devamı - WeedTurk.Com

Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları
P.australis
PHRAGMITES AUSTRALIS
Nihat TURSUN
İnönü Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Bitki Koruma Bölümü Battalgazi/Malatya
[email protected]
ADLANDIRMA
Latince: Phragmites australis
(Cav.) Trin. ex Steudel
Sinonim: Arundo australis Cav.
Phragmites communis Trin.,
Türkçe: Kamış
İngilizce: Common Reed
ORİJİNİ
Avrupa
TANIMI VE BİYOLOJİSİ
Kamış Poaceae familyasına bağlı Arundineae sınıfından dar yapraklı çok
yıllık bir bitkidir (Clayton, 1967). Phragmites cinsi Dünyada 4 tür içermektedir. P.
australis Dünyanın her tarafında yaygın olarak görülürken, Phragmites japonicus
Steudel Japonya, Çin ve Rusya’nın doğu bölgelerinde, Pharagmites karka
(Retz.) Trin. Tropikal Afrika, Güney Asya ve Kuzey Avustralya’da, Phragmites
mauritianus Kunth. Tropikal Afrika ve Hint Okyanusundaki Adalarda
bulunmaktadır (Darlington and Wylie, 1955; Clayton, 1967; Tucker, 1990;
Besitka, 1996). P. austrialis ülkemizde de çok yaygın olarak görülen bir su
yabancı otudur (Atınayar, 1988).
Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları
P.australis
Kamış suyun bulunduğu her türlü ortamda, sulanan veya taban
arazilerde,
göl,
bataklık
kenarları ve tahliye kanallarında
bulunur (Özer ve ark., 1999).
Bitki 6 metre yükseklikte boya
ulaşabilen,
boğumlu,
gövdesinin içi boş, odunumsu
gövdeye
sahip
topluluk
oluşturabilen dar yapraklı, çok
yıllık yarı batık (Amphibi) bir su
yabancı otudur (Haslam, 1972;
Özer ve ark, 1999). Yaprakları
mızrak biçiminde, 20-40 cm
uzunluk, 1-4 cm genişliktedir.
Çiçekler yaz ortasında gelişir,
tozlaşması rüzgârla olmaktadır
(Tucker, 1990). Başaklar 40
cm’ye kadar uzayabilir (Şekil 1),
demetçiklerin taban bölümleri
tüylüdür.
Başakçıklar
3-6
çiçeklidir. Kavuzları eşit değildir
ve pürüzlüdür (Özer ve ark.,
1999). Tohumları 1 mm kadar
büyüklükte (Şekil 2), yüksek
oranda
değişken
olup,
sonbahar ve kış boyunca
meydana gelir ve yeni alanlara
Şekil 1. 40 cm boya kadar ulaşabilen
bulaşmada
önemli
rol
kamış başağı
oynayabilmektedir. Çimlenme
nemli
topraklara
maruz
bırakıldığında
ilkbaharda
meydana gelir (Haslam, 1972).
Kamış rizomlarındaki karbonhidratın yıl içerisindeki değişiminde toplam
karbonhidrat miktarı mart ayının ilk yarısında en düşük seviyede bulunmaktadır.
Bundan sonraki dönemde karbonhidrat seviyesi artmaya başlamakta ve
Temmuz ayının başında en yüksek seviyeye ulaşmaktadır. Daha sonraki
dönemde karbonhidrat seviyesi bitki çiçeklenme dönemine geçtiği için düşer ve
daha sonraki dönemde tekrar artarak, aralık ayının başından mart ayının başına
kadar tekrar düşmeye başlamaktadır. Rizomlarda yıl içerinde bu şekilde bir
değişim gerçekleştirmektedir.
Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları
P.australis
Şekil 2. Metrelerce derine gidebilen kamış kökü (resim N.TURSUN)
Şekil 3. Kamışın çıplak ve kavuzlu tohumu
EKOLOJİK İSTEKLERİ VE DAĞILIM ALANLARI
Phragmites australis Dünyanın hemen hemen bütün alanlarında görülebilen
farklı iklim koşullarına, ekolojik bölgelere ve tarım sistemlerine uyum sağlamış
istilacı yabancı otlardan birisidir. Kamış özellikle göl, nehir, kanal gibi su bulunan
Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları
P.australis
alanların yanı sıra, sulamaya açılan ve taban suyu yüksek tarım arazilerinde de
yaygın bir şekilde görülmektedir. Özellikle taban suyu yüksek olan meyve
bahçeleri, tahıl ve sebze alanların sıklıkla rastlanılmaktadır.
Kamış (Phragmites australis (Cav.) Trin. Ex Steud) Avrupa, Asya, Afrika,
Amerika ve Avustralya kıtalarının bütün her tarafında yaygın olarak
görülmektedir (Holm et al., 1977). Kamışın yoğun bulunması su rejimi ve azot
döngüsünün değişimi nedeniyle çeşitli bataklık ekosistemlerinin yapı ve
fonksiyonlarını değiştirdiği gibi (Benoit and Askins, 1999; Mayerson et al., 2000),
doğal çeşitliliği ve sulak alanların habitatının niteliğinide azaltmaktadır
(Thompson and Shay, 1989; Jamison, 1994; Marks et al., 1994; Chambers,
1997; Mayerson et al., 2000).
Kamışda fotosentez için en uygun sıcaklık bölgeye göre değişmekle beraber
18-40 0C arasındadır (Pieterse and Murphy, 1990). Ilıman iklimlerde kamışın
canlı kütle oluşumu, fotosentezin en yüksek ve karanlık solunumunun en düşük
düzeyde olduğu Temmuz ve Ağustos aylarında gerçekleşmektedir (Dykyjova et
al., 1971). Su üstü yabancı otları ile yüzen yabancı otların canlı kütle üretim
yeteneklerinin çok yüksek oluşu, bu yabancı otların besin maddesi
gereksinmelerinin su altı yabancı otlarına göre çok daha fazla olduğu ve besin
maddeleri koşullarına daha büyük bir tepki göstermelerinden kaynaklanmaktadır
(Reddy et al., 1983). Azotla (N) yapılacak gübrelemeler kamışın fotosentez oranı
ile büyümesini artırırken (Wahlquist, 1972; Overdieck, 1978; Reddy and Portier,
1987), potasyum (K) ile yapılan gübrelemeler kamışın büyümesi üzerine etki
etmemektedir (Ulrich and Burton, 1988).
Kamış rizomlarının en uygun sürdüğü sıcaklık 30-40 0C’ler arasında oluken,
tohumların çimlenmesi ise 30 0C de olmaktadır
YAYILMA ŞEKLİ
Kamışın yeni alanlara bulaşmasındaki en önemli faktör tohumlarıdır.
Dünyanın önemli istilacı türleri arasında yer alan P. australis tohumları rüzgar ile
rizomları ise arazi sürümü esnasında tarım makineleri ve insanlar ile işlenebilen
tarım arazilerine, geniş alanlara ve uzak mesafelere ve yol kenarlarında
tekerlere yapışan çamurla vb ile kısa mesafelere yayılabilmektedir. Kamışın
tohumlarının çimlenebilmesi için gerekli koşullar; sığ sular, ışık, 10-30 0C
arasındaki sıcaklıklar ve yeterli havalanmadır (Hürlimann, 1951; Haslam, 1972,
1973; Spence, 1964). Bu nedenlerle kamış tohumlarının çimlenmesi, çimlenme
ve genç bitkilerin yaşamlarını sürdürebilmeleri için uygun koşulların bulunduğu
çamur düzlükleri ile sınırlanmaktadır (Pieterse and Murphy, 1990).
Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları
P.australis
Toprak altı gövdesi yada tomurcuklarından 3 yıl içerisinde olgun kamış
sapları oluşabilmektedir (Haslam, 1973). Toprak altı gövdesi su, hayvanlar yada
insanlarla taşınarak ve akıntıların önemli olmadığı alanlara yerleşerek yeni
sürgünler oluştururlar (Haslam, 1973). Olgun bir bitki toprak altı gövdeleri
aracılığıyla 2 m yayılabilmektedir. Toprak üstü yatay gövdeleri, hava
sürgünlerinin tabandaki toprağa yatması ve büyümeye başlaması sonucu oluşur.
Toprak üstü yatay gövdeleri oluşumu, toprak altı gövdesi oluşumuna göre daha
enderse de bu yapılar aracılığıyla yayılma hızı 5 m/yıl düzeyine kadar
ulaşabilmektedir (Haslam, 1973). Toprak altı rizomlarının oluşturduğu yayılma
200 gövde/m2’nin üzerinde olabilmektedir (Haslam, 1972).
ZARARI VE KONTROLÜ
Oluşturduğu Zararlar: Kamış dünyanın birçok yerinde, özellikle göl, nehir,
kanal gibi su bulunan alanların yanı sıra, sulamaya açılan ve taban suyu yüksek
tarım arazilerinde de yaygın bir şekilde görülmektedir. Özellikle taban suyu
yüksek olan meyve bahçeleri, tahıl ve sebze alanların sıklıkla rastlanılmaktadır.
Özellikle sulamaya açılan ve taban suyu yüksek olan birçok alanlardaki kültür
bitkileri ile rekabete giren kamış bitkisi önemli verim kayıplarını da beraberinde
getirmektedir. Kamışın rekabet kabiliyetinin fazla olması, çok derinlere giden kök
sisteminin bulunması ve birçok herbisitin yeterince etki etmemesi nedeniyle bu
kayıplar ortaya çıkmaktadır.
Kontrolü: Kamışla Dünyanın çeşitli yerlerinde değişik savaş yöntemleri
uygulanmaktadır. Bu savaş yöntemleri içerisinde biyolojik, mekanik, kimyasal
savaş yöntemleri bulunmaktadır. Kamışa karşı entegre savaş yönteminin
uygulanması bu bitkiye karşı mücadelede daha başarılı olmanın temel prensibini
taşımaktadır.
Kamışda biçme yabancı otla savaşımında diğer yöntemlere göre daha yaygın
olarak uygulanan mekaniksel savaşım yöntemidir. Hollanda’da ilkbahar ve erken
sonbaharda, İngiltere’de Temmuz ayında gerçekleştirilen ve bazen erken
sonbaharda da tekrarlanan biçme, kamışı baskı altında tuttuğu veya öldürdüğü,
yine İngiltere’de Breckland bataklıklarında Temmuz ayında yapılan biçmenin
ertesi yıl bitkide %40 azalma sağladığı belirlenmiştir (Haslam, 1968). Shekov
(1974), Polonya’da bazı balık gölcüklerinin kıyı kuşağında bulunan kamışa karşı
en etkili savaşımın ilkbaharda 2 kez biçme yapılması ile sağlandığını
kaydetmektedir. Bu uygulamalardan sonra kamışın gelişmesi hemen tümüyle
durduğu ve 4-5 yıl boyunca çok seyrek olarak sap gelişimi görüldüğü aynı
araştırıcı tarafından belirtilmektedir.
Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları
P.australis
Yakma, biçme ve su düzeyinin düşürülmesi ile birlikte geniş ölçüde
uygulanmakta, bitkilerin toprak üstü
bölümlerini ortamdan uzaklaştırmakta
ve toprağın üst bölümlerinde sıcaklık
dalgalanmalarının artmasına neden
olmaktadır. Yakma kamış rizomlarının
gözlerindeki apikal dominansı kaldırdığı
için bir sonraki gelişme döneminde
kamışda daha yoğun sap gelişmesine
neden olmaktadır (Haslam, 1986; Shay
et al., 1987). Kamışda kışın yapılan
yakma, tomurcukların ilkbaharda daha
erken dönemde sürmesine neden
olmakta ve bu durum diğer türlerle olan
Şekil 4. Kamışla beslenen Lipara
rekabette
yarar
sağlamaktadır.
pullitarsis (Resim: Bernd Blossey.
İlkbaharda yapılan yakma ise bitkilerin
Cornell University)
ortaya çıkışını bir ölçüde geciktirmekle
birlikte, toprak altı gövdelerindeki durgun tomurcuklardaki uyarıcı etkisi
nedeniyle, yakma öncesine göre daha uygun gelişmeye neden olmaktadır.
Kamışa karşı Dünyanın değişik bölgelerinde biyolojik mücadele yöntemleri de
kullanılmaktadır. Kuzey Amerika’da 26, Avrupada ise 140 böcek türünün kamışla
(P. australis) beslendiği ve bunların kamışa önemli zarar verdiği belirlenmiştir
(Tewksbury et al., 2002; Schwarzlander and Hafiger, 1999). Bu türlerin yaklaşık
%50’si kamışa özelleşmiştir (Schwarzlander and Hafiger, 1999) ve bunların
%40’ıda monofag türlerdir. Lepidoptera familyasına ait 45 tür ile Diptera
familyasına ait 55 türün kamışda biyolojik mücadelede çok önemli olduğu
bildirilmektdir. Bu böceklerinde %70’den fazlası kamışın (P. australis) gövde ve
yaprakları ile beslenirken, monofag türlerinin yalnız 5 adeti rizomları ile
beslenmektedir (Tewksbury et al., 2002). Bu böcekler içerisinden Lipara spp.
(Diptera:Chloropidae) sadece kamışda beslenmektedir (Beschovski, 1984) (Şekil
4). Bu türler kamış sürgünlerinde galler meydana getirip, kışı geçirmekte (Chvala
et al., 1974) ve her sürgünde 1 adet larva gelişmektedir (De Bruyn, 1994).
Avrupada kamış bitkisinde görülme oranı değişmekle beraber %5-10’iken
(Schwarzlander and Hafiger, 1999), ABD’de bulunma oranları %80’e kadar
çıkabilmektedir (Balme, 2000). Diğer taraftan Lasioptera hungarica Möhn
(Diptera:Cecidomyliidae)’de sadece kamışla beslenen başka bir türdür
(Skuhrava and Skuhravy, 1981) (Şekil 5). Bu türde sürgünlerde beslenmekte ve
bu türün larvaları kamış gövdesinin içerisinde kışı geçirmektedir. Kamışda 2
boğum arasında 30-300 arasında sarı renkte larva bulunabilmektedir. Bunlar
siyah yapıda miselleri olan bir fungusla (Sporothrix cinsi) beraber bulunmaktadır.
Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları
Dişi sinek yumurtayı ovipozitörü
inokule etmektedir (Skuhrava
and Skuhravy, 1981). Bu
türlerden başka Chaetococcus
phragmitis
Marchal
(Homoptera:Pseudococcidae)
sadece Arundo ve Phragmites
türleri ile beslenen, ABD’nin
yanı
sıra
Avrupa’da
Ermenistan, Azerbaycen ve
Akdeniz kıyısındaki ülkelerde
bulunan bir başka türdür (BenDov, 1994; Kosztarab, 1996).
Rhizedra
lutosa
(Hübner)
(Lepidoptera:Noctuidae)
sadece
rizomlarda
ve
Phragmataecia
castaneae
(Hübner)
(Lepidoptera:Cossidae)
ise
hem rizom hemde kamış
gövdesinin
tabanında
beslenen
diğer
türlerdir
(McCabe and Schweitzer,
1991).
P.australis
ile bitki dokusuna bırakırken bu fungusuda
Şekil 5. Kamışla beslenen Lasioptera
hungarica (Resim: Bernd Blossey.
Cornell University)
Kamışla kimyasal mücadelede kamışın çok yüksek derecede kök sistemine
sahip olmasından dolayı etkili bir herbisit bulunmamaktadır. Özellikle uygulanan
herbisitlerin köklerdeki karbonhidrat seviyesinin düşük olduğu ilkbahar aylarında
uygulanması bu bitki ile mücadeleyi kolaylaştıracaktır.
ÜLKEMİZ İÇİN TAŞIDIĞI MUHTEMEL RİSKLER
Dünyanın birçok yerinde olduğu gibi ülkemizde de bitkinin istila ettiği mevcut
yayılma alanları bitkinin istilada ne kadar başarılı olduğunu gösteren önemli bir
delildir. Özellikle sulanan, sulamaya açılan ve taban suyu yüksek alanlarda çok
sık rastlanılmaya başlanması bu bitkinin yüksek oranda tohum oluşturması ve
gelişmiş kök sistemine sahip olmasından kaynaklanmaktadır. Bunun sonucu
olarak yeni bir alana bir kez yerleştiğinde artık bu yabancı otu o alandan
çıkarmak veya kontrol altına almak son derece güçtür. Ayrıca bitki dünyanın bir
çok yerinde çok farklı ekolojik koşullara iyi adapte olabilme potansiyelinden
Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları
P.australis
dolayı sahip olduğumuz biyolojik çeşitlilik için de potansiyel bir risk haline
getirmektedir.
KAYNAKÇA
ALTINAYAR, G., (1988) Su yabancı otları. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, DSİ. Genel Müd.,
İşletme ve Bakım Dairesi Başk., Ankara.
BALME, G. R., (2000) Insects on Phragmites australis. M. S. thesis, University of Rhode
Island, Kingston, Rhode Island, USA.
BEN-DOV, Y., (1994) A Systematic Catalogue of the Mealybugs of the World (Homoptera:
Coccoidea:Pseudococcidae and Putoidae) with Data on Geographical Distribution,
Host Plants, Biology and Economic Importance. Intercept Ltd. Andover, United
Kingdom.
BENOIT, L.K. and Askins, R., (1999) AImpact of the spread of Phragmites on the distribution of
birds in Connecticut marshes. Wetlands 19: 194-208, USA.
BESCHOVSKI, V. L., (1984) A zoogeographic review of Palaearctic genera of Chloropidae
(Diptera) in view of origin and formation. Acta Zoologica Bulgarica 24: 3-26.
BESITKA, M. A. R., (1996) An ecological and historical study of Phragmites australis along the
Atlantic Coast. M. S. thesis, Drexel University, Philadelphia, Pennsylvania, USA.
CHAMBERS, R. M., (1997) Porewater chemistry associated with Phragmites and Spartina in a
Connecticut tidal marsh. Wetlands 17: 360-367.
CHVALA, M., DOSKOCIL, J., MOOK, J.H., POKORNY, V., (1974) The genus Lipara Meigen
(Diptera, Chloropidae); systematics, morphology, behaviour, and ecology. Tijdschrift
voor Entomologie 117:1-25.
CLAYTON, W. D., (1967) Studies in the Gramineae: XIV. Kew Bulletin 21: 111-117.
DARLINGTON, C. D., WYLIE, A.P., (1955) Chromosome Atlas of Flowering Plants. George
Allen and Unwin Ltd., London
DE BRUYN, L., (1994) Lifecycle strategies in a guild of dipteran gallformers on the common
reed, pp. 259-281. In Williams, M. (ed.). Plant-Galls: Organisms, Interactions,
Populations. Claredon Press, Oxford, United Kingdom.
DYHYJOVA, D., VEBER, K., PRIBAN, K., (1971) Productivity and root/shoot ratio of reed
swamp species growing in outdoor hydroponic cultures. Folia Geobot. Phytotax. 6:233254.
HASLAM, S.M., (1968) The biology of reed (Phragmites communis) in relation to its control.
Proc 9th BR. Weed Control Cong. pp.382-387.
HASLAM, S. M., (1972) Biological flora of the British Isles, no. 128. Phragmites communis
Trinidad Journal of Ecology 60: 585-610.
HASLAM, S. M., (1973) Some aspects of the life history and autecology of Phragmites
communis. Polish archives of Hydrobiology: 2079-2100.
HASLAM, S. M., (1986) Causes of changes in river vegetation giving rise to complaints. Pp
151-156 in Proc. 7th Int. Symp. Aquat Weeds. European Weed Resear. Soc. and
Assn. Appl. Biol..
HOLM, L.G., PLUCKNETT, D.L., PANCHO, J.V., HERBERGER, J.P., (1977) The World’s
Worst Weeds: Distribution and Biology. The University Press of Hawaii, Honolulu,
Hawaii, USA.
HURLIMANN, H., (1951) Zur Lebensgeschichte des Schilfs an den Ufern der Schweizer Seen.
Beitr. geobot. Landesaufn. Schweiz 30: pp.232.
JAMISON, K., (1994) Rx for Delaware’s northern wetlands. Outdoor Delaware Fall, 1994, 4-9. .
MARKS, M., LAPIN, B., RANDALL, J., (1994) Phragmites australis (P. communis): Threats,
management and monitoring. Natural Areas Journal 14: 285-294.
Türkiye'nin Önemli Yabancı Otları
P.australis
MAYERSON, L. A., SALTONSTALL, K., WINDHAM, L., KIVIAT, E., FINDLAY, S., (2000) A
comparison of Phragmites australis in freshwater and brackish marsh environments in
North America. Wetlands Ecology and Management 8: 89-103.
McCABE, T. L., SCHWEITZER, D.F., (1991) Rhizedra lutosa (Lepidoptera: Noctuidae) newly
introduced to North America. Entomological News 102: 130-132.
OVERDIECK, D., (1978) CO2-Gaswechsel und Transpiration von Schilfblättern bei abgestuften
N- und P-Gaben. Verhandl. d. Ges. f. Ökologie, Kiel,1977, 369-376.
ÖZER, Z., ÖNEN, H., TURSUN, N., UYGUR, F.N., (1999) Türkiye’nin bazı önemli yabancı
otları (Tanımları ve Kimyasal Savaşımları). GOÜ. Ziraat Fak. Yayınları No:38, Kitep
Serisi No:16, Tokat.
PITERSE, A.H., MURPHY, K.J., (1990) Su yabancı otları, Zararlı su örtüsünün çavre bilimi ve
yönetimi. Oxford Univ. Press, England. (Çeviri:Gürol Altınayar).
REDDY, K.R., SUTTON, D.L., BOWES, G., (1983) Freshwater aquatic plant biomass
production in Florida. Soil & Crop Soc. Fla. J. 42:28-40.
REDDY, K.R., PORTIER, K.M., (1987) Nitrogen utilization by Typha latifolia L. as affected by
temperature and rate of nitrogen application. Aquat. Bot., 27:127-138.
SCHWARZLENDER, M., HAFLIGER, P., (1999) Evaluating the potential for biological control
of Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steudel. Annual Report. CABI Bioscience Centre
Switzerland, Delemont, Switzerland.
SHAY, J.M., THOMPSON, D.J., SHAY, C.T., (1987) Post-fire performance of Phragmites
australis (Cav.) Trin. in the Delta Marsh, Manitoba, Canada. Arch. Hydrobiol. Beih. 27:
95-103.
SHEKOV, A.G., (1974) Effect of salinization on hydromacrophytes of Kuban Limans. Sov. J.
Ecol. 5:450-454.
SKUHRAVY, M. SKUHRAVY, V., (1981) Die Gallmücken (Cecidomyiidae, Diptera) des
Schilfes (Phragmites communis Trin.). Academia Praha, Studie Csav 3: 1-150.
SPENCE, D. H. N., (164) The macrophyte vegetation of fresh-water lochs, swamps and
associated fens pp 306-425. In: The Vegetation of Scotland (ed. by J. H. Burnett).
Oliver and Boyd, Edinburgh. pp.613.
TEWKSBURY, L., CASAGRANDE, R., BLOSSEY, B., HAFLIGER, P., SCHWARZLENDER,
M., (2002) Potential for Biological Control of Phragmites australis in North America.
Biological Control 23: 191-212.
THOMPSON, D. J., SHAY, J.M., (1989) First-year response of a Phragmites marsh community
to seasonal burning. Canadian Journal of Botany 67: 1448-1455.
TUCKER, G. C., (1990) The genera of Arundinoidea (Gramineae) in the southeastern United
States. Journal of the Arnold Arboretum 71: 14-171.
ULRICH, K. E., BURTON, T.M., (1988) An experimental comparison of the dry matter and
nutrient distribution patterns of Typha latifolia L., Typha angustifolia L., Sparganium
eurycarpum Engelm. and Phragmites australis (Cav.) Trin. ex Steudel. Aquatic Botany
32(1-2): 129-140.
WAHLQUIST, H., (1972) Production of water hyacinths and resulting water quality in earthen
ponds. Hyacinth Contr. J. 10: 9-11.