakmak üzere her gün tartılmalısınız.
Ayrıca, idrarınızın koku ve rengini gözlemeniz de önemlidir. Đdrarınızın pis bir kokusu ya
da bulanık bir görünümü varsa ve/veya daha az idrar yapıyor ya da hiç yapmıyorsanız,
hastaneyi aramalısınız.
"Özel durumlar" bölümüne, ağrı ya da yorgunluk gibi olası şikâyetlerinizi yazabilirsiniz.
EKLER
Fiziki kontroller ve ilaç listesi
Tarih:
Đçilen sıvı miktarı:
Đdrar üretimi:
ml
ml
Sabah ateşi:
°C
Akşam ateşi:
°C
Kilo (kahvaltıdan önce):
kg
Özel durumlar
Đlaçlar ve dozaj
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Sa
at
Sa
at
Sa
at
Sa
at
Sa
at
EKLER
Fiziki kontroller ve ilaç listesi
Tarih:
Đçilen sıvı miktarı:
Đdrar üretimi:
ml
ml
Sabah ateşi:
°C
Akşam ateşi:
°C
Kilo (kahvaltıdan önce):
kg
Özel durumlar
Đlaçlar ve dozaj
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
Saat
Saat
Saat
Saat
Saat
NOTLAR

böbrek nakli bakım rehberi

Transkript

Benzer belgeler

Anjiyoda görülemeyen

Doğumsal böbrek hastalıkları

Renaliz 1-16 - ANADOLU BöBREK VAKFI

Bonefos Kısa Ürün Bilgisi - Er

Delix® 5 mg PLUS (ramipril+hidroklorotiyazid) Prospektüs

Karvea® (irbesartan) Tablet 150 mg Prospektüs Bilgisi

Open Heart Surgery in Dialysis Dependent Chronic

Henoch-Schönlein Purpurası

Böbrek Taşı Tedavisinde Retrograd İntrarenal

Facebook paylaşım detaylarını kişiselleştirme