Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin

Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle
Subkutan Yolla Heparin Uygulamaları
Leman ŞENTURAN*, Ükke KARABACAK**,
Şule ECEVİT ALPAR***, Necmiye SABUNCU****
ÖZET
Amaç: Subkutan enjeksiyonlarda yapılacak ilaca göre, uygulama tekniğinde bazı değişiklikler söz
konusudur. Kullanıma hazır enjektörlerle subkutan yolla heparin uygulama sırasında genel uygulamadan
farklı olarak yapılması gereken önemli noktalar bulunmaktadır. Çalışma, hemşirelerin kullanıma hazır
enjektörlerle subkütan yolla heparin uygulama yöntemlerini belirlemek ve uygulamalarının sonuçlarını
incelemek amacıyla yapıldı.
Gereç-Yöntem: Tanımlayıcı olarak gerçekleştirilen araştırmanın örneklemini, İstanbul ilinde bir
üniversite hastanesi ile iki özel hastanede çalışan, araştırmaya katılmayı kabul eden 256 hemşire
oluşturdu. Verilerin toplanmasında, araştırmacılar tarafından literatür ve klinik uygulamada karşılaşılan
sorunlar doğrultusunda hazırlanan soru formu kullanıldı. Verilerin çözümlenmesinde yüzdelik dağılımlar
ve ki kare testi uygulandı.
Bulgular: Hemşirelerin % 59’unun (n=151) kullanıma hazır enjektörlerle subkutan yolla heparin
uygulama konusunda herhangi bir eğitim/bilgi almadıkları; % 33.2 sinin (n=85) kullanım klavuzunu
okumadığı; %56.6’sının (n=145) uygulama bölgesi olarak yalnızca üst kolun dış yanını tercih ettiklerini
belirlendi. Enjektörde bulunan hava çıkartılarak, uygulama süresince dokuyu kavrama sürdürülmeden ve
ilacı vermeden önce doku aspire edilerek subkütan yolla heparin uygulanan hastalarda, uygulama
bölgesinde hematom görülme oranının anlamlı derecede yüksek olduğu saptandı (p<0.01).
Sonuç: Çalışma kapsamındaki hemşirelerin kullanıma hazır enjektörlerle yaptıkları subkutan heparin
enjeksiyonlarında, kullanım kılavuzu okuma oranlarının düşüktü. Kullanım kılavuzlarının önerileri
doğrultusunda uygulama yapan hemşirelerin, hastalarında, daha az ekimoz/hematoma rastladıklarını
ifade ettikleri belirlendi.
Anahtar Kelimeler: Subkutan enjeksiyon, heparin uygulama, kullanıma hazır enjektörler.
ABSTRACT
Nurses Use Of Prefilled Syringes For Subcutaneous Heparin Administration
Objectives: There are some changes in the administration technique for subcutaneuos injection according
to the medication that will be given. During subcutaneous heparin administration with prepared syringes
there are important points that need to be done differently from general administration. This study was
done for the purpose of determining nurses' methods of subcutaneous heparin administration with
prepared syringes and examining the outcomes of administration.
Instrument-Method: The sample for this descriptive research was comprised of 256 nurses who agreed to
participate and worked at one university and two private hospitals in Istanbul province. A questionnaire
prepared by the researchers according to problems described in the literature and observed in clinical
practice was used for data collection. Percentage distribution and Chi square test were used in the data
analysis.
*Yrd. Doç. Dr. Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Yüksekokulu Ebelik Bölümü
**Yard.Doç.Dr. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü Hemşirelik Esasları ABD
*** Prof. .Dr. Marmara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü Hemşirelik Esasları ABD
****Prof. .Dr. Haliç Üniversitesi. Hemşirelik Yüksekokulu
Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan …31
Findings: It was determined that 59% of the nurses (n=151) had not received any education/information
on subcutaneous heparin administration with prepared syringes; 33.2% (n=85) had not read the
administration guidelines; 56.6% (n=145) preferred to use only the upper outer surface of the arm for
administration. It was determined that patients who were administered subcutaneous heparin after the air
in the syringe had been expelled, without pinching up tissue at the site of administration, and after
aspirating before administering the medication had a higher incidence of hematoma at a statistically
significant level (p<0.01).
Results: A low percentage of nurses included in the study had read the administration guidelines for
subcutaneous heparin administration with prepared syringes. There was less ecchymosis/hematoma
formation in patients whose nurses administered according to the recommendations in the administration
guidelines.
Key Words: Subcutaneous injections, Heparin, Prefilled syringe
GİRİŞ
Hemşirenin uygulayıcı rolü içinde hastanın tedavisinde yer alan ilaçları uygulaması, temel işlevlerinden
biridir. Hemşireden beklenen, ilaçları temel ilkeler doğrultusunda uygun tekniği kullanarak ve gereken
önlemleri alarak, en doğru biçimde verebilmesidir (Craven 2003, Potter 1997, Ulusoy 1995, Gümüş
2001). Parenteral olarak ilaç uygulama yollarından biri olan Subkutan (SC) enjeksiyonlar, genellikle aşı,
insülin, hormon ve heparin türündeki ilaçların verilmesinde kullanılır (Kuzu 1999, Timby 1989, Elkin
2000, İnanç 1994). Subkutan enjeksiyon uygulamalarından sonra genellikle enjeksiyon tekniğine bağlı
olarak ekimoz, hematom ve ağrı gibi problemler ortaya çıkabilmektedir (Kuzu 1999, Küçükgüçlü 2001).
Subkutan enjeksiyon uygulamalarında, verilecek olan ilaca göre ilacın emilimi ve oluşabilecek
komplikasyonların önlenebilmesi amacıyla, uygulama tekniğinde bazı değişikliklerin olması gerekir
(Craven 2003, Potter 1997, Ulusoy 1995, Taylor 1993, McCann 2002). Özellikle ardarda yapılan heparin
enjeksiyonlarından sonra uygulama bölgesinde görülen ekimoz/hematomun oluşmasını engellemek için
uygulama tekniğinde önerilen ve yapılması istenen değişiklikler daha da önem kazanmaktadır. (Craven
2003, Küçükgüçlü 2001). Günümüzde artan teknolojik gelişmelerin sonucunda subkütan olarak verilecek
heparinler enjektörler içinde ayarlanmış dozlarla kullanıma sunulmaktadır. Literatür doğrultusunda
araştırma sorularımız şunlardır;
•
Kullanıma hazır enjektörlerle SC. heparin uygulamasında subkütan dokuya ilişkin tüm bölgeler
dönüşümlü olarak kullanılıyor mu? En çok hangi bölge tercih ediliyor?
•
Enjektördeki hava uygulama öncesi çıkartılıyor mu yoksa uygulama sırasında hastaya enjekte
ediliyor mu? Hava enjekte edilmediği zaman ekimoz daha sık görülüyor mu?
•
Subkütan doku sadece iğnenin girişi sırasında kavranıp, ilaç verilirken bırakılıyor mu, enjeksiyon
süresince kavranmaya devam ediliyor mu?
•
Subkütan dokuya girildikten sonra ilacı enjekte etmeden önce doku aspire ediliyor mu?
•
İlaç kullanım klavuzları okunuyor mu?
AMAÇ
Çalışmanın amacı, hemşirelerin kullanıma hazır enjektörlerle subkütan yolla heparin uygulama
yöntemlerini belirlemek ve uygulamalarının sonuçlarını incelemektir.
32 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:2.2008
GEREÇ-YÖNTEM
Araştırma tanımlayıcı bir çalışma olup, 1 Ocak - 30 Nisan 2005 tarihlerinde gerçekleştirildi. Evrenini
İstanbul ilinde yataklı tedavi kurumlarında çalışan hemşireler, örneklemini ise bir üniversite hastanesi ile
iki özel hastanede çalışan 256 hemşire oluşturdu. Hemşirelerin çalıştıkları kliniklerde kullanıma hazır
enjektörlerle subkutan yolla heparin uyguluyor olmaları örneklem seçiminde kriter olarak belirlendi.
Araştırma için kurumlardan gereken yazılı izinler alındı. Hemşirelerin gönüllü katılımı için sözel onamları
sağlandı. Verilerin toplanmasında, araştırmacılar tarafından konu ile ilgili klinik uygulamalar sırasında
karşılaşılan sorunlar ve literatür bilgisi doğrultusunda hazırlanmış, açık uçlu ve çoktan seçmeli soruları
içeren bir soru formu kullanıldı. Soru formunda hemşirelerin tanıtıcı özellikleri ve kullanıma hazır
enjektörlerle subkutan yolla heparin uygulama biçimlerine ve ne bildiklerine yönelik sorulara yer verildi.
Bu sorular literatürde yer alan prosedürler ve uygulama önerilerini kapsayan bölge seçimi, antiseptik
kullanımı, bölge değiştirme, enjektördeki havanın çıkarılması, dokunun kavranması durumu, kullanım
klavuzlarının okunması ve görülen komplikasyonlar hakkındaki bilgilerden derlendi. Hemşirelerin
sorulara verdikleri yanıtlar ve ifadeleri değerlendirildi. Pilot çalışma için 30 hemşire ile çalışılarak, soru
formu üzerinde gereken düzeltmeler yapıldı. Veriler istatistiksel yöntemlerden yüzdelik dağılımlar ve ki
kare testi kullanılarak çözümlendi.
BULGULAR
Tablo 1: Hemşirelerin Tanıtıcı Özellikleri ve Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla
Heparin Uygulama Yöntemlerine İlişkin İfadelerinin Dağılımı (N=256)
Tanıtıcı Özellikler ve Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla
Heparin Uygulama Yöntemlerine İlişkin İfadeler
N
%
Özel Hastane
182
71.1
Üniversite Hastanesi
74
28.9
18-27
144
56.3
28-37
103
40.2
9
3.5
1-5
123
48.0
6-10
91
35.5
11 ve üzeri
42
16.5
SML/Önlisans
90
35.2
Lisans
151
59.0
Yükseklisans/Doktora
15
5.9
Dahili Birimler
28
10.9
Cerrahi Birimler
57
22.3
Kurumlar
Yaş
38 ve üzeri
Çalışma Yılı
Eğitim Seviyesi
Çalışılan Klinik
Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan …33
Heparin Uygulama Bölgesi
Uygulama Bölgesini
Değiştirerek Kullanma
Durumu
Yoğun bakım/Acil
87
34.0
Karma Birimler
84
32.8
Yalnızca Üst kol (Üst Kolun Dış Yanı)
145
56,6
Yalnızca Üst Bacak (Uyluğun Ön Kısmı)
5
2,0
Yalnızca Göbek Çevresi
13
5,1
Üstkol ve Göbek Çevresi
73
28,5
Üst kol ve Üst Bacak
5
2,0
Hepsi
15
5,9
Değiştiriyor
234
91,4
Değiştirmiyor
4
1,6
Bazen Değiştiriyor
14
5,5
Dikkat etmiyor
4
1,6
Enjektörde Bulunan
Çıkarmıyor
133
52,0
Havayı Çıkarma Durumu
Çıkarıyor
123
48,0
Uygulama Süresince
Kavrıyor
181
71,5
Dokuyu Kavrama Durumu
Kavramıyor
72
28,5
İlacı Vermeden Önce
Aspire Etmiyor
127
49,6
129
50,4
Genellikle
52
20,3
Bazen
78
30,5
Seyrek
83
32,4
Görülmüyor
43
16,8
Evet
195
76,2
Hayır
31
12,1
Cevapsız
30
11,7
Dokuyu Aspire Etme Durumu Aspire Ediyor
Uygulama Sonrası
Ekimoz/Hematom
Görülme Durumu
Soru Formunu Doldurduktan
Sonra Kullanım Kılavuzlarını
İnceleme İsteği
34 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:2.2008
Tablo 1 de araştırma kapsamındaki hemşirelerin tanıtıcı özellikleri incelendiğinde %71.1’ inin (n=182)
özel kurumda, %28.9 ’unun (n=74) üniversite hastanesinde çalıştığı ; %56.3’ünün (n=144) 18-27 yaş
aralığında; %59’unun (n=151) lisans mezunu olduğu ve %34’ünün (n=87) yoğun bakım/acil birimlerinde
çalıştığı belirlendi. Subkutan yolla heparin uygulama yöntemlerine ilişkin verdikleri yanıtların dağılımına
bakıldığında ise; hemşirelerin %56.6’sının (n=145), uygulama bölgesi olarak yalnızca üst kolu tercih
ettiklerini; % 91.4’ünün (n=234) bölgeyi değiştirerek kullandıklarını; %52’sinin (n=133) kullanıma hazır
durumdaki enjektörde bulunan havayı çıkardıklarını,: % 71.5 inin (n=181) uygulama süresince dokuyu
kavramaya devam ettiklerini, %50.4’ünün (n=129) ilacı enjekte etmeden önce dokuyu aspire ettiklerini
ifade etikleri görüldü. Hemşirelerin yalnızca %16.8’i (n=43) uygulama sonrası bölgede ekimoz/hematom
olmadığını belirtti.
Tablo 2: Hemşirelerin Bilgi Alma Durumlarına Göre, Tanıtıcı Özellikleri Ve Kullanıma Hazır
Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin Uygulama Yöntemlerine İlişkin İfadelerinin Dağılımı Ve
Karşılaştırılması (N=256)
Tanıtıcı Özellikler ve Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan
Yolla Heparin Uygulama Yöntemlerine İlişkin İfadeler
UYGULAMA HAKKINDA BİLGİ
ALMA DURUMU
Bilgi Alan
(n=105)
Bilgi
Almayan
(n=151)
n
%
N
%
Özel Hastane
84
32.8
98
38.3
x²=6.871
Üniversite Hastanesi
21
8.2
53
20.7
p= 0.009
18-27
65
25.4
79
30.9
28-37
37
14.5
66
25.8
38 ve üzeri
3
64.4
6
43.3
1-5
55
21.5
55
26.6
6-10
36
14.1
55
21.5
11 ve üzeri
14
65.4
28
51.9
SML/Önlisans
38
14.8
52
20.3
Lisans
62
24.2
89
34.8
Yükseklisans/Doktora
5
2
10
3.9
Kurumlar
Yaş*
Çalışma Yılı
Eğitim Seviyesi
x²=2.336
p=0.311
x²=2.026
p= 0.567
x²=0.421
p=0.811
Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan …35
Dahili Birimler
16
6.3
12
4.7
Cerrahi Birimler
27
10.5
30
11.7
x²=5.582
Yoğun bakım/Acil
32
12.5
55
21.5
p=0.134
Karma Birimler
30
11.7
54
21.1
Yalnızca Üst kol (Üst Kolun Dış Yanı)
54
21.1
91
35.5
Yalnızca Üst Bacak (Uyluğun Ön
Kısmı)
3
1.2
2
0.8
Yalnızca Göbek Çevresi
6
2.3
7
2.7
Üstkol ve Göbek Çevresi
34
13.3
39
15.2
Üst kol ve Üst Bacak
2
0.8
3
1.2
Hepsi
6
3.2
9
3.5
Değiştiriyor
97
37.9
137
53.5
1
0.4
3
1.2
x²=0.886
6
2.3
8
3.1
p=0.829
1
0.4
3
1.2
Enjektörde Bulunan Çıkarmıyor
Havayı
Çıkarma
Çıkarıyor
Durumu
68
26.6
65
25.4
x²=11.83
37
14.5
86
33.6
p=0.001
Uygulama Süresince Kavrıyor
Dokuyu
Kavrama
Kavramıyor
Durumu
74
29.2
107
42.3
x²=0.013
30
11.9
42
16.6
p=0.909
57
22.3
70
27.3
x²=1.557
48
18.8
81
31.6
p=0.213
13
12.4
39
30.7
29
27.6
49
46.0
x²=11.97
9
38
36.2
45
17.6
p=0.007
25
23.8
18
25.4
Çalışılan Klinik
Heparin
Uygulama Bölgesi
Uygulama Bölgesini Değiştirmiyor
Değiştirerek
Kullanma Durumu
Bazen Değiştiriyor
Dikkat etmiyor
İlacı
Vermeden Aspire Etmiyor
Önce Dokuyu Aspire
Aspire Ediyor
Etme Durumu
Genellikle
Uygulama Sonrası Bazen
Ekimoz/Hematom
Görülme Durumu
Seyrek
Görülmüyor
x²=2.262
p=0.749
36 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:2.2008
Tablo 2 de hemşirelerin kullanıma hazır heparinli enjektörler hakkında bilgi alma durumlarına göre
tanıtıcı özellikleri incelediğinde çalışmaya katılan hemşirelerin %59’unun (n=151) herhangi bir dönemde
kullanıma hazır enjektörle subkutan yolla heparin uygulama konusunda bilgi/eğitim almadıkları; % 41’
inin (n=105) bilgi almış olduğu saptandı. Özel hastanelerde çalışan hemşirelerin üniversite hastanesinde
çalışan hemşirelerden istatistiksel olarak anlamlı derecede daha fazla bilgi almış oldukları görüldü
(x²=6.871 p= 0.009).
Hemşirelerin bilgi alma durumuna göre kullanıma hazır heparinli enjektörlerle yaptıkları uygulamalarla
ilgili yanıtları değerlendirildiğinde bilgi almamış hemşirelerin bilgi alanlara göre daha yüksek oranda
enjektördeki havayı çıkardıklarını (x²=11.83 p=0.001); bilgi almış olan hemşirelerin bilgi almamış oranlar
göre uygulama bölgelerinde daha az oranda ekimoz/hematoma rastladıklarını (x²=11,979 ; p=0.007) ifade
ettikleri ve bu farkın istatistiksel olarak anlamlı olduğu belirlendi.
Tablo 3: Hemşirelerin Kullanım Kılavuzlarını Okuma Durumlarına Göre Tanıtıcı Özellikleri ile
Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin Uygulama Yöntemlerine İlişkin
İfadelerinin Dağılımı Ve Karşılaştırılması (N=256)
Kullanım Kılavuzlarını
Okuma Durumu
Tanıtıcı Özellikleri ve Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan
Yolla Heparin Uygulama Yöntemlerine İlişkin İfadeler
Çalışma Yılı
Eğitim Seviyesi
Okumayan
(n=171)
(n=85)
n
%
N
%
Özel Hastane
11
1
43.4
71
27.7
Üniversite Hastanesi
60
23.4
14
5.5
18-27
10
2
39.8
42
16.4
28-37
61
23.8
42
16.4
38 ve üzeri
8
3.1
1
0.4
1-5
84
32.8
39
15.2
6-10
56
21.9
35
13.7
11 ve üzeri
31
12.1
11
4.3
SML/Önlisans
63
24.6
27
10.5
Lisans
96
37.5
55
21.5
Yükseklisans/Doktora
12
4.7
3
1.2
Kurumlar
Yaş*
Okuyan
x²=9.57
p= 0.002
x²=6.704
p=0.082
p=2.190
x²=0.335
x²=2.302
p=0.316
Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan …37
Dahili Birimler
21
8.2
7
2.7
Cerrahi Birimler
43
16.8
14
5.5
x²=15.64
0
Yoğun bakım/Acil
63
24.6
21
8.6
p=0.001
Karma Birimler
44
17.2
43
16.8
Yalnızca Üst kol (Üst Kolun Dış Yanı)
87
34.0
58
22.7
Yalnızca Üst Bacak (Uyluğun Ön
Kısmı)
3
1.2
2
.8
Yalnızca Göbek Çevresi
10
3.9
3
1.2
Üstkol ve Göbek Çevresi
58
22.7
15
5.9
Üst kol ve Üst Bacak
4
1.6
1
.4
Hepsi
9
3.5
6
2.3
Değiştiriyor
15
7
61.3
77
30.1
2
.8
2
.8
9
3.5
5
2.0
3
1.2
1
.4
10
3
40.2
30
11.7
x²=14.14
8
68
26.6
55
21.5
p= 0.000
13
1
51.8
50
19.8
x²=
7.748
39
15.4
33
13.0
p=0.005
95
37.1
32
12.5
76
29.7
53
20.7
Çalışılan Klinik
Heparin
Uygulama Bölgesi
Uygulama Bölgesini
Değiştirmiyor
Değiştirerek
Kullanma Durumu
Bazen Değiştiriyor
Dikkat etmiyor
Enjektörde Bulunan Çıkarmıyor
Havayı
Çıkarma
Durumu
Çıkarıyor
Uygulama Süresince Kavrıyor
Dokuyu
Kavrama
Durumu
Kavramıyor
Aspire Etmiyor
İlacı
Vermeden
Önce Dokuyu Aspire
Etme Durumu
Aspire Ediyor
x²=9.702
p= 0.084
x²=0.679
p=0.878
x²=7.284
p=0.007
38 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:2.2008
Genellikle
Uygulama Sonrası Bazen
Ekimoz/Hematom
Görülme Durumu
Seyrek
17
9.9
35
41.2
53
31.0
25
29.4
67
39.2
16
18.8
34
19.9
9
10.6
x²=37.49
5
p=0.000
Görülmüyor
*x2
Tablo 3 de hemşirelerin kullanım kılavuzlarını okuma durumlarına göre tanıtıcı özellikleri ve kullanıma
hazır heparinli enjektörlerle yaptıkları uygulamalara ilişkin yanıtları değerlendirildi. Hemşirelerin % 66. 8’
inin (n=171) uygulama yapmadan önce kullanım kılavuzlarını okudukları % 33.2’ sinin (n=85)
okumadığı görüldü. Özel hastanelerde çalışan hemşirelerin üniversite hastanesinde çalışanlara göre
(x²=9.57 p= 0.002) yoğun bakım acil birimlerinde çalışanlar hemşirelerin diğer birimlerde çalışanlara göre
(x²=15.640 p= 0.001) kullanım kılavuzlarını okuma oranının anlamlı derecede yüksek olduğu saptandı.
Enjektörde bulunan havayı çıkarmayan hemşirelerin (% 42.2 n=103) çıkaranlara göre (% 11.7 n=30);
uygulama süresince dokuyu kavramayı sürdüren hemşirelerin (% 58.7 n=131) kavramayı bırakanlara (%
19.8 n=50) göre kullanmadan önce bu tür heparinli enjektörlerin kullanım kılavuzlarını istatistiksel olarak
anlamlı derecede daha fazla okudukları belirlendi (p<0.05). Uygulamaları sonrasında enjeksiyon
bölgesinde genellikle hematom gören hemşirelerin (%41.2 n=35) daha az hematom gören ya da hiç
görmeyen hemşirelere göre kullanmadan önce bu tür heparinli enjektörlerin kullanım kılavuzlarını anlamlı
derecede daha az okudukları belirlendi.
Tablo 4: Uygulama Bölgesinde Ekimoz/Hematom Görülme Durumuna Göre Hemşirelerin Tanıtıcı
Özellikleri ile Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan Yolla Heparin Uygulama Yöntemlerine
İlişkin İfadelerinin Dağılım ve Karşılaştırılması (N=256)
Uygulama Sonrası Ekimoz/Hematom Görülme
Durumu
Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan
Yolla Heparin Uygulama Davranışları
Heparin
Uygulama Bölgesi
Genellikl
e
Bazen
Seyrek
Görülmü
yor
Toplam
n
%
n
%
n
%
n
%
N
%
Yalnızca Üst kol (Üst
Kolun Dış Yanı)
33
22.
8
47
32.
4
39
15.
2
26
10.
145 56.6
2
Yalnızca Üst Bacak
(Uyluğun Ön Kısmı)
1
20
1
20
1
0.4
2
0.8
5
2
x²=12.
041
Yalnızca Göbek
Çevresi
2
15.
4
6
46.
2
3
1.2
2
0.8
13
5.1
p=0.67
6
Üstkol ve Göbek
Çevresi
12
16.
4
19
26
32
12.
5
10
3.9
73
28.5
Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan …39
Üst kol ve Üst Bacak
1
20
2
40
1
0.4
1
0.4
5
2
Hepsi
3
20
3
20
7
2.7
2
.8
15
5.9
Değiştiriyor
49
20.
9
70
29.
9
77
30.
1
38
14.
234 91.4
8
1
25.
0
2
50.
0
0
0
1
0.4
4
1.6
x²=7.9
55
2
14.
3
5
35.
7
3
1.2
4
1.6
14
5.4
p=0.54
0
1
25.
0
3
1.2
0
0
4
1.6
Uygulama
Değiştirmiyor
Bölgesini
Değiştirerek
Kullanma Durumu Bazen Değiştiriyor
Dikkat etmiyor
Enjektörde
Bulunan Havayı
Çıkarma Durumu
Uygulama
Süresince Dokuyu
Kavrama Durumu
Çıkarmıyor
12
9.0
43
32.
3
51
19.
9
27
10.
133
5
52
X²=22.
705
Çıkarıyor
40
32.
5
35
28.
5
32
12.
5
16
6.3 123
48
p=0.00
0
Kavrıyor
20
11.
0
65
35.
9
62
24.
5
34
13.
181 71.5 X²=36.
4
409
Kavramıyor
32
44.
4
12
16.
7
19
7.5
9
3.6
14
11.
0
40
31.
5
50
19.
5
23
9.0 127 49.6 X²=14.
805
38
29,
5
38
29,
5
33
12,
9
20
7,8 129 50,4
İlacı
Vermeden Aspire Etmiyor
Önce
Dokuyu
Aspire
Etme
Durumu
Aspire Ediyor
72
28.5
p=0.00
0
p=0.00
2
*x2
Uygulama bölgesinde ekimoz/hematom görülmesine göre hemşirelerin kullanıma hazır heparinli
enjektörlerle yaptıkları uygulamalara ilişkin yanıtları incelendiğinde (tablo 4); enjektörde bulunan havayı
çıkardığını (% 32.5 n=40), uygulama süresince dokuyu kavramaya devam etmediğini (% 44.4 n=32) ve
ilacı vermeden önce dokuyu aspire ettiğini ifade eden hemşirelerin (% 29.5 n=38) diğerlerine göre
uygulama bölgesinde istatistiksel olarak anlamlı derecede fazla hematom gördükleri saptandı (p<0.01).
TARTIŞMA
Günümüzde sağlık bilimlerinde teknolojinin getirdiği yeniliklerin uygulamaya yansıtılmasında, eğitimciler
ve uygulama alanlarındaki yöneticilerin yanısıra bu ürünleri kullanan kişilerin de sorumluluğu vardır.
Özellikle ilk defa kullanılan bir ürünün/malzemenin, dikkatle gözden geçirilmesi ve önerilerin
değerlendirilmesi gerekir.
40 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:2.2008
Heparin uygulamalarında bir yenilik olan, içinde kullanıma hazır ilacın bulunduğu enjektörlerin
yaygınlaşması, hemşirelere bu yeniliğin uygulamaya doğru yansıtılması sorumluluğunu yüklemiştir.
Çalışmamızda hemşirelerin, bu konu ile ilgili bilgi alma ve kullanım kılavuzlarını okuma oranının
beklenenden daha düşük olarak belirlenmesi düşündürücüdür. Fakat soru formunu dolduran hemşirelerin
artık enjeksiyon işleminden önce kullanım kılavuzlarını okumayı isteme oranlarının yükselmesi,
çalışmanın merak oluşturması, farkındalık yaratması ve uygulama alanına olumlu yansıması nedeniyle
oldukça sevindiricidir (Tablo1).
Literatürde subkutan enjeksiyon uygulamalarında uygun olan bölgeler üst kolların dış yüzü, uyluğun ön
yüzü, skapula altı, ve karın bölgesi olarak sıralanmaktadır (Craven 2003, Kuzu 1999, Küçükgüçlü 2001).
Heparin uygulamalarında ise, bu bölgeler arasından öncelikle karın bölgesinin kullanılması önerilmektedir
(Craven 2003, Ommaty 1999, Küçükgüçlü 2001, Gümüş 2001, www.clexan.com.tr: 10.10.2008). Karın
bölgesinde büyük kas gruplarının az olması kas içine ilaç verme olasılığını ve hareketinin sınırlı olması
ekimoz/hematom gelişebilme olasılığını azaltacaktır. Bir başka deyişle geniş kas gruplarının olmaması ve
kas aktivitesinin daha az olması nedeniyle ekimoz/hematom oluşma riski daha düşüktür (Craven 2003,
Ommaty 1999, www.clexan.com.tr). Uygulama bölgesine göre ekimoz/hematom görülme durumu
değerlendirildiğinde istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık saptanmamakla birlikte (p>0,05), yalnızca üst
kola yapılan uygulamalarda daha sık ekimoz/hematom belirlendi (Tablo 4). Bulgumuz literatür bilgisine
paralellik göstermektedir. Çalışma grubumuzdaki hemşirelerin yalnızca çok küçük bir grubunun (n=13
%5.1) (tablo 1) göbek çevresini tercih etmelerinin, bu bölgenin hastayı irrite edebilmesi ve hastayı
hazırlamanın kol bölgesine göre daha zor olmasından kaynaklandığı düşünülebilir. Nitekim hastalar kol
bölgesine yapılan uygulamaları daha kolay kabul etmektedirler.
Belirli aralıklarla sürekli yapılan tüm enjeksiyon uygulamalarında olduğu gibi subkutan enjeksiyon
uygulamalarında da bölgelerin değiştirilerek bir sıra içinde kullanılması gerekir (Craven 2003, Potter
1997, Ulusoy 1995, Taylor 1993). Heparin enjeksiyonlarında özellikle doku nekrozunu önlemek için
mutlaka bu ilkeye uyulmalıdır. Genel bir kural olması nedeniyle çalışmamıza katılan hemşirelerin %91.4’
ünün bilinçli ya da bilinçsizce de olsa bu ilkeye uyuyor olmaları sevindiricidir (tablo 1). Uygulama
bölgesini değiştirerek kullanma durumuyla ekimoz/hematom görülmesi arasında yapılan karşılaştırmada
ise istatistiksel olarak anlamlı bir fark görülmemiş olması hemşirelerin subkutan uygulamada bölgeyi
değiştirme ilkesini uyguladıklarını göstermiştir (p>0.05)(Tablo 4).
Kullanıma hazır durumdaki heparin enjektörlerinde 0.2-0.3 ml kadar hava bulunmaktadır ve bu hava
uygulama öncesinde enjektörden çıkartılmamalı, uygulama sırasında ilacın arkasından hastanın dokuya
enjekte edilmelidir (Ommaty 1999, www.clexan.com.tr, Küçükgüçlü 2001). Heparin uygulanması ile ilgili
olarak hava kilidi tekniğinin kullanılmasının önemli olduğu belirtilmektedir. Kullanıma hazır
enjektörlerdeki havanın ilacın tam doz uygulanmasını sağladığı ve cilt altına sızmasını önlediği için
çıkarılmaması önerilmektedir (Ommaty 1999, www.clexan.com.tr). Hemşirelerin %48’ inin havayı
çıkartmaları, üstelik neden olarak dokuyu travmatize etmek istemediklerini ya da bir alışkanlık olarak
yaptıklarını ifade etmeleri, konu hakkında yeterli bilgilerinin olmadığını, ya da bilgisi olsa bile bunu
davranışa dönüştüremediklerini işaret etmektedir. Bir diğer gösterge ise bilgisi olan ya da kullanım
kılavuzunu okuyan hemşirelerin diğerlerine göre istatistiksel olarak ileri derecede anlamlı şekilde
enjektörde var olan havayı çıkarmadıkları, hava kilidi tekniğine uyduklarıdır (Tablo2 ve 3) (p<0.001).
Enjektörde bulunan havanın çıkartılmasının ekimoz/hematom görülme durumu ile ilgili olup olmadığına
bakıldığında istatistiksel olarak anlamlılık gösterdiği; enjektörde bulunan havanın çıkarıldığı
uygulamalarda uygulama sonrası ekimoz /hematom görülme durumunun çıkarılmadığı durumlara göre
daha sık olduğu saptandı (p<0,001)(Tablo3) . Bulgumuz literatür bilgisiyle ve beklediğimiz sonuçlarla
uyumludur.
Kullanıma hazır durumdaki subkutan heparin uygulamalarında dikkat edilmesi gereken en temel iki
özellik; ilacı vermeden önce aspirasyon işleminin yapılmaması ve uygulama bitinceye dek dokuyu
kavramanın sürdürülmesidir (Ommaty 1999, www.clexan.com.tr, Craven 2003). Heparinin antikoagülan
Hemşirelerin Kullanıma Hazır Enjektörlerle Subkutan …41
bir ilaç olması nedeniyle uygulanma sırasında kan gelme durumunu kontrol etmek amacıyla aspire
edilmemesi ve uygulama bölgesine masaj yapılmaması gerektiği belirtilmektedir (Craven 2003, Potter
1997).
Hemşirelerin %70.7’si (n=181) uygulama süresince dokuyu kavramalarına rağmen %50.4’ünün (n=127)
dokuyu aspire etmesi bu konuda ciddi bir bilgi eksiği olduğunu işaret etmektedir. (Tablo 1 ve 2).
Çalışmamızda kullanım kılavuzlarını okuyan hemşirelerin uygulama bitinceye dek dokuyu kavramaları
istatistiksel olarak anlamlı bulundu (Tablo 3; p<0.05). Uygulama süresince dokuyu kavrama ve
uygulamadan önce aspire etme işlemi ile ekimoz /hematom görülme arasında istatistiksel bir anlamlılık
olması (p<0,001)(Tablo4) uygulamalarda temel bilgi ve beceriye sahip olmanın gerekli olduğunu
düşündürmüştür.
SONUÇ VE ÖNERİLER
Hemşireler gerek literatürü takip etme, kullanım klavuzlarını/prospektüsleri okuma gibi yollarla
kendilerini eğiterek, gerekse hizmet-içi eğitim programları ile yeniliklerden /yeni gelişme ve
yaklaşımlardan haberdar olmalıdırlar. Hemşirelerin kullanıma hazır enjektörlerle yaptıkları subkutan
heparin enjeksiyonlarında kullanım kılavuzu okuma oranlarının düşük olduğu, fakat genel subkutan
enjeksiyon uygulama kurallarına uydukları belirlendi. Bu sonuçtan yola çıkılarak hemşirelerin, öncelikli
olarak uygulamalarda kullanılanlar olmak üzere, her türlü yeni ürün ve gelişmeler hakkında çalıştıkları
kurumlar/üretici firmalar tarafından bilgilendirilmeleri ve bilgi kaynaklarını kullanmaları önerilebilir.
KAYNAKLAR
Craven RF, Hirnle CJ (2003). Fundamentals of Nursing: Human Health and Function. 4th ed.
Philadelphia: Lippincott Williams&Wilkins, 513-575.
Elkin MK, Perry AG, Potter PA (2000). Nursing İnterventions & Clinical Skills. 2nd ed. St Louis: Mosby
Camp., 453-463.
Gümüş NY (2001). İlaç etkinliğinde hemşirenin vazgeçilmezliği. I. Uluslar arası VII. Ulusal Hemşirelik
Kongresi (Kongre Kitabı). İstanbul 29 Ekim-2 Kasım 2000, 44.
İnanç N, Hatipoğlu S, Yurt V, Avcı E, Akbayrak N, Bekiroğlu M, Öztürk E (1994). Hemşirelik Esasları.
Ankara: Gata Basımevi, 216-244.
Kuzu N (1999). Subkutan heparin enjeksiyonu: ekimoz, hematom ve ağrı gelişimi nasıl önlenir? C.Ü.
Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 3(2): 40-46.
Küçükgüçlü Ö. Okumuş H (2001). Subkutan antikoagülan uygulanan hastalarda enjeksiyon öncesi ve
sonrası cilde doğrudan buz uygulamasının ekimoz oluşumu üzerine etkisi. I. Uluslar arası VII. Ulusal
Hemşirelik Kongresi (Kongre Kitabı). İstanbul 29 Ekim-2 Kasım 2000, 340-345.
McCann JAS (2002). Nursing Procedures Made Incredibly Easy. 2 ed. Pennsylvania: Springouse Co.,
196-199.
Ommaty R (1999). Vademekum Modern İlaç Rehberi. 16. Basım. Ankara: Hacettepe Taş Kitapçılık LTD,
537-8.
Potter PA, Perry GA (1997). Fundamentals of
Missouri.: Mosby Camp.
Nursing :Concepts, Process, And Practice. 4th ed.
Taylor C, Lillis C, Lemone P (1993) Fundamentals Of Nursing: The Art And Science Of Nursing Care.
2nd ed. Philadelphia: Lippincod Comp., 1191-1141.
Timby BK (1989) Clinical Nursing Procedures. J.B. Philadelphia: Lippincott Co., 167 170.
42 Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi, Cilt:1,Sayı:2.2008
Ulusoy S, Görgülü S (1995). Hemşirelik Esasları- Temel Kuram Kavram, İlke ve Yöntemler. 2. Basım,
Cilt 1. Ankara: TDFO Ltd. Şti., 207-210.
Clexan (2005). Erişim:10.10.2008. http://www.health.gov.il/units//pharmacy/trufot/alonim/1853.pdf
İletişim adresi:
Yrd. Doç. Dr. Leman Şenturan
Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Yüksekokulu Ebelik Bölümü
E-mail:[email protected]
Tel: 02125305024