Ayakta Zapturapt

T.C.
MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI
ORTA ÖĞRETİM PROJESİ
HAYVAN SAĞLIĞI
AYAKTA ZABTURABT
ANKARA, 2009
Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller;

Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 04.09.2008 tarih ve 182 sayılı Kararı ile
onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak
yaygınlaştırılan çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri
kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır).

Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye
rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve
geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında
uygulanmaya başlanmıştır.

Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği
kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması
önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir.

Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik
kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler.

Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır.

Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında
satılamaz.
İÇİNDEKİLER
i
AÇIKLAMALAR
KOD
ALAN
Hayvan Sağlığı
DAL/MESLEK
Veteriner Sağlık
MODÜLÜN ADI
Ayakta Zapturapt
MODÜLÜN TANIMI
Hayvanları ayakta uysal hale getirebilme ile ilgili temel
bilgi ve becerilerin kazandırıldığı öğrenme materyalidir.
SÜRE
40/24
ÖN KOŞUL
YETERLİK
Hayvanları Ayakta Uysal Hale Getirmek
Genel Amaç
Bu modül sonunda gerekli ortam sağlandığında
hayvanları ayakta uysal hale getirebileceksiniz.
MODÜLÜN AMACI




Amaçlar
Sığır cinsi hayvanları ayakta sabitleyebileceksiniz.
Tektırnaklı hayvanları ayakta sabitleyebileceksiniz.
Koyun ve keçileri ayakta sabitleyebileceksiniz.
Köpek ve kedileri ayakta sabitleyebileceksiniz.
Ortam: Açık veya kapalı alan, aydınlık sınıflar, hayvan
barınakları, veteriner klinikleri, hayvan hastaneleri ve
mezbahalar.
EĞİTİM ÖĞRETİM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
ÖLÇME VE
DEĞERLENDİRME
Donanım: Bilgisayar, projeksiyon cihazı, yazıcı,
yavaşa, urgan, muşet, hayvanları tutma ve yakalama
sistemleri, sargı bezi, bez şerit, ağızlık, maske, beş parmak
eldiven, önlük, gözlük, çeşitli boy ve özellikte ağızlıklar, ip,
halat vb.
Modülün içinde yer alan, her faaliyetten sonra verilen
ölçme araçları ile kazandığınız bilgileri ölçerek kendi
kendinizi değerlendireceksiniz.
Öğretmen, modülün sonunda, ölçme aracı ( test, çoktan seçmeli,
doğru-yanlış, vb. ) kullanarak modül uygulamaları ile
kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek değerlendirecektir.
AÇIKLAMALAR
ii
GİRİŞ
GİRİŞ
Sevgili Öğrenci,
Hayvanlara yapılacak müdahalelerde gerekli önlemleri almanız kendi
güvenliğiniz ve sağlığınız için önemli olduğu kadar müdahale edilecek hayvanın
zarar görmemesi için de önemlidir. Kliniğe gelen hayvanlarda oluşabilecek endişe ve
korkuya bağlı stres, hayvanların daha agresif ve saldırgan olmalarına sebep olabilir.
Hayvanlara yapılacak müdahalelerde müdahale öncesi hayvanlar mutlaka
zabturabt altına alınmalıdır. Böylece sizlerin, hayvan sahibinin ve hayvanın zarar
görmesi engellenebilecektir. Bu modülde hayvanın yatırılmasına gerek duyulmadan
yapılacak işlemlerde hayvanın ayakta uysal hale getirilmesi için zabturabt teknikleri
ve bu esnada kullanılan araç gereçler açıklanacaktır. Çok basit gözüken bazı kurallar
ve teknikleri uygulamak meslekî yaşantımızda olası kazaları engelleyecektir.
Hayvan sahibinin ısırmaz, birşey yapmaz, tepmez, tırmalamaz vb. gibi sözleri
sizin güvenlik tedbirleri almanıza engel olmamalıdır. Bu modül, hayvanaların ayakta
zabturabtına yönelik olarak meslek yaşantınızda çok sık kullanacağınız bilgi ve
becerileri içermektedir.
Meslekî hastalık ve kazalara uğramadan çalışmanız dileğiyle başarılar dilerim.
1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
Tekniğine uygun olarak sığır cinsi hayvanları ayakta sabitleyebileceksiniz.
ARAŞTIRMA


Sığırların ayakta zapturaptının meslek hastalıkları veya kazaları yönünden
önemini araştırınız.
Sığırların zapturaptında kullanılacak malzemelerin neler olduğunu araştırınız.
1. SIĞIR CİNSİ HAYVANLARIN AYAKTA
SABİTLENMESİ
Hayvanlara yapılacak en basit müdahalelerde dahi gerekli tedbirleri mutlaka almamız
gerekir. Eğer gerekli önlemleri almazsak hoş olmayan sonuçlar ile karşılaşabiliriz. Hayvana
yapılacak müdahale esnasında hayvandan insana geçebilecek zoonoz hastalıklara karşı özel
tedbirleri de almak gerekir. Veteriner sağlık teknisyeni olarak yapacağınız çalışmalar
hayvanla doğrudan temas ile olmaktadır. Yapacağınız müdahale ne kadar basit olursa olsun
hayvanın zapturapt altına alınması gereklidir. Bunu kendimiz yapacağımız gibi hayvan
sahibine de yaptırabiliriz.
Hayvanın iyi tutulmamasının sonuçları bizleri direkt olarak etkileyeceğinden bizim
dışımızda hayvanı tutanlardan da tekniğine uygun olarak hayvanı tutmasını sağlamalıyız.
Hayvanın yanlış tutulmasına anında müdahale etmeli, hayvanı tutacak kişiye nasıl tutması
gerektiğini uygulamalı olarak göstermeliyiz. Aksi halde hayvanın yapacağı hamleler telafisi
mümkün olmayan sonuçlar doğurabilir. Örneğin hayvanın boynuzu yüzümüze, gözümüze vs.
gelerek kör olmamıza veya ciddi bir şekilde yaralanmamıza sebep olabilir. Aynı zamanda
hayvanın kendine zarar vermesiyle de sonuçlanabilir.
1.1. Sığırlara Yaklaşma ve Sabitleme Teknikleri
Sığırlar yularlarından bir yardımcı tarafından tutulur. Bu yardımcı boynun yan
tarafında bulunursa hayvan daha sakin durur ve müdahale eden kişi herhangi bir boynuz
darbesinden de korunmuş olur. Sığırları tutmak için yaklaşırken sert ve ani hareketlerden
kaçınmalı, elle temas ederek hayvan okşanmalı ve sevilmelidir. Böylece hayvanın
uysallaşması sağlanmalıdır.
2
Sığırlar genelde sakindirler. Her türlü müdahaleye izin verirler. Yalnız boğalar ve
mandalara yapılacak müdahaleler zor ve tehlikelidir.
Şekil 1.1: Sığırlara yaklaşırken duracağınız yer
Sığırları tutarken eğer varsa başlarındaki yulardan yararlanabiliriz. Eğer başında yular
yoksa bir ip yardımıyla şekil 1.2 ve 1.3’teki gibi hayvanı tutabiliriz. Sığırları yularlarından
tutarken yuları elimize bağlamamalıyız. Aksi takdirde hayvanın aşırı tepki vermesi ve
ürkmesi sonucunda tutan kişiyi yerlerde sürükleyerek zarar verebilir.
Şekil 1.2: Geçici yular bağlamak
Resim 1.1: Yular ve bağlanışı
3
Sığırların başları yular başlık ile sağlam bir yere bağlandıktan sonra sol elle sol
boynuzundan tutulur. Boynuzun sivri uç kısmının açıkta kalmamasına dikkat etmeliyiz.
Açıkta kalan boynuzun sivri ucu hayvanın sert hareketleri sonucunda yaralanmamıza sebep
olabilir.
Şekil 1.3: Sığırın Septum nasi’den tutulması
Sağ elimizi ise iki boynuz arasından ve alın üzerinden kaydırarak baş ve orta
parmaklarımızla Septum nasi’ den sıkarız. Diğer bir yardımcı kişi de kavram bölgesinden
tutar. Vücudumuzu yan çevirerek bacaklarımızla hayvanın vücuduna dayanarak ve kuvvet
alarak hayvanın istenmeyen hareketlerini sınırlamalıyız. Septum nasi’den sıkma işini muşet
dediğimiz aletlerle de yapabiliriz. İri cüsseli ve huysuz hayvanlarda muşet ile tutarak
hayvanın hareketlerini sınırlandırmak oldukça kolaydır. Bazen muşetin ucundan bir ip
geçirilir ve bu ipin uçları boynuzlar çevresinden dolandırılarak alın üzerinde bağlanır.
Muşete bağlı bu ip çekilerek hayvan uysal hale getirilir.
Resim1.2: Çeşitli muşetler ve muşetin uygulanışı
Boğaların Septum nasi’sine kalıcı bir halka takılır. Halkaya uzaktan, sağlam bir
sopanın ucundaki çengel geçirilerek istenilen yöne çekilebilir. Çengelin burundaki halkaya
uzaktan takılması zor olabilir. Bu nedenle burun halkasına kayış takılarak bunun boynuzlar
çevresindeki bir kayışa bağlanması ile kolayca çengelin takılabileceği kalıcı bir uygulama
yöntemi seçilebilir. Bu kayıştan tutup çekerek burundaki halka gerdirilir ve hayvan istenen
yere götürülür.
4
Resim 1.3: Burun halkası ve burun halkasından hayvanın tutulup götürülmesi
Diğer bir yöntem ise sığırın başına geçirilen urganın ucu boynuzlar çevresinde
dolandırılarak bağlanır. Ağızdan geçirilip burun üzerinden dolandırılarak bir önceki kısmın
altından geçirmek suretiyle çekilir. Hayvanı tutmaya yardım edecek fazla kişi yoksa sığırın
başına, boynuz çevresine sıkıca bir urgan bağlanır. Urganın ucu etraftaki bir ağaca veya
direk etrafına sıkıca sarılarak bağlanır.
Resim 1.4: Çeşitli sabitleme yöntemleri
Hayvanın tepmesine mani olmak için kuyruk içten alınarak müdahale edilen tarafın
tarsal eklemin önünden dışarı ve arkaya çekilerek tutulur. Sığır artık bu ayağını tepmede
kullanamaz. Sığırın tekme atmasının önüne geçmek için tekmesavar adı verilen farklı
büyüklükteki sığırlar için mesafeleri ayarlanabilen metal borudan yapılan çeşitli aletler
vardır.
Resim 1.5: Tekmesavar
5
Hayvanın başı ve kuyruğu bir yardımcı tarafından tutulabilir. Bu amaçla yardım
edecek kişi sağ elinin parmakları ile hayvanın Septum nasi’sinden tutar. Diğer eliyle de
kuyruk ucundan güçlü bir şekilde tutar. Yardımcının sırtı hayvana dönüktür. Yardımcı her
iki elini gerdirmek suretiyle hayvanı uysal halde tutabilir. Sığırları kuyruktan tutarak da
zapturapt altına alabiliriz.
Resim 1.6: Sığırların kuyruklarından tutulması
Sığırlarda hareketsizleşmeyi yapacak immobilizer (hareketsizleştirici) adı verilen
çeşitli cihazlar da mevcuttur. Bu aletlerin probu hayvanın rektumuna yerleştirilir. Alet
çalıştırılarak prob kısmında manyetik elektrik akımı oluşturulur. Bu sayede hayvan
hareketsiz bir şekilde tutulur. Türkiye’de yaygın olarak kullanılmamaktadır.
Resim 1.7: Hareketsizleştirici cihaz ve uygulanışı
Büyük hayvancılık işletmelerinde hayvan tutmaya yönelik olarak gelişmiş sistemler
kullanılmaktadır. Özellikle süt inekçiliği yapılan işletmelerde tırnak bakımları önemlidir.
Tırnak bakımı gibi müdahalelerde hayvanın iyi bir şekilde zapturapt altına alınması istenir.
Bu amaca yönelik geliştirilmiş çeşitli sistemler vardır. Bu sistemlerin elektrikli veya hidrolik
kontrollü olanları olduğu gibi daha basit mekanik olan çeşitleri de vardır.
6
Resim 1.8: Elektirkli - hidrolik sistemli ve basit mekanik sabitleme cihazları
Büyük miktarda tarım alanında yapılan hayvancılık işletmelerinde kullanıma yönelik
arazi taşıtlarının üzerine tasarlanmış çeşitli zapturapt araçlarını da görmek mümkündür.
Resim 1.9:Taşıt üzerinde sabitleme sistemi
1.2. Ön Bacakların Kaldırılarak Tutulması
Sığırların ön bacağından biri elle kaldırılıp tutulabilir. Hayvanın ön veya arka
bacağından biri kaldırılarak tutulduğunda üç ayak üzerinde dengede kalmak zorunda kalan
hayvan basış alanı daraldığı için tekme atamaz. Bu nedenden dolayı devamlı vurmak isteyen
ileri geri hareket etmek isteyen huysuz hayvanların bir ön ayağı veya arka ayağı kaldırılarak
tutulur.
Hayvanın yular ipinden bir yardımcıya kuvvetlice tutturulur. Şayet ön sağ bacağı
kaldıracaksak sağ elimizi scapula üzerine koyup, sol elimizi kaldıracağımız sağ bacağı
yukarıdan aşağıya doğru okşayarak bukağılık kısmına kadar indiririz. Bu elimizle bukağılığı
sıkıca kavrarız. Scapula üzerindeki sağ elimizle de hayvanı sol tarafa doğru yavaş yavaş
iteriz. Kaldırmak istediğimiz ayak üzerine binen yükü azaltmış oluruz. Daha sonra sol
elimizle bacağı kaldırırken scapula üzerindeki sağ elimizi de aşağı indirerek iki elimizle
bukağılıktan kavrayarak karpal eklemden bükülmüş hayvanın bacağını bu durumda tutarız.
Kaldırdığımız bacağa daha da hâkim olmak istiyorsak hayvanın karpal eklemini kendi sağ
bacağımızın üstüne dayarız. Bacağı kaldırdıktan sonra sağ kolumuz hayvanın yan tarafında
bulunmalı, bacaklarımız açık ve baş dik olmalıdır. Böyle yaparak hayvandan gelecek
tehlikeyi aza indirmiş oluruz. Eğer sol bacağı kaldıracaksak aynı işlemler diğer tarafta ters el
ve bacak ile gerçekleştirilir. Ayağı yere bırakacağımız zaman yavaş yavaş işlemi
gerçekleştirmeliyiz.
7
Resim 1.10: Ön bacağın tutuluşu
Bunun dışında bukağılığa geçirilen plat-lonj veya ip ile de ön bacağı kaldırarak
tutabiliriz.
Şekil 1.4: Ön bacağın ip yardımıyla kaldırılması
1.3. Bir Ön ve Bir Arka Bacağın Tutulması
Bazen aynı taraftaki ön ve arka bacakların birlikte tutulması gerekir. Aynı taraftaki ön
ve arka bacakların tutulması için bir plat-lonj’dan yararlanılır. Plat-lonj’un ucu örneğin arka
sağ bacağın tarsal eklemin proksimaline takılır. Plat-lonj’un diğer ucu, ön sağ bacağın tarsal
ekleminin proksimalinde dolandırılarak gergince ön tarafa doğru çekilerek tutulur.
8
Şekil 1.5. Aynı taraftaki ön ve arka bacağın birlikte tutulması
1.4. Arka Bacakların Tutulması
Sığırlar arka bacakları ile hem öne hem arkaya hem de yana tekme atabilirler. Bu
vuruşlardan korunmak ve müdahale esnasında hayvanın hareketlerinin engellenmesi için
gerekli tedbirleri almalıyız.
Resim 1.11: Arka bacağın ip yardımıyla kaldırılması ve tutulması
Sığırın bir arka bacağını, sığırları tutmak için imal edilmiş travayın arka bölmesi veya
sağlam yatay bir sütundan faydalanarak tutmak mümkündür. Müdahale edilecek hayvanın
arka bacağı yatay sütun üzerinde askıya alınır. Askıya almada kullanılacak sütunun
yüksekliği hayvanın dengesini bozacak kadar yüksek olmaması gerekir.
9
Resim 1.12: Arka bacağın askıya alınarak tutulması
Yapılacak müdahale çok uzun sürmeyecek bir işlemse hayvanın kaldırılacak ayağının
yanına giderek bir elimizle bukağılıktan kavrarız. Ayağı hafifçe yerden kestikten sonra iki
elimizle sıkıca kavrayarak ayağını kaldırıp tutabiliriz. Kaldırdığımız ayağı dizimize koyarak
sabitleyebiliriz. Bu tutma işlemi esnasında omzumuzdan da destek almak işimizi
kolaylaştırır.
Şekil 1.5: Arka bacağın bukağılıktan kaldırılması ve tutulması
10
UYGULAMA FAALİYETİ-1.1
UYGULAMAAALİYETİ
Aşağıdaki işlem basamaklarını tamamladığınızda sığır cinsi hayvanları başından
tutarak ayakta sabitlemiş olacaksınız.
İŞLEM BASAMAKLARI
ÖNERİLER
 Boynuzları varsa iple boynuzları  Boynuzların uç kısımlarını elinizin içine
bağlayınız veya boynuzlardan tutunuz.
alarak hayvanın kafasını sallamasına
bağlı boynuzun sivri kısımlarının zarar
vermesini engelleyebilirsiniz.
 Sol el ile sol boynuz kuvvetlice  Tırnağınız ile burun mukozasına zarar
tutulurken sağ elin baş ve işaret
vermemeye dikkat ediniz.
parmakları ile “septum nasi”yi sıkarak
tutunuz.
 “Septum nasi” ye muşet uygulayınız.
 Bu işlem esnasında hayvana yaslanarak
ittirmek işimizi daha kolaylaştırır.
11
İYETİ
UYGULAMA
FAALİYETİ-1.2
Aşağıdaki işlem basamaklarını tamamladığınızda sığır cinsi
ayaklarından tutarak ayakta sabitlemiş olacaksınız.
İŞLEM BASAMAKLARI
hayvanları
ön
ÖNERİLER
 Hayvanı yular ipinden bir yardımcıya  Yular ipinden sıkıca tutulduğundan veya
tutturunuz.
bağlandığından emin olunuz.

 Bukağılıktan tutulan ön ayağı yukarı  Dengenizi koruyunuz.
kaldırınız.

 Diğer elden de destek alarak iki elle  Hayvanın dengesini ve kendi dengenizi
ayağı tutunuz.
koruyunuz.
12
UYGULAMA FAALİYETİ-1.3
ETİ
Aşağıdaki işlem basamaklarını tamamladığınızda sığır cinsi hayvanları arka ayaktan
tutarak ayakta sabitlemiş olacaksınız.
İŞLEM BASAMAKLARI
ÖNERİLER
 Hayvanı yular ipinden bir yardımcıya  İpin fazla sıkı veya gevşek olmamasına
tutturunuz.
dikkat ediniz.
 Kaldırılacak arka ayağın yanına giderek  Hayvanın tekmelemesine karşı dikkatli
bir elinizle bukağılıktan kavrayınız.
olunuz.
 Ayağı hafifçe yerden kestikten sonra iki  Kaldırdığımız ayağı dizinize koyarak
elinizle sıkıca kavrayarak kaldırıp
sabitleyebilirsiniz.
tutunuz.
 Tutma işlemi esnasında omzunuzdan da
destek alabilirsiniz.
 Arka bacaklardan birini yatay sütun  Askıya almada kullanılacak sütunun
üzerinde askıya alınız.
yüksekliği hayvanın dengesini bozacak
kadar yüksek olmamalıdır.
13
 Bacakta tarsal eklemin alt ve üst  Bacağa zarar vermeden ve kan dolaşımını
taraflarının çevresi ile yatay sütun
da engellemeden bağlayarak sabitleyiniz.
çevresinde ip dolandırarak bacağı kontrol
altına alınız.
14
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME SORULARI
Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak
belirleyiniz.
Aşağıdaki cümlelerde verilen bilgiler doğru ise (D), yanlış ise (Y) olarak yazınız.
1.
Sığırları tutmak için yaklaşırken sert ve ani hareketlerden kaçınmak elle temas
esnasında hayvanı okşamak ve sevmek hayvanın uysallaşmasına sebep olur. (
)
2.
İri cüsseli ve huysuz hayvanlarda muşet ile tutarak hayvanın hareketlerini
sınırlandırmak kullanılan bir yöntem değildir. ( )
3.
Sığırın tekme atmasının önüne geçmek için tekmesavar adı verilen farklı büyüklükteki
sığırlar için mesafeleri ayarlanabilen metal borudan yapılan çeşitli aletler vardır. ( )
4.
Sığırları kuyruktan tutarak da zapturapt altına alabiliriz. (
5.
Hayvanlara yapılacak basit müdahalelerde zapturapt gerekli değildir.
6.
Sığırlar arka bacakları ile hem öne hem arkaya hem de yana tekme atabilirler. (
)
( )
)
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz, yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini
tekrarlayınız.
15
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
ÖĞRENME FAALİYETİ–2
AMAÇ
Tekniğine uygun olarak Tek tırnaklı hayvanları ayakta sabitleyebileceksiniz.
ARAŞTIRMA


Tektırnaklıların ayakta zapturaptının meslek hastalıkları veya kazaları yönünden
önemini araştırınız.
Tek tırnaklıların zapturaptında kullanılacak malzemelerin neler olduğunu
araştırınız.
2. TEKTIRNAKLI HAYVANLARIN UYSAL
HALE GETİRİLMESİ
2.1. Müdahale Edilecek Yerin Özellikleri
Tektırnaklı hayvanlara yapılacak müdahalelerde her zaman dikkatli olmak gerekir.
Müdahale yapılacak zeminin kaygan olmaması gerekir. Kaygan zeminde hayvanın kayıp
düşerek istenmeyen kırık çıkık gibi yaralanmalara sebep olabileceği unutulmamalıdır. Yine
müdahale edilecek yerin ahır, tavla gibi dar ve kapalı olması durumunda müdahale esnasında
huysuz hayvan tarafından duvara, yemliğe veya tahta bölmeye sıkıştırılabiliriz. Bu tür
olumsuz durumlarla karşılaşmamak için müdahale edilecek hayvan, açık alanda toprak,
çimen gibi yumuşak zeminde tutulmalıdır. Eğer hayvan bir boks içinde tutuluyorsa hayvanın
başı bir yardımcıya tutturulmalı, hayvanın olduğu yere hayvanın sol tarafından girilmelidir.
2.2. Hayvana Yaklaşma ve Kullanılacak Araç Gereçler
Yaklaşacağımız hayvan hakkında hayvan sahibinden uysal olup olmadığı, ısırma
tepme gibi huyları hakkında bilgi almak gerekir. Hayvanın bizi görebileceği şekilde yüksek
sesle adı ile hitap ederek yavaş yavaş atın başı ve boyun kısmı okşanarak yaklaşılmalıdır.
Ani ve sert hareketlerden kaçınmalıyız. Bu tür hareketlerimize hayvanında ani ve sert
tepkiler verebileceğini unutmamalıyız. Hayvanın yaptığı sert ve ani hareketler bizim için
oldukça tehlikeli olabilir. Özellikle ağrılı bir bölgeye temasımız olacaksa daha da dikkatli
olmalıyız. Atları yularsız veya başlıksız tutmamak gerekir. Dişindirik, burunsalık ve yavaşa
gibi uygulamalar ile tektırnaklıları uysal hale getirebiliriz.
16
2.2.1. Dişindirik
Hayvanın yularını ağzından spatium interalveolarislerden geçirip alt çene etrafında
dolandırarak ilmek yaparız. Ama bu uygulama esnasında hayvanın dilinin kesilebileceğini
dikkate almalıyız.
Resim 2.1:Yulardaki zincir yardımıyla zapturapt yönteminin uygulanışı
2.2.2. Burunsalık
Yular ipinin veya zincirinin alt ve üst çene üstünden dolandırıldıktan sonra burun
üzerinde ilmek yapılmasıdır. Bu yöntemde hayvanın ani ve sert direnişi sonucunda çene ve
burun kemiklerinde kırıklar oluşabilir. Özellikle zincir hiç bir zaman dişindirik veya
burunsalık yapılmamalıdır.
17
Resim 2.2: Yular yardımıyla zapturapt
2.2.3. Yavaşa Çeşitleri ve Uygulanışı
Yapılacak bazı küçük müdahalelerde hayvanın üst dudağının veya kulağının sıkılması
ile hayvanın acı duyarak uysal hale getirilmesi yavaşa ile yapılır. Kulaktan veya yeleden
elimiz ile de tutabiliriz ama huysuz hayvanlarda bu tutma yeterli gelmeyebilir.
Resim 2.3: Tektırnaklılarda kulaktan tutma
Yavaşalar iki çeşittir.
Resim 2.4: Yavaşa çeşitleri
2.2.3.1. İpli Yavaşa
Tahta bir sap ucuna geçirilmiş ince olmayan sağlam bir ip halkadan oluşur. İp halka
hayvanın üst dudağına veya kulağına geçirilir. Tahta sap döndürülerek ip halkanın daralarak
baskı yapması sağlanır. Bu sayede hayvan uysal hale getirilir.
18
Resim 2.5: Yavaşanın uygulanışı
2.2.3.2. Tahta veya Metal Yavaşa
İç yüzleri düz, dış yüzleri ise yarı silindirik olan ve bir uçlarından birbirine menteşe ile
bağlanmış, açılıp kapanabilen iki tahta parçasından oluşmuştur. Açılan uçta tahtalara bağlı
bir ip bulunur. Mevcut ipin kaymaması için iki tahta uçta oyuklar vardır. Bu yavaşa hayvanın
üst dudağına, açılan kısmı alt tarafa gelecek biçimde tatbik edildikten sonra uçtaki bağlama
ipi oyuklardan geçecek şekilde iki tahta parçası iyice sıkıştırılır.
Resim 2.6:Yavaşanın uygulanışı
Yavaşayı uygulayan ve tutan kişi çok dikkatli olmalıdır. Hayvan hissettiği acı sonucu
başını şiddetli bir biçimde sallaması ile tahta yavaşa bize veya bir başkasına zarar verebilir.
19
Yavaşayı tutan kişi hayvanın şaha kalkma ihtimaline karşı hayvanın önünde değil yanında
durmalıdır.
2.2.4. Ağızlık, Değnekli Gerdanlık
Tektırnaklı hayvanın ısırma eğilimli olduğunu sahibinden öğrenmiş veya tahmin
etmişsek deri veya plastikten yapılmış ağızlık hayvanın ağzına geçirilir. Kullanılan ağızlık
hayvanın bir şey yemesine engel olma amaçlı da kullanılabilir.
Resim 2.7:Çeşitli ağızlıklar
Bazen operasyon sonrasında atılan dikişleri veya yapılan pansumanı hayvan dişleri ile
kopartmak isteyebilir. Bunu engellemek için boyun hareketlerini kısıtlama amaçlı değnekli
gerdanlık denilen bir araçtan faydalanılır.
Resim 2.8: Değnekli gerdanlık
Yine bu amaçla başlığın altındaki halka ile göğüs çevresine uygulanmış bir kemerin
üzerindeki halka arasına sağlam bir sopa takılır. Bu sopanın uzunluğu hayvanın boyun
hareketlerini önleyecek uzunlukta olmalıdır.
Eğer tektırnaklı bir hayvanı müdahale edilecek yere veya nakil aracına bindirmek
gerekiyor ve hayvan huysuzluk yapıyorsa hayvanın gözlerini örtecek şekilde başına bir çuval
20
veya bez örtülebilir. Baş kısmı ile içeri girmemekte inat eden hayvanı geri geri içeri sokma
denenebilir.
Resim 2.9: Tektırnaklı hayvanların nakil araçlarına bindirilmeleri
Resim 2.10: Yarış atları için nakil araçları
2.3. Bacakların Kaldırılarak Tutulması
Tektırnaklı hayvanlarının ayaklarını kaldırmada kullanılacak yöntemler sığırların
ayaklarını kaldırma yöntemlerine benzer. Hayvanı severek okşayarak yaklaşmak, ani sert
hareketler yapmamak atlarda daha da önemlidir.
21
2.3.1. Ön Bacakların Kaldırılması
Hayvan yular ipinden veya dizginlerinden tutulur. Ön sol bacak yukarıya kaldırılacağı
zaman sol el scapula üzerine koyulmalı, sol bacağı yukardan aşağıya doğru yavaş yavaş
okşayarak veya kaşıyarak el bukağılığa kadar indirilmelidir. Bu esnada scapula üzerindeki el
ile hayvan yavaş yavaş ittirilerek hayvanın vücudunun denge noktası bozulur. Bir elle bacağı
bukağılıktan kaldırılır. Karpal eklemden bükülmüş ayak iki elle tutulur. Kaldırılan ayak dize
koyularak daha güvenli bir tutuş sağlanabilir.
Resim 2.11: Bacakların bağlanması
2.3.2. Arka Bacağın Kaldırılıp Tutulması
Bacağı kaldıracak kişi hangi arka bacağı kaldıracak ise o taraftan kendisini görecek
şekilde hayvana yaklaşmalıdır. Sağ arka bacak için sağ eliyle boyun ve cidagodan başlayarak
sırtından devam ederek hayvanı okşamalı, Tuber coxae üzerine kadar gitmeli, hayvanın
sağrısı hizasında durmalıdır. Sol elini bacağı yukarıdan aşağıya doğru okşayarak metatarsus
üzerine kaydırır. Buradan sıkı bir şekilde tutarak sağ eli ile de Tuber coxae üzerine baskı
yaparak hayvanı iter. Bu itme sayesinde sağ bacak üzerindeki baskıyı azaltır. Metatarsus
üzerindeki sol eli ile de hayvanın bacağını hafif kendine çekerek bacağı kaldırır. Sağ eli ile
de destek vererek iki eli ayağı daha güçlü bir şekilde kaldırarak tutar. Yapılacak müdahale
bittiğinde yapılan işlemler yavaş yavaş tersi yapılarak hayvanın bacağı bırakılır.
Genel kural olarak ön bacağı karpal eklem yüksekliğinden arka bacağı tarsal eklemden
yukarıya kaldırmamak gerekir.
22
Resim 2.12: Arka bacakların kaldırılması
Arka bacağın kaldırılmasına direnen hayvanların kuyruğuna bir plat-lonj veya ip
bağlandıktan sonra kaldırılacak ayağın karşısında ki ön ayak kaldırılır. İpin ucu kaldırılacak
arka ayağın bukağılığına dış kısımdan ön yüzden içe ve arka yüzden tekrar dışa
dolandırılarak ön tarafa doğru çekilir. Bu esnada daha önceden kaldırılan ön bacak yere
bırakılır. Yine hayvanın dengesini bozma amaçlı olarak tuber coxae üzerinden hayvan itilir.
Karın altına doğru kalkmış ayak artık rahatça tutulabilir.
Diğer bir yöntemde ise, kaldırılacak ayağın bukağı üzerine halkası geriye bakan bir
köstek takılır. İkiye katlanmış bir urgan tam katlandığı orta bölgesinden kuyruğa bağlanır.
İpin serbest uçları bukağılıktaki köstek halkasından karşıt yönlerde geçirilerek hayvanın sağ
ve sol taraflarına doğru birer yardımcı tarafından çekilerek gerdirilir. Bu şekilde hayvanın
arka bacağı askıya alınarak kaldırmış oluruz.
Resim 2.13: Arka ayakların kaldırılması
2.3.3. Bir Arka Bacağın Öne Alınması
Öne alınacak bacağın incik distaline bir plat-lonj ucu geçirilir. Plat-lonj'un diğer ucu
ön bacaklar arasından karşıt taraftaki boyun ve omuz üzerinden geçirilerek cidago üzerinden
döndürülür. Daha sonra bu uç plat-lonj'un ön bacaklar arasından geçen önceki kısmının
23
altından tam dirsek eklemi hizasında geçirilerek çaprazlaştırılır. Ön tarafa doğru çekilerek
gergin bir şekilde tutulur. Bu uygulamada plat-lonj'un ucu kuvvetlice ön tarafa doğru
çekilince hayvan arka bacağını yerden kaldırır veya zorunlu olarak öne doğru götürür.
2.3.4. İki Arka Bacağın Tutulması
Hayvanın her iki bacağından da gelebilecek tehlikeli savunma hareketlerini önlemek
amacıyla bu yönteme başvurulur. Ucunda ip bulunan esas köstek bir arka ayağın
bukağılığına geçirilir. Diğer ayağın bukağılığına ise basit bir köstek takılır. Her iki kösteğin
de halkaları karın altına doğru gelmelidir. Esas kösteğe bağlı ipin ucu öbür ayaktaki basit
kösteğin halkasından, içten dışa doğru geçirilir. İpin ucu bir önceki yöntemdeki gibi
hayvanın ön bacakları arası boyun ve cidagodan dolaştırılarak dirsek eklemi hizasında ipin
daha önceki kısmının altından geçirilerek öne doğru çekilir. Bir yardımcı gergince tutar.
Tektırnaklıların iki arka bacağının tutulması için iki ip kullanılabilir. İplerin birer
uçları arka bacakların bukağılıklarına veya inciklerine geçirilir. Diğer uçları ise ön bacaklar
arasından geçirilip boyun kaidesinden cidago üzerine dolandırılıp sağlamca düğümlenerek
bağlanır.
Dört bacağın hareketlerini belli oranda kısıtlamak için uzunca bir ip alınır. İp diz
eklemleri çevresinde dolandırıldıktan sonra sağrı üzerinde, ön bacaklarda dirsek eklemleri
çevresinde dolandırıldıktan sonra cidago üzerinden geçirilerek gergince bağlanmaları
suretiyle sağlanabilir.
2.3.5. Le goff Kösteğinin Uygulanışı
Şeytan kösteği de denir. Y harfi şeklinde sağlamca bir urgandan yapılmış ve uçlarında
bukağılığa geçirilmesini sağlayacak donanımların bulunduğu pratik kullanımlı bir araçtır. Bu
kösteğin uçlarından biri, ön ayaklardan birinin bukağılığına, diğer ikisi arka ayak
bukağılıklarına geçirilir. Bu işlemin tam tersi de yapılabilir. Bir kolu arka ayakların
bukağılığına diğer ikisi ise ön ayakların bukağılıklarından geçirilir. Bu sayede hayvanın
hareketleri sınırlandırılmış olur.
Resim 2.14: Le goff kösteği
24
2.3.6. Atın Travayda Tutulması
Travay; atın içine girebileceği ölçülerde, sağlam ve mümkünse paslanmaz
malzemeden yapılmış olmalıdır. Yere sağlamca sabitlenmiş dört sütun çevresinde yaklaşık
150 cm yükseklikte ve yatay kenarlıklar montelenmiştir. Bu kenarlıkların sabit olmayanı
açılıp kapanabilen düzenekte olmalıdır. Açılan taraftan müdahale edilecek hayvan travaya
sokularak bu kısım kapatılır. Travayın tabanı kaymaz yapıda olmalıdır. Travay içerisine
konulan hayvanın hareketleri büyük oranda sınırlandırılmış olup daha da sınırlandırmak
istediğimizde, hayvan travayın demirlerine bukağılıklarından bağlanabilir.
Resim 2.15: Atın travayda tutulması
2.3.7. Hayvanın Boynuna Kement Geçirilmesi
Eğer bir taya müdahale edeceksek tayların daha ürkek olduğunu ve tehlikeli
hareketlerde bulunabileceklerini aklımızdan çıkarmamalıyız. Bu hayvanları yakalarken sert
bir ipten kement yapılır. Hayvana yaklaştığımızda başına doğru fırlatılır. Kementin hayvanın
boynuna geçirilmesine çalışılır. Bu işlem her zaman kolay olmaz. Bazen sabırla uğraşmak
gerekebilir. Kement hayvanın boynuna geçtikten sonra bir direğe veya ağaca bağlanır.
Hayvanın bağlandığı yerin etrafında dönmesi en sonunda ipin kısalarak hayvanın
sıkıştırılarak tutulması sağlanır.
25
Resim 2.16: Kementin hazırlanışı ve kement atma
Resim 2.17: Yakalama sonrasında ipin tutuluşu
26
UYGULAMA FAALİYETİ-2.1
UYGULAMA FAALİYETİ
Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda tektırnaklı hayvanları yavaşa uygulayarak
ayakta sabitlemiş olacaksınız.
İŞLEM BASAMAKLARI
ÖNERİLER
 İpli yavaşada ip halkayı hayvanın üst dudağına  Hayvana sakin yaklaşınız.
veya kulağına yerleştiriniz.
 Hayvanın ısırma gibi tepkilerine
karşı dikkatli olunuz.
 Hayvanın şaha kalkabileceğini
dikkate alarak yan tarafta durunuz.
 Tahta sapı döndürerek ip halkayı daraltınız.
 Tahta veya metal yavaşa da hayvanın üst
dudağını iki tahta veya metal arasına
yerleştiriniz.
 Uçtaki bağlama ipi ile iki tahta veya metal
parçasını sıkıştırınız.
27
 Gerekirse hayvanın gözlerini uygun bir bez
veya çuvalla kapatınız.
İYETİ
28
UYGULAMA FAALİYETİ-2.2
Aşağıdaki işlem basamaklarını tamamladığınızda tektırnaklı hayvanları ön bacağını
kaldırıp tutarak ayakta sabitlemiş olacaksınız.
İŞLEM BASAMAKLARI
ÖNERİLER
 Hayvanı
yular
ipinden
veya
dizgin  Yumuşak hareketler ile hayvanı
kayışlarından bir yardımcıya tutturunuz.
okşayarak,
adını
söyleyerek
yaklaşınız.
 Ön bacağın kaldırılacağı tarafa yaklaşınız.
 Bir elinizi kürek kemiği üzerine koyarken diğer
elinizi bukağılığa kadar indiriniz.
 Bir elinizle hayvanı karşı tarafa doğru iterken
diğer elinizle bacağı kaldırınız.
29
 Diğer elinizi de aşağı indirerek iki elinizle
birden bukağılığı kavrayarak kıvrılmış bacağı
tutunuz. Ayarlanabilir bir kayış yardımıyla
ayağı sabitleyiniz.
30
UYGULAMA FAALİYETİ-2.3
ETİ
Aşağıdaki işlem basamaklarını tamamladığınızda tektırnaklı hayvanları arka bacağını
kaldırıp tutarak ayakta sabitlemiş olacaksınız.
İŞLEM BASAMAKLARI
ÖNERİLER
 Arka bacağın kaldırılacağı tarafa önden

yaklaşınız.
 Hayvan okşanarak elinizi tuber coxae ya kadar 
kaydırınız.

Arka taraftan yaklaşırsanız hayvan
size çifte atabilir.
Dikkatli olunuz.
Koruyucu iş kıyafetinizi giyiniz.
(Ucu demirli çizme gibi)

 Elinizle okşayarak metatarsus üzerine kaydırıp
sıkıca tutunuz.
 Kaldırdığımız
ayağı
dizinize
koyarak sabitleyebilirsiniz.
 Tutma
işlemi
esnasında
omzunuzdan da destek alabilirsiniz.
 Bir elinizle hayvanı karşı tarafa doğru iterken  Askıya
almada
kullanılacak
diğer elinizle inciği kendinize doğru çekerek
sütunun
yüksekliği
hayvanın
bacağı kaldırınız.
dengesini bozacak kadar yüksek
olmamalıdır.
 Diğer elinizi de aşağı indirerek iki elinizle
birden bukağılığı kavrayarak kıvrılmış bacağı
tutunuz.
31
 Bacağa zarar vermeden ve kan
dolaşımını da engellemeden
bağlayarak sabitleyiniz.
 Bacağınızı ileri atarak hayvanın topuk 
ekleminin ön yüzünü bacağınız üzerine
koyunuz.
32
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
A ÖLÇME SORULARI
Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak
belirleyiniz.
Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz.
1.
Eğer hayvan bir boks içinde tutuluyorsa hayvanın başı bir yardımcıya tutturulmalı
hayvanın olduğu yere hayvanın sağ tarafından girilmelidir. (
)
2.
Burunsalık kullanımında atın yuları ağzından spatium interalveolarislerden geçirip alt
çene etrafında dolandırarak ilmek yaparız. (
)
3.
Yapılacak bazı küçük müdahalelerde hayvanın üst dudağının veya kulağının sıkılması
ile hayvanın acı duyarak uysal hale getirilmesi muşet ile yapılır. (
)
4.
Yavaşayı tutan kişi hayvanın şaha kalkma ihtimaline karşı hayvanın önünde değil
yanında durmalıdır. (
)
5.
Tektırnaklı hayvanlarının ayaklarını kaldırmada kullanılacak yöntemler sığırların
ayaklarını kaldırma yöntemlerine benzer. (
)
6.
Genel kural olarak ön bacağı karpal eklem yüksekliğinden arka bacağı tarsal eklemden
yukarıya kaldırmamak gerekir. (
)
7.
Le goff kösteği Y harfi şeklinde sağlamca bir urgandan yapılmış ve uçlarında
bukağılığa geçirilmesini sağlayacak donanımların bulunduğu pratik kullanımlı bir
araçtır. (
)
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini
tekrarlayınız.
33
ÖĞRENME FAALİYETİ–3
–3
AALİYETİ
AMAÇ
 Tekniğine uygun olarak koyun ve keçileri ayakta sabitleyebileceksiniz.
ARAŞTIRMA


Koyun ve keçilerin ayakta zapturaptının meslek hastalıkları veya kazaları
yönünden önemini araştırınız.
Koyun ve keçilerin zapturaptında kullanılacak malzemelerin neler olduğunu
araştırınız.
3.KOYUN VE KEÇİLERİN AYAKTA
TUTULMASI
Koyun ve keçilerin tutulması sığır ve atlara nazaran daha kolaydır. Hayvanı tutmak
için arkasından seri bir şekilde yaklaşarak arka bacağını yakalamak gerekir. Koyun ve
keçilerde aşı uygulamalarında seri çalışmak gerekeceğinden bu tip hayvanların çok iyi
tutulmaları gerekir. Özellikle aşılama esnasında yakalamanın ve zapturaptın iyi olmaması
aşının uygulanmasında yanlışlıklara sebep olabilir. İyi tutulmayan hayvanlarda, deri altına
yapılması gereken bir aşı veya ilaç kas içine yapılarak istenmeyen sonuçlar ortaya çıkabilir.
İyi tutulmayan hayvanların aşılama esnasında aşı yapılamadan kaçması da sürü sağlığını
tehlikeye atabilir.
3.1. Koyun ve Keçilerin Yakalanması
Keçi ve koyunları aşılama, kırkım, tartım gibi gereken durumlarda onları yakalamak
gerekir. Eğer size yardımcı bir yakalama sistemi yoksa kapı ve panellerden yardım
alabilirsiniz. Bazı yakalama sistemlerinde hayvanları yakalama ünitelerine doğru
yönlendirerek tek sıra halinde yakalamak ve müdahale yapmak mümkün olmaktadır.
Yakalama esnasında birden fazla yardımcı kişinin olması, hayvanların yakalamayı
kolaylaştıracağı için hayvanlarda gereksiz strese sebep olmayacaktır. Yakalanacak
hayvanların diğer koyun veya keçiler ile görsel iletişimini sağlamak da aşırı stresi önlemek
için önemlidir.
34
Resim 3.1: Değişik yakalama sistemleri
Koyun yakalamak ve hapsetmek için koyunları bir köşede toplayarak manevralarına
engel olacak görsel bariyer oluşturulmalıdır. Bu görsel bariyeri kollarınız ile yapabildiğiniz
gibi taşınabilir kapı, levha, saman balyaları veya çuvallarından da faydalanabilirsiniz. Eğer
yakalamak istediğiniz hayvan keçi ise işiniz daha zor olacaktır. Çünkü keçiler koyun ve
sığırlara nazaran daha ürkek daha hareketli hayvanlardır. Koyunların atlayamayacağı
bariyerlerden keçiler çok daha rahat bir şekilde geçebilirler. Hayvanları yakalamaya
çalışırken sakin ve onları ürkütmemeye özen göstermeliyiz. Koyun ve keçilerin kör noktası
dediğimiz omuz arkası arka tarafından yaklaşılmalıdır. Arka bacaklardan biri yakalanarak
önce bel ve sırt daha sonra boyun kısmına doğru geçilir.
Resim 3.2:Büyük işletmelerde kullanılan taşınabilir koyun yakalama ve sabitleme aracı
35
Yakaladığınız koyunu boğaza yakın çene altından tutarak burnunu yukarı ve ileri
doğru uzatın. Koyunun kafası aşağıda iken daha fazla güce sahip olduğunu unutmayınız. Bu
şekilde kontrolü daha uzun süre sürdürmek mümkün olacaktır. Bir elinizle hayvanı çene
altından boyun ile beraber tutarken diğer elinizle de arka bacakların kavram noktasından
tutmanız gerekir. Tutma esnasında açık olan bacaklarınıza doğru hayvanı yaslayarak tam bir
tutmayı sağlayabilirsiniz. Hayvanı duvara yaslayarak tutmak da kolaylık sağlar. Hayvanın ön
bacaklardan birisinin bükülerek yukarı öne doğru kaldırılması hem zapturaptı sağlar hem de
aşılamada enjeksiyonu yapacak kişiye kolaylık sağlar.
Bu yakalama işlemleri esnasında koyun ve keçileri kesinlikle tüylerinden,
yapağılarından yakalamamak gerekir. Özellikle kesime gönderilen koyun ve keçilerin yapağı
veya tüylerinden tutulduğunda kesim sonrası gövde üzerinde morluklar ve kızarıklıklar
görülür. Bunlar da et kalitesini olumsuz yönde etkiler.
Resim 3.3:Koyunların tutuluşu
Resim 3.4:Koyunların tutuluşu
Açık alanda yakalama işlemi yapılacaksa yakalama çengellerinden faydalanabilirsiniz.
Uzun bir sopa ucuna takılan çengel yakalanmak istenen koyunun arka bacağına takılarak
hayvan yakalanır. Bu çengel ile yakalama daha çok açık alanlarda yararlıdır.
36
Resim 3.5:Tek kişi ile tutma
Koyun ve keçilerden yardımcı olmadan kan almanız veya damar içi enjeksiyon
yapmanız gerektiği durumlarda ise hayvanın cidago bölgesi üzerine ata biner gibi koyun
veya keçiyi bacaklarınız arasına sıkıştırınız. Çene altından tuttuğunuz kafayı ise dirsek
kısmına yakın yerden kolunuz altına alınız. Hayvan bu şekilde hareketi sınırlandığı için kan
alma veya enjeksiyon işlemini rahat bir şekilde yerine getirebilirsiniz. Aynı yöntemi hayvana
hap içireceğiniz zamanda kullanabilirsiniz. Resim 3.5 ve 3.6’de görüldüğü gibi.
Resim 3.6:Hap içirmek için tutma
3.2. Yakalanan Koyun veya Keçinin Sabitlenmesi
Yakaladığınız koyun veya keçinin fazla hareket etmemesini istiyorsanız ve
yapacağınız müdahale karın bölgesinde olacaksa hayvanı sağrı üzerine doğru oturtmaya
çalışmalısınız. Bunu yapabilmek için de sağ eliniz ile koyunun çene altından tutarak geriye
doğru çevirmelisiniz. Sol elinizle arka bacağın arkasından kaldırarak hayvanın dengesini
bozmalısınız. Dengesi bozulan hayvan arkaya adım atmaya çalışır. Sağ dizinizle bu hareketi
engellemelisiniz. Koyun veya keçi yere oturduğu zaman boyun kısmından hayvanı
kendimize doğru çekerek bacaklarınız arasında sıkıştırınız. Diğer elinizle de ön omuz
bölgesine baskı yaparak hayvanın kalkmasına engel olunuz. Koyun bu pozisyonda iken daha
az mücadele edeceği için müdahale daha kolay olacaktır. Büyük cüsseli koyunlarda bu işlem
daha zor uygulanır.
37
Sığırlarda olduğu gibi bir ip yular şeklinde baş kısmına bağlanarak ta koyun veya
keçiler tutulabilir. Ama bu yöntemin aşılama gibi seri hareketi gerektiren işlerde randımanlı
olduğu söylenemez.
Resim 3.7: İple bağlama
Resim 3.8: Koyunların tutuluşu
Resim 3.9: Tırnak bakımı esnasında koyunun tutuluşu
3.3. Sınırlama Cihazları
Mekanik sınırlama cihazları ile daha kolay ve daha hızlı bir şekilde koyunları
sabitleyebiliriz. Bu amaçla gambrel (Gambel) cihazı denilen plastik, metal gibi malzemeden
yapılan kullanımı gayet basit aletlerden faydalanılır.
38
Resim 3.10: Gambrel cihazı
Yakalanan koyunun ensesi üzerine koyulan cihazın yandaki yuvalarına koyunun ön
bacakları yerleştirilir. Koyun kalkmak için hareket ettiğinde ayaklarından destek
alamayacağı için kıpırdamadan yatacaktır.
Resim 3.11:Koyun şezlongu
Koyun şezlongunda ise, koyun yakalandıktan sonra bacaklar önde kalacak şekilde sırt
üstü yatırılır. Bu yöntem daha ziyade bir yardımcının olmadığı durumlarda tırnak kesimi ve
bakımı gibi işlemlerde kullanılır. Hayvan şezlonga yatırıldıktan sonra tutmak gerekmediği
için tek kişilik çalışmalarda oldukça pratiktir.
Mekanik sabitleme araçları sığırların sabitleme cihazları gibi çalışır. Bu tip cihazlar
büyük modern çiftliklerde daha çok kullanılır.
39
Resim 3.12: Mekanik sabitleme sistemi
Resim 3.13: Mekanik koyun sabitleme sistemi
40
YETİ
UYGULAMA FAALİYETİ
Aşağıdaki işlemleri tamamladığınızda koyun ve keçileri ayakta sabitlemiş olacaksınız.
İŞLEM BASAMAKLARI
ÖNERİLER
 Hayvana arkasından yaklaşınız.
 Hayvana kör noktasından yaklaşınız.
 Arka bacağından birini yakalayınız.
 Açık alanda ucu çengel şeklinde bir sopa
kullanınız.
 Çene altından ve boyun bölgesinden  Ayaklarınıza boyun bölgesini yaslayınız.
tutunuz.
 Boynuz
varsa
boynuzdan
da
tutabilirsiniz.
 Diğer el ile de sağrı bölgesinden veya  Postundan veya tüylerinden tutmayınız.
kavram bölgesinden tutunuz.
41
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak
belirleyiniz.
Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz.
1.
Yakalama esnasında birden fazla kişinin olması hayvanlarda gereksiz strese sebep
olmaması açısından önemlidir. ( )
2.
Koyun ve keçilerin kör noktası dediğimiz omuz ön tarafından yaklaşılmalıdır. (
3.
Hayvanın ön bacaklardan birisinin bükülerek yukarı öne doğru kaldırılması hem
zapturaptu sağlar hem de aşılamada enjeksiyonu yapacak kişiye kolaylık sağlar.( )
4.
Koyunları yapağılarından yakalamak kesim kalitesine etki etmez. (
5.
Mekanik sabitleme araçları sığırların sabitleme cihazları gibi çalışır. Bu tip cihazlar
büyük modern çiftliklerde daha çok kullanılır. ( )
6.
Sığırlarda olduğu gibi bir ip yular şeklinde baş kısmına bağlanarak koyun veya keçiler
tutulamaz. ( )
)
)
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz, yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini
tekrarlayınız.
42
ÖĞRENME FAALİYETİ–4
ÖĞRENME FAALİYETİ–1
AMAÇ
Tekniğine uygun olarak köpek ve kedileri ayakta sabitleyebileceksiniz.
ARAŞTIRMA


Kedi ve köpeklerin ayakta zapturaptının meslek hastalıkları veya kazaları
yönünden önemini araştırınız.
Kedi ve köpeklerin zapturaptında kullanılacak malzemelerin neler olduğunu
araştırınız.
4. KÖPEK VE KEDİLERİN TUTULMASI
Köpek ve kedilere yapılacak muayene, aşı, enjeksiyon gibi müdahalelerde hayvanın
ısırmasını veya tırmalamasını önlemek için bu hayvanların iyi bir şekilde tutulması gerekir.
4.1. Köpeklerin Tutulması
Köpeklerin zapturaptında çeşitli yöntemler kullanılır. Bir bez parçası ile
tutabileceğimiz gibi bu iş için özel yapılmış araç gereçlerden de faydalanabiliriz.
4.1.1. Sargı Bezi veya Bez Şerit ile Bağlama
Bu yöntem ile köpeğin ağzını bağlamak için bir bez şeritten veya sargı bezinden
faydalanılır. 80 - 90 cm uzunluğunda bir bez şerit alınır. Bu bez şeritin tam ortasına hayvanın
alt ve üst çenesi çevresine gelebilecek genişlikte bir ilmek atılır. Bu ilmek düğüm kısmı
köpeğin çene altına gelecek şekilde yerleştirilir. Bez şeridin uçları gergince kulaklar
arkasından geriye götürülerek baş ile ense arasındaki kısımda fiyonk şeklinde bağlanır.
Resim 4.1: Köpeğin ağzının bez şerit ile bağlanması
43
Resim 4.2: Köpeğin ağzına bağlanan bez şeritin ense bölgesinde fiyonk yapılması
4.1.2. Ağızlık Kullanımı
Müdahale edilecek köpeğin ağzına ağızlık takılması çok sık kullanılan pratik bir
uygulamadır. Takılacak ağızlık köpeğin ırkına, ağız çene yapısına ve yaşına uygun olarak
seçilmelidir. Takılacak ağızlık tespit edildikten sonra hayvanı ürkütmeden sakin bir şekilde
yaklaşılmalı, köpeğin adı söylenerek baş kısmı okşanmalıdır. Ağızlık köpeğin ağzına
geçirildikten sonra sabitleme bölümündeki kemer tokası vasıtasıyla boyutu ayarlanmalıdır.
Eğer köpek saldırgan bir tavır içerisinde hırlayarak ses çıkarıyorsa köpek sahibinden ağızlığı
takması istenebilir. Kullanılan ağızlıklar başka bir köpekte kullanılmadan önce mutlaka
temizlenerek dezenfekte edilmelidir. Dezenfekte edilecek ağızlık için uygun dezenfektan ve
yöntem tercih edilmelidir.
Resim 4.3: Ağızlık çeşitleri
Resim 4.4: Ağızlığın takılması ve ağızlık takılmış köpek
4.1.3. Köpek Yakalama Aleti ile Köpeklerin Yakalanması
Köpek yakalama aleti köpeklerin kolay ve zarar vermeden yakalanabilmesi amacıyla
kullanılır. Bu alet daha ziyade sahipsiz köpeklerin yakalanmasında kullanılır. Köpeklerin
boyunlarına geçirilen dayanıklı ve boyun derisine zarar vermeyen malzeme ile oluşturulan
44
ilmeğin geçirilmesi vasıtasıyla köpeklerin yakalanmasını sağlamalıdır. Köpek yakalama
aletinin uzunluğu genelde 70-150 cm. arasındadır. Köpek yakalandıktan sonra yakalama
aletinin kablo kısmı tek el ile kolayca sıkılır. Sıkıldıktan sonra kilitlenebilir özelliği
kullanılarak hayvanın kaçması engellenir. Bu sayede hayvanın saldırarak zarar vermesinin
önüne geçmiş olursunuz.
Resim 4.5:Köpek yakalama aleti
Resim 4.6: Köpek yakalama aleti ile köpeklerin yakalanması
4.1.4. Kedi ve Köpek Tutma Eldiveni
Kedi ve Köpek tutma eldiveni, hayvanların tutulması sırasında ısırma ve tırmalama
olaylarına karşı kullanıcıyı korumaya yöneliktir. Kedi ve Köpek tutma eldiveni genellikle
dayanıklı malzemeden (çift kat deri, kevlar, tel örgü vb.) imal edilmiş olmalıdır. Kedi ve
Köpek tutma eldiveni en az 50 cm uzunlukta olup parmakların hareketine fazla engel
olmamalıdır. Eldiveni sağ ve sol elimize geçirerek hayvanı zarar vermeyecek şekilde tutarız.
Ağızlıkta olduğu gibi bu eldivenlerde kullanım sonrasında dezenfekte edilmelidir.
Resim 4.7:Kedi Köpek tutma eldiveni
4.1.5.Köpeklerin El ile Tutulması
Köpeklere yapılacak basit uygulamalar için köpeği tutmanız gerektiğinde bir eliniz ile
çene altından boyun kısmını kavrayacak şekilde tutunuz. Diğer elinizle de karın bel
bölgesinden veya ensesinden tutarak köpeği kendimize doğru yaslayınız. Eğer masa üzerinde
45
yan tarafa doğru yatırılarak tutulması gerekirse bir elinizle ense derisinden diğer elinizle ön
bacaklarından tutunuz. Diğer yardımcı ise arka bacaklarından tutar. Operasyon esnasında
genel anestezi altındaki köpeğin ayakları istenilen pozisyona göre bez şeritlerle operasyon
masasının kenarındaki bağlama yerlerine bağlanır.
Resim 4.8: Köpeklerin tutulması
Resim 4.9: Köpeğin enjeksiyon esnasında tutulması
4.2.Kedilerin Tutulması
Kediyi tek başınıza tutmanız gerekiyorsa bir elinizle ense derisinden sıkı bir şekilde
tutunuz. Diğer elinizle de lumbal bölgenin derisinden kuvvetli bir şekilde yakalayarak
hayvanı muayene masasına üzerine bastırarak tutunuz.
Resim 4.10: Kedinin ensesinden tutulması
Eğer tutulacak kedi küçük ve sakin ise kucağınıza alarak da tutabilirsiniz. Bir eliniz
boyun çene altından tutarken diğer elinizle arka bacakların üst tarafından dirseğiniz ile
karnınıza yavaşça bastırarak ön bacaklarından tutunuz. Deri altına yapılacak enjeksiyonlarda
bu tutma şekli uygulanabilir.
46
Resim 4.11: Yavru kedinin tutulması
Hayvanın yan yatmış olarak tutulması için bir elinizle ön bacaklarından diğer elinizle
de arka bacaklarından tutunuz. Ön bacaklarını tuttuğunuz elinizin bileği ile de boyun ense
bölüme baskı uygulayınız. Eğer iki yardımcı varsa, yardımcının biri ense derisi ile ön
bacaklarını, diğer yardımcı da arka bacakları tutar.
Resim 4.12:Kedinin yan tutulması
Kedilerin lokal anestezisi ile genital bölge veya baş kısmında operasyon yapılacağı
zaman adına kastrasyon kutusu denilen küçük bir sandıktan yararlanılır. Bu sandığın
boyutları değişmekle beraber genellikle 55 cm uzunluk, 30 cm genişlik ve yüksekliktedir.
Üst kısmında yarısı açılıp kapanabilen bir kapak bulunur. Ön kısmında 8-10 cm çapında bir
delik bulunur. Bu kısmında üst yanı sürgü şeklinde yukarı doğru açılabilen bir düzendedir.
Şekil 4.1: Kastrasyon kutusu ve kullanılışı
Kedi, baş veya genital bölge için arka bacaklar delikten dışarıda kalacak şekilde kutu
kapağı açılarak içine yerleştirilir. Özellikle kastrasyon, için arka bacaklar yukarıya yönelik
olarak bir yardımcı tarafından operasyona uygun şekilde tutulur.
47
Kediyi bir havlu yardımıyla tutmak istediğiniz de havluyu masa üzerine sererek kediyi
bu havlunun ön kısmının üzerine koyunuz. Ense kısmından bastırarak tuttuğunuz kedinin
üzerine havlunun yan taraftaki kısımlarını sarınız. Daha sonra havlunun arkadaki kısmını da
sararak ve kucağınıza alarak kedinin zapturaptını sağlayınız.
Resim 4.13: Kedinin havlu ile tutulması
Yine bu amaca yönelik olarak yapılmış fermuarlı çanta şeklinde yapılmış kedi
zapturapt çantaları da vardır. Fermuarı açılarak kedi bu çanta içerisine konulur. Bu çantanın
fermuarı kapatıldığında sadece kedinin baş kısmı dışarıda kalır. Enjeksiyon yapılacaksa
bacak fermuardan dışarı çıkarılır.
Resim 4.14: Kedinin fermuarlı çanta ile sabitlenmesi
Kliniğe getirilen kediler bazen elimizden kaçabilir. İyice korkup ürken kedileri
yakalamak oldukça zordur. Bu amaçla üretilen kedi yakalama filesi veya ağından
faydalanılır. Bu ağ kedinin üzerine atılarak kedi yakalanır. Bu aletlerin kepçe biçiminde uç
kısmında filesi olanları da vardır.
Makas gibi açılıp kapanma mekanizmasına sahip, ucunda filesi olan alet ile de kediler
yakalanır. Bu aletin kapama mekanizma kısmı kapatıldığında kedi file kısmında kalır.
Hayvanın sakinleşmesi beklendikten sonra gereken müdahale gerçekleştirilir.
48
Resim 4.15: Kedi yakalama aleti ve yakalanmış bir kedi
Resim 4.16: Çeşitli tiplerde yakalama kepçeleri
Bazen kedi ve köpeklere enjeksiyon yapmak oldukça zordur. Saldırgan mizaçlı
hayvanlara enjeksiyon yapmak için kedi köpek enjeksiyon kafesinden faydalanılır. Hayvan
kafese koyulduktan sonra kafesin içindeki sıkıştırma mekanizması harekete geçirilerek kedi
veya köpeğin kafes içinde hareketsiz kalması sağlanmış olur.
Resim 4.16: Kedi köpek enjeksiyon kafesi
49
UYGULAMA FAALİYETİ-4.1
YETİ
Aşağıdaki işlem basamaklarını uyguladığınızda köpek ve kedileri ayakta sabitlemiş
olacaksınız.
İŞLEM BASAMAKLARI
ÖNERİLER
 50-60 cm uzunluğunda sargı bezi veya  Kullanacağınız bez şeritin veya sargı
bez şerit alınız.
bezinin temiz olmasına dikkat ediniz.
 Bez şeridin orta kısmına ilmek yapınız.

 İlmeği düğüm kısmı çene altına gelecek  Köpeğin tepkisini önlemek için sakin
şekilde yerleştiriniz.
hareket ediniz.
 Bez şeridin uçlarını gergince kulaklar  Attığınız fiyonkun çözmek istediğinizde
arkasından geriye götürerek baş ile ense
kolay çözülebilir olmasına dikkat ediniz.
arasındaki bölgede fiyonk şeklinde
bağlayınız.
50
 Hayvanın ağzına ağızlık takınız.
 Kullanacapınız ağızlığın hayvanın çene
yapısı ve büyüklüğüne uygun olmasına
dikkat ediniz.
 Ağızlığı taktıktan sonra kayış kısmını  Fazla gevşek olmamasına dikkat ediniz.
tokaya sabitleyiniz.
51
UYGULAMA FAALİYETİ-4.2
YETİ
Aşağıdaki işlem basamaklarını uyguladığınızda kedileri ayakta sabitlemiş olacaksınız.
İŞLEM BASAMAKLARI
ÖNERİLER
 Bir elle ense derisinden diğer elle bel  Kafasını çevirip sizi ısırmasına engel
bölgesinin
derisinden
kuvvetlice
olacak gerginlikte tutunuz.
yakalayınız.
 Yan yatırarak tutmak için bir elinizle ön  Koruyucu eldiven kullanabilirsiniz.
bacaklarından diğer elinizle de arka
bacaklarından tutunuz.
 Ön bacaklarını tuttuğunuz elinizin bileği  Aşırı bastırarak tutmayınız. Kediye zarar
ile de boyun ense bölüme baskı
verebilirsiniz.
uygulayınız.
52
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Bu faaliyet kapsamında hangi bilgileri kazandığınızı aşağıdaki soruları cevaplayarak
belirleyiniz.
Aşağıdaki cümleleri doğru veya yanlış olarak değerlendiriniz.
1.
Takılacak ağızlık köpeğin ırkına, ağız ve çene yapısına, yaşına uygun olarak
seçilmelidir. ( )
2.
Kediyi tek başımıza tutacaksak elimizle ense derisinden sıkı bir şekilde tutarız.(
3.
İyice korkup ürken kedileri yakalamak oldukça zordur. Bu amaçla muşet veya yavaşa
kullanılır. (
)
4.
Saldırgan mizaçlı hayvanlara enjeksiyon yapmak için kedi köpek enjeksiyon
kafesinden faydalanılır. (
)
5.
Kedilerin zapturaptında havlu gibi malzemelerden yararlanılmaz. (
)
)
DEĞERLENDİRME
Cevaplarınızı cevap anahtarı ile karşılaştırınız ve doğru cevap sayınızı belirleyerek
kendinizi değerlendiriniz, yanlış cevapladığınız sorularla ilgili öğrenme faaliyetlerini
tekrarlayınız.
53
MODÜL DEĞERLENDİRME
MODÜL DEĞERLENDİRME
Bu modül kapsamında sığır, at, koyun, köpek ve kedinin ayakta zabturabtını yaparak
aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet ve Hayır kutucuklarına (X)
işareti koyarak kontrol ediniz.
GÖZLENECEK DAVRANIŞLAR
A-Sığır Cinsi Hayvanların Ayakta Sabitlenmesi
1
2
3
4
5
Boynuzları varsa iple boynuzları bağladınız mı? veya
boynuzlarından tuttunuz mu?
Sol el ile sol boynuz kuvvetlice tutulurken sağ elin baş ve işaret
parmakları ile “septum nasi”yi sıkarak tuttunuz mu?
Veya “septum nasi” ye muşet uyguladınız mı?
 Ön Bacakların Tutulması

Hayvanı yular ipinden bir yardımcıya tutturdunuz
mu?

Bukağılıktan tutulan ayağı yukarı kaldırdınız mı?

Diğer elden de destek alarak iki elle ayağı tuttunuz
mu?
 Arka Bacakların Tutulması
Arka bacaklardan birini yatay sütun üzerinde askıya
aldınız mı?

Bacak tarsal eklemin alt ve üst taraflarının çevresi
ile yatay sütun çevresinde ip dolandırarak bacağı
kontrol altına aldınız mı?
Bacak tarsal eklemin alt ve üst taraflarının çevresi
ile yatay sütun çevresinde ip dolandırarak bacağı
kontrol altına aldınız mı?
B-Tektırnaklı Hayvanların Uysal Hale Getirilmesi
 Yavaşa Uygulanması
1
2
3
4
5
İpli yavaşada ip halkayı hayvanın üst dudağına veya kulağına
yerleştirdiniz mi?
Tahta sapı döndürerek ip halkayı daralttınız mı?
Tahta veya metal yavaşa da hayvanın üst dudağını iki tahta
veya metal arasına yerleştirdiniz mi?
Uçtaki bağlama ipi ile iki tahta veya metal parçasını
sıkıştırdınız mı?
Hayvanın gözlerini uygun bir bez veya çuvalla kapattınız mı?
 Ön Bacağın Kaldırılıp Tutulması
1
Hayvanı yular ipinden veya dizgin kayışlarından bir
yardımcıya tutturdunuz mu?
54
Evet
Hayır
2
3
4
5
Ön bacağın kaldırılacağı tarafa yaklaştınız mı?
Bir elinizi kürek kemiği üzerine koyarken diğer elinizi
bukağılığa kadar indirdiniz mi?
Bir elinizle hayvanı karşı tarafa doğru iterken diğer elinizle
bacağı kaldırdınız mı?
Diğer elinizi de aşağı indirerek iki elinizle birden bukağılığı
kavrayarak kıvrılmış bacağı tuttunuz mu? Ayarlanabilir bir
kayış yardımıyla ayağı sabitlediniz mi?
 Arka Bacağın Kaldırılıp Tutulması
1
2
3
4
5
Arka bacağın kaldırılacağı tarafa önden yaklaştınız mı?
Hayvan okşanarak elinizi tuber coxae ya kadar kaydırdınız
mı?
Elinizle okşayarak metatarsus üzerine kaydırıp sıkıca tuttunuz
mu?
Bir elinizle hayvanı karşı tarafa doğru iterken diğer elinizle
inciği kendinize doğru çekerek bacağı kaldırdınız mı?
Diğer elinizi de aşağı indirerek iki elinizle birden bukağılığı
kavrayarak kıvrılmış bacağı tuttunuz mu?
C-Koyun ve Keçilerin Ayakta Tutulması
1
Hayvana arkasından yanaştınız mı?
2
Arka bacağından birini yakaladınız mı?
3
Çene altından ve boyun bölgesinden tuttunuz mu?
4
Diğer el ile de sağrı bölgesinden veya kavram bölgesinden
tuttunuz mu?
D- Köpek ve Kedilerin Tutulması
 Köpeklerin Tutulması
1
50-60 cm uzunluğunda sargı bezi veya bez şerit aldınız mı?
2
Bez şeridin orta kısmına ilmek yaptınız mı?
3
İlmeği düğüm kısmı çene altına gelecek şekilde yerleştirdiniz
mi?
4
Bez şeridin uçlarını gergince kulaklar arkasından geriye
götürerek baş ile ense arasındaki bölgede fiyonk şeklinde
bağladınız mı?.
55
5
Hayvanın ağzına ağızlık taktınız mı?
6
Ağızlığı taktıktan sonra kayış kısmını tokaya sabitlediniz mi?
 Kedilerin Tutulması
1
Bir elle ense derisinden diğer elle bel bölgesinin derisinden
kuvvetlice yakaladınız mı?
2
Yan yatırarak tutmak için bir elinizle ön bacaklarından diğer
elinizle de arka bacaklarından tuttunuz mu?
3
Ön bacaklarını tuttuğunuz elinizin bileği ile de boyun ense
bölüme baskı uyguladınız mı?
DEĞERLENDİRME
Uygulama faaliyetinde kazandığınız davranışlar da işaretlediğiniz “Evet” ler
kazandığınız becerileri ortaya koyuyor. ”Hayır” larınız için ilgili faaliyetleri tekrarlayınız.
Tamamı Evet ise diğer modüle geçebilirsiniz.
56
CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI
ÖĞRENME FAALİYETİ-1 CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
D
Y
D
D
Y
D
ÖĞRENME FAALİYETİ-2
CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
Y
Y
Y
D
D
D
D
ÖĞRENME FAALİYETİ-3 CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
D
Y
D
Y
D
Y
ÖĞRENME FAALİYETİ-4 CEVAP ANAHTARI
1
2
3
4
5
6
7
D
D
Y
D
Y
57
KAYNAKÇA
A






ASLANBEY Doğan, Veteriner operasyon Bilgisi, Ankara üniversitesi
basımevi, Ankara, 1986.
AYDIN Mustafa, Veteriner Sağlık Meslek liseleri için Dış Hastalıkları ve
Ayak Hastalıkları ders kitabı, Samsun
FOWLER E Murray, Restraint and handling of wild and domestic animals,
1995
www.medaille.edu
www.vetmed.wsu.edu
www.iacuc.arizona.edu
58