Untitled - Halil İNALCIK
Transkript
Untitled - Halil İNALCIK
fsBN 978-9757622s3-2 CAUBRIDGE UNffERSITY PRESS ,|tilruililil||[[il[uLll I. Baskt, Cambridge University Press 1994 lggT Paperback baskrsr tizerinde not: An Economic and Soical History oJ' the Ottoman Empire, ilk kez, bir cilt halinde citli olarak basrlmrgtrr, Karton kapaklr yayrnrnda iki cilde ayrrlmrq, Halil inalcrk tarafrndan yazrlmrq olan ilk krsmr I. cilt olarak; Suraiya Faroqhi, Bruce McGowan, Donald Quataert tarafindan yazrlmrq olan II - IV. ktstmlar ile ilk baskrda Appendix (Zeyil) olarak basrlmrq olan $evket Pamuk'a ait bciliim, Paperback baskrda beraber II. cilt olarak yayrnlanmtgttr. il. I. Cilt: : 1300 - 1600 Halil inalcrk III. cilt : 1600 - I9I4 Suraiya Faroqhi Bruce McGowan Donald Quataert $evket Pamuk r^indekiler rYI Tablolartn Listesi Haritalartn Listesi $ekillerin Listesi O smanh H anedanmm SoykfitiiEii Osmanh Tarihi Kronoloiisi, 1260 - 192i l3 15 15 t7 19 Tiirkge Qeviriye Onsi)z 27 0nsoz, 29 Genel GiriS. Halil inalc* ve Donald Quataert imparatorluk ve Niifusu Osmanh imparatorlufu'nun Kuruluqu Fetihlerin Orgtitlenmesi, Merkez ile Uc Karqrth[r Avrupa'da Osmanh Yayrh grnrn Kogullart Vergilendirme ve Reaya Sr,rltan II. Mehmed Dtineminde Osmanlr imparatorlufu'nun Kurulugu (1451-1481) 39 47 47 49 50 52 53 Osmanh Deniz Gticti ve Emperyalizmi 55 Halif'elik 55 57 Osmanltlar ve Batt Onalttncr Ytizyrl Sonlarlndaki Kargagahk D0nemi ve Gerilemenin Baglanglcl 58 Ni.ifus 6l 6l Ntit'us Basktst 66 Ntifirs Hareketleri Gtigebe Ttirkmen Kitleleri ve Ekonomileri 67 GdEerler ve Ekonomi 75 imparatorlu$un Ntifusu ve Ntifus Hareketleri A Ekonomrk Zihniyet 7l 8l Bir "Refah Devleti" Olarak Osmanh Devleti 83 Avrupa Merkantilizmi Kargrsrnda Osmanh Bolluk Ekonomisi 86 Piyasa ve Ekonomi 90 Halil hnlctk B Devlet Gelirleri ve Harcamalart Gelir Kaynaklan Madencilik ve Tuz Uretimi Mukataat'a Dahil Vergilerin Toplanmast 93 96 103 105 Cizye Ktiyliintin Vergilendiri lmesi Timar Tahsisleri Resmi Makamlann Devletge Satrgt, Piqkeg ve Rtigvet Devlet Hazinesi ve BiitEeler C 93 109 It2 tt4 1t7 imparatorluk Merkezi BtitEesi Din? Vakrflar 117 Taqra Btitgeleri t25 Osmanh Ordusu igin Yaprlan Harcamalar OSmanh Donanmasr iEin Yaprlan Harcamalar 130 Sef'er-i Htimdyun'lartn Lojistigi 137 Agrklar ve Ola[aniistti Onlemler t4l il9 136 Devlet, Toprak ve Koylti 145 Devlet Miilkiyetindeki Arazi (Miri) 145 Toprakta Devlet Miilkiyetinin Kijkeni ve Nitelili Devlet Mtilkiyetindeki Topraklarda Tasarruf BiEimleri: Tapulu ve Mukataalu Tapu Sisteminde Tasarruf Haklannrn Nitelili Devlet Mtilkiyetindeki Topraklar ve Timar Sistemi Hissa Qiftlik Miri Rejim Drgrndaki Toprak Tasarrufu Bigimleri Olti Arazi (Mevat) ve Sultanrn Toprak Bafrglarr (Temlik) Devlet Toprak Mtilkiyetinin Yayrlmast ve ikili Toprak Sahipli!i: Divani-Malikdne Sistemi Arazi Tahrirleri Tahrir iqlemi ve Tahrir Defterleri Osmanlr Arazi Kategorilerinin Toplu 6zeti t45 r50 r50 r53 157 160 163 163 170 175 r75 182 A. Hukuki Tasnif t82 B. idari-Askeri Tasnif: Timar Sistemi t84 Qtft-Hane Sistemi: Osmanh Krrsal Toplumunun Org{itlenmesi r87 igindekiler Teoride ve Tarihsel Perspektif iginde Qift-Hane (Kdyui Aile EifrliEi) 187 Osmanlt Qift-Hane Sistemi 189 ;ixill;i'*:kimil* l9t 193 Q* Resn, Yerleqimler Krrsal Alanlann Gortintimti ve Tarla Sistemi Krrsal Alanlarrn Girrtintimti ve GdEerlerin iskdnr GeEici veya Terkedilmiq Yerlegimler: Mezraa'lar ve Boq Qiftlik'ler $enlenclirme ve Kolonizasyon Ydntemleri Sipahi ve Koyli.iler Bir Topluluk Olarak Kiiy ve Koy Tipleri D Ticaret 194 201 201 205 209 215 220 222 227 istanbul ve imparatorluk Ekonomisi Dev Bir Kentin Beslenmesi Tahrl ikmali ve Avrupa Uluslararast Ticaret: Genel Kogullar Kapitiilasyonlar ve Yabancr Tliccar Topluluklarr Yabancr Tliccar Topluluklarr Kapittilasyonl ann Tari hgesi Giimrtik Btilgeleri, Orgtitlenmesi ve Oranlart Pazar Bac'lart Para ve Kredi Yahudiler ve Rumlar Bursa ve ipek Ticareti 1550'ye Kadar Pera ve Bursa'da Floransahlar Bir Ticaret Temsilcisi: Giovanni di Francesco Maringhi, 1 497 -1506 227 227 231 237 237 239 242 244 254 257 260 269 269 283 Pera'da Floransah De[iqilen Mallar 288 291 Ticaret Yontemleri 295 Ticaret Yollan 297 1550-1630 Drineminde ipek Ticareti 299 Halil Inaluk t0 $ah Abbas'rn ipek Yolunu Osmanh Diyarlannrn Drgrna Qekme Bursa'da ipek Fiyatlan, 1467 - 1646 306 Vergi Gelirleri 308 3ll Dubrovnik ve Balkanlar Dubrovnik 31r Dubrovni k'i n Osmanh Ekonomi si yle B iiti.in legmesi Balkan Ticaretinin Onaltrncr Ytizyrldaki Geligimi Bosna'nrn Ytikseliqi 3t3 318 321 324 Yahudiler ve Adriyatik Karadeniz ve Do[u Avrupa Cenova Kolonileri ve Osmanhlar 327 327 Kefe-Kiev-Moskova 33r 332 Kefe 337 Krrrm Hanlr[r ve Cenovahlar K<ile Ticareti Bursa - istanbul - Akkerman - Lviv Gtizergdhr Kili ve Akkerman Qobanlar ve Kazaklar Bursa - Bragov Gtizergdhr 339 343 349 35r 354 359 364 Bursa-Macaristan Karabiber Yolu Yeni Uc Boyu: Macaristan Hindistan Ticareti 373 1500'den Once Baharat Ticaret Yollanndaki Kaymalar 373 Portekizlilerin Hint Okyanusu'na Girigi ve Osmanhlann Krzr ldeni z IJ zerindeki Egemen lik Mticadel esi Aden ve Hindistan'da Osmanhlar 378 384 Osmanh - Gucerat - Agi Yemen'de Osmanhlar igbirlili 387 391 Ktirfez'deki Osmanh-Poitekiz Mticadelesi Orta Dolu Uzerinden Yaprlan Baharat Ticaretinin Yeniden 404 Vazgegilmez Halka: Venedik Yakrndofu Baharat Ticaretinin Canlanmasr Baharat Ticaretinin iki Antreposu: Trablusgam 407 ve Basra 4r0 419 Almanlar ve Baharat Ticareti Kuzeyliler Akdeniz'de ingilizler ingiliz-Osmanh Yakrnlaqmasr, 396 157 l- 1580 425 425 417 tl igirclekiler ingiliz - Osmanh Yakrnlagmasr: l57l - 1580 ingiliz Kapittilasyonlan ve Ticaretin Geligmesi Hollandaltlar Korsanlar ,Afir\*lar ve dlgiiler 427 429 435 438 441 Lugatge 449 Ktsaltmalar 459 Bibliyografya 463 TABLOLARIN LISTESI I 2 3 4 5 Cizye ddeyen gayrimiislim ntifus, 1488-91 1489'da Anadolu'da gayrimtislim ni.ifus Anadolu'da ntifus artrqr $am //va'sr orne[inde sanca.k ntifusunun arttgt 1600'de Osmanlr imparatorlulu'nda ve Avrupa tilkelerinde ntifus 6l yofunlu[u tahminleri 67 6 Batr Anadolu'da griEer hane halklarl (1520-1535 Anadolu Beylerbeyili[i tahrir defterlerine gdre) 7 8 1560'da Balkanlardaki yori.ik ktjkenli milisler Balkanlardaki Miisltiman gogerler; do[tt Anadolu'daki 7 7 gelir miktan, 1433-1603 1527-28 ylh Osmanh merkez "btitge"si 1527-28'de imparatorlufun toplam geliri Avrupa devletlerinin yrlhk gelir tahminleri 1527-28'de Osmanlr imparatorlufu'nun beylerbeyilikler itibariyle toplam geliri 1527-28'de bdlgeler itibariylc gelir vc harcama dengesi Halep ve $am beylerbeyiliklerinin istanbul'a gdnderilen yrlhk gelir fazlast 1527-28'de Mtsrr'daki baqhca gelir kaynaklarl 1595-96 ve 167l-72'de Mtstr'tn toplam geliri 1473'te Osmanh ordusu 1528'de Osmanh ordusu 1527-28'de timar sahipleri ile timar olarak daltttlan devlet 1540'ta Anadolu'da aktif yqya ve miisellem asker saylsl 4 4 94 I I Macaristan'daki baglrca mukataa'lar 12 Balkanlardaki bagltca madencilik btilgeleri, 1468-77 l3 Onaltrncr ytizyrlda belli baglr tuzlalardan saflanan devlet gelirleri l4 1528'de cizye geliri l5 Hrristiyan devletlerden altnan harag 16 Eflak ve Bogdan haract 17 Cizye ve avarrc vergi oranlartnda artrg l8 Osmanh devletinin Avrupahlarca tahmin edilen toplam 25 26 27 28 29 30 65 72 73 iliqkin tahminler 23 24 64 ve 1570-1580 a;iret konfederasyonlart 8a Do[u Anadolu'daki Agiret Konf'ederasyanlart 9 1475'te cizye ve baqhca mukatqa'lar l0 $am kentindeki baqhca gelir kaynaklarna (rnukataa'lara) l9 20 2l 22 62 95 96 98 102 105 106 106 109 il8 t2l 122 t23 t23 124 127 t27 128 130 geliri t32 133 134 Halil Inulc* t4 I: 3l I: 32 I: 33 I: 34 I: 35 I: 36 Osmanlr bi.itge agtklart, 1523- t608 Toplam biitgede miilk ve vakf arazinin payt Ddniim olarak ortalama raiyvet (kiiylii) Aiftligi Sivas beylerbeyilifindeki Yeni - Il kaz,cr'srntn yerleqim Kili ve Akkerman'da koy oluqumu 42 173 | ikmali I:37 Gtimrtik vergi oranlart, 1470-1586 I: 38 Onaltrncr ytizytlda Nigbolu kasaba pazarnda sattlan mallar ve odenen resimler (bac) I: 39 Bursa'ntn niifusu I: 40 Bursa'da ham ipekten altnan tarr (mizan) vergrsinden saflanan I: I: I: I: 4l 42 43 44 45 46 47 48 49 50 istanbul'un deniz yoluyla toplam gelir l5 l9'da Cenova'ntn Osmanh imparatorlulu'ndan yaptrlr Bursa'ya ithal edilen Batr kumag tiirleri I: 55 I: I: 58 59 I: I: I: I: 60 6l 62 63 I: 64 ithalat barrkerler l50I-2 yrhnda Floransa'dan ithal edilen ytinlti kumag fiyatlan l50l-2 ythnda Bursa ve Pera'daki biber ve ravent fiyatlart 1630'larda Avrupa'nrn iran ipefi yrlhk ithaldt tahminleri 1605'te Halep'te Avrupa'dan yaprlan ithalat Bursa'da ham ipek fiyatlart, 1467-1646 (a) Qegitli ham ipek tiirlerinin fiyatlart, 1482-83 (b) l5l9'da ambargo strastnda Bursa'daki ham ipek fiyatlart Ortalama ham ipek fiyatlan ve fiyat arttglart, 1557-1639 Belli baglr Anadolu ve Balkan kentlerinde ntifus, 1520-30 Dubrovnik limanrnrn yrlhk gtimri.ik geliri l53l'de Dubrovnik'in Osmanll diyarlan igin ithal ettili ytinlti kumag tiirleri I: 56 I: 57 255-256 27 5 278 279 290 l50l'de Floransaltlarca Bursa'da yaprlan ipek ahmlartntn fiyatlan 29 | l5Ol-2 yrhnda istanbul, Pera ve Bursa'daki kumag tticcarr VE I: 5l I: 52 I: 53 Dubrovnik haracr l: 54 192 206 219 228-229 250 oriinttisti 294 294 295 301 301 307 307 307 308 312 3r6 3r8 3t9 337 1520 dolaylannda Kef'e'nin ntifustt 1470 dolaylannda kuzey bdlgelerinin Kef'e tizerinden 339 istanbul'a yaptrIr ihracat 339-341 Kefe'ye ulagan mallar, 1487-90 1484 ydnetmeliline gcire Akkerman'daki giimriik vergileri ve diler resimler Braqov kenti drg ticaretinin geligimi, 1484- 1600 353 356 1500 dolaylannda biber fiyatlart Buda ve Peqte iskelelerindeki toplam tekstil ithaldtr Estergon ve Buda'da Habsburg topraklartndan yaprlan 360 369 tekstil ithaldtr ve vergilendirilmesi 370 Buda ve Peqte iskelelerindeki toplam madeni egya ithal0tt 371 Tablolarm Listasi l5 1 6-5 Ond0rdtincti yiizyrl ortalarrnda baharat ve Avrupa yiinltilerinin ffi 67 [- 68 y" \.- t-iyatlarr 1600'de Yemen iskelelerinden saflanan gelir 1547'de batr Anadolu'da gap i.iretimi 70 7r 1497 -15 I 3 404 4q6 1571'de Trablus limanrna ithal edilen Batr mallan tizerindeki gtimrtik x 396 403 Lizbon, Beyrut ve iskenderiye tizerinden Avrupa'ya giren baharat miktan tahminleri, X 374 vergileri 412 1571'de Trablus limanrndan Avrupa'ya yaprlan ihracat iizerindeki gi.imriik vergileri ithaldt ithaldt t 'J i74 ingiltere'den Levant'a kaba ve ince ytinlti kumag ihracatr I75 1588'de ingiltere'nin Levant'tan yaptr[r ithaldt tr76 ingiltere'nin Levant'tan ipek ithaldtr 172 l55l ve 1575'te Basra'nrn Hindistan'dan yaptr[r 1551 ve 1575'te Basra'nrn iran'dan yaptrfr 413 414 415 432 433 434 TURKqE qEViRi'YP ONsOz ion altmrq yrl iginde Osmanh araqtrrmalan, argivlerdeki zengrn kaynaklann $erlendirilmesi sonucu, sosyal ve ekonomik tarih tizerinde yofiunlaqmtqttr. 3u alanda Omer L0tfi Barkan'rn gr[rr agan onctilti[i.inii ve kitaphklarrmrzl :trlduran anrtsal eserlerini anmadan gegemeytz. O zamandan beri igeride ve :r;arrda, Osmanh tarihi uzmanlan araqttrmalartnt, imparatorluk demografisi, iliqkiler tizerinde =tonomi ve maliyesi, toplum hayatr ve sosyal ktittik defterleri ve vergi ntifus idare, ogunlaqtrrmrqlardrr. imparatorlu[un ", .iteli[indekr Tahrir Defterleri,Divan-i Htimayun kararlannt igeren Miihimrne )efterleri, maliye idaresi ve vergilerin temel kaynafr Mukata'a ve Muhasebe )ef'terleri, hukuki muameleleri ve toplum hayattnt yansttan $er'iyye Sicil .;,..fterleri, ilmiye srnrfrna art Kadtasker Ruz,ndmgeleri, diplomatik iliqkileri ve :ntlaqmalart kapsryan Ndme-i Humdyfin Defterleri ve bunun gibi rtparatorluk btirokrasisinin tirettifi ytizlerce belge serileri araqttrmactlartn -ummalr gahqmalanna konu olmugtur. Btittin bu alanlarda ilk onemli belge ..iyrnlannt ve grfrr agan incelemeleri O.L. Barkan'a borgluyuz. GenE kuqak ,-rrihciler, Barkan'rn agtrIr Er[rrdan ytiriidtiler ve ne kadar eksik olursa ,lsun, qimdiye dek muazzam bir belge ve inceleme koleksiyonu vticuda i.izerinde yaprlan bu _:etirdiler. Bu agamada, Osmanh sosyal ve ekonomi tarihi gizgiye eriqtifimizi tespit bir ve nastl -rlrqmalann bir sentezde toparlanmasr rrmanr geldi[ine htikmettik. Neleri bilebildiItmtz, hangi alanlann boqlukta .:rldrfrnr tespit etmek gerekli idi. iqte elimizdeki bu deneme, bu inang ve - rbantn tirtintidtir. 1980'lerde bu inanEla, bu kitabrn ilk pldnrnr tasarladtk ve bu alanda -e;itli donemlerin onde gelen uzmanlan ile tasan tizerinde fikir ahq-verigine :iriqtik. Sonugta, boyle bir eseri yazmaya karar verdik. 1300- 1600 yrllanna .,it klasik donemi bu satrrlan yazan tizerine aldr. Onyedinci yi.iz yllr Suraiya Faroqhi yazmayr keibul etti. Onsekizinci y:d,zytlt, Mehmet Geng ve Bruce :e \lcGrowan iizerlerine aldrlar (sonradan maalesef GenE gekildi). Imparatorlufun son donemini Donald Quataert iistlendi. Donald, aynl zamanda ingilizce editing iqinde bana yardtmct olmayr kabul etti. Kendisine .rrn derece mtiteqekkirim. Bu arada, Cambridge University Press ile baskr ;in gciri.iqmelerimiz mutlu bir sonuca vardt ve kararlagan iq boltintii :ergevesinde galrqmalara baqladrk. Metinlerin yazrhp yaytna haztrlanmasl on ', rla yakrn bir zaman aldr. Eser, ilk kez 1994'te Cambridge University Press yayrnlart arastnda rriytik bir cilt halinde (1026 sahife) katr-ciltli (hardback) olarak yayrnlandr. Tanrtma yaziannda "Osmanlr Tarihine bellibaqlr katkr" olarak karqrlanan bu Halil Inulck 28 cilt halinde ka[tt tizerine, eser lgg, yr'nda iki ilgi bi.iytik g.sterilen kitaba Kitabrn 409 sahife tutan ve itin.it oiarot (paperba.rt ) ciltli S' Faroqhi' "r'yuyrnlandr. olan ilk krsmr' I' cildi kapsamakta' olan ttimtiyle Halil inot't'u ait yaztlmrq ve $evket Pamuk tarafindan Donald Quut*,t McGowan, Bruce yayrnlanan.I' cildin Ttirkqe ';;;; Buradaftatinae boliimleri II. cildi oluqturmoktud"' TiirkEeye gevrilmiE Ui, .lft baskrsrnq. ikinci gevirisi, iki cilt . d"uu* edilmektedir. Kitabrn tamamr bulunmakta; Ir. cildin Eevirisin" tjniversite ve yayrnlanmlq olacaktrr. Diinya yayrnevi tarafrndan Eren halinde olan bu olarak gimdiden yerini bulmuE ki.irtiphanelerindl bir referanr-r.i,oui istek halini almtqtt' olarak yayrnlanll*t bir genel eserin yurdumurda TtirkEe iEin zaman pror H"1i1. ,"rhii deferli izefine l"t\,1]li::ttt z onerimi bir yetkiyle bu u" .idden her tiirlti 6vgti tizerine ayrrmak rfitfunda burunmug Prof' Berktay'dan u" ioptumsal tarih u'*Jn' olan iktisa, Bir baqarmrqttr. iqi kendisine vukufla yapamazdt, kantstndaytm; baqkasr bu iqi onun kadar qiikran borqluyuz' i . :r^ ,,^r,.- iol,irli'i halinde, halin Eevlrlyl ana aldr. Berktay ile yakrn iqbirli[i Zaman u,un farklt Qeviri #"tt 6i'kuE nott;o 1no metinden ingilizce .",,"1" karqrlaqtrrd;;t tarafindan yazar gordiim. Bu nedenle bu geviri, defigiklikler yapmayr gerekli gtiiA"" geEirilmi$ son metin sayrlabilir' Eren okuma ftrsattna eriqmemizi' Nihayet, eserin TiirkEe Eevirisini borEru anlayrq ve .zverilerine yayrnevi ,utriui ,ayrn Mui,iUi" Salih Eren,in gereken bir benim igin yerinl getirilmesi oldugumuzu buraia belirtmek vecibedir. Halil inalcrk