Ahi Evran ve Ahilik konulu tiyatro eseri

Transkript

Ahilik, Ahi Evran-ı Veli tarafından
XIII. Yüzyılda Anadolu’da kurulan;
üretimde çalışmayı ve standardizasyon, tüketimde komşuyu gözetmeyi ve
israftan kaçınmayı, paylaşımda adaleti ve hoşgörüyü kendisine prensip edinen ve bütün bu ilkeleri iktisadi hayat
ile bütünleştiren sosyo-ekonomik bir
teşkilattır.
Ahilik, Anadolu coğrafyasında vücut bulan bir esnaf teşkilatı olmasının yanı sıra
medeniyetimizin en önemli değerlerine
hizmet eden çok önemli bir kurumdur.
Ahilik kültürü sevginin, hoşgörünün,
dürüstlüğün, bilginin ve dayanışmanın,
helal kazancın ve dürüst yönetimin sembolüdür. Bu düşünce ışığında Ahilik,
ticaret ile ahlâkı buluşturan bir hayat
felsefesi, dünyada benzeri bulunmayan bir kültür ve medeniyet hazinesi
olmuştur.
Birlik ve beraberlik gibi değerleri özünde
toplayan Ahilik felsefesinin temelinde
insan vardır. “İnsanı yaşat ki devlet
yaşasın” düsturuyla kökleşen bu anlayış
Anadolu’dan atılmış sevgi tohumlarını
yedi iklime yaymıştır. Selçuklu Devletini mayasında ve Osmanlı’nın cihan
hâkimiyetini kuran anlayışın arkasında
Ahilik felsefesi vardır. Bu rolüyle Ahilik Teşkilatı Selçuklu ve Osmanlı Devletleri dönemlerinde kalite anlayışı, ürün
ve hizmet standartlarıyla, verimliliğe
verdiği önemle, uzmanlaşmış işgücü
eğitimiyle, tüketici haklarıyla, toplumsal görgüye kattığı kurallarla toplumun
genel refahına önemli fayda sağlamıştır.
Ahilik kültürünü tarihsel bir bakışla
mazide bırakmak büyük bir yanılgıdır.
Modern dünyada, teknoloji hangi noktaya ulaşırsa ulaşsın, dünya durdukça
Ahilik felsefesi, değişmesi mümkün olmayan bir değerler bütünü olarak var
olacaktır.
Milletimizin önemli hasletlerinden biri
olan sevgi ve kardeşlik kültürünün,
ekonomik, sosyal ve kültürel boyutlarını
bünyesinde barındıran Ahilik değerlerinin oluşturduğu gücü günümüz Türkiye’sine taşımak her geçen gün biraz daha önem kazanmaktadır. 2023’e
yürürken Ahilik kültürünü yeniden
yaşayarak, daha fazla sahip çıkarak Ahilik düşüncesini, birliğini, uhuvvetini tesis
ederek ulaşacağız.
Toplumumuzun yüzyıllar boyunca temel taşlarını teşkil eden her dönemde
ve her yerde denge ve düzen tutturan
dünyanın ihtiyaç duyduğu insani birçok
değeri bünyesinde barındıran Ahilik
teşkilatının gelecekte Türk toplumunun
esenliğine de sayısız fayda sağlayacağı
açıktır. Günümüz esnaf ve sanatkarı,
tüccarı, işçi ve işvereni, akademisyen gibi
meslek gruplarını kültürümüzün ürettiği
bu değerlerden haberdar etmek kadar
yarının toplumunu oluşturacak olan
gençlerimize ve çocuklarımıza da Ahi
Evran’ı ve Ahilik değerlerini öğretmek
hepimizin ortak görevidir.
Ahi Evran ve Ahiliğin ülkemizde ve dünyada daha iyi tanıtılması, yaşatılması ve
bu kitabın hazırlanmasında emeği geçen
herkese kalbi şükranlarımı sunuyorum.
Ahilik; temelleri yaklaşık sekiz yüz yıl
önce Ahi Evran-ı Veli tarafından Kırşehir’de atılmış, daha sonra tüm Anadolu’ya yayılmış, izleri bugüne kadar
süregelmiş kültürel, sosyal ve ekonomik bir oluşumdur. Ahilik aynı zamanda halkın sanat ve ticaret alanlarında yetişmesini sağlayan, insanı ahlâki
değerlerle donatan çalışma yaşamını ‘‘iyi
insan’’ meziyetlerini esas alarak düzenleyen bir sistemdir.
Yenilikler ve güzellikler manzumesi olarak tezahür eden Ahilik sisteminin; insan haklarına saygı, kadının toplumdaki
değeri, misafirperverlik, bir ve diri olma
anlayışı, dayanışma ve yardımlaşma gibi
insan merkezli kıymetleri, günümüzdeki
ifadesiyle ‘‘evrensel değerleri’’ bünyesinde barındırdığını görmekteyiz.
Ahilik aynı zamanda din, dil, ırk ve cinsiyet farkı gözetmeksizin, herkese eşit
muamele yapılan bir anlayışın da simgesidir. Ahilik; zengin-fakir ayrımı yapmaz.
Çalışmak ve üretmek, alın teri ile kazanmak Ahilikte bir ahlak kuralıdır. Bunun
için herkesin mutlaka bir mesleği ve işi
olmalıdır.
Anadolu’da yeşeren zengin kültürün manevi mimarları elbette ki Ahi Evran-ı
Veli, Mevlâna, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı
Veli, Hacı Bayram-ı Veli gibi gönül erenleridir.
Ahi Evran-ı Veli gibi yol göstericilerin
oluşturdukları güçlü toplumsal halkalar,
insanların kötülüklerden korunmasını,
iyi olana yönelmesini, çalışkan ve erdemli bireyler yetişmesini merkezine
almıştır. Ahi Evran-ı Veli’nin kurduğu
Ahilik teşkilatı; cehalete karşı ilmin,
tembelliğe karşı çalışmanın ve üretmenin, softalığa karşı bilginin, ayrılığa
karşı da birliğin savunucusu olmuş, söz
konusu kıymetli hasletlere beşiklik etmiştir. Ahilik teşkilatı tüm Anadolu
gönül coğrafyasını bilimle aydınlatmış,
sevgiyle ve ahlakla yoğurmuştur.
Ahilik kültürünün ve değerlerinin ülkemizde olduğu kadar yakın coğrafyamızda da büyük önemi vardır. Bu vesileyle her yıl Türkiye’nin dört bir yanında
düzenlenen kutlamalarda Ahilik ruhu
yaşatılmaktadır.
Söz konusu kutlamalar vesilesi ile ülkemize kalıcı eserler kazandırmak hepimizin görevidir.
Bu temel yaklaşımdan hareketle Uluslararası Tiyatro ve Senaryo Yarışmaları
düzenlenmiştir. Yarışmalar neticesinde kültürümüze iki yeni eser kazandırılmıştır.
Yarışma sonucunda ortaya çıkan birbirinden kıymetli tiyatro ve senaryo eserlerinin, geçmişmişimizle gururlandıracak
ve geleceğimizi daha yüksek bir moralle
inşa etmemize zemin hazırlayacak değerde olduğuna inancımız tamdır.
Bu vesileyle, Ahilik kültürünü tanıtmak
fikri üzerine bina edilen her iki eserde
emeği geçenlere şükranlarımı sunarım.
AHİ EVRAN VE AHİLİK KONULU ULUSLARARASI TİYATRO YARIŞMASI
DEĞERLENDİRME KURULU
BAŞKAN
SEMİH SERGEN
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
Devlet Tiyatroları Sanatçısı, Yönetmeni, Edebi Kurul Başk.
DEĞERLENDİRME KURULU
DOÇ. DR. AYFER ŞAHİN
AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ- AHİLİK KÜLTÜRÜNÜ ARAŞTIRMA MERKEZİ
Yönetim Kurulu Üyesi
CANAN KIRIMSOY
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI- DEVLET TİYATROLARI GEN. MÜD.
Başdramaturg
İSMAİL KASAP
AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ- EĞİTİM FAKÜLTESİ
Öğretim Elemanı
HİLMİ ZAFER ŞAHİN
İSTANBUL ŞEHİR TİYATROLARI
Genel Sanat Yönetmeni
HÜSEYİN SORGUN
Yazar-Tiyatro Eleştirmeni
MUSTAFA KURT
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI- DEVLET TİYATROLARI GEN. MÜD
Genel Müdür
NECMETTİN ERKAN
GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI-ESNAF VE SAN. GEN. MÜD.
Genel Müdür
PROF. DR. SELDA ÖNDÜL
ANKARA ÜNİVERSİTESİ-DİL TARİH VE COĞRAFYA FAKÜLTESİ
Bölüm Başkanı
PROF. DR. ŞAHMURAT ARIK
AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ- FEN-EDEBİYAT FAKÜLTESİ
Öğretim Üyesi
TUNCER CÜCENOĞLU
Oyun Yazarı
AHİLİK KUTLAMALARI MERKEZ YÜRÜTME KURULU
GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI
İÇİŞLERİ BAKANLIĞI
MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI
KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI
TÜRKİYE RADYO - TELEVİZYON KURUMU GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
YÜKSEKÖĞRETİM KURULU BAŞKANLIĞI
ATATÜRK KÜLTÜR DİL VE TARİH YÜKSEK KURUMU BAŞKANLIĞI
KIRŞEHİR VALİLİĞİ
KIRŞEHİR BELEDİYESİ
AHİ EVRAN ÜNİVERSİTESİ AHİLİK KÜLTÜRÜNÜ ARAŞTIRMA MERKEZİ
AHİ KÜLTÜRÜNÜ ARAŞTIRMA VE EĞİTİM VAKFI
TOBB
TESK
TESKOMB
KIRŞEHİR TİCARET VE SANAYİ ODASI
KIRŞEHİR ESNAF VE SANATKÂRLAR ODALARI BİRLİĞİ
Birincilik Ödülü
Seçici Kurul
1.lik ödülünün verilmemesini
kararlaştırmıştır.
İkincilik Ödülü
N. Taner BÜYÜKARMAN
1967, İzmit doğumlu. Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir Meslek Yüksek Okulunu bitirdi.
1985 yılında İzmir’de başladığı tiyatro hayatını
uzun yıllar İzmit’te sürdürdü. Kocaeli Bölge Tiyatrosu, Genç Sahne, Tiyatro Birikim, İzmit Halk
Eğitimi Merkezi/Deneme Sahnesi, Alternaif Tiyatro gibi birçok toplulukta oyuncu, yönetmen
ve yazar olarak çalıştı. İzmit Sanatevi ve Fayton
Oyuncuları’nın kurucuları arasında yer aldı.
Haftalık tiyatro gazetesi çıkardı. Şiir akşamları,
okuma tiyatroları, felsefe günleri düzenledi.
Oyunları Alternaif Tiyatro, Tiyatro Birikim ve
İzmir Derin Sahne tarafından sahnelendi. Radyo
oyunları TRT Radyolarında seslendirildi. Geriye
Kalan adlı oyunu, Kurtarıcılar adıyla Tiyatro
Araştırmaları Dergisi’nin 34.sayısında; “Geriye
Kalan, Yunus Benem ve Mansur’un Küpesi adlı
oyunlarından oluşan ilk kitabı “N.Taner Büyükarman Toplu Oyunları-1 2014 yılında Mitos-Boyut
Yayınevi tarafından yayımlandı.
OYUNLARI
Asla Bilemezsin, Geriye Kalan, Soğan Gibi, Kestane Şekeri, Yunus Benem, Mansur’un Küpesi,
Ahiler Zamanı
TRT TARAFINDAN YAYINLANAN RADYO
OYUNLARI
Huzursuzlar Evi (11 Bölüm), Küçük Mucizeler (9
Bölüm)
ÇOCUK OYUNLARI
İlkel ve Düşne, Münya Dünya, Vergili Köy, Masallar Masalı
GÖLGE OYUNU
Karagöz’ün Dedektifliği
FİLME ÇEKİLEN BELGESEL SENARYOSU
Sultan Divanî
ÖDÜLLERİ
1998 Aliağa Belediyesi çocuk oyunu yazma yarışmasında
ikincilik,
2004 TRT radyo oyunu yazma yarışmasında üçüncülük,
2005 TRT radyo oyunu yazma yarışmasında mansiyon,
2011 Kocaeli Büyükşehir Belediyesi “Deprem” konulu oyun
yazma yarışmasında ikincilik,
2012 Bursa Büyükşehir Belediyesi “Karagöz Oyunu” yazma
yarışmasında birincilik,
2013 Eskişehir Valiliği “Yunus Emre” konulu uluslararası oyun
yazma yarışmasında ikincilik,
2013 Bursa Osmangazi Belediyesi “Özgürlük” konulu Feraizcizade Mehmet Şakir oyun yazma yarışmasında birincilik,
2014 Ahi Evran Üniversitesi, Ahilik Kültürünü Araştırma ve
Uygulama Merkezi tarafından düzenlenen “Ahi Evran” konulu
uluslararası oyun yazma yarışmasında ikincilik ödülü.
AHİLER ZAMANI
Diyar-ı Rum’u “Anadolu” yapan Ahî Evrân’a...
ve
Anadolu’da bilgeliği, cesareti, edebi, kardeşliği yücelten
âlimlerin, gazilerin, zanaatkârların, bacıların ve bütün
ahîlerin
anısına...
20 / T.C. GÜMRÜK VE TİCARET BAKANLIĞI
KİŞİLER
Derviş – 20’li yaşlarda kalender meşrepli, ufak tefek bir
abdal.
Fatma Hatun – 35 yaşında dirayetli bir kadın.
Hayme Bacı – 20’li yaşlarda genç bir kadın. Hamile.
Mahmut Evrân – 40’lı yaşlarda bir âlim.
Gümüştekin - 30’lu yaşlarda ufak tefek bir göçer ahî.
Sinan - 30’lu yaşlarda iri yarı bir göçer ahî.
Tuman - 30’lu yaşlarda iri yarı bir göçer ahî.
Gıyaseddin Keyhüsrev – 20’li yaşlarda genç bir şehzade.
Sadeddin Köpek – Vezir. 40’lı yaşlarda hırslı bir adam.
Çıraklar, nöbetçiler, askerler, ahiler, bacılar,
Moğol askerleri.
ESNAF VE SANATKÂRLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ /21
DEKOR
Bütün sahne sanki bir yangın yerinden oluşur. Sahnenin
ortasında bir platform vardır. Dekorun bir bölümü bunun
üzerinde yer alır. Bu platform, ekseni etrafında küçük
dönüşlerle açısını değiştirerek sahneyi farklılaştıracak,
zaman ve mekân değişikliklerini yansılayacaktır. Böylelikle
sahne kâh yıkılmış bir hana, kâh ahıra, kâh kasra, bir hücreye vb. dönüşecektir.
MÜZİK
Oyunda 13.yüzyıl Anadolu’sunda geçerli olan Türkmen sazları
kullanılır. Kıl (yaylı) kopuz, telli kopuz, çeşte (şeşte),
çeng, davul, vb.
KOSTÜM / AKSESUAR
Gerçekçi olmalı, stilizasyondan kaçınılmalıdır. Oyunda
13.yüzyıl Türkmen ve Moğol giysileri, aksesuar ve takıları
kullanılır.
VİDEO / ANİMASYON
Dekorunun üzerine zaman zaman görüntüleri yansır. İlk
başlarda zayıf ve soluk olan bu görüntü ve sesler, oyun
ilerledikçe belirginleşip güçlenecektir.
Oyun; 13.Yüzyıl Anadolu’sunda yaşananları iki farklı hikâye
ve iki farklı zamanda anlatır.
İlk hikâye Kayseri’nin 1243 yılında Moğollar tarafından
işgalini ve Debbağlar (Dericiler) Hanı’nın yıkımı sonrasını;
diğer hikâye ise aynı hanın 1206 yılındaki ilk yapımdan
sonrasında yaşananları anlatır.
BİRİNCİ PERDE
1.SAHNE: İnsan medeni tabiatlıdır, ihtiyaçlarının giderilmesi şarttır.
Miladi 1243 yılı. Kayseri. Debbağlar Hanı. Sabahın erken
saatleri... Kış.
(Sislerin arasından yanmış, yıkılmış, viraneye dönmüş bir han kalıntısı görürüz.
Yıkıntıların arasında oklanarak öldürülmüş
cesetler, uçlarına renkli çaputlar bağlanmış
mızraklar, oraya buraya saplanmış oklar...
Müzikle beraber platform yavaşça dönmeye
başlar, aynı anda enkazın üzerine yaşlı, yorgun bir yüz yansır. Bütün sahneyi kaplayan bu
yüz, Ahi Evran’ın yüzüdür. Zayıf sesi taşların
arasından yankılanır.
YANKI / AHİ EVRAN – ...bilinmeyen zamanlardı. Ve benim
bilemediğim o kadar çok şey vardı ki... Ata Ahmet Yesevi’nin
sözüne uyup büyük umutlarla Selçuklu ülkesine göçen
kardeşlerimize niye bu kadar kötü davranmıştık, bu cenneti birbirimiz için niye cehennem kılmıştık, Moğol’a niye
esir düşmüştük, bu bereketli topraklarda nasıl aç kalmıştık
anlayamıyordum. Hâlbuki insan medeni tabiatlı yaratılmıştır.
Hayatını sürdürmek için ihtiyaçlarını karşılamak zorundadır.
Mesken edinmeye, bir meslek edinmeye, evlenmeye, giyinmeye,
yemeye muhtaçtır. Ve elbette tüm bu ihtiyaçlarının giderilmesi şarttır. Bunun için sadece tanımak, anlamak ve birlikte çalışmak yeterlidir. Biz bunu niye başaramamıştık,
o zamanlar anlamıyordum. Niye kendi sesimizle dövüşmüştük
bilmiyordum.
(Işıklar artarken yıkıntılardan
yecekler, eşyalar toplayan genç
lan derviş görürüz, sırtında eski
asılıdır.
Hemen
yanı
başında
artık yibir abdabir kopuz
topladığı
eşyaları yüklediği küçük bir kağnı arabası
durur. Sis dağılırken yıkıntıların arasından
etrafı tedirginlikle kolaçan eden iki kadın
çıkar. Korkuyla çevreyi süzerler. Hayme Bacı
topallamaktadır, Fatma Hatun’un ise titreyen ellerinde bir yay ve ok vardır. Derviş’i
görünce Fatma Hatun hemen yayını gerer fakat
telaştan ok elinden düşer, oku yerden alıp
tekrar yaya yerleştirir. Hayme Bacı yerden
bir taş kapar. Derviş hiç beklemediği bir
anda karşısına çıkan bu iki kadından kaçmak
ister ama ağzında enkazdan bulup yutamadığı
lokmasıyla kalakalır.)
DERVİŞ – Ben Moğol akıncısı değilem. Burada kimse sağ
kalmamıştır sandım. Acep harabattan nasibimiz var mı diye
bakınırken...
FATMA HATUN – Ölülerimizi mi soyarsın pis hırsız?
DERVİŞ – Değil, vallahi değil! Günlerdir yollardayım,
boğazımdan lokma girmemiş. Çarşıyı, hanı da böyle yanmış
yıkılmış görünce...
FATMA HATUN – Ee?
DERVİŞ – Belki biraz yere dökülmüş nohut bulurum dedim, belki çamura bulanmış biraz düğü, bulgur... Artık Hak Çalap ben
gibi bir garibe ne ihsan ettiyse...
FATMA HATUN - Ya kağnı? Hak Teâlâ çaldıklarını yükleyesin
diye bir de kağnı arabası mı ihsan etti sana? Pis hırsız!
DERVİŞ – Kağnı terk edilmişti. Herhal kuşatma sırasında
öldürülmüş
bakırcıların,
debbağların,
belki
külahçı
esnafından birisinin dedim... Sonra dedim ki Allah rahmet
eyleye, sahibi göçmüş bir çürük kağnı, dedim kimsenin işine
yaramaz bir dünyalık...
FATMA HATUN – (Keser) Kağnının yanından uzaklaş. Ellerini
göster.
DERVİŞ – Silahım yok! Kuşatma sırasında Kayseri’de değildim.
Aha bir garip kopuzum var. Silahtan korkarım, rahmet eyleye
Baba İlyas’ın Selçuklu’ya isyanından bu yana elime silah
almamışam.
FATMA HATUN – İsyana katıldın mı sen de?
DERVİŞ – He! Bütün göçerler hep oradaydık ya. Babam, abilerim beni yanlarında götürdüler. Ama Gülşehri’ndeki hezimetten
sonra dört bir yana dağıldık. Babam, abilerim hep öldüler.
Ben de kaçtım. O gün bugündür yollardayım; bî-mekân ve bînişan diyar-ı Rum’da dolanırım. Hak Teâlâ’nın yoluna girmiş
bir ümmi abdalım. Hem Sultan Gıyaseddin’den, hem de kâfir
dinli Moğol’un zulmünden kaçarım.
FATMA HATUN – Hak Teâlâ sen gibi Abdalan dervişlere kaçıp
sıvışmayı mı öğütlemiş peki? Zalim Gıyaseddin’in, soysuz
Frankların, kâfir dinli Moğol’un önünden kaç; soyuna, sopuna
omuz verme, sırtını dön git, onlara bir tekme de sen at mı
demiş? Ahilik bu mudur ya, kardeşlik bu mudur? Canın tamuya
gitsin pis hırsız!
(Fatma Hatun öfkeyle okunu dervişe doğrultur.)
DERVİŞ – Yapma, dur!
HAYME BACI – Fatma Hatun!
(Birden tüm sahne donar.
döner, anlatmaya başlar.)
Derviş
seyirciye
DERVİŞ – İşte tam o anda birden çok tuhaf bir şey oldu.
Ben tesadüfen bu han yıkıntısının önünden geçiyordum. Zati
Baba İlyas’ın isyan ordusuna da tesadüfen katıldıydım.
Kırk bin kişiyle bir olup Sultan Gıyaseddin’in üstüne
yürüyeceğimizi nereden bilirdim. Ya Gıyaseddin’in, Haçlı
artığı Franklarla bir olup göçer Türkmenleri gök ekini biçer
gibi biçeceğini... Tesadüfen hayatta kalacağımı... Sonra
kâfir dinli Moğol’un çekirge sürüleri gibi diyar-ı Rum’a
doluşacağını, Baycu Noyan’ın çekik gözlü askerlerinin elinden tesadüfen kurtulacağımı, tesadüfen şu hana geleceğimi...
Ben tam yiyecek bir lokma buldum, şükür bugün de ölmedim
derken tesadüfen bu iki kancık kadının eline düştüm. Fakat
işte tam bu sırada... Yine tesadüfen başka bir şey oldu. Bir
mucize, bir keramet!
(Hayme Bacı’nın feryadı duyulur. Öne atılır.
Sancılanmıştır.)
HAYME BACI – Fatma Hatun! Sancı geldi yine. Aynı dün geceki
gibi!
FATMA HATUN – (Okunu indirir) Çok mu kötü? Dayanılamayacak
kadar mı?
HAYME BACI – Bıçak gibi...
DERVİŞ – (Seyirciye) İlk başta ne olduğunu anlayamadım.
(Kadınlara döner) Kolu mu kırık, yoksa bacağı
mı? Dişi mi ağrıyor yoksa?
FATMA HATUN – Seni ilgilendirmez, kes sesini!
DERVİŞ – Dünden beri mi var sancısı?
FATMA HATUN – Uzak dur! Pis hırsız!
(Hayme Bacı acıyla üzerindeki örtüyü atar,
hamile olduğunu görürüz.)
DERVİŞ – (Seyirciye) Vay canına! İki canlıymış...
FATMA HATUN – Birisini bulmak lazım ya, anlayan birisini...
HAYME BACI – (İnler) Dün gece de böyle olmadı mıydı? Etlerimi
dişlemedim miydi, odunlar, çaputlar ısırmadım mıydı? Çekik
gözlü Moğol dinsizi ince sesimi işitmesin, çifte kılıçlarla
kafamızı kesmesin diye kuyulara atmadık mı kendimizi?
DERVİŞ – Bu halde kuyuya mı atladın? Bacağını mı vurdun?
FATMA HATUN – Sakın yaklaşayım deme!
HAYME BACI – Bacağım ne ki, asıl acı kasıklarımda. Sesim
çıkmasın diye elceğizimle ağzıma bastırdım. (Fatma Hatun’a)
Olmayınca karnımı sıkmadık mı beraberce? İçimden incecik bir
kan sızmadı mı? İşte o zaman ağrım biraz dindi. Ama bebecik
geceden beri hiç kıpırdanmadı. Fatma Hatun yardım et bana!
Bundan önceki iki karındaşı gibi olmasın, ölü doğmasın,
erime karşı yüzümü kara çıkartmasın.
DERVİŞ – Aman Allah’ım, siz ne yaptınız? Öldürdünüz mü yoksa
bebeyi?
FATMA HATUN – Hiçbir şey yapmadık biz! Anladın mı? Hiçbir
şey!
(Sessizlik.)
DERVİŞ – (Seyirciye) Öldürmüşler doğmamış bebeği, korkudan
öldürmüşler. (Kadınlara) Bak, bizim obada da aynı böyle bir
kadın vardı, son anda ebe neneme getirmişlerdi de, nenem
kadının karnını yarıp kurtarmıştı zavallıyı. Eğer o ölü
bebeği almasaymış, eğer biraz daha gecikselermiş...
HAYME BACI – Ne olurmuş ki o zaman?
FATMA HATUN – Hiçbir şey olmazmış! (Derviş’e) Sen defolup
gitsene şuradan! Yort, git!
HAYME BACI – Ölecek miyim yoksa? Fatma Hatun doğruyu de bana.
FATMA HATUN – Bu salak oğlanın dediğine ne bakıyorsun.
HAYME BACI – (Ağlamaya başlar) Karagözlü bir oğulcuk
doğuramadan, onun pembe tenini görmeden göçecek miyim ya?
DERVİŞ – Eğer karnındaki bebe öldüyse o da ölür.
FATMA HATUN – (Derviş’e) Kes sesini!
HAYME BACI – Belki de ölmemiştir, belki de yaşıyordur hâlâ.
FATMA HATUN – Elbet yaşıyor!
DERVİŞ – Kan sızdı diyorsunuz, geceden beri kımıldamadı diyorsunuz... Ama eğer nefesi kuvvetli bir şeyhe gösterirseniz
çocuğu kurtarır. Kesin! Ama acele etmek lazım. En iyisi bir
Melamî şeyhine gitmeli, belki de Kalenderîlere... Yok, onlar Moğolların dostudur, olmaz. En iyisi siz bu kadıncığı
Hacı Bektaş’a gösterin. Ah, Ahi Evran-ı Veli hür olaydı
şimdi, Konya zindanlarına atılmayaydı, kara donlu Sultan
Gıyaseddin’e tutsak edilmeyeydi...
HAYME BACI – Ne olurdu ki o zaman?
DERVİŞ - Bir ol demesiyle diriltiverirdi karnındaki sabiyi
ölmüşse bile, ikinizi de kurtarıverirdi elbet!
FATMA HATUN – Dua mısın, küfür müsün? Defol, git şuradan
uğursuz!
HAYME BACI – Hem bu diğerleri gibi ölmedi. Uyuyor sadece!
FATMA HATUN – Sarhoş musun yoksa? Tabi ya... Pis sarhoş!
Esrik sayıklamalarınla aklımızı çelmeye mi geldin? Şarap
balçığı kokan o pis ağzınla sakın Mahmut Evran’ın o mübarek
adını ağzına alma!
DERVİŞ – Siz Ahi Evran’ın müridi misiniz yoksam?
(Fatma Hatun cevap vermez.)
DERVİŞ – Hey güzel Allah’ım, kadere bak! Öyle ya onun müridiyseniz, Bacıyan-ı Rum’lardansınız demektir. Elindeki oktan
belliydi zati. (Seyirciye) Bunlar Ahi Evran’ın örgütleyip
tertiplediği kadınlar loncasından. Bunlar öyle bir kudretli
kadınlarmış ki...
FATMA HATUN – Oku kalbine saplamalıydım senin!
DERVİŞ – Madem Ahi Evran’ın müridisiniz koşsanız ya hemen
yanına, ne durursunuz? Elbet o keramet sahibidir. Öyleymiş
vallahi! Duvarların arkasını bile görür, nefesiyle taşları
delermiş. Elbet sizin doğmamış bebeye de himmet eder, gül
nefesiyle ona can verir.
FATMA HATUN – Olur mu hiç öyle şey? Yalancı derviş! Sen kerameti yanlış yerde arıyorsun? Bizi de kendin gibi zındık
mı sandın? Sen yoldan çıkmışsın, batıl yele savrulmaktasın.
DERVİŞ – Halk katında zındık sayılan niceleri vardır ki
hak katında sıddık sayılır. Çekil şuradan, bacımın ayağına
bakayım.
FATMA HATUN –Bak hâlâ daha konuşur. Git, yoksa canın tamuya
gönderirim.
HAYME BACI – (İnler) Abla!
DERVİŞ – (Hayme Bacı’ya) Bacı kardeş, sen bana inanıyorsun
ama değil mi? Ahi Evran öyle ulu bir “veli” imiş ki Muhammed Peygamberin has ümmetiymiş, Allah didarını görmüş.
(Hayme Bacı’nın ayağını inceler) Meğer o ejder yılanına bile
okuyup üflemiş de, bir nefesiyle ol soğuk hayvanın hiddetini
dindirmiş. Elbet senin de acılarını dindirir. Hacı Bektaş’la
buluşmaya bile yılanların sırtına binip gidermiş.
FATMA HATUN – Kim uyduruyor bunca yalanı?
HAYME BACI – Belki de yalan değildir.
DERVİŞ – Öldüyse bile bebeği o diriltebilir.
FATMA HATUN – Sen aklımızı çelmeye gelmiş sureta bir şeytan
mısın? Söyle hangi cehennemden fırladın?
DERVİŞ – Vallahi doğru söylerim. Ahi Evran öyle bir keramet
sahibiymiş ki üç adımda Kayseri’den Gülşehri’ne gidermiş.
Her gün sabah namazını Kudüs’te, öğleyi Şam’da, ikindiyi
Medine-i münevverede, akşam namazını Hz.Halil’e selam edip
Mekke-i mükerremede kılarmış. Sonra da yatsı namazını kılmak
için geri dönermiş. Hazreti Hızır’la bile her gün denizin
üstünde yürürlermiş!
FATMA HATUN – Sabahtan akşama kadar medresede, handa dolanan
adam, bütün bunları ne vakit yaparmış peki? Ne vakit deri
işleyip debbağlık etmiş, ne vakit pîr olmuş, zanaatkârları
eğitmiş, zaviyeler açmış; ahîleri, gazileri, bacıları ne
vakit tertiplemiş; ne vakit âlim olmuş, medresede hâcelik
yapmış?
DERVİŞ – İsterseniz sizi onun yanına götürürüm. Konya’ya
giden yolu bilirem. Defalarca gözü kapalı gitmişem. O sizi
kurtarır.
(Sessizlik.)
HAYME BACI – Sahi yolu biliyor musun?
DERVİŞ – İki güne kalmaz Konya’da oluruz. Bilemedin üç gün...
(Hayme Bacı’ya) Yalnız sen böyle yürüyemezsin, ayağın kırık
değil ama fena burkulmuş. Tuluk gibi şiş. “Yakı” yapmak
lazım...
FATMA HATUN – Sen git! Biz Ebe Kadın’ı bulacağız. Şu ölmüşlerin
arasında olsa gerek bedeni, onun tenini koyacağız toprağa.
Sonra da...
DERVİŞ – Ebe Kadın ölmedi ki! (Hayme Bacı’ya) Yalnız “yakı”
yapmak için yumurta, un lazım.
FATMA HATUN – Ebe Kadın’ın ölmediğini ne biliyorsun? Sen
onu tanır mısın, görmüşlüğün var mı ki? Sen ne yalancı bir
dervişsin!
DERVİŞ – Ölenlerin arasında hiç kadın yok! Hem Moğollar
teslim olan kadınları öldürmez, esir alıp çalıştırırlar.
FATMA HATUN – Ebe Kadın teslim olmaz!
DERVİŞ – Bütün viraneye bak istersen, ölülerin arasında hiç
kadın yok!
(Fatma Hatun enkazın içinde deli gibi
Ebe Kadın’ı aranır. Derviş oralı değildir.)
FATMA HATUN – Soysuzun dölleri! Demek Ebe Kadın ellerinde...
DERVİŞ – Sizde yumurta, un yoktur değil mi?
HAYME BACI – (Sevinir) Ebe Kadın iyi ebedir, dünyanın en iyi
ebesidir. Eğer sağsa, o vakit belki benim bebemi de...
DERVİŞ – “Sağ”dır! Herhal onu Samagar Kasrı’na götürmüşlerdir.
FATMA HATUN - Samagar Kasrı mı?
DERVİŞ – He! Çekik gözlü, kâfir dinli Baycu Noyan’ın, Samagar
çayırlığının orta yerine inşa ettirdiği bir kale! Şimdi
bütün Türkmen boyların boşalttığı obalara Baycu Noyan’ın
soyu yerleşir.
FATMA HATUN – Soyu batasıca!
DERVİŞ – İşte Samagar Kasrı hemen orada, Konya’ya giden
yolun üzerinde.
FATMA HATUN – Ne yolu, ne Konya’sı?
HAYME BACI – (Yalvarır) Gidelim. Ebe Kadın oğulcağızımı
kurtarır bakarsın, ha? Yakındaymış da. Olmazsa Ahi Evran’a,
Konya’ya yürürüz.
DERVİŞ – Öyle büyük bir Kasır’mış ki Rum Tekfuru’nda bile
öylesi yokmuş diyeler, Süryani papazlarında bile...
FATMA HATUN – (Hayme Bacı’ya) İyi de Ertuğrul Bey’e söz vermedik mi? Ne olursa olsun burada, Debbağlar Hanı’nda seni
bekleriz demedik mi?
DERVİŞ – O kim, kocası mı?
FATMA HATUN – Sana ne?
HAYME BACI – (Derviş’e) Kocam. Bizim obayı Engürü’ye,
Karacadağ’daki kışlağa götürürken takatim kalmayınca beni
Fatma Hatun’a emanet ettiler. On adamla beraber burada,
Kayseri’de bıraktılar. Ama nereden çıktıysa kâfir dinli Moğol
apansız geliverdi. Sonra şehrin surlarını güllelerle dövdü.
Tam on beş gün!
DERVİŞ – (Fiyuv) On beş gün mü?
FATMA HATUN – Ama biz direndik. Bütün ahîler, Kayseri’deki
bütün bacılar... Hep birlikte! Ama içeriden bir hain, Moğol’a
yol gösterdi. İşte o zaman bütün adamlar öldü, biz hep öldük.
HAYME BACI – Ama Ertuğrul Bey’im sağ! O çıkıp gelecek!
(Ağlamaya başlar) Ben biraz toparlanayım dediydik. Bari bu
bebe ölmesin dediydik... Gidelim Fatma Hatun. Ebe Kadın’ı
bulalım.
FATMA HATUN – Ya Ertuğrul Bey gelip bizi bulamazsa? Öldüğümüzü
düşünmez mi, çıldırmaz mı? Seni on adamına değil, yalnız
bana emanet etmedi mi? Ben de gözün arkada kalmasın Gazi
Bey’im demedim mi?
HAYME BACI – O da çocuğunun sağ doğmasını istemez mi peki?
Bebesini koklamak istemez mi?
DERVİŞ – Hem han diye bir şey kalmamış ki... Üstelik Moğol
elini kolunu sallaya sallaya Engürü’ye kadar yürümüş derler,
yirmi bin Türkmen çadırını yakmış, omuz üstünde baş komamış
derler. (Hayme Bacı’nın üzüldüğünü görür) Ama kurtulup uç
şehirlere kaçan obalar da çokmuş tabi. Eğer senin Bey’in
hayattaysa...
HAYME BACI – Hayatta elbet! Çok güçlüdür o! Sonra çok adamları
vardır.
DERVİŞ – Güçlüyse hayattadır, eğer adamları da çoksa kesin
hayattadır. En kötüsü Gıyaseddin’in adamları onu da yakalayıp
Konya zindanlarına atmışlardır, Ahi Evran’ın yanına.
HAYME BACI – Gidelim.
FATMA HATUN – Bizim kendimize hayrımız yoktur, biz ne
yaparız Samagar’da, Konya’da? İki kaçık kadın, bir meczup
derviş Moğol’un kasrına mı saldıracağız, Konya üstüne mi
yürüyeceğiz? Hangi birine güç yettiririz?
HAYME BACI – (Öfkelenir) Öyleysem biz de kaçalım Moğol’un
önünden tıpkı tavşan gibi... Yine kaçalım. Batıdaki uç
şehirlere gidelim. Yahut günlerce kuyularda saklanalım, sesimizi duymasınlar diye karnımızı sıkıp susalım. Ya susalım,
ya ölelim, ya kaçalım!
(Sessizlik.)
FATMA HATUN – Nasıl gideceğiz Samagar’a, yürüyecek miyiz
onca yolu?
HAYME BACI – Ben dayanırım, yine etlerimi ısırırım, odunları
dişlerim.
DERVİŞ – Karnına bir şey yapma sakın. Ben ayağını halledeceğim.
Yolumuz üzerinde biraz un, yumurta buluruz inşallah!
HAYME BACI – Ayağım kopsa da dayanırım ben. Yeter ki...
FATMA HATUN – (Keser) Tamam, hele önce Samagar’a gidelim,
Ebe Kadın’ı bulalım. Sonrasına bakarız.
DERVİŞ – Sonrasında zaten ben Ahi Evran’ı hapisten kurtarırım,
bir büyü yaparım, çıkıverir hemen hapisten...
FATMA HATUN – Hey Allah’ım, sen bu oğlana akıl fikir ver!
(Derviş kağnıya koşar, Hayme Bacı için acele bir döşek yapar. Coşkundur, esriktir.)
DERVİŞ – Beheey Samagar Kasrı, behey Baycu Noyan! Bekle bizi
geliyoruz!
(Hayme Bacı’yı kağnıya yerleştirirler.)
DERVİŞ – Acını içinde tutma bacım. Canın yandı mıydı bağır,
çağır, çığlık at! Ama pes etme! Ahilerin, evliyaların
yüzü suyu hürmetine seni kurtaracağız. Yalnız seni mi ya?
Karnındaki bebeyi de, Ahi Evran-ı Veliyi de kurtaracağız.
Hadi bakalım bismillah! Ya Allah!
(Derviş kağnıya yapışır, müzik yükselir. Işıklar değişmeye,
platform dönmeye başlar. Hayme Bacı’nın feryatlarıyla beraber hızlıca çıkarlar.)
2.SAHNE: Gökyüzündeki nizam gibi...
Miladi 1206 yılı. Kayseri. Debbağlar
İnşaatı. Sıcak bir yaz gecesi.
Hanı
(Platform döndükçe sahne bir inşaata dönüşür.
İskeleler, tahtalar, istiflenmiş taşlar, ipler vb... İnşaatın bir yanında yılan ve
keçi derileri tuzlanıp gerilmiş, kurumaya
bırakılmıştır. Dekorun üzerine sürüleriyle yaklaşan göçer ailelerin görüntüsü düşer.
Eşyalarını sırtlamış, çadırlarını katırlara
yüklemiş yürüyerek gelmektedirler. Görüntülerin önünde Ahi Evran’ın sureti belirir.
Yaşlı, yorgun sesi yankılanır.)
YANKI / AHİ EVRAN – Moğollar gelmezden çok önceleriydi...
Doğduğum topraklardan Hoy’dan, Horasan’dan geliyorlardı.
Kıl çadırlarda yaşayan, sürüleriyle dolanan bu insanlar
benim insanlarımdı. Belki anlayışları kıttı; belki adetleri, töreleri farklıydı ama onlar da bir nizama, intizama
gireceklerdi elbet, lakin zamana ihtiyaçları vardı. Gidecek başka bir yerleri yoktu. Konar Türkmenlerin çoğalmaya,
göçerlerin de bir nizama ihtiyacı vardı. Fakat bir arada
nasıl yaşayacaklarını bilmiyorlardı. Ben de bilmiyordum. O
zamanlar sürekli bunu düşünüyordum ama bir çare bulamıyordum.
Her şeyin apaçık gözümün önünde durduğunu göremiyordum.
Tıpkı gökyüzündeki mükemmel nizamatı göremediğim gibi. Hâlbuki güneşi kavramak için geceye, yıldızları görmek için
karanlığa ihtiyaç vardı.
(Platformun dönüşü durur. Sahneye harikulade bir gökyüzü görüntüsü vurur. Genç Ahi
Evran iskelelerden birinin üstüne çıkmış,
karanlıkta gökyüzünü, dolunayı seyretmektedir. Sahne dışından sesler duyulur. Ellerinde
kandillerle üç göçer Türkmen; Sinan, Duman ve
Gümüştekin sahneye girerler. Üçü de heyecanla, nefes nefese Ahi Evran’ı ararlar.)
SİNAN – (Seslenir) Ahi Evran!
GÜMÜŞTEKİN – (Seyirciye) Büyük adam bu Ahi Evran, acayip bir
âlim! Ta Bağdat’tan kalkıp Kayseri’ye geleli neredeyse üç
ay oldu. Üç aydır her akşam yatsı vaktine kadar deli gibi
çalışıyor, aha bu Debbağlar Hanı inşaatını bir an evvel
bitirmeye uğraşıyor.
DUMAN – Ahi Evran! Neredesin?
SİNAN – (Seyirciye) Şu kadarcık uyuduğunu görmedim. Çünkü
Selçuklu Sultanı’na söz vermiş. Kayseri’ye yaptıracağın
hanın içine bir de debbağlar çarşısı kuracağım ki, içini de
Türkmen zanaatkârlarla donatacağım demiş. Amma boş demiş!
Neden dersen..? Bizde o kadar zanaatkâr ne arasın! (Seslenir) Ahi Evran! Destur! Yort, savul!
GÜMÜŞTEKİN – (Seslenir) Ahi Evran!
DUMAN - (Seyirciye) Kendisi debbağ, yani deri tabaklayıcısı
olduğundan bu mesleği bize öğretmeye uğraşıyor. Daha inşaat
tamam olmadan biz talime başladık bile. Deri nasıl tuzlanır,
nasıl tabaklanır, yılan, deve, keçi diye nasıl işlenir,
hepsini bir bir anlatıyor.
GÜMÜŞTEKİN – Lakin bu akşam büyük misafirler var, hem de ta
Konya’dan.
DUMAN Evran?
Fakat tam kaybolacak vakti buldu! Neredesin Ahi
SİNAN - Selçuklu Sultanı Kayseri’ye geliyor, Debbağlar Hanı
inşaatını denetlemeye. Kervanın ışıklarını surların dışından
görmüşler.
GÜMÜŞTEKİN – İyi de niye geliyor?
SİNAN – (Seslenir) Destur! Ahi Evran?
DUMAN - Sakın Ahi Evran göçerlere zanaat öğretiyor, onları
tertipliyor diye Sultan gönül koymasın, ona bir fenalık
yapmasın?
GÜMÜŞTEKİN – Hadi oradan! Buluttan nem kapmaya başladınız
ya siz de?
SİNAN – Hem Sultan davet etmedi mi Ahi Evran’ı diyar-ı Rum’a?
DUMAN - Öyle ya, Ahi Evran da Kayseri’ye gelir gelmez göçerleri etrafına topladı, bizi adam yerine kodu. Ama biz biliriz ki konar köylüler, şehirliler bizi beğenmez; oradan oraya
sürerler, hor görür, örselerler. (Seslenir) Ahi Evran!
SİNAN – (Seyirciye) İster misin Sultan, Ahi Evran’ı yanlış
anlayıp ona fena davransın, kötülük etsin?
GÜMÜŞTEKİN - (Seslenir) Ahi Evran!
DUMAN - (Seyirciye) Aklımız başımızdan gitti. Ahi Evran
canımız! Onu uyarmak lazım, gerekirse Sultan’ın suyuna biraz gitmek lazım!
SİNAN –(Seslenir) Ahi Evran!
GÜMÜŞTEKİN - Sultan’ın kervanının ışıkları surların üstünden
göründü bile. Geliyorlar! (Seslenir) Ahi Evran! Neredesin
yahu?
(Ahi Evran iskelenin üstünden seslenir.)
AHİ EVRAN – Ne oluyor yarenler, kıyameti koparttınız gece
gece!
GÜMÜŞTEKİN - Hak Çalap’a şükürler olsun, bulduk!
SİNAN – Ahi Evran, ne işin var orada?
AHİ EVRAN – Çalışıyordum, dalmışım biraz.
GÜMÜŞTEKİN – Kayseri’nin orta yerinde hangi denize daldın?
(Güler) Yoksa gece gece yılan avına mı çıktın yine?
DUMAN – Gümüştekin! Zevzekliğin sırası mı ya şimdi?
SİNAN – (Gümüştekin’e) Baka şu edepsize!
AHİ EVRAN – Ne oldu? İnşaatta çalışmaya mı karar verdiniz?
GÜMÜŞTEKİN – Çalışıyoruz ya zati. Temel taşlarını, tuğlaları
hep biz taşımıyor muyuz inşaata?
SİNAN – Nereye taşıyorsun? İki sepet tuğla getirip bütün gün
güneşin altında semiriyorsun.
DUMAN – (Ahi Evran’a) Selçuklu Sultan’ı Kayseri’ye geliyormuş.
Neredeyse varmak üzere!
AHİ EVRAN – Misafirleri karşılamak için şeyhim beni mi çağırttı
yoksa? Onun için mi bu telaş? Niye hemen öyle demiyorsunuz?
GÜMÜŞTEKİN - Yok, çağırtmadı. Yani çağıracaktı ama sonra
-aklına geldi, şey ile meşguldür o dedi, şeyin tercümesi ile
dedi- vazgeçti.
AHİ EVRAN – Misafire hürmet gerek. Karşılamaya gidelim.
SİNAN – Dur hele Ahi Evran, Şeyh Evhadüddin seni çağırmadı
ama biz senlen konuşmak isteriz.
(Üçü de lafa nasıl başlayacaklarını bilemez.)
DUMAN – Nasıl desek bilmem ki?
GÜMÜŞTEKİN – (Lafı dolandırır) Senin şu tercüme ne üzerineydi?
AHİ EVRAN – İbn-i Sina’nın bir risalesi. Sultan için Farsçaya
çeviriyordum. Aslında tercüme çoktan bitti, yalnız inşaat
bitmiyor yarenler. Bir türlü ilerlemiyor.
SİNAN – İlerlemez tabi... (Diğerlerini gösterir) Hep bu tembel keçi çobanları yüzünden.
GÜMÜŞTEKİN – (Sinan’a) Sen çok mu çalışıyorsun sankim tavuk
hırsızı! Sanırsın kendi Hızır Peygamber?
SİNAN – Hızır mı? O da peygamber miydi?
GÜMÜŞTEKİN – Değil miydi?
AHİ EVRAN – (Araya girer) Yarenler bir durun! Ahilik bu muydu
ya? Böyle mi konuştuk sizlen?
DUMAN – Ahi dediğin başkasının ayıp ve kusurlarını görmezdi.
SİNAN – Başkasının hatasını yüze vurmazdı.
GÜMÜŞTEKİN – Hatayı ilkin kendi nefsinde arardı. (Ahi
Evran’a) Yalnız biz seni telaşlandırdık galiba pîrim? Öyle
bağır çağır aranınca...
AHİ EVRAN – Yorgunluktan uzanıp kalmışım. Aya bakıyordum,
yıldızlara.
GÜMÜŞTEKİN – (Yavaşça diğerlerine sorar) Yıldız falına mı
bakıyormuş?
SİNAN – Yahu, ne falı? Adam koca bir âlim, evliya!
DUMAN – Şşt.
AHİ EVRAN – Sonra İbn-i Heysem’in yıldızlarla ilgili sözleri
geldi aklıma: “Niye bazıları daha parlak”?
GÜMÜŞTEKİN – (Seyirciye) Çok âlim bir adam! Aklı hep karışık,
hep düşünceli...
SİNAN – (Gümüştekin’e) Sen de biraz ibret al!
GÜMÜŞTEKİN – Ben de bakıyorum yıldızlara ara sıra. Fakat
yalnız, hakikatten yıldızlar çok şahane görünüyor.
AHİ EVRAN – Ben aslında ayın seyrüseferi ile ilgiliyim.
DUMAN – Ne seferi?
GÜMÜŞTEKİN – Ay sefere mi çıkıyor?
AHİ EVRAN – Hayır! Ama nasıl oluyor da hep aynı zamanda beliriyor? Sonra güneş neden hep tam zamanında batıyor? Niçin
yazın gündüzler uzun, kışın kısa? Bu nizam, bu intizam niye
hiç bozulmuyor?
GÜMÜŞTEKİN – Ohoo, pîrim sen sorulara boğulmuşsun.
AHİ EVRAN – Ne çare ki beni kurtaracak cevapları bilmiyorum.
Aslına bakarsan o kadar çok şeyi bilmiyorum ki...
GÜMÜŞTEKİN – Sen de bilmiyorsan, biz ölelim valla!
SİNAN – Gümüştekin, kes artık zevzekliği! Ne biçim konuşma
bu?
AHİ EVRAN – Bırakın içinden geldiği gibi konuşsun.
GÜMÜŞTEKİN – Başka türlüsünü bilmiyorum ki zati!
AHİ EVRAN – Gümüştekin haklı. O kendini biliyor. Nerede
olduğunu bilmeyen benim.
GÜMÜŞTEKİN – Siz âlimler için her şey amma karışık. Hâlbuki
ben şu an nerede olduğumu biliyorum: Kayseri’de, Debbağlar
Hanı inşaatındayım. Elimde bir fener, karanlığın ortasında
durmaktayım.
(Sessizlik.)
AHİ EVRAN – Karanlığın tam ortasında durmaktayız. İşte sorun bu! Belki de benim aklımla bir türlü anlayamadığım,
olduramadığım şey...
SİNAN - (Keser) Belki de akılla anlaşılamayacak bir şeydir
pîrim. Belki de zannettiğin kadar karmaşık değildir.
GÜMÜŞTEKİN – Belki de sadece güzeldir. Işıl ışıl parlamaktadır!
AHİ EVRAN – Belki de her şey gözümün önünde, apaçık durmaktadır.
Ama ben sırrı kavrayamıyorum.
GÜMÜŞTEKİN – Yoksam sen de Horasan’dan göçen cavlâkî dervişler
gibi boynuna çile halkaları takıp yollara mı düşeceksin pîrim!
En iyisi patlatacaksın Melami dervişler gibi büyüğünden bir
şişe ab-ı Kevseri yahut çekeceksin içine dumanı. Oh! Gel,
keyfim gel!
SİNAN – Gümüştekin edepli ol!
AHİ EVRAN – Ama ben aklımı azat etmeden, esrik olup kendimden geçmeden hakikatin sırrına varmak, bu nizamı anlamak
istiyorum ya Gümüştekin. İhvan-ı Safa risalelerini yazan
âlimler gibi, Hocam Fahreddin-i Razî gibi... İbn-i Heysem
gibi. Aklımla...
GÜMÜŞTEKİN – (Korkuyla) Hi! Yoksam sen de felsefeye mi merak
saldın?
AHİ EVRAN – (Keser) Aklımızdan niye bu kadar korkuyoruz yarenler? Bize oynayacağı oyunlardan mı? Hepimiz Kâlû
Belâ’da, ruhların yaratıldığı o ilk anda olmadık mı? Hepimiz
Hak Teâlâ’nın bir zerresi değil miyiz?
DUMAN – Böyle söyleme pîrim! Ya orada burada ahkâm kesen
mollalar, seni de Bâtınilerden bellerlerse? Allah korusun ya
sonra seni de...
AHİ EVRAN – Değil! Niyetim Bâtıni kelamcılardan biri olmak
değil! Ehl-i sünnetten hiçbir vakit ayrılmadım lakin...
GÜMÜŞTEKİN – Lakin?
AHİ EVRAN – Din-i İslam’a inanıyorsak, o halde Aristo’ya
malum olan cevapları elbet bizim de bulmamız gerekmez mi?
Gelgelelim o cevaplar bize bir türlü malum olmuyor. Niye?
GÜMÜŞTEKİN – Niye?
AHİ EVRAN – İşte ben de durmadan bunu soruyorum kendime.
Neden önümde apaçık duran cevapları göremiyorum.
SİNAN – (Ürperir) Vay anam! Hadi, kalkın gidelim.
AHİ EVRAN – Korktun mu Ahi Sinan? İnsan kendinden korkar mı?
GÜMÜŞTEKİN – İnsan kendi gölgesinden bilem korkar.
AHİ EVRAN – Ama İbn-i Rüşd korkmadı. İbn-i Sina, hocam Fahreddin-i Razî, ya da sohbetlerinden feyz aldığım Şihabeddin
Sühreverdi... Onlar korkmadılar.
SİNAN – O dediğiniz isimleri bilmem ama Horasan’dan geldiğimiz
kervanda bir Melami Şeyhi vardı. Onu mülhid sayıp, zındık
diye sırt çevirdiydi mollalar.
AHİ EVRAN – İyi ama âlimlere saygı gösterenler de olmadı
mı? Bak işte, koskoca Selçuklu Sultanı bizi diyar-ı Rum’a
çağırmadı mı? Bir edep, bir fütüvvet nizamı kurulsun, Selçuklu daha nice yıllar muzaffer olsun istemiyor mu? Eğer bu
nizamı kuramazsak bu topraklarda nice milletler gibi yok
olup gideceğimizi bilmiyor mu?
GÜMÜŞTEKİN – Peki... Ya oldurmak istediğiniz bu yeni nizam
birilerinin hoşuna gitmezse?
DUMAN – Ya Selçuklu sizin aklınızı, her baktığını hoşça
gören kalender meşrebinizi anlamazsa?
SİNAN - Hem diyar-ı Rum karmaşık bir yer. Kim bu topraklara
nizamat verebilmiş ki, herkes bir ucundan tutmuş diyar-ı
Rum’u yağmalar.
AHİ EVRAN – Şu korkuyu içimizden bir türlü atamıyoruz değil
mi?
DUMAN – Yanlış anlama Ahi Evran! Biz bildiğimiz deliden değil,
siyaset denen bilmediğimiz riyadan korkarız. İftiradan,
çevrilen bin türlü dalavereden... Çünkü kendimizi bildik
bileli herkes birbirini arkadan hançerler bu âlemde.
GÜMÜŞTEKİN – He ya! Ben daha çocuktum Harzemşahlar, Tuğrul
Bey’imizin kafasını kesti; yetmedi bizim illerde gezdirdi. Sonra Moğollar Harzemşahlar’a saldırdı, dönüp Horasan’ı
çiğnedi. Sonra duyduk ki Semerkant’ı, Hamedan’ı, Rey’i yakıp
geçmişler, dünya yerle bir edilmiş. Şimdi ise hep biliriz ki
kâfir dinli Moğol’un gözü Selçuklu’dadır. Sonra sen dersin
ki korkma!
AHİ EVRAN – Korkma! Haçlıların karşısına nasıl bir Selahaddin Eyyubi çıktıysa, Moğolları da biri durdurur elbet.
GÜMÜŞTEKİN – (Seyirciye) Anlamıyor. Diyemiyoruz ki yüzüne;
sen bir garip âlimsin, kitaplar okuyup ilim tahsil edersin, İbn-i Sina’ya özenir, yılanlardan ilaç yapar,derilerini
yolarsın, sonra tuhaf sorulara kafayı takar, gece vakti
durmuş karanlığa bakarsın.
DUMAN – (Ahi Evran’a) Siz ehli İslâm’ın kudretini cümle
âleme, hatta Aristo’ya bile kanıtlamak derdinde bir âlimsiniz, neyle çıkacaksınız Moğol’un karşısına?
AHİ EVRAN – Selçuklu Sultanı bize kollarını açtı. Bakın büyük
bir çarşı yaptırıyor Kayseri’ye, hiçbir masraftan çekinmiyor, emanetini de bize vermiştir.
GÜMÜŞTEKİN – Devletin kollarına güven olur mu hiç? Bunu ben
bilirim de siz bilmez değilsiniz ya! Bugün kollarını açar,
bağrına basar; öbürüsü gün vazgeçer, boğmaya kalkar.
AHİ EVRAN – Selçuklu devleti öyle bir şey yapmaz! Selçuklu
şahları, diğer şahlara benzemez. Bize zarar vermez. İnsan
kendi sesiyle dövüşür mü, kendi etini koparır mı, böyle bir
şey yapar mı?
SİNAN – He yapmaz! İbn-i Sina’ya yapmadılar mı? Hapislere
atmadılar mı, yıllarca tutsak etmediler mi?
DUMAN - Ya feyz aldığınız Sühreverdi? Ya o? Onu hepten kâfir
belleyip idam etmediler mi?
AHİ EVRAN – Benim feyz aldığım Ömer Sühreverdi başka, sizin
söz ettiğiniz Makdül Sühreverdi başka!
SİNAN – Olsun! Ne fark eder? O da bir başka âlim değil miydi?
Hapislere sürülmedi mi, gencecik yaşında katledilmedi mi?
AHİ EVRAN – Niye hep en kötüyü düşünüyorsunuz?
GÜMÜŞTEKİN – Çünkü senin gibi tuhaf şeylere kafayı takan büyük âlimlerin, evliyaların başına iki şey geliyor
bu âlemde: Ya “kötü” şeyler yahut “çok kötü” şeyler... Biz
seni pîr belledik Ahi Evran, anlasana biz senin için korkuyoruz; Selçuklu’nun seni anlamamasından, sana bir fenalık
yapmasından; sonra seni gece karanlığında bir daha hiç bulamamaktan korkuyoruz. Anlasana...
(Uzaklardan büyük bir gürültü duyulur. Davullar, ziller vurulur.)
DUMAN – Kervan göründü! Sultan geldi.
(Sessizlik.)
AHİ EVRAN – Güneşin altında kalabalık yürümek kolay, gecenin
ıssızında bir başına yürümek zor. Ama biz yürümezsek, sonra
bizim illerde gecenin bir vakti kim yürür, karşımıza kim
çıkar yarenler?
(Sessizlik.)
AHİ EVRAN – Hadi şimdi gidelim! Sultanı karşılayalım. Misafire hürmet gerek. Merak etmeyin, elbet aradığım sorulara bir
cevap bulacağım, sonra da hepsini size bir bir anlatacağım.
(Hep birlikte çıkarlar.
müzikle beraber ışıklar
artmaya başlar.)
Platform dönmeye,
değişmeye, sisler
3.SAHNE: Ahi dediğinin açıkları, kapalıları olur!
Miladi 1243 yılı. Kış. Yağmurlu bir gece...
(Platform döndükçe sahne harap olmuş bir ahıra
dönüşür. Dışarıda şiddetli bir yağmur başlar.
Şiddetli gök gürlemeleri... Ahi Evran’ın
sureti görünür yine, sesi yankılanır.)
YANKI / AHİ EVRAN – ...o zamanlar iyi olmaya, içimi güzelliklerle donatmaya çabalıyordum. Bütün iyiliklerimi göstermeye, kötülüklerimi saklamaya çabalıyordum. Hâlbuki kimden
neyi gizliyordum? Sonunda Moğollar gelmişti işte! Her tarafı
yakıp yıkmaktaydılar. Nasibimi almıştım, emek vermeliydim.
Yememeli yedirmeli, giymemeli giydirmeli, gerekirse ölmeli
ama yoksulların, kadınların, çocukların ölmesine izin vermemeliydim.
(Platformun dönüşü durur. Fatma Hatun, Hayme
Bacı’yı ahırdaki samanların üzerine yatırmış,
üzerine eski bir battaniye örtmüştür. Hayme
Bacı yorgunluktan yarı uyur, yarı baygın
sayıklamaktadır. Dışarıdan duyulan şiddetli
bir gök gürültüsüyle uyanır. Fatma Hatun onu
sakinleştirir.)
FATMA HATUN – Korkma Hayme Bacı, ben buradayım. Ağrın nasıl?
HAYME BACI – Karnımın sancısı azaldı biraz Fatma Hatun.
FATMA HATUN – Ya bileğin?
HAYME BACI – O fena!
FATMA HATUN – Hadi sen uyu, Derviş gelecek birazdan.
(Hayme Bacı tekrar uykuya dalar.)
FATMA HATUN – (Seyirciye) Moğol, Samagar yolu üzerindeki bütün
köyleri yakmış. Gecelemek için bir ahıra sığındık. Bizim ab-
dal derviş yumurta avına çıktı ama gelemedi hâlâ! Kim bilir
hangi cehennemde kaldı? İnşallah onu cinler kaçırmışlardır
da, almışlardır değersiz canını. Oh, ne iyi olur! (Düşünür)
Yok, olmaz! İyi olmaz! Biz ne yaparız sonra bir başımıza? Bu
düzde bayırda...
HAYME BACI – (Gözleri kapalı, inler) Su!
FATMA HATUN – Susadın mı? Tamam, ben şimdi sana su getiriyorum. (Seyirciye) Ne işimiz var bizim Samagar yollarında? Ya
bu viraneyi bulamayaydık, ne yapardık gece gece bu yağmurda?
Nereye sığınırdık? Off! Ben nereden su bulacağım şimdi?
(Derviş girer. Sırılsıklam ıslanmıştır, elinde
tuttuğu mendilin içinde bir şeyler vardır. Son
derece neşelidir, esriktir. Sufi şiirler okur,
bir yandan da el çırpıp dans eder.)
DERVİŞ – Beheey! Haber verin âşıklara aşka gönül veren benem! Aşkı nasıl kaybederim, aşk madenin bulan benem...
FATMA HATUN – Sersem! Nerede kaldın saatlerdir? Seni beklemekten telef oldu bu kızcağız. Bu kadar gecikeceğini bileydik başımızın çaresine bakardık.
DERVİŞ – ...yer gök dolu, aşk durur mu, aşksız hiç nesne var
mı ki? Bir küçücük zerre olup yağmurlarla yağan benem!
FATMA HATUN – Kes şunu! Bari bir şeyler bulabildin mi?
DERVİŞ – Bulmam mı Fatma Hatun! Her ne gerekliyse buldum,
tamam ettim.
FATMA HATUN – Ya yumurta?
DERVİŞ – (Ceplerinden iki yumurta çıkarır) Hem de iki tane
birden! (Güler) Yalnız, bu köyü basan Moğollar, Baycu Noyan’ın
boyundan değiller besbelli. Nereden anladın dersen, bunlar
tavukları almışlar ama yumurtalara dokunmamışlar. O alçak
Baycu’nun askerleri yemeyecek olsalar bile oyun olsun diye
yumurtaları birbirlerinin kafasına atarlardı.
FATMA HATUN – Peki ya un? Un da buldun mu?
DERVİŞ – Yok! Onu bulamadım.
FATMA HATUN – Bulamadın mı?
DERVİŞ – Bütün köy talan edilmiş, unu nereden bulayım?
FATMA HATUN – Hani ya her şeyi bulup tamam etmiştin? (Seyirciye) Ah, ben ne salağım! (Derviş’e) Yakıyı nasıl yapacaksın
peki? Un olmadan yakı yapılır mı? Kız bileğinin sancısından
duramıyor.
DERVİŞ – (Güler) Un bulamadım ama dere kenarından incecik
kum buldum. (Ceplerinden kum çıkarıp gösterir) Bu kadar incesini hiçbir yerde bulamazsın, buğday unu gibi. Nasıl?
FATMA HATUN – İşe yarar mı?
DERVİŞ – Yaramaz mı hiç?
FATMA HATUN – Nereden biliyorsun?
DERVİŞ – Bilmem mi? Vakti zamanında az seyretmedim. Hadi
bakalım Hayme Bacı, aç gözünü.
(Derviş, Hayme Bacı’yı uyandırır.
Sonra yumurtayı kırıp ona içirmeye çalışır.)
FATMA HATUN – (Seyirciye) Bu ne garip bir oğlan! Deli midir,
veli midir anlamadım. Hem köçekler gibi el çırpar, oyun oynar; hem elindeki, avucundaki yetmez gider bizim için kümes
yağmalar. Üstelik de bu yağmurda kıyamette!
DERVİŞ – (Hayme Bacı’ya) Hele şu yumurtayı bir iç bakalım.
FATMA HATUN – Yumurtalarla yakı yapmayacak mısın?
DERVİŞ – Yakı için öbürüsü var ya! Bu bacının yumurta yemesi
gerek, kuvvet toplaması gerek!
FATMA HATUN – Bir tane yumurta yeter mi?
DERVİŞ – Aslında peşpeşe üç tane içeydi, çok daha şahane
olurdu.
FATMA HATUN – Onu demiyorum, yakı için bir tane yeter mi?
DERVİŞ – Ohoo! Ben bir tane yumurta ile koca minare harcı
kararım be! Yakı ne ki?
(Hayme Bacı yumurtayı bırakır, inler.)
HAYME BACI – Su.
DERVİŞ – Ne dedi?
FATMA HATUN – Susamış, deminden beri su diye inliyor.
DERVİŞ – Ee, neye vermedin peki?
FATMA HATUN – Suyu nereden bulayım, çeşme mi var sanki
yanımızda?
(Gök gürler. Derviş güler.)
DERVİŞ – Yahu gök delinmiş, neyin çeşmesi? Hak Çalap yukarıdan
indiriveriyor rahmeti! Sen ne tuhaf bir balıksın, derya içre
olup deryayı bilmiyorsun. Baksana her yan su, her yan su!
(Derviş etrafına bakınır, yerde ters duran bir
kap bulur, kaptığı gibi ahırın dışına fırlar.)
FATMA HATUN – (Hayme Bacı’ya) Hadi şu yumurtayı iç bakalım.
HAYME BACI – Ya ben bunu çiğden nasıl içeceğim?
FATMA HATUN – Ha, sen kuyruk yağında pişmiş istersin, Bey
karısısın ya... Oldu sultanım, yanına sıcak bazlama da katam
mı?
(Derviş girer.)
DERVİŞ – Hele o kap iyice dolsun bakalım biraz yağmurun
altında. (Hayme Bacı’ya) Yumurtayı içmedin mi ya sen hâlâ?
FATMA HATUN – Çiğden içemiyor, midesi kalkıyor!
DERVİŞ – (Yumurtayı Hayme Bacı’nın elinden alır) Sen bunu
kendin için içmeyeceksin ya... Karnındaki oğlun için içeceksin, ilaç niyetine. Hem o büyüyecek, keramet sahibi bir abdal olacak!
FATMA HATUN – Neye abdal oluyormuş?
DERVİŞ – Tamam, olmasın. Gazi olsun, at binsin, kılıç
kuşansın, Hak Çalap Tanrı da ona “baş”lık, “buğ”luk nasip
etsin! Eğer canı kalmışsa tabi... (Hayme Bacı’nın üzüldüğünü
görür) Yahu bende de bir gevezelik hasıl oldu bu aralar,
dilimi tutamıyorum! (Hayme Bacı’ya) Hem karnındaki bebenin
canı kalmamışsa bilem Ahi Evran diriltecek ya onu, bir nefesi ile can verecek ya! Hey, heyy!
(Derviş keyifle şiirler söyleyerek çıkar.)
FATMA HATUN – (Derviş’in arkasından) Bağırma öyle deli deli,
aptal Derviş! Meczup musun, Mecnun musun? Çarpılacaksın sonra!
DERVİŞ – (Dışarıdan) Asıl sen bağırıp durma! Hem aptal
değilim ben, “abdal”ım!
FATMA HATUN – Hadi seni geçtim, yanındayız diye biz de
çarpılacağız.
DERVİŞ – (Dışarıdan) Bağır bağır da Moğol eşkıyası sesini
duyup hepimizi kessin şuracıkta.
(Gök gürler. Aynı anda Derviş’in feryadı duyulur.)
DERVİŞ – Aah!
FATMA HATUN – (Panikler) Ne oldu? Ne? İyi misin?
(Derviş elinde su dolu kap; kolunu, bacağını
çarpıtmış girer.)
FATMA HATUN – Hi! Ne oldu sana?
DERVİŞ – Yıldırım çarptı. (Güler) Yahu, sen ne korkak bir
şeysin! Her bir şeye inanıyorsun. Beni ilk görende eline nasıl
ok aldıydın hayret! (Suyla dolu kâseyi Hayme Bacı’ya verir)
Hak Çalap beni neye çarpsın ki? Ben ne kötülük yapmışam, ne
günah işlemişem ki?
FATMA HATUN – Allah canını almaya! Ne oyunbaz oğlanmışsın
ya sen!
HAYME BACI – (Derviş’in verdiği suyu içer) Ölmüşlerinin ruhuna değsin.
DERVİŞ – Yarasın, şifa niyetine!
(Derviş kağnının yanına gider, topladığı eskiler içinden bulduğu bezleri, geniş ve uzun
şeritler halinde kesmeye koyulur.)
DERVİŞ – Hem, Hak Çalap Tanrı asıl şu kâfir dinli Moğol’u
çarpsın! Çarpsın da tekmili birden unufak olup gitsin!
(Fatma Hatun, Derviş’in önüne dikilir.)
FATMA HATUN – Yapabileceksin değil mi?
DERVİŞ – Sen beni ufak tefek görürsün de, sepet mi sanırsın?
(Fatma Hatun, Derviş’in önünden çekilir.
Derviş Hayme Bacı’nın bileğindeki sargıyı
çözer.)
DERVİŞ – Vay, vay, vay!
FATMA HATUN – Ne oldu? Bileği kötü mü?
DERVİŞ – Yok bir de iyi olsun! Kötü tabi. (Hayme Bacı’ya)
Ama birazdan acını alacağız senin Hayme Bacı. Güvercin gibi
kanat vurup ferahlayacaksın.
(Derviş yumurtayı kırıp Hayme Bacı’nın bileğinde
gezdirir, yumurtanın sarısı patlayınca, dere
kumunu yumurtanın üzerine serpmeye başlar.)
DERVİŞ – Al işte, bak! Tam burası! Gördün mü bak, yumurta
nasıl da patladı. Vay, vay, vay! Nasıl da burkulmuş şuncacık
ayak? (Fatma Hatun’a) Şu bezleri uzat çabuk! (Fatma Hatun’un
dik dik baktığını görür.) Bir zahmet uzatıver abla!
(Fatma Hatun bezleri verir.)
DERVİŞ – (Hayme Bacı’ya) Canın yandı mı?
HAYME BACI – Hiç yanmadı.
DERVİŞ – Ben bu işi iyi bilirem. Benim ustalığım da işte bu!
FATMA HATUN – Ustaymış. Hah! Üfürükçüyüm, çıkıkçıyım demiyor
da! Boş gezenin boş kalfasıyım demiyor da...
DERVİŞ – Niye, bu da iş değil mi?
FATMA HATUN – İş dediğin dülgerliktir, debbağlıktır, keçeci-
liktir, demirciliktir. İş dediğin zanaattır, loncadır, ahîliktir.
DERVİŞ – Bu senin dediğinin kuralı var mı ya?
FATMA HATUN – Var
kapalıları olur.
tabi!
Ahi
dediğinin
açıkları
olur,
DERVİŞ – Onlar ne yahu?
FATMA HATUN – Sana uymaz!
DERVİŞ – Niye?
FATMA HATUN – Çünkü Ahi dediğinin midesi safahata kapalı
olur. Dili yalana, eli hırsızlığa, beli başkasının namusuna
kapalı olur.
DERVİŞ – Benim kimsenin namusunda gözüm yoktur.
FATMA HATUN – Sonra Ahi dediğinin açıkları olur: Eli düşküne,
yüreği merhamete, gönlü tevazuya açık olur.
DERVİŞ – Ne yani ben şimdi ahî değil miyim?
HAYME BACI – (Gerginliği hisseder, atılır) Fatma Hatun!
FATMA HATUN – Sen dur hele Hayme Bacı! Madem ahîsin, zanaatın
nedir? Kimden el aldın? Pîrin, velîn, ustan kimdir?
DERVİŞ – Nenem!
FATMA HATUN – Ne?
DERVİŞ – He valla! Ben şu boyda küçücük bir oğulcukken erik
ağacından düştüğümde, nenem benim koluma yakı yaptıydı.
FATMA HATUN – Peki, söyle bakalım deli oğlan, sen kaç senedir
yakı yapıyorsun?
DERVİŞ – Sene mi?
FATMA HATUN – Herhalde ilk defa Hayme Bacı’ya yakı yapmadın?
(Sessizlik. Derviş boynunu büker.)
FATMA HATUN – İlk defa mı yakı yapıyorsun yoksa? Tüh, Allah
seni bildiği gibi yapsın! Biz de seni iş bilirsin sanıyoruz.
DERVİŞ – Biliyorum.
FATMA HATUN – Neyi biliyorsun? Çıldırtma insanı! Madem biliyorsun, dükkânın nerede, hangi loncaya bağlısın, şimdiye
kadar bu işten kaç dirhem para kazandın?
DERVİŞ – Zanaatkâr olmak için ille para kazanmak mı gerekir?
FATMA HATUN – Elbet ya! Esnaflık budur.
(Derviş düşünür. Sonra elini uzatıp avucunu açar.)
FATMA HATUN – Ne? Yani, şimdi bir de para mı istiyorsun?
DERVİŞ – He!
FATMA HATUN – Bir iyilik yaptın, bir de utanmadan para mı
istiyorsun?
HAYME BACI – Fatma Bacı, ne oldu şimdi? Niye uğraşıyorsun şu
çocukla? Neye dellendin yine?
FATMA HATUN – Ne çocuğu be! Cin olmadan adam çarpmaya
kalkışıyor. Baksana üç kuruş iyilik yaptı, bir de kalkmış
para istiyor edepsiz! Bu senin yaptığın iş midir?
DERVİŞ – Para verirsen “iş” olacak. Bu meslekten kazandığım
ilk para olacak.
FATMA HATUN – O zaman ne olacak peki? Bu yaptığın yiğitlik
mi olacak, ahîlik, kardeşlik mi olacak?
DERVİŞ – Para kazanırsam üçte biriyle sermaye yapacağım,
üçte biriyle karnımı doyuracağım, üçte birini de ahiler
gibi yoksullara dağıtacağım. (Fatma Hatun şaşırır) Biz de
ahîliğin nizamını duymuşuz biraz. Hem bunları yaparsam belki
sen beni adam yerine koyarsın.
(Sessizlik.)
HAYME BACI – Sen zaten adamsın. Hem de gül gibi adamsın.
(Derviş, Fatma Hatun’a bakar. Fatma Hatun susar.)
DERVİŞ – O halde para istemez. Paraya gerek yoktur.
(Sessizlik. Derviş gider kağnıdan
bir battaniye alır, dışarıda uyumak için hazırlanır.)
DERVİŞ – Yarın öğlen Samagar Kasrı’na varırız.
(Derviş tam çıkacakken Fatma Hatun seslenir.)
FATMA HATUN – Nereye?
DERVİŞ – Uyuyacağım.
FATMA HATUN – Dışarıdaki yağmur uyutmaz şimdi seni. Şu köşede
iliş bir yere.
(Derviş durur, sonra çok sevinir.
Güle, oynaya ahırın diğer ucuna gider, uzanır.)
DERVİŞ – Allah rahatlık versin.
(Sessizlik. Herkes uyuyacakken Derviş seslenir.)
DERVİŞ – Fatma Hatun!
FATMA HATUN – Yine ne var?
DERVİŞ – Her iş yolunda giderse, bebek kurtulursa, biz kurtulursak... İşte o zaman, sen bana...
FATMA HATUN – Ben sana ne?
DERVİŞ – Sen bana bir zanaat öğretir misin?
FATMA HATUN – Öğretemem.
(Derviş bozulur.)
FATMA HATUN – Benim öğreteceğim zanaat ne ki? Kilim, kumaş
dokuma; çorap, hedik örme. Onlar sana gelmez. Ama söyleriz
Ahi Evran’a, seni bir loncaya yerleştirir. Orada bir hayırlı
meslek öğrenirsin.
(Derviş çok sevinir.)
DERVİŞ – Ben dülger olmak isterem.
FATMA HATUN – Hadi uyu artık.
DERVİŞ – Niye diyecek olursan, evler yapmak isterem, bir sürü
güzel ev. Sonra bir tane de kendime yapmak isterem. Sonra
içine girip oturmak isterem, sonra çocuklarım olsun isterem.
FATMA HATUN – Sen hâlâ şu ahîliği anlayamadın. Her bir işi
kendin yapmayacaksın. Önemli olan hep birlikte, elbirliğiyle
yapmak! Niye anlamıyorsun? Birlikte yapılacak! Bu kadar basit!
DERVİŞ – (Düşünür) Birlikte? Ha, imece yani! Ev birlikte
yapılacak... Fatma Hatun, sen bana şu Bacıyan-ı Rumlardan
birlikte ev yapabileceğim birini bulabilir misin? Gerçi sizin loncada da hep kızlar var ama... Yanlış anlama, ev yapmak
için...
FATMA HATUN – Sen delisin! Hakikatten ya delisin, ya divanesin!
(Fatma Hatun arkasını döner, uyumaya başlar.
Derviş neşelenir, sonra o da arkasını döner,
müzik yükselir. Işıklar değişmeye, enkazı
oluşturan platform dönmeye başlar.)
4.SAHNE: Amelsiz ilim olmaz.
Konya. Miladi 1230 yılı. Yaz. Gece.
(Platform döndükçe sahne Konya’da bir medreseye ve onun büyük bahçesine dönüşür. Ortada
hayat havuzu vardır. Küçük bir çeşmeden akan
incecik su havuzu doldururken, diğer taraftaki küçük delikten sular kaybolur. Dekorun
üzerinde Ahi Evran’ın sureti belirir. Yaşlı,
yorgun sesi yankılanır.)
YANKI / AHİ EVRAN – ...o zamanlar Moğolların Selçukluya
saldırmaya cesaret edemeyeceği sanılıyordu. Saldırsalar
dahi başarılı olamayacakları düşünülüyordu. Ve Gıyaseddin
Han, daha henüz bir şehzadeyken kendine öyle güveniyordu
ki... Ne göçerlere, ne Türkmenlere, ne de âlimlere ihtiyacı
olmayacağını düşünüyordu. Sanki bulutların üzerinde bir
gökyüzü sarayında yaşıyordu.
(Sinan, Duman ve Gümüştekin ellerinde büyük yemiş tabakları,
mangallar, fincanlar, yer sofraları ve minderlerle girerler.
Sofra kurup minderleri yaymaya, mangalları yellemeye koyulurlar.)
GÜMÜŞTEKİN – (Seyirciye) Ahi Evran memleketin dört bir tarafını
çarşılarla, loncalarla, ahîlerle donatıyor. Kayseri’deki
Debbağlar Hanı inşaatı bitti, yanında Külahçılar çarşısı
bilem var. Bakırcılar çarşısı az ilerde! Bir de kadınların
işlettiği dokumacılar, kilimciler çarşısı var ki... Şimdi
bütün Türkmenler kadın, erkek zanaat peşinde! Hepsi yaren
oldu, çırak oldu, kalfa oldu. Usta da olacaklar inşallah!
SİNAN – (Seyirciye) Sultan Alâeddin de Ahi Evran’dan çok
memnun kaldı, davet etti onu Konya’ya. Medresede “Hace”lik
yapmasını istiyor, yani “Hoca”lık.
DUMAN – (Seyirciye) Sultanın davetine icabet etmemek olmaz.
SİNAN – (Seyirciye) Ahi Evran da kalktı Kayseri’den, geldi
Konya’ya.
GÜMÜŞTEKİN – Aman diyeyim! Bu işin içinde bir çapanoğlu
olmasın sakın?
DUMAN – Yahu, buluttan nem kapmayın! (Seyirciye) Şimdi Konya
Medresesi’nde Hacelik yapıyor Ahi Evran.
GÜMÜŞTEKİN – (Seyirciye) Ben de medresenin temizliğiyle ilgileniyorum. İlme hizmet ediyorum, Ahi Evran’ın yanından da
ayrılmıyorum.
SİNAN – Biz de senin yanından ayrılmıyoruz Ahi Gümüştekin.
Senin sağın solun belli olmaz!
GÜMÜŞTEKİN – Halt etmişsin sen onu Ahi Sinan! Biz bu yola girdik
bir kere! Ahiliğe baş koyduk! Cömert ve fedakâr olacağız,
âlimlere yakın duracağız, zenginlere zenginliğinden dolayı
itibar etmeyip, hak için hakkı söylemekten korkmayacağız.
SİNAN – Senin ki korkusuzluk değil, patavatsızlık! Daha bu
akşam bile neler yaptın yemekte.
DUMAN – (Seyirciye) Sultan Alâeddin bu akşam büyük bir yemek
verdi Konya’nın ileri gelenlerine. Sofrada bir yanına küçük
oğlu şehzade İzzeddin’i oturttu, bir yanına da Ahi Evran’ı...
SİNAN – (Güler) Sofranın ucuna da Ahi Gümüştekin’i.
DUMAN – (Seyirciye) Ve kendisinden sonra gelecek veliahtı
ilan etti şehzade İzzeddin’i.
SİNAN – (Seyirciye) İşte o anda büyük oğlu şehzade Gıyaseddin
simsiyah oldu. Ama hiç bozuntuya vermedi, ses etmedi.
GÜMÜŞTEKİN – Hayra alamet değil bu!
DUMAN – Yemekler yenilip gece tamam olunca herkes huzurdan
çekildi. Ahi Evran da Şehzade Gıyaseddin’le komutanı Sadeddin Köpek’i medreseye davet etti.
GÜMÜŞTEKİN – Davet etmedi yahu, davete mecbur kaldı.
Gıyaseddin nasıl da birer kahve içelim diye tutturdu görmediniz mi?
SİNAN – Yatsılar bilem okundu, bu vakitte neyin kahvesi?
Hayırlısıyla şu gece bir biteydi...
DUMAN – Yalnız sizi yatsı namazında göremedim ya ben.
(Gümüştekin ve Sinan bakışırlar.)
GÜMÜŞTEKİN – Biz yatsıyı kazaya bıraktık.
DUMAN – Yatsının kazası mı olurmuş?
GÜMÜŞTEKİN – Olmaz mı?
DUMAN – Olmaz! Sabaha kadar istediğin vakit kıl!
GÜMÜŞTEKİN – Sabaha kadar koysunlar bizi burada nöbete de, sen
gör bakalım yatsının kazası oluyor muymuş, olmuyor muymuş?
Hem bu vakitte ne işimiz var medresede arkadaş? Kesin bir iş
var bu işin içinde, bak dediydi dersiniz. Hem neye bu vakitte
Ahi Evran’la yalnız konuşmaya geliyor o “Köpek”?
DUMAN – Ahi dediğin edebe aykırı söz konuşmaz. Bak cezası
var.
GÜMÜŞTEKİN – Köpek sıfat değil ki, adamın adı: Sadeddin Köpek! Hem cezası neyse çekeriz arkadaş!
SİNAN – Yalnız bu Şehzade Gıyaseddin ile o komutan olacak
Sadeddin Köpek’e aha da şu kadarcık güveniyorsam.
DUMAN – Yahu size ne! Ne karışıyorsunuz! Size ne oluyor?
GÜMÜŞTEKİN – Olur mu? Gece gece onlara hizmet eden kim? Yemiş,
şilte taşıyan kim? Sabaha kadar kim nöbet duracak? Şimdi
çadırın önünde uyumak vardı anasını satayım, yıldızların
altında... Oh, püfür püfür! Tabi, yatsı namazından sonra...
(Gümüştekin’in ayağı takılır, elindeki büyük
yemiş tabağı elinden kayıp hayat havuzuna
düşer.)
SİNAN – Önüne baksana! Çüş! Yahu, ne sakar adamsın!
GÜMÜŞTEKİN – Ne olmuş yani? Ayağımız takıldı, elimiz kaydı.
Gece gece sofra düzecek adam mıyım ya ben?
DUMAN – Yalnız hayat havuzuna bir şey düşmesi hiç iyi olmadı.
Saygısızlıktır! Hayra alamet değildir derler.
SİNAN – (Gümüştekin’e) Bunun hangi bir işinde hayır var ki?
GÜMÜŞTEKİN – Bana bak, lafını bil sofra kurdu!
SİNAN – Bilmezsem ne olurmuş tavşan avcısı! Kesecek misin
beni?
DUMAN – Şşt! Geliyorlar. Çekilin!
(Sinan cezveleri mangala sürerken Gümüştekin
ile Duman düşen meyveleri havuzdan çıkarırlar.
Çabucak sofraya yerleştirip kapının kenarında
beklemeye koyulurlar. Ahi Evran, Şehzade
Gıyaseddin ve komutan Sadettin Köpek beraberce girerler. Gıyaseddin ve Sadettin Köpek ince elbiselerinin üzerinde uzun kılıçlar
taşırlar.)
GIYASEDDİN – ...ne mutlu bize ki Sultan babamızın davetine
icabet etmiş, ta nerelerden kalkıp gelmişsiniz. Bağdat’ı,
Şam’ı, Kayseri’yi dolanmışsınız. Dar-ül İslam’ın saygısını,
tekmil Türkmenlerin sevgisini kazanmışsınız.
AHİ EVRAN – Sultanımız Alâeddin Alp’in ve sizin kudretinizle
elbet!
GIYASEDDİN – Elbet Sultan Babamın kudretiyledir. Her bir şeye
o karar verir. Şimdilik. (Ortadaki hayat havuzunu görür)
Hayat havuzu dedikleri şey değil mi bu?
AHİ EVRAN – Beli şehzadem. Medresenin tam ortasındadır ki
öğrenciler hayatın faniliğini hiçbir daim unutmasınlar. Bu
havuz, küçücük bir çeşmeden akan suyla dolar, sonra bir müddet deli deli akar, ortaya gelince durulur, en sonunda da
ufacık bir delikten kaybolur gider. Ama havuzun suyu eksilmez, hep doludur.
GIYASEDDİN – Vay, vay, vay! Âlimlerle sohbete doyum olmuyor
Öyle mi Sadeddin Köpek?
SADEDDİN KÖPEK – Beli Şehzadem.
(Gıyaseddin serinlemek için başını hayat havuzunun sularına daldırır. Sadeddin Köpek ise
çizmelerini suya sokup yüzünü yıkar. Ahi Evran
bu saygısızlıkları şaşkınlıkla izler.)
GIYASEDDİN – Oh! Konya’da yaz geceleri bunaltıcı oluyor, insan
ferahlamak için âlimlerin sohbetine sığınıyor. Kayseri’deki
çarşıların nizamı, intizamı herkesin dilinde “Hace Mahmut
Evran”! Kayseri’de yaptıklarınıza bir keramet, bir mucize
gözüyle bakmakta Sultan babamız; size pek bir inanıyor, pek
bir ihtimam gösteriyor. Bir de dergâh kurmuşsunuz derler,
müritleriniz de hep göçerler, zanaatkârlarmış. Sakın yakında
devlet kurmaya da kalkışmayın. (Güler)
AHİ EVRAN – Küçük bir zaviye Şehzadem, aslında iki göz oda
bir şey. Niyetimiz diyar-ı Rum’da konar-göçer tüm Türkmen
kardeşleri tanışık etmek, işi kolay kılmak. Ahilere, yarenlere intizamı öğretmek...
SADEDDİN KÖPEK – Kul kurar, kader gülermiş.
GIYASEDDİN – (Güler) Kader güler mi? Yahu Sadeddin Köpek
nereden buluyorsun böyle lafları!
SADEDDİN KÖPEK – (Ahi Evran’a) Umalım da her şey sizin gönlünüzden geçtiği gibi olsun.
AHİ EVRAN – İnşallah! Elbet bu işleyiş sadece Kayseri’de
değil, pek çok ilde kurulsun dileriz. Kervansarayların
tacirlerle dolup boşalmasını isteriz. Sonra Türkmen zanaatkârlar için daha pek çok çarşıya gerek var. Hem yalnız
Kayseri’de değil; Niksar’da, Ladik’de, Gülşehri’nde... Bütün
illerde hanlara, çarşılara ihtiyaç var.
(Gıyaseddin sofraya oturmadan önce belini
sıkan uzun kılıcını çıkarmaya koyulur.)
GIYASEDDİN – Lakin biz asker milletiz; çarşı, pazardan önce,
ordunun imarını ihmal etmemek gerekir? Öyle mi Sadeddin Köpek!
SADEDDİN KÖPEK – Beli şehzadem. En önce ordunun nizamı gerektir.
AHİ EVRAN – Lakin ordunun da demire, deriye, kılıca ihtiyacı
yok mudur?
(Gıyaseddin belinden çözdüğü kılıcını
Ahi Evran’a, kucağına atar.)
GIYASEDDİN – Kılıç istiyorsan, al bu senin olsun evliya...
(Gıyaseddin güler. Ahi Evran bozulur.)
AHİ EVRAN – Biz Sultan Alâeddin’in buyruğunu gözetiriz.
Sultan Babanızın bütün Türkmen illerini kervansaraylarla
donattığını gördük. Eğer Türkmen çarşıları olmazsa, Türkmen esnafı, taciri olmazsa bu yollardaki kervansaraylar kim
içindir?
GIYASEDDİN – O gördüğün kervansaraylar elbet Sultan Babamızın
fikriyatıdır. Bizim dileğimiz, kudretimiz ise başka yöndedir. Biz de seninle bunu konuşmak isteriz Hace Mahmut Evran!
Sen de bilirsin ki Sultan babamız iyice yaşlandı. Elbet gün
gelecek o da sırasını savacak. O zaman kılıç bizim elimize
geçecek.
(Hâlâ Ahi Evran’ın elinde duran kılıcı alır.)
GIYASEDDİN – Kılıç nasıl?
AHİ EVRAN – Güzel!
GIYASEDDİN – Peki niye güzel? Çünkü bu kılıcı Frankların en
mahir ustaları yaptı. Çifte su verilmiştir, hem keskin, hem
esnektir. Taşa vursan kırılmaz değildir ama kırılması çok
zordur. Fakat bu kılıç esasen niye çok güzel biliyor musun
Hace Mahmut Evran! Çünkü bu kılıç benim kılıcımdır. Önemli olan kılıcı kimin yaptığı değil, nasıl kullandığındır.
Kardeşim İzzeddin gibi fazla ihtiyatlı mı yoksa benim gibi
cesurca mı?
(Gıyaseddin kılıcı Ahi Evran’a çevirir.
Gümüştekin koşup Gıyaseddin’in önüne dikilir.
Gıyaseddin Gümüştekin’in ufak tefek cüssesine
bakar, sonra gülüp kılıcı Gümüştekin’e verir.)
GIYASEDDİN – ...diyar-ı Rum’da senin bilmediğin daha nice güzellikler var Hace Mahmut Evran, Frankların çelik kılıçları
ne ki!
AHİ EVRAN – Kılıçları Franklardan mı alıyorsunuz?
GIYASEDDİN – Göçer çobanlardan alacak değiliz elbet! Onlar
koyunları zor güdüyorlar, değil ki çeliğe çifte su vermeyi
becerebilsinler.
AHİ EVRAN – Göçerlerden de iyi zanaatkârlar çıkıyor, biz
bunu Kayseri’de gördük, tecrübe ettik. Yeter ki biraz zaman
tanıyalım.
SADEDDİN KÖPEK – Ne için? Medenileşsinler diye mi?
AHİ EVRAN – Bir fırsat verelim, yeni bir nizama, yeni bir
fütüvvet intizamına alıştıralım. Öyle olduktan sonra niye
yapamasınlar ki?
GIYASEDDİN – Peki, senin bu göçer yarenlerin, Süryani ustalar gibi taş kesebilirler mi, Yahudiler gibi tacir olabilirler mi, Ermeni ustalar gibi kuzu derisini yumuşatabilirler
mi? Şimdiye kadar Araplar gibi at eğiten bir Türkmen gördün
mü? Acemler gibi halı dokuyan, Yezidiler gibi telkâri kuyum
işleyen... Göçerleri bu işlerle niye yoralım ki? Onların
azıcık aklını karıştırmayalım. Onlar bizim için ölsünler
yeter.
AHİ EVRAN – Gaza da lazımdır, zanaat da... Bütün peygamberlerin, hatta asr-ı saadetteki halifelerin bile bir zanaatı
yok muydu? Zanaatsız insan olur mu?
GIYASEDDİN - Peki ya sizin bir maharetiniz var mı Hace Mahmut
Evran? Sizin zanaatınız nedir?
AHİ EVRAN – Debbağlık.
GIYASEDDİN – Debbağlık mı?
AHİ EVRAN – Hayvan derilerini yolmak, işlemek! Cinsine göre
ayırmak; meşin, sahtiyan, kösele yapmak.
GIYASEDDİN – Vay, vay, vay! Biz seni ehl-i sünnet âlimlerden biri sandıydık ya Hace Mahmut Evran! Meğerki sen
keçi çobanlarından bile yüksek bir zanaat ehliymişsin. Deri
yolarmışsın. (Güler)
AHİ EVRAN – İlim amelden önce gelir elbet ama amelsiz ilim de
bir işe yaramaz. Kişi ilmini uyguladığı ölçüde makbul insan
olur. Hikmet olmadan tevhid, tevhit olmadan vahdet olmaz.
Hakikate ermenin yolu bu değil midir? Eğer bunu göremediysek,
birilerinin atlarıyla üstümüzden geçip bizi çiğnemeleri an
meselesidir. Ya bu sırrı öğreniriz, ya da bu topraklarda yok
olur gideriz.
(Sessizlik.)
SADEDDİN KÖPEK – Siz göçerlerin bu topraklarda kalıcı olmasını
istiyorsunuz Hace Mahmut Evran, hâlbuki biz zanaata değil,
dünyaya sahip olmak dileriz.
GIYASEDDİN – Garba da, şimale de yürümek isteriz! Mağrip de
bizim olsun isteriz, maşrık da! Sonra bu dünyadaki her ölümlü bizim adımızı duysun isteriz. Tıpkı Büyük İskender gibi,
Cengiz Han gibi...
AHİ EVRAN – İyi ama babanız bu geceki yemekte küçük kardeşiniz
İzzeddin’i halifesi ilan etmedi mi?
GIYASEDDİN – Baka, Hace Mahmut Evran! Ölüm hak, miras helaldir. Elbet Sultan babam da vakti tamam olduğunda hakkına
razı gelecektir. O gün geldiğinde, helalin kime nasip olacağı
belli olmaz. Bedeli ödenmeden samur kürk giyilir mi? Bunca
kıymetli mücevher, tespihçiye deldirilir mi?
SİNAN – Kahveler pişti!
(Gıyaseddin sözünü kestiği için Sinan’a öfkeyle bakar. Sonra yumuşar, güler.)
GIYASEDDİN – O halde getirin de içelim bakalım şu göçer Türkmenlerin marifetini. Ne de olsa misafir ikramsız olmaz değil
mi?
GÜMÜŞTEKİN – Tabi ya... Misafir ikramsız olmaz.
(Gıyaseddin fütursuzca lafa giren Gümüştekin’e şaşkınlıkla
bakar. Sonra Ahi Evran’a döner.)
GIYASEDDİN – Sen bu herifleri nereden buldun yahu?
AHİ EVRAN – Diyar-ı Rum’a geldiğimden beri yanımdalar.
İnşaatta çalıştılar; göçerdiler, şimdi mükemmel birer zanaatkar oldular.
(Sinan, Duman ve Gümüştekin hep birlikte kahve
ikramına başlarlar.)
GIYASEDDİN – Zanaatkâr mı?
AHİ EVRAN – Eskiden beri pek çok şeyde mahirdirler.
SADEDDİN KÖPEK – Mesela?
AHİ EVRAN – Mesela... Eskiden çok güzel kıl çadır dokurlardı.
GIYASEDDİN – Çadır mı?
(Gıyaseddin
başlarlar.
atılır.)
ve
Sadeddin
Köpek
Gümüştekin
dayanamaz,
gülmeye
ortaya
GÜMÜŞTEKİN – Sonra keçi çobanlığı yapardık, iyi mera bulur,
ayran, tereyağı çalkalar, okların arkasına tüy dikerdik.
(Gıyaseddin ve Sadeddin Köpek’in kahkahaları artar.
SİNAN - Bir de tekke kurar, nefes üflerdik. Kopuz, çeşte
çalardık, kimyon eker, tarhanaya, yoğurda kaşık çalardık.
Ha, bir de iyisinden at çalardık.
GIYASEDDİN – (Güler) Başka?
SİNAN - Başka...
DUMAN - Diz vurup böğürürdük, kılıç kuşanıp gürz vururduk;
namerdin yüzüne tükürüp küfrederdik; çarşıda, pazarda omuz
vurup devirirdik; kavgadan korkmaz, gerisin geri kaçmaz, ha
bir de güzel gördük mü asla geri durmazdık.
GIYASEDDİN – Yaşayın siz! Peki ya şimdi..? Esnaflıkta ne
yaparsınız?
SADEDDİN KÖPEK – Orada da yan gelip yatarlar.
(Gülüşürler.)
GIYASEDDİN – İlahi Hace Mahmut Evran! Göçerlerden zanaatkâr
oldurmaya çalışıyorsun. Gel, boşa çabalama. Şu göçerler için
ısrar etme! Biz, sizi yanımızda görmek dileriz. Yanımızda
olursanız güçleneceğimizi biliriz. Biz güçlenirsek siz de
güçlenirsiniz.
AHİ EVRAN – Güç Hak’tan, nizamdan alınır. Ahiler bunun için
varlar. Düşmanın üstüne gözü kapalı gitmeyi de, bi-hakkın
mükemmelen kılıçlar da yapmayı da bilirler. Ölmeyi bildikleri
gibi hanlar, kervansaraylar da inşa edebilirler, mükemmel
atlar yetiştirip, telkari kuyumlar işleyebilirler.
GIYASEDDİN – Peki ya kahve?
AHİ EVRAN – (Anlamaz) Kahve mi?
GIYASEDDİN – (Kahveyi fırlatır atar) Senin göçer yoldaşların
daha iki pişim kahve pişiremiyor. Bunca dediklerini neyle
yapacaklar ya?
(Sadeddin Köpek ağzındaki kahveyi tükürür.)
GIYASEDDİN – Halı, kilim mi dokutacaksın bize Ahi Evran, oya
mı işleteceksin? Biz “er” gibi dövüşelim bu bize yeter!
AHİ EVRAN – Öyleyse Sultan Alâeddin’in yaptırdığı bunca
kervansaraya ne gerek var? Hepsinin de içlerinde ancak üçbeş gayrı Müslim durur.
GIYASEDDİN – İçini kim doldurmak isterse doldursun. Biz
hükümdar olmak dileriz, dünyaya hükmetmek, fücceten dövüşmek
isteriz. Sonra da izin veririz ki insancıklar bize hizmet
ede!
AHİ EVRAN – Sizden olmayan size hizmet eder mi?
GIYASEDDİN – Biz de herkesi bizden yaparız.
AHİ EVRAN – Güçlüyken sizden yana olanlar, güçsüz düştüğünüzde
kim güçlüyse ondan yana olurlar. Bir bakmışsınız yanınızda
kimse kalmamış. Kardeşlerinizden gayrı sizi kim tanır, kim
durur yanınızda?
SADETTİN KÖPEK – Sen şimdi bize akıl vermeye çalışırsın
ya Ahi Evran. Sadede gel. Bizim davamızda hangi kardeşin
yanında duracaksın onu söyle! İzzeddin kardeşin mi, Sultan
Gıyaseddin’in mi?
GIYASEDDİN – Karar ver! Göçer çobanların tarafında mı
olacaksın, bizim yanımızda mı? İlim diye gökyüzüne bakıp Yunanî feylesoflardan, mantık ve kelam ustalarından çeviriler
mi yapacaksın, yoksa bizi yücelten şerhler mi düzeceksin?
Benim devletimin yanında mı yer alacaksın, yoksa gidip yeni
bir Danişment Devleti mi kuracaksın? Daha önce de denediler.
Biz de gidip o medeni Türkmen beyliğini tepeledik, yerle
bir ettik. O zaman hep gördüler kılıç mı daha kudretliymiş,
ilim mi? Bizim kudretimizdeki topraklardaki yaşayış ve düzen
bizim istediğimiz gibi olacak. Ve biz bu topraklarda daha
fazla göçer çoban istemiyoruz Hace Mahmut Evran. Kural,
kaide tanımaz bu yabani meczupları ve onların tuhaf adetlerini görmek istemiyoruz. Onlara yurtluk verecek ne bir karış
toprağımız, ne de tek bir meramız vardır.
(Sessizlik.)
AHİ EVRAN – Belki göçerlerin adetleri farklıdır, nefesleri
farklıdır. Belki medrese, mektep görmediler; kitabı, din-i
İslam’ı iyi öğrenemediler. Belki zanaat bilmezler, cahildirler, kabadırlar da... Ama yürekleri saftır. Belki bildikleri
kıttır, belki şimdilik mahir değillerdir ama diyar-ı Rum’a
sadece başlarında bitleri, çaldıkları atlarıyla gelmediler;
ceplerinde cam ile barut da vardı. Ya bizim elimizde uyduruk
bir Frank kılıcından gayrı ne var?
(Sessizlik.)
AHİ EVRAN – Onlar sizin kardeşiniz, onlar diyar-ı Rum’u size
“Anayurt” yapacaklar.
GIYASEDDİN – Diyar-ı Rum zaten bizim anayurdumuzdur. Bu
ümmi çobanlar, bu tavuk hırsızları mı benim yurdumu bana
verecek? Aslan Alp Malazgirt’te dövüşürken, Sultan Kılıçaslan
Miryokefalon’da yüz bin kişilik Roma ordusunu dize getirirken senin ahîlerin neredeydi?
AHİ
EVRAN
–
Kimi
Horasan’daydı,
Semerkant’ta,
kimi
Azerbaycan’daydı, kimi Buhara’da. Kimi daha doğmamıştı. Ama
şimdi hepsi buradalar.
GIYASEDDİN – Ama şimdi de biz onları istemiyoruz. Sultan babam varsın göçerlerle çoğalacağını sansın, varsın onlara kol
kanat gersin; devletin gemini şimdilik istediği yöne çevirsin; varsın küçük kardeşimiz İzzeddin’i halifesi bilsin; elbet o gem önünde sonunda bizim elimize geçecek. O zaman biz
de atı kendi bildiğimiz gibi koşturacağız. O zaman yeni bir
nizam kuracağız. Sen o zamana kadar kimin yanında olacağına
karar ver Hace Mahmut Evran! Ama şunu bil ki ben bu kafayı
değiştirmem. Eğer sen değiştirirsen beni bul! Ben o zaman
Selçuklu sarayında olacağım.
(Gıyaseddin ve Sadeddin Köpek çıkarlar.)
GÜMÜŞTEKİN – Onca taze yemiş vardı. Hiçbirini yemediler.
AHİ EVRAN – Ellerinin altında her türlü yemiş var! Onlar
kıymeti de, hikmeti de, onları çoğaltacak yurdu da başka
yerde arıyorlar. Bu akşamlık bu kadar yeter. Yarın erken
kalkmamız lazım.
(Ahi Evran çıkar.)
GÜMÜŞTEKİN – (Sinan’a) Ne biçim kahve yapıyorsun? Hep senin
yüzünden...
(Gümüştekin, Duman’la beraber çıkarken Sinan arkalarından
dik dik bakar. Sonra mangala gider.)
SİNAN – Bu kahve yapmayı öğreneceğim, hem de öyle bir
öğreneceğim ki bütün dünya bu kahveyi benim yaptığım gibi
içecek!
(Müzikle beraber platform dönmeye,
ışıklar değişmeye, sisler artmaya başlar.)
5.SAHNE: Arı kovanındaki balda kimin hakkı var?
Samagar Kasrı’na giden yolun kıyısında bir sabah. Miladi 1243 yılı. Kış.
(Platform döndükçe sahne eski bir yol ağzına
dönüşür, ağaçlar, kurumuş otlar vb. Sahnede
Ahi Evran’ın yaşlı, yorgun sureti belirir.
Zayıf sesi yankılanır.)
YANKI / AHİ EVRAN – Arı kovanındaki balı sonuna kadar
boşaltma, çünkü onda arıların da hakkı var. Buzağılı ineği
sonuna kadar sağma, çünkü onda buzağının hakkı var. Yaşlanmış
koyunun, keçinin, nalsız atın, dişsiz ninenin, doğmamış bebelerin bu topraklarda hakkı var. Unutma! Gün gelende bizden
bunun hesabını soralar.
(Derviş, Hayme Bacı’yı kağnıya yüklemiş girer. Fatma Hatun
yanlarındadır. Hayme Bacı’nın yine sancısı tutmuştur. Derviş
durur, soluklanır.)
DERVİŞ– İyi misin Hayme Bacı?
HAYME BACI – İyiyim.
FATMA HATUN – Nereye iyi! Yola çıktığımızdan beri inleyip
durur.
DERVİŞ - Bir tanecik olsun ebe kadın bulamadık ki? Geçtim
ebeyi, kadın bulamadık, köy bulamadık.
FATMA HATUN – Öğlene Samagar’da oluyorduk hani? Hani bu
yolları hep bilirdin sen? Hani gözü kapalı gidip geldiydin
defalarca?
DERVİŞ – Bütün yollar darmadağın olmuş, değişmiş. İz kalmamış
ki. Sanırsın çekirge sürüsü basmış her yanı.
(Derviş kağnıdan küçük bir tulum su çıkarır.)
FATMA HATUN – Bir köy bulamazsak daha fazla dayanamaz bu
kızcağız.
HAYME BACI – Dayanırım.
DERVİŞ – Sen biraz su iç Hayme Bacı. Yağmur suyudur, sancını
alır. (Fatma Hatun’a) Hayme Bacı dayanacak, Samagar Kasrı’na
kadar dayanacak! Başka yolu yoktur!
FATMA HATUN – Hadi diyelim dayandı, Samagar Kasrı’nı nasıl
bulacaksın peki? Köyleri bulduğun gibi mi, elinle koyduğun
gibi mi?
(Derviş susar.)
FATMA HATUN – Söylesene dilini mi yuttun? Kasra giremezsek
ne yapacağız? Bu kışta ayazda niye bizi buralara kadar getirdin? Ya Ertuğrul Bey geri döndüyse, bizi bulamadıysa? Bir
şey desene?
(Derviş hiçbir şey olmamış gibi üzerindeki elbiseleri yavaşça çıkarmaya başlar.
Üstlük, yağmurluk, şapka, pantolon... Hepsini
çıkarmaya koyulur.)
FATMA HATUN – Ne yapıyorsun sen be deli oğlan? Aklını mı
kaçırdın?
(Derviş cevap vermez. İç donu ve fanilası ile
kalana kadar soyunmayı sürdürür.)
FATMA HATUN – Hay canına yandığım! Düştük bir divanenin
peşine, duman olduk. (Hayme Bacı’ya) Sen de bakma şuna,
çevir başını öte yana!
(Derviş bu kez kağnıya yüklediği elbiseleri
seçip seçip üzerine giyinmeye başlar. Deri bir
zırh, deri bileklikler takınır. Bir yandan da
Moğolca bir türkü tutturur.)
DERVİŞ –
Ursan orokh ene borog
Nulimstai mine zürlerei
Dursan sanakh bükhne borog
Gunigtai mine zürlerei...
(Fatma Hatun daha fazla devam etmesine dayanamaz, Derviş’in yakasına yapışıp yere yıkar.
Ama Derviş, Fatma Hatun’un elinden kurtulup
kağnıya koşar. Bir Moğol akıncı başlığını
başına geçirir. Şimdi artık tam bir Moğol
savaşçısına benzemiştir.)
DERVİŞ – Nasıl oldum?
FATMA HATUN – İtim kâfir! Meğer sen bir Moğol’muşsun da bizi
kandırırmışsın!
(Fatma Hatun okuna koşar. Yayını gerip Derviş’e doğrultur.)
DERVİŞ – Eğer tam bir Moğol olduysam, Samagar Kasrı’na da
girebiliriz demektir. Kadıncık Ana’nın yanına da varabiliriz
demektir.
FATMA HATUN – Ne demek bu şimdi?
DERVİŞ – Eğer sen bile beni Moğol’a benzettiysen, Moğol kafiri de beni kendinden ayrı görmez. O zaman elimizi kolumuzu
sallaya sallaya Samagar Kasrı’na gireriz. Ben bir Moğol askeri, sizler de benim esir kadınlarım olaraktan...
(Derviş tekrar türkü söylemeye, diz vurup dans
etmeye başlar. Fatma Hatun okunu indirir.)
FATMA HATUN
peşindesin?
–
Yani
sen
şimdi..?
Sen
gene
ne
cinlikler
DERVİŞ – Biz Hayme Bacıyı Ebe Kadın’ın yanına koyacağız, Ebe
Kadın da onu kurtaracak
FATMA HATUN – Nasıl olacak bu?
DERVİŞ – Ben ebelikten ne anlarım? Ben “yakı yapmayı” bilirem sadece.
FATMA HATUN – Onu demiyorum, Ebe Kadın’ın yanına nasıl
gireceğiz? Sen gibi bir meczup oğlanın buncacık oyununa
aldanırlar mı sanırsın?
DERVİŞ – Aynen öyle sanıram. Hem
Onca yol geldik, ne bir köy gördük
şehir. Kim kurtaracak ya bu kızı?
derdindeysen, sen gelme! Neticede
esir olacaksın.
başka çaremiz var mıdır?
talan edilmedik, ne de bir
Ha, ama sen tatlı canının
kaleden içeri girince sen
HAYME BACI – Öyle mi olacak? Fatma Bacı esir mi olacan sen
de?
(Sessizlik. Sonra Fatma Hatun kağnıya gider.
Oradan bulduğu bir bezi uzunlamasına yırtar.)
FATMA HATUN – Sen yeterince çekik gözlü değilsin. İyi bir
Moğol olmak için çekik gözlü olmak gerekir. (Emreder) Çök!
DERVİŞ – (Anlamaz) Ha?
FATMA HATUN – Çök dedim sana, gözünü bağlayacağım.
(Derviş
çöker.
Fatma
Hatun,
Derviş’in
başındaki Moğol başlığını çıkarır. Derviş’in
bir gözünü bezle çaprazlamasına bağlar. Sonra
Moğol başlığını tekrar başına geçirir.)
FATMA HATUN – Şimdi oldu işte! Artık gözlerin fazla dikkat
çekmez.
(Derviş, Fatma Hatun’un omzunda duran ok
sadağını da alır, omzuna asar. Sonra emreder.)
DERVİŞ – “Ursan orokh, ene boroog”!
FATMA HATUN – (Anlamaz) Ne?
DERVİŞ – Yani diyorum ki Moğolca: Düşün önüme!
HAYME BACI – Biraz önceki şarkının sözleri değil mi bu?
FATMA HATUN – Bana da öyle geldi.
DERVİŞ – Öyle zaten!
FATMA HATUN – Ne demek bu şimdi? Sen bu şarkının sözlerinden
başka Moğolca bir laf bilmiyor musun?
DERVİŞ – Yok! Ben Moğolcayı nereden bileyim ki? Bir tek bu
şarkıyı biliyorum!
FATMA HATUN – Hay Allah cezanı vermeye senin! Bir şarkıyla
nasıl gireceğiz içeri? Böyle şey olur mu? Ben de kabahat ki
senin aklına uyuyorum.
HAYME BACI – Fatma Bacı sen şimdi benim için esir mi olacaksın?
FATMA HATUN – Sen düşünme öyle şeyleri. Hele iyice ört
üstünü!
DERVİŞ – Ört ya... Hava döndü kar geliyor.
FATMA HATUN – Kar mı? Emin misin?
DERVİŞ – Olmam mı hiç! Ama dert etmeyin, elbet bahar gelecek!
(Hep birlikte çıkarlarken platform dönmeye başlar. Müzikle
beraber ışıklar değişir, sisler artar.)
6.SAHNE: Ahilik edebleri nelerdir, kaç tanedir?
Miladi 1230 yılı. Diyar-ı Rum’da bir şehir.
Sabah.
(Platform döndükçe sahne büyük bir tabakhaneye dönüşür. Ahi Evran’ın yaşlı suretinin
görüntüsü yarı karanlık sahneye vurur. Yorgun
sesi yankılanır.)
YANKI / AHİ EVRAN – Hocam Fahreddin-i Râzî’ye göre tüm
ilimler tanımla başlar. Eğer tanım, temel aldığı ilkeler
üzerine inşa edilmezse o zaman fikrî silsileyi kaybederiz.
Aristo mantığı işte buydu: Bir ilkeler bütünü. Bağdat’taki
medreselerde gördüğüm “Fütüvvet anlayışı” da aslında bir
ahlaki ilkeler bütünüydü. O halde ister ilmi olsun, ister
ameli, eğer bir işleyiş inşa etmek gerekiyorsa bir ilkeler
bütününe ihtiyaç vardı. Peygamberlerin şeriat koymaları işte
bundandı. Gıyaseddin’in ise ilkeleri yoktu. Tıpkı satranç
oyunundaki gibi, “şah”ı ele geçirmeye öyle şartlanmıştı ki.
Sonrasında yapacağı hamleler için hiçbir fikri yoktu. Benimse
bir planım, bir hareket silsilem vardı.
(Platformun dönüşü durur. Işıklar artarken tabakhanede çalışan işçiler sahneye
doluşurlar. Kimi tuzlanmış koyun, keçi ve
yılan derilerini kurutmak için iplere asmaya,
kimi kurutulmuş derileri temizlemeye koyulur.
Hummalı bir faaliyet... Çalışanlar arasında
Ahi Evran ile Sinan, Duman ve Gümüştekin’i de
görürüz.)
DUMAN - (Seyirciye) Bütün illeri dolanıyoruz; Niksar,
Tokat, Teke Diyarı, Ladik, Burdur, Sivas, Sivrihisar! Bayram, Ramazan demeden her ilde göçerlere meslek öğretiyor,
çarşılar kuruyoruz, ahîliğin edebini anlatıyoruz.
GÜMÜŞTEKİN - (Seyirciye) Ahi Evran’ın himmetiyle bütün
göçerler zanaatkâr oldu çıktı. Kimisi deri işliyor, kimisi
keçe yapıp külah dikiyor, kimisi pabuççu, kimisi çizmeci,
kimisi dülger! Yaptığımız işler..? Ha, bak orada henüz çok
ustalaşamadık.
SİNAN - (Seyirciye) Ama Ahi Evran moral bozmak yok diyor,
haydin aslanlarım diyor, ey ahîler, yarenler diyor. Elbet Hak
Çalab’a yakışan nakışı, biçemi, şemaili, ustalığı bulacağız
diyor. Ha gayret diyor. Gayret bizden tevfik Allah’tan!
(İçeriye I.Çırak girer. İri yarı bir göçerdir. Afyon çektiği
bellidir; yalpalamaktadır, zor yürür.)
I.ÇIRAK – Ahiler, yarenler, kardeşlerim geç kaldık. Yatak
sardı uyanamadık. Kusura bakmayın! (Ahi Evran’ı görür) Oo,
kim gelmiş? Debbağların pîri gelmiş! Ahi Baba hoş geldin!
AHİ EVRAN – (I.Çırak’a) Hoş bulduk! Sen galiba hastasın ahî
kardeş? Böyle çalışamazsın.
I.ÇIRAK – Ben de bir şey yok Ahi Baba, cin gibiyim.
DUMAN – (Yavaşça) Bari mübarek Ramazan’da yapmayaydın şu
işi.
I.ÇIRAK – İmsak’tan beri ağzımıza bir şey komamışız pîrim.
Hem vallahi, hem tillahi!
SİNAN – Yalan konuşma! Afyon çekmişsin sen. Şu haline bak,
ayakta duramıyorsun.
I.ÇIRAK – (Kızar) Lafını bil Ahi Sinan! Abdestsiz değiliz
ki namazdan geri duralım! Korkaklar yalan konuşur, benim
Allah’tan başka kimseden korkum yok! Ben Ramazanda oruç yer
miyim? Haram ayında olduğumu bilmez miyim? Ben cahil cühela
biri değilim ki!
DUMAN – Beli değilsin. Peki, bu halin ne?
I.ÇIRAK – Afyonu sahurda sakıza sarıp yutuyoruz. İnce sakız
öğleye doğru eriyor midede, afyon patlıyor içerde. Çaktın
mı? Bizimkinin tesiri ancak yeni başladı.
(Sessizlik.)
AHİ EVRAN – Pekâlâ, tamam! Hadi sen şimdi var git çadırına,
biraz uyu, kendine gel! Sana bugünlük izin verdik, gayrı
gelme! Amma yarın tam vaktinde seni burada tamam isteriz.
Anlaştık mı?
I.ÇIRAK – Vay, pîrim be! Senin yoluna can veririm, yoluna kendimi feda ederim. Sen hiç merak etme! Yarın herkesi
çıkartırım çadırlardan dışarı, çekerim sabahın en köründe
hizaya. Dökerim hepsini senin yoluna!
AHİ EVRAN – Sen kendin gel, o da yeter. Yalnız afyon sarmak yok! İftara kadar seni ayık görmek isterim. Yarın bütün
iftarlıklar benden!
I.ÇIRAK – Yaşa sen Ahi Evran! Pîrlerin pîri be! Yarın herkes
kılıç gibi olacak karşında! Sıkıysa olmasınlar. Kılıç gibi
olacaklar, kılıç!
(I.Çırak yalpalayarak çıkar. Diğerleri sessizce bakışırlar.)
DUMAN – (Ahi Evran’a) Şu bizim çırakları kırbaçlamak lazım
ya, başka türlü yola girmez bunlar!
AHİ EVRAN – Yangına körükle gidilmez Ahi Duman. Yarenlere
kızma! Başka türlüsünü görmemişler ki... Ama öğrenecekler.
Düşmanın üstüne yalın kılıç koşmayı nasıl öğrendilerse,
meslek adabını da, edebi de öğrenecekler. Cehalet öyle bir
kumaştır ki, kimse kendi üstüne yakıştırmaz. Birbirimize
kızmayalım. Belki biz de başka bir şeyin cahiliyizdir.
DUMAN – Bağışla pîrim. Bizim de aklımız bu kadarcık işte!
Fakat kızmayayım da ne halt edeyim; taşa, kuma, rüzgâra
mı kızayım? Aha şehzade Gıyaseddin tepemizde akbaba gibi
dolanır. Sadeddin Köpek göçerleri bir karış suda boğmak ister. Böyle adamlar yüzünden senin utanmanı istemeyiz, yüzünün
eğik olmasını istemeyiz.
AHİ EVRAN – Ben de istemem Ahi Duman. Ben de konar göçer
bütün Türkmenler bir an evvel meslek edinsinler, usta olsunlar isterim. Çarşılar kurulsun, yarenler çalışsınlar isterim.
DUMAN – İyi de bunları kimle yapacağız Ahi Evran? Bu adamlarla mı?
AHİ EVRAN – Başka kimimiz var?
(Sinan hemen atılır, Tabakhanenin bir bölümünde
çalışan çıraklara dönüp kızmaya başlar.)
SİNAN – Olmuyor yarenler, olmuyor canlar! Bak haftalardır
anlatıp dururum aha bu her bir derinin bir tavı var! Eğer
vaktı saatında tuzlanmış, kurumuş deriyi ipten indirmezseniz
deri fena halde kurur.
GÜMÜŞTEKİN - ...ki o vakit membran ile etler, yağlar kolaycacık
kazınmaz. Kazınmayınca ne olur?
II.ÇIRAK - Bıçak deriyi yırtıverir Yiğitbaşım.
AHİ EVRAN – (Söz’e girer) Yok, daha hemen oraya gelmeyin!
Deriyi ıslatıp tekrar yumuşatırız amma lakin bu sefer de vakit kaybı olur.
III.ÇIRAK - Sonra onun da tekrardan bir tav zamanı var değil
mi Ahi Baba? Orada da tavı kaçırmamak gerek.
SİNAN - Hadi bir kere kaçırdın anladık, lakin ikinciyi
kaçırırsan...
IV.ÇIRAK – (Atılır) Yuh artık, o gadarı da eşeklik!
(III. Çırak ağzından fena laf kaçırdığını fark
eder, pişmanlıkla ağzını kapar, utanır.)
IV.ÇIRAK – Sözüm size değildi valla!
(Diğer çıraklar hemen atılır. Sinan ile Duman
da yaklaşırlar.)
V.ÇIRAK - Oo, adaba aykırı söz söyledi Ahi Baba!
II.ÇIRAK – Edepsizce laf etti...
III.ÇIRAK - Ezaya koyalım!
V.ÇIRAK – Cezaya dikelim.
IV. ÇIRAK – Ağzımdan gaçıverdi valla Ahi Baba! Boş bulundum.
Hem elimiz alışsa da dilimiz bu yeni edebe daha alışamadı
gari!
SİNAN – Ulan ben de zor alıştıydım. Bu seferlik bağışlasak
mı acep?
II.ÇIRAK – Olmaz Ahi Sinan; sonra yol olur, herkes nizamı,
intizamı çiğnemeye kalkar. Ne adap kalır ne edep! Afyon
çekeni bağışla, fena söz edeni bağışla. Ne olacak bu böyle..?
AHİ EVRAN – O da doğru ya...
(Çıraklar gülüşmeye başlarlar.)
V.ÇIRAK – O halde bir keçi bulalım, ayaklarına tuz basıp
yalattıralım.
III.ÇIRAK – Yok yok, amuda kalkıp bütün çarşıyı dolansın yahut tüm gün tek ayaküstüne çalışsın.
II.ÇIRAK – Yoğurt ilen tıraş edelim.
(Gülüşürler. Tam o sırada içeriye yalınkılıç
askerleri ile Sadeddin Köpek girer. Askerler
hemen köşelere çekilip tertip alırlar.)
SADEDDİN KÖPEK – Bizim yüzümüzden çalışmanızı bölmeyin Hace
Mahmut Evran. Biz bir köşede bekleriz. Siz devam edin.
AHİ EVRAN – Asıl biz sizi bekletmek istemeyiz, mesele her ne
ise bir an evvel bilmek isteriz.
SADEDDİN KÖPEK – Tüh! Ben de meslek öğrenmeye niyetlenmiştim.
Gördün mü bak, kısmet değilmiş. Neyse, Şehzade Gıyaseddin
sizi Konya’ya, huzura bekliyor.
AHİ EVRAN – Şuradaki işimiz bitsin, derhal yola çıkarız, üç
güne kalmaz Konya’da oluruz.
SADEDDİN KÖPEK – Şehzade Gıyaseddin sizi hemen görmek diler.
AHİ EVRAN – Ben de buradaki göçer kardeşlerimizle işimiz
bitsin, derhal yola çıkmak isterim.
SADEDDİN KÖPEK – Bizi üzmeyin Hace Mahmut Evran, şehzade
Gıyaseddin’i
bekletmeyin,
sonra
Selçuklu’ya
verginizi
ödemediğinize dair söylentileri ciddiye almamız gerekir.
AHİ EVRAN – Selçuklu bizden yılda bir kere vergi ister. Biz
de geciktirmeden kuruşu kuruşuna veririz!
SADEDDİN KÖPEK – Ama geliriniz çoğalmış derler. Tekmil
diyar-ı Rum sizin derilerinizle donanırmış derler. Yeni gelirler için, yeni vergi gerektir derler. İyisi mi siz şu
göçerleri bırakın, bir an evvel yola çıkın.
GÜMÜŞTEKİN – (Öne atılır) Göçerlerden ne istiyorsunuz yahu?
Alıp veremediğiniz nedir?
SADEDDİN KÖPEK – Bak ahî! Sizin göçerlerinizden hiçbir
şey beklemiyoruz. Çünkü onlardan hiçbir şey olmayacağını
biliyoruz. O yüzden de çekip gitsinler istiyoruz. Ama
siz onları bu topraklarda kalıcı yapmaya çalışıyorsunuz.
Eğer kalıcı olurlarsa sorun olurlar, meralarımızı yolarlar, tarlalarımızı çiğnerler, afyon kokan, şarap kokan nefesleriyle, şehirlerimizi kirletirler. Bu çobanlara edeb,
adap öğreteceğinizi sanıyorsanız aldanırsınız. Bunlardan
bir şey olmaz. Uğraşmayı bırakın, gereksiz yere vaktinizi
harcamayın.
I.ÇIRAK – (İçeri girer, hâlâ yalpalamaktadır) Sen vaktin,
gereğin, uğraşının ne olduğunu nasıl öğrendin kumandan? Ya
sen kimsin, kimlerdensin?
(Askerler I.Çırağın etrafını sararlar.)
SADEDDİN KÖPEK – (Ahi Evran’a) Gördün mü bak! İşte adamların
bunlar. Diyar diyar gezip bu aklı kıt, yola gelmez adamlara edep, nizam öğretmeye çabalıyorsun. Bunlarla mı kavgayı
sürdüreceksin? Yoksa bizimle birlik olup dünyayı mı fethedeceksin? Ya ömrünün sonuna kadar deri yolacaksın, ya da Konya
medreselerinde rahat bir hayat süreceksin. Karar senin.
I.ÇIRAK – Edebi adabı senden öğrenecek değiliz ya.
SADEDDİN KÖPEK – Sizin gibileri iyi bilirim. İki lafı bir
araya getiremeyen dağ adamlarısınız, ehlileşmezsiniz. Siz
hepiniz zavallı cahillersiniz. Ahilik sizin neyinize! Siz
adap, edep öğrenemezsiniz.
GÜMÜŞTEKİN – (Öne atılır) Yemekteki edepler nelerdir Ahi
Çoban?
II.ÇIRAK – Yemekteki edepler on iki tanedir Yiğitbaşım. 1)
Yemek yerken sağ diz yukarı dikilir. 2)Sol ayak aşağıdadır.
3)Lokma büyük olmaz. 4)Lokma iyice çiğnenir. 5)Yemek yere
dökülmeden yenir. 6)Ağızda lokma varken konuşulmaz. 7)
Başkasının lokmasına bakılmaz. 8)Ekmek ısırılıp bırakılmaz.
9)Ekmek yemeğin suyuna batırılmaz. 10)Yemekteyken sümkürülmez. 11)Ağız şapırdatılmaz. 12)Yemekten sonra eller yıkanır
ve silinir.
DUMAN – Su içmekteki edepler nelerdir Ahi Mürsel?
I.ÇIRAK – (Önce başından aşağı bir kova su döker) Su içmekteki edepler üç tanedir. 1)Tas iki elle tutulur. 2)Dinlene
dinlene içilir. 3) Tastaki su yere dökülmez. (Elindeki boş
kovaya bakar) Tastaki su!
SİNAN – Sokakta yürürkenki edepler kaç tanedir Ahi Gündüz?
III.ÇIRAK – Sokakta yürürkenki edepler sekiz tanedir. 1)Sert
yürümemek. 2)Çukurlara basmamak. 3)Yukarıya bakarak yürümemek. 4) Taştan taşa seğirtmemek. 5)Yol ortasından yürümemek.
6)Kimsenin ardınca uzun uzun bakmamak. 7)Büyüğün önünden
yürümemek. 8)Birisiyle giderken yolda durup onu bekletmemek.
IV.ÇIRAK – (Öne çıkar) Pazardaki edepler de altı tanedir. 1)
Kimseye omuz vurmamak. 2)Uzaktakileri çağırmamak. 3)Kahkaha
ile gülmemek. 4)Yere tükürmemek. 5)Sümkürmemek. 6)Pazarda
yürürken bir şey yememek ve içmemek.
(Sadeddin Köpek şaşkındır.
Bu kez kendi askerlerinden biri öne
atılıp konuşmaya başlar.)
I.ASKER – Mahalledeki edepler de dört tanedir. 1)İşi olmadıkça
mahallede gezmemek. 2)Karşıdan gelenin yakınından geçmemek.
3)Açık kapı ve pencerelerden bakmamak. 4)Çocuklara uymamak.
(Sadeddin Köpek iyice şaşırır. Şimdi sahnedeki herkes
edepleri birlikte söylemeye başlar.)
AHİ EVRAN – Hasta ziyareti ile ilgili edepler kaç tanedir?
DUMAN – Beş tanedir Ahi Baba!
SİNAN – 1)İkindiden sonra gitmek.
II.ÇIRAK – 2)Hastanın yanında güler yüzlü olmak.
III.ÇIRAK – 3)Hastanın sağ yanına oturmak.
I.ASKER – 4)Çok oturmamak.
II.ASKER- 5)Fatiha okumak.
(Sadeddin Köpek hırslanır, öfkelenir. Sonra
hiçbir şey demeden kaçar gibi gider. Gümüştekin
arkasından seslenir.)
GÜMÜŞTEKİN – Nereye gidiyorsun Sadeddin Köpek? Gel, daha
yeni başladık. Daha 742 tane edep var. Niye hemen gittin?
(Ahiler gülüşürler. Askerler Ahi Evran’ın
izin vermesiyle Sadeddin Köpek’in arkasından
çıkarlarken Duman, Ahi Evran’ın yanına gelir.)
DUMAN – Sanırım
etmezler.
bitti.
Herhalde
artık
bizi
rahatsız
AHİ EVRAN – Bitmedi Ahi Duman. Daha yeni başlıyor. (Diğerlerine
döner) Yapacak çok işimiz var yarenler! Daha her şeyin
başındayız, en başındayız!
(Müzik yükselir. Işıklar kararır.)
...birinci perdenin sonu...
İKİNCİ PERDE
7.SAHNE: Bela ve kötülüklere karşı sabırlı ve tahammüllü ol!
Miladi 1243 yılı. Kış. Samagar Kasrı. Akşam.
(Müzikle beraber platform dönmeye başlar.
Geceyi
aydınlatmaya
çalışan
meşalelerin
arasından Samagar Kasrı’nın avlusunu görürüz.
Kasrın arka tarafında, yüksekte nöbet tutan
Moğol askerleri görünür. Ahi Evran’ın yaşlı
ve yorgun yüzü sahneye yansır. Zayıf sesi
yankılanır.
YANKI / AHİ EVRAN – Baba İlyas, Türkmenleri toplayıp
Gıyaseddin’e başkaldırdığında da, Moğollar Selçuklu’yu
yağmalayıp Kayseri’yi yıktıklarında da ben Konya’da mahpustum. Ahiler dört bir yana dağıldılar, pek çok şeylerini
kaybettiler. Ama elleri hep açık oldu, düşkünlere yardım
için; kapıları hep açık oldu, konuklar ve ihtiyaç sahipleri
için; sofraları hep açık oldu, yoksullar ve yolda kalanlar
için. Ahiler kar altında kalsalar da bahardan ümitlerini
kesmediler.
(Meşalelerin,
gölgelerin
arasından
Fatma Hatun’u görürüz. Hayme Bacı’nın oturduğu
kağnıyı sırtlanmış girer. Derviş arkalarından
gelir;
diline
doladığı
Moğolca
türküyü
bağıra çağıra söylemektedir. Kasrın yüksek
burçlarında nöbet bekleyen Moğol askerleri
akşam karanlığında Derviş’i görünce onu durdururlar. Ateşlerin altına gelmesini istedikleri bellidir ama Derviş karanlık gölgelerin arasında durup Moğolca türküyü söylemeyi
sürdürür. Askerler önce Derviş’i süzerler,
ardından onlar da Moğolca türküye katılırlar,
sonra hep birlikte arsızca gülüşürler. Nöbetçiler akşam karanlığının içinde uzaklaşıp
kaybolurken Hayme Bacı, Fatma Hatun ve Derviş
Samagar Kasrı’nın ortasında kalakalırlar.
Birbirlerine sokulurlar.)
FATMA HATUN – Ee, deli oğlan, Samagar Kasrı’na girdik. Şimdi
ne olacak?
DERVİŞ – Ne bileyim ki!
FATMA HATUN – Ne demek o? Ne yapacağını bilmiyor musun?
HAYME BACI – Durun şimdi! Ebe Kadın’ı bulmamız lazım.
FATMA HATUN – Nasıl bilmezsin? Bir planın yok mu?
DERVİŞ – Plan dediğin ne ki?
FATMA HATUN – Tüh, Allah cezanı vermeye! Bütün bildiğin bu
muydu ya? Bütün barutun bir atımlık mıydı?
DERVİŞ – Şşt! Bağırmasana!
HAYME BACI – Ebe Kadın nerededir acep?
DERVİŞ – Nerede olacak, zindana atmışlardır!
HAYME BACI – Zindana mı?
FATMA HATUN – Atmışlar mıdır?
DERVİŞ – Atmamışlar mıdır?
FATMA HATUN – Hay Allah’ın delisi! Kağnıyı al elimden bari.
(Fatma Hatun deminden beri yüklendiği kağnıyı yere bırakır.
Derviş, Hayme Bacı’yı yavaşça yere indirir. Tam o sırada
bir Moğol savaşçısı Türkmen bir kadın esirle beraber girer. Kadın, taşıdığı çuvallar, kazanlar, tulumlar yüzünden
güçlükle yürür. Esir kadın Fatma Hatun’la Hayme Bacı’yı
görünce duralar. Kadın duralayınca Moğol savaşçısı kadını
sertçe iterek uyarır. Kadın yoluna devam eder. Moğol savaşçı
Derviş’e işaret eder. Belli ki kendisiyle gelmesini istemektedir.)
MOĞOL SAVAŞÇISI - Ene zamaar! Kherev ene dakhi! Naash ir!
(Derviş, Moğol savaşçısının dediklerini anlamış gibi başını
sallar. Moğol savaşçısı uyarısını tekrarlar.
MOĞOL SAVAŞÇISI - Naash ir! Naash ir!
(Derviş, bozuntuya vermemeye çalışarak, tekrar türküsünü
söylemeye başlar. Moğol savaşçısı Derviş’in sarhoş ya da
meczup olduğuna hükmedip bağıra çağıra çıkar. Derviş ve
kadınlar rahatlarlar.)
FATMA HATUN – Kadıncığı gördünüz mü? Nasıl eziyet eder soysuz
dölleri!
HAYME BACI – Bizi görünce nasıl da üzüldü. Benim de nasıl
etlerim çekildi. Zavallıcık!
FATMA HATUN – (Derviş’e) Sen niye susuyorsun?
DERVİŞ – (Düşünceli) Kim?
FATMA HATUN – Kim diyen!
DERVİŞ – Ben mi? Ben düşünüyorum.
FATMA HATUN – Şimdi mi düşünüyorsun? Niye daha önce düşünmedin?
DERVİŞ – Daha önce de düşünüyordum, şimdi de düşünüyorum.
Ben düşünceli bir abdalım.
FATMA HATUN – (Çaresiz) Hay Allah’ım, ya Rabbim!
DERVİŞ – O kadını tanır mıydınız?
HAYME BACI – Yok! Bacıyan-ı Rum’lardandı belli ki, ama kim
bilir hangi obadandı.
DERVİŞ – Bacıyan-ı Rum’lardan olduğunu nasıl anladınız?
FATMA HATUN – Peşkiri vardı.
DERVİŞ – Ya... Ben görmemişim.
FATMA HATUN – Sen zaten ne görüyorsun ki?
HAYME BACI – Eğer o kadın buradaysa. Ebe Kadın’ı da buraya
getirmişlerdir. Ama nerededir?
DERVİŞ – Kim bilir nerededir?
FATMA HATUN – (Kadının Moğol askeriyle çıktığı yönü gösterir) Nerede olacak, o kadını götürdükleri yerdedir elbet!
DERVİŞ – (Diğer tarafı gösterir) Ya bu taraftaysa?
FATMA HATUN – Peki, öyleyse o taraftan gidelim.
HAYME BACI – Sancı girdi yine. Bir şeyler yapalım artık
n’olur.
DERVİŞ – (Fatma Hatun’un gösterdiği tarafı gösterir) Tamam,
bu taraftan gidiyoruz.
FATMA HATUN – Niye şimdi bu taraf dedin?
DERVİŞ – Sen öyle istedin diye.
FATMA HATUN – Seni var ya, çeker öldürürüm, sonra da bir
Moğol öldürdüm diye cümle âleme yayarım.
DERVİŞ – Tamam gidiyoruz. Düşün önüme!
(Derviş, Fatma Hatun’u tıpkı Moğol askerinin yaptığı gibi
sertçe iter. Fatma Hatun, Derviş’e dik dik bakar. Sonra hep
beraber Moğol askeriyle kadının çıktığı yönden çıkarlar.)
8.SAHNE: Ahi dediğin inancını kaybetmez.
Miladi 1235 yılı. Konya. Şehzade Gıyaseddin’in
Kasrı.
(Müzikle beraber platform dönmeye başlar.
Sislerin arasından büyük bir salon görürüz.
Arkada upuzun, büyük perdeler. Perdelerin iki
yanında iri kıyım nöbetçiler... Ahi Evran’ın
yaşlı ve yorgun yüzü sahneye yansır. Zayıf
sesi yankılanır.)
YANKI / AHİ EVRAN – Hücredeyken durmadan gizli gizli okudum.
Okuduklarımı düşündüm, sonra yaşadıklarımızı... Karanlığın
içinde aydınlığı düşündüm. Bu karanlığın bize ettiklerini...
Çok şey kaybettiğimizi biliyordum ama bir şeyi asla yitirmedim: Umudumu ve inancımı!
(Işıklar artarken Gıyaseddin’i görürüz. Bir
sedire oturmuş kılıcıyla oynamaktadır. Sadeddin Köpek telaşla girer.)
GIYASEDDİN – Geliyor mu?
SADEDDİN KÖPEK – Haber verildi kendisine, ama ne zaman gelir
bilemem.
GIYASEDDİN – Gözünü korkuttuk mu?
SADEDDİN KÖPEK – Korkmuyor.
GIYASEDDİN – O halde son bir kez iyilikle gidelim üstüne.
İzzeddin’le görüşüyor mu hâlâ?
SADEDDİN KÖPEK – Çok sık değil, ama kardeşiniz vakit vakit
Konya Medresesi’nde onu ziyaret ediyor. Kumandan Kemaleddin
Kamyâr da onların yanına geliyor.
GIYASEDDİN – Kemaleddin Kamyâr, Sultan Babamın en yakın
adamı. Üçünün bir arada ne işleri var? Neler konuşuyorlar?
SADEDDİN KÖPEK – Sanırım kardeşiniz de sizin yaptığınızı
yapıyor, Ahi Evran’ı kendi yanına çekmeye çalışıyor. Bunun
için ahî zaviyelerini ziyaret ediyor, çarşılarda göçerlerle
sohbet ediyor, onların eğlencelerine katılıyor.
GIYASEDDİN – Eğlenceleri batsın. Demek İzzeddin de Ahi
Evran’dan medet umuyor? Demek Ahi Evran Selçuklu’da bu kadar
önemli bir isim oldu ha?
SADEDDİN KÖPEK – Ahiler artık her yanda. Sultan Babanız
Kayseri’de şehrin güvenliğini bile onlara bırakmış, gece
gündüz şehrin nizamını sağlıyorlarmış. Ahi Evran gazilerle
kadınları da örgütlemiş. Hepsi hem zanaat öğreniyor, hem de
savaş talimleri yapıyorlarmış.
GIYASEDDİN – Demek kadınlar savaş talimi yapıyor? Vay, vay,
vay! Desene Ahi Evran bizden önce Selçuklu’ya hükümdar olmuş.
Devlet adamlarıyla görüşmeler, kolluk, inzibat kuvvetleri,
gaziler, bacılar, ahiler, Sultan babamdan iltifatlar... Bu
adam başımıza dert olacak bizim.
SADEDDİN KÖPEK – Babanızla düşündüğünüz kadar samimiyeti
yok! O babanızdan ziyade şeyhine daha çok bağlı.
GIYASEDDİN – Şeyhi ile arası nasıl?
SADEDDİN KÖPEK – Evhadüddin Kirmanî büyük kızını geçen ay
ona gelin verdi. Şu çetin ceviz olan kızını, Bacıyan-Rum’u
örgütleyen, kilim, kumaş, dokuma atölyelerini kurduran
kızını...
GIYASEDDİN – Allah kahretsin, bunu niye şimdi öğreniyorum
peki? Her şeyden haberim olmalı demedim mi? Ne yiyor, ne
içiyor, kimlerle görüşüyor, ne konuşuyor..? Hepsini bilmek
istiyorum.
SADEDDİN KÖPEK – Ara sıra Hacı Bektâş diye genç bir şeyhle
de görüşüyorlar, ilmi sohbetler ediyorlar. Bazen Sadreddin
Konevî de katılıyor bu sohbetlere.
GIYASEDDİN – (Öfkeli) İlmi sohbetler... Bütün âlimleri kendi yanına çekiyor. Bu ahîlik de ilimle başlamadı mıydı? Şu
ilim denen şeyden iyice sıkılmaya başladım artık. Âlimlerin
bizden fazlaca bildiği ne ola ki?
SADEDDİN KÖPEK – Onlar farklı düşünüyorlar, biz ise hep aynı
şeyi...
GIYASEDDİN – Elbet biz de Ahi Evran kadar biliriz. Benim ondan eksiğim nedir ki? Fazlam olması gerekmez mi? Ben kudretli Selçukluların kanındanım, o kim ki?
SADEDDİN KÖPEK – Etrafı hep müritleriyle dolu; öğrenciler,
ahiler, gençler...
GIYASEDDİN – Hep söylüyorum ya, bu ahîlikte göçerleri çeken
tuhaf bir şey var. İnsan düşünmeden edemiyor, acaba göçerler
bu ahilikte ne buluyor?
SADEDDİN KÖPEK – Ahi Evran onları adam yerine koyuyor, insan
yerine...
GIYASEDDİN – İnsan olmayan insan yerine konur mu? Bu nasıl
bir dergâh?
SADEDDİN KÖPEK – Onların ki dergâh değil, daha ziyade kardeşlik
birliği. Nizam, intizam ocağı... Haktan gelen şerbeti içmek,
onun mükemmelliğine ulaşmak niyeti. Hacca niyetlenmiş karınca
misali; yolda olmak, o yola girmek... Ötesi nasip, kısmet!
Ahi yiğitler hep yan yana, her şeyi birlikte yapıyorlar.
Birlikte çalışıp, omuz omuza dövüşüp, hep birlikte öğrenip,
sonra birlikte eğleniyorlar. Ama yaptıkları her işte bir nizam, intizam var.
GIYASEDDİN – Ne oldu sana? Sen de Ahi Evran gibi konuşmaya
başladın. Yoksa sen de onlara mı katılmaya karar verdin?
SADEDDİN KÖPEK – Elbette ki hayır! Ben sadece anlayalım
diyorum. Bekleyelim, kavrayalım. Daha yakından tanıyalım.
Sizin de istediğiniz o değil mi? O yüzden takip ettirmiyor
musunuz onu? Her attığı adımdan haberdar olmuyor musunuz?
GIYASEDDİN – Bilemiyorum. Ama bizimle beraber olmayacak bu
Ahi Evran! Göçerlerden vazgeçmeyecek. Nasıl davranırsak
davranalım nafile! İster suyuna gidelim, ister zor kullanalım.
Boş yere çırpınıp duruyorum. Sanki kocaman bir düğümü hiç
durmadan çözmeye uğraşıyorum.
SADEDDİN KÖPEK – Bir vakit sonra o düğüm kendiliğinden çözülecektir. Sabredin.
GIYASEDDİN – Sabretmekten sıkıldım, beklemekten yoruldum;
askerleri, âlimleri, beyleri, şeyhleri, müritleri... Ne olacaksa bir an evvel olsun artık! Mademki ecel çalmıyor Sultan
babamızın kapısını, o halde biz kendisine biraz yardımcı
olalım, gerekirse biz kıralım o kapıyı. Bu günlerde zayıfladı
biraz kendisi. Aşçılara söylemek lazım yiyeceklerine,
içeceklerine dikkat etsinler. Mantar katsınlar yemeklerine
mesela. Ama Allah korusun çok zehirli mantarlar varmış, bilmeden bir parçası bile yenirse...
SADEDDİN KÖPEK – Yani...
GIYASEDDİN – Yani... Bu işi senin halletmen münasiptir deriz.
SADEDDİN KÖPEK – (Şaşırır, duyduğuna inanamaz) Ben mi?
GIYASEDDİN – Ne oldu? Adamların mı yok, yoksa yüreğin mi..?
SADEDDİN KÖPEK – Benden istediğiniz şey ne adamla olur, ne
yürekle. Ben kardeşiniz İzzeddin’le dövüşünüzde size sadığım
ama...
GIYASEDDİN – Ama iş Sultan babamla dövüşmeye gelince onun
yanını mı tutarsın? Neler oluyor sana böyle? Ahi Evran seni
de mi etkiledi? Birdenbire onun gibi mi düşünmeye başladın?
Sen kime sadıksın, kime sadakatle bağlı kalacaksın?
SADEDDİN KÖPEK – Elbette...
GIYASEDDİN – Elbette bana. Bir daha gözünde sakın şüphenin
gölgesi olmasın Sadeddin Köpek! Yüreğinde çocukça bir merhametin filizlenmesine sakın izin verme! Çünkü henüz yolun
başındayız, sadakat ve merhamet bataklığına saplanamayız.
Çünkü ben saplanıp kalmak istemiyorum. Yürümek, koşmak
istiyorum;
koşsam
uçmak
istiyorum;
dağları
aşmak
istiyorum. Tıpkı bir fırtına gibiyim; estim, gürlemek istiyorum. Dünyayı fethetmek istiyorum. Beni durdurmaya kalkışan
kim olursa olsun, çiğneyip geçmek istiyorum!
(Müzikle beraber ışıklar azalır. Platform dönmeye başlarken
ikisi beraber karanlıkta kaybolurlar.)
9.SAHNE: Ahi dediğin sözünde durur.
Miladi 1243 yılı. Samagar Kasrı. Kış.
(Samagar Kasrında büyük, karanlık bir hücre.
Mazgallarda bir aşağı bir yukarı gezinen Moğol
nöbetçilerin ayakları görünür. Ahi Evran’ın
yaşlı ve yorgun yüzü sahneye yansır. Sesi
yankılanır.)
YANKI / AHİ EVRAN – Önünü göremediğin bir çağdır “karanlık”!
“Aydınlık” ise önünü gördüğünü sandığın bir çağdır. Ey
ahî, karanlık bir çağdasın diye sakın umudunu yitirme!
Aydınlıktasın diye de sakın gevşeme! Sonuçta hepimiz arılar
gibi bir “kovan”ın içindeyiz. Umarım kendini feda etmek zorunda kalacağın bir karanlıkta yaşamıyorsundur. Ama eğer
yaşadığın kovanı aydınlatmak zorundaysan şunu unutma ki
kaçıp terk ederek aydınlığa kavuşamazsın.
(Hayme Bacı ile Fatma Hatun’u görürüz. Zayıf
ışıkların altında, sahne arkasındaki yüksek merdivenlerden aşağı inerler. Derviş
arkalarından gelir. Merdivenleri indikleri
anda karanlığın içinden nereden çıktığı belli
olmayan gölgeler Derviş’in üzerine atılıp onu
yere yıkarlar, Hayme Bacı ve Fatma Hatun’u
ise çekiştirip uzaklaştırmaya çalışırlar.
Derviş’in ağzına bez tıkıştırılır, gölgelerden birinin elinde sivri bir kazık vardır.)
I.HATUN – Sakın sesini çıkarma Moğol iti! Yoksam kalbine
saplarım aha bu kazığı, sonram hiç sesini çıkaramazsın. Şşt!
HAYME BACI – (Çaresizce seslenir) Derviş ağa, Fatma Hatun!
II.HATUN – Şşt! Sakın sesinizi çıkarmayın bacılar. Sizi
kurtaracağız bu Moğol itinden.
FATMA HATUN – Hayır, durun!
III.HATUN – Siz uzaklaşın hele bacım, çekilin şöyle!
FATMA HATUN – O Moğol akıncısı değil! O bir Türkmen, bir
abdal!
I.HATUN – Abdal mı?
(Kadınlardan biri karanlığın içinden bir kandil
getirir, Derviş’in üzerine çöken kadınlar
doğrulurlar. Derviş ağzındaki tıkacı çıkarır,
gözündeki bezi çözer. Öksürüğe boğulmuştur.
Ortalık hafifçe aydınlanırken herkes şaşkındır,
nefes nefesedir.)
II.HATUN – (IV.Hatun’a) Hani ya sen esir kadınlar geliyor
demiştin?
IV.HATUN – Öyleydi. Aha bu Moğol esir etmişti şuncağızları.
Benim de onları görünce içim acımıştı.
DERVİŞ – (Seyirciye) Ne kadar da çok içi acıyor herkesin.
I.HATUN – (Derviş’e) Neye bu kılığa girdin ya sen?
DERVİŞ – (Seyirciye) Ben şimdi ne diyeyim? İşte yine bir
tesadüf! Ebe Kadın’ı bulacağız diye girdiğimiz hücrede şu
başıma gelenlere bak! Moğol erlerinin elinde can vermeyelim
derken Türkmen kadınların eliyle göçeceğiz öte yana!
II.HATUN – (Fatma Hatun’a) Eğer bu herif Moğol akıncısı
değilse sizi kim esir etti peki?
FATMA HATUN – Bizi kimse esir etmedi.
I.HATUN – Öyleysem burada ne işiniz var?
III.HATUN – Kafam karıştı benim.
HAYME BACI – Biz Ebe Kadın’ı bulmak için geldik.
FATMA HATUN – Kayseri’de Debbağ Hanı’nın yanında Kevsa Hatun derler bir ebe kadın var, Bacıyan-ı Rumlardan... Onu
arıyoruz.
IV.HATUN – Kevsa Hatun mu?
III.HATUN – Ahilerden miymiş?
FATMA HATUN – He! Aha, bu dervişin sözüne uyduk. Moğollar
esir kadınları öldürmez dediydi, bütün ahî bacıları Samagar
obasına, Baycu Noyan’ın kasrına götürdüler dediydi.
DERVİŞ – Yalan değil! Bak ne dediysem çıktı.
HAYME BACI – Biz de Ebe Kadın’ı buraya kaldırmışlardır diyerekten...
I.HATUN – Deli misiniz siz, canınıza mı susadınız? Bir tanecik ebe kadın bulmak için Moğol’un obasına, kasrına girilir
mi? İnsan durduk yere kendini esir eder mi?
HAYME BACI – Biz esir değiliz!
I.HATUN – Artık öylesiniz.
HAYME BACI – Öyle miyiz?
FATMA HATUN – Moğol iki günlük yoldaki bütün köyleri, evleri
yakmış. Çekirge sürüsü gibi geçmişler her yerden. Ne ahî
kalmış, ne bir kadın!
DERVİŞ - İnsan komamışlar
ortasında kalakaldık.
ki
hiçbir
yerde.
Issızlığın
I.HATUN – (Derviş’i gösterir) Sonra da bu delinin sözüne
uydunuz..?
(Fatma Hatun gider Hayme Bacı’nın üzerindeki kalın battaniyeyi çeker. Kadınlar Hayme
Bacı’nın hamile olduğunu görürler.)
FATMA HATUN – Bizim hemen Ebe Kadın’ı bulmamız lazım. Şarttır!
Başka çaresi yoktur.
II.HATUN – Yine de buraya gelmeyecektiniz. Doğum yaptırmakta
ne var ki? Ben dört tane doğurdum.
IV.HATUN – Şimdi nasıl çıkacaksınız dışarı?
FATMA HATUN – Onu sonra düşünürüz. Lakin bu kızcağız
ağırlaşınca kocası bunu bana emanet etmiştir. Ben de söz
verdim, gözün arkada kalmasın Bey dedim. Daha önce iki bebesi ölü doğmuş. Durumu ağırdır!
DERVİŞ – Moğol gelince, bunlar hep kuyulara atmışlar kendilerini.
FATMA HATUN – Ama bu bebenin yaşaması şarttır.
DERVİŞ – Şarttır ya! Gazi olacak bu, ahî olacak, bey
olacak! (Hatunlara döner) Karnındaki bebe iki gündür hiç
kımıldanmammış.
III.HATUN – İki gün mü?
I.HATUN – Günün geldi mi?
HAYME BACI – Yok, daha iki ay var.
DERVİŞ – Eğer bebe içerde öldüyse...
(Hayme Bacı ağlar.)
DERVİŞ – Eğer öyleyse bilem, ben ta Konya’ya kadar götürürüm
seni Hayme Bacı. Sen üzülme!
I.HATUN – Ne işiniz var Konya’da?
DERVİŞ – Ahi Evran-ı Veli’yi orada hapis tutarlar duymadınız
mı? Eğer Samagar’da Hayme Bacı’yı kurtaramazsak, Konya’ya
gideceğiz. Ahi Evran da bir nefesiyle can verecek sabiye,
kurtarıverecek ikisini de.
II.HATUN – Bu hapishaneden çıkıp başka bir hapishaneye mi
gireceksiniz?
DERVİŞ – He!
I.HATUN – (Derviş’e) Çekil şuradan! (Hayme Bacı’ya) Sen de
gel bakalım şöyle.
FATMA HATUN – Ne olacak ki?
I.HATUN – Bir bakacağız. Muayene etmek lazım.
HAYME BACI – Biz Ebe Kadın’a geldik, onun için aştık bunca
yolu.
FATMA HATUN – Ona görünsek daha iyi.
I.HATUN – Burada öyle Kevsa Hatun diye bir Ebe Kadın yoktur.
Onca hücre, oda vardır. Ama hiç öyle birisini duymadık.
HAYME BACI – Ne edeceğiz şimdik Fatma Bacı?
(Sessizlik.)
I.HATUN – Fatma Bacı mı dedin ya sen?
DERVİŞ – (Atılır) He, ne olmuş ki?
I.HATUN – Senin adın Fatma mı?
DERVİŞ – He onun adı Fatma!
I.HATUN – Bacıyan-ı Rumlardansın..?
DERVİŞ – He! Hem de Bacıyan-ı Rumlar’ın en delisi. Öyle bir
ok kullanıyor ki göreceksin! Sonra öyle bir çarpıyor ki
adamı yere...
I.HATUN – (Heyecanlanır) Yoksa sen rahmetli Evhadüddin Kirmanî hazret-lerinin kızı mısın?
DERVİŞ – (Fatma Hatun’a) Öyle misin?
FATMA HATUN – He! Öyleyim.
(Kadınlarda bir sevinç patlaması olur. Fatma Hatun’a sarılırlar, göz yaşları dökerler.
Derviş hiçbir şey anlamaz, şaşkındır.)
I.HATUN – Bacılar, Fatma Hatun bu! Hiç görmemişiz ya seni
şimdiye kadar! Kusura bakma tanıyamadık.
II.HATUN – Vay, Fatma Hatun, bu ne kutlu gündür, bu ne büyük
şandır! En kötü günümüzde sen çıkıverdin ya karşımıza.
DERVİŞ – Hiçbir şey anlamıyorum. Ne var? Bu kadar sevinecek
ne oldu ki?
III.HATUN – Fatma Hatunmuş ya bu?
DERVİŞ – İyi, anladık Fatma Hatun. Ne olmuş ki?
IV.HATUN – Ahi Evran’ın karısı Fatma Hatun!
(Derviş ne diyeceğini bilemez şaşırır, sevinir, sevinçten saçmalar.)
DERVİŞ – Vay yahu ama sen bana neye demedin bana peki neye söylemedin aha bak gördün mü ben neye bilemedim o ka-
dar da dediydim Ahi Evran diye de söylendiydim söylenmedim
miydi(Hayme Bacı’ya) sen biliyor muydun ya gördün mü sen
bak!
(Kadınlar Derviş’i susturmaya çalışırlar.)
I.HATUN – Şşt! Sessiz!
DERVİŞ – (Fatma Hatun’a) Neye söylemedin peki?
FATMA HATUN – Boşver! Şimdi bu kızı kurtarmamız lazımdır.
DERVİŞ – Peki ya sen madem Ahi Evran’ın, yani Ahi Evran-ı
Veli’nin hanımısın, yani Ahi Baba’nın... Öyleysem neye
kendini esir ettin, Moğol’un içine girdin? Hadi Hayme Bacı
mecburdur, hadi beni boş ver, delinin tekiyim. Ama ya sen..?
FATMA HATUN – Ne olmuş bana?
DERVİŞ – Senin işin gücün vardır, yapacağın büyük, mühim,
önemli işler vardır. Bütün ahî bacıların gözü senin üzerindedir.
FATMA HATUN – Gazi Bey’in emanetinden daha mühim işim yoktur. Hem etrafta ahî, bacı kaldı mı? Baksan ya hep neredeyiz.
HAYME BACI – Ne olacak peki şimdi?
FATMA HATUN – (I.Hatun’a) Sen biraz önce muayene dedin? Ebe
misin?
II.HATUN – Ebe’dir. Hem de bizim Harput’un en iyisi ebesidir.
Daha iyisini görmedim. Benim dört bebemi de o doğurttu, aha
yüzü burada.
FATMA HATUN – Sen şu kızımıza bir bak bakalım bacım. Bak
bakalım durum nedir?
(I.Kadın
alışık
hareketlerle
girişir. Diğer hatunlara döner.)
hazırlığa
I.HATUN – Getirin bakalım siz de Hayme Bacıyı, hazırlayın
hele.
(Kadınlar arkada bezle ayrılmış bölmeye geçerler. Hepsi bezin arkasında kaybolurlar. Derviş
ve Fatma Kadın yalnız kalırlar. Sessizlik.)
DERVİŞ – Gene de söyleyecektin bana. Ha, bileydim ne değişirdi?
Bilemem. Belki ben kendi yoluma giderdim yahut senin kapında
yatardım. Ahi Evran’a giderdik, onun yolunda ölürdük.
FATMA HATUN – Sen Mahmut Evran’ı Konya’da gördün mü hakikatten?
DERVİŞ – Uzaktan. Gündüz millet taşkınlık yapmasın diye
gece karanlığında çarşıdan geçirdiler onu. Ellerine zincir
bağlamışlardı. Bütün ahî canlar toplanmıştı. Uzaktan el ettik ona, hatta seslendim ben de herkes gibi. Ahi Evran, Ahi
Evran!
FATMA HATUN – Ya, sana bir şey yapmadılar mı?
DERVİŞ – Hangi birimize bir şey yapacaklar ki? Hepimiz
dizilmişiz Konya çarşısına sağlı sollu... Hem bize daha ne
yapacaklardı ki? Gıyaseddin topumuzu esir etmişti, ahileri, gazileri tüketmişti, kalan ahîleri Batı’daki Tekfur
şehirlerine kaçırtmıştı. Daha ne yapacaktı? Şimdi de geri
kalanımızı Moğollar tüketirler işte. Ama biz uzaktan bağırdık
hep: Ahi Evran, Ahi Evran!
FATMA HATUN – Ahi Evran...
DERVİŞ – Ama o hapislerden kurtulacak, sonra da hepimizi Gıyaseddin’in zulmünden kurtaracak. Hem bizi, hem Hayme
bacıyı, hem de bebeyi kurtaracak.
FATMA HATUN – Allah’ın izniyle!
DERVİŞ –
Allah’ın izniyle...
(Arka taraftan bir çığlık duyulur. I.Hatun heyecanla girer. Diğerleri arkasından koşarlar.)
FATMA HATUN – Ne oldu, kötü bir şey mi oldu?
DERVİŞ – Çok mu kötü? Berbat mı, felaket mi?
I.HATUN – (Sevinçli) Bebek yaşıyor!
FATMA HATUN – Yaşıyor mu?
DERVİŞ – Nasıl?
FATMA HATUN – Neredeyse üç gündür hiç hareket etmediydi ya?
I.HATUN – Ihlamur bardakla dinlemediniz mi? Tık tık diye
vurmadınız mı?
DERVİŞ – Bardak mı, ıhlamur ağacından mı yapılıyor? Tık tık
ne?
I.HATUN – Kalbi atıyor. Sesi çok yavaş duyuluyor ama kalbi
atıyor.
(Herkes çok sevinir. Hayme Bacı da arkadan
sevinçle çıkar.)
DERVİŞ – Sancısı vardı, kıvranıyordu..?
I.HATUN – Daha bir zaman sancısı olur. Kolay değildir;
korkmuş, atlamış, düşmüş... Yalnız bundan sonra dinlenmesi
gerek, doğuma kadar kalkamadan hep yatması gerek.
DERVİŞ – (Çok sevinir) Heyt be! Gördün mü bak! Ben ne dediydim? Ahi Evran-ı Veli ikisine de can verecek demedim miydi?
Kurtaracak demedim miydi? Dedim miydi, demedim miydi? Al
işte bak, Ahi Evran kurtardı ikisini de. Fatma Bacı da yardım
etti ona, himmet gösterdi, uğraştı, didindi...
FATMA HATUN – Hay deli oğlan, sus! Yavaş!
HAYME BACI – Kımıldadı Fatma Hatun. Hem öyle bir tekme attı
ki...
DERVİŞ – Heyt be! Yaşıyor! Daha da yaşayacak! Bey olacak
inşallah!
(Herkes sevinçle birbirine sarılır.)
DERVİŞ – Ee, şimdi ne olacak peki?
I.HATUN – Burada kalamazsınız. Gitmeniz lazım. Bu kızın iyi
beslenmesi lazım. Pekmez, bal, av eti yemesi, süt, yumurta
içmesi lazım!
DERVİŞ – Biz bir tane zorla içirdiydik ama...
I.HATUN – Bir çiğ yumurtadan ne olur ki...
DERVİŞ – Doğru! Peki, şimdi hepimiz nasıl çıkıyoruz dışarı?
(Sessizlik.)
I.HATUN – Hepimiz çıkmayacağız. Yalnız siz ikiniz çıkacaksınız.
DERVİŞ – Nasıl?
I.HATUN – Ama şimdi çıkamazsınız, nöbetçiler geceleyin kimsenin çıkmasına izin vermiyor, ancak sabaha...
HAYME BACI – Yalnız ikiniz çıkacaksınız ne demek?
I.HATUN – (Fatma Hatun’a) Siz neyle geldiniz?
FATMA HATUN – Bir kırık kağnıya yükledik Hayme Bacı’yı. Eski
çaputlardan da döşek yaptık.
HAYME BACI – İkiniz çıkacaksınız ne demek?
I.HATUN – İyi, güzel. Tekrar o kağnıyı alırlar, bu kızcağız
da kımıldanmadan yatar içinde. (Derviş’e) Nöbetçiler seni
gördü mü?
FATMA HATUN – Görmez mi, birlikte türkü bile söylediler.
I.HATUN – İyi! (Anlamaz) Ne türküsü?
DERVİŞ – Her neyse...
I.HATUN – Hayme Bacı kağnıya uzanır, döşek yaptığınız
çaputları da bu sefer üzerine kapatırsın. Yetmezse bizdeki battaniyeleri, hırkaları da veririz. Bir güzel gizleriz
Hayme Bacı’yı.
HAYME BACI – Peki ya Fatma Bacı?
I.HATUN – Sonra da sabahleyin kapılar açılınca elinizi kolunuzu sallaya sallaya çıkıp gidersiniz.
HAYME BACI – Peki ya Fatma Bacı ne olacak? Ya siz?
(Sessizlik.)
I.HATUN – Bize bir şey olacağı yok! Biz hep buradayız.
HAYME BACI – Olmaz, sizi burada bırakmayız.
DERVİŞ – Ben de bırakmam.
FATMA HATUN – Yalnız ikiniz gidiyorsunuz o kadar!
HAYME BACI – Olmaz, ben gitmem!
DERVİŞ – Ben de.
FATMA HATUN – Bana bakın! Birlikte gitmeye kalkarsak hepimizi yakalarlar. O bebenin doğması gerek! Gazi olacak o,
ahi olacak ya! Ben Ertuğrul Bey’e söz verdim, gözünü arkada kalmasın dedim. İster er olsun, ister hatun, ahî kişi
sözünde durmaz olur mu?
DERVİŞ – Olmaz, sizi burada bırakamam.
HAYME BACI – Bu ne fena bir şey! Böyle şey olur mu?
(Kadınlar, Hayme Bacı ile Derviş’in itirazlarını
dinlemezler, Derviş’i merdivenlere sürüklerler,
Hayme
Bacı’yı
da
sakinleştirmeye
çalışırlar.)
I.HATUN – Git kağnıyı getir! Birisi onu çalmadan yahut kırıp
bir köşeye atmadan çabuk, koş getir! Kızı gece karanlığında
sokmak lazım o çaputların altına. Kimseye görünmeden. Hadi,
git getir kağnıyı!
(Derviş istemeye istemeye merdivenleri çıkar.)
DERVİŞ – Geri dönüp sizi de kurtaracağım. Seni kurtaracağım
Fatma Hatun. Sonra Ahi Evran’ı da... Hepinizi. And olsun
ki kurtaracağım. Bir büyü yapacağım, hepiniz çıkacaksınız
dışarı!
FATMA HATUN – Hey, deli oğlan! Bak hele! Kimsin sen? Adını
söylemedin ya hiç!
DERVİŞ – Sen de söylemediydin.
FATMA HATUN – Sen benimkini öğrendin. Peki, ya senin adın ne?
DERVİŞ – Musa! Abdal Musa derler.
(Fatma Hatun, Derviş’e el sallar. Derviş de Fatma Hatun’a
ve diğer kadınlara el sallar. Ağlamaklı olur; sonra biraz canlanır, gözyaşları içinde Moğolca türküyü söylemeye
başlar. Fatma Bacı ve kadınlar ona el sallarlarken platform
dönmeye, ışıklar değişmeye başlar.)
10.SAHNE: Zulüm!
Miladi 1236 yılı. Konya. Sıcak bir yaz günü.
(Platformun üst tarafında Gıyaseddin’in taht
odası aydınlanır. Arkası dönük bir taht
görürüz. Tahtın üzerine ve tüm sahneye zehirlenerek öldürülen Alâeddin’in görüntüleri yansır. Görüntülerin önünde Ahi Evran’ın
sureti belirir, sesi yankılanır.)
YANKI / AHİ EVRAN – Gıyaseddin’in, Sultan babası Alâeddin’i
zehirletip öldüreceğini kim bilirdi? Kardeşi İzzeddin’in
sürgüne
gideceğini
ve
sonra
Gıyaseddin’in
suçsuz,
günahsız ahîlere bunca fenalıklar yapabileceğini..? Türkmen babalarıyla karşı karşıya geleceğini, büyük isyanların
çıkacağını ve Gıyaseddin’in talihin bir oyunuyla Türkmenleri kendi yurtlarında Frankların paralı askerleriyle mağlup
edeceğini, ülkeyi bir yangın yerine çevireceğini kim bilebilirdi? Ama siyaset bu! En olmayacak şeyleri oldurmakta pek
mahir.
(Platformun dönüşü durur. Tahtın arkasından
önce Gıyaseddin’in kılıcını, sonra da kendisini görürüz. Demir zırhlar içindedir.)
GIYASEDDİN – Göçerler kıt meralarımızı yağmaladı göz yumduk; sürüleriyle verimli tarlalarımızı yoldu göz yumduk;
köylerimize saldırdı, soydu, hırsızladı göz yumduk. Ve daha
dün yılanlardan ilaçlar yapıp derilerini yolan bir debbağ
bana nizamat dersi vermeye kalkıştı göz yumduk; en iyi
adamlarımı ayarttı göz yumduk. Köpekler bile beni terk etti.
Ama şimdi artık sıra bende! Herkes duysun sesimi. Sadeddin Köpek sen de duy! Korkmuyorum artık ne sırtlanlar gibi
arkadan saldıran Harzemşahlar’dan, ne akbabalar gibi tepemde
dolanan Moğollardan, ne kardeşimin yüzüne gülen ahilerden,
ne göçerlerden, ne Türkmen “Baba”larından... Hiçbirinden ve
hiçbir şeyden korkmuyorum. Meğer her şey ne kadar basitmiş,
ölüm küçücük bir şişeye sığarmış! Baba katili olmak bu kadar sıradanmış. Şimdi herkesin yüreğine korku salma sırası
bende! Elbet bunu yapabilirim, çünkü yapabilecek kudrete sahibim. Artık gücüm var! Yapabilecek kudretim var! Yapacağım.
Bana engel olacak hiç kimse kalmadığı için yapacağım.
(Işıklarla beraber sahnenin pek çok yerinden yüzlerini örtülerle gizleyen, yalın kılıç
askerler sahneye doluşurlar.)
GIYASEDDİN – Gidin! Sultan Gıyaseddin’in kudretini gösterin!
Eski sultanın askerlerine, âlimlerine, çok sevdiği ahîlerin medreselerine, hankâhlarına, zaviyelerine, çarşılarına,
hanlarına, bacılarına, gazilerine, abdallarına, hâlâ benden
korkmayanlara işte Gıyaseddin’in kudretidir bu deyin! Sıra
bende! Kudret benim! Bu hayatı onlar için bir cehenneme
çevirin!
(Gıyaseddin
karanlıkta
kaybolurken
sahnenin her yerinden ateşler, dumanlar yükselir. Gıyaseddin’in adamları sahnenin her
iki yanında yer alan medreselere, çarşılara
saldırırlar. Bağırışlar arasında âlimleri,
ahileri, sürükleyerek götürürler. Bir gürültü, bir karmaşa. Bir süre sonra her şey durulur, ışıklar değişir. Ortalık darmadağınıktır.
Sahne dışından Gümüştekin, Sinan ve Duman’ın
sesleri duyulur, ellerinde kandillerle girerler. Üçü de heyecanlı, nefes nefesedir. Ahi
Evran’ın Debbağlar Hanı’ndaki evinin önüne
gelip seslenirler.)
SİNAN – (Seslenir) Ahi Evran!
DUMAN – Ahi Evran! Neredesin?
GÜMÜŞTEKİN – (Seyirciye) Korkunç bir kıyım, büyük bir talan!
(Seslenir) Neredesin Ahi Evran!
DUMAN – (Seyirciye) Ahi Evran; Azerbaycan’ı, Acem diyarını,
Şam’ı, Mekke’yi, Bağdat’ı dolanıp Diyar-ı Rum’a geleli nere-
deyse kırk sene oldu. Kırk senedir her akşam yatsı vaktine
kadar çalıştı, aha bu diyarı kalkındırmaya, bu topraklarda
tıpkı kâinattaki gibi bir nizam inşa etmeye çalıştı.
SİNAN – (Seyirciye) Şu kadarcık uyuduğunu görmedim. Çünkü
Selçuklu’ya söz verdi. Bütün memleketteki çarşıların içini
Türkmen zanaatkârlarla donatacağım dedi. Biz de o kadar zanaatkâr ne arasın dedik! Ama oldurmayı bildi! Kervansaraylar
ahî esnaflarla doldu. (Seslenir) Ahi Evran! Neredesin!
DUMAN – (Seslenir) Yort, savul! Ahi Evran!
GÜMÜŞTEKİN
debbağlık,
söyledi.
SİNAN -
- (Seyirciye) Bize meslek adabını gösterdi;
külahçılık, kilimcilik... Ahiliğin edeplerini
Neredesin Ahi Evran?
DUMAN – (Seyirciye) Gıyaseddin’in adamları her bir yanı
talan ediyor. En çok da ahi zaviyelerini, çarşılarını,
dükkânlarını...
GÜMÜŞTEKİN – (Seslenir) Destur! Neredesin Ahi Evran?
DUMAN – Ya, Ahi Evran’a bir fenalık yaparlarsa?
SİNAN – (Seyirciye) Aklımız başımızdan gitti. Ahi Evran
canımız!
GÜMÜŞTEKİN – Onu uyarmak lazım, gerekirse uç şehirlere kaçmak lazım!
SİNAN –(Seslenir) Neredesin Ahi Evran!
GÜMÜŞTEKİN – Sultan’ın adamları yaklaşıyor. Ellerindeki
meşalelerin ışıkları göründü bile. Geliyorlar! (Seslenir)
Ahi Evran!
(Ahi Evran evinin bahçe çitinin üstünde
görünür. Yaşlanmıştır.)
AHİ EVRAN – Ne oluyor ahîler, kıyameti koparttınız gece gece!
GÜMÜŞTEKİN –
yapmamışlar!
Şükürler
olsun,
buradasın.
Sana
bir
şey
SİNAN – Ahi Evran, ne işiniz var orada?
AHİ EVRAN – Çalışıyordum, bir çeviriyle uğraşıyordum, yorgunluktan uzanıp kalmışım. Aya bakıyordum yine, yıldızlara...
GÜMÜŞTEKİN – (Seyirciye) Aklı hep yıldızlarda! Hep düşünceli...
DUMAN – Hâlâ cevapları mı düşünüyorsun pîrim?
AHİ EVRAN – Hâlâ cevapları düşünüyorum.
GÜMÜŞTEKİN – Siz âlimler için her şey amma karışık. Ben
şu an nerede olduğumu biliyorum: Debbağlar Hanı’nda, senin
evinin önündeyim. Elimde bir fener, karanlığın ortasında
durmaktayım.
(Sessizlik.)
AHİ EVRAN – Karanlığın tam ortasında durmaktayız. Sorun
hep bu! Belki de benim aklımla bir türlü anlayamadığım,
olduramadığım şey...
SİNAN - (Keser) Belki de akılla anlaşılamayacak bir şeydir
pîrim. Belki de zannettiğin kadar karmaşık değildir.
AHİ EVRAN – Belki de gözümüzün önünde apaçık durmaktadır.
GÜMÜŞTEKİN – Ama sen aklını azat etmeden, esrik olup kendinden geçmeden hakikatin sırrına varmak, bu nizamı anlamak
istiyorsun.
AHİ EVRAN – Tıpkı İhvan-ı Safa risalelerini yazan âlimler
gibi, Hocam Fahreddin-i Razî gibi... İbn-i Heysem gibi.
Aklımla... Aklımızdan korkmayalım yarenler. Hepimiz Kâlû
Belâ’da, ruhların yaratıldığı o ilk anda yaratılmadık mı?
Hepimiz Hakk’tan bir zerre değil miyiz? Eğer hepimiz din-i
İslam’a inanıyorsak, o halde Aristo’ya malum olan cevapları
elbet bizim de bulmamız gerekmez mi?
GÜMÜŞTEKİN – Geliyorlar Ahi Evran!
AHİ EVRAN – Korkmayın ahiler insan kendi sesinden korkar mı?
DUMAN – Korkmuyoruz Ahi Evran!
SİNAN – Tıpkı İbn-i Rüşd gibi... İbn-i Sina gibi...
GÜMÜŞTEKİN – Fahreddin-i Razî, Şihabeddin Sühreverdi gibi.
Korkmuyoruz.
AHİ EVRAN – Elbet bu karanlık çağ bitecek. Elbet aydınlık bir
çağ gelecek. Bir edep, bir fütüvvet nizamı kurulacak. Eğer
bu nizamı olduramazsak bu topraklarda nice milletler gibi
yok olup gideceğimizi bilmez misiniz?
DUMAN - Kim bu topraklara nizamat verebilmiş ki?
SİNAN – Aynısını İbn-i Sina’ya da yapmadılar mı? Hapislere
atmadılar mı, yıllarca tutsak etmediler mi?
GÜMÜŞTEKİN - Ya Makdül Sühreverdi? Ya o? Onu hepten kâfir belleyip idam etmediler mi?
DUMAN – Senin gibi tuhaf şeylere kafayı takan büyük âlimlerin, evliyaların başına iki şey geliyor bu âlemde: Ya “kötü”
şeyler yahut “çok kötü” şeyler... Biz senin için korkuyoruz,
sana bir fenalık yapmalarından, sonra seni gece karanlığında
bir daha hiç bulamamaktan korkuyoruz.
(Dışarıdan gürültüler duyulur.)
SİNAN – Gıyaseddin’in adamları... Geldiler.
(Ahi Evran belinden kuşağını çıkarıp Gümüştekin’e bağlar.)
AHİ EVRAN – Ahi Gümüştekin, bu senindir.
(Külahını çıkarıp Duman’ın başına yerleştirir.)
AHİ EVRAN – Ahi Duman, bu sana.
(Hırkasını çıkarıp Sinan’a verir.)
AHİ EVRAN – Ahi Sinan, bu da senin için.
(Sessizlik.)
AHİ EVRAN – Ahiler sıra sizde. Uç şehirlere gidin.
Tanımadıklarınızla tanışık olun, işi kolay tutun, sevin, sevdirin. Ahiliğin edebini, ilmin irfanın adabını,
kardeşliği, fedayı öğretin.
DUMAN – Şeyhim ya siz...
AHİ EVRAN – Onların istediği benim. Siz gidin!
(Dışarıdan gürültüler artar. Ellerinde mızraklar, kılıçlarla
askerler sahneye doluşurlar. Ahi Evran’ın etrafını sararlar.
Birden bütün sahne donar. Gümüştekin, Sinan ve Duman askerlerin arasından geçip öne gelirler.)
GÜMÜŞTEKİN – (Seyirciye) O gün Ahi Evran’ı yakaladılar, esir
ettiler.
SİNAN – (Seyirciye) Ama biz sonra hep uç şehirlere yürüdük.
DUMAN –
yürüdük.
(Seyirciye)
Denizli’ye,
Bozüyük’e,
Antalya’ya
GÜMÜŞTEKİN – Karahisar’a, Yalova’ya, Bozüyük’e, Söğüt’e...
SİNAN – Sivrihisar’a, Afyon’a, Muğla’ya yürüdük.
DUMAN – Yarenler! Güneşin altında kalabalık yürümek kolay!
GÜMÜŞTEKİN – Gecenin ıssızında bir başına yürümek zor.
SİNAN – Ama biz yürümezsek, sonra bizim illerde gecenin bir
vakti kim yürür.
DUMAN – Karşımıza kim çıkar yarenler?
(Müzikle beraber ışıklar azalırken platform
dönmeye, sisler artmaya başlar.)
11.SAHNE: Hayat havuzun suyu eksilir mi?
Miladi 1243 yılı. Kış. Soğuk bir sabah!
(Platform döndükçe sahne bozkırda bir vadiye
dönüşür. Çok uzaklarda Samagar Kasrı görünür.
Ahi Evran’ın sureti düşer yine sahneye, sesi
yankılanır.)
YANKI / AHİ EVRAN – Hücremdeki parmaklıklardan masmavi gökyüzüne bakıyorum. Medresedeki havuzu düşünüyorum.
Yüzyıllardır âlimler o havuzları inşa ettirmişler. Uzak
dağlardan suyunu getirtmişler. İncecik bir su akmaya
başlamış. Önce çalkalanmış, sonra uzun uzun akmış, sonra
durulmuş, sonra ufacık bir delikten kaybolmuş. Ama havuzun
suyu eksilmemiş. Eğer su akmaya devam ederse istediği kadar
su delikten kaybolsun, havuzun suyu eksilmez. Durmadan tazelenir. Hayat budur. Her yeni doğan bebek; bir başlangıç,
yeni bir umuttur.
(Platformun dönüşü durur. Üzeri tepeleme
çaputlarla dolu kağnı ile beraber Derviş girer. Sahnenin ortasına gelince, durur. Gözünü
gizleyen bezi indirir. Kağnının kenarına iki
kez vurur. Hayme Bacı çaputların altından
doğrulur. Önce sevinçlidir, sonra hüzünlenir.)
HAYME BACI – Bitti mi Abdal Musa?
DERVİŞ – Bitti Hayme Bacı. Geçti gitti. Nasılsın?
HAYME BACI – Biraz sancım var. Ama benimki yol boyu tekmeledi durdu.
DERVİŞ – Ne güzel!
HAYME BACI – Şimdi ne olacak peki?
DERVİŞ – Fatma Hatun seni bana emanet etti. Sizin obayı
bulacağız. Yaylalarda bakınacağız, kışlaklarda arayacağız.
Elbet bulacağız. Ayağın nasıl?
HAYME BACI – Ağrısı sızısı kalmadı. Güvercin gibi uçtu gitti...
DERVİŞ – Yalnız güzel yakmışım yakıyı, taş gibi olmuş. Yarına
sargılarını açarız, sonra bir de güzel yıkarsın bacağını...
Olur biter! Bütün acılar gibi bir zaman sonra küllenir gider.
HAYME BACI – Ya Fatma Hatun!
DERVİŞ – Onun da sancısı küllenecek elbet! Sonra hür olacak, güvercin gibi kanat vuracak. Moğol siyasetçidir, elinde
kıymetli bir esir olduğunu fark ettiği zaman bu kıymeti
değerlendirecektir. Ben de herkese söylerim Fatma Hatun’un
Moğol’a esir olduğunu. Elbet birilerinin kulağına gider.
HAYME BACI – Gider elbet!
DERVİŞ
–
O
zaman
çekip
alırlar
Moğol’un
elinden,
kurtarıverirler Fatma Hatun’u. Kurtarmazlarsa ben varım.
Yine kılık değiştirir, girerim Baycu Noyan’ın inine! Hem ben
de daha Moğolca türkü çok!
(Derviş kağnıda duran kopuzunu çıkarır.)
HAYME BACI – Sen de ahî olacak mısın?
DERVİŞ – Niyetim var ama bu zanaatla zor! Yani işte bu “yakı”
işiyle filan...
HAYME BACI –
anlatırsın...
Sen
de
türkü
söylersin,
kopuz
çalarsın,
DERVİŞ – He, anlatırım. Zanaatkâr olamadık, sanatkâr olduk
derim. Bütün abdalları da toplarım etrafıma. Onlara ahîliğin
edebini anlatırım dilim döndüğünce... Eli açık olmayı,
gönlü açık olmayı, kardeşliği, fedayı... Fatma Hatun’un
yaptıklarını... Ahi Evran-ı Veli’yi anlatırım sonra. Seni
nasıl kurtardığını, karnındaki bebeyi nasıl dirilttiğini
anlatırım.
HAYME BACI – Başka?
DERVİŞ – Ejder yılanına nasıl okuyup üflediğini, ol soğuk
hayvanı bir nefesiyle nasıl sindirdiğini, senin acılarını
nasıl dindirdiğini, hepsini anlatırım. Sonra yılanların
sırtına binip Hacı Bektaş’la nasıl buluşmaya gittiğini...
HAYME BACI – Başka?
DERVİŞ – Üç adımda Kayseri’den Gülşehri’ne nasıl yürüdüğünü,
her gün akşam namazını Mekke-i Mükerremede kıldığını, sonra yatsı namazını kılmak için evine nasıl geri döndüğünü,
Hazreti Hızır’la bile her gün denizin üstünde yürüdüğünü
anlatırım.
HAYME BACI – İyi de bunların hiçbirini gözünle görmedin ki!
DERVİŞ – Olsun! Ben sanatçıyım. Sanatçıların anlattıkları
gerçek değildir ki, masal gibidir. Zaten herkes neyin ne
olduğunu bilir. Onlar böyle dinlemeyi severler, ben de böyle
anlatmasını severim.
HAYME BACI – Fatma Bacı kızsın sana da gör gününü! Ya
sabahtan akşama kadar medresede hâcelik yaptığını, feylesof olduğunu, hanlar, çarşılar donattığını, zanaatkârlar
eğittiğini, zaviyeler açıp, ahîleri, gazileri, bacıları “bir
bir” tertiplediğini...
DERVİŞ – Onları da anlatırım da... Dinlerler mi?
HAYME BACI – Yazacak mısın peki?
DERVİŞ – Ben de okur yazarlık ne arasın. Aha bu kopuzla
anlatacağım hepsini. Hem çalacağım, hem söyleyeceğim.
HAYME BACI – Ben de anlatacağım. Bizim obadakilere anlatacağım.
Sonra oğluma anlatacağım. Senin söylediğin Moğolca türküyü
bile anlatacağım.
DERVİŞ – (Güler) Yalnız anlatmak olmaz. Söyleyebilir misin
ya?
(Derviş kopuzu çalmaya, Moğolca türküyü çalıp
söylemeye koyulur.)
DERVİŞ – Ursan orokh ene borog
Nulimstai mine zürlerei...
(Derviş türküyü söylerken vadinin içinde bir
okçu belirir, sonra diğer yanda başka bir okçu
daha görünür. Ardından elinde mızrak tutan bir
başkası... Vadinin üst tarafından bir diğeri
seslenir.)
SES - Heyy! Pis Moğol, uzak dur hatundan, geri dur!
(Derviş söylemeyi bırakır. Şaşkınlıkla sesin
nereden geldiğini anlamaya çalışır, okçuları
görür.)
DERVİŞ – Vay anam! Bunlar da kim?
HAYME BACI – (Sevinir) Bunlar Türkmen! Bunlar bizimkiler.
DERVİŞ – Ama beni öldürecekler, kıyafetime baksan ya, beni
Moğol sanırlar.
SES - Canına mı susadın itim kâfir, uzaklaşsana kızın yanından!
HAYME BACI – Durun, o Moğol değil!
(Derviş korkuyla ellerini kaldırır.)
DERVİŞ – Ben Moğol akıncısı değilem! Vallahi de değilem,
tillahi de değilem. Silahım yoktur! Aha bir garip kopuzum var.
Silahtan korkaram. Bî-mekân ve bî-nişan bu diyar-ı Rum’da
dolanıram, Hak Çalap’ın yoluna girmiş bir ümmi abdalım. Kâfir
dinli Moğol’un zulmünden kaçaram.
(Derviş konuşurken sesin sahibi Ertuğrul,
aşağıya iner. Derviş’in arkasından yaklaşır.)
ERTUĞRUL – Peki ya bu üzerindeki nedir?
DERVİŞ – Vallahi uzun hikâye!
(Hayme Hatun, Ertuğrul’u görünce çok sevinir,
çılgına döner. Sarılırlar.)
HAYME BACI – Ertuğrul Beyim sen misin? Buldun mu ya beni?
ERTUĞRUL – Seni buldum hatunum. Günlerce yollarda dolandım,
Debbağlar Hanı’na bakındım. Ama sonunda seni buldum.
HAYME BACI – (Derviş’e) Bu benim Bey’im, Ertuğrul Gazi.
Çocuğumun babası, obamızın direği...
ERTUĞRUL - Hayme Hatun, bu herif doğruyu mu söyler? Eğer
Moğol değilse neye Moğolca türkü söyler?
HAYME BACI – O benim hayatımı kurtardı. Fatma Bacı ile bir
olup oğulcağızımla beni sana bağışladılar.
DERVİŞ – Yok Ahi Evran kurtardı onu!
(Hayme Bacı güler.)
ERTUĞRUL – Sen nasılsın? Bebemiz nasıl?
HAYME BACI – İkimiz de çok iyiyiz. Ama Fatma Bacı Moğol’a
esir düştü, Samagar’da.
ERTUĞRUL – (Hayme Bacı’ya) Biz hem senin, hem Fatma Bacı
için geri döndük. Ölmediğinizi görünce Moğolların kadınları
Samagar’da topladığını öğrendik. Çaresiz düştük yollara
ki sizi gördük. Ama bu kadarcık adamız... Samagar’a giremeyiz, Moğol’la dövüşemeyiz. Geri dönmek zorundayız, obaya
yetişmemiz lazım.
(Sessizlik.)
DERVİŞ – Siz gidin, ben zaten Fatma Hatun’u kurtarırım.
(Hayme Bacı’ya) Yalnız Senin dikkat etmen gerek, her gün yumurta içmen lazım!
HAYME BACI – Sen de bizimle gel Abdal Musa, obamız büyük.
ERTUĞRUL – (Derviş’e) Eski Sultan Söğüt’ü bize yurtluk
bağışladı. Sen de gel! Ne kadar çok olursak o kadar iyi.
DERVİŞ – Yok, ben Konya’ya gideceğim, Ahi Evran’ı kurtarmaya... Ama sizin yurtluğa da gelirim elbet. Uğrarım yani.
Belki baharda... Zaten başka gidecek nerem var ki? Size
ahîleri anlatırım. Ahilerin görkemli çağını.
HAYME BACI – Hoşça kal Abdal Musa.
DERVİŞ – Hoşça kal Hayme Bacı! Hoşça kal Ertuğrul Bey’im.
Hoşça kalın!
(Ertuğrul Bey’in adamları kağnıyı yüklenirler.)
ERTUĞRUL – (Hayme Bacı’nın üstünü örter) Üşüme. Oğulcuğum da
üşümesin.
HAYME BACI – Erkek olursa Utman diyeceğim ona ya da Otman.
DERVİŞ – Ne biçim isim o öyle? Otman diyesiye kadar Osman
deseniz ya!
HAYME BACI – Osman mı? (Beğenir) İyi! Bak, o olur. Osman
olur.
ERTUĞRUL – Bakarız. Bir düşünürüz.
HAYME BACI – Hoşça kal Abdal Musa! Baharda bizim obaya uğra!
Oğulcuğumu görmeye gel!
(Hep birlikte çıkarlar. Derviş sahnede yalnız
kalır. Kopuzunu görür, alıp sırtına asar.)
DERVİŞ – (Seyirciye) Fatma Hatun doğmamış bir bebe için kendini feda ettiydi ya... Esirlikten hiç kurtulamayabilirdi,
orada ölüp gidebilirdi ama hiç tereddüt etmedi. Moğolların
elinde tam on altı sene esir kaldıktan sonra... İşte ancak o
kadar vakit sonra kurtuldu.
(Derviş birden durur, üstüne başına bakar.
Sonra çıkanların arkasından seslenir.)
DERVİŞ – Heey! Elbiselerim, elbiselerimi verin! Bu kılıkta
ben nasıl dolanıram. Hey, durun.
(Derviş arkalarından çıkarken ışıklar azalır,
platform dönmeye, sisler artmaya başlar.)
12.SAHNE: Kendi sesinle dövüşme!
Miladi 1243 yılı. Konya. Akşam.
(Gıyaseddin’in sarayında karanlık bir oda.
Ahi Evran küçük, tahta bir sedire oturtulmuş.
Elleri, ayakları zincire vurulmuş. Yanında
yalın kılıçlar içinde iki nöbetçi duruyor.
Hapishanelere yollanan ahilerin görüntüleri
sahneye yansır. Birbirlerine zincirlerle bağlı
ahîler Konya çarşılarından geçirilirler...
Görüntüler akarken Ahi Evran’ın yankılanan
yaşlı sesini duyarız.)
YANKI – Ansızın unuttuk. Unutmamamız gereken her şeyi ve
unutmamamız gereken herkesi unuttuk. Sonra biz hep unutulduk. Böyle bir şeye hazırlıklı değildik. Ama hayat böyle
bir şey... İnsanı hep hazırlıksız yakalıyor.
(Platformun dönüşü durur. Görüntüler sona erer, yankı susar.
Ahi Evran’ın oturduğu tahta sedir aydınlanır.)
AHİ EVRAN – (Seyirciye) Bilinmeyen zamanlardı. Ve benim
bilemediğim o kadar çok şey vardı ki... Ata Ahmet Yesevi’nin
sözüne uyup büyük umutlarla Selçuklu ülkesine göçen
kardeşlerimize niye bu kadar kötü davranmıştık, bu cenneti
birbirimiz için niye cehennem kılmıştık, niye esir düşmüştük,
bu bereketli topraklarda nasıl aç kalmıştık? Bilmiyordum.
Hâlbuki sadece tanımak, anlamak ve yan yana durmak yeterliydi. Biz bunu niye başaramamıştık? Niye kendi sesimizle
dövüşmüştük? Bilmiyordum.
(Sahnenin diğer bir köşesinde cılız bir ışık yanar. Fatma
Hatun’u görürüz.)
FATMA HATUN – Üzülme beyim, üzülme Ahi Mahmut Evran. Bak,
ben hiç üzülmüyorum. Çünkü insan, başına fena bir şey gelirse değil, fena bir şey yaparsa üzülür. Üzülecek bir şey
yapmadık ki. Varsın senin kıymetini bilmesinler şimdi. Bir
gün elbet bilecekler. Eğer ayrıyız diye üzülürsen... Sen
orada yıldızlara bakar durursun, ben burada yıldızlara bakar
dururum. İşte olur, biter.
(Fatma Hatun bir serap gibi kaybolur. Gıyaseddin, Ahi
Evran’ın arkasından yaklaşır. Üzerinde zırhlar, elinde uzun
kılıcı vardır...)
GIYASEDDİN – Vah Hace Mahmut Evran, vah! Göçer kardeşlerine
inandın, onlar da seni terk ettiler. Neredeler şimdi? Niye
gelip kurtarmıyorlar seni? Kaçıp gittiler mi? Şu her şeylerini,
kendi canlarını bile feda edeceğini söyleyen yarenlerin,
kendi müşterisini siftah yapmayan komşusuna gönderen ahîlerin neredeler? Ortaya sandıklar koyup kazançlarını yoksullarla paylaşan kardeşlerin nerede? Yoklar mı? Yoklar! Çünkü
artık dünya değişti, artık yeni bir düzen var. Senin kurduğun
nizamı, intizamı kaldırıp attılar. Şimdi Gıyaseddin’in
nizamı var, herkes de bu yeni nizama uyuyor, isterlerse
uymasınlar! Uyacaklar! Bu yeni nizamın tek kuralı var: Güçlü
olan kazanacak! Vah Hace Mahmut Evran, vah! Meğerki sen de
o kadar kudretli değilmişsin... Biliyor musun aslında hiç
kimse hükümdarlar kadar kudretli olamaz. Artık kafam rahat!
Bana zarar verebilecek kimse kalmadı. Bir tek ben varım.
Düşmanlarımı astırdım, köpekleri boğdurdum, seni avucumun
içine aldım. Şimdi etrafımda yeni adamlarım var, onlar eskiyince paye vereceğim daha yenileri var. Aslında benim
yanımda durabilirdin ama sen göçer kardeşlerini terk edemedin. Senin gibi bir âlimin o cahil göçebelerle işi neydi?
Uzun zaman bunu düşündüm ve şimdi biliyorum. Çünkü sen de
onlar gibisin; yersiz, yurtsuz bir göçebesin. Hiçbir yere
ait değilsin. Hoy’dan, Semerkant’a, Şam’dan, Bağdat’a...
Kayseri’ye, Niksar’a, Gülşehir’e, Konya’ya dolanıp duruyorsun. Hiçbir yere bağlanamadığın için insanlara bağlanmayı
seçmişsin. Öyle mi? Umarım şimdi dört duvarın arasında rahat
edersin.
AHİ EVRAN – Hepimiz bir zerreyiz. Ancak bir araya gelirsek
mükemmel oluruz, vücut buluruz. Bizler tek başına neyiz? Bir
arı, bir karınca tek başına nedir? Bizler ancak bir tarağın
dişleri gibi eşit, hür ve birlikteysek bir kıymetiz.
GIYASEDDİN – (Nöbetçilere emreder) Hücresine kadar zincirlerle yürüsün. Herkes de sinip kaldığı yerden bakıp
görsün kudretimi, benim yanımda durmayanların başına neler
geleceğini...
(Gıyaseddin karanlıkta kaybolur. Sahnenin
değişik
yerlerinden
insanlar
belirirler.
Karanlığa saklanarak gecenin karanlığında
Ahi Evran’ı görmeye çalışırlar. Birden sahneye mızraklı askerler doluşur. Yan yana durup
mızraklarıyla bir set oluştururlar. Ahi Evran
gece karanlığında askerlerin arasına girer.
Yürümeye başlar. Etrafta toplanan kalabalık
giderek artar. Kalabalığın arasında Sinan,
Duman ve Gümüştekin’i de görürüz. Çaresizce
Ahi Evran’ı uğurlarlar. Sessizce bekleşen
kalabalığın arasında elinde yanan küçük bir
çıra ile Derviş belirir. Ahi Evran’ı görünce
var gücüyle bağırır.)
DERVİŞ – Ahi Evran. Ahi Evran!
(Derviş’in cesaretini gören herkes seslenmeye
başlar: Ahi Evran!)
DERVİŞ – Hepimiz buradayız Ahi Evran. Hepimiz buradayız!
(Sesler yükselirken kalabalık, Derviş’in küçük
çırasıyla kendi çıralarını tutuşturur. Şimdi
sahnenin her yanındaki küçük çıralar, gecenin
karanlığında ışıl ışıldır.)
I.ÇIRAK - Ahiliğin açıkları, kapalıları vardır.
(Kalabalık: Ahi Evran!)
II.ÇIRAK – Ahiliğin açıkları üç tanedir:
III.ÇIRAK – 1)Elin açık olacak. 2)Sofran açık olacak. 3)
Kapın açık olacak!
(Kalabalık: Ahi Evran!)
IV.ÇIRAK - Ahiliğin kapalıları üç tanedir.
V.ÇIRAK – 1)Eline sahip olacaksın. 2)Diline sahip olacaksın.
3)Beline sahip olacaksın!
(Sesler!)
DUMAN – Karanlıkta yürümeyeceksin Ahi Evran!
SİNAN – Bu topraklarda bundan böyle hiç kimse karanlıkta
yürümeyecek.
GÜMÜŞTEKİN – Hiç kimse karanlıkta yürümeyecek!
II.ÇIRAK – Karanlıkta yürümeyeceğiz!
(Birden bütün sahne donar. Ahi Evran durur. Sesler kesilir.
Gümüştekin, Sinan ve Duman öne gelir.)
GÜMÜŞTEKİN – O gece Ahi Evran’ı hapse attılar. Beş sene
hapis yattı. Gıyaseddin ölünce eceliyle... -Ona erken geldi
tabi ecel- Şehzade İzzeddin başa geçti. Serbest bıraktı Ahi
Evran’ı ve bütün ahileri.
SİNAN - Yıllar sonra Fatma Bacı da kurtuldu esaretten,
buluştular, hasret sona erdi. Sonra...
DUMAN – Sonra zaman geçti, acılar küllenmese de unutuldu.
Unutulmaması gereken her şey gibi unutuldu.
GÜMÜŞTEKİN – Ama izleri duruyor. Yeterince dikkatli bakarsanız
o izleri görebilirsiniz. Sonra geriye bir isim kaldı.
SİNAN - Onu unutmadık.
DUMAN – Çünkü biz o ismi sevdik, pîr belledik. Hep onu söyledik.
(Işıklar azalırken Derviş uzaklardan
seslenir.)
DERVİŞ – Ahi Evran!
(Müzik yükselir. Işıklar kararır.)
SON...
Üçüncülük Ödülü
Şirin AKTEMUR TOPRAK
1975 Ankara doğumlu.
1999 Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya
Fakültesi Tiyatro Tarihi ve Teorisi Ana Bilim Dalı
Mezunu.
2000 İngiltere Londra’da dil ve Tiyatro eğitimi.
2000 Schwarz auf Weıss gazetesi Kültür Sanat
sayfasında haftalık eleştiri yazıları yayınlandı.
2009 Gökhan Aktemur ile birlikte “Gılgameş”
oyununu yazdı. Oyun, Konya Devlet Tiyatrosunda sahnelendi.
“Gılgameş” oyunuyla Sanat Kurumu Övgüye
Değer Oyun Yazarı Ödülü ve 10. Lions Tiyatro
Ödülleri En İyi Oyun Yazarı Ödülü almıştır.
2009 “Ex-press” oyununu yazdı. Oyun, Europe
Theatre Convention ve Ankara Devlet Tiyatrosu
ortak yapımı olarak sahnelendi. Türkiye’de ve
Avrupa’nın 7 farklı ülkesinde çevirileri yapılarak
oynandı.
“Ex-press” oyunu 10. Lions Tiyatro Ödülleri
Özgün Yeni Oyun Ödülü almıştır.
2010 Freiburg Devlet Tiyatrosunda “Cabinet”
projesinde “Icons by Icons” oyununu yazdı.
Mustafa Avkıran, Övül Avkıran, Peter Kastenmüller ortak rejisiyle Freiburg Devlet Tiyatrosunda sahnelendi.
2012-2013 Neşet Ertaş adına yazdığı “Neşe’dert’
aşk” oyunu sahneleme aşamasındadır.
2014 yazdığı “Minyatür (Bir-lik)” adlı oyun,
Uluslararası Ahilik Konulu Tiyatro Yarışmasında
üçüncülük ödülüne layık görülmüştür.
Bunların dışında henüz sahnelenmemiş oyunları
vardır.
Bağımsız sanatçı olarak yazarlık ve dramaturgluk
yapmaktadır.
Umut Toprak ile evli ve Deniz Işık Toprak adında
bir oğul annesidir.
MİNYATÜR
(BİR-LİK)
OYUN KİŞİLERİ
MİNYATÜR USTASI
ÇIRAK
YUSUF AĞA
KÖYLÜ
KAVUK USTASI
KAVUKLU (KAVUK USTASININ MÜŞTERİSİ)
AYNA USTASI
AYNA USTASININ MÜŞTERİSİ
MUMCU
BİRİNCİ ESNAF (MUMCU’NUN KOMŞUSU)
İKİNCİ ESNAF (MUMCU’NUN KOMŞUSU)
AHİ BABA
KALFA
KALFA’NIN USTASI
YİĞİTBAŞI
Yusuf Ağa’nın Karısı, Yusuf Ağa’nın Oğlu, Birkaç genç
öğrenci, 2 Ahi Şeyhi, Görevli
Oyun, anlatıcı oyuncu tekniğine uygun olarak yazılmıştır.
Oyunun içindeki hikayeler, oyuncular tarafından
anlatılmaktadır, dolayısıyla bu hikayelerin mekanlarının ve
olayların birebir gerçekçi üslupla sahnelenme zorunluluğu
yoktur. Oyun, simgesel olarak canlandırılmaya olanak vermektedir. Yazarın belirttiği sahneleme olanaklarının
dışında da canlandırılması mümkündür.
Bir oyuncu, birden fazla farklı rolü oynayabilir.
Bir Minyatür Ustasının atölyesi. Minyatür
Ustası çalışmaktadır. Bir genç ona çıraklık
yapmak ve ondan ustalık öğrenmek üzere atölyesine gelmiştir.
ÇIRAK- Uzun zamandır eserlerinizi ve sizi hayranlıkla takip
ediyorum ama en çok minyatürleriniz beni büyülüyor. Onlara
bakarken resimde öğrendiğim bütün teknikler, kurallar bozuluveriyor, çerçevelerinden taşıyor. Ustalığınız karşısında
boynum eğik, önünüzde duruyorum ve izniniz olursa sizden bu
işi öğrenmek istiyorum.
MİNYATÜR USTASI- Estağfurullah. Ustalık işin kolay yanı ama
zor olan karar vermek ve kararlı kalmak. Bu devirde… Resme
bile çok az insan evladı bakarken, minyatür… Minyatüre bakmak, minyatürü almak, onu nakşetmek ve ona niyet etmek.
Sizinki olsa olsa iyi niyettir bu devirde.
ÇIRAK- Niyetimin iyiliğine şüphe yok, bu cennette insan ancak iyi niyet taşır.
MİNYATÜR USTASI- Burası büyülenenler için büyülüdür doğru
ama bir de bu kapının dışı var.
(Çırak ısrar eder.)
ÇIRAK- Bu dünyanın içinde burada ayrı bir dünya kurmuşsunuz.
Burada var olmuşsunuz, kendinizi ve dünyayı burada bulup
burada kurmuşsunuz. Bana bu dünyanın kapısını açarsanız ben
de kendi yolumu bulabilirim.
MİNYATÜR USTASI- Bu bir ömür alır.
ÇIRAK- Verecek tek bir ömrümüz var zaten.
MİNYATÜR USTASI- Çok yiğitsin.
ÇIRAK- Yiğitlik sadece işin başı.
MİNYATÜR USTASI- Bu büyülendiğin dünyanın sırları, bu kapıdan
çıkınca pul pul dökülüverirler, eline yüzüne bulaşırlar, sokaktaki hayatın ayazı kesiverir tenini, sıçrayıp uyanıverirsin.
Biz bu büyünün son mirasçılarıydık bu hayat, başka varisleri
kucaklamaz artık. Bu kapıyı açmak kolay, kapımız herkese
açık işte karşımdasın ama zor olan burada durabilmek. Beni
bile burada tutmazlarken sana nasıl gel diyebilirim.
ÇIRAK- Ben geldim bile usta buradayım; yeter ki sen el ver,
sırrını ver. Sen de Yiğittin bugün Ustasın. “Git” demediğiniz
sürece yanınızdayım.
MİNYATÜR USTASI- Peki bir gün bana “git” derlerse?
ÇIRAK- Ustasınız siz, size kim git diyebilir?
MİNYATÜR USTASI- Ustayım evet ama bu dükkanın bir sahibi
var. Sahibine de ödemem gereken borç. Bu dükkanın dışındaki
hayat bu kapıyı her gün daha da zorluyor. Ve burası her an
kapanabilir. Bana da “git” diyebilirler.
(Çırak kararlıdır.)
ÇIRAK- Sana değil bize “git” demiş olurlar. Ömrünüzce yanınızda
olurum, sizin kadar usta olur muyum bilemem ama belki sizin
gibi Usta olurum günün birinde. Sizin ustalığınızda başka
bir sır var, belki de bu sırrınız benim gözlerimi alan.
Çırağın kararlılığı Minyatür Ustasını etkiler ve Usta, Çırağı
yanında çalıştırmaya, ona ustalık öğretmeye ikna olur.
MİNYATÜR USTASI- Sır, işini güzel ahlakla yapmakta. Ustalık
işin kolay yanı, öğrenilir de öğretilir de gönlü olana,
Yiğit olana. Ben sana işin yönteminden çok, işin sırrını,
edebini öğreteceğim.
İyi huylu ve güzel ahlaklı olmayı,
İşinde ve hayatında doğru, güvenilir olmayı öğreteceğim.
Ahdinde, sözünde ve sevgisinde vefalı olmayı,
Sözünü bilmeyi, sözünde durmayı,
Hizmette ve vermede ayırım yapmamayı,
Yaptığı iyilikten karşılık beklememeyi,
Güler yüzlü olmayı,
Tatlı dilli olmayı,
Tevazu sahibi olmayı,
Anaya ve ataya hürmet etmeyi,
Dedikoduyu terk etmeyi,
Komşularına iyilik etmeyi,
İnsanların işlerini içten, gönülden ve güler yüzle yapmayı,
Başkasının malına hıyanet etmemeyi,
Sabır ehli olmayı,
Cömert, ikram ve kerem sahibi olmayı,
Daima hakkı kullanmayı,
Öfkesine hakim olmayı,
İçi, dışı, özü, sözü bir olmayı,
Kötü söz ve hareketlerden sakınmayı,
Maiyetinde ve hizmetindekileri korumayı ve gözetmeyi
öğreteceğim.
Sır olan bu aslında, ustalık işin önü.
ÇIRAK- Zor olan bu galiba. Bir ömür bu sırra erebilmek. Ve
sonra minyatürde Ustalaşmak.
MİNYATÜR USTASI- Minyatür, ustalaştıkça küçülen bir iş. Bir
tüy kalemin, tek bir kılının ucunda dünyayı nakşettiğimiz
gün ustalaşırız biz. Onu öğrettiğimiz gün de bugünse eğer
önce boş bir kağıtta başlar her şey, derin bir boşlukta.
(Minyatür Ustası, Çırağa boş bir kağıt verir.)
ÇIRAK- Büyüdükçe küçülebilmek…
MİNYATÜR USTASI- Önce bir hayatı alıp dondurduğun an,
sonra o anı alıp elindeki boş kağıda doldurduğun an
ve sonra bunların hepsini küçülttüğün an minyatür başlar,
inceldikçe taşar.
ÇIRAK- İşin kolay yanı hiç de kolay görünmüyor.
MİNYATÜR USTASI- Edebinle hünerini büyüttüğün gün Ustalığa
ulaşırsın. O gün, büyüdükçe küçülmeye başlamışsındır.
Çırak gece gündüz boş sayfayla baş başa kalır, atölyedeki
minyatürlere bakar. Zaman geçmiştir, tek bir çizik bile
atmamıştır. Yeni bir günde Usta gelir. Boş kağıda bakar.
MİNYATÜR USTASI- Güzel.
(Çırak şaşırır.)
ÇIRAK: Güzel mi? Önümde koca bir evren, karşımda boş bir
sayfa var. Buraya neyle, nasıl geçilir bulamıyorum.
MİNYATÜR USTASI- Kolayından başlayalım o zaman. Bana aharlı
kağıtlardan bir tane getiriver.
(Çırak anlamaz)
MİNYATÜR USTASI- Yani eskitilip parlatılmış kağıt ve kurşun
kalem.
(Çırak getirir, Usta eskiz çizer.)
MİNYATÜR USTASI- Önce deseni boyasız fırçayla yani suyla çizelim. Islak cilanın geçtiği yerlerde kağıdın cilası
kaçıyor ve matlaşıyor, gördün mü? Bu sayede resmin figürleri
sınırlarıyla belirip birbirlerinden ayrılıyor.
ÇIRAK:- Evet
MİNYATÜR USTASI- Sonra biraz sabır gerekiyor. Yani sabırla
kurumasını beklemek gerekiyor. Kuruduktan sonra zemin
renklerini vuralım. Önce altın tozu. Üzerinden zer mühreyle
geçip parlatalım.
(Çırak zer mühreyi ilk kez görmüştür.)
ÇIRAK- Akik taşına benziyor bu.
MİNYATÜR USTASI- Evet, şimdi hünerli kısmı başlıyor, elbise
üstü nakışları, çiçekler, ağaçlar, her bir dalı ve her ince
teline kadar, sabırla işlemesi. Bu, günlerini alır. Bir
tüy kalem, 7 renk boya ve binlerce hikayenin içinden seçip
işleyeceksin. Her şey kuruduktan sonra aharlı kağıt biraz
daha eskimiş olacak. Alıcısı geldiğinde seni gördükten sonra
nakşına bakacak. İşte sır burada elinden tutacak. Edebinle
işini sunduğunda, tasvirlerin daha da değerlenecek. Alıcının
elindeki eserin, başka gözlere değdikçe şenlenecek. Yeter ki
sırrını bil, kahırla verme onu, kahır alma.
ÇIRAK- Almanın ve vermenin ahlakı, bunun yolu nerdedir?
MİNYATÜR USTASI- Bunun yoluyla ustalığın yolu aynıdır. 7
kapıdan geçer. 7 renkle iç içe bu kapılardan geçeceksin.
Birini açarken öbürünü kapatacaksın. Hayatın 7 rengiyle bu
kapılardan geçersen ustalığa ulaşırsın. Bu kapıları bağlamak
da açmak da senin vicdanında.
ÇIRAK- Ne kapısı bunlar?
MİNYATÜR USTASIkapıları.
Ustalığın
7
kapısı.
İyilik
ve
fenalık
ÇIRAK- Hangi kapıdan nasıl geçilecek?
(Usta eline büyük bir minyatür kitabı alır.
Kitabın sayfalarını çevirirken her minyatürde bir kapıyı
anlatmaya başlar.)
MİNYATÜR USTASI- Cimrilik kapısını bağlayıp, lütuf kapısını
açacaksın,
(Minyatür Ustası kitabın sayfasını çevirir.)
Kahır ve zulüm kapısını bağlayıp, hilim ve
mülâyemet kapısını açacaksın
(Minyatür Ustası kitabın bir sayfasını daha
çevirir.)
Hırs kapısını bağlayıp, kanaat ve rıza kapısını
açacaksın
çevirir.)
Tokluk ve lezzet kapısını bağlayıp, riyazet
kapısını açacaksın
çevirir.)
Halktan yana kapısını bağlayıp, Hak’tan yana
kapısını açacaksın
çevirir.)
Herze ve hezeyan kapısını bağlayıp, Marifet
Kapısını açacaksın
çevirir.)
Yalan kapısını
açacaksın
bağlayıp,
doğruluk
kapısını
(Usta 7 kapıyı da saydıktan ve son minyatürü
de gösterdikten sonra kitabı kapatır.)
Hangi işi yaparsan yap, usta olabilmek için
bu kapılardan geçmen gerek. Bu gördüğün kitap Ahiliğin kitabıdır, içindeki minyatürler ustaların tasvirleridir, bu topraklarda
yaşamış her çeşit esnafın hikayesini anlatır.
ÇIRAK- Siz mi yazdınız bu kitabı?
MİNYATÜR USTASI- Aslında tamamı Ahi Kardeşliğinin nakşıdır.
Hikayeler onların hayatından, nakışları benim elimden
çıkmadır.
ÇIRAK- Gerçek mi bu hikayeler?
MİNYATÜR USTASI- Hepsi gerçeğin kendisidir. Ama ne kadarı
yaşanmıştır bilemem.
Şimdi sana her kapıda bir hikaye anlatacağım. Bu kitaptaki
minyatürlerin hikayelerini. O kapıları açmak da bağlamak da
sana kalmış. Ama Ahilik kültüründe bu kapılardan geçebilirsen Ustalığa erişebilirsin. Minyatürde ustalaşmak için de
boş bir kağıt ve en kalınından fırçayla başlamalısın.
(Çırak, hevesle hemen çizmek ister.)
ÇIRAK- Tamam.
MİNYATÜR USTASI- Kağıtlardan en büyüğünü al, ser.
(Çırak en büyük kağıdı alıp serer.)
MİNYATÜR USTASI: Şimdi bir tane fırça.
(Çırak fırçaların için en incesini almak ister.)
MİNYATÜR USTASI- En kalın fırçayla başlayacaksın. Şimdi en
kalın fırçayı al.
(Çırak şaşırmıştır.)
MİNYATÜR USTASI- Zaman geçtikçe giderek incelirse becerin,
ahlakınla birlikte zevkin de fırçan da incelecek. Ve bir
gün, bir tüy kalemin ucunda dünyayı tasvir edebilirsen, ancak o gün seni ustalığa önerebilirim.
(Çırak heyecanlanmıştır, içinde
korkusu vardır. Panikler.)
başaramama
ÇIRAK- Ya başaramazsam?
MİNYATÜR USTASI- Bunu yıllar içinde, zaman geçtikçe göreceğiz.
Şimdi bu kitaba ve çizgilerin her zerresine/teline iyi bak.
(Usta tekrar kitabın kapağını açar kitaptaki
bir minyatürü gösterir.)
MİNYATÜR USTASI- Buradaki insanları görüyor musun, aslında
tekdüze duygusuz bakışlarının ardında hepsinin bir hikayesi
var.
ÇIRAK- Neden minyatürlerdeki insan dizisi suskundur, duygusuzdur?
MİNYATÜR USTASI- Öyle buyrulmuştur. Biz onlara duygusuz
bakmayı buyururken aslında kendimiz yitirmiştik içimizdeki hisleri. Bu dünyanın tozları hislerimizi örttükçe minyatürlerde duyguyu yasaklamışlardı, biz küçüldükçe onları
küçültmüştük, bizden büyük olmasınlar diye. Hiçbir zaman
bizden büyük olmadılar ama hep bizden parlak nakşedildiler.
Dünyanın üzerine toz duman çöktükçe altın tozlarıyla
ışıldattım bütün yaprakları, biz soldukça onlar kızardılar
utançlarından, dünya karardıkça onlar taştılar tasvirlerinden.
Şimdi bu kitabın minyatürlerine bakmaya başlayacağız ve sana
gördüğün her minyatürün hikayesini anlatacağım
(Usta ilk minyatürün sayfasını açar, bu minyatürün
görüntüsü
projeksiyonla
sahneye
yansıtılabilir. Ve usta, kitaptaki ilk minyatürün hikayesini anlatmaya başlar. Çırak
sessizce hikayeyi beklemektedir.)
MİNYATÜR USTASI- Vakti zamanında, Anadolu’da haritayı dörde
katlayıp da tam ortasına denk gelen noktada Yusuf Ağa derler bir araba esnafı yaşarmış. Haritanın katlarının arasına
sıkışmış o köylere daha motorlu arabalar, tarlaları koca
tekerleriyle süren traktörler gelmezken, Yusuf Ağa araba sevdasına düşmüş. Ağa dediysem, cömertliğinden, eli
açıklığından yakıştırılmıştı ona Ağalık, yakışmıştı da.
Kırmızısından, en güzelinden, kocaman bir arabası vardı.
Köyde kentte kim evlense gelin arabası Yusuf Ağa’nınki olurdu. Akşamları mahallenin çocukları doluşur tur atarlardı,
15 çocuğun sığdığını bilirim “cim cim cim dal dal dal…”
tezahüratlar, şarkılar hep bir ağızdan. Musluklarından hiçbir
tarihte su akmayan evlere bidon bidon su taşınır, kimin dört
tekere ihtiyacı varsa görülürdü. Zaten civarda başka da kimselerde yoktu. Araba, telefon bir tek onlarda vardı. Herkes
gelip gurbetteki yakınıyla, sevdiğiyle onların telefonundan
konuşurdu. İnsanların en güzel ve en acılı haberleri o evde
alınırdı. Telefonun yazdırılarak konuşulduğu, saatler sonra
aradığınız kişiye ulaşılan günlerdi.
Minyatür Ustası hikayeyi anlatırken birden hikayenin minyatürleri canlanırlar ve oyuncular Ustanın anlattığı hikayeyi oynamaya başlarlar. Büyülü bir andır. Usta hikayenin
derinine dalmıştır ve artık oyunun dışındadır. (Şeritli projeksiyon perdesi kullanılarak, oyuncunun görüntünün içinden
canlanırmış gibi görünmesi sağlanabilir. Ya da projeksiyon
olmaksızın oyuncular kımıltısız durarak minyatür resmi kendileri oluşturabilirler. Hikayenin belli bir yerinde aniden
hareket edip canlanıp hikayeyi oynayabilirler.)
ÇIRAKUstanın
kalbinden
çıkıp
dilinde
buluşan
her
kelimeyle, kağıtlardaki incecik minyatürler, üzerlerindeki altın tozlarını silkeleyip ete kemiğe bürünüyorlardı.
Onların tozlarından biz aydınlanıyor, bizim ışığımızdan onlar
canlanıyordu. Onlar canlandıkça hikayeler başlıyor, hikayeler yaşadıkça, benim için, her kapı tek tek aralanıyordu. Ve
her hikayenin kapısı kapandıkça ben biraz daha aklanıyordum.
Akı: ‫ ;ىقا‬Eli açık, cömert, yiğit, delikanlı.
Ahi: Cömert, kardeş, Ahilik ocağından olan kimse.
Her minyatür tek tek buyurulan duygusuz bakışlarını ovuşturup,
gümüşi ışıltılar saçıyordu. İncecik ruhlarıyla kağıtlardan
sıyrılıp bizimle aynı havayı soluyorlardı, çok eski zamanların nefesinden. Eski zamanların nefesinden çınlayan sesleri,
sazlara vuruyor, tek tek dile geliyorlardı, minnacık minyatürler. Eşittik artık, boyumuz, sesimiz, bakışlarımız. Evvel zaman içinde ustanın elinde donmuş her minyatür şimdi
ustanın dilinde can buluyordu. Ben hikayenin derininde, kapı
aralarında, kendimi buluyordum, aklanıyordum.
(Minyatür Ustası hikayeyi anlatmaya devam eder.)
MİNYATÜR USTASI- Yusuf Ağa, melek yüzlü karısı Huriye Hanım’a
aşkla bağlıymış.
(Tombul, sevimli, çekik gözlü Yusuf Ağa ve narin, melek yüzlü karısı Huriye Hanım tasvirlerinden canlanmışlardır.)
YUSUF AĞA- Çiçeğim araba bugün düğünde, gençler heves etmişler
verdim süslesinler binsinler. Gönül yapmak sevaptır, bu
uşakların düğününü de ben yapayım dedim, yuvaları açılsın.
YUSUF AĞA’NIN KARISInişanlılar değil mi.
Bunlar
bizim
telefondan
konuşan
(Minyatür Ustası atölyenin telefonuna doğru uzanır,
Çırak telaşlanır, Ustasının arama yapmasını istemez.)
YUSUF AĞA’NIN KARISI- Çok fakirlermiş iyi etmişsin. Allah
razı gelsin senden.
(Yusuf Ağa’nın oğlu bir hışımla gelir.)
YUSUF AĞA’NIN OĞLU- Baba Kamilgillere yine veresiye vermişsin,
adam borcunu ödemiyor.
YUSUF AĞA- Harmana veririm dediydi.
(Oğlan kızar.)
OĞLU- Bu sene de harmana veririm diyor. Senin veresiyelerini toplayacağız diye Ofis (TMO) kapılarında sabahlıyoruz
yine bir kuruş borç ödeyen yok. Veresiye mal verilir mi bu
devirde baba.
(Köylüye acır.)
YUSUF AĞA- Bu sene çok böcek olmuş tarlalarda, köylü hiç
mahsul toplayamıyor oğlum ne yapsın fakirler, ses etme,
sevaptır.
OĞLU- Yine iflas bayrağını çekeceğiz bu gidişle.
KARISI- Yorma babanı, kaç iflastan döndü o, hiçbirini bize
söylemeden, iflas ederdi, haberimiz bile olmazdı, yine
toparlardı çok şükür, hiç başımızı eğmedi. Ağalar gibi
yaşadık hep, huzurumuzu hiç bozmadı.
MİNYATÜR USTASI- Yusuf Ağa’nın sevapları haritanın bir
ucundan öbür ucuna dek uzanırmış. Ailesi, bunu, öldüğünde
anlamış. Cenazesinde haritanın dört yanı insan seliyle dolmuş
taşmış, gözyaşları hala akarmış. Taziyesi yıllarca sürmüş,
Esnafı, köylüsü, genci yaşlısı, öğretmeni, öğrencisi, taziye
sinileri evlere sığmamış. Meğer ne çok fakir varmış memlekette, Yusuf Ağa’nın eli hepsine yetermiş.
KARISI: Okul formalarıyla delikanlılar geldiler, “arkadaşıydık
hanım yenge, başın sağ olsun” dediler ağlaya ağlaya. 65
yaşındaki adamın 15 yaşında arkadaşları mı olur? Meğer bu gençler harçlıksız kalınca bizim beye gelirlermiş, harçlıklarını
verirmiş hepsinin, üstüne bir de yemek yedirirmiş onlara.
YUSUF AĞA- Delikanlı onlar yesinler, afiyet olsun.
KARISI- Öğretmenleri ay sonunu hep bizim dükkanda bulurlarmış,
kıyamazmış onlara, çoğunun borcunu almazmış.
YUSUF AĞA- Adam sen de, memur adamın elinden parası alınır
mı, günah.
OĞLU- Ölümünden sonra çekmecesinde bir defter bulduk. Biz
borç vermesine razı gelmezdik ya, rahmetli anlamayalım diye
borç defterine Arapça harflerle yazmış, şimdi kimin borcu var
hiçbirimiz bilmiyoruz. Valla herkese alacaklı gözüyle bakar
oldum.
MİNYATÜR USTASI- Cömertliğiyle dillere destan bir esnaf Yusuf Ağa. Yusyuvarlak göbeği, ağzında sigarası, başında fötr
şapkasıyla tam bir minyatür kahramanı.
YUSUF AĞA- Foter şapkamı ver de gideyim çiçeğim.
MİNYATÜR
USTASIYusuf
Ağa’nın
başından
düşürmediği
şapkasının hikayesi, bozkırın sıcağında başlamıştı. Satış
yapmaya gittiği köylerden birinde dinlenmek için durdu. Çok
uzakta bir adam tarlasını sürüyordu.
YUSUF AĞA- Yazının yüzünde bir gölgelik ağaç yok arkadaş,
insan nasıl dayanır bu sıcağa. Dilim damağım kurudu
susuzluktan.
(Uzakta gördüğü köylüye seslenir.)
YUSUF AĞA- Hemşerim kolay gelsin.
KÖYLÜ- Sağ ol. Bir şey mi istersin?
YUSUF AĞA- Geliyorum kardeş bekle hele. Suyun var mı çok
susadım. Derken yaklaştım adama. Uzaktan anlamamışım
yaklaşınca ne göreyim arkadaş, insanlığa yaraşır mı bu?
KÖYLÜ- Buyur emmi bir şey mi istedin?
YUSUF AĞA- Ne istediğimi de unuttum arkadaş, benim uzaktan
gördüğüm adam sabanıyla tarlasını sürüyordu. Ama yaklaşınca
ne göreyim adam sabanı da kendi sürüyordu. Sabana bağlı ne
öküz ne davar hiçbir hayvan yok. Adam bu sıcakta kendini sabana bağlamış tarlayı sürüyordu.
YUSUF AĞA- Kardeş öküzün yok mu senin, niye sabanı sen sürüyorsun?
KÖYLÜ- Yok hemşerim, öküz möküz yok, iş başa düşer. Sen ne
istediydin?
YUSUF AĞA- Çoluk çocuk yok mu sana yardım edecek?
KÖYLÜ- Oğlum var Almanya’ya işçi yazıldı.
YUSUF AĞA- Hah, çıktı mı?
KÖYLÜ- Çıktı çok şükür. Ama para yatırmak lazımmış, öküzü
sattım, oğlan parayı yatırmaya gitti, yeter derlerse gidecek
inşallah. Sen ne istediydin?
YUSUF AĞA- Ne istediğimi de unuttum arkadaş.
KÖYLÜ- Bir bardak su vereyim de iç, dilin damağın kurumuş.
YUSUF AĞA- İnsanlığımdan utandım, bastım gittim oradan.
MİNYATÜR USTASI- Yusuf Ağa akşama iki öküzle o köye geri
döner. Adamı bulur.
YUSUF AĞA- Hemşerim su verenlerin çok olsun, bu hayvanlar
senin, arabana bağla, tarlanın da bereketini gör. Benim adım
Yusuf, dükkanım sanayide, Yukarı Mahalle’de Hükümet Konağının
orada otururum, kime sorsan söylerler. Bir ihtiyacın olursa
önce beni bul.
KÖYLÜ- Allah razı olsun, Yusuf Ağa.
YUSUF AĞA- Oğlan ne zaman gidiyor Almanya’ya?
KÖYLÜ- Kısmet.
YUSUF AĞA- Niye sattığın öküzün parası yetmedi mi yoksa?
KÖYLÜ- Canı sağ olsun Ağam artık hayvanlarımız var burada
geçinir gideriz.
(Yusuf Ağa cebinden bir
çıkarır, köylüye verir.)
tomar
daha
para
YUSUF AĞA- Al bu parayı, uşağın gönlü kalmasın, gitsin, orada kendine düzen kurar elbet.
(Köylü hayrete düşer nasıl teşekkür edeceğini
bilemez.)
KÖYLÜ- Allah razı olsun Yusuf Ağa,
Almanya’dan ne getirsin ne istersin.
oğlan
gidince
sana
YUSUF AĞA- Sağlıkla gitsin gelsin, hatırı kalmasın bana da
sadece bir foter şapka getirse kafi.
KÖYLÜ- Foter şapka dediğin nedir ki bu devirde Ağa, lafı mı
olur, baş üstüne.
YUSUF AĞA- Oğlan Almanya’ya gitti çok şükür, orada çalışmış
didinmiş, düzenini kurmuş. Sağ olsun her izne gelişinde bana
bir foter şapka getirir, başımın üstünde yeri var anısının,
kenarındaki süslü tüyünü atar her gün takarım, güneşten
korur, rahat ederim.
(Hikaye bittiğinde minyatürü tekrar ilk haliyle resim olarak görürüz.)
ÇIRAK- Yusuf Ağa’nın kendisi de hikayesi de kim bilir kaç
esnafa kapı açmıştı. Ben bu kapılardan geçerken bozkırın
sarısını ve arabanın kırmızısını işlemiştim boş kağıdıma.
MİNYATÜR USTASI- Her kelimesiyle yaşanmış bir hikayeydi Yusuf Ağa’nınki. Biz de bir çay söyleyelim dilimiz damağımız
kurudu.
(Usta telefon etmek ister. Çırak telaşlanır,
ustanın aramasını istemez. Ustanın o telefonu
eline almasını istemez.)
ÇIRAK- Aramayın!
MİNYATÜR USTASI- Niye?
ÇIRAK- Ben gider söylerim.
MİNYATÜR USTASI- Ne gerek var canım, devir değişti artık
yazdırıp da saatler sonra bağlanmasını beklemiyoruz ya.
Ararız getirirler.
ÇIRAK- (üzülerek mırıldanır) devir değişti.
MİNYATÜR USTASI: Hat kapanmış.
(Usta çıkar. Çırak tek başına kalır. Atölyenin telefonu ödenmemiş faturadan dolayı
kapatılmıştır.)
ÇIRAK- Ah be Yusuf Ağa çok erken gitmişsin. Usta üzülmeden,
hissetmeden çözüverseydik sıkıntısını. Dükkanın kirası için
gelen ihtarname yetmezmiş gibi bugün de telefon kesildi. Bu
ay da kirayı ödeyemezse dükkandan atacaklarmış Ustayı, nasıl
dayanacağız bilmiyorum. Bu küçücük cennet, dışarıdaki kocaman
vahşi hayatın gürültüsüne ne kadar dayanabilir bilmiyorum.
Her şeyin devleşerek büyüdüğü ve büyüdükçe ezdiği bu dünyada
minnacık bir cennet burası, minicik işlerin yapıldığı. Ve
bu minnacık cennette küçücük minyatürleriyle büyüyen bir
Usta... Oysa daha nakşedecek ne çok hikayesi var.
(Usta bir süre sonra gelir,
kitabını eline alır.)
tekrar minyatür
MİNYATÜR USTASI- Yeni bir sayfa açalım başka bir kapıya daha.
ÇIRAK- Ben de yeni bir sayfa alabilir miyim?
MİNYATÜR USTASI- Al bakalım. Bence artık bir boy ince fırçaya
da geçebilirsin.
(Çırak sevinir,
aşamadır.)
bu,
minyatürde
yeni
bir
MİNYATÜR USTASI- Ama unutma maharet işin kolay yanı, asıl
ustalık edebinde biter. Usta olabilmek için bütün şartları
yerine getirmen gerek.
(Minyatür Ustası kitapta yeni bir sayfa açar
ve yeni minyatür görünür.)
ÇIRAK- Bu kez neredeyse bembeyaz bir minyatür.
MİNYATÜR USTASI- Evet ama ilk gördüğün renge, ilk gördüğün
şekle aldanma. İlk baktığında sana görünen renk beyaz, bakalım
hikaye bittiğinde gördüğün renk ne olacak. Bu gördüğün sıra
sıra dizilmiş, kıvrımlı yolda yürüyen bembeyaz küreler
Osmanlı kavukları. Osmanlı kavuklarının başları süslediği
evvel zaman içinde, dillere destan kel başlı bir kavukçu
varmış.
ÇIRAK- Kellik kavukçuya dert mi ustam, kim bilir o kel başına
kaç kavuk yapıp yakıştırmıştır.
MİNYATÜR USTASI- Hiç kavuk.
ÇIRAK- Kaç?
MİNYATÜR USTASI- Hiç kavuk yapmamış kendine. Koca İstanbul’a
hatta koca Osmanlı’ya koca koca kaç kavuk yapmış ama kendi
kel başına hiç kavuk yapmamış.
ÇIRAK- Neden?
(Minyatürler canlanırlar.)
KAVUK USTASI- Kavuk dediğin üstü süslü, içi boş şey. Marifet benim yaptığımda değil, marifet o boşluğu doldurmakta. Ne kavuklar vardır, ağırlığından altındakinin boynunu
eğmişlerdir, ne kavuklar vardır altındakinin ağırlığından
kuş tüyüne dönmüşlerdir. O ağır adamlar ki başlarındaki
kavuğun varlığını unutup bir tüy telekle dolaşır gibi ömür
sürmüşlerdir.
MİNYATÜR USTASI- Osmanlı’da her mevki sahibinin ayrı kavuğu
olurmuş. Bizim kavukçuya en çok kavuk diktiren zat-ı muhterem
ise; adı hiçbir yerde anılmayan, mevkisi utancından aharlı
sayfalarda solan bir kavukluymuş. “Kavuk sallayarak” kavuk
elde eden kadim müşterilerindenmiş. Bir kavuğu eskimeden
yenisini diktirenlerden… Usta en çok onların kavuğunu yaparken zorlanırmış.
(Kavuk Ustası büyükçe bir kavuk sarmaktadır.)
KAVUKLU- Kolay gelsin Usta, daha bitmedi mi benim kavuğum.
KAVUK USTASI- Bitmedi.
KAVUKLU- Ne kadar kaldı?
KAVUK USTASI: Şeritlerin içine pamuklar dolduruldu, sargısı
kaldı.
(Kavuklu övünerek;)
KAVUKLU- Bu defaki hepsinden büyük ne de olsa. İşin uzamıştır.
(Kavuk Ustası imalı;)
KAVUK USTASI- Evet bitmek bilmedi. Bir tarafını sarsam öbür
tarafı açık kalıyor, metrelerce destar yetmedi açıklarını
kapamaya.
KAVUKLU Ne kavukmuş ama… Olsun sen sarmana bak kapanmayacak
açık yoktur şu cihanda.
KAVUK USTASI- Allah kapanmayacak açık, sarılmayacak yara
vermesin başınıza!
KAVUKLU- Amin. Yarın bitirmiş ol usta.
KAVUK USTASI- Baş üstüne.
MİNYATÜR USTASI- Yarın olur, Kavuklu, taze kavuğu alırken,
daha onu başına geçirmeden yenisini ister.
KAVUKLU- Ellerine sağlık. Şimdi yenisine başlayabilirsin.
(Kavuk Ustası şaşırır!)
KAVUK USTASI- Yeni bir mertebe mi aldınız.
KAVUKLU- Hayır samur kürkümün üstüne takacağım. İnşallah
mevkiimiz de peşi sıra gelecek.
KAVUK USTASI- Dediği gibi de olurdu, bir kavuk bitmeden, üst
mertebesinin kavuğuna başlardım. Kavuklar büyüdükçe kürkler
çoğaldı, kürkler çoğaldıkça, kavuklar bitmek bilmedi. Bizim
zat-ı muhterem Kavuklumuzun içi o denli hırsla doldu taştı
ki ne kürklere, ne kaftanlara sığamadı. Ama başının üstündeki kavuğunun içi hep bomboş kaldı. Yüzlerce kavuğa nefsi
doymuyordu. Oysa kavuk dediğin içi boş bir şey, marifet
onu doldurmakta. Her kavuğu sabırsızlıkla bekliyor, törenle
takıyor, aynanın karşısından kendini alamıyordu. Methiyeler, mertebesiyle beraber bana da uzanıyordu. Bense sadece
kısmetime razı gelmekle yetiniyordum.
KAVUKLU- Bunu senden daha iyi saran usta bulunmaz. Öyle bir
sanatlı bağlamışsın ki, ucunu bulana aşk olsun. Gönlümden
koptu bu kez sana iki kese birden vereceğim.
(Kavuk Ustası fazla keseyi kabul etmez.)
KAVUK USTASI- Hakkım olan yalnız bir kese, ikincisi fazladır.
KAVUKLU- Birinci keseyle şu kel başına bir kavuk yap. İkinci
kesede de zümrüt taşlı, gösterişli bir mücevher vardır onu
da alıp, kavuğunun üstüne tak süs niyetine, şöyle bir salın,
şanın olsun. Gönlümden koptu al bakalım hadi.
KAVUK USTASI- Ben kısmetime kanaat ederim, üstü hiçbir vakit
bende kalmaz. Bu sebeple kavuğumun üstüne layık gördüğünüz
mücevherat sizde kalsın. Kel başımın serpuşuna gelince; üryan gelip üryan giderim, kafamı da içi boş bir şey için yormam. Emeğimin karşılığı budur üstü kalsın.
MİNYATÜR USTASI- Deyip keselerden birini alır, mücevheri
geri verir. Kavuklu şaşırır, mücevherini de alıp gider. Kavuk
ustası mertebelerin kavuklarını sararken, hırs kapılarını
sımsıkı bağlı tutuyordu.
KAVUK USTASI- Bizim kavuklu, pek kıymetli bir mertebedeyken birden kavuk siparişi vermez oldu. Tez zamanda haberi
yayılıverdi. Nefsine yenildiğinde, bir gün öyle bir gaflete
düşmüş ki, açığı göz önüne çıkıverince, celladın kılıcında
başı bir yana, kavuğu öbür yana düşmüş.
Allah kapanmayacak açık, sarılmayacak yara vermesin kimsenin
başına!
MİNYATÜR USTASI- En zor durumlarında bile sadece emeğinin
karşılığına razı gelen esnafların rengi olmuş, ak kavuklar.
Onlar bembeyaz sarıklarını kefen gibi taşımışlar başlarının
üstünde. Servetleri ise: Hiç.
(Usta kitabı bırakır, Çırak’a yevmiyesini
verir.)
MİNYATÜR USTASI- Bu da senin yevmiyen, güle güle harca.
(Çırak almak istemez.)
ÇIRAK- Kasada hiç paramız kalmadı bana bunu vermeyin.
(Usta kararlıdır.)
MİNYATÜR USTASI- O senin hakkın.
ÇIRAK- Ama günlerdir hiç satış yapmıyoruz, siz bununla kirayı
ödeyin lütfen ya da başka bir ihtiyacı. Kirayı ödeyemezsek
burayı kaybedebiliriz, ben çok kaygılıyım ve elimden hiçbir
şey gelmiyor.
MİNYATÜR USTASI- Güle güle harca, o senin hakkın. Çizimlerin
dışında da hiçbir şey için kaygılanma.
ÇIRAK- Çok mu kötü durumdayım Usta?
MİNYATÜR USTASI- Yarın kaldığımız yerden devam ederiz, daha
çok işimiz var.
(Ertesi gün.)
(Usta ve Çırak atölyedeki işlerini bitirdikten
sonra tekrar Minyatür kitabını alırlar ve yeni bir
sayfa açarlar.)
MİNYATÜR USTASI- Yeni güne yeni minyatür.
(Gümüş sırlarla parlayan bir sayfa açılmıştır.)
ÇIRAK- Gümüş sırlar içinde bir sayfa bu, berrak ışıltılı bir
hikaye başlıyor galiba.
MİNYATÜR USTASI- Evet ışıltılı ama yanılsama değil aslında
dosdoğru bir hikaye diyebiliriz. Aynacılar minyatürü.
Minyatür Ustası, Aynacılar minyatürünün hikayesini anlatmaya
başlarken, minyatürdeki insanlar canlanmaya başlarlar.
MİNYATÜR USTASI- Nerede ve ne zaman olduğu fark etmeyen ama
“doğruluğuyla” fark edilen bir Aynacı varmış. Esnaflığında
hiç yalan söylediği, satışında hiç hile yaptığı görülmemiş.
Mütevazı Aynacının dürüst hali yüzüne, yüzünden aynalarına,
aynalarından tekrar kendine yansırmış. Doğruluğu kendine
tekrar yansırmış. “Aynası işmiş kişinin”, bizim tasvirin
işi de aynaymış. Küçücük dükkanının dört bir yanı aynalarla doluymuş. Gençliğinin son demlerini süren bir müşteri
gelmiş.
MÜŞTERİ- Bana gençliğimi gösterecek bir ayna istiyorum
yaşlılığımı değil. Uzun yaşamak istiyorum ama ihtiyarlığımı
görmek istemiyorum. Yaşlanıp yüzümün ve bedenimin çürüdüğünü,
yalnızlığı ve mutsuzluğu görmek istemiyorum o aynada. Bana
ihtiyarlığımı göstermeyecek, gençliğimi gösterecek bir ayna
yapabilir misin?
USTA- Ayna ustası müşterisinin yüzüne bakar ve yanıtlar.
AYNA USTASI- Evet yaparım.
(Müşteri sevinir, heyecanlanır.)
MÜŞTERİ- Bunu gerçekten yapabilirsen sana servet öderim.
AYNA USTASI- Bunun için servet ödemenize gerek yok.
MÜŞTERİ- Yeter ki yap, bu aynanın yapımı çok uzun sürer mi?
Yaşlandığımı görmeye tahammülüm yok.
AYNA USTASI- Hayır diğerlerinden daha çabuk biter.
MÜŞTERİ- Harika. Dürüst bir esnaf olduğunu duydum, sana
güveniyorum. Bol kazançlı günler dilerim.
AYNA USTASI- Teşekkür ederim. Ben de size yaşlılığınızı
görecek kadar uzun bir ömür dilerim.
USTA- Müşteri, Aynacının dileğindeki sırrı duyamayacak kadar heyecanla çıkmış. Aynacı çok kısa bir zamanda bu aynayı
bitirmiş, müşteriye teslim etmiş. Sahibi aynayı alınca
iki avuç para uzatmış Aynacı Ustasına. Ama Aynacı bu iki
avuç paranın içinden sadece bir tanesini alıp diğerlerini
Müşteriye geri vermiş.
MÜŞTERİ- Böyle bir ayna için servet ödemeye razıyım dedim
niye bu kadar az alıyorsun?
AYNA USTASI- Ederi bu kadar.
(Müşteri Aynacının bu yaptığını anlayamaz,
şaşırır!)
MÜŞTERİ- Sen bilirsin, şimdi bu ayna yaşlılığımı göstermeyecek mi?
AYNA USTASI- Hayır göstermeyecek ama ben size yaşlılığınızı
görecek kadar uzun bir ömür dilerim.
MÜŞTERİ- Ben de size bol kazançlar dilerim. Hoşça kalın.
USTA- Müşteri aynasından memnun kalmıştır, telaşı geçmiş,
gençliğine baktıkça mutlu olmuştur. Ayna gençliğine gençlik
katmıştır. Bu mutluluk yaşlılığını biraz daha ertelemiştir.
Ama yıllar geçtikçe aynadaki görüntü bulanmaya, bir süre
sonra da hiçbir şey göstermemeye başlar, müşteri öfkeyle
aynacıya geri gelir.
MÜŞTERİ- Bu ayna göstermiyor. Sahtekar.
AYNA USTASI- Gözleriniz görüyor değil mi?
MÜŞTERİ- Evet.
AYNA USTASI- Ne mutlu, kör değilsiniz.
MÜŞTERİ- Hayır her şeyi görüyorum ama senin yaptığın ayna
göstermiyor.
AYNA USTASI- Demek ki artık genç değilsiniz. Ne mutlu bu yaşı
da görüyorsunuz.
MÜŞTERİ- Bana yalan söyledin, kandırdın beni.
AYNA USTASI- Size yalan söylemedim, söylediklerimin hepsi doğruydu. Yaptığım ayna da sahte değil, sihirli değil
tamamıyla gerçekti.
MÜŞTERİ- Neden göstermiyor o zaman.
AYNA USTASI- Demek ki artık gençliğiniz bitmiş. Benden
gençliğinizi gösterecek bir ayna istemiştiniz. Ben de size
gençliğinizi gösterecek kadar bir ayna döktüm, yaşlılığınızı
değil. Ben size sihirli değil, sırlı bir ayna yaptım. Aynadaki gerçeğin ardında sır vardır. Sır dökülünce gerçek de
bulanır. Sizin gençliğiniz biterken aynanın da gençliği bitti ve arkasındaki sırlar pul pul döküldü. Çünkü o aynayı
gençliğinizi gösterecek kadar yaptım. Arkasına, gençliğinize
yetecek kadar az sır döktüm. O yüzden de ederi diğer aynalardan düşüktü.
MÜŞTERİ- Oysa ben sana servet ödemeye razıydım.
AYNA USTASI: Gereği kadar ödediniz. Gençliğinizi değil, tüm
ömrünüzü gösterecek bir ayna isteseydiniz biraz daha para
ödeyebilirdiniz. Eğer ömrünüzü değil neslinizi gösterecek
bir ayna isterseniz o zaman daha da çok para öderdiniz ki
onlar gümüş sırlı aynalardır, daha dayanıklıdır. Ama bir
aynacıya hiçbir zaman servet ödeyemezsiniz, çünkü aynacı
sadece gerçeği gösteren bir ayna yapabilir, onun sırrı budur, ardında gerçeğin kendisinden başka bir mucize aramayın,
çünkü yoktur. Karşılığı ise emeği kadardır, hiçbir zaman
servet değildir. Çünkü bizim doğrumuz budur.
MÜŞTERİ- Sırrı az döktüğünüz için o kadar az para aldınız
demek.
AYNA USTASI- Evet.
MÜŞTERİ- Ve doğruyu söylediniz.
AYNA USTASI- Evet, o gün sizi aldatmadım, doğruyu söyledim ve
gerçeği gösterdim. Çünkü ayna, görmek istediğinizi değil, ne
yaşıyorsanız onu gösterir. Belki de sır; görmek istediğimiz
yaşamdadır. Bir Osmanlı Sultanı, başı kesilen suçlunun kellesine ayna tutarmış, son gördüğü şey cezası olsun diye.
Çünkü insan beyni bedeninden biraz daha geç ölürmüş. Bir
Osmanlı aşığı ise sevdiğine ayna hediye edermiş “bu cihanda senden daha güzel şey yok” diye. İnsan ne yaşıyorsa
onu görüyor, ne yaşatıyorsa onu gösteriyor. Yani aynanın
ardındaki sır ne yaşadığındadır.
(Müşteri ikna olmuş ve sakinleşmiştir.)
AYNA USTASI- Siz aynalardan kaçıyorsunuz oysa ben aynalarda
gerçeği bularak arınıyorum. Aynalar sayesinde kendime dönüyorum. Tek bir anı değil yaşadığım her ayrıntıyı görüyorum
orada, bana ait tüm anları görüyorum ve çoğalıyorum.
MÜŞTERİ- Doğruluğunuza ikna oldum. Şimdi sizden yeni bir ayna
istiyorum. Bundan sonraki ömrümü gösterecek kadar derin,
kuşaktan kuşağa geçecek kadar sağlam, her anın ayrıntısını
yansıtacak kadar berrak, beni hiç yalnız bırakmayacak ve
benden sonraki nesillerimi sığdıracak kadar büyük bir ayna.
AYNA USTASI- Evet hepsi mümkün. Ne büyüklükte bir ayna
yapmamı istersiniz?
(Çırak merakla minyatür ustasına sorar.)
ÇIRAK- Dev bir ayna mı yaptırmış yoksa?
(Minyatür ustası gülümser, Çırak’a küçük bir
el aynası verir.)
MÜŞTERİ- Hayır küçük bir el aynası yeter.
AYNA USTASI- Tamam. Ama unutmayın ayna ne kadar berrak olursa gerçeği de o kadar doğru gösterir. Bu yüzden aynaya da
kendinize de “güzel” bakın.
MİNYATÜR USTASI- Aynacıdan çıkarken müşterinin gözleri,
gençliğinden daha parlak bakıyormuş ve aynası da o kadar
berrakmış. Müşteri bu aydınlığa yine servet ödemek istemiş
ama Aynacı bu kez de küçük bir el aynası kadar para almış.
(Çırak, elinde ayna.)
ÇIRAK- Aynacılar minyatürünün gümüş sırları bana doğruluk
kapısını yansıtırken, Ustamın dili doğruluk kapısının aynası
oluyordu. Ve bütün minyatürler tasvirlerin içine girip donarken ben aynada ustama ve geleceğime bakıyordum. Ustalığın
sırlarına, bu sırra erip eremeyeceğimi bilmeden çiziyordum. Bazen ince, bazen kalın, bazen neşeli kıvrak, çoğu zaman kaygıyla. Zaman ilerliyor, ben onu yakalayamıyordum ve
mekanımız her geçen gün daha da daralıyordu. Her an bizi
buradan çıkarabilirlerdi, her çalan kapı, her gelen yabancı
kocaman bir kaygı oluyordu, minicik hanede. Bense bu sırları
dökülmüş aynada ustama ve geleceğime bakıyordum.
(Minyatür Ustası, Çırağın elindeki aynayı
alır, gülümser.)
MİNYATÜR USTASI- Geleceğine oradan bakamazsın. Aynadaki
gerçeğin ardında sır vardır. Sır dökülünce gerçek de görünmez.
Sırra erdiğin vakit gerçeği görürsün ama geleceğini değil.
Ayna sana mum gibi ışık tutmaz, yolunu açmaz, aydınlatmaz.
Sadece olanı gösterir, ne varsa onu. Ve onu da görebilmek
için senin mum yakman gerek. Kendini görebilmen için, yolunu
aydınlatman için, işte sana altın tozlarıyla aydınlatılmış
sıcacık bir sayfa.
ÇIRAK- Mumcular minyatürü.
MİNYATÜR USTASI- Marifet kapısında eriyip erenlerin, su gibi
arınmış suskunların kapısı, Mumcular minyatürü.
(Minyatür görünür. Kapalı bir hanın içinde,
beyaz mumlarla kaplı bir küçücük dükkan.
Mumcunun dükkanı.)
MİNYATÜR USTASI- Evvel zamanların birinde altı üstü, çevresi çehresi kapalı, 7 kapılı bir han varmış. 7 kat cihanın
üzerinde kurulmuş en büyük hanmış. Avlusu yok, çatısı çok,
içi loşmuş. 77 sokağını arşınlayan 77 milletten insanla doluymuş. Kutu kutu dükkanlarının içinde, türlü türlü malları birbirinden çok, müşterileri renklerden serhoş,
esnafları hepsinden hoşmuş. Binlerce esnaf her günün sabahı,
bu hanın 7 kapısını açıp, besmeleyle girer, edebiyle işini
yapar, 7 kapısını bağlayıp çıkarmış. Kalın duvarlarından,
duvarlarını
birbirine
bağlayan
kemerlerinden,
tepeye
uzayan sütunlarından, sütunların ucundaki tavanlarından
bir süzme ışık sızmazmış. Gökyüzünün o keskin ışığı bir
iğne ucu çatlak bulamazmış ki kesip de içeri girsin. Bunun içindir ki her sokağının yüksek tavanlarına lacivert
gökler, sarı yıldızlar, türkuaz tonlar işlenmiş. Girenlerin
gecesiyle gündüzü, başıyla yüreği birbirine dönermiş. Arı
gibi işleyen esnafı, gün yüzü görmezmiş, günü fark etmeden geceye dönermiş. Avuç içi kadar dükkanlarından avuç
avuç kazanıp kalabalık ailelerini geçindirirlermiş. Gün
yüzü görsünler diye, gün yüzü görmeden çalışırlarmış. Bu
karanlık cihan hanının, kalın duvarlarını, karanlık dehlizlerini, daracık sokaklarını, minicik dükkanlarını, minnacık
türlü türlü malları ışıldatırmış. Aynacıların aynaları,
şapkacıların iğneleri, arabacıların tekerleri, mumcuların
mumları… Dükkanların hiçbiri diğerinden büyük değilmiş. Kendi kısmetlerine kanaat edecek kadarmış. İşte bu kutu kutu
dükkanların birinde de, tek başına yaşar bir mum esnafı
varmış. Güne hasret, güneşe hasret, ışık aşığı mum ustası
aşka ışık yaparmış. Ama bir gün olsun o ışığı yakamamış. Ne
yakalamış, yakmış, ne yanmış ne sönmüş. Yıllar var ki hep
beklemiş. Bu kararmış dünyada bir ışık beklemiş, bu kalın
taş duvarları bir kılıç serinliğinde kesecek, ona değecek
bir ışık. 7 kat cihanın 7 kapılı hanında, sokaklardan dehlizlere aramış, bulamamış.
(Mumcular minyatürü canlanır. Mumcu Ustası
sessiz sakindir fazla konuşmaz, zevzeklik
etmez, bu yüzden onu esnaf komşularının
dilinden tanırız.)
BİRİNCİ ESNAF- Mumcu, bu cihan hanının mumudur. Mum gibi
adamdır. Mum gibi suskun, mum gibi dimdik, mum gibi bembeyaz,
dürüst, namuslu, tertemiz bir esnaftır. Biz burada 77 milletten esnaf, 77 milletten insanı ağırlarız, alırız satarız,
geliriz gideriz, bir gün olsun Mumcudan dert çekmeyiz.
İKİNCİ ESNAF- Dili bağlı, gözü bağlı, beli bağlıdır. Kimsenin
dedikodusunu yapmaz, kötü söz söylemez, kimsenin ayıbını
görmez. Kimseye kötü gözle baktığı görülmez. kimsenin onuruna namusuna göz dikmez. Onun tek işi mum yapıp mum satmak,
tek tutkusu aşkın ışığını bulmaktır.
BİRİNCİ ESNAF- 7 kat cihanın yükünü yüklenmiş bu handa başı
dönen, soluğu kesilen, gözü yorulan her insan evladı mumcuda
dinlenir, kendine gelir, kendini bulurmuş.
İKİNCİ ESNAF- Onun suskunluğu, hanın bütün sesini susturur;
onun mumları, handaki bütün renklerin gürültüsünü dindirir.
BİRİNCİ ESNAF- Mum yapardı ama yakmazdı.
MUM USTASI- Benim mum yakabilecek ateşim yok sizin varsa
buyurun.
İKİNCİ ESNAF- Hayatı boyunca o ateşi aradı.
BİRİNCİ ESNAF- Biz her gün bir kandil yakar koyarız dükkanına,
bitene kadar çalışır, kandil bitince işini de bitirir. Bilmiyoruz o küçücük dükkanında mı kalır ama hepimizden önce
gelirdi.
İKİNCİ ESNAF- Her sabah kapının karşısındaki tezgahında
buluruz onu. Elimizde kandil, selamlar işimize koyuluruz.
Günaydın Usta.
MUMCU- Günaydın, ellerine sağlık.
İKİNCİ ESNAF- Sağ ol, senin de. Kolay gelsin.
BİRİNCİ ESNAF- Hele gün içinde yorulunca yanına gidip bir
soluk almak, dünyaya değer.
İKİNCİ ESNAF- Sadece biz değil, müşteriler için de bir soluk,
mumcunun dükkanı ve mumcu.
ÇIRAK- Hayatı boyunca mumlarını yakacak ateşi arayan bir
mumcu.
BİRİNCİ ESNAF- Kolay gelsin Usta çok yorulduk bir soluklanalım
dedim.
İKİNCİ USTA- Bugün han yine çok kalabalık, çok şükür.
MUMCU- Hoş geldiniz. Buyurun oturun.
BİRİNCİ ESNAF- Yaptığın mumlar kim bilir kaç kişinin yolunu aydınlattı Usta. Kaç evi, kaç dükkanı… Kim bilir nelere
şahit oldu, ne sırlara, ne yazılara, hangi karanlıklara…
İKİNCİ ESNAF- Hele bizim; gecemize de gündüzümüze de sırdaşlık
eder, kendin gibi mumların da.
ÇIRAK- Rüya gibi. Mumcu, mumları, dükkanı, minyatürü, hikayesi hepsi rüya gibi.
MİNYATÜR USTASI- İşte o karanlık handa, günlerden bir gün,
rüya gibi bir gece, bizim mumcu, gerçeğin peşinde rüyanın
izinde, rüyanın içinde mi dışında mı bilinmez bir ışığın
peşinde…
ÇIRAK- Rüyasının peşinde.
MİNYATÜR USTASI- Rüyanın içinde, uykusunun en derininde.
(Minyatür Ustası Çırağa sessiz olması için
işaret eder.)
(Sessizlik)
MİNYATÜR USTASI- O gece karanlık han, hiç olmadığı kadar
karanlıkmış, zifiri. Zifiri karanlığın içinde Mumcu yapayalnız.
Gündüzden döktüğü mumlar henüz yumuşak, sıra sıra iplere
dizili. İçlerindeki fitiller ince pamuk ipliğinden bağlanmış,
ateşini beklemekte, sessizce, sakince. Her mumun kalbi fitilse, bizim mumcunun kalbi de onu yakacak ateşin fikriyle
dolmuş bu gece. Gerçek bir aşkmış bu. Yolunu bilmediği,
bir labirentin içindeymiş gibi aradığı aşkın ışığı… Ömrünce
yolunu aradığı ama bulamadığı aşkın ışığı… Hep tek başına
aramış gerçek aşkın yolunu, belki de bundandır bunca yıldır
bulamayışı. Belki de onun yolu yalnızlıkla kapanmıştı. Bir
yol bulmalıydı. Birden sıçradı ama uyanmadı aynı derinlikte
aniden bir gölge gördü. Fırladı gölgenin peşinden.
(Aniden sahnenin tüm ışıkları söner. Karanlık.
Çırak mum yakar, Minyatür Ustası hikayeyi
anlatmaya devam eder.)
MUMCU- Gölgesi olduğuna göre ışığı da vardır. Bunca yıldır
bunun için durmuşum sanki, bunca yıldır bu gölgeyi kovalamak
için bedenimi dinlendirmiş, bunca yıldır bu gölgenin ışığını
bulmak için ömrümü dindirmiştim.
MİNYATÜR USTASI- Gözleri, elleri, hiç seslenmediği dili,
bunca yıldır bunun için susmuştu sanki. Ve şimdi sadece bu
gölge için sesleniyordu.
MUMCU- Gölgesi olduğuna göre ışığı da olmalıydı. Koştum, 7
cihanın en büyük hanında ıssız koridorlarında koşuyordum,
durmaksızın soluk soluğa.
MİNYATÜR USTASI- O koştukça sokaklar uzuyor, bilmediği
sokaklara giriyor, o sokaklardan koridorlar açılıyor, koridorlardan dehlizler çıkıyor, sütunların üzerinden tavanlar uzuyor ve hiçbirinden bir ışık sızmıyor ama o ışığı
arıyordu. Bir labirentin içindeymiş gibi dört döndü ve çaresiz bacakları yere yığıldığında tekrar kendi dükkanındaydı.
Tezgahının dibinde soluksuz. Tam bu sırada iki çakmak göz
yanıverdi karşısında.
MUMCU- Gölgenin ışığı.
MİNYATÜR USTASI- Saatlerdir peşinden koştuğu
ışığı çakmak gibi yanıverdi gözlerinin önünde.
o
gölgenin
MUMCU- İki çakmak göz.
MİNYATÜR USTASI- Meğer saatlerdir koşa koşa aradığı gölgenin
ışığı, kendi mekanında duruyormuş. Bu, çakmak gözleri ışıl
ışıl parlayan, pırıl pırıl bir kadınmış.
MUMCU- Buradasın. Seni arıyordum. Hep burada mıydın?
(Sessizlik. Cevap alamaz.)
MUMCU- Benden kaçıyor muydun? Yoksa bekliyor muydun bilemedim.
MİNYATÜR USTASI- Bilemedi ama şimdi onunlaydı. İki çakmak
göz… Yürek ateşiyle yanan iki çakmak göz... Gerçek aşkı
aydınlatacak iki çakmak göz. Bunca yıldır tek başına aradığı
gerçek aşkın yolunu aydınlatacak, kalbinin fitilini yakacak
iki çakmak göz. Ateşle mum…
(Mumcu kadına anlatır.)
MUMCU- Her mumun kalbi fitildir. Pamuk ipliğindendir. Alevle
tutuşur. Bitene kadar erir. Fitil yanarken mum erir, mum
erirken fitil biter. Ancak birbirlerini bulduklarında var
olurlar. Ve birbirlerini bulduktan sonra yok olurlar. Ama
o an her yer aydınlanır. Herkesin yolu, geleceği, dünyası
aydınlanır.
MİNYATÜR USTASI- Mumcu, ömrü boyunca aradığı ateşi kadının
çakmak gözlerinde bulmuştu. Aşkın ateşini. Mecazi aşk ona
gerçek aşkın ışığını vermişti. Kalbinin fitili bu ateşle yandı,
iki çakmak gözle. O yandıkça bütün mumlarını yaktı, mumlardan
çıkan ışık aynacının aynalarına yansıdı, oradan kavukçunun
iğnelerine, kavukların tepesine taktığı aleme, arabacının
tekerlerinden, tüm esnafın ürünlerinde parladı çaktı. Mumcunun kalbinin fitili yandıkça yandı, eridi, karıştı, söndü.
Eridikçe “erdi”. Su gibi arındı, sırlara erdi.
BİRİNCİ ESNAF- Bizler o sabah hanın 7 kapısını besmeleyle
açtığımızda üzerimize nur yağdı. Rivayet olunur ki gece
boyunca hanın bütün dükkanları aydınlanmış, han etrafına
ışıklar saçmış, sabaha kadar. Ve o gün handaki bütün esnafın
bütün dükkanlarına bereket yağdı. Mumcunun dükkanında ise
eriyip sönmüş mumlar bulduk. Bir daha hiçbir sabah onu
selamlayamadık. Ama biliriz ki üzerimize yağan bereketle o
bizi her sabah selamlar, erip gittiği gök kubbeden.
ÇIRAK: Rüya gibi bir minyatürdü.
(Minyatür Ustası, Çırağın çizimlerine bakar.)
MİNYATÜR USTASI- Sen de rüya kadar hızlısın, çizgilerin
iyice inceldi. Tüy fırçada çok başarılısın.
(Çırak çok heyecanlanır. Uzun zaman sonra iyi
bir şeyler duymak onu sevindirmişken,)
MİNYATÜR USTASI- Mumlarımız sönmek üzere. Elektriği de kestiler.
(Çırak çok üzülür ama Ustasına belli etmemeye
çalışır.)
ÇIRAK- Ben yarın için mum alırım, siz hiç dert etmeyin.
MİNYATÜR
USTASIYarın
akşama
kalmayız,
karanlıkta
çalışamayız, gündüz biraz çalışır bitiririz. Hikayeye vakit
kalmayabilir. Şimdilik sana iyi geceler, sabah görüşürüz.
ÇIRAK- Tam da kitabın sonuna yaklaşmıştık ve kalan minyatürleri de görmeyi çok istiyordum. Bir yol olmalı. Her geçen
gün buradaki alanımız daralıyor. Zamanımız daralıyor. Oysa
ben hiç durmaksızın yol almak istiyorum. Bu uzun yolculukta
hiç durmadan.
(Elektriğin kesik olduğunu unutup düğmeye
basar ama aydınlanmaz. Cebinden yevmiyesini
çıkarır, lambaya bakar. Kararlıdır.)
ÇIRAK- Yarın bu işi çözeceğim. Usta izin verse de vermese de
yarın bu elektriği açtıracağım.
(Ertesi gün)
(Elektrik açılmıştır.)
MİNYATÜR USTASIelektriği.
Hala
çözemedim
kim
nasıl
açtırdı
bu
ÇIRAK- Mumcunun nuru bizim dükkana da yağdı herhalde bu
gece. Bakın her yer ışıl ışıl. Kim bilir belki kiramız borcumuz bile kapanmıştır.
MİNYATÜR USTASI- Senin şansına. Artık kitabımız bitiyor, son
minyatüre geldik.
(Çırak kitaba devam edebilecekleri için çok
mutludur.)
ÇIRAK- Gördüğüm en güzel kitaptı, renkleriyle, hikayeleriyle. Şimdi hangi kapıyı hangi esnafla geçeceğiz?
MİNYATÜR USTASI- Bu seferki minyatür, hepsini
anlatıyor. Hepsinin birliğini. Ahilik minyatürü.
birden
ÇIRAK- Çok renkli görünüyor.
MİNYATÜR USTASI- Tüm renklerin birliği. Ahilik Birliği.
Birliğin gücünü. Dayanışmanın özünü. Yüzlerce yıl öncesinden
Ahi Evran’ın fikrini. Ahilik Birliğinde şed kuşatma törenini
anlatıyor bu minyatür.
ÇIRAK- Bir çırak olarak şed kuşatma törenini ben de çok merak
ediyordum.
MİNYATÜR USTASI- Ahilik Birliğinde ustasının yanında yıllarca
çalışıp, sanatını öğrenen kalfaların artık Usta olabilmek
için Ahi Baba ve heyetinden onay aldığı bir törendir. Yani
kalfalıktan ustalığa yükselme törenidir.
ÇIRAK- Ne mutlu.
MİNYATÜR USTASI: Umarım sen de o günleri görebilirsin. İşine
sadık ve becerikli bir çıraksın, Usta olacağın günler de
gelecektir elbet.
(Çırak mahcup olur.)
ÇIRAK- Üstelik
ayrıcalık.
bu
olayı
bir
törenle
yaşamak
büyük
bir
MİNYATÜR USTASI- Bu minyatürde, ortada gördüğün kişiler Ahi
Baba ve heyetidir. Bir kalfanın ustalığa geçiş töreni için
toplanmışlardır.
(Minyatür canlanır, bu minyatürde oynayacak
kişiler yerlerini alırlar.)
MİNYATÜR USTASI- Ahi Baba ve heyeti, önce birbirlerinin
hatırlarını sorarlar. Ahi Şeyhlerinin her birinin giysisinin
rengi, temsil ettikleri meslek grubuna göre değişir. Ahi
Baba’nınki ise saflığı, temizliği temsilen beyaz renktedir.
Önce dualar edilir. Sonra Yiğitbaşı gelerek hepsini selamlar.
ÇIRAK- Yiğitbaşı kimdir?
MİNYATÜR USTASI- Yiğitbaşı, usta olacak kişinin denetimini
yapar, onayını verir ve Ahi Babaya yardımcı olur.
AHİ BABA- Ey erenler sizler de münasip görürseniz, bugün
burada bir gencimizi ustalığa terfi ettireceğiz. Müsaade
buyurursanız törene başlayalım.
(Heyet onay verir.)
YİĞİTBAŞI- Bugün huzurunuza çıkacak ve ustalık için izninizi
arz edecek olan Kalfamız, uzun zamandır ustasının yanında
çalışmış, eğitim görmüş, sanatını öğrenmiş, yıllar içinde
gerekli şartları yerine getirmiş bir nakkaştır.
(Çırak heyecanlanır.)
ÇIRAK- Nakkaş mı? Sizin gibi bir minyatür ustasının hikayesi
mi yoksa?
MİNYATÜR USTASI- Evet, senin, benim gibi bir minyatür
sanatçısı, bu törenle Ustalığa aday olmuştur. Bakalım Usta
olabilecek mi?
ÇIRAK- Bakalım ben de bir gün usta olabilecek miyim?
(Minyatür Ustası töreni anlatmaya devam eder.)
MİNYATÜR USTASI- Ustası, kalfasına Usta olması için destek
vermiş ve heyetin müsaadelerine sunmuştur.
YİĞİTBAŞI- Münasip görürseniz Kalfamızı huzurunuza getirelim.
(Ahi Baba heyetin diğer üyelerine sorar.)
AHİ BABA- Münasip midir?
HEYET ÜYELERİ- Münasiptir.
(Yiğitbaşına;)
AHİ BABA- Münasiptir, buyursun gelsinler.
MİNYATÜR USTASI- Yiğitbaşı geri geri çıkarak huzurdan
ayrılır. Sonra bir elinde ibrik, diğerinde süpürgeyle gelir.
Ustalığa geçecek kalfanın, huzura çıkacağı yolu su ve süpürgeyle temizler. Bu yol temizlik, dürüstlük, iyilik yoludur.
Yine yüzü heyete dönük vaziyette çıkar ve bu kez tepsi içinde
hediyelerle döner.
(Yiğitbaşı, hediyeleri Heyete sunar.)
AHİ BABA- Bu tepsideki hediyeler ortak sandığa konulsun.
ÇIRAK- Ortak sandık?
MİNYATÜR USTASI- Zor duruma düşen esnaflar için düşünülmüştür
ortak sandık. Hastalanan, ailesi ve kendisi bakıma muhtaç
kalan ya da iş yeri kullanılamaz hale gelen esnaflara, bu ortak sandıktan yardım edilirmiş.
(Çırak hayran kalır.)
ÇIRAK- Gerçek bir birlik bu.
MİNYATÜR USTASI- Birlikten doğan gücün en güzel yansıması.
Tabi ki sadece gelen hediyelerle dolmazmış sandık. Esnaflar sistemli bir biçimde gelirlerinin bir kısmını sandığa
ayırırlarmış. “Bir-lik”, herkesin “bir” olduğu büyük bir
bütünlük. Kiminin bir avuç para attığı, kiminin tek bir
birlik atabildiği ama hepsinin, içinde birlik sağladığı bir
sandıkmış. Birlik olmak böyleymiş.
ÇIRAK- Ama bu birliğin içinde olabilmek de, burada ustalaşmak
da hiç kolay olmuyor anlaşılan.
MİNYATÜR USTASI- Elbette. Bu törenlerde, heyetin yakınında
bulunan üç temel unsur da çok anlamlıdır: Su, tuz ve toprak.
ÇIRAK- Bunlar ne için?
MİNYATÜR USTASI- Su temizliği simgeler. Tuz hayatın tadını,
toprak dönüşün yine toprağa olacağını simgeler. Sonra
Yiğitbaşı, Kalfa ve Kalfanın Ustası huzura çıkarlar.
(Yiğitbaşı, Kalfa ve Kalfanın Ustası, ağır
ve törensi adımlarla gelip, saygıyla Heyetin
karşısında dururlar.)
(Törendeki her ayrıntı gibi onların hareketleri
ve duruşları da anlamlıdır. Ustanın ve
Yiğitbaşının elleri önlerinde başları eğik
saygıyla heyet karşısına geçmişler, Kalfayı
ortalarına almışlardır. Kalfa, kollarını önden
kavuşturup kulaklarından tutar. Bu duruşuyla
son öğütlere hazır olduğunu ifade eder. Ayak
baş parmakları ise birbirleri üzerindedir.)
(Yiğitbaşı, Kalfa ve Ustası tarif edildiği
şekilde dururlar.)
ÇIRAK- Neden böyle dururlar?
MİNYATÜR USTASI- Çünkü sol başparmak hissiyatı, sağ başparmak
aklı temsil eder. İnsanoğlu her işe hissiyatıyla başlar.
Büyüyüp kemale erince aklını kullanır. Üçü de heyetin huzurunda bu vaziyette beklerler.
(Salavat getirilir.)
AHİ BABA- Yiğitbaşı, huzura getirdiğin,
isteyen bu gencimiz hangi meslektendir.
ustalığa
geçmek
YİĞİTBAŞI- Nakkaştır.
AHİ BABA- Ne zamandır ustasının yanında çalışır?
YİĞİTBAŞI- 10 yıldır çalışmaktadır.
AHİ BABA- Mesleğinde yetkinliğe erişmiş midir?
YİĞİTBAŞI- Bizler yaptığı işleri inceledik, ustasının tavsiyelerini aldık ve size yaptığı minyatürlerden bazılarını
getirdik.
AHİ BABA- Buyurun.
(Yiğitbaşı yine aynı törensi yürüyüşle Kalfanın
yaptığı eserleri Heyete sunar.)
MİNYATÜR USTASI- Büyük sınav başlar.
ÇIRAK- Umarım beğenirler ve Kalfa Ustalığa geçebilir.
(Eserler tek tek incelenir.)
AHİ BABA- Bu kalfanın yaptığı eserler hepimizin gözünü gönlünü hoş etti. Tek tek hepsinde büyük incelik var, maharet
var.
(Çırak çok sevinir ve rahatlar.)
ÇIRAK- Oh çok şükür.
MİNYATÜR USTASI- Dur bakalım sınav bitmedi,
başlıyor. Maharet, işin en kolay yanı.
asıl
şimdi
AHİ BABA- Yiğitbaşı, peki siz bu Kalfamızın ahlakını nasıl
bulursunuz?
YİĞİTBAŞI- Ustası ve yol kardeşleri iyiliğine şahitlerdir ve
takdirlerine layık olmuştur.
AHİ BABA- Unutmayasın ki güzel ahlak işinin en başı olmalı.
Nefsine esir olmayasın. Kötü sözden, gıybetten uzak durasın.
Boğazından bir tek haram lokma geçirmeyesin.
(Ahi Baba, öğütlerden sonra Kalfa’nın Ustasına
sorar.)
AHİ BABA- Usta, huzurumuza getirdiğin Kalfanın sanatı için
sen ne buyurursun?
KALFANIN USTASI- Uzun yıllardır yanımda çalışan Kalfam,
işinin sanatını yıllar içinde, sabırla, özenle ve disiplinle
edinmiştir. Minyatür sanatında Ustalık mertebesine erişecek
eserler yapmaya başlamıştır. Maharetini ve Ustalığını
huzurlarınıza takdir ederim.
AHİ BABA- Peki ahlakı için ne buyurursunuz?
KALFANIN USTASI- Dünya işlerine ve ahlakına da her işine
de kefil olurum. Yıllardır birlikte çalışırız, ne büyüklerine, ne küçüklerine, ne ustalarına, ne komşularına hiçbir
kötülüğü görülmemiştir.
(Ahi Baba Heyete yönelir ve sorar.)
AHİ BABA- Ey erenler, bu kalfanın işlerini gördük, beğendik,
ahlakını duyduk memnun olduk, onun iş yeri açıp, ustalık
mertebesine gelmesini uygun görür müsünüz?
(Heyet onaylar.)
(Ahi Baba Kalfaya yönelir, ona öğüt vermeye
başlar.)
AHİ BABA- Ey oğul, Ustan senden ziyadesiyle memnuniyetini
dile getirdi. Bizler de yaptığın işlere, girdiğin yola,
insaniyetine kanaat getirdik. Şimdi söyleyeceklerimi can
kulağıyla dinle.
Ahlakın senin nefesin olsun. Doğruluk da ahlakının
temeli olsun. Ve şimdi göreceklerini unutma.
(Ahi Baba eline bir terazi alır.)
Ölçüde, tartıda bir tek zerre yanılmayasın, kimsenin hakkını yemeyesin.
(Ahi Baba eline bir parça toprak alır.)
Kibri unut, her gün üzerine bastığımız ve tekrar
içine gireceğimiz toprak kadar mütevazi ol.
(Ahi Baba, içi su dolu ibriği alır.)
AHİ BABA- Su gibi berrak ol. Su gibi temiz ol.
(Ahi Baba, önce toprağın olduğu kabın içine su
döker. Sonra, eline bir kaya parçası alır.)
AHİ BABA- Bu elimdeki taş kadar sağlam ol. Ne olursa olsun,
hangi devirde olursan ol, tek başına bile kalsan, tüm
zorlukların karşısında yıkılmadan kaya gibi dur. Hayatın
zorlukları karşısında iradeni kaya gibi sağlam tut. Tüm
bunları yaparken ustalığını her gün büyüt, sanatını her an
geliştir, kendin gibi ustalar yetiştir ama yetiştirdiklerine
şefkatli ol, hangi zorlukta olursan ol, kendinden önce onların
haklarını ver. Ahlakını vicdanından ayırmayasın, Ustalığının
hayrını, hem sen göresin, hem başkaları…
(Heyete sorar.)
AHİ BABA- Ey erenler sizler de münasip görürseniz yeni
Ustamıza peştamal kuşatalım.
HEYET ÜYELERİ: Münasiptir, buyurun.
(Salavat getirirlerken, bir tepsi içinde kuşak
getirilir.)
(Ustası, Kalfasına, kuşağı üç kere bağlar ve üç
kere çözer.)
MİNYATÜR USTASI- Ustası, kalfalık kuşağını çözerken Ahilik
geleneğinin üç kapısının kapandığını ifade eder.
KALFANIN USTASI- Dilini bağlı tut, gözünü bağlı tut, belini
tut.
MİNYATÜR USTASI- Ustası, ustalık kuşağını bağlarken de Ahilik geleneğinde üç kapının açıldığını ifade eder.
KALFANIN USTASI- Elini açık tut, sofranı açık tut, kapını
açık tut.
MİNYATÜR USTASI- Ve dördüncü bağlamada atılan düğümde ise
artık hep vicdan muhasebesi yapacağını belirtir.
KALFANIN USTASI- Ey oğul, çıraklıktan kalfalığa, kalfalıktan
ustalığa yetişmen için elimden geleni yaptım. Şimdi sana tüm
haklarımı helal ediyorum. Senin de bana geçmiş hakların olduysa eğer, heyetin huzurlarında helalliğini istiyorum.
KALFA- Benim sizde ne hakkım olabilir, sayenizde iş sahibi oldum, ekmeğinizi yedim. Benim değil ancak sizin bende
hakkınız çoktur, asıl ben yüce heyetin huzurunda sizden
helallik isterim.
KALFANIN USTASI- Ustalığının her gününde hayırlı işler
göresin, her işinin hayrını göresin, yardım edenlerin çok
olsun, yardım ettiklerin daha da çok olsun. Ahilik geleneklerine bağlı olasın ve bunca yıldır ettiğim nasihatleri
unutmayasın, bu sana son tavsiyemdir. Hakkım sonuna kadar
helal olsun.
(Kalfa, Ustasının elini öper.)
AHİ BABA- Ustalığın hayırlı olsun.
(Kalfa, Ahi Babanın elini öper. Sırayla büyükten küçüğe hepsinin elini öper. Eli öpülen
sırasıyla çıkar, en son yiğitbaşının elini
öper, onunla birlikte çıkarlar.)
(Bu sırada Minyatür Ustasının dükkanına bir
görevli girer.)
GÖREVLİ- İyi günler beyefendi, dükkan sahibi ev sahibinizin
talimatıyla buradayız, size anlayışla tanımış olduğu süre
bugün dolmuştur. Dükkan kapanıyor, bugün acilen boşaltmanız
gerekiyor.
(Çırak hayretler içinde!)
ÇIRAK- Nasıl olur, ustam taşınıyor muyuz? Nereye çıkarız?
MİNYATÜR USTASI- Taşınmıyoruz, buradan çıkarılıyoruz.
(Çırak görevliye ısrar eder.)
ÇIRAK- Ustam yıllardır bu dükkanda çalışıyor, böyle bir anda
çıkaramazsınız.
GÖREVLİ- Ama aylardır da kira ödemiyor.
ÇIRAK: Ödemiyor değil, ödeyemiyor, son iki aydır.
(Minyatür Ustası çırağı sakinleştirmeye
çalışır.)
GÖREVLİ- Bu akşama kadar burası boşalacak, boşaltmazsanız da
kapıya kilit vurulacak.
MİNYATÜR USTASI- Bize belli bir süre vermeniz gerekir, bu
kadar kısa zamanda nasıl taşınabiliriz?
GÖREVLİ- Süre verilemiyor. Çünkü dükkan bugün başkalarına
satılıyor. Ve ev sahibiniz, sattığı kişilere dükkanı boş
vermek istiyor. Zorluk çıkarmayın, akşama kadar boşaltmış
olun lütfen.
(Görevli çıkar. Minyatür Ustası ve Çırak
şoktadır.)
ÇIRAK- Çok büyük haksızlık, şu koskoca dünyada işimizi
sığdıracağımız minnacık bir yer ayrılamıyor mu? Oysa bizim
yüreğimiz her geçen gün büyüdükçe nakşımız daha da küçülüyordu. Bir gül yaprağının üzerine bir dünya nakşedecek kadar
küçülüyorduk.
MİNYATÜR USTASI- Evet, dünya büyüdükçe biz küçültüyorduk.
Onu, bir tüy kalemin ucundan bir gül yaprağına sığdıracak
kadar küçülüyorduk. Ama bu kocaman dünya o tek yaprağı bile
sığdırmadı, hiçbir köşesine. Kıyamadı, bir tek yapraklık
bile yer vermeye. Yapacak bir şey yok, toparlanalım.
(Akşam olmuştur. Minyatür Ustası ve Çırağı
dükkanı toplamaya çalışmaktadırlar. Bu sırada
dükkanın yeni sahipleri gelir.)
(Çırak yanlarına gider.)
ÇIRAK- Buyurun galiba dükkanın yeni sahipleri sizsiniz. Biz
de toplanıyorduk. Biraz daha zaman verirseniz bitiririz.
AHİ BABA- Toplanmayın. Ne olursa olsun, hangi devirde olursan ol, tek başına bile kalsan, tüm zorlukların karşısında
yıkılmadan kaya gibi dur. Hayatın zorlukları karşısında
iradeni kaya gibi sağlam tut.
MİNYATÜR USTASI- Siz? Ahilik Birliğinde tanışmıştık.
AHİ BABA- Evet bizler dükkanınızı satın aldık. Duyduk ki
esnaf kardeşimiz zor duruma düşmüş, iş yeri kullanılamaz
hale getirilmiş. Birlik olarak Ortak sandığımızı açmaya karar verdik. Ahi Birliğimiz, dükkanınızı satın aldı ve içine
de yeniden sizin yerleşmenizi uygun gördü. Ki, bu diyarda
sizden başka kimselerin yapmadığı bu işi başkalarına da
öğretesiniz, yeni Ustalar yetiştiresiniz diye, edebiyle.
MİNYATÜR USTASI- Evet biz minyatür sanatçıları çok azaldık,
dünya çoğaldıkça biz azaldık ama bitmiş değiliz, yeni
Ustalarımız ve onların da yeni Çıraklarıyla daha nice nesilden nesle, öğreteceğimiz bir iştir bu, birliğimiz bir
oldukça. Şu yeryüzünde bir tek yaprak tanesi kalsa bile…
SON...
Birinci Mansiyon Ödülü
ÜÇ EREN
AHİ EVRAN-I VELÎ
YUNUS EMRE
HACI BEKTAŞ-I VELÎ
Ufuk ÇENGİZ
Ufuk Cengiz, 1989 yılı Ekim ayının 19. Gününde
doğdu. İlk ve orta öğretimi memleketi olan
Kırşehir’de, lisans eğitiminin ilk yılını Nevşehir
Hacı Bektaş Üniversitesi’nde, diğer üç yılını
Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi’nde Türk Dili
ve Edebiyatı Bölümü’nde tamamlamıştır. Halen
Erciyes Üniversitesi Türk Halk Edebiyatı bilim
dalında yüksek lisans eğitimine devam etmektedir.
2000 yılında tiyatro ile tanışan Ufuk Cengiz,
çocuk yaştan itibaren tiyatro oyunlarında yer
almış, liseden sonra kurduğu “Evran Tiyatro
Kültür ve Sanat Akademisi” çatısı altında her yıl
Çanakkale Zaferi’nin yıldönümleri münasebetiyle derlediği ve kendisinin kaleme aldığı tiyatro
oyunlarını yönetmiş ve oyuncu kadrosunda da
yer almıştır. 2014 yılında düzenlenen “Ahi Evran
ve Ahilik Konulu Uluslararası Tiyatro Eseri ve
Senaryo Yarışmasında” tiyatro eseri alanında “Üç
Eren Ahi Evran-ı Veli, Yunus Emre, Hacı Bektaş-ı
Veli” adlı eseri ile uluslararası alanda 3. olmuş, 1.
mansiyon ödülünü almıştır.
Kırşehir Belediyesi Basın ve Halkla İlişkiler
Müdürlüğü’nün kültür yayınlarından bazılarının
redaktörlüğünü yapmış ve Kırşehir Belediyesi Aile Yaşam Merkezi’nde Yaratıcı Yazarlık
Atölyesi vermiştir. Milli Eğitim Bakanlığına bağlı
Kırşehir Halk Eğitim Merkezi’nde, mezun olduğu
Kırşehir Lisesi’nde, Gençlik Merkezi’nde, E Tipi
Kapalı Ceza İnfaz Kurumu’nda, Polis Meslek
Yüksekokulu’nda tiyatro eğitmenliği yapmıştır
ve hâlen Kırşehir Belediyesi Gençlik Merkezi’nde
(Begem) tiyatro eğitmenliği yapmaktadır.
“Renklerle Hayat Anlatısı” “Yaratılış Anlatıları”
“Hayatın Örtülü Yüzü” “İstiklal Marşı’nı Anlamak” “Üniversiteyi Bitirince Üniversiteli Oldum” gibi söyleşileri olan Ufuk Cengiz’in tarihi
roman türündeki özgün eseri 2015 Mart ayında
yayınlanacaktır
KİŞİ KADROSU
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
AHİ EVRAN-I VELÎ
HACI BEKTAŞ-I VELÎ
YÛNUS EMRE
GÜLŞEHRÎ
EDEBALİ
FATMA BACI
GÖNCÜ ZEKİ
KALFA
ESEF
ÇARIKÇI
SABIR ANA
NİLÜFER HATUN
1.KÖYLÜ- 1. YOL KARDEŞİ-1.MÜRİD
2.KÖYLÜ- 2. YOL KARDEŞİ-2.MÜRİD
“ÜÇ EREN”
I.PERDE
SAHNE I
Mekân: Hünkâr Hacı Bektaş-ı Velî dergâhıdır.
Ceylan motifli duvar halıları vardır. (Hünkâr
Hacı Bektaş-ı Velî posta oturmuş, iki müridi de Hünkâr’ın dizleri dibinde oturmaktadır.
Semah ekibi Hünkâr’ın huzurunda semah dönmektedir. Semahın sonuna gelindiğinde ortamı sis
kaplar. Semah ekibi yavaşlar ve sabit bir hâl
alırlar. )
SEMAH EKİBİ - (Hep bir ağızdan yüksek bir sesle)
Hüü!..
HÜNKÂR- Canlar,
Yolumuz; ilim, irfan ve insan sevgisi
üzerinedir.
Nefsine ağır geleni kimseye tatbîk etme!
Eline, diline, beline hâkim ol!
Marifet; nefsi silmek değil, bilmektir…
DÂVUDÎ BİR SES- Mahmud yola çıktı; Nasîrüddîn Mahmud geliyor…
Ahi Sultan sana doğru gelmekte ey Hünkâr!
HÜNKÂR-
Dost çıkmışsa yola,
Arzusu varmaksa bana,
Can kurban dost yoluna…
Varıp düşem ben de yola…
(Bu sözden sonra semah ekibinin yarısı postun
sağına yarısı da soluna olmak üzere yüzleri seyirciye dönük vaziyette hilal şekli alırlar. Elleri önlerinde bağlıdır. Bu konuşmadan habersiz
gibidirler. Hünkâr’ın yanında oturan iki mürid onlar da gaybdan gelen bu sesten habersizdirler.
Posta bakarlar, Hünkâr’ın kalktığını fark edip
yanına koşarlar.)
MÜRİDLER- Hünkâr’ım!
HÜNKÂR-
Sizler geleni ağırlayın, gideni uğurlayın.
Açları doyurun, yoksulları gözetin.
Şüphesiz rızık Allah’tandır.
Bir dost bizi dilemiş, yılları yel eylemiş,
Dereleri yol eylemiş de bir yakın tepeye gelmiş.
(Hünkâr, sahne ortasına ilerler)
Şu meydana aşk olsun,
Erenler demine aşk olsun.
Hû dost… hû dost…
Durmayın semahınız şen olsun…
(Der ve eliyle işaret eder, saz çalınmaya başlar,
semah gösterisi 3 dakika daha devam eder. Semah
dönülürken Hünkâr çıkar, diğer iki mürid yolcu
eder. Semah biter, semah ekibi sahneden çıkar.
Diğerleri de çıkar. Dekor bir dağ görünümüdür. Ahi
Evran, derviş kıyafetiyle sahnededir. Elinde âsâsı
vardır.)
HÜNKÂR-(Dervişe yaklaşır.) Aşk olsun ey derviş…
AHİ EVRAN- Aşkın cemâl olsun.
HÜNKÂR-Cemâlin nûr olsun.
AHİ EVRAN- Nûrunalâ olsun.
(İki velî sarılırlar birbirlerine.)
HÜNKÂR- “Nûrunalânûr” olsun.
Bizi dilemişsiniz Sultanım…
(Not: Bu bir âyettir ve nûr üstüne nûr demektir. Alâ’daki ilk a sesi kısa okunacak)
AHİ EVRAN- Dileğimiz aşktır Hünkâr’ım…
HÜNKÂR- Aşkı niçin istersiniz Sultan’ım?
AHİ EVRAN- Maşuğa can fedâdır Hünkâr’ım…
HÜNKÂR- Ey
anlarsınız?
Ahi
Sultan,
dört
kapının
söylediğini
nasıl
AHİ EVRAN- Aşkla Hünkâr’ım…
İlimle girersin şeriate, ilimsiz,
yolu bulamazsın.
Aşkla sarılırsın tarikate, aşksız ona tutunamazsın.
Aşkla yürürsün marifete, aşksız berhudar olamazsın.
Aşkla ulaşırsın hakikate, aşksız Hakk’a varamazsın.
HÜNKÂR- Aşk olsun yâ Sultan’ım!
AHİ EVRAN- Aşkın cemâl olsun…
HÜNKÂR- Ömrünü nerelerde tüketirsin Sultan’ım?
AHİ EVRANHorasan ehlindeniz, size hemşehriyiz.
Sürdü devran bizi Anadolu’ya…
Gezdim;
Evvel Kayseri, Denizli, sonra Konya…
Nasip etti Mevlâ, bize dost oldu Celâleddîn Rûmî
Mevlânâ…
HÜNKÂR-
Atası nehirdi, evlâdı oldu deryâ…
Ne büyük lütuf, dost olmak Mevlânâ’ya…
AHİ EVRANŞimdi meskenim Gülşehir’dir. Nâm-ı diğer Kırşehir.
Suyu serin akar, havası temiz…
Kerpici gül kokar, şirindir şehrimiz…
HÜNKÂR- Ziyaret nasip ola! Bizim de geldi göresimiz…
Hangi karışı var ki bu yurdun, gitmediğimiz!
AHİ EVRAN-
Tepeler
Tepeler
Tepeler
Tepeler
HÜNKÂR- yol verdi sana geldim.
eğildi ben sana geldim.
yol versin de bize gelesin.
eğilsin de bize gelesin.
Dostlara selâm olsun…
Bu deme aşk olsun…
Canlara selâm olsun…
Aşkla size geleyim…
AHİ EVRAN- İzninle gideyim hey dost, Ahiler beni bekler.
HÜNKÂR- Birlikte kalkalım hey can,canlar beni bekler.
AHİ EVRAN-Canlara selâm olsun Hünkâr’ım.
HÜNKÂR- Ahilere selâm olsun Sultan’ım.
AHİ EVRAN- Erenler şahı… ‘aleynâ ‘aleykümü’s-selâm.
HÜNKÂR- Pîrlerpîri… ‘aleynâ ‘aleykümü’s-selâm.
(Sahnede zıt yönlere doğru giderler.)
(Anlatıcı girer.)
ANLATICI
Hz. Muhammed, Bedir Savaşından üç gün önce ashâbı toplayarak
silahlarını hazır etmelerini söyler. Alem-i şerifi de amcası
Hz. Abbas’a vermek ister. Hz Abbas, kendisinin yaşlandığını,
eğer uygun görülürse alem-i şerifin oğlu Mahmud’a verilmesini
arzu ettiğini söyler.
Amcasının gerekçesini ve fikrini mâkul bulan Efendiler Efendisi, alem-i şerifi amcaoğlu Mahmud’a havâle eder. Şanlı Bedir
Savaşı gerçekleşir ve zaferle sonuçlandırılır. Savaştan sonra Hz. Muhammed, Hz. Ali’ye Mahmud’un nasıl savaştığını
sorar. Ondan; “Bir elinde kılıç bir elinde sancak, Evran
gibi çarpıştı.” cevabını alınca Mahmud’u omuzlarından kavrayarak “Ahî, Evran’sın sen!” der.
Böylece Hz. Muhammed, amcaoğlu Mahmud’a “Ahi Evran” adını verir. Peygamberin tebriki üzerine sahâbenin her biri Mahmud’a
teberrüken birer hediye takdim ederler. Hz. Ali ise ganîmet
adına elinde ne varsa tamamen fukarâya dağıttığı için bir
şey veremez. Hz. Muhammed; “ Sen ne verirsin yâ Ali?” diye
sorunca Hz. Ali, iki farklı rivâyete göre “ Kızım Zeynep’i ya
da Rukiye’yi verdim.” diye cevap verir. Üç gün üç gece düğün
yapılır. Düğün yemeği için; doksan dokuz adet sığır, koyun ve
keçi kesilir. Düğün sonrası Hz. Muhammed, Ahi Evran’la birlikte hayvanların kesildiği yere gider ve biriken derileri
ona teslim eder. Ashâbına hitaben; “Yâ Ashâb! Hz. Âdem’den
tâ bize değin gelen peygamberlerden ve ecdâdlarımdan birer
yâdigâr kalmıştır. Debbağlık sanatı da onlardan bize kaldı.
Ve biz de o sanatı Ahi Evran Şeyh Mahmud İbn-i Abbas’a
ihsan eyledik.” der. Ahi Evran’a peygamberlik mucizâtıyla
debbağlık sanatını öğretir, o da velâyet kavrayışıyla bu
sanatı öğrenir. Ahi Evran o derilerden rengârenk, çok güzel ürünler yapar. Hz. Muhammed de Ahi Evran’ın beline şed
bağlayarak onun otuz iki esnafa pîr olduğunu duyurur.
SAHNE II
(Sahnede bir gölge oyunu perdesi kurulur. Ahi Evran
keçi postlarını parlatmaktadır. Kadınlı-erkekli
birkaç köylü Ahi Evran’ın yanına gelirler.)
1. KÖYLÜ- Selâmünaleyküm efendim, kolay gele…
AHİ EVRAN- Ve aleykümü’s-selâm Efendi Kardeşim, sağ olasın.
1. KÖYLÜ- Nasîrüddîn Mahmud siz misiniz? Şu anlattıkları
derviş…
2.KÖYLÜ- Nimetullah da derlermiş…
AHİ EVRANHerkes bir şey söyler canlar; her şeyin bir adı
var.
Ota, hayvana, mâdene ad veren Rabb’im bizi de adsız
komamış zahir…
Esas mesele hangi isimle çağrıldığın değil nasıl
anıldığındır…
Arzunuz nedir buyrun?
2.KÖYLÜ- Arzumuz Allah’ın izninde, senin elindedir ey Sultan!
1.KÖYLÜ- Şu yakınlarda bir tepe var; bağa bahçeye eteğinden
gittiğimiz. O tepeyi yer edinmiş bir evran musallat oldu
başımıza, çok büyük ve korkunç bir yılan… Yılan da değil
âdeta bir ejderha…
2. KÖYLÜ-Bildiğin evran yani…
1. KÖYLÜ- Bizi kurtarırsan sen kurtarırsın Ahi Baba’m o
evrandan.
AHİ EVRAN- Anlaşıldı mesele,siz şimdi varın gidin, umulur
ki kurtulasınız ondan…
(Ahi Evran, köylüler çıkarken gölge oyunu perdesinin ardına geçer. Işık ve gölge oyunlarıyla
kükreyen ejderhanın yüzünü yüzüne sürer.)
AHİ EVRAN- Ne de güzel yaratmış seni Mevlâ’m.
Gözlerin alev alev, külhan külhan…
Hşşş… Sus bakalım, sus be hey evran!
Ne sana kalacak, ne bana bu devran!
(Gölge perdesinin ışığı söner. Sahnenin bir
köşesinde duran iki köylü kadın bu olanları
görmüşlerdir.)
FATMA BACI- Ana, gördün sen de değil mi Ahi Baba’nın ettiğini?
SABIR ANA-
Gördüm kızım, gördüm ya.
FATMA BACI- Ahi Baba koskoca evranı, etti işte kendine râm.
SABIR ANA- Etti, etti… Gözümüzle gördük işte… Bu Ahi...
evran!
FATMA BACI-Bu nasıl bir adam, bu nasıl bir Ahi! Hem Ahi, hem
evran…
SABIR ANA -O bir ulu eren… Bilmez misin erenler için ne derler!
Zaman için kuştu onlar,
Mekândan mekâna uçtu onlar…
Bu devrana muştu onlar…
( Kadınlar ağır ağır sahneden çıkarlar.)
(Işık söner. )
SAHNE III
(Mekân: Bir terzihâne. Yerde çoraplar, kumaşlar,
eski ütü, yelek vs. vardır. Usta ve kalfa ellerindeki bazı ürünlerle uğraşırken bir ağızdan ilâhi okumaktadırlar.)
KALFA-
Dağlar ile taşlar
Çağırayım Mevlâ’m
Seherlerde Kuşlar
Çağırayım Mevlâ’m
ile
seni
ile
seni
Gökyüzünde İsa ile
Tur dağında Musa ile
Elindeki âsâ ile
Çağırayım Mevlâ’m seni
Derdi aşkın Eyyûb ile
Gözü yaşlı Yakûb ile
Ol Muhammed Mahbûb ile
Yunus okur diller ile
Hakkı seven kullar ile
Ol Fahri bilenler ile
(Bir süre çalıştıktan sonra usta elindeki ürünü
katlayıp kenara koyar ve kalfasına seslenir.)
GÖNCÜ ZEKİEvlat, şu testiden bir su ver de ecdâdının
canına değsin.
(Kalfa hızlı adımlar atarak denileni yapar.
Ustasının önüne diz çöker ve suyu ikram eder. Usta
bir yudum su içer.)
GÖNCÜ ZEKİ- Senin de ciğerin yanmıştır, al bakayım usta
elinden bir yudum su iç.
KALFA- (Bir yudum içer.) Allah’a şükürler olsun, hiçbir er
susuz kalmasın.
GÖNCÜ ZEKİ - (Önce göğe bakar sonra başını önüne eğer, Kerbelâ olayına telmihen)
Âh Hüseyin… Vâh Hüseyin…
Yanmadı mı ciğerlerin kor gibi…
(der. Dertlenirler, biraz sessizlikten sonra)
KALFA- Ustam… Üç sene oldu yanındayım,
Sen bana baba oldun ben senin evlâdın.
Âcizim, nâ-çârım, bilgisizim…
Bir kusurum var mıdır bilmek dilerim?
GÖNCÜ ZEKİ- Bin bir gün hizmetin tamam oldu ya…
Her gününde, tam üç günlük yol gittin.
Nefesinle zikir, terinle şükrettin…
Büyüdün, geliştin, sanat öğrendin.
Mesleğini ahlâk, çalışmayı ibadet belledin.
Kusur arayan gözü var mıdır ustanın,
Söyle de bilelim?
KALFA- Gözlerin güzel bakar, eteğin aybı saklar.
Tâlip yola kurban, beni usta ellerin paklar…
Dileğim odur ki; razı isen benden ustam,
Müsaadenle ben de şed kuşanıp Ahi olsam.
GÖNCÜ ZEKİHer şeyin özü insan!
Benim senden razı olduğumca;
Mevlâ da razı olsa benden.
Senin dileğin artık şarttır.
Emanetlerini tertip et şeyhimize varalım.
Emeğini sunup takdirini soralım.
Razı olursa onlar da bizden,
Evlâdım, sana da “şed” kuşatalım.
(Işık söner)
SAHNE IV
(Sahne Şed Töreni için hazırlanmıştır. Ahi Evran
ortada olmak üzere, sağında ve solunda birer minder bulunmaktadır.)
GÜLŞEHRÎ- Safâsâkileri, onur sahipleri es-selâm
Ey seyyidler, ey ulu erenler es-selâm
Hak cemâlini kendine cem edenler es-selâm
Cümle üstadlar, mürşidler, yaşlılar, gençler
esselâm
AHİ EVRAN- Ve aleykümü’s-selâm ve rahmetullâhi ve berekâtühü…
GÜLŞEHRÎ: Hal şudur ki; esnafımızdan bir mümin kardeş uzun
zamandır ustasının hizmetinde bulunmuş, şartları yerine
getirmiş, ustasının rızasını almıştır. Usta da üstadlık
hakkını yerine getirip bugün siz azizlerin rızası ile
kalfasına destur vermek ister. Müsaade buyurursanız, ustamız
kalfasını size getire, huzurunuzda kıyam göstere?
AHİ EVRAN-
Âlâ… münasip, gelsinler.
(Gülşehrî, bu konuşmadan sonra geri geri yürüyerek
sahneden çıkar. Kısa bir süre sonra yanında Göncü
Zeki, ortalarına gelecek şekilde arkalarına kalfa,
onunda arkasında iki yanına denk gelecek şekilde
iki yol kardeşi olduğu halde sahneye gelirler. Yol
kardeşlerinden birinin elinde üzerinde kalfanın
el emeği ürünlerin bulunduğu bir tepsi, diğerinin
elinde de Ahi Dergâhı’na hediye etmek üzere getirilen bir tepsi vardır. Yol kardeşleri ellerindeki
bu tepsileri kenarda bulunan kasnakların tepsiyi
yerden yükseltmeye yarayan yüksekliği olan halka biçimindeki nesne- üzerine koyarlar. Gülşehrî,
minderinin önüne gelir ve Ahi Evran’ın müsaadesiyle
yerine oturur. Kalfanın elleri çapraz bir şekilde
omuzlarındadır. Ustanın elleri göbeğinde bağlıdır.
Yol kardeşlerinden birinin sağ diğerinin sol eli
kalfanın iki omzundadır.)
GÖNCÜ ZEKİ- Yoluna koymuşum başımla canımı;
Tâ ki altın gibi saf ola bedenim.
Kapından dileğim budur benim;
Ben fakire bir nazar kılasın…
KALFA-
Ey cemâli yüze bakanların kıblesi olan
Ey dudakları her sırra sahip olan
Senin bu âlemde yoktur dengin
Güzellikle bu kölene kılasın bir nazar.
(Kalfa ustasının yanına gelir ve…)
KALFA-
Cömertlik denizlerinin atası sensin
Senin sözün haktır, fermanıdır Hakk’ın…
İki nûr ile bir nazar kılasın,
Cümle derde devadır senin bakışların…
GÖNCÜ ZEKİ Hidâyete erdiren ışıktır yüzün,
Hakk’ın suretinden işarettir yüzün,
Birlik ehline müjdedir sözün,
Hac, ihram ve ziyarettir yüzün…
Es-selâm hey erenler…
Dünya malın terk edenler…
AHİ EVRAN- (Eliyle boş minderi işaret ederek)
Ve aleykümü’s-selâm ve rahmetullâhi ve berekâtühü…
Buyurasın üstâdım.
(Oturmasını bekler.)
Söyle bakalım,
Şed kuşanmaya hazır mıdır bu evlâdım?
GÖNCÜ ZEKİ- Takdir sizindir Sultan’ım. Kanaatimce bu kul
şedde müheyyâdır.
GÜLŞEHRÎ- (Ahi Evran’a bakar –Kalfaya soru
müsaade ister.) Yol atan kimdir evlâdım?
KALFA-
sormak
için
Kabul buyurursa yol atam ustamdır.
(Gülşehrî, Göncü Zeki’ye bakar,
söylediğini başıyla onaylar.)
Zeki,
Kalfanın
GÜLŞEHRÎ- Yol kardeşlerin senden razılar mıdır?
KALFA- Yol kardeşlerim, işte, ardımcadırlar.
( Onlar da kendilerine bakan Gülşehrî’yi başlarıyla
onaylarlar.)
AHİ EVRAN- Gel bakalım tâlip can.
(Kalfa diz üstü Ahi Evran’ın önüne gelir.)
AHİ EVRAN- Söyle bakalım;şeddin mânâsı nedir?
KALFA- Teslimiyet ve vefâdır.
AHİ EVRAN- Şed kimden kaldı?
KALFA- Hz. Ali’ den.
AHİ EVRAN- Ustan sana ne verdi?
KALFA- İcâzet.
AHİ EVRAN- Hangi kapıdan girdin?
KALFA-
İrâdet kapısından girdim,
İcâzet kapısından çıktım.
AHİ EVRAN- Kimin köçeğisin?
KALFA- Sanat erbâbının.
AHİ EVRAN- Sanatı nasıl öğrendin?
KALFA- Erenlerin huzurunda.
AHİ EVRAN- Pîrin ve üstâdın kaçtır?
KALFA- Pîrim birdir, üstâdım bindir.
AHİ EVRAN-Peki erkân kapısı kaçtır?
KALFA- Dörttür.
AHİ EVRAN- Bunlar nelerdir?
KALFA- Şeriat, Tarikat, Marifet, Hakikat.
AHİ EVRAN- Kimin icâzetiyle revân oldun?
KALFA -Siz erenlerin icâzetiyle.
AHİ EVRAN- Ustan sana ne etti?
KALFA-
Ben ustama hizmet ettim
Ustam bana sanat öğretti.
AHİ EVRANPişmiştir bu kalfa, Pîrler âhiret haklarını
helâl etsinler!
SAHNEDEKİLER
Helâl olsun.
GÖNCÜ ZEKİ(Kalfanın omzuna elini koyar.)
Taşı tut altın olsun.
Allah seni iki cihanda aziz etsin.
Tuttuğun işten hayır gör.
Erenler, pîrler hep yardımcın olsun.
Allah rızkını bol etsin.
Yoksulluk göstermesin.
Ana, baba, usta hakkına riayet etmezsen,
Halka zulüm edersen,
Kâfir ve yetim hakkı yersen,
Allah’ın yasaklarından sakınmazsan;
Tırnaklarım ahirette boynuna çengel olsun.
(Kalfa ustasının elini, usta kalfanın alnını öper
ve ustasının işaretiyle posta oturanlara el emeği
ürünleri bir tepsi içinde sunar. El emeği ürünler
incelendikten sonra Ahi Evran’la birlikle herkes
ayaklanır. Ahi Evran şeddi boynuna atar, kalfayı
karşısına alır, şeddi ustaya verir. Ahi Evran,
kalfanın ellerini tutar ve usta, şeddi bağlı eller
üzerine atar.)
AHİ EVRAN- Beni pîr bildin mi?
KALFA- Bildim Sultan’ım.
AHİ EVRAN: Beni pîrliğe kabul ettin mi?
KALFA- Ettim ey Şah’ım.
AHİ EVRAN- Beni pîrliğe kabul ettin mi?
KALFA- Ettim Evran’ım.
Estağfurullah, cemi’ günahlarımla geldim.
Hak dediklerinizi hak bilip,
Bâtıl dediklerinizi bâtıl bilip bağlandım.
AHİ EVRANHakk’a imân et. Mezhebi bir bil, rehberini pîr bil.
Yalan söyleme, haram lokma yeme ve haram içme,
Gıybet etme, zinâ etme, gördüğünü ört, görmediğini
söyleme.
Büyüğüne hizmet, akrânına izzet, küçüğüne şefkat
eyle.
Elinle koymadığını kaldırma, haksız yere el-dil
olma.
Dilin tek, belin pek tut.
(Ahi Evran bu öğütlerden sonra şeddi alıp kalfanın
omzuna atar, beline indirir ve sırasıyla dua ile
üç düğüm atar.)
AHİ EVRANÜç düğüm attık belin bağladık.
Hem belin, hem gözün, dilin bağladık.
Üç gün sonra bir üstâdın gelecek.
Üç düğümün üçünü de çözecek.
Açılan üç düğüm üç şeyi açar.
Cimrilik, pahıllık Ahiden kaçar.
Kapını, elini, sofranı açık tut.
Kibri, tamahı, hırsı unut.
Sen ki geçmişe ışık, geleceğe umut olasın!
Ahiliğin hayrolsun, evlâdım…
KALFA-
Safâ nazar ediniz Sultanım…
(Ahi Evran, kalfaya eliyle yerine geçmesini işaret
eder. Kalfa tam adım atacakken ortamı sis kaplar.
Yeşil ışıklar yanar. Herkes donar.)
DÂVUDÎ BİR SES-Hünkâr Hacı Bektaş yola koyuldu, niyeti seni
görmektir ey Evran Sultan!
AHİ EVRANMeğer dilemiş dost bizi,
Sürelim yüzüne yüzümüzü…
(Işıklar normale döner, kalfa yerine geçer.)
AHİ EVRANMisafirimiz vardır Ahiler!
Ben karşılamaya giderim.
Siz de bekleyin;
Dostumuz gelince şerbet içip sofra çekelim.
GÜLŞEHRÎolsun.
Buyruğunuz
baş
üstüne
Sultan’ım.
Yolunuz
açık
(Ahi Evran, Hünkâr’ı karşılamaya gider. Meydana
helva kazanı kurulur. Sahnenin ön kısmında Hacı
Bektaş-ı Velî, Ahi Evran’ı beklemektedir.)
AHİ EVRAN-Aşk olsun Hünkâr’ım.
HÜNKÂR- Aşkın cemâl olsun.
AHİ EVRAN- Cemâlin nûr olsun.
HÜNKÂR-“Nûrunalânûr” olsun Sultan’ım.
(Sarılırlar, sonra otururlar.)
AHİ EVRAN- Ziyaretiniz
safâlar getirdiniz.
bizi
hoşnut
etti.
Erenler
Şahı,
HÜNKÂR-Karşıladınız ya hoşnut biz olduk Ahi’m.
AHİ EVRAN-Hünkâr’ım, mâlum oldu ki bir garip ziyaretçiniz
olmuş.
HÜNKÂR-Mâlumunuzdur lâkin anlatmak icab eder, dostlar da
bilsin.
AHİ EVRANDilin doğruya döner, ne dersen doğru dersin
Söyle Hünkâr’ım, söyle de canlar dinlesin…
HÜNKÂR-
Bir derviştir uğradı kapımıza, bir alaca öküz
yanında…
Öküzün zayıflıktan yapışmış karnı sırtına…
Dervişse; yüklenmiş heybeyi kendi omzuna!
Belli ki yufka yürekli, kıyamamış hayvancağıza…
Yol boyunca alıç doldurmuş torbasına.
Kendiyse incerek, boyu orta…
Tenini güneş kavurmuş, gönlü ezelden yanık.
Dileği buğday imiş, vurmuş illerini kıtlık!
AHİ EVRAN- Desene nasip vermiş Mevlâ da gelmiş kapına.
HÜNKÂR-
Nasip Allah’tan Sultan’ım.
Dedik; “Getirdiğin alıç sayısınca nefes verip himmet edelim.”
Dedi; “Yok yok ille nimet isterim.”
AHİ EVRAN- Desene vahlar düşmüş ocağına.
HÜNKÂR-
Israrımız sürdü Ahi’m;
“Getirdiğin alıçların çekirdekleri sayısınca nefes
verip himmet edelim.” dedik.
AHİ EVRAN- Bu kez geldi doğru yola de hele.
HÜNKÂR-Dedi; “Yok yok ille nimet isterim.”
AHİ EVRAN- Vâh ki vâh…
HÜNKÂR-
Aldı buğdayları düştü yola,
Neden sonra geldi aklı başa!
Geldi lakin elleri çıktı boşa.
AHİ EVRAN- Neden peki Hünkâr’ım?
HÜNKÂR- Alındı bizden gönül anahtarı, uğurladık Taptuk’a.
(Tapduğa)
AHİ EVRAN -Kim bilir? Belki düşer yolu buraya da!
(Işık, güneş misâli üzerlerine döner, ellerini
gözlerine siper ederler.)
AHİ EVRAN- Erenler Şahı, bir gölgelik ağaç olsa sıcak günlerde gölgelenilirdi, ne güzel olurdu.
HÜNKÂR-Ne ola Ahi’m?
(Hünkâr, Ahi Evran’ın âsâsını alır yere diker,
ağaç dallanır gölge eder. Hünkâr ve Sultan sevinçle birbirine bakar.)
AHİ EVRANErenler Şahı, ne olurdu burada bir de pınar
olsaydı da abdest almaya, içmeye yarasaydı?
(Hünkâr eliyle yeri işaret eder ve su sesi gelir.)
AHİ EVRAN- Ellerin dert görmesin Şah’ım!
HÜNKÂR- Duan kabul, yolun makbul olsun Ahi Sultan!
AHİ EVRAN- Kalk Şah’ım yürü, ahiler yol gözler.
(İkisi birden hareketlenir, Ahi Evran’ın sahneye
girdiği taraftan çıkarlar. Onlar çıktığı esnada
Gülşehri ve diğerleri sahneye helva kazanı kurarlar. Erenler, diğer kapıdan sahneye girerler.
Yaklaşırlarken meydan süpürülmektedir. Erenleri
fark edince hemen toplanılır. Uluların eli öpülür.)
GÜLŞEHRÎ- (Önce Ahi Evran’a sonra Hacı Bektaş-ı Velî’ye)
Hoş geldiniz Pîrler Pîri…
Siz de hoş geldiniz Erenler Şahı,
Ey Hacı Bektaş-ı Velî…
AHİ EVRANHoş gördük ahretliğim…
Seni Hünkâr’a tanıtayım.
(Hünkâr’a dönüp)
Hünkâr’ım bu Ahi, benim kardeşliğim,
İsmi hem kendinin hem bu memleketin ismi.
Gerçi demeye ne hacet! Velîler bilir birbirini…
Öyle değil mi kardeşim Gülşehrî?
GÜLŞEHRÎ
Estağfurullah efendim.
HÜNKÂR- Hoş bulduk güzel can.
(Etrafa bakarak.)
Hoş bulduk şehr-i gül.
Hoş bulduk ey Gülşehrî can!
GÜLŞEHRÎ- Lûtfettiniz Hünkâr’ım. Helva karıştırılacaktı,
buyurun siz katın ahi helvamıza dilediğiniz miktarı.
(Hünkâr’a un kabını uzatır. Hünkâr bir avuç un
alır, kazana atar, Ahi Evran’a bakar, o da aynısını
yapar. Gülşehrî kazanı karıştırır. O sırada ulular
posta oturur. Onlara birer tabak ikram edilir. Tam
yiyecekleri sırada)
HÜNKÂR- Be hey Ahi Sultan,
(Seyircileri gösterir.)
Şunca canlar bakarken geçer mi helva boğazdan?
AHİ EVRANEy Erenler Şahı, boşuna mı aldın sen bu nâmı?
Büyüklük Allah’ındır, ikram bizim borcumuz.
HÜNKÂR- Duamız odur ki; şifayı Lokman katsın, helvayı Hızır
sunsun.
AHİ EVRANİyi dedin ey Hünkâr! Yiyen afiyet bulsun, Hızır
helva sunsun…
Durma yiğitbaşı, dağıtın helvayı ağızlar tat
bulsun…
(Önce protokole bir tepsi helva gider, sonra müzik
girer, ışık yanar ve sahne gerisindeki hizmet ekibi
tüm seyircilere helva dağıtır. Helvalar tüketildikten sonra)
GÜLŞEHRÎ-
Erenler deminde mertlik sâkisine aşk olsun
Dediğim Hak selâmıdır alana aşk olsun
Ehl-i beyti sevenlerin kalbine aşk dolsun
Hasan-Hüseyn aşkına içenlere aşk olsun
(Kalfa testiden bardaklara su doldurur, birer çimdik tuz atar ve ikram eder. [Tuzlu sudan protokol-
deki iki üç kişiye de sunulur] Şerbet içilir. Ulular ayaklanır, müritler etrafına hilâl olurlar.
Ahi Evran temsili “ahilik duasını” okur.)
AHİ EVRAN
Euzübillahimineşşeytanirracîm.
Bismillahirrahmanirrahîm.
İlâhiyâ Rab! Dinde sağlamlık, inançta kuvvet, doğru
yolda olgunluk ver. Günahlarımızda bağışlanma,
dilde açıklık, sözde düzgünlük, dirilme gününde
ululuk ver. Amin…
(Perde kapanır.)
II. PERDE
SAHNE I
Mekan: Ahi Evran’ın dergâhıdır.
(Ahi Evran posta oturmuş önünde dizleri üzerinde oturmakta olan bir genç vardır. Ahi
Evran ve genç sohbet etmektedirler.)
EDEBALİ- Sultan’ım, dün gece bir düş gördüm hayra yorula…
AHİ EVRAN- Hayrolsun inşallah, anlat hele!
EDEBALİ- Susuzluktan çatlamış bir toprak… Gökten bir tohum düşüyor. Ve bulutlar tohumun düştüğü yerin üzerine
toplanıyor. Yalnızca tohumun olduğu yere sicim gibi yağmur
yağıyor. Tohum filizlenip fidan oluyor. Bu esnada gönlüme bir
neşe doluyor. Çok sürmeden doğudan bir doru tay geliyor.
Gözlerime bakıp taze fidanı ısırıp tüketiyor.
AHİ EVRAN- (Heyecanla ayağa kalkar.)
Dur oğul dur… Susuz toprak. Bulutlar ve yağmur. Tohum ve taze
fidan. Doğudan gelen tay…
EDEBALİ- Evet Sultan’ım… korkulası bir rüya mıdır?
AHİ EVRAN- Yok oğul… Devamı da var mıdır anlat hele!
EDEBALİ- Fidanı yiyen tay birden şaha kalktı ve güçlü bir
aygır olup kişnedi… Ayağının değdiği yerden itibaren tüm
doğu, batı ve güney illeri yeşile bezendi… Ma’mur hale geldi.
AHİ EVRAN- Yüce Mevlâ hayr eyleye ya, gönlümce hayırdır
evladım…
EDEBALİ- Tabirini Allah ve sevgili velisi bilirler…
Şerhi ne ola aceb?
AHİ EVRAN- Toprak sensin Edebali! Tenin kuruyup toprak gibi
çatladığında Allah sana bir kız evlat verecek… Tohum ve fidan
o kızdır. Ki Allah, rahmetini esirgemeyecek ondan. Bulutlar
ve yağmur rahmete işaret. Doğudan gelen doru tay ise; kızına
er olacak yiğide işarettir. İyi dinle Edebali! Senden olacak kız ve ona er olacak yiğidin soyu doğuya, batıya ve güneye hükmedecek. Hükmüne giren her yer ma’mur olacak. Tayın
bastığı yerin doğu, batı ve güneyinin yeşile bezenmesi de
buna işarettir… Rüyan hayrolsun Ahi…
EDEBALİ- Tabiriniz yerini bulsun Sultan’ım…
(IŞIK SÖNER)
SAHNE II
Mekan: Ahi Evran’ın dergÀhıdır .
(Ney ile “Gel Gör Beni” ilahisi çalar. Bir
derviş girer sahneye, Ahi Evran önünde kürsü
olduğu halde bir eser kaleme almaktadır.)
YUNUS EMRE- Aşk olsun ey Sultan.
AHİ EVRAN- (Başını kaldırır bakar. Ahi Evran kalemi defterin
arasına koyar. Ayağa kalkar.) Aşkın cemâl olsun…
YUNUS EMRE -Cemâlin nûr olsun.
AHİ EVRAN -“Nûrunalânûr” olsun.
(İki eren birbirine sarılırlar ve posta otururlar.)
Nicedir hâlin, neredir yolun?
YUNUS EMRE -Sivrihisar yolum, miskindir halim.
AHİ EVRAN-Nerden gelirsin böyle, belli ki yorgunsun?
YUNUS EMRE- Anadolu’yu gezerim karış karış, yorgunluğum
utancımdan!
AHİ EVRAN -Neden arlandın, utanman neden?
YUNUS EMRE- Hayli zaman oldu;
Kıtlık vurmuştu ilimi, nimet diledim Hünkâr’a gittim.
Dedi; “Nefes edip himmet verelim.”
Dedim; “İlle nimet isterim.”
Aldım buğday düştüm yola ya,
Yolda geldi aklım başa…
AHİ EVRAN -Döndün mü sonra?
YUNUS EMREDöndüm ya! Döndüm ama dedi ki; “Bundan gayrı kilidin
Tapduk’ta!”
Vardım elim sundum Tapduk’a tuttu elhamdülillah…
Yüzüm sundum Tapduk’a, öptü elhamdülillah…
Yarınımı sundum Taptuk’a bastı elhamdülillah…
Kimdir bu dedi Ana Bacı’ya; Yunus’tur deyince Ana Bacı,
Bizim Yunus mu dedi elhamdülillah…
AHİ EVRAN -(Ahi Evran ayağa kalkar, sahnenin önüne doğru
gider. Kendi kendine konuşur gibi)
Ne mübarek, ne güzeldir yüzün…
Selam olsun sana ey Taptuk Emre!
Ne güzel bir can yetişmiş ocağında, ne güzel döner dili…
Müsaade buyur kalsın benimle
Nasiplensin ilminden bu şehrin ahileri…
(Yunus Emre’ye döner)
Bir müddet misafirimiz olmaz mısın Gardaş Yunus’um?
YUNUS EMRE - Şeyhim beni bekler ya, davet de icâbet ister…
Kalam seninle Sultan’ım…
AHİ EVRAN- Safâ verdin, hoş geldin Yûnuskardaşım.
(IŞIK SÖNER)
SAHNE III
(Debbağhane önüne Gülşehrî, Göncü Zeki,
Ahi Evran ve Yunus Emre oturmuşlardır.)
YUNUS EMRE- İy gönlümün eğlencesi eyit bana neyleyeyin
Işkundan oldum âvârederdüm kime söyleyeyin
(Ey gönlümün eğlencesi, söyle bana neyleyim?
Aşkından oldum âvâre, derdimi kime söyleyim?)
AHİ EVRANDermanı kendinde, dert veren Hakk’tır,
Ölümdür dermansız dert, onun da aslı Hakk’tır.
YUNUS EMRE- İy yarenler iy kardaşlar korkaram ben ölemdiyü
Öldüğümi kayırmazam itdüğümi bulamdiyü
(Ey yârenler, ey kardaşlar! Korkarım ben ölürüm diye,
Öldüğüme yanmam, ettiğimi bulurum diye!)
İybîçâre miskin Yûnus günahın çok neyleyesin
Sığındum ol Allah’umadidi hem afv idem diyü
(Ey bîçâre Miskin Yûnus, günahın çok n’eyleyesin?
Sığındım o Allah’ıma affediciyim dedi diye)
GÜLŞEHRÎ- Kimse bundan tatlu söz söylemedi
Kimse bundan yiğkitab eylemedi (Mantıku’t-tayr’ından)
YUNUS EMRE- Ben bende seyrideriken aceb sırra irdüm ahi
… Ben ışk bağı bülbüliyem ol bağçeden geldim ahi
(Ben bende seyrideriken nasıl sırra erdim ahi!
… Ben aşk bağı bülbülüyüm o bahçeden geldim ahi!)
…
(Biraz durduktan sonra)
Bilmek isterim Pîr-i Pîrân Ahi Evran, nedir aslı fütüvvetin?
AHİ EVRAN-
Altı şartı var Fütüvvet yolunun
Üçü açık üçü bağlıdır onun
Hem halifem, hem kardeşim, hem de yârimdir Gülşehrî
Hem gönül ehlidir, hem de şair… Tıpkı sen gibi
O desin tafsilatın fütüvvetin
Şair anlar, derler şairin dilin
GÜLŞEHRİ(Yunus’a bakarak): Bunda üç nesne gerek açık ola
Üçü de bağlu gerekdir bu yola
Alnı açık gerek Ahi kişiye
Ki cihanda güneş gibi ışıya
Sofra bağı dahi hem açık gerek
Hem de öyle az değil, çok çok gerek
Kapu dahi açık olunca tamâm
Olur ol üç açık anda vesselâm (Mantıku’t-tayr’dan)
YUNUS EMRE-
Açıklarını anladık Fütüvvet yolunun
Ya kapalıları da var mıdır bunun?
GÜLŞEHRİ -
Dili gıybetden anun bağlu gerek
Sözü şîrîn ü aşı yağlı gerek
Gözü hem bağlu gerek kim görmeye
Kimsenün aybınata’nurmaya(Mantıku’t-tayr’dan)
Bağlulardan biri de uçkurudur
Uçkur âdemi tamuya yürüdür
(Son beyit M.T’da şöyleydi: –Bağlulardan biri ilersügidür
Kim ol altıdan kamudan yiğidür- [ilersügi: uçkur] )
AHİ EVRAN -
Fütüvvet yolunun özü bu Emre’m
İsterem ki bağda birkaç gül derem…
YÛNUS EMRE-
Gülşehri’ne pek yaraşmış Gülşehrî
Evran sen deryâsın, (Gülşehrî’yi göstererek) bu dahi
nehri…
AHİ EVRAN -
Dost bağından geldi isen
Bülbül dek şakıdı isen
Şöyle durup güldü isen
Hoş geldin ey Yunus Emre’m
YÛNUS EMRE- Hoş-safâ, hem de şifa bulduk Sultan’ım.
AHİ EVRAN- Şifa Allah’tandır Can Özüm, vesile n’ola ki?
YÛNUS EMREŞu ilerde kayalık bir alan var, altından kaynak fışkırır.
Öyle bir kaynak ki güneşin içinde kaynamış sanki! Yol
yürüyen ayaklarımın dermanı kesilir olmuştu. Girem dedim girdim suya, çıktım ki canım bulmuş şifa…
AHİ EVRAN- Ne mutlu bize, kaplıcamız olmuşsa şifa!
YÛNUS EMRE- Bildim bir velî eli var bu işte, elin değdi değil
mi Ahi’m?
GÜLŞEHRÎ -Bir kış günü Kırşehir civarlarında dolaşırdık
Sultan’ımız ve ihvânımızla… Gezerken namaz vakti gelip
çattı, Ahi’m dedi ki “şurada bir abdest tazeleyip namazımızı
kılalım. Tüm ihvân hemen dağıldık etrafa ki su bulalım diye.
Kış nasıl bir çetin! El sunacak damla su yok!
YÛNUS EMRE -Hay Allah…
GÜLŞEHRÎ- Sultan’ım, merak etmeyin şimdi buluruz diyerek
elindeki âsâsını oradaki büyük kayanın dibine üç kez vurdu.
Ardından kayanın dibinden sıcak su fışkırmaya başladı. Abdestimizi alıp namazımızı edâ ettik çok şükür.
AHİ EVRAN-Yaratan var… Yeri göğü Yaratan var… Bizi de mutlak
bir şeylere vesile kılan var… Duam odur ki dünya durdukça
dursun o kaplıca, şifa arayan kullara Şâfi oradan tecellî
etsin…
YÛNUS EMRE - Âmin.
GÜLŞEHRÎ- Söylesen ya kardaş sence ilim nedir?
YUNUS EMRE-
İlim; ilim bilmekdür, ilim kendin bilmekdür
Sen kendüni bilmezsin yâ nice okumakdur
(İlim; ilim bilmektir, ilim, kendini bilmektir.
Sen kendini bilmezsen bu nasıl okumaktır!)
GÜLŞEHRÎ- Okumak?
YUNUS EMRE Okumakdanma’ni ne, kişi Hakk’ı bilmekdür
Çün okudın bilmezsin ha bir kurı ekmekdur
(Okumaktan mânâ ne? Kişinin Hakk’ı bilmesidir
Çünkü okuyup da (Hakk’ı) bilmezsen, o bir kuru ekmektir!)
…
GÖNCÜ ZEKİ - Boş gördük biz seni, dedik söyleşelim,
Dinledik ya şimdi seni, çağır, ardınca gelelim…
YUNUS EMRE -
Tehî görme kimseyi kimsene boş değül
Eksikliğile nazar erenlere hoş değül
(Boş görme kimseyi, kimse boş değil
Eksikliğe bakmak, erenlere hoş değil!)
GÜLŞEHRÎ- Bildik biz seni, boş görmeyiz kimseyi!
YUNUS EMRE…
Derviş bilir dervişi, Hak yolına turmışı
Dervişler hümâkuşı, çaylak u baykuş değül
(Derviş bilir dervişi, hak yoluna durmuşu
Dervişler Hümâ Kuşu! Çaylak veya baykuş değil!)
AHİ EVRAN- Hak söylersin a Yûnus… Sözünde yoktur beis…
YUNUS EMRE- …
Giderdüm gönlümden kîni, kin dutanun yoktur dîni
İy yârenler ben bu sözi, uludan işitdim ahi
(Çıkardım gönlümden kini, kin tutanın yoktur dini!
Ey yârenler ben bu sözü uludan işittim ahi!)
GÜLŞEHRÎ-
Sûrete kalan kişi âşık değil
Aşk anun gibi ere lâyık değil
(Mantıku’t-Tayr’dan)
YUNUS EMRE- Işkun aldı benden beni, bana seni gerek seni
Ben yanaram düni güni, bana seni gerek seni
(Aşkın aldı benden beni, bana seni gerek seni!
Ben yanarım dün bugün, bana seni gerek seni!)
Ne varlığa sevinürem ne yokluğa yerinürem
Işkunıl aavunuram bana seni gerek seni
(Ne varlığa sevinirim, ne yokluğa üzülürüm.
Aşkın ile avunurum, bana seni gerek seni!)
GÜLŞEHRÎ-
Ben evimde bulıcak sûsenleri
Neyleyim yabandaki gülşenleri
Doğru âşık istemez aslâ visâl
Mûnisihicrân u yârıdır hayâl
YUNUS EMRE -
Sûfilere sohbet gerek, ahîlere ahret gerek
Mecnunlara Leylî gerek bana seni gerek seni
(Sûfilere sohbet gerek, ahilere ahret gerek,
Mecnunlara Leylâ gerek, bana seni gerek seni!)
GÜLŞEHRÎ
Mecnun’un aradığı Mevlâ idi
Aradaki vasıta Leylâ idi…
AHİ EVRAN- Mecnun’un Leylâ’sına… Leylâ’ya meftun Mecnun’a… O iki
aşığın Mevlâ’sına selam olsun…
YUNUS EMRE-
Elif okuduk ötürü
Pazar eyledik götürü
Yaradılanı hoş gördük
Yaradandan ötürü…
AHİ EVRANAdın kalsın bâkî, ne güzel dersin ey Yûnus…
Tenler ölür amma… Ölmez bu Yûnus!
YUNUS EMRE-
…
Ten fânidür can ölmez gidenler gine gelmez
Ölür ise ten ölür canlar ölesi değül
(Ten fânidir, can ölmez; gidenler yine gelmez,
Ölür ise ten ölür, canlar ölesi değil!)
(Bir müddet sessizlik olur.)
Çok mal haramsız, çok laf yalansız olmaz
Susmak gerek kimi zaman ey Ahi Sultan…
AHİ EVRAN -
Doğruları bilen söylesin,
Susmayı bilen dinlesin…
Yer gök arşa değin,
Hak adıyla inlesin!
YUNUS EMRE- Vakit geçti gidem gayrı, Tapduk Pîrim yol
gözler,
AHİ EVRAN- Açılsın da yollar dosta gidesin
Gidesin de yâra selâm edesin
Biz Ahileri kardaş bilip
Her dem hatır edesin…
YÛNUS EMREKardaşımsın ey Evran hem de canım içinde can!
(Ayağa kalkar, onunla birlikte diğerleri
kalkar, Yunus Emre seyirciye hitaben)
de
ayağa
“Elest”ten biliriz birbirimizi! Dinleyin onu, yolunda
yürüyün a dostlar!
O ki… Gelmez dünya pazarına bir daha onun gibi can…
(Ahi Evran’a döner.)
YUNUS EMRE- Aşk olsun ey Sultan’ım.
AHİ EVRAN- Aşkın cemâl olsun…
YUNUS EMRE- Cemâlin nûr olsun
AHİ EVRAN- “Nûrunalânûr” olsun…
(Birbirine sarılırlar, sonra diğerleriyle sarılıp
ayrılırlar. Yunus Emre sahneden çıkar… O çıkarken “Gel
Gör Beni Aşk N’eyledi” ilahisi çalar.)
SAHNE IV
Mekân: Kır-yayla alanıdır.
(3 kadın dere kenarında çamaşır yıkamaktadır.
Yunus Emre sahneye girer, etrafa bakınırken)
FATMA BACI - Belli ki yabancısın, ne ararsın buralarda?
YUNUS EMRE- Biz bizi bilmezidük bizi Yaradan eyledi
Âşikarâ bizi kıldı kendüy pinhân eyledi
(Biz bizi bilmezdik, bizi Yaratan eyledi.
Âşikâra bizi kıldı, kendini gizledi.)
FATMA BACI- Bir garip dervişsin anlaşılan. Sözlerin tatlı…
De hele kimsin?
YUNUS EMRE -
Ete kemiğe büründüm
Yûnus diye göründüm…
FATMA BACI- Bildik seni, sen şu Hünkâr’a gidensin.
YUNUS EMRE -
FATMA BACI-
YUNUS EMRE- Hem Hünkâr’ı, hem Ahi Sultan’ı kendine
dost bilenim.
Ben Hak dostlarıyla Hakk’a yürüyenim…
Sözün tatlı ya, gönlün de geniş…
Buldun mu peki aradığını söyle derviş?
Canlar canını buldum bu cânum yağma olsun
Assı ziyandan geçdüm dükkânum yağma olsun
(Canlar canını buldum, bu canım yağma olsun!
Büyük zarardan kurtuldum, dükkânım yağma
olsun!)
FATMA BACI- YUNUS EMRE -
Ay aşka düştüğünden rengi sarı
Gün aşka battığından rengi sarı
Aşkı mı dert edersin yâ dost
Senin de solmuş tenin, benzin sarı!
Bizim işimiz gönüllerdir bacılar…
Yalnız gönüller!Allah âşıklarının
benzi sararır hazan yaprakları gibi…
FATMA BACI-(Boynunu büker.)
Yâ aşk ereni… Peki biz? Yanaklarımız al al!
Biz yakışmaz mıyız Allah aşkına?
YUNUS EMRE-
Allah
âşıklarının
benzi
sarı,
Allah’ın
sevdiklerinin ki ise al olur ey bacı!
Öyle bir sevmiş ki sizi, Yaratan!
Koca bir dağ vermiş yaslanasınız diye…
Biz gönül işlerken nakış nakış,
Elindeki deri gibi işlemiş sizi o şanlı nakkaş!
Hem alptir hem eren, gül diye gönüller deren…
O ne sevgili can, Hak dostu Ahi Evran…
FATMA BACI- Gönlü yüce bir dervişsin ey Yûnus… Hak elin tuta…
YUNUS EMRE -
Ey bana iyi diyen, Allah’ın en kötü kulu benim
Öyle günahkârım ki! Tüm günahkârlar benden
üstün…
(Bacılar birbirine bakarlar, sonra…)
FATMA BACI-
Söyle hele Yûnus gardaş nedir şu dervişlik?
YUNUS EMRE- Dervişlik didükleri hırkayı latâc değil
Gönlin derviş eyleyen hırkaya muhtâc değil
(Dervişlik dedikleri hırka ile taç değil,
Gönlünü derviş eyleyen, hırkaya muhtaç değil!)
FATMA BACI- Sen hırkayı gönlüne giydirmişsin, yolun doğru
özün gibi…
YUNUS EMRE- Yunus Emre der hoca gerekse var bin hacca
Hepsinden eyüce bir gönüle girmekdür
(Yunus Emre der ki: Hoca, gerekirse bin (kez) hacca git,
Hepsinden (daha) iyi olani bir gönüle girmektir.)
FATMA BACI- Ne denir buna… Gönüller safâsın bula…
YUNUS EMRE -
Gelin tanşık idelüm işün kolayın tutalım
Sevelim sevilelim dünya kimseye kalmaz
(Gelin tanış olalım, işin kolayını tutalım.
Sevelim, sevilelim! Dünya kimseye kalmaz…)
FATMA BACI- Ne yüceymiş gönlün ey Yûnus!
YUNUS EMRE -
İki kişi söyleşür Yûnus’u görsem diyü
Biri aydur ben gördüm bir âşık kocaymış
(İki kişi Yunus’u görsek diye konuşurlar,
Biri der ki: “Ben gördüm, bir yaşlı âşıkmış!)
FATMA BACI- (Bacılara)
Kendi koca, gönlü âşık…
Aşığın gönlü olur mu koca!
(Yunus Emre hareketlenir, gidecek olur.)
FATMA BACI- Yanlış bir söz mü ettim, nere gidersin ey derviş?
YUNUS EMRE-
Yok yire geçürdüm güni ah nideyüm ömrüm seni
Senünle olmadım ganî ah nideyüm ömrüm seni
(Yok yere geçirdim günü, âhn’ideyim ömrüm
seni?
Seninle olmadım ganî, âhn’ideyim ömrüm seni!)
FATMA BACI-
Yolun açık ola ey Yûnus!
Dağlar taşlar sana yoldaşlık ede!
YUNUS EMRE -
…
Gâh eserem yeller gibi gâh tozaram yollar gibi
Gâh akaram seller gibi gel gör beni aşk
n’eyledi…
(Gâh eserim yeller gibi, gâh tozarım yollar
gibi
Gâh akarım seller gibi, gel gör beni aşk
n’eyledi!)
(Yunus Emre bu beyti söyler sonra ney eşliğinde “Gel Gör Beni
Aşk N’eyledi” bestesi söylenir. Işık söner.)
PERDE KAPANIR
(Anlatıcı girer.)
ANLATICI
Hz. Peygamber ashâbıyla birlikte yürürken yolda bir
köpek ölüsü görürler. Sahabe tiksintiyle burunlarını tutarak ve yüzlerini çevirerek geçerken, Hz. Muhammed “Ne güzel
dişceğizleri var!” der. Ashâb arasında Ahi Evran da vardır.
O, köpeğin derisini yüzüp tabaklayarak Hz. Muhammed’e getirir. Peygamber de onu tebrik ve tahsîn eder.
Bunlar, elbette birer efsaneden ibarettir. Tarikat kurucusunun değerini yüceltmek, hatırasına hürmet göstermek için Hz.
Muhammed’le ilişkilendirilmesi diğer pek çok tarikatte de
görülen bu durumdur. Ahilik her ne kadar bir tarikat değilse
de Ahilerde de aynı durumun olduğunu gözlemliyoruz.
Şecerenâmelerde anlatılan bu menkıbelere bakıldığında 12. ve
13. yüzyıllarda yaşamış olan Ahi Evran’ın 600 yıl yaşamış
olması gerekir. Zaten bu çelişkiyi aşmak için de iki Ahi
Evran’dan söz edilir. Şecerenâmelerde buna benzer başka
menkıbeleri de yer alır pîr-i pîrân Ahi Evran hazretlerinin.
İkinci Ahi Evran Kırşehir’de türbesi bulunan gerçek Ahi
Evran’dır.
Ahi Evran 1171 (Hicrî 566) yılında İran’ın Batı Azerbaycan
taraflarında bulunan Hoy Kasabası’nda doğmuştur.
Anadolu’da Ahilik teşkilâtının kurucusu ve otuz iki esnaf
zümresinin pîri kabul edilen bu velî ve âlim zatın asıl adı
Mahmud’dur. Babasının adına ve doğum yerine nispeten Mahmud
bin Ahmed el-Hoyî (Hoylu Ahmed’in oğlu Mahmud) denmiştir.
Künyesi “hakikatlerin babası” mânâsına gelen “Ebu’l-hakâyık”;
lakâbı “dinin yardımcısı” anlamındaki “Nasîrüddîn”dir. Ahi
şecerenâmelerinde ve diğer bazı kaynaklarda Ahi Evran’ın adı
“Nimetullah” olarak da geçer.
III. PERDE
SAHNE I
Mekan: Bir çarık dükkanıdır.
(Çarıkçı elinde bir miktar para ile dükkânın
önünde kendince sevinmektedir. Biraz sonra
bir müşteri yanına gelir ve elindeki bir çift
çarığı yere atar.)
ÇARIKÇI- Hayırdır mübarek? Nedir bu hiddetin sebebi? Çarığı
niçin yere atarsın?
ESEF- Kafana atmadığıma şükret! Bu nasıl çarıktır böyle!
Daha giyip şurdan şuraya gitmeden altı delindi.
ÇARIKÇI- E sen de bastığın yere dikkat etsene ehmal!
ESEF- Bastığım yere dikkat edeceğim de senden 10 akçeye bu
çarıkları niye aldım. Hem çok kıymetlidir iyidir diye övüp
piyasasından 5 fazlaya çarık satıyorsun hem de bastığın yere
dikkat etseydin diyorsun!
ÇARIKÇI-(Alaycı bir tavırla konuşmaya devam eder.)
Kötü mü yapıyorum seni bastığın yere dikkat etmen için
uyarıyorum işte… (Kendi kendine) adama bak yahu… iyilik de
yaramıyor.
ESEF-(Oldukça sinirlenerek)
İyilik yapma derdindeysen (çarıkları ayağıyla iter.) al şu
çarıkları ya paramı iade et ya da bunları alırken övdüğün
gibi övgüye layık olanı ver!
ÇARIKÇI-O olmaz işte! Sen al git, yırt getir; ondan sonra
değiştirmemi iste!
ESEF-(Çarıkçının yakasını toplar ve kavgaya tutuşurlar.)
Senden esnaf olmayacağı belliydi de o gül yüzlü bal sözlü
ustan sana güvendi diye şed kuşattılar beline! Yazıklar
olsun senin gibi ahiye!
ÇARIKÇI- (Bir yandan yerde boğuşurlar bir yandan atışırlar.)
Rahmetli ustamı karıştırma… Ne varmış ahiliğimde… Karlı kazanç için elimden geleni yapıyorum işte…
ESEF-Tek derdin kar etmek zaten… Bu dünyada istediğin kadar
kar et öbür dünyada iki elim yakanda olacak.
(Tartışma ve kavga bu şekilde sürerken sahneye
Gülşehrî girer kavga edenleri görünce hemen
koşup ikisini birbirinden ayırır.)
GÜLŞEHRÎ-Ne oluyor size ya Hu! Kardeş kardeşe vurur mu!
ÇARIKÇI-(Pişkin bir tavırla)
Sattığım çarığın kötü olduğunu
getirmiş.
söylüyor.
Giyip
eskitip
ESEF- (Saygı ile elleri önünde bağlı konuşmaktadır.)
Efendim, huzurunuzda bu halde bulunmaktan utanç duyuyorum
ancak öfkeme hakim olamadım. (Yerden yırtık çarıkları alıp
Gülşehrî’ye uzatır.) Bu çarıkları alalı daha bir saat ya
oldu ya olmadı. Şu haline bakar mısınız? İlk taşa basmamda
kocaman bir delik peyda oldu!
GÜLŞEHRÎ-(Çarığı alıp inceler.)
Haklısın altı delinmiş. Hem bunun derisi de oldukça ince
bu deriden çarık değil kılıca kın bile olmaz! (Çarıkçıya
döner.)
ÇARIKÇI- Nasıl olmaz! En güzel ceylanın derisinden yaptım.
Hususi olarak altını yırtmış.
GÜLŞEHRÎ-Hem suçlusun hem güçlü… Belki kardeşin kardeşe
vurmasına evvelden engel olamadım ama iftira etmene müsaade
edemem!
ESEF-Efendim bu konunun Ahi Mahkemesinde tartışılmasını ve
Ahi Evran Sultan’ın kararlarını talep etmekteyim.
GÜLŞEHRÎ-En doğrusu bu olacak yalnız Ahi Sultan hacc vazifesi için Hicaz’a gitti. Bu hususu Cuma günü namazdan sonra
halledip bu haksızlığın son bulması için gerekeni yaparız.
ESEF- Nasıl uygun görürseniz efendim…
ÇARIKÇI- Benim haklı çıkacağım bellidir ya hadi dediğiniz
gibi olsun bakalım…
GÜLŞEHRÎ-Sana
mahkemen
görülene
dek
satış
yapmanı
yasaklıyorum. Dükkânına mühür vurdum, kapat ve aklını başına
alana dek insan içine karışma!
ÇARIKÇI- (Şaşkın.)
Ama nasıl olur?...
IŞIK SÖNER
SAHNE II
Mekan:Çarıkçı’nın dükkânının önüdür.
(Çarıkçı dükkânın önünde başını ellerinin
arasına almış vaziyette oturmaktadır. Önde
Gülşehrî, yanında Göncü Zeki, Kalfa (yani yeni
usta), ve Esef’le birlikte sahneye gelirler.
Dükkânın önünde durduklarında Çarıkçı ayağa
kalkar. Görüntüsünden pişmanlık sezilmektedir.)
GÜLŞEHRÎ- Cuman mübarek olsun efendi! Mescitte göremedik
seni?
ÇARIKÇI- Efendim arka saflardaydım çıkınca da hemen dükkâna
geldim.
GÜLŞEHRÎ- Allah kabul etsin o halde… Ehh… gelelim meselemize; Esef kardeşine sattığın bu çarıkların sıçan derisinden olduğunu tesbit ettik. Eti yenmez gönü giyilmez derler
hiç mi atandan öğüt almadın! Çarık olsun diye o hayvana nasıl
kıydın!
ÇARIKÇI- Sıçan olur mu efendim hakiki ceylan derisi…
GÜLŞEHRÎ- Sus… Daha günaha gark olma!
ÇARIKÇI-Ama…
GÜLŞEHRÎ-(Kararlı bir ses tonuyla)
Tesbiti bizzat Ahi Evran Sultan’ımız yaptı! Otuziki esnafın
ve debbağların pîri Ahi Evran Sultan!
ÇARIKÇI-(Şaşkın) Ama… O… Hicaz’da değil miydi?
GÜLŞEHRÎ- Atandan öğüt almamışsın ya hiç yol yordam da mı
görmedin! Seni tatmin etmek için sırrı mı ifşa edelim!
ÇARIKÇI-(Sorduğu sorudan pişman olmuş vaziyette)
Affedersiniz efendim…
GÜLŞEHRÎ: Ahi Sultan’ın kararını bildiririm sana;
(Elinde fermana benzer
Evran’ın kararını okur.)
bir
kağıttan
Ahi
Hakk yolunu bulana dek sana esmesin saba
Kollarından tutulup halk içinde alnına
sürülsün kara,
Üç gün el içinde alnının karasıyla dolaştırıla
Esnaflık etmeye esnafın yüz karası;
Ve doğru yolu bulana dek atıla pabucu dama!
ÇARIKÇI- Affedin efendim… Çalışmazsam ne kazanır, ne yerim?
GÜLŞEHRÎ- Bu zamana dek dürüst esnaf hakkıyla kazanırken
onun hakkına da girdiğine say… Yediklerin yeter de artar
bile azık olarak sana!
(Gülşehrî Esef’in elinde tuttuğu çarıkları
alıp Çarıkçı’nın dükkânının çatısına atar.
Kalfa elinde bir boya kutusu uzatır ve Gülşehrî
bir bez parçasını boyaya batırıp Çarıkçı’nın
alnına sürer. Gülşehrî ve yanındakiler sahneden çıkarlar, Çarıkçı yere üzgün bir şekilde
oturup ellerini başının arasına alır ve ağlar.)
IŞIK SÖNER
SAHNE III
Mekân: Ahi Evran’ın debbağhanesidir.
(Ahi Evran namaz kılmaktadır. Son oturuştan
sonra duaya geçer. O sırada birisi dükkâna
girer. Bir köşeye geçip diz üstü oturur ve
namazın bitmesini bekler. Gelen kişi seyyah
İbn-i Selam’dır. Namaz bitince…)
AHİ EVRAN- (Duada) Ey yerin dibinden sular çıkaran,
Ey gökleri direksiz havada tutan
Ol deyince olduran, dur deyince durduran…
Sen dur demedikçe durmaz şu atan!(Kalbini tutar)
Sen yönümüzü sana döndür… Amin…
(“Âmin” der elini yüzüne sürer ve seccâdesini
toplar. Ayağa kalktığı sırada…)
İBN-İ SELAM- Selamünaleyküm ey eren, Allah
namazını, karşılıksız komasın niyâzını!
kabul
etsin
AHİ EVRAN- Ve aleykümü’s-selâm seyyah kardeşim hoş gelmişsin.
Nereden gelir, nere gidersin?
İBN-İ SELAM- Hoş gördük. Ömür kervanına katıldık dünyayı
gezeriz. Dünyayı gezeriz de Diyâr-ı Rum’u gezmeden olmaz
dedik. Bu yöne geldik.
AHİ EVRAN- Seyahatin selâmet ola. Açsındır şimdi yoldan geldin. Dur hemen sana sofra kuralım!
İBN-İ SELAM- Açlığım yoktur yâ eren. Az evvel yedim azığımdaki
nimetleri. Fazlası israftır.
AHİ EVRAN- Misafirhanemize buyur o halde; uyumak, dinlenmek
istersin?
İBN-İ SELAM- Vakti gelince geçerim ey eren, birkaç gün misafir olmaktır niyetim.
AHİ EVRAN- Başımız üzere yerin var. Ne yapmak dilersin?
Söyle, yoldaşlık edelim.
İBN-İ SELAM- Birçok il gezdim Anadolu’da, bir çoğunda
konakladım. Ahilik diye bir şey duydum çoğunda ve anladım
ki bu Ahilik nüfuz etmiş Selçuklu Devletinin hamuruna! Sordum sual ettim, Kırşehir dediler, Kırşehir’de biri var Evran
derler namına! Var git ona, o anlatır her şeyi eksiksiz sana.
AHİ EVRAN- Ne marifeti varmış bu Evran denen adamın?
İBN-İ SELAM- Hah işte! Marifet ehliymiş, künyesi de hakikatlerin babası mânâsında “Ebu’l-Hakâyık”mış. İlim, irfan
sahibi, Allah’ın sevgili kullarındanmış.
AHİ EVRAN- Estağfurullah!
İBN-İ SELAM-(Başını ellerinin arasına alır)
Eyvahlar olsun! Nasıl bilemedim?
(Hemen kalkar elini öpmek ister,
Ahi Evran öptürmez)
AHİ EVRAN- Eyvaha düşmeyesin kardeşim!
İBN-İ SELAM- Affedin efendim, bilemedim!
AHİ EVRAN- Bunca yolu niçin çiğnedin buyur da, derdine ortak
olalım?
İBN-İ SELAM- Efendim benim adım Selam, babamın adı da Selâm
olduğu için İbn-i Selam derler. Bir seyahattir çıktım yola,
erzâğımsa bir kalem ve bir levha. Seyahatimi not eder bir
seyahatname tertip ederim. Sizden de Ahiliğin ilkelerini
dinleyip yüzyıllar sonrasına nakletmek isterim.
AHİ EVRAN- Niyetin hâlis kardeşim, dilerim vaki ola! Ahilik,
kardeşliktir. Cömertliktir Ahilik. İşi ibadet bilip dünyayı
göz ardı etmeden âhirete hazırlanmaktır Ahilik.
İBN-İ SELAM- Nasıl olur! İş ibadet sayılır mı hiç?
AHİ EVRAN- Sayılır ya kardeşim. Ölmeyecek gibi dünya için,
her an ölecek gibi âhiret için çalışmalı demiyor mu Peygamber Efendimiz!
İBN-İ SELAM- Öyle ama…
AHİ EVRAN- Bu da öyle işte… Allah adını kalpten çıkarmadan iş
üzere olursa insan, işi bereketli olur. O bereket ki… Artar
da cihânı kaplar!
İBN-İ SELAM- Çok il gezdim Anadolu’da. Birçok yerde Ahi Tekkesi, zaviyesi gördüm. Onların var mıdır sizinle bağı?
AHİ EVRAN- Ahilik kardeşliktir kardeşim. Kardeşin kardeşle
olmaz mı bağı!
İBN-İ SELAM- Ne ile sağlarsınız peki bu bağı?
AHİ EVRAN- Fütüvvet terbiyesi alıp Fetâ ehli olan
kardeşlerimize şed kuşatır gönülden gönüle de bağ kurarız.
El ele verdiğimiz zaman dünyayı kucaklarız.
İBN-İ SELAM-(Sevinçle)Müsaade edin elinizi öpeyim Ahi Baba’m.
(Eline uzanır, Ahi Evran yine öptürmez.)
AHİ EVRANKıl namazını, başını yalnız Allah’a eğ!
Biz ki Allah’ın kemter kuluyuz…
Yerdeki karınca bizden daha yeğ!
İBN-İ SELAM-Müsaadenizle o halde Ahi Baba’m, ben dinlediklerimi not etmek için icâzet dilerim.
AHİ EVRAN- Müsaade senindir Selam kardeşim, Haydi kalemin
revân ola!
(Işık Söner)
SAHNE IV
Mekân: Ahi Evran’ın dergâhıdır.
(Ahi Evran posta oturmuş, sağ tarafında
Gülşehrî,
sol
tarafında
da
Göncü
Zeki
oturmaktadır. Oyundaki tüm karakterler de
karşısına diz üstü oturmuşlardır. Ahi Evran
nasihat etmektedir.)
AHİ EVRAN- “Yıldızlar”a
“Güneş”e götürür.
tutunun
ahiler!
Yıldızlar
sizi
FATMA BACI- Nasıl tutunalım, kimdir o yıldızlar Sultan’ım?
AHİ EVRAN- Mübarek Büyük Dedem Muhammed Mustafa (S.A.V.) ne
buyuruyor:
“ Benim ashâbım yıldızlar gibidir. Hangisine uyarsanız
doğru yolu bulmuş olursunuz.”
KALFA- Siz kimi salık verirsiniz Ahi Baba’m?
NİLÜFER HATUN- Evet ya! Siz kimin yolunu tutalım dersiniz?
AHİ EVRAN- Denilmesi gerekeni Fahr-i Kâinat Efendimiz
(S.A.V.) demiştir. Bize düşen, bu yıldızların en büyüklerinden haber vermektir. Bir hadis-i şerifte buyruluyor ki: “Nebîlerden ve Resûllerden sonra Ebû Bekir’den daha faziletli
bir zat üzerine güneş doğmuş değildir.”
FATMA BACI- Peki ya diğerleri?
AHİ EVRAN- Peygamberimizin duası olan bir sahabedir ki; o
Ömer Faruk’tur.
KALFA- Nasıl yani?
AHİ EVRAN- Nebîler Nebîsi bir gün: “Allah’ım, İslâm’ı Ebû
Cehil veya Ömer bin Hattab’dan sana sevgili olanı ile aziz
kıl.” diye dua etmiş ve sonrasında Ömer bin Hattab İslâm’la
şereflenmiştir.
Bir diğeri de Osman bin Affan’dır. İki nûr sahibi Osman.
Peygamberimizin kızı Hz. Rukiye ile evlenmiş, o vefat edince
Hz. Ümmü Gülsüm’le evlenmiştir. Ümmü Gülsüm de vefat edince
Peygamberimiz Osman için şu sözleri sarfetmiştir: “ Eğer üçüncü bir kızım daha olsaydı, onu da Osman’la evlendirirdim!”
1.KÖYLÜ- Ahi Baba’m, bize dördüncü büyük yıldızdan da haber
vermeyecek misin?
AHİ EVRAN- Sabır büyük erdemdir can ahi! Sabır… Dördüncü
büyük nûr da ceddimiz Ali’dir. Aliyye’l-Murtezâ için Peygamberimiz (S.A.V.) “ Ben ilmin şehriyim, Ali onun kapısıdır.
İlim edinmek isteyen ona kapısından gelsin!” buyurmuştur.
GÜLŞEHRÎ- Şeyhim! Velîlik konusunda ne düşünürsünüz?
AHİ EVRAN- Velîliğin mührü Atamız Ali’dedir. Ve Ali bizdendir, biz de Ali’den!
GÜLŞEHRÎ- Şed de Hz. Ali’den kalmıştı, anlatır mısınız?
AHİ EVRAN- İlk olarak Peygamberimiz Hz. Ali’ye şed kuşatmıştır,
o da bize şed kuşattı!
ESEF- Ahi Baba’m bir gün ticaret bir kervanıyla yolum Konya’ya
düştü. Nasip oldu Mevlânâ’nın sohbetine katıldım. Kendisine
“Mevlânâ neden dönersin?” diye soruldu, o da;
Cezbe kalbe dolunca,
Eller açılır Hakk’a!
Dağıtır aldığını halka,
Dönerken saçılır aşk etrafa!
Bizler Allah der döneriz, Hak der döneriz.” dedi.
AHİ EVRAN- (Gülümseyerek.) Âh Hünkâr…
ESEF-Bunu soran sonra dedi ki: “Dönmek yok bizde ey kardaş!
Allah kelâmını bir kez dedik mi, dururuz orda dönmeyiz daha…”
siz ne düşünür nasıl bakarsınız bu iki erene?
AHİ EVRAN-
Dönen de bizdendir, duran da bizden…
Amma biz ne döner ne dururuz!
Gâh olur dışarıdan gâh içimizden,
Biz Allah dedikçe hep çalışırız!
GÖNCÜ ZEKİ- Sultan’ım, ticarette kıstas ne olmalı?
AHİ EVRANTâcir en çok helal ve haramı bilmeli. Ey Ahiler!
Alışveriş ilmini bilmeyen, haram lokmadan kurtulamaz.
Haram lokma yiyen ise ibadetlerinin sevabını bulamaz!
KALFA- Pîrler Pîri!
AHİ EVRAN- Söyle gönlümün taze sefîri?
KALFA- Ben esnaflığa yeni adım attım. Elimi siz tuttunuz,
bizden sonraki kardeşlerimiz neyi destek bilsinler?
AHİ EVRANÖğüdüm olsun kulaklara küpe!
Kalpleri olsun içi Hak dolu Kâ’be!
Duy beni Yâr nûrunu göresice…
Elinle koymadığını kaldırmayasın!
Kem sözden, riyâdan, öfkeden sakın!
Küçüğünü sev, büyüğünü bil,
Müşterilerine güler yüzü esirgeme,
Eline, diline, beline sahip ol!
FATMA BACI- Ahi Sultan! Savaş için ne nasihat edersiniz?
AHİ EVRAN- Ey Ahiler! Mücâhitler; savaşırken safta namazdaki
gibi sessiz olup komutanına itaatte cemaatin imama uyması
gibidir. Düşmandan korkmayın. Allâhu Tealâ’nın emir ve
yasaklarına uyamamaktan korkun. Vatan sevgisinin imandan
olduğunu unutmayın!
İBN SELAM- Ahi’m, Ahiler diyorsunuz da kimdir bu ahiler? Siz
ne iş yaparsınız?
AHİ EVRANHazerde ipek, seferde çelik derler bize!
İsteyene ipek olur seriliriz,
Dileyene çelik olur belâ kesiliriz!
Boynumuzun büküklüğü edebimizdendir.
Kalkmaya görsün bu baş, bu boyun!
Düşmana kahır olur yağarız…
Sevdamız da Allah için, belâmız da Allah içindir…
Hak, hukuk, adalet ve cömertlik temel şiarımızdır!
Fütüvvet yolunun anahtarı mürüvvettir. Bizde gönül
saflığı esastır.
(Öksürür, kaldığı yerden Gülşehrî devam eder.)
GÜLŞEHRÎ- Çünarıtmadun mürüvvet gölünü
Sen ne bilirsin fütüvvet yolunu
Sen fütüvvet-nâmeyi bilir isen
Okuyuban şerhini kılur isen…
AHİ EVRAN- Evet… Ahi çalışkan olmalı…. Ama okumalı da… Bizim başucu kitaplarımızdır fütüvvetnâmeler, her Ahi okumalı
onları. Sağ olasın ahretliğim…
GÜLŞEHRÎ- Siz sağ olun Sultan’ım…
FATMA BACI- Ahi Baba’m cömertlikte sınır ne olmalı?
AHİ EVRAN- Ne derece cömertlik bekliyorsanız, o derece cömert
olmalısınız Ahiler. Kendin muhtaç iken bile başkalarına
verecek kadar cömert olunuz…
SABIR ANA- Ey koca Ahi! Peki ya hoşgörüde sınırımız ne
olmalı?
AHİ EVRAN- Kuvvetli ve üstün durumda iken affetmesini, hiddetli iken yumuşak davranmasını bilecek kadar hoşgörülü
olmalısınız. “Ne olursan ol yine gel” diyen Mevlânâ gibi
sizi dileyip gelene açmalısınız yüreğinizi…
GÜLŞEHRÎ- Pîr’im, Mevlânâ deyince... Sohbetinize bugün iki
misafir dâhil oldu.
AHİ EVRAN- Öyle mi, kimdir onlar?
GÜLŞEHRÎ- Konya’dan… İşte şuradalar.
(Eliyle halkın arka tarafını işaret eder.
İşaret ettiği yerde iki semazen elleri omuzlarında ayağa kalkarlar ve öne gelirler. Onlar yaklaşırken Ahi Evran ayağa kalkar. Tüm
halk ayaklanır ve sahnede hilal şekli alırlar.
Semazenler Ahi Evran’ın sağında ve solunda
olmak üzere ortada dururlar. Ney ile sema
müziği çalmaya başlar. Sahne ışığı pembe
olarak tepeden Ahi Evran ve semazenler üzerine doğrulur. İki yeşil ışık sahne girişlerine
doğru yanar ve sahneye iki semazen daha girer.
Ahi Evran ortada, dört semazen dönmeye başlar.
Bir müddet sonra Ahi Evran cezbeye gelir ve
kendi etrafında bir tur döner. Pembe ışık Ahi
Evran’a, yeşil ışıklar girişlere döner. Sol
girişten Yûnus Emre, sağ girişten de Hacı
Bektaş-ı Velî sahneye girer. Semazenler sema
ederken bu iki eren sahne önüne gelir simetrik
bir şekilde yerlerini aldıktan sonra çapraz
olarak geriye dönerler ve Ahi Evran’a ellerini
uzatırlar. Ahi Evran ilerler ve ortalarında
yerini alır. Üç eren omuz omuza verip “dost
bahçe” görünümünü sağlarlar.)
SON...
İkinci Mansiyon Ödülü
A.Kadir BOZKURT
30 Ekim 1962 tarihinde Viranşehir’de
doğdu, ilköğrenime Çanakkale’de başladı,
Selçuk’ta ve Manavgat’ta devam etti, lise eğitimini
Antalya’da tamamladı. Ankara Üniversitesi, Dil ve
Tarih-Coğrafya Fakültesi, Tiyatro Bölümü’nden
1986 yılında mezun oldu.
TRT Ankara Televizyonu’nda 19881989 yıllarında, ‘Acemiler İş Başında’ adında bir
dizi film ve birçok belgesel projesinde çalıştı.
Ardından da 1990 yılında ‘Peri Kızı’ adındaki dizi
filmde başrolde oynadı.
Bir süre içsellikle yoğurduğu yazarlık
çalışmalarına 2000 yılına kadar demlenme
zamanı tanıdı.
2007 yılında Pentagram Yayınları
tarafından basılan “Kibrit Kutusu” adındaki
romanıyla okuruna merhaba dedi.
2008 yılında “Bitimsiz yol” adındaki
romanı Pentagram Yayınları tarafından basıldı.
2008 yılında “Gül Kralım Gül” adındaki
çocuk oyunu Kemer Belediye Tiyatrosu tarafından
sahnelendi.
2010 yılında “Ormanın Cinleri” adındaki
oyunun ‘İstanbul 2010 Avrupa Kültür Başkenti
Projesi’ kapsamında düzenlenen yarışmada
dereceye girerek kitap haline getirildi.
2010 yılında Nasuh Mahruki ile Yılmaz
Sevgül’ün Everest 2010 Ekspedisyonu’na yazar
olarak katıldı ve “Dünyanın Zirvesine Tırmanış”
adındaki ‘Dağcılık/Belgesel’ kitabı 2011 yılında
Alfa Yayınları’ndan çıktı.
2011 yılında kadınlara yönelik, Female
Dergisi’nin ‘Simurg’ köşesine yazmaya başladığı
yazılarını hala sürdürmektedir.
2013 yılında Eskişehir Valiliğinin
düzenlediği; Yunus Emre konulu tiyatro
yarışmasında “Ete Kemiğe Büründüm” adlı tiyatro oyunu;
uzun metrajlı sinema filmi senaryo yarışmasında “Kılıç Artığı
Anadolu” adındaki film senaryosu dereceye girerek ödüllendirildi.
2013-2014 yılında TRT’de 13 bölüm olarak
yayınlanan, “Karadeniz’den” adlı belgeselin metin yazarlığını
yaptı.
2014 sezonunda “Sirke Tadında Böğürtlen Reçeli”
adındaki tiyatro oyunu İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir
Tiyatroları’nda sahnelenmektedir.
2014 sezonunda, “Kıl Çadırların Düşü” adındaki tiyatro oyunu İzmit Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları’nda
sahnelenmektedir.
2014 yılında Kırşehir’de düzenlenen Uluslararası Ahilik
Konulu tiyatro yarışmasında “Yol Atası Ahi Evran” adlı tiyatro oyunu; uzun metrajlı sinema filmi senaryo yarışmasında
“Göç Yolu Anadolu” adındaki film senaryosu dereceye girerek
ödüllendirildi.
Yasemin Dalkılıç’ın dalışlarının anlatıldığı “Yasemin
Dalkılıç’la Dünyanın İnanılmaz Dalışları” adındaki kitabın
2015 yılında yayınlanacaktır.
İlk Osmanlı Derya Beyi Kara Mürsel Alp’in
yaşamının anlatıldığı tiyatro oyunu NİSAN 2015 tarihinde
İzmit Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları’nda sahnelenecektir.
Ayrıca dizi film projeleri üstünde de çalışmaktadır.
A.KADİR BOZKURT’UN KİTAPLARI:
1. İÇİMDEKİ ERKEK (ROMAN)
2. MAVİ YEŞİL YA DA TURUNCU (ROMAN)
3. BİTİMSİZ YOL (ROMAN)
4. HAVA KABARCIKLARI (ROMAN)
5. KİBRİT KUTUSU (ROMAN)
6. UMUTLU KASABASI (ROMAN)
7. YAZARIN ÖLÜMÜ (ROMAN)
8. SU ATEŞ YEL TOPRAK (ROMAN)
9. DÜNYANIN ZİRVESİNE TIRMANIŞ
(DAĞCILIK/BELGESEL)
10. DÜNYANIN İNANILMAZ DALIŞLARI
(DALIŞ/BELGESEL)
A.KADİR BOZKURT’UN
TİYATRO OYUNLARI:
1. SİRKE TADINDA BÖĞÜRTLEN REÇELİ
(YETİŞKİN)
2. ETE KEMİĞE BÜRÜNDÜM (YETİŞKİN)
3. YOL ATASI AHİ EVRAN (YETİŞKİN)
4. ZOR OYUN (YETİŞKİN)
5. İLK GECE (YETİŞKİN)
6. AKREP ONURU (YETİŞKİN)
7. KIL ÇADIRLARIN DÜŞÜ (GENÇLİK)
8. TAHTA KILIÇLILAR (GENÇLİK)
9. GÜL KRALIM GÜL (ÇOCUK)
10. ORMANIN CİNLERİ (ÇOCUK)
A.KADİR BOZKURT’UN SİNEMA FİLMİ SENARYOLARI:
1. KILIÇ ARTIĞI ANADOLU
2. GÖÇ YOLU ANADOLU
3. MENDİLİM KEKİK KOKUYOR
4. KİBRİT KUTUSU
5. NASİP APARTMANI
YOL ATASI
AHİ EVRAN
AHİ EVRAN
KADINCIK ANA
ŞEYH EVHADÜDDİN KİRMANİ
ZEYNÜDDİN SADAKA
ALAÜDDİN KEYKUBAT
KÖLE KADIN
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV
ZİNDANCI
ZİNDANCININ OĞLU
AHİ AHMET
SEYFÜDDİN TUĞRUL
KÖLE SATICISI
PATAVATSIZ MÜRİT
BİRİNCİ GENÇ
İKİNCİ GENÇ
BİRİNCİ PERDE
BİRİNCİ SAHNE
(Yıl 1210… Bir ibadethane…)
(Bir grup genç kadın ve erkek, tanrıya
ulaşmanın
yolunda
sema
eden
Evhadüddin
Kirmani’ye mumlarıyla eşlik etmektedir. Bu
töreni izleyenlerin ya da kendini kaptırarak
semaya katılanların arasında, Ahi Evran, Zeynüddin Sadaka gibi dönemin önemli insanları da
bulunmaktadır.)
EVHADÜDDİN KİRMANİ Bir nefeslik olsun, O’nun sırlarını söyleyecek gönül
nerede?
Bir an için O’nun sözlerini dinleyecek kulak nerede?
O sevgili, gece gündüz cemalini gösteriyor.
O’nu görmekten nasibini alacak göz nerede?
(Evhadüddin Kirmani cemalperestlik meşrebine
uygun olarak kendinden geçmiş bir halde genç
kadın ya da erkeklerden biriyle sema etmeyi
sürdürür.)
İKİNCİ SAHNE
(Yıl 1210… Kayseri’deki uluslararası Yabanlu
Pazarı…)
(Otuzlu yaşların ortalarındaki Ahi Evran ve
Zeynüddin Sadaka’yla birlikte yürüyen kırklı
yaşların ortalarındaki Evhadüddin Kirmani,
pazar yerini dolaşmaktadır. Köle satışının
yapıldığı alan fazlasıyla ilgi görmektedir.)
EVHADÜDDİN KİRMANİ - Dar-ı dünya Yabanlu Pazarı’nda toplanmış,
mal alanlar, mal satanlar…
ZEYNÜDDİN SADAKA- Gök Çalap’a aklını kullanarak ulaşabilen,
kendisi için de hayırlı olanı bulmayı beceriyor şeyhim!
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Bizi Kayseri’ye sürükleyen de aynı akıl
değil mi?
AHİ EVRAN-Ne yazık ki Anadolu’nun yeni sahipleri, Rum, Acem,
Cenevizli ya da Yahudi esnafların arasında kaybolup gitmiş.
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Böyle işler Oğuz illerinin konar göçerlerine göre değil.
AHİ EVRAN-Ne ekersen, onu biçersin Anadolu Şeyhlerinin Şeyhi…
Bu curcunada aradığını bulabilmek için Yabanlu Pazarı’nı
baştanbaşa dolanmak gerekiyor. Bir yerde çömlekçiler, bir
yerde bakırcılar, bir yerde dokumacılar, bir yerde dericiler
toplansa, her esnafın yeri belli olsa…
EVHADÜDDİN KİRMANİ- En başta ahlakı bozulana çeki düzen
vermek gerek. Çürükleri aralarından ayıklayalım. Düşkünlere
fütüvvet ehlinin elini uzatalım…
AHİ EVRAN- İşini yanlış yapanlara da doğrusunu gösterelim…
Akıllıları eğitmeli, beceriklileri meslek sahibi yapmalı,
güçlüleri cengâver gibi yetiştirmeli. Hepsini de fütüvvetin
çatısı altında birleştirmenin yolunu bulmalı…
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Sen şimdiden derici esnafı bir araya
toplamayı başardın.
AHİ EVRAN- İşimizin kokusunu bizlerden başkası çekemediğinden,
surların dışında yan yana, iç içeyiz.
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Bir olalım, iri olalım, diri olalım diye
bunun için deriz ya!
ZEYNÜDDİN SADAKA- Bu yol uzuncadır.
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Zor olanın yükünü taşımaktan korkan var
mı ola?
AHİ EVRAN- Yok çok şükür!
KÖLE SATICISI- Ey ahali… Huyu kötü, tabiatı bozuk bir cariyeyi
kim alıyor? (Evhadüddin Kirmani duraksar.) Bütün ayıplarıyla
satıyorum! Kim alacaksa birkaç adım beri gele…
AHİ EVRAN- Şeyhim?
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Biraz bekle!
KÖLE SATICISI- Gel ihtiyar, çekinme! Daha fazla ağzının suyunu akıtmadan birini koynuna al. Şifa olur. Gece gündüz
yataktan çıkasın gelmez. Ha babam, de babam, Gök Çalap ne
verdiyse artık…
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Bu kadın kusurlarıyla kaç dirhemdir?
KÖLE SATICISI- O sana yaramaz.
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Sen parasını söyle tellal efendi.
KÖLE SATICISI- Nur yüzlü birine böylesine şirret bir köleyi
satmak işinin erbabına yakışmaz. İki gün geçmeden geriye getirirsin. Gereksiz yere canımı sıkarsın sonra…
ZEYNÜDDİN SADAKA- Bir huysuz kölenin peşine düşmek de nereden çıktı şeyhim?
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Kırk dirhem yeter mi?
KÖLE SATICISI- Fazla bile gelir…
ZEYNÜDDİN
alsaydın.
SADAKA-
Hiç
olmazsa
parana
yakışır
bir
köle
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Melâmet sevdalılarına böylesi yakışır.
(Bir tezgâhın başındaki mürit koşarak
yaklaşır.)
PATAVATSIZ MÜRİT- Şeyhim! Şeyh Kirmani!
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Sakin olsana!
PATAVATSIZ MÜRİT- (Ağzındaki yiyeceği etrafa saçarak) Seni
köle taciriyle pazarlık yaparken görünce aklım başımdan gitti!
KÖLE SATICISI- Genç ve güzel Kıpçak cariyesini kırk dirheme
verebilirim. Sen de keyfini sürersin. Cehennem ateşinin
beklediği köle satıcısına da hayır duaları edersin, işe yarar belki…
PATAVATSIZ MÜRİT- Kırk dirheme yarım koyun veriyorlar, düşür
biraz daha fiyatı!
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Ya mürit, gereksiz yere aramıza girmesene… Ben onu istiyorum!
PATAVATSIZ MÜRİT- En azından almak fütüvvet ehlinin terbiyesindendir tellal efendi!
KÖLE SATICISI- O halde günahı benden gitti.
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Ben de seninle konuşarak yeterince günaha girdim zaten!
KÖLE SATICISI- Bak, daha sonra ‘Ayıplı malmış!’ diyerek getirirsen, üstüne para versen bile almam, haberin ola…
PATAVATSIZ MÜRİT - Be hey cahil tellal! Bir fütüvvet ehlinin satın aldığı malı geri verdiği nerede görülmüş?
AHİ EVRAN- Sen de alışverişin edeplerini bellemişsin ama
pazar yerinde nasıl davranılacağından bütünüyle habersizsin.
PATAVATSIZ MÜRİT- Niye öyle söylersin Şeyh Nasirüddin Mahmut?
AHİ EVRAN- Bir şey yenilip içilir mi pazar yerinde?
PATAVATSIZ MÜRİT- Tadına bakıyordum… Şeyhimi görünce…
AHİ EVRAN- Kalabalığın arasında uzaktan uzağa
bağırılmayacağını bilmez misin?
PATAVATSIZ MÜRİT- Şeyhimi
pazarlık yaparken görünce…
köle
satıcısının
karşısında
AHİ EVRAN- Ya pazar yerindekilere omuz atarak koşuşturmak?
PATAVATSIZ MÜRİT- Heyecanlandım dedim ya!
ZEYNÜDDİN SADAKA- Kahkahalarla gülmek de üstüne tuz, biber…
PATAVATSIZ MÜRİT- Yerin dibine geçtim şeyhlerim, yeter artık!
AHİ EVRAN- Bir tek tükürüp sümkürmediğin kaldı, onları da
yap, tam olsun.
PATAVATSIZ MÜRİT- (Utançla uzaklaşır.) Kusuruma bakma, kusuruma bakmayasın…
KÖLE SATICISI- (Kadının belgelerini verir.) Bu mendeburun
yüzünü görmekten beni kurtardın ya, kamçı da hediyesi olsun.
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Hediyen senin olsun!
KÖLE SATICISI- Sen araya girmeseydin, sabah akşam demeden dayak atacak birine, başımın gözümün sadakası olarak
verecektim. (Çevresindekilere) Ey dar-ı dünyanın insanları!
Nur yüzlü cariyeler telef olurken, insana bile benzemeyen
bir uğursuzun talihine bakın! Ey Gök Çalap! Bu mudur adalet
dediğin?
ZEYNÜDDİN SADAKA- Bir sus ya hu!
EVHADÜDDİN KİRMANİözgürsün artık.
(Belgeleri
kadına
vererek)
Al
bunu,
KÖLE KADIN- Sen kendini Gök Çalap mı sanırsın be adam?
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Bu ne öfkedir hatun kişi?
KÖLE KADIN- Senin gibi akılsıza az bile!
KÖLE SATICISI- Sana söyledim başına bela aldığını…
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Bir köleyi özgür bırakmak, peygamber
efendimizin sünnetlerindendir. Bizler de yolunun yolcusu
olarak…
KÖLE KADIN- Ben köle değildim ki özgür olayım?
EVHADÜDDİN KİRMAN- Nasıl diyorsan öyle olsun, var git
yoluna…
KÖLE KADIN- O paranın karşılığını ödemeden hiçbir yere
gitmem.
EVHADÜDDİN KİRMAN- Özgürsün dedim sana!
KÖLE KADIN- Özgürsem hayatıma karışma!
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Ya sabır… (Köle kadın peşlerinden
yürüyünce, Ahi Evran gülmeye başlar.) Sen niye gülmektesin
Hoylu Mahmut?
AHİ EVRAN- Saygısızlığımı bağışlayın şeyhim… Sen Abbasi Halifesi en-Nasır li-Dinillah tarafından, göçerleri irşat etmeye gönderilmiştin. En kolay engelde takılıp kaldın ya, ona
gülerim…
ÜÇÜNCÜ SAHNE
(Kayseri’deki hanikah…)
(Mum ışığında sema eden altmışlı yaşların ortalarındaki
Evhadüddin Kirmani, kendinden geçmiş bir halde tanrıya
ulaşmanın yolundadır.)
EVHADÜDDİN KİRMANİ-
Aşkımın yolunda ne yapıyorum, kimim ben?
Hangi sermaye ile vuslatını arıyorum, kimim ben?
Bugün lütfün elimden tutmazsa,
Yarın nereye giderim, ne derim, kimim ben?
(Yaşı yirmiye dayanan kızı kendi halinde
söylenmektedir.)
KADINCIK ANA- İyi huy, güler yüz ve de tatlı söz kırk dirhemlik
kölede ne gezer derlerdi ay anam! Yarım koyun parasına beni
doğurduğun için mi bunca huysuzluk? Su hizmetini görenin elbisesi ve endamı temiz olacak deniyorsa birazcık edebine uy.
Bir temiz bezi beline bağlayıp, çerçöp olmasın diye gözünü
su kabından ayırmamak çok mu zor? Su dökülürse, kurutmak
için yanında bir bez parçası daha taşıyacaksın. Gözünü cemaatin üstünden ayırmayacaksın. Daima ashabı gözeteceksin.
Sağ ayağının başparmağı, sol ayağının başparmağı üstünde
olacak. Niye dersen? Sallallahu aleyhi ve selem efendimizin
zamanından kalmadır. Su içmeyi talep ettiğinde, Hasan ile
Hüseyin suyunu vermek için seğirtmiş. Koşuşturma sırasında
İmam Hüseyin, sol ayağının başparmağını çarparak kanatmış.
Bu
halinin
görünmesini
istemediğinden,
sağ
ayağının
başparmağıyla üstünü örtmüş. Sol ayağının başparmağı olmayan Selman-ı Farisi sırra vakıf olunca da geleneğe dönüşmüş
derler. Sen de geleneğe uyarak makam sahibinin sağ eline
doğru uzatacaksın suyu. Sol tarafında daha da büyüğü varsa,
onun da suyunu vereceksin. Dön yine öteki tarafa, ver geriye
kalan cemaatin suyunu da… Gece vakti sakilik daha da kolay!
Yanından geçerken üç kere parmağınla testiye vurur, uyanmaz-
sa geçip gidersin… Bu hizmetin edebini bellememek için neden
böylesine inat? Ya sofra edebi? Ya diğerleri? Terk-i diyar
eyleyene kadar direndin ya, daha ne diyeyim sana…
EVHADÜDDİN KİRMANİ Izdırap da olsa, safa da olsa, biriz biz.
Beddua da olsa, dua da olsa, biriz biz.
Desem ki ben senim, sen de bensin,
Söylemesi iki türlüdür, yoksa biriz biz…
DÖRDÜNCÜ SAHNE
(Yıl 1230… Kayseri’deki deri atölyesi…)
(Ellili yaşların ortalarındaki Ahi Evran
yarı karanlık köşede deri işlemektedir. İki
genç, gizlice atölyeye girerek yaptıklarını
izlemeye çalışır.)
BİRİNCİ GENÇ- Hişşştt! Sessiz ol!
İKİNCİ GENÇ- Sensin gürültü yapan!
BİRİNCİ GENÇ- Gürültü yapan sessiz ol der mi?
İKİNCİ GENÇ- Bütün gürültü ‘Sessiz ol!’
diye bağırmandan çıkıyor.
BİRİNCİ GENÇ- Boş yere dilini yoracağına, gözlerini konuştur
da yılan derisini nasıl işlediğini öğrenelim…
İKİNCİ GENÇ- Sen de sessiz olaydın!
BİRİNCİ GENÇ- İyi yapmadık civanmert kardeşim…
İKİNCİ GENÇ- Abarttıkça abartıyorsun!
BİRİNCİ GENÇ- Debbahlar çarşısının eskilerinden olsaydın
anlardın söylemek istediklerimi.
İKİNCİ GENÇ- Hiç böyle rengârenk keçi derisi görmemiştim!
BİRİNCİ GENÇ- Bu derileri Kayseri’de Ahi Evran’den başkası
işleyemiyor. İşin sırrını öğrenirsek, onun gibi işler, çil
çil altınlarla keselerimizi doldururuz.
İKİNCİ GENÇ- Boş yere dericilerin piri dememişler.
BİRİNCİ GENÇ- Bu yüzden tuhaf sözler dolanır hakkında…
İKİNCİ GENÇ- Bir derici ustasının neyi tuhaf olur ki?
BİRİNCİ GENÇ- Şeyh Nasirüddin Mahmut aynı zamanda yılanların
da piridir! Elleriyle yılanları yakalar, istediğinde de
yılan donunda âdemoğluna görünürmüş…
İKİNCİ GENÇ- Yok artık!
BİRİNCİ GENÇ- Bu yüzden yılan derisini ondan başkası işleyemez
diyorlar…
İKİNCİ GENÇ- Beni korkutmaya mı çalışıyorsun?
(Bir deri balyasını devirince gürültü
oluşur. Onlara doğru yürüyen Ahi Evran’ın
yansıması ejderha gibi görünmektedir.)
AHİ EVRAN- Kim var orada?
İKİNCİ GENÇ- Kimse yok pirim!
AHİ EVRAN- Ben gaipten sesler mi işitmekteyim yani?
BİRİNCİ GENÇ- Ejderha olduğunu söyledim sana!
İKİNCİ GENÇ- Çabuk kaçalım buradan!
BİRİNCİ GENÇ- Kelime-i şahadet getirelim bence!
İKİNCİ GENÇ- Yürü, çabuk ol…
BİRİNCİ GENÇ- Kıpırdayamıyorum, ayaklarımın bağı çözüldü.
AHİ EVRAN- Siz buraya gelmezseniz, ben yanınıza gelirim, bedelini de ödetirim.
BİRİNCİ GENÇ- Eşhedü enne ilahe… Aklıma gelmiyor… Devamı
neydi? İlahe illallah ve… ve…
(Birinci genç arkadaşını sırtına alarak kaçmaya çalışırken, karşısında Ahi Evran’ın ejderhaya dönüşen yansımasını bulacaktır.)
AHİ EVRAN- Kimsiniz siz? Kimlerdensiniz?
BİRİNCİ GENÇ- Ben yan komşunun yeni çırağıyım!
İKİNCİ GENÇ- Ben ondan da yeniyim ejderha babam!
AHİ EVRAN- Yola girmeden pabucunuzu dama mı attıracaksınız?
İKİNCİ GENÇ- Bir cahillik ettik, kusurumuza bakma ahi babam!
AHİ EVRAN- Hem yiğitlerimizden olduğunuz nereden belli?
BİRİNCİ GENÇ- Ne istersen sor şeyhim, her sorduğuna yanıt
verelim!
AHİ EVRAN- Sayın bakalım yüz yirmi dört edebin tamamını!
BİRİNCİ GENÇ- Nereden
birbirine karıştırdım.
başlasam
yanlış
AHİ EVRAN- Sen?
İKİNCİ GENÇ- Ben ondan da beter haldeyim!
AHİ EVRAN- Ya ahinin halleri kaç ola?
BİRİNCİ GENÇ- Altıdır ahi babam!
İKİNCİ GENÇ- Üçü açık, üçü kapalıdır!
olacak,
hepsini
AHİ EVRAN
- (Birinci Genç’e) Say bakalım açık hallerini.
BİRİNCİ GENÇ- İlk vakit ahinin eli açık olacak…
AHİ EVRAN- Neden?
BİRİNCİ GENÇ- Yoksullara ve de düşkünlere yardım etmek için…
İkincisi, kapısı açık olacak…
AHİ EVRAN- Neden?
BİRİNCİ GENÇ- Bir şey istemeye gelenler ve de konuklar için…
Üçüncü olarak da sofrası açık olacak…
AHİ EVRAN- Neden?
BİRİNCİ GENÇ- Açları ve de konukları doyurmak için…
AHİ EVRAN- Sen de geriye kalanını say bakalım.
İKİNCİ GENÇ- İlk vakit gözü bağlı olmalı…
AHİ EVRAN- Niye?
İKİNCİ GENÇ- Kimsenin ayıbını görmemek, kimseye kötü gözle
bakmamak için… İkincisi, beli bağlı olmalı…
AHİ EVRAN- Niye?
İKİNCİ GENÇ- Kimsenin ırzına, namusuna, haysiyetine ve
de onuruna kötülük etmemek için… Son olarak da dili bağlı
olmalı…
AHİ EVRAN- Niye?
İKİNCİ GENÇ- Kimseye kötü söz söylememek, kimse hakkında
iftira etmemek, gıybet yapmamak ve de münafıklıktan uzak
durmak için…
AHİ EVRAN- Yıkılın gözümün önünden!
(İki genç kaçarken, içeri giren Kadıncık Ana’ya çarpar.)
İKİNCİ GENÇ- Kaç bacım kaç!
BİRİNCİ GENÇ- Şeyh Nasirüddin Mahmut, ejderha donuna bürünmüş,
sorgu sual ediyor!
(İki genç panikle çıkar.)
KADINCIK ANA- Şeyhim?
AHİ EVRAN- Fatma Hatun?
KADINCIK ANA- Benim şeyhim…
AHİ EVRAN- Ne durursun kapının eşiğinde?
KADINCIK ANA- Buradan ejderha donunda görünmektesin?
AHİ EVRAN - O hallerim sırlarına ulaşmanın derdine düşmüş
yiğitlerin terbiyesi içindir. Biz öteki dünyanın nimetlerini öğretmeye çalışırken, onlar buradaki nimetlere sıkı
sıkıya tutunabilmenin yollarını arıyor. (Ejderha maskesini
yüzünden uzaklaştırarak) Bu hallerim de ejderhadan farklı
sayılmaz ya!
KADINCIK ANA- Ne güzelmiş şuradakiler…
AHİ EVRAN - Yılan derilerinin artıklarından yapmıştım… Çok
beğendiysen senin olsun.
KADINCIK ANA- (Hediyeyi kabul ederek) Bu deriyi işlemenin
inceliklerini de öğrenmek isterim.
AHİ EVRAN- Bizim mesleğin derdi çoktur. Eziyeti fazladır. Şu
kokunun içinde çalışmak bile ömürden ömür götürür.
KADINCIK ANA- Âlimlere âlimlik öğreten Nasirüddin Mahmut’un
böyle atölyelerde eziyet çekişine akıl yetişmiyor zaten…
AHİ EVRAN- Bu bizim işimiz… Çok önceleri ustamızın eteğine
yapışmış, o gündür, bu gündür dericiliği meslek bellemişiz.
KADINCIK ANA- Şeyh babam melametiliğin hırkasını sırtına
geçirdikten sonra dericiliğe başladığını söylüyor.
AHİ EVRAN- Ne çok şey biliyormuş şeyhimin kızı? Ben nefsimin terbiyesini deriyi işlerken öğrendim. Başka türlü dünya nimetlerinden kaçması zor oluyor.
KADINCIK ANA- Bildiklerini bana da öğret Ahi Evran.
AHİ EVRAN- Bu pisliğin içinde çalışmakta kararlı mısın yani?
KADINCIK ANA- Şeyhimizin eteğine yapışan zarar etmez.
BEŞİNCİ SAHNE
(Düş ile gerçek arasında bir yer…)
(Kadıncık Ana, ejderha görünümlü Ahi
Evran’ın etrafında dönen pervane gibidir.)
KADINCIK ANA- Ne olduğu bilinmeyen düşlerin birindeymiş Şeyh
Nasirüddin Mahmut… Ta Hazreti Muhammet sallallahu aleyhi ve
selem efendimizin hayatta olduğu günlere gitmiş ay anam! Bir
dolu mübarek insanın arasında, kendini peygamber efendimizin amcası Abbas’ın oğlu olarak bulmuş! Bir tarafında Hak
Çalap’a yakınlığıyla tanınan, gök rengi kıyafetler içinde
Hazreti Ebu Bekir ve aynı renkteki kıyafetlerle etrafını
çevreleyen şeyhler… Bir başka tarafında Gök Çalap’tan korkusuyla tanınan Hazreti Ömer yeşil kıyafetler içinde. Onun
çevresinde de müderrisler, kadılar, halifeler… Ak renkli
camesiyle, hayâsı dilere destan Hazreti Osman, hatiplerle,
hafızlarla ve kalem ehliyle beraber…
Kara renkli camesiyle Hazreti Ali, yiğitlerle ve ahilerle…
Resul Hazretleri ‘Bir günde, bin kere ciğerini kan eyleyen
âdemoğluna ne yaparsın?’ diye sormuş Emirü’l Müminin Ali’ye.
O da ‘Bir kişi günde bin kere ciğerini kan eyleyip, gönlümü
yıkar ise ben onun hatırını yıkamam’ diye karşılık vermiş.
Resul Hazretleri de, ‘Ali’den başka yiğit, Zülfikar’dan
başka kılıç yok’
buyurmuş. Her yöne saldıran ejderhalar
gibi, Bedir gazasına katılan Şeyh Nasirüddin Mahmut, canını
dişine takarak düşmanları korkutmaktaymış. Ağzından alevler çıkarıyormuş. Önüne geleni paramparça ediyormuş. Şeyh
Nasirüddin Mahmut’un civanmertliğini gören peygamber efendimiz ‘Sen Ahi Evran’sin!’ diyerek sancak-ı şerifi kendisine
vermiş. Onun davranışlarını, sünneti olarak değerlendiren
ashap da yadigârlar vermeye başlamış. Bir hurma ağacının
gölgesinde onları izleyen Hazreti Muhammet ‘Ya Ali! Sen
ne verirsin?’ diye sormuş. Hazreti Ali de ‘Allah’ın emri
ve resulünün rızasıyla, kızım Rukiye’yi, amcamın oğlu Sultan Ahi Evran Hazretlerine verdim’ demiş. İkisinin nikâhını
kıyan peygamber efendimiz, dericilik mesleğinin kuşağını Ahi
Evran’ın beline dolamış. O da peygamberimizin izniyle, otuz
iki esnaf pirinin kuşağını bağlamış. Ahi kuşağını bağladığı
kişiler, Kayseri’nin hatırlı esnaflarındanmış. Haramda gözü
olmayan, işinin erbabı insanlar! Hepsinin de sanatı birbirinden farklıymış. Şeyh Evhadüddin Kirmani’ye sadakatle bağlı,
fütüvvet ehli otuz iki esnaf... Bu törenin tamamında da
Anadolu’ya gelerek Kırşehir’i yurt edinmiş…
ALTINCI SAHNE
(Yıl 1234… Kayseri’deki hanikah…)
(Altmışlı yaşlara yaklaşan Ahi Evran rüyasının
heyecanını yirmili yaşların başındaki Kadıncık
Ana’yla paylaşmaktadır.)
AHİ EVRAN
- Çok farklı bir rüyaydı Fatma Bacı.
KADINCIK ANA- Peygamber efendimizin damadı olmak kimin hoşuna
gitmez ki!
AHİ EVRAN- Ahi pirliğine beni layık gördüğünü söyleyerek
kuşağı belime dolamaya başlayınca dilim damağım kurudu sanki...
KADINCIK ANA- Sen zaten dericilerin şeyhisin.
AHİ EVRAN- Bu rüyanın özel bir anlamı olmalı… Niye bağlıyorum
diğer şeyhlerin kuşağını? Aklım darmadağın…
KADINCIK ANA- Aklını kurcalayacak ne var ki? Artık işini
gücünü istediğin hale getirdin. Bir de hayırlı tarafından
eşini buldun mu, senden iyisi yok…
AHİ EVRAN- Sen de evliliğe takıldın ama…
KADINCIK ANA- Takılan sensin şeyhim!
AHİ EVRAN- Nasıl da sitem dolu sözlerin!
KADINCIK ANA- Evlilik hikâyeleri rüyalarına bile girmeye
başlamış, daha ne diyeyim ben!
AHİ EVRAN- Ahı gitmiş, vahı kalmış hallerimizi güzel rüyalar
süslese de gerçekte kimsenin dikkatini çekmez.
KADINCIK ANA- Sen de babam gibi melâmet hırkasını sırtına
geçirmişsin, kendini gizleyebilmek için elinden geleni
ardına koymamaktasın.
AHİ EVRAN- Biz şeyhimizin yolunu yol bellemişiz Fatma Bacı!
KADINCIK ANA- Senin şeyhin Anadolu’ya gelir gelmez, kendine
bir kadın bulup evlenmiş ama…
AHİ EVRAN- Köle taciri, kötü sözleriyle anacağızını yerin
dibine sokmasaydı, başını çevirip bakmaz idi.
KADINCIK ANA- Senin gözüne girmek isteyenlerin de
tacirleri tarafından yerin dibine sokulması mı gerek?
köle
AHİ EVRAN- Bu nasıl söz?
KADINCIK ANA- Sen yılanların dilinden, sultanların diline
kadar her denileni anlayan âlimlerdensin. Şeyhinin kızını
anlamakta mı zorlanırsın? Beni de anla işte…
AHİ EVRAN- Ya yanlış anlar isem?
KADINCIK ANA- Doğru anladığından kuşkun olmasın. Yeri
geldiğinde anamdan daha huysuz, yeri geldiğinde lafını dilinin ucunda tutamayacak kadar şirret, yeri geldiğinde ondan
da beter olacağımdan korkuyorsan?
AHİ EVRAN- Kaygım senden yana değil.
KADINCIK ANA- Bu kaygı ne ola ki?
AHİ EVRAN- Şeyhimin kızına layık olamamaktan korkarım.
(Şeyh Zeynüddin Sadaka’yla birlikte içeri giren altmışlı
yaşların sonlarındaki Evhadüddin Kirmani konuşmalara tanık
olur.)
KADINCIK ANA- Şu Anadolu diyarında senden ala şeyh var mı
ola?
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Çok yaşlandığımdan kulaklarım yanlış mı
işitmeye başladı, yoksa boynuz kulağı geçmiş, bizim mi haberimiz yok…
AHİ EVRAN- (Utangaç) Duyduklarınız Fatma Hatun’un şakacı
sözleriydi.
ZEYNÜDDİN SADAKA - Bağdat’tan kötü haberler var.
AHİ EVRAN- Hayırlar ola şeyhim?
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Şeyh Şihabüddin Sühreverdi’nin Hakk’a
yürümesi an meselesiymiş. Oğlu İmadüddin Sühreverdi’nin,
fütüvvet teşkilatının başına geçeceği söyleniyor. Bir an
önce Bağdat’a gitmem için haber gönderen Halife el-Mustasim
Billâh ise şeyhlerin şeyhliğine beni uygun görmüş.
KADINCIK ANA- Bu yaştan sonra dönüşü olmayan yollara mı
revan olacaksın?
AHİ EVRAN- Ya Anadolu’daki hizmetleriniz?
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Bundan böyle Anadolu’daki fütüvvet
teşkilatının yükü, Şeyh Zeynüddin Sadaka’nın sırtındadır.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Bu görev Nasirüddin Mahmut’un hakkı değil
mi şeyhim?
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Biz Anadolu’ya konar göçerleri irşat
etmeye gelmiştik. O, bununla da yetinmeyerek, eli iş tutan
fütüvvet ehlini ahiliğin çatısında toplamayı başardı.
AHİ EVRAN- Güzel sözlerinin yükünü taşıması kolay değildir
şeyhim.
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Biz boynuzun kulağı geçebileceğini gözlerimizle gördük. Uluğ Sultan’ımız desteğini esirgemediği
sürece ahiliğin sırtı yere gelmeyecektir.
AHİ EVRAN- Siz olmadan kanatlarımız yolunsa da elimizden
geleni ardımıza koymayız.
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Bunca yıldır dağ, tepe, ova, dere demeden gitmediğim yer kalmadı. Dilimin döndüğünce peygamber efendimizin yolunu gösterip, fütüvvet ahlakını anlatmaya çalıştım. Her yapılan doğru olsa da kadınlarımıza
hizmette geri kaldık. Bu eksikliğimizi de Fatma kızımın
tamamlayacağına inanıyorum.
KADINCIK ANA- Bu sözlerin manası da ne ola?
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Ahilerin ve fütüvvet ehlinin kadınlarına
şeyhlik yapacaksın.
KADINCIK ANA- (Gülerek) Hiç kadından şeyh mi olurmuş?
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Neden olmasın?
KADINCIK ANA- Nasıl olsun ki?
ZEYNÜDDİN SADAKA- Bir tek sözümü dinlemeden göçüp giden
anacığının yükü de sırtında olacak.
KADINCIK ANA- Bu yük taşınır tarafından değildir şeyh babam!
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Zor kısmı yola çıkmaktadır. Geriye kalanı
Hakk Teâlâ’nın izniyle kolaylaşır.
KADINCIK ANA- Hiç olmazsa başlarken yanımda olsaydın.
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Küçük Asya’nın dört yanı halifelerimle
doludur. Başın sıkıştığında yalnız kalmazsın. İçini rahat
tut.
KADINCIK ANA- Yolunu, yöntemini söyle hiç olmazsa!
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Yol atasına akıl vermek haddimize mi?
ZEYNÜDDİN SADAKA - Sen yolunu hepimizden kolay bulursun
Fatma Bacı.
KADINCIK ANA- Dik kafalı Türkmen bacılara dert anlatmayı
kolay mı sanırsınız?
ZEYNÜDDİN SADAKA - Sen de onlar gibi diklenirsin olur biter!
KADINCIK ANA- Ne diye gülersin Nasirüddin Mahmut?
AHİ EVRAN - Ahi edeplerinin devamına ‘işine, aşına, eşine,’
diye eklersin, tamam olur.
KADINCIK ANA- Oldu olacak, Yabanlu Pazarı’na birer tezgâh da
biz açalım bari…
AHİ EVRAN- Neden olmasın?
KADINCIK ANA- Siz gülün bakalım!
ZEYNÜDDİN SADAKA dolanır vallahi…
Bütün
dünyanın
tüccarları
peşinizde
AHİ EVRAN - Çırak, kalfa, usta derken, yayılır gidersiniz
Anadolu’ya…
KADINCIK ANA- Çok üstüme gelirseniz rahmetli anacığım gibi
sayıp dökmeye başlayacağım, haberiniz ola…
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Rahmetli anacığım deyince… İlk evliliğimi
Şeyh Rüknüddin Sücasi’nin kızıyla yapmıştım. Hem şeyhim, hem
de kayın pederimdi.
KADINCIK ANA- Bu da nereden çıktı şimdi?
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Dinle hele… O da kendi şeyhi Kutbud-
din Ebheri’nin kızıyla evlenmişti. Bu silsile onlardan
önce de böyleydi, bundan sonra da böyle sürmesini gönlüm
arzulamaktadır.
AHİ EVRAN- Şeyhim?
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Sen de halifem olarak silsileyi takip
edersen, gözüm arkada kalmayacak Nasirüddin Mahmut.
AHİ EVRAN- (Çekinerek) Karar şeyhimindir…
KADINCIK ANA- (Mutluluğunu gizlemeye çalışarak) En uygununu
şeyh babam bilir…
EVHADÜDDİN KİRMANİ- Son söz bana bırakıldıysa, yola koyulmadan nikâhınızı da tamamlayalım… Gelin bakalım, oturun yanı
başıma…
YEDİNCİ SAHNE
(Ahi Evran’ın Kayseri’deki evi…)
(Elindeki mektupla seyirciye konuşmaktadır.)
KADINCIK ANA- Bir anda oluverdim Kadıncık Ana! Ne zormuş baş
olmak ay anam! Ben evlendiğim gecenin hayallerini kurarken, babam Bağdat’a, kocam da Şeyh Zeynüddin Sadaka’yla
birlikte Konya’nın yollarına revan oldu. Her gece konuklarla
uğraşmayı,
yemeklerini
hazırlamayı,
yataklarını
toplamayı, çamaşırlarını yıkamayı eziyet sanırdım. Eziyetin feriştahı baş olmaktaymış! Bütün Kayseri’yi omuzlarıma
bırakıp gitmişler de haberim yok! Biri ‘Kül kalmamış çamaşır
yunmaya’ diye dertlenir. Bir başkası deri işinden anlarmışım
gibi ‘Siparişlere göz atıver Kadıncık Anam’, ‘Çırak hasta oldu Kadıncık Anam’, ‘Kalfanın karısı doğurdu Kadıncık
Anam’, ‘Ustanın babası öldü Kadıncık Anam’… Ay ki ne ay!
Gün bitmediyse bacıları irşat et, halı dokumasını göster,
keçe işlemesini öğret… Ahiliğin özü terbiye, her fırsatta
bacılarını terbiye et! ‘Yemek yemenin öncesinde ve sonrasında
ellerin yıkanması gerekir. Bunun hizmetini verecek olan beline peştamalını kuşanacak. Biri sağ tarafa, öbürü sol tarafa
sarkmak üzere beline iki temiz havlu asacak. Bir kimse elini
silmek istediğinde, sağ tarafındakine sağındaki havluyu, sol
tarafındakine solundaki havluyu uzatacak. Sofra örtüsünü de
‘Ya Allah’, deyip ortalığa savurmayacak. Önce iki eliyle
kenarlarını tutacak. Makam sahibinden izin istedikten sonra
yere koyarak ve de sonuna kadar yayacak… Yemek yerken de şu
rubai kulağınıza küpe ola: Çok yeme, fikirlerin katılaşır,
körleşir. / Az ve temiz ye de gözlerin açılsın. / Bütün
horlaman çok yemendendir. / Az yemektir horlamanın devası…
Bu bacıların ise horlamadan laf açılınca akıllarına yatak
düşer. Biri pişkince dudak bükerek ‘Bir haftadır erkeğim
arkasını dönüp yatıyor. İki gecede bir üstüme çıkmasına
alışmıştım. Oralarımı buralarımı mıncıklamadan uyumazdı…’
diye şikayetlenir. ‘Gözüne, dizine dursun kuduruk bacım!
Nikâhımın üstünden bir yıldan fazla geçti. Daha erkeğimle
aynı yatağa girmek nasip olmadı. Bu türden halleri aklıma
düşürmenin âlemi var mı ola?’ diyemezsin. Başlarsın kocayla
halvet olmanın edeplerini sıralamaya…
SEKİZİNCİ SAHNE
(Yıl 1237... Konya sarayı…)
(Ahi Evran genç şehzade Giyasüddin Keyhüsrev’e
ders vermektedir.)
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Söylenenler doğru mudur?
AHİ EVRAN- Ne söylediklerini bilmeden nasıl yanıt vereyim
şehzadem?
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Canını sıkanlara yılan gibi göründüğün
dillerde dolanır.
AHİ EVRAN- Her daim canımı sıkacak işlerle uğraşmaktasınız,
gözünüze yılan gibi göründüğüm oldu mu?
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Çoğu zaman yılanların diliyle
konuştuğunu biliyorum.
AHİ EVRAN- Uluğ Sultan’ımızın veliahdına, haksızlık yaptığını
söylemek haddimizi aşar.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- İç surların öteki tarafındaki atölyende yılan derilerini rengârenk işliyormuşsun.
AHİ EVRAN- El verdiğim ahiler de yakında aynısını yaparlar.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Bu yılancılık bilgisi nereden gelmektedir Hoca Nasirüddin?
AHİ EVRAN- Tıp ilmine İbni Sina kadar vakıf olamasam da
yılanlar hakkında yazdıklarını anlayabilen âlimlerdenim.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Ben de ağularıyla ilgileniyorum.
AHİ EVRAN- O halde yılan ağusunu def etmede yine yılanların
kullanıldığını da biliyorsunuzdur.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Öyle mi oluyor?
AHİ EVRAN- Bunun için ilmin gerektirdiği ölçü ve usulle yılanı
avlamak gerekir. Âlim kişiler, baş ve kuyruk tarafından bir
miktarını kesip atar. Kalan kısmını belli maddelerle kaynatarak, tıp ilminin kurallarına uygun bir panzehir imal eder.
Bununla da yılanın ağusu vücuttan def edilir.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Çok ilginçmiş!
AHİ EVRAN- Bu işin nasıl yapılacağını bilmeyen ise bilge
kişilerin maksadını anlayamaz. Yılanın güzel renklerine cahilce elini uzatır…
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- O cahillerden değilim ben!
AHİ EVRAN - Tıp ilmine merakınızı çoğaltmak
isterseniz,‘Kitabü’l-afai’ adındaki eserimde, yılanlar
hakkında aradığınız bilgileri bulabilirsiniz.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Sen alışmışsın sabah akşam demeden anlatmaya. Karşındakinin dinlemeye niyeti var mı, dinledikleri
eziyete dönüşüyor mu, umurunda değil…
AHİ EVRAN- Sultan soyunun eğitimi için Kayseri’deki düzenimi
bırakıp Hanikah-ı Lala’nın başına geçtim. Bu da yetmezmiş
gibi Konya’daki tanınmış ailelerin eğitim gördüğü Hanikah-ı
Ziya’nın şeyhliği de benim sırtımda. Dar-ül Mülk’e hizmetlerimin karşılığı olarak dersimizin tadını kaçırmayalım.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- O halde niye mutsuz geçiyor zaman?
AHİ EVRAN- Dün gece içkiyle fazla haşır neşir olduğunuzdan
olmasın?
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Haddini bil Hoca Nasirüddin!
AHİ EVRAN- Siz de bilin şehzadem!
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Bu nasıl söz?
AHİ EVRAN- Eğer Uluğ Sultan’ımızın ricası olmasaydı, ne siz
bana öğrenci olabilirdiniz, ne de ben size hoca…
GİYASÜDDİN KEYHÜSREVgeçeceğimi unutma.
Babamdan
sonra
Selçuklunun
başına
AHİ EVRAN- O günler geldiğinde düşünürüz bunları.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Ben yine de yaptıklarını unutmayacağım!
AHİ EVRAN- Çok fazla hafızanıza
anlatacaklarımı aklınızda tutun.
güveniyorsanız,
bugünkü
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Yine hangi saçmalıklarla zaman
öldüreceğiz?
AHİ EVRAN- Türk ve İslam âlimlerinden İbni Sina…
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Hey Ya Rabbim!
AHİ EVRAN- Tıp âlimini yeterince tanısaydınız, böyle üfleyip,
püflemezdiniz…
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Beni doktor mu yapacaksın?
AHİ EVRAN- Onun eserlerini keyifle okuyan sultan babanız
özellikle tanımanızı istiyor.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Ok atmasını ya da mızrak savurmasını
bilen âlimleri anlatsana.
AHİ EVRAN- İyi bir savaşçı olmanız için vezirimiz Sadüddin
Köpek, devlet işlerini bir köşeye bırakmış, sizinle özel
olarak ilgileniyor zaten.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Çok fazla kılıç sallamaktan da
hoşlanmıyorum. Birkaç hareketten sonra kollarım yoruluyor.
Şu istilacı Moğollara da şaşıyorum zaten. Can almak güzel ama önlerine geleni doğrarlarken üstleri başları kan
içinde kalıyordur. Kuruyunca kötü kokar. Sinekler peşlerini
bırakmaz.
AHİ EVRAN- Can almanın kötülükleriyle zaman yitireceğimize,
hayat kurtarmanın erdemlerine dönelim.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Yine mi İbni Sina?
AHİ EVRAN- Bu tıp âlimini farklı kılan, Yunan filozoflarına
merakıdır.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Sen de çok seversin onları!
AHİ EVRAN- Siz de sevmeye başlasanız iyi olur.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- O mıymıntılar bana göre değil. Varsa
yoksa vavaylavü laklaka! Ben Büyük İskender gibi zaferden
zafere koşanları seviyorum!
AHİ EVRAN- Uluğ Sultan’ımız gibi…
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Babamdan da geçmiş artık. Onun yerinde olsaydım, ordularımın başına geçmiş, Cengiz Han’ın
çocuklarını tarihin sayfalarından silmiştim.
AHİ EVRAN- O günleri görmeye vademiz yeter inşallah!
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- İnanmıyor musun bana?
AHİ EVRAN- Biz yine dönelim İbni Sina’ya.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Be hey Hoca Nasirüddin! Büyük İskender
Gordion’un kör düğümünü ikiye bölerken, İbni Sina’nın
kitaplarını mı okumuş?
AHİ EVRAN- Aristoteles’in öğrencilerinden sayılan
İskender’i anlattığım derslerde de mutsuzdunuz.
Büyük
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Sen sorumu yanıtla hele.
AHİ EVRAN- Aralarında bin üç yüz yıl var.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Demek ki İbni Sina’yı okumadan da
dünyanın hâkimi olunuyormuş.
AHİ EVRAN- O da Yunan felsefecilerini ezbere bilirdi.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Yine gözlerini bulutlara
kıçından laf uyduran filozoflara döndürdün konuyu!
dikip,
AHİ EVRAN- Dedenizin fethettiği Sinop’ta doğan bir filozof
var. Adı Diyojen…
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Dedem Diyojen’i savaşta perişan etmemiş
miydi?
AHİ EVRAN- Siz Malazgirt Meydanı’nda yenilen Bizans
İmparatoru’yla karıştırıyorsunuz. Bu Sinoplu filozof İsa
peygamberden önce dörtyüzlü yıllarda yaşamış. Tüm dünya
nimetlerinden uzaklarda yaşamını sürdürebilen nadir filozoflardan biridir.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Yere
Evhadüddin Kirmani gibi…
ve
göğe
sığdıramadığın
Şeyh
AHİ EVRAN- Bir fıçının içinde geçirmiş bütün ömrünü.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Bu şeyhinden de betermiş!
AHİ EVRAN- Onun yaşadığı Korint topraklarını istila etmiş
Büyük İskender, ününü duyduğu için de ziyaretine gitmiş.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Fıçının olduğu yere mi?
AHİ EVRAN- Evet…
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Ayağına çağırmamış yani?
AHİ EVRAN- Büyük İskender fıçıya eğilip, ‘Benden istediğin
bir şey var mı?’ diye sormuş, Diyojen de ‘Işığımı kesme yeter!’ diye karşılık vermiş.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Bak sen hamam böceğine! Tez elden ikiye bölmüştür küstahlığının bedeli olarak!
AHİ EVRAN- ‘Ben eğer Büyük İskender olmasaydım, Diyojen’in
yerinde olmak isterdim,’ diyerek büyüklüğünü göstermiş diye
yazıyor kitaplar.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Ben ise Büyük İskender’den başkası olmak istemezdim.
AHİ EVRAN- Bunun için de Büyük İskender’in okuduklarını
okumanız, bildiklerini bilmeniz gerekir.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- İbni Sina’dan vazgeçtik yani…
AHİ EVRAN- La Havle Vela Kuvvete İlla Billahil Aliyyil’Aziym!
DOKUZUNCU SAHNE
(Elindeki mektupla seyirciye konuşmaktadır.)
KADINCIK ANA- Konar göçerlerin inatçısı da katırdan betermiş
ay anam! Kuş uçmaz kervan geçmez yerlerde, Şeyh Evhadüddin Kirmani’nin adı dolanır ya! Bu inatçı ekinci de babamın
adını işitip, mübarek ramazanın son günlerinde, ahıra girer gibi daldı meclisimizin ortasına. Biz Diyarbakır seferi
için askerlerin eğerlerine keçe yetiştirmenin derdiyle
kıvranmaktayız. O da Şeyh Evhadüddin Kirmani’ye ya da halifelerinden birine irşat olmanın derdine düşmüş.
‘Ben şeyhin halifelerinden sayılırım’ deyince eğlendiğimi
sandı. ‘Anadolu Bacıları’nın piriyim’ diye devam edince de
küfürler savurdu. Kısa yoldan anlamayınca oturttum karşıma,
başladım anlayacağı dilden konuşmaya… ‘Bak hele Türkmen
kocası, ebced-i tarikat denilen fütüvvet ahlakının nasıl
kazanılacağını on iki nefeste anlatayım: Bir fütüvvet gönüllüsü, ruhlar âlemindeki tarlasını sahibine itaatkâr öküzün
sessizliğinde sürmeli, buraya sevgisinin tohumlarını ekmeli, Gök Çalap için dökeceği gözyaşlarıyla sulamalı,
gözlerden uzaklarda filizlenmesini beklemeli, açlık ve susuzluk düşünmeden ektiklerini biçmeye başlamalı, hizmet
aşkıyla harman eylemeli, marifet mahsulünü sabırla dövmesini becermeli, şevkle gökyüzüne savurmalı, adım adım tahrikât basamaklarını tırmanarak öğütmeli, rahmet suyuyla hamura dönüştürmeli, muhabbetin tandırında kızdırmalı ve de
çileyle pişirmeli… On iki nefese erdirdik mi tamamını? Var
mı anlamadığın nefes?’ O aksakallı ‘Şeyhim!’ diye ellerime
kapanmış, bacılar kikir kikir karşımızda kikirderken, Şeyh
Nasirüddin Mahmut’un çelebilerinden biri saygıyla kapının
eşiğinde belirdi. Eli elime, teni tenime dokunmasa da hasretini çektiğim, ne zaman dönecek diye yolunu gözlediğim
erkeğimi karşımda görür gibi oldum. Altmışındaki heriften ne
bekliyorsun diyenler haksız sayılmaz… Haklı da değil ama…
Ruhunda ruhumu, aşkında aşkımı bulduğum şeyhimin kolları
arasında uyumayı, teninin kokusunu içime çekmeyi istemek çok
mu fazla? Neyse, düşündükçe içim bir hoş oluyor zaten…
Bir mektup yollamış surların dışındaki Sultan Alaüddin Keykubat’ın ordugâhında olduğu halde… Son aylarda çok
yorulduğunu yazmış mektubunda. Ulu Sultan’ı sefere gönderdikten sonra uzunca bir zaman… Özellikle yazmış uzunca
bir zaman diye… Bir de yanında öğrencilerinin olmayacağını
eklemiş… Baş başa evimizde dinleneceğimizi, bana zahmetler
vereceğini, zahmetlerinden dolayı önceden özür dilediğini
uygun bir dille yazmış… Eh, mürekkep yalamış âlimlerden ne
de olsa…
ONUNCU SAHNE
(Yıl 1237… Ahi Evran’ın evi…)
(Ahi Evran gerilim içinde evine girer.)
AHİ EVRAN- Bu olmamalıydı, böyle yapılmamalıydı, yazık oldu
sultanımıza…
KADINCIK ANA- Dur hele… Sakin ol…
AHİ EVRAN- (Kendi kendine) Gün boyu neşesi yerindeydi, Celalüddin Karatay’la çevgen oynamış, mızrak savurmuştu… Hiç iyi
olmadı, hiç…
KADINCIK ANA- Bir kaza mı oldu?
AHİ EVRAN- Uluğ Sultan’ımızı dar-ı
arasında yemek yerken ağuladılar…
dünyanın
sahipleri
KADINCIK ANA- Ne? Nasıl yani? Çeşnicibaşı ne güne duruyormuş?
AHİ EVRAN- Bu işte onun da parmağı var. Çorbadan sonra elleriyle parçaladığı kuş etini sultanın önüne bırakmıştı.
Bir lokma aldı kuştan, ikincisini yiyemeden bakışları
değişiverdi…
KADINCIK ANA- Tek tek anlatsana!
AHİ EVRAN- Ben yanı başımda oturan Celalüddin Karatay’ın
uyarısıyla durumu fark ettim. Yanına gidene kadar da
ağulandığından emin oldum. Ne güçlü bir zehir ki, cümle âlemin
deviremediği gövdesini sıtmaya tutulmuşçasına sarsmaktaydı.
Çok geçmeden dili şişmeye başladı, söyledikleri anlaşılmaz
oldu. Çaresizlik içinde bana bakıyordu! Aceleyle Keykubadiye
Sarayı’na götürdük. Ne yaptıysak çare olmadı Fatma Hatun,
gözlerimin önünde solup gitti…
KADINCIK ANA- Kim yapmış olabilir ki?
AHİ EVRAN- En büyük oğlu Giyasüddin Keyhüsrev taht elinden
gidecek diye korkmuş olmalı…
KADINCIK ANA- O, sultanın veliahttı değil miydi?
AHİ EVRAN- Ulu Sultan bayram törenleri sırasında oğluna
çıkışıp, artık akıllanmayacağından emin olduğunu söylemişti.
Onun yerine de Eyyubilerin soyundan gelen oğlunu veliaht
ilan etti. Bütün ulemaya da vasiyetini yerine getirmeleri
için Kur’an’a el bastırıp, yeminler ettirdi.
KADINCIK ANA- O oğlu çok küçük değil mi?
AHİ EVRAN- En doğrusunu yaptı!
KADINCIK ANA- Neden öyle söylersin ki?
AHİ EVRAN- Uluğ Sultan kararını açıklamadan önce düşüncelerimi
sormuştu.
KADINCIK ANA- Sen
konuşmuşsundur!
de
ümeranın
önünde
lafını
sakınmadan
AHİ EVRAN- O şehzadeyi yetiştiren benim! Selçuklu hanedanlığına yakışır bir sultan olması için elimden geleni yaptım.
O ise yarı bozuk aklını başına devşirmedi. Ben de kendine
bile hayrının olmayacağını açıkça dile getirdim.
KADINCIK ANA- Boş yere dememişler Hoca Nasirüddin Mahmut
eşeğine ters tarafından biner diye!
AHİ EVRAN- Her vakit sarhoş, hiçbir vakit laf dinlemez. Sabahlara kadar eğlenerek Selçukluya sultan olunmaz Fatma Hatun!
KADINCIK ANA- Sarayların duvarları soğuğu durdurur, yer
sarsıntılarına direnir ama laf taşıyanların karşısında
güçsüz kalır… Selçuklunun şehzadesini karşına almakla iyi
etmemişsin.
AHİ EVRAN- O şehzadeyi başımıza sultan yaptılar.
KADINCIK ANA- Ne?
AHİ EVRAN- Duydun işte!
KADINCIK ANA- Kur’an’a el bastılar demiştin?
AHİ EVRAN- Ulu Sultan’ın cenazesi Konya’daki ecdatlarının
türbesine gönderilmeden, Giyasüddin Keyhüsrev’i saraya getirdiler. Yas kıyafetleri üstündeyken ellerinden tutup,
tahta çıkardılar…
KADINCIK ANA- Taziye tamamlanmadan mı?
AHİ EVRAN- Çok yakında cülus şenliklerine başlayıp, Giyasüddin Keyhüsrev’in şerefine zindanları boşaltırlar.
KADINCIK ANA- Karşı koyan çıkmadı mı?
AHİ EVRAN- Bu işin arkasında Sadüddin Köpek var. Muhalefet
edeceklere fırsat vermemek için Meydan Kapısı’nın dışındaki
kapıları kapattırdı. Tüm emirlere ve Harizm beylerine sarayda sadakat yemini ettirdi. Onunla da yetinmeyerek eyvanda
bulunan kalabalığın huzurunda Kur’an’a el bastırdılar.
KADINCIK ANA- Tam da Diyarbakır seferinin öncesi!
AHİ EVRAN- Yeni Selçuklu sultanı
taziyeleri kabul etmeye başladı bile…
matem
elbiseleriyle
KADINCIK ANA- Ulu Sultan’ın ağulandığı dillerde dolaşmaya
başlayınca, uçlarda yaşayan konar göçerleri dizginlemek
kolay olmayacak.
AHİ EVRAN- Bu çocuk Selçuklunun başına büyük dertler açacak,
biliyorum ben… Zaman yitirmeden Şeyh Zeynüddin, Sadaka’ya
haber vermeli, Türkmen babalarıyla oturup konuşmalı…
KADINCIK ANA- Bu isyan demek!
AHİ EVRAN- Ahi ocakları sözümüzden dışarı çıkmaz çok şükür!
Dede Garkın’ın, Baba İlyas Horasani’nin, Hacı Bektaş’ın
peşinde yürüyecek fazlaca insan var. Molla Hüdavendigar’ın
da sözü dinlenir…
KADINCIK ANA- Sen bir müderrissin Nasirüddin Mahmut… Bir
âlimsin. Bir ticaret erbabısın. Ağzından dökülenlerse devlet
erkânındakilerin sözlerine benziyor.
AHİ EVRAN- Aynı zamanda, demircisinden bakırcısına, dokumacısından dülgerine kadar otuz iki ahi ocağındaki şeyhlerin
şeyhiyim!
KADINCIK ANA- Bu insanların, dudaklarından dökülecek sözlere
bakması beni korkutur ya!
AHİ EVRAN- Ahi ocaklarında haksızlığın karşısında dik durmayı
öğütlerken, kendi başımızı nasıl eğeriz?
KADINCIK ANA- Bir yanım yaşanacak felaketlerden korkar,
diğer tarafım ise Uluğ Sultan’a yapılan haksızlığın bedelini
ödetmekten yanadır.
AHİ EVRAN- Umarım güç yeter haksızlığa…
ON BİRİNCİ SAHNE
(Bir dokuma tezgâhının başındaki
Kadıncık Ana seyirciyle konuşmaktadır.)
KADINCIK ANA- Yer yerinden oynamakta ay anam! Uluğ Sultan’a
yapılan haksızlık içten içe kavrulan Anadolu ateşine
dönüşüverdi. Bir kefen bezinden fazlasında gözü olmayan
Şeyhlerin Şeyhi de böyle bir zamanda, Hakk Çalap’ın rahmetine kavuştu. Son yolculuğunda yanında olamasak da kendine yakışır bir törenle defnedildiğini cümlemizin kulağına
ulaştırdılar.
(İçinden gelen bir rubaiyi hüzünle okur.)
Senin aşkın gönlümden daha hoş bir gam evi bulamadı.
Senin mumum benim gibi coşkulu bir pervane bulamadı.
Akıl dalgıcı varlık denizine atladı da,
Hiçbir sedefte senden büyük inci tanesi bulamadı…
(Kendini toplamaya çalışır.)
Bu dünyanın hırslarını yoluna rehber belleyen Sadüddin
Köpek’in, kefen bezi bulamadan terk-i diyar eyleyişinin ibreti âlem hikâyesini sorma gitsin… Bir Türkmen ailenin evladı
olarak Selçuklu sarayına gelmiş. Aklı, bilgisi ve cesaretiyle Ulu Sultan’ın katında kendine makam bulmuş. Hem savaşta
hem de barışta yararlılıklar göstermiş. Onun becerisiyle
Kubadabad Sarayı dillere destan bir hal almış derken, başlıyor
akılsız başın acıklı hikâyesi… İlk fırsatını bulduğunda Ulu
Sultan’ın canı karşılığında Giyasüddin Keyhüsrev’e dar-ül
Mülk’ün yolunu açıyor. Ok yaydan çıktıktan sonra da devlet
erkânının birer birer canına kast ederek vezirlik makamına
kadar yükseliyor. Dursun artık! Yeter değil mi? Ne gezer ay
anam! Şeytani yalanların bini bir para! Bir gece annesinin
saraya konuk geldiğini, şimdiki sultanın dedesiyle geceyi
geçirdiğini, ondan hamile kaldığını ve kendisinin dünyaya
geldiğini çevresine fısıldamaya başlamış. Hanedan soyundan
geldiğini, o nedenle de Selçuklu tahtında hakkının olduğunu
iddia ediyormuş. Bu uyduruk hikâyesine kimin inanacağı
bilinmez ama Sultan Gıyaseddin can korkusuyla harekete
geçmiş. Kubadabad Sarayı’nda tuzağa düşürdüğü vezirini ipsiz sapsız takımının kılıç darbeleriyle parçalatmış. Ölümü
de kolay olmamış diyorlar. Can havliyle ellerinden kurtulmaya çalışmış. Kapının önünde yeniden yakalayarak arkası
arkasına kılıçlarını indirmişler. İnim inim inlemiş! Sürüm
sürüm sürünmüş! Bir kafesin içindeki parçalanmış cesedi günlerce halka teşhir edilmiş. O kafesin asılı olduğu yerden düşmesiyle bir gariban daha canından olmuş. Konya’da
yaşayanlar ‘Öldü gitti ama ölüsü bile can almaya devam ediyor’ diye kötülüklerini anmaya devam etmişler. O kadar şan
şöhret, bir parçacık kefen bezine sarılıp gömülmeye bile
yetmemiş vesselam…
ON İKİNCİ SAHNE
(Yıl 1240… Konya zindanları…)
(Altmışlı yaşların ortalarındaki Ahi Evran
demir parmaklıkların ardındaki
hücresindedir.)
ZİNDANCI- Son zamanlarda yemeklerimizin tadına bakmaz oldun
Hoca Nasirüddin?
AHİ EVRAN- Pek yiyesim gelmiyor.
ZİNDANCI- Her çarşıya çıktığımda ahiler seni soruyor, ‘Pirimize iyi bak,’ diyerek üstü kapalı gözümü korkutuyorlar.
AHİ EVRAN- Hala ahilerden mi sorulur çarşıların düzeni?
ZİNDANCI- Eskisi kadar olmasa da birkaçının sözü dinlenir.
AHİ EVRAN- Bilir misin adlarını?
ZİNDANCI- Çok yaklaşmam korkumdan!
AHİ EVRAN- Ahi ocaklarına yolu düşenlerden kimselere zarar
gelmez.
ZİNDANCI- Ahi ve Türkmenleri zindanlara dolduranlar sanki
bizmişiz gibi pek hoş gözle bakmazlar. Biz de onlar gibi
ekmeğimizin peşindeyiz ahi babam! Bakma böyle insan azmanı
olduğuma, yüreğim yumuşaktır. Eve gittiğimde kadınım bağırıp
çağırmaya başlar. Bebeler üstüme üşüşür. Bir laf etsem, bin
ah işitirim…
AHİ EVRAN- Çocuk umuttur zindancı!
ZİNDANCI- Bir gün babaları gibi zindancı olduklarını da
görürüz inşallah…
AHİ EVRAN- Niye zindancı olsunlar?
ZİNDANCI- Tek bildiğim budur, başkası aklıma gelmez…
AHİ EVRAN- Okusunlar, adam olsunlar…
ZİNDANCI- Senin gibi eşeğe tersinden binip, peşindeki
öğrencilere ders anlatan âlimlerden olsunlar, he mi?
AHİ EVRAN- Onu da kim uydurmuş?
ZİNDANCI- Bütün zindancılar öyle söylüyor.
AHİ EVRAN- Aralarında eşeğimin peşinde dolanarak derslerimden nasiplenen var mı?
ZİNDANCI- Yok…
AHİ EVRAN- Eşeğim buralarda da değil?
ZİNDANCI- Suçu senin kadar ağır olmadığındandır.
AHİ EVRAN- Bu zindana çok mu gelip gider âlimler?
ZİNDANCI- Geleni çok olsa da gideni az sayılır.
AHİ EVRAN- Niye öyle dersin ki?
ZİNDANCI- Daha önceden hiç zindan görmüşlüğün var mıydı?
AHİ EVRAN- Bir zamanlar Kayseri’de kadılık yapmıştım. Çok
âdemoğlunu zindana gönderdim ama benim için burası ilk…
ZİNDANCI- Sizin gibi mürekkep yalamışlara zindanlarımızın
havası iyi gelmez. Çabuk soldurur insanı… Hele yetmişinden
sonra zindana düşenin…
ZİNDANCI BAŞI- (Uzaktan) Zindancı!
ZİNDANCI- Emret zindancı başı!
ZİNDANCI BAŞI- Sultan Giyasüddin Keyhüsrev zindanımıza şeref
vermiştir. Kilitler açıla, engeller kaldırıla!
ZİNDANCI- Emrin olur zindancı başı!
AHİ EVRAN- Bu sultan öğrencilerimdendir. Sor bakalım, eşeğin
peşinde ders dinlemişliği var mıymış?
ZİNDANCI- Sus canını sevdiğimin hocası! Seninle konuştuğum
işitilirse, acımaz, alır kellemi…
(Sultan Giyasüddin Keyhüsrev yanındaki
kalabalıkla birlikte Ahi Evran’ın hücresine
yaklaşır.)
İZZÜDDİN KEYKAVUS- Hiç de dillerinde dolandırdıkları ejderhaya benzemiyorsun Hoca Nasirüddin! Bir ejderha olsaydın,
zincirleri parçalar, ağzından çıkardığın alevlerle demirleri
eritirdin.
AHİ EVRAN- Çok şükür Hakk Teâlâ’nın ölümlü kullarındanım.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Bir yılan
arasından sıyrılıp gitmiştin zaten…
olsaydın,
zincirlerin
AHİ EVRAN- Ders almaya geldiysen şimdilik uygun değilim.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Bir fütüvvet erbabı gibi yetiştirmek
için yeterince uğraşmadın mı?
AHİ EVRAN- İşe yaramadığını görüyorum.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV - Ahi kuşağını belime dolayıp, esnafların
arasında dolaştırmana az kalmıştı.
AHİ EVRAN- O kuşağı baban da, deden de gururla taşıdı.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Pis kokulu, kara libaslı dağlılarla
aynı kuşağı taşımamaktan şikâyetçi değilim.
AHİ EVRAN- Oğuz atanın soyunu küçümsemek Selçuklunun sultanına
yakışmıyor.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Göçerlere medeniyeti öğretmek için çok
uğraştınız ama olmadı işte!
AHİ EVRAN- Su yolunda akmaktaydı…
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Bir sultana bile nasıl davranacağını
öğrenemeyen göçerler, şimdi de isyan peşinde!
AHİ EVRAN- Suyun önünde durmaya kalkışanlar, şiddetiyle de
uğraşmak zorundadır.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Ben dünyanın sahibi Giyasüddin
Keyhüsrev’sem, ‘Dur!’ dediğim yerde sular durmalı, ‘Ak!’ demeden yerinden kıpırdamamalı!
AHİ EVRAN- Sultanlığın gücü, babanızın yaptığı gibi yolunda
akmasını sağlamaktan geçer.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Kıl çadırlıların dertleriyle uğraşmaktan
bıktım artık!
AHİ EVRAN- Can derdindedir hepsi de…
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Cengiz hanın soyuyla savaşacaklarına,
sultanlarına asilik yapmaktalar!
AHİ EVRAN- Ulu Sultan’ın yolundan gitseydiniz…
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Bu yüzdendir iflah olmaz şımarıklıkları!
AHİ EVRAN- Anadolu’nun yeni sahiplerini hoş görmek gerek!
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Oh… Ne ala! Her istedikleri yerde sürülerini otlatacaklar, ‘Bu topraklar sultanındır’ denildiğinde
‘Her yer Gök Çalap’ındır’ diye itiraz edecekler… Ya nerede
kaldı bizim sultanlığımız?
AHİ EVRAN- Emeklediğin günleri hatırlarım Sultan Giyasüddin…
Birkaç adım atamadan, yere devrilmekteydin. Ulu Sultan’ımız
yardımcı olmaya çalıştığında da sakalına yapışırdın. Engel
olmaya çalışanlara, ‘Zamanı geldiğinde öğrenir nasıl olsa.’
derdi rahmetli sultanımız da…
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Ne olmuş yani!? Benim şehzadelerim de
aynısını yapıyor.
AHİ EVRAN- Bu göçerlerin de yeni doğmuş çocuklardan farkı
yok.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Yine başladın kelime oyunlarıyla
kafamın içini bulandırmaya! Laf dinleyeceğine, laf anlatmaya
çalışıyorsun!
AHİ EVRAN- Doğru bildiğimi söylemekteyim.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Bunun için mi Sadüddin Köpek’le birlik
olup, canımı almak istediniz?
AHİ EVRAN- Bu söz beni yaralar işte! O ahlak yoksununu,
babanızı ağulattığı ve vasiyetini yerine getirmediği günden
beridir düşman belledim.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Yine de önümü kesmesi için desteğinizi
eksik etmediniz.
AHİ EVRAN- Ulu Sultan’ımızın canına göz dikenlerin hepsine
düşmanız!
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Böyle sözlerle beni mi suçlamaktasın?
AHİ EVRAN- En azından babanızın vasiyetine uymayarak, Sadüddin Köpek’in suçuna ortak oldunuz.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Sus be bunak adam! Daha fazla zorlayarak, başını gövdenden ayırmama neden olma!
AHİ EVRAN- Ölümün acısı zindanlarında yaşadıklarımdan daha
hafif kalır!
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Taş duvarların arasında geberip gitmenin zamanı yakındır hoca efendi!
AHİ EVRAN- Ben gelmişim yetmişine, ölümden korkacağım yılları
çoktan geride bırakmışım. Sen ise yirmisinde bile değilsin,
ölümden korkacaksan sen kork!
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Göçerleri başımıza musallat edenin,
Baba İshak Horasani olduğu söyleniyor. Ben ise yılanın
başının sen olduğunu biliyorum, Ahi Evran!
AHİ EVRAN- Hem beni, hem onu, hem de suçlayabileceğin bütün
Türkmenleri zindana tıktırdın. Yine de göçerlerin öfkesini
kesememişsin.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Bir süredir Baba İlyas’ın peşindeki
çapulcularla uğraşıyorum.
AHİ
EVRANŞeyhlerini
sindirememişlerdir.
zindana
attırmanı
içlerine
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Üç beş Türkmen diye yaptıklarını
önemsememiştim. Karşılarına diktiğim askerleri dağıtarak,
Amasya üstüne yürüdüler.
AHİ EVRAN- Baba İshak Horasani’yi kurtarmaya gidiyorlardır.
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Bunu bildiğimden, Armağan Şah’ın askerlerini Amasya’ya gönderip, sahte peygamberi idam ettirdim.
AHİ EVRAN- Sen isyanın ateşini iyice körüklemişsin!
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV- Bu konar göçerlerin aklı bir garip!
Gözlerinin önünde idam edildiği halde, öldüğüne inanmamışlar.
‘Gök Çalap’tan yardım istemeye gitti, geri gelecek.’ diyerek
askerlerimize saldırmışlar. Armağan Şah’ı şehit ederek, Konya üstüne yürümeye başlamışlar.
AHİ EVRAN- Yaptıklarının hesabını sormaya geliyorlardır!
GİYASÜDDİN KEYHÜSREV - Ben ise yılanın başını kurtarmaya geliyorlardır diye düşünmüştüm. Aralarında Evhadüddin
Kirmani’nin deli kızı da varmış diyorlar. Dua et de doğru
olmasın!
ON ÜÇÜNCÜ SAHNE
(Malya Ovası’nda bir yer…)
(Kadıncık Ana Babailer isyanını yaşarcasına
anlatmaktadır…)
KADINCIK ANA - Göçmen kuşların hikâyesini Nasirüddin
Mahmut’tan dinlemiştim ay anam… Bu kuşlar Oğuz illerinden
sökün eden konar göçerler gibi durdukları yerde durmazmış.
Bir dağdan öteki ovaya, vadilerden vadilere uçuşur, dünyayı
dolaşırlarmış… Ben de ahi şeyhleri ile Türkmen babaları
arasında Konya semalarına kanat çırpmaktayım. Binlerce yıldır
Küçük Asya’da yaşayanlarla, Acem’iyle, Arap’ıyla, Kürt’üyle,
Ermeni’siyle, cümle âlem su olmuş akıyoruz… Bu arada Selçuklu Sultanı’nın, Beyşehir’deki Kubadabad Sarayı’na çekildiği
söyleniyor. Yol boyunca Nasirüddin Mahmut’umun yüzünü hayal ettim. Kolu kanadı kırılmış erkeğime kavuşmanın zamanı
yaklaştığından kıpır kıpır yüreğim! Gözün görebildiğince
uzanan Malya ovasına vardığımızda cennetin önündeki yeşillik
sanmıştık. Pınarların taşıdığı sular, bozkırı bataklığa
dönüştürmüş. Sakarca kazı, suna, angıt, çamurcun, sakarmeke…
Kuş sesleri kurbağaların varaklamalarına karışmış. Gölün
çevresinde beslenen toyun dar-ı dünya umurunda değil. Karşı
taraftaki adalarda kuluçkaya yatan farklı türde martılar
gözlerden uzakta kalmayı tercih etmiş. Su kuşları kalabalık
gruplar halinde oynaşmakta. Flamingo, ak pelikan, kaşıkçı,
küçük akbalıkçıl, macar ördeği, uzun bacak… Meraklı olanları
üstümüzde uçuşarak çığlıklar atıyor. Kılıç gaga, mahmuzlu
kız kuşu, gülen sumru… Yolumuz Konya olmasa, burada yaşa,
burada öl… Orada yalnızca ölümün olduğunu, Selçuklu ordusunu
karşımızda görünce anladık. Askerlerin çoğu bizler gibi,
Oğuz soyundan! Pek savaşmaya niyetlerinin olmadığını anlayan
komutanları, demir donlu şövalyeleri ön saflara dizmiş. Haç
yapmışlar yüzlerine! Canımızı almak için emir bekliyorlar!
Bir anda birbirimize karıştığımızda, bir baldırı çıplağa,
on silahlı cengâver, dayan dayanabilirsen! Ardı arkası kesilmiyor Selçuklu askerlerinin… Ne olduğunu anlayamayan
rengârenk kuşlar, ölümün seslerinden ürküp, yükseklere kanat
çırptı. Kızıla boyandı batmaya yüz tutmuş güneş! Ne kan
rengi bataklığa döndü, ne de yumurtalarını bırakıp başka diyarlara göç edebildi göçmen kuşlar! Öylece havada uçuştular,
Malya ovasındaki nefretin ateşi sönene kadar…
ON DÖRDÜNCÜ SAHNE
(Yıl 1243… Konya zindanları…)
(Ahi Evran demir parmaklıkların ardındadır.)
ZİNDANCI- Şu benim oğlan, akıllı mı akıllı, maharetli mi maharetli, taşı sıksa suyunu çıkaracak alimallah…
AHİ EVRAN- Hakk Teâlâ sevdiklerine bağışlasın.
ZİNDANCI- Bu evladımın eli sanata da yatkındır şeyhim,
yiğitlerinizin arasına katıverseydik hayrına olurdu.
AHİ EVRAN- Bu işlerin usulü var, erkânı var.
ZİNDANCI- Olmazsa eksik olur zaten.
AHİ EVRAN- Bir yol atası, iki de yol kardeşi bulsun, sonra
da otursun ahi babanın karşısına…
ZİNDANCI- O ahi
tadından yenmez.
babası
Şeyh
Nasirüddin
Mahmut
olursa,
AHİ EVRAN- Bu halimizle zindanı mahfil belleyip, yiğitlik
töreni yapacak halimiz yok ya?
ZİNDANCI- Her sözde bir mekân, her mekânda söylenecek bir
söz bulunur. Sen destur ver yeter ki…
(Zeynüddin Sadaka, elindeki su ve süpürgeyle,
rütiellere uygun olarak yanlarına gelir.)
AHİ EVRAN- Şeyh Zeynüddin?
ZEYNÜDDİN SADAKA- Allahın selamı üzerine olsun, ey şeriat ve
tarikat ashabı! Allahın selamı üzerine olsun ey şedd, ahd ve
vefa ehli! Allahın selamı üzerine olsun ey mürüvvet, kerem
ve cömertlik ehli!
AHİ EVRAN- Bu uğursuz yerde işin ne?
ZEYNÜDDİN SADAKA- Genç talibin muradı yiğitlerin arasına
katılmakmış. Nakipliğini yapmamı isteyince fırsat bilip seni
görmeye geldim. Yiğitlik törenine başlamamız için desturun
var mı ola?
AHİ EVRAN- İslam halifesinin halifesine nakiplik yakışık
alır mı?
ZEYNÜDDİN SADAKAyakışmıyor.
Ahi
şeyhlerinin
şeyhine
de
zincirler
ZİNDANCI- Şeyhlerim… Bir ucundan başlayalım mı?
ZEYNÜDDİN SADAKA- Bu zindancı oğlu yiğitliğe heves etmese,
Sultan Giyasüddin ölene kadar birbirimizle hasret gideremezdik.
ZİNDANCI- Çok ah aldı Selçuklunun sultanı! Akıttığı kanların
haddi hesabı yok, acısı çıkar elbette!
ZEYNÜDDİN SADAKA- Hiç acımadı Sultan Giyasüddin! Çoluk çocuk
demeden başkaldırının intikamını aldı.
AHİ EVRAN- Fatma Hatun da Babailer arasındaymış...
ZEYNÜDDİN SADAKA- Buraya gelişim onunla ilgili zaten…
AHİ EVRAN- Yoksa?
ZEYNÜDDİN SADAKA- Yok şeyhim yok, öyle değil…
ZİNDANCI- Başlayalım mı artık?
ZEYNÜDDİN SADAKA - Kılıç artıklarının arasına karışan Fatma
bacım, sağ salim Kayseri’ye dönmeyi başarmış…
ZİNDANCI- Çok zamanımız yok da…
ZEYNÜDDİN SADAKA- Peygamber efendimiz ‘Bir toplumun efendisi, o topluma hizmet edendir.’ diye buyurmuştu. Ben de Hazreti Şit, Hazreti Nuh ve Hazreti İbrahim peygamberlerimizin
yaptığı hizmete gönüllü olmak istiyorum. Ne buyurursun?
AHİ EVRAN- Bu sözlerin üstüne destur vermekten öte sözümüz
olmaz.
(Ahi ritüellerine uygun olarak yürüdüğü yolu
sulayan ve süpüren Zeynüddin Sadaka, dışarıda
bekleyen yiğit adayını huzura getirir.)
ZEYNÜDDİN SADAKA- Gelişimiz Hakk için, duruşumuz Hakk
için, sözlerimiz Hakk için… Bu talip, ahilerin silsilesine
bel bağlamaya niyetlenmiştir. Uluların katarlarında erkân
görüp, yiğitlerin arasında kendine yakışan yeri bulup, Şah-ı
Merdan kapısında beli bağlı kullara ve hanedan âşıklarına
hizmetkârlık yapmak ister.
AHİ EVRAN- Mübarek olsun… (Besmele çekilerek fütüvvet hutbesi okunduktan sonra bir tas su ile bir avuç tuzu eline alır.)
Gök Çalap suyu temiz, tuzu da öldürücü olarak yarattı. Her
şeyin yaratıcısı ‘Şu tatlı su, bu da acı tuz.’ dedi. Onu ahd,
borç ve de söz verme alameti kıldı. Gök Çalap lanet etsin ahdini bozana! (Tuzu suya karıştırarak) Kim ki sözünde durmazsa, kendi aleyhinde sözünden dönmüş olur. Kim ki verdiği
sözü tutarsa, Hakk Teâlâ’nın mükâfatlarını kazanır. Onun,
çok tövbe edenleri sevdiğinden kimsenin kuşkusu yoktur.
ZİNDANCININ OĞLU- Herkesin gözü önünde ya da gizleyerek,
bilerek ya da bilmeyerek işlediğim günahlarımdan dolayı
tövbe ediyorum. Gök Çalap’ın hoş görmedikleri için de
bağışlayıcılığına sığınıyorum.
AHİ EVRAN - Bu talibin yol atası var mı ola?
(Ahi Ahmet ve iki yol kardeşi zincirler
içinde gelir.)
ZEYNÜDDİN SADAKA- Ahi şeyhlerinin şeyhi uygun görürsen yol
atalığını Ahi Ahmet yapacak, iki yiğidimiz de yol kardeşi
olacak.
AHİ EVRAN- Ahi Ahmet, dünya gözüyle yeniden karşılaşmak güzel oldu.
ZİNDANCI- Bundan iyisi Şam’da kayısı şeyhim!
AHİ AHMET- Sonrası daha da güzel olur inşallah!
ZİNDANCI- İnşallah, inşallah!
(Zindancının oğlu yol atasının önüne oturur.
Yol kardeşlerinin biri sağına, diğeri soluna
oturacaktır. İki taraftan da talibin eteğini
tutarlar. Yol atası ile talip birbirinin
sağ elini tutarak üstüne mendil örter. Yol
üstadı Yasin Suresi’ni okur. Yol kardeşleri
ellerini talibin başına koyar.)
AHİ EVRAN- Ey yol atası! Atalarımızdan bizlere ulaşan gayret
ve iffet kuşağını bağlama yolunda hizmetkârlık yapacak talibe sözün var mı ola?
AHİ AHMET- Gök Çalap’ın emirlerine saygı, yarattığı canlılara
sevgi göstermek gerek. Bu dünyanın yaşamı hoşgörüyle sürer, öteki dünya iyiliklerle kazanılır. O gün geldiğinde,
ne bir mal fayda verir, ne de evlatlar. Yalnızca kalbinin
temizliğidir gerekli olan!
AHİ EVRAN- Ey oğul, nereye varırsan, izzetle ve hürmetle
var. Nereye oturmak istersen, edebinle otur. Söz söylemek
istersen, hikmet söyle ya da sus. Bir yerde duracak olursan,
hizmete dur.
(Talip zindandaki büyüklerin elini öper, yol
kardeşleriyle kucaklaşır.)
ZİNDANCININ OĞLU- Hakk dergâhına ve Hazreti peygamber huzuruna kabul edildiğimde, yol kardeşlerimi de yanımda görmeyi
isterim. Sizler de kabul olduğunuzda, beni isteyin.
AHİ EVRAN- Bu yiğidimiz ahiliğin silsilesine adımını atmıştır,
Allah utandırmasın.
ZİNDANCI- (Gözleri dolmuştur.) Utandırmaz inşallah… Biz de
işimizin başına dönelim ahi şeyhlerinin şeyhi. Baş zindancıya
yakalanıp, şuracıktaki cennetimizi cehennem kılmayalım.
(Zindancı mahkûmları götürürken oğlu da
yanındadır.)
ZEYNÜDDİN SADAKA- Zor günlerden geçiyoruz Nasirüddin Mahmut!
AHİ EVRAN- Kösedağ’daki Selçuklu ordusundan kötü haberler
mi var?
ZEYNÜDDİN SADAKA- İki katından daha kalabalık oldukları halde
Moğolların hakkından gelememişler. İlk kez savaş meydanına
çıkan Sultan Giyasüddin’in ordugâhta sofralar kurdurduğunu
söylüyorlar. Genç emirlerle gece boyunca âlemler yapılmış,
çalgılar, çengiler…
AHİ EVRAN- Bu yarım akıllı çıldırmış olmalı!
ZEYNÜDDİN SADAKA- Gün doğumunda savaş düzeni almadan
saldırıya geçmişler! Çok zaman geçmeden de Baycu Noyan’ın
savaş oyunlarıyla dağılıvermişler.
AHİ EVRAN- Felaket!
ZEYNÜDDİN SADAKA- Asıl felaket birkaç birliğin tuzağa
düşmesini yenilgi sanan Sultan Giyasüddin’in savaş alanını
terk etmesiyle yaşanmış. Onun halini gören komutanlar da
arkasından kaçmaya başlayınca Selçuklu ordusu savaşa girmeden darmadağın olmuş.
AHİ EVRAN- Tam bir bozgun yaşanmış Kösedağ’da!
ZEYNÜDDİN SADAKA- Tam bir utanç! Ne olduğunu anlayamayan
Moğollar, ordugâhtaki hareketsizliği savaş hilesi sanmış. Üç
gün sonra saldırdıklarında, Selçuklu ordusunun dağıldığını,
sultanın vahşi hayvanlarını ve hazinelerini savaş alanında
bırakarak kaçtığını anlamışlar.
AHİ EVRAN- Büyük İskender olma hayallerinin, dönüşü olmayan
dertler açacağı belliydi!
ZEYNÜDDİN SADAKA- Önce Alanya’ya kaçmış, kendini güvende
hissetmeyince de Beyşehir Gölü’ndeki Kubadabad Sarayı’na
sığınmış. Bu zaferden güç alan Baycu Noyan’ın ordusu da
Sivas’tan Kayseri’ye yönelmiş…
AHİ EVRAN- Kayseri mi?
ZEYNÜDDİN SADAKA- Sivas subaşısı anlaşma yoluna hazinelerini
verince, yıkım ve kıyım yapmadan yollarına devam etmişler.
AHİ EVRAN- Kayseri’deki durum nedir?
ZEYNÜDDİN SADAKA- Oradan ayrılanlar kalenin kuşatma altında
olduğunu söylüyor.
AHİ EVRAN
- Ya Fatma Hatun?
ZEYNÜDDİN SADAKA- Ahi şeyhleri direnme kararı almış diyorlar.
Anadolu Bacıları da ahilerle birlikte hareket edeceklermiş.
O da surların içinde olmalı…
AHİ EVRAN- Bu Moğolların acımasızlıkları ortada, surları
aşabilirlerse kimseyi sağ koymazlar.
ZEYNÜDDİN SADAKA - İyi düşün, iyi olsun şeyhim…
AHİ EVRAN- İyi düşünecek tarafı mı kalmış Şeyh Zeynüddin!
ON BEŞİNCİ SAHNE
(Kayseri’nin surlarında bir yer…)
(Kadıncık Ana Moğollarla savaşı yaşarcasına
anlatmaktadır…)
KADINCIK ANA- İlk geldiklerinde surların dışında bulunan mahalleleri yağmaladılar, yakaladıklarını acımasızca öldürdüler ay anam! Bir sonraki gün komutanlarla şehrin etrafında
tur attılar. Ben işyerlerimizin yakınındaki Sivas Kapısı’nın
burçlarındaydım. Tam da bulunduğum tarafa gözlerini dikmişti
Baycu Noyan. Üç devasa mancınığı esirlere kurdurmaya
başladılar. Bir zamanlar babamla tartışan cavlaki dervişleri
de dualar ederek onlara yardımcı oluyordu. Bu dervişlerin
büyü ve sihirle uğraşmalarını babam dinsizlik sayardı. Bir
iş yapmadan ortalıkta dolanmalarından da Nasirüddin Mahmut
hazzetmezdi. Kadılık yaptığı dönemlerde hiçbirine rahat yüzü
göstermemişti. İş edinmeleri için yapmadığını koymadı. Kendisiyle inatlaşanları da şehrin dışına sürdürdü. Bu yüzden
midir bilinmez ama savurdukları mancınığın taşı üstümüzden
geçerek dericiler çarşısının ortasına düştü. İkincisi Sivas
Kapısı’nın burçlarını dağıttı. Sonra da arkası arkasına tepemize kocaman taşlar yağmaya başladı. Nasirüddin Mahmut’un
hayatını adadığı çarşılar kısacık zamanda yerle bir oldu.
Bir tek göğsümün üstünden ayırmadığım yılan derisi hediye
kaldı yadigâr… Öyle savaşıyorduk ki ay anam, aklın şaşar!
Gündüz yıkılan surları gecenin karanlığı çöker çökmez onarmaya başlıyorduk. Battal Mescidi’nin harabelerinde pusuya yatan savaşçılarımız büyük kayıplar verdiriyordu. İki
hafta boyunca dillere destan kahramanlıklarla savaştık. Bu
kadarını beklemeyen Moğollar havaların soğumaya başlamasıyla
daha da saldırganlaştı. İlk ihanet şehrin iğdişbaşından geldi. Biz yine de kazanacağımızdan emindik. Bir gece vakti adamlarıyla Moğollara sığınan subaşının ihanetiyle de
yıkılmaktan beter olduk. Son durumumuzu öğrenen Moğollar
bütün güçleriyle Sivas Kapısı’na yüklendi. En sonunda surları
aşıp, karşı koyanları öldürdüler. Sağ yakaladıklarını da
ellerini bağlayarak Meşhed Ovası’na götürdüler. Bin türlü
işkenceyle gizli hazineleri ortaya çıkardılar. Köle olarak
işlerine yaramayanları acımadan öldürüyorlardı. Ben de onlarla birlikte ölmek istedim. Bir Moğol askeri, Nasirüddin
Mahmut’un hediyesine uzanınca yüzünü tırmaladım. Kafamı bedenimden ayırmasına cavlaki dervişlerinden biri engel oldu.
Moğollar çekinir onların büyülerinden! Yaptıklarını tanrısal
bulur. Hem şeyh babamın hem de şeyh kocamın sahtekârlıkla
suçladığı dervişlerden birinin hayatımı kurtarması, kaderin
garip bir cilvesi olmalı… O an ölemeyince, ondan sonrasında
ölmek de garip geldi. Ölüm kaçınılmaz nasıl olsa, marifet
umudu yitirmeden yaşayabilmekte…
YOL ATASI
İKİNCİ PERDE
BİRİNCİ SAHNE
(Orta Asya stepleri…)
(Bir köle olarak zincirlenmiş Kadıncık Ana,
otuzlu yaşlarının başındadır.)
KADINCIK ANA- Peygamber efendimizin köleleri satın alarak
özgürlüğüne kavuşturduğunu bilir misin ay anam? O Hakk’a
yürüdükten sonra köleliğe karşı çıkmak sünnetlerinden
sayılmış. Hal böyleyken âdemoğlunun bedenine para ödeyen çok…
Ben de çarşı pazar dolaştırılan kölelerden biriyim artık!
Bedelini ödeyen alıp geçecek! Arapça, Farsça, Türkçe biliyorum, Moğol’un dilini de ha çözdüm, ha çözeceğim… Okuma var,
yazma var! Kuran satırı satırına ezberimde! Şeyh Nasirüddin
Mahmut’tan yadigâr dericiliği saymasak bile, dokumacılık ya
da keçecilikte âşık atmaya çalışanın aklına şaşarım. Ahilik terbiyesi de üstüne bal kaymak! Yarım koyunun parasını
anacığıma fazla görenler, benim için kesesinin ağzını
genişçe açmalı vesselam! Laf ebesi esnafların dedikodularını
duymasam yaşadığımdan haberim olmayacak. Cengiz Han’ın gelini Töregene Hatun’u dillerinde pelesenk etmişler. Bu hatun
kişi kocası Ögedey öldüğünden beridir Moğolların devletini
yönetmekteymiş. O da kadın, ben de kadınım… Git gide aklım
karışıyor… Her geçen zaman umudun ışığını cılızlaştırmakta…
Bu ruh haliyle duyduğum konuşmalar sırasında garip hırıltılar
çıkararak kahkahalar atmışım. Bizim meşrebimiz yüksek sesle
gülmeyi edepsizlik sayar. Kimin umurunda ay anam! Sırtımda
hissettiğim kırbacın soğuk acısıyla kendime geldim. Almış
götürmüş deriyi, helal-i hoş olsun, fazlasıyla değer… Son
evlendiği Prenses Tamara’ya delicesine âşık olan, uğruna
gümüş paralar bastıran Sultan Giyasüddin, kendini aslan,
sevdiği kadını da güneşi olarak işletmiş diyorlardı. Bir
zamanların tuğracısı Muhammet Şemsüddin İsfahani’ye, kalem
ve kılıç erbaplarıyla birlikte devletin idaresini teslim
edip, Alanya Kalesi’nde aşkının sefasını sürdüğünü ballandıra
ballandıra anlatıyorlardı. Biz de aşkımızdan delirmek üzereyiz ama sırtımızda kırbaç şaklaması eksik olmuyor! Beni
kahkahalara boğan haber ise çalgılı ve çengili muhabbetlerinin birinde sultanın ağulandığını işitmek oldu. Can havliyle ‘İmdat!’ çığlıkları atarak ayağa fırlamış, birkaç
adımdan sonra da Babailerden ve Moğollardan kurtardığı
canını oracıkta teslim edivermiş. Allah’ından bulmuş! Beterin beteri olmuş! On bir yaşındaki oğlunu da Dar-ül Mülk’e
sultan yapmışlar. Az önceki kamçının acısını sonradan fark
etmiş olmalıyım ki gözlerimden yaşlar boşalmaya başladı. Gök
gürültüsünden beter gırtlağımdan çıkan sesler… İşini gücünü
bırakan ‘Delirdi bu kadın?’ diye bana bakıyor. ‘Yok, delirmedim, sevinçten akıyorlar…’ Kimin umurunda havada vızıldayan
kırbaç darbeleri ay anam! Her yeni sultanın cülus töreninde
zindanların boşaltıldığı aklıma düşüverdi. Şeyh Nasirüddin
Mahmut hala yaşıyorsa, göçmen kuşlar kadar özgürdür artık.
Hakk’a yürüdüyse, Gök Çalap’ın rahmeti üstünde olsun, göçmen
kuşlardan daha özgürdür şimdi…
İKİNCİ SAHNE
(Yıl 1245… Konya’daki Hanikah-ı Ziya…)
(Yetmişli yaşların başlarındaki Ahi Evran,
sakinlik içinde yazdığı kitaba kendisini kaptırmıştır. Yirmili yaşların başındaki
Alaüddin Çelebi de huzursuzca karşısında
beklemektedir.)
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Adım Alaüddin…
AHİ EVRAN- Bu adı duyduğumda Uluğ Sultan’ımız hatırıma gelir. Yüreğimin bir köşesi burulur.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Benim adım da Uluğ Sultan’ımızın şanlı günlerinden yadigârmış.
AHİ EVRAN- Bin yıl geçmiş gibi üstünden, her yerde nefret,
her yerde kan...
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Sizin dönüşünüzle Dar-ül Mülk’ün sokaklarındaki başıbozukluk sona erdi. Ahi hançerlerini gören
ayak takımı belaya bulaşmaktan uzak duruyor artık.
AHİ EVRAN- Ben yine de ömrümün kalanını toprağa adamadığım
için bin pişmanım! Can dostum Sadrüddin Muhammed El-Konevi’ye
aracı olunca yaşlılık hayallerimi Denizli’de bırakmak zorunda kaldım. Sultan Giyasüddin’in ölümüyle Dar-ül Mülk’teki
dertlerin azalacağını sanmıştım. Çok yanılmışım! İçi çürümüş
devletin; çürümekten de beter bir hal almış, nereye dokunsan
elinde kalıyor.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bir zamanlar sultanımız Alaüddin Keykubat
garip bir düşe düşmüş. Tabir ilminin âlimlerinden sayılan
dedemi telaşla huzuruna çağırmışlar. Uluğ Sultan rüyasında
kafasının altın, sinesinin gümüş, göbekten aşağısının da
tamamıyla bakır olduğunu görmüş. Dedem de ‘Senin mevcudiyetinde dar-ı dünya halkı huzur içinde kalacak, altın gibi
kıymetli ve halis olacak, senden sonraki evlatlarının devri
gümüş derecesine düşecek, torunlarının devri de bakır
olacaktır,’ diye âlem-i manayı tabire başlamış.
AHİ EVRAN- Hakikati tabir eylemiş.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- ‘Saltanatın üçüncü batınında halk birbirine
düşecek, vefa u şefkat tükenecek,’ diye de tabire devam
etmiş. ‘Dördüncü ve beşinci batında Anadolu tamamıyla tarumar olacak, Selçuki hanedanlığı zeval bulacak, dar-ı dünya
nizamı kalmayacak, küçük insanlar büyük mevkilere oturacak,
mühim işler şer ve fesat kimselerin eline düşecek…’
AHİ EVRAN- Bu sözlerin sahibi sultan’ül ulema değil mi?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Siz de işitmişsiniz demek.
AHİ EVRAN- Şeyh Bahaeddin Veled’in torunu musun?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Doğrudur şeyhim.
AHİ EVRAN- Molla Hüdavendigar’ın oğullarından Alaüddin Çelebi?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Az öncesine kadar küçük oğluydum.
AHİ EVRAN- Her halinden kalem tutmuş, mürekkep yalamış olduğun
anlaşılıyor. Rahmetli deden de namına yakışır ulemalardandı.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Pek barışık sayılmazmışsınız ama?
AHİ EVRAN- Bir ucu Horasan’a uzanan hikâyenin ne kadarını
bilirsin ki?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- En azından, akliyecilerin ‘seyr-i sulük-i
afakî’ ile sezgicilerin ‘seyr-i sulük-i enfüsi’ metodundaki
düşünce ayrılıklarından karşı karşıya geldiğinizi bilirim.
AHİ EVRAN- Bu hikâye Hallacı Mansur’dan da eskiye uzanır.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Akliyeci âlimlerden Fahrüddin Razi ile dedemin tartışmaları Horasan’dan ayrılmamıza neden olmuş.
AHİ EVRAN- Beni yetiştiren Fahrüddin Razi hocamdır!
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bu yüzden dedemle kesişmeyen yollarınız babamla hiç kesişmeyecek.
AHİ EVRAN - Manevi yolculuklarımız ayrı olsa da varacağımız
yer aynıdır.
ALAÜDDİN
ÇELEBİçatışmışsınız.
Şems-i
Tebrizi’yle
de
Kayseri’de
AHİ EVRAN- O da ‘seyr-i sulük-i enfüsi’ metodunu belleyenlerdendir. Bir zamanlar Şeyh Evhadüddin Kirmani’yle Battal
Meclisi’nde fazlaca karşı karşıya geliyorlardı.
ALAÜDDİN
ÇELEBİSizin
şeyhiniz
Hakk’a
cemalperestliğinin kötülüğü hala konuşuluyor.
yürüdü
ama
AHİ EVRAN- Kim ne kötülüğünü görmüş ki?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Kadınlı erkekli semalarından söz ediyorlar.
AHİ EVRAN- Hakk’ın sanatında güzellerin güzelliğine bakmak
sevaptır. Bizim yaratılanı sevişimiz Yaradan’dan ötürüdür.
ALAÜDDİN ÇELEBİ-
Şu gözler manayı eşyada gördü.
Ben eşyayı gördüm, ruh ise manaya baktı.
Bu yüzdendir maddi gözlerle güzelliklere bakışım,
Manayı ancak suretinde görebilirsin…
AHİ EVRAN - Bu
bailerindendir.
okuduğun
Şeyh
Kirmani’nin
sevdiğim
ru-
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ben de Hallacı Mansur’u ölüme götüren ya
da İbni Sina gibi bir bilim insanını peşinden sürükleyen
akliyeciliği tanımak istiyorum şeyhim.
AHİ EVRAN- İlk kez karşımda dikilsen de Şeyh Zeynüddin
Sadaka’nın medresesindeki yiğitlerle birlikte büyüdüğünden
haberdarım.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Yolumuz okumaktan geçmeseydi, bir ustanın
eteğine yapışıp sanat öğrenecektik.
AHİ EVRAN- İlim bilen bizdendir zaten.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- İzin verirsen eksik kalanını da yanında
tamamlayayım.
AHİ EVRAN- Senin gibisine babandan iyisi zor bulunur.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ben sezgicilerin yolunu yeterince biliyorum.
AHİ EVRAN- Yanımda olman Molla Hüdavendigar’ın hoşuna gitmeyecektir.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Buraya gelmeden önce çok düşündüm.
AHİ EVRAN- O kadar çok düşünmüş olsaydın, babanla tartışmanın
sonrasında soluğu Hanikah-ı Ziya’da almazdın.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ah şeyhim! Tebrizli Şems eşiğimizden adımını
attığı günden beridir ocağımızda huzur kalmadı. Her halvet odasından çıkışlarında bambaşka birisi olarak babamı
karşımızda buluyoruz. Ne derslere geliyor, ne cuma hutbelerini eskisi kadar önemsiyor, ne de kimsenin lafını dinliyor.
AHİ EVRAN- Biz de işitmekteyiz garipleşen hallerini.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bunca yıldır hayranlık beslediğim insanı
tanıyamaz oldum. Büyülenmiş sanki! Kaç ulu kişi araya girmeye çalıştı. Sultan bile ‘Uzak dur kalender dervişinden,’
diye haber gönderdi.
AHİ EVRAN- Bize sorgu sual etmek düşmez.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ahi arkadaşlarım geçenlerde meyhaneden
çıkarken görmüş. Bana anlattıklarında yerin dibine geçtim.
Bir hışımla eve gittim. İster istemez tartışmaya başladık.
Şems-i Tebrizi, müridi olarak gördüğü babamın sadakatini
sorgulamaktaymış.
AHİ EVRAN- Bu mudur kızgınlığının nedeni?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bir değil, iki değil, canıma yetti artık!
Elimden bir kaza çıkacak diye korkmaktayım.
AHİ EVRAN- Her derdin devası sabırdır Alaüddin Çelebi.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Son yaptıkları bütün sabrımı tüketti şeyhim!
AHİ EVRAN- Hayır ola?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Az önce medresede dersteydim, ‘Yetiş Hoca
Alaüddin!’ diye evden haber gelince, koşturdum gittim. Avluda gördüklerim inanılır gibi değil! Babamın bizlere dokundurmaya kıyamadığı kitaplar havuzda yüzüyor. Dedemin yazdığı
Maarif de onların arasında! Masmavi mürekkep olmuş havuzun
suyu… Babamın da kucağında yeni kitaplar! Asmanın gölgesine
oturan Şems-i Tebrizi de suyun içindeki kitapları izleyerek
nutuk çekiyor. Önüne geçip engel olmaya çalıştım, dinleyen
kim! Tam birbirimize gireceğimiz sırada evdekiler dışarı
çıktı. Kimya Hatun önüme durmasaydı, neler yaşanacağını Allah bilir…
AHİ EVRAN- O ailenizden biri mi?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Öyle sayılır… Aynı çatının altında büyüdük
biz…
AHİ EVRAN- Kimya Hatun’un aranıza girişi dönüşü olmayan
dertlerden başını kurtarmış.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Şems-i Tebrizi
dertlerimin sonu gelmeyecek!
Konya’da
olduğu
sürece
AHİ EVRAN- Beni şeyhin olarak bellemekte kararlıysan ve
de akliyecilerin ‘seyr-i sulük-i afakî’ yolculuğunda peşime
takılacaksan…
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Attığın adımın dışına çıkmam şeyhim!
AHİ EVRAN- Bu yol İplikçi
yetişmekten farklıdır.
Medresesi’nde
kâmil-i
insan
ALAÜDDİN ÇELEB- Sen yeter ki babamdan uzak tut!
AHİ EVRAN- ‘Bana meyhaneden içki al!’ dersem?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Demezsin şeyhim…
AHİ EVRAN- Ya ‘Bütün kitaplarını havuza doldur!’ dersem?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Der misin şeyhim?
AHİ EVRAN- Sen ‘seyr-i sulük’ yolculuğunda peşimde yürümeye
hazır değilsin. Git şimdi Alaüddin Çelebi. Bunları yapmaya
hazır olduğunda yeniden kapımızı çal…
(Ne diyeceğini bilemeyen Alaüddin Çelebi
şaşkın bir halde çıkar.)
ÜÇÜNCÜ SAHNE
(Karakorum’daki pazar yeri…)
(Otuzlu yaşlarının ortalarındaki Kadıncık Ana
köle olarak satılmaya çalışılmaktadır.)
KADINCIK ANA- Ay anam, yarım yamalak hatırımda huysuz hallerin! Burnumun direğini sızlatan kokunu özlüyorum nedense! Şeyh babamın arkası kesilmeyen rubaileriyle sema edişi
gözlerimin önünden siliniyor belli belirsiz… En fazla da
Mahmut’umun yüzünü unutmaktan korkuyorum. Lafın ucu Anadolu’ya
dayandığında, adını duyabilir miyim diye kulak kesiliyorum…
Dar-ı dünyanın kalabalığı büyük Moğol kurultayının onuruna
Karakorum’daydı. On bir yaşında babasının tahtına kurulan
İzzeddin Keykavus ile Moğol Hanı’nın cülus törenine gönderilen küçük kardeşi Rüknüddin Kılıçaslan’ın hikâyeleri bozkır
insanlarının dilinde dolanıyordu. Kurultayın toplanması
gecikince dokuz yaşındaki şehzade, Töregene Hatun’un gözdesi
haline geldi. Gittiği yerleri neşelendiren sevimli bir oyuncak gibiydi sanki… O günlerin hatırasına çil çil altınlar
ortalıkta dolanıyor. Köle tacirinin işlerinde bir bereket,
bir bereket, sorma gitsin! Fazlaca mıncıklanmaktan kaba
etlerim morarınca ‘Edep ya hu!’ diye basıyorum çığlığı.
Yuvarlaklaşan çekik gözleriyle ‘Dilimizi biliyor musun?’
diye etrafımda toplaşıyorlar. ‘Ben Anadolu Bacıları’nın
şeyhiyim, hatta şeyhlerinin şeyhiyim! Bir keçe işlerim
aklınız şaşar, bir halı dokurum, attığım düğümleri cavlaki
dervişleri bile çözemez, yedi renkli derilerimi gördüğünüzde
büyünün hası sanırsınız!’ Bu çekik gözlülerde alışveriş
adabı da yok ay anam! Ne söylersen söyle Araplardan beter
bağrışıp çağrışıyorlar. Çoğu zaman sağımı solumu kurcalayarak ‘Kaç altın dedin şuradaki mağrur bakışlıya?’ diye
soruyorlar. Alışverişin adabı azıcık tarafından tadına
bakmakta, bunlar hamuduyla götürecek sanki! İşinin erbabı
köle tellalı ‘Bu köle, Anadolu’dan gelme, şeyhlerin şeyhi
mübarek bir adamın kızıymış, herkesin gücü yetmez onun gibi-
sine!’ diyerek ağırdan alıyor. Ben de Şehzade Rüknüddin’in
erkânından ‘Bu şeyhlerin şeyhi kim ola ki?’ diyecek birilerine bakınıyorum. Bir başkası ‘Yatakta nasılmış, sen
onu söyle!’ deyince utancımdan başım önüme devriliyor. Alıcı
olmadıklarını anlayan tellal ‘Çok merak ettiysen on altını
saymalısın elime!’ diyerek başından savmaya çalışıyor. ‘O
kadar altını verdikten sonra beş köleyle yatağa girerim
ben!’ deyince de kahkahalar patlıyor arkası arkasına… Edep
medep yok işte, maksat muhabbet olsun! Her malın alıcısı
olmasaydı, anacığımın karşısına babam çıkar mıydı hiç? Ben
de pazar yerinin kumkumasında Moğol noyanlarından birine
satıldım. Gerisini ne siz sorun, ne de ben söyleyeyim vesselam…
DÖRDÜNCÜ SAHNE
(Yıl 1247… Konya’daki Hanikah-ı Ziya…)
(Yetmişli yaşların başlarındaki Ahi Evran ile
Zeynüddin Sadaka sohbet etmektedir.)
ZEYNÜDDİN SADAKA- Şems-i Tebrizi’nin Konya’ya gelişi iyi
olmadı.
AHİ EVRAN- Şeyh Kirmani’yle Battal Mescidi’ndeki atışmalarından
nasıl yaman bir derviş olduğunu bilirim.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Sen yine de Molla Hüdavendigar’ın oğlunu,
Hanikah-ı Ziya’nın çelebilerinden yapmasan iyiydi.
AHİ EVRAN- O yapıştı eteğime… Birkaç kez geri çevirdim ama
Şems-i Tebrizi’yle kapıştıkça geri geldi. Son gelişinde
‘Şeyhi olmayanın şeyhi şeytanıdır, elimden tutmazsan ruhumu
şeytana satmam yakındır.’ deyince…
ZEYNÜDDİN SADAKA- Kimya Hatun’un ölümüdür Alaüddin Çelebi’yi
deliye döndüren.
AHİ EVRAN- O hatunun adını Alaüddin Çelebi’den de duymuştum.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Sadırlar mahallesindeki medreseme Molla
Hüdavendigar’ın kızını getirip götürürdü. Anadolu Bacıları’yla
yaptığımız zikir ve semalara katılmışlığı da vardır. Her yerde
sözünü sakınmadan konuşan Şems-i Tebrizi ‘Onların arasında
tek bir nur var. O da Molla Hüdavendigar’dan kaynaklanıyor.’
diyerek Melike Hatun’a medresemizi yasakladı. Onunla birlikte Kimya Hatun’un da ayağı kesildi. Çok geçmeden de Şems’le
evlendirildiğini duyduk, ardından da öldü zaten.
AHİ EVRAN- Genç yaşta Hakk’ın rahmetine kavuşmuş, mekânı
cennet olsun.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Alaüddin Çelebi dillere destan aşklarından
da söz etti mi?
AHİ EVRAN- Başkasının haremiyle ne işimiz olur ki?
ZEYNÜDDİN SADAKA- İkisinin aşkı haremlerinin duvarlarını
çoktan aşmıştır.
AHİ EVRAN- Ya Şems-i Tebrizi’nin gönlünden geçenler?
ZEYNÜDDİN SADAKA- Onun yaşındaki dervişin aşkından hayır mı
gelirmiş?
AHİ EVRAN- Sen nikâhımda şahitlik yaptığını unuttun galiba?
ZEYNÜDDİN SADAKA- O
hatırına kıyılmıştı.
nikâh
Şeyh
Evhadüddin
Kirmani’nin
AHİ EVRAN- Öyle mi sanırsın?
ZEYNÜDDİN SADAKA- Nikâhın kıyıldığı
geçirmek yerine Konya’ya dönünce…
geceyi
Kayseri’de
AHİ EVRAN- Ne yapacağımı bilemeyince kaçıp gitmesi kolayıma
geldi.
ZEYNÜDDİN SADAKA - ‘Bir kadına âşık olmadan Gök Çalap’ın
aşkını anlayamazsınız.’ diyerek yiğitleri terbiye eden
şeyhimizin düştüğü durumlara bakar mısınız?
AHİ EVRAN- Şems-i Tebrizi
yakalanmış olmasın?
de
Kimya
Hatun’a
hazırlıksız
ZEYNÜDDİN SADAKA- Alaüddin Çelebi dövülerek öldürüldüğünü
söylüyor.
AHİ EVRAN- Öyle olsaydı Emir-i Dad peşini bırakmazdı.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Vezir Şemsüddin İsfahani sezgicilerin
meşrebine sadakatle bağlıdır. Bu yüzden Molla Hüdavendigar’ın
şeyhine kimseler dokunamaz. Kını altından kılıcın yetkilerini, sultanın babasından aldığından beridir burnundan kıl
aldırmıyor.
AHİ EVRAN- Gün gelir, devran döner.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Sen Denizli’de bahçıvanlık sevdasına
tutulduğunda, ayak takımını kullanarak birbirini yemeye
başlamışlardı zaten… Hiç gözünün yaşına bakmadan Atabeg ile
beylerbeyini tuzağa düşürdüler. Cesetleri günlerce sultan
kapısında asılı kaldı. Şimdi de Emir-i Dad ile Pervane’nin
sırt sırta verdiği söyleniyor. Şemsüddin İsfahani ise daha
da güçlenebilmek için sultanın annesiyle evlenmeye aklını
takmış, kimsenin lafını dinlemiyor…
AHİ EVRAN- Bu İsfahanlı vezir yakınla bizimle de uğraşmaya
başlar.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Sen de Alaüddin Çelebi’ye destek vererek
acem tayfasını karşına aldın.
AHİ EVRAN- Ahi ve Türkmenlerle yeniden karşı karşıya gelmekten çekinirler.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Seni koruyan, Allahın dünyadaki velisi
Celalüddin Karatay’ın desteğidir.
AHİ EVRAN- Zindandaki yıllarım daha rahatmış anlaşılan…
ZEYNÜDDİN SADAKA- Batu Han’ın Anadolu’daki temsilcisi Vezir
Şemsüddin İsfahani olsa da Güyük Han’ın yerine seçilen Mengü
Han’ın nasıl bir yol izleyeceğini kimse bilmiyor.
AHİ EVRAN- Bu
arayacağız.
gidişle
Sadüddin
Köpek’in
dönemini
mumla
ZEYNÜDDİN SADAKA- Kan dökülmeden huzurun gelmeyeceği aşikâr!
AHİ EVRAN- On yıl içerisinde nereden nereye geldik. On bir
yaşındaki sultan Dar-ül Mülk’e kurulmuş, onun yerinde gözü
olan dokuz yaşındaki kardeşi Moğollara elçi gönderilmiş.
Yakında altı yaşındaki Şehzade Alaüddin de ortaya çıkarsa
şaşırma!
ZEYNÜDDİN SADAKA- Bizanslılar dillere destan saray oyunlarını
Anadolu’da bırakmış anlaşılan.
AHİ EVRAN- Acemlerin Anadolu’ya taşıdıkları şark
kurnazlıklarını da unutma.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Oyun kimden olursa olsun, altında
âdemoğlunun hırsları yatıyor.
(Alaüddin Çelebi panikle içeri girer.)
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bağışlayın şeyhim, yalnızsınız diye…
AHİ EVRAN- Bir sorun mu var?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Kusurumu hoş görün… Pekiyi değilim… Ben…
Ben nasıl anlatacağımı bilemiyorum…
ZEYNÜDDİN SADAKA- Eğer benden çekiniyorsan?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Birkaç saate kalmadan Şems-i Tebrizi’nin
başına gelenleri bütün Konya duyacak nasıl olsa!
AHİ EVRAN- Şu lafı dilinde dolandırmadan konuşsana evladım.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- O cavlaki dervişin yüzünü çoktandır görmüyordum. Dün akşam Emir-i Dad Nusretüddin’in hanikahında
karşı karşıya geldik.
AHİ EVRAN- Uzak dursaydın keşke!
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Öyle yaparak ahi kardeşlerimin arasına
karıştım. Eski âlimlerin ve filozofların sözlerine kendimi
kaptırmıştım. Ahi Ahmet bir şeyler söylerken Şems-i Tebrizi
ayağa kalkarak sözünü kesti. ‘Ne zamana kadar onun bunun
sözlerini nakledecek ve bununla övünüp duracaksınız? Ne zamana kadar atsız eğere binip er meydanında dolaşacaksınız?
Aranızda kalbim Rabbimden haberler veriyor diyecek biri yok
mu?’ diyerek de meclistekilere meydan okudu.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Her zamanki yakışıksız sözleri!
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ahilerin ve devlet erkânının tepkisi
çoğalınca, babam nasıl davranacağını bilemedi. Alelacele
meclisten ayrıldılar. Adaletten sorumlu Emir-i Dad Nusretüddin öfkesinden yerinde duramıyordu. Bir sürü hararetli
konuşmanın sonrasında kalabalık dağıldı. Biz de Emir-i Dad’ın
görevlendirdiği yedi kişiyle babamın evine gittik. Ben içeri
girerek Şems-i Tebrizi’yi bekleyenlerin olduğunu söyledim.
Korkusuzca kapının önüne çıktı. Onu Kimya Hatun’u öldürmekten dolayı tutuklamak istediler. Kimya Hatun’un adını duyar
duymaz üstüme yürüdü. Boğazıma sarıldığı sırada yediği hançer darbeleriyle yere devrildi.
AHİ EVRAN- Sen mi öldürdün?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ahi hançerini çeken üstüne saldırdı. Kim
bilir kaç delik açılmıştır bedeninde…
ZEYNÜDDİN SADAKA- Cesedi nerede?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ahi Bedrüddin Gevhertaş’ın bahçesindeki kör
kuyuya attılar.
ZEYNÜDDİN SADAKA - Bu iş karışık bir hal almış Hace Nasirüddin… Biz ahiliği yeniden ayağa kaldıralım derken, birileri dönüşü olmayan düşmanlıkların fitilini ateşlemiş bile…
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Sözünü ettiğiniz ben miyim?
AHİ EVRAN- Sen yalnızca kurbansın evlat.
ZEYNÜDDİN SADAKA - Bir süredir Emir-i Dad Nusretüddin’in
de arasında bulunduğu devlet adamları, İsfahanlı vezire gizliden gizliye meydan okuyordu. Şimdi de saltanat savaşına
ahileri çekerek güç kazanmak istiyorlar.
AHİ EVRAN- Bizim savaşımız Moğollarladır.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Konya’da olduğun sürece tarafsız
bırakmayacaklardır.
AHİ EVRAN- Yola çıkma vaktidir evlat, geride kalanlarla
helalleşmek istersen elini çabuk tut.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- (Ahi Evran’ın eline yapışır.) Hakk’ını
helal et şeyhim!
AHİ EVRAN- Dur hele, bundan sonraki yolculuğumuz birlikte
olacak.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Benim yüzümden
olmanızı içime sindiremem!
yerinizden
yurdunuzdan
AHİ EVRAN- Beni baba bellememiş miydin? Zor günlerinde
evladımızın yanında olamayacaksak babalığın hikmeti ne ki?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ne yöredir yolumuz şeyhim?
AHİ EVRAN- Kırşehir taraflarına…
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Şeyh Hacı Bektaş’ın yanına mı?
ZEYNÜDDİN SADAKA- Kırşehir Emiri Seyfüddin Tuğrul sultanın
has adamlarındandır, sizlere fazlasıyla sahip çıkar.
AHİ EVRAN- Kırşehir kadısı Baba Merendi de Denizli yerine
Kırşehir’e yerleşmemi istemişti ama dönüp dolaşıp kendimizi
Dar-ül Mülk’te bulmuştuk.
ZEYNÜDDİN SADAKAdostlarındandır.
O
da
Şeyh
Evhadüddin
Kirmani’nin
can
AHİ EVRAN - Ahiliğin Kırşehir’de yeniden hayat bulacağı hazreti peygamber efendimiz tarafından bildirilmişti zaten…
BEŞİNCİ SAHNE
(Moğol Noyanının çadırı…)
(Otuzlu yaşların ortasındaki
Moğol kıyafetleri içindedir.)
Kadıncık
Ana,
KADINCIK ANA- Herkesin dilinde İsfahanlı vezirin başına
gelenler! Şu âdemoğlu yaşananlardan neden nasibini doğru
almaz ki? Gördüğünü görmezden gelir, duyduğuna kulaklarını
kapatır! Bir zamanların acımasız veziri Sadüddin Köpek’in
ipini çeken, saltanat erkânında tuğracılık yapan Şemsüddin
İsfahani’nin hikâyesi, nereden nereye uzanmış ay anam! Onun
geçtiği yollardan geçip, Sultan Giyasüddin’in adına devleti yönetmekteymiş diyorlar. Kösedağ felaketinden sonra Cengiz Han’ın efsane torunlarından Batu Han’ın Anadolu’daki
naibi olmuş. Astığını asıyormuş, kestiğini kesiyormuş. Ne
güzel değil mi? O da Sadüddin Köpek gibi ölen sultanının
vasiyetini yerine getirmeyerek işine gelen şehzadeyi Dar-ül
Mülk’ün başına seçmiş. Kan bağı hikâyesiyle uğraşarak zaman yitirmek yerine de genç sultanın annesiyle evlenivermiş.
Artık saltanat divanına sultanlara yakışır törenlerle geliyor, devlet erkânını önünde diz çöktürüyor, acımasızca
kararları Anadolu’da dilden dile dolanıyormuş. Töregene
Hatun’un ayyaş oğlu Mengü Han’ın seçilmesi, Batu Han’ın
hoşuna gitmemiş deniyor. Bu itişmenin nereye varacağı bilinmez ama iki bin Moğol askeriyle Anadolu’ya dönen Selçuklunun
veliahdı, İsfahanlı vezirin hesaplarını allak bullak etmiş.
Üç yıldır Töregene Hatun’un terbiyesiyle büyüyen Rüknüddin Kılıçaslan’ın getirdiği yarlıkla, abisinin sultanlığı,
Şemsüddin İsfahani’nin de vezirliği sona ermiş. Hiç kimseye
danışmadan devlet adamlarının canını almasının ve töreleri
umursamadan eski sultanın karısıyla evlenmesinin bedeli ağır
olmuş. Son ana kadar Batu Han’ın kendisini kurtarmasını
bekleyen İsfahanlı vezirin finali de Sadüddin Köpek’ten
farklı olmamış. Ahilerin kolunda idama götürülürken ‘Nereye
götürüyorsunuz?’ diye sormuş. ‘Daha önce gönderdiklerinin
yanına gidiyorsun!’ demişler. Haksız yere canını aldıklarının
akrabaları, ölene kadar işkence etmiş. Sonra da bir çukura
atmışlar kefensiz cesedini… İki çocuk sultan da Selçukluyu
paylaşamayınca, Sultan Hanı’nın önünde savaşa tutuşmuş diyorlar. Canlar alınmış, canlar verilmiş! Kötü niyetli emirlerin oyununa geldiklerine ikna edilen kardeşler, Celalüddin Karatay’ın maharetiyle savaş meydanında barıştırılmış.
Birbirine sarılıp ağlaşmışlar. El ele, kol kola Dar-ül Mülk’e
dönüşleri törenlerle kutlanmış. Artık Küçük Asya’yı üç sultan birlikte yönetiyormuş. Selçuklunun kartalı iki başlıdır,
kenarına bir baş daha eklemek gerekecek herhalde…
ALTINCI SAHNE
(Yıl 1254… Kırşehir’deki hanikah…)
(İlk
olarak
genç
yaşlarda
tanıdığımız
Zindancının Oğlu’nun şed bağlama töreni
usulüne uygun olarak sürmektedir. Sona yaklaşan
törenin nakibi Alaüddin Çelebi’dir. Seksenli
yaşlardaki Ahi Evran, tarikat erkânıyla birlikte usta adayının ürettiği ürünleri kontrol
eder.)
AHİ EVRAN- Bu kalfanın el emeği, göz nuru, yol atasının
namına yakışır cinsten olmuş.
TAHRİKÂT ERKÂNI- Hü vallah!
AHİ EVRAN- Tahrikât erkânı da benim gibi mi düşünmektedir?
TAHRİKÂT ERKÂNI- Hü eyvallah!
AHİ EVRAN- Yol atası, tarikat edebini ve şeddi ve de erkânımızı
yeterince öğretmiş midir?
AHİ AHMET- Görevlerimi elimden geldiğince yerine getirdim
ahi babam!
AHİ EVRAN- Yol atası önüne düştüğü kalfasından razı mıdır?
AHİ AHMET- Bu yiğidin babasını Konya zindanlarında birlikte
tanımıştık. Bizi ikna etmek için yapmadığını bırakmamıştı.
Ahi kardeşlerine sahip çıkmaya çalışırken de Moğollar
tarafından katledildi.
TAHRİKÂT ERKÂNI- Mekânı cennet olsun!
AHİ AHMET- Ben kalfamdan bütünüyle razıyım! O da benden yana
hakkını helal-i hoş etsin.
ZİNDANCININ OĞLU - (Ahi Ahmet’in elini öper.) Bir hakkım
varsa bin kez helal-i hoş olsun!
AHİ EVRAN- Yol kardeşleri de kalfamızdan razı mıdır?
YOL KARDEŞLERİ- (Zindancının Oğlu’yla kucaklaşır.) Razıyız
ahi babam!
AHİ EVRAN- Bize düşen de gökleri ve yıldızları yükselten,
yeryüzünü bolca akan suların üstüne yayan Hakk Teâlâ’nın
adıyla, tarikat erkânının huzurunda şeddi bağlamaktır. (Şedd
töresine uygun olarak dualarla bağlanmaktadır.) Mühr-i Ali
ve Mühr-i Muhammet!
TAHRİKÂT ERKÂNI- Hü dost!
AHİ EVRAN- Hakk Teâlâ’dan başka ilah yoktur. Muhammet O’nun
resulüdür. Ali O’nun velisidir.
AHİ EVRAN- Ey ahi ustası! Şeriatta üstünvar ol, tarikatta
payidar ol, hakikatten haberdar ol!
AHİ EVRAN- Son nefes olarak da hatırında tut, muhafaza et,
sıkı sıkıya sarıl, topla, ört, ol, al…
ZİNDANCININ OĞLU- Hü ahi babam!
AHİ EVRAN- Saymaya başlayın da gerisi gelsin.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Hatırında tutacağın?
ZİNDANCININ OĞLU- Gök Çalap’ın yoludur.
ALAÜDDİN ÇELEBİ
- Muhafaza edeceğin?
ZİNDANCININ OĞLU- O’nun dinidir.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Sıkı sıkıya sarılacağın?
ZİNDANCININ OĞLU- Takvadır.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Toplayacağın?
ZİNDANCININ OĞLU- Ahiret amelidir.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Örteceğin?
ZİNDANCININ OĞLU- Halkın ayıbıdır.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Atacağın?
ZİNDANCININ OĞLU- Kötü huylarımdır.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Olması gereken?
ZİNDANCININ OĞLU- İnsaftır.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Alınması gereken?
ZİNDANCININ OĞLU- Ahiret
yanımda bulunmalıdır.
yurdunda
lazım
olanların
hepsi
TAHRİKÂT ERKÂNI- Hü vallah!
AHİ EVRAN- Bu dünyayı yaşarken terk etmek bütün ibadetlerin
başlangıcıdır.
TAHRİKÂT ERKÂNI- Hü eyvallah!
AHİ EVRAN- Mührümüz tamam oldu… (Zindancının oğlu büyüklerin
ellerini öper.) Ulu Tanrı’m utandırmasın!
AHİ AHMET- Yeni ustamızın gönlüne göre bir şed töreni oldu,
eksik olmayasın.
AHİ EVRAN- Birer ikişer eşyalarından da satın alalım. İş yerini açmasına katkımız olsun. Bu arada yiğitlerimiz tarikat
erkânının hayrına helva hizmetine başlasın. Biz de ayağının
tozuyla Konya’dan gelen konuklarımıza kulak verelim.
(Genç olanlar meclisten ayrılır. Zindancının Oğlu ürünlerini
satarken sohbet devam edecektir.)
AHİ AHMET- Çok zamandır fırsat arıyordum Kırşehir’e gelmeye,
Dar-ül Mülk’teki keşmekeşlikler boyumuzu aşınca ziyaretimiz
kaçınılmaz oldu.
AHİ EVRAN- Biz de beklenmedik zamanda karşımıza çıkınca,
üzülelim mi, sevinelim mi bilemedik doğrusu…
ZEYNÜDDİN SADAKA- Kırşehir emirimiz Seyfüddin Tuğrul’un
telaşını görünce ahi şeyhlerimizle birlikte peşine düştük.
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Celalüddin Karatay’ın
günden beridir telâşe memuru olduk zaten!
Hakk’a
yürüdüğü
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Nur içinde yatsın Hakk Teâlâ’nın dünyadaki
velisi…
AHİ EVRAN- Ahiliğin yeniden düzene girişi rahmetlinin sayesindedir.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Şems-i Tebrizi’nin ölümünden sonra sezgicileri sakinleştirmeyi ondan başkası beceremezdi.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Molla Hüdavendigar yokluğuna alışabilmiş
mi bari?
ZEYNÜDDİN SADAKA- Sen hala içindeki öfkeyi yaşatmaktasın.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ben Molla Hüdavendigar’ın yokluğuna alıştım
ama o şeyhinin gidişini hala içine sindirememiştir.
ZEYNÜDDİN SADAKA- İlk vakitler öldürülmüş olabileceğini
kabullenmemişti. Onu bulabilmek için ağabeyini Şam’lara,
Halep’lere gönderdi. Molla Hüdavendigar şeyhinin öldüğüne
inanmayınca da kimseler inanmak istemedi. Şimdi de yokluğunu
kuyumcu Selahüddin Zerküb doldurmaya çalışıyor. Ağabeyinin
kayınpederi olduktan sonra aralarından su sızmaz oldu.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ahi Türk’ün oğlu Hüsamüddin Çelebi de benim
yerimi almış diyorlar.
AHİ AHMET- O da Hanikah-ı Ziya’nın postnişinde hakkı olduğunu
söyleyerek sıkıntı yaratıyor.
AHİ EVRAN- Uluğ
vakfedilmişti.
Sultan’ımızın
zamanında
hakları
ahilere
ZEYNÜDDİN SADAKA- Babası öldüğünden beridir eski defterleri
kurcalıyor.
AHİ AHMET- Bu keşmekeşlikler sırasında postnişine oturmaya
niyetlenince seyfi kardeşlerimle Hanikah-ı Ziya’ya gittik.
Hüsamüddin Çelebi’den önce postnişinin başına geçerek ‘Bu
adamın şeyhliğini kabul etmiyorum,’ dedim. Bir anda ortalık
buz kesti. Onların müritleri üstüme gelmeye niyetlenince
seyfiler kuşaklarındaki hançerlere uzandı. Molla Hüdavendigar araya girmeseydi çok kan dökülürdü. O da öfkesini içine
atarak yalınayak hanikahı terk etti zaten…
AHİ EVRAN- Bu gerginlikler Moğolların yüzünden! Ahi ve Türkmenlere sözleri geçmeyince Molla Hüdavendigar’ı yanlarına
çekmeye çalışıyorlar.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Zor zamanda yitirdik Calalüddin Karatay’ı…
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Son yolculuğunda yanında olmayı can-ı
gönülden istemiştik. Cenaze namazını Molla Hüdavendigar’ın
kıldıracağını öğrenince kısmet olmadı.
ZEYNÜDDİN SADAKA- O görkemli törenleri sevmezdi ama sessiz
sedasız uğurlamak Sultan İzzüddin’in içine sinmedi. Ölüm haberini alınca Karakorum’a yolculuğunu yarım bırakıp Konya’ya
geri döndü. En küçük kardeşi Alaüddin’i de kendisinin yerine
Moğollara gönderdi.
AHİ AHMET- Namına yakışır törenle Konya’ya getirerek toprağa
verdik.
ZEYNÜDDİN SADAKA- O yaşına rağmen Sultan İzzüddin’i,
Karakorum’a yolculayacak kadar sağlığı yerindeydi.
AHİ EVRAN- Onur kırıcı yolculuk ağrına gitmiştir.
SEYFÜDDİN TUĞRUL- İşin aslını doğru düzgün anlayamadan
Rüknüddin Kılıçaslan’ın aşçı kıyafetlerine bürünerek saraydan kaçtığını öğrendik. Akıl hocalarının peşine takılarak
Kayseri’de sultanlığını ilan etmiş. İki sultanın anlaşmazlığı
savaş aşamasına taşınınca, Sadrüddin Konevi’nin önderliğini
yaptığı bir heyete beni de dâhil ettiler.
AHİ EVRAN- Sadrüddin Konevi ikisinin de hocası sayılır.
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Herkes kolay ikna olmuyor şeyhim.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Sen de babalarına hocalık yapmıştın. Sözünü
dinlemeleri bir yana, beş yıl boyunca zindanda süründürdüler.
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Biz savaşın vebali üstümüzde kalmasın diye
elimizden geleni yaptık. Sultan Rüknüddin’in heyeti, Kayseri ve Kırşehir’i de topraklarına dâhil etmeye çalışınca
aralarını bulmak hayal oldu.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Kırşehir’e gelmeye kalkarlarsa
düşünemedikleri kadar çok kan dökülür.
ZEYNÜDDİN SADAKA- Öyle de, böyle de dökülecek zaten…
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Ben de Sultan İzzüddin’in emriyle askerlerimi toparlamak üzere Kırşehir’e döndüm.
AHİ EVRAN- Bu yolun sonu hayırlı görünmüyor.
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Kılıçların kınlarından çıkması yakındır
Şeyhim!
AHİ EVRAN- Hakk Teâlâ yardımcımız olsun…
YEDİNCİ SAHNE
(Moğol Noyanının çadırı…)
(Otuzlu yaşların sonundaki Kadıncık Ana, Moğol
kıyafetleri içindedir.)
KADINCIK ANA- Gök Tanrı’yla toprak ananın arasında yaşayıp
gidiyorum ay anam! Yol yordam bildiğimi görünce Tosuncuk
Noyan’ın terbiyesini bana verdiler. Kolları boğum boğum, gözleri yumuk yumuk! Bacaklarımı aralayıp, göğsümü gerine gerine tosuncuğumu doğuramasam da can düşmanımdan evlat edindim
kendimce, buna da şükür… Ahi meşrebiyle büyütmeye çabalarken
babasının Baycu Noyan’ın komutanlarından olduğunu öğrendim.
İki de bir ‘Kösedağ’da Sultan Giyasüddin’in ordusunu şöyle
dağıttık, Kayseri’nin surlarını böyle aştık.’ diyerek kanımı
tepeme sıçratmaz mı? Şeytan ‘Bir gece kesiver gırtlağını!’
diyor. Tosuncuğumdan ayrı düşerim diye şeytani düşünceleri
kışkışlıyorum. O büyüdükçe boğum boğum halleri kaybolmaya, inatlaşmalarımız çoğalmaya başladı ama fütüvvet terbiyesiyle yetişecek inşallah! ‘Say bakalım açık hallerimizi,’
dediğimde, ‘El, kapı, sofra!’ diye sıralıyı veriyor. ‘Kapalı
hallerimiz?’ ‘Söz, dil, bel!’ ‘Nazar değmesin yiğidime!’ Ben
tosunumu inceden inceye işlerken, Anadolu’dan gelen haberler
kızılca kıyamet! Bizim tosuncuğun babası, ‘Sultan İzzüddin,
Karakorum’a gelmek üzere yola çıkmış ama Celalüddin Karatay’ın
ölümüyle geriye dönmek zorunda kalmış.’ diyor. Yerine de en
küçük kardeşi Alaüddin’i göndermiş… Hem babam, hem de kocam
Celalüddin Karatay’ı fazlasıyla severdi. ‘Bu mübarek adamın
ahlakı hiçbirine benzemez!’ derlerdi. Gök Çalap’ın cennetinde bulmuşlardır birbirlerini, nur içinde yatsın üçü de…
Bir üzücü ölüm haberi de hiç tanımadığım Alaüddin Keykubat
hakkındaydı. On yedi yaşındaki sultan, Anadolu’dan çıkmadan,
adını taşıdığı dedesi gibi ağulanarak terk-i diyar eylemiş.
Dedesinin kanına giren babasıydı. Bu zavallının kanına da
Karakorum’dan sultan olarak döneceğinden korkan kardeşleri
girmiş diyorlar. Günahları boyunlarına! Bu arada Töregene
Hatun’un yetiştirdiği Rüknüddin Kılıçaslan da Konya’dan
Kayseri’ye kaçarak… Kayseri deyince, içim cız etti birden…
Ne diyordum? Rüknüddin kendisini Selçuklunun sultanı ilan
edince, beş yıl önceki gibi savaşa tutuşmuşlar. Yeniden kanlar akıtılmış, canlar alınmış! Bir kez daha yenilen Rüknüddin Kılıçaslan’ın yeni adresi Burdur zindanları olmuş… Bu
gibi haberleri duydukça daha fazla sarılıyorum tosuncuğuma.
Bir ahiyi ya da bacıyı yetiştirircesine, kuvvetliyken affetmesini, hiddetliyken yumuşak davranmasını, düşmanlığı
dostlukla, kötülüğü iyilikle karşılamasını, kendi ihtiyacı
varken başkasına vermesini dilimin döndüğünce anlatmaya
çalışıyorum. Gök Tanrı’ları, bizim Rabbimizle aynı olduğundan verdiği nimetlere birlikte şükrediyoruz. Lakin onların
peygamberleri olmadığından sallallahü aleyhi ve sellem
efendimizin ve kutsal kitabının adı dualarımızda geçmiyor.
Yine de birçok sure öğrendi Moğolcasından…
SEKİZİNCİ SAHNE
(Ahi Evran ile Alaüddin Çelebi tedirgin bir
bekleyiş içindedir…)
AHİ EVRAN- Bu Moğollar kanımızı emmekten yorulmadı!
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Baycu Noyan’ın ‘Konya’da taş üstüne taş
koymayacağım!’ diye yeminler ettiği söyleniyor.
AHİ EVRAN- Her kafadan bir ses!
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Kimi istediği kışlakları ve yaylaları
vermediğimiz için geldi diyor. Kimi de Mugan yurdunu Hülagü
Han’a bırakarak Anadolu’ya kaçtığını söylüyor.
AHİ EVRAN- Kösedağ’da Selçukluyu utançtan utanca sürüklemişti.
Dua edelim de şimdiki cihat kararı Anadolu’nun hayrına olsun.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Kırşehir emirini Konya’ya uğurlarken ‘Bu
kez Moğolların sonu geldi!’ diyordu.
AHİ EVRAN- On üç yıl önce yarım akıllı Giyasüddin yirmili
yaşların başındaydı. Şimdi de aynı yaşlardaki oğluna canımız
emanet.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bir kez daha aynı utancı yaşatamayacaklar!
AHİ EVRAN- O Moğol domuzuyla Selçuklunun güçlü zamanlarında
baş edilememişti, şimdiki dönem çok daha beter…
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Fatma Bacı da Kayseri’deki direnişte ölmüş
değil mi?
AHİ EVRAN- Belki de esir düşmüştür.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Onu tanıyanlar güzel sözlerle hatırlıyor.
AHİ EVRAN- Şeyh Evhadüddin Kirmani adına yakışan bir kız
yetiştirmişti.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Yüzünü hatırlıyor musun şeyhim?
AHİ EVRAN- Belli belirsiz…
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Özlediğin de oluyor mu?
AHİ EVRAN- Doksan yaşına yaklaşan bir ihtiyara sorulacak
soru mu bu?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Zaman geçtikçe unutulurmuş gibi…
AHİ EVRAN- Yoksa unutmaktan korktuğun birileri mi aklına
düştü?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Beni öylesine iyi tanıyorsunuz ki… Şeyh
Kirmani istediği için mi kızıyla evlendiniz?
AHİ EVRAN- O
yapmış. Onun
nikâhlanmış.
lifelerimden
ilk nikâhını şeyhi Rüknüddin Sücasi’nin kızıyla
şeyhi de vakti zamanında kendi şeyhinin kızıyla
Benim de kızım olsaydı, gönül rahatlığıyla habiriyle nikâhlardım.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bu gönül işidir şeyhim.
AHİ EVRAN- Bizim nikâhımız da gönül rızasıyla kıyılmıştı.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bir genç kızın aşkına ne kadar güvenilir
ki?
AHİ EVRAN- Senin Kimya Hatun’a güvendiğin kadar!
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Onunla yaşadıklarımızdan haberdar mısınız?
AHİ EVRAN- Herkesin bildiğini biliyorum.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bunca yıl sessizliğinizi korudunuz.
AHİ EVRAN- Kurumaya yüz tutmuş yarayı deşmenin âlemi var mı?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Herkes kıskançlık yüzünden Şems-i Tebrizi’yi
öldürdüğümü düşünüyor.
AHİ EVRAN- Ben de Ahi
düşünürler sanırdım.
Evran
istediği
için
öldürdüğünü
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Öyle de düşünen çok tabi!
AHİ EVRAN- Biz ise kimsenin kanını akıtmaya niyetlenmedik
Alaüddin Çelebi. O gece, Emir-i Dad Nusretüddin eline geçirdiği
fırsatı kullanmaya çalıştı. Ahileri İsfahanlı vezirle karşı
karşıya getiremeyince de bedelini canıyla ödedi.
(Seyfüddin Tuğrul savaş sonrasının
perişanlığıyla gelir.)
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Bu işin sonu nereye varacak Nasirüddin
Mahmut?
AHİ EVRAN- Cenk meydanından kötü haberlerle döndüğün aşikâr!
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Kötü de laf mı ola?
AHİ EVRAN- Sakin ol, otur şuraya, soluklan biraz…
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Bu Selçuklu Hanedanı çoktan bitmiş, bizim
yaptığımız kendimizi kandırmaktan öte değilmiş.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bir kez daha mı Anadolu’nun kaderini Moğollar
belirledi?
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Kaderimizle oynayan başımızdaki sultanlar!
AHİ EVRAN- Bu kinayeli sözlerin altında yatan nedir?
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Az kalmıştı Moğolların Anadolu’dan sürül-
melerine… Dar ül Mülk’teki cihat ordusunu dar-ı dünya toplansa yenemez dersin. Kösedağ’daki utancın tekrarlanmayacağına,
yıllardır süregelen Moğol zulmünün sona ereceğine öylesine
emindik ki…
AHİ EVRAN- Nedir gücünüzün önüne set çeken?
SEYFÜDDİN TUĞRU - Siyaset, iş bilmezlik, çok başlılık, en
önemlisi de ahlaksızlık… Baycu Noyan’ın ordugâhı Aksaray
tarafındaydı. Biz de Sultan Hanı yakınlarında ordugâhımızı
kurmuştuk. Gece yarısı ulaşan bir haber bütün gardımızı
düşürdü.
AHİ EVRAN- Hayır ola?
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Biz cihat uğruna ibadetlerimizi yaparken,
Sultan İzzüddin sarhoş bir halde beylerbeyinin evine giderek
haremini sıkıştırmış.
AHİ EVRAN- Bu nasıl bir iş?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- O sultanın ve İslam’ın hizmetinde canını
ortaya koymuşken, ailesine böyle bir davranış…
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Savaşın kaderini belirleyen de beylerbeyinin sultan sancağını kapatıp, Moğol ordusuna katılışı
oldu. Başta vezirimiz olmak üzere, pek çok emir ve asker
şehit edildi.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bu bedeli hangi vicdan taşıyabilir?
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Babası da kendi çıkarları uğruna dedesinin
canına kıymamış mıydı?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Taş üstünde taş bırakmamışlardır Dar-ül
Mülk’te!
SEYFÜDDİN TUĞRULdönmüştüm.
Ben
yeniden
toplanırız
diye
Konya’ya
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Molla Hüdavendigar orada mıydı?
SEYFÜDDİN
TUĞRULDar-ül
Mülk’e
ulaştığımda
Medresesi’nin önünde mahşeri bir kalabalık vardı.
İplikçi
AHİ EVRAN- Ya Sadrüddin Konevi, Zeynüddin Sadaka?
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Acı haber ulaşır ulaşmaz değerli eşyaları
toplayan Sultan İzzüddin, Ahmedek Kapısı’ndan Antalya’ya
doğru yola çıkmış. Geride ne bir devlet adamı ne de bir asker var! Bir tek ahiler kalmış Selçuklunun Dar ül Mülk’ünde…
Hep birlikte ayak takımının ve bozguncuların kavgalarını
yatıştırmaya çabaladık. Saray kâhyası da Moğolların hiddetini azaltabilmek için halkın değerli eşyalarını toplamaya
çalışıyordu. Bir cami hatibi de kıymetli eşyalarıyla minbere
çıkmış, ‘Bizi kurtaracak servetimizden başka bir şey kalmadı.
Değerli mallarımızı, kadınlarımızın ve çocuklarımızın uğruna
feda edelim,’ diyerek ağlıyordu.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ya Molla Hüdavendigar?
SEYFÜDDİN TUĞRUL - Gün doğarken yeşil elbiseler içinde
yanıma geldi. Senin hakkında sorgu sual etti. İyi olduğunu
söyledim. Seni savaştan uzak tutmam için yeminler ettirdi.
Konya’daki savaşın kimseye faydasının olmayacağını söyleyerek, Kırşehir’e dönmem için zorladı. Bir de emanet verdi,
yükü üstümde kalmasın…
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Hayırdır?
SEYFÜDDİN TUĞRUL- (Cebinden çıkardığı mektubu uzatır.) Baban
gönderdi.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- (İsteksizce alır.) Benim babam Şeyh Nasirüddin Mahmut’tur.
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Bu sözlerinle babana haksızlık yapmaktasın.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Beni evlatlıktan çıkaran babamdı!
SEYFÜDDİN TUĞRUL- O günlerde Şems-i Tebrizi’nin katillerinden birisi gibiydin.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Şu anda değişen ne ki?
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Öfkeler yerini sabra terk etmiştir.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- (Mektubu okumaya başlar.)
Müderrislerin övüncü, oğulların hayırlısı, kötülüklerden
dönüp tövbe edenlerin sevgilisi oğlumuz, babasının selâmını
okusun, alsın. Hayır duasıyla meşgul olduğumuzu bilsin.
Cömertlikle yoğrulmuş huyuna, asli talihine dönmedikçe,
başını bizlik, benlik pisliğinden, nefislerdeki kötülüğün
penceresinden dışarı çıkarmadıkça, bilsin ki hurilerle,
altınlarla, saçılıp dökülmüş incilerle dopdolu bir dünya
olan hava ve heves dikenliğine gelmek, yokluk gül bahçesini bırakmaya değmez. Birisi huyuna aykırı bir yola, gaflete
teşvik ederse, Tanrı ahitlerini unutup koşarak o işe gitmesin. “Bir kavme karşı beslediğiniz kin…”
AHİ EVRAN- (Kuran-ı Kerim’den alıntının devamını getirir.)
“Sizin aşırı hareketinize, tecavüzde bulunmanıza sebep
olmasın, sizi adaletten alıkoymasın.”
ALAÜDDİN ÇELEBİ-
“Bir kavmin zulmü…”
AHİ EVRAN- (Kuran-ı Kerim’den alıntının devamını getirir.)
“Sizi yüce yolunuzdan çevirmesin.”
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Ayetleri ne de güzel yakıştırmış mektubuna.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- (Giderek duygusallaşmaktadır.) Mevlâ’nın
katında onun razılığına mazhar olan, yüce himmetinize uygun
bulunan yolu bırakmanıza sebep olmasın. Bütün dünya sana
karşı bir şekle girer, değişirse bile, sen kendi yolunda
yürümeye bak, bir başka şekle girme, değişme…
SEYFÜDDİN TUĞRUL - İçeride oku istersen…
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Benim şeyhimden gizleyecek sırrım yoktur…
(İyice duygusallaşarak mektubu okumayı sürdürür.) O odada
da baban oturuyor bil. Bunu böyle say. Komşuluk hakkını
sana nasıl yaraşırsa o şekilde gözet. ‘Nice tiksindiğiniz,
olmasını istemediğiniz şeyler vardır ki hayırdır size.’
ayetini dudak altından gizlice oku… (Mektuba ara vererek) O
hala Konya’da mı?
SEYFÜDDİN TUĞRUL- Ben yanından ayrılırken Kulağı Küpeli Kapısı’ndan geçerek meydanın arkasındaki tepeye doğru
yürüdü. Sonra da kuşluk namazına başladı.
AHİ EVRAN- Duaları kabul olmuştur inşallah…
(Yeniden mektubu okumaya çalışan Alaüddin’in
gözleri dolmuştur. Duygularını gizlemek istercesine yanlarından ayrılacaktır.)
DOKUZUNCU SAHNE
(Kayseri’de bir ev…)
(Kırklı yaşların başındaki Kadıncık Ana, Moğol
kıyafetleri içindedir.)
KADINCIK ANA- Bu dünyanın halini anlayan bir adım beri gele
ay anam! Göç yollarında savrulmak kaderimize yazılmış! Göçmen kuşlar gibi göçüp duruyoruz. Bir vakit Baycu Noyan’ın
yeşillikler diyarında yaşadık. On Moğol erkeğinden ikisini
ordusuna çağıran Hülagü Han’ın karargâhı Mugan’da kurulunca,
Anadolu’ya doğru yollara döküldük. Anadolu diyorum ay anam!
Yanlış bir söz ettim sanma! Önde Baycu Noyan’ın cengâverleri, arkada kadınlar, çoluklar, çocuklar, hayvan sürüleri ve
aralarına karışmış köleler… ‘Ben buralarda doğdum, buralarda
büyüdüm,’ diyorum Tosuncuk Noyan’ıma. ‘Şu tarlada çalışan
kadınlar kadar özgürdüm!’ Sultan Hanı yakınlarında Selçuklu
askerleriyle savaşa tutuşulunca tadımız tuzumuz kaçtı. Bu
dünyada savaşsız yaşamak mümkün değil mi ay anam? Moğollar
yenilirse tosuncuğuma ne olacak? Kazanırlarsa daha da beter!
Ben dertlenip dururken, Selçuklu ordusunu dağıtan Baycu
Noyan’ın cengâverleri, Konya’nın kapılarına dayandı. Bizlere
de surların yakınlarına çadırlarımızı kurarak beklemek düştü.
Bu dünyada kavuşacağımı hayal bile etmediğim, öteki dünyada kavuşacağımızdansa zerre kadar kuşku duymadığım Nasirüddin Mahmut’un deri atölyeleri yarım menzil uzağımızdaydı.
Kokusu burnumda sanki! Yeşil cübbesiyle namaza duran Molla Hüdavendigar’ın hikâyesi cavlaki dervişlerinin arasında
dilden dile dolaşarak bizlere kadar ulaştı… Bir başka hikâye
de Ahmedek Kapısı’ndan katırlarıyla çıkan cami hatibiyle
ilgiliydi: Dört katır yükü değerli hediyeyle Baycu Noyan’ın
çadırına gitmiş. Yaşına hürmet gösteren Baycu’nun hatunu
tarafından sofrasına buyur edilmiş. Ona ikram edilen içkiyi Allah’ın haram ettiğini söyleyerek geri çevirmiş. ‘Bize
neden haram etmedi?’ diye sormuş hatun. ‘Siz kâfirsiniz!’
demiş hatip. ‘Tanrı huzurunda siz mi daha hayırlısınız,
biz mi?’ diye sormuş. Hatip hiç düşünmeden ‘Biz!’ demiş. ‘O
halde nasıl olur da Gök Çalap size karşı bize yardım eder?’
diye sormuş. ‘Müslümanlar İslamiyet yolundan uzaklaştığı
için Hak Teâlâ kızdı ve sizin kılıcınıza teslim etti.’ diye
karşılık vermiş. Bu sohbeti ikna edici bulan Baycu Noyan’ın
hatunu Müslümanlığı kabul ederek hatibin kızı olmuş diyorlar. Dört katır yükü hediyeyi kabul eden Baycu Noyan da
talandan ve kıyımdan vazgeçmiş. Büyük yemini yerine gelsin
diye de sultan türbelerinin bulunduğu kaleyi hariç tutarak,
dış surların burçlarını yıkmakla yetinmiş… Dar-ül Mülk’e de
Burdur zindanlarından çıkardığı Rüknüddin Kılıçaslan’ı sultan yapmış. Hülagü’nün Bağdat seferine giderken tosuncuğumun
babasını sultanı korumakla görevlendirdi. Tam düzen tutacağız
derken Bizanslıların desteğiyle eski sultan geriye döndü.
Ay ve yıl demeden savaştan savaşa sürüklenip durduk. Dedem
Korkut hikâyelerinden farkımız kalmadı. Alamut Kalesi’ndeki
haşhaşilerin efsanesi Moğolların saldırılarıyla sona ermiş
diyorlar. Çok daha inanılmazıysa, Bağdat’ın yerle bir
edildiği, Abbasi halifesi Mustasım Billah’ın öldürüldüğü,
hatta kanı bulaşmasın diye keçeye sararak atlarıyla üstünde
dolaştıklarını dahi işittik. Selçuklu topraklarını ikiye bölen Moğolların elinden kardeş sultanların savaşı da
son buldu. Biz de Sultan Rüknüddin’in peşinden kendimizi
Kayseri’de bulduk.
ONUNCU SAHNE
(Doksanlı yaşların başlarındaki Ahi Evran
yazdığı kitaba kendini kaptırmıştır. Oldukça
tedirgin görünen Alaüddin Çelebi araya girebilmek için fırsat kollamaktadır…)
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Vakit doluyor şeyhim…
AHİ EVRAN- Son satırlar aceleye gelmiyor.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Mızrağın gölgesi boyunu aşana kadar zaman
tanımışlardı.
AHİ EVRAN- Hiç olmazsa kitabımı tamamlayacak fırsatı
vermişler. (Son kez göz attığı kitabı Alaüddin Çelebi’ye
uzatır.) Al bunu…
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ağız-u Encam…
AHİ EVRAN- Bir parça yazım hatası olabilir, gözlerim yeterince görmüyor, hataların düzeltilmesi de sana kalıyor artık…
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Şu sıkıntıları başımızdan savdıktan sonra
birlikte düzeltiriz inşallah… Az sonra mancınıkların taşları
üstümüze yağmaya başlar. Daha fazla oyalanmadan Kırşehir’den
ayrılalım.
AHİ EVRAN- Ben hiçbir yere gitmiyorum Alaüddin Çelebi!
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ne?
AHİ EVRAN- Duydun söylediğimi…
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Şeyh Hacı Bektaş dergâhında yolunuzu
gözlüyor.
AHİ EVRAN- Biliyorum.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ertuğrul Gazi’ye de ‘Ben gelene kadar Şeyh
Edebali’ye sahip çıkın.’ diye haberler göndermiştiniz?
AHİ EVRAN- Neler söylediğimi biliyorum Alaüddin Çelebi! Daha
fazla yorma beni… Uç topraklardaki direnişin benden sonra da
sürdürülmesi gerekiyor. Zaman yitirmeden uçlardaki ahilere
katıl. Son kitabım sana emanet, al ve git artık…
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Siz de canınızı önemsemeden Kırşehir’de
ölümü mü bekleyeceksiniz?
AHİ EVRAN- Her şeyi önemsediğim için elindeki kitabı mürekkep eyledim.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bu bir vasiyetname şeyhim!
AHİ EVRAN- Geç bile kaldım yazmakta. Ben hayatta olduğum
sürece ahilere karşı sürdürülen savaşın sonu gelmeyecek.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Canımı almadan Ahi Şeyhlerinin Şeyhi’ne
kimseler zarar veremez.
AHİ EVRAN- Onlar benim için Kırşehir’in surlarına dayandılar.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- İkimiz için de görülecek hesapları var.
AHİ EVRAN- İki hesap birbirinden farklıdır Alaüddin Çelebi!
Beni öldürmek ve seni de sağ salim kurtarmak için buradalar.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Sırt sırta savaşırız şeyhim!
AHİ EVRAN- Şeyh Zeynüddin Sadaka’yı korumaya çalışırken
canından olan Sadrüddin Konevi’nin oğlunun acısı hala
yüreğimi dağlamaktadır!
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Her zaman bir umut vardır demez misiniz?
AHİ EVRAN- Bir kez daha benzerini yaşamamızın gereği yok.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Surların dışında bekleyen Kırşehir valisi
babamın müritlerindendir.
AHİ EVRAN- Bu da şehitliğe yakın olduğumu gösterir.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Nurüddin Cacaoğlu’nun niyeti savaşmak olsaydı
mancınıkların taşlarını çoktan başımıza yağdırmışlardı.
AHİ EVRAN- Son olaylar sırasında Dar-ül Mülk’e saldıran Karaman beylerine yapılanlar aklında mıdır?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- İbret-i âlem olarak Konya sokaklarında
dolaştırıp, halkın hakaretlerine maruz bıraktılar.
AHİ EVRAN- Dahası da yok mu?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- İç kalenin kapısında idam ettikten sonra
sarayın burcundan oklamışlardı.
AHİ EVRAN- Aynı utancı benim de yaşamamı ister misin?
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bir anlaşma yolu bulunur elbette…
AHİ EVRAN- Nurüddin Cacaoğlu Moğol soyundandır. Onun gibilerin hesabı Anadolu’daki direnişin sonunu getirmek üstüne
kurulmuştur. Ahi ve Türkmenlerin gücünü kırabilmek için ellerinden geleni ortaya döküyorlar.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ayn Calud’da Memluk sultanına yenilmeleriyle hesapları bozulmadı mı?
AHİ EVRAN- O zaferin cesaret vereceğini düşünerek daha da
saldırganlaştılar. Baycu Noyan’ın başlattığı savaşı, Sultan
Rüknüddin’e tamamlatacaklar.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Son olaylar sırasında kardeşini elinden
kaçıran Rüknüddin geride kalanlardan intikam alıyor.
AHİ EVRAN- Bu kez hesaplar intikamın ötesine taşınmış. Uç
Türkmenleri etkisiz hale getirebilmek için Denizli’ye Moğol
ve Selçuklu ordusunu birlikte gönderdiler. Karamanlılar’ın
Dar-ül Mülk’e saldırısını bahane ederek Sultan İzzüddin’i
destekleyen devlet adamlarını Moğollara katlettirdiler. Her
durumu fırsata dönüştüren kurt tıynetli yöneticiler, varisleri olduğu halde mülk ve servetlerine el koyuyor.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Bir yerde söndürdükleri, başka yerde yeniden
harlanmaktadır.
AHİ EVRAN- Bu yüzden de ateşin üstüne körükle yürüyerek,
Anadolu Şeyhlerinin Şeyhi Zeynüddin Sadaka’yı gözlerini
kırpmadan öldürdüler! Ahiliğin sonunu getirebilmek için de
Kırşehir’in surlarına dayandılar.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Ben ahiliği seçtiğim için bütün bunlar!
AHİ EVRAN- Ah Alaüddin Çelebi! Çoluğa çocuğa karışsan da
çocuksu saflığından sıyrılamamışsın.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Şems-i Tebriz’in
düşmanlıklar böyle büyümeyecekti.
ölümüne
karışmasaydım
AHİ EVRAN- Can almanın bedeli ağırdır! Her zamansız ölüm
yaşayanların da bir parçasını yanında götürüyor.
ALAÜDDİN ÇELEBİ- Onun ölümünü düşünmeden uyuduğum bir gece
olmadı.
AHİ EVRAN- Sen tek canın hesabını veremezken, Anadolu’da
dökülen kanların hesabını kim ve nasıl verecek?
(Zindancının oğlu çekinerek yanlarına gelir.)
ZİNDANCININ OĞLU- Ahi babam!
AHİ EVRAN- Al işte, senin gibi başımdan ayrılmayanlardan
biri de bu!
ZİNDANCININ OĞLU- Yol atamı pusuya düşürdüklerinde yanında
değildim. Bir daha aynı acıyı yaşatmalarına izin vermem!
AHİ EVRAN- Ne o? Alaüddin Çelebi’ye destek vermeye mi geldin?
ZİNDANCININ OĞLU- Nurüddin Cacaoğlu’nun gönderdiği elçi huzuruna gelmek için destur istiyor.
AHİ EVRAN- Bir derdi varsa Kırşehir Emiri Seyfüddin Tuğrul’la
konuşsun.
ZİNDANCININ OĞLU- Sizinle konuşmak istiyormuş.
AHİ EVRAN- Günlerdir elçi üstüne elçi gönderiyorlar. Kırk
türlü lafla Kırşehir’e girmelerine izin vermeyeceğimizi
anlattık. Daha neyin elçisiymiş bu?
ZİNDANCININ OĞLU - Ahi babam, gelen onlardan farklı…
KADINCIK ANA- (Dışarıdan) Açın derim yolumu!
AHİ EVRAN- Bu ses?
KADINCIK ANA- (Dervişleri aşarak yanlarına gelir.) Ahi Evran
şeyhim!
AHİ EVRAN- Fatma Hatun?
KADINCIK ANA- Bir kez mezarının başında dua edebilmek için
canımı vermeye razıydım şeyhim!
AHİ EVRAN- Ben de yanına gelebilmek için canımı vermeye
hazırlanıyordum.
ON BİRİNCİ SAHNE
(Kırşehir’deki hanikah…)
(Yas kıyafetlerine bürünmüş Kadıncık
Ana, elindeki Ahi Evran’ın Ağız-u Encam
kitabıyladır.)
KADINCIK ANA - Çipil gözleri kömür karasıydı Tosuncuk
Noyan’ımın! Bir savaşçı edasıyla kaşlarını çatarak babasının
yanında sefere katılmıştı. Bu kez de Cengiz Han’ın torunları
birbirine düşmüş dediler. İkisi de geriye dönmedi ay anam!
Ben de ahilerin ateşini söndürmeye çalışan devlet erkânı
tarafından özgür bırakıldım. Bir kadın köle olarak ‘El
değiştirdim.’ mi deseydim? Son kez Ahi Evran’ımı dünya gözüyle
gördüm ya… Daha ne olsun? Bundan sonra dar-ı dünya kimin umurunda? Tosuncuk Noyanım’ın hikâyesini anlattım Şeyh Nasirüddin Mahmut’a… Ondan da evladı bellediği Alaüddin Çelebi’nin
hikâyesini dinledim… Biz savaş çığlıkları arasında elimizden
geleni yaptık ama şimdilik kazanan kötülük oldu. O gün ay
tutulmuştu. Dar-ı dünya karanlığa gömülmüştü. Hiç kimseye
acımayan savaş tanrıları, tosuncuğuma acımadığı gibi, acemice hançerini savuran Alaüddin’e ve de ilk kez hançerini
belinden çıkarmaya çalışan şeyhime de acımadı. Son mürekkep
eylediği satırlar, acılardan geriye kaldı vesselam…
SON...
Notlar

Ahi Evran ve Ahilik konulu tiyatro eseri

Transkript

Benzer belgeler

İktisat Sosyolojisi Açısından İktisadi Dalgalanmalar ve Krizlere Karşı

pdf olarak indirmek için tıklayınız

ahi evran üniversitesi önlisans ve lisansüstü programlarına

Masallar

Ahi Evran ve Ahilik konulu senaryo

pedagojik formasyon eğitimi - Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi

İndir - Ege Üniversitesi