Fonksiyon Konstrüksiyon, Proporsiyon.
Transkript
Fonksiyon Konstrüksiyon, Proporsiyon.
MIMARLıK BILGISI INS 404 MİMARLIK BİLGİSİ İnsanlar yaşadıkça içinde barınıp oturacağı, yaşayacağı ve hayat boyu eğleneceği, seyahat edeceği, spor yapacağı, dinleneceği, üretim yapacağı, yapılara ihtiyacı vardır. Günümüzde bütün bu oluşumlara cevap verecek değişik yapılar yapılmaktadır. Bu yapılar, ihtiyaca cevap verecek büyüklükte ve önemde olması için programlı ve planlı bir şekilde yapılır. Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 2 MIMARI ESER OLUŞUMU MIMARLıK BILGISI Projesi olmayan bir bina yapımı yürütülemez, Bir proje ise; Planlar, Kesitler, Görünüşler, Detay projelerinden oluşur. Projelendirmede binanın fonksiyonel kullanışı ön plandadır. Fonksiyonel özelliğe göre binanın konut, büro vb. gibi kullanışlarda tasarımı yapılarak projelendirilip, yapının oluşması sağlanmaktadır. Binanın amacına uygun olması iyi bir planlamaya 3 bağlıdır. Mimari, sanat yönü bulunan bir konudur. Bir binanın Mimari eser olarak kabul görebilmesi için üç unsurun iyi çözümlenmiş olması gerekir. Fonksiyon Konstrüksiyon, Proporsiyon. 4 Fonksiyon Bir ihtiyacı, bir gereği veya bir takım gerekleri karşılamak demektir. Yapılan bir binanın amacına hizmet edecek nitelikte olması fonksiyonel bir bina olduğunun vurgulanması demektir. Yapılması istenen binanın verilen program çerçevesinde amaca uygun bir şekilde eksiksiz projelendirilmesidir. 5 6 1 Fonksiyon Projelendirmedeki önemli ilk unsuru oluşturan fonksiyon iki şekilde uygulanabilir; Programın doğrultusunda, ihtiyaca tam ve uygun olarak yalnız hacimleri sıralamakla fonksiyonel bir bina yapılmış olur. Fakat mimari bir eser oluşturulmuş olmaz. Projeyi tasarlayan, verilen programı hazmederek tasarım yapar ve adeta projelendireceği binada yaşar, işte bu tür uygulamada bir eser oluşturulmuş olur. 7 KONSTRÜKSIYON 8 KONSTRÜKSIYON İnşası istenen binanın yapımı için seçeceğimiz teknik yolu gösterir. Konstrüksiyon, gerçek ve mantığın kendisidir. Yapılacak bina için nasıl bir malzeme ve yapım sistemi kullanılmasının tespitidir. Fonksiyonel çözümüne kavuşmuş ve projelendirilmiş bir binada uygun malzeme veya sistem seçilmez ise güzel bir bina inşa edilemez. Örneğin, dubleks bir konutta, şömine ve bacası dış duvarda konstrüktif bir eleman olması yapıda uygun dururken, aynı şeklin çok katlı bir apartmanda hatalı ve çirkin olur. 9 PROPORSIYON Yapılan binanın sanat eseri olması için gerekli ritmik ahengin teminidir. Mantığın ve gerçeğin dışında, güzelliğin, gösterişin, dengenin simgesidir. Tanımdan da anlaşılacağı gibi, duygu ve beğenidir. Onun için değişik zamanlarda farklı değer yargısı ile ele alınabilir. Örneğin, bir zamanlar Rönesans dönemi yapılarının beğenilmesi ve örnek alınması gibi. 11 10 PROPORSIYON 12 2 MIMARI PROJE ÇALıŞMALARı ARAŞTIRMA SAFHASI Mimari proje çalışmasına başlamadan önce, bazı ön bilgilerin projelendirme ekibi tarafından bilinmesi gerekir. Bu çalışma, 3 aşamada gerçekleştirilir. Araştırma safhası İnceleme safhası Projelendirme safhası 1. 2. 3. 4. İmar durumunu öğrenmek, Bina programını hazırlamak, Yapılacak binanın çevresinde işlerliğini araştırmak, Mal sahibinin ortaya koyabileceği sermayenin miktarını saptamak. 13 14 İMAR DURUMUNU ÖĞRENMEK Yapılacak yapının, şehir imar planı yönetmeliği ve imar kanununa göre ne şekilde yapılacağını ifade eden belge, imar durum belgesidir. Hiçbir yapı, belediye sınırları içinde olsun veya olmasın isteğe göre yapılamaz. Yapının kat adedini, yapı büyüklüğünü, yoldan çekme mesafesini, yapı nizamını (bitişik, ayrık, blok vb.) öğrenmek, imar durumunu öğrenmekle ile bilinir. Bu bilgileri arsa sahibi, belediye sınırları içerisinde belediyeye verilecek dilekçe ile dışında ise imar yasasına göre yapı yapımı gerçekleştirilir. Proje çalışmalarından önce bu bilgilerin öğrenilmesi gerekmektedir. 15 16 YAPıLACAK BINANıN ÇEVRESINDE IŞLERLIĞINI BINA PROGRAMıNı HAZıRLAMAK Bu aşamada, istek ve ihtiyaç listesi oluşturulur, Binanın fonksiyonel (konut, ticaret, büro, okul vb.) kullanışı ile beraber, binayı kullanan kişi sayısı, istenen mahal birimleri sayısının tespiti yapılır, Bu program, imar durumunu belediyeden alan mal sahibi ile müşterek hazırlanır. 17 ARAŞTıRMAK Bina kullanışı ve programı saptandıktan sonra, bu binanın mevcut arsasının çevresi etüd edilir. Bina hangi tür kullanışa sahip ise (Otel, Okul, Ticaret v.b.) bu özellikteki işlerlik araştırılır. Araştırma sonucunda işlemeyen bir bina türü çıkarsa, başka bir türde yapı önerilebilir. 18 3 MAL SAHIBININ ORTAYA KOYABILECEĞI İNCELEME SAFHASI SERMAYENIN MIKTARıNı SAPTAMAK Bu aşama, programı sınırlar ve yapı kalitesini belirler, Genellikle mal sahipleri, büyük program tasarlayıp, kaliteli, birinci sınıf bir inşaat yapmayı arzu ederler, Mal sahibinin bina yapımı için mevcut parası, programda yapılması istenen bina tipi ve yapı kalitesine eşdeğerde olması gerekir, Bu kurallara dikkat edilmezse yapı yarım kalır, projelendirme tam gerçekleşemez, Bu aşamada doğru maliyet analizi yapılarak, mal sahibi uyarılır, dolayısıyla sermayeye göre yapı 19 tasarımı yapılır. Arsa üzerinde yapılacak inceleme ve araştırmalardır. Bunlar ise; Arsa konumu, Arsanın yeri Topoğrafik durumu, Jeolojik durumu, Arsadaki yön tayini, İklim durumu, Bölgedeki geleneksel malzeme durumu, İleride projelendirme konularında da ele alınacak önemli etkenler olarak sayılabilir.bu bilgiler elde 20 edildikten sonra projelendirme aşamasına geçilir. PROJELENDİRME SAFHASI PROJELENDİRME SAFHASI Araştırma ve inceleme safhaları tamamlandıktan sonra proje etüdüne geçilir. Bu safha eskiz karalamaları ile tasarlanır ve geliştirilir. Bu çalışma paralelinde vaziyet planı etüdüde yürütülür. Fonksiyondan plan belirdikçe görünüş ve kesit aşamaları ele alınır. Plan kesin boyutlara ulaşınca vaziyet planı, plan, kesit ve görünüşler tamamlanır ve detay proje çalışmalarına geçilir. Son kısım olan detaylandırma proje ile bütünleşince projelendirme bitmiş olur. Bu aşamada projelendirme yapmak için, yalnız mimarlık bilgisi bilgileri yeterli olmamaktadır. Mimarlık bilgisinin yanı sıra yapı bilgisi, malzeme bilgisi, statik gibi bazı teknik bilgilerin önceden öğrenilmiş olması gerekir. Böylece bütün teknik bilgilerin paralelinde hazırlanan proje, uygulanabilir ve kullanışlı bir binanın yapımını sağlamış olur. 21 22 VAZIYET PLANı PROJELENDİRME SAFHASI Projelendirme safhasındaki projelerin hazırlanışlarına göre, sırası ile şu ölçeklerde çalışmalar yapılır; Vaziyet Planları 1/2000 - 1/1000 - 1/500 Yerleşim Planları 1/1000 - 1/500 - 1/200 Fikir Projeleri 1/500 - 1/200 Ön projeler 1/200 - 1/100 - 1/50 Uygulama Projeleri 1/100 - 1/50 Sistem Detayları 1/20 - 1/10 - 1/5 İmalat Detayları 1/5 - 1/2 - 1/1 23 24 4 DEYAT PROJESI YERLEŞIM PLANLARı (AVAN PROJE) 25 26 YAPININ BOYUTLANDIRILMASINDA KANUN, TÜZÜK VE YÖNETMELİKLER Bir binanın yapımı kanun, tüzük ve yönetmeliklerle oluşup yönlendirilmektedir. Hiçbir proje keyfiyete göre yapılamaz ve yapı rastgele boyutlandırılamaz. Bir yapının projelendirilmesi, yönetmelikler ve tüzüklerle gerçekleştirilir. Demek oluyor ki, imarlı imarsız her alanda imar kanunu ve yönetmelikleri geçerlidir. Ancak kanun ve tüzük ve yönetmelikler uymak sureti ile yapı yapılabilir. INS 404 MİMARLIK BİLGİSİ Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 28 ARSA BÜYÜKLÜĞÜNE GÖRE PROJELENDIRME İÇIN YAPıNıN BOYUTLANDıRıLMASı T.A.K.S. VE K.A.K.S NEDIR? Taks (taban alanı kat sayısı), arsa üzerine yapılacak inşaatın taban oturum alanının arsaya oranıdır. Kaks (kat alanı kat sayısı), bir arsanın üzerine yapılacak toplam inşaat alanı demektir. Çatı katı (bir kat alanının %40’ına kadar), asma kat, bodrum kat (yaşam alanı dışında), kapalı otopark, yangın merdiveni ve asansör gibi binanın ihtiyacı olan bölümler kaks hesabı dışında kalır. Binanın arsa üzerindeki büyüklüğü, kanun, tüzük, yönetmeliklerle minimum ve maksimum olarak, sınırları tespit edilir. İmar kanunu gereği yapılan imar planı, arsanın imar durumunun belirlenmesini sağlar. İmar durumu, üzerine yapılacak arsanın kullanım özelliklerini ifade eder. 29 30 5 PROJEDE YAPı MAHALLERININ ÇEVRELENMESI VE BOYUTLANDıRıLMASı T.A.K.S. VE K.A.K.S NEDIR? Mimari proje aşamalarından araştırma ve inceleme kısımları tamamlandıktan sonra projelendirme çalışmasına başlanır. Projelendirmede yapının dış boyutları tespiti ile mahaller boyutlandırılır. Mahallerin boyutlandırılmasında imar yönetmelikleri ve imar tüzükleri etkilidir. ÖRNEĞİN; 525 m2’ lik bir arsanın imar durum belgesinde; TAKS: 0,4 KAKS: 1,4 ise bina taban alanı ve toplam kat alanı nedir? Taban alanı=525*0,4=210 m2 Toplam kat alanı=525*1,4=735 m2 lik inşaat yapılabilir. 31 32 TESPIT EDILEN MAHALLERDE BOYUTLANDıRMA IMAR YÖNETMELIĞINE GÖRE; MAHALLERIN TESPITI VE MINIMUM BOYUTLAR Müstakil ev yada dairede imar yönetmeliğine göre en az; 1 oturma odası, 1 yatak odası veya nişi, 1 mutfak veya yemek pişirme yeri, 1 banyo veya yıkanma yeri, 1 WC bulunur. En az bir oda min.boyutu 2,80 x 4,00 m. Yatak ve Çalışma odası boyutu 2,10 x 2,80 m. Mutfak veya yemek pişirme yeri 1,50 x 2,00 m. Banyo veya Yıkanma yeri 1,20 x 2,00 m. WC min. Boyutu 0,90 x 1,20 m. Antre, koridor, yatak holü, iç geçitler 1,00 x 1,20 m. Birden fazla daire ile ilgili genel geçitler min.boyutu 1,10 x 1,20 m. Yapıdaki mahallerin boyutlandırılması bu ölçülerden daha küçük yapılamaz. 33 ÖZEL HASTANELER 34 ÖZEL HASTANELER Yapım Koşulları Özel hastaneler, imar planı ve notlarına uymak, planlarda sağlık amaçlı olmak koşulu ile; Sağlık Bakanlığı’nın söz konusu kurumlar ile ilgili yönetmelik ve tüzük hükümlerine tabi olup, hastaların tedavi ve bakımlarına hizmet veren kurumlardır. Hastaneler gürültülü yerlerden ve havayı kirletecek sanayi kuruluşlarından uzak yerlerde planlanmalıdır. Hastanelerde bakım, tedavi, ikmal ve idari olmak üzere uzmanlık konularına göre acil tedavi birimleri, ayakta tedavi için poliklinik (yeterli sayıda), ameliyathane, laboratuvar, röntgen, hasta yatak sayısına ve işlevine göre hizmet birimleri ayrılmalıdır. Mimari uygulama projelerinin tüm kat planlarında servisleri içeren birimlerin tefrişi yapılmalı, ayrıca uzmanlık 35 konusu ve yatak kapasitesi belirtilmelidir. Hasta Odaları ve Ölçüleri Hasta odaları doğrudan ve yeterli güneş ışığı ile aydınlatılmalı, ses yalıtımı yapılmalı, bodrum ve zemin katlarda hasta odası tertiplenmemelidir. Tek yataklı hasta odaları içerisinde hela, lavabo bulunduğu takdirde en az (9,00) metrekare ve birden çok yataklı odalarda hasta başına (7,00) metrekare, Çocuk hastalar için en az (6,00) metrekare ayrılır. Temiz oda yüksekliği (3,00) metre, kapı genişliği temiz en az (1,10) metre olmalıdır. Koridor Ölçüleri Dolaşımı az olan koridorlar en az (1,50) metre, Hasta odalarının açıldığı koridorlarının genişliği en az (2,00) metre olmalıdır. 36 6 ÖZEL HASTANELERDE YAPıLMASı ZORUNLU ODALARıN EN AZ ÖLÇÜLERI ÖZEL HASTANELER Merdiven ve Asansör Ölçüleri Özel hastanelerde otomatik devreye giren uygun güç ve nitelikte bir jeneratör ile en az iki adet olmak üzere yeteri kadar asansör bulunması zorunlu olup, asansörlerden birinin tekerlekli sandalye ve sedye ile hasta taşımaya ve özürlülerin de kullanımına elverişli olması gerekir. Merdivenler ile giriş ve çıkışlardaki rampalar en az (1,50) metre genişlikte, sedye ile hasta taşımaya ve özürlülerinde kullanımına uygun olmalıdır. Hela ve Lavabo Ölçüleri Her katta hastalar ve personel için ayrı ayrı helalar tanzim edilir. Sekiz hasta için en az (1) adet hela ile hasta katlarında tuvaletlerin giriş bölümlerinde lavabolardan uzak sürgü temizleme ve saklama yerleri ayrılır. 37 Hemşire odası (6,00) metrekare Doktor muayene odası (15,00) metrekare Dinlenme odası (10,00) metrekare Başhekim (20,00) metrekare Başhekim yardımcısı (15,00) metrekare Personel hazırlık odası (15,00) metrekare Hasta bekleme odası (10,00) metrekare Teşhis odaları (6.00) metrekare Laboratuvar (10,00+15,00) metrekare (ön hol+tedavi) Röntgen çekim odası (25,00) metrekare (en az 2 soyunma kabini) Ameliyathane (100,00) metrekare (Giriş+hazırlık+ameliyat salonu) Morg (30,00) metrekare (Soğutma kabini+otopsi odası)dır. Acil hastalar ve yaralıların özel hastanelere başvurması halinde ilk ve acil müdahalelerin yapılabilmesine imkan 38 verecek nitelikte bir acil birimin oluşturulması zorunludur. PROJEDE YAPı MAHALLERININ ÇEVRELENMESI VE BOYUTLANDıRıLMASı İMAR YÖNETMELIĞINDE ÖZELLIK ARZ EDEN YAPıLAR Pasaj Kapalı Çarşılar ve Sanayi Çarşıları Sinema ve Tiyatrolar Açık Hava ve Arabalı Sinemalar Dini Tesisler Ekmek Fabrikaları; Ekmek, Pasta ve Pide Fırınları Açık/Kapalı Taşıt Alım Satım ve Teşhir Yerleri Otoparklar ve Taksi Yazıhaneleri Özel Hastaneler Özel Eğitim ve Öğretim Kurumları Kreş ve Gündüz Bakım Evleri Çay - Kahve Salonları (Kahvehaneler Düğün Salonu, Gazino, Gece Kulübü, Taverna, Diskotek ve Barlar vb 39 Hamam, Sauna ve Sıhhi Banyolar Konutun arsa üzerindeki boyutlandırmasına etki eden imar kanunu, imar tüzüğü ve yönetmelikleri, iç mekanda da kısıtlayıcı tüzükler getirmek suretiyle projelendirmede de mahallerin boyutlandırmasına etki etmektedir. Belirlenen sınır değerler çerçevesinde projelendirme ve boyutlandırma aşaması yürütülür. 40 MAHALLERI OLUŞTURAN YAPı ELEMANLARı, DUVARLAR BOYUTLANDıRMAYA ETKISI VE ELEMANLARıN INCELENMESI Duvarlar, Döşemeler, İç yükseklik ve Hacim Mahal Yüksekliği Mahal Hacmi Kapılar Dış kapılar İç kapılar Bacalar Çatı ve saçak Pencereler Aydınlatma Havalandırma 41 Bina bünyesindeki fonksiyonel mahalleri birbirinden ayıran ve tüm yapının, arsa üzerinde oluşumunu sağlayan taşıyıcı ve bölücü elemanlardır. Duvar kalınlıları yönetmelikler çerçevesinde belirlenir, örneğin; taşıyıcı duvar kalınlıları 1 tuğla kalınlığından az olamaz. 1 tuğla ebadı 190x190x135mm. dir. Dolayısıyla yönetmeliklere göre taşıyıcı veya dış duvar minimum 19 cm. kalınlığında alabilir. İmar yönetmeliğine göre mahalleri ayıran elemanların yapılması zorunludur. Aynı bina kullanışında mahalleri ayıran en az bölücü duvarlar (1/2 t), bitişik yapı tipinde en az 1 tuğla duvar olmalıdır. Duvar yapımında kullanılan malzemeler tuğladan farklı olabilir. Kullanılan malzemenin özelliklerine göre duvar kalınlıkları değişiklik gösterebilir. 42 7 İÇ YÜKSEKLIK VE HACIM DÖŞEMELER Proje açısından boyutlandırmada, kesitlerde ve yüksekliklerin tespitinde döşeme kalınlıklarının bilinmesi gerekir. Günümüzde yapı tekniğinde betonarme çoğunlukta olduğundan, bu tür yapılarda döşeme kalınlığı taşıyıcı yüke ve açıklıklara göre değişir. Genellikle minimum döşeme kalınlığı 10 cm. alınır. Minimum kalınlığın üzerindeki kalınlık nervürlü, kirişli, asmolen vs. şeklinde yapılabilir. 43 İÇ YÜKSEKLIK VE HACIM Mahal hacmi Binalarda kişi başına gerekli hava hacmi, mahal hacminin oluşumunu etkilemektedir. Bir konut odasında normal şartlarda kişi başına 32 m3 hava hacmi gereklidir. Bu hava hacmi hesaplanırken, kapı ve pencere aralıklarından hava sirkülasyonu olacağı hesaba katılırsa, yapı tarzı ve bina fonksiyonu da göz önüne alındığında 16-24 m3 yeterlidir. Eğer hava akımı daha serbest ise, vantilasyon bulunan mahallerde yerine göre bu miktar 7,5-10 m3 olabilir. 45 Mahal Yüksekliği Projelendirmede, kesitlerde sınırlayıcı etkinliği olan iç yükseklikler, bitmiş döşeme ile bitmiş tavan arası yükseklikler olarak belirlenir. İskan edilen konut binalarında minimum 2,40 m. dir. İskan edilmeyen mahallerde 2,20 m. olarak alınabilir. Düğün veya oyun salonları, kahvehane ve benzeri gibi insanların toplu olarak uzun süre içinde kaldığı bölümlerin bitmiş tavan yükseklikleri 3,50metreden az olamaz. Genel olarak değişik yapılarda mahal yükseklikleri; Normal Katlar 2,50-3,00 Bodrum Kat. Çatı Katları 2,20-2,50 Tek dükkan Satış mağazaları(zemin) 4,50-5,50 Hastane Odaları 3,00-3,50 Konaklama tes.katları 3,00-5,00 Toplantı salonları 3,50 Sanayi ve Tic. Mahal. 3,00 az olamaz. Bitişik bir kanat açılabildiği taktirde 60cm, İki taraftan kanat açılırsa 1,00 metreden geniş olamaz. Bir kanat genişliği en az 50 cm olmak üzere 0,5 m2 ‘den47az olamaz. 44 PENCERELER Aydınlatma Aydınlatmada gün ışığını, pencere gibi ışık geçiren cam aksamlarla temin ederiz. Pencereler dış mekandaki manzarayı seyretme, aydınlatma ve havalandırma gibi çok önemli faktörleri yerine getirirler. Pencere boşlukları bu önem dolayısıyla, mahallerdeki döşeme alanına göre büyüklük alırlar. Binaların fonksiyonel kullanımına göre (çalışma, oturma, yatak vb. odalar) 1/10 ile1/2 arasında değişir. Ülkemizin iklim şartlarına göre; Konutlarda 1/10 - 1/5 Okullarda, büro gibi çalışma alanlarında 1/5 - 1/3 Sağlık tesislerinde 1/7 – 1/2 46 PENCERELER Aydınlatma Binalarda pencere boşlukları toplamı, faydalanacak bölüm alanının salon, oda ve mutfaklarda (1/8)’inden, diğer odalarda (1/12)’sinden az olamaz. Binaların komşu parsel sınırının üzerindeki duvarlarında pencere açılamaz! Kazan dairelerinin pencere boşlukları toplamı daire temiz alanının (1/12) sinden az olamaz. Dışarıdan temizlik yapılması mümkün olmayan pencerelerde sabit kanat genişliği, 1,90-2,30 2,50-4,50 PENCERELER Havalandırma Pencereler binanın tabi havalandırma işlemini üstlenmektedir. İmar kanunu, yönetmelikleri ve tüzükleri her mekanın havalandırılma özelliğini şart olarak getirmiştir. Dış mekanlarla irtibatlı cephe pencereleri ile yapılan havalandırmanın yanı sıra, mahal içinde hava bacalarına açılan pencerelerde vardır. Hava bacaları dar kenarı en az 50 cm. olmak üzere 0,5 m2 den küçük olamaz. 48 8 BACALAR KAPıLAR Yapıyı çevreleyen mahalleri birbirine ve dış mahal’e bağlayan elemanlardır. Yapının bünyesinde kapı kullanımı iki türde oluşur Dış kapılar Yapının dışarı ile irtibatını sağladığından iç kapılara göre boyut olarak büyüktür. Tek kanat dış kapılar veya iki kanatlı dış kapılar olarak olarak değişik biçimde yapılır. İmar yönetmeliği ile binalarda kapılar minimum ölçülerle sınırlandırılır. Bütün binalarda bina giriş kapıları (1,50) metreden, kapıların çift kanatlı olması halinde bir kanat (1,00) metreden; bağımsız bölüm giriş kapılarında (1,00) metreden az olamaz. İç kapılar İç mekanlarda bağlantı kullanılan geçişlerdir. Genellikle yapılırlar İmar yönetmeliğine göre, oda, mutfak kapıları 0,9 m, banyo kiler, WC’lerde 0,70 m kapı genişliği olabilir. Ama genel kullanım 0,9m dir. Bina içerisindeki kullanışına göre; tek kanat için olarak Duman bacaları, Çöp bacası Tesisat bacası Bacalar duvarlarla bir bütün olarak inşa edilir ve mahal içerisinde faydalı alanda yer işgal eder. İmar yönetmeliğine göre, normal bacalar en az 15x15 cm lik boyutlarda olmalıdır. Kapı yükseklikleri 2,10 m. den az olamaz. 49 50 ÇATı VE SAÇAK Projelendirmede yapının dış görünüşünde imar kanunu, tüzük ve yönetmeliklerine göre kotlandırılır. İmar planına göre verilmiş kot irtifağı bina yüksekliğinde önemli etkendir. İmar planında, örneğin, 3 katlı bir yapı H=9,5m şeklinde saçak seviyesi verilir. Verilen bu değerin 0,5 m si su basman yüksekliği olmak üzere yapı yüksekliği en fazla H=9 m olur. INS 404 MİMARLIK BİLGİSİ BINA İHTIYAÇ PROGRAMı Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 51 BINA İHTIYAÇ PROGRAMıNıN HAZıRLANMASı Binanın imar durumuna göre dış ölçülerinin ne olacağının ve binanın hangi amaçla kullanılacağı belirlenir, İmar kanunu ve yönetmelikleri ile belirlenen, yapılması gereken mekanlar boyutları tespit edilir, Yapı sahibinin istekleri ve ihtiyaçları doğrultusunda yapı tekniklerine uygun mahal listeleri oluşturulur. Bu işleme bina ihtiyaç programının hazırlanması denir. 53 NÜFUS BIRIMINE GÖRE IHTIYAÇ PROGRAMı Aynı amaçlı fakat değişik boyutlu binaların inşası mevcut uygulamalardan örnek alınmaktadır. Kullanım amacı aynı olan bir yapıda iç mekan tasarımı benzer olmakta, boyutların farklılığı kullanım mahalli sayısını etkilemektedir. bu özellikte en büyük etken nüfus olmaktadır. İhtiyaç programı hazırlanmadan önce binanın hangi amaç için kullanılacağı ve kullanacak nüfus birimi tespit edilir. Böylece bina ihtiyaç programı hazırlanmasına başlanır. 54 9 BELIRLENEN AMAÇ VE YAPı TEKNIĞINE UYGUN BINA NÜFUS BIRIMINE GÖRE IHTIYAÇ PROGRAMı Bir veya iki kişilik bir konut yapımı tasarlanıyorsa; Örneğin, bir kişilik bir köy öğretmeni evi için ihtiyaç programı düşünülecek olursa; Mahaller az sayıda veya iç içe düşünülebilir. Oturma odası “öğretmenin çalışma, yemek yeme ve yatma ihtiyaçlarını karşılayacak büyüklükte olacaktır.” Küçük bir yemek pişirme yeri “yemek yeme yeri ile oturma odası arasında bölme duvar yapılmaya bilir, mutfak nişi şeklinde düzenlenebilir. Lavabo, WC Duş Bir kişilik bir konut yapımına bu ihtiyaç programı yeterli olmakta fakat binayı kullanan nüfus arttıkça hacimler ayrı 55 birim teşkil etmekte ve aynı amaçlı odalar artmaktadır. Nüfus birimi bina ihtiyaç programını etkilemektedir. IHTIYAÇ PROGRAMıNıN HAZıRLANMASı Ev girişi Evin girişi bağlantılı olacağı sokak tarafında olmalıdır, Dış kapının kullanımı sırasında ıslanılmaması için kapı girişi üstü örtülü yapılması, Hakim rüzgara karşı olmaması veya planlamada gerekli önlemlerin alınması gerekir. Bina ihtiyaç programı hazırlanırken fonksiyonel kullanım ve yapı teknikleri bir arada düşünülmelidir. Antre Konut girişlerindeki, giriş kapısının açıldığı ilk mahaldir, Teknik açıdan ihtiyaç programı belirlenirken, antreler aydınlık olarak tasarlanmalıdır. Hol Bu mahal ihtiyaç programında oturma mahalleri ile beraber düşünülmeli, yalnız geçiş mahalli olarak ele alınmalı, Yapı tekniğine göre geçişler ve bağlantılarla birlikte kot farkı olan diğer mekanlara geçişteki merdivenler, bu mekanda çözümlenmelidir. 57 BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNDA Yemek odası programda ayrı bir mahal olarak düşünülüyor ise, oturma odasının dışında fakat devamı anlamında olmalıdır. Tek katlı veya iki katlı dubleks yapı tiplerinde, yemek odasından terasa ve bahçeye çıkılabilmeli, çünkü yemek odası gündüz yaşantısının geçtiği mahallerden biridir. İhtiyaç programında ve sirkülasyon sistemimde ise, günlük yaşantının geçtiği diğer mahallerle bütünleşecek şekilde tasarlanmalıdır. Yemek odasının aydınlık olması yapı tekniği olarak planlamada dikkate alınmalıdır. Yatak odaları Yatak odaları günlük yaşam mahallerinden ayrı bir sirkülasyon içinde planlanmalıdır. Çok katlı yapılarda uygun yönlerde olmalıdır. Tatil evi, villa gibi binalarda yapı dubleks ise yatak odaları üst 59 katlarda tasarlanır. Hol ile ilişkili olan oturma odaları bir konutun en büyük alanlı mahallidir. Teknik açıdan yeterli aydınlığa sahip olmalıdır ve yönlendirme iyi seçilmelidir. Cam yüzeyleri döşemeye en yakın mahal olduğundan, kaloriferli yapılarda ısıtıcıların iyi gizlenmesi gerekmektedir. Bu mahal günlük oturma alanları olabileceği gibi, misafir kabul alanları olarak da düşünülebilir. Bazen nüfus yoğunluğuna göre yemek ve çalışma odaları da bu mahal içinde bütünleşebilir. BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNDA MAHALLERIN YAPı TEKNIĞINE Yemek odası 58 GÖRE INCELENMESI Salon (Oturma odası) BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNDA MAHALLERIN YAPı TEKNIĞINE GÖRE INCELENMESI Aynı zamanda ekonomik ve estetik olması da gerekmektedir. Bir konut için bina ihtiyaç programı; Antre Hol Oturma odası Salon Yatak odası Banyo Tuvalet (WC) Mutfak Yemek odası Mahaller tespit edilirken, bu konutu kaç kişilik bir ailenin kullanacağı önceden bilindiği için gerekli mahal 56 sayısı programda nüfusa göre tespit edilir. BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNDA MAHALLERIN YAPı TEKNIĞINE GÖRE INCELENMESI Bir bina projesinin hem insan ihtiyaçlarına uygun ve yararlı olması hem de sağlığına elverişli olması istenir. MAHALLERIN YAPı TEKNIĞINE GÖRE INCELENMESI Banyo Yatak odaları ile bir arada planlanmalıdır. Yapı tekniği açısından havalandırılmasına dikkat edilmelidir. Rutubetin yan hacimlere ve alt katlara sızmaması için iyi izole edilmelidir. Sıhhi tesisat borularının gizlenmesi amacıyla düşük döşeme planlanır. Tuvalet (WC) Tuvaletler günlük yaşantı mahallinin içinde genellikle hollere bitişik düzenlenir. Teknik özellikleri banyodaki gibi düşünülür. 60 10 BINA IHTIYAÇ PROGRAMıNDA MAHALLERIN YAPı TEKNIĞINE ÖRNEK BIR BINA IHTIYAÇ PROGRAMı GÖRE INCELENMESI Mutfak Yapı tekniğine uygun bir bina ihtiyaç programı mutfak için önemli bir konudur. Yemek odasına veya nişine gerekli servis bağlantısı içinde düzenlenmelidir, Hizmet vereceği yapıyı kullanacak nüfus sayısına uygun boyutlu düzenlenir. Günlük çöp ve malzeme giriş çıkış sirkülasyonu iyi çözümlenmesi gerekir. Yapı tekniğine göre bina ihtiyaç programındaki mahaller irdelendiğinde, ihtiyaç programında bazı mahaller ilave edilmekte veya çıkartılabilmektedir. Bu özellik göz önünde tutularak, fonksiyonel kullanışı belirlenen her binanın yapı tekniğine uygun ihtiyaç programı çıkarılıp incelenmelidir. 61 OTEL İŞLETMELERİNİN ÖRGÜTLENMESİ: OTEL İHTİYAÇ PROGRAMI Bir otel binası içerdiği operasyonlara göre incelenirse aşağıdaki bölümlere ayrılır: Odalar Departmanı House Keeping Departmanı Yiyecek ve İçecek Departmanı Mühendislik Departmanı Personel Departmanı Muhasebe Departmanı Pazarlama Departmanı ORTAK MEKANLAR: Oturma, dinlenme, yeme-içme, çalışma, eğlence, kutlama gibi ihtiyaçların karşılandığı mekanlardır. Lobi Restoran Kahvaltı Salonu Gece Kulübü Balo salonu Çok amaçlı salon HİZMETLER Mutfak Çamaşırhane 62 Otopark CANLıLARDAKI BOYUTLARıN MEKAN BOYUTLANDıRMASıNDA ÖNEMI Bütün binaların kullanımı canlıların varlığına dayanır. Dolayısıyla binanın işleyişi canlılardan hangi türe hizmet edecekse o canlı boyutlarının kapsamında etüd edilir. Örneğin bir konut tasarımı yapılacaksa, boyutlandırmalar insan ölçüleri dikkate alınarak yapılması gerekmektedir. INS 404 MİMARLIK BİLGİSİ Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU 64 İNSAN ÖLÇÜLERI İNSAN ÖLÇÜLERI 65 66 11 YAŞAMA ALANLARI Yaşama mekanı, günlük yaşamın geçtiği mahallerdir. Mümkün olduğu kadar doğudan, güney üzerinden batıya kadar yerleştirilmelidir. Planlamada Dikkate Alınacaklar : Geçiş alanları faaliyet bölgelerinden ayrı tutulmalıdır. Açıklıklar, mobilya yerleşimi için duvar yüzeyinde yeterli alan bırakacak şekilde ayarlanmalıdır. Kapılar, pencereler, elektrikli aletler ve ısıtıcılar için gerekli kullanma kolaylığı sağlanmalıdır. YAŞAMA ALANLARI 67 YAŞAMA ODALARı IÇIN GEREKLI MINIMUM AÇıKLıKLAR, DOLAŞıM VE SOHBET ALANLARı Mobilya Açıklıkları: Yaşama alanında, mobilyaların kullanım kolaylığı için gerekli açıklıklar aşağıdaki değerlerden daha az olmamalıdır; 150 cm. karşılıklı oturma birimleri arasında, 60 cm. iki mobilya arasında geçiş gerektiğinde, 75 cm. çalışma masası için, 90 cm. temel dolaşım alanı için, 150 cm. televizyon seti ile oturma birimi arasında. Oturma birimlerini, rahat bir sohbet grubu oluşturabilmek için yaklaşık 3m. çapında bir daire etrafına yerleştirmek gerekir. 68 YAŞAMA ALANLARI GEREKLİ MOBİLYALAR Eğer ev sakinleri bu yaşama alanında günlük faaliyetlerini gerçekleştireceklerse odanın boyutları ve biçimi hem mobilyaları hem de onların kullanım alanlarını içerecek şekilde olmalıdır. Müzik dinlemek, televizyon izlemek gibi pasif eylemler, daha hareketli olan eğlence ve oyun gibi eylemlere nazaran mobilya önünde daha az hareket alanı gerektirirler. 69 TIPIK YAŞAMA ODASı MOBILYALARı 70 OTURMA BIRIMI ÖNÜNDE GEREKLI OLAN AÇıKLıKLAR 71 72 12 SOSYAL ETKILEŞIM IÇIN OTURMA GRUBU ELEMANLARıNıN AÇıKLıĞı TELEVIZYON IZLEMEK IÇIN GEREKLI HACIM 73 YATAK ODALARI YATAK ODALARI 74 İnsanın rahat uyuyabilmesi yatağa bağlıdır. En çok kullanılan ebatlar: 90x190, 100x190, 100x200, 160x200'dür. Bireysel yatak uzunlukları kişinin boyuna 25cm ilave edilerek hesaplanır. Yatak civarında en az 60cm, en uygunu 75cm'lik yerin bırakılmasıdır. Yatağa paralel duran dolabın olması önemlidir. Çünkü dolap kapıları açık olması durumunda yeterli hareket alanının kalması gerekir. Çift kişilik yatağın sağında ve solunda komidin için yer olmalıdır. Üzerine kıskaçlı lambaların okuma lambası olarak takılabileceği etajerler avantaj sağlar. 75 YATAK ODALARI 76 YATAK ODALARI Her bir kişi için 1 m dolap yeri gereklidir. Yer yetmezse şayet, antrede dolap için yer bulmak gerekir. Genel ışıklandırma yanı sıra okuma ışığı gerekir. Yatak odasına en azından bir boy aynası gereklidir. Yüzeyi aynalı dolap bundan dolayı en elverişli olanlarıdır. 77 78 13 YATAKÇEŞİTLERİ DEĞİŞİK YÜKSEKLİKLERDEKİ YATAKLAR SIKIŞIK DURUMDA KULLANILAN YATAK ÇEŞİTLERİ DİVAN (YATAK KANEPE) 79 ÇEKYATLAR 80 DOLAP BÖLÜMLERİ Özel konutlar için gömme dolaplar, kiralık konutlar için ise portatif mobilyalar daha çok tercih edilmektedir. Küçük odalarda, odanın en ayrıntılı yerine kadar kullanılması gerekir. 81 MUTFAK VE STANDARTLARI Mutfak planlamasında dikkate alınması gereken belli başlı faaliyet alanları vardır. Bu çalışma alanları, içerdikleri bölümler, işlevleri ve birbirleri ile ilişkileri doğrultusunda tasarlanırlar. Her projede hacmin büyüklüğü ve şekli de tasarımı etkilemektedir. Dört çalışma merkezinden söz edilebilir; evye, ocak, karışım ve servis alanları. Bunlara ilave olarak, kendi içinde bir çeşit depolama olarak işlev gören buzdolabı ve eğer ocağın bir parçası değilse fırını sayabiliriz. Her bir çalışma alanının üç bileşeni olmalıdır; Bölümde kullanılan çeşitli aletler için yeterli depolama alanı, Yapılacak işler için yeterli tezgah alanı ve, Evye için su, ocak için ısıtma, karıştırma mahali için mikser 83 yeri ve her bölüm için yeterli ışık gibi zorunlu ihtiyaçlar. 82 MUTFAK DÜZENLEMESİ Çalışma alanlarının birbirleri ile ilişki halinde konumlandırılması, mutfak faaliyetlerinin devamlılığını sağlar: Depolama (iş için gereken malzemeleri bir araya toplamak), Hazırlama, Pişirme, Servis yapma ya da ileride kullanmak üzere saklama ve, Temizleme 84 14 MUTFAK DÜZENLEMESİ MUTFAK DÜZENLEMESİ 85 MUTFAK DÜZENLEMESİ Temel olarak, devamlılığı bozan ölü alanlar ya da kapılar, fazladan adım atmayı gerektirdiğinden, rahatlık ve iş verimini azaltan hatalı unsurlardır. Esas plan, "U" veya "L" şeklinde, ya da koridor tipinde olabilir. En az yer kaplayan çalışma alanını "U" düzenlemesi sağlar. Bu üç duvardan birinde kapı bulunması gerektiğinden, çoğunlukla bu düzenlemeyi yapmak mümkün olamaz. Bu durumda "Kırık U" düzenlemesi de derli toplu bir çözüm sağlar, İki duvarın, gerekli bütün çalışma alanlarını barındırabildiği durumlarda, "L" düzenlemesi en uygun olanıdır. Çalışma alanını bir köşede yoğunlaştırmak gibi bir avantajın yanısıra, "L"nin iki ucunun uzaklığı gibi de bir dezavantajı vardır. Hacmin her iki ucunda da kapı bulunması gerektiği durumlarda "Koridor" düzenlemesi kullanılır. "U" tipi plandan daha yakın paralel duvarları vardır, ancak çok daha uzun yürüme mesafesi gerektirir. Belli çalışma alanları yerleştirilirken dikkate alınan, her birinin 86 kullanım sıklığıdır. MUTFAK DÜZENLEMESİ 87 MUTFAK DÜZENLEMESİ 88 MUTFAK DÜZENLEMESİ 89 90 15 YEMEK ODALARI YEMEK ODALARI Yemek alanı tasarlanırken düşünülmesi gereken belli başlı etmenler şunlardır: Oturacak kişi sayısı Masa için ayrılacak alan Sandalyeler ve arkasından geçiş için gereken alan Oturma düzeni Mobilyaların ebatları ve tipleri Porselen, cam, gümüş ve kumaş malzeme için depolama Tavsiye edilen ölçüler aşağıda verilmiştir. Alan Yerleşimi İçin Ölçüler Her alan yerleşimi için gerekli olan minimum genişlik 53 cm.dir. Yine de 73 cm.ye varan genişlik daha fazla hareket özgürlüğü sağlayacağından tercih edilir. 63 cm. genişlik yeterli olup, birbirinden 15 cm. uzaklıkta 48 cm. genişlikte sandalye kullanımına imkan verir. Alan yerleşiminde kullanılabilecek en dar ölçü 36 cm.dir. Bu ölçüler, porselen, cam ve gümüş eşya ile dirsek uzatmak için yeterli alanı içermektedir. Sandalye arkası geçiş için tavsiye edilen minimum alan 55 cm.dir. 55 ila 63 cm. arası daha uygun bir ölçü aralığıdır. Eğer sandalye arkası geçiş yeri yoksa, sandalyenin derinliğine bir 12 cm. ilave etmek suretiyle, kalkarken geriye itme payı sağlanabilir. 91 92 MYemek OBILYAalanının AÇıKLıKLARı rahat kullanımı için, yemek masasının kenarından itibaren gerekli açıklıklar; 81 cm. sandalyeler artı sandalye kullanım alanı 96 cm. sandalyeler artı sandalye kullanım ve arka geçiş alanı 106 cm. sandalye arkası servis alanı 60 cm. yalnız geçiş alanı 122 cm. masadan alt dolaba olan mesafe (yemek odasımutfaklar için) 93 YEMEK ODASı MOBILYALARı YERLEŞIMI 94 YEMEK ODASı MOBILYALARı YERLEŞIMI 95 96 16 BANYO VE STANDARTLARI YEMEK ODASı MOBILYALARı 97 DUŞTA ÖLÇÜLER A. Duş başlığı. Yüksekliği müşterinin tercihine göre ayarlanabilir. B. Duş vanaları ya da karışım vanaları. Daima duş girişine yakın yerleştirilmeli. C. Duş perdesi çubuğu. (C.1) İsteğe bağlı olarak;cam duş çevre kapısı; menteşeler, vanaların karşısına, kenarlara monte edilmeli. D. Sabun ve sünger taşıyıcısı ile tutamak kombinasyonu. Kenardan akıtmalı olanı kullanılmalı. Arka duvar ya da duş başlığının karşısında yer alan yan duvara yerleştirilmeli. E. Duş vantilatörü. Buhar giderici olarak kullanılır; banyo vantilatörü olarak da iş görebilir. F. Duş kabini aydınlatması. İsteğe bağlı; buhar geçirmeyen model olmalıdır. A. Ayna ve ilaç dolabı. Ölçüleri, raf ya da üstü raflı yıkama birimine bağlı olarak değişmektedir. Ayna bir rafın en az 18 cm. üzerinden açılmalıdır. (A.1) Lavabonun hemen üzerine yerleştirilecek sabit ayna, 7 ila 14 yaş arası çocuklar için tercih edilir. B. Raf. Tercihen duvarla aynı hizada gömme. Ecza dolabına ya da lavaboya ait bir bölüm olarak düşünülebilir. C,D ve E. Sabun, diş fırçası ve bardak taşıyıcıları, ayrı birimler ya da birleşik; gömme ya da dışarlak olabilir. F. Tıraş makinesi ve saç kurutma makinesi için bölme. Lavabonun sağ üstünde, tamamen önde. G. Tıraş bıçağını koyma yeri. H. Havlu askıları. Lavabo tezgahı ya da rafın hizasında olabilir. Kısıtlı alanda, üst askılara el-yüz havluları, aşağıdakilere de banyo havluları asılabilir 98 KÜVETTE ÖLÇÜLER A, B ve C. Duş başlığı, duş ayarları, banyo vanaları ve musluk. Konumları müşterinin isteğine bağlı değişebilmekle birlikte, küvetin dışından da ulaşılabilir olmalıdır. D. Sabun ve sünger taşıyıcısı ile tutamak kombinasyonu. Kenardan akıtmalı olanı tercih edilir. E. Dikey tutamaklar. Tercihe bağlı, ancak tavsiye edilir. F. Havlu askısı. Duş donatımlı küvetin üzerinde kullanılmaz. G. Perde borusu. Küvetin iç yüzünde yer almalıdır. (G.1) Alternatif olarak; cam duş çevre kapısı, perde yerine kullanılabilir. Kapılı ve kapısız farklı çeşitleri bulunmaktadır. 99 100 BANYO VE WC TEFRİŞİ BANYO VE WC TEFRİŞİ 101 102 17 BANYO VE WC TEFRİŞİ BANYO VE WC TEFRİŞİ 103 INS 404 MİMARLIK BİLGİSİ YATAY VE DÜŞEY 104 YATAY VE DÜŞEY SIRKÜLASYON Sirkülasyon, bina içindeki mahallere ulaşabilmek için, mahaller arasında bağlantıyı sağlayan hareketliliktir. Bu bağlantıyı sağlayan hareketlilik bina içinde iki türde oluşur; ELEMANLARı Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU SIRKÜLASYON ELEMANLARı Yatay sirkülasyon Düşey sirkülasyon DÜŞEY SIRKÜLASYONU SAĞLAYAN ELEMANLAR YATAY SIRKÜLASYONU SAĞLAYAN ELEMANLAR Yapılarda aynı katta bulunan mahallerin, bir biriyle ilişkisini sağlayan, yatay sirkülasyon elemanları; Hol, Koridor, Antre, Sofa ve Sahanlık gibi bölümlerdir. Büyüklüğü, kullanım amacı, malzemesi, yapım tarzı ne olursa olsun her yapının, çeşitli fonksiyonları sağlaması gerekmektedir. Bu fonksiyonlardan biri de katlar arasında veya farklı yüksekliklere çıkmak için kullanılan düşey sirkülasyon elamanlarıdır. Bu sirkülasyon elamanları; Merdivenler, Rampalar, Yürüyen Merdivenler ve Asansörler olmak üzere dört grupta toplanabilir. 18 DÜŞEY SIRKÜLASYON ARAÇLARı DENILEN BU YAPı BILEŞENLERININ; SAĞLAM, GÜVENLI, RAHAT, ESTETIK GÖRÜNÜŞLÜ VE EKONOMIK OLMALARı GEREKMEKTEDIR. İNSANLARıN YAŞADıKLARı FIZIKSEL ÇEVRE KOŞULLARı ÇOK DEĞIŞIK OLDUĞUNDAN, SIRKÜLASYON AYRıCA KAT YÜKSEKLIĞI FAZLA OLAN BINALARDA DÜŞEY ARAÇLARıNıN MALZEME TÜRÜNÜN, BIÇIMININ VE YAPıSAL ÖZELLIKLERININ NASıL BELIRLENECEĞI ÇOK SIRKÜLASYON ELEMANLARıNıN KATLAR ARASıNDA DÜZENLI ÇALıŞMASı GEREKIR. ÇÜNKÜ, BIR BINANıN KULLANıLıŞıNDAKI RAHATLıK VE KONFOR ÖNCELIKLE DÜŞEY SIRKÜLASYON ELEMANLARıNıN IYI PLANLANMASıNA BAĞLı OLMAKTADıR. YÖNLÜ BIR INCELEME GEREKTIRMEKTEDIR. ŞARTLARA BAĞLı OLARAK BU ÖZELLIKLERIN ÖNEM SıRASı VE DERECESI FARKLı, ÇOĞU KEZ DE BIRBIRINE ZıT OLMAKLA BIRLIKTE ÖNCELIKLE GÜVENLIK VE SAĞLAMLıK EN ÖNEMLI YER TUTMAKTADıR. Sonuç olarak düşey sirkülasyon elemanları, bir nokta ile kot farkı olan başka nokta arasında bağlantıyı sağlamaktadırlar. Bu iki nokta arasındaki doğrunun yatayla yaptığı açı, bu bağlantı elemanının eğim açısıdır. Bu eğim 0°-90° arasında değişmekte ve bu değişime göre adlandırılmaktadır. Düşey sirkülasyon elemanlarından rampalar, merdivenler ve mekanik merdivenler belirli yükseklikler için bağlantı görevi yapmaktadırlar. Düşey sirkülasyonun hızı ve yoğunluğu bu yüksekliğe göre değişmektedir. Sirkülasyon hızının artması durumunda, hareketli yapı elamanlarından olan mekanik merdiven ve asansör kullanılmaktadır. Kat yüksekliği artması sonucunda ise merdivenlerin yanı sıra, asansör zorunludur. Yönetmeliklerde belirtildiği üzere ülkemizde, beş kattan fazla olan binalarda, merdivenle birlikte asansör zorunludur. 0°-20° arası eğim, rampayı 20°-24° arası eğim, umumi yerlerdeki merdiveni 24°-45° arası eğim, konutlardaki merdivenleri 45°-60° arası eğim yangın ve servis merdivenlerini 60°-75°sabit veya hareketli el merdivenlerini 75°-90° gemici merdiveni 90°’lik eğim ise asansörlerin oluşumundaki eğim açıları olarak kullanılmaktadır. Asansörler Gemici merdiveni Sabit veya hareketli el merdivenleri Yangın ve servis merdiveni Merdivenler Yürüyen merdivenler Rampalar DÜŞEY SIRKÜLASYON ARAÇLARıNıN EĞIM SıNıRLARı 19 MERDİVENLERİN TANIMI VE ELAMANLARI MERDİVENLERİN TANIMI VE ELAMANLARI Merdiven; bir yapıda birbirinden farklı iki seviye arasında muntazam aralıklı yatay ve düşey yüzeylerden meydana getirilen ve düşey sirkülasyon vasıtası olarak kullanılan yapı elemanıdır. Farklı düzeydeki yapı bölümleri arasında bağlantıyı sağlayarak kişilerin inip çıkmasına yarayan düşey sirkülasyon araçlarından en önemlisi ve en yaygın olanı merdivenlerdir. Kişilerin inip çıkmasına yarayan merdivenler, kişiler tarafından taşınabilen her tür eşya ve malzemenin iletimini de sağlamaktadırlar. Ayrıca merdivenlerin en önemli fonksiyonlarından biri de yangın ve deprem gibi felaketler sırasında, katlar arasındaki bağlantıyı sağlayarak kişilerin hayatlarını kurtarmaktır. MERDIVENI OLUŞTURAN ELEMANLAR; Merdiven kolu, Basamak, Rıht, Sahanlık, Korkuluk, Küpeşte, Merdiven kovası, Çıkış hattı, Merdiven yüksekliği, Limonluk olarak sıralanabilir. Merdivenler iki duvar arasından yükselebilecekleri gibi bir kenarlarından duvarlarla sınırlı, ya da duvarlardan büsbütün bağımsız olabilmektedirler. Eğer duvarların sınırladığı mekan sadece merdiven için kullanılıyorsa merdiven evi adını alır. Yangın, deprem gibi afetlerde kaçış yolları olarak da kullanılan merdivenlerin bir merdiven evi içermeleri zorunlu olmaktadır. L=S+(b x bn) S ( Sahanlık ) (b x bn) 9 10 11 12 13 14 15 Üst döşeme kotu 16 Çıkış hattı Küpeşte Duvar G 8 7 6 5 4 3 2 1 b A a G ( Kol genişliği ) b an x a/b A t Merdiven kovası H ( Merdiven yüksekliği ) Korkuluk Sahanlık kotu Alt döşeme kotu Plan 20 RıHT RıHT İki basamak arasındaki dik yüzey rıht olarak tanımlanmaktadır. Rıht yüksekliği (a), merdiven yüksekline göre hesaplanarak bulunmakla birlikte, yapılacağı yere uygun olarak aşağıda verilen ölçüler arasında olmalıdır. Rıht Yükseklikleri (a): Park, bahçe ve dış girişlerde: 12 - 14 cm Okul, tiyatro, hastane vb. yerlerde: 14 - 16 cm Konutların kat merdivenlerinde: 16 - 18 cm Çatı arası, bodrum vb. yerlerde : 18 - 22 cm a Rıht yüksekliği , Rıht sayısı an H an H a formülü kullanılarak hesaplanır. BASAMAK GENIŞLIĞI BASAMAK Basamak, merdivende ayağın bastığı yüzey olarak tanımlanabilir. Basamak genişliği (b); 2 a + b = 61 ~ 65 cm b = ( 61 ~ 65 cm) - 2 a Rıht yüksekliği ve rıht sayısı, bu değerler arasından seçilmekle birlikte, merdiven yüksekliği (H) ve rıht sayısına (an ) bağımlı olarak; formülüyle hesaplanır. Buradaki (61-65 cm), düz zeminde yürüyen yetişkin bir insanın, normal bir adım boyudur. BASAMAK SAYıSı Basamak sayısı, rıht sayısından daima bir eksik olur: bn = an -1 Merdivende sahanlık olduğunda ise basamak sayısı, sahanlık sayısı kadar daha eksik olur. Merdivenin ilk basamağı, hem merdivene estetik kazandırmak ve hem de merdivene ilk basan ayağın rahatça basabilmesi için, genellikle yana doğru çıkıntılı yapılır. Basamak genişliği, ayak tabanının basamak üzerine rahat ve emniyetle basabilmesi için, merdivenin çıkış hattı üzerindeki hiçbir yerinde; konutlarda 25, umumi binalarda ise 30 cm.’den az olmamalıdır. Ayrıca, balanslı (dönüşlü ve döner) merdivenlerde, merkezden 15 cm. uzaklıktaki basamak genişliğinin de, 10 cm.’den az olmaması gerekir. MERDIVEN KOL GENIŞLIĞI (G) Merdiven kol genişliği, konutlarda ve umimi binalarda ayrı özellikler göstermektedir. Konutlarda: Bir ailenin oturduğu konutlardaki dahili merdivenlerin kol genişliği 1,00 m.’den daha az olmamalıdır. Genel mendivenlerin kol genişliği ise; İki katlı ve iki ailenin oturduğu binalarda 1,00 m.; İki ve üç katlı, ikiden fazla ailenin oturduğu binalarda 1,10 m., Üçten fazla katlı binalarda ise 1,20 m.’den az olamaz. Her fazla kat için 10 cm. ekleme yapılır Umumi Binalarda: Toplumun kullandığı umumi binalarda merdiven kol genişliği, 1,50 m.’den daha az olmamalıdır. Merdiven kol genişliği çatı arası, bodrum katı ve servis merdivenlerinde, kullanışa ve mimari gereksinime göre belirlenmekle beraber, 0,70 m.’den daha az olmamalıdır. 21 MERDIVEN KOLU MERDIVEN KOL BOYU (L) Aynı doğrultudaki en az üç basamaktan oluşan merdiven boyuna, merdiven kolu denir. Mimari projede, merdiven boşluğu boyutlarının belirlenebilmesi için, merdiven kol boylarının hesaplanması gerekmektedir. Merdiven kolu, merdiven kol genişliği (G) ve merdiven kol boyu (L) olarak iki grupta incelenebilir. b Tek kollu düz merdiven L = b . bn L L2 X2 X2 X1 S b b L L1 b X1 S L1 L2 S S S G t G 2G +t TEK KOLLU, ARA SAHALıKLı DÜZ MERDIVEN L = (B . BN) + S İki kollu, köşe sahalıklı düz merdiven L1 = X1 + S ve L2 = X2 + S İKI KOLLU, ORTA SAHALıKLı DÜZ MERDIVEN L1 = X1 + S KAT VE ARA SAHANLıĞı Kat yüksekliği fazla olan bina merdivenlerinde çıkış ve iniş esnasında dinlenmek ve hız kesmek için yapılan platform, sahanlık olarak tanımlanmaktadır. Sahanlık genişlikleri genellikle merdiven kol genişliği kadar yapılmaktadır. Sahanlık uzunluğu iki veya daha fazla kollu merdivenlerde, merdiven kol veya yuva genişliğine göre değişmektedir. Kat sahanlıklarının genişliği, merdiven genişliğinden az olmamalıdır. VE L2 = X2 + S ARA SAHANLıĞıN BOYU (S); Basamak genişliğine (b), sahanlıkta atılacak adım sayısı (n) kadar alınacak adım boyunun eklenmesiyle bulunur: S = b + (61 ~ 65 . n) Umumi merdivenlerde birden fazla; Bahçe, park vb. yerlerde her üç basamakta bir ara sahanlığı düzenlenebilir. Ara sahanlığın boyu; düz merdivenlerde 1,00 m., balanslı merdivenlerde ise 0,80 m.’den daha az olmamalıdır. 22 ÇıKıŞ HATTı ÇıKıŞ HATTı Merdiven resminin çiziminde, çıkış hattının ilk rıht ile kesiştiği yere başlangıç işareti, son rıht ile kesiştiği yere ise çıkış yönünü ve sonunu belirten bir ok işareti konulur. Çıkış hattının üzerine de, her kol için ayrı ayrı olmak üzere rıht sayısı, rıht yüksekliği ve basamak genişliği yazılır. MERDIVEN KOVASı MERDIVEN YÜKSEKLIĞI Çıkılması gereken yüksekliktir. Merdiven yüksekliği, binalarda kat yüksekliği yani döşeme üzerinden döşeme üzerine kadar olan yüksekliktir. Üst üste gelen merdiven kolları arasındaki yüksekliğe de baş yüksekliği denir. Bu yükseklik, 180 cm.’den az olmamalıdır. Ayrıca, merdiven yuvasından geçen sahanlık kirişi gibi sarkmalardan dolayı, bir yükseklik azalması olursa; bu yüksekliğin yine, 180 cm.’den az olmaması gerekir. LIMONLUK Planda, birbirinin yanından geçen iki merdiven kolu arasındaki boşluğa, merdiven kovası denir. Merdiven kovasının genişliği (t), merdiven şekline bağlı olmakla birlikte, en az 20 cm olmalıdır. 5~15 cm Merdivenlerde iniş ve çıkışlarda, normal olarak üzerinde yürünen ve görünmeyen hatta, merdiven çıkış hattı denir. Üzerinde en çok yürünen doğrultudur. Merdiven çıkış hattı, düz merdivenlerle, genişliği 120 cm.’den az olan balanslı merdivenlerde, merdiven genişliğinin tam ortasından geçirilir. Genişliği daha fazla olan balanslı merdivenlerde ise, merdivenin iç kolundan (ya da küpeşteden) 55-60 cm. içeriden alınır. 5~15 cm limonluk Merdiven boşluğu tarafında, basamağın üst ve ön kısmında yapılan çıkıntıya, limonluk denir. Ayağın, merdiven boşluğuna kaymaması ve merdivenin temizlenmesi sırasında su vb.nin yanlardan aşağıya dökülmemesi için yapılır. Genelliktle taş, mermer, mozaik vb. kagir merdivenlerde uygulanır. Limonluğun genişliği, 5-10 cm. ve derinliği de, 5-15 cm. arasında olmalıdır. Limonluk, basamak şeklini takip eder biçimde, ya da düz olmak üzere iki şekilde düzenlenebilir. 5~10 cm Limonluk 23 5~15 cm L i m o n l u KORKULUK VE KÜPEŞTE k Merdiven boşluğu tarafına, düşmemek ve emniyet için merdiven malzemesiyle de uyumlu olarak ahşap, metal plaka, metal çubuk, arme cam, mermer vb, gereçlerle korkuluk yapılır. 5~10 cm A r m e c a m vb. i m o n l u k 90 cm L ( a) KORKULUK VE KÜPEŞTE (c) (b) KORKULUK VE KÜPEŞTE Korkuluğun bağlantı çubukları, basamaklara önden, yandan ya da üstten tespit edilir. Korkuluklara gelecek yük, konutlarda 50 kgf/m; okul, mağaza, hastane, toplantı salonu vb. topluma açık yerlerde ise, 100 kgf/m olarak alınmalıdır. Korkuluğun üzerine, elle tutunarak rahat bir çıkış-iniş için, yüksekliği basamak ucundan 90 cm. kadar olacak şekilde bir küpeşte oturtulur. Küpeşteler, genellikle 5-10 cm. genişliğinde sert ahşap, plâstik, metal vb. gereçlerden çeşitli profiller verilerek yapılır. Bağl ant ı çubuğu ( a) Önden t espi t (a) ( b) Yandan t espi t (b) (c) (d) (e) (f) (g) ( c) Üst t en t espi t ÖRNEK MERDIVEN HESABı Geniş merdivenlerde duvar tarafına da küpeşte konulabilir. Bu durumda küpeşte, duvar üzerine ya da duvar içerisine girecek şekilde tespit edilir Sıva Küpeşte Buna göre ; a) Rıht yüksekliği (a)=? b) Rıht sayısı (an)=? c) Basamak genişliği (b) =? d) Basamak sayısı (bn) =? e) Sahanlık boyu (S) =? f) Kol genişliği (G) =? e) Kol boyu (L) =? Duvar İnce çimento harcı (a) Kat yüksekliği H=310 cm olan 5 katlı ve 10 daireli apartmana, tek kollu ve ara sahanlıklı düz merdiven yapılacaktır. (b) (c) 24 KAT YÜKSEKLIĞI H=310 CM OLAN 5 KATLı VE 10 DAIRELI APARTMANA, TEK KOLLU VE ARA SAHANLıKLı DÜZ MERDIVEN YAPıLACAKTıR. KAT YÜKSEKLIĞI H=310 CM OLAN 5 KATLı VE 10 DAIRELI APARTMANA, TEK KOLLU VE ARA SAHANLıKLı DÜZ MERDIVEN YAPıLACAKTıR. Apartmanlarda rıht yüksekliği, 16-18 cm arasında alınabildiğine göre, burada rıht yüksekliğini yaklaşık olarak; Rahat bir çıkış için adım boyunu, 63 cm alalım; b=63-2a = 63-(2x17,22) = 28,56 cm. bulunur. Bunuda; b=29cm alabiliriz. a=17cm olarak seçelim. S = b+bir adım boyu 18,23 (buradaki virgülden sonraki kısmı (23), buçuktan az olduğu için hesaba katmayarak;) =18 adet alabiliriz. 17,22 . . bn=an-2=18-2 (Bir ara sahanlık olduğundan, rıht sayısının 2 eksiği alınacak ) bn=16 adet S = 25+63 ve S= 92 cm. bulunur. Ancak düz merdivenlerde sahanlık boyu en az 100 cm olacağından; S=100 cm. olacaktır. Merdiven kol genişliği, üçten fazla katlı binalarda en az 120 cm. olacağına göre; 4 katlı binada 120 cm. ve 5 katlı binada 120+10=130 cm. olarak kabul edebiliriz. G=130 cm. L=(bxbn)+S = (29x16)+100 ise L=564 cm. bulunur. ÖDEV Tek kollu, düz bir bodrum merdiveninde; kat yüksekliği H=260 cm. verilmiştir. Buna göre ; a) Rıht yüksekliği (a)=? b) Rıht sayısı (an)=? c) Basamak genişliği (b) =? d) Basamak sayısı (bn) =? e) Sahanlık boyu (S) =? f) Kol genişliği (G) =? e) Kol boyu (L) =? MERDİVEN ÇEŞİTLERİ Merdivenler; Yapıldıkları yerlere göre, Biçimlerine göre, Eğim açılarına göre, Malzemelerine göre ve Konstrüksiyonlarına göre olmak üzere beş grupta toplanabilir. YAPıLDıKLARı YERLERE GÖRE MERDIVEN ÇEŞITLERI Yapıldıkları yerlere göre merdivenler; Dış merdivenler ve İç merdivenler olmak üzere iki gruba ayrılmaktadır. 25 İÇ (DAHILI) MERDIVENLER DıŞ (HARICI) MERDIVENLER Binaların dışında veya açıkta yapılan merdivenlerdir. Üstleri açık olduğundan dış etkilere dayanıklı malzemelerle inşa edilir ve kaplanır. Bunlar daha farklı yükseklikteki yolları, bahçeleri, parkları ve tretuvarlarla binaların zemin katlarını bağlarlar. BIÇIMLERINE GÖRE MERDIVEN TÜRLERI BIÇIMLERINE GÖRE MERDIVEN TÜRLERI Merdivenler biçimlerine göre; Düz merdivenler, Dönüşlü merdivenler, Döner merdivenler olmak üzere üç gruba ayrılabilir. Binaların içinde veya üstleri örtülü olarak yapılan merdivenlerdir. İç merdivenler normal olarak dış hava koşullarına kapalıdır. Bunlar işlevsel özelliklerine göre esas, yan, servis, yangın merdiveni adını alırlar. Esas merdivenler bina girişlerine yakın noktalarda düzenlenirler ve normal katlar arasındaki sirkülasyonu sağlarlar. Servis merdivenleri sadece hizmet personeli tarafından kullanılır ve servis girişinin yakınında düzenlenir. Genellikle dış cephelerde düzenlenen yangın merdivenleri ise yangın, deprem ve benzeri afetlerde özel kaçış yollarını oluştururlar. Dönüşlü merdivenlerin çıkış hattının bir bölümü eğridir. Bu nedenle basamaklarının bir bölümünün plandaki şeklinin yamuk olması zorunludur. Döner merdivenlerde ise çıkış haltının tümü eğri ve basamaklarının da tümü yamuk şeklindedir. Bunlardan her biri çeşitli kollarda olabilmektedir. Düz kollu merdivenlerin belirgin özelliği çıkış hattının bir doğru ve tüm basanlarının plandaki şeklinin dikdörtgen veya paralel kenar olmasıdır. Biçimlerine Göre Merdiven Türleri Biçimlerine Göre Merdiven Türleri Tek kollu, düz merdiven İki kollu, köşe sahanlıklı düz merdiven İKI KOLLU, ORTA SAHANLıKLı DÜZ MERDIVEN Üç kollu, köşe sahanlıklı düz merdiven Tek kollu, ara sahanlıklı düz merdiven Üç kollu, ara sahanlıklı düz merdiven Üç kollu, boy sahanlıklı düz merdiven Üç kollu, çeyrek dönüşlü merdiven 26 Biçimlerine Göre Merdiven Türleri İKI KOLLU, ÇEYREK DÖNÜŞLÜ MERDIVEN Yarım elips merdiven Biçimlerine Göre Merdiven Türleri Üç kollu, ters çeyrek dönüşlü merdiven TAM DÖNER MERDIVEN Tam elips merdiven EĞIM AÇıLARıNA GÖRE MERDIVEN TÜRLERI Eğim açılarına göre merdiven türleri beş grupta toplanabilir. Yatık eğimli merdivenler Eğimi 20-24 derece olan genellikle bahçe, park, geçit ve binaların dış merdivenlerinde kullanılır. Normal eğimli merdivenler Eğimi 25-36 derece olan, her türlü binaların iç ve dış merdivenlerinde kullanılır. Normalden fazla eğimli merdivenler Eğimi 37-45 derece olan binaların çatı ve bodrum kat merdivenleri ile az kullanılan merdivenlerin yapımında kullanılır. Çok eğimli merdivenler Eğimi 46-60 derece olan, binalarda özel kullanma şartlarındaki yangın ve servis merdivenlerinin yapımında kullanılır. Ayrıca vapurlar, makina daireleri gibi faydalı alanın çok önemli olduğu yerlerde özel kullanma koşullan geçerli olduğundan eğimin çok dik olması zorunludur. Dik eğimli merdivenler Eğimi 61-90 derece arasında olan, binalardaki tesisatlarda ve endüstriyel yapılarda dayama veya asma merdiveni olarak kullanılır. Ancak bunlardan tutunmadan inip çıkmak olanaksızdır. Bu nedenle de normal sirkülasyon aracı olarak kabul edilemezler. MALZEMELERINE GÖRE MERDIVEN TÜRLERI Merdivenler; Taşıyıcı kısım, Kaplama, Korkuluk olmak üzere üç kısımdan oluşur ve bunların her birinde malzemelerin hemen hepsi kullanılabilir. Ancak tüm taşıyıcı yapı elemanlarında olduğu gibi merdivenlerde de en önemli koşul mukavemet olduğundan, bir merdiveni öncelikle taşıyıcı kısmının malzemesi belirler. EĞIM AÇıLARıNA GÖRE MERDIVEN TÜRLERI MALZEMELERINE GÖRE MERDIVEN TÜRLERI Merdivenler, taşıyıcı kısımlarının malzemelerine göre dörde ayrılır. Kagir Merdivenler Ahşap Merdivenler Metal Merdivenler Karma Merdivenler Merdivenlerde kullanılan başlıca kagir malzemeler doğal taş, yapay taş, beton ve betonarmedir. Metal olarak da genellikle çelik, özel hallerde ise alüminyum kullanılır. Taşıyıcı kısmı birden fazla malzemeden yapılan merdivenlere karma merdiven denir. 27 KULLANIŞLI VE RAHAT BİR MERDİVENDE BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER MERDİVENLERİN DENGELENDİRİLMESİ Merdiven bina girişinde kolaylıkla görünebilir bir yerde planlanmalıdır. Merdiven bina planında az yer kaplamalıdır. Rahat bir iniş çıkış sağlanmalıdır. Merdivenin yapı malzemesi yangına karşı dayanıklı olmalıdır. Yapıldığı yer ve kullanma amacına cevap verebilecek mukavemette olmalıdır. Binanın kullanılışına göre yeterli genişlikte olmalıdır. Merdivenle tavan arasındaki geçiş yüksekliği, konutlarda düşey olarak en az 2,00 m. olmalıdır. Binalardaki sirkülasyonu sağlayabilecek şekilde merdiven yerleri planlanmalıdır. Merdiven çıkışlarında yapılmalıdır. Merdivenler iniş çıkıştaki kullanımlarda, sağlayacak şekilde yapılmalıdır. Güvenle ve kolaylıkla iniş ve çıkış için merdiven kol kenarında korkuluk yapılmalıdır. Merdiven yuvası iyi aydınlatılmalı, doğal ışık kullanılabilmelidir ve iyi bir havalandırma yapılmış olmalıdır. sahanlıklar Düz merdivenlerdeki basamaklar, rıht çizgilerinin çıkış hattına dik olarak çizilmesiyle, Döner merdivenlerde ise, çıkış hattı üzerinde basamak genişlikleri alınarak işaretlenen rıht noktalarının, merdiven dairesinin merkeziyle birleştirilmesi suretiyle oluşturulmaktadır. Basamak sayısı az olan merdivenlerde, basamakların tamamı dengelendirilebilir. Basamak sayısı fazla olan merdivenlerde ise, dönüş bölgesinin simetri ekseninden itibaren, her iki tarafa doğru beşer olmak üzere, toplam 10 basamağı dengelemek yeterli olmaktadır. ilişkili Merdivenin dönüş bölgesindeki simetri ekseni üzerine, basamak ya da rıht getirilebilir. rahatlık kolaylık ve emniyeti Dengelendirmeye, merdivenin iç kolu ve çıkış hattının çizilmesinden sonra başlanır. düzenlenmeli veya koridorlarla Simetri Ekseni Simetri ekseni Çıkış hattı r M İç kol G t G 10~20 cm ÇEYREK DÖNÜŞLÜ MERDIVENIN, "YARDıMCı DOĞRU YÖNTEMIYLE" DENGELENDIRILMESI MERDIVENLERIN DENGELENDIRILMESI Merdivenlerin dengelendirilmesinde; en çok uygulanan yöntemlerden ikisi, yaprak yöntemi ve yardımcı doğru yöntemidir. Simetri ekseni G Basamağı ortada olan çeyrek dönüşlü merdivenin, "yardımcı doğru yöntemiyle" dengelendirilmesi ve yarım dönüşlü merdivenin, "yardımcı doğru yöntemiyle" dengelendirilmesi sırası ile ele alınırsa; s im e tr i e k s e n i b/ 10 2 b 10 cm A A 1 b 2 3 1 2 10 10 2 4 3 5 4 B b b/ 0 C 0 B A c B c c' c' c' c' c' c' c' c' c' 28 5. KONSTRÜKSIYONLARıNA MERDIVENLER Parça BETONARME MERDİVENLER GÖRE Binalarda katlar arasında iniş ve çıkışı sağlamak üzere betonarme ile inşa edilen yapı elemanlarına betonarme merdivenler denir. Betonarme merdivenlere konulacak çelik donatı merdivenin yapılış ve çalışma şekline göre değişik olmakla birlikte, elemanın çekme gerilimine çalışan kısmına çelikler konulduğundan, donatı şekli betonarme kiriş ve döşemelere benzer. Bu nedenle betonarme merdivenlerin yapılmasında kiriş ve döşemelerde açıklanan hususlara dikkat edilir. Basamaklı Betonarme Merdivenler Bir ucu ankastre, diğer ucu askıda olan parça basamaklı merdiven İki ucu duvara gömülen veya oturtulan parça basamaklı merdiven Yekpare Betonarme Merdivenler Betonarme konsol merdivenler Serbest oturan merdivenler Çift yan kirişli betonarme merdivenler Tek yan kirişli betonarme merdivenler Alt ortada tek kirişli betonarme merdivenler PARÇA BASAMAKLı BETONARME MERDIVENLER Merdivenin her basamağı ölçülere uygun olarak atölyelerde ayrı ayrı dökülüp temizlendikten sonra yapıdaki yerine götürülüp yerleştirilir. Basamaklar yapılırken boyut ve profiline göre kalıp hazırlanır. Basamağın üst yüzeyi alta gelecek şekilde düzgün bir yüzey üzerine yatırılan kalıp içine kaplama malzemesi 2-3 cm. kalınlığında serildikten sonra çelik donatı yerleştirilir ve 250-300 dozlu beton dökülür. 24 saat bekledikten sonra kalıptan çıkartılarak kaplama malzemesi, zımpara taşlarıyla silinip cilalanır. Ancak beton yüzey silinmez ve cilalanmaz. Kaplama malzemesi olarak genellikle mozaik kullanıldığından, bu tür merdivenlere parça basamaklı mozaik merdiven denir. Basamaklar düz ve yelpaze şeklinde hazırlanır. Binme ve dayanma yüzeylerinin genişlikleri 3-5 cm, basamak profilleri 2-3 cm genişlikte ve 4-7 cm yükseklikte yapılır. Bu merdivenlerde her basamak ayrı bir eleman olarak çalıştığından, çelik donatısı kirişlere benzer ve iki şekilde yapılır. Betonarme merdivenler çeşitli yaklaşımlarla sınıflandırılabilir. Yapılış şekline göre; Parça basamaklı Yekpare olmak üzere iki kısma ayrılır. BIR UCU ANKASTRE, DIĞER UCU ASKıDA OLAN PARÇA BASAMAKLı MERDIVEN Ankastre olan uç duvar veya kiriş içine en az 20 cm. gömülür. Basamak uçlarının gömüleceği duvarın yük taşıyıcı olması ve çimento harcı ile örülmesi gerekir. Basamaklar, birbiri üzerine basacak şekilde ve sırayla döşenir. Bu arada duvar da örülerek yükseltilir. Bu tür merdivenlerde basamaklar, birer konsol gibi çalışacaklarından, çekmeye çalışan donatı da üste konulmalıdır ve hesapta, ucunda 50 cm. ara ile iki 100 kg.lık (toplam 200 kg.) münferit yük bulunduğu varsayılır. Ayrıca, basamakların duvar dışında kalan boyları da, en çok 120 cm. olmalıdır. BIR UCU ANKASTRE, DIĞER UCU ASKıDA OLAN PARÇA BASAMAKLı MERDIVEN P Parça basamaklı merdivenlerin gerekli mukavemetini sağlamak ve bir yerden diğer bir yere nakledilirken kırılmalarını önlemek için ayrıca alt kısımlarına da demirler konulur ve bir kaç etriye ile tutturulur. Üçgen bazen dikdörtgen şeklindedir. Üçgen kesitli yapıldıkları zaman basamaklar damak kısımlarıyla birbiri üzerine oturtulur. Boşta kalan uç kısımlar, desteklerle takviye edilir. Merdiven tamamlandıktan ve iyice kuruduktan sonra bu destekler yerlerinden alınır. >20 cm <120 cm 29 İKI UCU DUVARA GÖMÜLEN VEYA OTURTULAN PARÇA BASAMAKLı MERDIVEN Duvar 32 17 13 4 25 3 4Ø10 1Ø10 25 23 30 120 147 10 10 4Ø10 147 1Ø10 8 8 14 L=167 L=167 10 27 Basamak uçları mesnetlere en az 10 cm. oturtulur veya gömülür. Basamağın alt kısmı çekmeye çalışacağından esas çelikler alt kısma konur. Etriyeler basamak kesitine uygun ve üçgen şeklinde kıvrılır, en çok 20 cm. ara ile konur. 25 Etriye : Ø8/25 L = 82 10 Duvar 2Ø8 P 20 120 20 2Ø8 157 8 20 20 L=173 40 >10 cm 12 51 10 10 1Ø10 3Ø10 157 12 17 <120 cm 8 L=209 17 >10cm 40 10 L=177 10 İKI UCU DUVARA GÖMÜLEN VEYA OTURTULAN PARÇA BASAMAKLı MERDIVEN Hazır basamak 24 5 17 Parça basamaklarla oluşturulan bu merdivenler, betonarme karkas yapılarda, karkas sistemle bir bütün olarak çalışmadıklarından ve geniş merdivenlerde de istenilen dayanımı göstermediklerinden, pek tercih edilmez. Bu nedenle, genellikle betonarme karkas yapılarda basamaklar eğik, taşıyıcı bir döşeme üzerine oturtulur. Bu eğik döşeme üzerine oturan basamaklar (L) şeklinde plakalar halinde ya da dolu gövdeli olarak hazırlanır. 4~5cm Çimento harcı Merdiven plakası 30 3 Hazır basamak Basamak yüzeyi 3~5 2~3 3 Çimento harcı Basamak altı Bini dişi Merdiven plakası YEKPARE BETONARME MERDIVENLER Kagir, yığma ve betonarme karkas binalarda betonarme merdivenler genellikle yekpare yapılır. Merdivenin şekline göre kalıp yapıldıktan sonra çelik donatısı yerleştirilir ve betonu düz plaka halinde veya basamaklarla birlikte dökülür. Merdiven plaka kalınlığı en az 10 cm. alınır. Yapılarda döşeme betonu her katta ayrı ayrı döküldüğünden, merdiven plaka veya kiriş donatısının yükünü naklettiği yapı elemanındaki donatısı ile birleştirilmesini sağlamak üzere filizler bırakılır. Betonarme merdivenlerde yan kirişlere, kol kirişi adı verilir. Yekpare betonarme merdivenler, statik bakımdan konsol çalışan merdivenler ve serbest oturan merdivenler olmak üzere iki kısma ayrılır. Piyasada hazır şekilde de bulunabilen bu plaka halindeki basamakların imali önceden hazırlanan bir kalıp içerisine dökülerek yapılır. Ancak, hazır basamakların altları boş ve et kalınlıkları da, 4-5 cm. kadar olur. Yüzeyde genellikle, mozaik ya da plaka mermer parçaları kullanılır. Hazır basamaklar, merdiven plakası üzerine çimento harcıyla monte edilir. Ancak, hazır basamakların önceden nerede kullanılacağı bilinmeden hazırlandıklarından, normal ölçülerden biraz daha geniş yapılır , Yerlerine monte edilirlerken de, merdivenin projesindeki boyutlarına uygun olarak kesilir, ya da basamaklar özel siparişle, özellikle balanslı merdivenler için, projesindeki boyut ve şekillerde imal ettirilir. Basamaklar, daha önce imalathanede silinmiş ve cilalanmış olduklarından, yerlerine döşendikten sonra, ayrıca bir silme ve cilalama gerekmez. Basamakların aydınlık kısmına gelen yanları, düz olarak yapıldığı gibi, limonluklu olarak da yapılabilmektedir. BETONARME KONSOL MERDIVENLER Kol genişliği 120 cm. veya daha az olan iç ve dış merdivenlerde, kol plakasının bir ucu çimento harcı ile örülmüş en az bir tuğla kalınlığındaki (>20 cm.) duvara gömülerek yapılır. Ayrıca, plakanın duvara girdiği kısımda, 25-30 cm yüksekliğinde bir hatıl oluşturulmalıdır. Plakanın esas donatısı da, bu hatıla girdirilerek döşenmeli ve betonu da birlikte dökülmelidir. Merdiven plakası, alttan ve üstten ya sahanlık döşemelerine, ya da sahanlık kirişlerine oturtulur. Sahanlık kirişi Duvar A Sahanlık A B Merdiven plakası (8~10 cm) Sahanlık >20cm Hatıl Sahanlık kirişi Sahanlık B A-A Kesiti Sahanlık kirişi B-B Kesiti 31 Betonarme karkas yapılarda merdiven yuvası yan duvar içine gizlenen ve merdiven eğimine göre yapılan betonarme kirişe, merdiven esas çeliklerinin uçları gömülür. Konsol merdivenler düz veya birleşik basamaklı ve dişli veya kıvrımlı plak şeklinde yapılır. Düz konsol merdivenlerde, meyilli merdiven kol plakasının üst kısmı çekmeye çalışacağından esas çelikler üste konur ve eksenleri arasındaki mesafe 15 cm. veya daha az yapılır. Pilye çeliklerinin kıvırma noktaları hesap sonucu saptanır. Dağıtma çelikleri merdiven kol plakası uzunluğunca 20-25 cm. aralıklarla konur. SERBEST OTURAN MERDIVENLER Merdiven zemin katta başlayacaksa temel ve üzerine hatıl yapılır. Merdiven kolu taşıyıcı duvar kenarına dayanıyorsa, kolun bir ucu duvara gömülebilir veya oturtulabilir. Merdiven kirişlerinin çelik donatısı normal kirişlere benzer. Bu merdivenlerde kol plakası düz veya dişli olarak yapılır. Kirişli betonarme merdivenlerde, kirişler tertipleniş yerlerine göre tek yan kirişli, alt ortada tek kirişli ve çift yan kirişli olmak üzere üç kısma ayrılır. Merdiven yükünün çok ve merdiven kol genişliğinin genellikle 120. cm’den fazla olması durumlarında, merdiven boyunca kirişler yapılıp, merdiven plakası ya da basamaklar, bu kirişlere serbest olarak oturtulabilir. Bu kirişler de, her iki uçlarından duvar veya kiriş gibi ayrı mesnetlere oturtulur. Merdiven altlarına yapılan bu kirişlere, merdiven kol kirişi denir. I ya da U gibi çelik profillerin veya genellikle betonarme olarak yapılan kol kirişlerinin boyutları, statik hesaplamalarla bulunur. Merdiven kolunun yanlarında veya altında kirişler tanzim edilerek yapılan merdivenlerdir. İşçiliği zor olmasına karşın özellikle kol uzunluğu veya genişliği fazla olan merdivenlerde plaka kalınlığını azaltacağından daha ekonomiktir. Bu merdivenlerin yapıldığı yerde döşeme ve sahanlık kenarlarında da betonarme kirişler tanzim edilir. TEK YAN KIRIŞLI BETONARME MERDIVENLER ALT ORTADA TEK KIRIŞLI BETONARME MERDIVENLER Merdivenin yükü, merdiven kolunun alt ortasına konulan bir betonarme kirişe taşıttırılır. Kiriş yükü alt ve üst uçlarındaki mesnetlere nakledilir. Kirişin çelik donatısı normal betonarme kirişlerde olduğu gibi yapılır. Merdiven kolu plaka şeklinde yapıldığında, esas çelikleri yüzeyine ve montaj çelikleri üzerine konularak bağlanır. Merdiven basamakları parçalı yapıldığında, basamak alt ortasına kirişe gömülecek ankraj çubukları koyularak önceden hazırlanır. Kirişin kalıbı yapılıp çelik donatısı konulduktan sonra hazır basamaklar kalıp üzerine oturtulur ve beton dökülür. Ayrıca merdivenin güzel görünmesi için orta kiriş üzerinde diş yapılır. Duvar kenarında yapılan merdivenlerde kol plakasının ucu duvara en az 10 cm. genişliğinde gömülür veya oturtulur. Plakanın diğer kenarında betonarme kiriş yapılır. Kirişin çelik konstrüksiyonu iki ucu ankastre olan betonarme kirişlere benzer. Görülen fark, merdiven kol kirişinin, merdiven eğiminde meyilli olarak konmasıdır. Merdiven kol kirişinin alttan sarkması istenmiyorsa, limonluk meydana getirilir, limonluk kiriş yüksekliği en az 15 cm. olmalıdır. ÇIFT YAN KIRIŞLI BETONARME MERDIVEN Merdiven kollarının yükleri, yanlarındaki kirişlere taşıttırılmak üzere yapılır. Yan kirişler merdivenin kol plakasının alt kenarlarında sarkan kiriş veya limonluk kirişi seklinde tanzim edilir. Ayrıca özellikle dişli veya basamakları parçalı olarak yapılan merdivenlerde yan kirişler merdiven kol kenarından 25-55 cm içeride yapılarak, güzel görünüşlü olması sağlanır. Merdiven kol kirişleri, aşağıda görüldüğü gibi değişik şekillerde, tek veya çift taraflı olarak düzenlenebilir. 32 (c,d) (a,b) (c) (a) Kol kirişi Kol kirişi-Limonluk kirişi (d) (b) Döner merdivenlerde; merdiven genişliği büyük ve etrafı bir duvarla çevrilmemişse iki ucundan serbestçe oturan plaklar yapılır. Apartmanlarda; genellikle merdiven genişlikleri az ve merdiven mahalli daima duvarla çevrili bulunduğundan, döner merdiven plakları, duvar içinde kalan kirişlere ankastre olarak düzenlenir. Betonarme döner merdivenler ya betonarme veya çelik bir kolon etrafında düzenlenir, ya da etrafı bir duvarla çevrilerek, bu duvara ankastre edilir. Her iki durumda da merdiven plakası konsol olarak çalışır. (e,f) Limonluk (e) Kol kirişi-Limonluk kirişi (f) Enine Kesitler Yan görünüşler BETONARME MERDİVENLERDE KAPLAMA Kolon Ön görünüş Yatay kesit Betonarme merdivenlerde gerekli nitelikle bir dış kabuk oluşturmak koşulu ile rıht ve basamak yüzeyleri kaplanmayabilir. Ancak rıhtlarla basamak yanaklarında ve tavanda kaplamanın ana işlevi, istenen renk ve dokuda düzgün bir yüzey elde etmektir. Ayrıca basamak yüzeylerinde aşınma direncinin çok yüksek olması gerekmektedir. Bunu için taşıyıcı kısım özel kalıplar kullanılarak çıplak beton olarak dökülmeli, basamak yüzeylerinde de aşınma direnci artıracak şekilde gronülometrisi belirlenmiş özel agrega kullanılmalıdır. Yatay kesit 33 Taşıyıcı kısmın normal betondan yapılması durumunda ise tüm yüzeyler kaplanmalıdır. Özellikle basamaklarda kullanılacak kaplama malzemesinin aşınma direncinin yüksek olması, kaygan olmaması ve herhangi bir nedenle kayganlaşmaması gereklidir. Genellikle, döşemelerde kullanılan bütün kaplama malzemeleri merdivenler için de söz konusudur. Bunların başlıcaları yerinde dökme mozaik, yapay taş plak, doğ taş plak, seramik, ahşap, plastik, linolyum, kauçuk v.b.dir. Malzeme seçimi çevre koşullarına bağlıdır. Genel bir kural olmamakla birlikte normal olarak döşemelerde kullanılan kaplama malzemeleri rıht ve basamaklarda sürdürülmelidir. Bununla birlikte sadece basamakların kaplanarak, rıhtların ve yanakların çıplak beton olarak bırakılması, ya da bu yüzeylerin farklı bir malzeme ile kaplanması da mümkündür. GENEL BİLGİLER MİMARLIK BİLGİSİ ÇATILAR 200 Öğretim Üyesi: Yrd.Doç.Dr.Mustafa ÇULLU GENEL BİLGİLER Binayı yağmur, kar, sıcak, soğuk ve rüzgar gibi doğal tesirlere karşı koruyan ve onun estetik bütünlüğünü tamamlayan yapı unsuruna çatı denilmektedir. Çatılar yağmur ve kar sularını en kestirme ve düzenli biçimde yağmur oluk ve borularına aktararak uzaklaştırmalıdır. Çatılar binayı sıcak ve soğuk hava tesirlerine karşı koruyarak mekanların konforunu artırmakta da katkı sağlarlar. 201 Eğimlerine göre çatılar Eğimlerine göre çatı türleri Teras çatılar (düz çatılar) <%5 Orta eğimli çatılar <%40 Dik çatılar >%40 Şekillerine göre çatı türleri Sundurma çatı, Beşik çatı, Kırma çatı, Mansard çatı, Kule çatı, Kombine çatı. Taşıyıcı sistemlerine göre çatı türleri Oturtma çatılar Asma çatılar Malzemelerine göre çatı türleri Ahşap çatılar Çelik çatılar Betonarme çatılar 202 Eğimlerine göre çatılar Üzerine gelen yağmur ve kar sularını uzaklaştırabilmek için çatı düzlemleri saçaklara doğru eğimli olarak yapılırlar. Çatı düzleminin yatayla yapmış olduğu açıya çatı eğimi denir. Çatı eğimleri açı, kesir ve oran (yüzde) olarak gösterilebilir 203 Çatı eğiminin açı cinsinden ifade edilmesinde Çatı yüzeyinin yatayla yaptığı açı Şekil’ de görüldüğü gibi istenilen açı cinsinden gösterilir. 204 34 Eğimlerine göre çatılar Eğimlerine göre çatılar Çatı eğiminin kesir olarak gösterilmesinde Çatı eğiminin oran yüzde olarak ifade edilmesinde Çatı yüzeyinin eğimi, Şekil’ de görüldüğü gibi yatayda bir metre için öngörülen yükseklik esas alınarak h/b (1/3) şeklinde gösterilir. Çatı yüzeyinin eğimi, Şekil’ de görüldüğü gibi oluşan dik üçgenin yüksekliğinin tabanına oranı h/b değeri yüzde (%) olarak gösterilir. 205 206 Şekillerine Göre Çatılar ÇATı YÜZEYINI SıNıRLANDıRAN HATLAR Sundurma çatı, Beşik çatı, Kırma çatı, Mansard çatı, Kule çatı, Fenerli çatı, Şet çatı, Kombine çatı olarak sınıflandırılırlar 1. Damlalık veya oluk 2. Eğik mahya veya sırt 3. Mahya veya düz mahya 4. Düşük mahya 5. Dere mahya 6. Tepe mahya 7. Saçak 8. Meyilli yüzey 9. Kalkan – alın duvarı 207 Sundurma çatılar çatılar tek yüzeyli eğimli çatılardır. kendisinden daha yüksek olan bir binaya bitişik alçak binaların üzerine yapılır. Sundurma çatılar; garaj, çamaşırlık, kömürlük, bahçıvan odası gibi büyük açıklıklar içermeyen az katlı binaların üzerine yapılırlar. Sundurma çatılar diğer eğimli çatılarla kıyaslandığında daha basit yapıdadırlar dolayısı ile yapımları kolaydır. Genellikle kendisinden daha yüksek bir bina duvarına dayalı olarak yapılan sundurma çatılar zaman zaman ayrık olarak da 209 yapılabilirler. 208 Sundurma çatılar Sundurma Genellikle Sundurma çatılara ilişkin şekiller 210 35 Beşik çatılar Beşik çatılar Beşik çatılar çift yüzeylidir. Beşik çatılara çift yüzeyli çatı da denilmektedir. İki ayrı yönde akıntısı olan çatı yüzeyi beşik şeklindedir. Beşik çatılar genellikle dikdörtgen planlı binalarda uygulanır. Çatının iki yüzeyi birbirine bir mahya ile bağlanmıştır. Çatı alınlarında oluşan üçgen yüzeyler duvar örülerek kapatılır. Bu duvarlara kalkan duvarı denir. Çatı yüzeylerinin eğimleri aynıdır. Beşik çatılarda çatı eğiminin fazla alınması durumunda, çatı arasından da 211 yararlanılabilir. Kırma çatılar Kalkan Duvarı 212 Kırma çatılar Kırma çatılar çok yüzeylidir. Beşik çatının kalkan duvar örülerek kapatılan kısmının yeni bir çatı yüzeyi ile kapatılmış şeklidir. Bu çatılara çok yüzeyli çatı da denilmektedir. Çatı yüzeylerinin eğimleri aynıdır. Genelde çatı saçakları yatay ve aynı düzlem üzerindedir. Çatı yüzeyleri Tepe, düşük, eğik ve dere mahyalarla bağlanır. Kırma çatılar, sadece bir dikdörtgen plan üzerinde yapıldığı gibi, birden çok dörtgen şeklin birleşimi olan birleşik bir plan üzerine de yapılabilirler. Bu durumda dikdörtgen bir plan üzerine yapılan kırma çatılara basit kırma çatı, birleşik bir plan üzerine yapılanlara birleşik kırma çatı adı verilir. a. Basit kırma çatı b. Bileşik kırma çatı Kırma çatılara ilişkin şekiller 213 Mansart çatılar 214 Mansart çatılar Mansart çatılar iki farklı yüzey eğimleri olan çatılardır. Mansart çatılar, iki ayrı eğimli beşik ve kırma çatılar şeklindedir. Bu tür çatılar, çatı arasını yükselterek konut veya depo olarak kullanmak amacıyla yapılır. 215 216 36 Kule çatılar Kule çatılar Kule çatılar genellikle küçük boyutlu planlara uygulanırlar. Kule çatılarda çoğu zaman plan kare, çokgen yada daire şekillindedir. Kule çatı yüzeyleri ve eğik mahyaları tepede bir noktada birleşir Kule çatılara ilişkin şekiller 217 218 Fenerli çatılar ŞET ÇATıLAR Fenerli çatılar beşik ve sundurma çatıların birlikte uygulanmasıyla oluşurturulurlar. Çatı düzlemlerinin seviyelerini farklılaştırarak mekanın çatı aralarından aydınlatılması amacı ile yapılır. Fenerli çatılar, genelde fabrika, kümes ve atölye gibi üretim yerlerinin yüksekten aydınlatılması gereken binalarda uygulanır. 219 Beşik çatıların yan yana dizilmesi ile oluşturulmuş görüntüsü veren şet çatılar üretim yerlerinde yüksekten aydınlatmak amacı ile yapılırlar. Çatı yüzeyleri testere dişi gibi olan bu çatılarda birbirine bitişik çatı yüzeylerinin eğimleri farklıdır. Daha çok güneş ışığı alabilmek için, dere mahyada birleşen çatı yüzeyleri birbiriyle 90o açı yaparlar. Şet çatılarda dik açılı yüzeylere güneş ışığının en iyi alacak şekilde pencereler yerleştirilir. Şet çatılar genellikle fabrika, iş yeri, sera ve ahır binalarında uygulanırlar Kombine çatılar Kombine çatılar, çatı yüzeylerinin farklı yönlü ve kademeli olarak konumlandırılması şeklindedirler. Binayı kademelendirerek yüksekten aydınlatma imkanı sağlamaktadırlar. Kombine çatılar, fenerli ve şet çatılarda olduğu gibi genellikle fabrika, iş yeri, sera ve ahır binalarında uygulanırlar. 220 Planda çatı düzenlemesi Dikdörtgen planlarda çatılar, genellikle beşik yada kırma çatı olarak yapılır. Bina planının farklı birtakım şekillerden oluşması durumunda çatı planı, daha önce açıklandığı gibi birleşik kırma çatı şeklinde olur. Bu nedenle mahyaların, plan üzerinde çizilerek belirtilmesi yani, planda çatı düzenlemesi gerekir. Planda çatı düzenlemesi iki şekilde yapılabilir 221 Planı dörtgenler bölerek, Saçaklara paralel çizgiler çizerek. 222 37 Planı dörtgenlere bölerek çatı düzenlemesi Planda çatı düzenlemesi Planı dörtgenlere bölerek çatı düzenlemesi Planı dörtgenlere bölerek çatı düzenlemesinde; plan önce en geniş alandan başlanarak, bölünür. Bölünen plan üzerinde en geniş alandan başlanarak saçak köşelerinin açı ortayları çizilir. Açı ortaylarının uzantıları kesiştirilerek eğik mahyalar oluşturulur. Eğik mahyaların kesişme noktalarından saçaklara paraleller çizilerek yatay mahyalar oluşturulur. Diğer dörtgenler için oluşturulan eğik ve düz mahyaların uzantıları kesiştirilerek eğik, düşük ve dere; mahyalar çizilir. 223 Planı dörtgenlere bölerek çatı düzenlemesi 224 Planda çatı düzenlemesi Planda çatı düzenlemesi Saçaklara paraleller çizerek çatı düzenlemesi Çatı düzlemi planı çevresinden başlayarak eşit aralıklarla ve plan dolduruluncaya kadar, saçaklara paraleller çizilir. Paralellerin köşe yaptığı noktalar birleştirilerek eğik, düşük ve dere mahyalar oluşturulur. Saçaklara paralel olan içteki düz çizgiler ise, düz mahyaları meydana getirir. Saçaklara paraleller çizerek çatı düzenlemesi 225 226 TAŞıYıCı SISTEMLERINE GÖRE ÇATıLAR YAPILDIKLARI GERECE GÖRE ÇATI TÜRLERİ Asma Ahşap Çatılar Oturtma Ahşap Çatılar Çatılar, yapıldıkları gerece göre üç kısma ayrılır Ahşap çatılar, Çelik çatılar, Betonarme çatılar. 227 Yüklerini döşeme, duvar veya kirişler üzerine aktaran çatı sistemine oturtma çatı denilmektedir. Oturtma çatılar genelde diğer çatılarda olduğu gibi ahşap, çelik ve betonarme olarak yapılmaktadır. Oturtma çatı taşıyıcı sistemi belirli aralıklarla yapılan oturtma çatı makaslarından oluşur. Aynı düzlem üzerinde bulunan bırakma kirişi, dikmeler, kuşaklar, göğüslemeler ve merteklerden oluşan üçgen sisteme, çatı makası denir. Çatıyı taşıyan dış ve iç bölme duvarlarının eksenleri arasındaki açıklığının 4,00 metreyi geçtiği durumlarda, asma çatı uygulanır. Asma çatının taşıyıcı elemanları, oturtma çatılarda olduğu gibi, çatı makaslarıdır. Ancak burada makası oluşturan elemanların esas taşıyıcıları, çubuk denilen bırakma kirişi, gergi kirişi, askı ve payandalardır. Makas sistemi içerisinde bırakma kirişi ve askılar genellikle çekmeye, yanlama ve payandalar ise basınca çalışır. Ancak uygulanan makas sistemi içerisinde çubuğun, çekmeye mi yoksa basınca mı çalıştığı ve kesitlerinin ne olacağı, statik hesaplamalarla bulunur. Aşıklar ve mertekler ise, yine oturtma çatılardaki esaslara göre yerleştirilir. 38 Asma Ahşap Çatılar A OTURTMA AHŞAP ÇATıLAR D M ahya aşığı B K uşak lar G öğüslem e B D ikm e A ra aşık B D am lalık aşığı T ab an C D uvar H atıl B etonarm e döşem e A -A K esiti M ak as sistem i K uşaklar M ertekler A A D ikm eler M ak as sistem i M ahya aşığı A ra ara aşık D am lalık aşığı 229 230 Plan OTURTMA AHŞAP ÇATı ASMA AHŞAP ÇATı 231 OTURTMA VE ASMA ÇEŞİTLERİ A 7 A 232 ÇATı MAKASLARı 4 1 A 3 2 B 1 C 5 6 3 Tek dikmeli oturtma çatı E Konstrüksiyon aşığı D a 2 Tek askılı asma çatı Ara aşığı Dikme B Taban Damlalık aşığı C Bırakma kirişi İki dikmeli oturtma çatı A D B Kuşaklar C Duvar 8 Ara aşık 9 Göğüsleme B İki askılı asma çatı Mahya aşığı Dikme B Damlalık aşığı Taban Hatıl A-A Kesiti ÜÇ DIKMELI OTURTMA Betonarme döşeme ÇATı 234 10 Üç askılı asma çatı 39 Tek dikmeli oturtma çatılarda Tek dikmeli oturtma çatılar Mertek Mertek Mahya aşığı Yarım kırlanıç kuyruğu Kama Geçme Kama Kuşaklar Çift kuşak Çift kuşak Dikme 5/12 Göğüsleme Mertek 6/12 A noktası detayı Göğüsleme Kesit Göğüsleme Mertekler Kesit Dikme Dikme Mahya aşığı Kuşaklar Mahya aşığı Plan Mahya aşığı Kuşak Mertek Plan Mertek Mertek Kuşak Dikme Mertek Göğüsleme a b 235 236 Şekil 3 de A noktası tepe mahya-kuşak-mertek birleşim detayı görülmektedir. Şekilde 3 .a detayında kuşak mertek birleşimi yarım kırlangıç kuyruğu geçme ile yapılırken (b) detayında düz geçme olarak yapılmıştır. A noktası perspektif görünüş Tek dikmeli oturtma çatılar Tek dikmeli oturtma çatılar Mertek Dikme Dikme Taban Ankraj sistemi Dikme Ankraj sistemi Damlalık aşığı Bırakma kirişi Betonarme döşeme Bırakma kirişi Bitümlü karton Şekil 4 de B noktası damlalık aşığı-bırakma kirişi -mertek birleşim detayı görülmektedir. Bırakma237 kirişinin kargir yüzeye oturma noktası izole edilmiştir. Üç dikmeli oturtma çatılarda Şekil 5. C noktası için dikmenin bırakma kirişine veya betonarme döşemeye oturmasına ilişkin alternatif detay örnekleri 238 Üç dikmeli oturtma çatılarda M ertek h K uşaklar a Mertek Ara aşık A ra aşık Kuşaklar Dikme Göğüsleme D noktası detayı Şekil 10. da ara aşık-dikme-kuşak-mertek birleşimini gösteren alternatif detay örnekleri görülmektedir. Bu örneklerde bulunan farklılıklar mertek 239 aşık birleşiminde merteğin aşıga oturmasında geliştirilen geçmelerdedir. G öğüslem e B ulon 240 Şekil 11. D noktası perspektif görünüşü 40 AHŞAP ÇATILAR Çatıyı Oluşturan Elemanlar Çatıyı Oluşturan Elemanlar 1-) Bırakma kirişleri (Kesitleri 8 x 14, 8 x 16, 10 x 16, 14 x 20 cm gibi olur.) 2-) Yastık kirişleri (Kesitleri, 5 x 10, 8 x 16, 10 x 20 cm gibi olur.) 3-) Dikmeler (Kesitleri, genellikle 8 x 8, 10 x 10, 12 x 12 cm gibi kare olur.) 4-) Aşıklar (Kesitleri, 10 x 14, 12 x 16, 14 x 18 cm gibi olur.) 5-) Göğüslemeler (Kesitleri, 8 x 8, 5 x 10, 6 x 12 cm gibi olur.) 6-) Payandalar (Kesitleri, 8 x 14, 10 x 18 cm gibi olur.) 7-) Yanlamalar (Kesitleri, 8 x 14, 10 x 18 cm gibi olur.) 8-) Kuşaklar (Kesitleri, 5 x 10, 5 x 20 cm gibi olur.) 9-) Rüzgar kirişleri 10-) Mertekler (Kesitleri, 5 x 8, 5 x 10, 6 x 10, 6 x 12 cm gibi olur.) 11-) Yardımcı parçalar 12-) Örtü altı kaplaması 241 13-) Çatı örtüsü. (7) Çatıyı Oluşturan Elemanlar Bırakma Kirişleri Asma çatılarda, makasların açılmaya karşı olan gerilmelerini karşılar. Betonarme bir döşeme üzerine oturmayıp duvar, kiriş vb. iki mesnet üzerine oturan oturtma çatılardaki kirişlere de aynı isim verilir. Tek yada çift parça halinde yapılabilir. Kesitleri 8 x 14, 8 x 16, 10 x 16, 14 x 20 cm gibi olur. Yastık Kirişleri Bırakma kirişleri kanalıyla makaslardan aldığı çatı yükünü, üzerine oturduğu duvar, kiriş yada döşemeye aktarır. Kesitleri, 5 x 10, 8 x 16, 10 x 20 cm gibi olup, geniş yüzeyleri üzerine oturtulur. Duvar, kiriş yada döşemeye, blonlarla veya bağlantı demirleriyle 242 bağlanır. Çatıyı Oluşturan Elemanlar Dikmeler Aşıkların aldıkları yükü duvar, kiriş yada döşemeye aktarır. Kesitleri, genellikle 8 x 8, 10 x 10, 12 x 12 cm gibi kare olur. Aşıklar Merteklerin yükünü taşıyan kirişlerdir. Saçak üzerine oturana damlalık aşığı, saçaklarla mahya arasında olana orta aşık, mahyadakine ise mahya aşığı denir. Aşıklar yüklerini, bulunduğu yere göre duvar, kiriş, döşeme, dikme yada askılara verir. Kesitleri, 10 x 14, 12 x 16, 14 x 18 cm gibi olur ve genellikle 200 – 250 cm aralıklarla yerleştirilir. Göğüslemeler Dikmelerden, aşıkların altına vurulan ve genellikle 45 derece eğimli desteklerdir. Dikmelerin arasındaki açıklığın azaltılması ve ayrıca, çatının boyu yönündeki yatay hareketleri önleme görevi yaparlar. Kesitleri, dikme kesitlerine de uygun olarak 8 x 8, 5 x 10, 6 x 12 cm gibi olur. Payandalar Asma çatılarda, dikmelerden aldığı yükleri, bırakma kirişlerindeki düğüm noktalarına ileten, eğimli çubuklardır. Kesitleri, 8 x 14, 10 x 18 cm gibi olur. 243 244 Çatıyı Oluşturan Elemanlar Çatıyı Oluşturan Elemanlar Yanlamalar Asma çatılarda, aşıklardan askılara (dikmelere) gelen yükleri, duvarlara ileten çubuklardır. Kesitleri, 8 x 14, 10 x 18 cm gibi olur. Kuşaklar Bir çatı makası üzerinde bulunan dikme, aşık, yanlama ve mertekleri, her iki yüzeyden birbirine bağlayan çubuklardır. Bağlandıkları parçalara kertme ile geçerek, birleşme noktalarını kuvvetlendirirler. Kesitleri, 5 x 10, 5 x 20 cm gibi olur. 245 Rüzgar Kirişleri Çatı makaslarının, rüzgar etkisiyle devrilmelerini önlemek için, çatının her iki tarafındaki ilk iki ve son iki makasların arasına, çaprazlamasına çakılan kirişlerdir. Yalnız merteklerle oluşturulan küçük çatılarda, mertek altlarına çakılan bağlantı kirişleri de aynı görevi yapar. Bu rüzgar bağlantıları bazı durumlarda, gergili demir çubukları da sağlanabilmektedir. Mertekler Aşıklar üzerine otururlar ve örtü altı kaplamasının yükünü taşırlar. Kesitleri, 5 x 8, 5 x 10, 6 x 10, 6 x 12 cm gibi olur ve 4060 cm aralıklarla yerleştirilir. 246 41 Çatıyı Oluşturan Elemanlar ÇATıYı OLUŞTURAN ELEMANLAR Yardımcı Parçalar Çatı elemanlarının birbirleriyle bağlantılarını sağlamak amacıyla kullanılan bağ ve askı demirleri, perçin, blon denilen parçalardır. Çatı Örtüsü Rüzgar, sıcak, soğuk gibi dış etkileri karşılayarak kar ve yağmur sularını da alta geçirmeden, düzenli bir şekilde dere ve oluklara akıtan gereçlerdir. Kiremit, etermit, alüminyum, bakır ve galvanizli saç, arduaz, PVC plaka gibi su geçirmeyen örtü gereçlerinden oluşur. Gereçlerin özelliğine ve çatı eğimine uygun olarak, altındaki örtü altı kaplamasına, bağ gereçleriyle bağlanır. 247 248 KIREMIT ÇATı KAPLAMALARı SHINGLE (ŞıNGıL) ÇATı KAPLAMALARı 250 249 POLIKARBON ÇATı KAPLAMALARı ALÜMINYUM LEVHA ÇATı KAPLAMALARı 251 252 42 ÇIMENTOLU LEVHALAR (ATERMIT) UZAY KAFES SISTEMLERI Üç ayrı düzlemdeki çubuk elemanların bir noktoda birleşmesinden oluşan ve statik olarak üç doğrultudada çalışan modüler sistemlerdir. Büyük açıklıkların geçilmesinde eskiden kullanılan öngermeli beton, klasik çelik makas sistemleri veya benzeri sistemler yerine artık daha ucuz ve uygulaması daha kolay olan UZAY KAFES SİSTEMLER kullanılmaktadır. Uzay sistem tasarımları mimari veya statik konstrüksiyona bağlı olarak pramit, küreselkabuk, silindir, elipsoid yay vb. gibi çok çeşitli geometrik formlarda yapılabilir. 253 254 UZAY KAFES SISTEMLERI UZAY KAFES SISTEMLERDE DÜĞÜM NOKTALARı Uzay kafes sistemlerde çubukların birleşim noktaları küre formunda ve sıcak dövme ile şekillendirilmiş çelik malzemelerden oluşur. Kürelere projenin gerektirdiği kadar cıvata deliği açılıp diş çekilebilir. Sistemin çubuk elemanlarının uçlarındaki civataların kürelerde açılan deliklere bağlanması ile sistem örülür ve tamamlanır 255 256 UZAY KAFES SISTEMLERDE DÜĞÜM NOKTALARı PENCERELER 257 43 Tanım : Bina içi bölümlerinin doğru olarak aydınlatılması ve havalandırılması, içeriden bir görünüş olanağı sağlanması, bina cephelerinin görünümünün güzelleştirilmesi için genellikle dış, bazen iç duvarlarda yapılan elemanlardır. PENCERELERİN GÖREVLERİ İç hacimlerin yeterli ölçüde aydınlatılmasını sağlamak, Etkili bir havalandırma sağlamak, İç hacimlerin dışla bağlantısını kurmak, Hacimlerin yerleşme düzenine katkıda bulunmak, Sıcak,soğuk, yağmur, rüzgar ve gürültüye karşı korumak, Işık ve güneşe karşı korunum sağlamak, Kolay kullanış ve rahat temizlik yapmayı sağlamak. PENCEREYİ OLUŞTURAN ELEMANLAR Pencere kasası : Pencerenin duvarla birleştiği yer olup ,pencere boşluğu içinde çerçeve şeklinde pencerenin duvarla bağlantısını sağlayan kısımdır. Pencere kanatları : Yapıldığı mahallerin havalandırılmasını ve bazende geçişi sağlayan,pencere kasasına hareketli olarak takılan kısımdır.Kanatların kullanışlı olması için 30-70 cm arasında seçilmelidir. PERVAZLAR: KASA DUVARDAKI YERINE TESPIT EDILDIKTEN SONRA ARADA KALAN BOŞLUKLARı KAPATMAK MAKSADı ILE PENCERELERDE IÇ KıSıMDAN PENCERE BOŞLUKLARI UYGULANıR VE KAPıLARDAKI GIBI KÖŞELERDEN BIRLEŞTIRILIR. Pencere boşluklarının şekil ve boyutları, yapıldığı binanın özelliğine, kullanım maksadına, iklim koşullarına, pencere kasa ve doğramasının yapılacağı malzemenin cinsine, pencerenin tipine göre değişir. Genel olarak bina içi bölümlerinin doğal aydınlatılması için yapılan pencerelerde, pencere alanının oda döşemesine olan oranı; 1/3 ile 1/10 arasında değişir. Çalışma odaları ve bürolarda 1/3 – 1/5, Oturma ve yatak odalarında 1/5 – 1/10 arasında alabilir. 44 PENCERE GENİŞLİKLERİ Tek kanatlı pencere .30-70 cm Çift kanatlı pencere :1.20-1.40 m Üç kanatlı pencere :1.80-2.10 m Dört kanatlı pencere:2.40-2.80 m genişliğinde olabilir. Sabit camlı kısımların genişliği temizlik yapılmasına imkan vermelidir. Sabit cam 1.50 m.den daha geniş olmamalıdır. Döşemeden pencere alt kenarının yüksekliğine denizlik yüksekliği yada Atika duvar denir . Pencere alt kenarı ile duvar üstüne 5 cm kalınlığında, duvar sınırını 5cm ve pencere yan duvarlarını 5 er cm geçen mozaikli beton ,mermer vb. malzeme ile yağmur, rutubet , buğu akıntısının mahal iç kısmı ve duvar dışını koruması amacı ile yapılan yapı elemanına denizlik denir. PENCERELERDE OLMASI GEREKEN ÖZELLİKLER Hafif olmalı, Kanatları kolay açılıp kapanmalı, Camları kolaylıkla değişebilmeli, Hava ve yağmuru sızdırmamalı, Görüntüsü güzel olmalı, Sağlam ve ekonomik olmalıdır. PENCERE YÜKSEKLİKLERİ Pencere yüksekliği, lento ve korkuluk yükseklikleri toplamının, hacim yüksekliğinin çıkarılmasından kalan kısımdır. Oturma hacimlerinde : 0-90cm Mutfaklarda : 125cm Çalışma hacimlerinde : 90-100cm WC,kiler vb. : 130-150cm olmalıdır. YAPIM ŞEKİLLERİNE GÖRE PENCERELER Normal kanatlı pencere Geriye devrilir pencere Üstten dışarıya açılır pencere Düşey döner pencere Yatay döner pencere Normal kanatlı ve içe devrilir pencere Sürme pencere Düşey tip pencere 45 DOĞRAMA MALZEMELERINE GÖRE PENCERELER 1. 2. 3. AHŞAP PENCERELER AHŞAP MALZEME KULLANıLARAK YAPıLAN PENCERELERDIR. Ahşap, Metal (alüminyum, çelik, bronz) Plastik İŞLENMESI KOLAYDıR. SERT AĞAÇLAR TERCIH EDILIR PVC VE METAL PENCERELER GENEL ÖZELLİKLERİ: Plastik pencereler, estetik, fonksiyonel ve kaliteli yapı malzemesi gereksinmelerine katkıda bulunmuş ve modern boyutlar kazandırmıştır. Bakım kolaylığı, uzun ömrü ve kalıcı güzelliği ile plastik doğramalar her türlü yapılara uyum sağlamakta ve tercih edilmektedir. Profillerin içlerine rüzgar güçlerine karşı metal takviye profilleri yerleştirilir. Profil kalınlıkları 3mm.dir. Malzeme yanıcı değildir, alev aktarmaz, ateş kaynağının değdiği noktada klor gazı alevi söndürür. Boya ve bakım gerektirmez. Yağmur ve rüzgardan etkilenmez. Şişmez, çalışmaz, deforme olmaz. Yaklaşık %50 yakıt tasarrufu sağlar. Gürültüye karşı yalıtım sağlar. Sert PVC den imal edilmiş pencerelerdir. Ülkemizde PVC pencereye ilgi 1970li yıllardan sonra başlanmıştır. Ancak ilk çıkış için on yıl daha beklemek gerekmiştir. METAL PENCERELER Pencere Elemanları: Kasa:pencerelerde sabit duran çerçevedir. havalandırmayı sağlayan hareketli çerçeve elemanlarıdır. Menteşeler: Germen menteşe, yaprak menteşe ve mil menteşe kullanılır. Kilitleme elemanları: Makaslar, pimler. Kanat:pencerelerde 46 HAFİF METAL (ALÜMİNYUM) PENCERELER: Yaprak menteşe GERMEN MENTEŞE Mil Menteşe Pomel menteşe Alüminyum ile imal edilen pencerelerde de alüminyum kapılardaki yapım esasları özellikleri, tespiti ve montajı geçerlidir. Pencereler, Alüminyum profillerden faydalanarak yapılır. Bu profiller genellikle 6m lik boy halinde bulunur. Kapılarda olduğu gibi, hafif, paslanmaz, boyama problemleri yoktur. Bu nedenle kullanım alanları artmıştır. Alüminyum pencere yapımında da birleştirmeler vidalı, perçinli veya tırnaklı geçme şeklinde olmaktadır. Alüminyum doğramaların demir doğramalara karşı dezavantajı demir doğramalar kadar, sağlam ve uzun ömürlü olmamalarıdır. Alüminyum pencerelerde, pencere alanı, bulunduğu hacmin döşeme alanının 1/6 ve 1/8 ine göre projelendirilir KAPILAR Kapı, yapıda açıklıkları örten hareketli bir yapı elemanıdır. Görevi; iç hacimlerden birbirine geçmeyi, dışarıdan iç hacimlere girmeyi ve hacimlerin birbirine karşı kapanmasını sağlamaktadır. Bu kapanış sağlanırken, emniyetinde sağlanması gerekir. Dış kapı olması halinde, her çeşit dış etkilere karşı koruyucu olması istenir. Kapıların büyüklük ve kanat sayıları, bina içinde veya dışında olduğuna göre, binanın tümü ve iç hacim oranlarıyla uygun oranda seçilmiş olmalıdır. Bir iç kapının bulunduğu hacimlerin fonksiyon ve önemine göre, değişik malzeme ve boyutlarda olması mümkün olduğu gibi, bir dış kapının da, bina ana girişini belirlemesi nedeniyle, etkileyici ve belirgin bir yeri ve görünüşü olmalıdır. 47 Kapının Plandaki Yeri: Kapılar binada içte ve dışta olmak üzere birbirine tamamen ayrı iki noktada bulunur. İç kapılar oda kapıları; mutfak, banyo, wc gibi hacimlerde, bodrum katı hacimlerinde ve toplu konut giriş kapıları olarak görev yaparlar. Dış kapılar, bina esas kapıları, balkon kapıları, bodrum kat, bahçe çıkış kapıları, garaj, ahır kapıları ve bahçe kapılarıdır. İç ve dış kapılar gerek malzeme, gerek konstrüksiyon bakımından büyük değişlik gösterirler Kapı Genişliği: Kapıların genişlikleri bağlı bulundukları hacimlerin amacına göre saptanır. Daire kapılarında genişlik en az 1m olmalıdır. Yaşama hacimleri için kapı genişliği 90 cm olması gerekir. Böylece eşya taşınması kolaylaşır. Konutlarda eşya yerleştirme bakımından her m alan ve hatta her cm değerli olduğundan kapıların gereksiz yere büyük tutulması zorluklara neden olur. Duş, wc, kiler gibi hacimler için 70 cm temiz açıklık yeterli olarak kabul edilir. Kapıların Açılış Yönü ve Duvardaki Yeri: Kapılar, iç ve dış kapı olma durumuna göre değişik şekillerde açılırlar. İç kapılar, hacim içine ve dışına doğru açılırlar ve içe açılan veya dışa açılan kapı adını alırlar. Konutlarda kapılar hacim içine açılırlar, toplu çalışılan hacimlerin kapıları koridor tarafına açılır. Duvar ortasına yerleştirilen kapı büyük hacimlerde etkili bir görünüş sağlar. Küçük hacimlerde böyle bir tertip eşyaların yerleşmesi açısından zorluk teşkil eder ve yer kaybına neden olur. Kapı Yüksekliği: Kapılarda yükseklik, 205-215 cm arasında seçilebilir, daha fazla yükseklikler konut dışında kalan ve büyük hacimleri olan binalar için uygun olur. Bazı eski binalarda, katların yüksek oluşu nedeniyle 250300 cm yüksekliğe kadar kapıların kullanıldığı görülür.Kapı yüksekliği, tavan yüksekliğine göre saptanır. Ancak sınır ölçülerinin de dışına çıkılmaması gerekir. Yüksekliğin, saptanmış olan genişliğine uygun bir oranda seçilmesi gerekir. Yukarda belirtildiği gibi, büro hacimlerinde, sınıflarda, mağaza, büyük lokanta, toplantı salonları, sinema, tiyatro gibi binalarda, bir panik çıkması halinde kapı önünde yığılma tehlikesi olduğundan, doğrudan açık havaya, veya koridora açılan kapılar kullanılmalı, kaçış yönü serbest kalmalıdır. Kapı yüksekliği ana giriş kapılarında (2.10) m. den, oda ve servis kapılarında (2.00)m. den az olamaz. Kapıyı Oluşturan Kısımlar 1. Kapı kanadı: Kapının hareketli kısmıdır. Bir kenarından menteşe ile kasaya bağlanır. Bu kenar hareketi, diğer kenar da kilit takılarak kanadın kasaya sabitlenmesini sağlar. Kapı kanadı normal yapılarda 80-100 cm, genel girişi sağlayan yapılarda 100-110 cm olarak kapının bulunduğu mahalin girişçıkış sirkülasyon yoğunluğu ve o mahal e girebilecek eşyaların boyutlarına göre kapı boşluğu daha da fazla yapılır; ancak, birden fazla kanat oluşturulur. 2. Kapı kasası: Kapı kanadının açılıp kapanabilmesini sağlayan, menteşe ve kilit gibi kapı aksamının takıldığı ve kapı boşluğunun kenarındaki duvara kolona ve kirişe bağlanan kısmıdır. Kapının hareketli kısmı (kapı kanadı) bir menteşe ile bu kasaya takılır. Böylece hareket sağlanmış olur. Dişli duvarda Telaro kasa Dişsiz duvarda Telaro kasa Bazı kasa çeşitleri vardır. Bunlar; 1. 2. 3. 4. Telaro kasa Blok kasa Derin kasa Karma kasa 1. Telaro kasa: Kapılarda, kalınlığı kapı kanadı kalınlığında olan (45mm) sabit bölüme, pencere telarosundan farklı olmaması nedeniyle bu adı alır. Telaro kasa, duvar yanak yüzeylerinin ayrıca kaplanması gerekmediği hallerde kullanılır. Genişlikleri duvardaki bağlanış biçimine göre değişiklik gösterir. İç kapılarda kullanılmakla beraber, dış kapılarda, ahşabın korunması suretiyle kullanılır. İç kapılarda, kapı boşluğu yanakları dişsiz olması nedeniyle, konum yeri ortada veya duvar yüzeyiyle aynı düzlemde kalabilir. Dişli bitişlerde diş derinliği üzerine basar. Telaro kasada gömme takozlara gerek yoktur; bu kasalar duvara demir kenetlerle bağlıdır. 2. Blok Kasa: Dış kapılarda genellikle ağır olan kanat, boyutları büyük olan blok kasa üzerine asılıdır. Çift katlı dış kapılarda blok kasa kullanılması kalınlaşan kapı kanadıyla detay bakımından daha uyumlu çözüm vermektedir. Blok kasalar dişsiz duvarda, kanadın açıldığı tarafa, duvar yüzüne, duvar yanaklarına ya da dişli biten duvarda diş içine otururlar. Blok kasaların duvara bağlantısı demir kenetlerle olur. Blok kasalar çıtalar yardımı ile veya kendinden profillendirilerek zengin görünüş elde edilir. 48 3. Derin Kasa: Duvarın yanak kısmını tümü ile örten bir kaplama durumundadır. Duvar köşelerinde sıva bitişini korur;duvar köşelerinin açık bırakılması mümkün olmakla beraber sıvanın kırılma ve açılma sakıncası her zaman vardır. Derin kasa bitişleri sıva ile kasa bileşimindeki ara kesitin örtülmesi için yeterli değildir. Bunun için kasa ile sıva birleşim yerlerine çıta çakılır(Pervaz). Derin kasalarda derinlik duvar kalınlıklarına göre belirlenir. Kapı boşluğuna takozlarla bağlanır. 4. Karma Kasa: Telaro, blok ve derin kasanın birleşmesinden oluşan kasalardır. Bu kasalar gizli kapı, çarpma kapı ve çift kapı gibi özelliği olan kapılarda kullanılır. Çift kapılarda aynı yöne açılan kanatlarda birinin daha küçük olması gerektiğinden küçük kanadın açılabilmesi için derin kasaya telaro kasanın eklenmesi gerekir. Duvar yüzü ile aynı düzlemde kalması gereken ve gizli kapı adını alan kapıların da bulunduğu iki hacimden birinde belirsiz kalabilmesi; kumaş veya kağıt kaplanabilmesi için derin kasaya blok ya da telaro kasa eklenmelidir. Çarpma kapılarda yalnız telaro ya da blok kasa uygulamak ve kanadı bu kasalara asmak mümkün olmakla beraber tek başına bakılırsa, duvarın her iki yüzünde köşeler, sıvanmış halde açık kalır, kırılıp bozulma durumu oluşur. Ayrıca itinalı kapı yapımında derin kasa kullanılmaması görünüşü olumsuz etkiler. Bina kapıları kullanma yer ve şekline göre 8 şekilde incelenir; Kapıda sabit bölüm kasalar ve kapı boşluğu 1. Kasa 2. Pervazlar 3. Derz örtü çıtaları 4. Sıva mastar çıtaları 5. Kasa bağlantı takozları 6. Kanat terazi kamaları 2. Armonik kapılar: Bu tür kapılarda kanatlar ortalarından lentodaki raya asılmıştır. Bu nedenle ayırdığı hacimlere yarım, yarım girer, fazla çıkıntı yapmazlar. 1. Çarpma kapılar: Çarpma kapılar, her iki yöne açılabilen kapılardır. Özel, yaylı menteşelerle her iki tarafa hareket edebilirler. Giriş - çıkışın fazla olduğu binalarda, büyük mutfaklarda görevlilerin devamlı giriş çıkışı için çok elverişli olur. Bu kapıların, her iki taraftan gelenlerin görülebilmesi için camlı olmaları gerekir. Çarpma kapılar tek veya iki kanatlı olurlar. Tek kanatlı İki kanatlı 3. Katlanır Kapılar: Kanat sayısı birden fazladır. Geniş kapı boşluklarında kullanılır. Kanatların uzun kenarlarından birine eklenir. Bunlar bîr sürme düzeni ile askıya alınırlar. Yana itilen kanatlar katlanarak açılır. Açıklığın tamamı kullanılmak İsteniyorsa, katlanır kapı uygulaması yapılır. Bu kapılarda açıklıklar büyük ise et kalınlığı 3 mm olan süper profil veya akrilikli kullanılır. 49 4. Akordeon kapılar: Bu tür kapılar geniş ve yüksek duvar boşluklarında daha uygun bir ayırıcı elemandır. Kapanma sırasında iki yüzeyi oluşturan kanatlar birbirinden ayrılarak kendi üzerine katlanırlar. İki yüzey kaplaması arasında kalan mafsallı makaslar bu katlanmayı sağlar. 6. Garaj kapıları: Garajlarda, büyük menteşelerle asılı ağır kanatlı kapılar yerine mafsallı sürme kapılar kullanmak daha pratik olmaktadır. Sürülüş ya yalnız bir tarafa, yada büyük kapılarda olduğu gibi, iki kanat, ayrı ayrı sağa-sola ayrılır. Bu kapılarda ilk kanat, yana sürülüşü kolaylaştırmak için, yan dönel kanat olarak düzenlenir. Bu yan dönel ilk kanat, garaja girişçıkışı da sağlar. Garaj kapıları yatay sürülerek açılabildikleri gibi, düşey sürmeli veya basküllü olarak da açılabilirler. 8. Yangın Kapısı: Yangın kapılarının tek kanat, çift kanat ve camlı modelleri mevcuttur. Kapılar 60, 90 ve 120 dakika yangına dayanım özelliğine sahiptir. Genel özellikler: 1. Kapı kasalarında 2mm, kanatta 1,5mm galvaniz sac kullanılmaktadır. 2. Kapılar epoksi polyester toz boya ile boyanmaktadır. Standart renk RAL 9002’dir. 3. Kasada ısı etkisiyle genleşen intumesan fitil kullanılmaktadır. 4. Kapı kasaları Z tipi olup, talep üzerine ayarlı kasa imal edilmektedir. 5. Sürme kapılar: Yan dönel kapıların hacimlerde, eşya yerleşimi bakımından zorluklara neden olması halinde sürme kapılardan yararlanmak mümkündür. Sürme kapıda kanatlar üstten lento ya, ray üzerinde hareket eden makaralar yardımı ile asılıdır. Ayrıca alttan döşeme içine gömülmüş raylar yardımı ile sarsılmadan, yalpasız hareket sağlanır. 7. Döner kapılar: Bina esas girişinde rüzgarlık görevini yaparlar, bir eksen etrafında 2, 3, 3 kanat halinde olurlar, rüzgar ve gürültünün bina içine girmesini önlerler. Çok giriş – çıkışı olan, halka açık binalarda kullanılırlar. İki kanatlı döner kapılar hava akımını tam önleyemediği için pek kullanılmazlar. İmalatında kullanılan Malzeme çeşitlerine göre kapılar 7’ye ayrılır. Bunlar; 1. Cam kapılar: Binalarda az kullanılan bir kapı türüdür. Daha çok girişin güzel olması istenilen binalarda ve vitrinlerde kullanılır. Cam kapılar bir veya iki tarafa açılıp kapanabilen çarpma kapı şeklinde tavlanmış camdan yapılır. Tavlanmış cam plaka basınç ve çarpmaya karşı normal olanlardan daha çok dayanımlı ve esnektir. Ancak tavlama işleminden sonra hiçbir şekilde kesilmez, delinmez ve şekli değiştirilmez. Kullanılan camların kalınlıkları 12mm ve 18mm’dir. 50 2. Metal kapılar: Ahşap kapılara kıyasla daha dayanıklı, olduklarından binaların girişlerinde, endüstri yapılarında kullanılır. Kapı yapımında en çok kullanılan metaller, alüminyum ve karbon çeliğidir. Bronz, paslanmaz çelik ve bakır da kullanılır. 4. Alüminyum kapılar: Alüminyum kapılarda kasa ve kanatlar özel olarak çekilmiş alüminyum profillerden yapılır. Kasa için kullanılan en az 3mm kalınlığındaki alüminyum profiller duvara özel levha bağlayıcılar ile bağlanır. Profiller birbirine alıştırıldıktan sonra alüminyum vida, cıvata ve perçinler kullanılarak birleştirilir. Kapı kalınlıkları 30-35mm, seren e üst başlık 55-120mm, alt başlık 100-250mm arasında değişir. Aynalı kapıların tablaları alüminyum yüz levhaları veya cam ile yapılır 6.PVC Kapılar; Plastik kapılar, Sert PVC (Poly Vinil Klorür)'den imal edilirler. Plastik kapı doğramaları imal edildikleri profillere göre isimler alırlar. Genel Özellikleri: 1. Üstün izolasyon tekniğine ve özelliklerine sahiptir. Bu özelliği ile gürültü ve ısı kaybının minimum seviyede kalmasını sağlar. 2. Akrilik renkler ve laminatlı desenler ile estetik bir görünüm sağlar. 3. Dış darbelere karşı dayanıklı olup yanmaz, sudan, nemden ve asitlerden etkilenmez. 4. Şişmez, bakım gerektirmez, uzun ömürlüdür. 5. Kapı sistemlerine, dış kapı kilidi, iç kapı kilidi, WC kapı kilidi, kapı kolu ve ispanyolet takılabilir. 6. Kör kasalı uygulama ile inşaatta arzu edilen kalite ve güzelliği korur. 7. Karma kapılar: Dış ve iç kapıları meydana getiren kapı ile kanatları ahşap, metal veya her iki malzeme kullanılarak yapılır. Karma kapılarda genellikle kasa metalden ve kanat ahşaptan yapılır. Menteşe kasaya kaynatılır ve ahşap kanata vidalanır. Ahşap kanadın üzerine galvanize edilmiş çelik veya mobilya çeliği levhaları yapıştırılarak hazırlanır. Metal levha olarak bakır, bronz, alüminyum ve paslanmaz çelik de kullanılır. 3. Ahşap kapılar: Binalarda kapılar genellikle ahşaptan yapılmaktadır. Ahşap kapı doğramaları kapı kasa ve kanadını yapılış yer ve şekline göre isim alır. Genellikle binaların iç kapılarında iğne yapraklı, dış kapılarda sert ağaç kullanılır. Ahşap kapı doğramaları, ahşap kasa ve kanatlardan oluşur. 5. Çelik kapılar: Karbon çeliği kullanılan metal kapılarda L, T, ve U profilleri yanı sıra mat çelik T, Z, ve L profilleri kullanılır. Metal kapıların kasaları açık profillerden kullanılacağı yer ve duvarın durumuna göre değişir. Genellikle kas içine kaynatılan özel levha bağlayıcılar kullanılır. Metalden yapılan kapılar genellikle tablalı ve camlı cya prese olarak yapılır. Kapı ortasındaki boşluklara 1-1,5mm kalınlığında saç levhalar kaynaklanarak ve düzgünce taşlanarak birleştirilir. Ahşap, Alüminyum ve Pvc Kapıların Kıyaslaması Kapı ve pencere üretiminde ana maddeyi kereste türleri, alüminyum ve plastik oluşturmaktadır. Plastik bugün, sanayinin birçok dalında geniş kullanım alanı bulan bir malzemedir. Plastikten yapılan PVC kapı ve pencerelerin yapımında yoğun olarak kullanıldığını görüyoruz. Hafif metal ve PVC sistemlerinin uzun ömürlü olması, hava ve iklim şartlarından fazla etkilenmemesi, paslanma ve korozyon risklerinin az olması, kimyasal maddelere karşı davranışının üstün oluşu ahşaba göre daha avantajlı kılmaktadır. Ahşabın avantajı ise estetik görüntüsüdür. Diğer taraftan, periyodik olarak zorunlu olan bakımıdır. Bu nedenle sert PVC, ahşaba göre bakım gerektirmeyişi önemli bir avantaj olarak görülmektedir. Alüminyum ise çok değişim ve sınırsız uygulama imkanları ile tasarımcılar kamu binalarında tam istediklerini sunma gibi bîr özelliği vardır. Maliyet bakımından en ekonomik uygulamayı PVC'Ierle sağlanmaktadır. Daha sonra ahşap, en pahalısı ise maliyeti hafif metallerdir. 51