REC Türkiye
Transkript
REC Türkiye
01_CoverYU2.3.qxd 20/02/2006 13:21 Page 1 BÖLGESEL ÇEVRE MERKEZ‹ DERG‹S‹ - ÜÇ AYDA B‹R YAYIMLANIR Y›l 2 Say› 1 | OCAK 2006 | 5.00 YTL darbo¤azdaki Bilgi odakl› yaklafl›m Çevre koruma gruplar›, iklim de¤iflikli¤i zirvesinde at›lan ad›mlardan memnun AB projesi, yeryüzü ile dost tüketici al›flkanl›klar›n› teflvik eden iyi örnekleri sapt›yor REC Türkiye ‹klim De¤iflikli¤i Proje Yöneticisi Yunus Ar›kan ile söylefli sayfa 7 sayfa 17 ▼ Çevre dostu tüketici ▼ Bu yay›n Avrupa Komisyonu taraf›ndan desteklenmektedir. Montreal bekleyifli sayfa 18 ▼ Petrol fiyatlar› t›rmand›kça ve bölgesel ekonomiler gelifltikçe, enerji verimlili¤i ve tasarruf önem kazan›yor a4 03-05_forum.YU2.3.qxd 18/02/2006 16:29 Page 3 ‹Ç‹NDEK‹LER yeflil UFUKLAR Y›l 2 Say› 1 | OCAK 2006 | ISSN 1305-5232 Yeflil Ufuklar, Orta ve Do¤u Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi (REC)’nin üç ayda bir yay›mlanan ve özgün ad› Green Horizon olan dergisinin Türkiye uyarlamas›d›r. Yeflil Ufuklar, Green Horizon dergisinde yer alan haber ve makalelerin yan› s›ra Türkiye’den haber ve makalelere de yer vermektedir. Yeflil Ufuklar, REC’in karar alma süreçlerine kat›l›m› destekleme, bölgesel paydafllar aras›nda iflbirli¤ini teflvik etme gibi amaçlar›na hizmet eder. Yeflil Ufuklar, Orta ve Do¤u Avrupa’da çevre ve sürdürülebilir kalk›nma alan›nda önemli konulara ve gerçek öykülere yer vermektedir. Dergi, ifl dünyüs›, uluslararas› kurulufllar, hükümet, yerel yönetimler, sivil toplum kurulufllar›, akademik kurumlar ve bas›n için yararl› bir kaynakt›r. Yeflil Ufuklar’da yer alan fikir ve görüfllerin Orta ve Do¤u Avrupa için Bölgesel Cevre Merkezi (REC) ve REC Türkiye’nin görüfllerini yans›tmas› gerekmez. Yeflil Ufuklar, elektronik olarak www.rec.org.tr adresinden incelenebilir. Yeflil Ufuklar Yay›n Sahibi: REC Türkiye ad›na Dr. Sibel Sezer Eralp 10 DERG‹ EK‹B‹ Sorumlu Yaz› ‹flleri Müdürü: Yeflim A. Ça¤layan Editör: Nafiz Güder Çeviri: Özge Gezerler Özgün Tasar›m ve Uyarlama: Turgay Ar›k - Bayt Ltd. fiti. CTP Kal›p: Filmsan Bask›: Miki Matbaac›l›k MTI KAPAK KONUSU KAPAK KONUSU KATKIDA BULUNANLAR Güzin Arar ■ Yunus Ar›kan ■ Dr. Fatih Birol ■ E‹E Genel Müdürlü¤ü ■ fiebnem Feriver ■ Deniz Gümüflel ■ Duygu Güven ■ Kerem Okumufl ■ Prof. Dr. Eralp Özil ■ Hande Özüt ■ Doç. Dr. Tanay S›dk› Uyar ■ Mehmet Ali Üzelgün Ayr›ca... Pavel Antonov ■ Steven Graning ■ Jerome Simpson ■ Kristina Vilimaite GÖRSELLER Serdar Ataol ■ BTA ■ Lokman Do¤mufl ■ European Commission ■ European Council ■ European Parliament ■ Laszlo Falvay ■ IEA ■ IISD ■ Mihajlo Maricic ■ MTI ■ PANOS ■ PHOTODISC ■ Ana Popovic ■ REC Project Office Berkovitza ■ REC Project Office Pirot ■ REC Türkiye Arflivi ■ SAFA ■ Lenka Slajsova Green Horizon MAGAZINE TEAM Editor-in-Chief: Pavel Antonov Deputy Editor: Greg Spencer Sales Officer: Alex Gregorio Designer: Patricia Barna Proofreaders: David Landry Administrative Officer: Emese Gal Webmasters: Tamas Bodai, Vadim Ostapenko IT Intern: Sachin Arora 10 Kalk›nma ve çevre için do¤ru yat›r›m 15 Ulusal talep yönetimi 16 Enerjide yenilenebilir çözümler Bölgesel ekonomiler gelifltikçe ve petrol fiyatlar› t›rmand›kça enerji verimlili¤i ve tasarruf önem kazan›yor Yenilenebilir kaynaklara a¤›rl›k verilmesi, enerjinin etkin kullan›m›na ba¤l› AB üyesi ülkeler enerjinin etkin kullan›m› ve yenilenebilir enerji kaynaklar›n› tümüyle de¤erlendirme yolunda büyük ad›mlar at›yor Enerji Tasarrufu MERCEK 17 Çevre dostu tüketici Avrupa Birli¤i'nin giriflimi, çevre dostu tüketim al›flkanl›klar›n› özendirme konusunda yerel yönetimlere yol gösteriyor REC BÜLTEN‹ 18 Bilgi odakl› yaklafl›m KAPAK FOTO⁄RAFI SAFA Küresel iklim de¤iflikli¤ini önleme sürecinde Türkiye’deki paydafllar›n do¤ru bilgiye ulaflmas›n› hedefleyen REC Türkiye ‹klim De¤iflikli¤i Proje Yöneticisi Yunus Ar›kan, program›n kapsam›n› Yeflil Ufuklar'a anlatt› D‹⁄ER BÖLÜMLER Forum 4 D›fl Haberler 6 Türkiye’den Haberler 8 EEA Haberleri 9 REC Bülteni 20 Biliflim Teknolojileri 24 Yasal Boyut 25 Kitapl›k 26 EDITORIAL BOARD 12 ▼ ‹LET‹fi‹M ▼ Editör [email protected] Abone ifllemleri [email protected] EUROPEAN COMMISSION Sustainable development: Janos Zlinszky Information and research: Jerome Simpson Funds and investments: Jennifer McGuinn Public participation: Magdolna Toth Nagy Environment and security: Marta Szigeti Bonifert Environmental policy: Oreola Ivanova Business and corporate responsibility: Robert Nemeskeri Environmental law: Stephen Stec New EU member states: Beata Wiszniewska South Eastern Europe: Radoje Lausevic Turkey: Dr. Sibel Sezer Eralp Londra'daki Lloyds Bankas›'n›n binas›ndan yay›lan ›s› enerjisi, k›z›lötesine duyarl› termogramda floresan renkler oluflturuyor. Böyle görüntüleme teknikleri, ›s› kayb›n› önleme konusunda bina sahiplerine yard›mc› olabilir. Bölgesel Çevre Merkezi REC Türkiye Ceyhun Atuf Kansu Cad. No: 102 Balgat 06520 Ankara, Türkiye Tel: (90-312) 284 95 55 Faks: (90-312) 287 01 10 Web: www.rec.org.tr 3 | OCAK 2006 | yeflil UFUKLAR 03-05_forum.YU2.3.qxd 18/02/2006 16:29 Page 4 FORUM editörlerden Son dönemde dünyan›n ve Türkiye'nin gündemine yeniden oturan enerji darbo¤az›, baflta bakanl›klar ve üst düzey resmi yöneticiler, sanayi ve ifl dünyas›, akademik kurumlar ve sivil toplum örgütleri gibi pek çok kesimi çözüm aray›fl› yönünde harekete geçirdi. Bu aray›fllar ise, enerji güvenli¤i, verimlilik, yerli kaynak kullan›m›, d›fla ba¤›ml›l›k, enerji üretim seçenekleri, çevre sorunlar› gibi pek çok konu üstüne tart›flmalar bafllatt›. Bu tart›flma ortam›, insana, do¤al varl›klara ve çevreye karfl› sayg›l›, fleffaf, demokratik ve ak›lc› bir toplum için gereklidir. Ça¤›m›zda enerji politikalar› oluflturulmas›, toplam yat›r›m ve bunun maliyet hesaplamalar›n›n çok ötesinde bir süreçtir. Art›k, enerji tüketimindeki verimlilik; enerji üretimi ve tüketimi sonucu ortaya ç›kan çevresel ve toplumsal zararlar; yap›lan yat›r›ma karfl›l›k yarat›lan istihdam›n nitelik ve niceli¤i, geliflen teknolojik altyap› gibi unsurlar da de¤erlendirmeye kat›lmak zorunda. Demokratik ve aç›k bir toplumda, enerji sorununda oldu¤u gibi gelecek bir kaç ony›l›n kaderini tayin edecek bir konuda de¤erlendirme ve karar alma sürecinin, fleffaf, tart›flmaya aç›k, bilgiye dayal› bir ortamda yürütülmesi beklenir. Karar sürecine kat›lmak, bir baflka deyiflle 'ortak ak›l'da söz sahibi olmak isteyen bütün kesimlere bu olanak sunulmal›d›r. Böyle bir süreç, hem yöneticilerin hem de uzmanlar›n; karar sürecine kat›lanlara do¤ru bilgileri sa¤lamas›, onlar›n soraca¤› sorular› yan›tlamas› ve katk›lar›n› almas›n› gerektirir. Enerji gibi hassas konularda al›nacak kararlar ancak bu flekilde, 'ortak ak›l' ile verilmifl ve üstünde toplumsal mutabakat sa¤lanm›fl kararlar olabilir. Do¤ru bilgiye ulaflman›n önemli unsurlar›ndan biri, yap›c› bir kuflkuculukla 'do¤ru sorular' sormakt›r. Türkiye'nin ve dünyan›n enerji gelece¤inin biçimlenmekte oldu¤u flu günlerde do¤ru ve uzlafl›lm›fl kararlar vermek için acilen do¤ru sorular sormam›z ve do¤ru bilgiye eriflmemiz gerekiyor. ‹ki y›l›n› doldurmakta olan REC Türkiye gibi, birinci y›l›n› geride b›rakan Yeflil Ufuklar da do¤ru sorular üretme ve do¤ru bilgiye ulaflma yaklafl›m›n› sürdürüyor. Bu say›m›zda, enerji tasarrufunu kapak konusu olarak iflleyen Green Horizon makalesinin yan› s›ra, yurtiçinden ve yurtd›fl›ndan dört Türk uzmana sorular sorarak, onlar›n bilgi ve birikimini, do¤ru bilgi edinmek ve karar sürecine kat›lmak isteyen herkesin yararlanaca¤› flekilde sunmaya çal›flt›k. Umuyoruz Yeflil Ufuklar'›n 'ortak ak›l' oluflturmada bir katk›s› olabilir. Nafiz Güder yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 4 EU COUNCIL Do¤ru bilgi, sa¤l›kl› karar AYAKÜSTÜ PAZARLIK: Fransa Devlet Baflkan› Jacques Chirac, Polonya Baflbakan› Kazimierz Marcinkiewicz ve D›fliflleri Bakan› Stefan Meller ile AB bütçesini tart›fl›yor Son dakikalar ‹ster 90. dakika golü, ister filmdeki kötü adam›n iflini bitiren bir patlama olsun, izleyici sürpriz sonlar› sever. Aral›k'taki üst düzey siyasî anlaflmalar da, 2006'ya girerken sürdürülebilir kalk›nma ad›na hofl sürprizler oldu. Yeryüzü Dostlar› (Friends of the Earth), Montreal’de iklim de¤iflikli¤i pazarl›klar›n›, 2012 sonras› küresel azalt›m› tehlikeye atan Rus ruletine benzetti. ‹kinci pazarl›k dizisi, geliflen ülkelerle ABD ve Avustralya gibi Kyoto karfl›tlar›n› bir araya getirdi. Brüksel’deki müzakerelerde dönem baflkan› ‹ngiltere 2007-2013 için 862.36 milyar avroluk bütçeyle AB’yi karanl›ktan biraz ç›kard›. Blair, AB’yi bir arada tutmak için 10.5 milyar avroyu feda etti. Sevinçle ba¤›ran Polonya Baflbakan› Marcinkiewicz, yeni üye ülkelerin memnuniyetini ifade ediyordu. 2008-2009 bütçe de¤iflikli¤ini Fransa’n›n -istemeden- onaylamas›yla da rahat bir nefes al›nd›. Ertesi gün Hong Kong’da AB ve di¤er sanayileflmifl ülkeler, 2006'da imzalanacak serbest ticaret antlaflmas› karfl›l›¤›nda 2013 itibariyle tar›msal ihracat deste¤ini kald›rma sözü verdi. Bu son dakika anlaflmas›, küresel mal varl›¤›n›n daha âdil da¤›l›m›n› isteyen protestocular›n polis barikat›na sald›rmas›yla kesintiye u¤rad›. Oxfam taraf›ndan "zengin ülkelerin kalk›nma vaatleriyle yapt›¤› bir kand›rmaca,” diye elefltirilse de, Hong Kong’daki anlaflma, dünyan›n en aç gözlü tüketicilerinin, kaynaklar› Güney yar›küreyle daha âdilce paylaflmay› düflündü¤ü izlenimini veriyor. Bu küresel adaletsizlikte Orta ve Do¤u Avrupa’n›n da pay› var. Macaristan’›n iklim de¤iflikli¤i müzakerecisi Feiler’e göre enerji israf› konusunda bölgenin sicili kötü. Montreal, sal›m azalt›m›n›n 2012 ile bitmeyece¤ini gösterdi, yani bölgedeki pek çok ülke ciddi azalt›m yapmak zorunda. Feiler’e göre enerji verimlili¤ini art›rman›n bu çabalara katk›s› büyük. ‹ngiltere’nin dönem baflkanl›¤› enerji verimlili¤i konusunda da öncü oldu. AB enerji bakanlar›, Komisyon'u enerji verimlili¤i konusunda 'kararl› ve gerçekçi' bir eylem plan› haz›rlamaya zorlad›. Britanya çevre bakan› Beckett, plan›n enerji kayb›n› ve sera gazlar›n› azaltma çabalar›na öncü olmas› gerekti¤ini söyledi. Beckett, uluslararas› toplumun ortak amac›n›, "enerji tasarrufu yapmak, enerji arz›n› garantilemek ve sera gaz› sal›mlar›n› azaltmak," fleklinde vurgulad›. Avrupa Çevre Ajans›’na (EEA) göre bireylere malî yük getirmeden veya Avrupa’n›n rekabet gücünü azaltmadan enerji kullan›m›n› azaltman›n yolu, istihdam yerine, kirlilik ve kaynak tüketimini esas alacak bir 'yeflil vergi' reformu. Ancak Komisyon’un baflkan yard›mc›s› M. Wallstrom ve üye ülkelerin büyük k›sm› öneriye karfl› ç›kt›. Bask› gruplar›n›n kurdu¤u Avrupa Çevre Bürosu'na (EEB) göre, teklife direnmek, 'çevre politikalar›na öncü olmay›' reddetmek demek. Aral›k'taki bir baflka son dakika sürprizi ise, Avrupa’da enerji tasarrufunu art›racak yeni bir yönerge oldu. Enerjide Nihaî Kullan›m Verimlili¤i ve Enerji Hizmetleri Yönergesi, petrol fiyatlar› ve enerji arz› konusunda yaflanan kayg›lar aç›s›ndan tam zaman›nda idi. Ancak bu da kolay olmad›. Hükümetler, AB Parlamentosu’nun talep etti¤i daha s›k› ve kanunen ba¤lay›c› tasarruf hedeflerini reddetti; yaln›zca düzenli ulusal enerji verimlili¤i eylem planlar› sunma konusunda anlaflt›. Enerji politikas›nda al›nan bu son dakika kararlar›, sürdürülebilirli¤e do¤ru küresel de¤iflimi h›zland›rd›. Yine de, bir maç ya da filmin aksine, sürdürülebilir bir mutlu son için 90 dakikadan çok daha fazlas› gerekiyor. Ve daha öngörülü, vakitli ve tutarl› kararlar. Pavel P. Antonov 03-05_forum.YU2.3.qxd 18/02/2006 16:29 Page 5 FORUM konuk görüflü ‹lk çözüm enerjiyi verimli kullanmakt›r Dünyadaki enerji dengeleri çok h›zl› bir flekilde de¤ifliyor. Kuzey Denizi'ndeki petrol yataklar› kurudu, Avrupa ve Amerika'daki do¤al gaz yataklar› son derece verimsiz hâle geldi, petrol üretimi düfltü. Kuveyt, Irak, Venezüela, Rusya, Suudi Arabistan gibi birkaç ülke kald› petrol ve gaz üretimi yapabilecek. Hepsi de jeopolitik sorunlarla karfl› karfl›ya oldu¤u için petrol ve do¤al gaz arz›nda inifl ç›k›fllar bafllad›. Dünyada petrol ve do¤al gaz›n ç›kar›labilece¤i yerlerin son derece s›n›rl› hâle gelmesiyle petrol fiyatlar›n›n art›fl› son üç, dört senede daha da önem kazand›. kapsar; bu nedenle çevre, sanayi, ulaflt›rma gibi sektörleri göz önüne alacak bir enerji sektörü planlamas›na ihtiyaç vard›r. Bu da siyasî tercihlere göre de¤iflmemeli, siyaset üstü bir nitelikte olmal›d›r. fiimdiye dek böyle yap›lmad›¤› için de Türkiye flu anda gerçekten zor bir duruma geldi. Bence hükümetlerin öncülü¤ünde ama hükümetlerin d›fl›nda genifl bir kat›l›m sa¤layarak yeni bir yap›lanmaya gidilmelidir. Türkiye'deki ekonomi ve sanayi sektörü, sivil toplum kurulufllar›, mühendisler, bilimciler kat›l›mc› ve canl› bir tart›flma ortam›nda mutabakata varmal›, uzun vadeli bir politika belirlemelidir. Türkiye'nin durumu Türkiye geliflmekte olan bir ülke ve benzer bütün ülkeler gibi enerji talebi çok h›zl› art›yor. Böyle yo¤un enerji ihtiyac› olan ve bunu büyük ölçüde ithâl eden bir ülke için, dünyadaki fiyat art›fllar› ve arz düzensizli¤i daha da önem kazan›yor. Sa¤lam enerji politikas› olmad›kça, Türkiye ekonomisi fiyat dalgalanmalar›ndan ciddî flekilde etkilenecektir. Bugün Türkiye'de kifli bafl›na tüketilen enerji, geliflmifl ülkeler ortalamas›n›n çok çok alt›nda olmakla birlikte, nüfus art›fl›, ekonomik kalk›nma, flehirleflme-sanayileflme devam etti¤i için çok fazla miktarda enerji ihtiyac› bulunmaktad›r. Bu talep önümüzdeki y›llarda da artacak. Ancak enerji kaynaklar› aç›s›ndan bakt›¤›m›zda Türkiye genelde fakir bir ülke. Kömür var ancak hem kalitesi düflük, hem de çevresel etkileri aç›s›ndan uygun bir yak›t de¤il. Hidrolik potansiyelin bir k›sm› kullan›l›yor, bir k›sm›n› kullanma planlar› var. Geriye, talep ile üretim aras›ndaki fark› kapatabilmek için ithalat kal›yor. Türkiye’deki enerji politikalar› Enerjide d›fla ba¤›ml›l›k sorununu çok daha önceden ele almak gerekirdi ama maalesef yap›lmad›. Türkiye ile benzerlikleri olan ülkeler daha iyi noktalara geldi. Örne¤in hem kalk›nma h›z›, hem petrol kayna¤› olmamas› yönlerinden benzeyen Kore, yenilenebilir enerji, verimlilik art›fl›, nükleer enerji sayesinde son 20 y›lda çok ciddi ad›mlar att›. Asl›nda Türkiye'nin flans› çok fazla, öncelikle do¤ru politikalar›n, uzun vadeli enerji stratejilerinin saptanmas› gerekiyor. Bilinçli, kararl›, bilimsel hesaba dayanan; ekonomi, çevre ve d›fl politika gibi sahalar›n ç›karlar›n› gözeten bir yol bulunmas› lâz›m. Enerji üretiminde yap›lacak seçimler 50 ilâ 120 y›l gibi uzun zaman dilimlerini Enerji darbo¤az›n›n çözümü Türkiye'nin gerçekten kendi kendine yetebilece¤ine inanm›yorum, bu tamamen hayâl mahsulüdür. Ancak d›fla ba¤›ml›l›¤›n› en aza indirebilir ve kontrolü eline alabilir. Üç önemli alanda at›lacak ad›mlarla bunun sa¤lanabilece¤ini düflünüyorum. Birincisi ve bence en önemlisi enerjinin daha verimli kullan›lmas›d›r. Türkiye ayn› katma de¤eri yaratabilmek için AB ülkelerinin 2.7 kat› daha fazla enerji kullan›yor. Bu son derece büyük bir fark. Enerji daha verimli kullan›labilirse bir anlamda talep art›fl› dizginlenebilecek demektir. Örne¤in Kore enerji verimlili¤i konusunda son derece önemli at›l›mlar yapt›, Türkiye de yapabilir. Verimlilik art›fl›, bence enerji politikalar› aç›s›ndan çok önemli bir ipucudur, uygulamak için de kararl› bir siyasî irade gerekir. ‹kinci alan yenilenebilir enerji kaynaklar›d›r. Türkiye'de birkaç alternatif üretim alan› var üzerinde durulmas› gereken: büyük hidrolik santraller, rüzgâr, biyokütle ve günefl ile, Türkiye'de zaten uzun süredir önemli bir alternatif olarak bilinen ve gerekti¤i gibi kullan›lmas›n› umdu¤um jeotermal enerji. Türkiye'nin yenilenebilir enerjisi Türkiye'nin yenilenebilir enerji potansiyeli büyük. AB yenilenebilir enerjinin toplam enerji kullan›m›ndaki pay›n› %12'lere getirmeyi hedefliyor. Türkiye için de böyle bir hedef uygun olacakt›r. Ancak yat›r›mlar›n fizibilitesi yap›lmal› ve ekonomik olup olmad›klar›na bak›lmal›d›r. Yenilenebilir enerji kaynaklar›, iki önemli üstünlü¤ü göz önüne al›narak resmi politikalarla desteklenmelidir: d›fla ba¤›ml›l›¤› azaltmas›; ve çevre aç›s›ndan di¤erlerine göre daha temiz olmas›d›r. Ancak destek sa¤larken pazarda haks›z rekabet yaratmamak gerekir. IEA ARfi‹V‹ OECD - Uluslararas› Enerji Ajans› (IEA) Ekonomik Analiz fiubesi Baflkan› Dr. Fatih Birol, Yeflil Ufuklar ile söyleflisinde di¤er ad›mlar at›lmadan, enerji krizinin birinci çözümü olarak nükleer enerjiyi görmenin yanl›fll›¤›n› vurguluyor Türkiye’nin nükleer enerji sorunu Türkiye bunlardan sonra üçüncü olarak da nükleer enerjiye bakabilir. Ancak nükleer enerjiye, ilk iki yolu uygulad›ktan sonra baflvurmak gerekir, yoksa nükleer enerji her darbo¤azda çözüm beklenecek bir enerji türü de¤ildir. Nükleer enerji üretiminde Türkiye aç›s›ndan üç sorun bulunuyor: 1. siyasetçi ve uygulayacak konsorsiyum yer seçimi konusunda saydam bir politika izlemelidir. Santralin yeri toplumun bütün kesimlerinin bilgisi ve onay› ile kararlaflt›r›lmal›d›r. 2. nükleer at›klar›n nas›l bertaraf edilece¤i, hangi koflullarda, nerede, ne süreyle saklanaca¤› daha bafl›ndan hesaplanmal›, toplum bilgilendirilmeli ve ikna edilmelidir. Hem yer seçiminde hem de at›k konusunda anahtar kelimenin saydaml›k oldu¤u unutulmamal›d›r. 3. nükleer santral maliyetleri oldukça yüksektir. Orta boy bir nükleer santralin maliyeti yaklafl›k 2.5-3 milyar dolard›r; bu da Türkiye gibi ekonomik krizlerden yeni ç›km›fl bir ülke için oldukça yüksektir. Türkiye ekonomisine yans›malar›n› çok dikkatli hesaplamak lâz›md›r. Nükleer enerji üretmek isteyen baz› ülkelerin uluslararas› düzeyde karfl›laflt›¤› sorunlarla k›yaslayacak olursak, hem Birleflmifl Milletler, hem OECD hem de Uluslararas› Atom Enerjisi Kurumu (IAE) gibi uluslararas› camian›n mensubu olmas› itibariyle Türkiye'nin önemli bir sorunla karfl›laflaca¤›n› sanm›yorum. Önümüzdeki 15 y›l içinde yap›m› planlanan 3-4 nükleer santral gerçekleflirse, enerji üretiminin ancak %7-8 civar›nda bir k›sm›n› karfl›layacakt›r. Ne verimlilik, ne yenilenebilir enerji ne de nükleer tek bafl›na enerji sorununu çözemez. Bunlar›n hepsini göz önüne alan, ülke ç›karlar› do¤rultusunda bütünlefltiren bir enerji politikas› üretmek lâz›md›r. Ancak ciddi politikalar uygulan›rsa ba¤›ml›l›¤›n azalt›lmas› mümkün. Dolay›s›yla önümüzdeki y›llara bakt›¤›m›zda Türkiye'nin yapmas› gereken en önemli iflin, bir an evvel ulusal bir enerji stratejisi belirlemek oldu¤unu söyleyebilirim. 5 | OCAK 2006 | yeflil UFUKLAR 06-09_CEENewsYU2.3.qxd 18/02/2006 15:08 Page 6 HABERLER orta ve do¤u avrupa ‹KL‹M DE⁄‹fi‹KL‹⁄‹ REC PROJECT OFFICE BERKOVITZA Envanter e¤itimi EKO-TUR‹ZM ‹leriye götüren yol ■ Bat› Stara Planina’n›n Bulgaristan taraf›nda 10 yerleflimden geçen 150 km'lik bir yürüyüfl yolu, ekonomik darbo¤azdaki bu do¤a harikas› da¤l›k bölgede turizmi canland›racak iki y›ll›k bir projenin odak noktas› oldu. Berkovitsa, Chiprovtsi, Chuprene ve Belogradchik kentleri, bölgeyi turistlerin u¤rak yeri haline getirmeyi amaçlayan projeyi Kas›m'da bitirdi. Yürüyüfl yolunun oluflturulmas›n›n yan› s›ra, üç tane turizm dan›flma merkezi kuruldu, tan›t›c› materyaller yay›mland› ve bir yürüyüfl haritas› haz›rland›. Eko-turizm sürecine nas›l kat›labilecekleri konusunda yöre halk›n› bilgilendirme toplant›lar› düzenlendi. Küçük ve nüfusu azalm›fl köylerdeki yoksul insanlara kazanç imkânlar› yaratmay› amaçlayan projenin planlamas›nda 80’den fazla paydafl rol ald›. Balkanlar'da çevre konusunda daha fazla bilgi için <rerep.rec.org> adresindeki RERep Record’a bak›n›z ■ Geçifl dönemindeki ekonomilerin Kyoto Protokolü konusunda karfl›laflt›klar› en büyük zorluk, esneklik düzenekleri içinde yer almak için gereken koflullar› sa¤lamak. Budapeflte’de 26-27 Ekim'de düzenlenen bir atölyede, bu potansiyelin oldu¤u ancak kapasitenin yetersizli¤i dile getirildi. Atölyede, Birleflmifl Milletler ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi (BM‹DÇS) ve Kyoto Protokolü’nün, geçifl ekonomilerinde ve Türkiye’de uygulanmas› için kapasite gelifltirilmesi üstünde duruldu. Bu süreçteki en zor çal›flmalardan biri, güvenilir ve sürdürülebilir ulusal sera gaz› sal›m envanterleri oluflturmas›. Hem AB Sal›m Ticareti Program›'n›n, hem de Kyoto Protokolü’nün koflullar›n› yerine getirmek, AB’ye yeni üye olan ya da üyelik yolundaki ülkelerin iflini daha da zorlaflt›r›yor. Hollanda hükümetinin finanse etti¤i atölye çal›flmas›n›n organizasyonunu, Orta ve Do¤u Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi (REC) üstlendi. Böyle bir etkinli¤e olan gereksinme, 2004 Aral›k ay›nda Buenos Aires’de gerçeklefltirilen BM‹DÇS taraflar konferans›nda dile getirilmiflti. Tarihî, toplumsal ve ekonomik aç›lardan benzer geçmifllere sahip olan geçifl aflamas›ndaki ülkeler, anlaflmalar› hayata geçirmeye çal›fl›rken edindikleri deneyimleri paylaflmak istemiflti. TUNA’DAN HABERLER Bilgili ve kat›l›mc› toplum ■ Tuna nehrine k›y›s› olan ülkeler, Su Çerçeve Direktifi’nin (WFD) ve Aarhus Sözleflmesi’nin toplumsal kat›l›mla ilgili koflullar›n› uygulamaya çal›fl›rken, örneklere ihtiyaç duyuyor. REC, Gelece¤in Kaynaklar› (Resources for the Future) ve New York Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nden oluflan konsorsiyumun yürüttü¤ü ve BM Kalk›nma Program›/ Küresel Çevre Fonu’nun (UN Development Program-Global Environmental Facility) Tuna Bölgesel Projesi arac›l›¤›yla destekledi¤i 'Çevresel Karar Almada Bilgiye Eriflimin ve Toplumsal Kat›l›m›n›n Art›r›lmas›' projesi bu ihtiyac› karfl›l›yor. Program kapsam›nda, biri ABD’ye, di¤eri Hollanda’ya olmak üzere iki e¤itim gezisi düzenlendi. Projeye kat›lan Bosna ve Hersek, Bulgaristan, H›rvatistan, Romanya, S›rbistan ve Karada¤, her gezi için bakanl›klardan veya su iflleri teflkilat›ndan iki görevli ile, sivil örgütlerden bir temsilciyi görevlendirdi. Toplam 30 kat›l›mc›, geliflmifl çevre koruma uygulamalar›nda su kirlili¤ine dair yap›lanlar (ya da yap›lmayanlar) konusundaki bilgilere toplumun nas›l eriflti¤ini ve bu ülkelerin paydafllar› sürece nas›l dahil etti¤ini gördü. ABD gezisinde, toplumun çevresel konulara kat›l›m›, bilgiye eriflim ve adalete eriflim üstünde durulurken, Chesapeake Körfezi’ne saha ziyareti de yap›ld›. Hollanda gezisinde, WFD’nin Hollanda ve komflu ülkelerce hayata geçirilmesi incelendi. Her iki gezide de hem resmi hem de sivil kurulufllardan ulusal, bölgesel ve yerel düzeylerde uzmanlar›n kat›ld›¤› toplant›lar yap›ld›. Kat›l›mc›lara, bilgiye h›zl› eriflimi sa¤lamak için, verileri nas›l düzenleyip kullanacaklar› gösterildi. yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 6 Kat›l›mc›lar bu yöndeki isteklerin önceden nas›l tahmin edilece¤ini ve bilginin topluma aktar›lmas›nda nas›l 'etkin' olunaca¤›n› da gördü. Kat›l›mc›lara ayr›ca, gizlilik mazereti ile bilgiyi toplumdan saklanmas›n› önlemenin yöntemleri, hukuken gizli olan bilgileri belirleme ve kullanma teknikleri de gösterildi. Özellikle Tuna STK’lar›, Hollandal› ve Amerikal› meslektafllar›n›n, bilinçlendirme kampanyalar› ve lobi etkinlikleri s›ras›nda elde edilen halka aç›k bilgileri nas›l kulland›¤›yla yak›ndan ilgilendi. Hollandal› meslektafllar›n›n, WFD planlama sürecinin bir parças› olarak dan›flma organlar›na, çal›flma gruplar›na ve paydafl platformlar›na nas›l kat›ld›klar›n› ö¤renmek istediler. Kat›l›mc›lar yurttafl gruplar›ndan da, resmi kurumlar›n bilgi paylafl›m› konusundaki tutumlar›na ve toplumsal kat›l›m›n kararlar› etkileyip etkilemedi¤ine dair samimi yorumlar ald›. Gerçekleflen gezilerde, sivil toplum ve kamu kuruluflu temsilcileri uzun vadede nas›l birlikte çal›flacaklar›n›, nas›l karfl›l›kl› güven sa¤layacaklar›n› ve temiz su konusunda çal›flan kurumlar›n nas›l ortak bir amaçla hareket edece¤ini ö¤rendi. Son olarak, WFD’yi yeni uygulamaya bafllayan ülkeler de AB deneyimleri sayesinde sürecin özünü kavrad›; bunlar aras›nda uluslararas› Scheldt nehri havzas›nda WFD’nin uygulanmas›na dair bir pilot proje olan Scaldit projesi de bulunuyor. Ayr›nt›l› bilgi için <www.rec.org/Programs/PublicParticipation/DanubeRiverBasin> adresine bak›n›z. 06-09_CEENewsYU2.3.qxd 18/02/2006 15:08 Page 7 HABERLER AB'den Güncel Haberler ENERJ‹ ■ Zehir takibi sona erdi Yeni nükleer devletler Environmental Daily haber servisinden al›nan bilgiye göre, Polonya çevre bakanl›¤›, en kirli flirketlerin tabi tutuldu¤u özel denetimi kald›rma karar› ald›; bu da sanayi sektörünün çevre konusunda kaydetti¤i ilerlemenin bir göstergesi. 1990'da ilk kez derlendi¤inde '80'ler listesi' olarak bilinen listede, AB Entegre Kirlili¤i Önleme ve Kotrol (IPPC) Direktifi gibi s›naî kirlilik denetimleri sayesinde bugün yaln›zca 37 flirket var. Listede yer alan flirketlerin büyük k›sm›, kimya sanayi ile çelik ve kömür sektörlerinden. ■ Eurobarometre'nin güncel bir anketine göre, üç yeni üye ülke, Avrupa Birli¤i’ndeki en nükleer enerji yanl›s› ülkeler aras›nda bulunuyor. Halk›n %65’inin lehte oy kulland›¤› Macaristan en nükleer yanl›s› ülke. Macaristan'› %64 ile ‹sveç, %61 ile Çek Cumhuriyeti ve %60 ile Litvanya izliyor. AB vatandafllar›n›n yar›dan fazlas› nükleer enerjinin kullan›lmas›na karfl›; ancak radyoaktif at›k yönetimi sorunu çözüldü¤ü takdirde ço¤unluk bunu destekleyece¤e benziyor. Avrupa Komisyonu, nükleer at›klara uzun vadeli çözümler bulmalar› yönünde AB ülkelerine bask› yapmay› sürdürüyor. Nükleer enerjiye en muhalif ülkeler ise %88 ile Avusturya, %86 ile Yunanistan, %81 ile Güney K›br›s Rum Yönetimi ve %71 ile ‹spanya. ■ Kuzey Kutbu’nun hassas bölgeleri Kutup bölgesinde kirlilik aç›s›ndan tehlike sinyalleri veren Barents ve Beyaz Deniz, Barents Avrupa Kuzey Kutbu Konseyi’nin (BEAC) çevre bakanlar›n›n onay›yla yeni bir çevresel yat›r›m program›n›n kapsam›na al›nd›. Environmental Daily haber servisine göre, 2013'de hayata geçirilecek projeler için Rusya’n›n kuzey bat›s›nda, aralar›nda büyük sanayi ve maden tesislerinin de bulundu¤u k›rk iki hassas bölge saptand›. Projelere, Barents hassas bölge fonundan kaynak sa¤lanacak. KÜRESEL TOPLANTILAR Kyoto’dan Montreal’e ■ Çekler’de gerileme ■ Montreal’de yap›lan küresel iklim görüflmeleri sonunda, ne 2012 sonras› bir karbon azaltma plan› oluflturulabildi ne de ABD Kyoto sürecine çekilebildi. Yine de, konferansa kat›lan ülkeler, Kyoto’nun bir sonraki aflamas›ndaki azaltma hedefleri için resmi bir müzakere süreci konusunda görüfl birli¤ine vard›. Amerika da, kesin bir taahhütte bulunmaktan kaç›nsa da, bu görüflmelere kat›lma karar› ald›. 28 Kas›m - 9 Aral›k aras›nda yap›lan toplant›lara 180 ülkeden yaklafl›k 10,000 kifli kat›ld›. Toplant›, birbiriyle ilintili iki etkinlikten olufluyordu: BM ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi’nin 11. toplant›s› ile, Kyoto Protokolü’ne taraf olan 36 ülkeden oluflan daha küçük bir grubun ilk toplant›s›. Toplant›larda öne ç›kan bafll›klar flunlar oldu: • Kararlaflt›r›lan resmi müzakere süreci çerçevesinde, kalk›nm›fl ülkelerden beklenecek taahhütleri görüflmek için bir çal›flma grubu oluflturuldu. Grup ilk toplant›s›n› May›s 2006’da gerçeklefltirecek. • K›sa süre önce kurulan Kyoto Uygunluk Komitesi’nin ard›ndan delegeler, organ›n yürütme ve kolaylaflt›r›c› kollar›n›n yan› s›ra komite üyelerini de seçti. • Kalk›nm›fl ülkeler, temiz kalk›nma düzene¤ine (TKD) 2006-2007 döneminde 13 milyon dolardan fazla fon sa¤lamay› taahhüt etti. (TKD, yoksul ülkelerde temiz enerji yat›r›mlar› yapan zengin ülkelere sal›m hakk› kazand›r›yor). • ‹klim de¤iflikli¤inin etkilerine uyum konusunda, TKD’den sa¤lanacak kaynakla befl y›ll›k bir etkinlik plan› oluflturuldu. • TKD bünyesindeki yöntemler basitlefltirilirken yönetim organlar› güçlendirildi. AB dönem baflkan› Britanya'n›n çevre bakan› Margaret Beckett, Reuters’e, “son derece memnun olduklar›n›,” söyledi. Kyoto karar›, mevcut aflaman›n sonunda zaman yitirilmemesi için, 2012 sonras› taahhütler konusunda kalk›nm›fl ülkeleri bir an önce harekete geçmeye ça¤›r›yor. Beckett, Reuters’e, bunun karbon ticareti yapanlar aç›s›ndan da güven verici olaca¤›n› söyledi. Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Teflkilat› (OECD) taraf›ndan k›sa bir süre önce yay›mlanan ülke raporuna göre, Çek Cumhuriyeti, OECD bünyesindeki en çok kirleten ve enerji kullan›m›nda en verimsiz olan ülkelerden biri. Ülkenin Çevresel Performans De¤erlendirmesi’ne göre 1998'den bu yana, hem resmi hem de özel sektörün çevreye yapt›¤› harcamalar azald›. Ekonomi ve sa¤l›k aç›s›ndan gereksinme duyulan temiz bir çevre için yeni giriflimlerde bulunulmas› gerekiyor. OECD, Çek Cumhuriyeti’nin AB çevre standardlar›n› yakalamas› için hükümete, çevre politikalar›n› daha kararl› uygulamas›n›, at›k ve at›k su ar›tma altyap›s›n› gelifltirmesini, toplumsal ve ekonomik kararlar al›n›rken çevresel unsurlara daha fazla a¤›rl›k verilmesini ve çevre konusunda uluslararas› iflbirli¤ini güçlendirmesini tavsiye ediyor. Kirletmeye uygulanan cezalar›n ve üretim bedellerini de art›r›lmas› gerekiyor. ■ Polonya'n›n at›klar› yat›r›m bekliyor Polonya çevre bakanl›¤›n›n talebi üzerine haz›rlanan bir rapor, AB’nin ambalaj at›¤› geri kazan›m hedeflerinin tutturulmas› için 250 ilâ 500 milyon avroluk bir yat›r›ma gereksinim oldu¤unu gösteriyor. AB düzenlemelerine göre, Polonya 2014 itibariyle %60’l›k bir oran› tutturmak zorunda. Bunun için ülkenin, ürün bedellerini art›rmas› ve tüm at›k üretenlere bedel ödetmesi gerekiyor. Geri kazan›lan ambalajlar›n flu anda %84’ü sanayiden ve perakende sektöründen geliyor. Rapor, evsel at›klardaki geri kazan›m›n da artmas› gerekti¤ini vurguluyor. IISD ■ Macaristan'a depozito uyar›s› Avrupa Komisyonu, (ço¤unlukla ülkede üretilen) depozitolu fliflelerden al›nan harçlar› (ço¤unlu¤u ithal edilen) depozitosuz kutular›nkinden düflük tutarak ayr›mc›l›k yapt›¤› gerekçesiyle Macaristan’› uyard›. AK bu gibi 'resmi bildirimler'i kamuya pek do¤rudan duyurmuyor. Avrupa Meflrubat Kutusu Üreticileri (BCME) ve Avrupa Alüminyum Birli¤i (EAA), ayr› ayr› yapt›klar› aç›klamalarda, hükümetin, duyurusunu yapmadan onaylad›¤› harç düzenlemelerine karfl› yap›lan bu uyar›y› memnuniyetle karfl›lad›klar›n› bildirdi. Buna ra¤men, EEA verilerine göre Macaristan, 2004'te ambalaj at›klar›n›n ancak üçte birini geri kazanabildi; bu oran AB’nin 2008 hedefi olan %55’in çok alt›nda. 7 | OCAK 2006 | yeflil UFUKLAR 06-09_CEENewsYU2.3.qxd 18/02/2006 15:08 Page 8 HABERLER Türkiye’den K›sa K›sa ■ Organik ürünler bulufluyor ENERJ‹ Bu y›l beflincisi düzenlenen Organik Ürünler ve Çevre Fuar› EKOLOJ‹STANBUL 2006, 6-9 Nisan 2006 aras›nda ekolojik üreticileri, STK'lar› ve çevre dostlar›n› Harbiye Askeri Müze Kültür Sitesi'nde buluflturacak. Fuar, Ekolojik Tar›m Organizasyonu Derne¤i (ETO), Ekolojik Yaflam Derne¤i (EKODER), Organik Ürün Üreticileri ve Sanayicileri Derne¤i (ORGÜDER), GDO’ya Hay›r Platformu ile sektörün önemli sivil toplum kurulufllar› taraf›ndan destekleniyor. Fuar›n Organik Cafe’sinde düzenlenecek seminer, dinleti, film gösterimi ve di¤er etkinliklerle de ekolojik yaflam bilincinin yayg›nlaflmas› hedefleniyor. Ayr›nt›l› bilgi için <www.asdf.com.tr> 5. Enerji Sempozyumu'nun ard›ndan Türkiye’nin Avrupa Birli¤i çevre müzakereleri çerçevesinde Dünya Bankas›’n›n da destek faaliyetleri yürütece¤i aç›kland›. Dünya Bankas› endüstriyel kirlili¤in kontrolü için uygulamaya yönelik kamu ve özel sektör projelerine destek olmak için yürütece¤i çal›flman›n, Entegre Kirlilik Önleme direktifi (IPPC) ve AB müktesebat›yla uyuma yönelik politikalar gelifltirmesini hedefliyor. Mevcut en uygun teknoloji (Best Available Technology, BAT), entegre çevresel kota sistemi gibi yeni uygulamalar ve özellikle KOB‹ at›klar› için yap›lacak planlar›n, yeni yat›r›mlar›n yan› s›ra köklü politika de¤ifliklikleri gerektirece¤i belirtiliyor. ■ ‹nayl›lar'dan maden davas› Uflak'ta siyanürle iflletilmesi planlanan alt›n madeninde kullan›lacak suyun köylerinden geçmesini istemeyen ‹nay Köyü sakinleri, flirkete verilen kuyu açma, yer alt› suyu arama ve kullanma izninin iptali ve yürütmenin durdurulmas› istemiyle dava açt›. ‹nayl›lar, Uflak Eflme-Ulubey K›fllada¤ mevkiinde iflletilmek istenen siyanürlü alt›n madenine karfl›, bir y›ld›r mücadele ediyor. ‹zmir-Bergama, Eflme, Sivrihisar Havran/ Küçükdere Elele Hareketi üyeleri ile ‹zmir'de yaflayan ‹nay sakinleri, 26 Ocak'ta ‹zmir Tabip Odas›'nda bir bas›n toplant›s› düzenledi. Elele Hareketi sözcüsü Ertu¤rul Barka ve dava avukatlar›, madenin olumlu Çevresel Etki De¤erlendirme (ÇED) belgesinin iptali için Manisa ‹dare Mahkemesi'nde süren davada verilen bilirkifli raporunda, 'maden iflletme faaliyetinin yeralt› sular›nda kuruma ve azalmaya yol açaca¤›n›n' belirtildi¤ini vurgulayarak, Bergen Sözleflmesi gere¤ince, yöre sakinlerinin çevreyi etkileyecek iflletmeye iliflkin tercihinin dikkate al›nmas› gerekti¤ini ifade etti. yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 8 DO⁄AL ALANLAR 10 milyar dolarl›k ormanlar ■ Çevre ve Orman Bakan› Osman Pepe, Cumhurbaflkanl›¤›’ndan dönen 2B tasar›s›n›n yanl›fl anlafl›ld›¤›n› öne sürerek aslolan›n ormanc›l›k ve ormanlar›n verimli kullan›lmas› oldu¤unu belirtti. 28 Aral›k 2005 tarihinde “AB sürecinde orman köylüsü ve ormanc›l›¤›m›zdaki yeri” konulu istiflare toplant›s›nda yapt›¤› konuflmada, Türkiye ormanlar›nda 20 bin köy bulundu¤unu söyleyen Pepe, orman arazilerini verimli hale getirmenin, orman köylüsünü ormana ba¤›ml› olmaktan kurtarman›n, orman alanlar›n› art›rman›n gerekli oldu¤unu vurgulad›. Finlandiya’n›n y›lda 15 milyar dolar ormanc›l›k geliri oldu¤unu kaydeden Pepe, ormanc›l›¤›n sadece kereste olarak düflünülmemesi gerekti¤ini, turizm ve odun d›fl› ürünleri verimli kullanarak hâlen 100 milyon dolar olan ormanc›l›k gelirini 10 milyar dolara ç›karman›n hedeflendi¤ini belirtti. SERDAR ATAOL ■ Kirlilik kontrolü ■ Elektrik Mühendisleri Odas› taraf›ndan düzenlenen 5. Enerji Sempozyumu 21-23 Aral›k 2005 tarihlerinde Milli Kütüphane Salonu'nda gerçekleflti. Enerji politikalar›n›n ve sorunlar›n tart›fl›ld›¤› ve 3 gün süren sempozyum kapsam›nda 32 bildiri sunuldu. Sempozyum kapsam›ndaki oturumlarda, küreselleflme politikalar›, enerji ve gelecek, enerji sektöründe yeniden yap›land›rma ve özellefltirmeler, yenilenebilir enerji kaynaklar›nda aç›l›mlar, fosil yak›tlar, hidroelektrik santrallerin potansiyeli ve gelifltirilmesi, verimlilik ve etkin kullan›m, enerji ve çevre, enerji kaynaklar› ve paylafl›m senaryolar›, Türkiye'de enerji politikalar› ve yasal düzenlemeler bafll›klar› ele al›nd›. 5. Enerji Sempozyumu'nun son gününe kat›lan Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakan› Hilmi Güler, Türkiye'nin 2020'ye kadar enerji alan›ndaki yat›r›m ihtiyac›n›n 130 milyar dolar oldu¤unu bildirdi. Özel-kamu ortakl›¤› denilen yeni modelden söz eden Güler, özel sektörün gerekli yat›r›mlar› yapmamas› durumunda ne olaca¤›n›n da mutlaka tart›fl›lmas› gerekti¤ini söyledi. Kömür ve su gibi yerli kaynak potansiyelinin 250 milyar kWh de¤erinde oldu¤unu, rüzgâr gibi di¤er kaynaklar eklense bile bunun 300 milyar kWh civar›nda olaca¤›n› ifade eden ve 2020 enerji ihtiyac› tahminlerinin yüksek senaryoya göre 499 milyar kWh olaca¤›n› belirten Güler, yeni sorunlar›n art›k eski yaklafl›mlarla çözülemeyece¤ini ve nükleer enerjinin gerekli oldu¤unu savundu Ayr›nt›l› bilgi için <www.emo.org.tr> 06-09_CEENewsYU2.3.qxd 18/02/2006 15:08 Page 9 AVRUPA ÇEVRE AJANSI HABERLER‹ Epaedia çevreyi ‹nternet'te anlat›yor BTA TEHL‹KEL‹ SULAR: A¤ustos ay›nda rekor düzeydeki sel, Bulgaristan ve Romanya’y› küresel ›s›nma ile tan›flt›rd›. Kyoto mekanizmalar› AB’yi hedefe ulaflt›r›r Andre Jol Avrupa Çevre Ajans›’n›n (EEA) güncel bir raporunda, bütün AB ülkeleri sera gaz› sal›mlar›n› azaltma planlar›na harfiyen uyar ve Kyoto mekanizmalar›n› kullan›rsa AB’nin, Kyoto için koydu¤u hedeflerin ötesine geçebilece¤i belirtiliyor. AB’nin 15 eski üyesi 2003’e gelindi¤inde, sera gaz› sal›mlar›n› 2010'da 1990 seviyesinin %8 alt›na düflürme hedefinin yaln›zca beflte birini gerçeklefltirmiflti. EEA Genel Müdürü Jacquelin McGlade’e göre, “AB hiç önlem almasayd›, bugünkü sal›m düzeyi, oldu¤undan yaklafl›k %5 daha yüksek olurdu.” 2005'te Avrupa sera gaz› sal›mlar›n›n seyri ve gelece¤e yönelik tahminler, (Greenhouse gas emission trends and projections in Europe 2005) raporu, sal›mlarda öngörülen azaltmalar›n yeterli olmayaca¤›n› gösteriyor. AB-23 için sera gaz› sal›m seyri ve tahminleri 100 90 80 1990 1995 2000 2005 2010 AB-23 seyri AB-23 mevcut tedbir tasar›lar› AB-23 ek tedbir tasar›lar› Not: AB-23’te Malta ve K›br›s Rum Kesimi yer almamaktad›r. Verilerde, arazi kullan›m›ndaki de¤iflikliklerden ve ormanc›l›ktan kaynaklanan sal›mlar ve uzaklaflt›rmalar bulunmamaktad›r. De¤er, sera gaz› sal›mlar›n›n seyir ve tahminlerinin tutarl› bir analizini yapabilmek için kuramsal bir bafllang›ç y›l›n› 100 olarak kabul etmektedir. Di¤er özellikler için raporun tamam›na bak›n›z. Kaynak: EEA Sal›mlar›n baflka yollarla dengelenmesi gerekecek. Kyoto mekanizmalar›, geliflmifl ülkelerde havaya sal›nan karbonun, sera gaz› sal›mlar›n› azaltma maliyetlerinin daha düflük oldu¤u bir baflka geliflmifl veya geliflmekte olan ülkede temiz teknolojilere yat›r›m yap›larak dengelenmesini sa¤lar. Dokuz üye ülke, Avusturya, Belçika, Danimarka, Finlandiya, Hollanda, ‹rlanda, ‹spanya, ‹talya ve Lüksemburg, Kyoto mekanizmalar›n› kullanmay› tasarl›yor. Bu ülkeler, bu mekanizmalar arac›l›¤›yla, 2012 y›l›na kadar sal›m hakk› elde etmek için toplam 2,730 milyon avro ay›rd›. ‹leriye dönük planlarda henüz yer almayan yeni politikalardan biri de, bir AB sistemi olan ve havaya CO2 salan sanayilerin, sal›mlar› daha ucuza azaltabilen di¤er sanayilerden sal›m azalt›m› sat›n alabildikleri Sal›m Ticareti Program›. Enerji verimlili¤ini teflvik etmek, sanayi, ulafl›m ve evlerde yenilenebilir kaynaklardan güç üretimini özendirmek de kilit nitelikteki politikalardan. 10 yeni üye ülkenin tamam›, 2010 itibariyle Kyoto hedeflerini tutturma, hatta bu hedefleri aflma yolunda ilerliyor. Sal›mlar 2003’te, 1990 düzeyine göre %32 azalm›flt›. Bu, büyük ölçüde, ciddi kirlili¤e sebep olan enerji yo¤unluklu sanayilerin 1990’larda kapanmas›yla oldu. Ancak sal›mlar›n 20032010 aras›nda artaca¤› tahmin ediliyor. AB'nin ilk 15 üyesi içinde sera gaz› sal›mlar›, enerji, sanayi, tar›m ve at›k sektörlerinde düflüfl gösterdi. Ancak ulafl›mdan, özellikle karayolu ulafl›m›ndan kaynaklanan sal›mlar, bugün 1990’lardaki seviyelerden %24 daha fazla. Bu de¤erin 2010 itibariyle %31’e ç›kaca¤› tahmin ediliyor. Söz konusu rapora <http://reports.eea.eu.int/eea_report_2005_8/en> adresinden ulafl›labilir. Andre Jol, EEA iklim de¤iflikli¤i ve enerji grubunun lideri. EEA, Epaedia isimli çevre ansiklopedisini Kas›m ay›nda <epaedia-eea.eu.int> adresinde kullan›ma açt›. Bu yeni bilgilendirme hizmeti, karmafl›k konular› basit kavramlarla anlat›yor ve herkese hitap ediyor. Farkl› düzeyde bilgilerin yer ald›¤› Epaedia, bünyesinde çok çeflitli multimedya özelliklerini de bar›nd›r›yor. Bu özellikler sayesinde karmafl›k konular kolay anlafl›labilir bir biçimde görüntüleniyor. Örne¤in, çevresel etkilerin grafik anlat›m›n› sunan haritalar, ya da kullan›c›lar›n kendi davran›fllar›n›n etkilerini hemen görmelerini sa¤layan canland›rmalar bunlardan baz›lar›. Mevcut bilgiler üç düzeyde sunuluyor: bir konuya k›saca girifl, konunun kabaca özeti ve metnin tamam›. Bu tam metin, bir veya birden fazla EEA raporunun gözden geçirilmifl halinden olufluyor. Epaedia sitesi için düzenlenmifl bu metinler yal›n bir dil kullan›yor. Sitede, kullan›lan bilgilerin nerelerden al›nd›¤› belirtiliyor, böylece kullan›c›lar kaynak da gösterebiliyor. EEA'n›n yeni Durum ve Görünüm Raporu'nda iklim de¤iflikli¤i sorunu üst s›ralarda 1998, 2002, 2003 ve 2004 tarihteki en s›cak y›llard›. Yaln›zca 2003 yaz›nda, Alp buzullar›n %10’u erimiflti. EEA’n›n yay›mlad›¤› befl y›ll›k Durum ve Görünüm Raporu'na göre Avrupa 5,000 y›ld›r bu ölçekte bir iklim de¤iflikli¤i yaflamad›. Rapor, Avrupa’daki ortalama s›cakl›¤›n 20. yy boyunca 0.95 °C artt›¤›n› belirtiyor. Bu, dünyadaki ortalama art›fl olan 0.7 °C’nin %35 üstünde. Bunun fark›na varan AB dünyadaki s›cakl›k art›fl›n›, sanayileflme öncesi de¤erin 2 °C fazlas› ile s›n›rlayan bir hedef belirledi. 31 ülkede yürütülen befl y›ll›k bir çal›flman›n sonucu olan rapor, Avrupa’n›n çevresine genel bir bak›fl sunarken sorunlara da dikkat çekiyor; iklim de¤iflikli¤i bunlardan yaln›zca biri. Di¤er konular aras›nda biyoçeflitlilik, deniz ekosistemleri, kara ve su kaynaklar›, hava kirlili¤i ve sa¤l›k bulunuyor. Raporun umut veren yanlar›ndan biri, geçmiflteki AB çevre mevzuat›n›n ozona zarar veren maddeleri yavafl yavafl ortadan kald›rarak su ve hava kalitesine, ve at›k geri dönüflüm oranlar›na nas›l olumlu katk›lar yapt›¤›n› da incelemesi. 9 | OCAK 2006 | yeflil UFUKLAR 10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd 18/02/2006 15:52 Page 10 KAPAK KONUSU | enerji verimlili¤i Bölgesel ekono gelifltikçe ve pe fiyatlar› t›rman enerji verimlili tasarruf önem ▼ HAF‹F SANAY‹: Bir görevli (yan sayfa) Macaristan’›n Pecs kentindeki bir sokak lambas›na enerji sarfiyat› düflük bir ampul tak›yor. Çek Cumhuriyeti’nin Most kentinde bir çocuk arkas›ndaki a¤›r sanayiye inat, rüzgâr gücünden yararlanarak uçurtmas›n› havaland›r›yor. Altta, Budapeflte’deki bir toplu konut bölgesi, merkezî ›s›tma sonucu yap›larda ›s› kayb›n›n tipik bir örne¤ini sergiliyor. Steven Graning MTI r pa’dakinin aksine, kamu fonlar›na ulaflman›n güçlü¤ü ve zaman darl›¤›ndan kaynaklan›yor. Orta ve Do¤u Avrupa’daki toplam enerji kullan›m› 1990’lar boyunca sürekli düflüfl göstermifl olsa da, Orta Avrupa Üniversitesi’nin Çevre Bilimleri ve Politika bölümünden Profesör Diana Urge-Vorsatz, enerji kullan›m›n›n artaca¤›na dikkat çekiyor. Urge-Vorsatz, özel sektörün ve bunlar›n önemli miktardaki yat›r›m fonlar›n›n bir an önce kendi ülkelerine dönmesi gerekti¤ine, aksi takdirde bölge ülkelerinin sürdürülebilir olmayan enerji tüketim biçimlerine yönelece¤ine ve sal›m azaltma hedeflerini tutturamaya¤›na inan›yor. Çek Cumhuriyeti’nde kâr amac› gütmeyen bir dan›flmanl›k kuruluflu olan SEVEn; Humpolec, Susice, Zeleny Brod ve Roztoky u Prahy kentlerinde makûl fiyatl› ve enerjiyi verimli kullanan konutlar›n inflas› için mimarlar›, mühendisleri ve inflaat flirketlerini bir araya getiren bir proje gelifltirdi. Özel yat›r›mla iflletilen SEVEn, ›s›tma ve hava koflulland›rma maliyetlerinin benzeri konutlara oranla yar› yar›ya düflece¤ini öne sürüyor. Bu yap›lar, pasif günefl kazan›mlar› olarak adland›r›lan do¤al ayd›nlatma ve ›s›tmay› ön plana ç›kar›yor. Uluslararas› Enerji Ajans›’na (IEA) göre, do¤ru tasarlanm›fl binalar, ayd›nlanman›n %70’ini güneflten sa¤layabilir, (s›radan binalarda bu oran %25'tir). Günefl olmad›¤› zaman ampullere gereksinme duyar›z. Elektronik devi Philips’e göre, Avrupa’daki ayd›nlanman›n büyük k›sm› 1960’lar›n savurgan teknolojisiyle yap›l›yor. Philips’e göre Avrupa, sokak ayd›nlatmas›n› ça¤c›llaflt›rarak karbon sal›mlar›n› y›lda 3.5 milyon ton azaltabilece¤i gibi, iflletme maliyetlerini de y›lda 700 milyon avro kadar düflürebilir. Bir MTI kaç PANOS refabrike duvarl› ve birbirine benzeyen dizi dizi yap›: bu görüntü, Orta ve Do¤u Avrupa’n›n hemen bütün büyük flehirlerinde rastlayabilece¤iniz, ucuz yerleflim yerlerinin tipik bir görüntüsü. K›fl ayaz›nda bu yap›lar›n aras›ndan yürürken bafl›n›z› kald›r›p bakt›¤›n›zda çok flafl›rt›c› bir fley görürsünüz: üst katlardaki aç›k pencereler. Üst katta yaflayan herkes bunu aç›klayabiliyor. Psikolog ve ‹ngilizce ö¤retmeni olan, Budapeflte’nin kuzeyindeki Ujpest'te böyle bir apartmanda yaflayan Reka Morvay, “S›cakl›¤› kontrol edemiyorsunuz,” diye aç›kl›yor durumu. Morvay’inki gibi evler merkezî sitemle ›s›t›l›yor ve fatura apartman sakinleri taraf›ndan paylafl›l›yor. Bölgedeki ço¤u kifli gibi Morvay de bu ›s› kayb›n›n bedelini --apartman aidat›yla-- ödüyor; ayr›ca fosil yak›tlar›n etkilerinin dolayl› toplumsal bedeli de cabas›. Müsrifçe ›s›t›lan evlerin yan› s›ra, enerji Orta ve Do¤u Avrupa’da birçok biçimde israf ediliyor, ekonomi ve çevre aç›s›ndan y›k›c› etkiler b›rak›yor. Verimsiz enerji kullan›m›, bölgenin iflletmeleri ve politikac›lar›n›n karfl›laflt›¤›, eski dönemden miras kalan büyük bir sorun. Macaristan, Morvay’inki gibi toplu konutlara yönelik 100 Ad›m program› çerçevesinde, konutlar›n daha verimli ›s›tma sistemlerine geçmesini kolaylaflt›rmak için mali yard›m öneriyor. Veszprem kasabas›ndaki bir baflka programla da konutlara yeni, ›s› yal›t›ml› pencereler tak›l›yor. Bir yap›n›n enerji bilançosunun %30’unu ›s›tma ve so¤utman›n oluflturdu¤u düflünülürse iyi yal›t›lm›fl pencereler, maliyeti düflürmek için oldukça somut ve ölçülebilir bir yöntem. Bölgede verimli teknolojilere geçilmesinde hükümetlerin sorunu, Bat› Avru- 10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd 18/02/2006 15:52 Page 11 enerji verimlili¤i | KAPAK KONUSU nomiler petrol mand›kça ili¤i ve m kazan›yor de¤ifltirmek bedel ? 11 | OCAK 2006 | yeflil UFUKLAR 10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd 18/02/2006 15:52 Page 12 KAPAK KONUSU | enerji verimlili¤i Ulafl›m Elektrikli motorlar ve içten yanmal› motorlar›n etkin bileflimiyle çal›flan hibrid otomobiller, yak›t tüketimini nerdeyse yar› yar›ya azalt›yor. Bu otomobil pazar› h›zla büyüyor, öyle ki daha flimdiden 500,000 adet hibrid otomobil sat›lm›fl durumda. IEA’n›n Ayd›nlatmada ‹flçilik Kayb› bafll›kl› çal›flmas›na göre, sokak ayd›nlatmas›n›n büyük k›sm›, verimleri yüksek bas›nçl› sodyum ve metal halide lambalar›n üçte biri ilâ yar›s› oran›ndaki c›va buharl› lambalarla sa¤lan›yor. IEA’ya göre, dünyada kullan›lan toplam enerjinin %17’sinden fazlas› ayd›nlatmaya harcan›yor. fiirketler, finans kurumlar› ve hükümetlerin iflbirli¤i, verimli teknolojilerin art›r›lmas›nda baflar›l› olmufla benziyor. Üretken fren konfigürasyonu Havaî hat, motor için gerekli elektri¤i sa¤lar. Frenleyen tren (elektrik üretiyor) Motor bir jeneratör ifllevi görerek kinetik enerjiyi elektri¤e dönüfltürüyor Enerji verimlili¤i yüksek araç pazar›n›n büyümesi için kamu kurumlar›ndan gelecek talep itici bir güç olabilir. ‹sveç’in Gothenburg flehri, filosunu hibrid tafl›tlar alarak yenileyen ilk belediyelerden biri. Normal boyuttaki bu yeni binek otomobillerinin 100 kilometrede harcad›klar› yak›t üç litrenin biraz üzerinde. Budapeflte Belediyesi de, frenleme s›ras›nda elektrik üreten modern metro vagonlar›n› tercih etti. Böylece toplam enerji tüketimi üçte bir oran›nda azal›rken (daha düflük kapasiteli elektrik ve havaland›rma sistemleri sayesinde) yat›r›m maliyetleri de düfltü. H›zlanan tren (elektrik tüketiyor) Üretilmifl olan elektrik, havaî hat sayesinde di¤er rayl› tafl›tlara da aktar›labilir. LASZLO FALVAY Üretilen elektrik Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Polonya, Romanya ve Slovakya’dan alt› vakf›n oluflturdu¤u Çevresel ‹flbirli¤i Konsorsiyumu, Çek kenti Hostetin’de yerel yönetim ve Philips ile birlikte ekolojik iyileflmeler sa¤l›yor. Bu iflbirli¤i, enerji verimlili¤i yüksek yeni teknolojileri tan›tmak için ekolojik bir köy ile bir Sürdürülebilir K›rsal Kalk›nma Merkezi oluflturacak. Philips’in Çek Cumhuriyeti ve Slovakya’dan sorumlu çevre müdürü Jiri Kolarik, flehrin kamusal yerlerindeki bütün ayd›nlatmalar› önümüzdeki bir kaç ayda verimli modellerle de¤ifltireceklerini söylüyor. Böylece kentin yaflam koflullar› iyileflecek, güvenli¤i artacak, faturalar ve CO2 sal›mlar› azalacak. IEA’ya göre, dünyada sat›lan lambalar›n %79’u düflük verimli akkor lambalar, ancak bunlar ayd›nlatman›n yaln›zca %8’ini sa¤l›yor. Yüksek verimli ampuller ise birim bafl›na sekiz kat daha fazla ayd›nlat›yor ve ömrü 29 kat. Verimli ampuller, s›radan akkor ampullere göre pahal›, ancak iflletmedeki tasarruf bunu telâfi ediyor. Peki Orta ve Do¤u Avrupa’daki iflletme ve bireyler enerji tasarrufu sa¤layan ampulleri ve verimli teknolojileri kullanma konusunda neden bu kadar gönülsüz? REC’in ‹fl Dünyas› ve Çevre Program›’ndan Peter Bodo, “bu biraz bilgisizlikten kaynaklan›yor,” diyor, “ancak baflka bir neden de enerjinin hâlâ ucuz olmas› ve tasarrufa yönelinmemesi.” Petrol fiyatlar›ndaki art›fl verimli teknolojilere ilgiyi art›rsa da bölgedeki bir çok tüketici bu geçifli gerçeklefltirmek için gereken sermayeden yoksun. “‹flte bu noktada ESCO ve di¤er malî kaynaklar devreye giriyor,” diyor Bodo. ESCO, genellikle yo¤un enerji kullanan bir özel flirket veya kamu kuruluflunun enerji verimlili¤ini art›rma konusunda uzmanlaflan enerji tasarruf flirketlerine verilen ad. Bir ESCO bir kurumu ziyaret eder, kullan›lan teknoloji ve süreçleri kapsaml› bir incelemeden geçirererk enerji analizi yapar. Daha sonra kurum yönetimine, enerji kullan›m›n› azaltacak iyilefltirmelerin bir listesini sunar. Anlaflmadan sonra ESCO yüksek verimli altyap›y› kurar ve donan›m›n bak›m›n› bir süre için üstlenir. Ödeme flartlar› de¤iflse de genellikle ESCO, iyilefltirmeyle sa¤lanan kazanc›n tamam›n› bir kaç y›l boyunca al›r, bundan sonraki kazanç müflteriye kal›r. Jiri Kolarik baflka engeller de say›yor. Hem yasal yetersizlikler hem de d›flar›dan malî yat›r›m alma al›flkanl›¤› olmamas› modelin ifl dünyas›na uygulanmas›n› zorlaflt›r›yor. Polonya gibi ülkelerde, aç›k hava ayd›nlatmas›n›n altyap› mülkiyeti sorunlu oldu¤u için yat›r›m yapma iste¤i de azal›yor. Kolarik benzer biçimde, belediye ve flirketlere uygulanacak yasal yapt›r›m›n da verimli enerji yat›r›mlar›n› teflvik edece¤ini belirtiyor. ¤ustos 2005'te, enerjiye ba¤›ml› üreticilerin, üretimlerini olabildi¤ince verimli hale getirmesini gerektiren yeni bir AB yönergesi yürürlü¤e girdi. Üretiminde Enerji Kullan›lan Ürünler (EUP) Yönergesi flimdilik 14 ürün grubunu kaps›yor; bunlar aras›nda ofis ve sokak ayd›nlatmas›, bilgisayar ve TV al›c›lar› gibi elektronik ayg›tlar da var. Philips, 2008'de 'uygulama önlemleri' yürürlü¤e girdi¤inde yönergenin daha etkili olmas›n› umuyor. fiirket, yeni ayd›nlatma sistemlerinin sa¤layaca¤› malî tasarruf kadar ekolojik yararlar›n› da öve öve bitiremiyor; bu da özel sektörün çevreyi güçlü bir piyasa arac› olarak gördü¤ünün aç›k göstergesi. Philips Ayd›nlatma'da, BU Prof Lamba ve Donan›m biriminin bas›n iliflkileri yöneticisi Nick Kelso’ya göre, hem kamu hem de özel sektörde büyük potan- DE⁄‹fi‹M: Orta ve Do¤u Avrupa, eski ekonominin yüksek enerji yo¤unlu¤u gerektiren dökümhaneler gibi a¤›r sanayilerini giderek terk ediyor. MTI r 10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd 18/02/2006 15:52 Page 13 enerji verimlili¤i | KAPAK KONUSU raporuna göre 1990’lardaki ani düflüflün ard›ndan ›s› üretimi 2000’den 2002’ye kadar üç Balt›k ülkesinde de yavaflça yükselifle geçti. Bir bina ne kadar etkin tasarlansa da içindekilerin ›s› ve elektri¤e ihtiyac› vard›r. Bu iki meta ço¤u zaman ayr› üretilir. Ancak ça¤c›l teknolojiyle, elektrik üretimi s›ras›nda a盤a ç›kan ›s› de¤erlendirilebiliyor. Hem ›s› hem elektrik üreten bu kombine santraller, enerji verimlili¤ine örnek oluflturuyor. Normal bir enerji santrali %40 verimle çal›fl›rken, ortalama bir kombine santral %70’le çal›flabilir. Danimarka’daki Avedore 2 santrali, inan›lmaz biçimde, yak›ttan üretti¤i enerjinin %94’ünü kullan›yor. Dahas›, gaz ve kömür gibi yak›tlar›n yan› s›ra Avedore 2 saman saplar› ve tahta parçalar› da yak›yor ve en yeni teknoloji sayesinde zararl› sal›mlar› azalt›yor. Santral 80,000 hanenin enerji ihtiyac›n› karfl›larken 110,000 haneyi de ›s›t›yor. Elektrik santralden ç›kt›¤› anda di¤er kay›plar bafllar. ‹letim s›ras›nda hatlardaki ›s›nma nedeniyle enerjinin büyük bölümü yitirilir. Dünya genelindeki da¤›t›m kay›plar› y›lda 1,279 terawat saate ulafl›r; bu da 50 milyar avroluk kay›p ve 700 milyon ton sera gaz› sal›m›na neden olur. Üretimin yay›lmas›, baflka bir deyiflle elektri¤i, dev merkezî santraller yerine, kullan›ld›¤› yerde yerel olarak üretmek, da¤›t›m s›ras›nda yaflanan enerji kayb›n› önler. Ak›m› bir voltajdan di¤erine geçiren transformatörlerin verimlili¤i de bir baflka enerji kayb›n› engeller. Orta ve Do¤u Avrupa’daki enerji verimsizli¤i, üretim de¤erleri hesaba kat›ld›¤›nda da ortaya ç›k›yor. Ekonominin enerji yo¤unlu¤una, yani tüketilen enerji bafl›na üretilen gayri safi yurtiçi has›laya bak›nca AB'nin ilk 15 üyesinin, Orta ve Do¤u Avrupa ülkelerinden dört kat daha üretken oldu¤unu görüyoruz. Bölgedeki elektri¤in nispeten ucuz olmas›, verimli enerji kullan›m›n› geciktirdi, ancak Bodo'ya göre yükselen petrol fiyatlar› süreci h›zland›r›yor. Kombine ›s› ve elektrik üretimi Geleneksel güç üretimi Termal enerji kayb› % 15 Termal enerji kayb› % 65 Yak›t %100 Geleneksel güç santrali Kullan›labilir elektrik enerjisi %35 rtan petrol fiyatlar› enerji tüketimini azaltsa da hükümetler bunun kalk›nmay› önlemesinden çekindikleri için fiyatlar›n afl›r› artmas›n› istemiyor. Örne¤in Macaristan, petrol fiyatlar›ndaki art›fl›, petrole uygulanan KDV'yi %25’ten %20’ye çekerek dengeledi. Urge-Vorsatz, toplu tafl›ma sistemi ihtiyac› karfl›layam›yorsa, petrol fiyatlar›ndaki art›fl›n insanlar› otomobil sat›n al›p kullanmaktan al›koyamayaca¤›n› belirtiyor. ‹fle zaman›nda varman›n ne kadar önemli oldu¤unu düflünün mesela. Politikalar toplu tafl›ma araçlar›n›n kullan›m›n› art›rmaya odaklanmal›, çünkü bu kitleyi bir kere kaybettiniz mi geri getirmeniz çok zordur. Budapeflte buna çok çarp›c› bir örnek. 1989’dan beri toplu tafl›ma sisteminde çok az de¤ifliklik yap›ld›; buna karfl›n toplu tafl›ma hizmetlerinin genellikle yetersiz oldu¤u banliyölerde büyük nüfus art›fl› oldu. Gelir de art›nca sonuç kaç›n›lmaz oldu: birdenbire yo¤unlaflan trafik. Macaristan tek örnek de¤il, bölgedeki sekiz yeni AB ülkesinin dördünde, büyük oranda bireysel ulafl›ma geçifl nedeniyle ulafl›mdaki enerji yo¤unlu¤u kayda de¤er ölçüde artt›. REC’in, ‘Bir Sonraki Durak: Sürdürülebilir Ulafl›m’ adl› kitab›na göre, örne¤in Sofya’da 1990'da bin kifliye 150 araç düflerken, on y›l sonra bu say› 600’e ç›kt›. Sofya’da bir otomobilin ortalama yafl› 15’in üstünde. Yerel yöneticilerin flu an için, sadece eskiyen modellerin yerine yeni otomobil al›nmas›yla araç say›s›ndaki art›fl›n yavafllamas›n› ummak d›fl›nda yapacak bir fleyleri yok. Ancak gidiflat, caddelerin tamamen dolaca¤› yönünde. Bu 'üreyen trafik' konusunda ard arda yap›lan araflt›rmalar, flehirlerdeki en yo¤un saatlerde flehir merkezindeki caddeler kilitlenene kadar trafi¤in artaca¤›n› öngörüyor. Buradaki sorun, bölgedeki toplu tafl›ma kurumlar›n›n zarar ediyor oluflu, en az›ndan k⤛t üstünde. Vorsatz bunu, masraflar›n fiyatlara gere¤ince dahil edilememesine ba¤l›yor. Otomobil kullanmay› sürdüreceklere gelince, bu noktada enerji verimlili¤ini daha da art›rmak büyük önem tafl›yor. Motorlu tafl›tlar yüzy›l›n bütün teknolojik geliflmelerinden yararland›, buna ra¤men günümüz otomobillerinin bir litre yak›tla orijinal Ford T modelinden daha az yol kat edebilmesi asl›nda ironik. fiu da bir gerçek ki, yak›t verimi artsa da, –ço¤unlukla yolcuyla yol aras›na daha çok metal girmesi demek olan- konfor ve güvenlik talepleri daha h›zla art›yor. r Yak›t %100 Kombine santral Termal enerji Kullan›labilir elektrik ve termal enerjisi %85 Enerji üretimi Üretim Hem elektrik hem de ›s› üreten bir kojenerasyon santralinin toplam verimi rahatl›kla %70’in üstüne ç›kabilir. Modern bir elektrik santralinin verimi ise genellikle %40’›n alt›ndad›r. ‹letim Elektrik iletimi s›ras›nda hatlar, içlerinden geçen ak›m nedeniyle ›s›nd›¤› için çok büyük bir enerji kayb› meydana gelir. Elektrik hatt› ne kadar uzun olursa ›s› kayb› da o kadar yüksek olur. Yerinde üretim, binalar›n yak›n›nda ya da içinde çok say›da, daha küçük yerel tesisler kurarak bu soruna çözüm getiriyor. 2004 Mart ay›nda, ABD'nin en büyük kentsel günefl enerjisi tesisi olan 675 kilowatl›k bir sistem, San Francisco’daki Moscone Center’›n tepesine yerlefltirildi. Yerinde üretim, santral ar›zalar› nedeniyle yaflanan elektrik kesintilerini, enerji rezervi konusundaki kayg›lar›, elektrik kalitesi sorununu ve iletimde yaflanan darbo¤azlar› aflmay› sa¤l›yor. Enerji maliyetlerini daha s›k› denetleme talebine de yan›t veriyor. Da¤›t›m Elektrik enerjisini bir voltajdan di¤erine dönüfltüren da¤›t›m transformatörleri, elektrik flebekelerinin yüksek kay›pl› unsurlar›ndan biridir. Yüksek verimli transformatörler sayesinde tüm dünyada 200 terawat saatlik bir tasarruf sa¤lanabilir; bu da kayb›n %80 oran›nda azalmas› demektir. Transformatörlerin yenilenmesi nispeten daha kolayd›r; ayr›ca verimleri de kolayca s›n›fland›r›labilir, etiketlendirilebilir ve standard hale getirilebilir. ▼ ming in from the Cold (So¤uktan Kazanç) Enerji verimlili¤i teknolojileri LASZLO FALVAY siyel var, çünkü bunlar çevresel etkide aslan pay›na sahip. Özellikle Orta ve Do¤u Avrupa olgunlaflm›fl bir pazar, çünkü bu bölge Bat› gibi çevre konulu mesajlar›n bombard›man›na u¤ramam›fl. Kelso, sal›mlar› azaltma potansiyeli aç›s›ndan da, resmi kurum ve flirketlere ulaflman›n evlere ulaflmaktan daha az maliyetli oldu¤unu ekliyor. Örne¤in, bir otelin ayd›nlatmas›n› verimli hale getirerek, CO2 sal›mlar›nda 20,000 a¤ac›n yapaca¤›na eflde¤er bir azalma sa¤lanabilir. Genel olarak, Orta ve Do¤u Avrupa ›s›nma sektöründe büyük ilerlemeler sa¤lad›. Komünizm'in çöküflünden sonra, a¤›r sanayi yerini, ›s›nma gibi çok daha az enerji gerektiren sahalara b›rak›nca enerji kullan›m›nda çok büyük bir düflüfl oldu. Örne¤in Polonya’da toplam ›s› üretimi 1990 y›l›nda 740,000 terajul iken, bu miktar 2000 y›l›nda 340,000 TJ'e düfltü. Ancak bu kazan›mlar›n hepsi etkisini yitirdi. IEA ve Ekonomik ‹flbirli¤i ve Kalk›nma Teflkilat›’n›n (OECD) Co- 13 | OCAK 2006 | yeflil UFUKLAR 10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd 18/02/2006 15:52 Page 14 KAPAK KONUSU | enerji verimlili¤i yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 14 EU PARLIAMENT r karbon sal›mlar›na vergi koymas›n› öngörüyor. AB Vergilendirme ve Gümrüklerden Sorumlu Vekili Laszlo Kovacs, “çifte vergilendirmeye yol açarak Avrupa otomobil sanayiinde bölünmeye neden olabilecek,” tescil vergilerinin düflürülmesi için verilen 'güçlü deste¤e' dikkat çekiyor. Bugün 25 üye ülkenin 16’s›nda tescil vergisi var, iki grup aras›nda ise belirgin bir ayr›m yok: Danimarka’da varken, ‹sveç’te yok. LetonGÜNDEMDEK‹ KONU: AB parlamentosu raportörü Mechtild Rothe, enerji verimlili¤ine iliflkin yeni yönergenin 'herkesin ya’da varken, Estonya’da kazanaca¤›' bir çözüm sundu¤unu söylüyor. yok. Polonya, Macaristan ve Slovenya’da uygulan›rken, Çek Cumhuriyeti ve Slovakya’da uygulanm›yor. Söz konusu önerge, yüksek sal›ml› otomobil sahiplerinin, temiz motoru tercih eden sürücülerden daha fazla para ödedi¤i, 'kirleten öder' ilkesinin uygulanmas›n› konu alan bir ders kitab›ndan esinlenmifl. klim de¤iflikli¤i eylemcileri, Kyoto Protokolü hedeflerini kabul etmeyip, gönüllü emisyon azaltma politikas›n› benimseyen Bush yönetimini elefltirse de, 'kibarca rica etme' yaklafl›m› daha önce denendi. Finlandiya’da önde gelen sanayiciler, enerji sektörü ve belediyelerle gönüllü azaltma konusunda anlaflmaya vard›. Sonuç mu? Ülke, 1992-2000 döneminde y›lda 2.2 terawat saatlik bir tasarruf sa¤lad›, bu tasarrufun %90’› sanayi kaynakl›yd›. Kyoto Protokolü gibi uluslararas› anlaflmalar da asl›nda gönüllü anlaflmalar. Ancak Kyoto, kirletici ülkelerin bu kirlili¤i geliflmekte olan ülkelerde enerji verimlili¤i yüksek teknolojilere yat›r›m yaparak telafi etmesine olanak sa¤layan Ortak Yat›r›m gibi mekanizmalarla verimlili¤i tüm dünyada özendiriyor. Örne¤in Japon yat›r›mc›lar, Bulgaristan’da yak›t giderlerini yar›ya düflürecek bir kentsel ›s›tma flebekesine malî kaynak sa¤lamay› düflünüyor. Böylece Japonya, sanki kendisi sera gaz› sal›mlar›n› azaltm›fl gibi 'emisyon kredileri' alabilecek. Akdeniz Bölgesi'nde Yenilenebilir Enerji Finansman› Projesi (MedREP) ve Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlili¤i Ortakl›¤› (REEEP) gibi di¤er giriflimler, verimlili¤i art›rmak için enerji alan›nda uluslararas› iflbirli¤ini teflvik ediyor. REC ‹klim De¤iflikli¤i Program› ve Japon Özel Fonu baflkan› Motoharu Yamazaki’ye göre, A¤ustos 2002'deki Johannesburg Dünya Sürdürülebilir Kalk›nma Zirvesi’nde (WSSD) ‹ngiliz hükümeti taraf›ndan bafllat›lan REEEP, “sürdürülebilir enerji yönündeki bütün taahhütlerin somut ad›mlara dönüflmesi için tüm paydafllarla birlikte çal›fl›yor.” Yamazaki, REEEP gibi ortak giriflimlerin enerji verimlili¤ini art›rma yöntemleri konusunda daha fazla insan› bilinçlendirebilece¤ini de ekliyor. r ◗ oyota'n›n hibrid teknolojisi hakl› olarak büyük talep gördü. Ç›¤›r açan Pyrius hibrid modeli, son dönemde sat›fllar› art›ncaya dek flirkete y›llarca para kaybettirdi. Toyota aç›s›ndan daha prestijli sonuç ise, di¤er otomobil üreticilerinin Toyota'y› izlemesi, farkl› pazarlara aç›lmas› ve teknolojiyi daha da gelifltirmesi. Toyota’n›n gelifltirdi¤i teknolojilerden biri, frenin yaratt›¤› sürtünme kuvvetinin otomobil aküsünü flarj etmeye yard›mc› oldu¤u üretken fren. Motor düflük h›zda, benzin yerine kendi enerjisini kullan›yor. Bu teknoloji, aralar›nda metronun da bulundu¤u di¤er ulafl›m sistemlerinde de kullan›lmaya baflland›. Budapeflte de metro filosunu, üretken fren sistemi kullanan vagonlarla yeniliyor. Sürdürülebilir bir topluma do¤ru at›lan ad›mlar›n küçük olmas› gerekti¤ine inananlar için Prius iyi bir seçenek. Her koltu¤un alt›na bir çanta dolusu alt›n konsa dahi otobüse binmeyen sürücüler bile, fren esnas›nda benzinle enerjiyi zekice harmanlayan böyle bir otomobili kullanmak isteyebilir. Prius mu, yoksa tekerlekli bir oturma odas› m› daha iyi? Yoksa verilen mesaj yanl›fl m›? ‹ngiltere’nin Aç›k Üniversitesi'nde Enerji ve Çevre Araflt›rma Birimi’nden Horace Herring gibi araflt›rmac›lar, çevre politikas›n›n enerji verimlili¤i alan›ndaki geliflmelere odaklanmamas› gerekti¤ine inan›yor. Enerji kullan›m›n› azaltmak yerine enerji verimini art›rmak, mant›ken, ileri teknoloji sayesinde elde edilen tasarruflar› tüketmeye teflvik ediyor. Geri tepme etkisi ilk kez, 1865 y›l›nda daha verimli bir buhar makinas›n›n kullan›lmaya bafllamas›yla kömür tüketiminin azalmas›, sonuçta da kömür fiyatlar›n›n düflmesiyle tan›mland›. Yaln›zca kömürle çal›flan trenler daha yo¤un ifllemekle kalmad›, di¤er süreçler de bu düflük fiyatlardan yararlanmak için kömüre geçifl yapt›. Uzmanlar geri tepme etkisini incelerken fiyat esnekli¤ine de at›f yap›yor. Örne¤in Bat› Avrupa’n›n zengin ülkelerinde tüketiciler fiyatlardaki de¤iflikliklere daha az duyarl›d›r. Öte yandan Orte ve Do¤u Avrupa’da tüketiciler en ufak dalgalanmalara bile hassasiyet gösterirler; bu da geri tepme etkisini hesaba kat›lmas› gereken bir kavram yapar. Peki bu, bölge politikac›lar›n›n enerji verimlili¤ini desteklemekte tereddüt etmesini mi gerektiriyor? Urge-Vorsatz'a göre “bu ç›lg›nl›k olur.” Çünkü geri tepme etkisi olsa bile, çok net hedefler olmad›kça bu etki önemsiz derecede az olur. Bölgede sa¤lanacak yarar ise çok daha yüksek. Urge-Vorsatz, Avrupa Komisyonu’nun otomobil tescil harc› yerine verimlilik esasl› sal›m vergilerini teflvik eden önergesini övgüyle karfl›l›yor. Konsey'in önerdi¤i Binek Otomobillerine Dair Vergiler Yönergesi, AB ülkelerinin 2016 y›l›nda tescil harc› uygulamas›na son vermesini, bunun yerine ülkelerin Yeni yönerge enerji tasarrufunu hedefliyor AB hükümetleri, Enerjide Nihaî Kullan›m Verimlili¤i ve Enerji Hizmetleri Yönergesi üzerinde görüfl birli¤ine vard›. ENDS haber servisinin bildirdi¤ine göre Avrupa parlamentosu üyesi ve raportörü Mechtild Rothe 6 Aral›k’ta, yönergenin Avrupa’da enerji tasarrufu ata¤›n›n bafllat›lmas›n› sa¤layaca¤›n› söyledi. Yönergenin bafllang›çtaki hedefi, 2008-2017 y›llar› aras›ndaki dokuz y›ll›k sürede, geleneksel iflletmelerdeki enerji tüketiminde %9’luk bir azalma sa¤lamak. Bu da, Komisyon'un y›lda %1 oran›nda tasarruf yap›lmas› yönündeki önergesiyle eflde¤er. Tasar›n›n ilk halinde Parlamento, 9 y›l içinde %11.5’luk zorunlu bir tasarruf talep ediyordu. Hükümetler, düzenli olarak enerji verimlili¤i ulusal eylem planlar› haz›rlama koflulunu kabul etti. Bu planlar›n ilkinde, 2011 y›l› itibar›yla bir ulusal enerji tasarruf hedefi için gösterge bulunmas› gerekiyor. Komisyon her plan› de¤erlendirmeye tabi tutacak ve yeterli ilerleme kaydedilmedi¤i takdirde baflka tedbirler önerecek. Dünya çap›nda bir koruma kuruluflu olan WWF’e göre AB, enerji hizmetleri konusunda böyle yetersiz bir önergeyi kabul ederek, enerji talebini Avrupa çap›nda azaltmak, hem ekonomi hem de çevre konusunda ortak yarar sa¤lamak için yakalad›¤› en büyük f›rsat› kaç›rd›. Di¤er tart›flmalar s›ras›nda hükümetler, kamu sektörünün daha yüksek enerji tasarrufu hedefleri koymas› yönündeki talepleri geri çevirmeye çal›flt›. Yönerge, kamu yetkililerinin yaln›zca 'örnek rol' oynamalar›n› flart kofluyor. Yönergenin nihaî metni henüz aç›klanm›fl de¤il. ENDS’nin haberine göre, yönergenin yürürlü¤e girmeden önce Parlamento ve Konsey taraf›ndan resmen onaylanmas› gerekiyor. 10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd 18/02/2006 15:52 Page 15 enerji verimlili¤i | KAPAK KONUSU Yenilenebilir kaynaklara a¤›rl›k verilmesi, enerjinin etkin kullan›m›na ba¤l› PHOTODISC r Prof. Dr. Eralp Özil Ulusal yaklafl›mlar› çerçevesinde tümleflik bir planla yürütülmelidir. Ulusal TY plan ve program›n›n gerçekleflmesi için flu yap› tafllar› gereklidir: hedefler net belirlenmelidir; kaynak seçenekleri bütünleflik olarak ele al›nmal›d›r; mevzuat de¤ifliklikleri kamu kurulufllar›nca, ancak özel sektör ve STK'lar›n kat›l›m›yla yap›lmal›d›r; kamuoyunun genifl kat›l›m› sa¤lanmal›d›r; uygulama plan› yap›lmal›d›r; programda sürdürülebilirlik sa¤lanmal›d›r. Teknik çal›flmalar: a) yük kestirimleri, b) yük yönetimi, c) tarifelerin belirlenmesi, d) finansman planlamas› konular›nda yap›lmad›r; kullan›c›lar için uygulanabilir bir teflvik mekanizmas› oluflturulmal›d›r. Baflar›l› bir TY program› salt teknik analizlerle de¤il, maliyet, verim ve yak›t aktarmay› içeren ekonomik programlarla gerçekleflir. Etkin maliyet analizi hem toplam ulusal ve bölgesel kaynak perspektifi, hem de kat›l›m perspektifinden incelenmelidir. TY, hükümet, özel sektör ve kullan›c›lar›n koordineli çal›flmas›yla uygulanabilir. TY eylem plan›, plan basamaklar› ve öngörülen plan uygulay›c›la- r›n› içeren bir öneri paketi tabloda verilmektedir. Petrol krizleri sonras› Türkiye, enerji tasarrufuna yönelik özel gündem oluflturmufl ama bunun d›fl›na pek ç›kamam›flt›r. Enerji verimi ve tüketici kavram›n› içeren 'Talep Yönetimi' ülkemiz için yeni bir yaklafl›md›r. Son bir y›lda h›zla artan petrol ve do¤al gaz fiyatlar›, TY’nin önemini daha iyi gösteriyor. Birçok ülkede baflar› ile uygulanan TY, ülkemizde de hemen ve kolayl›kla uygulanabilir. Böyle bir plan›n hayata geçirilmesinin maliyeti, enerji arz›n› art›rmaktan çok daha azd›r. TY plan›n›n önceli¤i, standard oluflturmak, yenilenebilir enerji kaynaklar›n› teflvik etmek ve tüketici bilinci yaratmak olmal›d›r. TY programlar› enerjinin etkin kullan›m›n› sa¤layacak ve oluflacak tasarruflar› beraberinde getirecek; böylece enerji arz› rahatlayacak ve enerji arz›nda a¤›rl›k yenilenebilir ve sürdürülebilir kaynaklara verilebilecektir. ◗ nerji temini ve enerjinin bedeli kavramlar› dünya gündemine 1970’lerdeki petrol ambargosuyla geldi. Enerjide bilinçlenme de böyle bafllad› ve yenilenebilir enerji kaynaklar› ile enerjinin verimli kullan›m› kal›c› olarak gündeme girdi. Talep yönetimi (DSM) kavram olarak; enerji tasarrufu, enerjinin rasyonel ve verimli kullan›m›, son kullan›ma göre sistem tasar›m›, enerji arz›n›n etkin yönetimi konular›n› içerir, ulusal enerji talebinin planl› ve programl› yönetimini amaçlar. Tüketilen enerji tasarruf edilirken, enerji arz›n›n kaliteli ve kesintisiz olmas› sa¤lan›r. Türkiye’nin güvenilir ve sa¤l›kl› bir enerji makro plan›n›n oldu¤u, enerji sektörünün rasyonel bir flekilde yönetildi¤i söylenemez. Do¤al gaz arz›ndaki aksamalar ve fiyat tart›flmalar› bunu do¤rulamaktad›r. 1950'lerden bu yana tüm enerji talep tahminlerinde: talep ve arz›n ayn› kurumlarca veya ayn› veri taban›yla yap›lmas›; planlama ciddiyetsizli¤i; planlaman›n akademik kurumlar, meslek kurulufllar›, sanayi, iflveren ve sendikalardan destek görmemesi; sanayide girdi-ç›kt› veri ve model eksikli¤i; istatistiklerin güvenilir olmamas›; modellerin geçmifl tüketim ve üretim rakamlar›na bak›p gelece¤i tahmin etmesi sonucu ciddi hatalar olmakta ve hemen hiç bir tahmin baflar›l› olamamaktad›r. Uluslararas› Enerji Ajans› (IEA) ülkeleri içinde ulusal talep yönetimi plan› olmayan tek ülke Türkiye'dir. IEA ilkelerine göre, talep yönetimi çal›flmalar› elektrik enerjisinde al›nacak önlemlerle bafllar. Elektrik enerjisi talep yönetiminin öncelikli olmas›n›n nedenleri: elektrik enerjisine olan talebin GSMH'den çok daha fazla artmas›; yeni teknolojik ürünlerin ço¤unun elektrik enerjisiyle çal›flmas›; gün içinde sanayi, iflyeri ve konutlardaki elektrik enerjisi tüketiminin periyodik bir talep e¤risi göstermesi, ancak belli zamanlarda talebin karfl›lanamayacak tepe de¤erlere ulaflmas›; çevre duyarl›l›¤›n›n elektrikli araç-gereçlere talebi art›rmas›d›r. Düflük maliyetli, güvenilir ve kararl› bir elektrik enerjisi üretmek için flu ad›mlar at›lmal›d›r: elektrik üretimi devlet tekeli olmaktan ç›kar›lmal›d›r; elektrik üreten flirketlere, ulusal iletim flebekelerine eriflim güvencesi verilmelidir; elektrik üretiminde yenilenebilir kaynaklar›n pay› art›r›lmal›d›r; kaynaklar› ve enerji üretim kapasitelerini dikkate alan tüketim yönetme teknikleri kullan›lmal›d›r; birincil elektrik üretiminde çevre bilinci art›r›lmal› ve yayg›nlaflt›r›lmal›, 'toplumsal ve sosyal maliyet' kavramlar› proje de¤erlendirme k›staslar›nda yer almal›d›r; uluslararas› petrol arz ve fiyatlar›ndaki belirsizlikler, elektri¤in tüketim ve puant art›fl› senaryolar›nda en önemli girdi olarak dikkate al›nmal›d›r. Türkiye acilen, flu konular› öncelikle içeren bir talep yönetimi plan ve program› yapmal›d›r: Puant Yükünün Düflürülmesi'ni (PYD) de içeren elektrik talep yönetimi; Do¤al Gaz Talep Yönetimi (DGTY); Petrol Talep Yönetimi (PTY); Yak›t Aktarma (YA) talep yönetimi. Tüm talep yönetimleri hem ülke hem de ulusal bazda, endüstri, ticaret, tafl›ma ve yerleflim sektörlerini kapsamal› ve ulusal enerji politikalar›n›n ayr›lmaz parças› olmal›d›r. Ulusal TY programlar›, IEA'n›n Prof. Dr. Eralp Özil, ZETA ‹letiflim Teknolojileri, Ltd. [email protected] Tablo: talep yönetimi eylem plan› TY Uygulama Araçlar› Aç›klama Genel Bilgilendirme ● Reklam ● Vergi Teflvikleri ● ‹malatç› Müflteri (Tüketici) Denetimi ● Özel kurulufllarca yap›lan denetimler ● Da¤›t›m flirketleri denetimleri ● ‹nternet arac›l›¤› ile yap›lan denetim ● Enerji tüketimi otomasyonun özendirilmesi ● Teflvik ve Finansman›n Denetimlerle ‹liflkilendirilmesi ● Da¤›t›m Ücretlendirme ● Gerçek zaman ücretlendirmesi ● Puant d›fl› ücretlendirme göre ücretlendirme ● Son kullan›c› servis oranlar› ● “Temiz Çevre” ücretlendirmesi ● Da¤›t›m Teknoloji Gelifltirme Ortakl›¤› ● ‹malatç› ● Hükümet ● Yap› standartlar› ve Yönetmelikler ● Yap› Müflteriye özgü bilgi ● Müflteri Müflteri teflvikleri ● ‹ndirimler ● Müflteri ile Yap›lan Sözleflmeler ● Paylafl›ml› Uygulay›c› Organizasyon Etiketleme ● Enerji merkezleri ● Uygulama gösteri merkezleri Vergi Kredileri, ● Tüketici Vergi Kredileri, ● Düflük KDV ● Hükümet ● Üretici/Da¤›t›c› ● Odalar ● Hükümet fiirketi ● Özel sektör Kurulufllar› ● Mühendislik Odalar› fiirketi ● Geliflmeye Verimli Cihazlar›n Sat›n Al›nmas› Konsorsiyumlar› ● KOB‹’ler ● Bölgesel ‹malatç›lar Da¤›t›m fiirketleri ● Hükümet ● standartlar› ve yönetmeliklerinin gelifltirilmesi beyaz eflya standartlar› ‹malatç›lar ● Geliflmifl ● sayaçlar› ● Tasar›m yard›m› ● Müflteri faturalar›nda detayl› bilgiler Krediler ● Finansman tasarruf ● Sertifikasyon ● TY Teklifleri Büyük ‹haleler ● Da¤›t›m flirketleri ● Hükümet ● Da¤›t›m fiirketleri ● Da¤›t›m flirketleri ● Özel flirketler ● Hükümet ● Hükümet 15 | OCAK 2006 | yeflil UFUKLAR 10-16_CoverStoryYU2.3_T.qxd 18/02/2006 15:52 Page 16 KAPAK KONUSU | enerji verimlili¤i AB üyesi ülkeler enerjinin etkin kullan›m› ve yenilenebilir enerji kaynaklar›n› tümüyle de¤erlendirme yolunda büyük ad›mlar at›yor PHOTODISC Doç. Dr. Tanay S›dk› Uyar ndüstrileflmifl ülkeler petrol krizi sonras› bir yandan enerjinin etkin kullan›m›na yönelirken, öte yandan, yaratt›klar› yerel, ülkesel ve küresel sorunlar nedeniyle fosil ve nükleer enerji teknolojileri yerine, yenilenebilir enerjiden yararlanma çal›flmalar›na bafllad›. Tüm insanlara eflit olarak enerjisini sunan günefl, atmosferde yaflam için gerekli koflullar› sa¤lar. Güneflin birim alan bafl›na verdi¤i enerji miktar› ve günefllenme süresi konuma ba¤l› olarak de¤iflir. Kuzey ve Orta Avrupa ülkeleri günefl enerjisi potansiyeli Türkiye’den daha az olmas›na ra¤men, do¤ru enerji politikalar› ile güneflten en üst düzeyde yararlanmaktad›r. ABD 1,000,000; Avrupa ülkeleri 500,000; Almanya 100,000 binan›n çat›s›n› güneflten do¤rudan elektrik üreten sistemlerle donatma karar› alm›flt›r. Alman Parlamentosu bu flekilde üretilen ve enterkonnekte sisteme verilen her kWh elektrik bafl›na 55 cent geri ödeme yapmaktad›r. Böylece ticarî teknolojiye hakim olmak, istihdam yaratmak, enerji güvenli¤i sa¤lamak ve d›fla ba¤›ml›l›¤› azaltmay› hedeflemektedir. Türkiye’de ise ayn› sonuca ulaflmak için kWh bafl›na 20 cent geri ödeme yeterlidir. Ayn› sistem Türkiye’de daha fazla elektrik üretir. Rüzgâr, su, biyokütle kaynaklar› ve yeralt›n›n jeotermal potansiyeli aç›s›ndan Türkiye dünyan›n en flansl› ülkelerindendir. Belli bir kurulu güçteki rüzgâr türbini Danimarka’da tam kapasitesinin %18’i, ‹stanbul-Had›mköy’de %25’i, Çeflme’de %30’u, Bozcaada’da %40’› ve Marmara Adas›’nda %46’s› kadar elektrik üretebilir. r yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 16 çözümler Türkiye’de kurulabilecek toplam rüzgâr güç santral kapasitesi 83,000 MW olup, Türkiye’de halen mevcut tüm güç santrallar›n›n kapasitesi yaklafl›k 38,000 MW düzeyindedir. Sadece rüzgâr santrallar›yla Türkiye’nin toplam elektrik ihtiyac›n›n en az iki kat› karfl›lanabilir. Elektrik ve ›s› üreten yenilenebilir enerji teknolojileri, endüstrileflmifl ülkelerce kendi ülkelerinde kullan›lmak için son 20 y›lda gelifltirilmifltir. Enterkonnekte flebekeye ba¤l› çal›flan 5 MW kapasiteli tek bir rüzgâr türbini Türkiye gibi rüzgârl› ülkelerde 20,000 kiflinin elektrik ihtiyac›n› ekonomik olarak karfl›layabilir. Güneflten s›cak su ve buhar elde eden teknolojiler de ekonomik olarak kullan›lmaktad›r. Günefl mimarisi ise, s›f›r ek enerji ihtiyac› olan binalar›n tasar›m›n› olanakl› k›lm›flt›r. Tüm endüstrileflmifl ülkeler, günefl pillerinin her binan›n çat›s›nda ekonomik kullan›m› için destek vermektedir. Ülkemiz Avrupa’ya göre üçte bir AR-GE yat›r›m› ve destekle kendi do¤al pazar›nda ayn› etkiyi yaratabilir ve 500,000 kifliye istihdam sa¤layarak, günefl pili teknolojisini ihraç edebilir. Yenilenebilir enerji kaynaklar› di¤er ülkelere göre en az iki kat güçlü olan Türkiye tüm bu teknolojileri üretebilecek altyap›ya sahiptir ve yenilenebilir enerjiyi daha az maliyetle kullanabilir. Enerji karar destek modelleri konusunda karar vericilerin yanl›fl bilgilendirilmesi ve tercihleri, ülkemizde enerjinin gerekenden en az dört misli fazla tüketilmesine ve yenilenebilir enerjinin gerekti¤i gibi kullan›lamamas›na neden olmaktad›r. Geçmifl y›llardaki tüketim miktarlar›n›n gelecek y›llara yans›t›lmas› ile yap›lan enerji talep tahminleri yanl›fl ve yan›lt›c›d›r. Dünyada petrol krizinin baflgöstermesi sonucu gelifltirilmeye bafllanan ve daha az enerji tüketen teknolojilerin kullan›m›n› hedefleyen bir talep öngörümü ise farkl› talep tahminleri ortaya ç›kart›r. Enerji Bakanl›¤› 2020 y›l›nda 449 milyar kWh enerji talebinden söz etmektedir. Oysa enerjinin etkin kullan›m› uygulanarak bu talep 250 milyar kWh mertebesine düflürülebilir. Yenilenebilir enerji teknolojileri bugün art›k sanayinin elektrik ve proses ›s›s› talebini kaliteli ve sürekli sa¤layacak geliflkinliktedir. Enerji politikalar›n› belirleyenler, fosil ve nükleer enerji teknolojilerini satan kurulufllar›n telkinleriyle, d›fla ba¤›ml›l›¤›n pekiflmesine neden olmaktad›r. Gelece¤imizi ç›karlar›m›z do¤rultusunda belirleme hakk› elimizden al›nmaktad›r. Kyoto Protokolü’ne uymaya çal›flan endüstrileflmifl ülkeler terkettikleri kirli fosil yak›t ve pahal› nükleer santral teknolojilerini Türkiye’ye pazarlamaya çal›flmaktad›r. Oysa uyum sa¤lamay› hedefledi¤imiz AB ülkeleri, AB direktifleri do¤rultusunda istihdam, enerji güvenli¤i, d›fla ba¤›ml›l›¤›n›n azalt›lmas› ve gelece¤in teknolojisine bugünden sahip olmak için enerjinin etkin kullan›m› ve yenilenebilir enerji kaynaklar›n› tümüyle de¤erlendirme yolunda büyük ad›mlar atmaktad›r. ◗ Enerjide Doç. Dr. Tanay S›dk› Uyar, Marmara Üniversitesi Enerji Ana Bilim Dal› Baflkan›, [email protected] 17_InsightYU2.3.qxd 18/02/2006 15:11 Page 17 en iyi uygulamalar | MERCEK Avrupa Birli¤i'nin giriflimi, çevre dostu tüketim al›flkanl›klar›n› özendirme konusunda yerel yönetimlere yol gösteriyor Çevre dostu tüketici Pavel Antonov B Projenin ilk safhas›nda, bölgede bulunan 140 belediyeye at›k ayr›flt›rma kutular› kondu. Kampanyan›n simgesi olan makak maymunu, çocuklar ve anne-babalar taraf›ndan çok sevildi. Proje yöneticisi Marek Sykora’n›n tahminine göre bu kampanya 10,000’den fazla kifliye ulaflt›. Projenin 343,000 avroluk bütçesinin büyük bölümünü EKO-KOM adl›, kâr amac› gütmeyen bir anonim flirket karfl›lad›. Kalan bölümü ise, bölgesel yönetimler ve belediyeler taraf›ndan sa¤land›. Sykora, 2004'te Plzensky Bölgesi’nde kifli bafl›na at›k geri kazan›m miktar›n›n ka¤›tta 2.7 kg, camda 0.8 kg, LENKA SLAJSOVA plastikte ise 1.7 kg artt›¤›n› belirtti. At›klar›n ortalama geri kazan›m oran› %15.7 oldu, en yüksek art›fl %24 ile plastik at›kta ve %23.4 ile ka¤›tta görüldü. Plzen at›k toplama projesi, ChangeLAB taraf›ndan incelenen 120 proje içinde en iyi 20 örnekten biri oldu. Avrupa ölçe¤inde giriflim ChangeLAB, sekiz yerel yönetim ve kuruluflun AB ölçe¤inde oluflturdu¤u bir giriflim. Ortaklar aras›nda, ‹ngiltere’nin Surrey Yerel Meclisi, Bölgesel Çevre Merkezi (REC), ‹talya’n›n Liguria Bölgesi, Hollanda’n›n Utrecht vilayeti, REC Estonya Ülke Ofisi, Yunanistan’›n Sykies Belediyesi, ‹sveç’in Solna flehri ve ‹ngiltere’nin Hampshire Yerel Meclisi bulunuyor. ChangeLAB’in ‹ngiltere merkezli projesinin yöneticisi Kate Dracup-Jones, tüketici davran›fllar›n› de¤ifltirme çal›flmas›n› en etkili hale getirmeyi hedefledi¤ini belirtiyor. Dracup-Jones, ChangeLAB’in fark›n›n, disiplinler aras› yaklafl›m› oldu¤unu söylüyor. Platform, deneyimlerin ülkeler aras›nda aktar›lmas›n›n yan› s›ra, etkili araç-gereçlerin de ulafl›m, at›k, su ve enerji gibi sektörler aras›nda paylafl›lmas›na ve kullan›lmas›na olanak sa¤l›yor. ChangeLAB, farkl› uygulamalar›n etkinli¤ini ölçmek için ortak k›staslar gelifltirdi. Tüketici al›flkanl›klar›n› flekillendiren etkenler flafl›rt›c› gelebilir. Plzen projesinde baflar›y› sa¤layan iki temel etken, evsel ›s›tmada kullan›lan yak›t türü ve bölgede koruma alt›na al›nm›fl alanlar›n bulunmas›yd›. Do¤al gaza geçen kasabalarda art›k ka¤›t yakmaya gerek kalmay›nca, ayr›flt›r›lan at›k ka¤›tta bir art›fl oldu. Plzensky Bölgesi’nin güneyindeki Sumaya Ulusal Park›’ndaki çöplerin büyük k›sm› turistlerden kaynaklan›yordu. Geri dönüflüm kutular›n›n art›r›lmas› hemen sonuç verdi. Avrupa’n›n veri taban› ChangeLAB ortaklar› yedi pilot proje tasarlayacak. Evde, iflte ve e¤lencede sürdürülebilir olmayan yaflam biçimlerinin, tutum ve davran›fllar›n de¤ifltirilmesi konusundaki deneyimlerin yer ald›¤› bir Avrupa veri taban› uygulamas› bafllad›. Plzen at›k projesi, veri taban›ndaki iyi örneklerden biri. ChangeLAB’in di¤er ad›mlar› aras›nda, paydafllar için interaktif bir forum oluflturulmas›, yöneticilere ve toplumsal kat›l›m konusunda çal›flan ajanslara yönelik bir gereç seti haz›rlanmas› var. Sette, bir k›lavuz kitap ile, sektörler ve hedef kitleler için do¤ru yöntemin seçilmesine yard›m edecek web tabanl› bir interaktif k›lavuz bulunacak. “Politika oluflturanlar, araflt›rmac›lar ve toplum aras›ndaki yeni ba¤lar, tutum ve davran›fllar›n nas›l sürdürülebilir hale getirilece¤i konusunda AB'deki birikimi art›rmal›,” diyor Dracup-Jones. Söz konusu platformun, kat›lan gruplar aras›nda sürdürülebilirlik yönündeki iradeyi ve kapasiteyi art›rmas› umuluyor. Dracup-Jones, Avrupa Birli¤i Avrupa Bölgesel Kalk›nma Fonu’nun, INTERREG IIIC Program› çerçevesinde ChangeLAB’in 1.6 milyon avroluk bütçesine 914,000 avroluk destek verdi¤ini, kalan bölümünün ortaklar›n veya bunlar›n hükümetlerinin efl-fonlar›yla sa¤land›¤›n› belirtti. ◗ undan bir buçuk y›l önce, Çek kenti Plzen’deki dükkânlarda, o ünlü yerel biran›n d›fl›nda farkl› bir fleyler göze çarp›yordu: üstünde evsel at›klar›n ayr›flt›r›lmas› konusunda yönlendirmeler bulunan ilginç plastik torbalar. Torba kampanyas›, Plzensky Bölgesel Kalk›nma Ajans›’n›n geri dönüflümü özendirmek için yürüttü¤ü projenin bir parças›yd›. Proje öyle baflar›l› oldu ki, kullan›lan yöntem, AB’nin, sürdürülebilir olmayan yaflam biçimlerini de¤ifltirecek en iyi yöntemleri bir araya getirdi¤i ChangeLAB’a al›nd›. B‹L‹NÇLEND‹REN TORBA: Üzerinde at›k ayr›flt›r›lmas› konusunda yönlendirmeler bulunan al›flverifl torbalar›, Çek Cumhuriyeti’nin Plzen flehrinde geri dönüflümün özendirilmesini sa¤lad›. 17 | OCAK 2006 | yeflil UFUKLAR 18-21_TRBulletinYU2.3_T.qxd 18/02/2006 15:12 Page 18 REC BÜLTEN‹ | söylefli Küresel iklim de¤iflikli¤ini önleme sürecinde Türkiye’deki paydafllar›n do¤ru bilgiye ulaflmas›n› hedefleyen REC Türkiye ‹klim De¤iflikli¤i Proje Yöneticisi Yunus Ar›kan, program›n kapsam›n› Yeflil Ufuklar'a anlatt› Bilgi odakl› yaklafl›m s›l hayata geçirebiliriz?", "Türkiye'nin yükümlülükleri kimleri ilgilendiriyor, nas›l uygulanabilir?" sorular›n› sorduk. Tabii, iklim de¤iflikli¤inin bütün boyutlar›nda çal›flma iddiam›z olmad›. Ancak, BM‹DÇS Sekreteryas›’n›n belgelerini ve kararlar›n› ayr›nt›l› olarak inceleyip, sözleflme sürecinde e¤itim-ö¤retim ve toplumu bilinçlendirmenin önemli alanlar oldu¤unu saptad›k. Bu alanlar zaten REC'in en güçlü yanlar›ndan oldu¤u için REC Türkiye olarak bu bofllu¤u doldurmam›z gerekti¤ine karar verdik. REC TÜRK‹YE ARfi‹V‹ ‹lk aflamada neler yap›ld›? REC Türkiye'nin di¤er programlar› hizmet ve destek anlay›fl›yla oluflturulmufl. ‹klim De¤iflikli¤i Program› ise do¤rudan bir sorunu ele al›yor. Neden buna gerek duyuldu? Bunun birden fazla nedeni var. Öncelikle ‹klim De¤iflikli¤i Program› farkl› bir yaklafl›m›n sonucu olufltu. fiu anki mevcut yap›da kapasite gelifltirme, bilgi ve hibe programlar› REC Türkiye'nin araçlar›. Bu araçlarla herhangi bir sorun alan›n› ele almak kolaylafl›yor, e¤itim vermek, hibe da¤›tmak gibi. Bu araçlar›n somut olarak kullan›ld›¤› ilk program ‹klim De¤iflikli¤i Program› diyebiliriz. Türkiye, 24 May›s 2004’te Birleflmifl Milletler ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi'ne (BM‹DÇS) kat›ld›. 2004 y›l›nda kurulan REC Türkiye de iklim de¤iflikli¤inin önemini biliyordu. Türkiye'nin BM‹DÇS'ye kat›lm›fl olmas› destekleyici bir etken oldu. Türkiye'nin bu sürece kat›lmas›yla, BM‹DÇS sürecinde on y›l› aflk›n gecikmemizin telâfi edilmesi için pek çok alanda yap›lmas› gereken çok fazla ifl vard›. Biz bu gecikmenin olumlu taraflar›n› da kullanmak istedik, baflka ülkelerin yapt›¤› hatalara düflmemek, onlar›n bilgi ve birikiminden yararlanmak gibi. Ayr›ca, bugüne kadar yap›lanlar, izleme ve tepki verme boyutundayd›. Biz, "BM‹DÇS'nin getirdi¤i yükümlülükleri nayeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 18 Bütün süreçlerde oldu¤u gibi, iklim de¤iflikli¤i alan›nda da baflar›l› olabilmek için do¤ru bilgiye eriflim hayatî önem tafl›yor. ‹lk ad›m olarak, Kyoto Protokolü'nün yürürlü¤e girdi¤i 16 fiubat 2005'te biz de Türkiye'nin iklim de¤iflikli¤i konulu ilk web sitesini yay›na soktuk. Bu alanda dünya hangi aflamalardan geçti, kim hangi çal›flmalar› yap›yor, bu bilgileri Türkiye'deki paydafllara aktarmay› amaçlad›k. Site hem Türkiye'deki geliflme ve verilerin d›fl dünyaya aktar›lmas›, hem de iklim de¤iflikli¤i konusunda do¤ru bilgilere ulaflmak isteyen Türkiye'deki paydafllar için iki dilde, Türkçe ve ‹ngilizce haz›rland›. Sitenin ziyaretçi say›s› memnuniyet verici. Site ayn› zamanda bir bilgi merkezi ifllevi de görüyor, bizimle ba¤lant› kuran Türk ve yabanc› kifli ve kurulufllar› do¤ru adreslere yönlendiriyoruz. Birleflmifl Milletler ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi, REC Türkiye aç›s›ndan neden önemli? BM‹DÇS dünyan›n en güçlü uluslararas› çevre sözleflmesi. Di¤er sözleflmelerin tersine BM‹DÇS, sanayi, at›k yönetimi, enerji üretimi, sürdürülebilir tüketim al›flkanl›klar› gibi pek çok alanda yapt›r›m gücüne sahip. BM‹DÇS'nin getirdi¤i yeni yaklafl›mlar sayesinde, ilk defa di¤er sektörlerin kurgusunda çevre sonuç olarak de¤il, sürecin bafl›nda ve etkin bir konumda ele al›n›yor. Bu gücüyle BM‹DÇS, Türkiye için de bir kald›raç konumuna gelebilir. Yenilenebilir enerji, enerji verimlili¤i, sürdürülebilir at›k yönetimi ve toplu tafl›mac›l›k uygulamalar›n›n yayg›nlaflt›r›lmas› BM‹DÇS yükümlülüklerinin yerine getirilmesiyle daha etkin, h›zl› ve kolay bir flekilde hayata geçirilebilecek.. BM‹DÇS'nin bu özelli¤ini do¤ru anlamak, Türkiye’nin hem ekonomik hem de çevresel aç›dan karfl›laflt›¤› sorunlar›n çözümü için çok önemli. Burada da REC Türkiye'ye önemli bir görev düfltü¤üne inan›yoruz. Program çerçevesinde ne tür çal›flmalar yürütüyorsunuz ve hangi araçlar› kullan›yorsunuz? Öncelikle, düzenli olarak güncellenen Türkiye’nin en kapsaml› iklim de¤iflikli¤i sayfam›z var. Türkiye’nin ilk iklim de¤iflikli¤i bülteni olarak kurgulanan Cemre ise 2005 y›l› sonunda yay›mlanmaya baflland›.. Elektronik olarak 15 gün boyunca 4 say› olarak haz›rlad›¤›m›z COP11 Güncesi ise, bir taraflar konferans›nda yaflanan geliflmeleri ilk kez düzenli ve günü gününe Türkçe olarak ilgililerin bilgisine sundu. Kyoto Protokolü'nün Türkçe metnini ve di¤er baz› temel belgeleri de Mart’ta yay›mlayaca¤›z. Ayr›ca yurtiçi ve d›fl›nda pek çok konferans, çal›fltay, toplant› ve radyo-televizyon program›nda konuflmac› olarak yer ald›k. Ancak en önemli giriflimimiz, REC Türkiye’nin BM‹DÇS’nin 6. maddesinde tan›mlanan e¤itim-ö¤retim ve kamuoyu bilinçlendirilmesi alan›nda Türkiye'nin Ulusal Odak Noktas› olarak görevlendirilmesidir. Bu asl›nda, 2002 y›l›ndaki 8. Taraflar Konferans›'n›n (COP8) karar›yla bütün ülkelere tavsiye edilen bir uygulama. REC Türkiye olarak, yeterli insan gücüne sahip olmam›z, kapasite gelifltirme konusundaki deneyimimiz, uluslararas› süreçleri izleyebilmemiz ve ulusal ve uluslararas› paydafllarla iflbirli¤i gücümüze dayanarak Çevre ve Orman Bakanl›¤› nezdinde giriflimlerde bulunarak gerekli çal›flmalar› bafllatt›k. REC Türkiye, böyle bir görevle yetkilendirilen ilk REC ülke ofisi olmas› aç›s›ndan da önemli bir yere sahip. Böylece sadece REC merkezinin birikiminden yararlanmakla kalm›yor, di¤er REC ülke ofislerinin de ufkunu geniflletiyoruz. Bu konuda bir Ulusal Eylem Plan› önerimiz Çevre ve Orman Bakanl›¤› taraf›ndan incelenmektedir. E¤itim, bilinçlendirme ve kapasite gelifltirme alan›ndaki di¤er genifl kapsaml› çal›flmalar›m›z› ise haz›rlad›¤›m›z projeler arac›l›¤›yla yürütüyoruz. REC TR iklim de¤iflikli¤i program›, uluslararas› deneyimin TR'ye aktar›lmas›nda nas›l bir rol üstleniyor? Hangi uluslararas› kurumlarla iflbirli¤i yap›yorsunuz? En önemli çal›flmam›z, LIFE program› kapsam›nda Türkiye’de 2005 y›l›nda deste¤e de¤er görülen tek proje olan “Türkiye’de ‹klim De¤iflikli¤i Politikalar›n›n Tan›t›lmas›” bafll›kl› proje. Bu proje, Çevre ve Orman Bakanl›¤› ve Yunanistan’dan Exer- 18-21_TRBulletinYU2.3_T.qxd 18/02/2006 15:12 Page 19 söylefli | REC BÜLTEN‹ dürlü¤ü'nün 2005 y›l›nda düzenledi¤i uluslararas› e¤itim program›n› Türkiye’de destekleyen kurulufllar aras›nda yer ald›k. Bunun da ötesinde sahip oldu¤umuz bilgi ve tecrübeleri ilgili kadrolarla paylaflarak Sözleflme ve Kyoto Protokolü sürecinde do¤ru politika ve stratejiler gelifltirilmesine destek oluyoruz. Bütün dünyada iklim de¤iflikli¤i, art›k sadece bürokrat ve diplomatlar›n tart›flt›¤› bir sürecin d›fl›na ç›kt›. REC Türkiye olarak, ülkemizde de özel sektör ve sivil toplum kurulufllar›n›n, bu çal›flmalara sadece izleyici konumunda veya muhalefet hedefiyle de¤il, etkin bir iflbirli¤i ve ortakl›k yaklafl›m›yla kat›lmalar›n›n gerekli oldu¤unu düflünüyor ve çal›flmalar›m›z› bu yönde sürdürüyoruz. REC Türkiye olarak, Türkiye’nin AB’ye kat›l›m sürecinin BM‹DÇS ve Kyoto Protokolü çal›flmalar›na nas›l yans›yaca¤›n› düflünüyorsunuz? AB halen siyasî alanda iklim de¤iflikli¤i ile mücadele ve Kyoto Protokolü sürecinin en büyük destekçisi. Türkiye ise henüz Protokol’ün Ek-B listesinde yer alm›yor, daha net ifadeyle Türkiye için henüz bir yükümlülük tan›mlanm›fl de¤il. Aç›kças›, Kyoto için Türkiye’de iki farkl› yaklafl›m var. Bir grup tamamen reddediyor di¤eri ise hiçbir flekilde sorgulamadan kabul ediyor. Ne yaz›k ki, her iki kesim de konunun ayr›nt›lar›na inmeden, yüzeysel bilgilerle hareket ediyor. REC Türkiye olarak, özellikle COP11’de yaflanan geliflmelerden sonra, Türkiye’nin özgün konumunu koruyarak Kyoto Protokolü’nün birinci ve 2012 sonras› dönemlerinde uygun bir flekilde yer alabilece¤ine inan›yoruz. Bu konuda teknik de¤erlendirmelerimizi uzman kifli ve kurulufllarla sürdürüyoruz ve sonuçlar›n› ilgililerle de paylafl›yoruz. Ülke gerçeklerimizin do¤ru stratejilerle ortaya konulmas› halin- Türkiye'den iklime düflen Cemre Neden Cemre? ‹klim De¤iflikli¤i Program›'n›n misyonlar›ndan birisi, küresel iklim de¤iflikli¤i müzakereleri sürecinde karar verici konumunda olacak kamu kurumlar›ndaki yetkililerin, yöneticilerin, araflt›rma yapacak biliminsanlar›n›n ve STK’lar›n do¤ru bilgiye ulaflmas›n›, süreçleri do¤ru anlamas›n› ve do¤ru sorular sormas›n› sa¤lamak. ‹lk say›s›n› Aral›k 2005'te ç›kard›¤›m›z ve üç ayda bir yay›mlamay› hedefledi¤imiz iklim de¤iflikli¤i bülteni Cemre, iflte REC Türkiye olarak talip oldu¤umuz bu bilinçlendirme etkinliklerinden biri olarak tasarland› ve Türkiye'nin iklim de¤iflikli¤i konusundaki ilk süreli yay›n› olarak hayata geçirildi. Cemre'de neler ele al›n›yor? Program›n hedef kitlesi kimler? Bu gruplarla nas›l iletiflim kuruyorsunuz? Türkiye’de iflbirli¤i yapt›¤›n›z kifli ve kurumlar kimler? Do¤al olarak, öncelikle Çevre ve Orman Bakanl›¤› ile çal›fl›yoruz. 6. Madde Ulusal Odak Noktas› görevi d›fl›nda da, talep geldi¤inde, ‹lk Ulusal Bildirim haz›rl›klar›na da katk› sa¤l›yoruz. Bunun yan›nda baflta Elektrik ‹flleri Etüt ‹daresi’nin düzenledi¤i enerji yöneticisi kurslar› olmak üzere ulusal ve uluslararas› e¤itimlere konuflmac› olarak kat›l›yoruz. Ayr›ca Devlet Meteoroloji ‹flleri Genel Mü- Her yerde bulunacak bilgileri de¤il, profesyonellerin bilmesi gereken daha teknik konular› öne ç›kar›yoruz. Öncelikle iklim de¤iflikli¤i alan›nda uluslararas› sürecin nas›l iflledi¤ini anlatan bilgiler var, Türkiye'deki ilgililerin bu süreci anlamas› ve uyum sa¤lamas› için. Süreçle ilgili kurumlar› ve bunlarla nas›l diyalog kurulaca¤›n› anlat›yoruz. Sözlük bölümümüzde, süreçle ilgili kavramlar›n aç›klamalar› var; Merak Ettikleriniz bölümünde ise iklim de¤iflikli¤ine iliflkin bir kavram› ele al›p derinlemesine iflliyoruz. Türkiye'de ve dünyada neler oldu¤unu aktarmak için haber ve söylefli biçiminde haz›rlanm›fl bölümlerimiz de var. Görünüfle göre bir uzmanl›k bülteni Cemre? Uzman oldu¤u bir saha var ve bu uzmanl›¤› daha genifl bir kitleyle paylaflarak hem kamu hem di¤er paydafllar ara- de, uzun y›llara yay›lacak AB kat›l›m müzakereleri ve Kyoto Protokolü sürecinin Türkiye için engel de¤il f›rsat olabilece¤ine inan›yoruz. Bu sürecin olumlu yönde ilerleyebilmesi için iletiflim ve iflbirli¤inin etkinlefltirilmesi gerekti¤ini düflünüyoruz. Bu aç›dan REC’in tarihsel bir gerçekli¤i olan ‘paydafllar aras›ndaki köprü’ misyonunun bu alanda da geçerli, yararl› ve gerekli oldu¤unu da tekrar vurguluyoruz. ‹klim de¤iflikli¤ini yavafllatmak ve durdurmak sizce ütopya m›? Sürecin iki boyutu var, biri teknik, di¤eri ise yönetsel. Teknik olarak insan kaynakl› iklim de¤iflikli¤ini durdurmak mümkün. Ancak sorun flu ki; önümüzdeki 30-40 y›l içinde ciddi ad›mlar at›lmazsa süreci durdurmak çok masrafl› ve belki de art›k imkâns›z hale gelecek. Bu nedenle uluslararas› toplumun ve karar mercilerinin bu yönde irade göstermesini sa¤lamak gerekli. Bilim çevreleri ve sivil toplum kurulufllar›n›n rolü de bu noktada ortaya ç›k›yor. Ancak bu dönüflüm hiç de kolay de¤il. Yine de karamsar olma lüksümüz yok. Bu bafldöndürücü kötüleflmeye karfl›n Kyoto Protokolü'nün yürürlü¤e girmesi, insanl›k aç›s›ndan çok büyük bir baflar›d›r. Kyoto’nun hedefleri mütevazi olsa da, yapt›r›mlar› ve getirdi¤i farkl› yaklafl›m çok önemli. Uzun bir süre, ABD olmad›kça Kyoto’nun hayata geçemeyece¤ine inan›l›yordu. Kyoto Protokolü için uluslararas› alanda gösterilen kararl›l›k, ABD'de de, özellikle eyalet, özel sektör ve birey ölçe¤inde ciddi çal›flmalar›n ve politika de¤iflikliklerinin de önünü açt›. ‹nsan soyunun binlerce y›ll›k uygarl›k mücadelesi devam etti¤i sürece, insan kaynakl› iklim de¤iflikli¤inin de önüne geçebilmek için umutlu olabiliriz. Kyoto Protokolü ise bu süreçte, elimizdeki en geçerli ve en önemli silah, en az›ndan flimdilik! ◗ gia flirketinin iflbirli¤inde 2006-2008 y›llar› aras›nda yürütülecek. ‹talyan Çevre Bakanl›¤› ise projede efl-finansör olarak yer al›yor. Bu proje, hem Akdeniz havzas›ndaki 3 ülkeyi bir araya getirmesi hem Türkiye’de ilgili tüm sektörlerdeki paydafllara ça¤dafl politika ve yaklafl›mlar› tan›tmas› hem de AB ve Türkiye aras›nda bir anlamda köprü misyonuyla çok iddial› bir giriflim. Di¤er bir çal›flmam›z British Council taraf›ndan düzenlenen ve tüm dünyada tan›t›lan 'ZeroCarbonCity' (S›f›r Karbonlu Kent) projesinin Türkiye’deki organizasyonu. Bu kapsamda, iklim de¤iflikli¤inin sadece enerji veya teknoloji sorunu de¤il, ayn› zamanda g›da, sa¤l›k, insan haklar› gibi konular› da kesen bir süreç oldu¤unu vurgulayan KuzeyGüneyDo¤uBat› bafll›kl› foto¤raf sergisi 2006 ve 2007 y›llar› boyunca çeflitli etkinlik ve mekanlarda sergilenecek ve iklim de¤iflikli¤i konulu video konferanslar düzenlenecek. “‹klim De¤iflikli¤i Alan›nda Hükümet ve Sivil Toplum Kurulufllar›n›n Kapasitelerinin Gelifltirilmesi” bafll›kl› projemiz ise ‹ngiliz Çevre, G›da ve K›rsal ‹fller Bakanl›¤› (DEFRA) taraf›ndan sa¤lanan destekle gerçeklefltiriliyor. Alt› ay süreli bu proje çerçevesinde, iklim de¤iflikli¤i toplant›lar›na haz›rl›k, kat›l›m, al›nan kararlar›n izlenmesi ve uygulanmas› konular›nda kamu kurumlar› ve STK'lar›n kapasitesini gelifltirme programlar› uygulayaca¤›z. Bu proje sayesinde, 1995 y›l›ndan bu yana düzenlenen BM‹DÇS etkinliklerinde Türkiye’den ilk defa bir sivil toplum kuruluflunun (Avrupa Stratejik Araflt›rmalar Merkezi, ASAM) yer almas›n› sa¤lad›k. Projenin ilerleyen aflamalar›nda BM‹DÇS Sekreteryas›’na kay›tl› kurulufllar aras›nda Türk STK’lar›n da yer almas›na destek olaca¤›z. Bunun yan›nda, REC Merkez Ofisi ile beraber “Yenilenebilir Enerji ve Enerji Verimlili¤i Ortakl›¤› (REEEP)” ve “Temiz Yak›tlar ve Araçlar Ortakl›¤› (PCFV)” projelerini Türkiye’de tan›t›yoruz ve hem sektör hem de kamu kurumlar›n›n ilgili etkinlik ve projelere kat›lmas›na yard›mc› oluyoruz. BM‹DÇS Sekretaryas› en çok diyalog içerisinde oldu¤umuz kurumlar aras›nda yer al›yor. Özellikle Ulusal Odak Noktas› görevi kapsam›ndaki çal›flmalarda Sekretarya ile etkin çal›fl›yoruz. Örne¤in Sözleflme ve Sekretarya’y› ele ald›¤›m›z Cemre’nin ilk say›s›nda dönemin ‹dari Sekreteri Joke Waller-Hunter ile söylefli yapt›k, Türkiye hakk›ndaki görüfllerini ald›k. COP11 s›ras›nda da Sekretarya’n›n etkinliklerinde konuflmac› olarak yer ald›k, Cemre’yi tüm dünyaya tan›tt›k. s›nda iklim konusunda yeni uzmanlar›n yetiflmesini sa¤lama hedefi var. Çevreye ve iklime ilgi duyan herkese de¤il, iklim konusunda uzman olmas› gereken kiflilere hitab ediyor. Bir anlamda, dönüflümü yaratacak veya bunu h›zland›racak gücü elinde bulunduran kiflilerin, bu gücü dönüflüm yönünde kullanmas›na yard›mc› olmak istiyoruz. Cemre'nin da¤›t›m› da s›n›rl› o halde? Kaç adet bas›l›yor? ‹lk say›m›z› tan›tmak amac›yla 3,000 adet bast›k ve Yeflil Ufuklar dergisi ile birlikte postalad›k. Bunun d›fl›nda, ‹klim De¤iflikli¤i Program›'n›n misyonu ve etkinlikleri çerçevesinde, kat›ld›¤›m›z toplant›larda, düzenledi¤imiz e¤itim çal›flmalar›nda yöneticileri ve ilgili kiflilere da¤›t›yoruz. Ancak bu, isteyen herkesin Cemre'ye ulaflmas›na engel de¤il. Cemre hem <www.rec.org.tr> adresindeki REC Türkiye sitesinden hem de BM‹DÇS Sekreteryas›'n›n CCinet sayfas›ndan elektronik formatta edinilebiliyor. Cemre'nin mutfa¤›nda kimler var? ‹lk say›ya ilgi nas›ld›? fiimdilik d›flar›dan makale almadan, derledi¤imiz bilgiler ve haberlerle kendi bünyemizde haz›rl›yoruz Cemre'yi. Editörlü¤ünü Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Co¤rafya Bölümü Baflkan› Doç. Dr. Murat Türkefl ve ben üstleniyoruz. Aram›za yeni kat›lan Mehmet Ali Üzelgün ve REC Türkiye ofisindeki bütün arkadafllar›m›z›n bültende eme¤i var. Ald›¤›m›z ilk yorumlar son derece memnuniyet verici. Cemre'nin amac›na ulaflt›¤›n› ve bu sahada önemli bir bofllu¤u doldurdu¤unu görüyoruz. 19 | OCAK 2006 | yeflil UFUKLAR 18-21_TRBulletinYU2.3_T.qxd 18/02/2006 15:13 Page 20 REC BÜLTEN‹ | türkiye H‹BE PROGRAMI LOKMAN DO⁄MUfi Denizler olmasayd› ne olurdu? ■ DEN‹ZTEM‹Z Derne¤i, Reklamc›lar Derne¤i ve Bilgi Üniversitesi'nin iflbirli¤i ile yürütülen, ve 1 Eylül 2005'te bafllayan Deniz Temiz Çevre Filmi Yar›flmas› Projesi kapsam›ndaki 'Denizler Olmasayd› Ne Olurdu?' temal› k›sa film yar›flmas› sonuçland›. REC Türkiye Ulusal Hibeler Program›'ndan 20,000 avro destek alan proje, deniz kirlili¤inin önlenmesi ve denizlerin korunmas› konusunda toplumun bilinçlenmesini ve konunun öncelik kazanmas›n› sa¤lamak amac›yla üniversite ö¤rencileri aras›nda düzenlendi. Jürisinde Ayflegül Molu, Bahad›r Ar›el, Güzin Arar (REC Türkiye), Prof. Dr. ‹hsan Derman, Jeffi Medina ve Murat Erün'ün yer ald›¤› yar›flmaya 29 üniversite ö¤rencisi, üç dakikay› geçmeyen k›sa filmleri ile kat›ld›. 2,500 avroluk birincilik ödülü “Çözüm?” adl› animasyon filmiyle Anadolu Üniversitesi’nden Lokman Do¤mufl’un oldu. Filminde denizlere verilen zararlar›n kolay telâfi edilemeyece¤i mesaj›n› vurgulayan Do¤mufl, Reklamc›lar Derne¤i'nin 3 haftal›k yaz okuluna kat›lmaya da hak kazand›. ‹kincilik ödülüne (1,500 avro) “Olta” adl› filmiyle Selçuk Üniversitesi’nden Hakan Gök, üçüncülük ödülüne (1,000 avro) de “Fatura” adl› filmiyle ‹stanbul Ticaret Üniversitesi’nden Burak Öztürk de¤er bulundu. Ödül alan filmler, proje kapsam›nda, vizyona giren sinema filmlerin bafllang›c›nda ve televizyonlarda spot olarak gösterilerek tüm Türkiye’de yay›mlanacak. Ayr›nt›l› bilgi, <http://turmepa.org.tr> web adresinde görülebilir. AB VE ‹fi DÜNYASI Avrupa Birli¤i’nde lobi çal›flmalar› ÇEVRE E⁄‹T‹M‹ ■ REC Türkiye’nin, Türkiye Ekonomi Politikalar› Araflt›rma Enstitüsü (TEPAV) ve Türkiye Odalar ve Borsalar Birli¤i (TOBB) ile birlikte düzenledi¤i, “Avrupa Birli¤i’nde Lobi Çal›flmalar› E¤itim Semineri’’ 5 Aral›k 2005’te ‹stanbul’da TOBB Plaza’da gerçekleflti. Bugün, Avrupa Birli¤i üyesi ülkelerin kamu politikalar›n›n ço¤u Brüksel’de belirleniyor. AB müktesebat›, ilgili tüm mevzuat, politika ve uygulamalar da Türk ifl dünyas›n›n faaliyetlerini do¤rudan etkiliyor. Müzakerelerle beraber, Türk flirketleri, Brüksel’de kararlaflt›r›lacak her türlü mevzuattan sorumlu duruma gelecek. Seminer, önümüzdeki dönemde müzakerelerin bir parças› olacak ve sektörlerimizi do¤rudan ilgilendirecek çevre mevzuat ve politikalar›n›n oluflumunda, Türk ifl dünyas›n›n önceliklerinin kararlara nas›l yans›t›labilece¤i konusunda önemli bilgiler sundu. Ayr›ca, Avrupa Birli¤i ve kurumlar› nezdinde nas›l bir lobi imkân› bulundu¤u ve hangi kurumlar›n, platformlar›n, a¤lar›n ve yöntemlerin kullan›lmas› gerekti¤i konusunda ipucu olabilecek bilgiler verildi. Ticaret ve sanayi odalar›n›n, sektörel derneklerin, meslek kurulufllar›n›n, Türk ifl dünyas›n›n, sivil toplum kurulufllar›n›n ve flirket temsilcilerinin kat›ld›¤› seminerde, TOBB Baflkan› Yard›mc›s› Halim Mete, TEPAV Baflkan› Prof. Dr. Güven Sak, REC Türkiye Direktörü Dr. Sibel Sezer Eralp, ‹ngiltere Ticaret Odas› Baflkan› Russell Patten, Grayling Communications Yönetici Orta¤› Ana Baptista, REC Türkiye Özel Sektör Program Yöneticisi Kerem Okumufl ve Avrupa Komisyonu, Çevre Genel Müdürlü¤ü Hukuk Müflaviri Christina de Avila konuflmac› olarak yer ald› ve kat›l›mc›lar› bilgilendirdi. ■ Milli E¤itim Bakan› Hüseyin Çelik, Çevre ve Orman Bakan› Osman Pepe ile REC ‹cra Direktörü Marta Szigeti Bonifert, ilkö¤retim okullar›nda çevre bilinci oluflturmay› amaçlayan 'Yeflil Kutu Türkiye' projesinin iflbirli¤i protokolünü imzalad›. "Türkiye'de çevre bilincinin arzu ettikleri düzeyde olmad›¤›n›," söyleyen Pepe, Yeflil KUTU’nun çevre bilinci kazand›racak önemli bir ad›m oldu¤unu söyledi. Çelik ise, 15 y›ll›k deneyimi olan REC'in, Do¤a Derne¤i ve Kufl Araflt›rmalar› Derne¤i’nin katk›lar›yla çevre duyarl›l›¤› oluflturma çal›flmalar›n› bakanl›k olarak çok önemsediklerini vurgulad›. MEB ‹lkö¤retim Genel Müdürü Servet Özdemir de, Yeflil KUTU’nun çevreyle ilgili sürdürülebilir kalk›nma anlay›fl›na destek verece¤ini belirtti. Yeflil KUTU’nun çocuklarda, ailelerinde, ö¤retmenlerde ve toplumun di¤er bireylerinde davran›fl de¤iflikli¤i yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 20 REC TÜRK‹YE ARfi‹V‹ Kutudaki protokol oluflturmay› amaçlayan bir set oldu¤unu söyleyen REC ‹cra Direktörü Bonifert, bu setin Türkiye'ye uyarlanaca¤›n› ve ilkö¤retim okullar›na gönderilece¤ini kaydetti. Konuflmalar›n ard›ndan Çelik, Pepe ve Bonifert protokole imza att›. 10-14 yafl grubu ilkö¤retim ö¤rencileri için tasarlanan Yeflil KUTU, ö¤retmenler için ders planlar›n› içeren bir el kitab› ile, ö¤renciler için haz›rlanan bilgi ve çal›flma dokümanlar›, ikilem oyunu, video kaset ve CD-ROM’dan olufluyor. Yeflil KUTU, ö¤rencileri bilgi deposuna çevirmek yerine toplum içinde temel de¤erlerin ve davran›fl biçimlerinin geliflmesini hedefliyor. Yeflil KUTU e¤itimcilerin mevcut dersler ile çevre aras›nda ba¤lant› kurmalar›n› sa¤lay›p ö¤rencileriyle karfl›l›kl› çözümler gelifltirmeleri için tasarland›. Proje süresince 2,000 set Yeflil KUTU üretilmesi ve yaklafl›k 200,000 ö¤renciye ulafl›lmas› planlan›yor. 18-21_TRBulletinYU2.3_T.qxd 18/02/2006 15:13 Page 21 türkiye | REC BÜLTEN‹ AB E⁄‹T‹MLER‹ KISA KISA AB sivil toplumla diyalogta REC TÜRK‹YE ARfi‹V‹ ■ REC Türkiye AB müzakereleri sürecinde farkl› paydafl gruplar›n› hedef alan konferans ve seminerler düzenleyerek paydafllar› çevre müzakerelerine haz›rlamay› sürdürüyor. Bu çerçevede 23 fiubat 2006 günü çevre STK’lar›na yönelik olarak ‘AB Kat›l›m Sürecinde Türkiye’de Çevre STK’lar›n›n Rolü-2: AB-STK ‹liflkileri’ konulu bir konferans düzenliyor. Yaklafl›k 100 STK temsilcisinin davet edildi¤i ve AB ile Türkiye’den STK’lar aras›ndaki diyalogun gelifltirilmesini amaçlayan konferansta Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlü¤ü ve Avrupa Komisyonu Türkiye Delegasyonu yetkilileri konuflmac› ola- rak yer al›yor. Konferansta, müzakere sürecinde STK’lar›n aktif rol almalar›n› destekleyecek ortak çal›flma ortam› sunuluyor ve STK’lara mevcut AB çevre politikalar› konusunda bilgiler veriliyor. Ayr›nt›l› bilgiye <www.rec.org.tr> adresinden ulafl›labilir. AB uyum süreci ile ilgili kamu sektörüne yönelik çal›flmalar da sürdürüldü. Son olarak, 1-2 Aral›k 2005 tarihlerinde Ankara’da gerçeklefltirilen ‘Türkiye’de AB Fonlar› ve Çevre: AB Kat›l›m Sürecinde Çevre Sektörü için F›rsatlar ve Yükümlülükler’ bafll›kl› konferans› merkezi kamu kurumlar› ile büyükflehir belediyelerini temsilen 230 kifli izledi. Konferansta, 2007-2013 mali planlama döneminde AB-Türkiye aras›ndaki mali iflbirli¤inin çerçevesi ve Türkiye’nin çevre alan›ndaki uyum çal›flmalar›n› desteklemek üzere aktar›lacak fon kaynaklar›n›n tan›t›m›n›n yan› s›ra, yeni üye ülkelerin bu alandaki deneyimlerinin paylafl›ld›¤› sunumlardan yola ç›k›larak uyum sürecinde ülkemizin çevre sektörünü bekleyen f›rsatlar ve tehditler tart›fl›ld›. Konferansta yap›lan sunumlara <ww.rec.org.tr/v2/sayfa.asp?id=76> adresinden ulafl›labilir. Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlü¤ü Geniflleme ve Komflu Ülkeler Bölümü Baflkan› Claude Rouam da 1-2 Aral›k 2005’te gerçeklefltirilen konferansta konu ile ilgili bir sunus yapt›. ‹KL‹M DE⁄‹fi‹KL‹⁄‹ ‹klime yaflam deste¤i ■ REC Türkiye taraf›ndan haz›rlanan, 'Türkiye’de ‹klim De¤iflikli¤i Politikalar›n›n Tan›t›lmas›' Projesi 2005'te LIFE 3. Ülkeler Program› kapsam›nda Türkiye’de desteklenmeye uygun görülen tek proje oldu. Projede, REC Türkiye Ofisi sorumlu faydalan›c› kurulufl, T.C. Çevre ve Orman Bakanl›¤› Çevre Yönetimi Genel Müdürlü¤ü ile Yunan Exergia flirketi proje orta¤›, ‹talyan Çevre Fonu ise efl-finansör olarak rol al›yor. Proje, bir kamu kurumu, uluslararas› bir kurulufl ve özel sektörün gönüllü iflbirli¤iyle do¤rudan ve yaln›zca iklim de¤iflikli¤i alan›na yönelik olarak Türkiye'de hayata geçirilen ilk uluslararas› proje olma özelli¤ini de tafl›yor. REC Türkiye'nin eflgüdümünde yürütülecek proje kapsam›nda, ekonomik sektörler baflta olmak üzere, iklim de¤iflikli¤i alan›nda gelifltirilecek politikalarla sera gaz› sal›mlar›n›n azalt›lmas›na katk›da bulunulmas› hedefleniyor. Bu kapsamda, bugüne kadar yürütülen çal›flmalar gözden geçirilecek, haz›rlanacak web sayfalar› ve yay›nlarla do¤ru bilgiye eriflim kolaylaflt›r›lacak, kamu kurumlar›na yönelik e¤itim seminerleri ve STK'lara yönelik konferanslar düzenlenecek. Ayr›ca oluflturulacak çal›flma gruplar› arac›l›¤›yla öncelikli sektörlerde iklim dostu politika ve önlemler için stratejiler ve mevzuat taslaklar› haz›rlanacak. 10 Ocak 2006 – 10 Ocak 2008 tarihleri aras›nda yürütülecek projenin aç›l›fl toplant›s› tüm ortaklar›n kat›l›m›yla 31 Ocak 2006 günü Özel Çevre Koruma Kurumu'nun büyük toplant› salonunda gerçekleflti. REC Türkiye ayn› zamanda, iklim de¤iflikli¤i ile ilgili e¤itim, ö¤retim ve kamuoyu bilinçlendirilmesi alanlar›nda Ulusal Odak Noktas› olarak görev yap›yor. ■ Organik tar›m seminerleri Asya Avrupa Araflt›rma ve E¤itim Kurumu Derne¤i’nin yürüttü¤ü ve REC Türkiye’nin destekledi¤i 'Organik Tar›ma Geçifl E¤itim Seminerleri' bafll›kl› proje kapsam›ndaki gerçeklefltirilen on toplant›dan ikisi Ankara’da, sekizi Ovac›k, Elmap›nar, Mefleli, Demirciköy, Akkuyu ve Sar›k›zl› beldelerinde düzenlendi. Ziraat Yük. Müh. Sabri Gülersönmez’in EKOTAR Sertifikasyon Kuruluflu ve Sertifikasyon Süreci; Ankara Üniversitesi’nden Dr. Cem Özkan’›n Organik Tar›mda Biyolojik Mücadele Yöntemleri ve Alternatif Üretim ve Koruma Yöntemleri; Beypazar› Belediyesi’nden Nilüfer Gökçek’in Organik Tar›m Uygulamas›n›n tan›t›lmas›; Ramazan Topak ve Muzaffer Topak’›n Toprak Beslenmesi ve Organik Gübre Kullan›m› konular›nda sunumlar yapt›¤› seminerlere toplam 186 kifli kat›ld›. ■ Hakkâri çevre paneli REC Türkiye’nin deste¤iyle Cilo Do¤a Derne¤i’nin yürüttü¤ü 'Hakkâri ‹linde Kat› At›klar›n Oluflturdu¤u Çevre Kirlili¤ini Önleme E¤itim Projesi' çerçevesinde 6 Ocak 2006 günü 'Hakkâri ‹li Çevre Sorunlar›' bafll›kl› bir panel düzenlendi. 400 kiflinin kat›ld›¤› panelin konuflmac›lar›, Meslek Yüksek Okulu Müdürü Yrd. Doç. Dr. Tahir Yaflar, E¤itimci S›tk› Zerek ve Ziraat Mühendisi Necip Oy idi. Paneli izleyen Hakkâri Belediye Baflkan› Metin Tekçe ise, “çevre bilincinin artmas› ve kent kültürünün geliflmesiyle, çevre sorunlar›n›n azalaca¤›,” düflüncesinde oldu¤unu belirtti. ■ Kal›c› organik kirleticiler Çevre ‹çin Hekimler Derne¤i taraf›ndan yürütülen ve REC Türkiye’nin destekledi¤i 'Kal›c› Organik Kirleticiler Toplumsal Fark›ndal›k Projesi' kapsam›nda 24 Aral›k 2005 günü 'Kal›c› Organik Kirleticiler ve Sa¤l›k Sempozyumu' düzenlendi. Sempozyum süresince ayr›ca sempozyumun konusuyla ilgili bir bildiri haz›rland›. Toplant› bildirisine <http://www.cevrehekim.org/detay.aspx?ThirdMenu=93> ‹nternet adresinden ulafl›labilir. ■ Beflinci günefl enerjisi çal›fltay› EUROSOLAR Avrupa Yenilenebilir Enerji Birli¤i Türkiye Bölümünün REC Türkiye’nin deste¤i ile düzenledi¤i 'EUROSOLAR Türkiye 5. Günefl Enerjisi Sempozyumu ve Çal›fltay›' 9-11 Kas›m 2005 tarihleri aras›nda ‹zmir’de gerçeklefltirildi. ■ Harflit Çay› temizleniyor Gümüflhane Kültür ve Spor Kulübü'nün REC Türkiye’nin deste¤i ile yürüttü¤ü 'Harflit Çay›’n›n Kirlili¤ini Önleme ve Toplum Bilincini Oluflturma' projesi kapsam›nda düzenledi¤i 'Harflit’ten bir çöp de sen al' kampanyas›na Gümüflhane Valisi Veysel Dalmaz da kat›ld›. Dalmaz, çizme ve pofletlerle Harflit Çay›'ndan çöp toplad›. 21 | OCAK 2006 | yeflil UFUKLAR 22-23_RECBulletin.YU2.3.qxd 18/02/2006 16:18 Page 22 REC BÜLTEN‹ | haber TEM‹Z ULAfiIM YEREL GEL‹fiMELER Balkanlar'da otomobilsiz ulafl›m Yerel eyleme ça¤r› ■ Üsküp ve Belgrat’ta yürütülen sürdürülebilir ulafl›m projesi, REC'in destekledi¤i 70’in üstünde sürdürülebilirlik projesinin en iyilerinden biri oldu. Proje, bu iki baflkentte artan otomobil kullan›m›n›n yol açt›¤› hava kirlili¤i, gürültü ve trafik s›k›fl›kl›¤›n› azaltmay› amaçl›yordu. 21,710 avroluk destek verilen bir y›ll›k proje, 22 Eylül’deki Avrupa Otomobil Kullanmama Günü’nde düzenlenen ve alternatif ulafl›m› özendiren etkinliklerle sona erdi. Proje kapsam›nda Üsküp ve Belgrat’ta bisiklet yolu haritalar› ve otobüs sefer tarifeleri yay›mland›, 'otomobili b›rakbisiklete bin' gibi özendirici kampanyalar düzenlendi, yaz›l› bas›nda 30 köfle yaz›s›, ■ Balkanlar’da sürdürülebilir yerel kalk›nma konusuyla ilgilenen yetmifl kifli, 17-18 Ekim tarihlerinde Ohrid Gölü’nde düzenlenen atölyeye kat›ld›. REC Makedonya Ofisi’nin düzenledi¤i çal›flma, belediye yönetimlerinden, elçiliklerden, bakanl›klardan, uluslararas› kurulufllardan ve REC'in di¤er ülke ofislerinden kat›l›mc›lar› buluflturdu. Atölye, sürdürülebilir kalk›nma konusunda uluslararas› fonlara eriflimi sa¤layacak Yerel Çevre Eylem Planlar›'n›n (YEÇEP) tasarlanmas›na odaklan›yordu. Program sayesinde belediyeler, çevre projelerini ve toplumsal altyap› yat›r›mlar›n› destekleyecek fonlara ulaflmak için kapasitelerini gelifltirmeye teflvik ediliyor. YEÇEP'in Türkiye'de de uygulanmas› için REC Türkiye ofisi taraf›ndan bafllat›lan e¤itim ve altyap› çal›flmalar› sürüyor. televizyonda 10, radyoda da 70’ten fazla öykünün yay›mland›¤› bir medya kampanyas› yürütüldü. Merkezi Üsküp’te bulunan Proaktiva isimli STK projenin öncülü¤ünü üstlenirken, merkezi Belgrat’ta bulunan S›rbistan fiehir Planc›lar› Derne¤i de projeyi destekledi. Proje, Avrupa Komisyonu Avrupa Yard›m ve ‹flbirli¤i Ofisi’nin kaynak sa¤lad›¤› 716,000 avroluk hibe program› olan Bat› Balkanlar’da Sürdürülebilir Kalk›nma için Bölgesel Giriflimler’in parças›. Giriflim, Arnavutluk, Bosna Hersek, H›rvatistan, Kosova (geçici BM yönetimi alt›ndaki bölge), Makedonya ile S›rbistan ve Karada¤'› kaps›yor. GELENEKSEL TARIM KAPAS‹TE GEL‹fiT‹RME Üçüncü sürdürülebilirlik kursu ■ Macaristan’›n Szendentre ve Budapeflte kentlerinde 2005 Ekim ay›nda üçüncü kez düzenlenen Sürdürülebilirlik Kursu'nun ilk modülüne elliden fazla kifli kat›ld›. Uluslararas› Venedik Üniversitesi ve Bölgesel Çevre Merkezi’nin birlikte yürüttü¤ü, Agroinnova ve Orta Avrupa Üniversitesi’nin destekledi¤i, ‹talya Çevre ve Toprak Bakanl›¤›'n›n kaynak sa¤lad›¤› kursun ilk iki devresini 100’den fazla kamu görevlisi bitirmiflti. Kursun üçüncü devresinde yine çeflitli bakanl›k ve kurumlardan gelen kamu görevlileri a¤›rl›kta olsa da, bu kez kamu görevlisi olmayan ama program müfredat›yla ilgili çeflitli sektörlerden befl kat›l›mc› da vard›. Kat›l›mc›lar aras›nda, Slovenya’daki bir k›rsal kalk›nma derne¤inin temsilcisi ve bir Macar gazetecinin yan› s›ra, Türkiye’deki bir ifl dünyas› derne¤inden??? de bir temsilci bulunuyordu. ‹ki yeni ülke, Arnavutluk ve Makedonya da bu kursa dahil edildi. ‹lk modülde, küresel sorunlar ve kalk›nma yaklafl›mlar› çerçevesinde sürdürülebilir kalk›nma konusuna giriflten sonra; AB’nin sürdürülebilir kalk›nma stratejisi ve ulusal stratejiler; giriflimler ve kurumlar; iyi yönetiflim ve stratejik çevresel de¤erlendirme ve sistem düflünüflü gibi sürdürülebilir kalk›nma araçlar› ele al›n›yor. Ayr›nt›l› bilgi projenin ‹nternet sitesinde bulunabilir: <www.sustainablecee.net> cws 1,287 ENG 1,386. yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 22 ■ Geleneksel Balkan çiftçileri, REC’in 2005'te verdi¤i destekle becerilerini kazanca dönüfltürmeyi ö¤rendi. Stata Planina bölgesindeki çiftçilere sa¤lanan hibeler, Avusturya Organik Tar›m Derne¤i’nden e¤itim al›nmas› gibi bir çok etkinli¤i teflvik etti. S›rbistan ve Karada¤’›n Pirot bölgesindeki çiftçiler de, bu destekle, Yukar› Avusturya bölgesindeki (Schlierbach bölgesi) organik çiftliklere bir bilgilenme gezisi yapt›. Tar›msal biyoçeflitlili¤in korunmas›, bölgesel markalaflma ve pazarlama konular›nda atölye çal›flmalar›na kat›ld›. Yerel paydafllar, organik tar›m atölyelerine de kat›ld›. REC, s›n›r›n Bulgaristan taraf›nda da benzer etkinlikleri kapsayacak bir projeye haz›rlan›yor. Balkanlar'daki çevre konusunda haberler için <www.rerep.rec.org> adresine bak›n›z. REC PROJECT OFFICE PIROT MIHAJLO MARICIC Kazanan gelenek 22-23_RECBulletin.YU2.3.qxd 18/02/2006 16:18 Page 23 haber | REC BÜLTEN‹ KISA KISA HAVZA YÖNET‹M‹ ■ REReP'e iki y›l daha Sava’n›n Kurtuluflu Sava Nehri havzas›ndan gelen 40’tan fazla paydafl, havza yönetimini iyilefltirecek bir a¤ kurman›n ilk ad›m› olarak 31 Ekim- 2 Kas›m aras›nda bir atölyeye kat›ld›. S›rbistan-Karada¤’›n Obrenovac flehrinde düzenlenen atölye, özerk bölge yöneticilerini, su tedarikçilerini, STK’lar› ve resmi yetkilileri bir araya getirdi. Kat›l›mc›lar, Sava’n›n k›y› kesimlerinin korunmas›na yönelik çeflitli uluslararas› giriflimleri ö¤rendikten sonra, eylem planlar› ve proje teklifleri haz›rlad›. Bütün kat›l›mc›lar için Obrenovac Su ‹flleri’ne (foto¤rafta görülen) alan gezisi yap›ld› ve iki su art›ma tesisi ziyaret edildi. Bunlardan biri Zabrezje’de bulunan ve bir yer alt› kayna¤›ndan su alan ar›tma tesisi, di¤eri ise do¤rudan Sava Nehri’nden su alan Baric’teki ar›tma tesisiydi. Bu atölye çal›flmas›, Avrupa Güvenlik ve ‹flbirli¤i Teflkilat› (AG‹T), Birleflmifl Milletler E¤itim ve Araflt›rma Enstitüsü (UNITAR) ve REC S›rbistan ve Karada¤’›n ortak giriflimiyle gerçeklefltirildi. Brüksel’de 22 Eylül’de gerçeklefltirilen Güney Do¤u Avrupa’da Bölgesel Çevrenin Yeniden Yap›land›r›lmas› Program› (REReP) Yürütme Kurulu toplant›s›nda, REReP'in en az iki y›l daha sürmesi kararlaflt›r›ld›. Toplant› raporunda, 'REReP’in 2007’den sonraki ifllevini flimdiden kestirmek güç olsa da çal›flmay› iki y›l daha sürdürmekte yarar var,' deniyor. 1999'da Kosova itilâf›ndan sonra bafllayan REReP, Ekim 2004 itibariyle projelere 600 milyon avroyu aflan miktarda kaynak sa¤lad›. Yürütme kurulu Brüksel’deki toplant›da, REReP’in ana faaliyet alan› de¤iflmeden iki y›ll›k bir çal›flma plan› tasla¤› haz›rlanmas›n› istedi. Yürütme kurulunun sekizinci toplant›s›n›n tam metni ve Balkanlar’da çevre ile ilgili di¤er haberler için <rerep.rec.org> adresine bak›n›z. ■ Koruma için el ele ANA POPOVIC Dünya Do¤ay› Koruma Birli¤i (IUCN) ile Orta ve Do¤u Avrupa Bölgesel Çevre Merkezi (REC), do¤an›n korunmas›n› ve do¤al kaynaklar›n sürdürülebilir kullan›m›n› teflvik etmek için Eylül ay›nda bir anlaflma imzalayarak uzun soluklu iflbirli¤ini pekifltirdi. ‹flbirli¤i yap›lan alanlar aras›nda, koruma alt›ndaki alanlar›n (özellikle s›n›r aflanlar›n) yönetimi ve türlerin korunmas›; politika gelifltirilmesi; biyoçeflitlili¤i koruma konusunda yasa taslaklar› haz›rlanmas› ve uygulanmas›; biyoçeflitlili¤in hem k›rsal hem bölgesel kalk›nmaya kat›lmas›; ve yerel yönetimlerle STK’lar›n biyoçeflitlilik konusundaki kapasitelerinin gelifltirilmesi. Anlaflma bunlar›n yan› s›ra, BM Çevre Program›, IUCN, Avrupa Do¤a Koruma Merkezi ve REC’in ortak bir giriflimi olan 'biyoçeflitlilik hizmeti'ni de sürdürüyor. ■ ‹klim konferans› REC Türkiye, Orta ve Do¤u Avrupa Bölgesindeki çevre sorunlar›n›n çözümüne yard›mc› olmak amac›yla çal›flan, siyasî görüfllerden ve ç›kar guruplar›ndan ba¤›ms›z, kâr amac› gütmeyen, uluslararas› bir kurulufl olan Orta ve Do¤u Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi’nin (REC) Türkiye’deki temsilcisidir. REC bu hedefe ulaflabilmek için sivil örgütler, resmi kurumlar, özel sektör ve di¤er çevre paydafllar› aras›ndaki iflbirli¤ini teflvik etmekte, serbest bilgi paylafl›m›n› ve çevre yönetimine toplumsal kat›l›m› desteklemektedir. REC 1990 y›l›nda ABD, Avrupa Komisyonu ve Macaristan taraf›ndan kurulmufltur. Bugünkü yasal zemini, 28 ülke hükümeti ve Avrupa Komisyonu taraf›ndan imzalanan bir sözleflmeye ve Macaristan Hükümeti ile yap›lan uluslararas› bir anlaflmaya dayanmaktad›r. REC’in merkezi Macaristan’da Szentendre’dedir. Hizmet verdi¤i 16 ülkede, Arnavutluk, Bosna Hersek, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Estonya, H›rvatistan, Letonya, Litvanya, Macaristan, FYR Makedonya, Polonya, Romanya, S›rbistan Karada¤, Slovakya, Slovenya ve Türkiye’de ülke ofisleri bulunmaktad›r. REC’in mevcut ba¤›flç›lar›, hükümetleraras› ve özel pek çok kurumun yan› s›ra Avrupa Komisyonu ile ABD, Almanya, Avusturya, Belçika, Birleflik Krall›k, Bosna Hersek, Çek Cumhuriyeti, Danimarka, Estonya, Finlandiya, Hollanda, ‹talya, ‹sveç, ‹sviçre, Japonya, Kanada, Letonya, Macaristan, Norveç, Polonya, S›rbistan ve Karada¤ ile Slovenya hükümetleridir. ARNAVUTLUK Rr. Durresit P. 11 Shk. 2, Ap. 12 Tirana Tel/Faks: (355-4) 239-444 E-posta: [email protected] ESTONYA Ravala str 8 10143 Tallinn Tel/Faks: (372-6) 461-423 E-posta: [email protected] BOSNA HERSEK Kalemova 34 71000 Sarajevo Tel/Faks: (387-33) 263-050, 209130 E-posta: [email protected] HIRVAT‹STAN Djordjiceva 8a Br. 10000 Zagreb Tel: (385-1) 481-0774 Tel/Faks: (385-1) 481-0844 E-posta: [email protected] Banya Luka Saha Ofisi Slavka Rodica 1 78000 Banja Luka, RS Bosnia and Herzegovina Tel/Faks: (387-51) 317-022 E-posta: [email protected] LETONYA Peldu 26/28, 3 LV-1050 Riga Tel/Faks: (371-7) 228-055 E-posta: [email protected] BULGAR‹STAN Tzar Simeon 42, Ap. 2 1000 Sofia Tel: (359-2) 983-4817 Fax: (359-2) 983-5217 E-posta: [email protected] ÇEK CUMHUR‹YET‹ Senovazna 2 11000 Prague Tel/Faks: (420-2) 2422-2843 E-posta: [email protected] L‹TVANYA Svitrigailos g. 7/16 03110 Vilnius Tel: (370-5) 231-0067 Tel/Faks: (370-5) 233-5451 E-posta: [email protected] MACAR‹STAN Ady Endre ut 9-11 2000 Szentendre Tel: (36-26) 504-000 Faks: (36-26) 311-294 E-posta: [email protected] MAKEDONYA Ilindenska 118 1000 Skopje Tel/Faks: (389-2) 309-0135, 3090135 or 306-0146 E-posta: [email protected] POLONYA ul. Grojecka 22/24 02-301 Warsawa, Poland Tel: (48-22) 823-8459, 823-9629 Faks: (48-22) 822-9401 E-posta: [email protected] Web: www.rec.org.pl ROMANYA Str Episcop Timus nr.4, Sector 1 Bucharest Tel: (40-21) 316-7344, 316-7345 Faks: (40-21) 316-7264 E-posta: [email protected] SIRB‹STAN VE KARADA⁄ Primorska 31 11000 Belgrade Tel: (381-11) 329-2899 Faks: (381-11) 329-3020 E-posta: [email protected] Kosova Saha Ofisi Kodra e Diellit Rruga 3 Lamela 26, PO Box 160 10000 Pristina Tel/Faks: (381-38) 552-123 E-posta: [email protected] Karada¤ Saha Ofisi Ivana Crnojevica 16/2 81000 Podgorica, Montenegro Serbia and Montenegro Tel/Faks: (381-81) 210-235, 210-236 SLOVAKYA Vysoka 18 81106 Bratislava Tel: (421-2) 5263-2942 Faks: (421-2) 5296-4208 E-posta: [email protected] SLOVENYA Slovenska cesta 5 1000 Ljubljana Tel: (386-1) 425-6860 Faks: (386-1) 421-0939 E-posta: [email protected] TÜRK‹YE Ceyhun Atuf Kansu Caddesi No 102, Balgat-Ankara Tel: (90-312) 284-9555 Faks: (90-312) 287-0110 E-posta: [email protected] REC Macaristan Ofisi, Pecs flehrinde Kas›m'da yap›lan konferans› destekleyerek bölge halk›n›n iklim de¤iflikli¤i konusunda bilgilenmesini sa¤lad›. 5-8 Kas›m'daki ücretsiz etkinli¤e yaklafl›k 120 kifli davet edildi. Etkinlikte, iklim de¤iflikli¤inin daha s›k ve afl›r› s›cak dalgalar› nedeniyle insan sa¤l›¤› üzerindeki etkileri vurguland›. S›ca¤a ba¤l› ölümlere ve oluflturulan toplumsal uyar› sistemlerine iliflkin veriler sunuldu. Genel oturumlarda, küresel gözlem ve modelleme, bölgesel model ve tahminler ile sal›m azaltman›n önemi ele al›nd›. ■ Bulgaristan ile güçlü ba¤lar REC ‹cra Direktörü Marta Szigeti Bonifert, mevcut ve gelecekteki projeleri ele almak amac›yla 24 Ekim'de Bulgaristan’›n çevre ve su bakan› Dzhevdet Chakarov’u ziyaret etti. Bonifert, biyoçeflitlilik, at›k ve su yönetimi ile, çevre mevzuat›n›n uygulanmas› için ulusal ve yerel düzeyde yönetim kapasitesinin gelifltirilmesi gibi alanlardaki ortak yararlar› vurgulad›. AB çevre müktesebat› çerçevesinde, Balkanlar’daki komflular ve Türkiye’nin de aralar›nda bulundu¤u ülkelerle s›n›r ötesi giriflimlerin hayata geçirilmesi gibi ileride ortaya ç›kabilecek f›rsatlar da ele al›nd›. 23 | OCAK 2006 | yeflil UFUKLAR 24-26_Columns.YU.2.3G.qxd 18/02/2006 15:29 Page 24 YEfi‹L BAKIfi Yeryüzüne dair herfley Küresel Çevreye Bak›fl Veri Portal›, yeryüzüne iliflkin genifl bir veri bankas› sunuyor BM Çevre Program›'n›n (UNEP), <geodata.grid.unep.ch> adresindeki Küresel Çevreye Bak›fl (Global Environmental Outlook, GEO) Veri Portal›, küresel çevre konusunda 1970’ten bugüne uzanan 450’den fazla veri grubunun yer ald›¤› genifl bir sosyo-ekonomik kaynak. UNEP’in Çevreye Küresel Bak›fl rapor dizisinin taban›n› gelifltirmek için 2000 y›l›nda aç›lan portal, küresel, bölgesel ve ulusal düzeydeki uzman kaynaklardan toplanan, çevresel ve sosyo-ekonomik veri gruplar›na eriflim sa¤l›yor. E¤itim, sa¤l›k ve ekonomi, nüfus ve çevre politikas› konusundaki bilgiler; iklim, afetler, ormanlar ve tatl› sulara iliflkin istatistikî ve co¤rafî temelli verilerle bir arada bulunuyor. Öncelikle GEO kullan›c›lar›n› (UNEP ofislerini ve GEO ile çal›flan merkezleri) hedefleyen portal, di¤er BM birimlerini, üniversiteleri, okullar›, STK'lar› ve toplumu da kapsayan genifl bir kullan›c› kitlesine sahip. Verilerin ço¤u, bütün kullan›c›lara aç›k. Veriye ulaflmak için önce bir veri grubu seçiliyor; belli bir zaman dilimi ve/veya belli bir bölge al›n›yor; harita, grafik veya tablo formatlar›ndan biri seçiliyor; ulafl›lan bilgi ve belgeler bilgisayara indirilebiliyor, bir kelime ifllemcisi veya baflka bir programa aktar›labiliyor. ‹stenen veriye eriflmek için, portal›n ana sayfas›ndaki kullan›m› kolay arayüzle arama yap›labiliyor. 'Sal›m', 'at›k' veya 'orman' gibi herhangi bir anahtar sözcük ‹ngilizce yaz›l›p 'Search'a bas›ld›¤›nda, portal, veri katalo¤undaki farkl› alanlar› sorguluyor. Deneyimli kullan›c›lar, 'geliflmifl arama' özelli¤i sayesinde aramalar› belli bir GEO 'temas›', 'bölgesi' (ulusal, bölgesel, co¤rafî gibi) veya 'ölçek/ çözünürlük' ile s›n›rlayabiliyor. Bulunan listede seçilen bir veri seti ayr› bir sayfada görüntülenebiliyor. Buras›, bilgisayara indirme ve metadata (kay›tl› bütün veriler) izleme seçeneklerinin yan› s›ra farkl› gösterim ve analiz modülleri de sunuyor. Harita çizme seçene¤i, verileri dinamik bir harita üstünde sunuyor. E¤itim, sa¤l›k ve ekonomi konusundaki bilgiler; iklim, afetler, ormanlar ve tatl› sulara iliflkin istatistikî ve co¤rafî temelli verilerle bir arada. Harita çevresindeki çok seçenekli menüyle yak›nlaflt›rma yap›labiliyor, isim ve de¤erler sorgulanabiliyor, trend analizi yap›labiliyor ve baflka katmanlar eklenerek oluflturulan kifliye özel haritan›n ç›kt›s› al›nabiliyor. Düfley sekmeler kullan›c›n›n grafik veya tablolara geçmesini, yatay sekmeler ise verilerin çeflitli formatlarda bilgisayara indirilebilmesini ve/ veya metadatan›n görüntülenmesini sa¤l›yor. Grafik seçene¤i, farkl› grafik tipleri, zaman ölçekleri ve çeflitli x-eksenleri aras›nda seçme olana¤› sunuyor. Bu modüllerinden eksiksiz yararlanmak için çok h›zl› bir ‹nternet ba¤lant›s› olmas› da gerekmiyor. GEO Veri Koordinatörü Jaap van Woerden flunlar› söylüyor: “fiu anda GEO'nun genel kullan›m› için çok zengin bir veritaban›m›z var, giderek de büyüyor. Portal› sürekli detayland›r›yor ve güncelliyoruz, bölgelere özgü portallar gelifltiriyoruz, daha güvenilir veri ve daha kolay eriflim sa¤lamak için ilgili kurumlarla iflbirli¤i yap›yoruz.” GEO veri portal›, hemen herkesin bilgiye uzaktan eriflmek için kolayl›kla kullanabilece¤i bir kaynak. Ancak veri de¤erleri olmad›¤› zaman gösterim ve analiz modülleri ifllevsiz olabiliyor, (örne¤in flehirlerin kurflun konsantrasyonu veri haritas›ndan bir ülkenin grafi¤i çizilemiyor). Portal, dünyada çevre ve enformasyon alan›nda çal›flanlara ve karar mercilerine, sürdürülebilir kalk›nma çal›flmalar›nda yard›mc› olacak. UNEP’in 2007 ortas›nda yay›mlanacak, karar mercilerini hedefleyen Küresel Çevreye Bak›fl raporunun dördüncüsünde portaldaki veriler de bulunacak. Bu veriler CD-ROM içinde, 12 sayfal›k bir kullan›m k›lavuzuyla birlikte [email protected] adresinden ücretsiz al›nabilir. Ayr›ca <geodata.grid.unep. ch/tutorial> adresinden teknik deste¤e ulafl›labilir. ◗ Jerome Simpson Biliflim Teknolojileri Bilgi Toplumu olmak bizim elimizde! Düflünce ve önerilerinizi <[email protected]> adresine ‹ngilizce olarak yazabilirsiniz. REC Türkiye, Türk çevre yönetimi mevzuat›n› çok yak›nda yay›na geçecek bir veri taban›nda bir araya getirdi. REC Türkiye portal› üzerinden ulaflabilecek olan veri taban›nda Türk mevzuat› çerçevesinde çevre yönetimi ile do¤rudan ve dolayl› olarak ilgili tüm kanun ve yönetmeliklere ulafl›labilecek. Yerel yönetimlerden, merkezi kamu kurumlar›na, sivil toplum kurulufllar›ndan, özel sektöre ve akademiye kadar bütün çevresel paydafllara hizmet verecek veri taban› afla¤›daki bileflenlerden olufluyor: ● ● ● Ayr›nt›l› bilgi için: Deniz Gümüflel, Proje Yöneticisi REC Türkiye Kapasite Gelifltirme Program› Tel: 0 (312) 284 95 55/19 E-posta: [email protected] ● ● Çevre Kanunu ve ilgili yönetmelikleri; Yerel yönetimlerle ilgili kanun ve yönetmelikler (örne¤in Büyükflehir Belediyesi Kanunu, Belediye Kanunu, Köy Kanunu, Mahalli ‹dare Birlikleri Kanunu); Su, orman, k›y›, toprak, milli parklar gibi farkl› çevresel yönetim alanlar› ile ilgili hukuki düzenlenmeler; Çevreyi ve kalk›nma sektörlerini (sanayi, enerji, tar›m, turizm vd.) ortak ilgilendiren mevzuat; Türk Ceza Kanunu, Türk Medeni Kanunu, Kabahatler Kanunu, Dernekler Kanunu ve Bilgi Edinme Hakk› Kanunu gibi çevre yönetimini ilgilendiren di¤er mevzuat. REC Türkiye çevre yönetimi mevzuat veri taban› çok yak›nda yay›nda yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 24 24-26_Columns.YU.2.3G.qxd 18/02/2006 15:29 Page 25 YEfi‹L BAKIfi Erdal Çal›ko¤lu Yasal Boyut Verimlilikten gelen enerji Enerji Verimlili¤i Kanun Tasar›s› Tasla¤› (EVKTT) daha sa¤l›kl› bir çevreyi de hedefliyor kullan›m›na iliflkin yat›r›mlar›n özendirilmesi, d) Ar-Ge'nin desteklenmesi, e) ‹zleme, analiz ve projeksiyon mekanizmalar›n›n gelifltirilmesi öngörülmektedir. Sanayide 2003 itibariyle mevcut iflletmelerdeki tasarruf potansiyeli y›lda en az 4 Milyon Ton Eflde¤er Petrol'dür (MTEP, yaklafl›k 1 milyar dolar); Bunun yaklafl›k %30’u yat›r›ms›z veya az yat›r›ml› önlemlerle, al›flkanl›klar›n de¤iflmesiyle ve iç düzenlemelerle geri kazan›labilir niteliktedir. Bina ve hizmet sektöründe 2003 itibariyle mevcut bina sto¤undaki tasarruf potansiyeli y›lda en az 5.4 MTEP (1.7 milyar dolar); ulafl›m sektöründe ise 2003 itibariyle tasarruf potansiyeli y›lda en az 2 MTEP'dir (0.7 milyar dolar). Tasarruf potansiyelleri düflük geliflmifl ülkeler bile enerji yo¤unluklar›n› her y›l %1-1,5 azaltabilmektedir. Kanun uyguland›¤›nda, enerji yo¤unlu¤unda y›lda ortalama %2’lik bir azalma sa¤lanmas› halinde 2015'te en az 30 MTEP (2003 fiyatlar›yla 10,5 milyar dolar) tutar›nda bir tüketici tasarrufu mümkündür. [3] Baflbakanl›¤a sunulmufl olan ve <www.eie.gov.tr> adresinde yay›mlanmakta olan EVKTT üstünde Ocak 2006 itibariyle gerekli de¤ifliklik çal›flmalar› yürütülmektedir. De¤iflikliklerin tamamlanmas›n› müteakip TBMM’ye sevk edilecek tasar›n›n 2006 içinde yasalaflmas› beklenmektedir. ◗ azalt›lmas›, y›lda 3 milyar dolar kadar tahmin edilen enerji tasarrufu potansiyelinin ekonomiye kazand›r›lmas›, yeni enerji yat›r›mlar›na ihtiyac›n azalmas›, çevre kirlili¤inin azalt›lmas› ve yeni ifl olanaklar› gibi çok yönlü faydalar›n sa¤lanmas› hedeflenmektedir. EVKTT; verimlilik çal›flmalar›n›n etkin olarak yürütülmesi, izlenmesi ve koordinasyonu konusunda oluflturulan idarî yap›, enerji verimlili¤i hizmetlerinin yürütülmesindeki yetkilendirmeler, görev ve sorumluluklar, e¤itim ve bilinçlendirme, yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n yayg›nlaflt›r›lmas› gibi temel stratejilerin gerçeklefltirilmesine yönelik olarak sektörel uygulamalar, çeflitli destekleme mekanizmalar›, teflvikler ve yapt›r›mlar ile ilgili hususlar› kapsamaktad›r. Tasla¤›n yasalaflmas›yla, on y›l içinde, a) Türkiye genelinde enerji yo¤unlu¤unun en az %30 azalt›lmas›; fosil kaynak ithalat›n›n ve sera gaz› sal›mlar›n›n azalt›lmas›, b) Enerji yo¤unlu¤unun OECD de¤erlerine yaklaflt›r›lmas›, c) Küçük ölçekli yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n yayg›nlaflt›r›lmas›, d) Toplumdaki verimlilik ve tasarruf bilincinin gelifltirilerek kanunda yer alan yükümlülük ve teflvik unsurlar›n›n zaman içinde azalt›lmas› hedeflenmektedir. Tasla¤›n yasalaflmas› ile; a) Enerji Verimlili¤i Koordinasyon Kurulu'nun kurulmas›, b) Enerji verimlili¤i hizmetlerinin yayg›nlaflt›r›lmas›, yeni ifl imkanlar›n›n sa¤lanmas›, c) ‹flletmelerde enerji yo¤unlu¤unu düflürmek için gönüllü anlaflma modeli uygulamalar›; kojenerasyon, at›klar›n ve yenilenebilir enerji kaynaklar›n›n Enerjinin verimli kullan›lmas› ile sa¤lanan tasarruf, en h›zl› ve en ucuz enerji kayna¤›d›r. Enerjinin verimli kullan›m›, kalite ve performans› düflürmeden bir ürünü elde etmek için harcanan enerjinin azalt›lmas›d›r. Enerji kaynaklar› k›s›tl› ve d›fla ba¤›ml› olan Türkiye'de enerjinin verimli kullan›m›; yeterli, güvenilir ve ekonomik enerji arz›n›n en önemli araçlar›ndand›r. Göstergesi de GSY‹H bafl›na tüketilen enerji miktar› olan 'enerji yo¤unlu¤u'dur. Ülkemizde kifli bafl›na enerji tüketimi OECD ülkeleri ortalamas›n›n 1/5'i civar›ndayken, enerji yo¤unlu¤u OECD ortalamas›n›n iki kat› kadard›r. Enerji yo¤unlu¤u de¤eri bütün çabalara ra¤men düflürülememifltir. Oysa tasarruf edilen her 1 YTL’lik elektrik enerjisi, 3–4 YTL’lik yeni santral yat›r›m›n› da önlemektedir. AB Mali ‹flbirli¤i Program› kapsam›nda enerji verimlili¤i konusunda '‹htiyaçlar›n De¤erlendirilmesi ve Enerji Verimlili¤i Stratejisi' haz›rl›¤› 2003'te bafllam›fl, Ulusal Enerji Verimlili¤i Stratejisi Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl›¤›’nca uygulanmak üzere 24 Haziran 2004'te kabul edilmifltir. E‹E ‹daresi üç y›ll›k bir çal›flmayla Enerji Verimlili¤i Kanun Tasar›s› Tasla¤›'n› (EVKTT) nihaî aflamaya getirmifl ve Baflbakanl›¤a sunmufltur. OECD ülkelerinin enerji verimlili¤i mevzuat› ve AB’nin ilgili direktifleri de dikkate al›narak haz›rlanan EVKTT ile enerjinin ve kaynaklar›n verimli kullan›lmas›, enerji verimlili¤i stratejisi çerçevesinde etkin programlar›n gelifltirilmesi ve uygulanmas›, enerji verimlili¤i bilinci oluflturulmas› ve enerji maliyetlerinin Elektrik ‹flleri Etüt ‹daresi Genel Müdürlü¤ü'nün Yeflil Ufuklar için haz›rlad›¤› makaleden özetlenmifltir Yerel Yönetimler için Çevre Finansman› Semineri Yerel düzeyde gerçeklefltirilmesi gereken çevre yat›r›mlar›, AB kat›l›m süreci ile birlikte artan yasal yükümlülükler çerçevesinde gün geçtikçe daha da önem kazan›yor. Bu çerçevede çevre müktesebat›n›n uygulanmas› için gerçekçi, uzun dönemli stratejilerin gelifltirilmesi ve finansman kaynaklar›n›n sürdürülebilir bir yaklafl›mla harekete geçirilmesi ihtiyac› giderek art›yor. Yerel yönetimlere çevresel yat›r›mlar›n›n finansman› için yol göstermek üzere düzenlenen bu seminerde: ● ● ● ● ● Ayr›nt›l› bilgi için: Deniz Gümüflel, Proje Yöneticisi REC Türkiye Kapasite Gelifltirme Program› Tel: 0 (312) 284 95 55/19 E-posta: [email protected] AB kat›l›m süreci ile birlikte yeni üye ülkelerde ve Güney Do¤u Avrupa ülkelerinde ortaya ç›kan yat›r›m gereksinimlerinin genel bir de¤erlendirmesi, Türkiye’deki çevresel altyap› yat›r›m gereksinimleri; Projelerin belirlenmesi, haz›rlanmas› ve önceliklendirilmesi çal›flmalar›; Bankalarca kabul edilebilir projeler haz›rlamak için gerekli koflullar; Çevresel yat›r›m projeleri için finansal kaynaklar; Donör kurulufllar ve uluslararas› finans kurulufllar›na baflvururken dikkat edilmesi gereken noktalar ele al›nacak. 21-22 Mart 2006 tarihleri aras›nda iki gün sürecek seminere yerel yönetimlerin yan› s›ra, çevre yat›r›mlar› ile ilgili olarak yerel yönetimlerle birlikte çal›flan merkezi kamu kurumlar› da davet ediliyor. 25 | OCAK 2006 | yeflil UFUKLAR 24-26_Columns.YU.2.3G.qxd 18/02/2006 15:29 Page 26 YEfi‹L BAKIfi Kristina Vilimaite Kitapl›k Elektronik günlükler ‹nternet’te sesimizi duyurman›n yollar› Web günlükçüleri ve sibermuhalifler için el kitab› Reporters Without Borders, 2005, 87 sayfa. ‘BLOG: Weblog (web günlü¤ü ya da ‹nternet'te tutulan günlükler). Metinler, ba¤lant›lar ve görüntülerin yer ald›¤›, bunlar›n belirli aral›klarla ve genellikle tek bir kifli taraf›ndan güncellendi¤i web sitesi.' ‹fade özgürlü¤ü aç›s›ndan çok önemli ortamlar oluflturan ‹nternet günlükleri, çevre konusunda düflünce ve eylemlerin filizlenmesi için de kullan›labilir. ‹ngilizce, Frans›zca, Çince ve Arapça olarak <www.rsf.org> adresinden indirilebilen bu kitapç›k, bir ‹nternet günlü¤ünün nas›l tasarlan›p oluflturulaca¤›n›, arama motorlar› yard›m›yla erifliminin nas›l yayg›nlaflt›r›laca¤›n›, etik ve temel gazetecilik ilkeleri do¤rultusunda güvenilirli¤inin nas›l sa¤lanaca¤›n› anlat›yor. Kitapç›k ayr›ca, ‹nternet günlü¤ünüzü webdeki binlerce günlük aras›ndan nas›l farkl›laflt›rabilece¤inize dair ip uçlar› veriyor. Bilgi güncelleme ifllemini düzenli olarak yapman›n, okurlar› düflüncelerini paylaflmaya ve etkileflimli özellikleri kullanmaya davet ederek kat›l›m› sa¤laman›n önemi de vurgulan›yor. Öncelikle muhalif gruplar› hedefleyen kitapta, sansüre karfl› teknoloji ve yöntemlerin anlat›ld›¤› bir bölüm de bulunuyor. fiafakta k›z›l gökyüzü Amerika ve çevre bunal›m› James Gustave Speth, Çeviri Semih Türko¤lu 2006, 346 sayfa. ‹klimler de¤ifliyor. Birçok bitki ve hayvan türü yok oluyor, dünya geri dönüflü olmayan biçimde bir cehenneme dönüflüyor. UNDP de dahil olmak üzere önemli kurumlarda üst düzey görevler yürüten, iklim de¤iflikli¤i gibi pek çok küresel sorunun gündeme gelmesine öncülük eden ve halen Yale Üniversitesi Ormanc›l›k ve Çevre Fakültesi dekan› olan Speth, ça¤›m›z›n en büyük sorunlar›ndan biri olan çevre felaketinin ne boyutta oldu¤unu, düflülen yanl›fllar›, olanlar karfl›s›nda yap›lanlar› ve yap›lmayanlar› irdeliyor. Son yirmi y›ldaki çabalara karfl›n dünyay› koruma girifliminin baflar›s›z oldu¤unu düflünen Speth, bunun derinde yatan nedenlerini irdeliyor; sürdürülebilir bir gelecek için hükümetlere ve sivil topluma sekiz özel önlem öneriyor. AB Çevre Mevzuat›n›n Elefltirel Bir Analizi: AB Çevre Politikas› El Kitab› Avrupa Çevre Bürosu (EEB), 2005, 340 sayfa. Avrupa Çevre Bürosu’na göre, Avrupa Birli¤i'nin çevre alan›ndaki düzenlemeleri iyi bir temele sahip olmakla birlikte do¤ru uygulanm›yor, hatta bazen dikkate bile al›nm›yor. Hem bu duruma bir tepki hem de ekonomik büyümeyi çevreden öncelikli gören hakim e¤ilime karfl›, <www.eeb.org> adresinden eriflilebilen bu el kitab› bizleri, mevcut çevre düzenlemelerine sahip ç›kmaya ve bunlar›n gevfletilmesine engel olmaya ça¤›r›yor. Kitapta, üst düzey siyasî organlar›n ve karar mercilerinin, temel siyasî açmazlar›, baflka kurumlara, bölgesel a¤lara, uzmanlara ya da gönüllü anlaflmalar gibi daha alt kademelere devretme e¤ilimini elefltiriyor ve böyle bir yaklafl›mla art›k süreklilik kazanm›fl olan çevre sorunlar›n› çözmenin mümkün olmayaca¤›n› belirtiyor. Avrupa Komisyonu'nun Çevreden Sorumlu Vekili Stavros Dimas’›n önsözünü yazd›¤› kitapta, AB çevre politikas›n›n tarihi ile AB’nin 60’a yak›n çevre politikas› ve yasas›n›n analizi de yer al›yor. Kitap, AB’nin belirlemifl oldu¤u çevre hedeflerine ulaflabilmek için sivil örgütlerin, çeflitli giriflimlerin, çevre kurulufllar›n›n ve karar mercilerinin mevcut yasal çerçeveyi daha iyi anlamas› ve bunu kullanmas›na yard›mc› olmay› amaçl›yor. Avrupa standartlar›n› karfl›layan çevre yasalar›n›n uyumlaflt›r›lmas› AB entegrasyon sürecinde önemli bir basamak olarak görülmelidir. Güney Do¤u Avrupa’da çevre konular› s›n›raflan iflbirliklerini güçlendiriyor ve çat›flmalar›n çözülmesine yard›mc› oluyor. 2003 y›l›nda Bölgesel Çevre Merkezi taraf›ndan rehberlik edilen bir ekip bölgenin çevre yasalar› oluflturulmas› ihtiyaçlar›na temel oluflturacak bir çal›flma gerçeklefltirdi. fiimdi, iki y›l sonra, halen ele al›nmas› gereken konular ile ilgili bir güncel kaynak haz›rlad›. Arnavutluk, Bosna-Hersek, H›rvatistan, Makedonya ve S›rbistan Karada¤’› kapsayan rapor: • AB müktesebat› ile ulusal çevre mevzuat›n›n yak›nlaflt›r›lmas› ile ilgili geliflmeleri özetliyor, • Daha sonraki yasal reformlar için genel bölgesel tavsiyeler veriyor, • Her ülke için belirli tavsiyelerde bulunuyor, • Ülkelerin ifli h›zland›rmak ve daha iyi hale getirmek için iflbirli¤i yollar› öneriyor. Bu rapor, CARDS bölgesel program› alt›nda Güney Do¤u Avrupa için Bölgesel Çevre Yeniden Yap›lanma Program› (REReP) kapsam›nda Avrupa Komisyonu taraf›ndan desteklenen Güney Do¤u Avrupa’da Çevre Yasalar› Oluflturma projesinin bir ç›kt›s›d›r. Bu rapor ve di¤er REC yay›nlar›n› ‹ngilizce olarak <www.rec.org/REC/Publications/publications.html> sayfas›ndan indirebilirsiniz. Yasal reformlar sayesinde ilerleme yeflil UFUKLAR | OCAK 2006 | 26 27_REEEP.qxd 21/02/2006 11:23 Page 1 Yenilenebilir Enerji & Enerji Verimlili¤i Ortakl›¤› (REEEP) yenilenebilir ve verimli enerji sistemlerinin daha h›zl› gelifltirilmesi için çabalayan ileri görüfllü hükümetler, özel sektör ve büyük kurulufllar›n oluflturduklar› bir birlikteliktir. Mevcut ekonomik sistemlerimiz ve mevcut enerji potansiyelimiz çerçevesinde yenilenebilir enerji ve enerji verimlili¤i sistemlerinin gelifltirilmesini h›zland›rma ve yayg›nlaflt›rma yönünde ayn› ortak hedefi benimseyen hükümetler, özel sektör ve Sivil Toplum Kurulufllar› aras›nda yeni ve esnek bir iflbirli¤i tarz› öngören, Sürdürülebilir Kalk›nma Dünya Zirvesi’nde ortaya ç›kan, II. Tür Giriflimler kapsam›ndad›r. Sürdürülebilir enerjinin kazançlar› aç›kt›r: Enerjiyi garanti alt›na almak, ekonomik kalk›nma, sosyal eflitlik ve çevrenin korunmas›.REEEP, sürdürülebilir enerji konusundaki vaadlerin somut çal›flmalara dönüfltürülmesi için tüm paydafllarla iflbirli¤i yapmaktad›r. REEEP’in odakland›¤› üç ana faaliyet alan› flunlard›r: • Politikalar ve düzenlemeler: Enerji kaynaklar› aras›na yenilenebilir olanlar› katmalar› için gerek duyduklar› yasal düzenlemeleri haz›rlama ve “yat›r›mc› dostu” ortamlar oluflturma konusunda hükümetlere yard›mc› olmak; • Giriflimci para kaynaklar›: Yenilenebilir enerji fonlar›n›n, finans modellerinin, ESCO ifl modellerinin, yenilebilir enerji al›m-sat›m›na yönelik sertifika sistemlerinin ve küçük ölçekli projelerin oluflturulmas›na destek olmak; ve • ‹letiflim: Yenilenebilir enerji ve enerji verimlili¤i projeleri alan›nda bilginin paylafl›m›, projelerin para kayna¤› bulmas›na arac›l›k, yerel kapasitenin gelifltirilmesi ve ülke çap›nda medya deste¤i sa¤lanmas›. REC, Orta ve Doğu Avrupa ile Türkiye için REEEP’in Sekreteryası olarak görev yapmaktadır. Orta ve Do¤u Avrupa ile Türkiye’yi kapsayan ilk REEEP bölgesel toplant›s› olan ‘Sürdürülebilir Enerji için Ortakl›klar, 30 Eylül 2004’te, Budapeflte’de gerçeklefltirildi. Yenilenebilir enerji ve enerji verimlili¤i alan›ndaki proje önerileri için ilk ça¤r› Ekim 2004’te yap›lm›flt›r. Daha fazla bilgi için www.rec.org/reep gelecek için sürdürülebilir enerji 28_JOF.qxd 21/02/2006 11:30 Page 1 Orta ve Do¤u Avrupa için Bölgesel Çevre Merkezi’nin Japon Özel Fonu, Japon Hükümeti’nin Orta ve Do¤u Avrupa bölgesindeki çevre sorunlar›n›n çözümüne yönelik çal›flmalar›nda REC’i desteklemek için 1993’te oluflturdu¤u bir kaynakt›r. Do¤u’dan Do¤u’ya Köprü Japon Özel Fonu son y›llarda, ça¤›m›z›n en önemli çevre sorunlar›ndan biri olan iklim de¤iflikli¤i konusuna odaklan›yor. Fon, Orta ve Do¤u Avrupa ülkelerinin iklim de¤iflikli¤i konusunda Birleflmifl Milletler ‹klim De¤iflikli¤i Çerçeve Sözleflmesi ve Kyoto Protokolü koflullar›n› sa¤lama çal›flmalar›n› destekliyor. J A P O N Ö Z E L F O N U