OKULUN SORUMLULUK ÜSTLENMEDİĞİ SORUNLAR Mehmet

OKULUN SORUMLULUK ÜSTLENMEDİĞİ SORUNLAR
Mehmet Yapıcı
[email protected]
GİRİŞ
Yaşam bir çoğumuza kısacık ve bir çırpıda geçiyormuş gibi gelse de aslında öyle
değildir. Yaşam uzun ve sorunludur. Doğduğumuz andan itibaren uyum sağlamamız gereken,
bir doğal ortam ve sosyal ortam vardır. Doğal ortam fizik çevremizdir. Sosyal çevremiz ise
içine doğduğumuz aileden başlayarak bütün bir kültür ve onun türevleridir.
Aile; bir yandan aitlik kazanıp kültürlendiğimiz, bir yandan da sorunlarla ilk
yüzleşmeye başladığımız kurum olarak, sosyal kişiliğin oluşmasında temel belirleyicilerin
başında gelmektedir (Ergün, 1987; Krishnamurti, 1994). Buradaki sorun çözme stratejileri ve
uygulamaları, birey olarak gelecekteki sorun çözme strateji ve uygulamalarımızın temel
belirleyicisi olarak görülebilir. Demokratik bir aile atmosferi demokratik bir kişiliğin
temellerini oluştururken; buyurgan bir aile atmosferi ise buyurgan, tartışmaya kapalı, uzlaşma
kültüründen uzak kişiliklerin oluşmasına neden olabilir.
Sosyal bir kurum olarak okul, bireyin aileden sonra kişilik gelişimini sürdürdüğü bir
yapı olarak son derece stratejik ve önemlidir. Bu nedenle de okulun asıl işlevleri arasında
bireyin sosyalleştirilmesi ve kültürlenmesi gelmektedir (Ergün, 1987). Ama çoğunlukla
okulun bilgi aktarma, belletme işlevine daha çok ağırlık verildiği görülmektedir (Kaya, 1984;
Titiz, 1996). Okulun işleyişine ve bireyin okulda geçirdiği zaman diliminde yaptıklarına
bakıldığında, bu açık olarak görülmektedir. Oysa, bireyin yaşamın içinde karşılaştığı
sorunlar, bilgi elde edilip uzmanlaşılmasından çok daha önemlidir. Akademik başarısı yüksek
insanların, okul sonrası sosyal yaşam başarısızlıkları bu görüşü desteklemektedir (Yapıcı,
2004).
Bu nedenle, okul sosyal yaşamın güncel ve reel sorunlarına da eğilerek,
programlarında yer vermek zorundadır. Ama özellikle 20. yüzyıl okul kuruluş sistemlerine
bakıldığında, okulun siyasal sisteme uygun bireyler yetiştirmeyi öncelikli hedefi olarak
gördüğü ileri sürülebilir (Krishnamurti, 1988; Kaplan, 1999).
Çağdaş okul kuruluş sistemlerinin insanla ilgili her türlü sorunun çözümünde yol
gösterici olması gerektiğini kabullenmek bir yana, bununla ilgili somut adımların atılması
gerektiği, “gerçekçi ve insancıl” bir olgu olarak düşünülmelidir. Yapıcı’ya (2006a) göre; okul
kurumunun hedef sırlamasında öncelik, kendini gerçekleştirme başarısına, sosyal başarıya ve
son olarak da akademik başarıya verilmelidir. Kendini gerçekleştirme başarısı ve sosyal
başarı, okullu insanın okul sonrası yaşamında karşılaşabileceği sorunlarla baş etmede, ona
rehberlik edecek yaşantı ve tutumlar olarak düşünülebilir.
Bu çalışmada, okulun sorumluluk üstlen(e)mediği sorunlar ele alınarak, analiz
edilmektedir. Çalışma, araştırmacının öğrencilik ve öğretmenlik özgeçmişine, literatür
taramasına, toplumsal gözlemlere, entelektüel okumalara dayanmaktadır.
Okulun bireyi
yaşama hazırlama işlevi, her türlü sorunun çözüm ve analizinde ona rol ve sorumluluk
yüklemektedir. Bu yapılmadığında bireyin okul sonrası yaşantılarında mutluluğa ulaşamadığı,
kendini gerçekleştiremediği görülmektedir.
Okulun sorumluluk üstlenmediği sorunlar şu başlıklar altında ele alınmaktadır: Aile
içinde, anne-baba ve kardeşlerle yaşanan sorunlar veya bunlardan birinin ya da bir kaçının
yoksunluğundan kaynaklanan sorunlar, sosyo-ekonomik sorunlar, mezuniyet sonrası sorunlar,
sosyal çevre ile yaşanan sorunlar, cinsel sorunlar ve kız-erkek arkadaşlığı, geleceği
planlamada karşılaşılan sorunlar, evlenme sürecinde yaşanan sorunlar, anne-baba olmada
yaşanan sorunlar, çocuk yetiştirmede yaşanan sorunlar, mesleki sorunlar, toplumun bir üyesi
olmaktan kaynaklanan sorunlar, farklı düşünmekten, yaşamaktan kaynaklanan sorunlar,
yaşlanmaktan kaynaklanan sorunlar, etik değerlerdeki çatışmalardan kaynaklanan sorunlar,
bağnazlık sorunu, şiddet karşısında okulun duyarsızlığı sorunu.
Bu çalışmada, kendini gerçekleştirme ve sosyal başarının elde edilebilmesi için okulun
sorumluluk üstelenmediği sorunlar ele alınarak analiz edilmektedir. Böylece, okulun
yapmadıkları üzerinden yapılması lazım gelenler betimlenmeye çalışılmaktadır.
SORUNLAR VE ANALİZ
1. Aile içinde, anne-baba ve kardeşlerle yaşanan sorunlar veya bunlardan birinin ya da
bir kaçının yoksunluğundan kaynaklanan sorunlar: Aile içi şiddet, ensest ilişki, cinsel
taciz, dinlememe/dinlenmeme ve değer vermeme gibi yaşamsal öneme sahip ama üzerinde
konuşulmayan bir dizi sorun; insan yaşamını zorlaştırmaktadır. Okul ise, bunlar üzerinde
herhangi bir şekilde çözüm üretecek, aktivite ve etkinlikleri programına almamakta ısrarlı
görünmektedir. Oysa, bütün bu sorunların çözümü; mutlu ve başarılı insan olmanın da ön
şartlarından biridir. Bugün çoğu ülkede, özel ve kamusal alanda bu tür sorunların çözümünü
sağlayacak paralı seminerler, kurslar ya da hizmet içi eğitim etkinlikleri düzenlenmektedir.
Okul, bu sorunları çözecek aktivite ve etkinlikleri programına almış olsaydı; belki de toplum,
biraz daha sağlıklı ve barışcıl bir görünüme kavuşabilirdi.
Bu tip ortamlarda yetişen bir çok çocuk; farkında olmadan anne ve babasına duygusal
yakınlık hissetmeden hatta nefret ederek büyümektedir. Kendi başarısızlıklarını çocuğunda
görmek istemeyen, ulaşamadığı hayal ve beklentilerini çocuğuna yükleyen bir çok anne-baba,
istemeden de olsa, çocuk üzerinde bir baskı ve özgürsüzlükler ortamı yaratmaktadır. Bilinçli
olarak sorgulanmayan ve okul tarafından analiz edilmeyen bu süreç; bireyin yetişkinliğe ve
topluma; aile değerlerini kaybetmiş bir insan olarak katılmasına neden olmaktadır. Bütün bu
süreç, okulun gözü önünde yaşanmakta ve okul bilgi aktarmak hedefine odaklandığı için, olan
bitene seyirci kalabilmektedir.
Okulda bu sorunun çözümüne yönelik doğrudan derslerin yaşa uygun olarak dizayn
edilmesi hem anne-babalar üzerinde hem de çocuklar üzerinde geleceğe yönelik olumlu
tutumlar sağlayabileceği gibi; geleceğin anne-babalarının olumlu temeller üzerinde
yetiştirilmesini de sağlayabilir. Bu düzenleme, anadil, matematik, ve fen öğretimi kadar
önemli etkinlikler olarak düşünülmelidir.
Anne-baba ilişkisi, anne-çocuk ilişkisi, baba-çocuk ilişkisi ve çocuk-çocuk ilişkisi
biçiminde kurgulanacak olan dersler veya ders konuları, seminerler, konferans ve panellerle
sorunların çözümüne katkı yapmak, okul için kaçınılmaması gereken bir sorumluluk olarak
ele alınmalıdır. Her öğretmenin, anne-babalık konusunda bilişsel ve duyuşsal açıdan yeterli
donanıma sahip olması, buna yönelik duyarlılık eğitiminden geçirilmesi gerekir.
2. Sosyo-ekonomik sorunlar: Okula giden bir çok insan; ekonomik yokluk yaşamaktadır.
Okula o kadar büyük bir umutla gelir ki; okulu sınıf atlamak için bir araç gibi görür. Aileler
de, çocuklarının gelecekte ekonomik doyum sağlayan bir meslek edinebilmesi için, varını
yoğunu harcamaya hazırdır. Bu yönüyle, okul sınıf/tabakalar arası geçişi sağlayan bir köprü
görevi görüyor gibi görünse de, aslında işin aslı öyle değildir. Okul kurumunda kişilik
açısından olgunlaşma olanağı bulamayan okullu, elde ettiği meslekle birlikte sınıf değiştirse
bile, geçmişin kültürel mirasını korumaya devam eder. Okul; ekonomik olarak yaptığı sınıflar
arası geçişi, alt kültürler arası geçişte görmezden geldiği için, birey; yetişkin olarak, aitlik
duygusu hissedeceği bir yer bulmakta güçlük çeker. Bu yüzden, ekonomik yoksunluktan, okul
kurumu sayesinde kurtulan bir çok insan, ekonomik olarak rahat edeceği bir meslek elde
edebilmesine rağmen, kültürel kimliğini sağlıklı olarak oluşturamadığı için, nedenini bile
bilmeden yaşamının sonuna kadar mutsuz yaşamaya mahkum olur. Örneğin köyden çıkan bir
hekim, güncel yaşantı açısından üst statüde bir yaşam sürdürürken; kültürel olarak içine
doğduğu kültürel dokudan çıkamadığı için kendisini hiçbir yere ait hissetmeyebilir. Bu sosyal
doku uyuşmazlığı, onu sosyal açıdan kimliksiz ve aidiyetsiz hissettirerek mutsuz edebilir.
Okul, ekonomik yokluktan gelen bireylerle, zenginlikten gelen bireylerin ortak bir
kültürel kimlik içinde bütünleşmesini sağlamaya çalışarak, aslında varolan sosyo-kültürel
ayrımları istemeden de olsa desteklemiş ve derinleştirmiş olur. Çünkü, okulun ortak bir
kültürel kimlik oluşturacak yeterince güçlü araçları yoktur. Ne programı ne de bünyesinde
çalıştırdığı elemanları bunu destekleyecek niteliklere sahip değildir. Öyle ise, okulun yapması
gereken şey, ortak bir sosyo-ekonomik ve kültürel düzey oluşturmak yerine, mevcut
farklılıkların nedenlerini sorgulayarak ve analiz ederek, kabullenmeyi sağlamak olmalıdır.
Sosyal kabullenme ve eşitsizliklerin altında bireylerin ezilmemesi için konulduğu ileri
sürülen ve hala uygulanan tek tip giysi (siyah, mavi, kırmızı önlük ya da formalar); görüntü
eşitliği yakalamak dışında herhangi bir işleve sahip görünmemektedir. Oysa, insanların
birbirlerini, farklılıkları ile (somut veya soyut) algılamaları, tanımaları, tartışmaları sosyal
kabul edilebilirlik açısından daha yararlı ve etkili bir yöntem olarak düşünülebilir. Çünkü, her
insanın temel gereksinimlerinden biri de onaylanmak ve kabul görmektir (Erden & Akman,
1985).
3. Mezuniyet sonrası sorunlar: Okul yetiştirdiği insanlarda, kendi hedefleri ile o kadar
meşguldür ki (İllich, 1985), mezunlarının iş olanakları ile ilgili sorunları üzerine hiç kaygı
duymamaktadır. Oysa istihdam olanakları yetersiz alanlarda yetişen bir çok insan, iş
bulamamanın yarattığı sıkıntı ile kendini, değersiz ve kandırılmış hissetmektedir. İş olanağı
bulamamış insanlara, işsizlik yardımı (eğer yapılıyorsa) yapılması her ne kadar sağlıklı bir
çözüm gibi görünse de; eğitimli insanların kendisini değersiz ve yararsız hissetmesini
belgeleyen bir olgu olmanın ötesinde bir şey ifade etmemektedir. Oysa okul kurumu,
programında birbirinden farklı beceriler bulundurarak, bireylere yeterlilik duygusunu
kazandırabilseydi; insanlar yeni iş olanakları yaratmada daha girişimci davranabilirlerdi.
Düşünsenize, yıllarca doktor olmak üzere yönlendirilmiş ve yetişmiş bir insana, siz hiç empati
kurmadan şunu söyleyebiliyorsunuz: kusura bakmayın, artık doktor ihtiyacımız kalmadı.
Okul kurumunun mezunlarının istihdam edilip edilmedikleri ile ilgili kurumsal bir
düzeneği olmaması, “diplomanı aldıktan sonra umurumda değilsin” demektir. Oysa, okul
kurumunun mezuniyet sonrası da onların sorunlarına yönelik kaygılar taşıması gerekir.
Çünkü; insan, bunu hak eden değerli bir varlıktır.
4. Sosyal çevre ile yaşanan sorunlar: İçinde yaşadığımız kültürün ve sosyal dokunun bir
parçasıyız. Bu nedenle yaşamdaki başarı, içinde yaşadığımız kültürel dokuyu tanıma
düzeyimizle paralel olarak artar. Okul, içinde yaşanılan kültür ve sosyal dokunun bir parçası
ama kölesi olmamalıdır. Okul, kültürü ve dokuyu tanımalı, olumlularını desteklemeli,
olumsuz yönlerini eleştirebilmelidir. Ancak bu şekilde evrensel bir kültür (alt kültürleri yok
etmeden) yaratılabilir. Çünkü; çok kültürlülük insanın zenginliğidir. Tek kültüre doğru gidiş
ise bilişsel ve duyuşsal fakirliktir. Küreselleşme olgusu, tek ve egemen bir üst kültür
oluşturma çabası, diğer bir deyişle; az çeşitli bir salata yapma kaygısı değil midir? Herkes
sofrasında bin bir çeşit, birbirini koku, tat, renk, uyum açısından destekleyen bir salata
görmek ister ve bu salata herkesin yemekten zevk almasını sağlar. Ama gelişmiş bazı uluslar,
çok kültürlü, bir uluslararası salata yapmak için çaba harcamaktansa, adına küreselleşme
dedikleri tek yönlü beslenmeyi sağlayacak bir salata yapmayı marifet sayabilmektedirler.
Küreselleşme, zengin ve birbiri ile uyumlu bir salata olarak da kurgulanmaz mı?
Küreselleşme; tek tipleşme süreci nedeniyle (Kongar, 2001) aynı kültürel ortamda,
birbirini reddeden mikro alt kültürler oluşturmaktadır. Bu kültürel kirlilik, insanların
birbirlerine ve geçmişe yabancılaşmasına yol açmaktadır. Okul, kültürel kirliliğe ve yarattığı
toplumsal sorunlara karşı daha duyarlı olmak görev ve sorumluluğuna sahiptir. Bu onun
kamusal sorumluluğudur. Bu işin makro boyutudur. Bir de işin mikro boyutu vardır.
Okullu insan; bir sosyo-kültürel çevrede yaşamaktadır. Okul kurumu bu sosyo-kültürel
çevreden soyutlanamaz. Onu yansıtır. Okulun bulunduğu sosyal çevrede yaşanan sorunlar,
(kamusal hizmetlerin yetersizliği, alt yapı problemleri, yerleşim yerinin nitelikleri, ekonomik
düzey) okulun verimliliğini ve bireyler üzerindeki etkililiğini belirleyen temel bir faktördür.
Eğer okul, içinde yaşanılan sosyo-kültürel çevreden yalıtılmış ve ayakları yere basmayan bir
görünüm içindeyse, okula karşı olumlu tutum geliştirilmesi de düşünülemez. Bu nedenle, okul
yönetimleri, sosyo-kültürel çevre sorunlarına karşı duyarlı olmalı ve duyarlılığını
programlarında ve aktivitlerinde göstermelidir.
5. Cinsel sorunlar ve kız-erkek arkadaşlığı: Freud’un deyişi ile insan cinsel bir varlıktır
(Woolfolk, 1993). Bu olgu, insanı betimlemede kullanılabilecek tek araç olmasa da, üzerinde
ciddiyetle düşünülmesi gereken bir fenomendir. Bütün davranış kalıplarımızı belirleyen
faktörlerin çoğu cinsel bir varlık olarak kendimizi ve diğerlerini algılama düzeyimizle
bağlantılıdır. Aile ve okulda, cinsel kimliğimizi sağlıklı kazanabileceğimiz sosyal ve kültürel
aktivite ve etkinlikleri düzenlemek ve programlamak, okulun sorumluluğudur. Kendimizi ve
karşımızdakini anlamlı bir yaşam formatına oturtamadığımız sürece, kendimize yüklediğimiz
cinsel rol ile karşımızdakine yüklediğimiz cinsel rol, sağlıklı bir zemine oturmamış olacaktır.
Cinselliğin, insanoğlunun yaşamının doğal ve güzel bir uzantısı olduğu, okul kurumunun
işlemesi gereken bir temadır. Cinsel tabular ve önyargılar, insan yaşamının olgunluğunu tehdit
eden, en önemli ve gizil potansiyel tehlikelerden biridir. İnsan uygarlığını tehdit eden terörizm
ile cinsel tabu ve önyargılar arasında bir fark görmemek gerekir. Devletler nasıl, terörizm ile
mücadele ediyorlarsa, cinsel tabu ve önyargıları ile mücadele edecek aktivite ve etkinliklere
okullar da programlarında yer vermelidirler. Fiziksel gelişim temalarına odaklanan Cinsel
Bilgiler Eğitimi dersi ile bu sorunun üstesinden gelmeyi düşünmek; “mış” gibi yapmanın
dışında bir şey ifade etmeyebilir.
Cinsel sorunlarla pornografik temaları birbine karıştırmamak gerekir. Cinsellliğin
sadece tensel zevkler olarak algılanması en büyük yanılgılardan birisidir. Yaş özelliklerine
göre okul programlarının kurgulanması en temel ve soyut cinsel bilgiler eğitimi olarak
düşünülebilir. Çocukların, okuldaki sosyal aktivitelerinin desteklenmesi, onlara kız ya da
erkek olarak değil insan olarak bakılması, cinsel sorunların düzeyinin azaltılmasında önemli
bir adım olarak düşünülebilir. Okul kurumunda çalışan işgörenlerin (yöneticisinden
hizmetlisine kadar) eşitlikçi bir tutum içinde istihdam edilmesi de bu sorunun çözümünün bir
parçası olarak düşünülebilir. Erkek egemen (sayısal olmaktan ziyade, bilişsel ve duyuşsal) bir
zihniyet ve yönetim kurgusuna sahip olan okul kurumunda, cinsel sorunların önlenmesi de
çok zor olabilir.
Cinselliğin duygusal ve bilişsel yönleri üzerinde düşünülmesi, bir farkındalığın
oluşturulması gerekir. Okulun bunları yapmaya niyeti olmadığı gibi, düşündüğünü bile
söylemek herhalde biraz saflık olacaktır.
Okul, kızları ve erkekleri, inanılmaz önyargılarla donatır. Öyle ki, erkekler kızlarla,
kızlar erkeklerle rekabet etmeyi varoluşlarının doğası gibi görürler. Oysa, birlikte yapılarak
geliştirilmiş her proje ve etkinlik gelecekte sağlıklı yaşamlar kurmanın en temel yoludur.
Birbirlerinin karşısına iki takımın rakipleri gibi konan bu insanlar, zamanla, farkında olmadan
birbirlerine salt cinsel objeler gibi bakmaya başlarlar. Bu yüzden, hala erkeklerin
yapabilecekleri ve kızların yapabilecekleri gibi, çoğunlukla önyargıların sürdürülmesinden
ibaret olan bir sürü alışkanlık, bütün yaşamımız boyunca, ölünceye kadar devam eder.
Örneğin, neden hala, sinema dalında ödül verilirken “en iyi kadın” ve “erkek” oyunca diye
ödül verildiğini anlayabilmiş değilim. Acaba, bu ayrım yapılmaz ise, kadınlara hiç ödül
verilmeyeceği, ya da daha açık deyişle; yaşamın erkek egemen yüzü ortaya çıkar diye mi
endişeleniliyor. Kadınlar birden bire zenci muamelesi mi (Amerikalılar alınmasın!!!)
görmeye başlar? Okul, gerçekten de cinsel ayrımcılığın önüne geçmeyi başardı mı, yoksa
ayrımı, artık üzerinde düşünülemeyen bir tabuya mı dönüştürdü?
Okul programlarında, her türlü akademik, sosyal, kültürel ve sportif etkinliğin
planlaması aşamasında, kız ve erkek birlikteliğinin nasıl sağlanacağına yönelik projeksiyonlar
yapılmalı ve uygulanmalıdır. Örneğin, okul spor takımları oluşturulurken, yarısı kız yarısı
erkek futbol takımı, basketbol takımı oluşturulursa kıyamet neden ve nasıl kopar acaba!! Buna
koşut olarak her türlü etkinliğin yürütülmesinde, sorumluluk alan öğretmenler belirlenirken,
bir bay bir bayan öğretmen olmak üzere, iki kişinin organizasyonu üstlenmesi teşvik
edilmelidir.
6. Geleceği planlamada karşılaşılan sorunlar: Okul, günü yaşamak konusunda insanları
çok iyi özelliklerle donatır. Öyle ki, okula giden bir insan için, gelecek üzerinde düşünmek
gereksiz bir konu gibidir. Çünkü; okul, onlar adına düşünür ve karar verir. Örneğin, okula
giden, nasıl bir insanla evleneceği konusunda plan yapmaya ya da düşünmeye gereksinim
duymaz. Çünkü; okul onun adına düşünür; elbette ki okullu ve sosyal statüsüne uygun biriyle.
Kadın veya erkek olsun, bir profesörün ya da bir parti liderinin (normal şartlar altında) bir
kapıcı ile ya da amele pazarında günlük iş kovalayan biri ile evlenmesi mümkün değildir
(düşüncesi bile korkunç değil mi?). Çünkü, onlar ya bir şekilde okula gidememiş ya da okul
kurumunun sistem dışına ittiği insanlardır. Okullu insanlar, onlarla neyi paylaşabilirler ki...
Operadan bile anlamaz onlar!!! Okul ne kadar da uzlaştırıcı değil mi?
Okulun önüne serdiği rotada ilerleyen bir okullu; bir meslek sahibi olmak için
belirlenen kriterlere göre davranır. Ama nasıl bir meslek erbabı olacağını düşünmeye
gereksinim duymaz. Doktor olacaksınız. Bu kadar basit. İnsanlara neyin var diye soracak,
ilaçlarını yazacaksınız. Kesilmeleri gerektiğinde keseceksiniz. Eşimin doğumu esnasında; bir
doktorun doğum sancıları içinde kıvranan anne adayına yüksek sesle şöyle bağırdığını
duymuştum: eeeee amma çok bağırdın, duymayan da yeryüzünde tek doğum yapan sensin
sanacak!!! Zavallı kadın, doktor böyle azarladığı için, o kadar kırılmıştı ki, o haliyle
yanındakine dönüp acı içinde, şöyle demişti: başka hastaneye gidelim... Eğer, okul ona
doktor olmasının yanında insan da olması gerektiğini anlatmamışsa, o kişiye nasıl suç
bulabiliriz ki... Elbette diğer mesleklerde de durum bundan farklı değildir: Polis kendisini
yasaların üstünde görür, müfettiş ortalığa korku salar, amirler elleri arkadan bağlı, göbek önde
gezerler, ara sıra kendilerinden üstte biriyle karşılaştıklarında ceketlerini iliklemek için; insan
üstü bir çaba harcarlar. Öğretmenler “Ben Otoriteyim” derler.
Bu manzara karşısında planlanan gelecek nasıl bir gelecektir? Maddi ve gündelik
zevklere dayalı ve ben merkezli bir gelecek değil mi? Kendimizden sonra geleceklere nasıl bir
dünya (evren) bırakacağımız, hangi okullunun umurunda? Ona, bunu umursayacak bir yaşam
sunabilir mi okul?
7. Evlenme sürecinde yaşanan sorunlar: İnsanlar ya soy devamı ya da cinsel gereksinimleri
için evlenirler. Bunda yadırganacak bir şey de olmasa gerek. Ama şu biraz garip değil mi?
Aile kurmak için evlenmek. Bu okulun hedefidir. Okulun dışında hiç kimse de bunun ne
anlama geldiğini bilmez. Sanki okula gitmeyenler; sürü kurmak için evlenirlermiş gibi...
Okulun bundan amacı; yine diğerlerinde olduğu gibi benzerlikleri artırmaktır. Örneğin, okula
gidenler evlenirler. İşlerine giderler. Çocukları bakıcıların elinde büyür. Çocukları ve
birbirleriyle konuşmaya zamanları olmaz. Meslek yaşamı içinde farklı yönde değişirler eşler
ve bir süre sonra şiddetli geçimsizlik nedeniyle boşanırlar. Bunun adı aile kurmaktır.
Okulda birbirlerinden ayrı kategorilere konularak hem kendilerini hem de
karşısındakini tanımayan insanların sağlıklı evlilikler kurmaları ne kadar sağlıklı olabilir.
İnsanlar okulda, derslerle o kadar meşguldürler ki; ne kendilerini tanıyacak zamanları olur, ne
de diğerlerini... evlenme noktasına gelinceye kadar evrenin merkezine kendini alan insan,
nasıl birden bire diğerleri ile empati kurabilir.
Okul, sağlıklı bir evlilik kurumunun
oluşmasında da aslında çok önemli bir role sahiptir. Bunu yerine getirebilmesi için de;
bireylerin evliliğe hazırlanmasında destekleyici aktiviteler sağlayabilmelidir. Sadece Cinsel
Bilgiler dersi ile bireyler evliliğe hazır hale gelemezler. Okul, bireylerin kendilerini ve
birbirlerini tanımalarına olanak sağlamalıdır. Bu da, felsefe, psikoloji, sosyal psikoloji gibi
bilimlerin verileri ile desteklenmiş seminerlerle sağlanmalıdır. Derse dönüştürüldüğünde, bu
tür aktiviteler işlevselliğini kaybedebilirler. Çünkü, insanlar notla tehdit edildiklerinde, sadece
not alacak kadar derslere motive olabilirler. Bu da istenen sonuçları yaratmayı zorlaştırır.
8. Anne-baba olmada yaşanan sorunlar: Okul bu yönde herhangi bir destekleyici önlem
almadığı için insanlar rastgele anne baba olurlar. Gece yarısı çocuğun ürpetici çığlıkları ile
kendilerine gelirler. Deneme yanılma yoluyla anneliği babalığı öğrenmeye çalışırlar. Bebeğin,
doğum öncesi ve sonrasında fiziksel, duygusal ve bilişsel gelişimi konusunda hiç bir bilgi ve
beceriye sahip değillerdir. Hazır olamadan yüklendikleri bu rollerin ağırlığı altında ezilir,
bunalır ve hata yaparlar. Bilinçsizce yapılan bu hataların bedelini, bütün ulus öder. Bunu
unutmamak gerekir. Anne-baba olma, her şeyden önce kamusal sorumluluk yönüyle de
düşünülebilmelidir.
Okul etkinlikleri sürdürülürken, mümkün olabildiğince anne-baba katılımı
desteklenmeli, etkinliklerin yürütülmesinde anne-babalara da bazı sorumluluklar verilmelidir.
Okul-aile birliği gibi soğuk ve resmi yapılanmalar terk edilmelidir. Anne-babaların bilgi,
beceri ve yeterlilikleri oranında okulda bazı projelere desteği sağlanmalıdır.
Çocukların anne-babaları ile empati kurabileceği drama etkinliklerine derslerin uygun
ünitelerinde yer verilmelidir. Örneğin hayat bilgisi gibi derslerde aile konuları işlenirken, aile
ile ilgili psiko-drama ve sosyo-dramalara yer verilerek, aileye ve anne-babaya duygusal
bağların güçlendirilmesi teşvik edilmelidir. Bu etkinliklere anne-baba katılımı da
sağlanmalıdır. Zaman zaman uygulanan anket ve envanterlerle ailede sorunların neler olduğu
tespit edilerek destekleme ve yönlendirme etkinklikleri düzenlenmelidir. Bu tür etkinlikler,
geleceğin anne-babalarının, rollerine hazırlanmalarını kolaylaştıracak, mevcut aile ilişkilerini
daha güvenilir bir temele oturtabilecektir.
9. Çocuk yetiştirmede yaşanan sorunlar: Anne baba çocuklarının doğumundan itibaren
girdikleri ağır sorumluluğun altında geleneksel motiflerle bezeli bir annelik ve babalık rolü
sergilerler. Çoğunlukla, hatalarının bedelinin topluma kazandırılmış sağlıksız yetişkinler
olabileceğini çok uzun yıllar göremezler ya da hiç görmezler. Çünkü; her yeni doğan yeni ve
bağımsız, farklı bir varlıktır. Okulda haddeden∗ geçen bireyler bunu algılayamazlar.
Yavrularını, kendilerinin minyatür bir uzantısı gibi görürler. Sorunla karşılaştıklarında okullu
uzmanlara giderler: doktor, psikolog, öğretmen....vb. Sorunları çözülmediğinde ise koca karı
çözümlerine başvururlar. Oysa bilmezler ki; normal şartlar altında; anne ve baba olmaya
düşünsel hazırlıkla başlar her şey... Sevgi sundukça büyüyecek bebek, fiziksel, duygusal ve
bilişsel gelişimine uygun davranıldığında hasta bile olmayacak bebek... Ama doğduğu andan
itibaren bebeği, ayrı bir odada yatırmanın medeniyet olduğunu zanneden okullu anne babalar,
bir de hediyelere boğarlar çocuklarını... Oysa armağanlar sadece armağandırlar, tutmazlar
anne babaların yerlerini...
Anne-babaların çocuklarına bakışları çoğunlukla hastalıklıdır. Çocuklarının akademik
başarılarını her şeyin üstünde tutarlar. Notlar yükseldikçe, yaşamı anlamlandırmanın da
yükseleceğini, mutluluk düzeyinin aratacağını zannederler. Oysa, bir çocuk önce bir çocuk
gibi yaşamalıdır. Bir çocuk nasıl yaşar; oyun oynar, nazlanır, şımarır, hata yapar, uyur,
∗
Madenleri tel durumuna getirmek için kullanılan ve türlü çapta delikleri olan çelik araç. (TDK Güncel Türkçe
Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK)
sorumluluk üstlenir, bağımsız davranır, kendi ayaklarının üstünde durur, eğlenmek ister ve
dinlenilmeyi ister. Bunları yapan çocuğun sosyal başarısı ve kendini gerçekleştirme başarısı
hızla yükselir, akademik başarı da bundan sonra kendiliğinden gelir.
Çoğu anne-baba, çocuğu kurallara boğmanın onu geleceğe hazırlamada doğru bir yol
olduğu fikrine sahiptir. Oysa, kurallar çocukla birlikte alınmalı ve ikna edilmelidir. Böylece
kuralın sosyal yaşamın bir parçası olduğu anlaşılabilir. Okulun bu kurguya desteği, aldığı
kararları çocuklarla müzakere etmesi ile perçinleşir. Eğer yetişkinlerin aldığı kararlar çocuğun
doğasına uygunsa, mantıklı açıklaması varsa, çocuklar onu anlamasalar bile, kuralı ya da
kararları sevmeseler bile ikna olabilir ve uyabilirler.
10. Mesleki sorunlar: Çılgınca bir tutkuyla okula gitmeye yönlendiriliyoruz. Okul,
entelektüel bir insan olarak, üretici! bir birey olmamızı sağlayacak bir meslek kazandırıyor.
Birey mesleğini icra ederken; sürekli kazanıyor ve kazandıklarını biriktirme davranışı
sergiliyor. Yılda birkaç hafta tatil yapıyor. Ev, araba, yazlık, kışlık, dağlık derken emekli
oluyor. Aklı başına ancak gelmiş oluyor. Başını iki eli arasında alıp düşünüyor. Bu benim
düşündüğüm yaşam değildi. Evet, ne yazık ki bu, okulun ön gördüğü yaşamdı. Ama artık
geçmiş olsun. Ölüm kapıda. Yaşanacak çok fazla bir şey kalmadı, geriye dönüş de mümkün
değil. Aslında bu son; genç yetişkin olarak meslek icra edilirken kendini belli edecek ip uçları
gösterir. Ama insanlar kendilerini tanıma yönünde desteklenmedikleri için, ip uçlarını sağlıklı
değerlendiremezler. Meslek değiştirmek insan yaşamında en zor değiştirilebilir olan şeydir.
Eşinizi değiştirebilirsiniz. Çocuğunuzu psikologa götürüp değiştirebilirsiniz, yüzünüzü estetik
doktoruna giderek değiştirebilirsiniz ama mesleğinizi kolay kolay değiştiremezsiniz. İnsan
yaşamının okul dışında kalan kısmının büyük kısmı, mesleği ile geçirdiği zamandır. Ve bu
çoğunlukla yaşamın diğer alanlarına da yansıyan mutsuz bir zaman dilimidir.
Gerçekten doğamıza en uygun meslek hangisidir ya da böyle bir meslek var mıdır?
Belirlemek doğru mudur? Okul, insanı bu açıdan kendi algılarına göre yönlendirir. Mutsuz bir
meslek yaşamının sorumlusu çoğunukla okul olmasına rağmen, pişkin pişkin bir de suçlar
insanı. Yeni okul bu duyarsızlığı ile yüzleşmeli ve kendini değiştirmelidir.
11. Toplumun bir üyesi olmaktan kaynaklanan sorunlar: Bir toplumun düşünce yapısında
aldatıcı olan şey, benimsedikleri görüşlerin “herkesçe geçerli sayılan” görüşler olmasıdır.
Büyük bir saflıkla insanlar, çoğunluğun belli bazı düşünceleri ya da duyguları paylaşmasının,
o düşünce ve duyguların doğruluğunu kanıtladığına inanırlar (Fromm, 1996). Okullu insanlar
için de durum bundan çok farklı değildir. Bütün okullu insanlar, okulu gitmemenin
düşünülemeyeceğini söylerler. Dolayısıyla da, okullu olmanın doğal sonucu, onlara göre
doğru düşünmek, doğru algılamak, doğru kararlar verebilmektir. Kendi ulusal okul sistemleri
içinde, okulun bir üyesi olan her birey için durum bundan ibarettir. Kendi okul sistemi
dışındaki bireylere karşı tutum; bu nedenle olumsuzdur.
Yabancı dille eğitim yapan kurumlardan mezun olan bireyler, yabancı dil öğrenmeden
mezun olan insanlara karşı, tepeden bakan bir konuma yerleştirirler, kendilerini... Toplumun
geri kalanı (okul sistemi içine girmeyen/giremeyenler, okul sistemi içinde az kalanlar ya da
nitelikli!? okullardan mezun olmayanlar) konuşulmaya değer olarak bile, görülmez. Bu
kaynağı belirsiz, alttan alttan devam eden bir toplumsal çatışmadır. Nedeni bilinmediği için
de çözümleri yetersiz kalır. İnsanlar birbirlerine hangi okullarda okuduklarını sorarlar.
Herkesçe “nitelikli” okul olarak sınıflandırılmış bir okuldan mezun olan birey, topluluğun
merkezinde bulur kendini, herkes, kıskançlık ve imrenme ile karışık, bireyi test etme yarışına
girer. Buldukları en küçük bir yanılgı da, para bulmuş bir dilenci gibi mağrur ve muzaffer:
“gördüğünüz gibi arkadaşlar, falan filan okuldan mezun olmak, bir şey olmak demek değildir”
diye kendince felsefi bir söylev çekmeye başlarlar.
Okul kuruluş sistemlerinin, bu ayrımın derinleştirmesini sağlayan en büyük etkinliği
ise okul mezuniyet dernek ya da vakıflarıdır. Bu tür kuruluşlar, bir tür tarikata dönüşürler:
içinde olanlar ve olmayanlar, onlar ve biz...vb.. Siz okuldan mezun olsanız bile, okul; okul
sonrası etkinliklerle sizi yönlendirmeye; üzerinizde egemenlik kurmaya devam eder.
Oysa, okul, kendi içinde tutarlı olmalıdır. Bir okul kuruluş sistemi içinde; birden fazla
alt sistem varsa; toplumsal çatışma kaynağı daha güçlü olacaktır. Ekonomik olarak gelişmiş
ülkelere bakıldığında; okul kuruluş sistemlerinin, kurumsal çerçevesinin oturduğunu, kendine
has geleneklerinin oluştuğunu, ayrıntılar değişse bile, okulun “ana felsefesinin” her bir alt
sistemde de geçerli olduğu görülür. Genel olarak da, okul sistemi toplumsal yapının bir
parçası olarak toplumsal doku ve kültürle uyumlu olma çabasındadır.
Toplumun bir üyesi olmaktan duyulan haz, okulun kazandırması gereken bir niteliktir.
Eğer birey öncelikle içine doğduğu topluma karşı bir aitlik hissetmiyorsa, okul kültürleme ve
sosyalleşme işlevlerini yerine getirememiş demektir. Bu durumda da okulun yüklediği alt
kimlikler yoluyla içinde yaşanılan toplum sanal sınırlarla ayrılır ve toplumsal kaos
yaşanabilir. Zaten nomalde, içine doğduğumuz sosyo-ekonomik ve kültürel statüler yoluyla
var olan sınır ve bölünmeler okul yoluyla derinleştirilmiş ve keskinleştirilmiş olabilir. Okulun
işlevi var olan toplumsal üyelik sorunlarını derinleştirmek değil, uyumlamak ve
uzlaştırmaktır.
12. Farklı düşünmekten, yaşamaktan kaynaklanan sorunlar: Okul, herkesi benzer
yapmaya çalışır. İnsanlar, okul sistemi içinde bunu kabullenmiş gibi davranırlar ve zamanla
içselleştirirler. Ama doğuştan getirdikleri “tek” ve “farklı” olma özellikleri, okuldan sonra
bilinç altından bilince doğru tekrar harekete geçer. Benzer olmak gerçeği ( ki bu okullu için
mutlak doğrudur, öyle öğrenmiştir) ile farklı olmak ütopyası, toplumsal yaşamın içinde
sürekli çatışır. Birey, bazen okullu gibi, bazen, kendi gibi davranır. Bu toplumsal yaşama
tutarsızlık gibi yansır. Hiç bir insan (hele bir okullu) toplumsal değerlerle çatışmayı kolay
kolay göze alamaz.
Oysa insan denildiğinde farklılık anlaşılmalıdır. İnsanlar birbirlerine benzemezler.
İnsanlar birbirlerinden farklı düşünüp, olgu ve olayları birbirlerinden farklı algılarlar. İnsanın
sosyal yaşamındaki zenginlik ve çeşitliliğinin kaynağı insanın farklılığıdır. Bu farklılıkları,
temelde kültürel farklılık, dil farklılığı, bilişsel farklılık, duyuşsal farklılık, fiziksel farklılık
olarak ele almak mümkündür. Bu farklılıkların olmadığı bir dünya, insanın her an aynada
kendini seyretmesi gibi bir şey olurdu. Bu ise sıkıcıdır. Monotondur. Zevk ve heyecandan
uzaktır. Öyle ise bir insanın, bir başkasını kendisine benzetme çabası insanın insana yaptığı en
büyük kötülüktür. Çünkü, yaşam sıradanlaşacak, ritim ve çeşitliliğini kaybedecektir. Öyle ise,
insan olmak demek farklı olmak demektir. İnsan değerliliğinin ölçütlerinden biri de, insanın
farklılığıdır. Eğer, insan değerlidir deniliyorsa, yapılması gereken şey farklılığı benimsemek,
onaylamak ve TEŞVİK ETMEKTİR. İnsan kendisine benzeyeni elbette ki sever, önemli olan
benzemeyeni sevmektir. İnsanın amacı, farklı olanı aramak, bulmak, sevmek ve ondan
beslenmektir.
İnsanın zenginliği farklılığı olduğuna göre, yapılması gereken de farklılığa tahammül
etmek değildir. Tam aksine farklılıkları teşvik etmek ve sevmektir. Bir insanın bir başkasını
sevmeme gerekçesi olarak ileri sürdüğü farklılıklar, aslında, insanın insanı sevmesi için
gereken ön koşuldur. İnsanın benzerini sevmesi, aynada kendisini öpücüklere boğmasıdır.
Anne ve baba çocuğunu sever, çünkü kendisine benzer. Anne-baba, çocuğunu onaylar, çünkü
kendi davranış kalıplarını onda görür. Bu tür çocukluk süreci, bilinçaltı süreçler yoluyla, şunu
öğretir bize; benzerlikleri aramak, bulmak ve sevmek, farklılıklara ise direnç göstermek.
Çocuklar büyüyüp anne-babalarından farklı olduklarında, farklı davrandıklarında, farklı
söylemler geliştirdiklerinde, çatışmalar da başlar. Biz bunu farklı savunma mekanizmaları ile
bastırmaya çalışırız. Oysa olan basit ve doğaldır. Çocuğumuz bizden farklıdır. Bizim
tahammül edemediğimiz, işte, bu yaşama yansıyan farklılıklardır.
Evde, okulda, sokakta, insandan istenen şey hep aynıdır: Sosyal kabullere uygun
davranışlar sergilemek. Kuşkusuz kültürel varlıklar olarak, kültürün de bir parçasıyız ama
öncelikle bireyiz. Birey olmak ise farklı olmaktır. Okul sorumluluklarından birisi de (hiç
üstüne alınmadığı halde), bu dengeyi kurabilmek olmalıdır.
Bireyin diğerlerinin de kendisi gibi farklı olma hakkına sahip olduğunu bilmesi, ondan
doğaçlama olarak beklenecek bir şey değildir. Bu nitelik onda, ailede ve okulda eğitim
süreçleri ile geliştirilebilir. Ama ne yazık ki, kültürel bir kurum olarak aile, kültürel ve
ideolojik bir kurum olarak ise okul; bireye sürünün bir parçası olmayı öğretir. Sürünün bir
parçası olmayı öğrenen insan, birey-insan değil, ideo-kültürel insan olmayı öğrenir. Bu ise,
tek bakış açısı ile evreni anlamlandırma, farklılıkları ortadan kaldırma isteği, benzemeyeni
dışlama ve yok etme isteğini doğurur.
13. Yaşlanmaktan kaynaklanan sorunlar: Okullu insan, yaşlanmaz, sadece ölür. Ölüm
gerçeği ile yüzleşmeden... Çünkü; sürekli acelesi vardır. Kademeleri hızlı hızlı vakit
kaybetmeden geçmek ister. Okul bitince, mümkün olabildiğince çok para kazanabileceği bir iş
bulmaya çalışır. Çalışırken, mümkün olabildiğince çok biriktirmeye çalışır. Mesleğinin en
iyisi olabilmek için çok çalışmalı ve hızlı davranmalıdır. Ağır hareket ederse, her an
çevresindeki biri tarafından geçilebilir. Derken emekli olur; yüzünde acı bir tebessümle...
yaşlandığının mı öleceğinin mi farkına varmaya çalışırken; ölür.
Okul insanı yaşlanmaya hazırlamaz. Yaşlanmaya hazırlanamayan ölmeyi de
beceremez. Ölmeye becerebilmek, yaşamayı becerebilmekle ilişkilidir. Okul, yaşamımızın her
anını değerli ve anlamlı kılacak, değerler sistemi ile içselleştirilmiş bir tutum ile
davranmalıdır.
14. Ölümü anlamlandıramamaktan kaynaklanan sorunlar: Ölüm insan varlığının bütün
olanakları arasında en gerçek olanıdır. Ölüm bir başkası tarafından yerine getirilemez, bunu
herkes kendisi başarır. Ölüm aşılamaz bir şeydir; çünkü ölümle bütün olanaklar biter. İnsan
ölüme giden bir varlıktır. Ölüm var olur olmaz, insanı aşan bir biçim almaktadır. Ancak
böylece insanın burada oluşunun her dakikası ölümle içten bir biçim alır. Öncelikle ölüm,
yaşamı bir bütünlük haline getirir, ikinci olarak ancak ölüm, yaşama anlam verir. Ölüm
olmasaydı, hiçbir şeye başlayamazdık. Ama ölümün ne zaman geleceğini bilmiyoruz. Her an
gelebileceği için yaşamın anlamı her an gerçekleştirilmelidir. Herkes ölecektir, bunu herkes
bilir. Ama insan ölüm korkusunu, günlük işler arasından uzaklaştırmaya çalışır. Aslında
bütün bunlar, insanın kendi ölümü karşısında, korkakça kaçmasından başka bir şey değildir.
Ama kendi ölümünü göz önünde tutan ve yine de kendini sağlam tutan, kendi varoluşuna
doğru açılabilir (Akarsu, 1979).
Okul sistemi içinde doğaya yabancılaşan insan; doğanın kendisini yüzleştireceği
yaşam döngüsünden (doğmak-evreni kucaklamak-ölmek) uzakta, doğar ve yaşar. Okulun ona
yüklediği rollerle o kadar meşguldür ki, bir gün aniden yaşlandığının farkına varır, yaşamı
sorgulamakla ve analiz etmekle hiçbir ilgisi olmadığı için, ölümü de sorgulayıp analiz
edemez. Ondan korkar. Oysa yaşamı anlamlandıran, ölümü de anlamlandırabilir (Yapıcı,
2004).
15. Etik değerlerdeki çatışmalardan kaynaklanan sorunlar: Doğruluğu mutlak olmayan
her olgu ve olay, mutlak doğrular arayan insanlar arasında değer çatışmalarına neden olur.
Savaşa karşı olmakla, “barış için savaş” olgusunda olduğu gibi... Ya da, Atom bombasının
keşfine katkıda bulunup, kullanılmaması gerektiğini savunmak gibi...
Okul tek tip program uygulayarak; tek tip yargıların oluşmasını sağlamaya çalışır
(İnal, 1996). Örneğin, çıplaklığın insan doğasından geldiğine inanan ve bu yüzden de;
öğrencilerinin çırılçıplak okula gelmesini isteyen, bir okul olduğunu varsayalım. Bu okuldaki
her şey, çıplaklığın yüceliği üzerine kurgulanacaktır. Öte yandan, çıplaklığın insan doğasının,
henüz uygarlaşmamış dönemlerine özgü, hayvanlar düzeyine yakın ilk zamanlarının davranış
kalıpları olduğunu benimseyen ama o dönemlerin artık aşıldığını dolayısıyla çıplaklığı
örtmekle, hayvanlardan ayrılan insanoğlunun, çıplaklıkla tekrar hayvanlar düzeyine
düşeceğine inan bir birey olduğunu varsayalım.
Buraya kadar herhangi bir sorun
gözükmemektedir. Sorun bireyin okula gitmesi ya da gitmeye zorlanmasıyla başlamaktadır.
Okul, toplumsal döngü içinde sosyal kabul edilişin en önemli yollarından birisi olduğu için;
birey okula gitmeye zorlanmasa bile anne-babası tarafından okula gönderilebilir. O zaman bu
birey ne yapacaktır? Giyinerek okula gidip okul kurumunu dolayısıyla toplumsal kurumları
karşısına mı alacaktır, yoksa çırılçıplak okula giderek kendi içselleştirdiği değerleri ile mi
çatışacaktır?
Dramatik bir örnekle betimlemeye çalıştığım, okul ve değer çatışması hemen hemen
böyle bir şeydir. Eğer mutlak doğru olsaydı; birinden birini tercih etmek elbette ki çok kolay
olurdu. Mutlak doğru olmadığına göre; zaman ve mekana göre, birinin diğerinden daha doğru
gibi gözüktüğü anlar ya da dönemler olmasını doğal karşılamak gerekir. Okul, taraf olarak,
değer çatışmalarını artırmaktan başka bir şey yapmamaktadır. Oysa, ihtimal ki okulun da
doğru olduğu zamanların sayısı hiç de az değildir. Ama okul, tutumundan dolayı haklılığını
ispatlamakta oldukça güçlük çeken bir kuruma dönüşmektedir.
16. Bağnazlık sorunu: Her din, insanı kötülükten korumak ve mutlak mutluluğa eriştirmek
savıyla hareket eder. Bunun için de; bir takım norm, değer ve ilkeler geliştirmiştir. Tanrının
kuralları herkes için geçerli olmasına rağmen, insanlar bu kuralları canlarının istediği gibi
kullanma hakkını kendilerinde görürler. Bu dinsel bağnazlıktır. Okul, dinsel bağnazlığın
yerleşmesinde; ortaçağ kilisesinin yerini alalı epey oldu. O gün, bugündür, kan ve gözyaşı
insanların gündeminden düşmek bilmiyor. Okulun, dinsel bağnazlık yerleştirme gibi bir
hedefi olmamasına rağmen, neden buna hizmet etmektedir?
Birey, kendini “en doğru” düşünen varlık olarak algılama yanılgısı içindedir. İnsanlar
doğası gereği, yaşamının uzun yıllarında, kendilerini evrenin merkezinde algılarlar. Yeni
doğan bebek, bir süre annesini kendisinin bir parçası olarak algılar. Aile ve sonra okulda,
bireye bağımsız olabilme yeterliliği kazandırılamadığı zaman, birey “ben merkezli”, “bencil”
olmayı bir tutum haline getirir. Kendisini en doğru düşünen ve algılayan, karşısındakini yanlış
düşünen ve algılayan olarak içselleştirir. Okuldan sonra yaşamın içinde; her zaman her şeyin,
kendi düşündüğü gibi olmadığını ve istediği zaman istediği şeyi yapamayacağını, yaşayarak
öğrenmek, bireyin ruhsal dengesini alt üst eder. Bu nedenle okul, bize, yaşamın merkezinde
olmadığımızı, insanın mükemmel olmak zorunda olmadığımız olgusunu kazandırabilmelidir.
Bu ise olanaksız gibidir; çünkü, okulda öğretmen otoritedir. Bunun aksini düşünmek yasaktır.
Öğretmen bir çocuğa öğrenemediğini, çünkü geri zekalı ve tembel olduğunu söylediğinde, bu
kurala dönüşür. Çocuk için, bunun dışında bir algı geliştirmek söz konusu dahi olamaz,
düşünülemez. Öğretmenin öğrettiği, en doğru, bilimsel ve değişmez sabittir. Çünkü, öğretmen
öğretmektedir. Öğretmenin nasıl öğreteceği önemlidir, çocuğun nasıl öğrendiği değil. Çünkü,
o otoritedir. Öğretmenin doğru dediği doğru, yanlış dediği yanlıştır nokta, sonrası için bir şey
söylenemez (Yapıcı, 2007). Öyle ise, bağnazlık okul ve öğretmen eliyle gerçekleşen planlı ve
programlı bir niteliktir denilebilir.
17. Şiddet karşısında okulun duyarsızlığı sorunu: Okul kuralların olduğu yerdir. Okulda
kuralın olması, itiraz edilecek bir durum değildir. Kuralın neden konulduğu önemlidir. Okul
çocuğu korumak için kural koymaz, okul kendini korumak için kural koyar. Örneğin, iki
çocuk kavga edip birbirlerine zarar verdiklerinde, okul onları geçici ya da sürekli bir biçimde
okul sistemi dışına atmakla tehdit eder. Bunu yaparak, okul şunu söyler, “siz umarımda
değilsiniz, neden birbirinizi hırpaladığınız da umurumda değil, hadi şimdi defolup gidin!
Bundan sonra size ne olacağı benim sorunum değil, yeter ki benden uzak olun”. Oysa normal
koşullarda, yapılması gereken şey, iki çocuğun neden birbirlerine zarar verdiklerini bulmak,
sorunun kaynağını ortadan kaldırarak, onların birbirlerini nasıl sevebileceklerini
kurgulamaktır.
Şiddet; sosyal bir olgu olarak, öğrenilen bir tutumdur. Her ne kadar, şiddetin insanın
doğasında var olan bir dürtü olduğunu ileri süren düşünceler var olsa da; doğum sonrası insan
yavrusunun davranışları gözlemlendiğinde, gelecekte şiddeti çağrıştıracak davranış kalıplarına
rastlanmadığını ileri sürebiliriz. Bebeğin emme davranışı sırasında memeye saldırmasının!
şiddet dürtüsü ile betimlenmesi ise abartılı gözükmektedir. Çünkü, memeye saldırma
davranışı (başkasına) zarar verme değil, açlığı giderme sabırsızlığıdır. Unutulmamalıdır ki
şiddet öğesinde biriktirilmiş öfke, öfkenin kontrol altına alınamaması, öfkenin davranışa
dönüştürülmesine yol açacak bir uyarıcı ve zarar verme fiili ya da tehdidi vardır (Yapıcı,
2006b).
Genellikle, şiddetin insanın doğasında olduğu düşünülür. Oysa şiddet öğrenilir, hem
de bir kısmı okulda olmak üzere. Şiddet insanın kendisini ifade etme yoludur. Bir insan
kendini şiddet yolu ile ifade etmeyi seçiyor ise, konuşarak, düşünerek, paylaşarak ifade
etmeyi öğrenemediği içindir. Bilin bakalım; konuşma, düşünme ve paylaşma nerelerde
öğrenilir. Birazcık da olsa; okulda değil mi?
Yukarıda yer alan sorunları irdeleyen bir okul kurgulanmadığı için, insanlık tarihi
doğada inanılmazı yapan (kendi türünü (ve dolayısıyla kendini) yok eden) bir savaşlar tarihi
değil midir?
Çernobil faciasına bir ustabaşının hatası yol açmıştır. Bu usta başını sabaha karşı
çalıştırarak, dikkatsizliğin yoğunlaştığı bu saatlerde, bunun olabileceğini düşünemeyen (ki
bence doğrusu umursamayan) eğitimli yöneticilerine, okul evrensel insan sevgisi aşılamış
olsaydı, yine de bu kaza olur muydu? Şüpheliyim....
Demokratik gelişimlerini tamamlayamamış ya da demokratikleşme sancılarını yaşayan
toplumlar, sorunların çözümünde şiddete başvurmayı meşrulaştırabilirler. Demokratik tutum,
farklılıkları kabullenmeyi (farklılığı fark etme, farklılıkları tanıma, farklılıklara yaşam hakkı
vermede tutum oluşturma) gerektirir, şiddette başvurulurken kullanılan temel bilinçaltı
savunma mekanizmalarından biri de farklılığa karşı duyulan hoşgörüsüzlüktür. Bu
hoşgörüsüzlüğün şiddete dönüşmesi, kabullenmenin gerçekleşmemesi ile doğrudan ilişkilidir.
Bu kabullenme, sosyal kurumların birbirini destekleyen ortak politikaları ile
gerçekleştirilebilir. Örneğin, bir sosyal kurum olarak eğitim kurumu, bireylere fırsat eşitliği
sağlamaya yönelik bir temaya sahip olmadığında, bunun politikaya yansıması da elbette
çeşitlilik şeklinde olmayacaktır. Din kurumu, farklı inanışları, düşman olarak gördüğünde
evrensel düşünen bireylerin (Yapıcı, 2006b) ortaya çıkması beklenebilir mi?
Okul, bilimin yanında, yukarda yer alan sorunların da çözümünü içeren dersleri,
programına almak zorundadır. Böylece, okul en temel işlevlerinden biri olan “sosyalleştirme”
ve “kültürleme” hedefini de gerçekleştirme olanağı bulabilecektir. Okul, toplumsal hayatın
genelindeki sosyal eşitsizliklerin ortadan kaldırılmaya çalışıldığı, demokratik sosyal
hareketliliği sağlayan bir yer olmalıdır. Okul, sosyalleştirme ve kültürleme işlevlerini yerine
getirirken bireyin yaşantısı üzerinde egemenlik kurar. Bu durum; bireyin sosyalleşme ve
kültürlenmesinin, toplumsal değerlerle ters düşmesine neden olabilir (Ergün, 1987).
Toplumsal değerlerle ters düşen bir sosyalleşme ve kültürleme süreci, anlaşılmalıdır ki;
evrene sorun üreten kuşaklar yetiştiriyor demektir. Mutlak anlamda; sosyalleşme ve
kültürleme, yerelden evrensele doğru olmalıdır. İçine doğduğu kültürü ve sosyal dokuyu,
mutlak doğru olarak kabul eden birey; farklılıklara tahammül edemez. Bununla da yetinmez,
farklılıkları kendi algı penceresinden düzeltmeye kalkar. Oysa, Tanrı rolü; insanın üstesinden
gelemeyeceği kadar ağır ve yok edici bir roldür. Okul kurumu bunun tedbirlerini alacak
şekilde kendini kurgulamalıdır.
SONUÇ
İlk insandan günümüze, eğitim informel bir yapıdan formel bir yapıya dönüşmüştür.
Doğrudan olmasa da dolaylı olarak insanın eğitim-öğretim gereksinimi hep var olmuştur. Bu
gereksinim, günümüzde kuramsal bir yapı ve devasa bütçelere kavuşmuştur. Buna rağmen
eğitme-eğitilme gereksiniminin tam olarak karşılandığı ileri dahi sürülemez.
Uygarlık düzeyi ve yaşama biçimi değiştikçe eğitim kurumlarından beklenen
gereksinimler de değişmektedir. Bu değişim eğitim kurumlarının izleyeceği yol ve yöntemi de
belirlemektedir. Günümüz eğitim kurumlarının ana felsefesinin akademik başarıyı
yükseltmeye odaklandığı görülmektedir.
Günümüz okullarının akademik başarıya yüklediği öncelikli anlam, okullu insan için
okul sonrası yaşamında sorunlarla baş edememesine ve mutsuz olmasına yol açmaktadır.
Okul ders ve öğretim işi ile o kadar ilgilidir ki, genel olarak bireyin duygusal ve sosyal
sorunlarını görmezden gelir ya da görmezden gelmek zorunda kalır. Ders sınavlarında
mümkün olabildiğince çok doğru seçenek işaretlemek o kadar vazgeçilmez bir hedefe
dönüşmüştür ki, neredeyse bunun için her yol mübah sayılabilmektedir. Oysa sosyal yaşamın
katılımcısı ve paydaşı olarak sosyal ve duygusal tutumlara sahip olmak belki de günümüzde
yaşanan bir çok sorunun da (yabancılaşma, iletişimsizlik, farklılıklara karşı tahammülsüzlük
vb) çözümü olabilirdi.
Sorunsuz bir yaşam düşünülemez, insan sorunları olan bir varlıktır. Ancak, sorunlara
nasıl çözüm bulanacağı öğrenilebilir. İnsanın sorunlarının altından ezilmeden, baş etme
yollarını öğrenebileceği en önemli iki kurum aile ve okuldur. Aile, sorunların analizinde
yetersiz kalır çünkü aile gelenekseldir, geçmişe bağlıdır. Ama okulun, geleneklerin dışında,
bilimin verilerini de kullanarak yaratıcı ve üretici olması beklenir. Bu bağlamda, okulun
sorunlarla baş etmeyi öğretmede yükleneceği misyon kültürel bir zorunluluk olarak
düşünülmelidir. Okulun bu işlevini yerine getirebilmesi için öncelikli sorunların farkında
olması gerekir. Bu farkındalık nasıl oluşturulmalıdır?
Eğitim politikasını belirleyenler bu farkındalığın oluşturulmasında birinci sorumluluğa
sahip olanlardır. Onların bu sorumluluğu algılayabilmeleri, kamuoyu tarafından oluşturulması
gereken bir niteliktir. Sorunlarının çözümünü kadere bırakan, büyüklerimiz en iyisini bilir
mantığı ile hareket edenler, eğitim politikası belirleyicilerini, keyfi/sorumsuz davranış ve
kararlara sürükleyebilmektedir. Burada paradoksal bir durum ortaya çıkmaktadır. İş başa
dönüp kamuoyuna, aileye ve bireye tekrar dayanmaktadır. Oysa ailenin geleneksel ve geçmişe
dönük olduğu yukarıda belirtilmişti. Öyle ise şimdi ne yapılmalı nasıl bir akıl yürütülmelidir?
Bu soruya herkes kendi adına ve iyi niyetli olarak cevap vermelidir. Sorunların altında ezilen
bir toplum mu, sorunları ile baş edebilen bir toplum mu? Güncel doğrular mı evrensel
gerçekler mi tercih edilmelidir? Bu kararı kim/kimler vermelidir? Kendi adıma bu kararı ben
veriyorum. Kararımı verirken, içinde yaşadığım toplumsal değerlerin farkındayım. Evreninin
farkındayım ve başkalarının bana benzemek zorunda olmadığının farkındayım. Farklılığın
farkındayım. Oğlumu, kızımı, eşimi ve öğrencilerimi kendime benzetmemek için sürekli
kendimi sorguluyor ve düşünüyorum. Daha iyi bir yaşam, ortak oluşturulmuş bir değerler
sistemi ile gerçekleştirilebilir. Okul bunu gerçekleştirebilecek güce dinamizme sahiptir. Ya
içindekiler…..
KAYNAKÇA
Akarsu, B. (1979). Çağdaş Felsefe, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.
Erden, M. Ve Y. Akman (1995). Eğitim Psikolojisi Gelişim-Öğrenme-Öğretme, 2. Baskı,
Arkadaş Yayınevi, Ankara.
Ergün, M. (1987). Eğitim Ve Toplum Eğitim sosyolojisine Giriş, Malatya: İ.Ü. Eğitim
Fakültesi Yayınları No: 1
Fromm, E. (1996). Sağlıklı Toplum, (Çev.:Y. Salman ve Z. Tanrısever), 3. Basım, Payel
Yayınevi, İstanbul.
Illich, I. (1985). Okulsuz Toplum, (Çev.:T. Bedirhan Üstün), Birey Ve Toplum Yayınları,
Ankara.
İnal, K. (1996). Eğitimde İdeolojik Boyut, Doruk Yayıncılık, Ankara.
Kaplan, İ. (1999). Türkiye’de Milli Eğitim İdeolojisi”, İletişim Yayınları, İstanbul.
Kaya, Y.K. (1984) İnsan Yetiştirme Düzenimiz, 4.Basım, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Kongar, E. (2001). Küresel Terör Ve Türkiye, Remzi Kitapevi, İstanbul.
Krishnamurti, J. (1988). Krişnamurti İç Özgürlük, (Çev.:İlhan Güngören), Yol Yayınları,
İstanbul.
Krishnamurti, J. (1994). Eğitim Üzerine Mektuplar, (Çev.:Buket Dilden), Arion Yayınevi,
İstanbul.
TDK, Güncel Türkçe Sözlük, http://www.tdk.gov.tr/TDKSOZLUK
Titiz, T. (1996). Ezbere Hayır, İnkılap Yayınları, İstanbul.
Woolfolk, A.E. (1993). Educational Psychology, Allyn ande Bacon, Boston.
Yapıcı, M. (2007). “Asık Suratlı Okul”, Üniversite Ve Toplum Bilim, Eğitim Ve Düşünce
Dergisi, e-dergi, Cilt: 7, Sayı:1, Mart 2007, www.universite-toplum.org.
Yapıcı, M. (2006a). “Okulun Başarıya Yüklediği Anlam Ve Yansımalar”, Öğretmen Dünyası
Dergisi, Yıl: 27, Sayı: 319, s.: 9-10.
Yapıcı, M. (2006b). “İnsan Ve Şiddet”, Cumhuriyet Bilim Teknoloji Dergisi, 15 Eylül
2006, Yıl: 20, Sayı:1017, s.:21.
Yapıcı, M. (2004). Okul Ve İnsan, Ocak Yayınları, Ankara.