yıllık raporu - TC Kamu Denetçiliği Kurumu

Transkript

2013
YILLIK RAPORU
T.C.
KAMU DENETÇİLİĞİ KURUMU
2013 YILLIK RAPORU
Adres: Kavaklıdere Mah. Nevzat Tandoğan Cad. No : 4 Çankaya/ANKARA
Telefon: 0 312 465 22 00
Faks: 0 312 465 22 65
E-posta: [email protected]
İnternet Adresi : www.kamudenetciligi.gov.tr
Hazırlayanlar: İbrahim PEKTAŞ
Buket HASANÇEBİ
Abdulkadir ABDUŞOĞLU İlker ZİLAN
Veli İlhan CEYLAN
Aslı KAN
4
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ................................................................................................................XIII
1. KAMU DENETÇİLERİNİN DEĞERLENDİRMELERİ.................................. 20
1.1. Kamu Denetçisi Sayın Zekeriya Aslan.......................................................................... 20
1.2. Kamu Denetçisi Sayın Serpil Çakın............................................................................... 22
1.3. Kamu Denetçisi Sayın Mehmet Elkatmış.................................................................... 24
1.4. Kamu Denetçisi Sayın Abdullah Cengiz Makas............................................................ 26
1.5. Kamu Denetçisi Sayın Muhittin Mıhçak...................................................................... 28
2. KURUMA İLİŞKİN BİLGİLER....................................................................... 30
2.1. Görev, Yetki ve Sorumluluklar......................................................................................... 30
2.2. Teşkilât Yapısı................................................................................................................... 31
2.3.Bütçe.................................................................................................................................. 33
2.4. Fiziksel Altyapı ve Bilişim Altyapısı................................................................................. 34
2.5. İnsan Kaynakları............................................................................................................... 35
3.FAALİYETLER................................................................................................ 38
3.1. Eğitim Faaliyetleri............................................................................................................. 38
3.2. Paydaşlarla İlişkiler........................................................................................................... 39
3.2.1. Medya ile İlişkiler.................................................................................................. 39
3.2.2. Sivil Toplum Kuruluşları (Stk) İle İlişkiler........................................................ 40
3.2.3. Kamu İdareleriyle Yapılan Görüşmeler............................................................... 42
3.3. Uluslararası İlişkiler.......................................................................................................... 43
3.3.1. Projeler.................................................................................................................. 45
3.3.1.1. Kamu Denetçiliği Kurumunun Desteklenmesi Projesi............................ 45
3.3.1.2. Eşleştirme Sözleşmesi ........................................................................... 45
3.3.1.3. Teknik Yardım Sözleşmesi..................................................................... 45
3.3.1.4. İnsan Hakları Alanında Bireysel Başvuru Sisteminin
Tanıtılması Projesi................................................................................ 46
3.3.1.5. Çocuk Hakları ve Çocuklar için Adalet Projesi...................................... 46
VII
YILLIK RAPOR 2013
3.3.1.6. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) İşbirliği ile
Gerçekleştirilecek Proje........................................................................................... 46
3.3.2. Etkinlikler.............................................................................................................. 47
3.3.2.1. Avrupa Birliği Büyükelçileri Tanışma Toplantısı – 21/03/2013............. 47
3.3.2.2. Uluslararası Kamu Denetçiliği Sempozyumu –03/09/2013.................... 47
3.3.2.3. Avrupa Birliği Büyükelçileri İstişare Toplantısı – 12 /09/2013............... 48
3.3.2.4. İsveç Ombudsmanlık Sisteminin 300. Kuruluş Yıldönümü Kutlaması
-26/10/2013........................................................................................... 49
3.3.3. Raporlar................................................................................................................. 49
3.3.3.1. Avrupa Birliği 2013 Türkiye İlerleme Raporu........................................ 50
3.3.3.2. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Raporu................................... 51
3.3.3.3. Avrupa’da Ombudsmanlığın Güçlendirilmesi Raporu........................... 51
3.3.3.4. AB 2012 Türkiye İlerleme Raporu hakkında Avrupa Parlamentosu
İlke Kararı............................................................................................. 54
3.3.4. Çalışma Ziyaretleri............................................................................................. 54
3.3.5. Diğer Ziyaretler ve Görüşmeler........................................................................... 55
3.3.5.1. Lüksemburg Ombudsmanının Ziyareti - 27/03/2013............................. 55
3.3.5.2. Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi Heyetinin Ziyareti - 04/04/2013.....
..............................................................................................................56
3.3.5.3. UNICEF Bölge Direktörü Marie-Pierre Poirier’in Ziyareti 18/04/2013............................................................................................. 56
3.3.5.4. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Heyetinin
Kurumumuzu Ziyareti- 07/05/2013....................................................... 56
3.3.5.5. Genişleme ve Komşuluk Politikasından Sorumlu Avrupa Komisyonu Üyesi
Stefan Füle ile Görüşme (İstanbul) - 07/06/2013 ................................... 57
3.3.5.6. Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi Heyeti Ziyareti - 10/06/2013.... 57
3.3.5.7. Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Thorbjorn Jagland’ın Ziyareti 25/06/2013............................................................................................. 57
3.3.5.8. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Nils Muižnieks’in Ziyareti 04/07/2013............................................................................................. 58
3.3.5.9. Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu Başkanı Büyükelçi Jean-Maurice
VIII
YILLIK RAPOR 2013
Ripert’in Ziyareti - 09/07/2013.............................................................. 58
3.3.5.10. Birleşmiş Milletler Türkiye Mukim Koordinatörü Kamal Malhotra’nın
Ziyareti - 11/07/2013............................................................................ 58
3.3.5.11. Avrupa Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros’un Ziyareti - ..................
02/09/2013........................................................................................... 59
3.3.6. Uluslararası Ağlara Katılım.................................................................................. 59
3.3.6.1. Avrupa Ombudsman Ağı ...................................................................... 59
3.3.6.2. Avrupa Ombudsman Enstitüsü.............................................................. 59
3.4. Diğer Faaliyetler................................................................................................................ 60
3.4.1. Kurumsal Yapılanma............................................................................................ 60
3.4.2. Mevzuat Çalışmaları............................................................................................. 61
3.4.3. Kurumsal Tanıtım ve Toplantılar........................................................................ 61
4. ŞİKÂYET BAŞVURULARINA İLİŞKİN BİLGİLER...................................... 63
4.1. Şikâyetlerin İncelenme Usulü ve Süreci........................................................................... 63
4.2. Genel İstatistiki Bilgiler.................................................................................................... 70
4.3. Konu Alanlarına Göre Şikâyetler ve Öne Çıkan Hususlar.............................................. 78
4.3.1. Çalışma ve Sosyal Güvenlik................................................................................... 78
4.3.2. Ekonomi, Maliye ve Vergi..................................................................................... 80
4.3.3. Orman, Su, Çevre ve Şehircilik............................................................................. 81
4.3.4. Enerji, Sanayi, Gümrük ve Ticaret........................................................................ 82
4.3.5. Ulaştırma, Basın ve İletişim.................................................................................. 82
4.3.6. Sağlık..................................................................................................................... 83
4.3.7. Eğitim-Öğretim, Gençlik ve Spor......................................................................... 84
4.3.8. Bilim-Sanat, Kültür ve Turizm............................................................................. 84
4.3.9. Ailenin Korunması................................................................................................ 85
4.3.10.Engelli Hakları....................................................................................................... 85
4.3.11.Kadın ve Çocuk...................................................................................................... 90
4.3.12.İnsan Hakları......................................................................................................... 90
4.3.13.Adalet, Milli Savunma ve Güvenlik...................................................................... 91
4.3.14.Mülteci ve Sığınmacı Hakları ile Nüfus ve Vatandaşlık....................................... 92
IX
YILLIK RAPOR 2013
4.3.15.Sosyal Hizmetler.................................................................................................... 92
4.3.16.Kamu Personel Rejimi.......................................................................................... 93
4.3.17.Mülkiyet Hakkı...................................................................................................... 94
4.3.18.Gıda, Tarım ve Hayvancılık.................................................................................. 95
4.3.19.Diğer Konu ve Alanlar.......................................................................................... 95
4.3.20.Mahalli İdarelerce Yürütülen Hizmetler.............................................................. 96
5. UZLAŞMA YOLUYLA ÇÖZÜLEN ŞİKÂYETLER......................................... 97
5.1. Yol çalışması esnasında açılan ve çevre için tehlike arz eden
sorunun giderilmesi.......................................................................................................... 97
5.2. Tedavinin hastaya yakın yerde sürdürülmesi.................................................................. 97
5.3. Deprem zararının tazmin edilmesi.................................................................................. 98
5.4. İdarenin vatandaşlara karşı tutum ve davranışları.......................................................... 98
5.5. Camiye uzun süre din görevlisi atanmaması................................................................... 98
5.6. Derslerin eş değerliklerinin kabul edilmesi..................................................................... 98
5.7. Bedelli askerlik ücretinin eksik ödenmesi........................................................................ 99
5.8. Yapılan sosyal yardımın sürdürülmesi............................................................................. 99
5.9. Bilgi edinme başvurusuna idarenin cevap vermemesi....................................................100
5.10. İşten çıkış tarihinin düzeltilmesi...................................................................................100
5.11. Adli sicil kaydının silinmesi...........................................................................................101
5.12. Trafik cezasının zamanında tebliğ edilmemesi.............................................................101
5.13. Fatura bilgisinin verilmemesi........................................................................................101
5.14. Bilirkişi raporunun mahkemeye gönderilmemesi........................................................101
5.15. Sağlık raporunun iade edilmemesi................................................................................101
5.16. Harcırah ödenmemesi....................................................................................................102
5.17. İhtisas süresinin hizmet puanına sayılmaması..............................................................102
5.18. Kıdem tazminatının ödenmemesi.................................................................................102
5.19. Stajyerlik başvurusunun reddi.......................................................................................103
5.20. Ölüm aylığı bağlanana kadar sağlık giderlerinin ödenmemesi....................................103
5.21. Öğrenim ve katkı kredisi borcunun silinmesi...............................................................103
5.22. Haksız yere kredi dosya masrafı tahsil edilmesi............................................................103
5.23. Resen takdir edilen matrah üzerinden alınan verginin düzeltilmesi............................104
X
YILLIK RAPOR 2013
5.24. Emekli maaşının hatalı hesaplanması............................................................................104
5.25. Konferansa katılım bedelinin ödenmesi hakkında Kuruma
yapılan İngilizce başvuru...............................................................................................104
6. TAVSİYE VE RET KARARLARI.................................................................. 105
6.1. Tavsiye Kararı Örnekleri..................................................................................................105
6.1.1. Şahıs arazisine kamulaştırmasız el atma.............................................................105
6.1.2. Kişisel verilerin gizliliğinin sağlanması koşuluyla sosyal
inceleme raporlarının verilmesi...........................................................................105
6.1.3. Hasar tespit tutanağının ilgili idare tarafından eksiksiz hazırlanmaması.........106
6.1.4. İmar planındaki arazi tahsislerinin değiştirilmesi..............................................106
6.1.5. Çevirme kanalı çevresinde yeterli önlemin alınmamasının sebep olduğu zararın
tazmini..................................................................................................................107
6.1.6. Sınav tarihlerinin çakışması................................................................................107
6.1.7. İdare tarafından onaylanan eğitsel filmin kişinin rızası dışında üçüncü kişilere
verilmesi...............................................................................................................108
6.1.8. 1 Mayıs olaylarında kolluğun orantısız güç kullanımı ve idari makamların beyanı
ile çocuğun mağduriyeti.......................................................................................109
6.1.9. Bütünleme sınav hakkının yeniden tanınması....................................................112
6.1.10.Eğitim materyallerinin zamanında alınmaması.................................................114
6.1.11.Suriye Arap Cumhuriyeti sınırları içerisinde taşınmaz malları bulunan
vatandaşlarımızın malları....................................................................................117
6.1.12.Trafik para cezası kararının iptali.......................................................................120
6.1.13.Silah taşıma ruhsatının yenilenmesi....................................................................121
6.1.14.Genel bilgi toplama sorgulamaları......................................................................122
6.1.15.Başörtüsü..............................................................................................................124
6.1.16.Taksim Gezi Parkı protestoları............................................................................132
6.1.16.1. Yürütülen arabuluculuk çalışmaları.................................................. 132
6.1.16.2. Şikâyetlerin değerlendirilmesi............................................................ 133
6.1.16.3. Hukuki değerlendirme....................................................................... 134
6.1.16.3.1. Birinci Ayrım................................................................................136
6.1.16.3.2. İkinci Ayrım..................................................................................137
XI
YILLIK RAPOR 2013
6.1.16.4. Bu iki ayrım gözetilerek yürütülen inceleme ve araştırma sonucu,
aşağıdaki hukukî sonuçlara ulaşılmıştır.....137
6.1.16.4.1. İdarenin hukuka bağlılığının mutlaklığı açısından...................... 137
6.1.16.4.2. Olayların başlangıcı ve evreleri itibarıyla müdahale açısından.. 139
6.1.16.4.3. Polisin zor kullanma yetkisi açısından........................................ 143
6.1.16.4.4. Aşırı ve orantısız şekilde göz yaşartıcı biber gazı kullanımı
açısından.......................................................................................... 145
6.1.16.4.5. Tazyikli su, plastik mermi ve diğer müdahale araçlarının aşırı ve
orantısız şekilde kullanımı iddiaları açısından.................................. 147
6.1.16.5. Hakkaniyete uygunluk ...................................................................... 148
6.1.16.6. Sonuç ve değerlendirme...................................................................... 149
6.1.16.7. Kamu başdenetçisince verilen tavsiye kararında şu tespit ve
öneriler yer almaktadır...................................................................... 153
6.1.17.Arama yapma.......................................................................................................155
6.1.18.Seyahat özgürlüğü................................................................................................158
6.1.19.Cezaevine nakil ile cezaevi ziyaret saatlerinin uzatılması...................................159
6.1.20.Sosyal güvenlik destek priminin iadesi................................................................161
6.1.21.Emekli ikramiyesinin ödenmemesi.....................................................................162
6.1.22.Doğum borçlanmasının gerçekleştirilmesi.........................................................164
6.1.23.Daha ucuz ve muadil diz ortez bedelinin ödenmesi............................................166
6.1.24.Ölüm aylığının ödenmesi.....................................................................................167
6.1.25.Uzman öğretmen unvanı verilmesi.....................................................................168
6.1.26.Görevde yükselme sınavına girme hakkının tanınması......................................170
6.1.27.Tayin işleminin iptali...........................................................................................171
6.1.28.Uyarma cezasına itiraz hakkının tanınması ve cezanın iptali............................172
6.1.29.Anadolu Üniversitesinde ders muafiyeti talebi...................................................173
6.2 Ret Kararı Örnekleri........................................................................................................176
6.2.1 Engelli doktor istihdamı......................................................................................176
6.2.2 İş sağlığı ve güvenliği (C Sınıfı) uzmanlık sınavının müfredat değişikliği.........177
6.2.3 Özel öğretim kurumlarında burstan yararlandırılma........................................178
6.3 Tavsiye ve Ret Kararları Karşısında İdarenin Tutumu..................................................179
XII
YILLIK RAPOR 2013
7. TESPİT VE ÖNERİLER................................................................................. 181
7.1. Kamu Yönetimindeki Eksiklikler ve Çözüm Önerileri..................................................181
7.1.1. İyi yönetim ilkeleri...............................................................................................181
7.1.2. Türkiye’deki toplumsal olayların genel karakteri ve temel sorunlar..................181
7.1.3. Cezasızlık kültürü................................................................................................183
7.1.4. Toplumsal olaylara müdahalede görevli polislerin maruz kaldığı
problemler ve zor çalışma şartları.......................................................................183
7.1.5. Kolluk sektörünün toplumsal olaylara müdahalesindeki politika
önceliğinin belirlenmesi.......................................................................................187
7.1.5.1. Politikanın amacı.............................................................................. 188
7.1.5.2. Eğitim gerekleri.................................................................................. 188
7.1.5.3. Orantısız ve aşırı güç kullanımındankaçınma.................................... 188
7.1.5.4. Tıbbi yardım...................................................................................... 188
7.1.5.5. Olayların rapor edilmesi gerekleri...................................................... 189
7.1.5.5.1. Toplumsal olaylara müdahaledeki mevcut politikaların gözden
geçirilmesi..........................................................................................189
7.1.6. Şehir Yöneticileri (Vali, Belediye Başkanı)..........................................................190
7.1.7. Siyasî Partilere düşen görevler.............................................................................191
7.1.8. Uluslararası kuruluşların Türkiye’deki toplumsal olaylara yaklaşımı...............192
7.1.9. Demokrasilerde bireylere tanınan haklar ve bireylerin sorumlulukları............192
7.1.10.İfadeyi açıklama ve toplanma özgürlüklerini düzenleyen mevzuatın çağın
gerekleri karşısında gözden geçirilmesi..............................................................193
7.1.11.Etkili başvuru hakkı.............................................................................................194
7.1.12.Sosyal medya, kitle psikolojisi ve algı yönetimi konusunda alınması
gereken tedbirler..................................................................................................195
7.1.13.Temel hak ve hürriyetlerin korunması ve geliştirilmesi
mekanizmalarının kararlılıkla kurumsallaştırılması..........................................197
7.1.14.Ekonomi ...............................................................................................................197
7.1.15.Sosyal güvenlik ....................................................................................................198
7.1.16.Enerji....................................................................................................................198
XIII
YILLIK RAPOR 2013
7.1.17.İnsan hakları kurumları görev/yetki alanlarının belirlenmesi ve tek bir bağımsız
kurumun yetkilendirilmesi..................................................................................201
7.1.18.Eğitim-Öğretim....................................................................................................202
7.2. Kurum Mevzuatına İlişkin Öneriler................................................................................203
7.2.1. İyi Yönetim ilkelerine Kanunda yer verilmesi.....................................................204
7.2.2. Özel hukuk tüzel kişilerinin Kanunda açıkça tanımlanması..............................204
7.2.3. Kamu Başdenetçisine veya görevlendireceği Kamu Denetçilerine
resen inceleme ve incelememe yetkisinin verilmesi............................................205
7.2.4. Kamu Başdenetçisi veya görevlendireceği Kamu Denetçilerine
yerinde inceleme yetkisinin verilmesi..................................................................205
7.2.5. Özgürlüğünden yoksun kişilerle yapılan her türlü görüşmenin
(Yazılı veya Sözlü) gizliliğinin teminat altın aalınması......................................206
7.2.6. Özel raporların iletilmesi.....................................................................................206
7.2.7. Menfaati ihlal edilen kişilerin Kuruma başvurmasının sağlanması...................206
7.2.8. Başvuru dilinin düzenlenmesi.............................................................................206
7.2.9. Yabancılar tarafından yapılan başvurulara ilişkin düzenleme..........................207
7.2.10.İdari başvuru yollarının tüketilmesi şartının kolaylaştırılması.........................207
7.2.11.İdarelerden bilgi ve belge istenmesi.....................................................................208
7.2.12.Gizli bilgi ve belgelerin incelenmesi....................................................................208
7.2.13.Bilirkişi, tanık masrafları ve ücretleri..................................................................209
7.2.14.Kurumun önerisi doğrultusunda yapılan işlem veya eylemden
dolayı ilgili mercie veya görevlilere sorumluluk yüklenmemesi........................209
7.2.15.Kamu Başdenetçisine Anayasa Mahkemesine başvuru ve adli/idari
yargıda dava açabilme hakkının verilmesi..........................................................210
7.2.16.Kamu Denetçiliği Kurumunun Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinde
açılan davalarla ilgili konumu.............................................................................210
7.2.17.Kamu Başdenetçisi ile Kamu Denetçilerinin dokunulmazlığı ile Kurum personel
rejiminin değiştirilmesi.......................................................................................210
7.3. Diğer Mevzuat Hükümlerine İlişkin Değişiklik Önerileri.............................................211
7.3.1 Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Personelin Kılık ve Kıyafetine
Dair Yönetmelik...................................................................................................211
XIV
YILLIK RAPOR 2013
7.3.2 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu.........................212
7.3.3 1379 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu..............................................................212
7.3.4 Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü Personeli Görevde
Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği......................................................213
7.3.5 Ösym Başkanlığı tarafından uygulanan sınav güvenlik tedbirleri....................213
7.3.6 Yaşlılık aylıkları arasında var olan farklılıkların giderilmesi.............................213
7.3.7 İlkokul Öğretmenleri Sağlık ve Sosyal Yardım Sandığı Aidat ve Sosyal
Yardımlar Yönetmeliği........................................................................................214
7.3.8 5434 Sayılı Emekli Sandığı Kanunu.....................................................................214
7.3.9 3201 Sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında
Geçen Sürelerinin Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi
Hakkındaki Kanun ile Kanunun uygulanmasına ilişkin alt düzenleyici
normlar.................................................................................................................214
7.3.10 4342 Sayılı Mera Kanunu ile yenilenebilir kaynaklardan lisanssız elektrik enerjisi
üretimine ilişkin mevzuat....................................................................................215
7.3.11 Sosyal destek primlerine ilişkin düzenlemeler....................................................215
7.3.12 2684 Sayılı İlköğretim ve Ortaöğretimde Parasız Yatılı veya Burslu
Öğrenci Okutma ve Bunlara Yapılacak Sosyal Yardımlara İlişkin Kanun İle
İlköğretim ve Ortaöğretim Kurumlarında Parasız Yatılılık, Burs ve Sosyal
Yardım Yönetmeliği.............................................................................................215
7.3.13 Kolluk izleme mekanizmasının oluşturulması ile ilgili yürütülen yasa
çalışması...............................................................................................................216
7.3.14 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun ve
Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri Hakkında Yönetmelik................216
7.3.15 6831 Sayılı Orman Kanunu..................................................................................216
7.3.16 İcra ve İflas Kanunu.............................................................................................217
8. EKLER:............................................................................................................. 218
XV
YILLIK RAPOR 2013
SUNUŞ
Demokratik ve hukuka bağlı her yönetim anlayışında, idarelerin; katılımcı, şeffaf, insan hak ve özgürlüklerini esas alan,
hizmetlerde halka yakınlığın, dürüstlüğün
ve verimliliğin egemen olduğu bir kimliğe
sahip olması gerekmektedir. Bu anlayışın
bir yansıması olarak ‘haklara saygılı ve
etkin’ kamu yönetiminde, bireylerin idarenin işleyişinde karşılaştıkları sorunları
hızlı ve kolay bir şekilde ilgili makamlara
iletebilmesi ihtiyacı doğmuştur.
Halkın
idareden
kaynaklanan
şikâyetlerini iletebilmesi esasına dayalı
olan Ombudsmanlık Kurumu uygulamalarında, İsveç Kralı XII. Charles’ın Osmanlı
Devletine sığınması ve misafir edilmesi
bir milat sayılmaktadır. Bu dönemde, Kral
halkın şikâyetlerini dinleyerek idare ile
halk arasındaki sorunlara çözüm bulmayı amaçlayan Kadılık sistemini incelemiş,
ülkesinde bulunmadığı dönemde kendisi
adına hareket edecek bir temsilci görevlendirmiştir. 1713 yılında ilk defa İsveç’te
uygulamaya konulan Ombudsmanlığın
300. Yılının, bu mirasın sahibi olan ülkemizde İsveç Büyükelçililiğinin organizasyonunda kutlanmış olması da bu müessesenin menşeinin tekrar teyidi açısından
çok önemlidir.
Kamu Denetçiliği Kurumu, 2010 yılında yapılan referandumda Anayasamızın
74’üncü maddesinin yeniden düzenlenme-
XVII
YILLIK RAPOR 2013
siyle kurulmuş ve “Kamu Denetçisine başvurmak” anayasal bir hak olarak tanımlanmıştır. Kurumumuz, Anayasamızdan
aldığı yetki ile idarenin her türlü eylem ve
işlemleri ile tutum ve davranışlarına ilişkin şikâyetleri TBMM adına incelemekte
ve araştırmaktadır. Bu görevi yerine getirirken, idari işlemler yalnızca hukuka uygunluk yönünden değil, hakkaniyete uygunluk yönünden de incelenmektedir.
Kamu Başdenetçisi, Kuruma gelen
şikâyetler üzerine idari uygulamada ya da
hukukun uygulanmasında hata yapıldığına
işaret edebilmektedir. Kararların geçersiz,
açıkça hukuka ve hakkaniyete aykırı olduğunu veya iyi yönetişim ilkelerine aykırılık
teşkil ettiğini belirtebilmektedir. Ayrıca
kamu idaresi hatalı bir eylem veya işlemde
bulunmuşsa, Kamu Başdenetçisi durumun
gerektirdiği hallere göre değişik önerilerde bulunabileceği gibi tazminat ödenmesi
gerektiği yönünde de tavsiyede bulunabilmektedir. Ayrıca, işlemin yeniden gözden
geçirilmesini ya da ele alınmasını talep
edebilmektedir. Bu bağlamda, Kamu idarelerinden Kurumun tavsiye niteliğindeki
kararlarına uymaları beklenmektedir. Bu
hem kamu idarelerinin hem de mahkemelerin iş yükünün azalmasına katkıda bulunacaktır.
Toplumda rahatsızlık oluşturan konulara dikkat çekmek suretiyle, kamu hizmetlerinin kalitesini ve etkinliğini artıracak hususlardaki görüş ve önerilerimiz,
tavsiye ve ret kararlarımız ile ilgili idareye
tebliğ edilmekte, yıllık raporlar aracılığıyla
Yüce Meclisimize sunulmakta ve de halkımızla paylaşılmaktadır.
Oldukça kısa bir zamanda fiziki ve
hukuki altyapısını tamamlayarak faaliyete geçen Kurumumuz, aldığı çok sayıda
şikâyet başvurusunun da gösterdiği üzere
kamuoyunun ilgisini kazanmış, gerçekleştirdiği ulusal ve uluslararası faaliyetler ile
adından sıkça söz ettirmiştir. Sivil toplum
kuruluşları, basın ve medya gibi paydaşlarımızla yakın işbirliği kurmak suretiyle,
Kurum faaliyetlerinin kamuoyu nezdinde
bilinirliğinin artırılması da sağlanmıştır.
Kurumumuzun faaliyete geçmesi uluslararası platformda da yoğun ilgi görmüş
olup, pek çok raporda ülkemizde kamu yönetimi alanında kaydedilen en önemli gelişmelerden biri olarak değerlendirilmiştir.
AB katılım müzakerelerinin ‘Yargı ve Temel Haklar’ başlıklı 23’üncü faslının gayrı
resmî açılış kriterlerinden birini layıkıyla
yerine getirmiş olmaktan duyduğumuz
memnuniyetle, Kurumumuz, ülkemizin
AB’ye üyelik hedefi çerçevesinde üzerine
düşen katkıyı sağlama yönündeki kararlılığını sürdürecektir.
Bilgilerinize takdim edilen yıllık rapor, öncelikle şikâyetlerin kabul edilmeye başlandığı 29/03/2013 tarihinden bu
yana Kurumu işler hale getirmek ve insan
kaynaklarımızı geliştirmek amacıyla gerçekleştirdiğimiz faaliyetler hakkında bilgi
vermektedir. Ulusal ve uluslararası kamuoyunun verdiği desteğin önemine binaen,
XVIII
YILLIK RAPOR 2013
paydaşlarımızla ve uluslararası ilişkilerimiz konusunda açıklamalara da yer verilmektedir. Sonrasında, Kurumumuzun işleyişi ve aldığı karar türleri hakkında bilgi
verilmekte, istatistiki veriler de sunularak
aldığımız şikâyetlerde öne çıkan konular
bilgilerinize sunulmaktadır.
hizmetinin standartlarını ve kalitesini artırmaya gayret eden ve doğası gereği tavsiye niteliğinde kararlar alan Kurumumuzun
milletin yegâne temsilcisi olan TBMM’den
alacağı desteğin, tavsiyelerimizin gecikmeksizin yerine getirilmesine katkı sağlayacağı açıktır.
Kırtasiyecilik ve bürokrasiden uzaklaşarak sorunlara hızlı ve etkin çözümler
bulmak için, ‘uzlaşma ve arabuluculuk’
pratiği ile çözüme kavuşturulan şikâyetler
hakkında da örnekler sunulmaktadır.
Öte yandan, geride bıraktığımız çalışma döneminde edindiğimiz tecrübeler,
Kurumumuzun işlerliğinin artırılması için
teşkilat kanunumuzda birtakım değişikliklerin yapılması gerekliliğini de ortaya
çıkarmıştır. Raporun ‘Kurum Mevzuatına
İlişkin Öneriler’ bölümünde gerekçelerini
ayrıntılı olarak açıkladığımız yasal değişikliklerin bir an evvel hayata geçirilmesi,
Kurumumuzun tam anlamıyla fonksiyonel
hale gelmesinde büyük bir öneme sahiptir.
Takdir edersiniz ki, Kurumumuzun
var oluş gayesi, yukarıda da ifade edildiği
gibi, idareye her türlü işlem ve eylemiyle
tutum ve davranışında hukuka, hakkaniyete ve iyi yönetim ilkelerine uygun davranması konusunda önerilerde bulunmaktır.
Bu gayemiz doğrultusunda, aldığımız tavsiye kararlarından bazı örneklere de raporda yer verilmektedir. Böylece, rapor, yasal
bir sorumluluğu yerine getirmekten öte,
şikâyetlerin yoğunlaştığı, toplumda rahatsızlık oluşturan konulara dair tavsiyeleri,
Yüce Meclisimize sunmakta ve halkımızın
dikkatini çekmektir.
Birey ve devlet arasında bir köprü
olma gayretindeki Kurumumuzun gerçekleştirdiği faaliyetleri sizlere aktarmak amacıyla hazırlanan bu raporun tüm halkımıza
faydalı olmasını diliyorum.
Ancak, Einstein’ın da belirttiği gibi
“Önyargıları kırmak atomu parçalamaktan zordur.” Toplumsal kültürümüzde yer
almayan hesap verebilirlik ve şeffaflık ilkelerinin, bir kanuni düzenlemeyle veya
bir kurumun kurulmasıyla birden bire tam
manasıyla Türk idari sistemine yerleşmesini beklemek fazla iyimser bir yaklaşım
olacaktır. Vatandaşlarımıza sunulan kamu
XIX
M. Nihat ÖMEROĞLU
KAMU BAŞDENETÇİSİ
YILLIK RAPOR 2013
1. KAMU DENETÇİLERİNİN DEĞERLENDİRMELERİ
1.1. Kamu Denetçisi Sayın Zekeriya Aslan
şekilde idareyi denetleyebilmesidir. Burada amaçlanan, idarenin haksız eylem ve
işlemlerinden, tutum ve davranışlarından
kaynaklanan mağduriyetleri gidermektir.
Kamu yönetiminin dünyadaki değişmelere paralel olarak yeniden yapılandırılması konusu, her geçen gün ülkelerin
gündeminde daha çok yer etmektedir. Bu
noktada, kamu hizmetleriyle ilgili vatandaşın idareden kaynaklanan şikâyetlerini
en aza indiren, idarenin haksız uygulamaları karşısında kişilerin haklarını hakkaniyete de uygun bir şekilde koruyabilen,
vatandaş odaklı yönetim anlayışının ülkemizde de yerleşmesi büyük önem arz etmektedir.
Kökeni Osmanlı Devletine dayanan,
resmi olarak ilk defa İsveç’te hayata geçtiği
kabul edilen ve uzun yıllar İskandinav ülkelerinde uygulama alanı bulan Ombudsmanlık Kurumu, özellikle 1950’li yıllardan
sonra diğer ülkelerin kamu yönetimlerinde varlık bulmaya başlamıştır.
Ülkemizde de kamu hizmetlerinin işleyişinde bağımsız ve etkin bir şikâyet mekanizması oluşturmak ve idare ile bireyler
arasındaki uyuşmazlıkları etkin ve hızlı
Hukuk devletinin en temel ilkelerinden biri; vatandaşların idarenin haksız
eylem ve işlemlerine karşı başvurabilecekleri hukuki yolların bulunması ve bu
20
YILLIK RAPOR 2013
bir şekilde çözüme kavuşturmak amacıyla,
6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ile Kamu Denetçiliği Kurumu oluşturulmuştur. Kurum, idarenin her türlü
eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı
içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk
yönlerinden, iyi yönetim ilkelerini de gözeterek incelemek, araştırmak ve önerilerde
bulunmakla görevlidir.
Bu kapsamda; Denetçiliğimce Kurumun şikâyetleri almaya başladığı tarihten
bu yana sağlık, orman, su, çevre ve şehircilik, enerji, sanayi, gümrük ve ticaret,
ulaştırma, basın ve iletişim ile diğer konu
ve alanlarda yapılan şikâyet başvuruları
iyi yönetim ilkeleri kapsamında hukuka
21
ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelenmiştir. Ayrıca şikâyet başvurularının
incelenmesinde idare ile birey arasında uzlaştırıcı bir rol üstlenilmeye çalışılmıştır.
Ombudsmanın insan haklarının korunması ve hukuk devletinin geliştirilmesinde sahip olduğu değerli rol, AB tarafından da kabul edilmektedir. Birlik üyesi
olma yolunda büyük yol alan ülkemizde
yeni olan, ancak geçmişi tarihimize dayanan Kamu Denetçiliği Kurumunun, hukuk
devleti ilkesinin yerleşmesine ve bireylerin
haklarının korunup geliştirilmesine katkı
sağlamada önemli bir kurum olma yönünde önemli adımlar atacağına ve bu yönde
idarelere rehber olacağına inanmaktayım.
YILLIK RAPOR 2013
1.2. Kamu Denetçisi Sayın Serpil Çakın
Her geçen gün değişen ve gelişen dünya düzeninde ülkelerin siyasi, ekonomik ve
sosyal yapılarında yenilikler yaşanmaktadır. Yaşanan savaşlar, ekonomik krizler ve
doğal felaketler, devlet-birey menfaatleri
ikileminde yönetim anlayışını bireyin ön
plana çıkarılmasına yöneltmiştir.
İşte dünyada bilinen adı ile Ombudsmanlık Kurumu, kişiler ve kamu idareleri
arasındaki sorunların kısa sürede ve bedelsiz çözülmesi için oluşturulmuş pratik bir
yapıdır.
Ülkemizdeki adıyla Kamu Denetçiliği
Kurumu yöneten ve yönetilen arasında bir
köprü, bir uzlaştırıcı vazifesi görmektedir.
Aslında yönetenler de yönetilenler de insan, yani vatandaştır. Hatta bazen kişiler
görevleri sebebiyle hem yöneten hem de
yönetilen durumunda olabilirler. Dolayısıyla, bir konuda yöneten olan kişi, bir
başka olayda yönetilen olabilir. Bu nedenle
Bireyi esas alan, onun refahı ve mutluluğundan devletin refahına ulaşmaya
çalışan yeni dünya düzeninde kişiler veya
kurumlar arasındaki ihtilafların hallinde de
yeni bir sistem arayışıyla tahkim, uzlaşma,
arabuluculuk gibi farklı çözüm yolları oluşturulmuştur.
22
YILLIK RAPOR 2013
Kamu Denetçiliği Kurumu gibi objektif ve
tarafsız bir yapı, tüm vatandaşlar için gereklidir.
Şikâyetleri almaya başladığımız tarihten bu yana, toplumun korunmaya muhtaç
kesimleri olan kadın ve çocuklar, engelliler
ve aileler; geleceğimizin teminatı olan nüfusumuzun en dinamik kesimine yönelik
olarak eğitim-öğretim, gençlik ve spor; bir
ülkenin en önemli katma değerlerinden bilim, sanat ve kendini en iyi ifade ettiği ve
tanıttığı alanlar olan kültür, turizm gibi konulardaki şikâyetler incelenmektedir.
6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu
Kanunu’nda özel olarak yer verilen kadın ve
çocuk hakları başlığı, inceleme konularımız
arasında özel bir yere sahiptir. Zira kadınlarımız ve çocuklarımız için oluşturulan teorik kuralların pratiğe aktarılması oldukça
önemlidir. BM, Avrupa Konseyi ve AB gibi
uluslararası kurumlar nezdinde kabul ettiğimiz ve iç hukuka aktardığımız metinlerde
hakların varlığı ve çerçevesi düzenlenmiş,
ancak sorun hep bu kuralların insan zihninde kabulü ve uygulanmasında yaşanmıştır.
İşte kadın ve çocuk haklarından sorumlu denetçiliğimiz, bu alandaki mevzuata idarelerin uymasını sağlamak, mevzuattaki eksiklikleri tespit etmek ve TBMM’ye
raporlamak suretiyle bu hakların korunmasına katkı sağlamaktadır. Ayrıca, diğer
kurumlardan farklı olarak, ülkemiz çocuklarının, kendilerinin başvurabilecekleri bir
yapıyla, Kurumumuz, çocuklar için de özel
ve kendine münhasır hale gelmektedir. Ka-
23
dın ve çocuk haklarına verdiğimiz değerin
bir diğer ifadesi de, Kamu Denetçiliği Kurumunun konunun kadın ve çocuk hakları
olması halinde, menfaat ihlali şartını aramaksızın herkesin yapacağı şikâyeti kabul
ediyor olmasıdır. Dolayısıyla duyarlılık
sahibi tüm vatandaşlarımızla, hep birlikte
sessiz kalan veya kalmak zorunda bırakılan
kadınların ya da çocukların sesi olabilmekteyiz.
Kadın ve çocuklar kadar önemli diğer
bir konumuz ise engelli haklarıdır. Cinsiyeti, yaşı ne olursa olsun engelli olan bireyler
de Kamu Denetçisine başvurarak idarenin
işleyişiyle ilgili şikâyetlerini iletebilmektedirler. Kurumumuz, engelli bireylerimizin
kamu idarelerinde karşılaştıkları engelleri aşmada ve varlıklarını duyurmalarında
önemli bir destekçidir.
Ülkemizdeki kadın, çocuk, engelli her
bireyin idarenin işleyişi ile ilgili yaşadığı
sıkıntıları ücretsiz, kısa sürede çözebilecek
bir kurumun varlığını ve yanında olduğunu bilmesi, bu yolla sorunlarını çözmesi ya
da çözememesi durumunda bunun gerekçelerini öğrenebilmesi, devlete olan güveni
artıracak ve daha mutlu nesiller oluşmasına
katkı sağlayacaktır.
Osmanlı Devletinde de var olan ancak
modern yapısıyla doğduğu topraklara geri
dönen kamu denetçiliği sisteminin vatandaşla devlet arasındaki bağları güçlendireceğini düşünüyor, daha ileri demokrasi ve
hukukun üstünlüğü ilkelerinin yerleşmesine büyük katkı sunacağına inanıyorum.
düşünüyor, daha ileri demokrasi ve hukukun ü
katkı sunacağına inanıyorum. YILLIK RAPOR 2013
1.3. Kamu Denetçisi Sayın Mehmet Elkatmış
1.3. Ka
Kurum
alan, k
Devlet
Türkçe
kadısı
müess
Şarl'ın
Kurumun temeli, kaynağını İslam hu- Kanunla kurulmuş ve yasa gereği 29/3/2013
İmparatorluğu'nda misafir edildiği 4,5 yıllık dön
kukundan alan, kökeni Selçukluya kadar tarihinde faaliyetlerine başlamıştır.
uzanan, Osmanlı Devletinde de yargısal işİş bölümü
yönergesi
çerçevesinde göve ülkesine döndüğünde bu müesseseden esin
levi bulunan ve Türkçe’ye “Başkadı” ya da rev alanıma giren konular ise, başta insan
“Kadılar
kadısı” olarak çevirebileceğimiz hakları olmak üzere, adalet, milli savunbir görevli atadığı da bilinmektedir. Kadı-ul Kudat müessesesine dayanmakta-
ma, güvenlik, nüfus, vatandaşlık, mülteci
dır. İsveç Kralı XII. Şarl’ın (Demirbaş Şarl),
ve sığınmacı hakları ile sosyal hizmetler
başlıkları altında toplanmıştır. Aslında pek
Ülkemizdeki adıyla Kamu Denetçiliği Kurumu is
ği 4,5 yıllık dönemde, Osmanlı idare sis- çok konunun insan hakları kapsamında dekurulmuş ve yasa gereği 29/3/2013 tarihinde f
temini
incelediği ve ülkesine döndüğünde ğerlendirilebileceği günümüzde, denetçiliOsmanlı İmparatorluğunda misafir edildi-
bu müesseseden esinlenerek 1713 yılında
ğimiz, bu hakların korunmasında değerli
Ombudsman isimli bir görevli atadığı da
katkılar yapan bir role sahiptir.
İş bölümü yönergesi çerçevesinde görev İnsanın, sadece insan olması
hasebiyle alanım
Ülkemizdeki adıyla Kamu Denetçiliği temel hak ve hürriyetlere sahip olduğu anolmak üzere, adalet, milli savunma, güvenlik, Kurumu ise, 29/6/2012 gün ve 6328 sayılı layışıyla, idarenin vatandaşların bu hak ve
hakları ile sosyal hizmetler başlıkları altında
bilinmektedir.
24
15
YILLIK RAPOR 2013
özgürlüklerini koruması ve güvence altına
alması, çağdaş yönetim anlayışının bir gereğidir.
yönetimi anlayışını benimsemektedir.
Temel hak ve hürriyetler; uluslararası sözleşmeler, Anayasamız ve kanunlar
ile teminat altına alınmıştır. Ancak, insan
haklarının yalnızca hukuki düzenlemelerle korunamayacağı gerçeğinden hareketle,
kamu görevlileri ile toplumda da bu bilincin oluşturulması büyük önem arz etmektedir. Bu bilincin oluşmasında ve kamu
idaresinin şeffaf, hesap verebilir ve iyi yönetim ilkeleri çerçevesinde sunduğu kamu
hizmet kalitesinin arttırılmasında, Kurumumuzun olumlu yönde pek çok katkısı
olacağına inanmaktayım
Vatandaşların temel hak ve hürriyetlerinin korunması ve idarenin her türlü
eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarında hukuka ve hakkaniyete uygunluğun
sağlanması açısından, Kamu Denetçiliği
Kurumu, devlet ile vatandaş ilişkilerinde
önemli bir gelişmeyi temsil etmektedir.
Kurumumuz, günümüz dünyasında, idarenin vatandaş karşısında her zaman üstün
olduğu geleneksel idare anlayışının aksine,
vatandaşı yönetimin bir parçası haline getiren, hatta onu merkeze koyan yeni kamu
25
YILLIK RAPOR 2013
1.4. Kamu Denetçisi Sayın Abdullah Cengiz Makas
11/12/2012 tarihindeki yeminin ardından ikincil mevzuat ve kurumsallaşma çalışmaları yaklaşık 3 ay gibi çok kısa bir sürede tamamlanmıştır. Böylece, kısıtlı süre
ve yapılanmaya ilişkin pek çok zorluğa rağmen, yasanın öngördüğü 29/3/2013 tarihi
itibariyle etkin bir şikâyet mekanizması
başarıyla yürürlüğe konmuştur. Geldiğimiz
nokta itibariyle çalışma ve sosyal güvenlik,
mahallî idareler, ekonomi, finans ve maliye konularında yapılan şikâyet başvuruları,
inceleme sürecinin her aşamasında hem ilgili idare hem de vatandaşla doğrudan ilişki kurmak suretiyle sonuçlandırılmaktadır.
ne klasik anlamda bir yargı kurumu, ne de
bilinen anlamıyla bir denetim kurumudur.
Bizim de temel misyonumuz idarenin uygulamalarında ve alt düzenlemelerde tüm
dünyada moral politik ölçüt haline gelmiş olan hukukun evrensel normlarına ve
iyi yönetim ilkelerine aykırı uygulamaları
şikâyete bağlı olarak ortaya çıkarıp, onların
“uygula ya da açıkla” ilkesi aracılığıyla düzeltilmesini sağlamaktır.
İdare ve vatandaş arasında meydana
gelen uyuşmazlıkların çözümünde, başta İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi,
Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS),
Anayasamız olmak üzere Avrupa Sosyal
Kamu Denetçiliği (ombudsmanlık),
26
YILLIK RAPOR 2013
Şartı, Avrupa Sosyal Güvenlik Kodu gibi
uluslararası hukuk kaynakları temel referans olarak alınmaktadır.
önemli rol oynayacağına inanıyorum. Bu
önemli yol ayrımında; bir yandan kurumsallaşma çalışmalarını sürdürürken bir
yandan da şikâyet başvurularının sonuçlandırılması için fedakârca çalışan ve üstün gayret gösteren çalışma arkadaşlarımı
tebrik ediyorum.
Ombudsmanlık mekanizmasının işlemeye başlamasının demokrasimizin gelişmesi ve insan hakları başta olmak üzere evrensel normların hem idari yapımız
hem de mevzuatımıza yerleşmesinde çok
27
YILLIK RAPOR 2013
1.5. Kamu Denetçisi Sayın Muhittin Mıhçak
Kanunu’nun 1’inci maddesinde açıklandığı üzere Kanunun amacının; “kamu hizmetlerinin işleyişinde bağımsız ve etkin
bir şikâyet mekanizması oluşturmak suretiyle, idarenin her türlü eylem ve işlemleri
ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve
hakkaniyete uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve önerilerde bulunmak”
olduğu belirtilmiş ve Kamu Denetçiliği
Kurumu oluşturulmuştur.
sındaki sorunları kısa sürede ve bir bedel
ödenmeksizin çözmeyi hedeflemektedir.
Bu hedef doğrultusunda İş Bölümü Yönergesiyle belirlenen alanlarda Kamu Denetçisi olarak şahsım ve beraber çalıştığımız
uzmanlarla özverili bir şekilde şikâyetlerin
sonuçlandırılmasına çalışılmış, özellikle şikâyet başvurucuları ile kamu hizmeti
gören kuruluşlar arasında uzlaşmanın sağlanması, bu şekilde vatandaş ve devletin
kucaklaşması için gayret edilmiştir.
İş bölümü gereği “Kamu Personel Rejimi, Mülkiyet Hakkı ve Gıda Tarım ve Hayvancılık” konularında yaptığımız çalışma-
Kamu Denetçiliği Kurumu, kamu
hizmeti yürüten kuruluşlar ile kişiler ara-
28
YILLIK RAPOR 2013
lar ve uzlaşmayı hedefleyen uygulamalar
dikkate alınarak kurulduğumuz günden
bu yana gerçekleştirdiklerimizle, tespit ve
29
önerilerimizin Türk kamu yönetiminde iyi
yönetim ilkelerinin hayata geçirilmesine
katkıda bulunacağına inanıyorum.
YILLIK RAPOR 2013
2. KURUMA İLİŞKİN BİLGİLER
2.1. Görev, Yetki ve Sorumluluklar
Kurumumuz, 29/6/2012 tarihli ve
28338 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan
Kanunu ile kamu hizmetlerinin işleyişinde bağımsız ve etkin bir şikâyet mekanizması oluşturmak suretiyle, idarenin her
türlü eylem ve işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan haklarına dayalı adalet
anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete
uygunluk yönlerinden incelemek, araştırmak ve önerilerde bulunmak amacıyla
kurulmuştur. TBMM Başkanlığına bağlı
olan Kurum, kamu tüzel kişiliğini haiz
olup, özel bütçelidir.
Öte yandan, Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu uyarınca (Geçici 1’inci madde), mahallî idarelerin, bağlı idarelerinin
ve birliklerinin eylem ve işlemleri ile
tutum ve davranışlarına karşı yapılacak
şikâyetler 29/03/2014 tarihinden itibaren
alınacaktır.
Ancak anılan Kanun uyarınca,
-Cumhurbaşkanının tek başına yaptığı
işlemler ile resen imzaladığı kararlar ve emirler,
-Yasama yetkisinin kullanılmasına ilişkin
işlemler,
-Yargı yetkisinin kullanılmasına ilişkin
kararlar,
Şikâyet başvurusuna ise merkezi idare kapsamındaki tüm kamu idareleri ile
sosyal güvenlik kurumları, mahalli idareler, mahalli idarelerin bağlı idareleri, mahalli idare birlikleri, döner sermayeli kuruluşlar, kanunlarla kurulan fonlar, kamu
tüzel kişiliğini haiz kuruluşlar, kamu iktisadi teşebbüsleri, sermayesinin yüzde
ellisinden fazlası kamuya ait kuruluşlar
ile bunlara bağlı ortaklıklar ve müesseseler, kamu kurumu niteliğindeki meslek
kuruluşları ve kamunun ortak, sürekli ve
kamusal bir ihtiyacını karşılayan ve idarî
düzenleme, denetim ve gözetim altında
hizmet yürüten özel hukuk tüzel kişileri
konu edilebilmektedir.
- Türk Silahlı Kuvvetlerinin sırf askerî
nitelikteki faaliyetleri,
Kurumun görev alanı dışındadır.
Ayrıca, 6328 sayılı Kanun uyarınca, yargı organlarında görülmekte olan
veya yargı organlarınca karara bağlanmış uyuşmazlıklar; sebepleri, konusu ve
tarafları aynı olan ve daha önce sonuçlandırılan şikâyetler incelenmemektedir.
Belirli bir konuyu içermeyen şikâyetler
de Kurumun incelenme alanı dışındadır.
Kurumumuz, kanunlara uygunluk,
ayrımcılığın önlenmesi, ölçülülük, yetkinin kötüye kullanılmaması, eşitlik, tarafsızlık, dürüstlük, nezaket, şeffaflık, hesap
30
YILLIK RAPOR 2013
verilebilirlik, haklı beklentiye uygunluk,
kazanılmış hakların korunması, dinlenilme
hakkı, savunma hakkı, bilgi edinme hakkı,
makul sürede karar verme, kararların gerekçeli olması, karara karşı başvuru yollarının gösterilmesi, kararın geciktirilmeksizin bildirilmesi, kişisel verilerin korunması
gibi iyi yönetim ilkeleri açısından da idareye önerilerde bulunmaktadır. Bu sayede,
kamu yönetimi alanındaki reformlarda
ilerleme kaydedilmesine katkı sağlanmaktadır. Diğer bir ifadeyle, Kurumumuzun
bireye idare karşısında eşit söz hakkı tanıyan, kötü yönetimden doğan haksızlıkları
önleyen, hem kamudaki etkinliği hem de
toplumsal memnuniyeti arttıran bir işlevi
bulunmaktadır.
Kurumumuz, temel hak ve özgürlükleri, hem ulusal hem de uluslararası düzen-
lemeler ışığında ele almaktadır. Diğer bir
ifadeyle, başta Anayasamız olmak üzere,
ulusal mevzuat, ülkemizin taraf olduğu
uluslararası sözleşmeler, AİHM içtihatları,
yüksek yargı kararları gibi metinler inceleme ve araştırmalarımızda temel referans
noktalarımızdır.
2.2. Teşkilât Yapısı
Kurum, Başdenetçilik ve Genel Sekreterlik’ ten oluşmaktadır. Başdenetçilik,
Kamu Başdenetçisi ile Kamu Denetçilerinden müteşekkildir.
Kanun uyarınca, Kurumumuz Başdenetçi tarafından yönetilmekte ve temsil
edilmektedir. Başdenetçinin görevleri ise,
- Kuruma gelen şikâyetleri incelemek,
araştırmak ve idareye önerilerde bulunmak,
Kamu Başdenetçisi, Kamu Denetçileri ve Genel Sekreterimiz
31
YILLIK RAPOR 2013
- Bu Kanunun uygulanmasına ilişkin
yönetmelikleri hazırlamak,
Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu
ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde
Kararnamelerde Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanunun 15’inci maddesi
ve diğer mevzuatla mali hizmetler birimi ve strateji geliştirme birimlerine
verilen görevleri yapmak,
- Yıllık raporu hazırlamak,
-Yıllık raporu beklemeksizin gerek
gördüğü konularda özel rapor hazırlamak,
- Raporları kamuoyuna duyurmak,
- Personelin izin ve emeklilik işlemlerini yürütmek,
- Yokluğunda kendisine vekâlet edecek
denetçiyi belirlemek,
- Kurumda çalışan personelin özlük işleri ile sağlık ve sosyal hizmet faaliyetlerini yürütmek,
- Birisi kadın ve çocuk hakları alanında görevlendirilmek üzere, denetçiler
arasındaki iş bölümünü düzenlemek,
- Kurumun görev alanıyla ilgili hususlarda bilişim sisteminin kullanılmasını sağlamak,
- Genel Sekreteri ve diğer personeli atamak,
-Kanunlarla verilen diğer görevleri
yapmaktır.
- Kanunlarla verilen veya Başdenetçilik tarafından verilen diğer işleri yapmaktır.
Denetçilerin görevleri ise;
- Bu Kanunda verilen görevlerin yapılmasında Başdenetçiye yardımcı olmak,
Ancak, Kamu Denetçiliği Kurumu
Kanunu’nda Kurumumuzun işlevsel olmasına hizmet edecek diğer birimler tanımlanmamaktadır. Kurumumuzun kuruluş
amacını ifa etmede daha etkin ve verimli
olması ile birimlerin işbirliği içerisinde
çalışmasını sağlamak üzere Kamu Başdenetçiliğinin Olur’u ile ‘Teşkilat Yapısı Yönergesi’ ve ‘Personelin Çalışma Usul ve
Esaslarına İlişkin Yönerge’ yürürlüğe konulmuştur.
- Başdenetçi tarafından verilen görevleri yapmaktır.
Kurumun idari ve mali işleriyle sekretarya hizmetlerini yerine getiren Genel
Sekreterlik’in görevleri ise;
- Kurumun büro işlemini yürütmek,
- Personelin şahsi dosyalarını tutmak,
-Kurumun arşiv hizmetlerini yürütmek,
Kanunda öngörüldüğü şekliyle Kurumumuzun organizasyon şeması ise aşağıdaki gibidir:
- 10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kamu
Malî Yönetimi ve Kontrol Kanunu ile
22/12/2005 tarihli ve 5436 sayılı Kamu
32
YILLIK RAPOR 2013
2.3. Bütçe Kamu Denetçiliği Kurumu,özel bütçeli bir kurum olarak harcamaları konusunda özerkliğe sahiptir. Tablo-1: Kamu
2.3. Bütçe 2.3.Bütçe
Kamu Denetçiliği Haziran 2012’de kurulmuş olan Kurumumuz, faaliyetlerine 2013 yılı mali yılbaşından sonra başlamıştır. Bu nedenle yıl içerisinde Maliye Bakanlığınca tahsis edilen yeni kurulacak idarelerin ihtiyaçlarını karşılama ödeneğinden Kurumumuza 15.575.000 TL Denetçiliğiaktarılmıştır. Tahsis edilen ödeneklerin dağılımı ise şu şekildedir; Kurumu Organizasyon Şeması
Tablo2: 2013 yl ödeneklerinin dağlm TOPLAM
ÖDENEK
Kurumu,özel bütçeli bir kurum olarak harcamaları konusunda özerkliğe sahiptir. Kamu Denetçiliği Kurumu, özel bütçe-
li bir
kurum
olarak kurulmuş harcamaları
konusunda
Haziran 2012’de olan Kurumumuz, faaliyetlerine 2013 yılı mali yılbaşından özerkliğe
sahiptir. Bu nedenle yıl içerisinde Maliye Bakanlığınca tahsis edilen yeni sonra başlamıştır. kurulacak idarelerin ihtiyaçlarını karşılama ödeneğinden Kurumumuza 15.575.000 TL Haziran 2012’de kurulmuş olan Kuaktarılmıştır. Tahsis edilen ödeneklerin dağılımı ise şu şekildedir; rumumuz, faaliyetlerine 2013 yılı mali
Tablo2: 2013 yl ödeneklerinin dağlm yılbaşından
sonra başlamıştır. Bu nedenle
yıl içerisinde Maliye Bakanlığınca tahsis
Tablo-2: 2013 yılı ödeneklerinin
edilen yeni kurulacak idarelerin ihtiyaçla 21
dağılımı
rını karşılama ödeneğinden Kurumumuza
15.575.000 TL aktarılmıştır. Tahsis edilen
Ülkenin genel ekonomik koşulları diködeneklerin dağılımı ise şu şekildedir;
kate alınarak tasarruf anlayışı içerisinde ha2013 yılı içerisinde ödenekler, ağırlık- zırlanan 2014 yılı bütçesiyle, kamuoyunda
lı olarak personel giderleri, kurum hizmet henüz tanınmaya başlanan Kurumumuzun
binasının tadilat ve tefrişatı ile kurumsal hizmet kalitesinin daha yüksek standartalt yapının oluşturulmasına yönelik kulla- larda gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır.
nılmıştır.
21
33
YILLIK RAPOR 2013
2.4. Fiziksel Altyapı ve Bilişim
Altyapısı
bilgi işlem merkezi kaynağı olarak sunucu
bilgisayar üzerinden kurumsal ağ yapısı
oluşturulmuş ve internet ihtiyacını sağlamak üzere fiber internet hizmeti alınmış,
kurumsal e-posta hizmete açılmıştır.
Kurumumuz geçici olarak 02/12/201221/03/2013 tarihleri arasında Kamu Gözetimi, Denetimi ve Muhasebe Standartları Kurumu binasında hizmet vermiştir.
Sonrasında, Afet ve Acil Durum Yönetimi
Başkanlığı (eski Sivil Savunma Genel Müdürlüğü) binasında faaliyetlerine devam
etmiştir. Kurumun kalıcı olarak hizmet
vereceği bina ise (Sayıştay Ek Binası) Maliye Bakanlığı tarafından tahsis edilmiş,
TBMM’nin destekleri ile ihalesi sonuçlandırılarak tadilat işlemlerine başlanmıştır.
2014 yılının ilk çeyreğinde, kalıcı binada
hizmet verilmesi planlanmaktadır.
Bilgi işlem sisteminin kurulumu için
gerekli olan donanım (sunucular, ağ cihazları, donanımsal güvenlik cihazı vb.) ihtiyacı tespit edilerek hızla temin edilmesi
için gerekli işlemler de gerçekleştirilmiştir. Bu ihtiyaçların belirlenmesinde, felaket
senaryoları göz önünde bulundurulmuş,
mevcut kaynaklarla uyum gözetilmiş, çıkabilecek problemlerin üstesinden gelebilecek modeller tasarlanmıştır.
Kurumumuzun tanınırlığını artırmak
ve Kurumumuza erişimi sağlamak amacıyla, “www.kamudenetciligi.gov.tr, www.
kamudenetcisi.gov.tr, www.ombudsman.
gov.tr” kurumsal internet adresleri alınmış
olup, internet sitemiz hızlı bir şekilde hiz-
Kamu hizmetlerinin ağırlıklı olarak
elektronik ortamda sunulduğu günümüzde, Kurumumuz da hizmetlerini elektronik
araçlar vasıtasıyla sunmak üzere çalışmalarını hızla sürdürmektedir. Bu çerçevede,
TBMM Ziyareti
34
YILLIK RAPOR 2013
mete açılmıştır. Aynı zamanda, e-başvuru
sistemi de hızla tamamlanarak hizmete
girmiştir. Ayrıca, SSL sertifikası ile web
sayfası ve e-başvuru sistemi için güvenli
bağlantı hizmeti sağlanmıştır.
ise 28/11/2012 tarihinde TBMM Dilekçe
ve İnsan Haklarını İnceleme Komisyonlarından oluşan Karma Komisyonda seçilmişler ve 11/12/2012 tarihinde yemin
ederek görevlerine başlamışlardır. Genel
Sekreterimiz Sayın Mustafa Tutulmaz ise
08/01/2013 tarihinde göreve başlamıştır.
Anılan internet sayfamız yanında,
çocukların Kurumumuz hakkında bilgi sahibi olmaları ve Kurumumuza kolay
erişmelerini sağlamaya yönelik UNICEF
ile birlikte yürütülen proje kapsamında
“Çocuk Ombudsmanlığı” internet sayfası
tasarlanmıştır.
Yeni kurulmuş olan Kurumun uzman
personel ihtiyacını karşılamak amacıyla,
doktora yapmış üniversite öğretim elemanları veya kamu kurum ve kuruluşlarında görevli olup, mesleğe özel yarışma
sınavı ile girilen ve belirli süreli meslek içi
Kırtasiyeciliğin ve israfın engellenmeeğitimden sonra özel bir yeterlik sınavı sosi ile iyi yönetim ilkelerini ilk önce kendi
nunda atanmış olanlardan bir defaya mahKurumumuzda hayata geçirmek adına, her
sus olmak üzere, kamu denetçiliği uzmanı
türlü belgenin elektronik ortamda hazırolarak atama yapılmıştır. Kamu denetçiliği
lanması ve arşivlenmesi için “Elektronik
uzmanı olarak atanlarda mesleklerinde en
Belge Yönetim Sistemine” (EBYS) geçiş çaaz beş yıllık deneyime sahip olmaları şarlışmaları başlatılmıştır. EBYS, elden teslim
tı da aranmıştır. Uzman alımında, kamu
edilen, internet yolu ile iletilen (özellikle
idaresinin farklı kurum ve kuruluşlarında
e-başvuru) ve Kurum içerisinde yapılaçalışmış olan kişilerin istihdam edilmesine
cak olan tüm yazışmaların elektronik orözen gösterilmiştir. Böylece, çeşitli kurum
tamda yürütülmesini
ve arşivlenmesini,
Tablo3:Personel Saylar ve kuruluşlardan bilgi ve deneyim birikişikâyetlerin tek sistemden takip edilebilmesini, daha verimli istatistiki bilgi alınmasını, sağlıklı raporlamanın yapılabilmesini sağlayacaktır.
2.5. İnsan Kaynakları
27/11/2012 tarihinde TBMM Genel
Kurulunca seçilen Kamu Başdenetçisi M.
Nihat ÖMEROĞLU, 05/12/2012 tarihinde yemin etmiştir. Kamu Denetçilerimiz
Tablo-3: Personel Sayıları
35
YILLIK RAPOR 2013
Kamu Başdenetçisi ile Kamu Denetçileri
minin Kuruma aktarılması sağlamıştır.
Bunlarla birlikte, idare kapsamındaki
kurum ve kuruluşlar ile hâkim ve savcılar,
kendilerinin muvafakatleri alınmak kay-
dıyla Kurumda görevlendirilebilmektedirler. Böylece, Kurumun ihtiyacı olacak her
konuda, konusunda uzman kişilerin idarenin muvafakati beklenmeksizin istihdam
Tablo- 4: Personelin Unvana Göre Dağılımı
36
YILLIK RAPOR 2013
Tablo-5: Personelin Cinsiyetlerine Göre Dağılımı
Tablo-6: Personelin Eğitim Durumuna Göre Dağılımı
edilmesinin önü açılmıştır.
yer alan tablolarda gösterilmektedir.
Kurumumuz, hali hazırda 93 kadrolu
ve 23 geçici personel olmak üzere toplam
116 personelden oluşmakta olup, personelimize ait doluluk, unvan, cinsiyet ve eğitim vb. durumlarına ait dağılımlar aşağıda
Ayrıca, 50 adet Kamu Denetçiliği Uzman Yardımcısı kadrosuna atama yapılması
için çalışmalar tamamlanmış ve 12/01/2014
tarihinde ÖSYM tarafından gerçekleştirilecek yazılı sınav için ilan yapılmıştır
37
YILLIK RAPOR 2013
3.FAALİYETLER
3.1. Eğitim Faaliyetleri
Emniyet Genel Müdürlüğü Bilgilendirme Toplantısı
Birbirinden farklı alanlarda eğitimleri
ve kurumsal deneyimleri bulunan personelin, bilgi seviyelerini birbirine yaklaştırmak, yeni bilgiler edinmesini sağlamak ve
böylece kurumsal kapasitemizi arttırmak
amacıyla, muhtelif konularda hizmet içi
eğitimler alınmıştır. Bu çerçevede, Kamu
Denetçiliği Uzmanlarına TODAİE tarafından “Oryantasyon Eğitimi”, AB Bakanlığı
tarafından AB konusunda eğitim, Hacettepe Üniversitesi Hukuk Fakültesince temel
hukuk eğitimi ile başta yönetici asistanları ve danışma personeli olmak üzere yar-
dımcı hizmetlerde görev yapan personele
“protokol ve halkla ilişkiler eğitimi” verilmiştir. Tüm personele yönelik kişisel gelişim seminerleri de düzenlenmiştir.
Ayrıca, aldığımız şikâyet başvuruları
hakkındaki bilgi eksikliklerini gidermek
amacıyla da çeşitli kurum ve kuruluşlardan
hizmet içi eğitimler alınmıştır. Bu doğrultuda, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı,
Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı, Enerji
Piyasası Düzenleme ve Denetleme Kurulu, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu
38
ulaşmasını temin etmek için elzemdir. Bu desteğin sağ
unsur olarak ortaya çıkmaktadır. Kurumun tanınırlığına katkı veren basın ve medya
aktarmakta, faaliyetlerin topluma duyurulmasını sağl
Kuruma geri bildirimlerde YILLIK
bulunmaktadır. Böy
RAPOR 2013
kurulabilmektedir. temsilcileri tarafından bu kurumların görevleri, faaliyet alanları ve işleyişleri hakkında ilgili uzmanlarımıza yıl içerisinde
çeşitli tarihlerde eğitimler verilmiştir.
ğerli bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır.
Yeni kurulmuş olan Kurumun,görünürlüğünü arttırma
Kurumun tanınırlığına katkı veren
hazırlanmış ve ulusal medyada yayımlanmak üzere
basın
ve medya da, idaredeki eksikleri
gönderilmiştir. Ayrıca, tanıtım amaçlı 4 farklı dilde (T
Kuruma
aktarmakta, faaliyetlerin topluafiş hazırlanmış, uygun görülen yerlere asılması için tü
Emniyet Genel Müdürlüğü, “Gösteri,
yürüyüş ve toplumsal olaylara müdahale
esasları”, “Asayiş olaylarına yönelik uygulamalar”, “Yargıtay içtihatları ve AİHM
kararları”, “Trafik güvenliği ve uygulamaları, “Yabancıların vatandaşlık, mülteci ve
sığınmacı hakları ve muhtemel durumlar”,
“Milli güvenlik ve terör olayları”, “Basılı
yayınlar, sanat ve kültürel haklar konusunda uygulamalar” ve “Adli ve idari görevler
dışında polisin görev aldığı uygulamalardan doğan sorunlar” konularında Kurum
uzmanlarına bilgilendirmelerde bulunmuştur.
Kamu Başdenetçisi basn mesuplar ile Kamu Başdenetçisi
basın mensupları ile
TBMM’de görüştü TBMM’de görüştü.
ma duyurulmasını sağlamakta ve halkın
nabzını
tutarak Kuruma geri bildirimlerde
bulunmaktadır. Böylece, birey ile etkili iletişim kurulabilmektedir.
Yeni kurulmuş olan Kurumun, görünürlüğünü arttırmak amacıyla, iki farklı
kamu spotu hazırlanmış ve ulusal medyada yayımlanmak üzere RTÜK aracılığı ile
ilgili yerlere gönderilmiştir. Ayrıca, tanıtım amaçlı 4 farklı dilde (Türkçe, İngilizce,
Arapça ve Kürtçe) afiş hazırlanmış, uygun
görülen yerlere asılması için tüm valiliklere gönderilmiştir.
3.2. Paydaşlarla İlişkiler
3.2.1. Medya ile İlişkiler
Anayasal hak olarak tanınan “Kamu
Denetçisine başvurma hakkı” konusunda
vatandaşı bilinçlendirmek ve idarenin iyi
yönetim ilkelerine uygun işleyişini sağlamak için basın kuruluşları ile etkin ve sürekli ilişkilerin tesis edilmesi büyük önem
arz etmektedir.
Basına verilen değerin bir ifadesi olarak, Kurumun şikâyet başvurularını almaya başladığı ilk aylarda Kamu Başdenetçisi
Sn. M. Nihat Ömeroğlu, İstanbul’da ileri
gelen medya temsilcilerini ziyaret etmiş
ve sonrasında TBMM’de düzenlenen bir
kahvaltıda basın mensuplarıyla bir araya
Doğası gereği tavsiye niteliğinde kararlar alan Kuruma verilecek toplumsal
destek, çözüm önerilerinin idarelerce yerine getirilmesini ve toplumun tüm kesimlerine ulaşmasını temin etmek için elzemdir.
Bu desteğin sağlanmasında, tanınırlık de-
39
Basına veril
Kurumun ş
başladığı ilk a
Nihat Ömeroğ
temsilcilerini
TBMM’de dü
mensuplarıyl
26
YILLIK RAPOR 2013
gelmiştir.
STK’lardan gelen başvuruları da kabul
ediyor olması ve onlarla ilişkilerini geliştirme gayreti, bu değerin bilincinde olmasının bir ifadesidir.
Kamu Başdenetçisi ile Denetçileri,
basın ve medya temsilcileri ile gerçekleştirdikleri diğer görüşmelerde Kuruma bireylerin erişimi başta olmak üzere, gelen
şikâyet başvuruları, Kurumun faaliyetleri
ve tavsiye kararları hakkında görüşmelerde bulunmuşlardır. Bu görüşmelere ilişkin
liste ise Ek-1’de sunulmaktadır.
Ayrıca, STK’lara insan hakları, temel
hak ve özgürlükler, kadın hakları, çocuk
hakları ve kamuyu ilgilendiren genel konuları ilgilendiren, doğrudan hak kaybına uğrayan kişinin şikâyet başvurusunda
bulunmadığı veya bulunamadığı hallerde, Kurumumuza başvuruda bulunabilme
imkânının tanınması da, onları idare-birey uyuşmazlıklarında çözüm sürecinin
bir parçası haline getirmektedir.
3.2.2. Sivil Toplum Kuruluşları
(STK) ile İlişkiler
Bireyin haklarını kolektif olarak savunma amacı taşıyan ve demokrasinin
vazgeçilmez unsurları olan bu kuruluşlar,
Kurumun idare ile bireyi uzlaştırma görevinde, bireye ulaşabilmesini sağlayan köprüler olarak değerlendirilmektedir. Birey
ve devlet arasında arabulucu olma gayretindeki Kurum da, faaliyetlerinde demokrasinin beşiği bu kuruluşların sahip olduğu önemi göz önünde bulundurmaktadır.
Kurumun
tüzel
kişiliklere
Bu çerçevede, toplumda yankı bulan
başta Taksim Gezi Parkı ve 1 Mayıs olaylarındaki insan hakları ihlallerine ilişkin
Kuruma yapılan şikâyetlerde olduğu gibi
diğer şikâyet başvurularında da, telafisi
güç ve imkânsız zararların doğduğu değerlendirilmesi halinde, idari başvuru yollarının tüketilmesi beklenmeden şikâyetler
değerlendirilmekte, insan haklarına yönelik yapılan bu şikâyetlerde menfaat ihlali şartı aranmaksızın STK’lardan gelen
şikâyet başvuruları da kabul edilmektedir.
İdari başvuru yollarının tüketilmesi ile
menfaat ihlâli şartının aranmadığı Taksim
Gezi Parkı protestolarındaki insan hakları ihlâllerine ilişkin şikâyet başvurularında da, Kamu Başdenetçisi Sn. M. Nihat
Ömeroğlu, Kamu Denetçisi Sn. Mehmet
Elkatmış ile Kurum uzmanları, yerinde in-
sahip
Başdenetçi M. Nihat Ömeroğlu ile Denetçi Mehmet
Elkatmış, Taksim Gezi Parkına ilişkin şikâyetleri
yerinde incelemek üzere İstanbul’da STK temsilcileri
ile görüşmelerde bulundu.
40
YILLIK RAPOR 2013
celeme yapmak üzere İstanbul’da İstanbul
Valisi, İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı ve beraberindeki heyet, Uluslararası
Af Örgütü, Mimarlar Odası, Şehir Plancıları Odası, Tabip Odası, İnsan Hakları
Derneği, Mazlum-Der gibi STK temsilcileri, şikâyet başvurucuları ile protestolara
katılan kişilerle görüşmelerde bulunmuştur.
yönetici ve temsilcilerine Kuruma başvuru
yöntemleri ile verilen kararlar hakkında
bilgi verilmiştir. Çalıştay’da engelli bireylerin idareye ilişkin sorunları, eğitim,
sağlık, mali ve sosyal haklar, istihdam ve
idareye erişim konularındaki sıkıntıları ile
Kurumdan beklentileri hakkında da değerlendirmeler yapılmıştır. Engelliler tarafından, çalıştay öncesi Kurumu ve çalışma
esaslarını tam manasıyla bilmedikleri için
başvuruda bulunmadıkları, bundan sonra
idareyle sorunlarının çözümünde Kuruma
sıkça başvuracakları bildirilmiştir.
Yunan Ombudsmanlık Kurumunun
15’inci kuruluş yıldönümü nedeniyle 1213/11/2013 tarihlerinde Atina’da düzenlenen uluslararası sempozyuma konuşmacı olarak katılan Kamu Başdenetçisi M.
Nihat ÖMEROĞLU, ziyaret çerçevesinde
Yunanistan’da yaşayan Türk vatandaşı
Rum azınlığın sorunlarını dinlemek amacıyla “İstanbullu Rumların Evrensel Federasyonu” ve “İmrozlular Derneği” yetkilileri ile görüşmeler gerçekleştirmiştir. Sn.
Ömeroğlu, ayrıca Atina-Koridalos Cezaevini ziyaret ederek, tutuklu bulunan vatandaşlarımızla görüşmelerde bulunmuş,
onların sorunları ile istek ve şikâyetlerini
kayıt altına almış, ilgili idarelere rapor halinde sunulmasını planlamıştır.
STK’larla
yapılan
bir
diğer görüşme ise, Kamu Denetçisi Sn. Mehmet Elkatmış’ın İstanbul’da
Musevi, Ermeni ve Süryani cemaati ruhani liderleriyle yaptığı görüşmelerdir. Bu temaslarda, Kurum hakkında bilgi verilerek
bu cemaatlerin sıkıntılarına ilişkin şikâyet
başvuruları değerlendirilmiştir.
Başta UNICEF işbirliğinde yürütülen
faaliyetler olmak üzere, gerçekleştirdiği
uluslararası projelerde Kurumun STK’lara
da yer vermesi, Kamu Başdenetçisi ile
Kamu Denetçilerinin bu kuruluşlarla görüşmelerde bulunması, onlara verilen önemin bir diğer göstergeleridir.
Ayrıca, 24/12/2013 tarihinde de Ankara’ da “Engelli Bireylerin İdarelerle Yaşadıkları Sorunların Çözümünde Yeni Bir
Mekanizma: Kamu Denetçiliği Kurumu”
konulu bir çalıştay düzenlenmiştir. Bu bağlamda, Ankara’dan ve farklı illerden katılım sağlayan 18 sivil toplum kuruluşunun
Ancak, her ne kadar STK’lar Kurumumuza başvuruda bulunuyor olsa da,
bu kuruluşlardan gelen şikâyet başvurusu
sayısının beklenenden az olduğu değer-
41
YILLIK RAPOR 2013
lendirilmektedir. Kurumumuzun etkinliğinin ve tanınırlığının artmasıyla, gelecek
şikâyet başvurularının da artacağı düşünülmektedir.
Kamu Başdenetçisi
çilerinin
görüşmede
ları STK’ların listesi
yer almaktadır.
ile Denetbulundukise Ek-2’de
yönetim ilkeleri doğrultusunda faaliyet
gösterilmesini, sorunların uzlaşma ile çözülmesini, çözüm için Kurum tarafından
yapılacak önerilerin etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamak temel amaç olarak
görülmektedir.
Bu amaçla, idare nezdinde üst düzeyde irtibat birimlerinin kurulması sağlanmakta ve şikâyet başvuruları kapsamında
3.2.3. Kamu idareleriyle yapılan
da ilgili idareyle yazılı ve sözlü temaslar
görüşmeler
kurulmaktadır. İdareyle yapılan görüşKamu Denetçiliği Kurumu, bireyin
meler neticesinde, Sosyal Güvenlik Kuruidare ile uyuşmazlıklarına
çözüm getirmek
3.2.3.
Kamu idareleriyle
yaplanmunda
görüşmeler
ve Maliye Bakanlığında üst düzey
için faaliyette bulunmaktadır. Dolayısıyla,
irtibat birimleri kurulmuş olup, şikâyet
Kamu Denetçiliği bireyin idare ile uyuşmazlıklarına çözüm
kamu idareleri
ile etkin birKurumu, iletişim, uzlaşbaşvuruları hakkındaki bilgi alışverişinin
faaliyette bulunmaktadır. kamu idareleri ile etkin bir ileti
manın sağlanması
ve hayata geçmesiDolayısıyla, için
bu birimler aracılığıyla yürütülmesi sağsağlanması ve hayata için elzemdir. Yeni kurulmuş olduğu elzemdir. Yeni kurulmuş
olduğugeçmesi da göz
lanmıştır.
bulundurulduğunda, önünde bulundurulduğunda,Kurumun Kurumun kuruluş amacı ile çalışma usul ve e
Kurumun
tanıtılması
amacıyla,
idarelerine anlatılması gereği ortaya çıkmaktadır. kuruluş amacı ile çalışma usul ve esaslaTBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisrının kamu idarelerine anlatılması gereği
Dilekçe odaklı Komisyonu
ve Kamu
İkti- anlayış
İdare ile yapılan görüşmelerde, yonu,
vatandaş kamu hizmeti ortaya çıkmaktadır.
sadi Teşebbüsleri Komisyonu da ziyaret
ilkeleri doğrultusunda faaliyet gösterilmesini, sorunların uzlaşma ile çöz
İdare ile yapılan görüşmelerde, vatanedilmiştir.
için Kurum tarafından yapılacak önerilerin etkin bir şekilde uygulanm
daş odaklı kamu hizmeti anlayışı ile iyi
temel amaç olarak görülmektedir. Ayrıca, OYAK hakkında Kuruma yapılan başvurularda sıklıkla gündeme getirilen “emekli Bu amaçla, idare nezdinde üs
olan Türk Silahlı Kuvvetleri
personeline OYAK
tarafından ikramiyelebirimlerinin kurulması sa
rin rütbe esasına
göre ödendiği,
astsubayşikâyet başvuruları kapsam
ların OYAK yönetiminde
edilmedi- ve idareyle temsilyazılı sö
ği ve yedek subaylardan
kesilen
aidatların
kurulmaktadır. İdareyle yap
iade edilmediği”
şikâyetleriyle ilgili
OYAKGüvenlik neticesinde, Sosyal temsilcileri ile
bilgilendirme
ve çalışma
Maliye Bakanlığı’nda üst toplantısı
yapılmış,
ayrıntılı
bilgi
alınmışKamu Denetçisi Zekeriya Aslan, şikâyet birimleri kurulmuş o
Kamu Denetçisi Zekeriya Aslan, şikâyet konularıyla
konularyla ilgililrle görüşmek üzere İstanbul ilgili görüşmek üzere İstanbul Orman Bölge
tır.
başvurularına hakkındaki b
Müdürlüğünü ziyaret etti.
Orman Bölge Müdürlüğünü ziyaret etti
sağlanmıştır. bu birimler aracılığıyla
42
Kurumun tanıtılması amacıyla, TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komis
Komisyonunu ve Kamu İktisadi Teşebbüsleri Komisyonu da ziyaret edilm
YILLIK RAPOR 2013
Kurumun idare ile yapmış olduğu diğer temaslara; Hazine Müsteşarlığı, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Sermaye
Piyasası Kurulu, Bankacılık Düzenleme
ve Denetleme Kurulu, Türkiye Bankalar
Birliği, Devlet Personel Dairesi Başkanlığı,
Türkiye İş Kurumu, Kamu İhale Kurumu,
Vergi Denetim Kurulu, Türkiye Belediyeler Birliği, Sincan Ceza İnfaz Kurumu,
İstanbul Orman Bölge Müdürlüğü yöneticileri ile gerçekleştirilen görüşmeler de
örnek olarak verilebilir.
dişah adına halkın şikâyetlerini dinlemekle görevli kadılık müessesesine dayanan
Ombudsmanlık kurumunun Avrupa’daki
ilk uygulamasına, Rusya karşısında kaybettiği savaş neticesinde Osmanlı Devletine sığınan ve bir süre misafir edilen Kral
12. Charles’ın 1713 yılında, ülkesinde bulunmadığı dönemde kendisini temsil etmek üzere bir görevli yetkilendirmesiyle
birlikte İsveç’te rastlanmaktadır.
1809 yılında İsveç Anayasasında yapılan değişiklikle, modern anlamda, vatandaşların haklarını koruyacak, yürütme ve yargı organlarından bağımsız bir
Parlamento Ombudsmanlık Kurumu
kurulmuştur. Daha sonra İskandinav ülkelerinde (1920’de Finlandiya’da, 1955’te
Danimarka’da ve 1962’de Norveç’te) kurulan kurumlar ile Ombudsmanlık önce
Avrupa’ya ardından tüm dünyaya yayılmıştır.
3.3. Uluslararası İlişkiler
Ombudsman, insan haklarına saygılı
ve hukukun üstünlüğü anlayışının egemen
kılındığı bir kamu idaresinin oluşturulmasını teşvik eden ve idare ile bireyler arasında bir anlamda arabuluculuk görevi gören
kurumdur. Bu doğrultuda, Avrupa ülkelerinin büyük bir çoğunluğu, vatandaşlarının hak ve menfaatlerinin korunması
amacıyla değişik adlar altında (İspanya’da
Halkın Savunucusu, Fransa’da Hakların
Savunucusu, Lüksemburg’a Arabulucu,
vb.) ve geniş yetkilerle donatılmış Ombudsmanlık kurumlarını kurmuşlardır.
Uluslararası Ombudsman Enstitüsü verilerine göre günümüzde dünya genelinde
yaklaşık 140 ülkede, ulusal, bölgesel veya
yerel düzeyde Ombudsmanlık kurumları
bulunmaktadır.
Ombudsmanlığın Avrupa’da yaygınlaşmaya başladığı dönemlerde İskandinav
ülkelerinde kurulmuş olan modeller örnek
alınmış olmakla birlikte, bugün her ülke
kendi ihtiyaçları doğrultusunda farklı yetkilere sahip kurumlar ihdas etmiş durumdadır. Bu anlamda, Ombudsmanlığın görev alanı ve yetkilerinin sınırları ülkeden
ülkeye farklılıklar göstermektedir. Avrupa’daki Ombudsmanlık kurumlarının bazıları idareden kaynaklı temel hak ihlalleri ile ilgilenirken bir kısmı da idarenin
iyi yönetim ilkeleri kapsamında faaliyet
Sunuşta da ifade edildiği üzere, geçmişi Osmanlı Devleti yönetim sisteminde pa-
43
YILLIK RAPOR 2013
göstermesine odaklanmaktadır. Bazı kurumlar vatandaşlardan gelen şikâyetlerin
incelenmesi neticesinde yalnızca tavsiye
kararları verme yetkisine sahipken, Polonya örneğinde olduğu gibi bazıları, şikâyet
konusunu mahkemeye taşımaya ve bu davalara savcı yetkisini haiz olarak iştirak
edebilmektedir. Ayrıca bazı Ombudsmanlar, kanunların Anayasa’ya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesine başvurma
hakkına da sahiptir.
Mevzuatına İlişkin Öneriler” bölümünde
paylaşılmaktadır.
Diğer yandan, Kurumun kuruluşu,
ülkemizde insan haklarının korunması ve
kamu idaresinin iyileştirilmesi alanında
hayata geçirilen düzenlemelerin başında
gelmektedir. Bu doğrultuda kaydedilen
ilerleme, başta Avrupa Birliği olmak üzere
birçok uluslararası kurum ve kuruluş tarafından yakından takip edilmekte ve belirli
dönemlerde yayımlanan raporlara konu
olmaktadır. Kurumumuz bu raporları,
gerçekleştirmekte olduğumuz çalışmaların
uluslararası platformdaki değerlendirmesi
olarak görmekte ve bu doğrultuda, Kurumumuzca gerçekleştirilen faaliyetlerin dış
paydaşlarımızla doğru bir şekilde paylaşılması adına azami özen göstermektedir.
Kurum, uluslararası ilke ve standartların
takip edilmesi ile iyi uygulama örneklerinin ülkemize aktarılmasına büyük önem
atfetmektedir. Bu doğrultuda uluslararası
gelişmeleri takip etmek, uluslararası işbirliğine yönelik projeler geliştirmek, etkinlikler düzenlemek ve Kurumumuzun
uluslararası ilişkilerini yürütmek üzere
Başdenetçilik Makamı Oluru ile Avrupa
Birliği ve Dış İlişkiler Birimi kurulmuştur.
Geride bıraktığımız çalışma döneminde,
Genelge ile belirlenen görev tanımı kapsamında gerçekleştirilen faaliyetler bu bölümde bilgilerinize takdim edilmektedir.
Kanunu Avrupa’daki iyi uygulama örnekleri dikkate alınarak hazırlanmış ve bu süreçte başta Avrupa Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros olmak üzere birçok kişi
ve kurumun görüşlerine başvurulmuştur.
Ancak, kanuni düzenlemeler her ne kadar
kapsamlı bir çalışma neticesinde hazırlanmış olsalar da, teoride planlanan sistemin
uygulamaya yansımaları farklı olabilmektedir. Nitekim gerçekleştirilen yurtdışı çalışma seyahatleri, Kurumumuzu konu alan
raporlarda yer alan görüşler ve uluslararası mevzuatın incelenmesi neticesinde,
ülkemizde günümüz ihtiyaçlarına cevap
verecek daha fonksiyonel bir Ombudsmanlık kurumunun tesis edilmesi adına
Kanunun özellikle birtakım yetkiler bakımından yeniden düzenlenmesinin gerekli
olduğu ortaya çıkmıştır. Bu yönde hazırlıklar hâlihazırda devam etmekte olup
konuya ilişkin öneriler raporun “Kurum
44
YILLIK RAPOR 2013
3.3.1. Projeler
Birliği üyesi ülkelerdeki muadil kurumların iyi uygulama örneklerinin Kuruma aktarılması ve böylece Kurum kapasitesinin
güçlendirilmesi hedeflenmektedir.
3.3.1.1. Kamu Denetçiliği Kurumunun Kurulmasının Desteklenmesi Projesi
Sözleşmenin uygulamaya başlamasına
ilişkin tüm hazırlıklar tamamlanmış olup,
24 aylık uygulama süresinin 2014 yılı Şubat ayı itibarıyla başlaması öngörülmektedir.
2011 yılı Finansman Anlaşması kapsamında Türkiye Cumhuriyeti ve Avrupa Birliği tarafından ortak finanse edilen
2.134.550 Avro bütçeye sahip Proje, Eşleştirme (twinning) ve Teknik Yardım (technical assistance) olmak üzere 2 bileşenden
oluşmaktadır. Projenin Kuruma devredilmesiyle birlikte, proje bileşenlerinin uygulamaya geçmesi için gerekli çalışmalara
başlanmıştır.
3.3.1.3. Teknik Yardım Sözleşmesi
Kurumun kamuoyu nezdindeki tanınırlığının arttırılmasını amaçlayan teknik yardım bileşeni kapsamında; bölgesel
konferanslar, uluslararası sempozyum ve
yurtdışı tanıtım günü düzenlenmesi, anket çalışmaları yapılması ve Kurum hakkında bilgilendirici dokümanların hazırlanması planlanmaktadır. Bu faaliyetlerin,
şikâyetlerin alınmaya başlandığı 2013 yılı
Mart ayı öncesinde ve sonrasında gerçekleştirilen tanıtım faaliyetlerinin ikinci aşaması özelliğini taşıması planlanmaktadır.
3.3.1.2. Eşleştirme Sözleşmesi
Eşleştirme sözleşmesine gelen tekliflerin değerlendirilmesi neticesinde İspanya-Fransa Ombudsmanlık Kurumlarından oluşan konsorsiyumunun teklifi
uygun bulunmuştur. Seçim sürecinin tamamlanmasının ardından, proje ortakları
olan İspanyol ve Fransız Ombudsmanları
temsilcileri ile Haziran ayı içerisinde bir
araya gelinerek Eşleştirme Sözleşmesinin hazırlıklarına başlanmış ve Avrupa
Komisyonuna iletilen taslak sözleşmenin
uygun bulunduğu Kasım ayında taraflara
bildirilmiştir.
Teknik Yardım Sözleşmesiyle ilgili hazırlıklara başlanması için Eşleştirme
Sözleşmesi’ne ilişkin devam etmekte olan
çalışmaların neticelenmesi beklenmiştir.
Kurumun değişen ihtiyaçları çerçevesinde
güncellenen ve kapsamı yeniden belirlenen teknik yardım bileşeninin taslak şartnamesi ilgili kurumlara gönderilmiş olup,
ihale sürecinin 2014 yılı ikinci çeyreğinde
tamamlanarak uygulama aşamasına geçil-
Eşleştirme bileşeni kapsamında yapılacak olan ihtiyaç analizi neticesinde
gerçekleştirilecek eğitimler, çalıştaylar, çalışma ziyaretleri vb. faaliyetler ile Avrupa
45
YILLIK RAPOR 2013
mesi hedeflenmektedir.
prosedürlerini tanıtan rehber kitapçıkların hazırlanması öngörülmektedir. Böylece, vatandaşlarımızın bireysel başvuru
usullerine ilişkin bilgilendirilmesiyle, yasal mevzuatın uygulamaya tam ve etkin
olarak yansıtılması hedeflenmektedir.
Proje kapsamında gerçekleştirilecek
faaliyetlerin detayları, Kamu Başdenetçisinin başkanlığında mutat aralıklarla toplanan Proje Ekibi toplantıları çerçevesinde
belirlenmektedir.
Projenin açılış toplantısı, 1 Ekim
2013 tarihinde gerçekleştirilmiş ve Kamu
Başdenetçisi programa konuşmacı olarak
katılım sağlamıştır. Açılış toplantısının
ardından, Kurumumuzun görev alanı ve
yetkileri ile başvuru prosedürü hakkında
yapılan sunum ile katılımcılar bilgilendirilmiştir.
3.3.1.4. İnsan Hakları Alanında
Bireysel Başvuru Sisteminin Tanıtılması Projesi
İnsan hakları alanında ülkemizde son
yıllarda hayata geçirilen yeni düzenlemeler
ve tesis edilen kurumlara ilişkin kamuoyunun bilgilendirilmesini amaçlayan; Kamu
Denetçiliği Kurumu, Anayasa Mahkemesi ile Türkiye İnsan Hakları Kurumunun
faydalanıcıları olduğu ve İngiltere Büyükelçiliği tarafından finanse edilen proje,
Avrupa Birliği Bakanlığı koordinasyonunda yürütülmektedir. Proje kapsamında,
uygulama aşamasında belirlenecek olan
illerde eğitimler düzenlenmesi ve başvuru
3.3.1.5. Çocuk Hakları ve Çocuklar
için Adalet Projesi
Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım
Fonu (UNICEF) Türkiye Temsilciliği ile
yapılan toplantılar neticesinde hazırlanan
Ortak Çalışma Programı ile yakın dönemde yapılacak işbirliğinin kapsamı belirlenmiştir. Bu doğrultuda imzalanan Protokol
ile Kurum, hâlihazırda devam etmekte
olan Çocuk Hakları ve Çocuklar için Adalet Projesinin “Çocuk Hakları Savunuculuğu ve Çocuk Haklarının İzlenmesi” başlığı
kapsamındaki faaliyetlerde Paydaş Kurum
olarak tanımlanmış ve eğitim, çalıştay, seminer vb. etkinliklerde kullanılmak üzere
65.000 dolarlık bir bütçe tahsis edilmiştir.
3.3.1.6. Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı (UNDP) İşbirliği ile
Gerçekleştirilecek Proje
Kamu Başdenetçisi “İnsan Hakları Alanında Bireysel
Başvuru Sisteminin Tanıtılması Projesi’nin açılış
toplantısındaki sunuşu
46
YILLIK RAPOR 2013
Birleşmiş Milletler Türkiye Mukim
Koordinatörü tarafından temsil edilen
Birleşmiş Milletler Kalkınma Fonu Programı (UNDP), Türkiye’nin kalkınma politikalarının uygulanmasının yanında insan
hakları alanında güçlendirilmesine de destek vermektedir. Yapılan görüşmeler neticesinde, Kurumumuzun kurumsal yapısının güçlendirilmesine ilişkin bir projenin
hayata geçirilmesi üzerinde anlaşma sağlanmıştır. Uygun finansman imkânlarının
araştırılmasına ilişkin çalışmaların devam
ettiği proje kapsamında, yeni kurulmuş
olan Kurumun kurumsal kapasitesinin ve
mevzuatının iyi uygulama örnekleri ışığında değerlendirilmesi ve çözüm önerilerinin sunulması hedeflenmektedir.
3.3.2. Etkinlikler
3.3.2.1. Avrupa Birliği Büyükelçileri Tanışma Toplantısı – 21/03/2013
Kurumun şikâyet başvurularını almaya başladığı 29 Mart 2013 tarihinden önce
Avrupa Birliği Büyükelçilerine yönelik
Kurum ev sahipliğinde hazırlanan tanışma
etkinliği kapsamında, Avrupa Birliği Türkiye Delegasyonu Başkanı ve AB üye ülkeleri Büyükelçileri onuruna 21 Mart 2013
tarihinde bir öğle yemeği düzenlenmiştir.
Kurumun gerçekleştirdiği ilk organizasyon olma özelliğini taşıyan toplantıda,
Kamu Başdenetçisine yöneltilen sorulara
verilen cevaplar ve yapılan açıklamalar
Büyükelçiler tarafından memnuniyetle
karşılanmış ve Avrupa ülkelerindeki iyi
uygulama örneklerinin ülkemize kazandırılmasının sağlayacağı olumlu etki vurgulanmıştır.
3.3.2.2. Uluslararası Kamu Denetçiliği Sempozyumu –03/09/2013
Kurum, Avrupa Ombudsmanlık ailesinin en son ferdi olarak, uluslararası gelişmeleri yakından takip etmekte ve
özellikle Avrupa ülkelerinin tecrübeleri
ışığında iyi uygulama örneklerinin ülkemize kazandırılması yönünde gerekli işbirliği imkânlarını araştırmaktadır.
Bu hedef doğrultusunda, Avrupalı
meslektaşlarımız ile henüz yolun başınKurum, Avrupa Ombudsmanlık ailesinin e
dayken bir araya gelerek Ombudsmanlık
yakından takip etmekte ve özellikle Avrupa müessesesine ilişkin bilgi paylaşımında
örneklerinin ülkemize kazandırılması bulunmak arzusuyla, Uluslararası Kamu
araştırmaktadır. Denetçiliği Sempozyumunun düzenlenmesine
karar verilmiştir.
Bu hedef doğrultusunda, Avrupalı meslekt
araya gelerek kapsamında
Ombudsmanlık Sempozyum
Avrupa müesseses
arzusuyla, Uluslararası Kamu Ombudsmanı Nikiforos Diamandou- Denetçiliği
verilmiştir. ros
2 Eylül 2013 tarihinde Kurumu ziya-
Sem
Nik
tar
Ka
bir
Ba
tar
ön
De
verilmesi ve Kurumumuzun yetki ve görev
47 çekilmesi fırsatının elde edilmiş olmasıdır. Uluslararas Kamu Denetçiliği Sempozyumu Açlş Uluslararası
Kamu Denetçiliği Sempozyumu Açılış
Toplants Toplantısı
Sempozyum, Kamu Başdenetçisi M. Nihat Diamandouros, Avrupa Parlamentosu Türki
Recep Tayyip Erdoğan ve TBMM Başka
YILLIK RAPOR 2013
Uluslararası Kamu Denetçiliği Sempozyumu
ret etmiş ve ardından Kamu Başdenetçisi
başkanlığındaki heyetle birlikte; Adalet
Bakanı, Avrupa Birliği Bakanı, Başbakan,
TBMM Başkanı ve Cumhurbaşkanı tarafından kabul edilmiştir. Bu ziyaretlerin en
önemli sonucu, faaliyetlerimiz hakkında
Devletin üst makamlarına doğrudan bilgi
verilmesi ve Kurumumuzun yetki ve görev
alanına ilişkin bir takım hususlara dikkat
çekilmesi fırsatının elde edilmiş olmasıdır.
ramın öğleden sonraki ilk oturumunda,
İspanya, Fransa, Belçika, Danimarka ve
Yunanistan Ombudsmanlarının katılımlarıyla Avrupa’daki Ombudsmanlık uygulamalarına ilişkin görüş alışverişinde
bulunulmuştur. İkinci oturumda ise, akademisyenler tarafından Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu’nun uygulanması ve
işlevselliği üzerine sunumlar gerçekleştirilmiştir. Sempozyum, 4 Eylül 2013 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirilen kültürel
program ile başarılı bir şekilde tamamlanmıştır.
Sempozyum, Kamu Başdenetçisi M.
Nihat Ömeroğlu, Avrupa Ombudsmanı
Nikiforos Diamandouros, Avrupa Parlamentosu Türkiye Raportörü Ria Oomen-Ruijten, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan ve TBMM Başkanı Cemil Çiçek’in
açılış konuşmaları ile başlamıştır. Prog-
3.3.2.3. Avrupa Birliği Büyükelçileri İstişare Toplantısı – 12 /09/2013
Kamu Başdenetçisi, Avrupa Birliği
üyesi ülkelerin Büyükelçilerinin güncel
48
YILLIK RAPOR 2013
meselelerde görüş alışverişinde bulunmak
üzere mutat aralıklarla yaptıkları istişare
toplantısının Eylül ayı programına konuşmacı olarak davet edilmiştir. AB Dönem
Başkanı olan Litvanya Büyükelçiliği’nin
ev sahipliğinde gerçekleştirilen toplantı,
Kurumun görev ve yetkileri, faaliyetleri ve
Kuruma yapılan şikâyet başvurularına ilişkin bilgi verme fırsatını sağlamıştır.
fermana atıfta bulunularak, demokrasinin temel kurumlarından biri haline gelen Ombudsmanlığın, Kamu Denetçiliği
Kurumunun kurulması ile doğduğu topraklara geri dönmüş olmasından duyulan
memnuniyet ifade edilmiştir. Bu program,
günümüzde tüm dünyaya mal olmuş olan
Ombudsmanlık kurumunun tarihi geçmişinin araştırılması yönünde önümüzdeki
3.3.2.4. İsveç Ombudsmanlk
dönemde yapılacak çalışmalara vesile ola26/10/2013: caktır.
Toplantıda yöneltilen sorular, Kurum
faaliyetlerinin Büyükelçiler tarafından yakından takip edildiğini göstermiştir. Ayrıca, toplantı sonrasında alınan olumlu geri
bildirimler, Kurumun çalışmalarında kısa
bir süre içerisinde belirli bir standardı yakaladığını ortaya koymuştur.
İsveç Bü
etkinlik
yıldönüm
İsveç’te yayılan uygulam
Büyükel
misafiri
(Demirb
atıfta bu
gelen O
Kral 12. Charles’ın Fermanı
ile doğ
3.3.3.
Raporlar
memn
Kral 12. Charles’n Ferman Bilindiği
üzere, Türkiye,
Helsin- olan O
dünyaya mal 1999
olmuş ki Zirvesi ile Avrupa Birliği’ne aday ülke
yönünde önümüzdeki dönem
statüsü
kazanmış ve bu doğrultuda Bir-
3.3.2.4. İsveç Ombudsmanlık Sisteminin 300. Kuruluş Yıldönümü
Kutlaması -26/10/2013
İsveç Büyükelçiliği ile Kurumumuz
tarafından düzenlenen ortak bir etkinlik
ile İsveç Ombudsmanlık siteminin kuruluşunun 300. yıldönümü kutlanmıştır. Modern anlamda ilk kez 1809 yılında İsveç’te
kurulan ve buradan önce Avrupa’ya ardından tüm dünyaya yayılan Ombudsmanlık
sisteminin Osmanlı Devleti uygulamasından ilham alındığının vurgulandığı etkinlikte İsveç Büyükelçisi tarafından yapılan konuşmada, Osmanlı Devleti’nin
misafiri olarak Edirne’de ikamet etmekte
olan Kral 12. Charles’ın (Demirbaş Şarl)
26 Ekim 1713 tarihinde ülkesine yazdığı
liğe tam üyelik hedefinin sağladığı motivasyonla
geride bıraktığımız
son 15 yılda,
3.3.3.
Raporlar 49
Bilindiği üzere, Türkiye, 199
kazanmış ve bu doğrultuda B
bıraktığımız son 15 yılda, ins
YILLIK RAPOR 2013
insan hakları ile temel hak ve özgürlükler
alanlarında reform niteliğinde birçok değişiklik hayata geçirilmiştir. Bu çalışmalar
kapsamında yalnız yasal mevzuat yenilenmemekte, bireyin devlet karşısındaki
konumunun yeniden tanımlanması suretiyle, birey, devlet mekanizması karşısında
güçlendirilmektedir.
budsmanlık) sisteminin kurulması tavsiye edilmeye başlanmıştır. Nitekim Kamu
Denetçiliği Kurumunun kurulması 2012
yılı AB İlerleme Raporu’nda memnuniyet
verici bir gelişme olarak karşılanmış ve
Kurumun görev alanına ilişkin birtakım
önerilerde bulunulmuştur.
2013 İlerleme Raporu’nda yer alan
değerlendirmeler, Kurumumuzun teşkilatlanması aşamasında sarf edilen gayretin
Komisyon tarafından yakından izlenildiğini göstermektedir. Kurumumuzun 3
ay gibi kısa bir sürede faal hale gelmesi,
vatandaşlarımızın haklarının korunması
yolunda atılan önemli bir adım olarak nitelendirilmiş ve uygulamaya ilişkin doğru
yönde birçok adımın atıldığı vurgulanmıştır.
Ülkemizde yaşanan bu gelişmeler,
başta Avrupa Birliği olmak üzere birçok
uluslararası kurum ve kuruluş tarafından
yakından takip edilmekte ve belirli dönemlerde yayımlanan raporlarda ele alınmaktadır. Kurum, bu raporları, milli kültürümüzün muasır medeniyetler seviyesine
çıkarılması hedefiyle gerçekleştirilen çalışmalar hakkında uluslararası camianın geri
bildirimleri olarak değerlendirmekte ve bu
çalışmaların mahiyetinin doğru bir şekilde anlatılabilmesi noktasında azami özen
göstermektedir.
Bununla birlikte, kamuoyu nezdinde
Kurumumuzun güvenilirliğinin artırılması adına, Kurumumuz yetkilerinin resen
inceleme ve yerinde inceleme yetkileri ile
genişletilmesinin gerekliliğine ve verilecek
tavsiye kararlarının Meclis tarafından takip edilmesinin önemine özellikle vurgu
yapılmıştır.
3.3.3.1. Avrupa Birliği 2013 Türkiye İlerleme Raporu
Avrupa Birliği’ne aday ve potansiyel
aday ülkelerin müktesebata uyum alanında kaydettiği ilerlemeler Avrupa Komisyonu tarafından hazırlanan yıllık İlerleme
Raporları vasıtasıyla değerlendirilmektedir. Ülkemizde bu doğrultuda kaydedilen gelişmeler 1998 yılından beri düzenli
olarak raporlanmakta olup, 2004 yılından
itibaren, kamu idaresinin etkinliğinin
artırılması için Kamu Denetçiliği (Om-
Raporda yer alan değerlendirmeler
ışığında, Avrupa Ombudsman Ağında
(European Network of Ombudsmen) yer
alan kurumların iyi uygulama örnekleri
doğrultusunda Kurumun güçlendirilmesi
ve Kanunun yeniden düzenlenmesine ilişkin çalışmalara önümüzdeki dönemde hız
50
YILLIK RAPOR 2013
değerlendirmelerde bulunmuş ve Venedik Komisyonu kararları ışığında Kuruma
verilen yetkilerin yeniden gözden geçirilmesinin faydalı olacağını belirtmiştir. Bu
bağlamda Komiser, Kanunda yapılacak
düzenleme ile özellikle insan hakları ihlalleri söz konusu olduğunda Kamu Denetçiliği Kurumunun resen inceleme yapma
yetkisi ile güçlendirilmesinin gerekliliğine
dikkat çekmiştir.
verilecektir.
3.3.3.2. Avrupa Konseyi İnsan
Hakları Komiseri Raporu
Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Nils Muižnieks, insan hakları konusunda incelemelerde bulunmak üzere 1-5
Temmuz 2013 tarihleri arasında İstanbul
ve Ankara’da, içerisinde Kamu Denetçiliği
Kurumunun da bulunduğu bir dizi ziyaretler gerçekleştirmiştir.
3.3.3.3. Avrupa’da Ombudsmanlığın Güçlendirilmesi Raporu
Komiser, ziyaret sonrasında, başta
kolluk kuvvetlerinin toplumsal olaylardaki tutumları ile insan haklarının korunmasına ilişkin yasal ve kurumsal çerçeve
olmak üzere, insan hakları konularındaki
uygulamaya ilişkin değerlendirmelerini
içeren bir rapor yayımlamıştır.
İnsan haklarının korunması ve hukukun üstünlüğünün sağlanmasında Ombudsmanlık kurumunun oynadığı önemli
role rağmen Avrupa Konseyi üyesi bazı ülkelerde, Ombudsmanlık kurumunun siyasi baskıya maruz kalması veya mali sıkıntılar nedeniyle bütçesinde ciddi anlamda
kısıntıya gidilmesi gibi olumsuz gelişmeler
yaşanmaktadır.
Toplumsal olaylarda kolluk kuvvetlerinin tutumu ve toplanma özgürlüğü hakkının kullanımına ilişkin detaylı değerlendirmelerde bulunulan raporda, insan
haklarının korunmasına ve yaygınlaştırılmasına yönelik yasal ve kurumsal ihtiyaçlara dikkat çekilmekte ve bu bağlamda insan haklarına saygı gösterilmesine katkıda
bulunacak ulusal insan hakları yapılarının
tesis edilmesinin önemi vurgulanmaktadır.
Bu nedenle Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi, Ombudsmanlık Kurumlarının desteklenmesi ve benzer tehditlerden korunması adına bir araştırma
yapılmasına karar vermiş ve “Avrupa’da
Ombudsmanlık Kurumunun Güçlendirilmesi” konulu raporun hazırlanması için
bir raportör görevlendirmiştir.
Kamu Denetçiliği Kurumunun kurulmuş olması ise bu yönde atılmış önemli
bir adım olarak belirtilmektedir. Komiser,
Kanun hükümleri çerçevesinde Kurumun
yetki alanı ve faaliyetleri üzerine kapsamlı
Raportör görevi kapsamında kurumsal anlamda ilk ziyaretlerini, önce,
Avrupa’da Ombudsmanlık kurumunu ilk
kuran ülkelerden biri olan ve kurum mo-
51
YILLIK RAPOR 2013
görüşen Avrupa Ombudsmanı Nikiforos
Diamandouros, ziyaretler esnasında yukarıda ifade edilen ihtiyaçların altını özellikle çizmiş ve Kamu Denetçiliği Kurumu
Kanunu’nun uluslararası standartlar çerçevesinde yeniden gözden geçirilmesini
önermiştir.
deli dünyada birçok ülke tarafından örnek
alınan Danimarka Ombudsmanına, ardından en son kurulan kurum olması nedeniyle Kurumumuza gerçekleştirmiştir.
Devamında tamamlanan çalışmalar neticesinde rapor nihai halini almıştır.
Raporda, Avrupa Konseyi üyesi ülkelerdeki mevcut Ombudsmanlık uygulamaları değerlendirilmekte ve çalışma
esnasında karşılaşılan iyi uygulama örneklerinin altı çizilerek Ombudsmanlık
kurumunun güçlendirilmesi için birtakım
öneriler sunulmaktadır. Bunlar içinde en
dikkat çekenleri:
Bu noktada, Kurumun aldığı tavsiye
kararlarında Anayasamızın yanında uluslararası norm ve standartlar ile Avrupa
İnsan Hakları Sözleşmesi ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi içtihatlarının üst
norm olarak değerlendirildiğinin altını
çizmek yerinde olacaktır.
1-Uluslararası standartlar ve Avrupa
standartları ışığında Ombudsmanlık
kurumlarının mevzuatlarının gözden
geçirilmesi: Uluslararası uygulamalar
doğrultusunda önerilecek değişikliklerden (bu raporda ve diğer uluslararası metinlerde de özellikle vurgulanan) Kurumumuzca en önemli
görülenleri; resen ve yerinde inceleme
ve araştırma yapabilme yetkisinin Kurumumuza tanınmasıdır.
2-İnsan hakları ve temel özgürlüklerin
korunması için kesinlikle gerekli olmadığı sürece Ombudsman benzeri
kurumların sayısının artırılmaması:
Kurum, raporda belirtilen, Ombudsman benzeri kurumların sayısının
artırılmaması yönündeki görüşe katılmaktadır. İdari işleyişten kaynaklanan konularda birden fazla kuruma
şikâyet başvurusunda bulunulmasına
imkân sağlayacak yasal düzenlemelerin yapılmasının ve yeni kurumların
ihdas edilmesinin kurumlar arasında
yetki çatışmasına ve bireyin mevcut
çözüm yollarını anlayabilmesinde
karışıklığa neden olabileceği değerlendirilmektedir. (Bkz: İnsan Hakları
Kurumları Görev/Yetki Alanlarının
Belirlenmesi ve Tek Bir Bağımsız Ku-
3 Eylül 2013 tarihinde Ankara’da gerçekleştirilen Uluslararası Kamu Denetçiliği Sempozyumu’na, Avrupa ülkelerinden
katılım sağlayan Ombudsmanların ortak
görüşü de bu yöndedir. Sempozyum kapsamında Ankara’ya gelen ve Adalet Bakanı, Avrupa Birliği Bakanı, Başbakan,
TBMM Başkanı ve Cumhurbaşkanı ile
52
YILLIK RAPOR 2013
rumun Yetkilendirilmesi)
herhangi bir engel bulunmamasına rağmen inceleme faaliyetleri noktasında Avrupa Konseyi kararları kapsamında bir
takım eksiklikler bulunmaktadır. Bunların
en başında, kurumun resen inceleme (own
initiative/ex-officio investigations) yapamaması gelmektedir. Kurumun, herhangi bir konuda inceleme yapabilmesi için,
menfaati ihlal edilen kişi (bazı özel konularda diğer üçüncü kişiler) tarafından
konuya ilişkin şikâyet başvurusunda bulunulması gerekmektedir. Şikâyet başvurusu
olmaksızın, basın veya kamuoyu aracılığıyla öğrenilen bilgiler ışığında resen herhangi bir inceleme başlatılamamaktadır.
Ombudsmanın resen inceleme yapma yetkisine sahip olması gerekliliği, AKPM’nin
1615 (2003) sayılı tavsiye kararının 7’nci
maddesinde de açıkça vurgulanmaktadır.
Bu bağlamda, Kamu Denetçiliği Kurumu ile benzer görev alanına sahip birimler kurulsa dahi, uygulamada meydana
gelebilecek yetki çatışmalarının önüne geçebilmek ve Avrupa Konseyi kararlarında
da vurgulandığı üzere birey nezdinde tek
bir şikâyet merciinin varlığını muhafaza
edebilmek adına; şikâyet başvurularını
kabul etmeye yalnızca Kamu Denetçiliği
Kurumunun yetkili olması, diğer kurum/
kurulların ise izleme ve raporlama faaliyetlerini yerine getirmek üzere görevlendirilmesi önem arz etmektedir.
Zira, Kurum, idarenin sadece işlem ve
eylemlerini değil, tutum ve davranışlarını;
yalnızca hukuka uygunluk değil, aynı zamanda hakkaniyete uygunluk (yerindelik)
yönünden de incelemeye, araştırmaya ve
idareye önerilerde bulunmaya yetkilidir.
Bu açıdan bakıldığında, Kurum diğer kurumlardan farklı olarak “yerindelik incelemesi” yetkisine de sahiptir.
Raporda ifade edilen bir diğer husus
ise gözaltı yeri/tutukevi/tevkifevlerine hiçbir kısıtlama olmaksızın giriş hakkıdır. Bu
konunun da, resen inceleme yetkisi ile paralel olarak değerlendirilmesi uygun olacaktır. Kurum şikâyet konusunun ancak
insan haklarına, temel hak ve özgürlüklere, kadın ve çocuk haklarına ilişkin olması halinde yerinde inceleme ve araştırma
(on-site investigations) yapabilmektedir.
Bunun dışında, herhangi bir şikâyet başvurusunda bulunulmaksızın, Kurumun
çeşitli vasıtalarla edindiği bilgiler ışığında
idarenin hatalı olduğunu düşündüğü ko-
3-Kurumun bilgi ve belgeye erişimi ile
denetim faaliyetleri önündeki engellerin kaldırılması: Kurumun bilgi
ve belgeye erişimi Kanun ile açık bir
şekilde garanti altına alınmıştır. Bu
kapsamda, Devlet sırrı niteliğindeki
bilgi ve belgeler dahi Başdenetçi veya
görevlendireceği Denetçi tarafından
yerinde incelenebilmektedir.
Kurumun bilgiye erişimi konusunda
53
YILLIK RAPOR 2013
konusunda bir Kamu Denetçisinin görevlendirilmiş olması da memnuniyetle karşılanmıştır.
nularda resen inceleme yetkisi bulunmamaktadır.
TBMM tarafından seçilen, bağımsızlığı ve tarafsızlığı kanun ile teminat altına
alınmış olan Başdenetçi ve Denetçilerden
oluşan Kamu Denetçiliği Kurumunun,
kendi inisiyatifiyle (resen) ve yerinde inceleme yapma yetkisine sahip olması gerekliliği, 1615 (2003) sayılı tavsiye kararında
ve Rapor’da açıkça vurgulanmaktadır.
Kamu Denetçiliği Kurumunun bu yetkiye sahip olmaması, insan hakları ihlalleri
ile mücadele etme noktasında bir eksiklik
olarak değerlendirilmektedir
Diğer yandan, 2013 Türkiye İlerleme
Raporu’na ilişkin hazırlanan taslak İlke
Kararı’nda, Gezi Parkı olaylarına ilişkin Kamu Denetçiliği Kurumuna yapılan
şikâyetler doğrultusunda başlatılmış olan
incelemelerin memnuniyetle karşılandığı
ifade edilmiştir.
3.3.4. Çalışma Ziyaretleri
Kurum, uluslararası ilke ve standartların takip edilmesi ve iyi uygulama örneklerinin ülkemize kazandırılmasına büyük
önem vermektedir. Bu doğrultuda, şikâyet
başvurularının kabul edilmeye başlandığı
dönemle eş zamanlı olarak Kamu Denetçileri başkanlığındaki 5 farklı heyet ile 5
Avrupa ülkesine (Danimarka, İngiltere,
İsveç, Norveç, Polonya) çalışma ziyaretleri düzenlenerek bu vizyon hayata geçirilmiştir. Ziyaretler neticesinde, Avrupa’daki Ombudsmanlık uygulamaları hakkında
kapsamlı bilgi edinilmiş ve iyi uygulama
örnekleri yasal mevzuatın izin verdiği ölçüde ülkemiz uygulamasına aktarılmıştır.
3.3.3.4. AB 2012 Türkiye İlerleme
Raporu hakkında Avrupa
Parlamentosu İlke Kararı
Avrupa Parlamentosu, Avrupa Komisyonu tarafından her yıl düzenli olarak
hazırlanan İlerleme Raporu’na mukabil
İlke Kararı yayımlamaktadır. Bu kapsamda, 2012 İlerleme Raporuna ilişkin hazırlanan İlke Kararı’nda, Kamu Denetçiliği
Kurumu Kanunu’nun çıkarılması ve ilk
Kamu Başdenetçisinin atanması memnuniyetle karşılanmış, Kamu Başdenetçisinin, kamu hizmetlerinde halkın şeffaflığa
ve hesap verebilirliğe olan güvenini artırması gerekliliği vurgulanmış ve kurum
içi karar alma süreçlerinin düzenleneceği
yönetmeliğin Kurumun bağımsızlığını ve
tarafsızlığını teminat altına alması gerektiği belirtilmiştir. Ayrıca, çocuk hakları
Bunun yanında yurtdışında gerçekleştirilen uluslararası etkinliklere imkânlar
dâhilinde iştirak edilmeye özen gösterilmiş ve bu ziyaretler kapsamında Kurum
çalışmalarına ilişkin katılımcılara detaylı
bilgi verilmiştir. Gerçekleştirilen ziyaretlerin listesi EK-4’te yer almaktadır.
54
YILLIK RAPOR 2013
Çalışma Ziyaretleri
3.3.5.1. Lüksemburg
Ombudsmanının Ziyareti 27/03/2013
3.3.5. Diğer Ziyaretler ve Görüşmeler
Kurum, kurulduğu ilk günden itibaren uluslararası kurumların yoğun ilgisi
ile karşılaşmıştır. Genel anlamda tebrik
mahiyetinde gerçekleştirilen ziyaretlerde
Kurumun görev ve yetkileri ile faaliyetlerine ilişkin bilgi paylaşımında bulunulmuştur. Geride bıraktığımız yıl içerisinde
Kurum ile görüşmelerde bulunan uluslararası heyetlere ilişkin bilgi sunulmaktadır:
Lüksemburg Ombudsmanı Lydie Err,
Lüksemburg Ankara Büyükelçisi Arlette
Conzemius ile birlikte 27 Mart 2013 tarihinde Kurumumuzu ziyaret etmişlerdir.
Şikâyet başvurularının kabul edileceği 29
Mart tarihinden önce gerçekleştirilen ziyaret kapsamında Kurumumuzun yetki ve
görev alanına ilişkin değerlendirmelerde
bulunulmuştur.
55
YILLIK RAPOR 2013
3.3.5.2. Avrupa Konseyi Parlamen- Mart 2013 tarihinde Kurumumuza gerçekterler Meclisi Heyetinin Ziyareti - leştirdikleri ziyaret kapsamında gündeme
gelen kurumlar arası işbirliği imkânlarının
04/04/2013
araştırılması önerisi, 11 Nisan 2013’te
UNICEF’e yapılan ziyaret neticesinde olgunlaşmış ve hâlihazırda uygulanmakta
olan “Çocuk Hakları ve Çocuklar İçin Adalet” projesinin “Çocuk Hakları Savunuculuğu ve Çocuk Hakları İzleme” başlığı
altındaki faaliyetlere Kurumun da paydaş
olarak dâhil edilmesi üzerinde mutabık kalınmıştır.
Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM), Ombudsmanlık Kurumlarının
desteklenmesi ve zaman zaman karşılaştıkları siyasi baskı ve mali problemlerin tespit
edilmesi adına bir araştırma yapılmasına
karar vermiş ve “Avrupa’da Ombudsmanlık Kurumunun Güçlendirilmesi” konulu
raporun hazırlanması için bir raportör görevlendirmiştir.
Bu doğrultuda hazırlanan 65.000 dolar
bütçeye sahip Ortak Eylem Planı 18 Nisan
2013 tarihinde, UNICEF Orta ve Doğu
Avrupa ile Bağımsız Devletler Topluluğu
Bölge Direktörü Marie-Pierre Poirier’in
de hazır bulunduğu toplantıda Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu ve UNICEF
Türkiye Temsilcisi Ayman Abulaban tarafından imzalanmıştır.
Raportör Jordi Xucla, bu görevi kapsamında önce, kurum modeli dünyada
birçok ülke tarafından örnek alınan Danimarka Ombudsmanını, ardından en son
kurulan kurum olması nedeniyle Kurumumuzu ziyaret etmeyi tercih etmişlerdir. 4
Nisan 2013 tarihinde gerçekleştirilen ziyarete AKPM Türk Grubu Başkanı Sivas Milletvekili Nursuna Memecan eşlik etmiştir.
Raportör, görev süresi sonunda Ombudsmanlık kurumlarının güçlendirilmesi ve
desteklenmesine ilişkin tavsiyelerini içeren raporu AKPM’nin onayına sunmuştur.
Raporda yer alan tavsiyelere ilişkin detaylı
bilgiye ‘Raporlar’ başlığı altında yer verilmiştir.
3.3.5.4. Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Heyetinin
Kurumumuzu Ziyareti -07/05/2013
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek
Komiserliği (BMMYK) Türkiye Temsilcisi Carol Batchelor’ın başkanlığındaki heyet, 7 Mayıs 2013 tarihinde Kurumumuzu
ziyaret etmiştir. Heyetin Kurum mevzuatı hakkında bilgilendirildiği toplantıda
sığınmacı ve mültecilere ilişkin güncel
konularda da görüş alışverişinde bulunulmuştur.
3.3.5.3. UNICEF Bölge Direktörü
Marie-Pierre Poirier’in Ziyareti 18/04/2013
UNICEF Türkiye Temsilcisi Ayman
Abulaban ve beraberindeki heyetin 14
56
tarihinde Kurumumuza gerçekleştirdikleri ziyaret kapsamında gündeme gele
arası işbirliği imkânlarının araştırılması önerisi, 11 Nisan 2013’te UNICE
ziyaret neticesinde olgunlaşmış ve hâlihazırda uygulanmakta olan “Çocuk
Çocuklar için Adalet” projesinin “Çocuk Hakları Savunuculuğu ve Çocuk Hak
YILLIK RAPOR 2013
başlığı altındaki faaliyetlere Kurumun da paydaş olarak dâhil edilmesi üzerin
kalınmıştır. 3.3.5.5. Genişleme ve Komşuluk 3.3.5.6. Avrupa İşkencenin ÖnlenPolitikasından Sorumlu Avrupa mesi Komitesi Heyeti Ziyareti Bu doğrultuda hazırlanan 65.000 dolar bütçeye sahip Ortak Eylem Planı 18
Komisyonu Üyesi Stefan Füle ile 10/06/2013
tarihinde, UNICEF - 07/06/2013
Orta ve Doğu Avrupa ile Bağımsız Devletler Toplu
Görüşme (İstanbul)
Periyodik ziyaretlerini gerçekleştir-
Direktörü Marie‐Pierre Poirier’in de toplantıda Kamu Başdenetçisi
ve beraberindeki
mekhazır üzere bulunduğu Türkiye’de bulunan
Jean-Pi-Kamu Baş
Nihat Ömeroğlu ve İstanbul’da
UNICEF Türkiye Temsilcisi Ayman heyet, 7 Haziran
2013 tarihinde
erre Restellini
başkanlığındaki
AvrupaAbulaban gerçekleştirilen “Küresel Sorunlar Karşıİşkencenin Önlenmesi Komitesi heyeti, 10
imzalanmıştır. sında Türkiye ve Avrupa Birliği İçin OrHaziran 2013 tarihinde Kurumu ziyaret
tak Bir Gelecek” konulu
Konferansa katıederek Kurum çalışmaları hakkında bilgi
3.3.5.4.
07/05/2013 –Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komis
lım sağlamıştır. Konferans çerçevesinde,
almışlardır.
Heyetinin Kurumumuzu Ziyareti Genişleme ve Komşuluk Politikasından
3.3.5.7.
Avrupa (BMMYK) Konseyi Genel
Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği Türkiye Tem
sorumlu Avrupa Komisyonu üyesi Stefan
Sekreteri
Thorbjorn
Jagland’ın
Zi-Kurumum
Batchelor’ın başkanlığındaki heyet, 7 Mayıs 2013 tarihinde Füle ve Avrupa Birliği
Türkiye Delegasyareti - 25/06/2013
etmiştir. Heyetin Kurum hakkında bilgilendirildiği toplantıda s
yonu Başkanı
Jean-Maurice
Ripert mevzuatı ile ikili
Avrupa Konseyi Genel Sekreteri
görüşmelerde bulunulmuştur. Görüşmemültecilere ilişkin güncel konularda da görüş alışverişinde bulunulmuştur. Thorbjorn Jagland, Türkiye’ye gerçekleşler kapsamında, Gezi Parkı protestolarına
tirdiği ziyaret programı çerçevesinde 25
ilişkin son gelişmeler
de ele alınmıştır.
3.3.5.5.
07/06/2013 Genişleme ve Komşuluk Politikasndan Soru
Haziran 2013 tarihinde Kurumu ziyaret
Avrupa Komisyonu Üyesi Stefan Füle ile Görüşme (İstanbul): etmişlerdir. Türkiye’deki güncel gelişmeKamu ziyarette
Başdenetçisi lerin ele alındığı
Jagland’a,ve beraberind
Avrupa Konseyi
Parlamenterler
Meclisi Türk
Haziran 2013 tarihinde Grubu
Başkanı Nursuna
Memecan ile
3.3.5.7.
25/06/2013 Avrupa Ko
gerçekleştirilen “Küresel Sorunlar
Türkiye Cumhuriyeti’nin Avrupa Komis-
Ziyareti Türkiye ve Avrupa Birliği için
Gelecek” konulu Konferans
sağlamıştır. Konferans Avrupa çe
K
Genişleme ve Komşuluk Po
Türkiye’ye
sorumlu Avrupa Komisyonu üyesi
çerçevesin
ve Avrupa Birliği Türkiye D
etmişlerdi
Başkanı Jean‐Maurice Ripert ziyarette görüşmelerde bulunulmuştur. M. Nihat Ömeroğlu - AB Genişlemeden Sorumlu
M. Nihat ÖmeroğluAB Genişlemeden Sorumlu Komiser Stefan Fühle görüşmesi
Komiser Stefan Fühle ile görüşmesi
kapsamında, Gezi Parkı Meclisi protestolT
Avrupa Konseyi Genel Sekreteri son gelişmeler de ele alınmıştır. Avrupa Konseyi Genel Sekreteri Thorbjorn
Jagland’ın
Kurumumuzu ziyareti
Thorbjorn Türkiye C
Daimi Tem
3.3.5.6. 10/06/2013 Avrupa İşkencenin Önlenmesi Komitesi Heyeti Z
Jagland’nKurumuziyareti 57
Periyodik ziyaretlerini gerçekleştirmek üzere Türkiye’de bulunan Jean‐Pier
3.3.5.8.
Avrupa başkanlığındaki Avrupa İşkencenin Önlenmesi 04/07/2013 Komitesi heyeti, 10 Ha
Muižnieks’in Ziyareti tarihinde Kurumu ziyaret ederek Kurum çalışmaları hakkında bilgi almışlard
YILLIK RAPOR 2013
yonu nezdinde Daimi Temsilcisi Büyükelçi Engin Soysal eşlik etmişlerdir.
Kurumumuzu ziyaret etmiştir. AB müzakere sürecine ilişkin görüş alışverişinde
bulunulan toplantıda, Gezi Parkı protestoları kapsamında Kurumumuza ulaşan
şikâyet başvurularına ilişkin izlenecek
prosedür hakkında da bilgi verilmiştir.
Ayrıca, 2014 yılı itibarıyla uygulamaya
başlaması planlanan “Kamu Denetçiliği
Kurumunun Desteklenmesi Projesi” hakkında değerlendirmelerde bulunulmuştur.
3.3.5.8. Avrupa Konseyi İnsan
Hakları Komiseri Nils Muižnieks’in
Ziyareti - 04/07/2013
Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Nils Muižnieks ve beraberindeki
heyet, 4 Temmuz 2013 tarihinde Kurumumuzu ziyaret etmiştir. Muižnieks ziyaretinde, Kamu Denetçiliği Kurumunun
görev ve yetkileri ile güncel gelişmeler
doğrultusunda Gezi Parkı protestolarına
ilişkin çalışmalar hakkında bilgi almıştır. Protestolarda gündeme gelen polisin
orantısız güç kullandığı yönündeki iddialara ilişkin etkin soruşturma yapılmasının önemli olduğunu belirten Muižnieks,
Kamu Denetçiliği Kurumunun vereceği
kararların da bu noktada büyük önem
taşıdığını ifade etmiştir. Bir hafta süreyle
Türkiye’de bulunan Komiser, incelemeleri
neticesindeki görüş ve tavsiyelerini rapor
halinde yayımlamıştır. Raporun Kurumumuzu ilgilendiren bölümüne ilişkin özet
bilgiye ‘Raporlar’ başlığı altında yer verilmiştir.
AB Türkiye Delegrasyonu Başkanı Büyükelçi
Jean-Maurice Ripert’in Kurumumuzu Ziyareti
3.3.5.10. Birleşmiş Milletler Türkiye Mukim Koordinatörü Kamal
Malhotra’nın Ziyareti - 11/07/2013
Birleşmiş Milletler Türkiye Mukim
Koordinatörü ve Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı Türkiye Mukim Temsilcisi Kamal Malhotra, 11 Temmuz 2013
tarihinde Kurumumuzu ziyaret etmiştir.
Ziyarette, BM organları ile işbirliğinin geliştirilmesi kararlaştırılmış ve 2014 yılının
son çeyreğinde başlayacak olan Evrensel
Periyodik İnceleme (Universal Periodic
3.3.5.9. Avrupa Birliği Türkiye
Delegasyonu Başkanı Büyükelçi
Jean-Maurice Ripert’in Ziyareti 09/07/2013
AB Türkiye Delegasyonu Başkanı Büyükelçi Jean-Maurice Ripert ve beraberindeki heyet, 9 Temmuz 2013 tarihinde
58
YILLIK RAPOR 2013
3.3.6. Uluslararası Ağlara Katılım
Review) süreci hakkında görüş alışverişinde bulunulmuştur.
3.3.6.1. Avrupa Ombudsman Ağı
3.3.5.11. Avrupa Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros’un Ziyareti
- 02/09/2013
1996 yılında kurulan Avrupa Ombudsman Ağı (European Network of Ombudsmen), ulusal ve yerel Ombudsman
kurumlarını bir araya getirerek kurumlar
arası işbirliğinin artırılmasını ve tecrübe
paylaşımını hedeflemektedir. 35 farklı Avrupa ülkesinden 99 üyesi bulunan Ağ bünyesinde, Avrupa Ombudsmanı ve Avrupa
Parlamentosu Dilekçe Komitesi de yer almaktadır.
Uluslararası Kamu Denetçiliği Sempozyumu kapsamında Ankara’da bulunan
Avrupa Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros 2 Eylül 2013 tarihinde Kurumu ziyaret etmiş ve ardından Kamu Başdenetçisi başkanlığındaki heyetle birlikte; Adalet
Bakanı, Avrupa Birliği Bakanı, Başbakan,
TBMM Başkanı ve Cumhurbaşkanı tarafından kabul edilmiştir. Bu ziyaretlerin en
önemli sonucu, Kurum faaliyetleri hakkında Devletin üst makamlarına doğrudan
bilgi verilmesi ve Kurumumuzun yetki ve
görev alanına ilişkin bir takım hususlara
dikkat çekilmesi fırsatının elde edilmiş olmasıdır.
Kurum, Avrupa Ombudsman Ağı’na
katılımını teyit etmiş ve 16-17 Eylül
2013 tarihlerinde İrlanda’nın başkenti
Dublin’de düzenlenen Avrupa Ombudsman Ağı 9. Ulusal Seminerine katılım sağlamıştır. Avrupa Ombudsmanı ile kurulan
ilişkiler neticesinde Ombudsman Ağı’na
katılım, 2013 yılı Avrupa Birliği İlerleme
Raporu’nda da olumlu bir gelişme olarak
değerlendirilmiş ve Avrupa’daki muadil kurumlarla daha yakın işbirliği kurmak suretiyle iyi uygulama örneklerinin
Türkiye’ye kazandırılması teşvik edilmiştir.
3.3.6.2. Avrupa Ombudsman Enstitüsü
Ombudsman kurumları arasında bilgi ve tecrübe değişimini amaçlayan ve
Avusturya merkezli bir kuruluş olan Avrupa Ombudsman Enstitüsü’nün (Euro-
Nikiforos Diamandouros ile
Cumhurbaşkanımızın görüşmesi
59
YILLIK RAPOR 2013
da bu yapısı ayrıntılı olarak düzenlenmemiş olan Kurumumuzda, eksikliklerin
koordinasyon içerisinde giderilmesi amacıyla yoğun çalışmalar yapılmıştır. Bu çerçevede “Kamu Denetçiliği Kurumu Personelinin Çalışma Usul ve Esaslarına İlişkin
Yönerge” Kamu Başdenetçiliği Makamının onayı ile yürürlüğe girmiştir. Yönerge
ile Kamu Başdenetçiliği ve Genel Sekterliğe bağlı birimler ile bu birimlerin görevleri belirlenmiştir.
Ayrıca, TODAİE ile işbirliği içerisinde “Örgütsel Yapılanma ve Araştırma Projesi” çalışmaları tamamlanarak teşkilât yapımızın değerlendirildiği ‘Örgüt Raporu’,
bu yapıya uygun kadroların belirlendiği
‘Norm Kadro El Kitabı’ ve ‘Norm Kadro
Kılavuzu’ hazırlanmıştır.
Nikiforos Diamandorous ile
M. Nihat Ömeroğlu görüşmesi
pean Ombudsman Institute) hâlihazırda
Avrupa’nın 37 farklı ülkesinden 107 üyesi
bulunmaktadır.
Bununla birlikte, Etik Komisyonu,
Kamu Denetçiliği Kurumu Disiplin Kurulu ile Yüksek Disiplin Kurulu oluşturulmuş, Kurumumuz çalışanlarının psikolojik tacizden (mobbing) korunması
amacıyla da bir iç genelge yayımlanmıştır.
Uluslararası işbirliğinin geliştirilmesi hedefi çerçevesinde, Enstitüye katılım sağlanmasına ilişkin gerekli çalışmalar gerçekleştirilmiş ve Enstitü Genel
Sekreterliği’nden alınan 27 Eylül 2013 tarihli yazı ile Kurumumuzun 19 Eylül 2013
tarihi itibarıyla üyeliğinin gerçekleştiği teyit edilmiştir.
Başbakanlık İdareyi Geliştirme Başkanlığı tarafından yürütülen ve tüm kamu
kurumlarının teşkilat yapılarının yer aldığı Devlet Teşkilatı Veri Tabanına kurum
teşkilât yapısı veri girişi yapılmış ve birim
kodları oluşturulmuştur.
3.4. Diğer Faaliyetler
3.4.1. Kurumsal Yapılanma
Faaliyete geçtiğimiz kısa süre zarfında, örgüt yapısı olarak Türkiye’de herhangi bir benzeri bulunmayan ve mevzuatında
Kalkınma Bakanlığınca talep edilen
beş yıllık dönem çalışmalarımıza yön verecek misyon, vizyon, amaç ve hedeflerin
60
YILLIK RAPOR 2013
belirlendiği stratejik planın ise 2016-2020
dönemi için hazırlanması uygun görülmüştür.
çiliği Uzmanlığı Yönetmeliği” ve “Kamu
Denetçiliği Kurumu Disiplin Amirleri Yönetmeliği”ise 28/03/2013 tarihli ve
28601 sayılı mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Ayrıca, “İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar Hakkındaki
Yönetmelik” kapsamında gerçekleştirilecek olan ön mali kontrol faaliyetinin yürütülmesi sağlanmıştır. Kapsamlı olarak hazırlanacak olan İç Kontrol Eylem Planına
yönelik faaliyetler de devam etmektedir.
Görev dağılımı ve yetkilerin belirlenmesi için “İmza Yetkileri Yönergesi” ile
“Kamu Denetçilerinin İş Bölümüne İlişkin
Yönerge” ise, Kamu Başdenetçiliği Oluru
ile 29/03/2013 tarihinde yürürlüğe girmiştir.
Destek hizmetleri kapsamında, Kurumun evrak, arşiv, genel temizlik, yemek,
güvenlik, ulaşım, alım, satım, yapım, kiralama, vb. işlemleri ihtiyaçlar doğrultusunda yürütülmektedir.
Kamu kurum ve kuruluşlarındaki personelin görevlendirilmesine yönelik olarak, 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu
Kanunu’nun 28’inci maddesinde yapılan
değişiklik 02/08/2013 tarihli ve 28726 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe
girmiştir.
Öte yandan, Kamu Başdenetçisi başkanlığında, kurumsal iletişim ve koordinasyonu arttırmak için Kamu Denetçileriyle “Haftalık Koordinasyon Toplantısı”,
Koordinatör Uzmanlarla 15 günde bir
“Değerlendirme Toplantıları” ve Uzmanlarla “Aylık Değerlendirme Toplantıları”
yapılmaktadır.
Ayrıca, “Yangın Önleme ve Söndürme
Yönergesi”, “Yayın Yönergesi” ile “Kamu
Denetçiliği Kurumu Personelinin Çalışma
Usul ve Esaslarına İlişkin Yönerge” de yürürlüğe girmiştir.
Karşılaşılan sorunlar ile edinilen tecrübeler doğrultusunda, Kurumun verimliliğini arttırmak amacıyla mevzuat değişikliği çalışmaları ise devam etmektedir.
3.4.2. Mevzuat Çalışmaları
“Kamu Denetçiliği Kurumu Personeli
Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği
Yönetmeliği 19/03/2013 tarihli ve 28592
sayılı mükerrer Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
3.4.3. Kurumsal Tanıtım ve Toplantılar
Kanunun uygulanmasını gösteren
“Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun
Uygulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar
Hakkında Yönetmelik” ile“Kamu Denet-
Kurum, personelin bilgilendirilmesine ve kurumlar arası diyaloğa sağladığı
katkıyı göz önünde bulundurarak başta
insan hakları olmak üzere, faaliyet alanını
61
Kamu kurum ve kuruluşlarındaki personelin görevlendirilme
sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 28’inci madde
02/08/2013 tarihli ve 28726 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlana
Ayrıca, “Yangın Önleme ve Söndürme Yönergesi”, “Yayın
Denetçiliği Kurumu Personelinin Çalışma Usul ve Esaslar
yürürlüğe girmiştir. YILLIK RAPOR 2013
ilgilendiren toplantı, seminer, çalıştay vb.
faaliyetlere katılımı önemsemektedir. Bu
çerçevede,
- Avrupa Konseyi ile Adalet Bakanlığı
işbirliğinde yürütülen “Türkiye’de İfade ve Medya Özgürlüğü” projesi kapsamında “Türkiye’de İfade ve Medya
Özgürlüğü” konulu konferansa,
-TODAİE tarafından gerçekleştirilen
“II. Kamu Etiği Kongresi” ne,
kın Gaziosmanpaşa Üniversitesi tarafından
Karşılaşılan sorunlar ile edinilen tecrübeler doğrultusunda
düzenlenen
“Kadın ve Çocuk Haklarında
arttırmak amacıyla mevzuat değişikliği çalışmaları ise devam e
Etkin Bir Mekanizma: Kamu Denetçiliği
3.4.3. Kurumsal
Tantm ve
Toplantlar olarak
Kurumu”
konferansına
konuşmacı
katılarak
Kurum bilgilendirilmesine hakkında bilgi ve vermiş,
Kurum, personelin kurumlar arası diya
kadın
ve
çocuk
haklarına
verilen
önemi
önünde bulundurarak başta insan hakları olmak üzere, faa
toplantı, s
dile getirmiştir.
faaliyetlere k
Bu çerçevede
-Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler
Fakültesi İnsan Hakları Merkezi ile
AB Türkiye Delegasyonu tarafından
düzenlenen, devlet, sivil toplum ve
DIHAA arasındaki etkileşim ile genel
olarak insan hakları alanında karşılaşılan sorunların analiz edilmesini konu
eden “Değişimin Kolaylaştırıcısı Olarak, Demokrasi ve İnsan Hakları için
Avrupa Aracı – DIHAA” seminerine,
45
Serpil Çakın Gaziosmanpaşa Üniversitesi’nde
düzenlenen konferansa konuşmacı olarak katıldı
- Düzenli ve düzensiz (kaçak) göçmenler ayrımı ile bu konuda görevli olan
farklı kurum ve kuruluşlar arasında
net bir görev dağılımı yapılması, bu
iki grubun haklarının ve sorumluluklarının belirlenmesi gerektiğinin belirtildiği “Düzensiz Göçe İlişkin Strateji
Belgesi ve Eylem Planı GeliştirilmesiDüzensiz Göçmenler Odağında Göçmenlerle ilgili İnsan Hakları, Uluslararası Standartlar ve İlkeler Çalıştayı”na
katılım sağlanmıştır.
Ayrıca, Kamu Denetçisi Sn. Serpil Ça-
62
‐Avrupa Kon
işbirliğinde İfade ve M
YILLIK RAPOR 2013
4. ŞİKÅYET BAŞVURULARINA İLİŞKİN BİLGİLER
4.1. Şikâyetlerin İncelenme Usulü ve Süreci
nizmadır.
Genel olarak, şikâyet başvurusu; idarenin her türlü eylem ve işlemleri ile tutum
ve davranışları neticesinde hak ve özgürlükleri veya menfaatleri ihlal edilen gerçek
ve tüzel kişilerin, ilgili idareye yapacakları
başvurularının ardından kullanabilecekleri bir mekanizma olarak tanımlanabilmektedir.
- Başvurularda sadece hukuka aykırılık
iddiası değil iyi yönetim ilkeleri ile
hakkaniyete aykırılık da ileri sürülebilir.
İdarenin işlem ve eylemleri ile tutum
ve davranışı sonucu hak ve özgürlükleri veya menfaatleri ihlal edilen gerçek ve
tüzel kişiler Kuruma başvuruda bulunmaktadırlar. Bu tanım çerçevesinde, tüm
bireyler yanında; şirketler, sivil toplum
kuruluşları, dernekler, vakıflar, sendikalar
vb. tüzel kişiler Kuruma başvuru hakkına
sahiptir. Ayrıca, tabiiyet ve mütekabiliyet
(karşılıklılık) şartı aranmaksızın yabancı
ülke vatandaşları da Kuruma şikâyetlerini
iletebilmekte ve şikâyetleri Kurumca sonuçlandırılmaktadır.
Şikâyet başvurularının genel nitelikleri şu şekilde sıralanabilir:
- Şikâyet başvurusunun amacı, kendisine hizmet için var olan, ancak kendisinden güçlü kamu idaresi karşısında,
bireyin haklarının insan olarak onuruna yakışır şekilde korunmasına katkı sağlamaktır.
- Şikâyet başvurusunun varlık nedeni,
idarenin millet adına yargı dışında
denetimidir. Kamu denetçisine başvurma hakkı 12/09/2010 referandumu neticesinde tanınan Anayasal bir
haktır.
Şikâyet başvurusunun insan hakları,
temel hak ve özgürlükler, kadın hakları, çocuk hakları ve kamuyu ilgilendiren
genel konulara yönelik olması halinde,
doğrudan hak ve özgürlüğü veya menfaati ihlal edilen kişiler değil, gerçek ve tüzel
üçüncü kişiler de başvuruda bulunabilmektedir. Bireyler yanında dernekler ve
vakıflar gibi sivil toplum kuruluşları da
idarenin denetimi mekanizmasında aktif
rol alabilmektedir. Ayrıca, şikâyet başvu-
- Şikâyet başvurusu, iç denetim, teftiş
gibi diğer denetim yolları ile yargı,
idareye başvuru gibi hak arama yollarına bir alternatif değildir. Diğer bir
anlatımla, şikâyet başvurusu, idarenin
yargı dışında TBMM adına dışsal denetimine katkı sağlayacak bir meka-
63
YILLIK RAPOR 2013
rusu kanuni temsilci veya vekil tarafından
da yapılabilmektedir.
gerçekleştirmediklerinin altını çizmekte
yarar görülmektedir. Valilik veya kaymakamlıklar, şikâyetleri tarih ve sayı vermek suretiyle kayıt altına aldıktan sonra
şikâyet başvurusunu ve varsa eklerini en
geç 3 iş günü içerisinde doğrudan Kuruma
göndermektedirler.
Şikâyet başvurusu, Kuruma veya Kurumun gerekli gördüğü yerlerde açacağı
bürolara; elden, posta, e-posta (iletisim@
ombudsman.gov.tr), faks veya elektronik
başvuru sistemi yoluyla ulaştırılmaktadır.
Ancak, faks veya elektronik posta yoluyla
yapılan başvurulara ait dilekçe asıllarının
15 gün içerisinde Kuruma gönderilmesi
gerekmektedir. Aksi takdirde, şikâyet başvurusu geçersiz sayılmaktadır.
Şikâyet başvurusunun, Kurum şikâyet
bürosunca kayıt altına alınması sonrasında, konusuna göre başvuru ilgili Kamu
Denetçisine havale edilmektedir. Kamu
Denetçisi ise şikâyeti uzmana ileterek inceleme ve araştırma sürecini başlatmaktadır.
“Kamu
Denetçiliği
Kurumu
Kanunu’nun Uygulanmasına İlişkin Usul
ve Esaslar Hakkında Yönetmelik” ekinde yer alan “Gerçek Kişiler için Şikâyet
Başvuru Formu” veya “Tüzel Kişiler için
Şikâyet Başvuru Formu” doldurulmak suretiyle Kuruma başvurulabilmektedir.
Yönetmelikte belirlenen zorunlu bilgi
ve belgelerin sunulması koşuluyla form
kullanılmadan da şikâyet başvurusu yapılabilmektedir.
Şikâyetler, ilk önce “ön inceleme”ye
tabi tutulmaktadır. Bu aşamada yapılan
incelemede,
- Kurumun görev alanına girmeyen,
- Süresi içerisinde yapılmayan,
- Kurumda incelenmekte ve araştırılmakta olan bir şikâyet başvurusuyla
veya Kurum tarafından daha önce sonuçlandırılan bir şikâyetle sebepleri,
konusu ve tarafları aynı olan,
Diğer taraftan, haklı bir nedenin bulunması halinde başvuru yapılan yerde
formun doldurulmasına yardımcı olunmak suretiyle sözlü şikâyette de bulunulabilmektedir.
- Yargı organlarında görülmekte veya
yargı organlarınca karara bağlanmış
uyuşmazlıklara ilişkin olan,
- Başvuru usulüne uygun olmayan,
Ayrıca, illerde valilikler ve ilçelerde
kaymakamlıklar aracılığıyla da şikâyet
başvurusu yapılabilmektedir. Ancak, burada, valilik ya da kaymakamlığın şikâyet
başvurusuna ilişkin herhangi bir inceleme
- Başvuruda bulunması gereken isim,
adres, unvan gibi zorunlu bilgileri
içermeyen,
- Menfaat ihlali içermeyen,
64
YILLIK RAPOR 2013
Şikâyetler hakkında‘İncelenemezlik
Kararı’ verilerek başvuru sahibi, gerekçesiyle birlikte karar hakkında yazılı olarak
bilgilendirilmektedir.
İdari başvuru yollarının tüketilmediğinin tespiti halinde ise, “Gönderme Kararı” verilmekte ve Karar, şikâyet başvurusunun gereğinin yapılması için ilgili idareye,
bilgi olarak başvuru sahibine bildirilmektedir. Kurum tarafından verilen gönderme
kararlarıyla şikâyetçi, ilgili idareye çözüm
için başvurmuş olarak değerlendirilmekte
ve idari başvuru yollarının tüketilmesi şartı sağlanmış olmaktadır. Diğer bir ifadeyle, şikâyet, işlem tesis etmesini sağlamak
üzere Kurum aracılığıyla ilgili idareye bildirilmektedir.
Ön inceleme aşamasında ele alınan
bir diğer husus ise, şikâyetçinin Kuruma
başvurmadan önce ilgili idareye başvurarak idari başvuru yolunu tüketip tüketmemesidir. Kuruma başvuruda bulunabilmek için, idarî işlemden doğan zararın
giderilmesinin üst makamdan, üst makam
yoksa işlemi yapmış olan makamdan, özel
kanunlarda belirtilmiş olması halinde ise
bu makamlardan, idarî dava açma süresi
içinde istenmesi gerekmektedir.
Şikâyetlerin ön incelemesi, Şema-1’de
sunulmaktadır:
65
YILLIK RAPOR 2013
Şema-1: Öninceleme aşaması
66
YILLIK RAPOR 2013
Yapılan ön inceleme neticesinde bir
şikâyetin başka bir Kamu Denetçisinin görev alanına girdiğinin tespit edilmesi halinde, Kamu Denetçisi tarafından‘Şikâyet
Kaydının Kapatılması Kararı’ verilmekte
ve şikâyet ilgili Kamu Denetçisine gönderilmektedir.
olmaktadır.
Ancak, şikâyetin bu yolla çözülemediği hallerde, şikâyet konusu hakkında bilgi
ve belgeler ile şikâyet hakkındaki değerlendirmeler ilgili idareden talep edilmekte
ve böylece idareye de söz hakkı tanınmaktadır. İdare, istenilen bilgi ve belgeleri derhal elektronik posta yoluyla Kurum
elektronik posta adresine, bu isteğin tebliğ
edildiği tarihten itibaren en geç otuz gün
içinde de asıllarını Kuruma göndermekle
yükümlüdür. Bu süre içinde istenen bilgi ve belgeleri haklı bir neden olmaksızın
vermeyenler veya eksik verenler hakkında Başdenetçi veya Denetçinin başvurusu
üzerine ilgili merciin soruşturma açma
zorunluluğu bulunmaktadır. Soruşturma
açılmasına ilişkin işlem ve soruşturma sonucu hakkında ilgili merci Kurumu bilgilendirmekle mükelleftir.
“İncelenemezlik” ve “Gönderme” kararlarının verilmesine gerek olmadığının
tespiti halinde ise, inceleme ve araştırma
aşamasına geçilmektedir. Şikâyetlerin sebepleri ve konuları aynı olanlar için ‘Birleştirme Kararı’ alınmakta ve birden fazla
şikâyet tek bir şikâyet dosyası olarak incelenmektedir.
İnceleme aşamasında, bürokrasi ve
kırtasiyecilikle çözümü geciktirmemek
için, öncelikle şikâyetin en kısa sürede
nasıl sonuçlandırılacağına ilişkin bir değerlendirme yapılmaktadır. Söz konusu
şikâyetin herhangi bir yazışmaya yer verilmeden çözülebileceği kanaatine varılırsa,
ilgili idare ile (telefonla veya bizzat) görüşmeler yapılmaktadır. Yapılan görüşmelerde şikâyet konusu olayla ilgili bilgi verilip, ilgili idareden çözüm için işlem tesis
etmesi istenmektedir. İlgili idare, şikâyet
konusu olayı çözüme kavuşturması halinde Kurumla irtibata geçerek konunun çözüme kavuşturulduğunu bildirmektedir.
Böylece, Ombudsmanlık sisteminin temelindeki ‘uzlaşma ve arabuluculuk pratiği’
hızlı ve etkin bir şekilde hayata geçirilmiş
Devlet sırrı veya ticarî sır niteliğindeki bilgi ve belgeler, yetkili mercilerin en
üst makam veya kurulunca açıkça gerekçesi belirtilmek suretiyle verilmeyebilir.
Ancak, devlet sırrı niteliğindeki bilgi ve
belgeler Başdenetçi veya görevlendireceği
Denetçi tarafından yerinde incelenebilmektedir. İncelenen devlet sırrı niteliğindeki bilgi ve belgeler açıklanamamakta ve
kararda bunlara yer verilememektedir.
Başdenetçi veya denetçiler, inceleme
ve araştırma konusuyla ilgili olarak özel
veya teknik bilgiyi gerektiren hâllerde ala-
67
YILLIK RAPOR 2013
nında uzman kişileri bilirkişi olarak görevlendirilebilmekte, tanık veya ilgili kişilerin
dinlenmesine karar verebilmektedirler.
ilkelerine yaraşır şekilde zamanında, açık
ve gerekçeli cevap vermediği (Örneğin
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu gibi)
belirlenmiştir. Bu durum ise, şikâyetlerin
etkin ve hızlı çözülmesini engellemektedir. İdareden talep edilen bilgi ve belge,
hem idareye şikâyete konu olay hakkında
söz hakkı tanımakta hem de Kurum tarafından konunun hukuka ve hakkaniyete
uygun şekilde değerlendirilmesinde kaynak teşkil etmektedir.
Kurum tarafından yapılan görüşmeler ve yapılan yazışmalar neticesinde; bazı
idarelerin şikâyet konusu olayla ciddi olarak ilgilendiği, konunun bir an önce çözümü için gerekli çalışmaları yaptığı (Örneğin Sağlık Bakanlığı, Tapu ve Kadastro
Genel Müdürlüğü, Orman ve Su İşleri Bakanlığı gibi) görülmüştür. Ancak bazı idarelerin ise şikâyet konusu olayla ilgili bilgi
ve belge isteme taleplerimize iyi yönetim
İnceleme süreci, Şema-2’de sunulmaktadır:
Şema-2: İnceleme Aşaması
68
YILLIK RAPOR 2013
İnceleme ve araştırma sonucu
şikâyetin yerinde olduğu kanaatine varılması hâlinde “Tavsiye Kararı” verilmektedir. Kararda idareye hatalı davranıldığının kabulü, zararın tazmini, işlem
yapılması veya eylemde bulunulması,
mevzuat değişikliğinin yapılması, işlemin
geri alınması, kaldırılması, değiştirilmesi
veya düzeltilmesi, uygulamanın düzeltilmesi, uzlaşmaya gidilmesi, tedbir alınması konularında önerilerde bulunulmaktadır.
İnceleme ve araştırma sonucunda
şikâyetin yerinde olmadığı kanaatine varılması hâlinde ise “Ret Kararı” verilmektedir.
Ayrıca, şikâyetçinin başvurusundan vazgeçmesi, şikâyetçi gerçek kişi ise
ölümü veya tüzel kişi ise tüzel kişiliğinin
sona ermesi, şikâyet konusu talebin ilgili
idare tarafından yerine getirilmesi, inceleme ve araştırma devam ederken şikâyet
konusu hakkında dava açılması durumlarında Kurumumuz tarafından “Karar
Verilmesine Yer Olmadığına Dair Karar”
verilmektedir. Kurumun tarafları uzlaştırmasıyla şikâyet konusu olaydaki hatalı
işlemin idare tarafından düzeltilmesi halinde de bu karar alınmaktadır. Şema-3’te
ise karar türleri gösterilmektedir.
İlgili merci, tavsiye doğrultusunda
tesis ettiği işlemi, aldığı önlemi veya tavsiye edilen çözümü uygulanabilir nitelikte görmediği takdirde bunun gerekçesini
otuz gün içinde Kuruma göndermek zorundadır.
Şema-3: Karar Türleri
69
YILLIK RAPOR 2013
Başdenetçilik, kararın verilmesinden
sonra sonucu etkileyebilecek bilgi ve belgelerin ortaya çıkması durumunda şikâyet
hakkında yeniden inceleme ve araştırma
yapabilmektedir.
Tavsiye ve Ret Kararları, Kamu Denetçisinin önerisi üzerine, bizzat Kamu Başdenetçisi tarafından verilmektedir. Kamu
Başdenetçisi, şikâyet başvurusu ile şikâyete
ilişkin tüm bilgi ve belgeleri, gerek ulusal
gerekse uluslararası mevzuat hükümleri
çerçevesinde incelemekte ve hakkaniyet
boyutunu da göz önünde bulundurarak
idareye önerilerde bulunmaktadır.
Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu,
tüm kararların Kamu Başdenetçisi tarafından alınmasını öngörmektedir. Ancak,
Kamu Başdenetçisi, bürokratik işlemlerin
azaltılarak verimliliğin arttırılmasını sağlamak amacıyla, Tavsiye ve Ret kararları
hariç, diğer kararların (İncelenemezlik,
Gönderme ve Başvurunun Geçersiz Sayılmasına ilişkin Karar, Birleştirme ve Şikâyet
Kaydının Kapatılmasına İlişkin Karar,
Karar Verilmesine Yer Olmadığına Dair
Karar) Kamu Denetçileri tarafından verilmesini, İmza Yetkileri Yönergesi çerçevesinde yetki devriyle uygun bulmuştur. Bu
kararlar zaman zaman Kamu Başdenetçisi
tarafından denetlenmektedir. Kamu Başdenetçisi bu kapsamda devrettiği yetkileri,
işlerin yürütümü ihtiyaç duyulan hallerde
geri alabilecektir.
70
4.2. Genel İstatistiki Bilgiler
Kurum tarafından kamu hizmetlerinin
işleyişinde bağımsız ve etkin bir şikâyet
mekanizması oluşturularak, 29/03/2013
tarihi itibarıyla elden, posta, e-posta, faks
ve e-başvuru sistemi (on-line) aracılığı ile
şikâyet başvuruları alınmaya başlanmıştır.
31/12/2013 itibarıyla Kuruma yapılan şikâyet başvurularının sayısı 7638’dir.
Başvuruların büyük çoğunluğu (yaklaşık
olarak % 57’si) internet sayfasında yer alan
“e-başvuru” sistemi aracılığı ile yapılmıştır.
Başvuru şekline ilişkin veriler Tablo7’de gösterilmektedir.
Faks
Elden
Posta
E-posta
TOPLAM
Sayı
211
365
2136
4356
570
7638
Yüzde
2,8
4,8
28,0
57,0
7,5
100,0
Tablo-7: Başvuru Şekilleri
Kuruma yapılan başvuruların % 27’lik
önemli bir kısmı “kamu personel rejimi”
ne yöneliktir. Yaklaşık olarak %15’i “eğitim-öğretim, gençlik ve spor” alanında,
%12’si “çalışma ve sosyal güvenlik” alanında, yüzde 11’i “ekonomi, maliye ve vergi”
alanındadır.
Şikâyet konularının dağılımı Tablo8’de sunulmaktadır:
YILLIK RAPOR 2013
Sayı
Yüzde
2142
28,0
1203
15,8
888
11,6
Ekonomi, Maliye ve Vergi
784
10,3
Adalet, Milli Savunma ve Güvenlik
455
6,0
271
3,5
263
3,4
239
3,1
198
2,6
166
2,2
158
2,1
Engelli Hakları
87
1,1
Sosyal Hizmetler
46
0,6
37
0,5
Kadın ve Çocuk Hakları 3
32
0,4
Bilim-Sanat, Kültür ve Turizm
32
0,4
Gıda, Tarım ve Hayvancılık
28
0,4
Ailenin Korunması
13
0,2
Mahalli idarelerce yürütülen hizmetler
455
6,0
141
1,8
7638
100,0
Kamu Personel Rejimi
Mülkiyet Hakkı
Enerji, Sanayi, Gümrük ve Ticaret
TOPLAM
Tablo-8 Şikâyet konuları
71
YILLIK RAPOR 2013
İdareler bazında şikâyetlerin dağılımı ise Tablo-9’da gösterilmektedir:
Tablo-9: Şikâyet edilen idareler
72
YILLIK RAPOR 2013
“Kamu Denetçilerinin İş Bölümüne İlişkin Yönerge” ile Kamu Denetçilerimiz arasında konu alanlarına göre iş bölümüne gidilmiştir. Bu çerçevede, Kamu Denetçilerimize
değişen oranlarda başvurular gelmektedir.
Kamu Denetçilerine gönderilmiş şikâyetlere ilişkin bilgiler Tablo-10’da sunulmaktadır:
Tablo-10: Kamu Denetçilerine havale edilen şikâyetler
Tablo-11: Kamu Denetçilerine havale edilen şikâyetler (%)
73
YILLIK RAPOR 2013
7638 şikâyet başvurusunun 6097 tanesi Kurumumuz tarafından sonuçlandırılmıştır. Kurum tarafından % 35 oranında “İncelenemezlik Kararı”, %37 oranında
”Gönderme Kararı” ve %6 oranında “Başvurunun Geçersiz Sayılması” kararı verilmiştir. Verilen karar türlerine ilişkin bilgiler Tablo-12’deki gibidir:
Tablo-12: Karar Türleri
Kamu Başdenetçisi ile Kamu Denetçileri tarafından incelenen dosya sayısı ile verilen
kararlara ilişkin istatistik tablolarda sunulmaktadır:
Tablo-13: Kamu Başdenetçisi Sayın M. Nihat Ömeroğlu tarafından verilen kararlar
74
YILLIK RAPOR 2013
Tablo-14: Kamu Denetçisi Sayın Zekeriya Aslan tarafından verilen kararlar
Tablo-15: Kamu Denetçisi Sayın Serpil Çakın tarafından verilen kararlar
Tablo-16: Kamu Denetçisi Sayın Mehmet Elkatmış tarafından verilen kararlar
75
YILLIK RAPOR 2013
Tablo-17: Kamu Denetçisi Sayın Abdullah Cengiz Makas tarafından verilen kararlar
Tablo-18: Kamu Denetçisi Sayın Muhittin Mıhçak tarafından verilen kararlar
76
YILLIK RAPOR 2013
Kamu Denetçileri tarafından verilen kararların ortalama değerlendirme sürelerine
ilişkin bilgi ise Tablo-19’da sunulmaktadır:
Tablo-19: Ortalama değerlendirme süreleri
Bölgelere göre başvuruların dağılımına bakıldığında, en fazla başvurunun %27 gibi
bir oranla “Marmara Bölgesinden”, %23’ünün ise “İç Anadolu Bölgesinden” yapıldığı
belirlenmiştir. Başvuruların yüzde 1’lik kısmı ise yurtdışından alınmıştır.
Tablo-20: Bölgelere göre şikâyet başvurularının dağılımı
77
YILLIK RAPOR 2013
Başvuruların en fazla yapıldığı il, nüfus büyüklüğüyle de orantılı olarak İstanbul’dur.
Başvuruların % 18’unu alan İstanbul’u, %13 ile Ankara ve % 5 ile İzmir takip etmektedir.
Tablo-21: İllere göre şikâyet başvurularının dağılımı
4.3. Konu Alanlarına Göre Şikâyetler ve Öne Çıkan Hususlar
4.3.1. Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bu alandaki şikâyetlerin Tablo-22’de gösterilen konularda toplandığı değerlendirilmiştir.
Tablo-22: Çalışma ve sosyal güvenlik alanındaki şikâyetlerin dağılımı
78
YILLIK RAPOR 2013
si,
Her ne kadar farklı sosyal güvenlik kuruluşlarının ve bunlara ilişkin mevzuatın
tek çatı altında toplanmasıyla ülkemizde
sosyal güvenlik alanında bir reform gerçekleştirilmişse de, konunun nüfusumuzun tamamını ilgilendirmesi ile bu alanda
günümüze kadar pek çok düzenlemenin
yapılmış olması sebepleriyle, Kurumumuza çok sayıda ve farklı konularda şikâyet
başvurusu yapılmıştır.
Şikâyet başvuruları sınıflandırıldığında ise,
i)Farklı sosyal güvenlik kuruluşlarından (SSK, BAĞ-KUR ve Emekli Sandığı) emekli olanlar ile aynı sosyal güvenlik kuruluşundan emekli olmakla
birlikte emekli olunan tarihteki aylık
hesaplama yöntemine ilişkin mevzuat
değişiklikleri nedeniyle farklı yaşlılık aylığı ödenmesi (prim ödeme gün
sayıları,sigortalılık süresi, ödenen
prim miktarı gibi çeşitli parametrelerin emekli aylıklarında meydana getirdiği farklılıklar),
ii)Emekli Sandığına tabi çalışmış bulunmakla birlikte farklı bir sosyal güvenlik
kuruluşundan emekli olunması sonrası, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından
emekli olunan tarihteki katsayılar üzerinden hesaplanan ikramiyelerin, Türk
Lirasından altısıfır atıldığı gerekçesiyle, altı basamağının silinerek ödenme-
79
iii) Geçmişte hizmet akdine (Sosyal
Sigortalar Kurumu-SSK) istinaden çalışılmış olunması rağmen, sonrasında
farklı bir sosyal güvenlik kuruluşuna
tabi olarak çalışırken gerçekleşen doğumlar için, son tabi olunan sosyal
güvenlik kuruluşunun SSK olmaması
sebebiyle doğum borçlanması yapma
hakkının tanınmaması,
iv) Emekli olunduktan sonraki dönemde hizmet akdine istinaden veya
kendi nam ve hesabına çalışanlarla
ilgili olarak, kişilerin fiili ve gerçek
çalışmasının tespitine yönelik araştırma yapılmadan, sadece vergi dairesi
kayıtlarındaki mükellefiyet bilgilerine
dayanarak geçmişe yönelik sosyal güvenlik destek prim borcu çıkarılması,
bu borcun kişilerin emekli aylıklarından kesinti yapılmak suretiyle tahsil
edilmesi,
v)Herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşundan emekli olduktan sonra sermaye şirketi ortağı olan sigortalıların
emekli aylıklarından sosyal güvenlik
destek primi kesilmesi işlemi ile ilgili
olarak; bu primin kesileceği dönemin
belirlenmesi sırasında, Sosyal Güvenlik Kurumunca, şirket ortağının vergi
dairesinden mükellefiyetinin terkin
edildiği tarihin değil, şirketin tasfiyesine ilişkin kararın Ticaret Sicili
YILLIK RAPOR 2013
Gazetesi’nde yayımlandığı tarihin esas alınması sonucunda, fiili ve gerçek çalışmanın
bulunmadığı döneme ilişkin sosyal güvenlik destek primi borcu çıkarılması,
vi) Çalışma hayatında bir dönem isteğe bağlı olarak tescili yapılan sigortalıların, söz
konusu dönemlere ilişkin prim borcunun, SGK tarafından sigortalılara bildirilmeyip, borcun emeklilik başvurusu sırasında öğrenilmesi,
Hususlarının sıklıkla şikâyete konu edildiği tespit edilmiştir.
4.3.2. Ekonomi, Maliye ve Vergi
Bu alanlarda, Kurumumuza farklı konularda çok sayıda münferit şikâyet başvurusu gelmiş olmakla birlikte, şikâyetler sınıflandırıldığında, bunların aşağıda belirtilen ve
Tablo-23’te de gösterilen konularda yoğunlaştığı görülmektedir.
Tablo-23: Ekonomi, maliye ve vergi alanındaki şikâyetlerin dağılımı
i) Bankacılık ve finans sektörüne ilişkin olarak, müşteri ilişkileri, standart sözleşmeler ve bu sözleşmelerde büyük ölçüde banka çıkarlarının gözetilmesi şikâyet konusu
edilmektedir. Bu doğrultuda, bankaların müşterilerden aldığı hesap işletim ücreti,
dosya masrafı, ipoteğin fekki ücreti, kredi kartı aidatı vb. konularda,
ii)Bireysel emeklilik sisteminden ayrılanlardan yapılan stopaj kesintilerinin 6327 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunun Geçici 1’inci
maddesi uyarınca iadesi hakkında,
iii)Konut Edindirme Yardımı hak sahiplerine yapılan geri ödemelerle ilgili,
80
YILLIK RAPOR 2013
iv) Tasfiye halindeki bankalar nezdindeki mevduatın mudilerine ödenmesi talebiyle
ilgili,
v)Kimi idarelerin şikâyetçilerin taleplerine iyi yönetim ilkeleri çerçevesinde cevap vermemesi hakkında,
vi)
Kurumların yapmış olduğu ihalelere ilişkin,
vii)Kurumlar ile bankalar arasında yapılan maaş ve özlük ödemelerine ilişkin promosyon sözleşmelerinde çalışanların aleyhine hükümler bulunması konusunda,
viii)
Vergi kayıp ve kaçakçılığı konusunda,
şikâyet başvuruları alınmıştır.
4.3.3. Orman, Su, Çevre ve Şehircilik
Toplumumuzun yeni tanıştığı alanlar olmakla birlikte, bu alandaki şikâyet başvurularının imar ve iskân işlemleri, yapı kooperatifleri, çevresel etki değerlendirme (ÇED)
raporları, kentsel dönüşüm, TOKİ konutlarının uygun şekilde teslim edilmemesi, çevre
kirliliği (hava, su ve ses kirliliği), doğal afetler sonucu oluşan zararların tazmini, orman
köylülerine ilişkin mevzuatın güncel olmaması ve 2B arazileri konularında yoğunlaştığı
belirlenmiştir.
Başvuruların değerlendirilmesinden Tablo-24’teki başlıkların öne çıktığı belirlenmiştir:
Tablo-24: Orman, su, çevre ve şehircilik alanındaki şikâyetlerin dağılımı
81
YILLIK RAPOR 2013
4.3.4. Enerji, Sanayi, Gümrük ve Ticaret
Her ne kadar bu alanda faaliyet gösterenler, kamu hukuku tüzel kişileri olmasa
da, Kanunumuz uyarınca kamu hizmeti yürüten özel hukuk tüzel kişileri hakkındaki
şikâyetlerin de Kurumumuz görev alanı içerisinde olmasından dolayı, bu alanlardaki
şikâyetler kabul edilmiştir.
Şikâyet alanlarında öne çıkan konular ise Tablo-25’teki gibidir:
Tablo-25: Enerji, sanayi, gümrük ve ticaret alanlarındaki şikâyetlerin dağılımı
Bu konulardaki şikâyetler çoğunlukla, dağıtım şirketlerinin (elektrik, doğalgaz) hizmetleri ile bunların denetimindeki boşluktan kaynaklanan sorunlar, kaçak elektrik kullanım bedellerinin kişilere haksız şekilde yansıtılması, elektrik, doğalgaz vs. fatura bedellerinin yüksek olması, lisanssız elektrik üretimindeki mevzuat eksikliği, tüketici hakem
heyeti karar alma sürelerinin uzunluğu, maden ruhsatlarının düzenlenmesi ve denetimi
ile gümrük işlemleri hakkındadır.
4.3.5. Ulaştırma, Basın ve İletişim
Kamu hizmetinin özel hukuk tüzel kişilerince yerine getirildiği bu alanda, tarife ve
faturalandırma konusunda yaşanan sorunlar, cep telefonun IMEI numarasının klonlanması, GSM operatörlerine ait baz istasyonlarının insanların sağlığını kötü yönde etkilemesi, OGS-HGS geçişlerindeki sorunlar, genel ahlâka aykırı reklam yayınları, yazılı ve
görsel yayın kuruluşlarının denetimi, yetki belgeleri (SRC, K1 vs.), hızlı tren istasyonu
için yer belirlenmesinde yaşanan sorunlar temel şikâyet konularını oluşturmaktadır.
Bu başlık altındaki şikâyetlerin konularına göre dağılımı ise Tablo-26’da gösterilmektedir:
82
YILLIK RAPOR 2013
Tablo-26: Ulaştırma, basın ve iletişim alanlarındaki şikâyetlerin dağılımı
4.3.6. Sağlık
Bu alanda gelen şikâyetlerin ise; sağlık çalışanlarının sorunları (özellikle doktor nöbetleri), başta bilgi edinme hakkı kapsamındakiler olmak üzere hasta hakları, sağlık çalışanlarının hasta ve yakınlarına yönelik tutum ve davranışları (cinsiyet, siyasi görüş gibi
sebeplerle yapılan ayrımcılık, nezaketsiz davranış vb.), hastanelerin hizmet kalitesi, tedavide yaşanan aksaklıklar, tıbbi kötü uygulamalar (malpraktis) konularında yoğunlaştığı
belirlenmiştir.
Konularına göre şikâyetlere ilişkin bilgiler ise Tablo-27’de gösterilmektedir:
Tablo-27: Sağlık alanındaki şikâyetlerin dağılımı
83
YILLIK RAPOR 2013
4.3.7. Eğitim-Öğretim, Gençlik ve Spor
Tablo-28: Eğitim-öğretim alanındaki şikâyetlerin dağılımı
Bu konudaki şikâyetlerde öğretmenlik mesleğinin icrası ve çeşitli sınav uygulamalarına yönelik sorunlar karşımıza çıkmaktadır. Spor ve gençlik konularında ise, spor federasyonları, gençlik çalışma ve projeleri konuları öne çıkmaktadır. Şikâyetlerin dağılımı
Tablo-28’de gösterilmektedir.
4.3.8. Bilim-Sanat, Kültür ve Turizm
Toplam 31 şikâyet başvurusunun alındığı bu alanda, başvuruların tabiat ve kültür
varlıklarının korunmasında yoğunlaştığı tespit edilmiştir.
Bu başlık altında alınan şikâyetlere ilişkin konu dağılımı Tablo-29’daki gibidir:
Tablo-29: Bilim, sanat, kültür ve turizm alanlarındaki şikâyetlerin dağılımı
84
YILLIK RAPOR 2013
4.3.9. Ailenin Korunması
Ailenin korunması başlığı altında aile bütünlüğünün korunması hakkında başvuruların öne çıktığı belirlenmiştir. Bu alandaki şikâyetlere ilişkin bilgiler ise Tablo-30’da
sunulmaktadır:
Tablo-30: Ailenin korunması hakkındaki şikâyetlerin dağılımı
4.3.10. Engelli Hakları
Engelli hakları ile ilgili şikâyetler, binek araçlarda katma değer vergisinden de muafiyet gibi mali haklara ilişkin taleplerle, Özürlü Memur Seçme Sınavı’nın (ÖMSS) her
yıl yapılması ve kadro talebi gibi atama konularıyla ilgilidir. Şikâyetlere ilişkin bilgiler ise
Tablo-31’de yer almaktadır.
Tablo-31: Engelli hakları ile ilgili şikâyetlerin dağılımı
85
YILLIK RAPOR 2013
Kurumumuz tarafından 24/12/2013
tarihinde gerçekleştirilen “Engelli Bireylerin İdarelerle Yaşadıkları Sorunların Çözümünde Yeni Bir Mekanizma: Kamu Denetçiliği Kurumu” başlıklı çalıştaya katılan
Sivil Toplum Kuruluşlarının temsilcileri
öncelikle, Birleşmiş Milletler Engellilerin
Haklarına İlişkin Sözleşmeye Ek İhtiyari
Protokolün onaylanmasını beklediklerini
ifade etmişlerdir.
gerektiği belirtilmiş, bu hususun devletin
istihdam politikalarında öncelikli olması
talep edilmiştir. Engellilere özel eğitim veren kurumlardaki az sayıdaki eğitimcinin
de bu konuda yetersiz olduğu; bu gruptaki eğitimcilerin sayısının artırılmasının
ve daha donanımlı olmalarının beklendiği
ifade edilmiştir.
Eğitim sistemindeki kavramlaştırmaların, müfredatın ve uygulamaların
değiştirilmesi ve geliştirilmesi: Engelli
vatandaşlarımız kendileri için daraltılmış
ders müfredatı uygulanmasının olumsuz
sonuçlar doğurduğunu, iş ararken zorlandıklarını belirtmişlerdir. Ayrıca müfredatta yer alan engelli bireyleri rencide
edici ifadelerin acilen düzeltilmesi talep
edilmektedir. Kimi okullarda yöneticilerin
engelli öğrencileri kaydetmekten imtina
ettikleri ya da aileyi uzaklaştırmaya varan
uygulamaları bulunduğu; bu tip uygulamaların engellenmesi gerektiği vurgulanmıştır.
Ayrıca, engelli vatandaşlarımızın “birey” olmalarından kaynaklanan eğitim,
sağlık gibi en temel haklarına ve diğer
kamu hizmetlerine erişmekte güçlük çektikleri belirtilmiş, bazı düzenlemelerle bu
sorunların biran evvel aşılabileceği ifade
edilmiştir.
Anılan çalıştayın sonuçları özetle aşağıda sunulmuştur:
Eğitimle İlgili Sorunlar
Eğitimle ilgili erişim sorunları: Eğitim alanındaki en önemli sorunların erişimle ilgili olduğunu ifade edilmiştir. Bunlar; eğitim alanlarına (mekânsal) erişim,
eğitim materyallerine erişim ve evrensel
standartlarda kaliteli eğitime erişim olarak
sıralanmaktadır.
ÖSYM tarafından gerçekleştirilen
sınavlarla ilgili sorunlar: Her sınavdan
önce engelli bireylerden rapor istenmesinin önüne geçilmesi gerektiği; bu sorunun “engelli veri tabanı” oluşturulmasıyla
çözülebileceği dile getirilmiştir. Ayrıca,
sınavlarda görevli okuyucuların eğitimli
olması, dijital sınav imkânları vb. hizmetlerin sunulması beklenmektedir. ÖSYM
sınav kılavuzlarındaki ayrımcı ifadelerin
İlk öğretimden üniversiteye eğitimcilerin engelli bireyler konusunda eğitimi: İlk ve orta öğretimdeki branş ve rehberlik öğretmenleri ile üniversitelerdeki
öğretim üyelerinin engelli bireyleri yetiştirebilmek amacıyla özel eğitim almaları
86
YILLIK RAPOR 2013
ve engelliler için bölüm kısıtlamalarının
kaldırılması beklenmektedir.
tındaki kişilerin bu kurumlardan mezun
edilmesi zorunluluğunun eğitimlerinin
yarım kalmasına sebebiyet verdiği belirtilmiştir.
Akademik eğitimde bölüm seçiminde engelli bireylere karşı ayrımcılık yapıldığı iddiası: Engelli bireylerin
üniversitelerde arzu ettikleri her bölüme
giremediği, ayrıca engellilerin akademik
kaynaklara ulaşmakta sıkıntılar yaşadığı
belirtilmiştir. Bu amaçla, her engel grubuna akademik eğitim verilebilmesi için
çalışmalar yapılmasının gerektiği ifade
edilmiştir.
Toplumun engelsiz bireyleri de kapsayacak şekilde engeller konusunda eğitilmesi: Engeli olmayan bireylerin engelli
bireylerle bir arada yaşamayı öğrenmesi
gerektiği; bu kapsamda, engelsiz bireylerin engelli bireyler hakkında en küçük
yaşlardan itibaren bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi gerektiği ifade edilmiştir.
Hizmet içi eğitim: Engelli bireylerin
kamu görevlerine atanmalarını müteakiben aldıkları hizmet içi eğitimlerin zayıf
olduğu, bu konuda engelli bireyler için
ayrı bir eğitim hazırlığı yapılmasının gerekliliği ve yöneticilerin engelli bireyler
hakkında daha bilinçli davranmalarının
beklendiği belirtilmiştir.
Engelli bireylerin ailelerine de eğitimler verilmesi: Başta anneler olmak
üzere ebeveynlerin ve ailelerin eğitilmesi
gerektiği belirtilmiştir.
Eğitsel tanımlamalardaki hataların
giderilmesi: Rehber danışmanlık merkezlerinde uygulama yapanların yeterliliğe
sahip kişiler olmadığı, kullanılan testlerin
günümüze uygun olmadığı ve dolayısıyla
engelli bireylere yanlış yönlendirmeler yapılabildiği belirtilmiştir. Normal ve üstün
zekâya sahip olan bireylerin zihinsel engellilerle birlikte yönlendirilebildikleri, en
başından eğitsel değerlendirmelerin doğru
yapılması gerektiği dile getirilmiştir.
Kaynaştırma eğitimleri için gerekli
altyapının oluşturulması: Kaynaştırılmış
eğitimin engelli bireylere uygun altyapı
sağlanıp dezavantajlarının giderildiği zaman mümkün olduğu dile getirilmiştir.
Aksi halde engelli bireylerin engelsiz bireylerle aynı şartlarda yarışmaları gerektiği belirtilmiştir.
Bütün engelliler için eğitim sisteminde engelin özelliğinin dikkate alınması: Engellilerin engel türüne göre farklı sorunları bulunmaktadır. Bu ayrımlar
gözetilerek engeli olan olmayan herkese
bütüncül ve eşit bir eğitim fırsatı sunul-
Özel eğitim ve özel rehabilitasyon
kurumlarındaki standardın yükseltilmesi: Özel eğitim kurumlarında verilen 8
saatlik eğitimin uluslararası standartların
gerisinde ve yetersiz kaldığı, 23 yaşın al-
87
YILLIK RAPOR 2013
malıdır. Bu amaçla, engellilerin ihtiyaç
duyduğu loop indüksiyon sistemi vb.
yazılım ve donanımların da başta eğitim
kurumları olmak tüm kamu idarelerine
kurulması beklenmektedir.
ğin kontrolü ile engelliliğin azaltılabileceği belirtilmiştir.
Sağlık mevzuatının hayata geçirilmesi: Hastanelerce engelli ve yaşlı vatandaşlara öncelik tanınması gerektiği
yönündeki mevzuatın uygulanması gerektiği ifade edilmiştir.
Sağlık Hizmetleri ile İlgili Sorunlar
Sağlık hizmetlerine erişim sorunları: Hastanelerdeki görüntüleme cihazlarının, tekerlekli sandalyelerin, tuvaletlerin, yatakların, ambulansların ve diğer
makine ve teçhizatın ortopedik engelliler için uygun olmadığı belirtilmiştir.
Ayrıca, sağlık hizmeti veren kurumların
engelli bireylerin sorunlarını anlatabilecekleri işaret dili tercümanı, ilaçlarla ilgili işaret dili videosu ya da görme
engelliler için kabartmalı hastane planı
vb. tertibatı ve personeli sağlaması talep
edilmiştir.
Bakanlıkların ortak kullandıkları
engelli veri tabanı olması: Rehabilitasyon belgesi için bile belgenin aslının istendiği, bunun yerine ortak veri tabanı
olması gerektiği belirtilmiştir.
Sağlık hizmeti verenlerin engelli
bireyler konusunda farkındalıklarının
artırılması: Yapacakları işlemler konusunda doktorların ve diğer sağlık personelinin engelli bireyleri aydınlatması
gerektiği, sağlık çalışanlara bunun eğitiminin verilmesinin gerektiği dile getirilmiştir.
Hastane raporlarına ilişkin sorunlar: Ortak kriterler olmadığı için
tanılamada sorunlar yaşandığı, değişik
hastanelerden alınan raporlarda farklı
engel yüzdelerinin yer alabildiği, raporların alınma süresinin 7-8 ay sürebildiği
ve bunun hak kaybına sebebiyet verdiği,
engellilik oranlarında uluslararası standartların dikkate alınması gerektiği belirtilmiştir.
Mali-Sosyal Haklar ile İstihdam ile
İlgili Sorunlar
Engelli bireyin sosyal bakım ile ilgili
hizmetlerde bireyin ailesi üzerinden değil kendisi üzerinden düzenleme yapılması, bunun bir “hak” olarak ele alınması talep edilmiştir.
İstihdam ile sosyal yardımların
uyumsuzluğu: Sosyal yardımların istihdamı destekleyecek şekilde tekrar düzenlenmesi arzu edilmektedir.
Önleyici tıbbın daha etkin kullanılması: Önleyici tıp vasıtasıyla engellerin bir kısmını ortadan kaldırmanın
mümkün olduğu, ana rahmindeki bebe-
Kamu kurumlarında engellilerin
88
YILLIK RAPOR 2013
araç ve gereçlerinin temininde yaşadıkları sorunlar: Engellilerin ihtiyaç duyduğu cihaz ve protezlerin katkı payı alınmaksızın verilmesi ve özel sektöre uygulanan
kontrollerin daha sıkı olması talep edilmiştir.
istihdamı: Mesleğe giren engelli bireyler
için uygun cihazların ve donanımların
sağlanması, A grubu kariyer meslekler ile
hâkimlik ve savcılığa engellilerin de atanabilmesi için gerekli düzenlemelerin yapılması, 4857 sayılı Kanun uyarınca kamu
kurumlarınca istihdamı zorunlu olan
engelli sayısının %3 (alt) sınırının kamu
kurumunda çalışan toplam kişi sayısına
göre değil, mesleklere göre belirlenmesi
talep edilmiştir.
Ağır engellilik: Ağır engelli olmayan
bireylerin refakatçilerine indirim uygulamasının yapılmamasının sorunlar yaşattığı, çözüm olarak sağlık raporunda
“refakatçiye ihtiyacı vardır” ibaresinin bulunabileceği önerilmiştir.
Engelli bireylerin mesleki eğitimlerindeki eksiklikler: İŞKUR ve Mesleki
Yeterlilik Kurumunun engelli bireyleri
engel türüne göre mesleklere doğru yönlendirme konusunda gerekli çalışmaları
yapması gerektiği; meslek eğitim uzmanlarının sayıca ve donanım olarak ihtiyacı
karşılamaktan uzak olduğu ifade edilmiştir. Bu amaçla akademisyenlerden destek
alınması önerilmiştir.
Erişim ile İlgili Sorunlar ve Engelli Bireylerin Toplumla Bütünleştirilmesi
(Çevrenin Engelli Bireyler İçin Uyumlaştırılması vb.)
Tüm kamu kurumlarında erişilebilirlik: Hak temelli evrensel tasarımın
olması, herkesin tüm kamu hizmetlerine
erişebilmesi için tedbirlerin alınması gerektiği belirtilmiştir.
Bakım ücretlerinin amacına uygun
kullanılması: Engelli bireye yapılan doğrudan transferlerin kişiyi istihdamdan
geri bırakması nedeniyle, bu transferlerin
engelli bireyi istihdama katacak şekilde
olması gerektiği belirtilmiştir.
Kamuda ve özelde ulaşılabilir ve erişilebilir kentlerin oluşturulması: Kentlerimizin sadece engelli bireylere göre değil
toplumun her kesimine göre ulaşılabilir ve
erişilebilir hale getirilmesi, özel işyerlerine ruhsat verilirken erişilebilirliğe dikkat edilmesi, ulaşım hizmetleri ve ulaşım
araçlarının erişilebilirliğe uygun hale getirilmesi talep edilmiştir.
Mevzuat değişiklikleri: Tüm kamu
kurumlarında görevde yükselme/unvan
alma konularında engelli bireyler için uygun düzenlemelerin yapılması gerektiği
belirtilmiştir.
Kültür sanattan yararlanma konusunda da engellerin kaldırılması: Kültür
sanat mekânlarının giriş çıkış, oturma yer-
Engellilerin ihtiyaç duydukları özel
89
YILLIK RAPOR 2013
lerinin vb. engelliler için uygun hale getirilmesi beklenmektedir.
Engelli bireylerin acil hatlara ulaşımı: Engelli bireylerin 112, 155 gibi acil hatlara
ulaşamadıkları, bu alanda öncelikle işitme ve konuşma engelli bireyler olmak üzere tüm
engel türleri için çözümler üretilmesi gerektiği ifade edilmiştir.
4.3.11. Kadın ve Çocuk
Kurumumuza bu konularla ilgili yapılan başvurular, beklenenin oldukça altında gerçekleşmiştir. Dikkat çeken konular ise, kadınlara sigortalılıklarının başlamasından önceki doğumları için de doğum borçlanması yapabilme hakkının verilmesine ilişkin mevzuat
değişikliği talepleri ve boşanmış ailelerde velayetin verildiği tarafın çocuğu göstermemesi
sonucu, icra yolu ile çocuğu görmenin tarafları maddi yönden fazla yıpratması sebebiyle,
çocuğu görme izninin icra kurumundan alınması gerektiği hakkındadır.
Bu alandaki şikâyetlere ilişkin bilgiler ise Tablo-32’de sunulmaktadır:
Tablo-32: Kadın ve çocuk hakları hakkındaki şikâyetlerin dağılımı
4.3.12. İnsan Hakları
İnsan hakları alanında toplam 263 başvuru yapılmıştır. Başvuruların, “düşünce, vicdan, inanç ve ibadet özgürlüğü” ile “yaşam hakkı, maddi ve manevi varlığın korunması
ve kötü muamele” konularında yoğunlaştığı belirlenmiştir.
Bu alandaki şikâyetlerin dağılımı Tablo-33’teki gibidir:
Tablo-33: İnsan hakları hakkındaki şikâyetlerin dağılımı
90
YILLIK RAPOR 2013
Ayrıca, 28 Şubat sürecinde kamu kurum ve kuruluşlarında çalışanlardan inancı gereği, yaşam tarzı ve ideolojik düşüncesi sebebiyle çalıştıkları kamu kurumlarından atıldıklarını iddia edenlerin geriye dönük olarak haklarının iade edilmesine, 12 Mart sürecinde
maruz kalınan işkence ve kötü muamele sebebiyle maddi ve manevi tazminat verilmesine, şikâyetçilerin bilgi edinme ve dilekçe haklarının ilgili kurumlarca ihlal edildiğine dair
başvurular mevcuttur.
Bu alanda toplumuzda da geniş yankı bulan kolluk kuvvetlerinin toplantı ve gösteri
yürüyüşü sırasında vatandaşlara orantısız güç kullanmasıyla ilgili şikâyetler de alınmıştır.
4.3.13. Adalet, Milli Savunma ve Güvenlik
Genel olarak ilk derece mahkemelerince verilen mahkûmiyet kararlarına ilişkin başvurular bulunmaktadır. Ayrıca, yüksek mahkemelerdeki temyiz incelemelerinin kısa sürede sonuçlandırılamadığına, ceza infaz kurumlarındaki mahkûmlara kötü muamelede
bulunulduğuna, bu kurumlardaki fiziksel şartların kötü olduğuna, ceza infaz kurumları
arasında nâkil taleplerinin olumsuz karşılandığına, vatandaşların almış oldukları avukatlık hizmetlerinin yerine getirilme şekline ilişkin başvurular yapılmaktadır.
Milli savunma ve güvenlik konularında ise, askerlik hizmetini yedek subay olarak
yapanların, görev süresi boyunca maaşlarından OYAK adına kesinti yapıldığına, bu süre
bittikten sonra ise kesilen aidatların iade edilmediğine, kesilen bu aidatların kendilerine
ödenmesine, Türk Silahlı Kuvvetlerinde görev yapmakta olan çeşitli rütbelerdeki askeri
personelin disiplinsizlik nedeniyle resen emekliliğe sevk edilerek askerlikle ilişkilerinin
kesildiğine, ayrıca radara yakalanan ve trafik cezası alan sürücülerin yaşadıkları mağduriyet ile trafik fahri müfettişlerinin işlemlerine ilişkin başvurular yapılmaktadır.
Başvurulara ilişkin bilgiler tabloda gösterilmektedir
Tablo-34: Adalet, milli savunma ve güvenlik konusundaki şikâyetlerin dağılımı
91
YILLIK RAPOR 2013
4.3.14. Mülteci ve Sığınmacı Hakları ile Nüfus ve Vatandaşlık
Mülteci ve sığınmacı haklarına ilişkin olarak henüz çok fazla başvuru alınmamış
olup, yapılan başvurular insan hakları alanında faaliyet gösteren sivil toplum kuruluşları
tarafından yabancılar adına yapılmıştır. Başvurularda öne çıkan hususlar, sığınma başvurusunun Türk makamlarınca usulüne uygun alınmadığı ve sığınmacının geri gönderme
merkezinde tutulduğu iddialarına ilişkindir.
Nüfus ve vatandaşlık konularında ise, kişilerin nüfus bilgilerinde yapılan hatalar sebebiyle yaşanılan mağduriyetlerin ilgili nüfus müdürlükleri tarafından giderilmediği yönünde başvurular bulunmaktadır.
Bu başlıktaki şikâyetlere ilişkin sayısal bilgiler ise aşağıdaki tabloda yer almaktadır:
Tablo-35: Mülteci ve sığınmacı hakları ile nüfus ve vatandaşlık konularındaki
şikâyetlerin dağılımı
4.3.15. Sosyal Hizmetler
Bu başlıktaki şikâyetler, 2022 sayılı “65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık Bağlanması Hakkında Kanun” kapsamında yapılan yardım
başvuruları, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı tarafından verilen yardımların zaman
zaman kesintiye uğratılması sebebiyle yaşanan mağduriyetler, 3294 sayılı “Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu” kapsamında ikamet ettikleri il/ilçede bulunan sosyal yardımlaşma ve dayanışma vakıflarına yardım alabilmek için müracaat eden kişilerin
taleplerinin söz konusu vakıflarca gerekli inceleme ve araştırma yapılmadan reddedilmesi, bazı şehit ve gazi yakınlarının mevzuat gereği yararlanmaları gereken imkânlardan
faydalanamamaları hakkındadır.
92
YILLIK RAPOR 2013
Tablo-36: Sosyal hizmetler konusundaki şikâyetlerin dağılımı
4.3.16. Kamu Personel Rejimi
Bu alanda, gerek personel alımı, atama, nakil, yer değiştirme ilgili konular, gerekse
kamu personelinin mali haklarına yönelik ek gösterge, makam, görev tazminatı ve diğer
mali haklar şikâyet konusu edilmektedir.
Şikâyet başvurularının kurumsal bazda incelenmesinden; 482 adet şikâyet sayısıyla
en çok şikâyetin Milli Eğitim Bakanlığı hakkında yapıldığı görülmektedir. Bu şikâyetlerin
yapıldığı alanların incelenmesinden 293’nün personel alımı, atama, nakil ve yer değiştirme, 59’unun ek gösterge, makam ve görev tazminatı ile diğer mali haklar, 42’sinin görevde yükselme ve unvan değişikliği alanlarında yapıldığı tespit edilmiştir.
Şikâyet sayısı bakımından ikinci sırada yer alan Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ile Devlet Personel Başkanlığına karşı yapılan 458 şikâyetin tamamının Kamu Personel
Rejimi alt başlığında toplandığı görülmektedir. Bu şikâyetlerin çoğunlukla yapıldığı alanların incelenmesinden 130’unun personel alımı, atama, nakil ve yer değiştirme 59’unun
ek gösterge, makam ve görev tazminatı ile diğer mali haklar, 29’unun kadro ve/veya pozisyonlar, 16’sının emeklilik işlemleri, kalanının ise diğer alt başlıklarda yapıldığı tespit
edilmiştir.
İçişleri Bakanlığı ile ilgili olarak yapılan 184 şikâyet başvurusunun 32’si Emniyet Genel Müdürlüğüne karşı yapılmıştır. Toplam 221 şikâyet başvurusunun 184’i kamu personel rejimi kapsamındadır. Yapılan şikâyetlerin 50’si personel alımı, atama, nakil ve yer
değiştirme, 29’i kamu personeline ilişkin diğer konulara yöneliktir.
Maliye Bakanlığına karşı yapılan 131 şikâyet başvurusunun yapıldığı alanların incelenmesinden 51’inin ek gösterge, makam ve görev tazminatı ile diğer mali haklara,
19’unun personel alımı, atama, nakil ve yer değiştirmeye yönelik olduğu anlaşılmıştır.
Başbakanlığa karşı yapılan 84 şikâyet başvurusunun 25’i personel alımı, atama, na-
93
YILLIK RAPOR 2013
kil ve yer değiştirme, 10’u ek gösterge, makam ve görev tazminatı ile diğer mali haklara
ilişkindir.
Adalet Bakanlığına karşı yapılan 82 şikâyet başvurusunun 39’unun personel alımı,
atama, nakil ve yer değiştirme, 11’inin ek gösterge, makam ve görev tazminatı ile diğer
mali haklara yönelik olduğu görülmüştür.
Tablo-37: Kamu personel rejimi konusundaki şikâyetlerin dağılımı
Yeni kurulan kurumumuzda ekonomik imkânlar, personel sayısı, teşkilatlanma ve
uzmanlaşma alanlarındaki birtakım sıkıntılar nedeniyle, kamu personel rejimindeki sorunların çözümü için sempozyumlar, seminerler, çalıştaylar vb. etkinlikler düzenlenememiş veya öneriler sunulamamıştır. Ancak, kamu personel rejimi alanındaki sorunların
çözümünde eşitlik, liyakat, kıdem, bölgeler arası denge vb. konuların dikkate alınması
gerektiği değerlendirilmektedir.
94
YILLIK RAPOR 2013
4.3.17. Mülkiyet Hakkı
Toplam 234 başvurunun alındığı bu alanda, şikâyetlerin taşınır ve taşınmaz mal mülkiyetinde yoğunlaştığı belirlenmiştir.
Bu başlıktaki şikâyetlere ilişkin bilgiler Tablo- 38’ de sunulmaktadır:
Tablo-38: Mülkiyet hakkı konusundaki şikâyetlerin dağılımı
4.3.18. Gıda, Tarım ve Hayvancılık
28 adet başvurunun alındığı bu alandaki şikâyetlerin “tarımsal kredi ve teşvikler” ile
“gıda üretimi, güvenliği ve güvenirliği” konularında toplandığı görülmektedir.
Tablo-39: Gıda, tarım ve hayvancılık konularındaki şikâyetlerin dağılımı
95
YILLIK RAPOR 2013
4.3.19. Diğer Konu ve Alanlar
Şahsi borç ilişkileri, özel firmaları şikâyet, vatandaşların birbirleri arasındaki uzlaşmazlıklar gibi diğer konu ve alanlarda da başvurular alınmıştır. Bunlara ilişkin bilgiler
iise Tablo- 40’ taki gibidir:
Tablo-40: Diğer konu ve alanlardaki şikâyetlerin dağılımı
4.3.20. Mahalli İdarelerce Yürütülen Hizmetler
6328 sayılı Kanun, mahalli idarelerce yürütülen hizmetlere ilişkin şikâyetlerin
29/03/2013 tarihinden itibaren alınmasını öngörmektedir. Kuruma bildiren şikâyetlere
ilişkin bilgiler ise aşağıda sunulmaktadır:
Tablo-41: Mahalli idarelerce yürütülen hizmetlere ilişkin şikâyetlerin dağılımı5.
96
YILLIK RAPOR 2013
5. UZLAŞMA YOLUYLA ÇÖZÜLEN ŞİKÅYETLER
Ombudsmanlık uygulaması, anlaşmazlıkların taraflar arasında uzlaşmayla bertaraf
edilmesi temeline dayanmaktadır. Dolayısıyla, şikâyetlerin bürokrasi ve kırtasiyeciliğe meydan vermeden telefonla veya yüz
yüze görüşmelerle çözülmesi, ön incelemeden sonra uyguladığımız bir pratiktir.
Böylece, birey ile idare arasında bir köprü olma gayretindeki Kurumumuz, yanlış anlaşılmalardan, bilgi eksikliğinden,
uygulamadaki gecikmelerden kaynaklan
şikâyetleri, kaynağında hızlı bir şekilde
çözüme kavuşturabilmektedir.
tarafından yapılan dere ıslah çalışmaları sırasında konutunun bitişiğinde açılan
ve 6 ay boyunca kapatılmayan çukurun
kapatılması talebiyle Kurumumuza başvurmuştur.Yapılan uzlaştırma çalışmaları
sonucunda söz konusu çukur ilgili idare
tarafından kapatılmış, şikâyetçinin talebi
ilgili idare tarafından yerine getirilmiştir.
5.2. Tedavinin hastaya yakın
yerde sürdürülmesi2
Şikâyetçinin
ortodonti
tedavisine ihtiyaç duyan oğlunun Konya Selçuk
Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesinde başlanan tedavisi devam ederken,
Kahramanmaraş’a
tayini
çıkmıştır.
Şikâyetçinin, Kahramanmaraş’ta diş hekimliği fakültesi bulunmaması nedeniyle
en yakın yer olan Gaziantep Üniversitesi
Diş Hekimliği Fakültesinde tedaviye devam edilmesini istemesine rağmen, Sosyal Güvenlik Kurumu ödemelerinde yaşanabilecek sorunlar gerekçe gösterilerek
talebinin yerine getirilmemesi üzerine
Kurumumuza başvurmuştur. Yapılan uzlaştırma girişimleri sonucunda, şikâyete
konu tedavinin Gaziantep Üniversitesi Diş
Hekimliği Fakültesinde devam edilmesi
sağlanmış ve bu kapsamda şikâyetçinin
talebi ilgili idare tarafından yerine getirilmiştir.
Diğer bir ifadeyle, uzlaşma yoluyla
şikâyetlerin çözülmesinin, iyi yönetim ilkelerinin bir yansıması olarak değerlendirilmesi uygun olacaktır. Bu sayede birey,
sahip olduğu bilgi edinme, dinlenilme,
savunma gibi haklarını kullanabilmekte;
idare ise makul sürede işlem tesis ederek
eşit, tarafsız, hesap verebilir ve şeffaf hale
gelmektedir.
Uzlaşma yoluyla çözüme kavuşturduğumuz şikâyetlerden bazılarına aşağıda
yer verilmiştir:
5.1. Yol çalışması esnasında açılan ve çevre için tehlike arz eden
sorunun giderilmesi1
Şikâyetçi, DSİ 22. Bölge Müdürlüğü
1
Karar No:01.2013/47
2
97
Karar No:01.01.2013/430
YILLIK RAPOR 2013
5.3. Deprem zararının tazmin
edilmesi3
5.5. Camiye uzun süre din görevlisi atanmaması5
Şikâyetçi, 2011 yılında Van ilinde
meydana gelen deprem nedeniyle konutunda oluşan hasarın tazmini talebinin
dikkate alınmadığı gerekçesiyle Van Valiliği hakkında şikâyette bulunmuştur. Van
Valiliği ile yapılan yazışmalar sonucunda,
şikâyete konu deprem hasar bedelinin Van
Valiliği tarafından şikâyetçinin hesabına
yatırılması sağlanmıştır.
İstanbul ili, Kadıköy ilçesinde ikamet
eden vatandaşlar tarafından, Söğütlüçeşme Camisine bir yıldır imam hatip atanmamış olması nedeniyle yapılan şikâyet
başvurusu üzerine Kurumumuzca yapılan
uzlaştırma girişimleri neticesinde Kadıköy
Müftülüğü tarafından söz konusu camiye
imam hatip ataması yapılmıştır.
5.6. Derslerin eşdeğerliklerinin
kabul edilmesi6
5.4. İdarenin vatandaşlara karşı
tutum ve davranışları4
Gaziantep Üniversitesi ElektrikElektronik Mühendisliği Bölümü öğrencileri olan 3 şikâyetçi, başvurularında, 2012-2013 eğitim öğretim yılı bahar
döneminde ERASMUS öğrenci değişim
programı kapsamında Danimarka Teknik
Üniversitesi’nde eğitim aldıklarını belirtmişlerdir. Başvurularında, ayrıca, eğitim
süresince anılan üniversiteden 2 öğrencinin 4 ders ve 30 kredi, 1 öğrencinin ise 3
ders ile 30 kredi almak suretiyle dönemlik ders yükünü tamamlayarak mezun olmaya hak kazandıklarını da ifade etmişlerdir. Şikâyet başvurucuları, Gaziantep
Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Elektrik-Elektronik Bölümü’nün ders saydırma taleplerini reddetmesi neticesinde, iki
öğrencinin mezun olamamasının ve bir
öğrencinin de eğitim süresinin 1 dönem
Şikâyetçinin, Esenyurt Tapu Müdürlüğünde yaşanan aksaklıklar ve çalışanların
tutum ve davranışlarına ilişkin başvurusu
üzerine yapılan yazışmalar sonucunda;
Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Başmüfettişliğince yerinde inceleme yapılması sağlanmıştır. Başmüfettişliğin gerçekleştirdiği inceleme sonucunda tanzim
edilen raporda; çeşitli idari tedbirlerin
alınması gerektiği sonucuna varıldığı, söz
konusu tedbirlerin uygulanması için talimat verildiği ifade edilmiş, şikâyetçi ile
yapılan şifahi görüşmede de bu husus teyit
edilmiştir.
3
4
Karar No: 01.2013/83
Karar No: 01.2013/560
5
6
98
Karar No: 01.2013/75
Karar No. 02.2013/497-498-499
YILLIK RAPOR 2013
uzamasının mağduriyete neden olduğunu
belirtmişlerdir.
Milli Savunma Bakanlığı, Kurumumuza gönderdiği cevabi e-posta mesajında, U.K.’nin durumunun yeniden tetkik
edildiğini ve borcunu ödeyebilmesini teminen kendisine ek süre verilmesine karar
verildiğini, ödeme belgesinin Yenimahalle
Askerlik Şubesi Başkanlığına ulaştırması
halinde, işlemlerinin dövizle askerlik hizmeti kapsamında sonuçlandırılacağını belirtmiştir.
İnceleme sürecinde Gaziantep Üniversitesi Rektörlüğü ve Mühendislik Fakültesi Dekanlığı ile ayrı ayrı görüşmeler
yapılmış, konunun uzlaşıyla çözümlenmesi tavsiye edilmiştir. Üniversite yetkilileri konuyu tetkik ederek Kurumumuza değerlendirmelerinin sonucu iletmiş
ve şikâyetçilerin mağduriyetlerinin giderileceğini beyan etmişlerdir. Böylece,
şikâyetçilerin aldıkları derslerin eşdeğerlikleri kabul edilerek şikâyet uzlaşı yoluyla
çözüme kavuşturulmuştur.
Bakanlık ayrıca, U.K’nin Askerlik Şubesince kendisine bildirilen miktar üzerinden ödeme yapmasına rağmen, yürürlükteki mevzuat kapsamında eksik borcu
varmış gibi işlem yapılmasında kendisine
atfedilecek bir kusuru bulunmadığını belirterek, mağduriyetinin önlenmesi için
eksik ödemesini tamamlamasını müteakip
işlemlerinin şikâyetçinin talep ettiği gibi
önceki mevzuat hükümlerine göre yürütüleceğini kaydetmiştir. Böylelikle, Kurumumuzun girişimiyle kısa bir süre içinde
uzlaşıyla şikâyet çözüme kavuşturulmuştur.
5.7. Bedelli askerlik ücretinin
eksik ödenmesi7
U.K.’nin annesi S.S., Kurumumuza
şikâyet başvurusunda bulunarak, oğlunun “eksik ödeme yaptığı öne sürülerek”
dövizle askerlik kapsamından haksız yere
çıkartıldığını, öte yandan eksik ödeme iddiasının idarenin hatasından kaynaklandığını, Milli Savunma Bakanlığına başvurdukları halde olumlu yanıt alamadıklarını
belirtmiştir. Şikâyetçi, ödemelerinin dövizli askerlik başvurusu yapıldığı zaman
yürürlükte olan mevzuat hükümleri çerçevesinde yeniden gözden geçirilmesini,
oğlunun tekrar kapsam içine alınması ve
adına terhis belgesi düzenlenmesini talep
etmiştir.
7
5.8. Yapılan sosyal yardımın
sürdürülmesi8
Şikâyetçi başvurusunda, 03/08/2007
tarihinden itibaren hükümlü olduğunu,
maddi durumu iyi olmadığından 2010
yılında Başbakanlık SHÇEK Genel Müdürlüğü tarafından oğluna bir yıl süreli
Karar No: 03.2013/255
8
99
Karar No: 03.2013/116
YILLIK RAPOR 2013
nakdi yardım yapıldığını, sonrasında ise
yardımın kesildiğini, bu sebeple oğluna
tekrar yardım yapılabilmesi için Denizli
Aile ve Sosyal Politikalar İl Müdürlüğüne
ve Baklan Kaymakamlığına başvuruda bulunduğunu, ancak başvuruları neticesinde
başvurularına cevap verilmediğini ve kendisine herhangi bir yardım yapılmadığını
da belirtmiştir.
Kurumumuzca yapılan inceleme neticesinde, Baklan Kaymakamlığından herhangi bir yardım talep edilmediği, diğer
taraftan Denizli Aile ve Sosyal Politikalar
İl Müdürlüğü tarafından şikâyetçinin oğluna yapılan nakdi yardımın 01/01/2011
tarihinden itibaren hiç ara verilmeden
devam ettiği, Aralık 2013 tarihine kadar devam edecek olan bu yardımın 5 ay
daha ödeneceği anlaşılmıştır. Kurumumuzca yapılan girişim neticesinde adı
geçen İl Müdürlüğü tarafından yardımın
süresinin sona ereceği tarih olan Aralık
2013’te ailenin başvurusu beklenmeksizin
şikâyetçinin durumunun yeniden değerlendirileceği belirtilmiş, şikâyet böylece
çözüme kavuşturulmuştur.
5.9. Bilgi edinme başvurusuna
idarenin cevap vermemesi9
Şikâyetçi, Kurumumuza başvurusunda, BİMER aracılığıyla Adalet Bakanlığı
Ceza ve Tevkif Evleri Genel Müdürlüğüne
9
Karar No: 03.2013/285
başvuruda bulunduğunu, ancak başvurusu ile ilgili olarak kendisine herhangi bir
bilgi verilmediğini belirtmektedir. Kurumumuz, anılan Genel Müdürlük’ten söz
konusu şikâyet başvurusu hakkında gerekli girişimlerde bulunmasını talep etmiştir. Sonrasında, şikâyetçinin BİMER
vasıtasıyla ilgili kuruma iletmiş olduğu
dilekçesinin adli ve idari yönden gereğinin yapılması için Adıyaman Cumhuriyet
Başsavcılığı’na gönderildiği, Adıyaman E
Tipi Kapalı Ceza İnfaz Kurumu Disiplin
Amirliği tarafından yapılan disiplin soruşturması sonucunda “Disiplin Cezası Verilmesine Yer Olmadığına dair Karar” verildiği, adli yönden ise soruşturmanın halen
devam ettiği ile ilgili şikâyetçiye gerekli
bilginin verildiği öğrenilmiştir.
5.10. İşten çıkış tarihinin düzeltilmesi10
Şikâyetçi, Kurumumuza başvurusunda SGK Adana İl Müdürlüğüne işten
çıkış tarihinin düzeltilmesi ve kendisine
bildirilmesi hakkında verdiği dilekçesine,
Müdürlük tarafından herhangi bir cevap
verilmediğini belirtmiştir. Bunun üzerine, Kurumumuz anılan il müdürlüğü ile
görüşmelerde bulunmuştur. Bu görüşmeler neticesinde, hizmete ilişkin gerekli
bilgilerin, ilgili işyeri tarafından SGK’ya
verildiği, sisteme 28/10/2008 olarak kay10
100
Karar No: 03.2013/328
YILLIK RAPOR 2013
dedilen işten çıkış tarihinin 16/01/2013
tarihi olarak düzeltildiği, ayrıca konunun
SGK Denetmeni tarafından da incelendiği ve şikâyetçiye gerekli bilginin verildiği
öğrenilmiştir.
5.11. Adli sicil kaydının silinmesi11
Şikâyetçi, adli sicil kaydının silinmesi
için Adli Sicil ve İstatistik Genel Müdürlüğüne başvuruda bulunmuş, fakat talebiyle ilgili herhangi bir işlem yapılmamıştır.
Kurumumuzca yapılan girişim sonucunda, şikâyetçiye ait kaydın 5352 sayılı Adli
Sicil Kanununun 9’uncu maddesi gereğince adli sicil kaydından çıkartılması ve aynı
Kanunun 10. maddesi gereğince istenildiğinde verilmek üzere arşiv kaydına alınması sağlanmıştır.
5.12. Trafik cezasının zamanında tebliğ edilmemesi12
Şikâyetçi, radar uygulaması sonucu
hız limiti ihlali cezası aldığını ve cezanın
kendisine zamanında tebliğ edilmemesinden dolayı indirim hakkını kaybettiğini
iddia etmiştir. Kurumumuzca yapılan girişim sonucunda, şikâyete konu işlemle ilgili olarak Isparta İl Emniyet Müdürlüğünce, idarenin hatasından dolayı meydana
gelen hak kaybının telafisi için gereğinin
yapıldığı öğrenilmiştir.
5.13. Fatura bilgisinin verilmemesi13
Şikâyetçi, Anadolu Yakası Elektrik
Dağıtım A.Ş (AYEDAŞ)’nin geçmişe yönelik fatura bilgisini kendisine vermemesi
üzerine şikâyette bulunmuştur. Kurumumuz girişimleriyle, AYEDAŞ’ın gerekli
bilgi ve belgeleri şikâyetçiye göndermesi
sağlanmıştır.
5.14. Bilirkişi raporunun mahkemeye gönderilmemesi14
Şikâyetçi başvurusunda, Antalya 2’nci
İdare Mahkemesinde görülmekte olan
dava dosyasının incelenmek üzere İstanbul Adli Tıp Kurumu Başkanlığına gönderildiği ve incelemenin uzun süredir devam
etmesi nedeniyle hak kaybına uğradığını
belirtmiştir. Kurumumuz, İstanbul Adli
Tıp Kurumu Başkanlığı ile irtibata geçerek
bilirkişi raporunun şikâyetçiye gönderilmesini sağlamıştır.
5.15. Sağlık raporunun iade
edilmemesi15
Şikâyetçi, 2010 yılında bedensel engelli olduğuna ilişkin hastaneden aldığı
sağlık kurulu raporunun aslını Gaziantep
İli Şahin bey Askerlik Şubesine verdiğini,
yapılan muayene sonucu “askerliğe elverişli değildir” raporu aldığını, ancak sağlık
Karar No: 03.2013/382
Karar No: 03.2013/71 ve Karar No: 03.2013/456
15
Karar No: 03.2013/234
13
Karar No: 03.2013/523
12
Karar No: 03.2013/3103
11
14
101
YILLIK RAPOR 2013
kurulu raporunun kendisine iadesi yönündeki talebinin askerlik şubesi tarafından reddedildiğini belirtmiştir.
Milli Savunma Bakanlığı ile yapılan
yazışma neticesinde, özürlü sağlık kurulu
raporunun aslının teslim tutanağı karşılığı
şikâyetçiye iade edilmesi sağlanmıştır.
5.16. Harcırah ödenmemesi16
Şikâyetçi, Kurumumuza başvurusunda, Türkiye Şeker Fabrikaları A.Ş. yetkililerinin talebiyle atama işlemleri esnasında
göç harcırahı istemeksizin naklinin yapılmasını kabul ettiğine dair noter onaylı
bir belge aldığını ve bu belgeye istinaden
kendisine harcırah ödenmeksizin atamasının gerçekleştirildiğini, Türkiye Şeker
Fabrikaları A.Ş. bünyesinde çalışan ve tayini harcırahız yapılan benzer durumdaki
başka bir şahsa ise İş Mahkemesi kararı
doğrultusunda harcırahının yasal faizi ile
birlikte ödendiğini belirtmiş ve kendisine
de harcırahın ödenmesini talep etmiştir.
Şikâyetçi ile Türkiye Şeker Fabrikaları
A.Ş Genel Müdürlüğü arasında Kurumumuz girişimiyle uzlaşma sağlanarak,
şikâyetçinin harcırahını alması sağlanmıştır.
5.17. İhtisas süresinin hizmet
puanına sayılmaması17
Toplam 5 yıl ihtisas yapmış olan
16
17
Karar No: 05.2013/655
Karar No: 05.2013/1038
şikâyetçinin ihtisas süresinin hizmet puanına sayılmaması ve bu nedenle atamalarda mağdur olması hakkında yaptığı
şikâyet başvurusunda idari başvuru yollarını tüketmediği görülmüştür. Ancak, şahsın mağduriyeti ve lehinde olan mevzuatın
açıklığı dikkate alınarak, şikâyetin uzlaşmayla çözülmesi yoluna gidilmiştir.
Kurumumuzca yapılan incelemeler ve
görüşmeler neticesinde, şikâyetçinin hizmet puanı durumuna ilişkin düzeltilmiş
döküm Sağlık Bakanlığından temin edilerek hizmet puanının düzeltilmesi sağlanmış ve şikâyetçi bu durum hakkında bilgilendirilmiştir.
5.18. Kıdem tazminatının ödenmemesi18
Şikâyetçi başvurusunda DSİ 15’nci
Bölge Müdürlüğü bünyesinde topoğraf
olarak görev yapmakta iken emekli olduğunu, daha önce memuriyette geçen toplam 4 yıl 6 aylık hizmetine ait kıdem tazminatı talebinin SGK tarafından uygun
bulunmasına rağmen, halen ödeme yapılmadığını belirtmiştir.
15’inci Bölge Müdürlüğü Personel
ve Eğitim Şube Müdürlüğü ile yapılan
görüşmede, konunun Genel Müdürlüğe
bildirildiği, anılan genel müdürlüğün ise
gerekli düzenlemeleri yapmak suretiyle
18
102
Karar No: 05.2013/805
YILLIK RAPOR 2013
şikâyetçinin talebini yerine getirdiği Kurumumuza bildirilmiştir.
sağlık güvencesine kavuşturulması sağlanmıştır.
5.19. Stajyerlik başvurusunun
reddi19
5.21. Öğrenim ve katkı kredisi
borcunun silinmesi21
Şikâyetçi, başvurusunda, 17 yaşındaki
oğlunun okul başarı durumunun yeterli
olmasına rağmen, düşük ortalamaya sahip
sınıf arkadaşlarının stajyerlik başvurusunu
kabul eden Türk Standartları Enstitüsünün
(TSE), oğlunun başvurusunu reddettiğini
belirtmiştir.
Şikâyetçi, üniversite öğrenimi esnasında Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar
Kurumundan öğrenim veya katkı kredisi
almadığı halde, sistemde borcunun görünmesi üzerine Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.
Kurumumuzca TSE İnsan Kaynakları
Daire Başkanlığı ile görüşülerek, stajyerlik
başvurusunun yeniden değerlendirilmesi
sağlanmıştır.Yedek kontenjandan ve stajdan vazgeçenlerden doğan boşluktan istifade ile şikâyetçinin oğlunun staja başlatılabileceği tarafımıza bildirilmiştir.
Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar
Kurumu Genel Müdürlüğü Bilgi Edinme Birimi ile yapılan görüşme neticesinde, şikâyete konu olan borcun sistemdeki
hatadan kaynaklandığı Yüksek Öğrenim
Kredi ve Yurtlar Kurumunca anlaşılmış
ve gerekli düzeltmelerin yapılması sağlanmıştır.
5.20. Ölüm aylığı bağlanana kadar sağlık giderlerinin ödenmemesi20
5.22. Haksız yere kredi dosya
masrafı tahsil edilmesi22
Eşi vefat eden şikâyetçi, başvurusunda
eşinin vefatından ölüm aylığının bağlandığı tarihe kadar geçen süre zarfında sağlık
giderlerinin SGK tarafından karşılanmadığını belirtmektedir.
Ankara Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü ile yapılan görüşme üzerine, SGK tarafından ilgiliye ölüm aylığı bağlanması ve
19
20
Karar No: 05.2013/1039
Karar No: 04.2013/647
Şikâyetçi, Türkiye Vakıflar Bankası
A.Ş.’nin kullandırdığı kredi ile ilgili olarak dosya masrafı tahsil etmesi üzerine
Kurumumuza şikâyet başvurusu yapmıştır.
İdari başvuru yollarının tüketilmeden Kurumumuza başvuruda bulunulduğu tespit edilen olayda, ilgili idareye Gönderme Kararı alınmış, idarenin
21
22
103
Karar No: 05.2013/174
Karar No: 04.2013/439
YILLIK RAPOR 2013
şikâyetçiden tahsil ettiği dosya masrafının ödenmesi böylece sağlanmıştır.
5.23. Resen takdir edilen matrah üzerinden alınan verginin
düzeltilmesi23
Aydın-Efeler Vergi Dairesi Müdürlüğü Takdir Komisyonu tarafından resen
takdir edilen matrah üzerinden alınan vergi ve cezaya ilişkin olarak Kurumumuza
şikâyet başvurusu yapılmıştır.
Aydın Vergi Dairesi Başkanlığından
alınan bilgi ve belgelerin incelenmesiyle, şikâyetçinin kirada oturduğu zamanın
doğru bir şekilde tespit edilmesi sağlanmış, Kurumumuz girişimiyle idare hatalı
değerlendirmede bulunduğunu kabul etmiş ve yanlış yapılan tarhiyatın düzeltilmesi sağlanmıştır.
5.24.Emekli maaşının hatalı
hesaplanması24
SGK tarafından ilgilinin emekli maaşının hatalı hesaplanması konusunda
şikâyet başvurusu yapılmıştır.
23
24
Karar No: 04.2013/964
Karar No: 04.2013/975
İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü ile yapılan görüşme neticesinde,
şikâyetçinin emekli maaşının yeniden
hesaplanarak hatanın düzeltilmesi ve
15/12/1994-16/05/2013 tarihleri arasındaki farkın kendisine ödenmesi sağlanmıştır.
5.25. Konferansa katılım bedelinin ödenmesi hakkında Kuruma yapılan İngilizce başvuru25
Şikâyetçi, yabancı dilde yaptığı başvurusunda, Kamu Gözetimi, Muhasebe
ve Denetim Standartları Kurumu temsilcilerince katılım sağlanan konferans bedelinin ödenmediği ve taleplerinin idare
tarafından dikkate alınmadığı iddiasında
bulunmuştur. İdareden alınan cevap üzerine şikâyetçi ile kurulan irtibat neticesinde, konferansa katılmadan önce ödenmiş
olan hizmet bedelinin şikâyetçinin muhasebe kayıtlarından kaynaklanan sorun
nedeniyle tespit edilemediği anlaşılmıştır.
Şikâyetçinin kayıtlarını düzeltmesi ve ödemeye ilişkin herhangi bir talebinin bulunmadığını Kurumumuza bildirmesi neticesinde şikâyet uzlaşmayla çözülmüştür.
25
104
04.10.2013 tarihli ve 5664 sayılı yazı
YILLIK RAPOR 2013
6. TAVSİYE VE RET KARARLARI
66.1. Tavsiye Kararı Örnekleri
Kamulaştırma Kanunu ile Yargıtay
içtihatları çerçevesinde belirlenecek
tazminat miktarının şikâyetçiye ödenmesi hususlarında Karayolları Genel
Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.1. Şahıs arazisine kamulaştırmasız el atma26
Şikâyetçi, tapulu arazisinden bölünmüş yolun geçtiğini, müteahhit firmanın
kamulaştırma işlemi yapılmadan, arazisindeki hasadın kaldırılması beklenmeksizin
çalışmalara başladığını ve bir sonraki yıl da
aynı alanda ekim yapamadığı için zarara
uğradığını belirtmiştir.
Yapılan inceleme neticesinde;
- İdarelerin taraf oldukları uyuşmazlıklarda, tarafların hak ve menfaatlerini
dengeli olarak değerlendirerek, adil ve
hakkaniyete uygun olarak çözmesine
ilişkin 659 Sayılı “Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri ve Özel Bütçeli İdarelerde Hukuk Hizmetlerinin
Yürütülmesine İlişkin Kanun Hükmünde Kararname’nin” adli uyuşmazlıklarda sulhu düzenleyen “İdarelerin
adli yargıda dava açmadan veya icra
takibine başlamadan önce karşı tarafı sulha davet etmesi” hükmü gereği,
şikâyetçi ile uzlaşma yoluna gidilmesi,
-
Uzlaşmaya varılamıyorsa, kamulaştırma işlemlerinin en kısa sürede tamamlanması, ayrıca 2942 sayılı
26
2013/18 no’lu Tavsiye Kararı
6.1.2. Kişisel verilerin gizliliğinin
sağlanması koşuluyla sosyal inceleme raporlarının verilmesi27
Şikâyetçi hakkında sağlık kurulu raporu düzenlenmesi, personeli olduğu idare tarafından Bakırköy Prof. Dr. Mazhar
Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları
Eğitim ve Araştırma Hastanesinden talep
edilmiştir. Şikâyetçinin, raporun düzenlenmesi amacıyla hakkında yapılmış sosyal
inceleme tetkiklerinin kendisine verilmesi
istemiyle hastaneye yaptığı başvurusu ise
reddedilmiştir. Şikâyetçi, kendisine verilen ret cevabının bilgi edinme hakkını ihlal
ettiği gerekçesiyle hukuka aykırı olduğunu
iddia etmiş, sosyal inceleme tetkiklerinin
bir örneğinin kendisine verilmesi talebiyle
Kurumumuza şikâyet başvurusunda bulunmuştur.
Kurumumuzca yapılan değerlendirme sonucunda, Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesine;
27
105
YILLIK RAPOR 2013
şikâyetçiye bilgi edinme hakkı kapsamında talep etmiş olduğu sosyal inceleme tetkiklerini vermesi, ancak vereceği bu tetkiklerde, görüşmede bulunulan kişilerin
gizliliğinin korunması için, bu kişilerin
kimliğinin belirlenmesine imkân verecek
her türlü bilgilerin (adı, soyadı, unvan vb.)
saklı tutulması önerisinde bulunulmuştur.
Ayrıca, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu ve Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman
Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim
ve Araştırma Hastanesine, kararlarının,
hukuki dayanağına işaret edecek şekilde
gerekçeli, açık ve anlaşılır şekilde olması
hususlarında tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.3. Hasar tespit tutanağının ilgili idare tarafından eksiksiz hazırlanmaması28
Şikâyetçi, etkili yağışlar sonucu eşyalarında oluşan hasar nedeniyle İLKSAN’dan
Doğal Afet Yardımı talebinde bulunmuştur.
İLKSAN, şikâyetçiden, şikâyete konu olayın
meydana geldiği tarihte yürürlükte olan
Aidat ve Sosyal Yardım Yönetmeliği’nin
8’inci maddesinde belirtilen evraklardan
olan ve Edremit Kaymakamlığınca hazırlanan hasar tespit raporunun, hasar oranlarını belirtir şekilde yeniden düzenlenerek
İLKSAN Genel Müdürlüğüne gönderilmesini talep etmiştir.
Yapılan değerlendirme sonucu kamu
görevlilerinin, bireyin mevzuata uygun
28
talebinin önündeki bürokratik engelleri
kaldırarak talebi zamanında ve en uygun
şekilde gerçekleştirme görevleri çerçevesinde, hiyerarşik en üst mülki amir olan
Edremit Kaymakamlığının hasarı tespit
etmek üzere bir komisyon oluşturup, zarar gören ev eşyası bedelleri ile ilgili zarar
oranlarını belirleyerek, bu oranları içerir
bir hasar tespit tutanağı hazırlaması ve
hazırladığı tutanağı ivedi olarak İLKSAN
Genel Müdürlüğüne iletmesi önerisinde
bulunulmuştur.
Ayrıca, hakların elde edilmesini kolaylaştıran devlet olma ilkesi gereği, kamu
kurum ve kuruluşlarının hatalı davranmalarından kaynaklanan bir eksikliğin kırtasiyeciliğe neden olduğu olayda, İLKSAN
Genel Müdürlüğünün ivedilikle ilgili mülki amirlerle temasa geçerek şikâyetçinin
başvurusunun
değerlendirilmemesine
sebep olan bu eksikliğin giderilmesi hususlarında Edremit Kaymakamlığına ve
İLKSAN Genel Müdürlüğüne tavsiyede
bulunulmuştur.
6.1.4.İmar planındaki arazi
tahsislerinin değiştirilmesi29
Şikâyetçiler, imar planında kültürel tesis alanı olarak belirlenen bölgenin, site sakinlerinin bir kısmının isteği hilafına Toplu
Konut İdaresi Başkanlığı tarafından dini
tesis alanı olarak değiştirilmesi üzerine Kurumumuza başvuruda bulunmuşlardır.
29
106
YILLIK RAPOR 2013
Yapılan inceleme neticesinde, bölgeye
ilişkin 1/5000 ölçekli nazım imar planının
yapılarak 1/1000 ölçekli uygulama imar
planının da buna uygun olarak hazırlanması, bahse konu uygulama imar planı
hazırlanırken Plan Yapımına Ait Esaslara
Dair Yönetmeliğin ilgili maddelerine uygun olarak şikâyete konu alan veya bölge
içerisinde kültür alanı olarak eş değer yeni
bir alanın ayrılması önerisinde bulunulmuştur.
Ayrıca, 644 sayılı Çevre ve Şehircilik
Bakanlığının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin
2’nci maddesinin (ğ) bendi hükümlerine
uygun şekilde imar planı değişikliklerinin
yapılması konusunda Çevre ve Şehircilik
Bakanlığı ile Toplu Konut İdaresi Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.5. Çevirme kanalı çevresinde yeterli önlemin alınmamasının sebep olduğu zararın tazmini30
Şikâyetçi, başvurusunda her iki tarafında da tarlası bulunan çevirme kanalı
çevresinde, erozyon ve su taşkınlarına ilişkin gerekli ve yeterli önlemlerin alınmadığını belirtmektedir.
Yapılan
inceleme
neticesinde,
şikâyetçinin konu hakkında müteaddit
başvurularına rağmen şikâyet edilen ida30
relerce yerinde herhangi bir inceleme
yapılmamış olmasının iyi yönetim ilkeleriyle bağdaşmadığı ve idarenin kendisine
yapılan başvurularda kendisinin sorumluluğunda olan iş ve eylemler hakkında
ivedilikle ve bürokrasiye yol açmayacak
şekilde işlem yapması gerektiği belirlenmiştir. Şikâyete konu olayda zararın var
olup olmadığı, varsa bu zararın neden
kaynaklandığı ve şikâyetçinin zararının ne
miktarda olduğu konusunda yerinde bir
denetim yapılması, zararların tespiti halinde, idarelerin taraf oldukları uyuşmazlıkların, tarafların hak ve menfaatlerinin
dengeli olarak değerlendirilerek, adil ve
hakkaniyete uygun olarak çözümlenmesine ilişkin 659 Sayılı ‘Genel Bütçe Kapsamındaki Kamu İdareleri ve Özel Bütçeli
İdarelerde Hukuk Hizmetlerinin Yürütülmesine İlişkin Kanun Hükmünde Kararnamenin’ idari uyuşmazlıklarda sulhu düzenleyen 12’inci maddesi gereği şikâyetçi
ile uzlaşma yoluna gidilerek bir Hukuk
Komisyonu oluşturulması ve bu komisyonun gereken önlemler ile tazminat miktarını belirlemesi konusunda, Enerji ve Tabi
Kaynaklar Bakanlığı ile Devlet Su İşleri
Genel Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.6.Sınav tarihlerinin çakışması31
Şikâyetçi, Öğrenci Seçme ve Yerleştir31
107
YILLIK RAPOR 2013
me Merkezi’nin (ÖSYM) 21/07/2013 tarihinde saat 9.30’da yapacağını açıkladığı ve
27/05-05/06/2013 tarihleri arasında başvurularını aldığı Dikey Geçiş Sınavı (DGS)
ile sınav başvurularının sona ermesinden
sonra bu sınavla aynı tarihte yapacağını
açıkladığı ve başvurularını 10-17/06/2013
tarihleri arasında aldığı Mühendislik Tamamlama Sınavının tarihlerinin çakışması nedeniyle oluşan mağduriyeti hakkında
Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.
- İki sınava da girmek isteyen şikâyetçi
için öncelikli olarak fırsat eşitliği ihlali olduğu,
-Genel olarak değerlendirildiğinde
şikâyetçinin eğitim hakkının ihlalinin
de söz konusu olduğu,
- İki sınavın başvuru sürelerinin birbirini takip etmesi, hatta Mühendislik
Tamamlama Sınavı’nın DGS başvuru
süresinin bitiminden (05/06/2013)
sonra duyurulması nedeniyle kişilerin iki sınav arasında mecburen tercih
yapmak zorunda kalmasının hakkaniyete uygun olmadığı değerlendirilmiştir.
rihlerde yapılması işleminin düzeltilmesi
yahut iki sınava da girmeye hak kazanmış
adayların giremeyecekleri sınavlara eşdeğerli yeni bir işlemin tesisi hususunda
ÖSYM Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.7. İdare tarafından onaylanan
eğitsel filmin kişinin rızası dışında üçüncü kişilere verilmesi32
Şikâyetçi, hazırladığı üç boyutlu eğitsel filmi 2012-2013 öğretim yılı ikinci döneminde okullarda sergilenmesinin Aydın
İl Milli Eğitim Müdürlüğünün onaylaması
sonrasında filmin kendi izni ve bilgisi olmadan rakibi olan korsan kişilere imza
karşılığı elden verildiği iddiasıyla uğradığı
maddi ve manevi zararların tazminini ve
kendisinden özür dilenmesini talep etmiştir.
-Şikâyetçi adına düzenlenen onayı,
şikâyetçinin bilgisi dışındaki şahıslara
vermesiyle hatalı davrandığını kabul
etmesi,
- Kamu hizmetinin gereği gibi yürütülmesini sağlamak amacı ile kanun,
tüzük ve yönetmeliklerde belirtilen
esaslara uymayan, görevlerini iyi ve
doğru biçimde yürütmeyen ve görevlerini dikkat ve itina ile yerine getirmeyen kamu görevlileri hakkında,
Yükseköğretim Genel Kurulunun sınavlarla ilgili kararlarında ve bu sınav
kararlarının uygulayıcısı olan ÖSYM Başkanlığının tavrında hukuka uyarlılık bulunmadığı kanaatine varılmıştır.
Sonuç olarak her iki sınavın aynı ta-
32
108
YILLIK RAPOR 2013
durumun niteliğine ve ağırlık derecesine göre 657 sayılı Devlet Memurları
Kanunu’nun 125’inci maddesinde yer
alan disiplin hükümlerinin uygulanması,
- Şikâyetçi ile idare arasında ilgili mevzuat çerçevesinde uzlaşmaya varılmasıyla şikâyet edenin maddi zararlarının giderilmesi konusunda Aydın İl
Müdürlüğüne,
- İdareyi hatalı işleme sevk eden kişi
veya kişiler hakkında gerekli incelemelerin yapılması konusunda ise Aydın Valiliği’ne tavsiyesinde bulunulmuştur.
6.1.8.1 Mayıs olaylarında kolluğun orantısız güç kullanımı
ve idari makamların beyanı ile
çocuğun mağduriyeti33
Şikâyet başvuruları, 1 Mayıs günü İstanbul Taksim Meydanı’nda, D.A.’nın (17
yaş) 1 Mayıs gösterileri sırasında emniyet
güçlerinin orantısız güç kullanımı sonucunda polisin attığı gaz bombası kartuşuyla başından ağır yaralandığı, olay sonucunda D.A.’nın kafatasının kırıldığı, D.A.’nın
1 Mayıs günü maruz kaldığı işkence, kötü
muamele, yaşama kast ve şiddet ile olayın
ertesi günü Vali’nin yaptığı basın açıklaması sonucu Türkiye’nin taraf olduğu BM
Çocuk Hakları Sözleşmesi, AİHS ve 5395
sayılı Çocuk Koruma Kanunu’na göre ço33
109
cuk olan D.A.’nın haklarının ihlal edildiği
gerekçesiyle yapılmıştır.
Şikâyetçiler, yaşanan hak ihlallerinde Vali’nin ve emrindeki polislerinin kusurlarının tespit edilmesini, ihlallerin bir
daha yaşanmaması için eğitim ve denetim
önlemlerinin alınmasını, Vali’nin tüm kamuoyu önünde D.A. ve ailesinden özür
dilemesini, polisin orantısız güç kullanmasına ilişkin mevzuatta, orantılı güç kullanımı ve biber gazının hangi koşullarda
ve ne orada kullanılabileceğine dair açık,
net, öngörülebilir yasal düzenleme yapılamasını talep etmişlerdir.
Yapılan inceleme neticesinde,
1.Türk Hukukunda, usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmaların öncelikle ve doğrudan uygulanmasını öngören Anayasamızın
90’ıncı maddesi uyarınca AİHS’nin iç
hukukta kanun hükmünde olduğu;
2.AİHM kararlarının sadece kararın
kendisine karşı verilmiş olan devletler bakımından sonuçlar doğurmayıp,
AİHM’nin ihlal kararına konu olan
benzer sorunun var olduğu devletler
açısından da söz konusu sorunu yasama ya da içtihat yolu ile ortadan kaldırma yükümlülüğü olduğu dikkate
alındığında;
i. Ombudsmanlık Kurumlarının, genel
olarak kamunun ve bu bağlamda bireyin de haklarını koruma adına yüksek
YILLIK RAPOR 2013
mahkemeler ve AİHM uygulamalarını
takip etme,
ii.Türkiye aleyhine verilen ihlal kararlarının, mahiyetine göre kamu kurum
ve kuruluşlarınca AİHS’ye aykırılık
taşıyan hususların tekrarını önlemeye
yardımcı olma,
iii. Bu doğrultuda, ihlallerin tekrarının önlenmesi için mevzuatın değiştirilmesini, iyileştirilmesini ve AİHS ile
uyumlu hale getirilmesini isteme,
3. Ayrıca, BM Genel Kurulunun
20/12/1993 tarihli ve sayılı kararıyla
kabul edilen, 30/09/1997’de Avrupa Konseyi tarafından üye devletlere
tavsiye edilen, insan haklarının korunmasından sorumlu ulusal kamu
kuruluşlarının statü ve fonksiyonlarını düzenleyen Paris İlkeleri uyarınca
Ombudsmanlık Kurumlarının;
i. İnsan haklarının geliştirilmesi ve korunmasına ilişkin konularda görüş
bildirme,
liği, Anadolu Ajansı Genel Müdürlüğü,
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu, İstanbul
İl Emniyet Müdürlüğü, Ankara Cumhuriyet Başsavcılığı, İstanbul Cumhuriyet Başsavcılığı, TRT Genel Müdürlüğü ve İçişleri Bakanlığından bilgi, belge, ses, görüntü
kayıtları talep edilmiş ve bilirkişilerce incelenmesi sağlanmıştır.
Ayrıca, yaşı küçük D.A.’nın yasal temsilcileri ve vekilleri şikâyet konusu olaylarla ilgili olarak Kurumumuz nezdinde herhangi bir şikâyette bulunmamıştır. Ancak,
iddia edilen olayların aydınlatılması bakımından Kurumumuz tarafından görevlendirilen uzmanlar tarafından İstanbul’da
D.A. ve yasal temsilcileri ile görüşmede
bulunmuş, D.A.’nın iddia edilen olaylara
ilişkin beyanları alınmıştır.
Yapılan inceleme ve görüşmeler neticesinde aşağıdaki konularda tavsiye bulunulmuştur:
1)
İnsan
Hakları
Evrensel
Beyannamesi’nin 5’inci, Avrupa İnsan
Hakları Sözleş-mesi’nin 3’üncü, Çocuk Hakları Sözleş-mesi’nin 37’inci,
Medeni ve Siyasi Haklar Sözleşmesinin 7’inci, İşkence ve Diğer Zalimane,
Gayriinsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme’nin
2’inci, Anayasamızın 5, 12, 13, 14, 15,
26, 34, 41, 54/2’inci maddelerine ve
Çocuk Koruma Kanunu’nun 4’üncü
maddesine aykırı olarak gerçekleşti-
ii.Yürürlükteki mevzuatın ve uygulamaların insan haklarına ilişkin uluslararası belgeler ve mekanizmalarla
uyumlu hale getirilmesi ve hayata geçirilmesi için idari önlemlerin alınmasını veya değiştirilmesini tavsiye etme,
görevi olduğu göz önünde tutularak
insan haklarıyla ilgili olan şikâyetin
kabul edilmesine karar verilmiştir.
Konu ile ilgili olarak, İstanbul Vali-
110
YILLIK RAPOR 2013
rilen orantısız kolluk müdahalesinde
atılan biber gazı kartuşunun isabet etmesi sonucu yaşı küçük D.A.’nın yaralanmasında hatalı davranıldığının
kabul edilmesi,
2)Kolluk görevlilerinin Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler
temelinde bireylerin hak ve özgürlüklerine saygılı, hoşgörülü olarak yetiştirilmeleri için insan hakları alanındaki
uluslararası mevzuat ve uygulamalar
hakkında uzun süreli ve meslek hayatları boyunca sürekli eğitime tabi
tutulmaları yönündeki çalışmaların
daha da geliştirilmesi,
3)Toplumsal olaylar esnasında kolluk
görevlilerinin, bireylerin uluslararası
sözleşmelerce de garanti altına alınan hak ve özgürlüklerine halel getirmeksizin ancak zaruri olduğunda
kademeli ve orantılı olarak güç kullanmalarını teminen, kontrol, gözetim ve denetimlerinin etkin bir şekilde yapılması, hatalı davranan kolluk
görevlilerinin tespit edilmesi ve hesap
verebilirliklerini sağlayacak bir izleme
mekanizmasının oluşturulması ile ilgili yürütülen yasa çalışmasının ivedilikle tamamlanması,
4)Toplumsal olaylar esnasında güç kullanımının gerekli, makul ve orantılı
olup olmadığının öngörülebilir, açık
ve şeffaf bir şekilde tespit edilerek, ha-
111
talı davranan kolluk görevlileri hakkında süratli, etkin bir inceleme ve
soruşturma için süreci uzatan veya tıkayan işlemlerin kısaltılması veya kaldırılması yönünde gerekli tedbirlerin
alınması,
5)İstanbul Valisi’nin 02/05/2013 günü
D.A. hakkında yaptığı basın açıklamasında AİHS’nin 6’ıncı, Medeni ve
Siyasi Haklar Sözleşmesinin 14’üncü,
Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin 16’ınci,
Anayasamızın
38/4’üncü,
Basın
Kanunu’nun 21’inci maddeleri ile düzenlenen masumiyet karinesi, kimliğin açıklanmaması ve hiçbir çocuğun
onur ve itibarına haksız olarak saldırıda bulunulamayacağı ilkelerine aykırı
hareket ederek hatalı davrandığını kabul etmesi,
hususlarında İçişleri Bakanlığına ve
İstanbul Valiliğine tavsiyede bulunulmasına,
6)Şikâyetçiler İstanbul Valisinin kamuoyu önünde D.A. ve ailesinden özür
dilemesi yönünde tavsiyede bulunulmasını talep etmişlerse de; “özür
dileme”nin olayın tarafları olan kişiler arasında manevi tatmin sağlamaya
yönelik olduğu, ancak D.A. ve yasal
temsilcilerinin Kurumumuz nezdinde
bir şikâyet ve taleplerinin bulunmadığı, aynı zamanda İstanbul Valisinin
01/05/2013 günü yaptığı basın açık-
YILLIK RAPOR 2013
lamasında yaşanan olaylar nedeniyle
tüm İstanbul halkından özür dilediği,
D.A. ve vekilinin uzlaşma istemedikleri hususları dikkate alınarak “özür
dilenmesi” yönündeki talep yerinde
görülmediğinden;
Üniversitenin örgün eğitimde yapmaya devam ettiği bütünleme sınavının açıköğretim öğrencileri için düzenlenmemesinin 06/11/1982 tarih
ve 17860 sayılı Açık Yükseköğretim
Yönetmeliği’nin 7’inci ve 13’üncü
maddeleri çerçevesinde hukuka ve
18/01/2013 tarih ve 28532 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan Anadolu Üniversitesi Ön Lisans ve Lisans EğitimÖğretim ve Sınav Yönetmeliği’nin
“Sınavlar ve Değerlendirme” başlıklı
17’inci maddesi çerçevesinde yükseköğretimde fırsat eşitliğine aykırılık
teşkil ettiği tespit edilmiştir.
Bu yönde karar verilmesine yer olmadığına karar verilmiştir.
6.1.9. Bütünleme sınav hakkının
yeniden tanınması34
Şikâyetçiler, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesinde daha önceki yıllarda
verilmiş olan ancak 2012-2013 eğitim-öğretim yılı itibarıyla kaldırılan bütünleme
sınav hakkının yeniden tanınması ile bütünleme sınavının kaldırılması nedeniyle
oluşan hak kayıplarının ve mağduriyetlerinin giderilmesini Kurumumuzdan talep
etmişlerdir.
- İdarenin uygulamaları açısından,
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim
Sistemine Göre Öğretim Yapan Fakültelerin Batı Avrupa Programları
Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nden
sonraki yönetmeliklerde bütünleme
sınavına ilişkin hüküm bulunmamasına rağmen bütünleme sınavı uygulamasının 2012-2013 eğitim-öğretim yılına kadar devam ettiği, ancak
2012-2013 eğitim-öğretim yılında
bütünleme sınav hakkının Üniversite
tarafından açık öğretim öğrencilerine
verilmediği belirlenmiştir. Anadolu
Üniversitesinin 2009 ve 2011 tarihlerindeki yönetmelik hükümlerinde bütünleme sınavı olmamasına rağmen
açıköğretim öğrencilerine bütünleme
hakkını tanımış olmasının 2012-2013
Yapılan
incelemelerde
Anadolu
Üniver-sitesi’nin 2012-2013 yılı için bütünleme sınavının kaldırılmasını talebinin, iş yükü, yoğunluğu ve zaman kısıtı
nedenleriyle YÖK Başkanlığınca alınan
Senato Kararı ile uygun bulunduğu belirlenmiştir.
Yapılan inceleme sonucunda ise aşağıdaki değerlendirmelerde bulunulmuştur:
- İdarenin
34
düzenlemeleri
açısından,
112
YILLIK RAPOR 2013
eğitim-öğretim yılındaki uygulamasına aykırılık teşkil ettiği ve kendi içinde çelişki oluşturduğu tespit edilmiştir.
- AİHM kararları açısından, “Eğitim
ve öğrenim hakkı ve ödevi”nin Anayasamızın “Sosyal ve ekonomik haklar ve ödevler” başlığı altında 42’inci
maddesinde düzenlendiği, dolayısıyla Devletin yükümlülüğünde olduğu;
işyükü, yoğunluğu, zaman kısıtı gibi
gerekçelerin somut olayda ileri sürülemeyeceği değerlendirilmiştir. Nitekim uzun süredir devam eden iş yükü
yığılması gibi bir gerekçeyle devletin
görevlerini yapmaktan kaçınamayacağı veyahut geciktiremeyeceği,
bu durumun ancak geçici ve istisnai
olması ve Devlet tarafından gerekli
çözümleyici tedbirlerin de alınması koşullarının gerçekleşmesi durumunda hak ihlalinin bulunmayacağı,
Devletin görev ve yükümlülüklerini
gereğince yerine getirebileceği şekilde sistem ve işleyişini düzenlemekle
yükümlü olduğu AİHM içtihatlarıyla
tespit edildiği vurgulanmıştır.35
- Bologna süreci açısından, Bologna
sürecinde Üniversitenin, kitle eğitimine odaklı, şeffaf, tanınır ve hareketli, öğrenci merkezli, çağdaş teknolojiyi kullanabilen, etkileşimli ve
35
Zimmermann ve Steiner / İsviçre, 13 Temmuz 1983 tarihli
karar ve Mansur/Türkiye 8 Haziran 1995 tarihli kararlar
113
esnek, ülkenin iş gücü talebine cevap
veren, yaşam boyu öğrenme felsefesi
ile her yaştan öğrencinin eğitim talebini karşılayan, sistemin ve programın tanınırlığını sağlayan bir eğitimi
hedeflediği; bu süreçte amaçlananın
yükseköğretim sistemlerinin kendilerine özgü farklılıkları korunarak birbirleriyle karşılaştırılabilir ve uyumlu
hale getirilmesi olduğu vurgulanmıştır. Bologna süreci açısından açıköğretim sistemine göre eğitim görmekte olan öğrencilere bütünleme sınav
hakkı tanınmasının bu sürecin hedefleri ile çelişmeyeceği tespit edilmiştir.36
- İyi yönetim ilkeleri olarak kabul edilen, idarede istikrar, belirlilik, öngörülebilirlik ve haklı beklenti gibi ilkeler
açısından da bütünleme sınav hakkının tanınmasına ilişkin talep değerlendirilmiş ve Anadolu Üniversitesinin örgün eğitimde yapmaya devam
ettiği bütünleme sınavının açıköğretim öğrencilerine verilmemesinin
hakkaniyete ve iyi yönetim ilkelerine
aykırılık teşkil ettiği tespit edilmiştir.
-
YÖK’e
Anadolu
Üniversitesinin
“2012-2013 öğretim yılından itibaren
açıköğretim sistemi ile bütünleme sınavının yapılmasının mümkün olma36
https://bologna.yok.gov.tr/?page=yazi&i=3
YILLIK RAPOR 2013
dığı” talebinin onaylanmasına ilişkin
idari işlemini geri alması yönünde;
- Anadolu Üniversitesine ise, açıköğretim sistemine göre eğitim görmekte olan öğrencilere tüm dersler için
bütünleme sınavı hakkı verilmesi ve
bu konuda yaşanan hak kayıpları ile
mağduriyetlerin gecikmesizin giderilmesi hususlarında,
tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.10. Eğitim materyallerinin zamanında alınmaması37
Şikâyet, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi (AÖF) ve uzaktan eğitim
yapan tüm bölüm öğrencilerinin kitaplarını zamanında alamaması ve bu nedenle
sınavlara hazırlanılamaması, bütünleme
sınav hakkının açıköğretim öğrencileri için
verilmemesi, sosyoloji gibi yeni açılan bölümlerde üst sınıf olmadığı için alınması
gereken kredilerin alınamaması, daha öce
muaf olunan derslerin tekrar verilmesi,
İngilizce-4 kitabının verilmemesi ve örgün
öğretim öğrencilerine telafi sınavı hakkı verilirken açıköğretim öğrencilerinin bu uygulamadan hariç tutulması ile ilgilidir.
Yapılan inceleme sonucunda ise aşağıdaki değerlendirmelerde bulunulmuştur:
Telafi Sınavı Talebi;
37
2013/94 no’lu Kısmen Tavsiye Kısmen Ret Kararı
Anadolu Üniversitesi Açıköğretim,
İktisat, İşletme Fakülteleri Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nde her ne sebeple olursa
olsun mazeret sınav hakkının verilemeyeceği ifade edilmektedir. Anadolu Üniversitesi Ön Lisans ve Lisans Eğitim-Öğretim
ve Sınav Yönetmeliği’nde ise mazeret sınavının yapılabileceği düzenlenmiştir.
Ancak, böyle bir hakkın örgün eğitim öğrencilerine verilirken Açıköğretim
öğrencilerine verilmemesi, Açık Yükseköğretim Yönetmeliği’nin “Öğrencilere,
Öğrenci Disiplin Yönetmeliği ile Lisans Kademesi Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nin,
derslere devam zorunluluğu dışındaki,
bütün hükümleri aynen uygulanır.” ve
“Açık öğretim öğrencileri ile aynı öğretim
programına göre örgün öğretim öğrencileri arasında öğrenci hakları bakımından fark bulunmadığı gibi her iki yoldan
mezun olanlar eşit hak ve yetkilere sahip
olurlar.”, hükümleri gereğince hukuka ve
Anadolu Üniversitesi Ön Lisans ve Lisans
Eğitim-Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’nin
“Sınavlar ve Değerlendirme” hükmü çerçevesinde yükseköğretimde fırsat eşitliğine aykırılık teşkil etmektedir.
Kitapların AÖF bürolarına geç gelmesi;
Üniversitenin göndermiş olduğu yazıda ders kitaplarına ilişkin dönemlikkredili sisteme geçildiği için derslerin ve
içeriklerinin yeniden belirlendiği ve ders
114
YILLIK RAPOR 2013
kitaplarının tamamının değiştirildiği ve
kayıt yeniletecek öğrenci sayısının kesin
belli olmaması nedeni ile de kitapların eksik gönderildiği kabul edilmiştir. Ancak
kitapların http://eogrenme.anadolu.edu.
tr ve http://ogrenci.anadolu.edu.tr adreslerinde yayımlandığı ifade edilmiştir.
Üniversite söz konusu cevabi yazısında kitapların internette mevcut olduğunu ifade
etse de şikâyetçinin belirttiği gibi herkesin internete erişimi mümkün ya da kolay
olmayabilir. Üniversitenin kitapları PDF
olarak internet aracılığıyla öğrencilerine
sunması bir açıdan kolaylık getirse de tüm
öğrencilerin ihtiyacına cevap vermediği
açıktır.
Bununla birlikte, Açık Yükseköğretim
Yönetmeliği’nin 8’inci maddesinde “Açıköğretimde, imkânlar ölçüsünde,
a-Basılı eğitim araçları, kaset, video,
teyp, bant ve film,
b-Radyo ve televizyon,
c-Danışman gözetiminde toplu tartışma
ve benzeri gereç ve sistemlerden yararlanılır.” denilmektedir.
Her ne kadar mevzuat Üniversiteye
“imkânları çerçevesinde” bu olanakları
sağlamasına hükmetse de açıköğretim öğrencilerine sunulabilecek yegâne alt yapı38
38
http://www.anadolu.edu.tr/tr/aof-ders-kitaplari; Üniversitenin internet sayfasında “Ders Kitapları” başlığı altında
ders kitaplarının Anadolu Üniversitesi Uzaktan Eğitim
Sistemi’nde temel öğretme-öğrenme aracı olduğu kabul
edilmiştir.
115
olan bu olanakların üniversitenin uzaktan
öğretim ile ilgili çabalarının hedefini bulması açısından öğrenci ihtiyaç ve talepleri
göz önünde bulundurularak düzenlenmesi ve sistemdeki aksaklıkların giderilmesi
için azami çaba sarf edilmesi ve hizmetlerin daha kaliteli sunulması için gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir.
Sonuç olarak, Anadolu Üniversitesinin de imkânları ölçüsünde günümüz
iletişim teknolojilerini öğrencilerine sağlamaya çalıştığı anlaşıldığından bu konuda hukuka aykırılık tespit edilmemiş
olmakla birlikte açıköğretim sistemi için
temel öğretme-öğrenme aracı olan ders
kitaplarının öğrencilere zamanında ulaştırılamaması ve/veya eksik ulaştırılmasının
iyi yönetim ilkesine aykırı olduğu tespit
edilmiştir.
İngilizce-4 Kitabının verilmemesi;
22/11/2013 tarihinde Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi Dekanı
ile yapılan telefon görüşmesiyle İngilizce 4 kitabı ile ilgili şikâyetçinin iddiaları
sorulmuş ve Dekan şu açıklamalarda bulunmuştur: “Cambridge ile bir protokol
yaptıklarını, bu protokole göre ön lisans
öğrencilerine A2, lisans öğrencilerine de
B2 seviyesinde, uluslararası geçerliliği olan
eğitim verdiklerini; A2 seviyesi için A1 ve
A2 bölümlemesi yapıldığını ve İngilizce
1 ve İngilizce 2 derslerini iki farklı kitapla okuttuklarını, B2 seviyesi için ise B1 ve
YILLIK RAPOR 2013
B2 bölümlemesi yapıldığını, İngilizce 3 ve
İngilizce 4 derslerinde tek kitap okuttuklarını, bu kitabı 7’inci yarıyılda verdiklerini”
ifade etmiştir.
gulanmasına İlişkin Usul ve Esaslar
Hakkında Yönetmelik’in Geçici 1’inci
maddesi kapsamında şikâyetin bu kısmının incelenmemesine,
Açıköğretim Fakültesi Dekanlığı, Kurumuza gönderdiği yazı ile de lisans programlarında güz döneminde okutulan “İngilizce III” dersinin ve bahar döneminde
okutulan “İngilizce IV” dersi kitabının tek
olduğunu belirtmiştir. Dolayısıyla, okutulan İngilizce IV dersi kitabının öğrencilere
verilmemesi ile ilgili olarak Açıköğretim
Fakültesi Dekanı’nın ifadesinden böyle bir
kitabın olmadığı, İngilizce 4 dersinde İngilizce 3 kitabının son yarısının okutulduğu
tespit edildiğinden bu konudaki şikâyetin
reddi gerektiği kanaatine varılmıştır.
2)İngilizce-4 kitabının verilmemesi ile
ilgili kısmının ise reddedilmesine karar verilmiştir.
Şikâyetin bütünleme ve telafi sınav
hakkının verilmemesine ve kitapların teminine ilişkin kısmı için ise,
3)Anadolu Üniversitesi’nin, “2012-2013
öğretim yılından itibaren açıköğretim
sistemi ile bütünleme sınavının yapılmasının mümkün olmadığı” yönündeki talebinin uygun olduğuna ilişkin
idari işlemini geri alması yönünde
YÖK Başkanlığına tavsiyede bulunulmasına,
1)Şikâyetçinin, ilk açılan programlardan
biri olan Sosyoloji lisans programının
ilk öğrencilerinden biri olarak üst sınıf olmadığı için hakkı olan 45 krediyi
alamaması ve 1 dönem erken mezun
olamaması ile ilgili şikâyetine ilişkin
idari başvuru yollarının 06/01/2012
tarihinde tüketildiği anlaşıldığı ve Kurumumuz Kanunu gereği şikâyetleri
kabul etmeye başladığı 29/03/2013 tarihinden önceki son altı ay içinde idari başvuru yolları tüketilen eylem ve
işlemler ile tutum ve davranışlarla ilgili başvuruları incelediğinden, Kamu
Denetçiliği Kurumu Kanununun Uy-
Anadolu Üniversitesi Rektörlüğüne
ise,
4)“Anadolu Üniversitesi Açıköğretim,
İktisat, İşletme Fakülteleri Öğretim ve
Sınav Yönetmeliği”nde açıköğretim
sistemine göre eğitim almakta olan
öğrencilere de bütünleme ve mazeret sınav hakkı tanınması için gerekli
mevzuat değişikliğinin yapılması;
5)Anadolu Üniversitesi’nde açıköğretim sistemine göre eğitim görmekte
olan öğrencilere tüm dersler için bütünleme sınav hakkı ve mazeret sınav
hakkı verilmesi ve bu konuda yaşanan
hak kayıpları ve mağduriyetlerin geci-
116
YILLIK RAPOR 2013
kilmeksizin giderilmesi;
6)
Üniversitenin kitapların teminine
ilişkin olarak bundan sonra çabalarını daha da artırması ve kitapların
öğrencilere sınavlara hazırlanmalarına makul süre kalacak şekilde teslim
edilmesi
hususlarında tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.11. Suriye Arap Cumhuriyeti
sınırları içerisinde taşınmaz malları bulunan vatandaşlarımızın
malları39
Şikâyetçiler,
Suriye’de
taşınmaz
malları bulunan vatandaşlarımızın bu
emlâklerinden yararlanamadıklarını, Türkiye Cumhuriyeti ile Suriye Arap Cumhuriyeti arasında toprak sorununun bugüne
kadar neticelenmemesinin mağduriyetlerinin devamına sebep olduğunu, hak sahibi vatandaşların müteaddit müracaatlarına ve Danıştay kararlarına rağmen Milli
Emlak Genel Müdürlüğünün, başvuruları
reddettiğini ve yargı kararlarını uygulamadığını belirterek, mal varlıkları Suriye’de
olan Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlarının zararlarının; (1062 sayılı Hudutları
Dahilinde Tebaamızın Emlakine Vaziyet
Eden Devletlerin Türkiyedeki Tevbaaları
Emlakine Karşı Mukabelei Bilmisil Tedabiri İttihazı Hakkına Kanun gereğince)
Suriye Arap Cumhuriyeti vatandaşlarının
Türkiye’de bulunan mallarının idaresin39
117
den elde edilen gelirden karşılanmasına
ve Milli Emlak Genel Müdürlüğünce 1062
sayılı Kanun kapsamında verilen ilgili yargı kararlarının uygulanmamasına ilişkin
şikâyetlerini Kurumumuza iletmişlerdir.
Şikâyet konusu ile ilgili olarak Milli
Emlak Genel Müdürlüğü yetkilileriyle bilgilendirme ve çalışma toplantıları düzenlenmiştir.
Yapılan incelemelerde;
- Türkiye Cumhuriyeti ile Fransa arasında 1921 yılında imzalanan Ankara
Antlaşması’na kadar uzanan bir geçmişe sahip olan emlâk sorununun,
Suriye’nin 1930’lardan başlayarak
vatandaşlarımızın bu ülkede bulunan
taşınmaz malları üzerindeki tasarruf
haklarını aşamalı olarak kısıtlamaya
yönelmesiyle ve buna karşılık ülkemiz
tarafından 1062 sayılı Kanun kapsamında Suriye uyrukluların ülkemizde
bulunan taşınmaz malları üzerindeki
tasarruf haklarının dondurulmasıyla
daha da karmaşık hale geldiği,
- 1966 tarihli ve 6/7104 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konan “Suriye Uyrukluların Mallarının
Tespiti ve Bu Mallara El Konulması
Hakkında Yönetmeliğin” ilgili maddesi uyarınca el konulan malların
idare edilmesinden elde edilen gelirden Türk vatandaşlarının zararlarının
karşılanmasına ilişkin bir düzenleme-
YILLIK RAPOR 2013
nin bulunmadığı,
kesin hükümden itibaren 6 ay içinde
AİHM’ye başvurabilecekleri,
- Mağdur vatandaşlarımızın gerek ulusal gerek uluslararası (AİHM) yargıya başvurmaları halinde lehlerine
karar çıkmasının, AİHM’de açılacak
davaların kazanılması halinde, mağdur vatandaşlarımız tarafından benzer davaların açılmasının da kuvvetle
muhtemel olduğu,
- Uyuşmazlık konusu ile ilgili olarak
mağdur olduğu iddiasında bulunan
vatandaşlarımızın zararlarının ispat
edecekleri nispette, Suriye vatandaşlarının ülkemizde el konulan mallarından elde edilen gelirden karşılanmasını sağlayacak herhangi bir
düzenlemenin bulunmadığı,
- Öte yandan, Suriye uyrukluların ise
bankalarda muhafaza edilen gelirlerin
üçüncü kişilere verilmesi durumunda mülkiyet hakkının ihlali iddiasıyla ülkemizde yerel mahkemelere ve
AİHM’ye başvurma ihtimallerinin
bulunduğu,
- Buna göre; söz konusu sürecin, uyuşmazlık konusunun tarafı olan vatandaşlarımız açısından uzun ve yıpratıcı
olacağı, ilgili kamu kurumları yönünden değerlendirdiğinde ise bireysel
başvuruların tek tek ele alınıp çözümlenmesi sürecinin, kamu kaynaklarının verimli kullanımı ilkesi gereğince
uygun olmayacağı, bunun yanı sıra
Suriye vatandaşlarının konu ile ilgili
idari ve adli mercilere yapabilecekleri
olası başvurular ile uyuşmazlık konusunun içinden çıkılması güç bir hale
gelebileceği,
- AİHS çerçevesinde her özel kişinin,
milliyeti, medeni statüsü, hukuki ehliyeti ne olursa olsun, ihlal durumunda
AİHM’de AİHS kapsamında şikâyette
bulunabileceği, şikâyet başvurusunun,
gerekli kriterlere sahip olduğunun
değerlendirilmesi halinde, AİHM tarafından kabul edilebileceği, bu çerçevede, haklarının ihlal edildiğini öne
sürenlerin, zararlarının öncelikle ilgili
idare tarafından tazmin edilmesini talep edebilecekleri, talebe idare tarafından olumsuz yanıt verilmesi veya süresi içinde yanıt verilmemesi halinde
yetkili ulusal mahkeme önünde tazminat davası açabilecekleri, yine bir
ödeme yapılmaz ise iç hukukta verilen
- Bununla birlikte, uyuşmazlık konusunun kapsamlı çözümünün Suriye’de
istikrarın yeniden sağlanması halinde
mümkün olabileceği hususu dikkate
alındığında; mağdur olduğu iddiasında bulunan vatandaşlarımızın ulusal
ve uluslararası düzeyde yargı yoluna
gitmelerinden önce, uyuşmazlık konusu ile ilgili olarak mevzuat deği-
118
YILLIK RAPOR 2013
şikliği veya yeni mevzuat oluşturma
seçeneklerinin, vakit geçirilmeksizin
değerlendirilmesine ve bu yönde çalışmalara başlanılmasına ihtiyaç olduğu,
- Diğer taraftan, Maliye Bakanlığı Milli
Emlak Genel Müdürlüğünce yayımlanan, 1978 yılında yürürlüğe giren ve
halen yürürlükte olan 91 sayılı genel
Tebliğinde;
“66 ve 80 sıra sayılı genelgelere göre
Suriye’deki önlemlerden zarar gördüğü
için kendisine tarım toprağı kiraya verilmiş kimselerle yapılan sözleşmelerin yenilenmemesi, sözleşmesi sona eren ve işgal
edilmiş toprakların derhal boşaltılmasının
sağlanması, illerdeki komisyonlarca tahsis
yapıldığı halde; ihalesi Bakanlıkça onaylanmamış olanlar için kira sözleşmesi yapılmaması,”
düzenlemesi ile, taşınmaz mallarına
Suriye hükümetince el konulan vatandaşlarımızın, mağduriyetlerini nispeten telafi
etmek amacıyla, bu vatandaşlarımıza öncelik tanınmasının öngörüldüğü esasından vazgeçildiği,
Davalı taşınmaz mallardan tahliyesi
sağlananların da muhtaç çiftçilere kiralanması, kiralama işlemlerinin 11 ve 17 sıra
sayılı Genelgelere göre yürütülmesi, kira
bedellerinin Suriye uyruklu şahıs adına
emanet hesabına yatırılması düzenlemesi
119
ile el konulan Suriye uyruklulara ait tarım
topraklarının tümünün toprağa muhtaç
çiftçi vatandaşlarımıza kiraya verilmesi
esasının benimsendiği ve uygulamanın bu
esas doğrultusunda sürdürüldüğü anlaşılmıştır.
Bu açıklamalar doğrultusunda,
- 1062 sayılı Kanuna dayanılarak Bakanlar Kurulu’nca çıkarılan ilgili Yönetmeliklerde, 1062 sayılı Kanunun
öngördüğü, Suriye’de kalan taşınmazlarından faydalanamayan Türk
vatandaşlarının zararlarının karşılanması noktasında, zararın ispatına yarayacak belgelerin şekil, suret ve merci tanzimine ilişkin düzenlemelere yer
verilmediği gibi, uğranılan zararların
gideriminin de açıkça ortaya konulamadığı;
- Suriye’de taşınmaz mallarına el konulan vatandaşlarımızın mağduriyetlerinin devam ettiği de göz önünde
bulundurularak, uyuşmazlık konusu ile ilgili tüm kurumların katılımı
ile çözüm yollarının araştırılması ve
el konulan Suriye uyruklulara ait tarım topraklarının kiralandığı toprağa
muhtaç çiftçi vatandaşlarımızın durumu da gözetilmek suretiyle, 1062
Sayılı Kanun’un ruhuna uygun olarak; uyuşmazlık konusu ile ilgili yargı kararlarının (örneğin Danıştay 10.
YILLIK RAPOR 2013
Dairesi’nin 1997/3652 esas, 2000/5621
karar sayılı ilamı) yerine getirilmesinde yaşanılan tereddütlerin giderilmesi
ve söz konusu uyuşmazlık nedeniyle
mağdur olduğu iddiasında bulunan
vatandaşlarımızın zararlarının telafi edilmesine yönelik yeni bir yönetmeliğin, mümkün olan en kısa sürede
yapılarak mağduriyetlerin giderilmesi
gerektiği sonucuna varılmıştır.
- Taşınmazlarına Suriye Arap Cumhuriyeti Hükümetince el konulan Türk
vatandaşlarının zararlarının telafisi
amacıyla, uyuşmazlık konusu ile ilgili
olarak, 1062 sayılı Kanun’a uygun bir
mevzuat düzenlemesi yapılması hususunda Başbakanlığa,
- Şikâyetçi ile benzer durumda olup
idari yargıya müracaat ederek haklarında lehe karar verilen kişiler emsal
alınarak, davacıların zararlarını ispat
etmeleri durumunda, yapılacak mevzuat değişikliğine bağlı olarak genel
bütçeye konulacak bir kalem vasıtasıyla ya da meri mevzuatta öngörülen
Suriye uyruklu vatandaşların Türkiye’deki taşınmazlarından elde edilen
ve bankada bloke tutulan gelirlerden
zararlarının karşılanması yönünde
Milli Emlak Genel Müdürlüğüne
6.1.12. Trafik para cezası kararının iptali40
Şikâyetçi, adına kayıtlı aracını 2008
yılında S.B isimli vatandaşa sattığını, 2012
yılı Eylül ayının son haftasında Yeğenbey
Vergi Dairesi Müdürlüğünde aldığı yazıda, ödeme süresi geçtiği halde ödenmemiş
veya eksik ödenmiş vergi borcu olduğunu
öğrendiğini, anılan müdürlüğe yaptığı müracaatta söz konusu borcun şahsına ait olmadığını bildirdiğini, satmış olduğu aracı
sürücü belgesiz kullanması nedeniyle M.E
isimli vatandaş hakkında işlem yapıldığını,
kendisinin de POL-NET sorgusunda araç
sahibi olarak görünmesi nedeniyle adına
ceza uygulandığı bilgisini edindiğini, kesilen trafik para cezası ile ilgili şahsının
hiçbir suçunun ve sorumluluğunun bulunmadığını belirterek, söz konusu cezanın
aslının, faizlerinin ve gecikme cezalarının
tamamının, bütün sonuçlarıyla silinmesi
talebi ile Kurumumuza başvurmuştur.
Yapılan incelemede, Tebligat Kanunu
hükümlerince idari yaptırım kararının, fiilin işlendiği yılı (2008) takip eden takvim
yılının (2009) son günü bitimine kadar
tebliğin gerektiği, şikâyete konu olayda ise
idari para cezası kararının şikâyetçiye usulüne uygun şekilde tebliğ edilmediği, yaptırım kararının tebliği için öngörülen yasal
sürenin de dolmuş olduğu, kabahatin işlendiği tarihte yürürlükte olan 5326 sayılı
40
120
YILLIK RAPOR 2013
Kabahatler Kanunu’nun 21’inci maddesine göre yerine getirme zamanaşımının
dolması halinde idari para cezasına ilişkin
idari yaptırım kararının yerine getirilemeyeceği belirlenmiştir.
Yapılan inceleme neticesinde Karataş
İlçe Emniyet Müdürlüğü Trafik Denetleme Büro Amirliği tarafından şikâyetçi
adına düzenlenen Trafik İdari Para Cezası
Karar Tutanağı’nın iptali ile idari para cezasının terkini hususunda Karataş Kaymakamlığı ve Ankara Vergi Dairesi Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.13. Silah taşıma ruhsatının
yenilenmesi41
Şikâyetçi, silah taşıma ruhsatının yenilenmesi talebinin reddine ilişkin işlemin
geri alınarak, yenileme talebinin kabulü
yönünde işlem tesis edilmesi için Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.
Yapılan inceleme ve araştırma sonucunda, şikâyetçinin yargılanmakta olduğu
suçtan salt beraat kararının kesinleşmediğinden bahisle silah ruhsatı talebinin reddedilmesinde, AİHS’nin 6’ıncı maddesine,
Anayasamızın 38’inci maddesinin 4’üncü
fıkrasına, 124’üncü maddesine ve 6136 sayılı Kanun’un 7’nci maddesine göre masumiyet karinesine, hukuka ve hakkaniyete
uyarlık görülmemiştir. Şikâyetçinin yargılandığı 213 sayılı Vergi Usul Kanunu’nun
41
121
359’uncu maddesinin başlığının; “Kaçakçılık Suçları ve Cezaları” olduğu, öte yandan, Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer
Aletler Hakkında Yönetmelik’in 16’ncı
maddesinin (d) bendinde “…her türlü
kaçakçılık suçları” ifadesi yer aldığı görülmekle birlikte, her iki mevzuat hükmünde
geçen “kaçakçılık” kelimesinin salt sözcük
olarak benzerliğinin bulunduğu, hukuk
terminolojisi bakımından aynı anlamda
kullanılmadığının ortada olduğu tespit
edilmiştir. Şöyle ki; Yönetmelik maddesinde kaçakçılık suçundan söz edilirken
genel anlamda kaçakçılık suçları tabiri
kullanılmış, kaçakçılık fiilleri ise 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu’nun
3’üncü maddesinde sayılmıştır. Kanunun
belirlediği bu fiiller incelendiğinde, kaçakçılık suçlarında, ithalatı veya ihracatı özel
kanunlarla veya ithalat veya ihracat rejimi
kararlarıyla yasaklanmış ya da tekele tabi
eşya ve maddelerin suça konu olmasının
esas unsur olduğu görülmekte olup, konusu eşya ve madde olmadıkça kaçakçılık
suçundan söz edilmesinin olanaklı olmadığı sonucuna varılmıştır. Bir eşya veya
maddeye bağlı olmayan, sadece vergi hukuku yönünden ve vergi ziyaına sebebiyet
vermeyi önleme amacıyla getirilmiş vergi
cezalarına esas olan fiillerin genel ceza hukuku terminolojisi anlamında kaçakçılık
olarak nitelendirilmesi ve yorumlanmasının hukuka ve hakkaniyete uygun olmadığı değerlendirilmiştir.
YILLIK RAPOR 2013
Sonuç itibarıyla, şikâyetçinin yargılandığı eylemin Ateşli Silahlar ve Bıçaklar
ile Diğer Aletler Hakkında Yönetmelik’in
16’ncı maddesinin (d) bendinde belirtilen
“…her türlü kaçakçılık suçları” kapsamında olduğu söylenemeyeceğinden, şikâyete
konu işlemde bu şekilde yapılan yorumda
hukuka uyarlık bulunmadığı tespit edilmiştir.
Yapılan
inceleme
neticesinde;
şikâyet konusu işlemin geri alınması ve
şikâyetçinin silah taşıma ruhsatının yenilenmesi talebinin değerlendirilerek mağduriyetinin giderilmesi yönünde işlem
tesis edilmesi için Zonguldak Valiliğine
6.1.14. Genel bilgi toplama sorgulamaları42
Şikâyetçi, 1996 yılında (14 yaşında)
işlediği üç adet suça ilişkin olarak Adalet
Bakanlığı tarafından tutulan adli sicil kayıtlarından bu bilgilerin silindiğini, ancak
bu bilgilerin halen İçişleri Bakanlığı Kaçakçılık İstihbarat Hareket ve Bilgi Toplama Daire Başkanlığının 04/06/2007 tarih
ve B050KİH.00000/3 sayılı Bilgi Toplama
Yönergesine istinaden tutulmaya devam
edildiğini, bu yüzden genel bilgi toplama
(GBT) sorgulamaları sonucunda yüzüne
karşı bu suçların söylendiğini ve aile fertlerinin önünde kendisine suçlu muamelesi
yapıldığını ve havalimanlarındaki pasa42
port kontrollerinde bekletildiğini belirtmiş,
17 yıl önce işlediği suçlara ilişkin olarak
İçişleri Bakanlığı tarafından insan haklarına ve hukuka aykırı olarak tutulmaya
devam edilen bu kayıtların silinmesi ve
mağduriyetinin giderilmesi talebi ile Kurumumuza başvurmuştur.
Anayasamızın 20’nci maddesinde kişisel verilerin ancak kanunda öngörülen
hallerde veya kişinin açık rızasıyla işlenebileceği ile kişisel verilerin korunmasına
ilişkin esas ve usullerin kanunla belirleneceğinin düzenlenmiş olduğu değerlendirilmiştir. Bununla birlikte; kişilerin temel
hak ve özgürlükleri bakımından önemli
kısıtlamalara yol açabilecek nitelikte olan
bir takım suç kayıtlarının hangi durumlarda ve ne kadar süreliğine kayıt altında
tutulabileceğine ve hangi şartlarda silineceğine ilişkin düzenlemelerin kanuni
çerçevesi çizilmeden doğrudan İçişleri
Bakanlığı, Kaçakçılık, İstihbarat, Harekât
ve Bilgi Toplama Daire Başkanlığınca çıkarılan Bilgi Toplama Yönergesi’nde düzenlendiği görülmüştür. Her ne kadar Kanunla düzenlenmesi öngörülen hususlarda
genel çerçeve kanunla çizildikten sonra bir
takım ayrıntıların alt düzenleyici normlarla düzenlenmesi hukuken olanaklı ise
de; Yönerge’ye dayanak gösterilen Kanun
hükümlerinde konunun genel esaslarını
düzenleyen kuralların yer almadığı, konunun tüm esas ve usullerinin Yönerge’yle
122
YILLIK RAPOR 2013
düzenlendiği, bu durumun Anayasamızın
20’nci maddesinde öngörülen kanunla düzenleme ve ölçülülük kuralıyla bağdaşmadığı açık olarak tespit edilmiştir.
Öte yandan bu haliyle düzenlemenin,
“herkesin kendisi hakkında toplanmış verilere ulaşım ve düzeltme” hakkına sahip
olduğunu, “herkesin özel ve aile hayatına
saygı, konutuna ve haberleşmesine saygı gösterilmesi hakkına sahip olduğu, bu
hakkın kullanılmasına dair bir otoritenin
müdahalesinin demokratik toplumda zorunlu olan ölçüde ve yasada öngörülmüş
olmak kaydıyla söz konusu olabileceği”ni,
“kişisel verilerin açıkça belirlenmiş meşru
amaçlar için, toplama gerekçeleri ile sınırlı
olmak ve gerekli olan süreyi aşmamak şartıyla tutulabileceği”ni düzenleyen Avrupa
İnsan Hakları Bildirgesi, AİHS ve Kişisel
Verilerin Otomatik İşlemden Geçirilmesi Sürecinde Bireylerin Korunması Hakkında Sözleşme’nin ilgili maddeleriyle de
uyumlu olmadığı, AİHM içtihatlarıyla da
bağdaşmadığı, bu konuda yasal değişiklik
ve buna bağlı yönetmelik ve yönerge değişikliğine gidilmesi gerektiği sonuç ve kanaatine varılmıştır.
Kişinin suç işleme temayülü olduğu
kabulü ile, suçun işlenmesine şikâyetçinin
nasıl bir negatif veya pozitif iştirakinin,
davranışının olduğu ortaya konmadan
ucu açık süre ile kişisel verilerinin arşivde veya kayıtta bırakılması, şikâyetçinin
123
işlediği suçun üzerinden 17 yıl geçmesi ve
şikâyetçinin bu süre zarfında herhangi bir
suça karışmaması, işlenen suçun niteliği,
yönergede suça ilişkin kayıtların tutulması
için herhangi bir sürenin öngörülmemesi
hususları göz önüne alındığında, İçişleri
Bakanlığı tarafından bu suça ilişkin kayıtların tutulmaya devam edilmesine ilişkin
idari işlemde hakkaniyete de uyarlılık bulunmadığı sonuç ve kanaatine varılmıştır.
Ayrıca AB ile müzakereler çerçevesinde “Yargı ve Temel Haklar” başlıklı 23’üncü fasıl ile “Adalet, Özgürlük ve
Güvenlik” başlıklı 24’üncü fasılda kişisel
verilerin korunması konusunda ve Anayasamızın 17’nci maddesinde ifade edilen
kişinin dokunulmazlığı, maddi ve manevi
varlığı ile temel hak ve özgürlüklerinin korunmasını sağlamak amacıyla Avrupa ülkelerinde olduğu gibi ülkemizde de kişisel
verilerin korunması ve kullanılması konusunda yasal düzenlemelerin yapılmasının
uygun olacağı değerlendirilmiştir.
Yapılan inceleme neticesinde ulusal
ve uluslararası mevzuat gözetilerek kişisel
verilerin işlenmesi hallerinin kanunla düzenlenmesi gerekliliği karşısında bu yönde
yasal düzenleme yapılması, yasal düzenleme yapılıncaya kadar, kişilerin mağduriyetinin önüne geçilebilmesi için öncelikle
ilgili Yönergede gerekli değişikliklerin yapılması ve şikâyet başvurucusunun İçişleri
Bakanlığı Kaçakçılık, İstihbarat, Hareket
YILLIK RAPOR 2013
ve Bilgi Toplama Daire Başkanlığında bulunan kişisel verilerinin GBT kayıtlarından çıkartılma talebinin yeniden gözden
geçirilmesi ve mağduriyetlerin giderilmesi
konusunda İçişleri Bakanlığına tavsiyede
bulunulmuştur.
6.1.15. Başörtüsü43
Şikâyet, İlçe Emniyet Müdürlüğünde görevli olarak çalışan kadın memurun
mesai saatleri içerisinde Kılık Kıyafet Yönetmeliğine uygun hareket etmediği gerekçesiyle söz konusu Emniyet Müdürlüğü tarafından yazılı olarak ikaz edilmesine dair
idari işlemin iptali için idareye tavsiyede
bulunulması istemine ilişkindir.
Kamu Başdenetçisi şikâyet konusuna
ilişkin inceleme ve araştırmasını şu şekilde
yapmıştır;
1.Temel hak ve özgürlüklerden düşünce, vicdan ve din özgürlüğü açısından,
2.Çalışma hakkı ve ödevine müdahale olup olmadığının, özgürlüklerden
yoksun bırakma olup olmadığının,
bunun ulusal ve uluslararası mevzuata aykırılığının bulunup bulunmadığının tespiti açısından ve bunlarla
bağlantılı olarak,
3.Ayrımcılık yasağının ihlal edilip edilmediğinin hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönünden
değerlendirilip sonuçlandırmıştır.
43
Temel hak ve özgürlüklerden düşünce, vicdan ve din özgürlüğü açısından yapılan değerlendirmede özetle şu tespitlerde bulunmuştur:
“Düşünce, vicdan ve din özgürlüğü,
Türkiye Cumhuriyeti Devletinin temel
karakterini belirleyen ve temel haklar rejiminin de ötesinde etkiler doğuran laiklik ilkesi ile bağlantısı nedeniyle, bugüne
değin Anayasa Mahkemesinin tartışmalı
kararlarına konu olmuştur. Zira Anayasamızın 15’inci maddesinde olağanüstü
hallerde dahi dokunulamayacak şekilde
düzenlenen temel hak ve özgürlüklerden
olan düşünce, vicdan ve din özgürlüğünün
sınırları, Anayasa Mahkemesinin konuyu
katı laiklik çerçevesinde ele alışından dolayı, oldukça daraltılmıştır. Bu, AİHM kararları ile çelişmektedir.
Diğer yandan Anayasamızın 2’nci
maddesinde öngörülen laiklik ilkesi,
24’üncü maddedeki din ve vicdan özgürlüğünü güvence altına alan ama aynı zamanda bu özgürlüklerle çatışabilen bir
anayasal ilke olup, din ve vicdan özgürlüğünün kolektif boyutu ile laiklik ilkesi sık
sık karşı karşıya gelmektedir.
Buradan yola çıkarak, Anayasa Mahke-mesinin özellikle geçmişteki karar ve
yorumlarının AİHS ve AİHM’yle aynı
zamanda, evrensel hukuka, toplum dinamiklerine, uluslararası hukuka uygun olup
olmadığı noktasında yapılan değerlendir-
124
YILLIK RAPOR 2013
mede; zamana, toplum dinamiklerine,
uluslararası hukukun gösterdiği gelişime
uygun olarak Anayasa Mahkemesinin
(1986/11 E. 1986/26 K. 04/11/1986 tarihli
kararı) devlet, laiklik, din yorumuna katılmanın mümkün olmadığı kanaatine varılmıştır.
Ancak daha sonra Anayasa Mahkemesi bu görüşünü, özgürlüklerin genişletilmesinden yana kullanmış ve katı
tutumunu terk etmiştir. Bu doğrultuda,
Anayasa Mahkemesi, bu görüşlerinin aksine (Resmi Gazete’nin 18/04/2013 tarihli sayısında yayımlanan 20/09/2012 gün
2012/65 E. 2012/128 sayılı kararı) laikliği
iki kategoride incelemiştir. Bu kararında Anayasa Mahkemesi, “katı laiklik” ve
“özgürlükçü laiklik” olarak iki anlayış ve
uygulama olduğunu belirtmiştir. “Katı laiklik anlayışına göre din, bireyin sadece
vicdanında yer bulan, bunun dışına çıkarak toplumsal ve kamusal alana kesinlikle
yansımaması gereken bir olgudur. Laikliğin daha özgürlükçü yorumunda ise, dinin
bireysel boyutunun yanında aynı zamanda
toplumsal bir olgu olduğu tespitinden yola
çıkılmaktadır. Bu laiklik anlayışı, dini sadece bireyin iç dünyasına hapsetmemekte,
onu bireysel ve kolektif kimliğin önemli bir unsuru olarak görmekte, toplumsal
görünürlüğüne imkân tanımaktadır. Laik
devlet, resmi bir dine sahip olmayan, din
ve inançlar karşısında eşit mesafede duran,
125
bireylerin dini inançlarını barış içerisinde
serbestçe öğrenebilecekleri ve yaşayabilecekleri bir hukukî düzeni tesis eden, din ve
vicdan hürriyetini güvence altına alan devlettir. Devletle dinin ayrılığı, din ve vicdan
hürriyetinin bir gereği olmanın yanında,
dinin siyasi müdahalelerden korunması ve
bağımsızlığını sürdürmesi için de gereklidir. Devlet, din ve vicdan özgürlüğünün
gerçekleşebileceği ortamı hazırlamak için
gerekli önlemleri almak zorundadır. Daha
özgürlükçü olan bu yorumda, kadınların
başörtüsü takmaları veya bu şekilde çalışmalarının evrensel laiklik ölçütüne aykırı
olmadığını desteklemektedir.
Bununla birlikte, AHİM’nin birçok
kararında “Avrupa Konsensüsü” standardını uyguladığı bilinmektedir. Bu, devletin
takdir yetkisi doktrini çerçevesinde geliştirilen bir ilkedir. Buna göre, sözleşmede
düzenlenen standardın belirli bir yönde
yorumlanması konusunda taraf devletler
arasında bir konsensüs mevcut ise, söz
konusu uzlaşmadan uzaklaşacak bir uygulamaya yönelen devletin takdir yetkisi
sınırlıdır. Bu bağlamda mukayeseli hukuk gözetildiğinde başörtüsü konusunda
Avrupa Konsensüsü’nün hemen hemen
sağlandığını söylemek abartılı bir yorum
sayılmamalıdır. Yüzde olarak Avrupa ülkelerinin çoğu dini ritüelleri, giyimi, takıları, örtüyü AİHS 9’uncu maddesi kapsamında değerlendirmektedir. O halde
YILLIK RAPOR 2013
sözleşmeyi imzalayan Türkiye Cumhuriyeti Devletinin düşünce, vicdan ve din
özgürlüğü bağlamında başörtüsü konusunda takdir yetkisi sınırlıdır. Konsensüs
çerçevesinde AİHS ve AİHM uygulamalarına göre kamuda başörtüsü yasağının
olmaması gerektiği söylenebilir. Diğer bir
anlatımla, başörtüsü tercihi, Sözleşmenin
9’uncu maddesi kapsamında kalmaktadır.
Bu özgürlük “Sözleşme” de mutlak bir hak
olarak düzenlenmemiştir. 9’uncu maddenin 2’nci fıkrasında belirtildiği üzere
devlet bazı koşullar altında bu özgürlüğü
sınırlayabilir.
AİHM bu konuda üç ayrı ölçüt ortaya
koymuştur. Bunlar:
i)Hukukilik; özgürlüğe müdahalenin
meşru sayılabilmesi için “öngörülebilirlik” şarttır. Bir diğer anlatımla birey
keyfî ve beklenmedik devlet müdahalesiyle karşılaşmaksızın belirli bir yasal çerçevede hareket edebilmelidir.
ii)Meşru Amaç; bunlar “kamu güvenliğinin, kamu düzeninin genel sağlık
veya ahlâkın ya da başkalarının hak ve
özgürlüklerinin korunması” amaçlarından biri olmalıdır.
iii) Demokratik Toplumda Gereklilik; bunun anlamı özetle, müdahalede
bulunmak için zorlayıcı bir toplumsal ihtiyaç bulunup bulunmadığıdır.
Devlet bunu kuvvetli ölçülerde makul
ve makbul gerekçelerle ortaya koy-
malı, ayrıca “Avrupa Konsensüsünü” göz ardı etmemelidir. AİHM’nin
“Gereklilik” değerlendirmesinde, temel aldığı ilkeler “kamu menfaati”
ile “bireysel yarar” arasındaki denge
ve “ölçülülük”tür. Kamusal yarar ile
bireysel yarar arasındaki dengede,
kamusal yarar ön plana çıkmaktadır.
Kullanılan araç ile izlenen amaç arasında makul ve ölçülü bir ilişki de
bulunmalıdır. Devletlere verilen yükümlülüklerini askıya alma yetkisi,
kesinlikle durumun gerektirdiği ölçü
ve uluslararası hukuktan doğan diğer
yükümlülüklerle ters düşmemelidir.
AİHM kararları değerlendirildiğinde ise, AİHS’deki hükümlerin çatışması
halinde, dini inançlara daha fazla önem
verilmesi gerektiğinin belirtildiği görülmektedir (Otto-Preminger davası; Wingrove v. Birleşik Krallık Davası). Mahkeme, ayrıca, Karaduman v. Türkiye (no.
16278/90, 3/5/1993 tarihli komisyon kararı DR74,b.93) ve Dahlab v. İsviçre (No
42393/98,AHİM 2001-V.) kararlarında;
sözleşme organlarının, demokratik bir ortamda türban giyilmesi takip edilen kamu
düzeni, kamu güvenliği ve diğerlerinin
hak ve özgürlüklerini koruma amacıyla
uyumsuz ise, Devletin türban giyilmesini kısıtlamak için yetkili olduğuna karar
verdiklerine dikkat çekmektedir. Ancak
kısıtlamalar yönünden devletin bu takdir
126
YILLIK RAPOR 2013
hakkı, Mahkemenin denetimindedir (Bkz.
Leyla Şahin v. Türkiye davası 4’üncü Daire Başvuru No 44774/98 sy. 20). Devletlere bırakılan takdir yetkisinin sınırları
belirlenirken Sözleşme tarafından garanti
altına alınan hakkın önemi, yasaklanan faaliyetlerin doğası ve yasaklamaların amacı
dikkate alınmak zorundadır (Bkz. Mutadis mutandis, Hatton ve Diğerleri/Birleşik
Krallık, 101 ve 25/09/1996).
Leyla Şahin-Türkiye kararında “başkalarının hak ve özgürlüklerinin, kamu
düzeninin ve güvenliğin korunması gereğiyle” çatışıyorsa başörtüsüyle üniversiteye girmenin yasaklanacağı belirtilmiştir.
Diğer bir anlatımla “tehdit” varsa yasak
söz konusu olabilir. O halde Türkiye için
böyle bir tehdidin olup olmadığı değerlendirilmelidir. Türkiye’de başı örtülü olarak
çalışanların kamu düzenini, güvenliğini
salt başörtüsü kullanmaları sebebiyle ne
şekilde tehdit ettikleri maddî vakıalarla ortaya konmamıştır. Bu sebeple anılan
yasağın savunulması ve devamı mümkün
görülmemektedir.
Düşünce, din ve vicdan özgürlüğü
açısından yapılan tüm bu değerlendirmelerden hareketle, yasaklanması için kamu
düzeni, güvenliği, sağlığı, genel ahlâk,
kuvvetli ve makul gerekçelerin bulunmadığı başörtüsünün, devletin müdahalede
bulunabileceği bir alan olmaktan çıktığı
değerlendirilmektedir.
127
Çalışma hakkı ve ödevine müdahale
olup olmadığının, özgürlüklerden yoksun
bırakma olup olmadığının, bunun ulusal ve uluslararası mevzuata aykırılığının
bulunup bulunmadığına ilişkin yapılan
değerlendirmede özetle şu tespitlerde bulunmuştur;
Anayasamızın 49’uncu maddesinde ifadesini bulan çalışma hakkı ve ödevi
temel hak ve hürriyetlerden olup; Devlet,
çalışma hayatını pekiştirmek, çalışanları
ve işsizleri korumak, çalışmayı desteklemek, işsizliği önlemek, çalışma barışını
sağlamak gibi önemli görevler üstlenmiştir. Keza Anayasamızın “Devletin Temel
Amaç ve Görevleri” başlıklı 5’inci maddesinde “Devletin, kişilerin temel hak ve
hürriyetlerini, sosyal hukuk devleti ve
adalet ilkeleriyle bağdaşmayacak surette
sınırlayan siyasal, ekonomik ve sosyal engelleri kaldırmaya insanın maddi ve manevi varlığının gelişmesi için gerekli şartları
hazırlamaya çalışmakla yükümlü olduğu”
belirtilmektedir.
İLO (Uluslararası Çalışma Örgütü)
çerçevesinde imzalamış olduğumuz Ayrımcılık (İş ve Meslek) Sözleşmesi de çalışanlar açısından uyulması ve uygulanması
zorunlu uluslararası metinlerdir. Dolayısıyla toplumun yarı nüfusunu ve bu nüfusun içerisinde önemli bir oranı oluşturan
başı kapalı hanımların çalışma hayatında,
hukuka ve kanuna yanlış anlam yüklene-
YILLIK RAPOR 2013
rek dışlanmasının toplumumuzda önemli
bir sorun olarak durduğu, bunun çözümünün gerektiği tartışmasızdır.
Başörtüsü yasağının kadınların çalışma hayatını kısıtladığı, bu hususun sadece kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan
veya çalışmak isteyen kadınlarla sınırlı olmadığı, söz konusu yasağın dolaylı olarak
özel sektörde çalışan veya çalışmak isteyen
kadınları da etkilediği bilinmektedir. O
halde başörtüsü yasağı tartışılırken çalışma hak ve ödevi göz ardı edilmemeli, birlikte değerlendirilmelidir.
AİHM kararları çerçevesinde değerlendirildiğinde ise (Eveida ve diğerleri ve
Birleşik Krallık) temel sorun sadece düşünce, vicdan ve din özgürlüğüyle ilgili
olmayıp, haç taktığı için işinden olan başvurucunun çalışma hakkıyla da ilgilidir.
Başvurucunun dinini sergileme hakkına
müdahale edilmesi ve sonuçta işine son
verilmesi, çalışma hakkının da ayrılmaz
parçasıdır.
Sonuç olarak, başörtüsü hakkının
uluslararası antlaşmalar ile Anayasamız
çerçevesinde amaca uygun, ölçülülük ve
toplumsal zorunluluk ölçütlerine göre çalışma hakkını da kısıtlayabileceği koşulların ülkemizde bulunmadığı değerlendirilmektedir.
Ayrımcılık yasağının ihlal edilip edilmediğine ilişkin yapılan değerlendirmede
özetle şu tespitlerde bulunulmuştur;
Burada hem kadın-erkek arasında bir
ayrımcılık söz konusu olduğu gibi, kadınlar arasında da bir ayrımcılık yapıldığı ortaya çıkmaktadır. İlk olarak, başkalarının
hak ve özgürlüklerini ve kamu düzenini
koruma adına kadın çalışanların din ve
inanç özgürlüğüne, çalışma hak ve ödevine başörtüsü yasağı yoluyla getirilen kısıtlama, bir cinsiyet grubu ile sınırlı kalmaktadır. Bu durum, sadece kadınların kamu
düzenini bozacağı ön kabulü ile hareket
edildiği anlamına gelmektedir. Ancak toplum ve istihdam alanı sadece kadınlardan
ve kadın çalışanlardan oluşmamakta olup,
toplumdaki cinsiyet çeşitlerinin kadın ve
erkek olarak şekillendiği göz önüne alındığında dini yaşama ve onun emirlerini yerine getirme konusunda başörtülü
kadınlarla aynı konumda olan erkeklere
herhangi bir kısıtlamanın getirilememesinin (en azından bir erkek başı kapalı diye
veya favori, bıyığı vb nedenlerle uyarıldığı, disiplin cezası aldığı işten atıldığı tespit
edilememiştir.) bir cinsiyet grubunun sırf
cinsiyetinden dolayı cezalandırılması anlamına geleceği düşünülmektedir. Bu durum devletin, başını hangi sebeple olursa
olsun kapatma ihtiyacı hisseden vatandaşlarının, düzenini bozduklarını kabul ettiği
anlamına gelecektir. Demokratik bir toplumda cinsiyet ayrımcılığı anlamına gelecek olan bu durum söz konusu yönetmelik
hükmünü açıkça Anayasamıza aykırı hale
getirecektir.
128
YILLIK RAPOR 2013
Diğer taraftan, çalışan bir kadının başını örtmesi, kendi gibi düşünmeyen başta
diğer kadınlar olmak üzere insanların haklarına bir tecavüz olarak düşünülemeyeceği gibi; kamu ve çalışma düzenini bozucu
hareket olarak da algılanmamalıdır. Zira
kişinin başının açık ya da kapalı olmasının çalışma verimliliği üzerinde herhangi
bir olumsuz etkisi olduğu düşünülemez.
Aksine mevcut yasak, nüfusun çalışma
niyetinde olan eğitimli, dinamik, üretken
ve nitelikli bir kısmının üretim potansiyeli
dışında tutularak katma değer üretmesinin
engellenmesi suretiyle toplumun gelişmiş
toplumlar seviyesine ulaşmasında değerlendirilememiş ve atıl bırakılmış olur.
Cinsiyet ayrımcılığı ve sosyo-ekonomik hayatta kadının rolü açısından ise,
ülkemizde kamu istihdamının büyüklüğü
ve etki alanı göz önüne alındığında, başörtülü kadınların geniş istihdam olanakları
olan böyle bir alandan peşinen dışlanmaları anlamına gelebilecektir. Söz konusu
yasak dünya kamuoyunun da dikkatini
çekmiştir. Birleşmiş Milletler Kadınlara
Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi
Komitesi (CEDAW) 2010 yılında yayımlamış olduğu tavsiye kararlarında toplumsal
hayatta ve eğitim hayatında başörtüsü yasağının etkilerinin istatistiksel olarak bir
çalışmasının yapılmasını tavsiye ederek bu
konudaki endişesini belirtmiştir. Ayrıca,
Türkiye’de sosyal, ekonomik ve politik ha-
129
yatta kadınların rolüne ilişkin Avrupa Parlamentosu Önergesinde; başörtüsü kullanan kadınlara çalışma hayatında cinsiyet
ayrımına dayanan dolaylı bir ayrımcılık
yapıldığını ifade ederek konunun cinsiyet
ayrımı boyutuna dikkat çekmiştir. (13 Şubat 2007, Strasburg (2006/2214(INI).
Sonuç olarak,
• Temel hak ve özgürlüklerden Anayasamızda belirtilen (madde 5, 10, 24,
49) din ve vicdan özgürlüğüne, çalışma hak ve ödevlerine, ayrımcılık yapmama yasağına aykırıdır.
• İmzalamış bulunduğumuz BM Evrensel Bildirgesi (madde 7), AİHS (madde 9, 14, 17), Medeni ve Siyasi Haklara
İlişkin Uluslararası Sözleşme (madde
18,19), Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi Sözleşmesinin
Maddi Hükümleri (madde 2, 11), Avrupa Sosyal Şartı (Avrupa Sosyal Haklar Sözleşmesi) (bölüm I) Ayrımcılık
(İş ve Meslek) Sözleşmesi (madde
1, 2), Din veya İnanca Dayanan Her
Türlü Hoşgörüsüzlüğün ve Ayrımcılığın Tasfiye Edilmesine Dair Bildiri
(madde 1, 2, 3, 4, 5, 7) Kadınlara Karşı
Şiddetin Tasfiyesine Dair Bildiri vb.
gibi uluslararası metinlere aykırıdır.
• Ayrıca, AİHM’nin kararlarında temel
hak ve özgürlükler bakımından “Hukukilik” “Meşru Amaç”, “Demokratik
Toplumda Gereklilik” ölçütlerine da-
YILLIK RAPOR 2013
yanarak yaptığı yorumlara, “Avrupa
Konsensüsü” ve kamu yararı ile bireysel yarar arasındaki dengenin gözetilmesi gerekliliğine de uygun olmadığı
tespit edilmiştir.
Devlet kişilerin (kamuda veya özelde)
bıyığı, favorisi, pantolonu, elbisesi, saçı,
başı, ayakkabısıyla vs. ilgilenmemelidir.
Tüm demokratik ülkelerde kabul görmüş,
genel ve soyut ifadelerle düzenleme ihtiyacı olabilir. Kurallarda evrensel, makul, kabul edilebilir olmak, aşırılığa kaçmayacak,
kadın ve erkeğin yaptığı göreve uygun vb.
ibareler yeterli olabileceği gibi bu bağlamda yönetimin gözetimi de vurgulanabilir.
Öte yandan, toplumda “ötekileştirmenin” başlangıcı olan bu uygulamadan ivedi
olarak vazgeçilmesi toplumsal barış açısından zorunludur. Başörtüsü yasağının
sürdürülmesi istekleri kamusal yarar ve
ötekileştirmenin zararları gözetildiğinde,
ülkemiz ve halkımız yararına değildir.
Tüm bu değerlendirmeler ışığında
ve Anayasamızın 5, 13, 24, 38, 48, 49 ve
90’ıncı maddeleri ile düşünce din ve vicdan özgürlüğüne ilişkin olarak AİHS’nin
9’uncu, BM Medeni ve Siyasî Haklara
İlişkin Uluslararası Sözleşmenin 17’inci
maddesi, öte yandan, 657 Sayılı Devlet
Memurları Kanununun “Kıyafet mecburiyeti” başlıklı Ek 19’uncu maddesi, Kamu
Personelinin Kılık ve Kıyafetine Dair
Yönetmelik’in 5’inci maddesi çerçevesin-
de şikâyet konusu ele alınıp incelenmiş
ve yukarıda yer alan mevzuat hükümleri
ile Anayasamızın 13’üncü ve 38’inci maddeleri birlikte değerlendirildiğinde; temel
hak ve özgürlüklerin ancak kanunla sınırlandırılabileceği, ikincil mevzuatla bir
sınırlandırmanın mümkün olmadığı, kanunlarda ikincil düzenlemelere atıf yapılarak bir sınırlandırmanın yapılamayacağı,
ayrıca kanunlarda açıkça tanımlanmayan
eylemlere suç sayarak ceza verilemeyeceği
sonucuna varılmıştır.
Öte yandan, Anayasamız ve tarafı
olduğumuz uluslararası sözleşmeler ile
güvence altına alınan temel hak ve özgürlüklerin ancak bu maddelerde belirlenen
sebeplerin varlığı halinde özlerine dokunulmaksızın ve bu sebeplere dayalı olarak
kanunla kısıtlanabileceği; bu kısıtlamaların ise, Anayasamızın özüne ve ruhuna, demokratik toplum düzeninin ve laik
cumhuriyetin gerekleri ile ölçülülük ilkesine aykırı olamayacağı belirtilmiştir.
Diğer yandan, Anayasamızın 38’inci
maddesindeki “Kanunsuz suç ve ceza olmaz” ilkesi uyarınca, ceza yaptırımına bağlanan her bir eylemin tanımının yapılması
ve yasanın ne tür eylemleri suç sayarak yasakladığının hiçbir kuşkuya yer vermeyecek şekilde belirtilmesinin gerektiği, sözü
edilen suç tanımlaması yapıldıktan sonra,
suçun karşılığı olan cezanın ve suç sayılan eylemi gerçekleştiren kamu görevlisi-
130
YILLIK RAPOR 2013
nin hangi disiplin kuralını ihlal ettiğinin/
edeceğinin açık bir şekilde ortaya konulmasının da zorunlu olduğu vurgulanmıştır. Şikâyetçinin söz konusu eyleminin,
mevzuatta öngörülen tanıma uymuyorsa
verilen disiplin cezasının hukuka aykırı
olacağının açık olduğu, bu hâliyle, anılan eylemin 657 Sayılı Kanun’un 125’inci
maddesindeki hükümlerle örtüşmediği ve
disiplin hukukunda yer alan tipiklik şartının gerçekleşmediği tespit edilmiştir.
Bu doğrultuda, şikâyet konusu olayın dayanağı olan 25/10/1982 tarih ve
17849 sayılı Resmî Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Personelin Kılık ve
Kıyafetine Dair Yönetmelik’in 5’inci maddesinin 2’inci fıkrasında yer alan “başları
daima açık” ifadesi Anayasamızın 13’üncü
maddesi uyarınca kanunla düzenlenmesi
gerekirken düzenlenmediği, dolayısıyla
kanunda yer almayan bu ibareye anılan
yönetmelikte yer verilmek suretiyle kanunun amacını aşan nitelikte bir kısıtlama getirildiğinin anlaşıldığı, böylece, dayanağı üst hukuk normunda bu konuda
herhangi bir kısıtlama ya da engelleme
bulunmadığı halde söz konusu maddede
yer alan bu belirlemenin, Anayasamız ve
tarafı olduğumuz uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınmış olan çalışma
hak ve özgürlüğünün ve yine bu düzenlemelerle güvence altına alınmış olan din ve
131
vicdan özgürlüğüyle bağlantılı olarak ihlal
edilmesi sonucunu doğurduğu tespit edilmiştir.
Bu itibarla, yukarıda yer alan açıklamalar dikkate alındığında; Anayasamız
ve hukuka aykırı bir şekilde yönetmelikle
getirilen bir sınırlama esas alınarak İlçe
Emniyet Müdürlüğünün şikâyetçiye hitaben yazdığı uyarı yazısının da hukuka
aykırı olduğu sonucuna varılmıştır. Söz
konusu idari işlemde, ilgili ulusal ve uluslararası mevzuat hükümleri ile mukayeseli
hukuk düzenlemeleri, şikâyet konusuna
ilişkin uygulamalar, düşünce, vicdan ve
din özgürlüğü ile çalışma hakkı ve ödevi
ve ayrımcılık yasağına ilişkin uygulamalar
uyarınca da hakkaniyete aykırılık tespit
edilmiştir.
Tavsiye bölümündede şu tespit ve
öneriler yer almaktadır:
• 25.10.1982 tarih ve 17849 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan 16/07/1982
tarih ve 82-5105 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına ilişkin Kamu Kurum ve
Kuruluşlarında çalışan Personelin Kılık ve Kıyafetine Dair Yönetmelik’in
1’inci ve 5’inci maddelerinin; Anayasamızın Cumhuriyetin Temel Nitelikleri başlıklı 2’nci maddesine,
Devletin Temel Amaç ve Görevleri
başlıklı 5. maddesine, Kanun Önünde Eşitlik başlıklı 10’uncu maddesine,
Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlü-
YILLIK RAPOR 2013
ğü başlıklı 11’inci maddesine, Temel
Hak ve Hürriyetlerin Niteliği başlıklı 12’nci maddesine, Din ve Vicdan
Hürriyeti başlıklı 24’üncü maddesine,
Çalışma Hakkı ve Devlet Memurları Kanunu’nun 125’inci maddesinin
D fıkrasının (i) bendine, BM İnsan
Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 7’nci
maddesine, AİHS’nin Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü başlıklı 9’uncu
maddesine, Ayrımcılık Yasağı başlıklı 14’üncü maddesine, Hakların
Kötüye Kullanımının Yasaklanması
başlıklı 17’inci maddesine, Medeni
ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin 18 ve 19’uncu maddelerine, Kadınlara Karşı Her Türlü
Ayrımcılığın Önlenmesi başlıklı 2 ve
11’inci maddelerine aykırı olduğundan iptali ile yürürlükten kaldırılması, “Aşırılığa kaçmayacak sade bir
kılık kıyafet” çerçevesinde kısa ve öz
yeni bir yönetmeliğin çıkarılmasının
uygun olduğu,
• Yukarıdaki önerinin gerçekleştirilememesi durumunda, 1 no’lu bent
çerçevesinde anılan yönetmeliğin 1 ve
5’inci maddelerinin yürürlükten kaldırılması,
• İlk iki bent yerine getirilmesi mümkün görülmediği takdirde, anılanYönetmeliğin 5’inci maddesinde yazılı
“görev mahallinde baş daima açık”
ibaresinin yönetmelikten çıkarılması,
hususlarında Başbakanlık Makamına
ve şikâyet başvurusunda bulunan hakkında işlem yapan İlçe Emniyet Müdürlüğünün yazılı uyarısının geri alınması yönünde tasarrufta bulunması için hiyerarşik
makam olan İçişleri Bakanlığına tavsiyede
bulunulmuştur.
6.1.16. Taksim Gezi Parkı protestoları44
Şikâyet, “Taksim Gezi Parkı Projesi çalışmalarını protesto etmek ve yıkıma engel
olmak amacıyla, demokratik gösteri haklarını kullananlara yönelik başta İstanbul Beyoğlu ve Beşiktaş ilçeleri olmak üzere, ülke
genelinde yaygınlaşan orantısız ve aşırı güç
ile şiddet uygulandığı”, AİHM’nin Türkiye
aleyhine verdiği muhtelif mahkûmiyetlere
atıfla, “polisin aşırı ve orantısız bir şekilde biber gazı, tazyikli su, plastik mermi ve
ateşli silah kullanımından kaynaklanan
çok sayıda ihlâlde bulunduğu” iddialarına
istinaden, “yıkımın durdurulması ve olaylarda şiddet uygulayan kamu görevlilerinin
cezalandırılması” istemine ilişkindir.
Taksim Gezi Parkı Protestolarına ilişkin şikâyetçilerin idarenin işlem, eylem ya
da tutum ve davranışından etkilenme süreciyle ilgili iddiaları ise özetle şöyledir:
• Taksim Gezi Parkı Projesi çalışmalarını protesto etmek ve yıkıma engel
44
132
YILLIK RAPOR 2013
olmak amacıyla, demokratik gösteri haklarını kullananlara yönelik
28/05/2013 tarihinden itibaren, başta
İstanbul olmak üzere, ülke genelinde
yaygınlaşan orantısız ve aşırı güç kullanımından kaynaklanan şiddet uygulandığı, bu noktada toplumsal olaylara müdahale konusunu düzenleyen
mevzuata aykırı hareket edildiği,
• AİHM’nin Türkiye aleyhine verdiği
muhtelif mahkûmiyetlere atıfla, polisin aşırı ve orantısız bir şekilde biber gazı, tazyikli su, plastik mermi ve
ateşli silah kullanımından kaynaklanan çok sayıda ihlâlde bulunduğu,
• Demokrasinin vazgeçilmez unsuru
olan muhalif görüşlerin barışçıl şekilde ifade edilmesi noktasında, emniyet
güçlerinin, vatandaşları düşman şeklinde gören bir bakış açısıyla müdahalede bulundukları,
• Yaşanan olayların ulusal ve uluslararası boyutta geniş yankı uyandırdığı
ve bu durumun Türkiye’nin prestijine ve ekonomisine zarar verdiğinden
bahisle, başta Başbakan olmak üzere,
tüm devlet görevlilerinin ortamı yatıştırıcı ve barışa sevk edici bir üslupla
hareket etmeleri, ötekileştirmeye yönelik söylemlerden uzaklaşmaları gerektiği, bunun yanı sıra, Hükümetin
partiler üstü davranması ve olayların
yatışması için devlet çarkının çalıştı-
133
rılması; olaylar karşısında toplumun
neden bu ölçekte tepki gösterdiğinin
sebeplerinin araştırılması gerektiği
ifade edilmiş ve ayrıca Taksim Gezi
Parkı çalışmalarının durdurularak,
olaylarda şiddet uygulayan kamu görevlilerinin cezalandırılması talep
edilmiştir.
6.1.16.1. Yürütülen arabuluculuk çalışmaları
6328 sayılı Kanun’un 1, 5 ve 19’uncu
maddeleri uyarınca Kamu Başdenetçisi
ve ilgili Kamu Denetçisi tarafından, 1216/06/2013 tarihleri arasında İstanbul
ilinde gerçekleştirilen inceleme ve araştırma kapsamında bireysel başvurucular,
ilgili birey ve birey grupları, olayların şahitleri, İstanbul Valisi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Başkanı, Uluslararası Af
Örgütü, İnsan Hakları Derneği, MazlumDer, İstanbul Esnaf ve Sanatkârları Birliği, Beyoğlu Güzelleştirme ve Koruma
Derneği temsilcileri ile birebir görüşmeler
gerçekleştirilmiş; bireysel başvuru sahiplerinin, temelde kolluk güçlerinin aşırı güç
kullandığı yönündeki iddialarından oluşan şikâyetleri ile vatandaşların gündelik
hayatlarını olumsuz etkileyen aksaklıklar;
çevre esnafın karşılaştığı sıkıntılar; idarenin iddialar hakkında gösterdiği ilk değerlendirmeler ile STK’ların çözüm noktasındaki önerileri tutanağa bağlanmıştır.
İstanbul İli Taksim Meydanı’nın ya-
YILLIK RAPOR 2013
yalaştırılması ve meydan düzenlemesi ile
Gezi Parkı Projesi çalışmalarında gelinen
son durum ve yaşanan toplumsal olaylar,
ayrıca bu olaylara müdahale noktasında
oluşan siyasî ve toplumsal gerginliğin, demokratik iyi yönetişim ilkelerine uygun
şekilde, karşılıklı uzlaşı ile yatıştırılmasını
ve bir ortak kamuoyu açıklamasında bulunulmasını hedefleyen ve 19 maddeden
oluşan bir “mutabakat metni” hazırlanmış, fakat arabuluculuk girişimi ve idare ile bir araya gelip uzlaşma sağlanması
teklifi, bireysel başvurucular tarafından
olumlu karşılanmakla beraber, Taksim
Dayanışması bileşenince benimsenmemiştir.
6.1.16.2. Şikâyetlerin Değerlendirilmesi
Şikâyetin inceleme ve araştırma aşamasında, ifade açıklaması ve toplanma
özgürlüklerinin kullanımı konusunu teminat altına alan çok sayıda ulusal ve
uluslararası mevzuat hükmü ile bu hukuk
kurallarının ihlâlinin önlenmesini ve ihlâli
durumunda ise müeyyide öngören çok sayıda uluslararası ve ulusal mekanizmanın
bulunduğu tespit edilmiş ve Karara dayanak alınan mahkeme kararlarına ayrıca
yer verilmiştir.
Şikâyet konusunun inceleme ve
araştırılmasında, başvurulan diğer uluslararası ve ulusal mevzuat ise şunlardır;
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Beyan-
namesi, Birleşmiş Milletler İşkence ve
Diğer Zalimane, Gayri İnsani veya Küçültücü Muamele veya Cezaya Karşı Sözleşme; Birleşmiş Milletler Medeni ve Siyasî
Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme;
Birleşmiş Milletler Kimyasal Silahların
Geliştirilmesi, Üretilmesi, Depolanması
ve Kullanılmasının Yasaklanması Sözleşmesi; Birleşmiş Milletler Herhangi Bir
Şekilde Tutulan veya Hapsedilen Kişilerin
Korunması İçin İlkeler Bütünü, Birleşmiş Milletler Kanun Adamlarının Zor ve
Silah Kullanmalarına Dair Temel İlkeler,
Birleşmiş Milletler Kolluk Kuvvetleri Etik
Kuralları; Avrupa Birliği 2013 Yılı Türkiye İlerleme Raporu; Avrupa Birliği Temel
Haklar Şartı; Avrupa Doğru İdarî Davranış Yasası, Avrupa Konseyi İşkencenin ve
Gayri İnsani ya da Küçültücü Ceza veya
Muamelelerin Önlenmesine Dair Avrupa
Sözleşmesi; 3152 sayılı İçişleri Bakanlığı
Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun,
2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu, 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu,
2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu, 5442 sayılı İl İdaresi Kanunu,
5216 sayılı Büyükşehir Belediyesi Kanunu,
5564 sayılı Kimyasal Silahların Geliştirilmesi, Üretimi, Stoklanması ve Kullanımının Yasaklanması Hakkında Kanun,
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu, 25 Nisan
1938 tarih ve 3890 sayılı Resmî Gazete’de
yayımlanan Polis Vazife ve Salahiyet Tüzüğü, 30 Aralık 1982 tarih ve 17914 sayılı
134
YILLIK RAPOR 2013
Resmî Gazete’de yayımlanan Polis Çevik
Kuvvet Yönetmeliği, 09 Ağustos 1982
tarih ve 18836 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri
Kanunu’nun Uygulanmasına Dair Yönetmelik, 1 Haziran 2005 tarih ve 25832 sayılı
Resmî Gazete’de yayımlanan Yakalama,
Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği, Başbakanlığın 27.06.2001 tarih ve
2001/37 sayılı Genelgesi, Jandarma Genel
Komutanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü,
Sahil Güvenlik Komutanlığı ve Gümrükler
Muhafaza Genel Müdürlüğü ve bu teşkilatlarda görev yapan kolluk personeli için
hazırlanan ve İçişleri Bakanı ile Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısının imzası ile
yayımlanan 24/10/2007 tarihli Kolluk Etik
İlkeleri, İçişleri Bakanlığının 11/06/2004
tarih ve 2004/100 (Bakanlık Genelge numarası) sayılı “Basın Açıklamaları” başlıklı Genelgesini yürürlükten kaldıran
02/11/2012 tarih ve 2012/64 (Bakanlık
Genelge numarası) “Basın Açıklamaları”
başlıklı Genelgesi, İçişleri Bakanlığının
12/07/2004 tarih ve 2004/129 (Bakanlık Genelge numarası) sayılı “Toplumsal
Olaylara Müdahale ve Esasları” başlıklı Genelgesi, İçişleri Bakanlığının 12/10/2004
tarih ve 2004/139 (Bakanlık Genelge numarası) sayılı “İnsan Hakları Savunucuları Rehberi” başlıklı Genelgesi, İçişleri
Bakanlığının 15/02/2008 tarih ve 2008/19
(EGM Genelge numarası) sayılı “Göz Yaşartıcı Gaz Silahları ve Mühimmatı” baş-
135
lıklı Genelgesi ve eki “Göz Yaşartıcı Gaz
Silahları ve Mühimmatları Kullanım Talimatı” başlıklı Talimatnamesi (18 Sahife),
25/08/2011 tarihli Toplumsal Olaylarda
Görevlendirilen Personelin Hareket Usul
ve Esaslarına Dair İçişleri Bakanlığı Yönergesi, İçişleri Bakanlığının 02/11/2012
tarih ve 2012/64 sayılı (Bakanlık Genelge
numarası) sayılı “Basın Açıklamaları” başlıklı Genelgesi, İçişleri Bakanlığının, il emniyet müdürlüklerine muhatap 14.06.2013
tarih ve 1183737526-48285-(12470) sayılı, “Toplumsal Olaylara İlişkin Müdahale
Esasları” başlıklı Talimatnamesi, İçişleri
Bakanlığının 26/06/2013 tarih ve 2013/28
(Bakanlık Genelge numarası) sayılı “Çevik Kuvvet Personeli” başlıklı Genelgesi,
İçişleri Bakanlığının 22/07/2013 tarih ve
2013/33 (Bakanlık Genelge numarası) sayılı “Toplumsal Olaylarda Hareket Tarzları” başlıklı Genelgesi.
Şikâyet konusu hukuk ihlâlleri iddialarına yönelik kamu kurum ve kuruluşlarından alınan bilgi ve belgeler, Beyoğlu İlçesi Taksim Meydanı Yayalaştırma Projesi
boyutu ve toplumsal olaylara müdahale
boyutu kapsamında ele alınıp incelenmiştir.
Konu hakkında siyasî partiler ile
resmî ve gayrı resmî kurum ve kuruluşlarca yayımlanan çok sayıda rapor, anket,
bildiri, analiz ve kararın bulunduğu gözlenmiştir. Olayın değerlendirilmesinde
YILLIK RAPOR 2013
bu kaynaklar titizlikle incelenmiştir. Söz
konusu dokümanlar; Avrupa Parlamentosu tarafından alınan 13/06/2013 tarih ve
(2013/2664 (RSP)) sayılı Karar; Stratejik
Düşünce Enstitüsünün Taksim Gezi Parkı
Eylemleri İzleme ve Değerlendirme Raporu, Haziran 2013; GENAR, Gezi Parkı
Profili, Haziran 2013; Cumhuriyet Halk
Partisi’nce hazırlanan Gezi Parkı Eylemleri İnsan Haklar İhlalleri Raporu; AK Parti
Sosyal Medya Değerlendirmesi; Doç. Dr.
Atilla Sandıklı ve Erdem Kaya’nın hazırladığı, “Gezi Parkı Olayları: Çıkarılması
Gereken Dersler” başlıklı Rapor; Kurgu ile
Gerçeklik Arasında Gezi Olayları, 2013,
SETA - Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı; Taksim Gezi Parkı Olayları Raporu, 2013, MAZLUM-DER İstanbul
Şubesi; Gezi Parkı Eylemleri, Türkiye’de
Toplanma Özgürlüğü Hakkı Şiddet Kullanılarak Engelleniyor, Ekim 2013, Uluslararası Af Örgütü; AB 2013 İlerleme
Raporu; Avrupa Konseyi İnsan Hakları
Komiseri’nin Taslak Raporu olarak sıralanabilir.Ayrıca, Sosyal Medya Uzmanı
Abdullah Çiftçi verdiği röportajında; Gezi
Parkı olaylarıyla ilgili olarak soru-cevap
tarzında değerlendirmelerde bulunmuş,
konunun uluslararası boyutu ile bilişim
sistemlerinin nasıl kullanıldığına ilişkin
yaptığı çarpıcı tespit ve analizlerine raporda yer verilmesi uygun görülmüştür.
ve hakkaniyete uygunluk açısından ele
alıp, aşağıdaki tespitlerde bulunmuştur:
6.1.16.3. Hukuki Değerlendirme
Kamu Başdenetçisi, şikâyet konusuna
ilişkin inceleme ve araştırmasını aşağıdaki
şekilde sonuçlandırmıştır.
6.1.16.3.1. Birinci Ayrım
Temel hak ve özgürlüklerden olan
Yaşam Hakkı (Anayasamız madde 17/1;
AİHS madde 2), İşkence Yasağı (Anayasamız madde 17/3; AİHS madde 3), İfade Özgürlüğü (Anayasamız madde 25,
26; AİHS madde 10), Dernek Kurma ve
Toplantı Özgürlüğü (Anayasamız madde
33, 34; AİHS madde 11), Hakların Kötüye Kullanılması (Anayasamız madde 13,
14; AİHS madde 17), Hakların Kısıtlanmasının Sınırları (Anayasamız madde 13;
AİHS madde 18) açısından ihlâl olup olmadığı,
AİHM bu konuda üç ayrı ölçüt ortaya
koymuştur.
1-Hukukilik: Özgürlüğe müdahalenin
meşru sayılabilmesi için “öngörülebilirlik” şarttır. Yasa yeterli derecede
erişilebilir, öngörülebilir ve devletin
keyfi müdahalelerini engelleyebilir olmalıdır.
2-Meşru Amaç: Bunlar “kamu güvenliğinin, kamu düzeninin genel sağlık
veya ahlâkın ya da başkalarının hak ve
özgürlüklerinin korunması” amaçla-
Kamu Başdenetçisi, şikâyeti hukuka
136
YILLIK RAPOR 2013
rından biri olmalıdır.
3-Demokratik Toplumda Gereklilik:
Bunun anlamı özetle, müdahalede bulunmak için zorlayıcı bir toplumsal ihtiyaç bulunup bulunmadığıdır. Bunu
kuvvetli ölçülerde makul ve makbul
gerekçelerle devlet ortaya koymalıdır.
Ayrıca “Avrupa Konsensüsünü” göz
ardı etmemelidir.
Bu özgürlüğün sınırlandırılmasında
toplumsal gereklilik ne kadar baskın ise
özgürlüğe müdahaleyi kabullenmek o kadar mümkün olabilir. Ayrıca AİHM’nin
“gereklilik” değerlendirilmesinde aradığı
bir diğer önemli kriter, kamu menfaati ile
bireysel menfaat arasındaki dengedir. Kamusal yarar (geniş toplum katmanları) ile
bireysel yarar arasındaki denge gözetildiğinde kamusal yarar ön plana çıkmalıdır.
Gereklilik değerlendirmesinde bir
diğer önemli ölçüt “ölçülülük” ilkesidir.
AİHM birçok kararında bunu göz önüne
almıştır. “Kullanılan araçlar ile izlenen
amaç arasında makul ve ölçülü ilişki bulunmalıdır.”
Ancak, bu özgürlüklerden “Yaşam
Hakkı” Kamu Denetçiliği Kurumunun
inceleme ve araştırma kapsamı dışında
bulunmaktadır. Zira gösteriler, sırasında/
esnasında/sonrasında hayatında kaybeden
vatandaşlarla ilgili yargı süreci başladığından ve bazı şüpheliler tutuklandığından,
bazı davalar açıldığından Kurumumuzun
137
yasası gereği incelenememiştir. Keza yargıya intikal eden konular, yargı yetkisinin
kullanılmasına ilişkin kararlar kapsamında kalabileceğinden Anayasamızın 138/2
maddesi gözetilerek inceleme ve araştırma
kapsamına alınmamıştır.
6.1.16.3.2. İkinci Ayrım
Gezi olayları bu kararda; ilki 2731/05/2013 tarihleri arasındaki olaylar ve kolluğun müdahalesi, ikincisi ise
01/06/2013 tarihinden sonraki olaylar
ve kolluğun müdahalesi olmak üzere iki
aşamada ele alınmıştır.
Başvuru dosyası, önce ulusal mevzuat açısından, sonra da 2709 sayılı Türkiye
Cumhuriyeti Anayasası’nın “Milletlerarası
antlaşmaları uygun bulma” başlıklı 90’ıncı
maddesi son fıkrasında yer alan, “usulüne
göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası
antlaşmalar kanun hükmündedir” hükmü
uyarınca, başta Türkiye’nin insan hakları
alanında taraf olmuş olduğu uluslararası
sözleşmeler ve mekanizmalar açısından
değerlendirilmiştir.
6.1.16.4. Bu iki ayrım gözetilerek yürütülen inceleme ve araştırma sonucu,
aşağıdaki hukukî sonuçlara ulaşılmıştır
6.1.16.4.1. İdarenin hukuka bağlılığının
mutlaklığı açısından
Düşünce ve ifade özgürlüğü ile barışçıl
amaçlı ve şiddet içermeyen toplantı ve
YILLIK RAPOR 2013
gösteri yürüyüşü düzenleme hakkının uygulanışı, hem ulusal hem de uluslararası
hukuk tarafından güçlü şekilde güvence
altına alınmıştır. Bu anlamda ifadeyi açıklama ve toplanma özgürlüklerinin kullanımına müdahale karar ve usulü, idarî makamlara, onların takdir ve inisiyatifinden
(takdir yetkisi) bağımsız olarak tanınan
bir “bağlı yetkidir.” İdareye bu konuda tanınan yetki sınırlı bir yetkidir. İdare burada, üst hukuk kurallarının çizdiği çerçeveye uygun surette karar almak ve bu kararı
uygulamak durumundadır.
İlke olarak uluslararası hukuk ve ulusal hukuk bu alanda, “barışçıl amaçla” ve
“şiddet içermeyen” hakları koruma altına
almış bulunmaktadır. Nitekim BM İnsan
Hakları Evrensel Beyannamesi 20’inci
maddesi, BM Medeni ve Siyasî Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmesi “İfade özgürlüğü” başlıklı 19’uncu ve 21’inci
maddeleri, İnsan Hakları ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin Avrupa Sözleşmesi’nin“İfade özgürlüğü” başlıklı 10’uncu ve 11’inci maddeleri, Avrupa
Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı Barışçıl
Toplanma Özgürlüğü Rehberi’nin “Barışçıl Toplanma Özgürlüğü” başlıklı birinci paragrafının birinci bendi, 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın
“Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti” başlıklı 26’ncı maddesi ve “Toplantı
ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı”
başlıklı 342’nci maddesi, 2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun
“Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkı”
başlıklı 3’üncü maddesi bu konudaki örneklerdir. Bunun sonucu olarak, barışçıl
olmayan ve şiddet unsuru içeren ifade
açıklama, toplanma ve gösteri düzenleme
eylemleri birer hak olarak hukukun korumasından yararlanamayacaktır.
Bununla birlikte, birey ve birey gruplarının hukuku aşan, şiddet içeren eylemlerinin hukuk âleminde birer hak olarak
koruma kalkanı bulamaması, bu eylemlere
yönelik kamu idaresinin müdahale usul ve
kurallarını değiştirmez. Yani ister barışçıl
amaçla şiddet unsuru içermeyen toplanmalar olsun, isterse de şiddet içeren ve barışçıl amaçtan uzak eylemler olsun, kamu
idaresinin müdahalesi her şartta hukukun
çizdiği sınırlar içerisinde kalmak zorundadır. Birey, birey grupları ve özel hukuk
tüzel kişilerinden farklı olarak, devlet organları ve kamu yetkisi kullanan kişiler,
her şart, durum ve olayda, hukukla bağlı
olmak zorundadırlar. İdare hata yapma
lüksü olmayan, her daim hukuka bağlı hareket etmek durumunda kalan, toplumda
tek taraflı buyurma ve davranma yetkisine
sahip yegâne güçtür.
Diğer bir anlatımla, hukuk, sadece barışçıl amaçlı ve şiddet içermeyen eylemleri hak kavramı altında koruma kalkanına
alsa da barışçıl olmayan ve şiddet içeren
138
YILLIK RAPOR 2013
eylemlere yönelik kamu müdahalesini başıboş bırakmamıştır. Daha somut ifade ile
barışçıl amaçla olmadığı ve şiddet içerdiği için bir hak olarak tanımlanamayan ve
bu anlamda kanuna aykırı bir toplanma ve
gösteri şeklinde başlayan veya sonradan
dönüşen bir toplumsal eyleme müdahale
noktasında, o eylemin içerisinde yer alan
her birey ve birey gruplarının, işkence ve
kötü muamele görmeme ve hukuka uygun
şekilde muamele görme hakları vardır.
Yani eyleme hukuksuz olduğu gerekçesi
ile müdahale edilirken de hukuka uygun
şekilde muamele edilmek mecburiyeti vardır. Bu durum, müdahale edilen eylemin
hukuksuzluğunun derecesi veya şiddet
vasfının boyutundan bağımsız olarak aynı
hukukî hassasiyeti gerektirir.
6.1.16.4.2. Olayların başlangıcı ve evreleri itibarıyla müdahale açısından
Başvuru dosyasında mevcut bilgi ve
belgeler ayrıca görüşme, ses ve görüntü
kayıtları ilgililer ve tanık beyanları, bilirkişi mütalaasına istinaden, Beyoğlu İlçesi
Taksim Meydanı Yayalaştırma Projesi ve
bununla bağlantılı Meydan ve Gezi Parkı
düzenlemesi çalışmalarına engel olmak
amacıyla, Taksim Dayanışması Grubunun
bir bölümünün dinlenmesi sırasında küçük ölçekteki birey ve birey gruplarının,
Ekim 2012 tarihinden itibaren spontane
veya sürekli şekilde Gezi Parkı civarında
oturma eylemi yaptıkları ve benzeri göste-
139
rilerde bulundukları, 27/05/2013 tarihine
kadar sözü edilen gösterilerin kamuoyunun dikkatini çekecek boyuta ulaşmadığı,
ayrıca söz konusu ifade açıklama ve toplanma eylemlerinin kamu düzenini, güvenliğini ve toplumsal yaşamı sekteye uğratacak bir olumsuzluk içermediği ancak
yine yasadışı olduğu görülmektedir.
Bu noktada 27/05/2013 – 31/05/2013
tarihleri arasında söz konusu birey ve birey
gruplarına yönelik müdahalenin kamera
görüntülerine istinaden hukukî durumu
aşağıdaki kayıtlı mevzuat hükümlerine
göre şu şekilde tespit edilmiştir:
• BM Kanun Adamlarının Zor ve Silah
Kullanmalarına Dair Temel Prensiplerin “Yasadışı toplantılarda asayiş
sağlama” başlıklı 13’üncü maddesi ve
“Genel hükümler” başlıklı 5’inci maddesi hükümleri uyarınca kolluk birimlerince zor kullanmanın son çare
olarak başvurulması gerektiği vurgulanmaktadır.
• AİHM’nin de bu konuda içtihadı, her
kanun dışı durumun, toplantı ve gösteri özgürlüğüne müdahale gerekçesi
olamayacağı ve bu müdahaleyi haklı
göstermeyeceği noktasında belirmektedir.
• Mahkeme, AİHS’nin 11’inci maddesinde düzenlenen toplanma ve dernek
kurma özgürlüğünün mevzuata aykırı
şekilde kullanımını, kamu düzenini
YILLIK RAPOR 2013
aksatmadığı sürece hoşgörü ile karşılanması ve derhal müdahalede bulunulmaması yönünde yorumlamaktadır.
dır.” hükmüne ve
- İçişleri Bakanı ile Devlet Bakanı ve
Başbakan Yardımcısı’nın imzaları ile
yayımlanan 24/10/2007 tarihli Kolluk Etik İlkeleri, “F- Kolluk Uygulama ve Müdahaleleri” başlığı altındaki
28 numaralı bentte yer alan, “Kolluk
personeli, zorunlu durumlarda ve sadece meşru bir amacı elde etmek için
orantılı güç kullanır.” hükümlerine
tam olarak uygun hareket etmedikleri
anlaşılmaktadır.
• Ayrıca, gösterilerin başlangıç evresindeki kolluk müdahalelerinin, AGİT
Barışçıl Toplanma Özgürlüğü Rehberinin 165’inci paragrafında yer alan,
“Gösterilerin dağıtılması: Gösteriler
barışçıl olduğu sürece, kolluk kuvvetleri tarafından dağıtılmamalıdır.
Gösteriler, ancak son çare olarak ve
uluslararası standartların getirdiği kurallar uyarınca dağıtılmalıdır…” hükmüne aykırılığı tespit edilmiştir.
• Kolluk güçlerinin, Çevik Kuvvet Temel Eğitimi, Eğitici El Kitabında yer
alan “grup”, “kalabalık”, “kalabalıkların psikolojik özellikleri”, “kalabalık
içinde bulunan kişi tipleri”, “yanıltma
taktikleri,”, “caydırıcılık”, “arabuluculuk” ve “uzlaşma” kavramlarına dayalı olarak muhatap kitleyi iyi analiz
edemediği, kuvvet kullanımına, her
zaman son çare olarak başvurulması
kuralına ilk günlerde tam anlamıyla
uyduğu tespit edilememiştir. Ancak
daha sonraki günlerde iyi yönetişim
ilkeleri gözetilerek üst düzey şehir yöneticileri (Vali, Büyükşehir Belediye
Başkanı) göstericilerle diyaloğa girerek sorunun çözümüne ve uzlaşmaya
çalışmışlardır.
• Bundan başka, güvenlik güçlerinin,
- İçişleri Bakanlığının 11/06/2004 tarih ve 2004/100 sayılı “Basın Açıklamaları” başlıklı Genelgesi’ni yürürlükten kaldıran, İçişleri Bakanlığının
02/11/2012 tarih ve 2012/64 sayılı
“Basın Açıklamaları” başlıklı Genelgesinde yer bulan sıralı amirler ve
kolluk kuvvetlerinin, düşünce ve ifade ile toplantı ve gösteri yürüyüşleri
özgürlüklerinin kullanımına ilişkin
esnek davranılacağı hükmüne, Başbakanlığın 27/06/2001 tarih ve 2001/37
sayılı Genelgesinde yer bulan “mülkî
amirler ve kolluk kuvvetleri yetkilileri
yasalarla kendilerine tanınan yetkileri sivil toplumun teşviki ve gelişmesi
amacına yönelik olarak kullanacaklar-
• Hükümetin, başta Başbakan olmak
üzere beraberinde İçişleri Bakanı,
Çevre ve Şehircilik Bakanı, Kültür ve
140
YILLIK RAPOR 2013
Turizm Bakanı, sivil toplum örgütleri
temsilcileri, Taksim Dayanışması temsilcileri, sanatçılar vb. kişi ve gruplarla
uzlaşma yolu aradıkları, diyalog, ikna
ve inandırma, inisiyatif üstlenerek çoğulculuk yöntemini uyguladıkları, kamusal karar alma sürecine iştirak ilkesini uyguladıkları, sorunun karşılıklı
görüşülerek çözümüne çalıştıkları bir
gerçektir.
• Alevlenen eylemlerde gözlemlenen
bazı kolluk güçlerinin makul ölçüyü aşan güç kullandıkları saptanmış
ise de bu ihlâllerin, daha çok barışçıl
göstericilerin arasına karışıp provoke
eden, yakıp yıkan grupların, kalabalık göstericilerin içinden daha büyük
olaylara neden olmamak için tecrit
edilememelerinden kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Ancak, bunun da özellikle sıralı amirler tarafından önceden
öngörülmesi ve tedbirlerin alınması,
bu unsurların grubun içerisine girmelerinin engellenmesi gerektiği de bir
başka gerçektir.
• İdarenin dosyaya sunulan bilgileri
ışığında ve ayrıca yetkililerle gerçekleştirilen toplantılarda aktarılan bilgi
ve belgeler ile ve görsel olgulara istinaden Kamu Denetçiliği Kurumu,
çevre duyarlılığı gerekçesiyle başlayan
gösterilerin seyrinin, 31/05/2013 tarihi ve sonrasında, 2911 Sayılı Toplantı
141
ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu’nun
tarif ettiği ifade ve toplantı özgürlüğü
kullanımı hakkını ihlal ettiği gibi demokratik bir hukuk devletinde olması
gereken bir hak arama mücadelesi sınırını da defaatle aşmış olduğunu tespit etmiştir.
• Olaylar, Gezi Parkında yapılması
planlanan projenin protesto edilmesi
amacı ile gösteri şeklinde başlamasına
rağmen takip eden günlerde toplumdaki değişik gruplar tarafından fırsat
alanı olarak değerlendirilmiştir. Siyasî
iktidara yönelik toplumsal muhalefetin topluca bir anda boşalması şeklinde şiddet içererek kitlesel bir eyleme
dönüşmüştür.
• Kamu Başdenetçisi, dosyada mevcut
bilgi ve belgeler ile görüşme, ses ve
görüntü kayıtları ve yetkililer ile gerçekleştirdiği toplantı tutanaklarına
istinaden, 31/05/2013 akşam saatleri
ile 02/06/2013 tarihi arasında İstanbul
ve Ankara illerinde aralıksız olarak
gerçekleşen gösterilerin; bir dizi terör veya yasa dışı örgütlerce sistemli
şekilde yönlendirilerek, Başbakan’ın
Ankara’daki ofisi ile ikametgâhının
ve İstanbul’daki ofisi ile civarındaki
tarihî mekânların işgali, bu suretle
meşru yöntemlerle seçilmiş bir hükümetin, kamu düzenini temin edemeyip iş yapamaz hale getirilmesi ve
YILLIK RAPOR 2013
• Sözü edilen gösterici profilinin bileşimi aşağıdaki gibi tespit edilmiştir: Tepkilerini barışçıl yollarla ifade
etmek isteyen münferit bireylerden
oluşan topluluklar; yukarıda sayılan
geniş barışçıl kitleyi provoke ederek,
bu kitleyi bir bütün halinde yasa dışı
hale getiren terör örgütleri, yasa dışı
örgütler, siyasî iktidara muhalif yasal
örgütler, bir kısım sivil toplum örgütleri; samimi düşünceler ve merak saiki
ile toplananlar.
meşru olmayan yöntemlerle düşürülmesine yöneldiğini tespit etmiştir. Bu
yöntem, hiçbir hukuk düzeninde meşru bir hak arama aracı olarak kabul
edilemeyeceği gibi hukukî korunma
görmesi de mümkün değildir.
• Gösteriye katılanlarla gerçekleştirilen
ifadeyi açıklama ve toplanma özgürlüklerinin, tüm ikazlara ve tedbirlere
rağmen, şiddeti araç edinen bir dizi
grupların manipülasyonundan arındırılamaması, büyük oranda sosyal
medya üzerinden örgütlenen bireylerin oluşturduğu ve bu anlamda barışçıl olarak görülebilecek kitlelerin arasına bazı yasa dışı grupların karışması
ile birlikte, gösterilerin ve göstericilerin genel profili, sayıları on binleri
bulan geniş çaplı, zaman zaman siyasî
iktidarı devirmeyi hedefleyen yasa
dışı bir kitlesel direniş, bir başkaldırış şekline bürünmüştür. Bu durumda
kullanılan araç ve gereçlerin (biber
gazı, gaz bombası, sprey vb.) miktarının oranlanması, bunu ortaya koyacak
uluslararası bir kriterin olduğuna dair
bilgi ve bilimsel veri elde edilememiştir. Yer yer makul ölçüyü aşan mühimmat kullanıldığı iddia edilmekle
birlikte, kolluğun bunu kasıtlı ve istikrarlı, süreklilik arz edecek şekilde
uyguladığına dair kesin bulgulara ulaşılamamıştır.
• Yaşanan olaylarda; siyasi anlamı olan
bir dizi kamu binalarına yönelerek
işgal girişiminde bulunulduğu; kamu
kurum ve kuruluşları, bankalar, araçlar ile kişilere ait işyerlerine zarar verildiği, yağmalamada bulunulduğu;
güvenlik güçlerine yönelik taşlı, sopalı, sapanlı, sert cisimler (demir çubuk, şişe vs.) ve molotof kokteyli ile
saldırı girişiminde bulunulduğu; ana
cadde ve sokaklarda barikat kurma,
ateş yakma ve yol kapama eylemlerinin gerçekleştirildiği; halk üzerinde
korku, panik ve endişe oluşturulmaya
çalışıldığı; sosyal medyada gerçek dışı
paylaşımlar ile halkın tahrik edilmeye çalışıldığı ve eylem yapmaya yatkın
grupların yoğun şekilde ajite edildiği;
toplumda öne çıkan bir dizi kişilerin
önderliğinde, geri kalmış ve anti demokratik ülkelerde örnekleri yaşanan,
142
YILLIK RAPOR 2013
sivil direniş, şiddet dışı pasif aktivizm
teorisine uygun yöntemlerin de uygulandığı tespit edilmiştir.
• Bu noktada akılda tutulması gereken
temel husus, gösterilerin başlangıç
evresindeki müdahalede hukukun
sınırları aşıldığı kabul edilse dahi,
bunun ifade açıklaması ve toplanma
özgürlüklerinin kullanılmasını şiddet
eylemleri ile istismar etmeyi hiçbir
zaman haklı gösteremeyeceğidir. Büyük gösteriler sırasında can kaybının
ve ciddi yaralanmaların daha fazla olmamasında şüphesiz kolluk güçleri ve
sıralı amirlerinin büyük bir kesiminin
mesai mefhumu gözetmeden asayişi sağlamaya gayretleri yatmaktadır.
Yapılan bir kısım hatalar, ihlâller ve
aşırı güç kullanılması nedeniyle kamu
otoritesini sağlamakla görevli kolluğun tümünün suçlanmasına gerekçe
olamaz. Bu tespit kuşkusuz kolluğun
aşırı ve orantısız güç kullanımını haklı çıkarmak anlamına gelmemektedir.
Sadece toplumsal olaylara hâkim olan
psikolojinin, taraflar arasında yol açtığı etkileşime ve olgulara işaret etmek
amacını ortaya koymaktadır. Aksi düşünce, Kamu Denetçiliği Kurumunun,
hukuk dışı ve kanunsuz eylemlere ve
işlemlere hiç bir durumda cevaz vermeyeceği inancına gölge düşürür.
143
6.1.16.4.3. Polisin Zor Kullanma Yetkisi
açısından
• 2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet
Kanunu 16’ncı maddesinde, “Polis,
görevini yaparken direnişle karşılaşması halinde, bu direnişi kırmak amacıyla ve kıracak ölçüde zor kullanmaya yetkilidir. Zor kullanma yetkisi
kapsamında, direnmenin mahiyetine
ve derecesine göre ve direnenleri etkisiz hale getirecek şekilde kademeli
olarak artan nispette bedeni kuvvet,
maddi güç ve kanuni şartları gerçekleştiğinde silah kullanılabilir.” hükmü
yer almaktadır.
• Zor kullanmanın şekli ve şartları ise
aynı maddede, “Polis, zor kullanma
yetkisi kapsamında direnmeyi etkisiz
kılmak amacıyla kullanacağı araç ve
gereç ile kullanacağı zorun derecesini
kendisi takdir ve tayin eder. Ancak,
toplu kuvvet olarak müdahale edilen
durumlarda, zor kullanmanın derecesi ile kullanılacak araç ve gereçler
müdahale eden kuvvetin amiri tarafından tayin ve tespit edilir.” şeklinde
tanımlanmıştır. Aynı madde polisin
silah kullanımı konusunda ise “Polis;
a) meşru savunma hakkının kullanılması kapsamında, b) bedeni kuvvet
ve maddi güç kullanarak etkisiz hale
getiremediği direniş karşısında, bu
direnişi kırmak amacıyla ve kıracak
YILLIK RAPOR 2013
ölçüde, c) hakkında tutuklama, gözaltına alma, zorla getirme kararı veya
yakalama emri verilmiş olan kişilerin ya da suçüstü halinde şüphelinin
yakalanmasını sağlamak amacıyla ve
sağlayacak ölçüde, silah kullanmaya
yetkilidir.” şeklinde tespit edilmiştir.
32’nci maddesinde, direnmenin, “kanuna aykırı toplantı veya gösteri yürüyüşlerine katılanlar, ihtara ve zor
kullanmaya rağmen dağılmamakta
ısrar ederlerse...” ve “ihtara ve zor kullanmaya rağmen kolluk görevlilerine
karşı cebir veya tehdit kullanılarak direnilmesi halinde…” şeklinde gerçekleşeceği tespit edilmiştir.
• Sonuç olarak, polisin direnen gruplara yönelik 2559 sayılı Kanun’un yukarıdaki hükümlerine uygun şekilde
bedenî kuvvet (direnen kişilere karşı
veya eşya üzerinde doğrudan doğruya
kullandığı bedenî güç), maddî güç (direnen kişilere karşı veya eşya üzerinde
bedeni kuvvetin dışında kullandığı
kelepçe, cop, basınçlı su, göz yaşartıcı
gazlar veya tozlar, fizikî engeller, polis
köpekleri ve atları ile sair hizmet araçları) ve silah kullanması kamu düzeni açısından yasal bir yetkidir. Ancak
burada kanun koyucunun yer verdiği,
“bu direnişi kırmak amacıyla ve kıracak ölçüde zor kullanma” vurgusunun bir “ölçülülük” vurgusu olduğunu
akıldan çıkarmamak gerekmektedir.
• 2559 sayılı ve 2911 sayılı Kanunların
sarih hükümlerinden anlaşılan, bir
ifadeyi açıklama ve toplanma özgürlüğünün kullanılmasına müdahale
şartının, katılımcıların “direnme” içerisine düştükleri noktada olacağıdır.
2911 sayılı Kanun ise direnmenin temel şartını, “kanuna aykırı toplantı ve
gösteri yürüyüşleri” noktasına inhisar
etmektedir. Aynı Kanunun, kanuna
aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşlerini tanımlandığı 22 ve 23’üncü maddelerinde ifadeyi açıklama ve toplanma
özgürlüğüne dayalı toplumsal olayları,
yer, zaman ve şekil açısından aşırı ve
orantısız bir şekilde kısıtlamaktadır.
24’üncü maddesi ise toplantı ve gösteri yürüyüşlerinin dağıtılmasının şartlarına amirdir.
• İfade açıklaması ve toplanma özgürlüklerinin kullanımında yukarıda açıklanan müdahale yönteminde
anahtar kelime olarak karşımıza çıkan “direnme” kavramı, 2911 Sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri
Kanunu’nda açık bir şekilde tanımlanmamış, sadece anılan Kanunun
• Bu durumda, 2559 sayılı Kanun gereği, polisin “direnme” gösteren göstericilere müdahale etme zorunluluğu ve
2911 sayılı Kanun’un olur olmaz her
durumu “direnme” olarak kabul eden
144
YILLIK RAPOR 2013
sınırlayıcı niteliği, Türkiye’de ifade
açıklaması ve toplanma özgürlüklerinin kanuna uygun şekilde kullanımını
aşırı sınırlamaktadır.
• Özgürlükçü ve bireyci bakış açısından
ve insan haklarının öneminden kuvvet
alan modern devlet anlayışı gerekleri
ve günümüz modern bilgi çağı toplumunun demokratik talepleri ve beklentileri karşısında, 1983 yılında kabul
edilmiş bulunan 2911 sayılı Toplantı
lafzı ve ruhu yetersiz kalmaktadır.
Sonuç olarak, mevzuatın AİHS ve
AİHM’le uyumlu hale getirilmesi gerekmektedir.
6.1.16.4.4. Aşırı ve Orantısız Şekilde Göz
Yaşartıcı Biber Gazı Kullanımı İddiaları
açısından
• İstanbul Valiliğinin teyidine istinaden, yalnızca İstanbul ilinde yaşanan olaylar sadedinde, 31/05/2013 ile
17/06/2013 tarihleri arasında gerçekleştirilen yasa dışı gösterileri engellemek amacıyla gaz fişeği, gaz el bombası, FN-303 savunma tüfeği fişeği,
ses ve ışık fişeği ve OC gaz solüsyonunun kullanıldığı bildirilmiştir.
• Ülke genelinde yaşanan olaylar sadedinde kullanılan göz yaşartıcı gaz
mühimmatı miktarı İçişleri Bakanlığından talep edilmiştir. Bu kapsamda
ülke çapında yaşanan olaylara müda-
145
hale esnasında, gösterilerin yoğun şekilde meydana geldiği 12 ilde (İstanbul, Ankara, İzmir, Adana, Antalya,
Eskişehir, Hatay, Kocaeli, Manisa,
Mersin ve Samsun) söz konusu gösterilere müdahale sadedinde 31/05/2013
– 17/06/2013 tarihleri arasında belli
oranda ve gerektiği kadar mühimmat
kullanıldığı bilgisi aktarılmıştır.
• Göz yaşartıcı biber gazı ve benzerlerinin kullanımı noktasında uluslararası standartların bütünü açısından
bir değerlendirme yaptığımızda, bu
maddenin toplumsal olaylara müdahalede kullanılmasını yasaklayan bir
hüküm bulunmadığını görmekteyiz.
BM ve Avrupa Konseyinin kolluğun
zor kullanma yetkisini düzenleyen
sözleşmeleri ve bunların denetim mekanizmaları açısından, biber gazı ve
benzerlerinin kullanımında esas yaşanan tartışma, göz yaşartıcı biber gazı
ve benzerlerinin kullanılıp kullanılamayacağından ziyade, bu maddelerin
kullanımında kişinin fiziki ve ruhsal
bütünlüğünün korunmasının önemi
noktasında düğümlenmektedir. Bir
diğer ifade ile “işkence ve kötü muamele yasağı” ile “özel yaşama saygı
gösterilmesi hakkının” ihlâl edilmeme
gereğidir. Zira bu iki hak, kişinin fiziksel ve zihinsel bütünlüğünü koruyan haklardır.
YILLIK RAPOR 2013
• Bu gereklilikten hareketle uluslara-
gazı ve benzerlerinin kullanılmasın-
rası standartlar açısından biber gazı
da hukukî bir engel bulunmadığı an-
ve benzerlerinin kullanımında te-
laşılmaktadır.
mel alınan kıstasların, “gereklilik”,
Başvuru dosyasında mevcut bilgi ve
“orantılılık”, “eğitim almış kişilerce
belgeler ayrıca görüşme, ses ve görüntü
kullanım”, “kullanım talimatları”,
kayıtlarına ve teknik raporlara istinaden,
“kapalı alanlarda kullanılmasının ya-
uluslararası standartlar ve ulusal mevzuat
sak olması”, “kullanımı durumunda
hükümlerine göre, Beyoğlu İlçesi Taksim
doktora erişim ve diğer sağlık ted-
Meydanı Yayalaştırma Projesi ve bununla
birlerinin alınması”, “diğer kişilerin
bağlantılı Meydan ve Gezi Parkı düzenle-
etkilenmemesi” ve “kullanım mik-
mesi çalışmalarına engel olmak amacıyla
tarlarına dair denetim ve raporlama”
gerçekleşen toplumsal olaylara müdaha-
şeklinde oluştuğunu görmekteyiz.
le sadedinde göz yaşartıcı gaz kullanımı
Dolayısı ile uluslararası mevzuat hü-
açısından yer yer yaşanan hukuk kuralı
kümlerini iç hukukunun birer parça-
ihlâlleri aşağıda sıralanmıştır:
sı haline getiren tüm devletler, biber
• Kamera görüntüleri, tanık beyanları
gazının kullanımında bu kriterlere
ve yetkililerle gerçekleşen görüşme-
uymakla mükelleftirler. Aksi uygula-
lere istinaden, göstericiler veya gös-
ma uluslararası hukukun ihlâli anla-
terilerle ilgilisi olmayan çok geniş bir
mına gelecektir.
kitlenin gaz nedeni ile olumsuz etki-
• 2709 sayılı Türkiye Cumhuriyeti
Anayasası’nın
“Kişinin
lendiği, özellikle İstanbul İli Beyoğlu
Dokunul-
ve Beşiktaş ilçelerinde ikamet eden
mazlığı, Maddi ve Manevi Varlığı”
vatandaşların olumsuzluklar yaşa-
başlıklı 17’nci maddesi, 5564 sayılı
dıkları, zaman zaman kolluk güçle-
Kimyasal Silahların Geliştirilmesi,
rince makul gaz kullanım ölçüsünün
Üretimi, Stoklanması ve Kullanımı-
aşıldığı,
nın Yasaklanması Hakkında Kanunu
• Organize olmuş şiddet uygulayan
2’nci maddesi, 2911 sayılı Toplantı
muhalif birey ve grupların, gösteri-
de bulunanların arasına karıştıkları,
“Toplantı veya Gösteri Yürüyüşünün
kolluk güçlerine, çevreye saldırma-
Dağıtılması” başlıklı 23, 24 ve 27’nci
ları sonucu barışçıl gösteri yapan
maddeleri uyarınca, toplumsal olay-
kitleden ayrıştırılmaları mümkün
lara müdahalede göz yaşartıcı biber
olmadığından, bu nedenle de barışçıl
146
YILLIK RAPOR 2013
amaçlı gösterilere katılanların da polis
müdahalelerinden etkilendikleri,
• Gösterilere müdahalede şartların zorlaması ile kadro personelinin (çevik
6.1.16.4.5. Tazyikli Su, Plastik Mermi
ve Diğer Müdahale Araçlarının Aşırı ve
Orantısız Şekilde Kullanımı İddiaları açısından
kuvvet) dışında personelin kullanıldığı tespit edilmiş olup, bu durumun büyük kitlesel gösterilerde müsamahayla
karşılanabileceği ancak her durumda
tekrarına fırsat verilmemesinin beklendiği,
• Gaz mühimmatının eğitim almış kişiler tarafından kullanılacağı kuralına
riayet edildiğinin tespiti ile beraber,
eğitim almış personelin, söz konusu
mühimmatı kullanma noktasında zaman zaman zorlandıkları,
• Son kullanma tarihi sona ermiş gaz
kapsüllerinin kullanımından kaynaklanan bir ihlâlin söz konusu olmadığı, zira bu durumdaki kapsüllerin ateş
alma özelliğini yitirdikleri için zaten
kullanılmaz duruma geldikleri ve gazın bileşimini değiştirip etkisini şiddetlendirecek bir içerik yaymadıkları,
• Tıbbi yardım konusunda ise mevzuatta münhasıran göz yaşartıcı gaza muhatap kalmış olan kişilere yönelik yardımda bulunmayı düzenleyen bir esas
olmamasına rağmen kolluğun mağdur
olanlara gerekli yardımda bulundukları,
tespit edilmiştir.
147
• BM Kolluk Görevlilerinin Davranışlarına İlişkin Etik Kuralları’nın 3’üncü
maddesi, BM Kanun Adamlarının Zor
ve Silah Kullanmalarına Dair Temel
Prensiplerin 4 ve 5’inci maddelerine,
• AİHM’nin Türkiye aleyhinde verdiği
mahkûmiyet kararlarında tesis ettiği
hükümlere,
• İçişleri Bakanlığının 12/07/2004 tarih
ve 2004/129 sayılı “Toplumsal Olaylar
Müdahale ve Esasları” başlıklı Genelgesi, İçişleri Bakanlığının, il emniyet
müdürlüklerine muhatap 14/06/2013
tarih ve 1183737526-48285-(12470)
sayılı, “Toplumsal Olaylara İlişkin
Müdahale Esasları” başlıklı yazısı,
İçişleri Bakanlığının 26/06/2013 tarih
ve 2013/28 sayılı “Çevik Kuvvet Personeli” başlıklı Genelgesi, İçişleri Bakanlığının 22/07/2013 tarih ve 2013/33
sayılı “Toplumsal Olaylarda Hareket
Tarzları” başlıklı Genelgesi hükümlerine,
• 25/08/2011 tarihli Toplumsal Olaylarda Görevlendirilen Personelin Hareket Usul ve Esaslarına Dair İçişleri
Bakanlığı Yönergesinin 4, 10, 12 ve
13’ncü maddeleri hükümlerine, (İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğünün 28/08/2013 tarih ve 150063
YILLIK RAPOR 2013
sayılı yazılarında yasadışı unsurların
uyguladıkları cebir, şiddetin sonuçlarını açıklandığı üzere) yer yer aykırı
hareket ettikleri, kolluğun bireylere
ısrarlı, sistematik ve hasmane tutum
içinde oldukları tespit edilememiştir.
Kolluğun makulü aşan davranışlarının ülkede asayişi sağlama ve kaosu önleme gayretinin sonucu olduğu
gözlemlenmiştir.
6.1.16.5. Hakkaniyete Uygunluk
Gösterilerin ve göstericilerin kanuna
uygun veya aykırı durumundan bağımsız olarak, devlet organları kamu yetkisini kullanırken her şartta hukuka uymak
mecburiyetindedir. Bu açıdan gösterilerin
barışçıl veya kanuna aykırı ayrımının önemi yoktur. Nitekim Beyoğlu İlçesi Taksim
Meydanı Yayalaştırma Projesi ve bununla
bağlantılı Meydan ve Gezi Parkı düzenlemesi çalışmalarına engel olmak amacıyla
gerçekleşen toplumsal olaylar esnasında,
göstericiler arasına karışan bir dizi birey
ve birey grubunun yol açtığı şiddet ve suç
olayları yaşanmıştır. Diğer bir ifade ile sürece müdahil oldukları bilinen aşırı grupların ve terör örgütlerinin, meşru protestoları bahane ederek, siyasî anlamda öne
çıkan bir dizi kamu binasını işgal ederek
kamu düzenini felç edip, bir halk ayaklanması gerçekleştirmeye ve böylece hükümeti devirmeye çalıştıkları müteaddit ses
ve görüntü kayıtları ile tespit edilmiştir.
Gösterici kimliği altında toplumu terörize
eden, hukuka ve vicdana son derece muhalif şiddet ve suç işleyen bu kişiler toplumun vicdanında her zaman kınanmaya
mahkûmdur. Kolluk yetkisi kullanan kurum ve kişilerin maruz kalmış oldukları
bu saldırılar, şiddet olayları hiçbir hukuk
ve vicdan ilmeğinde haklılık bulamayacaktır. Ama yaşanan bu şiddetin ve suç eylemlerinin vahameti ve cesameti, idarenin
hukuka bağlı kalma noktasındaki inancını
asla sarsmamalıdır. Yaşanan olaylar sadedinde, idare, bireylerden kaynaklanan en
hukuk dışı durumlara bile hukukun çizdiği sınırlar içinde mukabele etmek zorunda
olan tek toplumsal güçtür.
Birey ve birey gruplarının hukuku
aşan, şiddet içeren eylemlerinin hukuk
âleminde birer hak olarak koruma kalkanı
bulamaması, bu eylemlere yönelik kamu
idaresinin müdahale usul ve kurallarını değiştirmez. Yani ister barışçıl amaçla şiddet unsuru içermeyen toplanmalar
olsun, isterse de şiddet içeren ve barışçıl
amaçtan uzak eylemler olsun, kamu idaresinin müdahalesi her şartta hukukun çizdiği sınırlar içerisinde kalmak zorundadır.
Birey, birey grupları ve özel hukuk tüzel
kişilerinden farklı olarak, devlet organları
ve kamu yetkisi kullanan kişiler, her şart,
durum ve olayda, hukukla bağlı olmak zorundadırlar.
148
YILLIK RAPOR 2013
Bu husus ifadeyi açıklama ile toplanma ve gösteri yürüyüşü hakkı açısından
özellikle geçerlidir. Hukuk, sadece barışçıl
amaçlı ve şiddet içermeyen eylemleri hak
kavramı altında koruma kalkanına almış,
barışçıl olmayan ve şiddet içeren eylemleri
kapsam dışında bırakmış olsa da; bu olaylara müdahale noktasında, o eylemin içerisinde yer alan her birey ve birey gruplarının, işkence ve kötü muamele görmeme
ve hukuka uygun şekilde muamele görme
hakları vardır. Yani eyleme hukuksuz olduğu gerekçesi ile müdahale edilirken de
hukuka uygun şekilde muamele edilmesi
mecburiyeti vardır. Bu durum, müdahale
edilen eylemin hukuksuzluğunun derecesi
veya şiddet vasfının boyutundan bağımsız
aynı hukukî hassasiyeti gerektirir.
6.1.16.6. Sonuç ve Değerlendirme
Kamu Başdenetçisi, hukuka ve hakkaniyete uygunluk açısından değerlendirdiği
şikâyet konusu olay hakkında aşağıdaki
değerlendirmelerde bulunmuştur:
• İstanbul ili Beyoğlu ilçesi Taksim Meydanı ve civarının çevre düzenlemesi
ve bağlantılı proje çalışmalarına engel
olmak amacıyla, bir araya gelen küçük
ölçekteki birey ve birey gruplarının,
Taksim Dayanışması Grubunun ifade ettikleri gibi Ekim 2012 tarihinden
itibaren spontane veya sürekli şekilde
Gezi Parkı civarında çadır kurdukları,
oturma eylemi yaptıkları ve benzeri
149
gösterilerde bulundukları, 27/05/2013
tarihine kadar sözü edilen gösterilerin
tam anlamıyla kamuoyunun dikkatini
çekecek boyuta ulaşmadığı, ayrıca söz
konusu ifade açıklama ve toplanma
eylemlerinin kamu düzenini, güvenliğini ve toplumsal yaşamını sekteye
uğratacak boyuta ulaşan bir olumsuzluk içermediği,
• Olayların başlangıcı anındaki protesto gösterilerinin, 2911 sayılı Kanunun
hükümlerine aykırılığı tespit edilmekle birlikte, AVM yapılması, ağaçların
sökülmesi vb. kamuoyunda oluşan
algıların kamuoyu tarafından tolere
edilmesine neden olduğu,
• Bununla birlikte protestoların, ilerleyen günlerde 31/05/2013 akşam saatlerinden itibaren, 2911 sayılı Toplantı
tarif ettiği ifade ve toplantı özgürlüğü
kullanımı kapsamının dışına çıktığı,
ayrıca demokratik bir hukuk devletinde olması gereken bir hak arama
mücadelesi sınırını da zaman zaman
aşan, hukuk dışı kitlesel sokak eylemlerine dönüştüğü,
• Basılı ve görsel medyanın, sosyal
medyanın da etkisi ile göstericilerin
31/05/2013 gecesi ile 01/06/2013 günü
zirve noktasına ulaştığı, bu tarihin
aynı zamanda, olayların başta Ankara
ve İzmir olmak üzere diğer şehirlere
YILLIK RAPOR 2013
ve ülke geneline yayılmasına da işaret
ettiği,
• Geniş kitlelerce gerçekleştirilen ifadeyi açıklama ve toplanma özgürlüklerinin, tüm ikazlara ve tedbirlere
rağmen, şiddeti araç edinen bir dizi
grupların manipülasyonundan arındırılamadığı, bunun mümkün olmadığı,
• Olayların, Gezi Parkında yapılması
planlanan projenin protesto edilmesi
amacı ile başlamasına rağmen takip
eden günlerde toplumdaki değişik
gruplar tarafından fırsat alanı olarak
değerlendirildiği, siyasî iktidara yönelik toplumsal muhalefetin topluca bir
anda boşalması şeklinde şiddet içererek devam ettiği, demokratik bir hukuk devletinde görülebilecek bir hak
arama mücadelesi sınırını aşmış olduğu,
• Büyük oranda münferit bireylerin
oluşturduğu göstericilerin arasına
yasa dışı terör ve diğer örgütlerin ve
grupların karışması ile birlikte ayrıca
sosyal medyanın bu noktadaki bilgi kirliliği ve kışkırtmaların da etkisi
ile gösterilerin ve göstericilerin genel
profilinin, sayıları on binleri bulan geniş çaplı, zaman zaman siyasî iktidara
yönelik yasa dışı örgütlü bir direniş,
bir başkaldırış şekline büründüğü,
• Bu tarihten sonra gelişen olaylarda,
Taksim Meydanı’nın kullanıma açık
alanlarının göstericilerce işgal edildiği, barikatlar kurularak yolların kapatıldığı, barışçıl amaçla toplanan geniş
gösterici grupları arasına sızan belirli gruplarca taş, sopa, bilye, molotof
kokteyli, kesici aletler, havai fişek ve
ateşli silah kullanılması ve provokatif
yönlendirmeler sureti ile toplumsal
olayların seyrinin çok farklı bir aşamaya geldiği,
• Münferiden barışçıl şekilde hareket
eden ama galeyana gelmiş ve heyecana kapılmış olan göstericilerin içerisine karışan yasa dışı örgüt üyeleri veya
yasa dışı kimliğe sahip olmamakla
beraber, karıştıkları olaylar itibari ile
hiçbir hukukî gerekçeye sığınamayacak bireylerin yol açtıkları manzaranın, gündelik hayatı tamamen kesintiye uğratan, kamu düzenini büsbütün
ortadan kaldıran, can ve mal güvenliğine kasteden ve dolayısı ile demokratik hukuk devletlerinde asla müsamaha edilemeyecek türden şiddet ve suç
örnekleri oluşturduğu,
• Gezi Parkı içerisinde çadır kuran göstericilerin protestolarının, İstanbul ili
ve Türkiye genelinde yaşanan ve şiddet içeren kitlesel sokak eylemlerini
açıklamaya kifayet etmeyeceği, bunun
ulusal ve uluslararası boyutunun aydınlatılması gerektiği,
150
YILLIK RAPOR 2013
• Yaşanan olaylarda siyasî anlamı olan
bazı kamu binalarına yönelerek işgal
girişiminde bulunulduğu; kamu kurum ve kuruluşları, bankalar, araçlar
ile kişilere ait işyerlerine zarar verildiği, yağmalamada bulunulduğu; ana
cadde ve sokaklarda barikat kurma,
ateş yakma ve yol kapama eylemlerinin gerçekleştirildiği, halk üzerinde
korku, panik ve endişe oluşturulmaya çalışıldığı; toplumda öne çıkan bir
dizi kişilerin önderliğinde, geri kalmış
ve anti demokratik ülkelerde örnekleri yaşanan, sivil direniş, şiddet dışı pasif aktivizm teorisine uygun mücadele
yöntemlerinin de uygulandığı,
• Ayrıca görsel ve basılı medya kuruluşları hakkında da kamuoyunda derin
soru işaretleri oluşturan gelişmelerin
gözlendiği; bazı televizyon kanallarının ilk günlerde yaşanan olaylara
duyarsız kaldığı, bir kısım televizyon
kanallarının da siyasî iktidara yönelik
muhalif duruşlarını, toplumda çatışma, şiddet, kin ve nefreti körükleyen
hatta suça teşvik eden yayınlar gerçekleştirmek sureti ile yansıttıkları,
• Bundan başka, toplumun sağlıklı ve
gerçek bilgiye erişim kanallarının belirgin şekilde tıkandığı, ilgili kamu
kurum ve kuruluşlarının bu konuda
toplumu yeterince aydınlatmadıkları,
bu kurumların kurumsal iletişim me-
151
kanizmalarının etkin işlemediği, toplumun geniş bir bölümünün, gerçek
ve sağlıklı bilgiye erişim hakkından
mahrum kaldığı, klasik medya kuruluşlarının geneli hakkında beliren,
sağlıklı ve gerçek bilgiye erişim ihtiyacının, büyük oranda sosyal medya
ve internet yayımları ile giderildiği,
• İnternet ve sosyal medyanın yaşanan
olayların hızlandırıcısı ve çabuklaştırıcısı olarak Türkiye’de ilk kez bu
çapta kullanılır hale geldiği, sosyal
medyanın devlet uygulamalarının
bizzat toplum tarafından doğrudan
denetlenmesine fırsat veren, siyaset
açısından kontrol edilmesi çok daha
zor özgür birer müzakere zemini
oluşturma, geniş kitlelerin karar alım
veya yönetim müzakere sürecine katılmasına yardımcı olma, toplumun
müzakereci kültüre ve müzakereci demokrasi anlayışına doğru ilerlemesine
katkıda bulunma gibi olumlu yönlerinin bulunmasına rağmen; yaşanan
geniş çaplı toplumsal olaylarda, sosyal
medyanın son derece gerçek dışı ve
provakatif gelişmelere zemin hazırladığı,
• Dolayısı ile olumlu yönleriyle birlikte
sosyal medyanın, ifade özgürlüğünün
istismarı, nefret duygusunu körüklemesi, özel hayatın gizliliğinin ihlâli,
kişisel verilerin istismarı, kara pro-
YILLIK RAPOR 2013
pagandanın ve dezenformasyonun
kolaylaşması, gerçek dışı içerik gibi
olumsuz etkilerine de yaşanan olaylar
esnasında yoğun şekilde şahit olunduğu,
ları, çöp konteynırları, polis noktaları,
mobese kamera ve direkleri, ATM cihazları, telefon saha cihazları, park ve
çevre gibi umumi alanların yer aldığı,
• Daha vahimi, yaşanan olaylarda çok
sayıda kişinin değişik şekilde yaralandığı, bunlar arasında 4 vatandaşın
hayatını kaybettiği ve bir polis görevlisinin şehit düştüğü,
• Siyasî iktidarlara yönelik oluşan toplumsal muhalefetin, kendini meşru
eylem ve gösterilerle dışa vururken
bunun şiddet ve saldırı içeren eylemler üreten gruplar tarafından manipüle edilmesinin siyasi tarihimizde daha
önce gözlendiği ancak bu ölçekte ve
yaygınlıkta kalabalık örgütlenmeler
şeklinde şiddet içeren ve suç teşkil
eden hukuk dışı sokak eylemlerinin
yakın zamana kadar gözlemlenmediği,
• Tüm bu zeminde gelişen olaylarda;
bir yanda bazı göstericilerin yol açtığı
şiddet manzaraları, diğer yanda da zaman zaman özellikle göz yaşartıcı gaz,
tazyikli su kullanımı ve gaz, boya ve
darbe etkili mermi atan sahip savunma silahı ile yapılan müdahalelerden
kaynaklanan görüntüler ekseninde
kamuoyunda derin tartışmaların yaşandığı,
• Sokağa yansıyan bu şiddetin, bir demokratik hak arama mücadelesi olarak değerlendirilemeyeceği gibi kamu
düzeni, mal ve can güvenliği açısından müdahale edilmesinin zorunlu
bulunduğu,
• Beyoğlu İlçesi Taksim Meydanı Yayalaştırma Projesi çalışmalarını protesto
etmek ve yıkıma engel olmak amacıyla
İstanbul ilinde başlayan ve kısa sürede
Ankara ve İzmir gibi büyükşehirlere
ardından ülke geneline yayılan toplumsal olayların ülke genelinde derin iz bıraktığı, ulusal ve uluslararası
medyada geniş yankı bulduğu ve ülke
ekonomisi, turizm, siyasî atmosfer ve
toplumsal yaşantı üzerinde olumsuz
etkilere yol açtığı,
• Zira kamu kurumlarına ve özel şahıslara ait çok sayıda taşınır ve taşınmaza
zarar verildiği, bunlar arasında; toplu
taşıma araçları, ambulans, itfaiye, kan
alma, özel araçlar, medya, çöp, polis
araçları; özel işyerlerine, kamu kurumlarına, siyasî partilere, özel gerçek
ve tüzel kişilere ait binalar; kaldırım,
reklam panoları ile trafik levhaları ve
sinyalizasyonları, sokak aydınlatma-
• Neticede, söz konusu toplumsal olayların, ülkemizin şu an sahip olduğu
152
YILLIK RAPOR 2013
ekonomik refah düzeyi, yaşam standardının birçok gelişmiş Avrupa ülkelerine göre daha yüksek bulunması ve
halkın genel ekonomik beklentilerinin
olumlu oluşu, demokrasinin standartlarının yükselmiş olması, siyasi istikrarın varlığı, siyasal ve sosyal katılım
yollarının açık olması, demokrasi ve
hukuk devletine halkta olan sağlam
inanç gibi faktörlerin de etkisi ile toplumun ezici çoğunluğunun desteğini
alamayarak yatışma gösterdiği,
tespit edilmiştir.
6.1.16.7. Kamu Başdenetçisince verilen Tavsiye Kararında şu tespit ve
öneriler yer almaktadır
1-Türk Hukukunda, usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası antlaşmaların öncelikle ve doğrudan uygulanmasını öngören Anayasamızın
90’ıncı maddesi uyarınca AİHS’nin iç
hukukta kanun hükmünde olduğu;
2-AİHM kararlarının sadece kararın
kendisine karşı verilmiş olan devletler bakımından sonuçlar doğurmayıp,
AİHM’nin ihlâl kararına konu olan
benzer sorunun var olduğu devletler
açısından da söz konusu sorunu yasama ya da içtihat yolu ile ortadan kaldırma yükümlülüğü olduğu dikkate
alındığında;
2/1-Kamu Denetçiliği Kurumlarının
(Ombudsmanlık), genel olarak kamunun
153
ve bu bağlamda bireyin de haklarını koruma adına yüksek mahkemeler ve AİHM
uygulamalarını takip etme,
2/2-Türkiye aleyhine verilen ihlâl kararlarının, mahiyetine göre kamu kurum
ve kuruluşlarınca AİHS’ye aykırılık taşıyan hususların tekrarını önlemeye yardımcı olma,
2/3-Bu doğrultuda, insan hakları
ihlâllerin tekrarının önlenmesi için mevzuatın değiştirilmesini, iyileştirilmesini ve
AİHS ile uyumlu hale getirilmesini isteme,
3-Ayrıca, BM Genel Kurulunun
20/12/1993 tarihli ve sayılı kararıyla
kabul edilen, 30/09/1997’de Avrupa
Konseyi tarafından üye devletlere tavsiye edilen, insan haklarının korunmasından sorumlu ulusal kamu kuruluşlarının statü ve fonksiyonlarını
düzenleyen Paris İlkeleri uyarınca;
3/1-Ombudsmanlık Kurumlarının insan
haklarının geliştirilmesi ve korunmasına ilişkin konularda görüş bildirme,
3/2-Yürürlükteki mevzuatın ve uygulamaların insan haklarına ilişkin uluslararası belgeler ve mekanizmalarla
uyumlu hale getirilmesi ve hayata geçirilmesi için idarî önlemlerin alınmasını veya değiştirilmesini tavsiye etme,
Görevi olduğu göz önünde tutularak
açıklanan gerekçelerle şikâyet kabul edilmiş ve aşağıdaki değerlendirmeler yapılmıştır:
YILLIK RAPOR 2013
I.
İnsan
Hakları
Evrensel
Beyannamesi’nin 5’nci (İşkence ve
Kötü Muamele), AİHS’nin 3’üncü (İşkence), Medeni ve Siyasî Haklar Sözleşmesinin 7’nci (İşkence ve Eziyet), İşkence ve Diğer Zalimane, Gayriinsani
veya Küçültücü Muamele veya Cezaya
Karşı Sözleşme’nin 2’nci (İşkencenin
Önlenmesi Tedbirleri), Anayasamızın 52’nci (…Temel Hak ve Hürriyetler…), 12, 13, 14, 15 (Temel Hak ve
Hürriyetlerin Sınırlanması, Kötüye
Kullanılması, Durdurulması), 25 ve 26
(Düşünce ve Düşünceyi Açıklama ve
Yayma Hürriyeti), 34’üncü (Toplantı
ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı) maddelerine aykırı olarak İstanbul
(Gezi Parkı) başta olmak üzere değişik
kentlerde yer yer gerçekleştirilen makul ölçüyü aşan kolluk müdahalesinin
tespitine;
görevlilerinin, bireylerin uluslararası
sözleşmelerce de garanti altına alınan
hak ve özgürlüklerine halel getirmeksizin ancak zaruri olduğunda kademeli ve orantılı olarak güç kullanmalarını
teminen, kontrol, gözetim ve denetimlerinin etkin bir şekilde yapılması,
hatalı davranan kolluk görevlilerinin
tespit edilmesi ve hesap verebilirliklerini sağlayacak bir izleme mekanizmasının oluşturulması ile ilgili yürütülen yasa çalışmasının ivedilikle
tamamlanması,
IV. Toplumsal olaylar esnasında güç
kullanımının gerekli, makul ve orantılı olup olmadığının öngörülebilir,
açık ve şeffaf bir şekilde tespit edilerek, hatalı davranan kolluk görevlileri
hakkında süratli, etkin bir inceleme ve
soruşturma için süreci uzatan veya tıkayan işlemlerin kısaltılması veya kaldırılması yönünde gerekli tedbirlerin
alınması,
II. İfade açıklaması ve toplanma özgürlüklerinin kullanımını düzenleyen
başta 2911 sayılı Yasa olmak üzere
mevzuatın, uluslararası ve AB norm
ve standartlarına uygun olarak özgürlükleri öne çıkaran ve insan haklarının öneminden kuvvet alan modern
devlet anlayışı gerekleri ve günümüz
modern bilgi çağı toplumunun demokratik talepleri ve beklentilerini
gözetecek tarzda değiştirilmesi,
V. Kolluk görevlilerinin Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası sözleşmeler
temelinde bireylerin hak ve özgürlüklerine saygılı ve hoşgörülü olarak
yetiştirilmeleri için insan hakları alanındaki uluslararası mevzuat ve uygulamalar hakkında uzun süreli ve meslek hayatları boyunca sürekli eğitime
tabi tutulmaları bu bağlamda “kolluğun toplumsal katmanlar ile iletişimi”,
III. Toplumsal olaylar esnasında kolluk
154
YILLIK RAPOR 2013
“kitle psikolojisi”, “müzakere anlayışı”,
“ikna gücü” yönündeki çalışmaların
daha da geliştirilmesi,
VI. Göz yaşartıcı gaz vb. kimyasal içerikli müdahalelerde tıbbî yardım mekanizmasının ve münhasıran toplumsal
olaylara müdahale vakıaları için özel
bir tutanak ve raporlama sisteminin
geliştirilmesi,
VII. Toplumsal olaylarda müdahalede
görevli kolluk personelinin sosyal ve
ekonomik haklarının, yeterli dinlenme süresi başta olmak üzere çalışma
şartlarının iyileştirilmesi ve gerektiğinde psikolojik destek sağlanması
konusuna daha fazla önem verilmesi,
VIII. Gelecekte olabilecek Gezi benzeri
kitlesel gösteriler karşısında yasadışı
grupların meşruiyet kazanmalarının
önüne geçilebilmesi için, önceden nasıl hareket edileceği, protesto gösterilerinin kitlesel bir eyleme dönüşmeden nasıl yatıştırılabileceği konusunda
ilgili karar mercilerinin öngörülü olarak aktif bir yaklaşım göstererek inisiyatif kullanması gerektiği hususlarında İçişleri Bakanlığına, bağlantılı
olarak İstanbul Valiliğine ve İstanbul
Büyükşehir Belediye Başkanlığına
tavsiyede bulunulmuş, karar bilgileri
için Başbakanlığa gönderilmiştir.
6.1.17.Arama Yapma45
Sendikanın Genel Merkezinde, 25/03/
2013 günü sabah erken saatlerde gerçekleştirilen polis aramasının hukuka aykırı
surette gerçekleştirildiğinden bahisle oluşan ağır maddi zararın karşılanması ve
başvurucu sendikanın söz konusu arama
sebebiyle kamuoyu önünde itibarının zedelenmesinden dolayı zedelenen itibarlarının iadesi ile yetkililerin özür dilemesi
talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunulmuştur.
Somut olayda Kurumuzca yargı organı tarafından verilen arama ve el koyma kararı değil bu kararın icrası sırasında idarenin ve kolluk görevlilerinin yargı
organlarına intikal etmediği anlaşılan işlem ve eylemleri ile tutum ve davranışları
şikâyetçinin iddiaları çerçevesinde incelenmiştir.
Buradan hareketle kolluk görevlilerinin usulüne uygun şekilde düzenlendiği
anlaşılan arama ve el koyma kararı üzerine
kararda belirtilen süre içinde arama yapılacak adreste CMK’nın 119’uncu maddesi
uyarınca mahalle muhtar ve azası olmak
üzere bağımsız kişinin hazır bulundurularak arama işlemine başlandığı, CMK’nın
121’inci madde hükümlerine göre arama
esnasında sendika binasına gelen H.G.’ye
arama kararının okunarak arama işlemine
devam edildiği, bahse konu arama neti45
155
YILLIK RAPOR 2013
cesinde herhangi bir suç unsuruna rastlanılmadığının belirtilerek hazır bulunan
bağımsız kişilere ve sendika temsilcisine
aramadan dolayı bir zarar ve ziyanın bulunup bulunmadığının sorularak beyanlarının yazılarak hazır bulunanlarca imzalanan arama ve el koyma tutanağının
düzenlendiği, bu işlemlerde başvuranın
dile getirdiği iddialar bakımından hukuka
aykırılık bulunmadığı anlaşılmıştır.
Ancak şikâyetçi, tüm yetkililerin açık
kimlik ve iletişim bilgileri Emniyet Müdürlüğü Sendikalar Masasında mevcutken ve iletişim kurulduğunda her türlü
yardımı koşulsuz yapabilecekken adeta
şov yaparak kapıların kırılıp, ortalığın
dağıtıldığını, sendikanın adının terör örgütüyle ilişkilendirildiğini ve sendikaya
terör örgütü muamelesi yapıldığından,
sendikanın itibarının zedelendiğinden de
yakınmıştır. Söz konusu arama işleminin
şüphelinin konut veya işyeri dışında 5271
sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu ve Adlî
ve Önleme Aramaları Yönetmeliğinde geçen ifadeyle “diğer yerlerde” yapılan bir
arama olduğu anlaşılmakla Yönetmelik’in
30’uncu maddesine göre arama işlemine
mümkünse o yere girme izni verme yetkisine sahip kişilerle iletişim kurulmasına
çalışılarak başlanılmalı, arama yapılacak
yerde zilyet ve yerine çağrılacak kişiye aramaya başlamadan önce aramanın amacı
hakkında bilgi verilmesi gerekmektedir.
Arama ve El Koyma Tutanağında böyle bir
girişimde bulunulduğuna ilişkin ifadeye
yer verilmemiştir. Dolayısıyla arama yapılacak yerde o yere girme izni verme yetkisine sahip kişilerle iletişim kurulmadığı,
bu kişilere aramanın amacı hakkında bilgi
verilmediği anlaşılmıştır. Kolluk görevlilerince operasyonun ehemmiyet ve aciliyeti
açısından böyle bir girişimde bulunulmamışsa bunun sebeplerine tutanakta yer verilmesi gerekmekte olup, arama işlemine
başlamadan önce emniyet ve çevre tedbirlerinin alınması sırasında yahut sonrasında dahi sendika temsilcilerinin durumdan
haberdar olmalarının sağlanabileceği düşünüldüğünde Yönetmelik’e uygun hareket edilmediği görülmüştür.
Adlî
ve
Önleme
Aramaları
Yönetmeliği’nin 30’uncu maddesinin
9’uncu fıkrasında aramanın, bulunması
istenen şeyin boyutu ve niteliği göz önüne alınarak, amaca ulaşmak için gerekli
olan ölçüde gerçekleştirilmesi gerektiği
de düzenlenmiştir. Arama ve El Koyma
Tutanağında binanın ana giriş kapısının
çilingir marifetiyle açıldığı belirtildiğine
göre arama sırasında kolluk görevlilerin
bu işten anlayan bir meslek erbabını hazır
bulundurdukları anlaşılmaktadır. Binanın 5’inci katında bulunan sendikanın dış
kapısının işin aciliyeti denilerek kırılmak
suretiyle açıldığı, çilingirden yardım alınmadığı şikâyetçi tarafından sunulan video
156
YILLIK RAPOR 2013
kaydından da anlaşılmaktadır. Hangi yöntemle kapının daha hızlı ve en az hasarla
açılabileceğinin hazır bulunan meslek erbabından sorularak, bu hususun tutanağa
geçirilmesi ile uygun olan yöntem tespit
edilebilecekken, kapılara daha çok hasar
veren bir yöntemin tercih edilmesi, amaca
ulaşmak için yeterli ve uygun olan ölçüde
arama işleminin gerçekleştirilmesi gerekliliği göz ardı edildiğinden hukuka uygun
görünmemekle birlikte ülke imajına ve
tüm polis teşkilatına da zarar verdiği tespit edilmiştir.
Müdahalenin meşru bir amaca yönelik olması bakımından şikâyet konusu
olay değerlendirildiğinde, İnsan Haklan
Avrupa Sözleşmesinin “Özel Hayatın ve
Aile Hayatının Korunması başlıklı 8’inci
maddesi 2’inci fıkrasında, müdahalenin
ancak ulusal güvenlik, kamu emniyeti, ülkenin ekonomik refahı, dirlik ve düzenin
korunması, suç işlenmesinin önlenmesi,
sağlığın ve ahlakın veya başkasının hak ve
özgürlüklerinin korunması içinde demokratik bir toplumda zorunluluk bulunması
halinde sözleşmeye aykırı olmayacağını
bu hususların belirlenmesinde devletin
takdir hakkı bulunduğu belirtilmiştir. AK
Parti Genel Merkezi ve Adalet Bakanlığına 19/03/2013 tarihinde eşzamanlı olarak
gerçekleştirilen bombalı/silahlı saldırının
ulusal güvenlik, kamu düzeni ve başkalarının hak ve özgürlüklerini hedef aldığının
157
açık olduğu, bu suçların faillerinin tespiti
ve yakalanmalarının ulusal güvenlik, dirlik ve düzenin korunması ile suç işlenmesinin önlenmesi ve başkalarının hak ve
özgürlüklerinin korunması için bir takım
arama ve el koyma işlemleri yapılmasının
meşru bir amaç için yapıldığı anlaşılmakla, söz konusu arama işlemi yapılmasında
Sözleşme bakımından hukuka aykırılığın
bulunmadığı dosya kapsamından tespit
edilmiştir.
Ancak AHİM, 8’inci madde de düzenlenen haklara, sözleşmeci devletin meşru
bir amaca yönelik yapmış olduğu müdahalenin de sınırları olduğunu, örneğin arama
işleminde zorunlu bir toplumsal ihtiyacın
karşılamasının yanı sıra aramanın biçimi
ve aramadan etkilenen kişinin işi ve itibarına yönelik olası etkinin boyutu gibi ölçütlerin dikkate alınarak, arama biçiminin
meşru hedefle orantılı olması gerektiğini,
maksada uygun, aşırılıktan uzak yöntemler izlenmesi gerektiğini belirtmektedir.
Bu yönüyle Sendika’da yapılan aramada,
operasyonda helikopter kullanılması ve
sendika kapılarının durumun aciliyeti denilerek kırılarak hasar verilmesi suretiyle
açılmasının kamuoyu tarafından bilinen
bir sendikanın itibarını zedeleyecek boyutta olduğu, nitekim basında yer alan
haberlerin bu durumu izah ettiği tespit
edilmiştir. Anayasamızın 90’ıncı maddesinin 5’incifıkrası ve AİHS’nin 8’inci mad-
YILLIK RAPOR 2013
desi uyarınca arama işleminin, aramanın
biçimi, ulaşılmak istenen hedefle orantılı
olmayışı, aranılan sendikanın itibarına
yönelik olası etkilerinin dikkate alınmayışı sebebiyle hukuka aykırı olduğu tespit
edilmiştir.
Yukarıdaki açıklamalar doğrultusunda ve dosya kapsamına göre şikâyetin
kabulü ile şikâyete konu arama işleminin
ulaşılmak istenen hedefle orantısız, Sendikanın itibarını zedeleyecek bir yöntemle
yapılmasından dolayı hatalı davranıldığının kabulü ile Sendikanın maddi zararlarının giderilmesi yönünde hiyerarşik
makam olan İçişleri Bakanlığı ve Emniyet
Genel Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmasına karar verilmiştir.
6.1.18. Seyahat Özgürlüğü46
Şikâyet, 01/05/2013 tarihinde, İstanbul Valiliğinin kararına istinaden uygulanan toplu taşıma araçlarının seferlerinin
durdurulması nedeni ile seyahat özgürlüğünün engellendiği iddiası ile ilgili karar
verilmesi istemine ilişkindir.
Hukuka uygunluk yönünden yapılan
inceleme ve araştırma sonucunda, Anayasamızın 23’üncü maddesi hükmü uyarınca, yerleşme ve seyahat özgürlüğünü sınırlayacak makam açısından herhangi bir
kayıt getirilmemiş olması ve olayın el verdiği ölçüde idari makamların da seyahat
46
özgürlüğü konusunda kısıtlamalar yapmaya yetkili oldukları hükmü (Bkz Anayasa
Mahkemesi Kararı, E. 1985/8, K. 1986/27,
Karar tarihi 26/11/1986) ve İl İdaresi
Kanunu’nun “suç işlenmesini önlemek,
kamu düzen ve güvenini korumak için
gereken tedbirleri” almak ve “il sınırları
içinde huzur ve güvenliğin, kişi dokunulmazlığının, tasarrufa müteallik emniyetin,
kamu esenliğinin sağlanması ve önleyici
kolluk yetkisi”nin valilere tanınmış olması hükümleri göz önünde bulundurulduğunda; 1 Mayıs Emek ve Dayanışma
Günü münasebeti ile İstanbul il sınırları
dâhilinde, valilik emri ile bazı yolların kapatılması ve alternatif güzergâhların teşkili ile bazı toplu ulaşım sistemlerinin iptali
nedeniyle seyahat özgürlüğünün kısıtlanmasında bir hukuka aykırılık bulunmadığı
tespit edilmiştir.
İstanbul Valiliğinin 29/04/2013 tarih
ve 4176-3 sayılı sayılı yazısıyla talep edilen
1 Mayıs 2013 günü Saat 06.00’dan itibaren Anadolu yakasından Avrupa yakasına yolcu taşınmaması tedbirinin, İstanbul
Büyükşehir Belediye Başkanlığının iştiraklerinden İstanbul Şehir Hatları Turizm
ve Tic. A.Ş. tarafından, “Şirkete bağlı tüm
hatlarda karşılıklı olarak 06.00’dan itibaren sefer yapılmaması şeklinde uygulandığı” tespit edilmiştir. Bu durum, İstanbul
Valiliği’nin öngördüğü yaptırımın ağırlığını artırmıştır.
158
YILLIK RAPOR 2013
İnsan haklarına ilişkin uluslararası
sözleşmelere uygun şekilde, Türk hukukunda seyahat özgürlüğü temel hak ve özgürlüklerden birisi olarak düzenlenmiştir.
03/10/2001 tarih ve 4709 sayılı Kanun’la
Anayasamızda yapılan değişiklikle, daha
önceden mevcut bulunan temel hak ve
hürriyetlerin genel sınırlama sebeplerinin kaldırılması ve yalnızca Anayasamızın ilgili maddelerinde belirtilen sebeplere
bağlı olarak temel hak ve özgürlüklerin
sınırlanabilecek olması nedeniyle, Anayasamızın 23’üncü maddesinde düzenlenen
seyahat özgürlüğünün, ancak bu maddede
belirtilen özel sınırlama sebepleri ile sınırlanabileceği; 1 Mayıs Emek ve Dayanışma
Günü münasebeti ile yaşanan olaylara
müdahale kapsamında, olayların öncesi,
esnası ve sonrası itibari ile İstanbul Valiliğince seyahat özgürlüğünün kısıtlanması
noktasında uygulanan tedbirlerin, Anayasamızın 13’üncü maddesinde vücut bulan
“sınırlamanın kanunla olması” ve “sınırlamanın Anayasamızın ilgili maddesinde belirtilen sebeplerle olması” ilkelerine
uygun olduğu; “sınırlamanın Anayasanın
sözüne ve ruhuna uygun olması”, “sınırlamanın temel hak ve özgürlüklerin özlerine
dokunmaması”, “sınırlamanın demokratik toplum düzeninin gereklerine aykırı
olmaması” ve “sınırlamanın ölçülülük ilkesine aykırı olmaması” açısından hukuka
aykırı olduğu, bu noktada, başvurucunun,
01/05/2013 Emek ve Dayanışma Günü
159
kutlamaları münasebetiyle İstanbul Valiliğinin kararına istinaden toplu taşıma
araçlarının seferlerinin durdurulması nedeni ile seyahat özgürlüğünün kısıtlandığı
sonucuna varılmıştır.
Yapılan
inceleme
neticesinde;
Yönetmelik’in 32’inci maddesinin 1/a-g
bentleri gereğince, İstanbul Valiliğinin,
şikâyet konusu 1 Mayıs Emek ve Dayanışma Gününün kutlanması münasebeti
ile alınan tedbirler ve uygulamalar hususunda aşırıya giderek hatalı davrandığı,
benzer uygulamaların bundan böyle tekrar edilmemesi açısından gerekli tedbirleri
alması hususunda İstanbul Valiliğine tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.19. Cezaevine nakil ile cezaevi
ziyaret saatlerinin uzatılması47
H tipi yüksek güvenlikli kapalı cezaevinde hükümlü olarak bulunan şikâyetçi,
ailesine yakın il ve çevre illerde bulunan
cezaevine nakli ile bu cezaevindeki ziyaret
saatlerinin uzatılması istemiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.
Yapılan inceleme ve araştırma sonucunda; hükümlünün ailesinin ikamet ettiği
yerden uzak bir mesafeye nakledilmesinin,
sonuç itibarıyla da ailesi tarafından ziyaret edilme hakkının fiilen kısıtlanmasının,
AİHS’nin 8’inci maddesi ile güvence altına
alınan özel ve aile yaşamına saygı hakkı
47
YILLIK RAPOR 2013
kapsamında yer aldığı, bu hakkın kullanılmasını esaslı şekilde etkileyen sonuçlar
doğurmakla birlikte bu durumun kendiliğinden söz konusu hakkın ihlali sonucunu
doğurmayacağı tespit edilmiştir.
Diğer yandan, nakil işleminin kanun
ile düzenlenmiş olduğu, nakilde uyulacak
kriterlerin ise idare tarafından ayrıntılı
olarak belirlendiği görülmüştür. Bu aşamada nakil işleminin sebebi olan Ceza
İnfaz Kurumunun kapsama gücünün aşılması hususuna ilişkin olarak ise, aşımın
yaşandığı Kurumda bulunan tüm hükümlü
ve tutukluların haklarının ihlali sonucunu
doğurabileceği değerlendirilmiştir. Ayrıca
Bakanlığın, şikâyetçinin talep ettiği il ve
çevre illerde yeni ceza ve infaz kurumlarının yapım ve proje aşamalarının devam
ettiği de dikkate alındığında, belirtilen gerekçelerle idarenin nakil işlemi yönünden
hukuka ve hakkaniyete aykırılık bulunmadığı kanaatine varılmıştır.
Diğer yandan şikâyetçinin, ziyaret süresinin 40 dakika ile sınırlandırılmasının,
özellikle kendisi gibi ailesi uzak yerlerden
gelenler için mağduriyet yarattığına ilişkin
şikâyetine ilişkin ise; ziyaretlerin miktarı
ve süresine ilişkin kısıtlamaların usulüne
uygun olarak yasa ile düzenlendiği, sonuç
olarak idareye ziyaret sürelerine ilişkin belirli bir oranda takdir hakkının tanındığı
tespit edilmiştir. Kurumun fiziki yapısı ve
kurum güvenliği, ziyaret yerinin durumu,
suç gruplarının, ziyaretçilerine göre oluşturulan grupların sayıları da dikkate alınarak ziyaret sürelerinin 40 dakika şeklinde
belirlenmesinde, idarenin sınırlamaya
ilişkin takdir hakkını meşru bir amaca yönelik kullandığı anlaşılmıştır. Bunların yanısıra, hükümlülerin kurum içindeki veya
dışındaki genel durumlarının ve kurum
düzenine karşı tutumlarının iyileştirilmesi, eğitim ve iyileştirme faaliyetlerine etkin
katılımlarının sağlanması, kendilerine verilen işlerdeki gayretlerinin arttırılmasını
teşvik için düzenlendiği anlaşılan ödüllerden şikâyetçinin zaman zaman faydalandırıldığı da görüldüğünden idare tarafından
yapılan işlemlerde hukuka ve hakkaniyete
aykırılık bulunmadığı düşünülmüştür.
Ancak, şikâyetçi gibi ailelerinden
uzak yerlerde cezası infaz edilen hükümlüler ile aynı şekilde bulunan tutuklu kişilerin ziyaret rejiminde esneklik sağlayıcı
bir takım mevzuat değişikliğinin yapılmasının hükümlülerin rehabilitasyonu açısından da büyük önem arz ettiği sonucuna
varılmıştır. Bu bağlamda karşılaştırmalı
hukuka ilişkin araştırmalar da yapılarak,
örneğin ziyaret sürelerinin biriktirilerek
kullanılabilmesine yönelik bir düzenlemeye ilgili mevzuat kapsamında yer verilmesinin önem arz ettiği vurgulanmalıdır.
- Şikâyete konu nakil, ziyaret saatlerinin kırk dakika ile sınırlandırılması
160
YILLIK RAPOR 2013
ve ödüllendirme işlemleri yönünden
ilgili idarenin işlemlerinde hukuka ve
hakkaniyete aykırılık tespit edilemediğinden bu hususlardaki şikâyetin
reddine,
-
Şikâyetin
kısmen
kabulü
ile;13/12/2004 tarihli ve 5275 sayılı
Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı
Hakkında Kanun ile 17/06/2005 tarihli ve 25848sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Hükümlü
ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri
Hakkında Yönetmelik hükümlerinde,
aynı vilayet veya yakın vilayette oturan mahkûm yakınları ile cezaevine
uzak vilayetlerde oturan mahkûm yakınlarından, uzakta oturanlar lehine
ziyaret rejiminde esneklik sağlayıcı
mevzuat değişikliğinin yapılması hususlarında Adalet Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.20. Sosyal güvenlik destek priminin iadesi48
Sosyal Sigortalar Kurumu emeklisi
olan şikâyetçi, ortağı olduğu şirketin 2003
yılındaki sel felaketi nedeniyle faaliyette bulunmadığını, Ocak 2007 yılında vergi dairesi tarafından yapılan yoklama neticesinde
resen terk kararı verildiğini ancak tasfiyeye
giriş kaydının Eylül 2011 döneminde alındığından bahisle ortağı olduğu şirketin faaliyette bulunmadığı 2004-2013 tarihleri
48
161
için geriye dönük olarak çıkartılan sosyal
güvenlik destek primi borcunun tarafından
istenmesi ve bu ticari faaliyetin sona erdiği
tarihten itibaren, olmuyorsa resen terkin işleminin yapıldığı Ocak 2007 tarihinden itibaren iptal edilmesi talebiyle Kurumumuza
başvuruda bulunmuştur.
İlgili mevzuat çerçevesinde yapılan
işlemin hukuka uygun nitelikte olduğu değerlendirilmiştir. Bununla birlikte,
şikâyetçinin ortağı olduğu şirketin, vergi
mükellefiyet kaydının resen silindiği tarihten itibaren ticari bir faaliyetinin olmadığı anlaşılmış olup bu tarihten itibaren şirketin tasfiyeye girdiği tarihe kadar
şikâyetçinin aylığından yapılan sosyal güvenlik destek primi kesintisinin hakkaniyete uygun olmadığı kanaatine varılmıştır.
Ayrıca, genel kural tüzel kişi mükellefiyetinin Türk Ticaret Kanunu ve İcra İflas Kanunu’nun tasfiye veya iflas ile ilgili
hükümlerine göre son bulması olmakla
birlikte, sorumlu ve muhatap tutulacak
kanuni temsilci veya tasfiye memuru da
bulunmayan, işlerini tamamen terk ettiği belirlenen ve vergiye tabi bir faaliyeti de tespit edilemeyen mükelleflerin işi
bırakma bildirimlerinin vergi dairesine
yapılmamış olması nedeniyle gereksiz
tarhiyatlar yapılmasının ve ihtilaflar yaratılmasının ortaya çıkardığı sakıncaları
gidermek amacıyla, vergi mükellefiyet kayıtlarının terkin edilmesi imkânının geti-
YILLIK RAPOR 2013
rildiği, bu kapsamda terkin kararı verilen
sermaye şirketlerinin iştigal konularına
ilişkin olarak faaliyette bulunmamaları
şirketlerin tasfiye sürecine terkin kararından çok daha sonra girmeleri ve tasfiyenin
sonlanarak ticaret sicilinde tescilinin belli
bir süreci gerektirmesi ve süreçte de şirket
ortaklarının aylıklarından sosyal güvenlik
destekleme primi kesilmesinin, uygulamada şikâyetçi ile benzer durumda bulunan
sermaye şirketi ortaklarının mağduriyetine yol açtığı kanaatine varılmıştır.
- Vergi Dairesi Müdürlüğünce, Vergi
Usul Kanunu’nun 16’ncı maddesi ve
2004/13 sıra no’lu Uygulama İç Genelgesi gereğince yapılan araştırma ve
yoklamalarda şikâyetçinin ortağı olduğu şirketin faaliyetini 2007 yılında
tamamen terk ettiğinin tespiti sonucu
mükellefiyetinin anılan müdürlükçe
resen silindiği ve terkin kararı verildiği tarihten sonra yapılan sosyal güvenlik destekleme primi kesintisinin
hakkaniyete uygun olmadığı,
- Bu doğrultuda, şikâyetçinin aylığından 2007-2012 tarihleri arasında yapılan sosyal güvenlik destekleme prim
kesintilerinin iadesi,
- Sermaye şirketi ortaklarından vergi
dairelerince verilen terkin kararından
sonra yapılacak araştırma sonucunda şirketin faaliyette bulunmadığı ve
şirket ortaklarının da fiili ve gerçek
çalışmasının bulunmadığının tespit
edildiği tarih itibarıyla sosyal güvenlik destek primi kesintisine son verilmesini sağlayacak mevzuat değişikliğinin yapılması,
hususlarında SGK Başkanlığına tavsiyede
bulunulmuştur.
6.1.21. Emekli
ödenmemesi49
İkramiyesinin
Şikâyetçiler, uzun yıllar Emekli Sandığına tabi olarak çalışmalarının ardından
bu görevlerinden ayrılarak başka bir sosyal
güvenlik kurumuna (SSK veya BAĞ-KUR)
tabi olarak çalışmaya başladıklarını ve
bu kurumlardan emekliye ayrıldıklarını,
Emekli Sandığına tabi çalışmaları karşılığında kendilerine emekli ikramiyesi ödenmesi talebiyle SGK’ya başvurduklarını,
ancak taleplerinin reddedildiğini, yargı yoluna başvurmalarının ardından emekli ikramiyesi almalarına hükmedildiğini ancak
bu kez de SGK’nın Türk Lirası’ndan altı
sıfır atıldığı gerekçesi ile birkaç lira tutarında emekli ikramiyesi ödediğini belirterek, emekli ikramiyelerinin günümüz şartlarına uygun bir şekilde ödenmesi talebiyle
Kurumumuza başvuruda bulunmuşlardır.
Anayasa Mahkemesi’nin 2005/40 E.
ve 2009/17 K. numaralı kararı öncesinde,
emekli ikramiyesi ödenmesi için “son defa
49
162
YILLIK RAPOR 2013
Emekli Sandığına tabi bir işte çalışma” şartı aranırken iptal kararı ve ardından getirilen düzenleme ile bu şart kaldırılmış olup,
böylece Emekli Sandığına tabi bir işte çalışırken bu görevinden ayrılarak SSK ya da
BAĞ-KUR kapsamına geçen ve buralardan
emekli olan bir kişiye, emekli aylığına hak
kazandığı tarihten itibaren gerekli şartları taşıması halinde emekli ikramiyesi alabilme hakkı tanınmıştır. Buna istinaden
pek çok emekli, geçmiş dönemde Emekli
Sandığına tabi çalışmaları nedeniyle hak
kazandıkları ikramiyeleri alabilmek için,
SGK’ya başvurmuşlardır. Ancak bu başvuruların da anılan kurum tarafından, söz
konusu Anayasa Mahkemesinin kararının
yürürlük tarihinin 09/07/2011 olması nedeniyle ancak bu tarihten sonra emekli
aylığına hak kazananların bu hakka sahip
olduklarından bahisle söz konusu emekli
ikramiyesi taleplerini reddettiği, vatandaşların da yargı yoluna giderek bu hakkı kazandıkları anlaşılmıştır. Bununla birlikte
ilgili Kurum, yargı kararlarına istinaden
emekli ikramiyelerini hesaplarken yargı
karan ve ilgili mevzuat hükmü gereğince
kişilerin “emeklilik keseneğine esas aylık
tutarı üzerinden ve aylığın başlangıç tarihindeki katsayılar dikkate alınarak” bir
tutar hesaplamış ve bu tutardan altı basamağı atarak ödemeyi gerçekleştirmiştir.
Bu noktada yapılan inceleme ve araştırma sonucunda, SGK tarafından hesap-
163
lanan emekli ikramiyesinin hesaplama
usulüne ilişkin hukuka aykırılık sorunu
bulunmamakla birlikte, şikâyet konusuna ilişkin olarak ilgili kanun metninde ya
da alt düzenleyici işlemlerde, 5083 sayılı
Türkiye Cumhuriyeti Devletinin Para Birimi Hakkında Kanun’dan önceki döneme
ilişkin olarak idarenin vatandaşa yapacağı
ödemelerde nasıl bir yol izlenmesi gerektiğinin belirtilmediği tespit edilmiş olup,
bu nedenle hesaplanan ikramiye tutarının
alım gücünün, çeşitli bilimsel yöntem ve
araçlarla ödeme tarihindeki alım gücüne
dönüştürülmeksizin ödenmesi suretiyle
eksik işlem tesis edildiği kanaatine varılmıştır.
Bu doğrultuda, yargı kararıyla ödenmesi kesinleşen ikramiyelerinin, yapılan hesaplamaların ardından, Türk
Lirası’ndan altı sıfır atıldığı gerekçesi ile
altı basamağın silinerek “ikramiye” adı ile
bir ödeme yapılmasının, Yargıtay Hukuk
Genel Kurulu kararında vurgulanan “külfet-nimet dengesi”ni korumadığı, “sisteme
duyulan güveni” ve “sosyal adalet duygusunu ” zedelediği, Medeni Kanunun 2’nci
maddesinde gösterilen dürüstlük kuralları,
iyi yönetim ilkeleri, eşitlik ve hakkaniyet
ilkeleri ile bağdaşmadığı tespit edilmiştir.
- Yapılan emekli ikramiyesi ödemelerine ilişkin olarak ilgili yılların katsayıları ile emekli ikramiyesinin hesapla-
YILLIK RAPOR 2013
masının ardından, yıllar içerisindeki
enflasyon oranları dikkate alınarak
paranın alım gücünde oluşan değer
kaybının belirlenmesi ve çeşitli parametreler kullanılarak söz konusu tutarın ödeme tarihindeki alım gücüne
denkleştirilmesi,
- İleride yaşanması muhtemel benzer
sorunların önüne geçilmesi amacıyla
Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığınca 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu’nun
“Emekli İkramiyesi” başlıklı 89’uncu
maddesinin uygulanmasına ilişkin
alt düzenleyici normlarda, konuyu
açıklığa kavuşturacak ve dar yorumlamalara meydan vermeyecek şekilde
gerekli düzenlemelerin yapılması hususlarında SGK Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.22. Doğum borçlanmasının
gerçekleştirilmesi50
Şikâyetçi, herhangi bir sosyal güvenlik
kurumuna tabi olarak çalışması bulunmayan dönemde gerçekleşen doğumuna ilişkin
borçlanma talebinin kabulüne ilişkin işlemin sehven tesis edildiğinden bahisle iptali
yolundaki bu işlemin kaldırılarak doğum
borçlanmasının yapılması yönünde tavsiye kararı verilmesi talebiyle Kurumumuza
50
Hizmet borçlanması yapılabilecek
süreler ile ilgili olarak 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası
Kanunu’nun 41’inci maddesi, Sosyal Güvenlik Kurumunun 28/02/2013 tarihli
2013/11 sayılı Genelgesinin “Borçlanılacak Süreler” başlıklı maddesi hükümleri
ile 5510 sayılı Kanun’da, geçmişte SSK’lı
çalışması olup da sonrasında emekli sandığına tabi çalışan ve memuriyetten istifa
ettikten sonraki bir süreçte doğum yapan
bir kadının doğum borçlanması yapıp yapamayacağına ilişkin doğrudan bir hüküm
bulunmaması hususlarıyla birlikte ele alınıp değerlendirilmiştir. 2013/11 sayılı genelgede yer alan,
“Sigortalının Kanunun 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendine tabi
sigortalılığı (SSK) sona erdikten sonra (b)
(BAĞ-KUR) ve (c) (Emekli Sandığı) bentleri kapsamında çalışmaya başlaması ve bu
çalışmalardan sonra doğum yapması halinde bu süreler borçlandırılmayacaktır.”
hükmünün açık olduğu, bu hüküm
ile geçmişte SSK çalışmasından sonra
Emekli Sandığına tabi çalışması olan bir
kadının bu çalışmasından sonra gerçekleşen doğumu nedeniyle borçlanma yapma
olanağının kalmadığı değerlendirilmiş
olmakla birlikte, Yargıtay 21’inci Hukuk
Dairesi’nin (E:2010/106 K:2010/6034) içtihadında da; “Yasada olmayan bir kısıtla-
164
YILLIK RAPOR 2013
yıcı düzenlemenin genelge ile getirilerek
yasanın kapsamının daraltılması, Kanuni
Devlet İlkesi ve Sosyal Devlet İlkesi’ne aykırıdır.” hükmüne yer verildiği tespit edilmiştir.
rilmesinin, yukarıda bahsi geçen Yargıtay
kararlarında vurgulanan ve Medeni Kanunun 2’nci maddesinde belirtilen “objektif
iyi niyet” ve “dürüstlük” kuralları ile bağdaşmadığı sonuç ve kanaatine varılmıştır.
Sosyal devlet anlayışının ve sosyal
güvenlik ilkesinin temel hareket noktası
olan “sosyal düşünce ve zayıfı koruma”
amacıyla tanınan bu haktan yararlanmayı,
geçmişte sigortalılık tescili yapılmış olduğu halde, gerçekleşen doğumun, son defa
Emekli Sandığına tabi çalışmasından sonra olduğu gerekçesi ile reddetmenin sosyal
devlet ilkesi ve sosyal güvenlik hakkına ve
ayrıca hakkaniyete de aykırılık teşkil ettiği
tespit edilmiştir.
Bahse konu kararda vurgulanan ve
temel hareket noktası olan adalet, hakkaniyet ve eşitlik kavramları çerçevesinde
şikâyet konusu değerlendirildiğinde ise,
geçmişte SSK’ya tabi çalışması, dolayısıyla sigorta tescili yapılmış olan bir kişinin
Emekli Sandığına tabi olarak bir yıllık
çalışmasının olması, bu işinden de ayrıldıktan sonra gerçekleşen bir doğum nedeniyle borçlanma talebinde bulunduğunda,
sırf son çalışması Emekli Sandığına tabi
Diğer taraftan Yargıtay 10’uncu ve
21’inci Hukuk Dairelerinin örnek kararları eşliğinde şikâyet dosyası değerlendirildiğinde, ilgili idarenin şikâyetçinin başvurusuna istinaden borçlanma işlemlerini
başlatarak borç miktarını kişiye tebliğ ettiği ve tahsilini gerçekleştirdiği, borçlanma
işlemlerinin tamamlandığının ve borçlanılan sürenin gün sayısına dâhil edildiğinin
vatandaşa tebliğ edildiğinin görüldüğü, bu
durumun, şikâyetçinin emekli olacağı beklentisi ile şikâyetçinin işinden ayrılması ile
neticelendiği ancak borçlanma talebinin
kabul edildiği tarihten itibaren yaklaşık
iki yıl sonra şikâyetçiye “sehven yapılan
bu borçlanmanın iptal edildiğinin” bildi-
olması nedeniyle borçlanma talebinin reddedilmesi işleminin, adalet, hakkaniyet ve
eşitlik ilkelerine de aykırı olduğu kanaatine ulaşılmıştır.
165
Yapılan inceleme neticesinde, SGK
Başkanlığına geçmişte sigortalı çalışması
bulunan şikâyetçinin, herhangi bir sosyal
güvenlik kurumuna tabi olarak çalışması
bulunmayan dönemde gerçekleşen doğumuna ilişkin borçlanma talebinin yerine
getirilmesi gerektiği, ayrıca, ileride yaşanması muhtemel benzer sorunların önüne
geçilmesi amacıyla SGK Başkanlığınca
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 41’inci maddesinin uygulanmasına ilişkin alt düzenleyici
YILLIK RAPOR 2013
normlarda, konuyu açıklığa kavuşturacak
ve dar yorumlamalara meydan vermeyecek şekilde gerekli düzenlemelerin yapılması hususlarında tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.23. Daha ucuz ve muadil diz
ortez bedelinin ödenmesi51
Şikâyetçi özürlü kadrosunda memur
olarak görev yaptığını, hastane raporları ile
“Diz Üstü Kontraktür Ortezi Karbon Kafo
Setli-UK Kilitli Yürüme Ortezi” kullanması gerektiğinin belirlenmesine rağmen
SGK tarafından, muadil olduğu gerekçesiyle “Mekanik Kilitli + Yüksek Yoğunluklu
PAFO’ya monteli” isimli ve daha ucuz olan
malzemenin bedelinin ödendiğini” belirterek mağduriyetinin giderilmesi talebiyle
Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.
Şikâyetçi tarafından sunulan sağlık
kurulu raporu ve Kurumumuzca yaptırılan inceleme sonucunda temin edilen sağlık kurulu raporlarında; hastanın, yüksek
yoğunluklu PAFO’ya monteli uzun yürüme cihazı (genel olarak çocuk hastalarda
uygulanan ortez) yerine daha uygun ve
üstün özelliklere sahip olan Karbon seti
UK Kilitli Yürüme Ortezi kullanmasının
Üniversite Ortopedi ve Travmatoloji Anabilim Dalı Başkanlığınca uygun görüldüğü
belirlenmiştir.
Diğer taraftan Hacettepe Üniversite51
si Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
Müdürlüğü ve Türkiye Protez - Ortez Bilim Derneği tarafından anılan iki ürünün
poliomyelit hastasının temel endikasyonu
açısından ortezin muadili olmakla birlikte dizüstü kontraktör ortezin (Karbon
KAFO seti, UK Kilitli Yürüme Ortezi)
hastanın yaşantısını daha kolay sürdürmesini sağlaması, yaşam kalitesini artırması
açılarından ve dizindeki mevcut kontraktürün tedavisi için “Diz üstü Kontraktür
Ortezi-Karbon Setli UK Uzun Yürüme
Ortezi” kullanmasının uygun ve gerekli
olduğu yönünde görüş bildirilmiştir. Ankara Üniversitesi Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Müdürlüğü tarafından
da iki ürünün muadil olmadığı yönündeki
görüş bildirilmiş olup hastanın 37 yaşında,
genç ve aktif yaşam sürdüren yapıda olduğu, beyan etmekte olduğu mesleği gereği
çalışmakta olduğu, karbon olmayan ortezin hastanın mevcut çalışma şartlarına
ve vücut ağırlığına dayanamayarak sık sık
kırıldığı ve görev ya da günlük yaşamında
aksamalara neden olduğu, hastanın eşinin
de poliomiyelit sekelli ve skolyozlu olması
dolayısıyla aile içerisindeki sorumlulukları ile “Diz üstü Kontraktür Ortezi- Karbon
Setli UK Uzun Yürüme Ortezi”nin 5510
sayılı Kanunun 64’üncü maddesinde belirtilen kurumca karşılanmayacak sağlık hizmetleri arasında yer almaması hususları
birlikte gözönünde bulundurulduğunda,
166
YILLIK RAPOR 2013
anılan ortez bedelinin şikâyetçiye ödenmemesinde hukuka ve hakkaniyet uygunluk bulunmadığı tespit edilmiştir.
Yapılan
inceleme
neticesinde,
şikâyetçinin dizüstü kontraktör ortez
(Karbon KAFO seti, UK Kilitli Yürüme
Ortezi) kullanmasının tıbbi bir gereklilik
olduğu kanaatiyle, söz konusu ortezin satın alındığı tarihte rayiç bedelinin ne olduğu konusunda Sağlık Bakanlığından, ilgili
ticaret odalarından, tıbbi malzeme satışı
yapan kurum ve kuruluşlardan rayiç fiyat
araştırması yapılmak suretiyle şikâyetçiye
ödeme yapılması hususunda Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığına, tavsiyede
bulunulmasına karar verilmiştir.
6.1.24. Ölüm aylığının ödenmesi52
Şikâyetçi, eşinin iş kazası sonucu vefatı üzerine SGK’ya yaptığı iş kazası sonucu maaş talebinin ret edildiğini belirterek
mağduriyetinin giderilmesini talebiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.
Şikâyet konusuna ilişkin mevzuat incelendiğinde, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun
3’üncü maddesinde gelirin “iş kazası
veya meslek hastalığı halinde sigortalıya
veya sigortalının ölümü halinde hak sahiplerine, yapılan sürekli gerekli ödeme”
olarak tanımlandığı, 16’ıncı maddesinde iş kazası sonucu ölen sigortalının hak
52
167
sahiplerine gelir bağlanmasının hüküm
altına alındığı, 20’inci maddesinde gelirin hesaplanmasının gösterildiği ve %70
oranında maaş bağlanacağının hüküm altına alındığı, 34’üncü maddesinde ölüm
aylığının hak sahiplerine paylaştırılması konusunun hükme bağlandığı, 35’inci
maddesinde hak sahiplerinin aylıklarının
başlangıcının sigortalının ölüm tarihi olarak düzenlendiği görülmüştür. Yargıtay
10’uncu Hukuk Dairesi’nin (E:2003/8394
K:2003/9644) kararında ise“...Davacılar,
işkazasında ölen oğullarının bakımına
muhtaç olduklarının tespitine karar verilmesini istemiştir, bu doğrultuda, Sosyal
Güvenlik Kuruluşlarına tabi çalışmayan
veya 2002 sayılı Kanuna göre bağlanan
aylık hariç olmak üzere buralardan her
ne ad altında olursa olsun gelir veya aylık
almayan baba ve anne, eğer sigortalı olan
oğullarının ölüm tarihinde sosyal güvenlik
kuruluşlarına tabi çalışmalarının bulunup
bulunmadığı, gelir ve aylık alıp almadıkları araştırıldıktan sonra Yasanın koşulları
oluşmuşsa davayı kabul etmek gerekmektedir.” şeklinde hüküm tesis etmiştir.
Bununla birlikte şikâyet başvurusunun çözümü amacıyla Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları
Ana Bilim Dalı Başkanı bilirkişi olarak
görevlendirilmiş olup, bilirkişi raporunda
“daha önce sağlıklı olan müteveffanın ge-
YILLIK RAPOR 2013
çirdiği iş kazası nedeniyle kuadriplejik ve
trakeaostomili olması dolayısı ile yatağa
bağlanması pnömoni (zatürre) ve solunum yetmezliği gelişmesine zemin hazırlamıştır. Gerçekte bu hastalar çoğunlukla
aspirasyon, pnömoni veya yatak yaralarına bağlı sepsis veya ürosepsis nedeniyle
hayatlarını kaybederler… bu nedenle ölümü ile iş kazasının illiyet bağı bulunduğu
açıktır. Bu şekilde değerlendirilmesi uygundur.” şeklinde görüş bildirmiştir.
Anayasamızda yer alan sosyal devlet
anlayışının ve sosyal güvenlik ilkesinin temel hareket noktası olan “sosyal düşünce
ve zayıfı koruma” kriterine göre SGK’nın
iş kazası ile vefat arasında illiyet bağının
kurulamaması ile ilgili kararının sosyal
devlet ilkesine aykırı olduğu kanaatine
varılmış ve sonuç olarak, anılan idarenin
şikâyetçinin başvurusunu illiyet bağının
kurulamadığından dolayı kabul etmemesinin, mevzuatla, Yargıtay kararları ile ve
bilirkişi raporu ile bağdaşmadığı kanaatine varılmıştır.
Yapılan
inceleme
neticesinde,
şikâyetçinin iş kazası ile vefatı arasında
illiyet bağının bulunduğu ve şahsın vefatının iş kazasından kaynaklandığı belirlenmiş ve tesis ettiği işlemin geri alınarak
şikâyetçinin mağduriyetinin gidermesi
yönünde SGK Başkanlığın atavsiyede bulunulmuştur.
6.1.25. Uzman öğretmen unvanı
verilmesi53
Meslek Lisesinde öğretmen olarak görev yapmakta olan şikâyetçi, tezli yüksek
lisans öğrenimini tamamlaması üzerine
kendisine “Uzman Öğretmen” unvanı verilmesi yönündeki talebinin idarece reddedilmesi sonucu bu unvanın verilmesi
istemiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.
Yapılan inceleme ve araştırma sonucunda, öğretmenlik kariyer basamaklarında yükselmenin dayanağını oluşturan
1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunun
5204 sayılı Kanunla değişik 43’üncümaddesinin bazı fıkra ve ibarelerinin Anayasa
Mahkemesi Kararı(21/05/2008 tarihli ve E:
2004/83, K: 2008/107 sayılı) ile iptal edilmesi nedeniyle yasal boşluk oluştuğu, iptal edilen fıkra ve ibarelerinin doğuracağı
hukuksal boşluk kamu yararını ihlal edici
nitelikte görüldüğünden iptal hükümlerinin, kararın Resmi Gazete’de yayımlanmasından başlayarak bir yıl sonra yürürlüğe
girmesinin uygun görülmesine karşın, bu
süre içinde ve sonrasında yasama organınca bu konuda yeni bir düzenleme yapılmadığı tespit edilmiştir.
Sunulan bilgi belgeler ile yürürlükteki mevzuat uyarınca; şikâyetçinin eğitim
bilimleri alanında tezli yüksek lisans öğrenimini tamamlamış olması nedeniyle
53
168
2013/6 no’lu Taavsiye Kararı
YILLIK RAPOR 2013
sınavdan muaf olduğu ve Anayasa Mahkemesinin kararından sonra uzman öğretmenlik için kontenjan sınırlamasına
tabi olmadığı açık ise de tezli yüksek lisans
öğrenimini tamamlayanlar için aranılan
kıdemin ne kadar olacağı ve diğer hususlar konusunda değerlendirmeye imkân
verecek herhangi bir kanuni düzenleme
bulunmadığı görülmüştür. Bununla birlikte, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu Kararı’nda (28/03/2013 tarihli ve
E:2010/2397, K:2013/1123 sayılı):
“Anayasa Mahkemesi’nin kıdem,
eğitim, etkinlikler ve sicil puanları ile sınav sonuçlarına Yasada belirtilen oranda
puanlar verilerek yapılacak puanlamaya
göre başarı sıralamasının oluşturulmasını
“kariyer basamaklarında yükselmeye esas
alınacak değerlendirmede kıdem, lisansüstü eğitim, etkinlikler ve sicil puanları
ile sınav sonucu ölçütlerinin, öğretmenin
çalışmasına ve çabasına bağlı olarak objektif nitelik taşıdığı ve öğretmenler arasında
eşitsizliğe yol açmadığı, kariyer basamaklarında yükseleceklerin değerlendirme
puanlarına göre başarı sıralamasına alınmalarına yönelik düzenlemenin sınav sisteminin bir gereği ve değerlendirme için
öngörülen sınav tam puanının % 60’ının
alınması koşulunun da, yasa koyucunun
takdir alanı içerisinde değerlendirmeyi
gerektiren bir konu olduğu” gerekçeleriyle hukuka uygun bulduğu hususu dikkate
169
alındığında; sınav kazanmış olma, yüksek
lisans veya doktora yapmış olmanın da
tek başına atanma kriteri olarak belirlenmesinin hukuken olanaklı olmadığını bu
nedenle, uzman ve başöğretmenliğe atanma konusunda Anayasa Mahkemesi kararı
sonrasında oluşan boşluğun yargı içtihadıyla doldurulmaya elverişli olmadığını ve
konunun yasa koyucu tarafından yapılacak yasal düzenleme ile açıklığa kavuşturulmasının gerektiğini” belirtmiştir.
Şikâyetçinin eğitim bilimleri alanında
tezli yüksek lisans öğrenimini tamamlamış
olması nedeniyle sınavdan muaf olduğu ve
Anayasa Mahkemesinin kararından sonra
uzman öğretmenlik için kontenjan sınırlamasına tabi olmadığı açık ise de, Danıştay İdari Dava Daireleri Kurulu Kararı’nın
yüksek lisans yapmış olmanın da tek başına atanma kriteri olarak belirlenmesinin
hukuken mümkün olmadığı; uzman öğretmenliğe atanma konusunda Anayasa Mahkemesi kararı sonrasında oluşan boşluğun
yargı içtihadıyla doldurulmaya elverişli
olmadığı ve konunun yasa koyucu tarafından yapılacak yasal düzenleme ile açıklığa
kavuşturulmasının gerektiği yönündeki
kararından da anlaşılacağı üzere, şikâyet
konusu idari işlemin hukuka uygun olduğu değerlendirilmiştir. Buna karşın,
şikâyetçiye uzman öğretmen unvanının
verilmesi hususunda idarenin işleminin
hukuk güvenliği, haklı beklentilerin ko-
YILLIK RAPOR 2013
runması, belirlilik ve öngörülebilirlik gibi
uluslararası kriterlere göre hukukun üstünlüğü yönünden yerinde olmayıp, hakkaniyete aykırı olduğu sonuç ve kanaatine
varılmıştır.
Yapılan inceleme neticesinde, öğretmenlik kariyer basamaklarında yükselmenin dayanağını oluşturan 1739 sayılı
Milli Eğitim Temel Kanunu’nun 5204 sayılı Kanunla değişik 43’üncü maddesinin
bazı fıkra ve ibareleri Anayasa Mahkemesinin 21/05/2008 tarihli ve E: 2004/83, K:
2008/107 sayılı Kararı ile iptal edildiğinden, tereddütlerin giderilmesi ve oluşan
yasal boşluğun doldurulmasına ilişkin
mevzuat değişikliğinin gecikme olmaksızın gerçekleştirilmesi ve bu yasal boşluktan
kaynaklanan mağduriyetlerin giderilmesi
hususlarında Milli Eğitim Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.26. Görevde yükselme sınavına
girme hakkının tanınması54
MKEK Genel Müdürlüğü bünyesinde açılan görevde yükselme sınavına girmek için başvuruda bulunan şikâyetçi,
başvurusunun reddedilmesi üzerine, sınava girmesini engelleyen “MKEK Personeli
Yönetmeliği’nin, “görevde yükselme suretiyle atanacaklarda özel şartlar” başlıklı 8’inci
maddesinde gerekli değişikliklerin yapılarak, sınava girmesine imkân tanınması
54
istemiyle Kurumumuza başvuruda bulunmuştur.
Yapılan inceleme ve araştırma sonucunda, sivil savunma uzmanlarının yalnızca bağlı oldukları makam esas alınarak
şube müdürü ile eşdeğer olarak belirlenmesine ilişkin, 3046 sayılı Kanun ve Kamu
Kurum ve Kuruluşlarında Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Esaslarına Dair
Genel Yönetmelik hükümleri ve bu konuya ilişkin tereddütleri gidermekle yetkili
Devlet Personel Başkanlığının görüşleri ile
Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği’nde
sivil savunma uzmanlarının yükselmesine
ilişkin herhangi bir düzenlenmeye yer verilmemesi hususları birlikte ele alınıp değerlendirildiğinde, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun temelini oluşturan
kariyer ve liyakat ilkeleri gereğince hukuka uyarlılık bulunmadığı tespit edilmiş ve
şikâyete konu Makina ve Kimya Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü Personeli
Yönetmeliği’nde sivil savunma uzmanlarına yükselme olanağı sağlayacak şekilde
değişikliğe gidilmesinin zaruri olduğu değerlendirilmiştir.
Yapılan inceleme neticesinde MKEK
Genel Müdürlüğüne, Makina ve Kimya
Endüstrisi Kurumu Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan De-
170
YILLIK RAPOR 2013
ğişikliği Yönetmeliği’nde, sivil savunma
uzmanlarına sınava girerek yükselme olanağı sağlanacak şekilde mevzuat değişikliğini gecikme olmaksızın gerçekleştirmesi
ve mağduriyetleri gidermesi hususlarında
6.1.27. Tayin işleminin iptali55
Şikâyetçi, Diyanet İşleri Başkanlığı İl
Müftülüğü’nde çalışmaktayken, başka bir İl
Müftülüğüne naklen tayin edilme işleminin
açıkça hukuka aykırı olması ve telafisi güç
ve imkânsız zararlara neden olması nedeniyle hakkında iptal kararı verilerek eski
görev yerine dönme istemiyle Kurumumuza
Şikâyet konusu olayda, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu, Devlet Memurlarının Yer Değiştirme Suretiyle Atanmalarına
İlişkin Yönetmelik, 633 sayılı Diyanet İşleri Başkanlığı Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun ve Diyanet İşleri Başkanlığı
Atama ve Yer Değiştirme Yönetmeliği çerçevesinde hukuka uygunluk denetimi yönünden inceleme ve araştırma yapılmıştır.
İnceleme ve araştırma sonucunda, Diyanet
İşleri Başkanlığı Atama ve Yer Değiştirme
Yönetmeliği hükümleri uyarınca, Diyanet
İşleri Başkanlığının memurlarını yer değiştirme suretiyle naklen atama konusunda takdir hakkına sahip olduğu, bu takdir
hakkının tanıdığı yetki ile yer değişikliği
yaparak atayabileceği tespit edilmiş olmak55
171
la birlikte mevzuat ve yerleşik içtihatlarda
da kabul edildiği gibi, takdir hakkının tanıdığı yetkinin mutlak ve sınırsız olmadığı, özellikle yapılan işlemin usul, sebep ve
amaç unsurları yönünden ilgili mevzuata
uygun olarak kullanılması gerektiği tespit
edilmiştir.
Bu doğrultuda anılan idarece, anılan
Yönetmeliğin şikâyetçinin sadece bulunduğu yerdeki azami çalışma süresini doldurduğu yönündeki hükmünün dikkate
alınarak ve buradaki hizmet süresini bitirenlerin müracaatlarını Mart ayı sonuna
kadar ulaştırmaları şartıyla, 15 Mayıs - 15
Temmuz arasında yer değişikliklerinin
yapılacağı hükmüne rağmen, bahse konu
atama dönemi dikkate alınmadan yapılan
işlemin açıkça hukuka aykırı olduğu tespit
edilmiştir. İdari işlemlerin nihai amacının kamu yararı olduğu düşünüldüğünde,
mevzuat hükümlerine göre haklı beklenti
içinde olan Diyanet İşleri Başkanlığındaki
yer değiştirme hükümlerine tabi personelin, normal yer değişikliği dönemi dışında
özellikle kış aylarında yapılan atamasının
aile bütünlüğünü bozucu ve mağdur edici
bir yönü de olduğu tespit edilmiştir. Hakkaniyet, takdir yetkisi kullanılırken hukuk
kuralları içinde kalınmasını, hukukun
ana ilkelerine uygun hareket edilmesine
dikkat edilmesini gerektirmektedir. Kış
ortası yapılan yer değiştirme işlemi sonrası şikâyetçinin kızının sağlık problem-
YILLIK RAPOR 2013
leri ve ailevi nedenlerle sıkıntı yaşayacağı
ve mağdur olacağı ortada iken, yürütülen
yer değiştirme işleminin sürdürülmesinin
adalet ve hakkaniyet ilkesiyle de bağdaşmayacağı sonucuna varılmıştır.
Yapılan
inceleme
neticesinde,
şikâyetin kabulüne; Diyanet İşleri Başkanlığına, şikâyetçi hakkında yürütülen
yer değiştirme işleminin geri alınması ile
bu şekilde haklı gerekçelerini belgeleyen
çalışanların yer değiştirmelerinde hukuka
riayet edilmesi ve idarenin takdir yetkisini
hakkaniyete uygun kullanması hususlarında tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.28. Uyarma cezasına itiraz
hakkının tanınması ve cezanın iptali56
Şikâyetçi, Başpolis memuru olarak görev yapmaktayken İl Polis Disiplin Kurulunun kararıyla hakkında tesis edilen uyarma
cezasına karşı kendisine itiraz hakkının
tanınması ve söz konusu işlemin iptal edilmesi istemiyle Kurumumuza başvuruda
bulunmuştur.
Şikâyetçinin idare tarafından hakkında tesis edilen uyarma cezasına itirazının
kabul edilmesi istemine ilişkin olarak;
şikâyet konusu ile ilgili başvurulacak temel mevzuatın öncelikle 3201 sayılı Emniyet Teşkilatı Kanunu olduğu; Kanunun
Ek 7’inci maddesi uyarınca İl Polis Disip56
lin Kurulunun polis memurları hakkında
verilen meslekten çıkarma cezası dışındaki kararların valinin onayı ile kesinleştiği; Anayasamızın 129’uncu maddesinin
üçüncü fıkrasındaki (Değişik 7/5/20105982/13 md.) “Disiplin kararları yargı denetimi dışında bırakılamaz.” ve 657 sayılı
Devlet Memurları Kanunu’nun 135’inci
maddesinin (Değişik: 13/2/2011-6111/113
md.) son fıkrasındaki “Disiplin cezalarına
karşı idari yargı yoluna başvurulabilir.”
hükümlerinin hiçbir disiplin cezasını yargı denetimi dışında bırakmadığı hususları
birlikte değerlendirildiğinde, şikâyetçinin
idarece hakkında tesis edilen uyarma cezasına yönelik itirazının Emniyet Genel Müdürlüğü Yüksek Disiplin Kurulunda incelenmesi olanağının bulunmadığı sonucuna
varıldığından, Emniyet Genel Müdürlüğü
Yüksek Disiplin Kurulu tarafından karara itirazın reddedilerek şikâyetçiye idari
yargı yolunun gösterilmesinde hukuka ve
hakkaniyete bir aykırılık bulunmadığı tespit edilmiştir.
Şikâyetçinin idare tarafından hakkında tesis edilen uyarma cezasının iptal
edilmesi istemine ilişkin olarak; şikâyet
konusu olayda, disiplin cezasını gerektiren ve İlçe Emniyet Müdürünün odasında gerçekleştiği iddia edilen eylemle ilgili
olarak bilgisine başvurulan kişilerin ifadeleri ve disiplin cezasının dayanağı diğer
deliller birlikte değerlendirildiğinde, isnat
2013/71 no’lu Kısmen Tavsiye Kısmen Ret Kararı
172
YILLIK RAPOR 2013
edilen ve Emniyet Örgütü Disiplin Tüzüğünün ilgili maddelerinde yer alan disiplin
suçunun hangi fiile dayalı olarak ne şekilde sübut bulduğu hususu yeterince aydınlatılmadan, şikâyetçinin “İlçe Emniyet
Müdürü’nün eylem veya işlemlerini eleştirici nitelikte sözler söylediği” ve bunun
aksini kanıtlayacak bir durumun olmadığı
şeklinde şikâyetçi aleyhine yorumda bulunulduğu tespit edilmiştir. Sonuç olarak,
soruşturmacı tarafından hazırlanan Disiplin Soruşturma Raporunda; şikâyetçiye
isnat edilen fiilin sübuta erip ermediğinin
soruşturma neticesinde açık bir şekilde
ortaya konulamadığı, bilgisine başvurulan
kişilerin beyanlarından da şikâyetçi tarafından söylendiği iddia edilen hususların
ortaya konulamadığı, şikâyetçinin fiilinin
hiçbir şüpheye yer vermeyecek şekilde tespit edilemediği anlaşıldığından şikâyetçi
hakkında verilen disiplin cezasında hukuka ve hakkaniyete uyarlık bulunmadığı
kararına varılmıştır.
Yapılan
inceleme
neticesinde,
şikâyetçinin hakkında tesis edilen uyarma
cezasına itirazının incelenmeksizin reddine ilişkin Emniyet Genel Müdürlüğü işleminde hukuka ve hakkaniyete aykırılık
bulunmadığından bu işlemin geri alınarak
itiraz hakkı tanınması yönündeki talebi
reddedilmiştir. Ancak, şikâyetçinin hakkında tesis edilen uyarma cezasının iptal
edilmesi yönündeki talebinin ise kabul
edilerek bu husustaki idari işlemini geri
alması yönünde Manisa Valiliğine tavsiyede bulunulmuştur.
6.1.29. Anadolu Üniversitesinde
Ders Muafiyeti Talebi57
Şikâyetçi Türk Dili dersinden muaf
tutulma isteğinin kabul edilip, 28/07/2013
tarihinde gerçekleştirilecek olan tek ders sınavına katılımının sağlanmasını talep etmektedir.
Yapılan incelemede, Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemine Göre Öğretim Yapan Fakülteler Öğretim ve Sınav
Yönetmeliği’nin 2009 yılında Türk Dili
dersinden muaf tutulmaya izin verirken,
2011 yılında yapılan değişiklikle bu hakkın geri alındığı, yönetmeliğin yürürlüğe
girmesinden önce üniversiteye kayıt yaptıran öğrenciler açısından herhangi bir geçiş
hükmüne yer verilmediği belirlenmiştir.
Bu durumun, Anayasamızın 2’nci
maddesinde yer alan hukuk devletinin
temel unsurları arasında yer alan, yasa ve
idari işlemlerin kural olarak geriye yürümezliği ilkesi ile bu ilkelerle doğrudan
bağlantılı olan kazanılmış haklara saygı
ilkesine aykırı olduğu değerlendirilmiştir.
Sonradan yapılacak işlemlerle önceden yaratılmış hukuki durumların kişilerin aleyhine değiştirilmesinin hukuk devletinde
beklenen güven ve idari istikrar ilkelerini
57
173
YILLIK RAPOR 2013
zedelemektedir.
hukuksal güvenliğin sağlanmasıdır. İdari
istikrar ilkesi bu anlamda, hukuki güvenliğin sağlanmasında önemli ilkelerden
biridir. İdari istikrar, en genel anlamda,
idarenin yarattığı ve bir süredir devam
eden öznel hukuki durumların devamlılığını, idarenin bu tür durumları keyfi biçimde değiştirememesini ifade eder.
Ayrıca anılan üniversitenin değişen
koşulları dikkate alarak daha önceki genel
düzenleyici işlemler ile yaratmış olduğu
objektif hukuki durumları, ileriye yönelik olarak yürürlükten kaldırma yetkisini
kullanırken kazanılmış haklara saygı ilkesini göz önünde bulundurmadığı, dolayısıyla yapıldığı anda yürürlükte olan düzenleyici işleme uygun olarak tesis edilen
bir işlemden doğan hakkın, bu düzenleyici işlemin daha sonra değiştirilmesi veya
kaldırılması ile bu hakkın geçmişe ilişkin
boyutunun korunmadığı tespit edilmiştir.
AİHM’nin kararlarında da sıklıkla
kullandığı “haklı (meşru) beklenti” kavramı Anayasa Mahkemesi ve Danıştay
kararlarında, “idarenin ister bir taahhüt,
isterse uzun süren bir uygulamasına güvenerek olsun, bireylerin bir çıkarları ya
da lehlerine olan bir sonuca ulaşabileceklerini ya da edinebileceklerini ümit
etmelerini ifade eder. Yeni düzenlemenin hukuki istikrarı bozmaması, hakların
kullanılmasını zorlaştırmayacak ya da
doğmuş olan haklarının hiçe sayılması
anlamına gelecek şekilde tasarlanmaması
gerekmektedir.”58 şeklinde tanımlanmaktadır. Kazanılmış hak, geçmişte oluşmuş
belli hukuki durumların hem geçmiş, hem
geleceği kapsar biçimde korunabilmesini
ifade ederken, haklı beklenti, kişilerin geleceğe yönelik beklentileri bakımından
geçerli olur. Bu bağlamda, kazanılmış
haklar, bireysel bir işlem vasıtasıyla doğ-
Diğer taraftan, 2547 sayılı Yükseköğretim Kanunu ve ilgili yönetmeliklerin
verdiği yetkiye dayanılarak üniversitenin
eğitim, öğretim ve sınav sisteminde, eğitimin kalitesini ve verimini artırmak amacıyla her zaman düzenleme yapabileceği,
bu düzenlemenin fiiliyatına engel bir durum yoksa hemen uygulamaya geçilebileceği tabiidir.
Hukukun genel ilkelerinden olan,
hukuki güven ve idari istikrar ilkeleri ile
yasa ve idari işlemlerin kural olarak geriye yürümezliği ilkesi ve bu ilkelerle doğrudan bağlantılı olan kazanılmış haklara
saygı ilkesi hukuk devleti ilkesinin bir gereği olarak karşımıza çıkmaktadır.
58
Hukuk devletinin önemli gereklerinden biri de, bireylerin öngörülebilir
bir hukuk ortamında yaşamalarının, yani
174
Bkz: Anayasa Mahkemesinin 30.03.2011 tarihli ve E.
2008/72 ve K.2011/59 sayılı kararı,30.03.2011 tarihli ve
E. 2008/56 K.2011/58 sayılı kararı,31.10.2008 tarihli E.
2008/34 ve K.2011/153 sayılı kararı, Danıştay 5. Dairesinin 14.03.2006 tarihli ve E. 2003/3647 ve K.2006/1140
sayılı kararı, Danıştay 10. Dairesinin 14.03.2006 tarihli
ve E. 2007/5427 ve K.2011/2289 sayılı kararı
YILLIK RAPOR 2013
muş ve tamamlanmış bir hak niteliğinde
olmalarına rağmen, haklı beklentiler henüz bir idari işleme konu olmamış, olası
bir hakkı korurlar.
Şikâyetçi, 21/03/1994 tarihli ve 21881
sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Anadolu Üniversitesi Açıköğretim Sistemine
Göre Öğretim Yapan Fakülteler Öğretim
ve Sınav Yönetmeliği’nin yürürlükte olduğu dönemde Atatürk İlkeleri ve İnkılap
Tarihi, Temel Bilgi Teknolojileri ve İngilizce derslerinden muaf tutulmuştur.
Şikâyetçi, idari istikrar, hukuki güven
ve haklı (meşru) beklenti gereğince okula
kaydolduğu dönemdeki yönetmelik hükümlerine istinaden Türk Dili dersinden
gelecek öğretim yılında muaf tutulacağı
beklentisi içerisindedir.
Öte yandan, YÖK tarafından çıkarılan önlisans, lisans ve lisansüstüne ilişkin
eğitim ve öğretim yönetmelikleri ve diğer
üniversitelerin yönetmelikleri incelendiğinde, yönetmeliklere geçiş hükümleri konulmasına dikkat edildiği gözlenmiştir.
Sonuç olarak şikâyetçinin, Açıköğretim Fakültesine kayıt olduğu tarihte var
olan düzenleyici işlemde, ders muafiyeti
hakkında yararlandırıcı nitelikte bir hüküm bulunduğu; söz konusu derslerin
transferinin dönemi geldikçe yapıldığı;
dolayısıyla ders transferi ile ilgili hükmün sonuçlarının doğmasının bir süreci
175
gerektirdiği ve bu noktada şikâyetçinin,
bu düzenleyici işlemin kendisine yönelik
etkilerinden yararlanma hakkının korunması gerektiği düşünülmektedir. İdarenin
yaptığı işlemlerle veya istikrar kazanmış
uygulamalarıyla ilgilileri haklı beklenti
içine sokması halinde, bu durumun hukuki istikrar ve güvenlik ilkesinin bir sonucu
olarak koruması gerekmektedir.
Yukarıda açıklanan gerekçelerle; ders
transferi ile bazı derslerden muaf olma
hakkına ilişkin yeni düzenlemede bir hüküm bulunmadığı, ancak yeni düzenlemeden önce şikâyetçi yararına var olan
bu hakkın kişilerin iradesi dışında elinden
alınamayacağı, dolayısıyla şikâyetçinin
ikinci üniversite öğrenimine başladığı dönemde yürürlükte bulunan ve lehlerine
olan yönetmelik hükümlerinin uygulanması ve kişiye Türk Dili dersinden muafiyet hakkı tanınmamasının hukuka uygun
olmadığı kanaatine varılmıştır.
- Ders transferi ile bazı derslerden muaf
olma hakkına ilişkin yeni düzenlemede bir hüküm bulunmadığı, ancak
yeni düzenlemeden önce şikâyetçi
yararına var olan bu hakkın kişilerin
iradesi dışında elinden alınamayacağı,
dolayısıyla şikayetçinin ikinci üniversite öğrenimine başladığı dönemde
yürürlükte bulunan ve lehlerine olan
yönetmelik hükümlerinin uygulan-
YILLIK RAPOR 2013
ması ve kişiye Türk Dili dersinden
muafiyet hakkı tanınmamasının hukuka uygun olmadığı kanaatine varılmıştır.
- Şikâyetçinin Türk Dili dersinden muaf
tutulma talebinin reddine ilişkin idari
işlemin geri alınarak Türk Dili dersinden muaf tutulması ve 28/07/2013 tarihinde gerçekleştirilen tek ders sınavına katılamayan şikâyetçiye yönelik
eş değerli yeni bir işlem tesis edilmesi,
-Şikâyetçi ile benzer durumda olan
öğrencilerin ders transferlerinin sağlanabilmesi için 18/01/2013 tarihli
ve 28532 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan Anadolu Üniversitesi Açıköğretim, İktisat, İşletme Fakülteleri
Öğretim ve Sınav Yönetmeliği’ne geçiş hükmü eklenmesi ve bu konudaki
mağduriyetlerin giderilmesi,
hususlarında Anadolu Üniversitesi
Rektörlüğüne tavsiyede bulunulmuştur.
6.2 Ret Kararı Örnekleri
6.2.1 Engelli doktor istihdamı59
Engelli bir uzman doktor olan
şikâyetçi, 65 yaşını doldurmuş hekimlerin
faydalandığı özel hastanelerde geçici kadro
ile çalışma imkânının, özel hastaneler ile
özel ağız ve diş sağlığı hastanelerinde Sosyal Güvenlik Kurumu ile sözleşme yaparak
59
çalışabilmesini sağlayacak şekilde kendisine de tanınmasını talep etmektedir.
Yapılan incelemede şikâyetçinin beyanından hâlihazırda özel bir hastanede
norm kadro statüsünde çalıştığı, istihdam edilmemesine yönelik bir şikâyetinin
olmadığı anlaşılmıştır. Anayasamızın
10’uncu ve 61’inci maddeleri ile 2022 sayılı 65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz
ve Kimsesiz Türk Vatandaşlarına Aylık
Bağlanması Hakkında Kanun’da yaşlı ve
engellilerin adlarının beraber zikredilmesinden dolayı kendisinin de engelli olmasından bahisle, Ayakta Teşhis ve Tedavi
Yapılan Özel Sağlık Kuruluşları Hakkında
Yönetmelik ve Özel Hastaneler Yönetmeliği hükümlerince yaş haddinden emekli
olanlara sağlanan özel hastanelerde ve tıp
merkezlerinde kadro dışı geçici çalışma
olanağının kendisine de sağlanması talebinin idare tarafından reddedilmesinde
hukuka ve hakkaniyete aykırılık bulunmadığı tespit edilmiştir. Zira Anayasamızın
61’inci maddesinde sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler
başlığı altında yaşlılar ve sakatlar ile 2022
sayılı Kanunda 65 yaşını doldurmuş kişiler ile engelli kişilerin adlarının beraber
zikredilmesi, engelli ve yaşlıların haklarının eşit olduğu anlamına gelmemektedir.
Yapılan
inceleme
neticesinde
şikâyetin reddedilmesine karar vermiştir.
2013/96 no’lu Ret Kararı
176
YILLIK RAPOR 2013
6.2.2 İş sağlığı ve güvenliği (c sınıfı) uzmanlık sınavının müfredat
değişikliği60
Şikâyet, 18/08/2013 tarihinde yapılacak olan İş Sağlığı ve Güvenliği (C Sınıfı)
Uzmanlık sınavı müfredatının 1 Temmuz
gibi sınava yakın bir tarihte değiştirildiği
ve sınava girecek adayların yeterince bilgilendirilmediği, 6331 sayılı İş Sağlığı ve
Güvenliği Kanunu kapsamında yeniden
düzenlenen ve düzenlenmekte olan yönetmeliklerin neden olduğu karmaşanın
giderilmesi amacıyla Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığı İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü tarafından detaylı bir
şekilde sınav konularının kamuoyuna duyurulması gerektiği hakkındadır.
Eğitim kalitesini ve verimini artırmak
amacıyla, İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlarının temel ve yenileme eğitimleri ile bu
eğitimler sonrasında Çalışma ve Sosyal
Güvenlik Bakanlığınca yapılacak/yaptırılacak sınavlarda güncel mevzuat değişikliklerine yer verilebileceği son derece
açıktır.
Kamu Başdenetçisince yapılan inceleme neticesinde,
-İş Sağlığı ve Güvenliği Uzmanlık
Sertifikasına sahip olacak adayların
yürürlükteki mevzuat yanında, tüm
mevzuat değişikliklerinden sorumlu
olacaklarının açık olması,
60
2013/65 no’lu Ret Kararı
177
- Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca İSG-KATÎP sistemi üzerinden
adayın eğitim aldığı Zirve Ortak Sağlık
ve Güvenlik Biriminin ilgili yönetmelikler kapsamında eğitim kurumu yetkisi alan tüm eğitim kurumlarına; söz
konusu sınava katılacak olan adaylara
mer’i mevzuatta yer alan konulardan
sorumlu tutulacakları konusunda bilgi verilmesi ve gerekli düzenlemenin
yapılması hususunda 12/06/2013 tarihinde gerekli duyuruyu yapmış olması,
- 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği
Temel Eğitim Programının İş Sağlığı
ve Güvenliği Genel Müdürlüğünün
www.isggm.gov.tr adresinde İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri başlığı
altında Eğitim Kurumları İşlemleri
bölümünde de yayımlanarak ilgililere
duyurulmuş olması,
- 12/06/2013 tarihinden sınav gerçekleştirileceği tarih olan 18/08/2013 tarihine kadar iki aydan fazla süre olduğu göz önünde bulundurulduğunda,
adayların bu tarihten sonra yapılan
mevzuat değişikliklerini de takip edebilecek şekilde söz konusu sınava hazırlana bilecekleri,
- 6331 sayılı Kanunun, 4857 sayılı İş
Kanunu’ndaki iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin hükümleri kendi bünyesinde topladığı, sınav konuları içerisinde
YILLIK RAPOR 2013
de bu mevzuatın % 30 oranında yer
aldığı,
- Söz konusu sınav duyurusunun kamuoyu ile paylaşıldığı 02/07/2013
tarihinden sonra Resmi Gazete’de
yayımlanan iş sağlığı ve güvenliğine
ilişkin yönetmeliklerin ise sınava girecek adayların sorumlu olduğu toplam
mevzuat içerisinde fazla yer tutmadığı,
nemi kaydını yenilerken sözleşmenin okul
tarafından %75 indirimle yenilenmediğini,
%20 indirim uygulanarak 12.000 TL talep
edilmesi nedeniyle mağdur olduğunu beyan etmektedir.
- Özel Eğitim Kurumları Yönetmeliği
gereği başarılı öğrencilere özel eğitim
kurumlarınca ‘bir yıllık öğrenim ücretinin bir kısmının veya tamamının
karşılanması ya da öğrenimi süresince öğrenim ücretinin karşılanması şeklinde’ burs verilebileceği, burs
verilmişse öğrenimi süresince burslu
olarak okutulan öğrenci veya kursiyerlerin başarıları ve olumlu davranışları devam ettiği sürece bu haktan
yararlandırılacaklarının düzenlendiği,
- Resmi Gazete’de yayımlanan yönetmeliklerin içeriklerinin çok yeni olmadığı, sınava girecek adayların az
çok bilmesi gereken hususlar olduğu,
içerik olarak öğrenme ve mevzuata
hâkim olmanın zor olmadığı ve yönetmeliklerin 6331 sayılı Kanun doğrultusunda ağırlıklı olarak yeniden
güncellendiği,
anlaşılmıştır.
- Okul fiyatları ve uygulanacak indirimler konulu 06/04/2012 tarihli Özel
…. Anadolu Lisesi idareciler kurulu
toplantısında, 2012-2013 eğitim-öğretim yılında ilk defa kayıt yaptıracak
9’uncu sınıf öğrencilerinin SBS sınav
sonucuna göre, ara sınıf öğrencilerinin ise okulun yapacağı seviye belirleme sınavlarına göre değerlendirilerek
komisyonun belirleyeceği oranlarda
eğitim bursundan faydalandırılmasına, bu tür bursların bir yıl geçerli
olmasına, takip eden yılda öğrencinin
yeni başarı durumuna göre değerlen-
Dolayısıyla, idari işlemin hukuka ve
hakkaniyete uygun olduğunudeğerlendirilerekret kararı vermiştir.
6.2.3 Özel Öğretim Kurumlarında
Burstan Yararlandırılma61
Şikâyetçi, 2012 yılı Seviye Belirleme
Sınavı (SBS) sınavında başarılı olan velisi
olduğu yaşı küçük kızının 2012-2013 Eğitim Öğretim yılında %75 indirimle 3.900
TL özel bir lisede 9’uncu sınıfa kaydettirdiğini, ancak 2013-2014 Eğitim-Öğretim dö61
2013/101 sayılı Ret Kararı
178
YILLIK RAPOR 2013
dirme yapılmasına karar verildiği,
- İki tarafın serbest iradeleriyle yapılmış sözleşmenin Borçlar Kanunuyla
düzenlenen hata, hile, ikrah altında
imzalandığı iddia ve ispatının bulunmadığı,
- Özel bir ticari kuruluşun ilk yıl verdiği bursun okul bitene kadar devam
etmesinin beklenmesinin hayatın akışına ters olduğu gibi hakkaniyete de
uygun düşmeyeceği,
- Şikâyetçi ve özel eğitim kurumu arasında yapılan sözleşmenin 20122013 eğitim-öğretim yılı için düzenlendiği ve Özel Eğitim Kurumları
Yönetmeliği’nde belirtilen “bir yıllık
ücretin bir kısmının karşılanması şeklinde” burs verildiği,
tespit edilmiştir.
2012-2013 yılı için sağlanan burs
imkânının, sonraki eğitim ve öğretim dönemi için özel eğitim kurumu için bir bağlayıcılığı bulunmadığı kanaatine varılmış
ve şikâyetçinin talebi reddedilmiştir.
6.3 Tavsiye ve Ret Kararları
Karşısında İdarenin Tutumu
Dünya ölçeğindeki uygulamalarda da
olduğu üzere, Kurumumuz tavsiye niteliğinde karar almaktadır. Diğer bir ifadeyle,
idarelerin, aldığımız kararları uygulanabilir nitelikte görmediği takdirde bunun gerekçesini bildirerek yerine getirmeme hak-
179
kı bulunmaktadır. Yargı kararlarına uyma
oranı bile düşük olan ülkemizde, yaptırım
gücü bulunmayan kararlar alıyormuş gibi
görünen bir Kurumun etkili olamayacağı
düşünülse de, demokrasi kültürünün temelindeki tarafların eşit haklarla çözüm
odaklı bir anlayışta buluşması anlayışı,
idare-birey ilişkilerinde Kamu Denetçiliği
Kurumu gibi mekanizmaları hukuk devletinin bir parçası haline getirmektedir.
Ancak burada, idarelerin gerek Kurumumuza gerekse bireylere yaklaşımında
tek yaptırımının hazırladığı yıllık rapor
olduğunun da altının çizilmesi gerekmektedir. İlgili Komisyon tarafından özetlenerek Genel Kurula sunulacak olan rapor,
idaredeki yanlışlıklar ve eksiklikleri milletin temsilcilerine arz etmektedir. Milli
irade karşısında hesap vermek ise idareler
nezdinde Kurumumuzun sahip olduğu
başlıca güçtür. Bu durum, kararlarımızın
TBMM tarafından takip edilmesini ve Kurumumuza kamuoyu nezdinde destek verilmesini elzem hale getirmektedir.
Vatandaş adına inceleme kavramının
henüz çok yeni olduğu idari sistemimizde, verilen 64 adet Tavsiye Kararının ve
11 Kısmen Ret Kısmen Tavsiye kararının
40’ı hakkında idareden işlem tesis edip etmeyeceği konusunda bir geri bildirim beklenmektedir. 1 Tavsiye Kararı için idare
tarafından işlem tesis etmeyeceği hakkında bir bilgi alınmamış olup, 2 Tavsiye Ka-
YILLIK RAPOR 2013
rarındaki önerilerimize idare kısmi uyum
sağlanmıştır. 27 tavsiye kararındaki öneriler ise idare tarafından uygulanmamıştır. 31/12/2013 tarihi itibarıyla, yalnızca 5
Tavsiye Kararı doğrultusunda idare işlem
tesis etmiştir.
Görüldüğü üzere, idarenin kararlarımıza uyma oranı, %80 olan Avrupa ortalamasını çok çok altında, %21 civarındadır.
Ancak, bazı hallerde, idarenin tavsiyelerimizi yerine getirmek arzusunda
olmakla beraber,
mevzuatının imkân
vermemesinden dolayı tavsiyelerimiz doğrultusunda işlem tesis edemediği olayların
da bulunduğunun altının çizilmesi gerekmektedir.
Bu oranının artarak uluslararası seviyelere ulaşması ise, TBMM’nin tavsiye
kararlarını takip etmesi ve Kurum kapasitesinin artırılarak daha işlevsel hale gelmesini sağlayacak yasal düzenlemelerin
yapılmasına bağlıdır.
180
YILLIK RAPOR 2013
7. TESPİT VE ÖNERİLER
7.1. Kamu Yönetimindeki
Eksiklikler ve Çözüm Önerileri
7.1.1. İyi yönetim ilkeleri
Eşitlik, tarafsızlık, dürüstlük, haklı
beklentiye uygunluk, kararların açık, anlaşılır ve net olması, nezaket, ölçülülük,
kararların gerekçeli olması gibi ilkeler,
idarenin sunduğu hizmetin kalitesini artırmakta ve yönetimin bireylerin ihtiyaçlarına cevap verecek şekilde gelişmesine
katkıda bulunmaktadır. Kısaca, ‘iyi yönetim ilkeleri’ olarak ifade edilen bu ilkelerle, birey, sesini idareye duyurabilmekte ve
güçlü idarenin varlığı karşısında güçsüz
kalacağı anlayışının sebep olduğu kısır
döngüden çıkabilmektir.
İyi yönetim ilkelerinin incelenmesi
suretiyle kamu yönetimi reformu alanında
ilerleme kaydedilmesine katkı sağlamak
Kurumumuzun var oluş sebebidir. Böylece, Kamu Denetçiliği Kurumu idareye
görevlerini daha iyi yerine getirmesinde
yardımcı olan bir çözüm kaynağı rolünü
oynamaktadır.
Şikâyetlerin iyi yönetim ilkeleri açısından değerlendirilmesinden, idari kararlarının çoğunlukla yeterince gerekçeli,
açık ve anlaşılır şekilde olmadığı, idarelerin başvuruda bulunanların talebini ilgili
mercilere iletmedikleri ve talep sahibini
181
de bilgilendirmedikleri, duruma göre de
hangi mercilere başvuracaklarını açıkça
belirtecek şekilde işlem yapmadıkları tespit edilmiştir.
7.1.2.Türkiye’deki toplumsal olayların genel karakteri ve temel sorunlar
İçişleri Bakanlığı verilerine göre
Türkiye’de 2012 yılında yaklaşık 25.635
toplantı ve gösteri yürüyüşü tarzında ve
çeşitli adlar altında etkinlik düzenlenmiş
olup, bu etkinliklere yaklaşık 7.500.000
kişi katılmıştır. Gerçekleştirilen etkinliklerin (%60)’ı basın açıklaması olarak adlandırdığımız spontane toplantılar şeklinde düzenlenmiştir. Bu tür toplantılar
için idarî makamların bilgilendirilmesi
şartı aranmamaktadır. Etkinliklerin %6’sı
(1534 eylem) kanuna aykırı olarak gerçekleştirilmiş ve ancak eylemlerden %3’üne,
(802 eylem) güvenlik güçlerinin bütün
ikazlarına rağmen dağılmadıkları ve güvenlik güçlerine karşı şiddet yöntemlerine
başvurdukları gerekçesi ile zor kullanmak
suretiyle müdahale edilmiştir. Bu istatistik esasen toplumsal olaylara müdahale
konusunda, Türk kolluk birimlerinin oldukça profesyonel ve insan haklarına saygılı olduklarına işaret etmektedir. Bununla
birlikte Türkiye’de toplumsal olaylar ve bu
olaylara müdahale noktasında öne çıkan
YILLIK RAPOR 2013
çok temel bazı meselelerin bulunduğu bir
gerçektir. Bu meseleleri özetle aşağıdaki
gibi gösterebiliriz:
Toplumsal olaylar tabiatı gereği kökenleri olan meselelere dayanmaktadır.62
“Sosyal Olaylar”, “Polisiye Olaylardan” farklı olarak toplumsal farklılıkların
kesim noktasında oluşan travma ve uyuşmazlıklardan neşet eden, çözümü uzun
vadeli, kalıcı ve köklü çarelere dayanan
meselelerdir. Polisiye olaylar ise sosyal
kökenleri olmakla birlikte, esas itibari ile
münferiden ortaya çıkan, yüzeysel ve göreceli olarak basit ekonomik, siyasi ve idari sorunlardan kaynaklanan olaylardır.
Bu durumda, sosyal olaylara yönelik alınacak tedbirler ile polisiye olaylara
alınacak tedbirler çok farklı olmak durumundadır.
Türkiye gibi toplumsal değişim sürecini henüz ikmal etmemiş toplumlarda bu
çok daha keskin şekilde hissedilmektedir.
Her alanda kendini geliştiren, özgüvene ve
kalifiye bilgiye sahip, ilerlemeci, sınırları
aşan ve dünya ile entegre olmaya çalışan
bireylerden müteşekkil günümüz Türkiye’sinde devlet organları bu baskıyı daha
güçlü şekilde hissetmektedir.
Bu durumun en somut sonuçlarından
birisi, Türkiye’nin gündemini işgal eden
demokratikleşme sorunlarının geniş bir
62
Polisiye olay sosyal olay kavramlarının tanımında, Prof.
Dr. İbrahim Cerrah’ın çalışmalarından yararlanılmıştır.
toplumsal uzlaşma zemininde ele alınmaya başlanarak, hukuk sisteminin ve idarî
sistemin çağdaş normlara kavuşturulmaya başlanmasıdır. Günümüz bilgi çağının
toplumsal karakteri göz önünde bulundurulduğunda, sadece hukukilik kriteri
ile idareyi denetlemeye dayalı sistemlerin
yetersiz kaldıkları görülmektedir.
20’nci yüzyılın ikinci yarısından itibaren dünyadaki teknolojik, toplumsal ve
ekonomik gelişmelere paralel olarak, devletlerin yönetim anlayışında da değişimler
ortaya çıkmıştır. Karar alma süreçlerinin,
vatandaşların, sivil toplumun, medyanın
ve diğer tüm paydaşların işbirliği ve katılımı ile işlemekte olduğunu, yöneticilerin
uzlaşmacı, saydam, hesap verebilir, etkin
ve sorumlu bir yönetim anlayışı içerisinde
davranmak mecburiyetinde kaldıklarını
görüyoruz.
Toplumsal hayatın gelişmesi ile beraber ekonomi, şehirleşme, çevre, bilişim
teknolojileri gibi alanlarda gözlenen ilerlemeler, toplumsal hayatın günümüzde
ulaştığı insan odaklı anlayış, bireylerin ve
birey gruplarının değişen ve gelişen kavrayışları, hayatı ve olayları algılama yolları, suç ve suçla mücadele tekniklerinin
gelişmesi, sosyal olaylarda gözlemlenen
sayıca ve çeşitlilikçe artış; idareyi, genelde
kamu hizmetlerinin sunumunda, özellikle
de insan hakları uygulamaları noktasında, eskiden olduğundan çok daha ileriye
182
YILLIK RAPOR 2013
getirmiştir. İdarece kararların yerele, bireye danışılmadan merkezden tek elden
alındığı, gönüllülükten uzak emir komuta
sistemine göre uygulanan bir yönetim anlayışından uzaklaşılarak, katılımcı, daha
demokratik bir yönetim anlayışının benimsendiği yönünde gelişmeler ve çalışmalar olduğu da görülmektedir.
7.1.3. Cezasızlık kültürü
Türkiye’de insan haklarına yönelik
ihlâl iddialarının etkin bir şekilde incelenmediği ve diğer faktörlerle birlikte ihlâlde
bulunan kamu görevlileri hakkında etkin
bir ceza verilmediği hususu, başta aday
ve müzakereci ülke sıfatıyla AB organlarınca olmak üzere, insan hakları alanında
Türkiye’nin taraf olduğu BM ve Avrupa
Konseyi bünyesindeki mekanizmalar ve bu
alanda muteber insan hakları örgütlerince
dile getirilmektedir.
Geçmişte insan hakları alanında yaşanan ihlâllerin özellikle idari anlamda
soruşturulmasın oktasında çok değişik gerekçeler ile cezasızlık kültürünün varlığına
işaret eden uygulamalar yaşandığı bilinmektedir. Kolluk sektöründe özellikle idarî
soruşturmalar açısından cezasızlık kültürünün yer bulmasının çok değişik gerekçeleri bulunmaktadır. Bunlar arasında, disiplin mevzuatının gereksiz ayrıntıya sahip
olmakla beraber yeterli müeyyidelere sahip
olmayışı, mesleki dayanışma, bağımsız ve
özerk bir kolluk şikâyet mekanizmasının
bulunmayışı sayılabilir.
Tüm bunlara karşı suç işlediği iddia
edilen kolluk mensuplarının idarî, disiplin
ve adlî soruşturmaları mutlaka yapılmakta
ve bunun geç de olsa sonuçları alınmaktadır. Bu süreç geç işlemekle birlikte cezasızlık kültürünün iddia edilen oranda olmadığı söylenebilir.
Bu cihetle cezasızlık kültürünün sebepleri ve önüne geçilmesine yönelik yapılması gerekenler, müstakil bir inceleme
ve araştırma konusu olmayı hak eden Türk
insan hakları karnesinin çok ciddi bir sorun alanını oluşturmaktadır. Bu meselenin
üstesinden gelmek için ciddi bir stratejinin
benimsenmesi önem arz etmektedir.
7.1.4. Toplumsal olaylara müdahalede görevli polislerin maruz
kaldığı problemler ve zor çalışma
şartları63
Toplumsal olaylara müdahalede görev
alan polislerin maruz kaldığı zorluklara
dair çok sayıda inceleme ve araştırma yapılmış olması bile bu konuda karşılaşılan
sorunların ne kadar köklü olduğuna işaret etmektedir. Yaşanan son toplumsal
olaylarda gözlenen eksiklikler de esasen,
mezkûr sorunlara hala çözüm getirilemediğini göstermektedir.
Bu olayların polis açısından oluşturduğu sıkıntıyı veya güçlüğü tek cümle ile
63
183
Bu paragrafın yazımında, Mülkîye Başmüfettişleri Selahattin Ateş ve Dr. Kasım Turgut’un S.A.151/13 no’lu İncelemeAraştırma Raporundan ve Doç. Dr. Önder Aytaç’ın genel
çalışmalarından yararlanılmıştır.
YILLIK RAPOR 2013
ifade etmek gerektiğinde; siyasî arenada
yaşanan gerginliklerin, sosyal olaylar şeklinde dışa vurulmasından kaynaklanan
toplumsal gerginliğin önüne geçmişte polisiye tedbirler ile geçilmesi neticesinde,
polisin hem “sahipsiz” hem de “serbest”
kalması şeklinde açıklamak gerçek dışı bir
ifade olmayacaktır.
Ülkede bu kapsamda ilk kez yaşanan
son olayların da ışığında, toplumsal olaylarda görevli polislerin karşı karşıya bulundukları problemleri, toplumsal olaylara
yansıması boyutu ile birlikte aşağıdaki gibi
özetlemek mümkündür:
Strese açık bir meslek gurubu olması sebebiyle, toplumsal olay polisinde zamanla şiddete meyil ortaya çıkmaktadır.
Bu noktada, çalışma şartlarının saat bağlamında belirsizliği, izinlerin ve dinlenme
zamanlarının sürekli kesintiye uğraması,
ikinci bir emre kadar hazır bekleme, toplumsal olay öncesi uzun süre olay yerinde bekleme toplumsal olay polisinde stres
oluşturan sebeplerden bazılarıdır.
Emniyette bazı birimlerin bir sürgün
yeri olarak görülmesi veya algılanması personelin yaptığı işin önemine inanmasının
sağlanamaması ve dolayısıyla iç mutluluğunun sağlanamamış olması stres üreten
bir başka etken olarak sıralanabilir.
Burada söz konusu stresi üreten en
büyük faktörün, polis amirlerinin aşırı
temkinli yaklaşım göstererek, toplumsal
olayların yönetimi konusundaki mevzuat
hükümlerini, emri altındaki polis görevlileri açısından keyfi uygulamak olduğu görülmektedir. Özellikle emniyet teşkilatında
uygulanan ikinci bir emre kadar görevden
ayrılmanın yasaklanması uygulaması bu
keyfiliğe örnek oluşturmaktadır. Uzun ve
belli olmayan çalışma süresi emniyet personeli üzerinde son derece yaygın bir yılgınlık üretmektedir.
Toplumsal olay polisinin aynı mesleği yapan memurlar arasında dezavantajlı
konumda görülmesinin, personel arasında kayırmacılık iddialarının, ”hiçbir vasfı
olmayan işe yaramayanların” bu birime
gönderildiği yer olarak algılanması, stres
oluşturan diğer sebeplerden olduğu gözlenmektedir.
Ülkemizde toplumsal ilişkilerin dayandığı duygu-yoğun iletişim, polis görevlileri ile amirleri arasındaki iletişime
de damgasını vurmakta, amirler ve toplum
bireyleri arasındaki iletişimde sorunların
dile getirilmesinde hâkim olan duygusal
dil de stres oluşturan diğer bir sebep olarak
karşımıza çıkmaktadır.
Sürekli tahkikat geçirme endişesi, sürekli kameralara muhatap olma, kanunî
görevini yerine getirirken kameralar tarafından sanki bir suçlu konumda sunulması
da önemli bir stres nedeni olarak görülmektedir.
184
Ayrıca belirtmek gerekir ki toplumsal
YILLIK RAPOR 2013
olaylara müdahale görevinde bazı zamanlar polis haksız ithamlara hedef olmaktadır. Medyaya yansıyan olaylar zaman zaman polisin şevkini bozmaktadır. Polisin
sadece mevzuata göre başvurmak zorunda
kaldığı bir dizi tedbir hakkında, bu konuları düzenleyen mevzuat hükümlerinin
medya ve halk tarafından tam olarak bilinmemesi nedeni ile yanlış değerlendirmeler
yapılabilmektedir
Sosyalleşme süreci ve polis alt kültürü de polis davranışlarını olumlu ya da
olumsuz anlamda belirleyen en önemli
etkenlerden biridir. Arkadaşlık-kardeşlik,
biz-onlar ayrımı yapılması, otoriter ve sert
davranma gereğine inanma anlayışı gibi
genel polis alt kültürü unsurları toplumsal
olay polisinin davranışlarına bazen olumsuz yönde yansımaktadır.
Bu durum da şiddet meylini doğurmaktadır. Esasen Türkiye’deki toplumsal
olaylarda şiddet genelde iki yönlü oluşmaktadır. Kitle psikolojisi ortamında bireyler akılcı davranma ve sağduyulu olma
kabiliyetlerini kaybetmekte ve irade dışı
bir dizi şiddet unsuruna malzeme olabilmektedirler. Bu husus toplumsal göstericiler açısından söz konusu olduğu gibi, polis
alt kültürünün aşırı etkisi altındaki polis
görevlileri açısından da geçerlidir.
Aslında, toplumun yapısı ne ise mesleki alt kültür unsurları haricinde polis de
onu yansıtmaktadır. Toplumda genel bir
şiddet eğilimi varsa kanunen zor kullanma
yetkisi verilen polise de bu gücün kullanımı doğal olarak yansımaktadır.
Gerek topluluğun gerekse polisin birbirlerini düşman olarak görmeleri, toplumsal olay polisinin başka birimlerde
çalıştırılması, günlük eğitimlere girmeyen
personelin yeterince bu konularda aydınlatılamaması, personelin uzun süre aynı yerde bekletilmesi, bekleme yerlerinde ihtiyaç
giderilememesi nedeniyle strese girmeleri,
sosyal ve ekonomik durumlarının yeterli
olmaması, amirlerinin personeline yeterli
ilgi ve sevgiyi göstermemesi, ferdi hareket
edilmesi, standardı yüksek personel temini sıkıntısı, göstericilerin polisi düşman
olarak görmesi, toplumsal olayın basına
yansıması için tahrik unsurlarının kullanılması, mesai saatlerinin uzaması, okulda
öğretilenlerle gerçek hayatta karşılaşılanların birbirine uymaması, personelin birbirlerini yanlış yönde etkilemesi, olaya daha
önceden psikolojik olarak hazırlanılamaması, önceki yapılan müdahalelerde görülen eksikliklerin giderilmemesi gibi birçok
nedenin de polis alt kültür özelliklerine
eklenmesi ile personelin agresifleşebileceği
ve şiddete meyilli olabileceği görülmektedir.
Toplumsal olay polisinin görev alanının sınırı ilgili mevzuat tarafından belirlenmiş olmasına rağmen, toplumsal
olay polisine her türlü görevin verildiği
bilinmektedir. Toplumsal olay polisinin,
aslî görevi sayılan miting, yürüyüş, basın
185
YILLIK RAPOR 2013
açıklaması gibi toplumsal olaylarda görevlendirilmekten çok, diğer birimlere destek
amacıyla çok farklı görevlere gönderildikleri öne sürülmektedir. Toplumsal polisin, sportif faaliyetler, törenler, sergiler,
açılışlar, spor müsabakaları, sahne gösterileri, ilkokul öğrencilerinin okullar arası
faaliyetleri gibi insanların bir araya geldiği
her türlü olay ve faaliyetlerde abartılı bir
şekilde kullanıldığı, aslî görevler haricindeki görevlendirmelerden kaynaklanan
iş yoğunluğu ve aksayan çalışma düzeni,
çoğu zaman personelin eğitimini, sosyal
faaliyetlerini, asgari bedensel dinlenme
imkânını engellediği, bu sorunun uygulamada, personelin depresyona ve yılgınlığa
girmelerine veya agresifleşerek insan hakları ihlâlleri yapmalarına neden olduğu yapılan araştırmalarda ortaya konulmuştur.
Toplumsal olay polisinin hizmet içi
eğitimi için eğitim ortamının yetersizliği
sıklıkla dile getirilmektedir. Pratik eğitim
için uygun ortam ve mekânlar hazırlanmalı, teorik ve pratik eğitimler çağdaş şartlara
uygun personelin ilgisini çekecek şekilde
verilmelidir. Kurs görmemiş personelin,
toplumsal olaylarda köpek ve gaz kullanımında görevlendirilmesinin sakıncalı
olduğu kabul edilmesine rağmen zaman
zaman kurs görmemiş personelin toplumsal olaylarda görev aldığı ve aşırı güç kullanımına sebebiyet verdikleri iddialarının
önüne geçilmelidir.
Günümüz Türk polis eğitim kurumlarının en büyük açmazı, mensuplarını mevcut devlet düzenini koruyan tek güç olarak
görmesi, devlet ile arasında duygusal bir
bağ örerek polislik mesleğini hukuksal boyuttan duygusal boyuta çıkarması noktasında belirmektedir. Bu duygusal bağlılık
polisin kendisini mevcut devlet düzeninin
tek yetkili organı olması duygusallığına
kaptırmakta, polisin benliğindeki bu hükmedici çizgi, göstericilerle arasında çatışmalar doğmasında duygusal alt yapının
oluşmasını hazırlamaktadır. Polisin kendisini mevcut devlet düzenini koruyan tek
güç olarak görme eğiliminin, polisi her an
provokasyonlara açık hale getirebileceği ve
aşırı güç kullanımı doğurabileceği üzerinde durulmaktadır.
Toplumsal olay polisinin davranışlarına, almış oldukları eğitimin etkisi de büyüktür. Polis eğitiminin amacı savunma
amaçlı olmalıdır. Toplumsal olay polisine
verilecek eğitimde hukukun üstünlüğü,
insan hakları uluslararası sözleşmelerden
kaynaklanan yükümlülüklerimiz gibi konuların eğitim sürecine yansıtılması gerekmektedir. “Ben devletin temsilcisiyim, bu
kalabalıklar da bana karşı gelmekle devlete
karşı geliyor” anlayışının silinmesi ve toplantı ve gösteri yürüyüşü hakkının kullanılmasının, devlete karşı gelme olmadığı
yaklaşımının polise kazandırılması gerekmektedir.
186
YILLIK RAPOR 2013
Sadece toplumsal olay polisine değil,
tüm emniyet personeline yönelik psikolojik danışmanlık hizmetlerinin yetersiz olduğu bilinmektedir.
Toplumsal olaylarda, olay öncesi/anı/
sonrası süreleri belli olmadığı için görev
değişimi yapılamamaktadır. Dolayısıyla
görev süreleri aşılmaktadır. Görevli bulunan bir çevik kuvvet personeli görev süresinin bitiminde olaylar devam ediyorsa
görevini bırakamamakta olayın bitimine
kadar görevi sürebilmektedir. Yorgunluk
ve olayın stresi, personel üzerinde gerek
fizyolojik, gerekse psikolojik yıpratıcı etki
oluşturmaktadır. Üstelik fazladan çalışılan
bu saatler için personele fazla mesai ücreti
verilmemektedir. Bu çeşit fazla çalışma bir
sonraki gün yapılacak görevi de etkilemektedir. Çevik kuvvetin sürekli olarak zor
şartlar altında, hafta sonu izninde sabahın
erken saatlerinde görev alması ve bundan
hiçbir ek gelirinin olmaması profesyonel
olarak güvenlik hizmeti sunma anlayışından uzaklaşmasına, psikolojik ve fiziksel
olarak daha fazla yıpranmasına yol açmaktadır.
Çevik kuvvetin genel yaş ortalamasının genç olması, çevik kuvvet personelini
tahrik ve provokasyona yatkın hale getirmektedir. Çalışma esnasında ya da dinlenme ortamlarında, sürekli kalabalık gruplar
halinde bulunmaları grup psikolojisine
daha kolay girmelerine ve grup psikoloji-
siyle hareket etmeye daha açık olmalarına
bir neden teşkil etmektedir.
Ayrıca pratik değer olarak, sivil yöneticilerin nezaret edeceği müdahalelerde,
güvenlik birimleri tek elden sevk ve idare
edilecek, sağduyulu ve soğukkanlı kararlar
verilecek ve ferdî müdahalelerden kaçınılacaktır. Aksi durumda, akıl ve mantık
yerine refleks ile hareket edilecek ve aşırı
ve orantısız güç kullanımı gerçekleşebilecektir.
Personelin gerekli gereksiz soruşturmaya tabi tutulması, görev dışı zamanlarının büyük kısmında da soruşturmacılara ve
adli makamlara sanık veya tanık olarak ifade verir halde olmaları, onları ailelerinden
ve sosyal etkinliklerden uzaklaştırmakta ve
dinlenme ihtiyaçlarının giderilmesinden
mahrum bırakmaktadır.
7.1.5. Kolluk sektörünün toplumsal olaylara müdahalesindeki politika önceliğinin belirlenmesi64
Toplumsal olaylara müdahale konusu
tabiatı gereği zaten hassas bir meseledir.
Üstelik Türkiye toplumsal olayların çok
sık yaşandığı, çok kez demokratik protesto haklarını kullanma şeklinde gerçekleşen
olayların, zaman zaman ülke gündemini
yoğun şekilde işgal eden tartışmalara sah64
187
Bu paragrafın yazımında, Dr. Emniyet Amiri Hüseyin Akdoğan ve Dr. Emniyet Amiri Yasin Köse’nin “Türk ve ABD
Polis Teşkilatlarının Zor Kullanma Politikalarının Karşılaştırmalı Olarak İncelenmesi” isimli çalışmasından yararlanılmıştır.
YILLIK RAPOR 2013
ne teşkil ettiğini görmekteyiz. Bu durumda, yaşanan son olayları da fırsat bilerek,
kolluğun toplumsal olaylara müdahale kapasitesini, aşağıda yer verilen başlıklar altında gözden geçirilmesinin gerekli olduğu
görülmektedir:
7.1.5.1. Politikanın amacı
Hem kolluk sektörü çalışanlarını bağlayacak şekilde hem de toplum ve bireyler
için yol gösterici olacak şekilde, kolluk sektörünün ne yönde yönetileceğine dair politika önceliklerinin belirlenmesi önem arz
etmektedir. Bu politika önceliklerinin, güvenlik kaygılarını giderecek ama toplumun
ve bireyin ufkunu açacak şekilde özgürlükçü ve bireyci bir noktada tespiti önemlidir.
7.1.5.2. Eğitim gerekleri
2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet
Kanunu’nda polisin eğitim ihtiyaçları konusunda bir hüküm bulunmamaktadır.
Ancak, Polis Çevik Kuvvet Yönetmeliğinde
bu konuda gerekli hükümler yer almaktadır. Her branş polis personelinin özellikle
toplumsal olaylarda görev alan personelin hizmet öncesi ve içi eğitim sisteminin
günümüz toplumsal gelişmeleri ışığında
gözden geçirilmesi ve özellikle toplumsal
olaylara müdahale araçlarını yalnızca eğitim almış ve sertifikalandırılmış personelin kullanabilmesinin sağlanması önem arz
etmektedir.
7.1.5.3. Orantısız ve aşırı güç kullanımından kaçınma
2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet
Kanunu, polisin zor kullanma esnasında,
hangi araç ve gerecin kullanılması gerektiği konusunda açık bir yol göstermemiştir.
Olayınniteliğine ve mahiyetine göre kullanılacak araç ve gereci polisin takdirine bırakmıştır. Bu durumda polis, zor kullanma
yetkisi kapsamında direnmeyi etkisiz kılmak amacıyla kullanacağı araç ve gereç ile
kullanacağı zorun derecesini kendisi takdir
ve tayin edecektir. Böylesi önemli bir kararın daha soğukkanlılıkla verilmesine fırsat verecek bir mekanizma oluşturulması
önem arz etmektedir.
7.1.5.4. Tıbbi yardım
Türkiye’deki toplumsal olaylarda, ama
kolluğun müdahalesi ama gösteri ortamından kaynaklanan nedenler ile çok sayıda
yaralanma vakalarıoluşmaktadır.2559 sayılı Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu, zor
kullanımından sonra, zor kullanılan kişiye
uygulanacak tıbbi yardım ile ilgili olarak
herhangi bir ifade içermemektedir. Ancak, polisin görevi esnasında yakaladığı ve
zor kullandığı şahıslara derhal doktor raporu alacağını belirten Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği’nin
10’uncu maddesi bu zorunluluğu ifade etmektedir.
Ancak, 2559 sayılı Kanun ve diğer hiçbir mevzuat hükmü, kimyasal bir madde
188
YILLIK RAPOR 2013
(sprey, göz yaşartıcı gazlar veya tozlar vb.)
kullanılan kişiye ne gibi acil müdahaleler
yapılacağı hususunu yazılı olarak belirtmemiştir. İçişleri Bakanlığınca yayımlanan
15/02/2008 tarih ve 19 Sayılı Genelge ekinde yer alan Talimat namede ise “İlk Yardım Esasları” başlığıaltında, göz yaşartıcı
gaza maruz kalan şahıslara karşı ne gibi
ilk yardım esaslarının uygulanacağı kayıt altına alınmıştır. Uygulamada özellikle toplumsal olaylarda kimyasal maddeler
(sprey, göz yaşartıcı gazlar vb.) yoluyla zor
kullanılan kişilere polis yetkilileri ilk müdahaleleri yapmakta, yardım etmektedir.
Toplumsal olaylara müdahalenin ardından
beliren tıbbi yardım ihtiyacı konusunun
daha kurumsal hale getirilmesi önem arz
etmektedir.
7.1.5.5. Olayların rapor edilmesi gerekleri
2559 sayılı Kanun ve diğer mevzuat
kalemleri, toplumsal olaylara müdahale
esnasında kullanılan araç ve gereçlerin,
polisin tutmuş olduğu tutanaklara yazılması konusunda herhangi özel bir hüküm
içermemektedir. Ancak,25/08/2011 tarihli
Toplumsal Olaylarda Görevlendirilen Personelin Hareket Usul ve Esaslarına Dair
İçişleri Bakanlığı Yönergesinin 11’inci
maddesinde, çevik kuvvet birimlerince zor
kullanımının gerçekleştiği her olay neticesinde, “Olay Değerlendirme Raporu”nun
hazırlanacağı ve söz konusu Raporun han-
gi bilgileri içereceği hakkında hüküm mevcuttur. Ancak Raporda, kullanılan kimyasal maddelerin türü ve miktarı konusunda
bir kayıt mecburiyeti bulunmamaktadır.
Fiilen, polis tutanaklarında olay detaylı bir
biçimde yazılmakta, zor kullanma biçimi
(bedeni, maddi ve silah) ve zor kullanmada
faydalanılan araç ve gereçler ayrıntılı olarak yazılmaktadır.
5271
sayılı
Ceza
Muhakemesi
Kanunu’nda da yakalama işleminin bir tutanakla tespit edileceği hükmü yer almaktadır. Aynı şekilde Yakalama, Gözaltına
Alma ve İfade Alma Yönetmeliği’nin 6’ncı
maddesinde yakalama işleminin bir tutanağa bağlanacağı belirtilmektedir. Ancak
sadece toplumsal olaylara müdahale vakaları için özel bir tutanak düzenlenmesini
ön gören bir hüküm yer almamaktadır.
Bundan başka özellikle göz yaşartıcı gazın kullanım miktarının da kontrolü
açısından özel bir raporlamanın gerektiği
anlaşılmaktadır.
7.1.5.5.1. Toplumsal olaylara müdahaledeki mevcut politikaların gözden geçirilmesi
Toplumsal olaylara müdahale konusunda mevcut yasal düzenleme ve idarî
uygulamaların, özellikle AB katılım sürecinde gerçekleştirilen reformlar ve yabancı
ülke kurumları ile yürütülen projelerden
elde edilen veriler ışığında gözden geçirilmesi önem arz etmektedir. Bu yapılırken;
189
YILLIK RAPOR 2013
- Toplumsal olaylara müdahale konusunda politika önceliklerinin, güvenlik
kaygılarını giderecek ama toplumun
ve bireyin ufkunu açacak şekilde özgürlükçü ve bireyci bakış açısıyla belirlenmesi,
- Toplumsal olaylarda görev alan personelin hizmet öncesi ve içi eğitim
sisteminin günümüz toplumsal gelişmeleri ışığında gözden geçirilmesi ve
özellikle toplumsal olaylara müdahale araçlarını yalnızca eğitim almış ve
sertifikalandırılmış personelin kullanabilmesinin sağlanmasında daha dikkatli ve özenli olunması,
-Kolluğun zor kullanım araçlarının,
öldürücü ve öldürücü olmayan silahların tanımlamasını sağlayacak şekilde
yeniden belirlenmesi,
- Toplumsal olaylara müdahalede görevli polis memurları ve polis amirleri ile mülkî amirler ile Cumhuriyet
Savcılarının “toplumsal katmanlar ile
iletişim, “kitle psikolojisi”, “müzakere
anlayışı” ve “ikna gücü” konularında
özel eğitime tabi tutulmaları,
- Kolluğun zor kullanma kararının ve
ne tür zor kullanım aracının seçileceği
kararının soğukkanlılıkla verilmesini
sağlayacak bir mekanizmanın teşkil
edilmesi,
- Göz yaşartıcı gaz vb. kimyasal içerikli
müdahale araçları kullanılarak müdahalede bulunulan toplumsal olaylarda
yaralananlara tıbbi yardım mekanizmasının daha kurumsal hale getirilmesi,
- Toplumsal olaylara müdahale esnasında kullanılan araç ve gereçlerin, zor
kullanma biçimi (bedeni, maddi ve
silah) ve zor kullanmada faydalanılan
araç ve gereçlerin ayrıntılı olarak yazılması, özellikle göz yaşartıcı gaz gibi
kimyasal içerikli müdahale araçlarının
kullanım miktarlarının da kaydedildiği, münhasıran toplumsal olaylara
müdahale vakaları için özel bir tutanak ve raporlama sisteminin geliştirilmesi,
hususlarının göz önünde bulundurulması gerekmektedir.
7.1.6. Şehir Yöneticileri (Vali, Belediye Başkanı)
Devlet, toplum, birey ilişkilerinin demokrasi temelinde kurulması ve bu ilişkilerin güçlendirilmesi demokratik toplumun vazgeçilmez koşullarından biri haline
gelmiştir. Bireysel hak ve özgürlükleri toplumsal sorunların çözümü için aktif olarak
hareket eden bir toplumsal kimlik olarak
algılayarak “birey” anlayışımızı daha fazla
geliştirmemiz gerekmektedir. Bu bağlamda
demokratik yönetişimin olmazsa olmazları
olan hukukun üstünlüğü, adalete hızlı ve
güvenli erişimin, insan haklarında ulusla-
190
YILLIK RAPOR 2013
rarası norm ve standartlarına uygunluğunun sağlanmasının öneminin de altını çizmek gerekir. Aynı şekilde toplumun tüm
kesimlerinin kamusal karar alma süreci
aşamalarına katılımının ve süreci etkileyebilmelerinin sağlanmasının önemi açıktır.
Modern demokratik devlet yönetiminin
bir fren ve dengeler mekanizması olduğu; bu sistemin yasama, yürütme ve yargı
erkleri arasında denge sağlanarak erkler
ayrılığı çerçevesinde yürütülmesi gerektiği yadsınmamalıdır. Demokratik devletin;
ifade ve basın özgürlüğü başta olmak üzere insan haklarına ve temel haklara saygılı,
demokratik bir toplumun çoğulculuğunu
gerçek anlamda yansıtan katılımcı bir siyasi kültüre dayanması mecburiyeti unutulmaması gereken önemli bir olgudur.
Diğer bir ifadeyle, bireylerin yaşadıkları şehir yönetimine veya kamusal kararlara katılmaları demokrasilerin önde gelen
özelliklerinden biridir. Bu manada halk
oylaması veya plebisit önerileri yadırganmamalı, demokratik yönetim yönünden
desteklenmelidir. Türkiye’nin ekonomik,
sosyal, çevresel, tarihi çıkarlarına, imajına
zarar veren, hak etmediği suçlamalara bir
daha muhatap olmaması, ülkemizin zarar
görmemesi için bu konularda gerekli çalışma ve düzenlemeler yapılması, üzerinde
düşünülmesi gereken hayati noktalardan
biridir.
7.1.7. Siyasî partilere düşen görevler
Şüphesiz siyasî partiler demokratik
devletin vazgeçilmez unsurlarıdır. Ayrıca
toplumsal barışın sağlanmasında bireylerin
olduğu kadar hükümetlerin ve siyasî partilerin üzerlerine büyük sorumluluklar düşmektedir. İktidar kadar muhalefet partilerinin de insan hakları ihlâlleri, temel hak
ve özgürlükleri konusunda sorumlulukları
bulunduğu tartışmasız bir gerçektir. Kamusal yararın ön planda olduğu, muhalefet
partilerinin kitlesel gösterilerde hukukun
üstünlüğünden yana olma mecburiyeti bir
tarafa; cebir, şiddet, yasa dışı davranışlara
karşı koyma ve bunları kamuoyunda kınama sorumluluklarının da bulunduğunun
altının çizilmesi gerekmektedir. Bu anlamda Avrupa Parlamentosu tarafından alınan
13 Haziran 2013 tarihli kararda siyasî partiler ile hükümet ve muhalefete getirilen,
devlet ile toplumun modernleşmesi ve demokratikleşmesini sağlamak üzere birlikte
çalışmaya davet eden çağrısına katılmamak
mümkün değildir.
Sonuç olarak; demokratik devletin
vazgeçilmez unsurları olan ve kamu hizmeti gören özel hukuk tüzel kişisi konumundaki siyasi partilerin de toplumsal
olaylardan istifade etmekten kaçınarak insan hakları, temel hak ve özgürlükler konusunda cepheleşme ve kutuplaşma siyasetinden uzak durup, Hükümetle hukukun
191
YILLIK RAPOR 2013
üstünlüğü çerçevesinde işbirliğine giderek
toplantı ve gösteri yürüyüşlerinde cebir,
şiddet ve yasadışı davranışlara karşı devlet
ile toplumun kaynaşması ve demokratikleşmesine katkıda bulunmaları son derece
yerinde olacaktır.
7.1.8. Uluslararası kuruluşların
Türkiye’deki toplumsal olaylara
yaklaşımı
Toplumsal olaylara ilişkin şikâyetlerin
hakkaniyete uygunluk açısından değerlendirilmesinde göz önünde bulundurulması
gereken bir diğer nokta da başta Avrupa
Birliği (AB) ve Avrupa Konseyi (AK) olmak üzere, uluslararası kurum ve kuruluşlarca Türkiye’ye yönelik üslup meselesidir.
Bunun Türkiye’nin içişlerine müdahale
olarak algılanması da mümkün olmakla
birlikte, AB ve AK ile diğer yetkililerin bu
açıklamalarının iyi niyetli olduğu değerlendirilmektedir.
AB ve diğer uluslararası aktörlerin hukukun üstünlüğü ve insan haklarına saygı
ekseninde Türkiye’ye yönelik işaret ettiği hususlar, AB’nin de kuruluş felsefesini
oluşturan ve Türkiye’nin AB katılım sürecinde yükümlülük altında olduğu ve samimiyetle benimsediği temel ilkeler olduğu
hususunda şüphe yoktur.
Türkiye Cumhuriyeti yetkililerinin, iktidar-muhalefet ayırımı olmaksızın, siyasî
partiler üstü bir mesele olarak AB tam üyeliğini ve uluslararası toplumun modern bir
üyesi olma emelini, bir devlet politikası
olarak benimsedikleri hususu, hatırlatılmaya gerek olmayan bir diğer hakikattir.
Katılım sürecinde vuku bulan veya bulacak bir dizi aksaklıkların, hatalı söylem,
tutum ve davranışların; Türkiye Cumhuriyeti Devletinin ve yetkililerinin AB temel ilkelerini ve yükümlülüklerini inkârı
olarak yorumlanmasına yol açılmamalıdır. Ancak, Türkiye katılım sürecindeki
yükümlülüklerine bağlılık konusunda ne
kadar sorumluysa, AB ve diğer uluslararası aktörler de eylem ve söylemleri ile
Türkiye’yi reform yolunda cesaretlendirici
davranmakla sorumlu bulunmaktadır. Bir
diğer anlatımla toplumsal olaylarda, olaylar sıcağı sıcağına devam ederken, gerçekçi
ve olgulara dayalı tespit ve analizde bulunmak Türkiye Cumhuriyeti yetkililerinin
olduğu kadar yukarıda sayılan uluslararası
aktörlerin de sorumluluğu dâhilindedir.
7.1.9. Demokrasilerde bireylere tanınan haklar ve bireylerin sorumlulukları
Demokrasi, bireyin tercihlerini kendi
hür iradesi ile belirleyip gerçekleştirmesi ilkesine dayandığı kadar, aynı bireylerin kamu düzenine zarar veren tutum ve
davranışlarını müeyyide altına almayı da
gerekli kılmaktadır. Yani demokrasi, özgürlüklerin olabildiğince geniş tutulması
ve yaşanması ilkesi ile hata, kusur ve suç
işlendiğinde de bunlara karşılık müeyyide-
192
YILLIK RAPOR 2013
7.1.10. İfadeyi açıklama ve topKamu görevlilerinin barışçıl gösteri- lanma özgürlüklerini düzenleyen
lere katılması şüphesiz ifade ve toplanma mevzuatın çağın gerekleri karşıözgürlüğü kapsamındadır. Ancak başta sında gözden geçirilmesi
nin etkin işletilmesi anlayışına dayanır.
Devlet Memurları Kanunu ve ilgili mevzuat çerçevesinde kamu görevlilerinin yaptıkları ve bulundukları göreve göre idarî
ve disiplin ihlalleri söz konusuysa bunun
incelenip soruşturulması, eşitlik ilkesi ve
hukuk devleti olmanın birer gereğidir.
Doktor, öğretmen, öğrenci, işçi vb. idarî ve
disiplin yönünden inceleme ve araştırmalarında bu ölçüt göz ardı edilmemelidir.
Ne kadar masum, ne kadar kitle psikolojisinin altında galeyana gelmiş, ne kadar
siyasî iktidarın politikalarından etkilenip
siyasî sisteme inancını yitirmiş olursa olsun herkes, demokratik hukuk kurallarına
uymakla mükelleftir. Hukuk kurallarını
ihlâl etmenin hiçbir mazereti olamaz. Burada kastedilen hukuk kuralları, siyasî arenaya ait politik tutumları belirleyen ilkeler
olmayıp, araç, bina yakmamak, insan yaralamamak gibi objektif nesnel ilkelerdir.
Suç işleyerek veya hukuk kuralarını
ihlâl ederek, meşru bir ifade açıklaması ve
toplanma özgürlüğü veya genel olarak hak
arama mücadelesi yürütülemez. Günümüz
modern bilgi çağına layık olmakla övündüğümüz toplumunun, hak aramanın meşru
ve insani araçları dışında şiddet ve kitlesel
eylemlerle bir sonuca ulaşamayacağının bilincine varmaya ihtiyacı vardır.
06/10/1983 tarihinde kabul edilen,
08/10/1983 tarih ve 18185 sayılı Resmî
Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren
2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri
Kanunu, zaman içerisinde müteaddit defalar değişikliğe uğramıştır. Bununla birlikte
Kanunun lafzı ve ruhu halâ, çıkarıldığı dönemin kimliğinden sıyrılamamıştır.
Burada söz konusu yasanın hukukî
analizi yapılamayacaktır. Ancak şunu belirtmek gerekir ki konunun uzmanları,
eğer söz konusu Kanun lafzî anlamda yorumlanacak olursa, bugün Türkiye’de ifade açıklaması ve toplanma özgürlüğü kullanımlarının büyük kısmının, yasanın izin
verdiği sınırların dışına çıkma riski ile karşı karşıya olduğunu belirtmektedirler.
Özellikle söz konusu Kanun, kolluğun
müdahale zorunluluğunu belirleyen göstericilerin “direnme”si koşulunu çok geniş
tanımlamıştır. 2559 sayılı Polis Vazife ve
Salahiyet Kanunu’nun polise yüklemiş olduğu “direnenlere” müdahalede bulunma
sorumluluğu göz önünde bulundurulduğunda, Türkiye’deki toplumsal gösterilerin
bir polis müdahalesi olmaksızın gerçekleştirilebilmesinin önü neredeyse kapanmaktadır.
193
Zira 2559 sayılı ve 2911 sayılı Kanun-
YILLIK RAPOR 2013
ların sarih hükümleri, bir ifadeyi açıklama
ve toplanma özgürlüğünün kullanılmasına
müdahale şartını, katılımcıların “direnme”
göstermeleri noktasında oluşturmaktadır.
2911 sayılı Kanun ise direnmenin temel
şartını, “kanuna aykırı toplantı ve gösteri
yürüyüşleri” noktasına inhisar etmektedir.
Aynı Kanunun, kanuna aykırı toplantı ve
gösteri yürüyüşlerini tanımlandığı 22 ve
23’üncü maddelerinde ise söz konusu toplumsal olaylarda eylemlerin kullanılışını,
yer, zaman ve şekil açısından dengesiz ve
aşırı bir şekilde kısıtlamaktadır.
Bu durumda, 2559 sayılı Kanun gereği, polisin “direnme” gösteren göstericilere
müdahale etme zorunluluğu ve 2911 sayılı
Kanunun olur olmaz her durumu “direnme” olarak kabul eden sınırlayıcı niteliği,
Türkiye’de ifade açıklaması ve toplanma
özgürlüklerinin kanuna uygun şekilde kullanımını aşırı sınırlamaktadır.
Özgürlükçü ve bireyci bakış açısından ve insan haklarının öneminden kuvvet
alan modern devlet anlayışı gerekleri ve
günümüz modern bilgi çağı toplumunun
demokratik talepleri ve beklentileri karşısında, 1983 yılında kabul edilmiş bulunan
2911 sayılı Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri
Kanununun lafzı ve ruhu yetersiz kalmaktadır.
İçişleri Bakanlığı 2911 sayılı Kanunun
özgürlükleri daraltıcı mahiyetini göz önünde bulundurarak 2000’li yılların ortalarına
doğru bir dizi Genelge ile “basın açıklaması” gibi bir grup toplumsal gösterileri 2911
sayılı Kanunun kapsamından çıkartmıştır.
Bu olumlu bir adım olmakla beraber, kalıcı
bir çözüm değildir.
Asıl çözüm, modern, gelişmiş, ilerlemeci günümüz toplumunun beklentilerine
cevap verecek bir yeni kanunun ve alt düzenlemelerinin oluşturulmasında yatmaktadır. (Bu değerlendirme 2013/69 no’lu
Taksim Gezi Parkı Protestolarına ilişkin
Tavsiye Kararı’nda da benimsenmiştir.)
7.1.11. Etkili başvuru hakkı
Etkili başvuru hakkı, temel hak ve özgürlükleri ihlâl edilen herkesin, iç hukuk
yollarını kullanmak sureti ile bu ihlâlin önlenmesini ve ihlâlden kaynaklanan zararın
tazmin edilmesini bir yetkili makamdan
talep etme hakkı olarak tanımlanmaktadır.
Bu hak, ulusal ve uluslararası düzeyde
çok sayıda mevzuat tarafından güvence altına alınmış bulunmaktadır. İnsan Hakları
ve Temel Özgürlüklerin Korunmasına İlişkin AİHS’nin 13’üncü maddesinin etkili
başvuru hakkını, “Bu Sözleşme’de tanınmış olan hak ve özgürlükleri ihlâl edilen
herkes, söz konusu ihlâl resmî bir hizmetin
ifası için davranan kişiler tarafından gerçekleştirilmiş olsa dahi, ulusal bir merci
önünde etkili bir yola başvurma hakkına
sahiptir.” şeklinde tanımladığını görmekteyiz.
194
YILLIK RAPOR 2013
Etkili bir iç hukuk başvuru yolunun
nasıl olacağını ise AİHM’nin ülkemiz ve
diğer taraf devletler aleyhinde verdiği
birçok kararda görmekteyiz. Özellikle ülkemizin birçok kez Sözleşmenin 13’üncü
maddesinin ihlâli gerekçesiyle mahkûm olması, benzer şekilde AB organları ve ulusal
ve uluslararası insan hakları mekanizmalarınca da eleştiriye tabi tutulması, etkili bir
başvurma hakkının tanınmasının ülkemiz
açısından önemine işaret etmektedir.
Etkili başvuru hakkını hem idarî hem
de yargısal süreç açısından ele almak gerekmektedir. İdari anlamda, Anayasamızın 74’üncü maddesi uyarınca, vatandaşlar
ve karşılıklılık esası gözetilmek kaydıyla
Türkiye’de ikamet eden yabancılar kendileriyle veya kamu ile ilgili dilek ve şikâyetleri
hakkında, yetkili makamlara ve TBMM’ye
yazı ile başvurma hakkına sahiptirler. Aynı
şekilde mütekabiliyet şartı aranmaksızın
bireyler ve tüzel kişilerin Kamu Denetçiliği Kurumuna (Ombudsmanlık) başvuru
hakları da bulunmaktadır. Günümüzde,
somut olarak insan hakları alanındaki ihlâl
iddialarının iletilebileceği, yasama organına veya yürütme organına bağlı şekilde
çalışan sayıları yirmiyi aşan ve insan haklarının korunması ve geliştirilmesinden sorumlu “yargı dışı” insan hakları inceleme
ve denetleme kurumu mevcuttur.
uyarınca, ilgililer, haklarında idarî davaya
konu olabilecek bir işlem veya eylemin yapılması için idarî makamlara da başvurabilmektedirler.
Yargısal anlamda ise Anayasamızın
36’ncı maddesi uyarınca, herkes, meşru
vasıta ve yollardan faydalanmak suretiyle
yargı mercileri önünde davacı veya davalı
olarak iddia ve savunma ile adil yargılanma
hakkına sahiptir.
Yukarıda tarif edilen idari ve yargısal
başvuru hakkı, devlete, ihlâlde bulunan
kamu görevlilerinin tespit edilmesi, ceza
ve idare hukuku açısından cezalandırılması ve şikâyetçinin mağduriyetini giderecek
titiz ve etkili bir soruşturma yürütülmesi
yükümlülüğü getirmektedir. Dolayısı ile
sadece başvuru hakkının tanınması değil,
bunun etkili bir şekilde işlemesinin sağlanması da önem arz etmektedir.
7.1.12. Sosyal medya, kitle psikolojisi ve algı yönetimi konusunda
alınması gereken tedbirler
Yıl içerisinde Kurumumuza iletilen
şikâyet başvurularının incelenmesinden,
Bundan başka, 2577 sayılı İdarî Yargılama Usulü Kanunu’nun 10’uncu maddesi
195
- Görsel ve basılı medya kuruluşları
hakkında kamuoyunda derin soru işaretleri oluşturan gelişmelerin gözlendiği,
- Sağlıklı ve gerçek bilgiye erişim ihtiyacının büyük oranda sosyal medya ve
internet yayımları ile giderildiği,
YILLIK RAPOR 2013
- Bazı televizyon kanallarının yaşanan
toplumsal olaylara belirli dönemlerde
duyarsız kalabildiği; bir kısım televizyon kanallarının da siyasî iktidara yönelik muhalif duruşlarını, toplumda
çatışma, şiddet, kin ve nefreti körükleyen hatta suça teşvik eden yayınlar
gerçekleştirmek sureti ile yansıttıkları,
- Toplumun sağlıklı ve gerçek bilgiye
erişim hakkından mahrum kaldığı,
ilgili kamu kurum ve kuruluşlarının
kurumsal iletişim mekanizmalarının
etkin işletmek suretiyle kamuoyunu
aydınlatmadıkları,
liliğini ihlâli etmesi, kara propaganda
ve dezenformasyonu kolaylaştırması,
gerçek dışı içerikle toplumu yanıltması
gibi olumsuz etkilerine de geniş çaplı
toplumsal olaylarda yoğun şekilde şahit olunduğu,
tespit edilmiştir.
Bu tespitlerden hareketle aşağıdaki
değerlendirmelerde bulunulması mümkündür:
- İnternet ve sosyal medyanın yaşanan
toplumsal olayların hızlandırıcısı ve
çabuklaştırıcısı olarak Türkiye’de yaygın bir şekilde kullanılır hale geldiği,
- Sosyal medyanın, devletin toplum tarafından doğrudan denetlenmesine
fırsat vermek, özgür fakat siyasi açıdan kontrol edilmesi daha zor bir müzakere zemini oluşturarak katılımcı
demokrasi anlayışına doğru ilerlemeye
katkıda bulunmak gibi olumlu yönlerinin bulunmasına rağmen; geniş çaplı
toplumsal olaylarda, son derece gerçek
dışı ve provakatif gelişmelere zemin
hazırladığı,
- Olumlu yönleriyle birlikte sosyal
medyanın; ifade özgürlüğü ile kişisel
verilerin istismar etmesi, nefret duygusunu körüklemesi, özel hayatın giz-
196
- Siyasî iktidarların icraatları toplumun
değişik kesimlerince farklı algılanmaya müsaittir. Algılar gerçeklere dayanmasa bile, demokratik bir yönetim anlayışını benimseyen siyasî iktidarların
bu algıları gözetmesi gerekmektedir.
- Bilgiye dayalı günümüz modern toplumlarını yönetme iddiasındaki kamu
idarelerinin, hayatın her anında, özellikle de toplumsal çalkantıların yaşandığı dönemlerde, diğer kanallar yanısıra sosyal medya ve internet üzerinden
de toplumla muhatap olmaya, bireylerin gerçek bilgiye erişim haklarını karşılamaya özen göstermeleri önem arz
etmektedir.
- Vatandaşların, kamu idarelerinin onların her an yanında olduğunu bilme,
bunun diğer yöntemler yanısıra sosyal
medya araçları ile de belli edilmesini
talep etme hakları vardır. Kamu idarelerinin de vatandaşlarına, teknoloji ça-
YILLIK RAPOR 2013
ğına yakışır surette kurumsal iletişim
sistemlerini seferber etme sorumluluğu bulunmaktadır.
7.1.13. Temel hak ve hürriyetlerin
korunması ve geliştirilmesi mekanizmalarının kararlılıkla kurumsallaştırılması
Yaşanan olayların gölgesinde özellikle
altı çizilmesi gereken bir husus; Türk toplumunun, her anlamda değişim, gelişim
ve ilerlemeye dayalı dinamik bir karakter
sergilemekte olduğu, buna paralel olarak
bireylerin vatandaşlık bilincinin de gelişmekte olduğu, artık temel hak ve özgürlüklerine güçlü şekilde sahip çıkan ve bunların
mücadelesini veren, yüksek kamu hizmeti
standartları talep eden ama aynı zamanda
bu standartların oluşumunda ve hayata geçirilmesinde aktif rol alan, bu yönde örgütlenen yeni bir birey ve vatandaşlık kimliğinin oluşmakta olduğu görülmektedir.
Günümüz dinamik toplumsal yapılarını yönetme iddiasındaki idarelerin hizmet anlayışı bu değişime ayak uydurmak,
modern yönetim anlayışı gereği karar alım
mekanizmalarına bireyin ve sivil toplumun
siyasî, ekonomik, şehircilik, planlama, çevre vs. konularda karar alım mekanizmalarına katılımını öngörmek; kararlarla uygulamaların âdil ve etkin olmasını temin
etmekle sorumludur. Kamu idaresi bu noktada örgütsel ve fonksiyonel reform adım-
ları atmakla yükümlüdür.
Bu bağlamda; Türkiye, AB katılım sürecinin ve diğer uluslararası ve bölgesel
organizasyonların
yükümlülüklerinden
kaynaklanan sorumluluklarının bilinci ile
hareket ederek, şimdiye kadar olduğu gibi,
bundan sonra da temel hak ve hürriyetlerin
korunması ve geliştirilmesi mekanizmalarını kararlılıkla kurumsallaştırmaya çalışmalıdır.
7.1.14. Ekonomi
Bankaların kredi işlemlerinde standart
sözleşme uygulanmaktadır. Bu uygulama
ile müşteri ile karşılıklı uzlaşma yerine büyük ölçüde banka çıkarları gözetilmektedir.
Banka müşterisi kendisine dayatılanşartları kabul etmek zorunda kalmaktadır. Her
ne kadar kabul edilmiş olan sözleşmenin
gereklerinin yerine getirilmesi zorunluluğu hukuki açıdan uygun olsa da, kredi
kullanan kişilerin kendilerine sorumluluk
yükleyen maddeleri kabul etmek zorunda
bırakılmaları hakkaniyet açısından uygun
değildir. Standart sözleşmeler yerine tarafların gerçek anlamda müzakeresine dayalı
olarak yapılan sözleşmeler hukuka ve hakkaniyete uygun olacaktır.
6502 sayılı Tüketicinin Korunması
Hakkında Kanun, bankalar, tüketici kredisi veren finansal kuruluşlar ve kart çıkaran
kuruluşlar tarafından tüketiciye sunulan
ürün veya hizmetlerde ise tüketiciden faiz
197
YILLIK RAPOR 2013
dışında alınacak her türlü ücret, komisyon
ve masraf türleri ile bunlara ilişkin usul ve
esasların, Gümrük ve Ticaret Bakanlığının
görüşü alınarak bu Kanunun ruhuna uygun olarak ve tüketiciyi koruyacak şekilde
Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından belirlenmesi gerektiğini düzenlemektedir. Ancak, anılan
kuruluşların hazırlayacakları standart sözleşmelerin BDDK tarafından kontrol edilmesini sağlayacak bir mekanizma oluşturması gerektiği düşünülmektedir. Standart
sözleşmede tüketici aleyhine, bilmediği
hükümler var ise, bu hükümleri tüketicinin bildiğinin ispatı,ilgili finans kurumlarına ait olmalıdır. Bunun ispat edilmemesi
halinde, sözleşmenin tüketicinin bilmediği
hükümlerinin aleyhine uygulanmasının
önüne geçilmesi gerekmektedir.
Bankaların müşterilerden aldığı hesap
işletim ücreti, dosya masrafı, ipoteğin
fekki ücreti, kredi kartı aidatı gibi masraf kalemleri ile ilgili olarak çok sayıda
şikâyet başvurusu mevcuttur. Bankacılık
alanındaki bu şikâyet alanlarının çözüme
kavuşturulması için 14/05/2013 tarihli
Müşteri Şikâyetleri Hakem Heyetinin
Oluşumu, Çalışma Esas ve Usulleri
Hakkında Tebliğ yayımlanmıştır. Bu
tebliğ çerçevesinde Türkiye Bankalar Birliği nezdindeki Müşteri Hakem
Heyetleri etkin bir hale gelmiştir. Bununla birlikte sigortacılık alanında da benzer
yapıdaki Sigorta Tahkim Komisyonu aktif
olarak görevini sürdürmektedir. Müşteri
şikâyetlerine yönelik bu çalışmalar olumlu
karşılanmakla birlikte bu yapıların finans
kesiminin tamamını kapsayacak şekilde
tek bir çatı altında birleştirilmesinin yerinde olacağı değerlendirilmektedir.
Vergi kayıp ve kaçakçılığının önlenmesi amacıyla yapılan ihbarlarda
ihbarcılara ikramiye ödenmesi ile ilgili olarak başvurunun hızlı bir şekilde
sonuçlandırılması uygun olacaktır. Yıllarca
süren inceleme ve araştırmalar, bu sürede
vergi kaçakçılığının devamına neden
olmaktadır. Bu durum hem milli ekonomi
açısından kayba neden olmakta hem de
ihbarcıların şevkini kırmaktadır.
Kurumlar ile bankalar arasında yapılan
maaş ve özlük ödemelerine ilişkin promosyon sözleşmesinin imzalanmasından sonra idarelerine açıktan veya naklen atanacak
ya da geçici görevle görevlendirilecek personelin olabileceği göz önünde bulundurularak ilgili personele de promosyon ödenmesinin sağlanmasına yönelik çalışmalar
yapılmalıdır.
7.1.15. Sosyal güvenlik
Emeklilik sonrasında çalışan sigortalılara
geriye dönük çıkarılan Sosyal Güvenlik
Destek Primi borcunun SGK tarafından
tespitinin ve ilgiliye tebliğinin, borcun
başlangıç tarihinden uzun zaman sonra
198
YILLIK RAPOR 2013
yapılması ve ilgilinin anapara borcuna ilave olarak geçen süreye ilişkin faiz ödemek
zorunda bırakılması haksızlıklara neden
olmaktadır.
Emeklilik sonrası vergi mükellefiyeti
başlayan sigortalılar ile ilgili olarak Sosyal Güvenlik Kurumu sistemi ile Maliye Bakanlığı Vergi Dairesi Otomasyon
Programının eşgüdüm içinde çalışmaması;
hem Sosyal Güvenlik Kurumu gelirlerinde kayba, hem de yükümlülük bilgisinin
geç bildirimi dolayısıyla mükellefin faiz
ödemesine yol açmaktadır.
Aynı statüde ve aynı süre çalışılmış ve
prim ödenmiş olunmasına rağmen, aylık
hesaplama yöntemlerine ilişkin mevzuatta
yapılan değişiklikler sebebiyle, farklı tarihlerde emekli olanlara ilişkin yaşlılık aylığı
tutarlarının farklı olması haksızlıklara yol
açmaktadır.
SGK tarafından emekli olunan tarihteki
katsayılar üzerinden hesaplanan ikramiyelerin daha sonraki bir tarihte ödenmesi durumunda, ödeme tarihindeki alım gücüne
göre güncellenerek ödeme yapılmaması
haksızlıklara yol açmaktadır.
Farklı sosyal güvenlik kuruluşlarına tabi
çalışmalarının
ardından
gerçekleşen
doğumların şikâyetçinin sırf son tabi
olduğu sosyal güvenlik kuruluşunun Sosyal Sigortalar Kurumu olmaması sebebiyle doğum borçlanması yapma hakkının
tanınmaması hakkaniyete uygun değildir.
7.1.16. Enerji
Kayıp-kaçak bedeli; Elektrik Piyasası
Kanunu, Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği, Dağıtım Sistemi Gelirinin Düzenlenmesi Hakkında Tebliğ ve diğer ikincil
mevzuat gereğince müşterilere tahakkuk ettirilen bedeldir.
Kayıp-kaçak bedeli elektrik sisteminde ortaya çıkan teknik ve teknik olmayan
kaybın maliyetinin kayıp-kaçak hedefi oranları ölçüsünde karşılanabilmesini
sağlamaktadır. Dağıtım Sistemi Gelirinin
Düzenlenmesi Hakkında Tebliğin Ek 2’nci
maddesi gereğince bu bedel dağıtım bölgesine girmesi öngörülen elektrik miktarı ile
hedeflenen kayıp kaçak oranı sonucunda
bulunan enerji miktarı esas alınarak hesaplanmakta ve tahakkuk ettirilmektedir.
Dolayısıyla, kayıp-kaçağın maliyetini dağıtım seviyesinden elektrik şebekesine bağlı
olan sanayi tesisleri de dâhil tüm elektrik
tüketicileri ödemektedir.
Tüketici dernekleri ve vatandaşlar; kayıp-kaçak bedeli (K/K Bedeli) adı altında
alınan bedelin bir hizmet bedeli karşılığı
olmadan alındığı, kötü niyetli diğer kullanıcıların kaçak kullanımı ve tedarikçi
elektrik dağıtım firmasının ağır ihmal ve
kusurları ile alt yapısının eksikliklerinden
kaynaklanan kayıp-kaçak bedelinin karşılığının dürüst aboneye yansıtıldığı, kayıp-kaçak oranlarında bölgeler arasında
199
YILLIK RAPOR 2013
farklılık oluştuğu, bu nedenle elektrik faturalarına yansıtılan oranlarda bile bir tutarsızlık görüldüğü, bir başkasının işlemiş
olduğu suçun dürüst tüketiciye yansıtıldığı
hususlarını ifade etmektedirler. Tüketiciler
kayıp-kaçak bedeline ilişkin olarak Tüketici Sorunları Hakem Heyeti’ne başvurmakta ve aleyhine çıkan hakem heyeti kararlarına karşı da Tüketici Mahkemesine itiraz
etmektedirler. Söz konusu uyuşmazlıklarla
ilgili dağıtım şirketleri savunmalarında;
bahse konu elektrik faturalarında yer alan
kayıp/kaçak bedelinin kendi inisiyatifleri
ile düzenlenmiş bir bedel olmadığını, 6446
Sayılı Elektrik Piyasası Kanunu dâhilinde
tüm yurtta ulusal tarife olarak uygulandığını, söz konusu tarifelerin ise EPDK tarafından belirlendiğini, bu nedenle tarifelere
uyma yükümlülüğünün bir gereği olarak
kayıp-kaçak bedelinin perakende satış tarifesinin bir unsuru olarak faturalarda yer
aldığını belirtmektedirler.
Öte yandan, lisans sahibi şirketler ise,
teknik veya teknik olmayan kayıpların
(kaçak) elektriğin maliyetinin bir unsuru
olduğunu, bu nedenle üretilen elektriğin
maliyetinin tüketicilere yansıtılmasının
faaliyetin doğal sonucu olduğunu ifade etmektedirler.
Tüketicilerden tahsil edilen kayıp-kaçak bedeli, üçüncü kişilerin kaçak olarak
kullandığı elektrik zararının abone olarak
sözleşme yapılan elektrik kullanan kişile-
re yansıtılmasıdır. Üçüncü kişilerin yasal
olmayan yollardan kaçak olarak elektrik
kullanmalarından doğan haksız fiilleri dolayısıyla oluşan zararların yasal yollardan
elektrik kullanan kişilere yansıtılmasının
hakkaniyete uygunluğu kabul edilemez.
Elektrik dağıtım görevini üstlenirken
dağıtım şirketi elektriği dağıtım sırasında
bir takım yolsuzlukların, haksızlıkların,
kaçak kullanımların olacağını basiretli bir
tacir olarak değerlendirmek, bunlara karşı
gerekli önlemleri almak, üstlendiği elektrik dağılımında kaçak kullanım ve elektrik
dağıtımı sırasında oluşan kayıpların önüne
geçmek ve bununla ilgili gerekli tedbirleri
almak zorundadır.
Bu nedenle elektrik dağıtım şirketleri
gerekli altyapıyı oluşturup, denetimlerini
sıkı bir şekilde yaparak haksız ve yasalara
aykırı şekilde elektrik kullananları tespit
ederek bu kişiler hakkında yasal müeyyideleri uygulamak zorundadır.
Anayasamızın ‘’Devletin amaç ve görevi’’ başlıklı 5’inci maddesi, ‘’Kanun önünde
eşitlik’’ başlıklı 10’uncu maddesi ile ‘’Tüketicinin korunması’’ başlıklı 172’nci maddesindeki ‘’Devlet, tüketicileri koruyucu ve
aydınlatıcı tedbirler alır, tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini teşvik eder’’
hükmü, bireyi ve tüketiciyi koruyucu hükümleri içermektedir.
200
Ayrıca 6446 Sayılı Elektrik Piyasası
YILLIK RAPOR 2013
Kanunu’nun 1’inci maddesinde Kanunun
amacı “elektriğin yeterli, kaliteli, sürekli, düşük maliyetli ve çevreyle uyumlu bir
şekilde tüketicilerin kullanımına sunulması için, rekabet ortamında özel hukuk
hükümlerine göre faaliyet gösteren, mali
açıdan güçlü, istikrarlı ve şeffaf bir elektrik enerjisi piyasasının oluşturulması ve bu
piyasada bağımsız bir düzenleme ve denetimin yapılmasının sağlanmasıdır.” şeklindedir.
6446
Sayılı
Elektrik
Piyasası
Kanunu’nda belirtilen elektriğin düşük
maliyetle tüketicilerin kullanımına sunulması hükmü ve Anayasamızın yukarıda
belirtilen maddeleri birlikte değerlendirildiğinde, tüketicilerden hakkaniyete ve
anayasaya aykırı olarak alındığı düşünülen
kayıp kaçak bedeli uygulamasıyla ilgili olarak kanuni düzenlemelerin EPDK tarafından yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir.
dan Ek-3’te sunulmaktadır.
BM İnsan Hakları Komisyonunun
03/03/1992 tarihli 1992/54 sayılı, BM Genel Kurulunun 20712/1993 tarihli 48/134
sayılı kararlarıyla kabul edilen ve “İnsan
Haklarının Geliştirilmesi ve Korunması
için Kurulan Ulusal Kuruluşların Statüsüne ilişkin İlkeler” adlı belgeye, diğer adıyla
Paris Prensipleri’ne uygun olarak, bu alanda bağımsız ve özerk olarak çalışan sadece
iki kurum bulunmakta olup, bunlardan ilki
Kamu Denetçiliği Kurumu, diğeri ise Türkiye İnsan Hakları Kurumu’dur.
Kurumumuz da İnsan Hakları Kurumu da insan hakları ihlalleri konusundaki
bireysel şikâyetleri almakta, değerlendirmekte ve bu konuda tavsiye kararları almaktadır.
BM, AB, Avrupa Konseyi ve diğer
uluslararası ve bölgesel örgütlerin işaret
ettiği ihlal iddialarını ele alma mekanizmalarının (complaint handling mechanisms)
olmazsa olmaz kıstasları “bağımsız”, “etkili” ve “süratli” olmalarıdır.
7.1.17. İnsan hakları kurumları görev/yetki alanlarının belirlenmesi
ve tek bir bağımsız kurumun yetkiBu unsurlardan etkinlik ve süratin sağlendirilmesi
lanması, insan hakları ihlalleri iddialarının
Ülkemizde, insan hakları iddialarını
inceleme yetkisine sahip hâlihazırda birçok kurum faaliyet göstermektedir.
Kurum uzmanları tarafından muhtelif kaynaklardan faydalanılarak hazırlanan
tablo mevcut durumu göstermesi bakımın-
denetiminde görev/yetki kargaşasının önlenmesi, vatandaşların hangi Kurumumuza başvuracakları konusunda net bilgiye
sahip olmaları ve kamu kaynaklarının etkin kullanımı açısından, insan hakları alanındaki şikâyetlerinin tek bir bağımsız ku-
201
YILLIK RAPOR 2013
rum tarafından kabul edilmesinin faydalı
olacağı mütalaa edilmektedir.
7.1.18. Eğitim-öğretim
Bireyin insan olarak varlığının korunmasını amaçlayan ve hukukun üstünlüğünün egemen olduğu bir devlette hukuk
güvenliğinin sağlanması, hukuk devleti
ilkesinin yerine getirilmesinin zorunlu
koşullardandır. Önceden oluşmuş hukuki
durumun sonradan yapılan işlemlerle çok
sık değiştirilmesi, hukuktan beklenen güvenlikle bağdaşamaz. Hukuki güvenlik sadece bireylerin devlet faaliyetlerine duyduğu güveni değil, aynı zamanda mevzuatın
yürürlükte olmaya devam edeceğine duyulan güveni de içerir. Hukuk güvenliği ilkesi, hukuk normlarının öngörülebilir olmasını, bireylerin tüm eylem ve işlemlerinde
devlete güven duyabilmesini, devletin de
yasal düzenlemelerinde bu güven duygusunu zedeleyici yöntemlerden kaçınmasını
gerekli kılar. Diğer bir anlatımla, yapılacak
düzenlemelerde iyi yönetim ilkeleri olarak
kabul edilen istikrar, belirlilik ve öngörülebilirlik ilkelerinin gözetilmesiyle hukuki
güvenlik sağlanır.
Bu ilkeler birbirini tamamlayan, iç içe
geçmiş hukuk ilkeleridir. Belirlilik ilkesi,
maddi hukuk ve usul kararlarının önceden
öngörülebilir bir açıklıkta ve kişilerin haklı beklentilerine uygun bir şekilde düzenlenmesini gerektirir. Bu ilkeye göre, yasal
düzenlemelerin hem kişiler hem de idare
yönünden herhangi bir duraksamaya ve
kuşkuya yer vermeyecek şekilde açık, net,
anlaşılır ve uygulanabilir olması, ayrıca
kamu otoritelerinin keyfi uygulamalarına
karşı koruyucu önlemler içermesi gereklidir. Belirlilik ilkesi ile birey, yasadan, belirli bir kesinlik içinde, hangi somut eylem ve
olguya hangi hukuksal yaptırımın veya sonucun bağlandığını, bunların idareye hangi müdahale yetkisini doğurduğunu bilmelidir. Ancak bu durumda kendisine düşen
yükümlülükleri öngörebilecektir. Belirlilik, kişilerin hukuk güvenliğini korumakla
birlikte idarede istikrarı da sağlar. Öngörülebilirlik ilkesine göre de yasa kuralı, ilgili
kişilerin mevcut şartlar altında belirli bir
işlemin ne tür sonuçlar doğurabileceğini
makul bir düzeyde öngörmelerini mümkün kılacak şekilde düzenlenmelidir.
Öğrencilik gibi bir statüye bağlı olarak
ileriye dönük beklenen haklar kazanılmış
hak niteliği taşımamakla birlikte, belirli
bir süreci öngören statüsel işlemlerde bu
sürecin başında tabi olunan hukuksal sürecin sonuna kadar süreceğine dair haklı
bir beklenti oluşmasına yol açmaktadır. Bu
haklı beklentinin hukuk devleti tarafından
korunması adaletli bir hukuk düzeni kurmanın gereklerindendir.
Hukukun üstün olduğu ve böylece belirlilik, öngörülebilirlik ve istikrar ilkeleri
ile hukuk güvenliğinin sağlandığı bir ülkede bireyler, haklı beklenti ile yönetimin
202
YILLIK RAPOR 2013
bir düzenleyici işlemine güvenerek kendi
lehlerine olan bir sonuca ulaşabileceklerini
ümit edebilirler.
Bu değerlendirmeler ışığında Anadolu Üniversitesi yönetmeliklerini incelediğimizde, değişikliklerin çok sık yapıldığı,
bu durumun ise yukarıda açıklanan hukuk
devletinin “istikrar”, “öngörülebilirlik” ve
“haklı beklenti” unsurlarıyla çeliştiği görülmektedir. Üniversitenin düzenlemelerinde
değişiklik yapma yetkisi olmasına rağmen,
mağduriyetlerin önüne geçecek şekilde geçiş hükmü eklemek gibi önlemler almaması
da, istikrarsızlıklara yol açmaktadır65.
7.2. Kurum Mevzuatına İlişkin
Öneriler
21’inci yüzyılın önemli bir değeri olarak insan haklarına ilişkin hukuksal düzenlemeler ülke anayasalarında yer almakta ve
uluslararası sözleşmeler ile güvence altına
alınmaktadır. Kamu Denetçisine başvuru
hakkı Anayasal bir hak olarak kabul edilmekte ve ulusal hukuk düzenlerinde hak
ettiği yeri bulmaktadır. Birçok ülke anayasasında olduğu gibi Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nda da Kamu Denetçisine
başvuru hakkı, anayasal düzeyde hukuksal
bir güvenceye kavuşturulmuştur. Anayasamızın 74’üncü maddesine, 12/09/2010
tarihinde yapılan halk oylamasıyla kabul edilen 7/05/2010 tarihli ve 5982 sayılı
65
Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın Bazı
Maddelerinde Değişiklik Yapılması Hakkında Kanunla eklenen hükümle, herkesin
bilgi edinme ve Kamu Denetçisine başvurma hakkına sahip olduğu kabul edilmiştir.
Anılan Anayasa hükmü ile TBMM Başkanlığına bağlı olarak kurulan Kamu Denetçiliği Kurumunun, idarenin işleyişiyle ilgili
şikâyetleri inceleyeceği; Kamu Denetçisine
başvuru hakkının kullanılma biçimi, Kamu
Denetçiliği Kurumunun kuruluşu, görevi,
çalışması ve inceleme sonucunda yapacağı işlemler ile Kamu Başdenetçisi ve Kamu
Denetçilerinin nitelikleri, seçimi ve özlük
haklarına ilişkin usul ve esasların kanunla
düzenleneceği belirtilmiştir. Bu hükümler
esas alınarak 14/6/2012 tarihli ve 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu ile
kamu hizmetlerinin işleyişinde bağımsız
ve etkin bir şikâyet mekanizması oluşturmak suretiyle, idarenin her türlü eylem ve
işlemleri ile tutum ve davranışlarını; insan
haklarına dayalı adalet anlayışı içinde, hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden
incelemek, araştırmak ve önerilerde bulunmak üzere Kamu Denetçiliği Kurumu oluşturulmuştur. Söz konusu Kanunla, Kamu
Denetçiliği Kurumunun kuruluş, görev ve
çalışma usullerine ilişkin ilkeler ile Kamu
Başdenetçisi ve Kamu Denetçilerinin niteliklerine, seçimlerine, özlük haklarına ve
Kurum personelinin atanmaları ile özlük
haklarına ilişkin hükümler düzenlenmiştir.
2013/94 sayılı Tavsiye Kararı
203
YILLIK RAPOR 2013
Ancak, Kanunun uygulanması aşamasında, kişilerin Kamu Denetçisine başvuru
hakkının daha etkin hale getirilmesi, Kamu
Denetçisine başvuru hakkının kapsamının
genişletilmesi şikâyet başvurularına ilişkin
incelemelerin daha iyi yürütülmesi amacıyla Kurum kanunu ile bağlı olduğu düşünülen ve 2013 Türkiye İlerleme Raporu,
Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi tarafından hazırlanan Avrupa Ombudsmanlık Kurumunun Güçlendirilmesi Raporu,
Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri
Raporu, Avrupa Konseyi Venedik Komisyonunun Tavsiye Kararları ile dünyadaki
Ombudsmanlık kurumları hakkındaki değerlendirmeleri de dikkate alınarak aşağıdaki düzenlemelerde değişiklik yapılmasının uygun olacağı değerlendirilmektedir.
Bu kapsamda olarak;
7.2.1. İyi yönetim ilkelerine Kanunda yer verilmesi
Güçlü idare karşısında bireyi korumak
amacıyla kurulan Kamu Denetçiliği Kurumunun, bireyin idareye karşı temel güvencesi niteliğinde olan nezaket, haklı beklentiye uygunluk, eşitlik, açık ve gerekçeli
karar gibi iyi yönetim ilkelerini gözeterek
inceleme ve araştırmalarda bulunması, Kurumun temel amaçlarıyla uyum içerisinde
olup, bireyi devlete karşı koruyan hukuk
devletinin bir gereğidir. Temel faaliyet alanı ve işlevi kamu hizmeti ve kolluk olan
idarenin bu faaliyetleri yürütürken yapmış
olduğu her türlü işlem ve eylem ile tutum
ve davranışları hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden inceleyen Kamu Denetçiliği Kurumunun inceleme ve araştırmalarında, Avrupa İyi Yönetim Yasası ve
insan haklarına ilişkin bazı anlaşmalarda
yer verilen ilkeleri gözetmesi, yürütülen
hizmetin kalitesini artırması ve idareye
karşı bireye güvence sağlaması sebebiyle
gerekli olduğu düşüncesiyle 14/06/2012 tarihli ve 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanununun 1’inci maddesinin birinci
fıkrasında iyi yönetim ilkelerine yer verilmelidir.
7.2.2. Özel hukuk tüzel kişilerinin
Kanunda açıkça tanımlanması
Kanunumuzun 3’üncü maddesinde,
idare tanımı içinde kamu hizmeti yürüten
özel hukuk tüzel kişileri de yer almaktadır.
Ancak, kamu hizmeti yürüten özel hukuk
tüzel kişilerinin tanımı mevcut düzenlemede belirsizdir. Bu belirsizliği gidermek
amacıyla kamu hizmeti yürüten özel hukuk tüzel kişilerinin, ‘kamunun ortak, sürekli ve kamusal bir ihtiyacını karşılayan
ve idari düzenleme, denetim ve gözetim
altında kamu hizmeti yürüten özel hukuk
tüzel kişileri’ olarak yeniden tanımlanması
uygun olacaktır.
Böylece, bankacılık, telekomünikasyon, enerji üretimi ve dağıtımı gibi Dev-
204
YILLIK RAPOR 2013
letin gözetim ve denetimi altında hizmet
yürüten özel hukuk tüzel kişilerinin Kurumumuzun denetimi altıda olması hususuna açıklık getirilmiş olacaktır.
olacağı düşünülmektedir.
Kurumun, insan hakları ve temel hak
ve özgürlükler, kadın ve çocuk hakları
ile kamuyu ilgilendiren genel konularda şikâyet aranmaksızın resen harekete
geçebilmesi, idareye karşı bireyin hak ve
özgürlüklerinin korunması için gerekli olduğu değerlendirilmektedir. Bireyin temel
hak ve özgürlüklerine yapılan müdahaleye
karşı şikâyet başvurusunda bulunmasının
engellenme ihtimali veya bireyin Kuruma
başvuruyolunu bilmemesi gibi durumlarda, hukuk devletinin bir gereği olarak
Kamu Başdenetçisine bireyin inisiyatifi dışında resen de harekete geçebilme imkânı
yasal olarak tanınmalıdır. Kamu Başdenetçisine resen inceleme yetkisinin verilmesi
gerektiği, 2013 yılı İlerleme Raporu ile Avrupa Konseyi İnsan Hakları Komiseri Raporunda da yer almaktadır.
Kamu Denetçiliği Kuruma Kanunu’nda
yer almaması, şikâyet başvurusu üzerine
yapılacak incelemelerin yerinde yapılamamasından dolayı başvurunun sağlıklı
sonuçlandırılamamasına neden olmaktadır. Yerinde inceleme yapılamayan çoğu
şikâyette bir sonuca varmak ve karar vermek mümkün gözükmemektedir. Özellikle ceza infaz kurumları ve karakollar gibi
özgürlüğün sınırlandırıldığı idarelerle,
mülkiyet ve taşınmaz vb. konularla ilgili yapılan şikâyetlerde, yerinde inceleme
yapılması maddi bir zorunluluk içermektedir. Bu eksikliğin giderilmesi amacıyla,
Kurumun başvuruya ilişkin olarak yerinde
inceleme yapabilmesi ve ilgili idare ve yetkililerin bunun için gerekli her türlü kolaylığı sağlaması zorunluluğunu içeren yasal
düzenleme yapılmalıdır.
Öte yandan, Kamu Başdenetçisine
seçimlik bir yetki olarak kamu yararı görmediği şikâyetleri incelememe yetkisi verilerek Kurumun kaynaklarının etkin ve
verimli olarak değerlendirilmesinin uygun
Kamu Başdenetçisine yerinde inceleme yetkisinin verilmesi gerektiği, 2013 yılı
İlerleme Raporunda da yer almaktadır.
7.2.4. Kamu Başdenetçisi veya görevlendireceği Kamu Denetçilerine yerinde inceleme yetkisinin ve7.2.3. Kamu Başdenetçisine veya rilmesi
görevlendireceği Kamu DenetçileKuruma inceleme ve araştırma yetkirine resen inceleme ve incelememe si tanınmakla birlikte, yerinde inceleme
yetkisinin verilmesi
yapabilmesine ilişkin bir düzenlemenin
205
YILLIK RAPOR 2013
Diğer yandan, Başdenetçilikçe Kuru7.2.5. Özgürlüğünden yoksun kişilerleyapılan her türlü görüşmenin mun ilgi alanına girdiği değerlendirilen
(yazılı veya sözlü) gizliliğinin te- konularda özel raporu kamuoyuna duyurabilmekle birlikte, yayınlayabilmesi ile
minat altınaalınması
Bilindiği üzere, ülkemizde özgürlüğünden yoksun bırakılmış kişilerin gerçekleştirdikleri görüşmeler, bu idarelerinin kontrolü altında gerçekleşmektedir.
Ancak, idareden kaynaklanan şikâyetleri
inceleyen Kamu Denetçiliği Kurumu ile
yapılan görüşmelerin idare tarafından gözetim altında tutuluyor olması, Kurumumuza yapacakları şikâyetlerde durumlarını açık ve net bir şekilde ifade etmelerine
engel teşkil etmektedir. Dolayısıyla, ilgili
kurum ve kuruluşların Kamu Başdenetçisi
veya görevlendireceği Kamu Denetçilerine
bu kimselerle yapacakları görüşmelerde
her türlü kolaylığı sağlayacak ve gizliliği de
temin edecek imkânları hazırlamaları yönünde düzenlemelerin kurum kanununa
eklenmesi gerekmektedir. Kamu Başdenetçisine bu teminatın verilmesi gerektiği, Avrupa Konseyi tarafından hazırlanan
Avrupa’da Ombudsmanlığın Güçlendirilmesi Raporu’nda da yer almaktadır.
7.2.6. Özel raporların iletilmesi
6328 sayılı Kanunun ‘Raporlar’ başlıklı 22’inci maddesinin 3’üncü fıkrasında
Kurumun açıklanmasında fayda gördüğü
hususları yıllık raporu beklemeksizin her
zaman kamuoyuna duyurabileceği düzenlenmektedir.
görüşlerini ilgililere iletebilmesi konularının da düzenleme içinde yer alması gerektiği düşünülmektedir.
7.2.7. Menfaati ihlal edilen kişilerin kuruma başvurmasının sağlanması
Kanunumuzun 17’nci maddesinin
birinci fıkrasında yapılacak değişiklikle,
“menfaati ihlal edilen gerçek ve tüzel kişilerin Kuruma başvurabileceği” düzenlenerek, kural olarak herhangi bir menfaati
ihlal edilmeyen kişilerin gereksiz ve gayri
ciddi başvurularının önüne geçilmesi sağlanabilecektir. Keza, idarenin herhangi
bir işlem, eylem, tutum veya davranışıyla
menfaati ihlal edilen kişilerin Kuruma başvurusu bulunmazken, bu kişilerin yerine
menfaati ihlal edilmeyen kişilerin başvuru yapması, menfaati ihlal edilen kişilerin
haklarını zedelemektedir. Bu yolun kapatılması suretiyle, gerçekten menfaati ihlal
edilen kişilerin hakları korunmuş olacaktır.
7.2.8. Başvuru dilinin düzenlenmesi
17’nci maddenin ikinci fıkrasındaki, Kuruma şikâyet başvurusunun Türkçe
dilekçe ile yapılacağına ilişkin hükmün
yürürlükten kaldırılmasının uygun olaca-
206
YILLIK RAPOR 2013
ğı değerlendirilmektedir. Anayasamızın
dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkını düzenleyen 74’üncü
maddesi ile 3071 sayılı Dilekçe Hakkının
Kullanılmasına Dair Kanun’da Türk vatandaşları ile mütekabiliyet esası çerçevesinde
yabancıların, idari makamlara yapacakları
şikâyetlerde, başvuru dilinin Türkçe olması şartı hariç dil şartı getirilmediği de
gözetilerek anılan hüküm değiştirilmek suretiyle AİHS ile uyum sağlanmalıdır. Sözleşmenin 13’üncü maddesinde, “Bu Sözleşmede tanınmış olan hak ve özgürlükleri
ihlal edilen herkes, söz konusu ihlal resmi
bir hizmetin ifası için davranan kişiler tarafından gerçekleştirilmiş olsa dahi, ulusal
bir merci önünde etkili bir yola başvurma
hakkına sahiptir.” ve 14’üncü maddesinde
ise “Bu Sözleşmede tanınan hak ve özgürlüklerden yararlanma, cinsiyet, ırk, renk,
dil, din, siyasal veya diğer kanaatler, ulusal
veya toplumsal köken, ulusal bir azınlığa
aidiyet, servet, doğum başta olmak üzere
herhangi başka bir duruma dayalı hiçbir
ayrımcılık gözetilmeksizin sağlanmalıdır.”
hükümlerine yer verilmiştir. Anılan Sözleşme hükümlerine uygun olarak, Kuruma
herhangi bir dilde şikâyet başvurusu yapılabilmesine olanak tanımak suretiyle, başvuru hakkının kapsamı genişletilmelidir.
7.2.9. Yabancılar tarafından yapılan başvurulara ilişkin düzenleme
Kuruma yabancılar tarafından yapıla-
cak şikâyet başvurularında pasaport numarasının aranması, pasaport sahibi olmayan
yabancıların Kuruma şikâyet başvurusunda bulunabilmesini engellemektedir.
Özellikle mülteci konumunda olup, pasaport numarası olmayan ancak yetkili kamu
kurumlarınca verilen geçici kimlik belgesi
sahibi olan yabancıların Kuruma bu tür geçici belgelerle de başvuru yapabilmelerine
imkân tanımak amacıyla maddenin ikinci
fıkrasında değişiklik yapılmalı ve pasaport
numarasının veya Yönetmelikte belirlenen
belgelerin başvuru dilekçesine eklenmesi
öngörülmelidir.
7.2.10. İdari başvuru yollarının tüketilmesi şartının kolaylaştırılması
Aynı maddenin dördüncü fıkrasında
yapılacak değişiklikle, Kuruma başvuru
yapılabilmesi için öngörülen idari başvuru yollarının tüketilmesi koşulu açısından
2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununa yapılan atıf yürürlükten kaldırılmalı ve
idari başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin usul ve esaslar doğrudan bu Kanunda
düzenlenmelidir. Böylece, İdari Yargılama
Usulü Kanunu’nda öngörülen ihtiyari idari başvuru yollarının, Kamu Denetçiliği
Kurumu Kanunu’yla Kuruma şikâyet başvurusunda bulunulabilmesi için zorunlu
hale dönüştürülmesinden kaynaklanan
sorunların ortadan kaldırılması mümkün
hale gelecektir. Ayrıca bu düzenlemeyle,
idarenin idari işlem veya eylem niteliğinde
207
YILLIK RAPOR 2013
olmayan özel hukuk işlemleri ve icraî nitelik taşımayan işlemlerinden kaynaklanan
şikâyet başvurularında da İdari Yargılama
Usulü Kanunu’nun, sadece idari işlem ve
eylemler açısından düzenlenmiş olan idari başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin
hükümlerinin uygulanma zorunluluğu ortadan kaldırılmış olacaktır.
Kuruma başvuruda bulunulabilmesi
için öncelikle işlemi veya eylemi yapan idareye talebin karşılanması amacıyla işlemin
tebliği veya eylemin öğrenildiği tarihten
itibaren altı ay içinde müracaatta bulunulması veya özel kanunlarda yer alan zorunlu
idari başvuru yollarının tüketilmesi zorunluluğu düzenlenerek, idari başvuru yollarının tüketilmesine ilişkin usul oldukça sadeleştirilmelidir.
Ayrıca, idarenin tutum ve davranışları
ile kanunlarda açıkça kesin olduğu belirtilen işlemlere karşı doğrudan Kuruma başvuruda bulunulabileceğine dair bir hüküm
eklenmek suretiyle, bu durumlarda gereksiz yere idareye başvuru yapma zorunluluğu ortadan kaldırılabilecektir.
hakkı verilerek kendisini savunma imkânı
sağlanmış olacaktır.
Maddenin mevcut düzenlemesine
göre, Kurumun inceleme ve araştırma konusu ile ilgili olarak istediği bilgi ve belgelerin, bu isteğin tebliğ edildiği tarihten
itibaren otuz gün içinde verilmesi zorunludur. Bu süre içinde istenen bilgi ve belgeleri haklı bir neden olmaksızın vermeyenler
hakkında Başdenetçi veya Denetçinin başvurusu üzerine ilgili merciin soruşturma
açması gereklidir. İlgili kurumca açılan
soruşturma hakkında Kuruma bilgi verilmesinin maddede düzenlenmemesi bir eksiklik olarak göze çarpmaktadır.
Yapılacak düzenleme ile kamu kurum
ve kuruluşlarındaki disiplin soruşturmalarının akıbeti hakkında da Kurumun bilgi
sahibi olabilmesi ve keyfiliğin ya da suiistimalin önlenmesi sağlanabilecektir. Ayrıca,
mutlak hukuka ve kanuna aykırılık hallerinde Başdenetçi veya denetçiler ilgililer
hakkında idari ve adli yönden işlem yapılmasını da isteyebilecektir.
7.2.12. Gizli bilgi ve belgelerin in7.2.11. İdarelerden bilgi ve belge celenmesi
istenmesi
6328 sayılı Kanunun 18’inci maddesi6328 sayılı Kanunun 18’inci maddesinde değişiklik yapılmak suretiyle, Kuruma
yapılan başvuruların daha etkin incelenebilmesini ve araştırılabilmesini sağlamaya
yönelik hükümler getirilmelidir. Böylece,
idareye şikâyet konusu olay hakkında söz
nin ikinci fıkrasındaki mevcut düzenlemeye göre, Devlet sırrı veya ticari sır niteliğindeki bilgi ve belgelerin, yetkili mercilerin
en üst makam veya kurulunca gerekçesi
belirtilmek suretiyle verilmeyebileceği, ancak, sadece Devlet sırrı niteliğindeki bilgi
208
YILLIK RAPOR 2013
ve belgelerin Başdenetçi veya görevlendireceği denetçi tarafından yerinde incelenebileceği düzenlenmiş, ticari sır bakımından
bu yetki verilmemiştir. Fıkrada düzenleme
yapılarak, verilmeyen ticari sır niteliğindeki bilgi ve belgelerin de Başdenetçi veya görevlendireceği Denetçi tarafından yerinde
incelenebilmesi sağlanmalıdır. Böylelikle,
Kurumun daha etkin inceleme ve araştırma yapması mümkün hale gelecektir.
7.2.13. Bilirkişi, tanık masrafları
ve ücretleri
6328 sayılı Kanunun 19’uncu maddesinde değişiklik yapmak suretiyle, bilirkişi ve tanığa ödenecek ücretler ile harcırah
miktarları yeniden düzenlenmelidir.
Başdenetçi ve denetçilerin, çözümü
özel ve teknik bilgiyi gerektiren inceleme
ve araştırma konusu ile ilgili olarak bilirkişi görevlendirebilecekleri hüküm altına
alınmıştır. Yasa ile bilirkişi olarak görevlendirilen kamu görevlilerine 1.000 gösterge rakamının memur aylık katsayısıyla
çarpımı sonucu bulunacak miktarı geçmemek üzere, diğer kişiler için 2.000 gösterge
rakamının memur aylık katsayı çarpımı sonucu bulunacak miktar bilirkişi ücreti olarak takdir edilmiştir. Bu hesaplama neticesinde kamu görevlisi olan bilirkişi ücreti
günlük 75 TL iken, özel sektörden temin
edilecek bilirkişi için ödenecek günlük ücret 150 TL’dir. Ancak, şikâyet başvurusu-
nun niteliği, dosyanın kapsamı göz önüne
alındığında takdir edilen bilirkişi ücretinin, bilirkişinin sarf ettiği emek ve mesaisini karşılamaktan uzak olduğu görülmüş
ve bu sebeple bilirkişi temininde güçlük
çekildiği tespit edilmiştir.
Dolayısıyla, bilirkişiye ödenecek ücretler artırılmalı, ayrıca kapsamlı dosyalarda şikâyetin mahiyeti ile sarf edilen emek
ve mesaiye göre Başdenetçi veya denetçilerin bilirkişi ücretini artırabileceğine dair
hüküm eklenmeli, ulaşım, konaklama ve
diğer giderlerin de belgeleri karşılığında
ayrıca ödenebileceği düzenlenmeli, tanığa
veya ilgili kişilere tanıklık nedeniyle kaybettiği zamanla orantılı olarak ödeme yapılmalıdır.
7.2.14. Kurumun önerisi doğrultusunda yapılan işlem veya eylemden dolayı ilgili mercie veya görevlilere sorumluluk yüklenmemesi
Sorumluluk altına girmekten çekinme
ihtimaline karşı ilgili kamu görevlilerinin
Kurumun önerisi doğrultusunda işlem
yapmak veya eylemde bulunmaktan kaçınmalarını önlemek amacıyla, Kurumun
önerisi doğrultusunda yapılan işlem veya
eylemden dolayı ilgili mercie veya görevlilere adli, mali veya idari sorumluluk yüklenemeyeceği yönünde yasal düzenleme
yapılarak, Kurumun tavsiye kararlarına
etkinlik kazandırılmalıdır.
209
YILLIK RAPOR 2013
7.2.15. Kamu Başdenetçisine Anayasa Mahkemesine başvuru ve adli/
idari yargıda dava açabilme hakkının verilmesi
AKPM’nin 1615 (2003) sayılı Tav-
Böylece, başta insan haklarının korunması
olmak üzere, Kurumun görev alanındaki
konulara ilişkin davalarda hukuka ve hakkaniyete uygunluk yönlerinden bütüncül
bir bakış açısı sağlanmış olacaktır.
siye Kararı ile Avrupa’da Ombudsman-
7.2.17.
Kamu Başdenetçisi ile
Kamu Denetçilerinin dokunullirtildiği üzere Ombudsmana Anayasa mazlığı ile Kurum personel rejimiMahkemesi’ne kanunların yorumlanması nin değiştirilmesi
lığın
Güçlendirilmesi
Raporu’nda
be-
konusunda başvuru hakkı tanınmalıdır. Bu
çerçevede, Kamu Başdenetçisine de Ana-
yasa Mahkemesi’ne kanunların yorumlanması veya kanunların anayasaya aykırılığı hakkında başvuru hakkının tanınması
(özellikle, idari işlem ve eylemler ile mevzuatın temel hak ve özgürlükleri kısıtlayıp
kısıtlamadığına ilişkin olarak), şikâyet konusu olayda açıkça hukuka aykırılık tespit
etmesi halinde ise adli/idari yargıda dava
açma hakkının tanıması yapılacak denetimin kalitesi ile etkinliğini arttıracaktır.
7.2.16.
Kamu Denetçiliği Kurumunun Avrupa İnsan Hakları
Mahkemesi’nde açılan davalarla ilgili konumu
İnsan haklarının korunmasında hukuka ve hakkaniyete uygunluk denetimi
yapma görevinin gereği olarak AİHM’de
Türkiye’ye karşı açılan davalarda, Adalet
Bakanlığının Kamu Denetçiliği Kurumunun görüş ve önerilerini göz önünde bulundurması gerektiği değerlendirilmektedir.
Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği Ofisi’nin Kurum mevzuatına ilişkin değerlendirmelerinde Kamu
Başdenetçisi, Kamu Denetçileri ve Kurum
personelinin ilgili eylem ve işlemlerinden
dolayı dokunulmazlığa sahip olmalarının
gerektiği belirtilmektedir. Kurum Başdenetçisi ve Denetçileri ile uzmanlarına bu
dokunulmazlığın verilmesinin ülke ve Kurum saygınlığı yönünden gerekli olduğu
değerlendirilmektedir.
Ayrıca, Kurumun 10 ayda 7500’ün
üzerinde şikâyet başvurusu aldığı, incelemelerin hukuka ve hakkaniyete uygunluk
noktasında titizlikle ve TBMM adına gerçekleştirildiği göz önünde bulundurulduğunda, Kurumu daha cazip hale getirip,
nitelikli uzman ve personel açığının giderilmesi ihtiyacı da doğmuştur.
Bu doğrultuda, Kamu Başdenetçisi,
Kamu Denetçileri ile uzmanlara ilişkin
hakların, hâkimlerle eşitlenmesi gereği ortaya çıkmaktadır.
210
YILLIK RAPOR 2013
7.3. Diğer Mevzuat
Hükümlerine İlişkin
Değişiklik Önerileri
İdareyi hukuka uygunluk noktasında
denetleyerek bir geri bildirim mekanizması işlevi gören Kurumumuz, verdiği tavsiyelerde yürürlükteki mevzuatın aksayan
yönlerine de işaret etmektedir.
Aşağıda, Kamu Başdenetçisince verilen tavsiye kararlarımızda toplumun ihtiyaçları doğrultusunda gözden geçirilmesinde yararlı olacağını değerlendirdiğimiz
mevzuat değişikliği önerilerine yer verilmiştir.
7.3.1 Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Personelin Kılık ve
Kıyafetine Dair Yönetmelik
Memur olarak çalışan şikâyetçinin kılık kıyafet yönetmeliğine aykırı davrandığı
gerekçesiyle ikaz edilmesi işlemine karşı
yapılan başvurusunun incelenmesi neticesinde;
1)25/10/1982 tarih ve 17849 sayılı Resmi
Gazete’de yayımlanan 16/07/1982 tarih
ve 82-5105 sayılı Bakanlar Kurulu Kararına ilişkin Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Çalışan Personelin Kılık ve
Kıyafetine Dair Yönetmelik’in 1’inci
ve 5’inci maddelerinin; Anayasamızın Cumhuriyetin Temel Nitelikleri
başlıklı 2’nci maddesine, Devletin Temel Amaç ve Görevleri başlıklı 5’inci
211
maddesine; Kanun Önünde Eşitlik
başlıklı 10’uncu maddesine, Anayasanın Bağlayıcılığı ve Üstünlüğü başlıklı 11’inci maddesine; Temel Hak ve
Hürriyetlerin Niteliği başlıklı 12’nci
maddesine; Din ve Vicdan Hürriyeti
başlıklı 24’üncü maddesine; Çalışma
Hakkı ve Ödevi başlıklı 49’uncu maddesine; 657 Sayılı Devlet Memurları Kanununun 125’inci maddesinin
D fıkrasının (ı) bendine; BM İnsan
Hakları Evrensel Bildirgesinin 7’nci
maddesine; AİHS’nin Düşünce, Vicdan ve Din Özgürlüğü başlıklı 9’uncu
maddesine; Ayrımcılık Yasağı başlıklı
14’üncü maddesine; Hakların Kötüye
Kullanımının Yasaklanması başlıklı
17’nci maddesine; Medeni ve Siyasi
Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşmenin 18’inci ve 19’uncu maddelerine;
Kadınlara Karşı Her Türlü Ayrımcılığın Önlenmesi başlıklı 2’nci ve 11’inci
maddelerine aykırı olduğundan iptali
ile yürürlükten kaldırılması, “Aşırılığa
kaçmayacak sade bir kılık kıyafet” çerçevesinde kısa ve öz yeni bir yönetmeliğin çıkarılmasının uygun olduğu,
2)Bu olmadığı takdirde 1 no’lu bent çerçevesinde anılan yönetmeliğin 1’inci
ve 5’inci maddelerinin yürürlükten
kaldırılması,
3)İlk iki bendin yerine getirilmesi mümkün görülmediği takdirde, anılan Yö-
YILLIK RAPOR 2013
netmeliğin 5’inci maddesinde yazılı
“görev mahallinde baş daima açık”
ibaresinin Yönetmelikten çıkarılması,
hususlarında Başbakanlık Makamına
7.3.2 5510 sayılı Sosyal Sigortalar
ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
Doğum borçlanması talebinin, daha
önce sigortalılık tescili olmasına rağmen,
sırf doğumdan önce son tabi olunan sosyal
güvenlik kuruluşunun Emekli Sandığı olması sebebiyle reddedilmesi işlemine karşı
yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi
neticesinde;
İleride benzer sorunların yaşanmaması için 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve
Genel Sağlık Sigortası Kanununun 41’inci
maddesinin uygulanmasına ilişkin alt düzenleyici normlarda, konuyu açıklığa kavuşturacak ve dar yorumlara meydan vermeyecek şekilde gerekli düzenlemelerin
yapılması hususunda SGK Başkanlığına
Ayrıca, tedavi amacıyla yurt dışında kalınan dönem için ödenen avans tutarının, muayene haricindeki günlere ait
kısmının SGK Başkanlığı tarafından geri
istenmesi işlemine yönelik yapılan şikâyet
başvurusunun incelenmesi neticesinde;
Şikâyetçinin yurt dışında tedavi sonrası geçirdiği sürelerin keyfi olmayıp idari
kararın beklenilmesine yönelik olduğu, bu
sürelerde kendisi ve refakatçisine gündelik
ödenmesinin hakkaniyet açısından gerekli
olduğu, avans mahsuplaşma işleminde bu
durumun dikkate alınması gerektiği kanaatine varılmış, benzer sorunların tekrar
yaşanmaması için 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun
66’ncı maddesinin uygulanmasına ilişkin
alt düzenleyici normlarda, konuyu açıklığa kavuşturacak ve dar yorumlamalara
meydan vermeyecek şekilde gerekli düzenlemelerin yapılması hususunda Sosyal
Güvenlik Kurumu Başkanlığına tavsiyede
bulunulmuştur.
7.3.3 1379 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu
Tezli yüksek lisans öğrenimini tamamlayan öğretmene Uzman Öğretmen
unvanının verilmemesi işlemine karşı yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi
neticesinde;
İdarenin işlemi mevzuata uygun bulunmakla birlikte, hukuk güvenliği, haklı beklentilerin korunması, belirlilik ve
öngörülebilirlik gibi uluslararası kriterlere göre hukukun üstünlüğü yönünden
yerinde olmayıp, hakkaniyete aykırı olduğu sonucuna varılmış, bu kapsamda
1379 sayılı Milli Eğitim Temel Kanununun 5204 sayılı Kanunla değişik 43’üncü
maddesinin bazı fıkra ve ibareleri Anayasa Mahkemesi’nin 21/05/2008 tarihli ve
212
YILLIK RAPOR 2013
E:2004/83, K:2008/107 sayılı Kararı ile iptal edildiğinden, tereddütlerin giderilmesi
ve oluşan yasal boşluğun doldurulmasına
ilişkin mevzuat değişikliğinin gecikme olmaksızın gerçekleştirilmesi ve bu yasal
boşluktan kaynaklanan mağduriyetin giderilmesi hususunda Milli Eğitim Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
7.3.4 Makina ve Kimya Endüstrisi
Kurumu Genel Müdürlüğü Personeli Görevde Yükselme ve Unvan
Değişikliği Yönetmeliği
MKEK Genel Müdürlüğü Personeli
Görevde Yükselme ve Unvan Değişikliği Yönetmeliği’nde hüküm bulunmaması
sebebiyle, sivil savunma uzmanı unvanlı
kadrolara görevde yükselme olanağının verilmiyor olmasına yönelik yapılan şikâyet
başvurusunun incelenmesi neticesinde;
MKEK Genel Müdürlüğü Personeli
Yönetmeliğinde, sivil savunma uzmanlarına sınava girerek yükselme olanağı sağlayacak şekilde değişiklik yapılması hususunda
MKEK Genel Müdürlüğüne tavsiyede bulunulmuştur.
biyle, sınavlarda uygulanan sıkı güvenlik
tedbirlerine yönelik yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde;
ÖSYM Başkanlığı tarafından uygulanan sınav güvenlik tedbirlerinin, yasanın
ilgili idareye verdiği bir görev olduğu ve
daha önce yaşanan tecrübelerden dolayı
güvenlik tedbirlerinin çok sıkı bir şekilde
uygulanmasının bir gereklilik olduğu görülmekle birlikte, sınav sırasında aşırı stres
ya da başka bir nedenden kaynaklanabilecek temel insani ihtiyaçların karşılanması
için insan hakları alanındaki uluslararası
sözleşmeler ve Anayasamızda yer alan eğitim ve öğretim hakkı çerçevesinde yasal
düzenlemelere gidilmesi hususunda ÖSYM
Başkanlığına tavsiyesinde bulunulmuştur.
7.3.6 Yaşlılık aylıkları arasında
var olan farklılıkların giderilmesi
Farklı sosyal güvenlik kurumlarından
emekli olunması nedeniyle yaşlılık aylıkları arasında ciddi farkların bulunduğuna
ilişkin yapılan şikâyet başvurularının incelenmesi neticesinde yaşlılık aylıkları arasında var olan farklılıkların yasa koyucu
tarafından yapılacak düzenlemelerle giderilmesi gerektiği kanaatine varılmıştır.
7.3.5 ÖSYM Başkanlığı tarafından
Bu doğrultuda, yaşlılık aylığına hak
uygulanan sınav güvenlik tedbirle- kazanma koşulları ve sağlanan yardımlar
bakımından, aynı konumda bulunanlar
ri
2013 Yükseköğrenime geçiş (YGS) sınavına giren şikâyetçinin, sınavda yaşadığı
panik atak ve aşırı stres sonucu sınavı yarıda bırakıp çıkmak zorunda kalması sebe-
arasında var olan farklılıkların giderilmesine yönelik mevzuat çalışmalarının (aktüeryal dengeler ile büyüme hızları da göz
önünde bulundurularak) yapılması husu-
213
YILLIK RAPOR 2013
sunda SGK Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
7.3.7 İlkokul Öğretmenleri Sağlık
ve Sosyal Yardım Sandığı Aidat ve
Sosyal Yardımlar Yönetmeliği
Doğal afet sebebiyle zarara uğrayan
İLKSAN üyesinin, Aidat ve Sosyal Yardım
Yönetmeliği kapsamında yardım talebinin reddedilmesi işlemine ilişkin yapılan
şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde;
ramiyesi” başlıklı 89’uncu maddesinin uygulanmasına ilişkin alt düzenleyici normlarda, konuyu açıklığa kavuşturacak ve
dar yorumlamalara meydan vermeyecek
şekilde gerekli düzenlemelerin yapılması hususunda SGK Başkanlığına tavsiyede
bulunulmuştur.
7.3.9 3201 sayılı Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt
Dışında Geçen Sürelerinin Sosyal
Güvenlikleri Bakımından Değerİlkokul Öğretmenleri Sağlık ve Sosyal lendirilmesi Hakkındaki Kanun ile
Yardım Sandığı Aidat ve Sosyal Yardım- Kanunun uygulanmasına ilişkin
lar Yönetmeliği’nin Mart 2013/266 sayılı alt düzenleyici normlar
Tebliğler Dergisinde yayımlanarak değişiklik yapılan “Doğal Afet Yardımı” başlıklı 8’inci maddesi ile form dilekçelerdeki
hasar tespit raporları bölümünün; kalem
kalem görülen hasarı, hasar oranını, rayiç
bedeli ile tahmini global zarar miktarını
içerecek şekilde hazırlanması konusunda
İlkokul Öğretmenleri Sağlık ve Sosyal Yardım Sandığına tavsiyede bulunulmuştur.
7.3.8 5434 sayılı Emekli Sandığı
Kanunu
SGK tarafından hesaplanan emekli ikramiyelerinin, Türk Lirasından altı sıfır atılması sebebiyle, ödeme tarihindeki güncel alım
gücüne denkleştirme yapılmadan ödenmesi konusunda yapılan şikâyet başvurularının incelenmesi neticesinde;
5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti
Emekli Sandığı Kanunu’nun “Emekli İk-
Talep tarihinde Türk vatandaşı olunmadığı gerekçesiyle yurtdışı hizmet borçlanma talebinin reddedilmesi işlemine
ilişkin yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde;
Türk vatandaşlığından izinle çıkmadan önce yurtdışında geçen çalışma sürelerine ilişkin borçlanma hakkının, Türk
Vatandaşlığı Kanununa göre kazanılmış
hak sayılarak korunduğu tespit edilmiş ve
borçlanma talebi ile ilgili olarak işlem yapılması gerektiği sonucuna varılmıştır. Ayrıca, ileride yaşanması muhtemel benzer
sorunların önüne geçilmesi amacıyla 3201
sayılı “Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarının Yurt Dışında Geçen Sürelerinin
Sosyal Güvenlikleri Bakımından Değerlendirilmesi Hakkındaki Kanun” ile Kanunun uygulanmasına ilişkin alt düzenleyici
normlarda gerekli düzenlemelerin yapıl-
214
YILLIK RAPOR 2013
ması hususlarında Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
7.3.10 4342 sayılı Mera Kanunu ile
yenilenebilir kaynaklardan lisanssız elektrik enerjisi üretimine ilişkin mevzuat
Yenilenebilir kaynaklardan lisanssız
elektrik enerjisi üretiminde gerekli olan
mera arazisinin tahsis amacının değiştirilmesi ile ilgili olarak Mera Kanunu ile yenilenebilir kaynaklardan lisanssız elektrik
enerjisi üretimine ilişkin mevzuat arasındaki uyumsuzluğun giderilmesi konusunda yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi sonucunda;
ve şirket ortaklarının da fiili ve gerçek çalışmasının bulunmadığının Sosyal Güvenlik Kurumu ilgili birimleri tarafından yerinde yapılacak araştırma sonucunda tespit
edildiği tarih itibarıyla, sosyal güvenlik
destek primi kesintisine son verilmesini
sağlayacak mevzuat değişikliğinin yapılması hususunda Sosyal Güvenlik Kurumu
Başkanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
7.3.12 2684 sayılı İlköğretim ve
Ortaöğretimde Parasız Yatılı veya
Burslu Öğrenci Okutma ve Bunlara Yapılacak Sosyal Yardımlara
İlişkin Kanun ile İlköğretim ve Ortaöğretim Kuramlarında Parasız
Mevzuatın açık, net, anlaşılabilir ve Yatılılık, Burs ve Sosyal Yardım
öngörülebilir olması yönünde değişikliğe Yönetmeliği
gidilmesi hususunda Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı ile EPDK’ye tavsiyede
bulunulmuştur.
7.3.11 Sosyal destek primlerine
ilişkin düzenlemeler
Emekli olmakla birlikte aynı zamanda
şirket ortağı olan şikâyetçinin emekli aylığından, gerçek ve fiili çalışmasının olmadığı döneme ilişkin SGK tarafından yapılan
sosyal güvenlik destek primi kesintisi hakkındaki başvurusunun incelenmesi neticesinde;
Sosyal güvenlik destek primi uygulamasında, sermaye şirketi ortakları hakkında vergi dairelerince verilen terkin kararından sonra, şirketin faaliyette bulunmadığı
10/07/2008 tarihli ve 26932 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan İlköğretim ve
Ortaöğretim Kurumlarında Parasız Yatılılık, Burs ve Sosyal Yardım Yönetmeliği’nin
10’uncu maddesi hükmünün öğretmen çocuklarına özel avantaj sağladığına ilişkin
2684 sayılı İlköğretim ve Ortaöğretimde Parasız Yatılı veya Burslu Öğrenci Okutma ve Bunlara Yapılacak Sosyal Yardımlara İlişkin Kanunun 4’üncü maddesinde
yer alan “Öğretmen Çocukları” ibaresinin
ve İlköğretim ve Ortaöğretim Kuramlarında Parasız Yatılılık, Burs ve Sosyal Yardım Yönetmeliği’nin 10’uncu maddesinde
yer alan “Çalışan, Emekli Olan veya Vefat
215
YILLIK RAPOR 2013
Eden Öğretmen Çocuklarına Yüzde 15’i”
ibaresinin öğretmen çocuklarına ayrıcalık
sağladığı gerekçesi ile gerek uluslararası
sözleşmeler gerekse de Anayasamızın eşitlik ilkesi doğrultusunda, belli meslek grubuna ayrıcalık tanımayacak şekilde değiştirilmesi yönünde Milli Eğitim Bakanlığına
Kanun ve Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret Edilmeleri Hakkında
Yönetmelik
Ailesine uzak bir ildeki cezaevinde hükümlü olarak bulunan şikâyetçinin, ailesine yakın bir ilde bulunan cezaevine nakli
ile bu cezaevindeki ziyaret saatlerinin uzatılması konusunda yapılan başvurunun incelenmesi neticesinde;
7.3.13 Kolluk izleme mekanizma13/12/2004 tarihli ve 5275sayılı Ceza
sının oluşturulması ile ilgili yürüve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında
tülen yasa çalışması
1 Mayıs 2013 günü İstanbul Taksim
Meydanı’nda yapılan 1 Mayıs gösterileri sırasında emniyet güçlerinin orantısız
güç kullanımı sonucunda polisin attığı gaz
bombası kartuşuyla yaralanma olayına ilişkin yapılan şikâyet başvurusunun incelenmesi neticesinde;
Toplumsal olaylar esnasında kolluk
görevlilerinin, bireylerin uluslararası sözleşmelerce de garanti altına alınan hak ve
özgürlüklerine halel getirmeksizin ancak
zaruri olduğunda kademeli ve orantılı olarak güç kullanmalarını teminen, kontrol,
gözetim ve denetimlerinin etkin bir şekilde
yapılması, hatalı davranan kolluk görevlilerinin tespit edilmesi ve hesap verebilirliklerini sağlayacak bir izleme mekanizmasının oluşturulması ile ilgili yürütülen
yasa çalışmasının ivedilikle tamamlanması
hususunda İçişleri Bakanlığına tavsiyede
bulunulmuştur.
7.3.14 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında
Kanun ile 17/06/2005 tarihli ve 25848 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Hükümlü ve Tutukluların Ziyaret
Edilmeleri Hakkında Yönetmelik hükümlerinde, aynı vilayet veya yakın vilayette
oturan mahkûm yakınları ile cezaevine
uzak vilayetlerde oturan mahkûm yakınlarından, uzakta oturanlar lehine ziyaret
rejiminde esneklik sağlayıcı mevzuat değişikliğinin yapılması hususlarında Adalet
Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
7.3.156831 sayılı Orman Kanunu
Orman köyünde devamlı ikamet etmelerine rağmen köy nüfusuna kayıtlı olmayan, 1587 sayılı mülga Nüfus Kanunu’nda
2003 yılında yapılan değişiklik nedeniyle
nüfus kayıtlarını ikamet ettikleri orman
köyüne nakletme imkânları da kalmayan
şikâyetçilerin, 6831 sayılı Orman Kanunun 31’inci ve 32’nci maddeleri kapsamında, mülki hudutları içinde verimli Devlet
ormanı bulunan köylerde köy nüfusuna
kayıtlı ve köyde devamlı oturanlara tanı-
216
YILLIK RAPOR 2013
nan haklardan yararlanma talebine ilişkin
6831 sayılı Orman Kanunu’nda; mülki hudutlarında devlet ormanı bulunan
köy nüfusuna kayıtlı olmamakla birlikte,
bu madde kapsamındaki yerlerden birinde
kanunla belirlenecek bir süreyle devamlı
oturmuş olan ve halen oturmaya devam
eden ihtiyaç sahibi hane reislerinin 31’inci
ve 32’nci maddelerde belirtilen haklardan
yararlanmasını sağlayacak şekilde değişiklik yapılması yönünde Orman ve Su İşleri
Bakanlığına tavsiyede bulunulmuştur.
7.3.16İcra ve İflas Kanunu
Boşanmış ailelerde velayetin verildiği
tarafın çocuğu göstermemesi sonucu, icra
yolu ile çocuğu görmenin karşı tarafı maddi yönden gereğinden fazla yıpratması sebebiyle, çocuğunu görememe konusunun
icra kurumundan alınması talep edilmektedir.
Bu, hassasiyet gerektiren bir konu
olup mevzuat değişikliği gerektirmektedir.
Uluslararası mevzuata göre de çocuğun,
yanında kalmadığı ebeveyni ile görüşmesinin teminat altına alınması gerektiği ortadadır; ancak bunun icra yoluyla yapılması
BM Çocuk Hakları Sözleşmesi’nin temel
prensiplerinden olan çocuğun yüksek yararına aykırıdır.
Ulusal mevzuatımızda yer alan bu düzenlemeler çocuğun bir özne olarak değil
de bir nesne olarak görülmesinden kay-
naklanmaktadır. Çocukla kişisel ilişki kurulması konusunun İcra-İflas Kanunu’nda
düzenlenmesi, çocuğun taşınır eşya veya
para teslimi gibi hususlarla benzer kategoride yer alması, birey hakları ve uluslararası metinlere de aykırı bir durumdur.
Diğer taraftan uygulamada velayet
hakkına sahip tarafın çocuğu, kişisel ilişkide bulunma hakkına sahip tarafa göstermemesi üzerine, ilişki kurma hakkına
sahip tarafın çocuğu ilam yoluyla görmesi
sonucunu doğurmakta, bu da harç, yolluk
giderlerine katlanma gibi ek mali külfetlere
yol açmaktadır.
Tüm bu değerlendirmeler çerçevesinde konunun İcra ve İflas Kanunu’ndan çıkarılması ve uluslararası metinlere uyumlu
olarak,
- Kişisel ilişki talep eden kimsenin böyle
bir ilişkiden yoksun bırakılmamasını
sağlamak için çocuğun mutat olarak
yanında yaşadığı kişi tarafından teminat verilmesi,
- Çocuğun mutat olarak yanında yaşadığı kimseye, bu kimse kişisel ilişkiye
dair karara riayet etmeyi reddettiği
takdirde para cezası verilmesi,
- Çocuk teslimi hakkındaki ilâmın veya
ara kararın gereğini yerine getirmeyen
veya yerine getirilmesini engelleyen
kişinin, şikâyete bağlı olmaksızın hapis cezasıyla tazyik edilmesi gibi tedbir
uygulamaları getirilerek yeni yasal düzenleme yapılmasının uygun olacağı
değerlendirilmektedir.8
217
YILLIK RAPOR 2013
8.EKLER
8.1. Medya ile Yapılan Görüşmeler Listesi
218
YILLIK RAPOR 2013
8.2. STK’lar ile Yapılan Görüşmeler Listesi
219
YILLIK RAPOR 2013
8.3 . Türkiye’de İnsan Hakları Mevcut Kurumsal Yapılanması
220
YILLIK RAPOR 2013
8.4. Çalışma Ziyaretleri
İsveç Çalışma Ziyareti (Stockholm) 21-27/04/2013
Kamu Denetçisi Muhittin Mıhçak
başkanlığındaki heyet 21-27 Nisan 2013
tarihlerinde İsveç Ombudsmanlık sistemine ilişkin incelemelerde bulunmak
üzere İsveç Parlamentosu Ombudsmanlık
Kurumu’na bir çalışma ziyareti düzenlenmiştir. Avrupa’da modern anlamda Ombudsmanlık sisteminin ilk uygulandığı
ülke olan İsveç’e gerçekleştirilen ziyaret iki
ülke kurumları arasında ilerleyen dönemde kurulacak işbirliğinin ilk adımı olması
açısından önemlidir.
Polonya Çalışma Ziyareti (Varşova) 22-26/04/2013
lığa bağlı Eşit Muamele için Tam Yetkili
Hükümet Temsilciliği Direktörü ve İnsan
Hakları Savunucusundan bağımsız olarak
faaliyet gösteren Çocuk Ombudsmanı ile
de görüşmüştür.
Norveç Çalışma Ziyareti (Oslo) 22-24 /04/2013
Kamu Denetçisi Serpil Çakın başkanlığındaki heyet, 22-24 Nisan 2013 tarihlerinde Norveç Ombudsmanlık sistemine ilişkin incelemelerde bulunmak üzere Norveç
Parlamento Ombudsmanlık Kurumuna bir
çalışma ziyareti gerçekleştirmiştir. Program kapsamında, Askeri Ombudsman, Çocuk Ombudsmanı ile Eşitlik ve Ayrımcılık
Karşıtı Ombudsman da ziyaret edilmiştir.
Danimarka Çalışma Ziyareti (KopenKamu Denetçisi Mehmet Elkatmış hag) 22-26/04/ 2013
başkanlığındaki heyet, 22-26 Nisan 2013
tarihlerinde Polonya Ombudsmanlık sistemine ilişkin incelemelerde bulunmak
üzere Polonya’nın başkenti Varşova’ya bir
çalışma ziyareti gerçekleştirmiştir. İnsan
Hakları Savunucusu (Ombudsman-Human
Rights Defender) Irena Lipowicz tarafından
kabul edilen heyet çeşitli birimlerin çalışma sistemine ilişkin detaylı incelemelerde
bulunmuştur. 2014 yılının Türkiye-Polonya arasında diplomatik ilişkilerin tesis edilmesinin 600’üncü yıldönümü olmasından
hareketle iki ülke kurumları arasında işbirliği fırsatlarının araştırılması ve hayata
geçirilmesi üzerinde mutabık kalınmıştır.
Ayrıca ziyaret kapsamında heyet,
Anayasa Mahkemesi Başkanı, Başbakan-
Kamu Denetçisi Zekeriya Aslan başkanlığındaki heyet, 22-26 Nisan 2013 tarihlerinde Danimarka Ombudsmanlık sistemine
ilişkin incelemelerde bulunmak üzere Danimarka Parlamento Ombudsmanlık Kurumuna bir çalışma ziyareti gerçekleştirmiştir. Ombudsman Jørgen Steen Sørensen
tarafından kabul edilen heyet, Danimarka
Ombudsmanlık Kurumuna yapılan şikâyet
başvurusu ve değerlendirme süreci, bilgi
işlem sistemi ve raporlama konularında incelemelerde bulunmuştur.
İngiltere Çalışma Ziyareti (Londra) 29/04-02/05/ 2013
Kamu Denetçisi Abdullah Cengiz Makas başkanlığındaki heyet 29 Nisan - 02
Mayıs 2013 tarihlerinde İngiltere Ombuds-
221
YILLIK RAPOR 2013
manlık sistemine ilişkin incelemelerde bulunmak üzere İngiltere Parlamento ve Sağlık Ombudsmanlığı Kurumuna bir çalışma
ziyareti düzenlenmiştir. Ayrıca program
kapsamında, Yerel Yönetimler Ombudsmanlığı ve Finansal Ombudsmanlık da ziyaret edilmiştir.
lerde Kurum çalışmalarına ilişkin karşılıklı
görüş alışverişinde bulunulmuş ve ilerleyen
dönemde hayata geçirilebilecek işbirliği
imkânları değerlendirilmiştir.
İyi Yönetişim Sempozyumu (Berlin) -
Kamu Denetçisi Abdullah Cengiz
Makas, Irkçılık ve Hoşgörüsüzlüğe Karşı Avrupa Komisyonu (ECRI) tarafından
30-31/05/2013 tarihlerinde Strazburg’da
düzenlenen seminere katılmıştır. Seminerde, ülkelerinde ırkçılıkla mücadele eden
kamu kurumlarının karşılaştıkları kurumsal nitelikteki sorunlar ele alınmış, Ombudsmanların bu konularda yaşadıkları ve
yaşayabilecekleri sorunlar ile çözüm yolları
tartışılmıştır.
29-30/04/2013
Türkiye Büyük Millet Meclisinin faydalanıcısı olduğu Parlamentolar Arası Değişim ve Diyalog Projesi kapsamında 29-30
Nisan 2013 tarihlerinde Berlin’de gerçekleştirilen İyi Yönetişim Sempozyumu’na
konuşmacı olarak katılan Kamu Denetçisi
Mehmet Elkatmış, iyi yönetişim ve yönetimde şeffaflık konuları ile Kurumumuzun
kuruluşu ve faaliyetleri hakkında katılımcılara bilgi vermiştir.
Irkçılık ve Irk Ayrımcılığı ile Mücadele Eden Kurumlara Yönelik Seminer
(Strazburg) - 30-31/05/2013
11. Uluslararası Ombudsmanlar KonAB ve Avrupa Konseyi Kurumları Ça- feransı (Bakü) - 18-20/06/2013
Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlışma Ziyareti (Strazburg-Lüksemlu başkanlığındaki heyet, 18-20 Haziran
burg-Brüksel) 13-16/05/2013
Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu, 13-16 Mayıs 2013 tarihleri arasında
Strazburg, Lüksemburg ve Brüksel’de bir
dizi temaslarda bulunmuş ve bu kapsamda;
Avrupa Komisyonu Genişlemeden Sorumlu Üyesi Stefan Fule, Avrupa Ombudsmanı Nikiforos Diamandouros ve Avrupa
Parlamentosu Türkiye Raportörü Ria Oomen-Ruijten başta olmak üzere, Avrupa
İnsan Hakları Mahkemesi, Avrupa Adalet
Divanı, Lüksemburg Ombudsmanı, Belçika
Ombudsmanı ve sivil toplum kuruluşları
temsilcileri ziyaret edilmiştir. Bu ziyaret-
2013 tarihlerinde, Bakü’de düzenlenen 11.
Uluslararası Ombudsmanlar Konferansı’na
katılım sağlamışlardır. Kamu Başdenetçisi,
Konferans’ta “İnsan Haklarının ve Fırsat
Eşitliğinin Korunmasında Ombudsmanın
Rolü” konulu bir konuşma gerçekleştirmiştir.
Avrupa ve Orta Asya’da Çocuklar için
Adalet Konferansı (Brüksel) 26-28/06/2013
Kamu Denetçisi Serpil Çakın başkanlığındaki heyet, 26-28 Haziran 2013 tarih-
222
YILLIK RAPOR 2013
lerinde Brüksel’de Avrupa Komisyonu ve
UNICEF tarafından ortak düzenlenen ‘Avrupa ve Orta Asya’da Çocuklar için Adalet’
Konferansı’na katılım sağlamıştır.
Konferans Avrupa Birliği’nin genişleme stratejisi içerisinde yer alan Avrupa
ülkelerinde ve Orta Asya’da adalet sisteminin çocuklar için daha uygun hale getirilmesi yolunda gerçekleştirilen reformların
ve bu esnada karşılaşılan güçlükleri aşmak
için neler yapılması gerektiğinin tartışıldığı bir dizi oturumdan oluşmuştur.
Avrupa Ombudsmanlar Ağı 9. Ulusal
Semineri (Dublin) - 16-17/09/2013
Kamu Denetçisi Abdullah Cengiz
Makas, 16-17 Eylül 2013 tarihlerinde
İrlanda’nın başkenti Dublin’de düzenlenen Avrupa Ombudsmanlar Ağı 9. Ulusal
Semineri’ne katılmıştır. Avrupa Ombudsmanlar Ağı üyesi ülkelerdeki iyi uygulama
örneklerinin paylaşılmasını hedefleyen seminer kapsamında İrlanda Cumhurbaşkanı Michael D. Higgins de ziyaret edilmiştir.
Adalete Erişim Semineri (Lahey) Ombudsmanlık Kurumları ve Paydaş- 15-25/09/2013
ları Arasındaki İlişkiler Semineri (Da15-25 Eylül 2013 tarihleri arasında,
nilovgrad) - 10-11/09/2013
Kamu Denetçisi Mehmet Elkatmış ve
beraberindeki heyet, 10-11 Eylül 2013 tarihlerinde Karadağ’ın Danilovgrad şehrinde, Avrupa Komisyonu Genişleme Genel
Müdürlüğü ile Bölgesel Kamu İdaresi Okulu (ReSPA) işbirliğinde düzenlenen, ‘Ombudsmanlık Kurumları ve Paydaşları Arasındaki İlişkiler’ Seminerine katılmıştır.
Seminerde, Kurum faaliyetlerine ilişkin bir
sunum yapılarak katılımcılara Kamu Denetçiliği Kurumunun kuruluşu, görev alanı ve faaliyetleri hakkında bilgi verilmiştir.
Polonya Ombudsmanı Ziyareti (Varşova) 13-16/09/2013
Kamu Denetçisi Zekeriya Aslan,
bazı temaslarda bulunmak üzere gittiği
Polonya’da, Polonya İnsan Hakları Savunucusu (Ombudsman) Irena Lipowicz’i ziyaret etmiştir.
Hollanda’nın Lahey şehrinde, Hollanda
Hükümetinin Avrupa Birliği’ne aday olan
ülkelerin kamu kurum ve kuruluşları ile
bu kurumlarda çalışanlara destek verdiği
MATRA programı çerçevesinde, “Adalete
Erişim” Seminerine katılım sağlanmıştır.
Rusya Ombudsmanı Ziyareti (Moskova) 19-22/09/2013
Kamu Denetçisi Zekeriya Aslan,
bazı temaslarda bulunmak üzere gittiği
Rusya’da Ombudsman Yardımcısı Georgy
Kudanze’yi ziyaret etmiştir.
Avrupa Çocuk Ombudsmanları Ağı
Yıllık Konferansı (Brüksel) 25-27/09/ 2013
Kamu Denetçisi Serpil Çakın başkanlığındaki heyet 25-27 Eylül 2013 tarihlerinde Brüksel’de düzenlenen Avrupa Çocuk
Ombudsmanları Ağı (ENOC) yıllık konfe-
223
YILLIK RAPOR 2013
ransına gözlemci statüsünde katılım sağlamıştır.
Yunanistan Ombudsmanlık Kurumu
15. Kuruluş Yıldönümü (Atina) 12-13/11/2013
Kamu Başdenetçisi M. Nihat Ömeroğlu başkanlığındaki heyet, Yunan Ombudsmanlık Kurumunun 15’inci kuruluş
yıldönümü nedeniyle 12-13 Kasım 2013
tarihlerinde Atina’da düzenlenen uluslararası sempozyuma katılım sağlamıştır.
Sempozyumda Kamu Başdenetçisi “Yeni
Kurulan Ombudsmanlık Kurumunun
Dinamikleri” konulu bir konuşma gerçekleştirmiştir. Program kapsamında Yunanistan’daki cezaevlerinde hükümlü ve
tutuklu bulunan Türk vatandaşlarının sorunları hakkında bilgi edinmek amacıyla
Atina Koridalos Cezaevi ziyaret edilmiş,
ayrıca sivil toplum kuruluşları ile temaslarda bulunulmuştur.
224

yıllık raporu - TC Kamu Denetçiliği Kurumu

Transkript

Benzer belgeler

Raporlama Sistemi Yardım Dökümanı e

antihiperlipidemik ilaçların ödenme koşulları statinler için

15 Dakikalığına bir Engelliyi Anlamak

Gebze Institute of Technology

Hukuksal Metinlerde Temel Haklar (TR)

Raoul Wallenberg İnsan Hakları ve İnsancıl Hukuk Enstitüsü İnsan

buradan - PODEM | Kamusal Politika ve Demokrasi Çalışmaları

File - Genç Sosyal Bilimciler

PDF İndir

KADRİYE BAKIRCI CV Kadriye Bakirci, İstanbul Teknik Üniversitesi