aile, ekonomi ve toplum

BøLYANA JøVKOVøÇ
TOPLUM
IV. SINIF
DOKUZYILLIK øLKÖöRETøM
Üsküp, 2013
Editör: MAKEDONYA CUMHURøYȿɌø EöøTøM VE
BøLøM BAKANLIöI
Ul. Mito Hacivasilev Jasmin, bb. Üsküp
Denetleyenler: Suna RAøMø - baúkan
Dubravka GEùOVSKA - üye
Lilyana SPASEVA - üye
So Re{enie na Ministerot za Obrazovanie i nauka
na Republika Makedonija broj 10-1596/1 od 19.06.2009
godina, se odobruva upotrebata na ovoj u~ebnik.
Makedonya Cumhuriyeti E÷itim ve Bilim BakanÕ’nÕn, 101596/1 sayÕlÕ ve 19.06.2009 tarihli kararnamesiyle, ders
kitabÕ olarak kullanÕlmasÕna izin verilmiútir.
ÖNSÖZ
DokuzyÕllÕk ilkö÷retimin 4. sÕnÕf Toplumu ders kitabÕ yeni ö÷retim
programÕ, ö÷retim teknikleri ve metodlarÕ uygulanarak hazÕrlanmÕútÕr.
ElyazÕsÕ aktif ve interaktif ö÷retim metodlarÕnÕn en ça÷daú didaktik
ve teknik ile psikolojik ve pedagojik amaçlarÕnÕ karúÕlayacak úekilde
tasarlanmÕútÕr. Ö÷retimde küresel geliúmeleri takip ederek, ö÷rencinin
ö÷retimde pasif gözlemleyici sÕfatÕndan, aktif ,çalÕúan, düúünen, gözlemleyen ve araútÕrmacÕ rolünü kazandÕracak ö÷retimin uygulanmasÕ
sa÷lanacaktÕr.
ÇalÕúma özelli÷i taúÕyan ’’ duydu÷um herúeyi unuttum, gördü÷üm
herúeyi hatÕrlÕyorum, yaptÕ÷Õm herúeyi úimdide yapabilirim’’ ilkesine
dayalÕ ve çalÕúma niteli÷ine sahip bir ders kitabÕdÕr.
Ö÷retmenlerin dikkatine: kitapta verilmiú olan tamamlayÕcÕ metinler ÖRNEK oluúturarak çalÕúma yöntemini belirlemekte, ö÷rencilerin
ise toplum çalÕúma defterinde boú alanlarÕn ne úekilde doldurulmasÕ
gerekti÷ini yönlendirmektedir.
Ö÷rencilerin dikkatine: kitabÕn üzerine yazÕp çizmeyiniz, yÕpratmadan
ö÷retim yÕlÕ sonuna kadar kitabÕ korunmuú úekliyle okulunuza geri iade
ediniz.
Ö÷renme ve çalÕúmalarÕnÕzda baúarÕlar,
Müellif
3
Yeteneklerinizi geliútirmenin yollarÕ:
øletiúim - düúünce ve bildirilerin alÕú veriúini oluúturur. øletiúim, okuma, yazma,
iúitme, düúünceleri ifade etme, ¿kirleri karúÕlaútÕrma, araútÕrma ve de÷erlendirme ile
gerçekleútirilir.
AraútÕrma: verilerin elde edilmesi ve uygulanmasÕ, gözlemleme ve kaydetme ile
bilgilendirme, bunlarÕn önceden planlaútÕrmasÕ, karúÕlaútÕrÕlmasÕ ve analizidir.
øúbirli÷i - ekip çalÕúmalarÕna aktif olarak katÕlma, çevredekilerine anlayÕú gösterme
ve hoúgörülü davranma, gelenek ve göreneklere saygÕ göstermeyi kapsar.
Lejant:
Ödev
Soruya yanÕt veriniz
YazÕnÕz
AnlatÕnÕz
AraútÕrÕnÕz
AnÕmsayÕnÕz
4
Sözlük
EKøP ÇALIùMASI
Bireylerin birlikte çalÕúmasÕ ile amaçlanan hedefe ulaúmak için yapÕlan
iúbirli÷i, ekip çalÕúmasÕnÕ gerektirir. Bireysel veya kitlesel ço÷unlu÷un amaçlarÕ,
ekip çalÕúmasÕyla daha kolay gerçekleútirilir. Her ekip veya gurupta anlaúmazlÕk ve
çatÕúma yaúanablir, bu da gurubun bölünmesine yada gurupta büyük de÷iúikliklerin
oluúmasÕna neden olur. DolayÕsÕyla ekip veya gurup üyesinin – breyinin úu kurallara
uymasÕ gerekmektedir:
- Ekipteki her bireyin ¿kirlerine saygÕ gösterme
- Ekip temsilcisini elbirli÷iyle seçme
- Ekip içinde görev ve çalÕúmalarÕn da÷ÕlÕmÕ, ö÷rencilerin yeteneklerine göre
yapÕlmalÕ
- Ekip içindeki her birey ödevlerini zamanÕnda gerçekleútirmeli
En baúarÕlÕ ekip çalÕúmalarÕ, bireyler arasÕndaki anlayÕú, çalÕúma ve iúbirli÷ine
ba÷lÕ olarak gerçekleúir. En iyi ekipler 3 veya 5 kiúiden oluúan ekiplerdir.
5
AøLE, EKONOMø VE TOPLUM
Bu ünitede ö÷renilecek konular:
- aile hayatÕ
- aile tipleri veya çeúitleri
- evlilik hayatÕ ve evlilik görevleri
- aile topluluklarÕnda hayat
- sahip olmak – mülkiyet
- özelleútirme ve
- iletiúim úekilleri – yollarÕ
7
AøLE HAYATI
Aile hayatÕ, bir aile içerisinde yaúanÕr. Aile, ebeveynler ve çocuklardan oluúan
bir topluluktur. Aile içinde bireylerin duygusal ba÷Õ çok güçlüdür. Düzgün bir aile
hayatÕ, aile bireylerinin karúÕlÕklÕ saygÕ, sevgi ve anlayÕúÕna ba÷lÕ olarak idame ettirilir.
Aúa÷Õdaki tabloyu inceleyiniz. Boú olan alanlara, ailenizindeki bireylerle hangi konularda anlaúÕp anlaúmadÕ÷ÕnÕzÕ yazmaya çalÕúÕnÕz. (örne÷in, müzik dinleme,
akvaryumu kim temizleyecek gibi...)
Aile bireyleri
hem¿kirim
hem¿kir de÷ilim
Annem
Babam
KÕzkardeúim
Erkek kardeúim
Do÷um, herzaman aileye ba÷lÕ olmayan fakat genellikle ailelerde gerçekleúen
bir olgudur. Her birey bir ailede do÷ar yada bireylerin do÷masÕyla ortaya çÕkar.
Aile ba÷Õ birkaç úekilde olabilir. En önemlisi kan ba÷Õ veya do÷um ile
gerçekleúen do÷al ba÷dÕr. Aile kan ba÷Õ anne veya baba tarafÕndan olabilir. Kan
ba÷Õ yanÕsÕra:
- Evlilik ile kurulan ba÷
- Çocuk edinme ile oluúan ba÷
- Manevi ba÷ (sütanne ba÷Õ, kandaúlÕk, dostluk ba÷Õ)
Manevi ba÷ÕnÕz var mÕ ve ne úekildedir?
8
Kan ba÷Õ
Aile ba÷ÕnÕzÕ prizma úeklinde göstermeye çalÕúÕnÕz.
AøLE
9
AøLE TøPLERø – ÇEùøTLERø
YAKIN VE GENøù AøLE
Aile, toplumun en küçük birimi olarak kabul edilir. Birlikte yaúama
úekilleri farklÕ olabilir; iki ebeveyn ile, bir ebeveyn ile, akraba ile,
evlat edinenler ile ve çocuk esirgeme kurumlarÕnda çocuklarÕn
bakÕmÕ ve yetiútirilmesi úeklinde görülür.
FarklÕ yapÕsÕ olan aile tiplerinin özelliklerini söylemeye çalÕúÕnÕz.
Aile, aile fertlerinin sayÕsÕna göre çekirdek ve geniú aile olabilir.
Anne, baba ve evlenmemiú çocuklardan oluúan bu küçük ailelere çekirdek aile
çekirdek aile denir.
Çekirdek ailedeki çocuklarÕn evlenmesiyle de yeni bir çekirdek aile ortaya çÕkar. Bir
ailede birkaç neslin bireylerinin birarada yaúamasÕ ve sorumluluklarÕnÕ üstlenmesi
ile geniú aile tipi ortaya çÕkar.
Günümüzde bir ebeveyn ile aile yapÕsÕ olan aileler yaygÕnlaúmaktadÕr. Ebeveynler arasÕndaki geçimsizlik yüzünden, çocuklarÕn bir ebeveyn ile yaúamak zorunda
kaldÕ÷Õ görülür.
YaúadÕ÷ÕnÕz aile tipi ve yapÕsÕ nasÕldÕr? Küçük – çekirdek aile, geniú aile midir?
Geniú ailenizden bir bireyin foto÷rafÕnÕ
yapÕútÕrÕnÕz ve ilgili bilgileri yazÕnÕz.
Resimdeki kiúi _____________________
Do÷um tarihi_______________________
ùimdiki ___________yaúÕ
Resim ne zaman çekilmiútir?
(yÕlÕ) ____________
10
Soy gövdesi úeklindeki boú alanlara gereken bilgileri yazÕnÕz.
Ben
Yenge
Eniúte
Ye÷enler
Ye÷enler
Baba
Anne
DayÕ
Hala
Babaanne
Anneanne
Amca
Teyze
Ye÷enler
Ye÷enler
Dede
Yenge
Dede
Eniúte
11
ZAMAN ùERøDø
(KapsamlÕ ve detaylÕ bilgileri süratlÕ bir úekilde algÕlama ve ö÷renme yetene÷ine
sahip olan ö÷rencilere yönelik ö÷retim konusu)
Zaman úeridi: bir do÷ru üzerinde geçmiúe ba÷lÕ gerçekleúen
olaylarÕn tarihini gösteren bir gra¿k úeklidir.
Aúa÷Õda verilmiú olan zaman úeridi üzerine kendi do÷um tarihinizi, anne ve babanÕzÕn, erkek ve kÕz kardeúlerinizin; daha
geniú ailenizin bireylerinden en gencinden yaúlÕsÕna kadar do÷um
tarihlerini iúaretleyiniz. Yandaki boú alanlara ise aile bireylerinin
do÷um tarihlerini yazarak zaman úeridindeki denk olan tarihe çizgi
çekerek ba÷layÕnÕz.
Zaman úeridine göre ailenizin en yaúlÕ bireyi kimdir?
Zaman úeridine göre ailenizin en genç bireyi kimdir?
En genç ve en yaúlÕ aile bireyleri arasÕnda yaú farkÕ kaç
yÕldÕr?
12
TARøH BOYUNCA VE GÜNÜMÜZDE AøLELER
Aile, ortaya çÕkÕúÕndan günümüze kadar tarih boyunca de÷iúkliklere u÷ramÕú
farklÕlÕk göstermiútir.
ølkel toplumlarda, ailede kadÕnÕn sözü geçt÷i aileye anaerkil aile adÕ verilmiú. Anaerkil ailede, ailenin sorumlulu÷u birinci derecede kadÕnÕn üzerinde olup, do÷urgan
olan ve çocuklara do÷al yapÕsÕ gere÷i daha yakÕn bulunmak zorunda kalan kadÕn,
ailenin yaúamÕnÕ ve soyunu sürdürmesinde daha önemli yere sahipmiú. Zaman
içerisinde ailede babanÕn yeri daha büyük önem kazanmaya baúlayÕnca aile babaerkil özelli÷ini almÕú.
Günümüzde ailelerin esas sÕnÕÀandÕrÕlmasÕ úu úekilde yapÕlmÕútÕr:
- Geleneksel (babaerkil) aile
- Ça÷daú (demokrat) aile
Geçmiúte ailelerin ço÷unlu÷u babaerkil yapÕsÕna sahipmiú. Günümüzde ise bu
tip ailelerin mevcut olmasÕna ra÷men, toplumlarda demokrasinin geliúmesi, bireyler
arasÕndaki eúitlilik demokrat ailelerin ço÷almasÕna neden olmuútur.
geleneksel
(babaerkil)
- babanÕn sözü geçerli
- Baba ailede üst,
anne ve çocuklar alt konumda
ça÷daú aile
(demokrat)
- eúler – kadÕn ve erkek arasÕnda
eúitlilik
- çocuklar ailede aktif bireyler
anaerkil, babaerkil, demokrat
13
Vasil ølyovski’nin eserlerinden ’’ÇorbacÕ Teodos’’ dÕramÕnÕn alÕntÕsÕnÕ okuyunuz ve
Venn diyagramÕnÕ uygulayarak Teodos ve Keva’nÕn (koca ve karÕnÕn) özelliklerini
de÷erlendiriniz.
TEODOS: Birkez daha fÕrçala. Paraskevo!
KEVA: øúte.(paltosunu silerek) Teodos...istedim
TEODOS: (izin vermeden) bak, ö÷le yeme÷i çabuk olsun, serinde getirmeye
çalÕúÕnÕz, geç olursa güneú lahanayÕ kavuracak, gevrek haline getirecek.
KEVA: Tamam Teodos, biúey istedim ama...
Teodos: Biliyorum. Fakat ö÷renmek istemiyorum.
KEVA: Lütfen, Teodos! KÕzÕn bir kusuru yok! ønadÕndan gözlerin görmüyor.
TEODOS: Bir kusur de÷il, üçyüz, öncellikle adÕ Stoyanka,köylü ismi...Stoyanka
ismini takvimden bul bakalÕm!
KEVA: AdÕ vaftis babadan......AklÕndan belli.
Teodos: Hem esmer...
KEVA: Biraz görgüzsüz ama çok güzel, yüzüne aklÕk sürmeden.
TEODOS: O evden baúka nasÕl bir kÕz olablir ki? BabasÕ semerci. Onunla mÕ
dünür olalÕm. SÕrtÕma semer takmam daha uygun. O kÕz evimize girsin! NasÕl bir
düzen, temizlik olacak ki! Daha fazla beni oyalama iúim var, sÕrasÕ de÷il.
KEVA: Teodos...
TEODOS: Bir kelime bile fazla etme!
KEVA: Baúka birúey...Arsovitsa geldi...
TEODOS: Benim Arsovitsa ile iúim yok!
KEVA: Ba÷lar için...
TEODOS: Ba÷lar için mi...O kadÕn iúi de÷ildir. Kaç kez söyledim iúlerime
karÕúma diye.
KEVA: Teodos, o senin iúin de... Ama Tomçe için...AllahaúkÕna yalvarÕyorum....
Anneyim...
TEODOS: Yine! HayÕr! O÷lun ve sen semercilere laikseniz ben de÷ilim! Siz
tÕrnaklarÕn altÕndaki çamur ile ekmek yiyebilirsiniz, ben i÷reniyorum! Birdaha duymak istemiyorum! (çÕkÕyor) Ö÷len yeme÷i
Erke÷in özellikleri
Herikisinde görülen özellikler
KadÕnÕn özellikleri
Venn diyagramÕna göre Teodos ve Paraskeva (Keva) ailesinin yapÕsÕ ve tipi
nedir? DiyagramÕ de÷erlendirip söylemeye çalÕúÕnÕz.
14
EBEVEYNLERøN, KORUYUCU AøLELERøN VE
ÇOCUKLARIN AøLEDEKø ROLÜ VE
SORUMLULUKLARI
Aile çocu÷un kiúili÷inin geliúmesini her yönde etkiler. Çocu÷un kiúili÷i, ebeveynlerin veya koruyucu ailelerin yetiútirme tarzÕna ba÷lÕdÕr.
Ebeveynler ve koruyucu aileler, maddi yönden aile fertlerinin hayatta
kalmalarÕnÕ sa÷lamakla yükümlüdürler.
Okula gitmeye baúlamadan önce ailenizde neleri ö÷rendiniz?
Her aile bireyi aileiçi ve dÕúÕnda
kendi hak ve sorumluluklara sahiptir. Çocuk, yalnÕz bir aile ferdi olarak
algÕlanmamalÕ, hayatÕ ve yaúamÕ
yaúadÕ÷Õ yer ve okulunda devam etmektedir.
Aile bireyleri evin içindeki
herúeyi kullanabilmeli, aynÕ zamanda onlarÕn korunmasÕnÕ da bilmeli.
Günlük yaúantÕnÕzda evnizde yaptÕ÷ÕnÕz faaliyetleri yazÕnÕz.
En uzun ve en güzel zaman geçirdi÷iniz evinizin hangi köúesidir?
Koruyucu
15
Her çocu÷un iyi ve sa÷lÕklÕ
oratamda oyun oynamaya hakkÕ vardÕr. OrtamÕn
korunmasÕnÕ da ö÷renmelidir.
Okulda her ö÷renci
bilmedi÷ini sorabilmeli,
ö÷retmenlerden yardÕm
isteyebilmeli,sorularÕna yanÕt
alabilmeli ve bildiklerini
söyleyebilmeli.
Ö÷rencinin
sorumluluklarÕ da vardÕr;
okula sÕralÕ gelmeli, derslerini çalÕúmalÕ, yeni bilgiler edinmeli ve okulda
hekrese gerekti÷i gibi
davranmalÕdÕr.
Tablodaki boú alanlarÕ doldurunuz
Çocuk haklarÕ
Aile içinde
Yerleúim yerinde
Okulda
16
SorumluluklarÕ
ÖöRETøMDE PROJENøN UYGULANMASI
Bir konu seçiniz. Seçti÷iniz konu hakkÕnda kÕsa metin yazÕnÕz.
Derste okuyunuz ve tartÕúÕnÕz.
1. ’’Hangi konularda ebeveynlerimle hem¿kir de÷ilim’’
2. ’’Ebeveynlerimi bir kez aldattÕm’’
3. ’’Sorumlulu÷umu yerine getirmedim’’
17
EVLøLøK HAYATI VE EVLøLøK ROLLERø
Evlilik, karÕ ve kocanÕn birarada yaúadÕ÷Õ, hukuk ile düzenlenmiú bir topluluktur. Evlilik amacÕyla bir araya gelmiú bir çiftin, nikâh memuru önünde, kamuya
açÕk olarak evlenmeyi kabul etmesi ve bunun belgelenmesidir. Çiftlerin belediye
tarafÕndan nikâh yapÕlmasÕ ile evllik cüzdanÕna sahip olunur.
Evlilikte eúler, çocuklarÕn yetútirilmesi ile yükümlü ve her aile bireyi için
sorumluluklarÕ vardÕr.
Evlilik resmi ve dini nikahla yapÕlÕr:
- Resmi nikâhta, evlenecek çift, nikâh memuru ve iki úahit hazÕr bulunmak
zorundadÕr. Nikâh dairesinde yapÕlÕr.
- Kilisede dini nikâh töreni vs.
Çifti oluúturan bireylere eú adÕ verilir. Evlilikler iki karúÕ cins arasÕndaki sevgiden
gerçekleúir.
AraútÕrma yaparak, ö÷renerek, sorulara yanÕt vermeye çalÕúÕnÕz.
Ebeveynlerin dü÷ün
yapÕútÕrÕnÕz yada çiziniz.
foto÷rafÕnÕ
Hangi tarihte evlendiklerini yazÕnÕz
______________
Evlenirken babamÕn yaúÕ ________
Annemin yaúÕ __________
yÕllÕk evliler _________
Çevreleyiniz:
Ebeveynlerim nikâh olmuú
a) Nikâh dairesinde
b) Kilisede nikâh töreni vs.
c) __________________
18
Nikâh memuru
EK BøLGøLER
(KapsamlÕ ve detaylÕ bilgileri suratlÕ bir úekilde algÕlama ve ö÷renme
yetene÷ine sahip olan ö÷rencilere yönelik ö÷retim konusu)
UluslararasÕ KadÕnlar Günü nedir ve ne zaman kutlanÕr? Neden önemlidir ve neler yapÕlÕr?
Birkaç önemli bilgilendirme daha:
* UluslararasÕ Aile Günü’nü duydunuz mu? 15 MayÕs oldu÷unu biliyor muydunuz?
* Ebeveynler Günü 22 Temmuz’dur.
* 9 Eylül ise anneanne, babaanne ve dedelerin günü olarak kutlanÕr.
*Babalar Günü 16 Haziran.
* Çocuk HaklarÕ Günü 20 KasÕm’da kutlanÕr.
19
Aktiviteler:
1. Hayal gücünüzü ve yaratÕcÕlÕ÷ÕnÕzÕ kullanarak kendiniz bir aksesuar veya benzer bir hediyelik el becerinizle yapmaya çalÕúÕnÕz ve aile bireylerine önemli günlerinde hediye ediniz.
Neler yapÕlabilir:
1. ____________________
2. ____________________
3. ____________________
4. ____________________
2. Ailenize güzel dileklerde bulunmak amacÕyla bir kart postal hazÕrlamaya
çalÕúÕnÕz. Aúa÷Õdaki çizgilerin üzerine düúündü÷ünüz ve dileklerde bulunmak
istedi÷iniz metni yazÕnÕz.
20
AøLE - EV HAYATI
Aile hayatÕ, aile toplulu÷u içerisinde bir gurup insanÕn birarada yaúamasÕdÕr. Bir
ailede birey sayÕsÕ faklÕdÕr, ailenin yaúadÕ÷Õ mekan evdir.
Bir aile toplulu÷unun düzeni, bireylerin saygÕ ve davranÕúlarÕna ba÷lÕdÕr.
Aile toplulu÷unda günlük faaliyetlerin gerçekleúmesi için herkesin gereken aktivitelerde bulunmasÕ gerekmektedir.
Venn diyagramÕ tekni÷ini kullanarak kendi ve ebeveynlerinizin aktivitelerini ayÕrt
ediniz.
Ebeveynlerin
aktiviteleri
Birlikte yapÕlan
aktiviteleri
Kendi aktiviteleri
Kimler daha fazla aktivitelerde bulunmalÕ? Ebeveynler mi çocuklar mÕ? YanÕt vermeye çalÕúÕnÕz.
Aktiviteler erkek ve kadÕn aktiviteleri olarak adlandÕrÕlabilir mi?
Boú zamanlarÕnÕzÕ ne úekilde de÷erlendiriyorsunuz?
Yüksek sesli müzik dinliyor musunuz?
Aile bireylerinin boú zamanlarÕna saygÕ duyuyor musunuz?
21
AøLE BÜTÇESøNøN PLANLAùTIRILMASI
Her aile birli÷inin kendi geliri ve belirli giderleri vardÕr. Aile birli÷inin ayakta kalabil esinde en önemli unsurlardan bazÕlarÕ; bütçenin do÷ru da÷ÕlÕmÕ, tüketimin aúÕrÕ
úekilde yapÕlmamasÕ ve tutumlu davranÕúlarda bulunarak tasarrufun yapÕlmasÕdÕr.
32.000 den.
30.000 den.
Toplam: 62.000 den.
........AylÕk faturalar..................................................
15.000 den.
.....................Otomobil aylÕk harcamalarÕ.............................
4.000 den.
.........GÕda................................................................ 8.000 den.
......................Giyim – kÕyafet................................................
12.000 den.
.........Temizlik malzemeleri...................................... 3.000 den.
Çocuklar aileye gelir kazandÕrmaz, onlarÕn ihtiyaçlarÕnÕ (dil ö÷retimi, spor, kitaplar, oyuncaklar vb.) karúÕlamakta ebeveynler gayret gösterir. Ailenizde çocuklara
yapÕlan harcamalarÕ ve hangi amaçla kullanÕldÕ÷ÕnÕ yazÕnÕz!
22
.........................................................
den.
.........................................................
den.
.........................................................
den.
Çocuklara yapÕlan harcamalar....Toplam
den.
Toplam aile harcamalarÕ..................
den.
Bu ayda yapÕlan tasarruf.............
den.
gelirler, bütçe, giderler
MÜLKøYET
17. madde
ønsanÕn, kendine ait ve baúkalarÕyla birlikte mal ve mülkiyete sahip
olma hakkÕ vardÕr.
Mülkiyet, insanÕn birúeyleri kazanarak veya elde ederek sahip olmasÕdÕr.
Mülkiyet kendine ait (bireysel) veya grup (topluluk) úeklinde olabilir.
Mülkiyetin getirdi÷i sorumluluklarÕ vardÕr ve bunlara uymak gerekir. Mülkiyet
sahibi mal varlÕ÷ÕnÕ tüketir, satar veya istedi÷i úekilde kullanabilir.
23
KøùøSEL GøZLøLøK - MAHREMøYET
Her çocu÷un kiúisel gizlili÷e – mahremiyete hakkÕ vardÕr. Kendisi izin vermeden kimsenin onun günük veya mektuplarÕnÕ okumaya hakkÕ yoktur.
Mahremiyet, birúeyleri birileriyle
paylaúmak istemedi÷imizi ifade eden bir
kavramdÕr. Paylaúmak istediklerimizi ise
açÕk söyleyebiliriz.
Aúa÷Õdaki ifadeleri okuyunuz ve tablodaki sorulara yanÕt veriniz.
1. Mila günlük yazÕyor ve kimsenin bundan haberdar olmasÕnÕ istemiyor.
2. Marko, kendi odasÕnda arkadaúÕ ile telefondan konuúuyor fakat bu görüúmeyi
ablasÕnÕn dinlemesini istemiyor.
3. Darko’nun evinde misa¿r var. Darko, matematikten zayÕf notu aldÕ÷ÕnÕ misa¿rlere
bahsedilmemesini ebevnlerinden rica ediyor.
4. Ö÷retmen, yazÕlÕ ödevlerin sonuçlarÕnÕ bildiriyor. Ö÷renciler notlarÕn sesli söylenmemesini istiyor.
5. Nikola’nÕn oda kapÕsÕnda ‘’GøRMEDEN ÖNCE KAPIYA TIKLAYIN’’ yazÕsÕ var.
6. Anne, üstünü de÷iútirmek için çocuklarÕn yatak odasÕndan çÕkmalarÕnÕ rica ediyor.
Mahremiyeti Mahremiyet neleri
tercih eden içermekte kiúiye göre
Mila
Marko
Darko
Ö÷renciler
Nikola
Anne
24
Kimlerden gizli
kalmasÕnÕ istiyor
Gizli kalmasÕ için ne
yapmakta
øLETøùøM ùEKøLLERø
Geçmiúte, insanlar atlarÕn üzerinde bir yerden baúka bir yere giderek bir bilginin,
haberin duyurusunu yapmak zorundaymÕú.
UlaúÕmÕn geliúmesi ile haberleúme kolaylaúmÕú ve hÕzlanmÕútÕr. Bugün
haberleúme süratli bir úekilde uydu, radyo, tv. telefon vb. aracÕlÕ÷Õyla yapÕlmaktadÕr.
DünyanÕn çevresinde farklÕ úekil ve büyüklükte uydular hareket etmektedir.
Ça÷daú iletiúim araçalarÕ,hayatÕmÕzÕ farklÕ úekilde etkilemekte, binlerce kilometre
uzakta bulunan insanlar ile yakÕn iletúim kurmamÕzÕ sa÷lamaktadÕr.
- Genellikle hangi úekilde haberdar oluyorsunuz?
25
GÜNLÜK YAYINLAR – GAZETELER
Genellikle günlük yayÕnlar – gazeteler
aracÕlÕ÷Õyla, çevremizdeki olaylardan - olan
bitenlerden haberdar olma imkanÕmÕz oluyor.
Birkaç günlük yayÕnlanan gazetenin adÕnÕ
yazÕnÕz.
’’Goce Delçev’’
ilkö÷retim
okulu
yeni çatÕ ve pencerelere
sahip oldu
Centar-Merkez belediyesi
USAøD ile iúbirli÷inde bulunarak, Goce Delçev ilkö÷retim
okuluna
yeni
termopan
pencereleri takacaktÕr. Centar belediye baúkanÕ Violeta
Alarova’nÕn kabine úe¿ Lidiya
Nedelkovska’nÕn ifadesine göre:
Yeni pencerelerin takÕlmasÕ
geçen ay baúlatÕlmÕú ve belediye üstlenmiú oldu÷u görevi, üç
kattaki koridor pencerelerini
de÷iútirmiútir. Hafta içerisinde
ise USAøD’in görevlendirdi÷i
ekipler tarafÕndan sÕnÕf pencereleri
de÷iútirilip
yenileri
takÕlacaktÕr. Yeni yapÕlandÕrma
ile okulun eski azbest çatÕsÕ da
de÷iútirilecektir.
AynÕ zamanda belediye
tarafÕndan hafta içerisinde
yÕpranmÕú ve eski elektrik
tesisatÕ da döúenecektir. Okulun
restore ve yapÕlandÕrÕlmasÕ ikinci yarÕyÕlÕn baúlangÕcÕnda 20
Ocak’ta bitmesi beklenmektedir.
26
øçer bilgi ve haberlere göre yayÕn iki úekilde olabilir:
øçeren
- Ka
Kaliteli yayÕn – ciddi olaylarÕ, haberleri ve analizleri
yayÕnlayan günlük gazete.
yayÕ
- Renkli yayÕn – okuyucularÕ e÷lendiren magazin ve
e÷lenceyi kapsayan günlük gazete.
Baú ve sorumlu yazar, gazete içeri÷ini tamamiyle
kontrolü altÕna almÕú kiúidir.
Günlük gazeteler her gün belirli bir tiraj ile
yayÕnlanÕr. Tiraj, yayÕnlanmÕú gazete sayÕsÕdÕr.
Solda verilmiú olan metni
okuyunuz ve sorulara yanÕt veriniz.
Bu alÕntÕdan neleri ö÷rendiniz?
Okulunuz hangi belediyede bulunur?
Bu faaliyeti nasÕl de÷erlendirdiniz?
Okulunuzda hangi de÷úiklikleri yapmak istersiniz?
RADYO,
TV VE øNTERNET
Radyo, televizyonun ortaya çÕkmasÕndan
önce kullanÕlmaktaydÕ. Radyodan her gün
farklÕ programlar yayÕnlanmaktadÕr.
ølk radyo 1920 yÕlÕnda icat edilmiútir.
Televizyon, basÕn ve radyodan sonra
ortaya çÕkmÕútÕr. TV, do÷rudan ve canlÕ
olarak dünyadaki olaylarÕ izlememizi
sa÷lar.
Televizyon 1936 yÕlÕnda icat edilmiútir.
ønternet, dünyanÕn en büyük
ve en yaygÕn bilgisayar iletiúim
a÷ÕdÕr. DünyanÕn her yerinden
insanlarÕn birbirleriyle kolay ve
hÕzlÕ iletiúimini sa÷lar.
27
MedyanÕn gençlere olumlu ve olumsuz etkileri konusunu ele alarak; önce gruplara
ayrÕlmÕú bir T tabloyu, daha sonra tüm sÕnÕfa ait bir tablo oluúturmaya çalÕúÕnÕz.
MedyanÕn olmasÕnÕ
gerektiren nedenler
MedyanÕn kaldÕrÕlmasÕnÕ
gerektiren nedenler
AraútÕrma aktiviteleri
Üç grupta toplanÕnÕz! Her gurup farklÕ araútÕrmalar yapacaktÕr.
1. Grup: En çok izlenen TV kanal
En çok izlenen TV kanal araútÕrma konusunu içeren bir anket
hazÕrlayÕp, 50 kiúiden - üyeden oluúan bir gruba (her yaú ve etnik
topluluklardan) uygulayÕnÕz.
MTV
28
A1
Sitel
Telma
Kanal 5
Alsat
BTR
Di÷erleri
Elde edilen verileri gra¿k ile göstermeye çalÕúÕnÕz.
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
MTV
A1
Sitel
Telma
Kanal 5
Alsat
BTR Di÷erleri
Verilere göre en seyredilen TV kanal hangisidir?
2. grup: En fazla okuyucusu olan gazete
50 kiúiden oluúan bir gruba anket uygulayÕnÕz. Konu. En fazla
okur sayÕsÕ olan günlük gazete hangisidir?
Veçer
Vreme
Vest
Utrinski
Dnevnik
Koha
Di÷erleri
Verileri gra¿÷e uygulayÕnÕz.
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
Veçer
Vest
Vreme
Utrinski
Dnevnik
Koha
Di÷erleri
29
Anketi cevaplandÕranlara göre hangi günlük gazete en çok, hangisi en az güvenilirdir?
3. grup: En çok ziyaret edilen internet sayfasÕ
En çok ziyaret edilen internet sayfasÕ hangisidir? Bunu anket
úeklinde 50 kiúiye uygulayÕnÕz.
Yahoo
Google
Kajgana
Idividi
hi5
Facebook
di÷er
Verileri gra¿÷e geçiriniz.
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
Yahoo
Google
Kajgana
Idividi
En çok ziyaret edilen internet sayfasÕ hangisidir?
30
hi5
Facebook
di÷er
ÖöRENDøKLERøMøZø DEöERLENDøRELøM
Aile__________ve__________oluúan bir birimdir.
Aile bireylerin sayÕsÕna göre:
___________ve___________aile
Evlilik ____________________________________________________________
________________________________________________________________________.
Eúler nedir? _______________________________________________________
________________________________________________________________________.
Aile birli÷ini ________________________________________________________
_________________________________________________________ oluúturur.
Do÷ru karúÕlÕ÷Õ olan kavram ile ba÷layÕnÕz!
- günlük yazmak
- telefon
- ‘’RAHTSIZ ETMEYøNøZ’’
- arkadaú ile konuúmak
- eúya
Mülkiyet
Mahremiyet
SayÕnÕz!
øletiúim araçlarÕ
31
YERLEùøM YERLERø VE YERLEùøM BøRøMLERø
Bu ünitede ö÷renece÷iniz konular:
- Yerleúim çeúitleri
- Komúuluk
- Yerleúim birimleri ve kurumlar
- Rölyef
- Co÷rafya haritasÕ
- Kartografya iúaretleri
- Yerleúim birimlerinde sorunlar
33
YERLEùøM ùEKøLLERø - YERLERø VE BAKIMI
Bizim ev, ailemizin bir parçasÕdÕr.
Nikola, müstakil evde Vlae semtinde, Marko ise apartmanda Kapiútec semtinde
yaúamaktadÕr.
Nikola Marko’ya nasÕl gelebilir?
Marko’nun evi, Naroden front soka÷Õnda bulunur. Bu úekilde tabela üzerinde
soka÷Õn adÕ yazÕlÕdÕr. Caddeyi bulduktan sonra 28 no’ lu apartmanÕ buluyoruz. Bu
úekilde tabelada ev veya apartman numarasÕ yazÕlÕdÕr.
Her soka÷Õn sa÷ ve sol tarafÕ bulunur. Sol taraftaki ev veya apartmanlar tek, sa÷
taraftakiler ise çift numaralar ile iúaretlenir. Büyük apartmanlarda katlarÕn sayÕsÕ
fazladÕr. Her katta birkaç daire bulunur. Her dairenin numarasÕ vardÕr. Dairelerde
yaúayan ailenin soyadÕ yazÕlÕdÕr. Örne÷in:
Stojanovski
Her
aile,
evinin
bakÕmÕndan sorumludur.
Herúeyin yolunda gitmesi için
her aile en az ayda bir kez
ev idaresi kurulu toplantÕsÕ
yapmalÕdÕr. FarklÕ sorunlarÕ
tartÕúmalÕ ve çözmelidir.
Sizde bu toplanÕlara aktif
olarak katÕlmaya çalÕúÕnÕz.
SorunlarÕ
çözmek
amacÕyla bu tip toplantÕlarÕn
apartmanlarda veya küçük
mahallelerde yapÕlmasÕ
mecburidir.
34
SÕnÕf içinde birlikte bu tabloyu doldurmaya çalÕúÕnÕz. Küçük bir
araútÕrma yapmÕú olacaksÕnÕz. SÕnÕfÕnÕzdaki ö÷rencilerin ço÷unun evi
yaúadÕklarÕ soka÷Õn hangi tarafÕnda (sa÷ veya sol) bulunmaktadÕr.
Toplam
Gündelik
numarasÕ
Ev – apartman numarasÕ
Sol
Sa÷
Toplam_____ö÷renciden soka÷Õn sa÷ tarafÕnda _______ö÷renci, sol tarafÕnda ise
_______ö÷renci oturmaktadÕr.
Kendiniz denemeye çalÕúÕnÕz
YaúadÕ÷ÕnÕz yerin (daire, ev, apartman) çizimini yapÕnÕz.
Eviniz hangi sokakta bulunur?
Hangi semtte?
Okulunuz hangi sokakta bulunur?
Evinizden yada apartmandan okula giderken geçti÷iniz sokaklarÕn adlarÕnÕ yazÕnÕz!
35
Geçti÷iniz sokak sayÕsÕnÕ yazÕnÕz.
Evinizden okulunuza kadar giden yolu çizmeye çalÕúÕnÕz.
AraútÕrma yaparak, sÕnÕfÕnÕzda ö÷rencilerden okulunuza en yakÕn ve en uzak
yaúayanÕ ö÷renmeye çalÕúÕnÕz.
En uzak______, en yakÕn_____
Kolku vreme im e potrebno na u~enikot {to `ivee najdaleku i na u~enikot {to `ivee
najblisku za da pristignat od doma do u~ili{te?
36
KOMùULUK VE KOMùU øLøùKøLERø
Hiçkimse yalnÕz yaúamaz. Hepimiz bir yerleúim birimindeki vatandaúlar ile birlikte yaúamaktayÕz. Bize en yakÕn olanlar bizim komúumuzdur. Onlara karúÕ saygÕlÕ
davranmalÕ, iyi iliúkiler kurmalÕ ve gerkti÷inde yarÕmda bulunmalÕyÕz.
Evimize yakÕn olan evler ve apartmanlar bizim mahalleyi oluúturur. Kasabalar,
semtleri ve mahalleleri kapsar. Belirli alandaki evler ve apartamanlar bir mahalle
görünümünü kazanÕr.
- Mahallenizde be÷endi÷iniz úeyler
nedir, neleri de÷iútirmek isterdiniz?
- Mahallenizde oyun için belirlenmiú
alanlar yeterli midir?
- Mahallemizden arkadaúlarÕmÕzÕn
olmasÕ neden önemlidir??
Bir toplumda yaúadÕ÷ÕmÕz sürece toplumsal dayanÕúmanÕn önemli oldu÷unu; bencil davranmadan ihtiyacÕ olanlara yardÕmda bulunmanÕn ve birlikte hareket etmenin
öneminin bilincine varmalÕyÕz.
- Hangi durumlarda insanar toplumsal dayanÕúma içerisinde olmalarÕ gerekmektedir?
- Üsküp, neden toplumsal dayanÕúmanÕn örnek kenti olarak seçilmiútir?
DayanÕúma (¿kir birli÷i)
37
BON TON – GÖRGÜ KURALLARI
Komúulara karúÕ iyi davranÕúlarda bulunmak
1) Komúumuzla karúÕlaútÕ÷ÕmÕzda selam vermeliyiz. Selamla birlikte tebessümü de unutmamalÕyÕz, nankör bakÕúlarla
iyi günler demenin anlamÕ kalmaz.
2) Asansörde herkesi, tanÕdÕ÷ÕmÕz ve tanÕmadÕ÷ÕmÕz
kiúileri selamlÕyoruz. Öncelikle asansöre giren selam verir ondan sonra asansörde bulunanlardan selam alÕr.
3) Do÷um günü kutlamalarÕnÕ çalÕúÕlmayan günlere
planlaútÕrÕp komúulara önceden haber vermeliyiz.
4) Ev kurallarÕnÕ bilyorsanÕz, günün belirli saatleri uyuma
ve dinlenme amaçlÕ oldu÷unu unutmamalÕsÕnÕz. Genelde 17.00
ile 19.00 saatleri arasÕnda gürültü yapmamak, komúularÕnÕzÕn
uyudu÷unu hatÕrlamak gerekir.
5) Mahalle çocuklarÕ apartmanÕn önünde toplanarak futbol, saklambaç veya farklÕ oyunlar oynamaktadÕrlar.Özellikle
topla oyun oynandÕ÷Õnda topun kontrolden çÕkmasÕyla çevrede
camlarÕn kÕrÕlmasÕna ve zarar verilmesine neden olabilir. Bu
tür olaylarÕn yaúanmamasÕ için en yakÕn oyun sahalarÕndan
birini seçerek, sokaktan da uzak, rahat ve oyunun key¿ni
çÕkarmaya çalÕúÕnÕz.
38
YERLEùøM BøRøMø - ùEHøRLER VE øÇøNDEKø
KURUMLARI
(kaza-ilçe, kurumlar, resmi yerler)
Bir úehirde yaúayan ve ikâmet eden insanlar, o kasabanÕn nüfusa kayÕtlÕ
vatandaúÕdÕr, evleri ise barÕndÕklarÕ yaúadÕklarÕ mekândÕr.
Bir úehirdeki insanlar birbirini tanÕr veya tanÕmayabilir, fakat herbiri insan iliúkilerinin
do÷ru ve kasabadaki hayatÕn iyi yönde geliúmesini sa÷lamalÕdÕr.
ùehirlerde farklÕ alanlarda çalÕúan birçok kurumlar bulunur. Toplumsal kurumlar,
genellikle vatandaúlarÕn ihtiyaçlarÕnÕ karúÕla mak amacÕyla kurulur.
ønsan hayatÕnÕn büyük bir kÕsmÕ veya tamamÕ, farklÕ toplumsal kurumlarda örgütlenmekte ve geçmektedir.
Örne÷in, insanlar do÷umhanelerde do÷ar, hastanelerde tedavi görür, okullarda
e÷itim alÕr, spor kulüplerinde spor yapar, tiyatro ve e÷lence yerlerinde e÷lenir, kurum
ve úirketlerde çalÕúÕrlar.
Aile bir kurumdur.
YaúadÕ÷ÕnÕz yerdeki mevcut kurumlarÕ yazÕnÕz.
Aúa÷Õda verilmiú olan kiúiler ihtiyaçlarÕna göre hangi kurumlara baúvurmalÕdÕrlar?
Okul
banka
postane
eczane
sinema
karakol
hastane
1.
1)
Mariya, yurtdÕúÕndaki akrabalarÕna kartpostal göndermek ister.
2)
Filip ve Teo ‘’Spaydermen’’ ¿lmini izlemeye karar
verdiler.
3)
Milica teyze parasÕnÕ kaldÕrmak ister.
4)
Darko, bisikletten düúüp aya÷ÕnÕ vurdu.
5)
Yana’nÕn cep telefonu çalÕndÕ.
6)
Ebeveynleri Mila’yÕ birinci sÕnÕfa kaydetmek istiyorlar.
7)
Ognen’in bo÷azÕ a÷ÕrÕyor. Doktoru úurup içmesini
önerdi.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Herkesin kullanabilece÷i belirlenen alanlara resmi yer adÕ verilir. Resmi yerlerde
mütevazi, kibar ve saygÕlÕ davranmalÕyÕz.
kurum
39
MAHALLE MUHTARLIöI
SEMT
MAHALLE
MUHTARLIöI
Bir semtin içerisinde mahalle muhtarlÕklarÕ kurulur. Mahalle muhtarlÕklarÕnda
o mahallede bölgede yaúayan vatandaúlardan konsey seçilir. Konsey üyeleri
vatandaúlarÕn hergünkü sorunlarÕyla ilgilenir. Konsey, mahalle muhtarlÕ÷Õna dört yÕl
dönem süresi ile muhtar seçer.
AraútÕrma aktiviteleri:
Mahalle muhtarlÕ÷ÕnÕ ziyaret ediniz, konseyin son yapmÕú oldu÷u topantÕsÕndaki
tartÕúÕlan sorunlarÕ ö÷renmeye çalÕúÕnÕz.
Gündem
1.
2.
3.
4.
40
dönem
tarih______________
DOöAL FAKTÖRLER VE ùEHøRLERDE HAYAT
Geçen ö÷retim yÕlÕnda, büyük yereúim birimlerine kent küçük
yerleúim birimlerine ise köy adÕ verildi÷ini ö÷rendik.
Düzlük
BayÕr
Da÷
41
500 m ve üzeri
Da÷lÕk bölge
yerleúmeleri
200 ilâ 500 m arasÕ
Engebeli
(bayÕr) bölge
yerleúmeúleri
Düzlük
yerleúmeler
200 m’ye kadar
- Yerleúim yerleri arasÕndaki farklÕlÕklar nelerdir?
- Da÷larÕ, bayÕrlardan ayÕran özellikler hangileridir?
Resimlerdeki yerleúmelerin nerede yer aldÕklarÕnÕ, çizgilerin üzerine yazÕnÕz.
42
1
2
3
4
YukarÕda verilmiú olan úekili, yükseltisine uygun renkleri seçerek boyayÕnÕz.
Yükseltileri metre ile iúaret ederek altÕna hangi bölgeye ait oldu÷unu yazÕnÕz.
Yeryüzündeki yerúekilleri rölye¿ oluúturur.
Düzlükler, bayÕrlar ve da÷lar rölyef úeklleridir.
Makedonya’da en yüksek tepe Korab da÷Õnda 2764 m’dir.
Do÷u Makedonya’da en yüksek da÷ Osogova da÷ÕdÕr.
41
43
Güney Makedonya’da en yüksek Baba da÷ÕdÕr.
Povardarye, Vardar vadisi boyunca düzlük bölgedir. Geçmiúte bu vadi
suyla dolu bir gölmüú, daha sonra sularÕ Ege denzine akmÕú.
Da÷lar arasÕndaki ovalarÕn arazileri verimli olur.
Pelagoniya, Makedonya’nÕn en büyük ovasÕdÕr.
44
Co÷rafya hartasÕnda altÕ çizilmiú kavramlarÕ bulunuz (Korab, Osogova, Baba, Povardarye, Pelagoniya)
RÖLYEF
Makedonya’nÕn rölye¿ genellikle da÷lÕktÕr. Rölye¿ni düzlükler, ovalar, bayÕrlar,alçak,
orta ve yüksek da÷lar oluúturur.
Boú dikdörtgenler içine haritaya göre ana ve ara yönleri yazÕnÕz.
düzlükler
bayÕrlar
da÷lar
Aúa÷Õda verilmiú olan kentlerin bulunduklarÕ bölgenin adÕnÕ yanÕndaki çizginin
üzerine yazÕnÕz.
Berova__________
Kalkandelen___________
Negotin__________
Üsküp__________
E÷ri Palanka___________
Kruúova__________
Makedonya haritasÕ üzerinde hangi renkler en yaygÕn görülür?
45
Alanda ve yerleúim yerlerinde yönleri aúa÷Õdaki iúaretlerden faydalanarak daha
kolay buluruz.
Tra¿k tablosu ve iúaretleri
Güneú’in konumu
D
G
K
Kent planÕ
B
Co÷rafya haritasÕ
46
UygulamalÕ ödev: Guruplara ayrÕlÕnÕz ve sert düzlem üzerinde hamurdan rölyef
úekilleri yapmaya çalÕúÕnÕz. Her grup farklÕ rölyef bölgesini seçebilir. Rölyef yükseltisine göre renkleri seçip boyayÕnÕz.
KENT PLANI
Planlar, büyük ölçekli haritalardÕr. Bu haritalarda sokaklar ve di÷er yapÕlarÕn; okullar, tiyatrolar, müzeler, hoteller, hastanelerin yeri kesin ve tam olarak gösterilir.
Harita (planda) yönler, úu úekilde verilir; yukarÕsÕ her zaman kuzey, aúa÷ÕsÕ güney,
sa÷ tarafÕ do÷u ve sol tarafÕ batÕ anayönü gösterir.
PlanÕn daha kolay algÕlanabilmesi açÕsÕndan, plan eúit karelere ayrÕlmÕú, sÕralar
harÀer ile kolonlar ise rakamlarla iúaret edilmiútir.
Harf sÕrayÕ
ifade eder
Rakam kolonu
ifade eder
PlanÕn üzerinde bir yeri daha kolay bulabilmek amacÕyla, planÕn bir köúesinde
alfabetik sÕrasÕyla sokaklarÕn listesi ve soka÷Õn bulundu÷u sÕra ile kolonisi verilmiútir.
Örne÷in, ________(C3) yukarÕdaki planda gösterilmiútir.
47
Aúa÷Õda verilmiú olan boú karelere yapÕ veya kurumlarÕn nerede
bulunduklarÕnÕ yazÕnÕz.
KTM_____________________________
Orduevi___________________________
Ramstor TM_______________________
Halklar Tiyatrosu________________
‘’Az. Kiril ve Metodiy’’ Üniversitesi_______
Kent StadÕ___________________________
Üsküp Fuar Merkezi_________________
48
49
COöRAFYA HARøTASI
Co÷rafya haritalarÕ küçük ölçekle hazÕrlanÕr. Bu haritalarda da÷lar, göller, kentler,
ülkeler, denizler vb. gösterilir.
Co÷rafya haritalarÕnda da yönler planlardaki gibi verilmiútir.
sa÷ taraf _______________, sol taraf _________________,
aúa÷Õda ________________ yukarÕda ________________.
Co÷rafya haritasÕnÕ okuyabilmek için kartografya renklerini ve iúaretlerini bilmek
gerekir.
Kartografya renkleri
Da÷lar
BayÕrlar
Düzlükler
Sular
Kartografya iúaretleri
50
RakÕm
Devletin adÕ
Ölçek
Bir yerin haritada kaç kez
küçültüldü÷ünü gösterir
Rölyef kartografya renkleriyle gösterilmiú
Lejant
Kartografya
iúaretleri
Yükseklik ve derinlik basamaklarÕ
Yükseklik basamaklarÕ, bir yerin deniz yüzeyinden yüksekli÷ini (rakÕmÕ) gösterir.
Dünya’nÕn ana ve ara yönlerini yaz.
Benim yaúadÕ÷Õm yer
Makedonya’nÕn
Bölgesinde bulunur.
51
52
53
Aúa÷Õdaki objelerin bulunduklarÕ ana ve ara yönlerini yazÕnÕz.
Ohri Gölü
Üsküp
Ustrumca
Doyran Gölü
Belsica
Kara Irmak
ùar da÷Õ
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
Boú alanlara kartografya iúaretinin anlamÕnÕ yazÕnÕz.
1.
2.
4.
3.
5.
6.
54
HaritalarÕn ortaya çÕkmasÕndan
önce, insanlar kayalÕklarÕn üzerine
bildikleri alanlarÕ çizerlermiú. Genellikle yapÕsÕ kil olan parçalarÕn üzerine.
Örne÷in, sa÷ tarafta verilen resimdeki
gibi.
Pusula yönleri göstermeye yarayan
bir araçtÕr. PusulanÕn i÷nesi manyetik
olup her zaman kuzey yönünü gösterir.
PusulanÕn içinde ana ve ara yönleri
gösteren iúaretler bulunur.
Harita lejantÕ kartografya iúaretlerini
kapsar. Semboller – küçük kartografya
iúaretleriyle ifade edilmiú, küçük alanda birçok veriyi içerir.
55
YAùADIöIM YER - SEMTøMøZDEKø SORUNLAR
Herkesin bir yaúadÕ÷Õ yeri (semti) vardÕr. Bir semtin ahalisi, do÷rudan yaúadÕ÷Õ
yerin sorunlarÕ ile karúÕ karúÕya kalÕr. SorunlarÕn çözülmesinde insanlarÕn aktif ve
bilinçli olmalarÕ önemlidir. østenen hedeÀere ulaúabilmek için her birey yaúadÕ÷Õ yeri
sevmeli, çevresinde yaúayanlara saygÕ göstermeli ve sorunlarÕ bilerek örgütlü bir
úekilde çözmelidir.
SalkÕm úekili ile semtinizdeki sorunlarÕ göstermeye çalÕúÕnÕz.
YaúadÕ÷Õm yerdeki
sorunlar
56
AranÕzda dört grup oluúturunuz. Her grubun aktiviteleri
farklÕdÕr.
1. grup: Çevre kirlili÷i
Göreviniz, ugun olmayan yerlere atÕlan çöpleri sayÕnÕz.
Grubun her üyesi araútÕrma yapacak alanÕ belirlemeli ve tabloya yazmalÕdÕr.
AraútÕrmayÕ 50 adÕm kadar uzun bir yol katederek yapmalÕ ve topladÕ÷Õ verileri tablo
üzerinde göstermelidir. (örne÷in, 50 adÕm okul avlÕusunda, 50 adÕm apartmanÕn evinin çevresinde, 50 adÕm ‘’dame gruev’’ caddesinden.....vb.)
Yer
(50 adÕm)
ka÷Õt
cam
plastik
organik naylon
gübre
poúetler
toplam
- En temiz ve en çok kirletilmiú yer neresidir?
- Hangi çöpler en çabuk çürür-bozulur?
- YaúadÕ÷Õm semtte farklÕ çöp konteynÕrlarÕ ve hangileri mevcuttur?
- YaptÕ÷ÕnÕz araútÕrma ile ilgili bir araútÕrma raporu hazÕrlayÕnÕz (aúa÷Õdaki çizgilere,
di÷er gruplar sizin araútÕrmanÕz hakkÕnda aldÕklarÕ bilgleri yazacaktÕr).
57
2. grup: Gürültü kirlili÷i
Gürültü, istenmeyen ve dinleyene bir anlam ifade etmeyen ses olarak
tanÕmlanabilir.
Sizin ödeviniz, farklÕ yerlerdeki gürültüyü belirli bir zamanda ölçmek ve elde
edece÷iniz verileri lejanta göre tabloya geçirmektir.
Önce kendi yapmÕú
oldu÷unuz ölçüm ve verileri daha sonra di÷er grup üyelerinin verlerini kaydedeceksiniz. ArtÕlarÕ toplayÕnÕz ve elde etmiú oldu÷unuz veriler ile karúÕlaútÕrÕnÕz.
Lejant:
+++ yüksek düzeyde
++ orta düzeyde
+ alçak düzeyde
Evinizde
7s 11s 17s
21s
7s
Komúularda
11s 17s 21s
7s
Sokakta
11s 17s
21s
Toplam
AraútÕrma sonucunda, günün en sakin dönemleri ortaya çÕkacaktÕr:
evinizde___________komúularda__________ve sokakta_____________
- Nerede ve saat kaçta en yüksek düzeyde gürültü saptanmÕútÕr?
YaptÕ÷ÕnÕz araútÕrma ile ilgili bir araútÕrma raporu hazÕrlayÕnÕz (aúa÷Õdaki çizgilere,
di÷er gruplar sizin araútÕrmanÕz hakkÕnda aldÕklarÕ bilgleri yazacaktÕr).
58
3.grup: Tra¿k sorunlarÕ
YaúadÕ÷ÕnÕz semtinizden ulaúÕma açÕk üç sokak belirleyiniz. 15 dakika süre içerisinde bu sokaklardan geçen ulaúÕm araçlarÕnÕ sayÕnÕz. Elde etmiú oldu÷unuz verileri
tabloya yazÕnÕz daha sonra bu verileri farklÕ renklerle gra¿÷e geçiriniz.
sokak
15dk.
otomobil
otobüs
kamyon motor
bisiklet
Toplam
Birinci sokak
økinci sokak
Üçüncü sokak
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
motor
otobüs
kamyon
otomobil
- Sokaklardan toplam olarak kaç motorlu araç geçmiútir?
bisiklet
- Hangi ve kaç ulaúÕm aracÕ havayÕ kirletmedi?
__________soka÷Õndan en çok____________soka÷Õndan en az motorlu aracÕn
geçti÷i görülmüútür.
- YaptÕ÷ÕnÕz araútÕrma ile ilgili bir araútÕrma raporu hazÕrlayÕnÕz (aúa÷Õdaki çizgilere,
di÷er gruplar sizin araútÕrmanÕz hakkÕnda aldÕklarÕ bilgleri yazacaktÕr).
59
4.grup:
Daha önceki gruplarÕn yapmÕú oldu÷u araútÕrmalardan, semtinizle ilgili bir güncel
konuyu seçiniz. Konuya uygun metod ve teknikleri uygulayÕnÕz.
YaptÕ÷ÕnÕz araútÕrma ile ilgili bir araútÕrma raporu hazÕrlayÕnÕz (aúa÷Õdaki çizgilere,
di÷er gruplar sizin araútÕrmanÕz hakkÕnda aldÕklarÕ bilgleri yazacaktÕr).
60
ÖöRENDøKLERøMøZø DEöERLENDøRELøM
YaúadÕ÷ÕnÕz yer, adresinizle ilgili en önemli bilgileri yazÕnÕz:
Yer, Adres: ________________________________________________________
Mahalle muhtarlÕ÷Õ __________________________________________________
Rölyef: (45.sayfayÕ açÕnÕz, harta üzerinde yaúadÕ÷ÕnÕz yeri bulunuz ve yazÕnÕz)
- YaúadÕ÷ÕnÕz yer hangi kartografya rengi ile boyanmÕútÕr?
- YaúadÕ÷ÕnÕz yerin rakÕmÕ (denizüstü yüksekli÷i kaç metre) nedir? 51. sayfadaki
yükseklik basamaklarÕna göre belirleyiniz.
- Semtinizde de÷erlendirmelere göre en güncel sorun nedir?
- YaúadÕ÷ÕnÕz yeri çizerek ifade etmeye çalÕúÕnÕz.
61
BELEDøYE
Belediye sÕnÕrlarÕ
Belediye merkezi
Bu ünitede ö÷renece÷iniz konular:
Yerel topluluk
Yerel yönetim
Vatandaú
Belediye baúkanÕ
Belediye meclisi
Firma / ùirket
Belediyede kültür hayatÕ – etkinlikleri
Demokrasi
Yönetim ve idare
BaúanlÕk - Liderlik
Sosyal sorunlar
63
YEREL TOPLULUK VE YEREL YÖNETøM
Belediyeler, yerel topluluklar úeklinde oluúturulmuú, yerel yönetimin uygulandÕ÷Õ
örgütlerdir, birimleri - birliklerdir. Yerel topluluklarda,vatandaúlar önemli sorunlar üzerinde karar vermektedir.
Vatandaúlar do÷rudan katÕlma veya seçtikleri grup temsilcisi aracÕlÕ÷Õ ile karar
verme imkanÕna sahiptir.
Yerleúim yerine göre (kent veya köy) yönetim, kent veya köy yerel yönetimi
úeklinde olur.
Belediye, yerel yönetim birimidir. Belediye, belirli alanda yaúayan ve belli bir nüfusu içine alan topluluktur.
Belediye
Belediye
Yerleúim
yeri
Yerleúim
yeri
Yerleúim
yeri
Yerleúim
yeri
Belediye sÕnÕrlarÕ içerisinde sürekli yerleúmeleri olan insanlar, belediyenin
vatandaúlarÕ sayÕlÕr.
Belediye yaptÕ÷Õ icraat ile vatandaúlarÕ bilgilendirmek zorundadÕr. Her belediye
bir bölgeye ait olup, ad verilir. Belediyenin kendi arma ve bayra÷Õ da olmasÕ uygun
görülür.
- Belediyeniz hakkÕnda bilgi toplayÕnÕz. Ne zaman kurulmuú ve adÕ nedir?
- Nüfusu ne kadardÕr?
- Nüfusun erkek ve kadÕn sayÕsÕnÕ ö÷renmeye çalÕúÕnÕz.
64
yerel, yerel yönetim, vatandaú
ÜSKÜP KENTø VE MAKEDONYA
CUMHURøYETø’NDE BELEDøYELER
Haritada, yaúadÕ÷ÕnÕz belediyeyi bulmaya çalÕúÕnÕz. Kare içine yazmÕú oldu÷unuz
belediyenizin adÕ ile çizgi çekerek ba÷layÕnÕz.
Belediye sÕnÕrlarÕ
Belediye merkezi
Köy mevkiine sahip
M.C.’ndeki belediyeler kent mevkiine sahiptir.
belediyeler: 41
Belediye sayÕsÕ: 33
Berova
Demir Hisar
Ohri
ManastÕr
Kavadarci
Pehçova
KÕrçova
Bogdanci
Prilepe
Valandova
Koçana
Prbiútip
Köprülü
Kratova
Radoviú
Vinica
E÷ri Palanka
Resne
Gevgeli
Kruúova
Sveti Nikole
Gostivar
Kumanova
Struga
Debre
Makedonska Kamenica
Ustrumca
Delçova
Makedonski Brod
Kalkandelen
Demir Kapi
Negotin
øútip
65
sÕ: 1
0
Üsküp kenti belediye sayÕsÕ:
10
Aerodrom
Butel
Gazi Baba
Gyorçe Petrov
Karpoú
Ekúi Su
Saray
Centar(Merkez)
Çair
ùuto Orizari
Gyorçe Petrov
Saray
66
Butel
ùuto
Orizari
Gazi Baba
Çair
Centar
(Merkez)
Karpoú
Aerodrom
Ekúi Su
67
VATANDAù
Her bireyin kendi belediyesinde aktif bir vatandaú konumunda olmasÕ gerekir.
DolayÕsÕyla, bilgilendirilmesi çok önemlidir. Ancak bu úekilde aktif olmasÕ, belediyedeki hayatÕn ve yaúantÕnÕn düzenlenmesi ve kolaylaútÕrÕlmasÕ açÕsÕndan ¿kir ve
önerilerde bulunmasÕ mümkün olur.
BaúarÕlÕ olabilme ve hayatÕnÕ iyi yönde geliútirebilme amacÕyla vatandaúlar sivil
toplum örgütleri kurar. SorunlarÕnÕ úu úekilde dile getirir:
- Fikir üretmek ve önerilerde bulunmak
- ToplantÕlar
- Seçime katÕlmak (oy vermek)
Her vatandaú bireysel veya birlik úeklinde belediyelere önerilerde bulunma
hakkÕna sahiptir.
Referandum (oy vermek) yoluyla vatandaú, yaúadÕ÷Õ toplulu÷un (semtin) sorunlarÕ
hakkÕnda karar verir.
18 yaúÕnÕ doldurmuú her birey – vatandaú oy verme hakkÕna sahiptir.
68
vatandaú, referandum
BELEDøYE ORGANLARI
Belediye OrganlarÕ:
- Belediye Meclisi
- Belediye BaúkanÕ
Meclis, aday gösterilen ve seçimlerde vatandaúlarÕn oyunu kazanmÕú üyelerden
oluúur. Meclisin, meclis baúkanÕ vardÕr. Seçimler her dört yÕlda bir gerçekleúir. Meclis
üye sayÕsÕ, belediyedeki nüfus sayÕsÕna ba÷lÕdÕr. Meclis toplantÕlarÕnÕ baúkan belirler.
ToplantÕlar resmi olup tutanak yapÕlÕr.
Belediye baúkanÕ, belediyeyi temsil eder ve tanÕtÕr. Dört yÕlda bir genel, do÷rudan
veya ba÷ÕmsÕz seçimlerde gizli oy vermekle seçilir.
Meclis, belediyedeki yaúam ve koúullarÕn iyi yönde geliúmesi açÕsÕndan kararlar
getirir, belediye baúkanÕ ise bu kararlarÕ gerçekleútirmekle yükümlüdür.
Belediye baúkanÕ, vatandaúlarla görüúmek için kabul günleri belirler. Vatandaúlar,
sorunlarÕ ve çözüm yollarÕ ile ilgili önerilede bulunurlar.
Belediye baúkanÕ, gerçekleútirme
69
Belediyenizde daha iyi bir yaúam ortamÕ ve standardÕna
ulaúabilmek için birlikte ¿kirler üretmeye çalÕúÕnÕz
Fikirler (¿kir fÕrtÕnasÕ)
Belediyenizi ziyaret ediniz ve belediye temsilcleriyle görüúünüz.
Önceden görüúme talebinde bulunup randevu alÕnÕz.
- Belediyenizde, son seçimler ne zaman yapÕlmÕútÕr?
- Belediye baúkanÕnÕzÕn adÕ nedir?
- Belediye meclisinin kaç üyesi vardÕr?
- Son toplantÕ ne zaman yapÕlmÕútÕr?
- ToplantÕda kaç üye hazÕr bulunmuú?
- Hangi konular tartÕúÕlmÕú (Meclis toplantÕsÕnÕn gündemini yazÕnÕz).
- Belediye yönetminden memnun olmayan vatandaú dava açabilir mi? Ö÷renmeye
çalÕúÕnÕz.
70
BELEDøYEDE EKONOMøK HAYAT
Belediyede ekonomik hayat, do÷rudan üretim ve hizmet sektörüne
ba÷lÕdÕr.
Aúa÷Õdaki úekli inceleyniz. Belediyenizde en geliúmiú ekonomik kolunun içerdi÷i
önemli kavramlarÕna – ekonomik faaliyetlerine da÷ÕlÕmÕnÕ, úekil ile göstermeye
çalÕúÕnÕz.
Av ve balÕk
avcÕlÕ÷Õ
Sanayi
Ba÷cÕlÕk
Üretim
sektörü
OrmancÕlÕk
TarÕm
HayvancÕlÕk
Meyvecilik
Madencilik
Çiftçilik
- YaúadÕ÷ÕnÕz yerel toplulukta – birimde, en geliúmiú ekonomik kolu hangisidir?
- Belediyenizde hangi ekonomik kolu geliúmemiútir?
- Ekonomik kollarÕndan hangisinin geliúmesi için mevcut koúullar elveriúlidir?
ekonomi
71
Sa÷lÕk
E÷itim
Hizmet
sektörleri
UlaúÕm
Turizm
Ticaret
økram Servisi
Hizmetleri
YukarÕda, salkÕm úeklinde verilmiú olan sektörlerden, belediyenizde geliúmiú
olanlarÕ ayrÕntÕlÕ bir úekilde göstermeye çalÕúÕnÕz.
- Hangi sektörü en küçük ayrÕntÕlarÕna kadar gösterebildiniz?
- Belediyenizde hangi ulaúÕm en çok geliúmiútir?
- Belediyenizde mevcut olan sa÷lÕk kurumlarÕnÕ söylemeye çalÕúÕnÕz.
- Hizmet sektörlerinden hangisi belediyenizde mevcut imkanlara ba÷lÕ olarak
geliúebilir?
72
FøRMA VE ùøRKETLER
Bir toplulukta yaúayan olgun ve yetiúkin kiúiler çalÕúÕr ve farklÕ toplumsal faaliyetlerde bulunurlar. Yerleúim yerinin ¿ziksel özellikleri ve do÷al zenginli÷ine ba÷lÕ
olarak farklÕ çalÕúma alanlarÕ ve faaliyetleri görülür. ønsanlarÕn ço÷u ait oldularÕ
belediyedeki kurumlarda çalÕúÕrlar. Örne÷in, hastaneler,okullar,kreúler,postanele
r vb.
Topra÷i verimli olan bölgelerde tarÕm geliúmiú, insanlar farklÕ tarÕm kollarÕ ile
u÷raúÕr: çiftçilik, meyvecilik, hayvancÕlÕk vb. Bu bölgelerde tarÕmsal ürünleri imalatÕ
fabrikalarÕ bulunur. Meyve, sebze, et ve süt ürünleri imalatÕ ve konserveleri yapÕlÕr.
Engebeli ve da÷lÕk bölgelerde maden ocaklarÕndan maden çÕkartÕlÕr. Maden
ocaklarÕnÕn yakÕnÕnda maden iúletme fabriklarÕ bulunur.
Daha küçük zanaat atölyelerinde farklÕ zanaatlar geliúmiútir: ayakkabÕ tamircisi,
kuyumcu,çilingir, kuaför, terzi vb.
ÇalÕúan nüfusun büyük bir kÕsmÕ ticaretle u÷raúmaktadÕr.HazÕr ürünlerin satÕúÕ
yapÕlÕr. SatÕú büyük ma÷azalarda. süpermarket, satÕú merkezleri veya küçük dükkânlarda yapÕlÕr.
Do÷al güzellikleriyle zengin bölgeleri insanlar daha güzel ve cazip hale getirip
turistlerin ilgisini çekecek úekilde ziyaret ile dinlenme yerlerine dönüútürüp turizm
ile u÷raúÕrlar.
UlaúÕmÕn kesintisiz bir úekilde gerçekleúmesi için güvenli yollarÕn bulunmasÕ
önemli, bunlarÕn inúa edilmesi ulaúÕmda çalÕúanlarÕn görevidir.
¿rma, úirket
73
øù, øùE GøRME, DENAR, TøCARET
Belediyede yaúayan insanlar farklÕ iúle
meúguldurlar. Firmalar ve úirketler onlarÕn
iúe girme ve çalÕúma imkanlarÕnÕ sa÷lar.
YaptÕklarÕ iúin karúÕlÕ÷Õnda maaú alÕrlar.
Hergünkü hayatta paranÕn büyük önemi vardÕr. Para en önemli de÷iúim aracÕdÕr.
Makedonya Cumhuriyetinde para birimi denardÕr. Madeni - demir para ve ka÷Õt
para - banknot úeklinde kullanÕlÕr.
Ticaret hizmet sektörüdür ve mallarÕn alÕú veriúini
kapsar.
Çinliler X. yy.da ka÷Õt paralarÕ - banknotlarÕ icat etmiú.
Bankomatlar, günde 24 saat
boyunca vatandaúlarÕn kendi banka hesaplarÕndan hazÕr para (nakit)
çÕkarmasÕnÕ sa÷lar.
74
SU VE KANALøZASYON HøZMETLERø
Geçmiúte, her aile kendi çöplerinden sorumlu, çöpleri yakarak veya topra÷a
gömerek yokederlermiú.
Günümüzde, belediyelerde, çöplerin toplanmasÕndan sorumlu su ve kanalizasyon hizmetleri tarafÕndan yapÕlmaktadÕr.
Bu hizmetlerin aracÕlÕ÷Õyla hergün apartman ve resmi kurumlarÕn önündeki çöp
konteynerlerinden özel araçlarla toplanmaktadÕr. Toplanan çöpler, çöp depolarÕna
terkedilir.
Su ve kanalizasyon hizmetleri ayrÕca:
- SokaklarÕn, parklarÕn, pazarlarÕn temizli÷i
- Akarsu teknelerinin bakÕmÕ ve
- KÕú döneminde karÕn sokaklardan kaldÕrÕlmasÕndan sorumludur.
- Semtinizin temizli÷i yalnÕz bu hizmetlere mi kalmalÕ?
- Avlunuzun temizli÷ini, ev, apartman veya dükkânÕnÕzÕn önündeki kÕúÕn yÕ÷ÕnlaúmÕú
karÕ kim kaldÕrmalÕ?
Yaúama ortamÕnÕn temiz ve güzel görünmesi hepimizin görevi ve sorumlulu÷udur.
çöp deposu
75
BELEDøYEMøZDE KÜLTÜR HAYATI
Kültür, belrli bir alanda yaúayan halkÕn yaúam tarzÕdÕr.
Kültürün gelenekler ve manevi dünya ile kuvvetli ba÷larÕ oldu÷u; sanat, din, adetler ve alÕúkanlÕklardan görülür.
Kültür yaúam tarzÕdÕr.
Kültür:
- ønsanlarÕn giyim tarzÕnÕ
- Evlenme adetleri
- Aile hayatÕ
- Dini mensubyeti ve
- DavranÕúlarÕ kapsar
ønsanlar arasÕndaki fark da bundan kaynaklanÕr. FarklÕlÕklarÕn aúÕlmasÕ, insanlar
arasÕ iletiúimin güçlenmesi, saygÕ ve hoúgörüye ba÷lÕdÕr. ønsanlar arasÕndaki irtibatÕn
kurulmasÕnda yerel topluluklar tarafÕndan örgütlenen kültür gösterilerinin etkisi
büyük önem taúÕr.
Belediyenizde yer alan kültür kurumlarÕnÕ ve kuruluúlarÕnÕ yazmaya çalÕúÕnÕz.
YaúadÕ÷ÕnÕz yerel topluluktaki gelenekler veya gerçekleúmiú kültür etkinlikleri ile
ilgili bir metin hazÕrlayÕnÕz.
76
gelenek, manevi dünya, din
YEREL YÖNETøM SEMBOLLERø – øùARETLERø
Sembol, bir nesne, iúaret veya özellikler ile birúeyi ifade eder. Her sembolün anlaúÕlÕr anlamÕ vardÕr.
Belediyelerin de kendi sembolleri vardÕr. ArmasÕ ve bayra÷Õ. Arma ve bayrak
Makedonya Cumhuriyeti’nin arma ve bayra÷Õndan farklÕdÕr. Her belediye kendine ait
ve temsilen arma ve bayra÷a sahiptir.
Belediyenizin arma ve bayra÷ÕnÕ çizmeye çalÕúÕnÕz.
ArmasÕ
Bayra÷Õ
Belediyenizle ilgili daha önemli bilgileri yazÕnÕz.
- Belediyemizde en uzun sokak:
- Önemli tarihi anÕtlarÕ:
- Belediyenizin, komúu sÕnÕr belediyesi arasÕndaki farklÕlÕklar nelerdir?
77
BELEDøYELERDE DEMOKRATøK HAYAT VE
DEMOKRASø
Demokrasi, Yunan sözcü÷ünden kaynaklanÕr; demos – halk ve cratien – yönetim
anlamÕna gelir. Demokrasi esasÕnda halk yönetimi demektir.
Demokrasinin temel de÷erleri özgürlük ve hoúgörüdür.
Özgürlük, insanÕn kendi iste÷ü ve de÷erleri yönünde baúkalarÕnÕn özgürlü÷ünü
rencide etmeden hareket etmesidir.
Hoúgörü, herkesin özgürl÷ü ve mahremiyetine karúÕ saygÕ göstermesidir.
Bu de÷erler, kendimize ve baúkalarÕna karúÕ olan sorumluluk duygusunu geliútirir.
Çünkü herkes eúit ve eúit haklara sahiptir.
Bizler demokratik bir toplumda yaúamaktayÕz. Belediyelerde de demokrasi hakim, belediyeleri halk yönetir. Yönetimin daha baúarÕlÕ olmasÕ açÕsÕndan demokrasi
úu úekilde uygulanabilir:
Do÷rudan demokrasi – toplumda önemli kararlarÕn halk tarafÕndan verilmesi ve
yöneticilere bildirilmesi
Temsili demokrasi - ça÷daú de÷iúme ve geliúmelere ba÷lÕ olarak, halk do÷rudan
do÷ruya kendini yönetemeyece÷i için, seçti÷i temsilciler aracÕlÕ÷Õ ile yönetilir. Temsilciler özgür seçimler ile seçilir.
78
demokrasi, eúitlik
- YaúadÕ÷ÕnÕz yerel toplulukta insanlar arsÕndaki farklÕlÕklar nelerdir? Geçen ö÷retim
yÕlÕndan anÕmsamaya çalÕúÕnÕz.‘’ yerel toplulukta – semtimizde yaúayanlar’’?
- Milli mensubiyetiniz nedir?
- Okulunuzda hangi dilde konuúuluyor?
- Evde – ailenizde hangi dili konuúuyorsunuz?
Yerel topluluk içerisinde, insanlarÕn eúit haklara sahip olmasÕ neden önemlidir?
Belediyenizde, vatandaúlar eúitlik hakkÕna nasÕl sahip olur?
ønsanlar arasÕndaki farklÕlÕklarÕ kabullenip, hoúgörü gösterebiliyor musunuz? Bir
örnek veriniz.
Büyüyünce 18 yaúÕnÕ doldurmuú oldu÷unuzda seçimlere katÕlma ve oy verme
hakkÕna sahip olacaksÕnÕz. Yönetici olacak kiúileri seçmeniz gerekecektir. Bugün
sÕnÕf yöneticisi – baúkanÕnÕ ileride belediye ve devlet yöneticilerini - liderleri seçeceksiniz.
Lider olarak seçece÷iniz kiúinin hangi özelliklere sahip olmasÕ gerekmektedir?
lider, liderlik
79
RESMø VE BELEDøYE SORUNLARI
Belediye, bir bölgeye ait yerel bir topluluk oluúturdu÷unu söyledik. Belediye,
halkÕnÕn güncel sorunlarÕna çözüm üretmeye çalÕúÕr.
SorunlarÕn halledilmesi genel olarak ilgili hekes için geçerli ve önemlidir.
Sorunlar ve öneriler belediyeye ne úekilde sunulmaktadÕr? HatÕrlayÕnÕz.
Kiúisel sorunlarÕ dile getirme yollarÕ:
(68. sayfaya bakÕnÕz)
-
______________________________________________________________
______________________________________________________________
______________________________________________________________.
Kiúisel sorun ve önerilerinin belediyeye sunulmasÕ açÕsÕndan, belediye baúkanÕnÕn
yapmasÕ gereken hususlar:
- Önerilerin yazÕ úeklinde kabul yerini sa÷lamak. Kabul edilen önerilerin üzerine
baúkan:
- 60 gün süre içerisinde taleplerin herbirini inceleyip, yanÕtÕ bildiri úeklinde
uygulamalÕdÕr.
- Gelen talep veya sorunlara çözüm bulma ve yanÕt verme yetkisi yoksa, yetkili
kurumlara sevk edilmesi uygun görülür.
Belediye, sorumlulu÷unu üstlendi÷i hizmetler:
- Çevrenin korunmasÕ
- Su ve kanlizasyon hizmetleri
- SokaklarÕn aydÕnlatÕlmasÕ
- Sokak ve yollarÕn inúa edilmesi ve bakÕmÕ
- Park ve yeúil alanlarÕn bakÕmÕ
Kültürel yönden belediye:
Folklor, gelenek ve göreneklerin, eski zanaatlarÕn yaúamasÕnÕ sa÷lamalÕdÕr.
Belediyeler özellikle genç nesilleri önemseyerek; spor merkezleri ve spor gösterilerini desteklemektedir.
80
AyrÕca sosyal güvence ve çocuklarÕn koruma altÕna alÕnmasÕna, e÷itilmesine özen
göstermektedir. Çocuk kreúleri, okullar, yurtlar inúa ederek, onlarÕn bakÕmÕ ile ilgilenir.
Beyin – ¿kir fÕrtÕnasÕ ile belediye sorunlarÕnÕ keúfetmeye çalÕúÕnÕz!
1.__________________________________________________________
2.__________________________________________________________
3.__________________________________________________________
4.__________________________________________________________
5.__________________________________________________________
Bir sorun seçiniz ve çözülmesi için önerileride bulununuz.
SorunlarÕn cözülmesinde teklif ve öneriler.
1.___________________________________________________________
2.___________________________________________________________
3.___________________________________________________________
4.___________________________________________________________
5.___________________________________________________________
KonularÕ bir derse tabi tutarak : iúsizlik, ba÷ÕmlÕlÕk ve úiddeti (belediyenizde güncel olanlarÕ) ortadan kaldÕrÕlmasÕ yönünde ¿kir üreterek sizin de payÕnÕz olsun.
81
øùSøZLøK, BAöIMLILIK VE ùøDDET
KONU:__________________________________________________________
Sorunlara çözüm önerileri:
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
Sorunlar ile igili proje hazÕrlayÕnÕz.
SÕnÕfÕn veya okulun göze çarpacak úekilde bir yerine yerleútirin yada asÕn.
Broúürler hazÕrlayÕp, belediye halkÕna da÷ÕtÕnÕz.
Belediyedeki sorunlardan birisine çözüm üretmekte payÕnÕz olacaktÕr!
82
ÖöRENDøKLERøMøZø DEöERLENDøRELøM
YaúadÕ÷ÕnÕz belediyenin adÕnÕ yazÕnÕz.
Belediye, halkÕn sorunlarÕna ne úekilde çözüm bulmaya çalÕúmaktadÕr?
Seçimlerde oy verebilir misiniz?
EVET
HAYIR
Oy verme hakkÕna ne zaman sahip olunur?
Belediye organlarÕ:
Üretim sektörü
Hizmet sektörü
83
Makedonya Cumhuriyeti’nin para birimi nedir?
Kültürün tanÕmÕnÕ yapÕnÕz.
Yerel topluluk sembolleri
Demokrasinin temel de÷erleri
84
SÖZLÜK
(Yeni ö÷renilecek sözlerin - kavramlarÕn tanÕmÕ)
Bütçe – bir bireyin, ailenin, belediyenin devletin toplam gelir ve giderlerini kapsar.
Hükümet – meclis kararÕyla getirilen kanunlarÕ yürürlü÷e geçiren en yüksek
organdÕr.
Belediye BaúkanÕ – ‘’kentin babasÕ’’ olarak nitelendirilen, belediye baúÕnda görev
alan lider.
Vatandaú – devlete mensup ve kayÕtlÕ birey
Demokrasi – yönetimde vatandaúlarÕn eúit haklarÕ
Demokratik – vatandaúlar arasÕnda toplumsal eúitlilik
Çöp deposu – çöplerin toplanÕp gönderildi÷i ve yÕ÷ÕnlandÕ÷Õ - depolandÕ÷Õ yer.
Manevi dünya – görünmeyen dünyaya ruhsal (manevi) inançlarÕ
Ekonomi – bilim, tasarruf, iktisat
Müessese – kurum, kuruluú
Röportaj – veri ve bilgi – haberlerin alÕnmasÕ amacÕyla gerçekleúen görüúme
Kan ba÷Õ – aynÕ baba ve anneden dünyaya gelen yakÕnlar (erkek ve kÕz kardeú)
Lider – Baúkan
Yerel – belirli yere – alana ait
Yerel yönetim – úehrin ihtiyaçlarÕnÕ karúÕlayacak siyasi birim
Dönem – verilen bir görevin belirli zaman içerisinde gerçekleútirilmesi
Nikâh/kütük memuru. Yeni do÷an çocuklarÕ ve evlenen – nikâh olan çiftleri kütük
defterine kaydeder.
Matriarkal – anaerkil, ailede anne – kadÕnÕn sözü geçti÷i dönem
RakÕm – deniz yüzeyinden bir yerin yüksekli÷i
Halk – millet, aynÕ dili, kültürü paylaúan bir grup insan
Parlamento – devlet meclisi, kanunlarÕ hazÕrlayan organ
Patriarkal – babaerkil, ailede kararlarÕ babanÕn aldÕ÷Õ ve ailenin dire÷i olarak kabul
edilen zaman süresi
ùirket – farklÕ üretim ve inúaat yapan ¿rma (eúya, yol yapÕmÕ, giyim vb)
85
Gelir – øú karúÕlÕ÷nda alÕnan para
Eúitlilik – baúkalarÕyla eúit olmak, eúit haklara sahip olmak
Gerçekleútirmek – hayatÕnda, iúinde belirli hedeÀere ulaúmak. Örne÷in, ö÷retmen
veye doktor olabilmek için çok okumak gereklidir.
Din – inanç; TanrÕ’ya, do÷aüstü güçlere, çeúitli kutsal varlÕklara inanmak, bir dine
mensup olmak
Referandum – bir sorun ile ilgili halkÕn görüúünü almak; evet veya karúÕyÕm seçene÷ini
seçmesi ile gerçekleúir.
Meclis – kanunlarÕ hazÕrlayan en yüksek devlet organÕdÕr. Temsilcileri halktan seçilir.
DayanÕúma – birlik ve beraberlik adÕna sorumluluk üstlenmek.
Koruyucu – bakÕcÕ, anne,baba amca veya baúkalarÕn bakÕmÕndan sorumlu kiúi
Vatan – do÷du÷u, yaúadÕ÷Õ veya kökeni olan ülkedir. ønsanlarÕn ülkesine duygusal
(sevgi, saygÕ) ba÷Õ
Gelenek – nesilden nesile geçen (kabul edilen ve uyulanan) örf ve adetler
Giderler – eúya, gÕda, elektrik, telefon vb. ödemeleri ve harcamalarÕ kapsar.
Firma – çok sayÕda kiúinin (iúçinin) çalÕútÕ÷Õ iú yeri - úirket
86
øÇøNDEKøLER
ÖNSÖZ ....................................................................................................................3
EKøP ÇALIùMASI.....................................................................................................5
AøLE, EKONOMø VE TOPLUM ...............................................................................7
AøLE HAYATI ...........................................................................................................8
AøLE TøPLERø – ÇEùøTLERø..................................................................................10
YAKIN VE UZAK AøLE............................................................................................10
ZAMAN ùERøDø......................................................................................................12
TARøH BOYUNCA VE GÜNÜMÜZDE AøLELER....................................................13
EBEVEYNLERøN, KORUYUCU AøLELERøN VE ÇOCUKLARIN............................15
ÖöRETøMDE PROJENøN UYGULANMASI...........................................................17
EVLøLøK HAYATI VE EVLøLøK ROLLERø.................................................................18
EK BøLGøLER.........................................................................................................19
AøLE - EV HAYATI.................................................................................................21
AøLE BÜTÇESøNøN PLANLAùTIRILMASI..............................................................22
MÜLKøYET..............................................................................................................23
KøùøSEL GøZLøLøK - MAHREMøYET........................................................................24
øLETøùøM ùEKøLLERø.............................................................................................25
GÜNLÜK YAYINLAR - GAZETELER......................................................................26
RADYO, TV VE øNTERNET....................................................................................27
ÖöRENDøKLERøMøZø DEöERLENDøRELøM..........................................................31
YERLEùøM YERLERø VE YERLEùøM BøRøMLERø................................................33
YERLEùøM ùEKøLLERø - YERLERø VE BAKIMI...................................................34
KOMùULUK VE KOMùU øLøùKøLERø....................................................................37
BON TON – GÖRGÜ KURALLARI........................................................................38
YERLEùøM BøRøMø - ùEHøRLER VE øÇøNDEKø KURUMLARI...............................39
MAHALLE MUHTARLIöI........................................................................................40
DOöAL FAKTÖRLER VE ùEHøRLERDE HAYAT...................................................41
RÖLYEF..................................................................................................................45
KENT PLANI..........................................................................................................47
COöRAFYA HARøTASI..........................................................................................50
YAùADIöIM YER - SEMTøMøZDEKø SORUNLAR.....................................................56
ÖöRENDøKLERøMøZø DEöERLENDøRELøM..........................................................61
BELEDøYELER......................................................................................................63
YEREL TOPLULUK VE YEREL YÖNETøM............................................................64
ÜSKÜP KENTø VE MAKEDONYA CUMHURøYETø’NDE BELEDøYELER...............65
VATANDAù.............................................................................................................68
BELEDøYE ORGANLARI........................................................................................69
BELEDøYEDE EKONOMøK HAYAT.........................................................................71
FøRMA VE ùøRKETLER..........................................................................................73
øù, øùE GøRME, DENAR, TøCARET........................................................................74
SU VE KANALøZASYON HøZMETLERø.................................................................75
BELEDøYEMøZDE KÜLTÜR HAYATI......................................................................76
YEREL YÖNETøM SEMBOLLERø –IùARETLERø..................................................77
BELEDøYELERDE DEMOKRATøK HAYAT VE DEMOKRASø.................................78
RESMø VE BELEDøYE SORUNLARI......................................................................80
øùSøZLøK, BAöIMLILIK VE ùøDDET.......................................................................82
ÖöRENDøKLERøMøZø DEöERLENDøRELøM..........................................................83
SÖZLÜK.................................................................................................................85
87
Biqana @ivkovi}: Op{testvo za IV oddelenie za devetgodi{no osnovno
obrazovanie * Urednik i stru~en sorabotnik: prof. d-r \or|i Pavlovski *
Prevod i lektura: m-r Mubexel Ahmed * Ilustrator: Ana Panova Cvetkovska * Kompjuterska obrabotka, korica i dizajn: Tome Aleksoski * Podgotovka za pe~at: PROSVETNO DELO AD ul. Dimitrija ^upovski 15 - Skopje *
Pe~ati: Evropa 92, Ko~ani * Tira`: 1000 primeroci
Bilyana JøVKOVøÇ: TOPLUM, DOKUZYILLIK øLKÖöRETøM * Redaktör ve DanÕúman:
Prof. Dr. Görgi PAVLOVSKø * Çeviren ve Lektör: M-r Mübeccel AHMED * Gra¿k
TasarÕmÕ: Ana PANOVA RUSEVSKA * Bilgisayar TasarÕmÕ: Tome ALEKSOSKø *
BaskÕ – Düzenleme: PROSVETNO DELO A.ù. Ul. Dimitriya Çupovski 15 – Üsküp *
BasÕm: Evropa 92, Koçana * Tiraj: 1000 adet
CIP - Katologizacija vo publikacija
Nacionalna i univerzitetska biblioteka “Sv. Kliment Ohridski”, Skopje
373.3.016:316.3(075.2)=163.3
@IVKOVI], Biqana
Zapoznavawe na op{testvoto za IV oddelenie : devetgodi{no osnovno
obrazovanie / Biqana @ivkovi}. - Skopje : Ministerstvo za obrazovanie i
nauka na Republika Makedonija, 2009. - 79 str. : ilustr. vo boja ; 29 sm
ISBN 978-608-4575-64-1
COBISS.MK-ID 79227402
88