haberler - Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü
Transkript
haberler - Türk Eskiçağ Bilimleri Enstitüsü
H ABERLE R TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ Ocak 2004, Say›: 17 ‹Ç‹NDEK‹LER Editörden –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1 Baflyaz› Jürgen Seeher, Hitit Baflkenti Hattuša’da fiehir Surunun Bir K›sm› Aya¤a Kald›r›l›yor –––––––––––––––––––––––– 1 Kitap Tan›t›mlar› Karul, N – Z. Eres – M. Özdo¤an – H. Parzinger, Afla¤› P›nar I. Einführung, Forschungsgeschichte, Stratigraphie und Architektur, Archäologie in Eurasien 15. Studien im Thrakien-Marmara-Raum, Band 1, Verlag Philipp von Zabern, Mainz am Rhein, 2003 (B›çakç›, E.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 4 Baflgelen, N. – H. Hauptmann – M. Özdo¤an (Ed.), Ufuk Esin’e Arma¤an/Studies Presented of Ufuk Esin, Köyden Kente Yak›ndo¤u’da ‹lk Yerleflimler/From Village to Cities, Early Villages in the Near East, Arkeoloji ve Sanat Yay›nlar›, ‹stanbul, 2003 (Güldo¤an, E.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 4 des Courtils, J., Dünya Kültür Miras› Kentlerinden Ksanthos ve Letoon Rehberi, Ege Yay›nlar›, ‹stanbul, 2003 (Özdizbay, A.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 5 Mühlenbrock, J., Tetrapylon. Zur Geschichte des viertorigen Bogenmonumentes in der römischen Architektur, Scriptorium, Münster, 2003 (Zeyrek, H.T.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 6 Özdem, F. (Ed.), Urartu: Savafl ve Estetik/Urartu: War and Aesthetics, Yap› Kredi Kültür Sanat Yay›nc›l›k, ‹stanbul, 2003 (Avc›, C.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 7 Arkeoloji Dünyas›ndan Thracia Pontica VIII the Ancient Cultures of the Pontic Area and their Association to the Sea (13-17 Eylül 2003, Sozopol-Bulgaristan) (Dönmez, fi.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 8 1. Uluslararas› Smyrna Sempozyumu (21-23 Temmuz 2003) (Tulunay, E.T.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 9 VIII. Mersin Arkeoloji Günleri (05-07 Eylül 2003) (Tulunay, E.T.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 10 “Urartu: Savafl ve Estetik” Sergisi (Konuralp, ‹.Z.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 11 Klasik Filoloji Seminerleri (Öyken, E.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 12 Hattice, Urartuca ve Di¤er Nadir Diller Hakkında Paris’te bir Konferans Yapıldı – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 12 Soloi Pompeiopolis Heykelleri (Tulunay, E.T.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 13 Yüksek Lisans (YL) ve Doktora Tezleri (DT) ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 14 Kaz› – Araflt›rma Özbaflaran, M., 2002 Y›l› Akarçay Tepe Kaz›s› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 15 Belli, O., 2003 Y›l› Afla¤› ve Yukar› Anzaf Urartu Kaleleri Kaz›s› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 16 Baflaran, S., 2003 Y›l› Enez (Ainos) Kaz› ve Onar›m Çal›flmalar› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 18 Özsait, M., 2003 Y›l› Harmanören -Göndürle Höyük- Mezarl›k Kaz›s› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 19 Güleç, E., 2003 Y›l› Hatay/Samanda¤/Üça¤›zl› Ma¤aras› Kaz›s› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 20 Bilgi, Ö., 2003 Dönemi ‹kiztepe Kaz› Çal›flmalar› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 20 Zoro¤lu, L., 2003 Y›l› Kelenderis Kaz›s› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 21 Bak›r, G., Klazomenai’de Protogeometrik Döneme Ait ‹zler – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 21 Efe, T., 2003 Y›l› Küllüoba Kaz›s› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 22 Güleç, E., 2003 Y›l› Sivas Hayranl›-Haliminhan› Kaz›s›– – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 23 Girginer, K.S. – Ö.O. Girginer – H. Ak›l, 2003 Y›l› Adana ‹li Yüzey Araflt›rmalar›: Saimbeyli ve Tufanbeyli – – – – – – – – 23 Sayar, M.H., 2003 Y›l› Do¤u Trakya Tarihi-Co¤rafya Çal›flmalar› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 24 Erkanal, A. – K. ‹ren, 2003 Y›l› Güney Aiolis Yüzey Araflt›rmas› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 25 Erten, E. – M. Özy›ld›r›m, 2003 Y›l› Olba Yüzey Araflt›rmas› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 26 Dönmez, fi., 2003 Y›l› Samsun ‹li Yüzey Araflt›rmas› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 27 Sevin, V., 2003 Y›l› Yüksekova Yüzey Araflt›rmas› – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 28 Enstitüden Enstitü Kütüphanesinden Haberler (Alparslan, M.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 29 Societas Anatolica’n›n ‹lk Genel Kurulu Paris’te Topland› (Dinçol, A.) – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 30 Yeni Yay›nlar›m›z – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – – 31 Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü Haberler Say›:17 (Ocak 2004) Editör Meltem Do¤an-Alparslan Sayfa Düzenlemesi ve Bask› Zero Prodüksiyon Ltd. Yaz›lar kaynak gösterilmek flart›yla kullan›labilir. Ocak ve May›s aylar›nda yay›mlan›r. Ücretsizdir. Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü Ekrem Tur Sokak, No.4 80060 Beyo¤lu-‹STANBUL Tel/Faks: (0212)292 09 63 E mail [email protected] [email protected] www.tebe.org Editörden Okuyucular›m›zla son bulaflmam›zdan bugüne kadar geçen alt› ay içerisinde dünyada birçok fley de¤iflti: Politik dengeler, devrilen liderler, savafllar, do¤al afetler, yeni bulufllar...Gezegenimiz her zamanki gibi dolu dizgin dönmekte. Bu süre içerisinde, Türkiye ad›na pek çok at›l›m› gerçeklefltirmeyi amaç edinmifl enstitümüz, az›msanmayacak baflar›lar›n alt›na imza atm›flt›r. Artan yay›n say›s› ile ö¤rencilerin ve eskiça¤ bilimleriyle ilgilenenlerin ayd›nlanmas›n› sa¤lam›fl, düzenledi¤i y›ll›k konferanslar ile farkl› mesleklerden insanlar› bir çat› alt›nda toplam›fl, geçti¤imiz y›l ikinci say›s›n› ç›kartt›¤› süreli yay›n› ile Türkiye ve Avrupa'da farkl› enstitü ve üniversite kütüphanelerinde yerini alm›flt›r. Yay›n konusunda yap›lan at›l›mlar, popüler diziden ç›kan üç yeni yay›n ile kendini göstermifltir. Konusunda uzman bilim insanlar› taraf›ndan kaleme al›nm›fl; Eski Önasya Toplumlar›nda Suç Kavram› ve Ceza, Roma Dini ile Antik Ça¤da Et ve Bal›k Pazarlar›. Bir Çin Atasözü "Hedefsiz gemiye, hiçbir rüzgâr yard›m etmez", der. Enstitümüz de, hedeflerine do¤ru ilerlerken baflka kurumlardan destek görmektedir. Bunun son örne¤i, merkezi Paris'te olan ve eskiça¤ bilimlerine hizmet vermeyi amaçlayan Societas Anatolica adl› bir derne¤in, enstitümüzle ortak projeler yapmak üzere anlaflmaya varm›fl olmas› ve bundan sonra süreli yay›n›m›z olan Colloquium Anatolicum'da, Societas Anatolica'n›n yay›n kurulunca kabul edilen yaz›lara da yer verilmesi, karar›d›r. Son say›s›ndan itibaren y›ll›k konferans metinlerinin yan› s›ra, baflka bilimsel makalelerin de yer ald›¤› Colloquium Anatolicum'un içeri¤i, kuflkusuz gelecek say›larda daha da zenginleflecektir. Bültenimizin bu say›s›nda Klazomenai Kaz›lar›, çal›flmalar›n bafllad›¤› 1979 y›l›ndan bugüne, genel bir de¤erlendirme çerçevesinde ilk defa bir haber olarak yerini alm›flt›r. Ayn› flekilde Do¤u Trakya Çal›flmalar› bafll›¤› alt›nda; Tekirda¤, ‹stanbul, Edirne ve Çanakkale'de yap›lan son tarihi-co¤rafya araflt›rmalar›na da bültenimizde ilk defa yer verilmifltir. Ayr›ca Kargam›fl Baraj Gölü içerisinde kalan Akarçay Tepe Kaz›s›, Sivas Müzesi ile Ankara DTCF, Antropoloji Bölümü taraf›ndan yürütülen Sivas Hayranl› Kaz›s›, geçti¤imiz sezon yeni bafllayan Hakkari-Yüksekova Yüzey Araflt›rmalar› ve Mersin-Olba'da akropolis ve yak›n çevresini kapsayan Yüzey Araflt›rmas›, yine bültenimizde ilk kez yer alan haberler aras›ndad›r. Hitit baflkenti Hattufla hafiri Dr. Jürgen Seeher taraf›ndan haz›rlanan ve bir restorasyon projesini ve ona ba¤l› bir deneysel arkeoloji çal›flmas›n› içeren baflmakalemiz, bu projenin aflamalar›n›, foto¤raflar eflli¤inde ak›c› bir dille anlatmaktad›r. Okuyucular›m›za ulaflt›rd›¤›m›z bu yeni say› ve yeni haberlerle Anadolu'da zevkli bir yolculuk dileriz. Meltem Do¤an-Alparslan Hitit Baflkenti Hattuša’da fiehir Surunun Bir K›sm› Aya¤a Kald›r›l›yor Dr. Jürgen Seeher Hattuša flehri, uzun y›llar yap›lan kaz›lar ve özellikle P. Neve taraf›ndan yürütülen restorasyon çal›flmalar› ile ziyaretçilerin, pek çok yap›n›n konumunu ve plan›n› arazide görebildi¤i bir arkeolojik aç›k hava müzesi haline getirilmifltir. Hattuša’n›n 1986 y›l›nda UNESCO Dünya Miras› Listesi’ne al›nmas›nda bu özelli¤inin rolü büyüktür. fiimdiye kadar, kaz›lan temellerin sa¤lamlaflt›r›l›p tamamlanmas› prensibine dayal› restorasyon çal›flmalar›nda, rekonstrüksiyon ancak ka¤›t üzerinde yap›l›yor. Bu flekilde ziyaretçiler için yap›lar› bir bütün olarak alg›lamak çok kolay olmuyordu. 2003 çal›flma mevsiminde, JTI firmas›n›n sponsorlu¤u sayesinde deneysel arkeoloji kapsam›nda yeni bir projeye bafllad›k. Bu yeni projede, temel üstü kesimdeki kerpiç duvarlar da örülerek bir Hitit mimarl›k eserinin tamamen yeniden inflas›na gidilecektir. Proje bugüne kadar yap›lan restorasyon çal›flmalar›n›n devam› olmakla birlikte, yaln›zca o dönemi görsel anlamda yeniden oluflturmak amac› gütmez. E¤er tek amaç bu olsayd›, modern yap› teknikleri ve malzemeleriyle bu ifllem hem daha çabuk, hem de daha az masraf ile gerçeklefltirilebilirdi. Ancak iflin hangi etaplarda yap›ld›¤›, bu etaplar›n ne kadar zaman gerektirdi¤i, kullan›lan malzemelerin çeflit ve miktarlar› oldu¤u kadar, yap›m tamamland›ktan sonra da yap›n›n izlenerek gerekli y›ll›k bak›m›n boyutlar› gibi konular›n belgelenmesi projenin içeri¤ini oluflturur. Eski teknik ve yap› malzemelerinin kullan›m›yla Hitit Dönemi’nde planlama, uygulama ve bak›m aflamalar›nda karfl›lafl›lan sorunlar›n anlafl›lmas› daha kolay olacakt›r. Asl›nda bir tap›na¤›n, saray yap›lar›ndan birinin ya da bir konutun rekonstrüksiyonu da yap›labilirdi; ancak sonuç pek tatminkâr olmazd›; çünkü düz daml› bir kerpiç yap›, boyutlar› d›fl›nda bugün k›rsal kesimde halâ var olan kerpiç yap›lardan pek farkl› gözükmeyecekti. Hitit yap›lar›n›n özelli¤i, ifllevleriyle birlikte ele al›nd›klar›nda, yani iç donan›mlar›yla ve içine girilebilir olduklar›nda vurgulanabilirdi. Ancak Hitit yap›lar›n›n iç donan›mlar› ve hatta d›fl görünümleri ile ilgili o kadar çok noktada belirsizlik vard›r ki, böylesi bir rekonstrüksiyonda çok say›da soru iflareti olacakt›. Bu nedenle saray ve tap›naklar›n d›fl›nda en an›tsal mimarl›k ürünü ve Anadolu’daki Hitit flehirlerinin en belirgin özelliklerinden biri olan flehir surunun bir parças› rekonstrüksiyon için seçildi. Bu seçimin birkaç avantaj› vard›r: 1. Surun ifllevi herkesin hemen anlayabilece¤i kadar aç›kt›r; 2. Sur d›flar›dan bak›ld›¤›nda içine girmeden de etkileyicidir. Ziyaretçiler içine girmeyece¤i için korunmas› da daha kolay TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 1 H‹T‹T BAfiKENT‹ HATTUΩA’DA fiEH‹R SURUNUN B‹R KISMI AYA⁄A KALDIRILIYOR en önemlisi ise ziyaretçilerin rahatça görebilecekleri bir konumun seçilmesiydi. fiehir suru genelde Hattufla’daki gezi rotas›n›n d›fl›nda, yoldan daha yüksekte kalan s›rtlarda sarp teraslar›n kenar›nda yer al›r. En kolay ulafl›labilir sur kesimi Afla¤› fiehir’de Büyük Tap›na¤› ve bat›s›ndaki yerleflim alan›n› kuzey bat›dan çevreleyen iç surdur. Hattuša’ya girifl yolu bu surdan geçer ve biraz arkas›nda bilet giflesi yer al›r. Böylece bu nokta her gezinin bafllang›c›nda ve bitiflinde geçilen bir konumdad›r ve hemen bitifli¤indeki genifl düz alan kerpiç tu¤la üretimi için elverifllidir. Hattuša’da bulunan sur modeli. Mazgal diflleri, kule pencereleri, ahflap hat›llar gibi ayr›nt›lar belirtilmifltir. Tafl temel ve subasman kesiminin yap›m›. olacakt›r; 3. Hitit Dönemi’ne ait sur modelleri vard›r ve bunlar mimari detaylar›n rekonstrüksiyonu için yol göstericidir. fiehir surunun hangi bölümünün aya¤a kald›r›laca¤›n› seçmekte iki kriter önemliydi. Birincisi yap› malzemelerinin kolayca tafl›nabilece¤i bir yer olmas›, ikincisi ve Kerpiç flehir surunun rekonstrüksiyonu orijinal yap› malzemeleri olan kerpiç ve ahflap kullan›larak gerçeklefltiriliyor. Kerpiç tu¤lalar koruyucu madde eklenmeksizin üretiliyor, çünkü hava flartlar›n›n kerpice etkisi ve duvar›n korunmas› için gerekli bak›m›n belgelenmesi de projenin önemli bir bölümünü oluflturuyor. Tu¤lalar›n üretimi için kullan›lan bol killi, az kum ve taflç›kl› toprak, Budaközü Deresi düzlü¤ünden, Evren/ Yekbas Köyü’nden getiriliyor. Ek katk› olarak yaln›z saman ilave ediliyor. Hattuša kaz›lar›nda yang›n geçirmifl yap›larda bulunmufl kerpiç tu¤lalarda bazen saman›n yan› s›ra orta hatta, bol miktarda taflç›k katk›n›n varl›¤› izlenebilmiflse de, projemizde çal›flan mimar, restoratör ve eskiden kendi konutlar›n› kerpiçten yapan yafll› iflçiler bu katk›n›n, tu¤lalar›n sa¤laml›¤›n› azaltaca¤›n› belirttikleri için, samandan baflka ilave yap›lm›yor. Haz›rl›k olarak önce duvar›n 1970’lerde onar›lm›fl subasman kesimi (toprak üstünde kalan tafl bölüm), üzerine gelecek a¤›rl›¤› kald›ramayaca¤› gerekçesiyle söküldü. Orijinal temel bloklar› üzerine tafl kesim yeniden örüldü. Duvar çok meyilli bir arazide oldu¤undan kuleler ve kuleler aras› beden duvar, üstte kerpiç tu¤lalar›n terazili yerlefltirilebilmelerini sa¤lamak için basamakl› olarak yap›ld›. Bu flekilde subasman kulelerde k›smen 3 metre yüksekli¤e ulaflt›. Görünmeyecek flekilde beton harçla sa¤lamlaflt›r›lan tafl kesimin yap›m› ancak önümüzdeki y›l bitirilecek ve kerpiç duvar›n örülmesine ondan sonra bafllanabilecektir. Bu nedenle flimdiye kadar üretilen kerpiç tu¤lalar istiflendi; üstleri polyesterli branda ile örtülerek koruma Surun rekonstrüksiyon çizimi. 2 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER H‹T‹T BAfiKENT‹ HATTUΩA’DA fiEH‹R SURUNUN B‹R KISMI AYA⁄A KALDIRILIYOR Büyük çukurlar içinde kerpiç topra¤›; saman ve su ile kar›flt›r›l›r. alt›na al›nd›. Çeflitli denemelerin yap›ld›¤› ilk dönemden sonra tu¤la üretiminde de verimli bir tempoya ulafl›ld›: Büyük çukurlarda kerpiç topra¤›, saman ve su kar›flt›r›larak koyu k›vaml› bir çamur haline getirildi. Ertesi gün ayaklarla iyice çi¤nenen çamur iki gün kadar daha dinlenmeye, kerpiç ustalar›n›n deyimiyle mayalanmaya b›rak›ld›. Tahta kal›plar içine elle s›k›flt›rarak dökülen çamur hava s›cakl›¤›na ba¤l› olarak befl alt› gün sonra sertleflti. Bu etapta tu¤lalar çevrildi ve arkalar›n›n kurumas› sa¤land›ktan sonra birkaç gün de dik olarak kurumaya b›rak›ld›. Kuruduklar›nda çok sa¤lam olan kerpiç tu¤lalar›, kepçenin iki aya¤› alt›na sa¤laml›klar›n› denemek amac›yla yerleflti¤imizde en küçük bir çatlak bile oluflmad›¤› görüldü. 2003 yaz›nda bu yöntemle yaklafl›k 13 000 adet orijinal Hitit boyutlar›nda kerpiç tu¤la üretildi (45x45x11 cm ve yaklafl›k 30 kg a¤›rl›¤›nda). fiimdiye kadar 350 m3 kerpiç topra¤›, katk› maddesi olarak 35 ton saman ve 280 ton su kullan›ld›. Bizim, toprak almak için kulland›¤›m›z kepçe ve Bir yüzü kuruyan kerpiçler daha iyi kurumalar› için çevrilir. Çamur dinlendirildikten sonra tahta kal›plar içine dökülür. kamyon, tonlarca suyu getirmek için kullanabildi¤imiz itfaiye tankeri, haz›r kerpiç tu¤lalar›n yerine götürülmesi için römorklu traktörün sa¤lad›¤› iflgücü ve organizasyon kolayl›klar› olmaks›z›n, yaklafl›k 9 km’lik suru infla etmeyi baflaran Hitit ustalar›na sayg› duymamak elde de¤il. Surun öngörülen bu bölümünün aya¤a kald›r›lmas› iflleminin 2005 y›l›nda tamamlanmas› planlanmaktad›r. Zusammenfassung Im Sommer 2003 begann in der hethitischen Hauptstadt Hattuša/Bo¤azköy ein neues Rekonstruktionsprojekt: Ein Abschnitt der Lehmziegelstadtmauer in der Unterstadt soll möglichst naturgetreu mit damals vorhandenen Materialien wiedererrichtet werden. Die genaue Dokumentation der Arbeiten ist ebenso Teil dieses Projekts wie später die Beobachtung der fertigen Anlage und die Feststellung des jährlichen Pflegebedarfs. Damit wird es möglich, die Bauplanung und -ausführung sowie Fragen der Unterhaltung in Dik yerlefltirilen kerpiçler rüzgar›n yard›m›yla tamamen kurutulur. TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 3 Kitap Tan›t›mlar› Karul, N.-Z. Eres-M. Özdo¤an-H. Parzinger, Afla¤› P›nar I. Einführung, Forschungsgeschichte, Stratigraphie und Architektur, Archäologie in Eurasien 15. Studien im Thrakien-Marmara-Raum, Band 1, Deutsches Archäologisches Institut Eurasien-Abteilung, Verlag Philipp von Zabern, Mainz am Rhein, 2003. 220 sayfa, 91 plan, çizim, 52 resim sayfas› ve 12 tablo. Kitab›n önsözünde editörler, Alman Arkeoloji Enstitüsü Avrasya Bölümü’nün yay›mlad›¤› Archäologie in Eurasien serisinin 15. say›s› ile yeni bir dizinin, Studien im ThrakienMarmara-Raum alt bafll›¤› ile yay›n›na baflland›¤›n› belirtiyorlar. Türkiye Trakyas› ve Marmara Bölgesi’nde, 1979 senesinde ‹stanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dal›’ndan Prof.Dr. Mehmet Özdo¤an taraf›ndan önce yüzey araflt›rmalar› ile bafllay›p ard›ndan da çeflitli kaz›larla sürdürülen proje, 1993 senesinde Prof.Dr. Hermann Parzinger’in de kat›l›m›yla bir Türk-Alman ortak çal›flmas› olarak günümüze kadar devam edegelmifltir. Bölgede, özellikle Neolitik ile Tunç Devirleri aras›ndaki dönemi kapsayan ve bugüne kadar yap›lan çal›flmalar›n, bu yeni seride toplanmas›n›n amaçland›¤› belirtilmektedir. Sonraki üç bölümden Girifl’de, bölgede yap›lan araflt›rmalar›n arkeolojiye, özellikle de 1980’lerin bafl›ndaki diffusionist, anti-diffusionist tart›flmalar›na ve Anadolu, Yak›ndo¤u ile Balkanlar, Avrupa aras›ndaki tarihöncesi kültür iliflkilerinin anlafl›lmas›na yapt›¤› katk›lardan bahsedilmektedir. Bölgenin günümüz ve özellikle deniz seviyesindeki de¤iflimler ile Yunanistan’da yap›lan polen analizi çal›flmalar›na göre, k›saca geçmifl dönemlerdeki do¤al yap›s›n›n anlat›ld›¤› Türkiye Trakyas›’n›n Do¤al Çevre fiartlar› bölümünden sonra, Türkiye Trakyas›’n›n Araflt›rma Tarihi bölümünde, bölgede yap›lm›fl olan arkeolojik araflt›rmalar›n k›sa bir tarihçesi anlat›lmaktad›r. Bundan sonraki bölümler Afla¤› P›nar’da yap›lan çal›flmalar ile ilgilidir. Afla¤› P›nar Höyü¤ü bafll›kl› bölümde yerleflmenin keflfi, konumu, topografik özellikleri, kaz› tarihçesi ve tabakalanmas› anlat›lmaktad›r. Bir sonraki bölümde, J.Faßbinder ve H.Becker, höyükte yap›lan manyetometrik ölçümler ve bunlar›n de¤erlendirmesi ile ilgili k›sa bir bilgi vermektedir. Afla¤› P›nar I’in a¤›rl›kl› konusunu oluflturan mimarl›k kal›nt›lar› ile ilgili araflt›rmalar Necmi Karul ve Zeynep Eres taraf›ndan yap›lm›fl ve dört ana bölümde toplanm›flt›r. Necmi Karul’un haz›rlam›fl oldu¤u Afla¤› P›nar Mimarl›¤› bafll›kl› bölümde, Anadolu’da yap›lan kaz›lar ile ilgili yay›nlanan kaz› raporlar›nda görmeye pek al›fl›k olmad›¤›m›z ayr›nt›da anlat›lan yap› kal›nt›lar›, yine ayr›nt›l› planlarla birlikte yer almaktad›r. Karul, yerleflmede kullan›lm›fl olan yap› malzemelerinin tan›mlar› ile bafllad›¤› çal›flmas›n›, her bir yap›n›n ayr›nt›l› tan›mlar›n›n yer ald›¤› yap› katalo¤u (Häuser) ile sürdürmüfltür. Yap› içlerinde ve aç›k alanlarda yer alan sabit yap› ö¤eleri, yerleflme çevresinde bulunan hendek ve duvarlar ile yollar, ayr› bölümlerde anlat›lm›flt›r. Bölümün sonunda ise, her bir tabaka, iliflkili yap› kal›nt›lar› ile birlikte ele al›nm›fl, yerleflme planlar› haz›rlanm›fl ve yerleflme düzenleri konusunda de¤erlendirmeler yap›lm›flt›r. 4 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Zeynep Eres taraf›ndan haz›rlanan sonraki iki bölümün ilkinde, Afla¤› P›nar yap›lar›ndan artakalan kerpiç yap› malzemesinin buluntu durumlar› ve üzerlerindeki dal izlerinin incelenmesi ile yap›larda kullan›lan dalörgü çeflitleri ve ba¤lant› sistemleri, detay çizimleri ve tablolar ile de desteklenerek, anlafl›lmaya çal›fl›lm›flt›r. Istranca Da¤lar›’nda Geleneksel Köy Mimarisi bafll›kl› bir sonraki bölümde, Eres’in, günümüzde bölgede bulunan dal örgü yap›lar ile ilgili etnografik bir çal›flmas› yer al›yor. Yap›lar, ‹¤meli ve Düz Atk›l› Yap›lar olarak iki ana gruba ayr›lm›fl; ‹¤meli yap›lar›n planlar›na göre oluflturulan bir yap› tipolojisinin ard›ndan, tek tek yap› elemanlar›n›n (Tabanlar, Damlar/Çat›lar, Çitler, Duvarlar, S›valar, F›r›n ve Ocaklar) incelendi¤i bir bölümde dört de¤iflik duvar konstrüksüyonunun detay çizimleri de yer almaktad›r. Yerleflme düzeninin incelendi¤i k›sa bir bölümün ard›ndan ise, yap›lar›n kullan›m biçimlerine göre s›n›fland›¤› (konutlar, ambar yap›lar›, ah›rlar) son bölümde yap› kullan›m biçimleri, dört farkl› yap› tipinin ayr›nt›l› çizimleri (plan, kesit, görünüfl) ile birlikte anlat›lm›flt›r. Necmi Karul ve Zeynep Eres’in beraber haz›rlad›¤› Afla¤› P›nar Yap›lar›’n›n Rekonstrüksiyon Denemeleri bafll›kl› bölümde, önceki üç bölümde yer alan bilgilerin yard›m› ile, yerleflmede bulunmufl olan baz› yap›lar›n ve yap› gruplar›n›n rekonstrüksiyon denemeleri yap›lm›flt›r. Bir direkli bir de i¤meli yap› örne¤inin ayr›nt›l› çizimleri ile yer ald›¤› bu bölümde, kaz›da elde edilen bilgilerin, etnografik malzemenin ve mimari bilginin ustaca birarada kullan›ld›¤› anlafl›lmakta. Kitab›n sonundaki De¤erlendirmeler bölümünün ard›ndan bir de k›sa Türkçe özet yer almaktad›r. Anadolu Trakyas› ve Marmara Bölgesi’nde, 1979’dan bu yana yap›lm›fl ve yap›lacak olan çal›flmalar›n yer alaca¤›, Alman Arkeoloji Enstitüsü, Avrasya Bölümü yay›n serileri içerisinde yeni bir dizinin ilk kitab› Afla¤› P›nar I, bir kaz› raporunun ilk cildinde yer almas› beklenen tüm bilgileri içermektedir. A¤›rl›kl› olarak mimarl›k ile ilgili çal›flmalar›n bulundu¤u bu kitapta, bir yandan mimarl›k ile ilgili malzeme ayr›nt›l› kataloglar ve planlar ile anlat›lm›fl di¤er yandan da bu malzemelere dayanarak yap›lan yorum ve de¤erlendirmeler, rahatl›kla takip edilebilecek bölümler halinde düzenlenmifltir. Bölgede halen varl›¤›n› sürdüren geleneksel mimarl›k ürünlerinin de incelendi¤i bir bölüm, hem ülkemizde h›zla yok olan kültür varl›klar›n›n belgelenmesi için hem de etnoloji-mimarl›k ile arkeolojinin disiplinler aras› çal›flmas›na iyi bir örnek oluflturmaktad›r. Erhan B›çakç› Baflgelen, N.-H. Hauptmann-M. Özdo¤an (Ed.), Ufuk Esin’e Arma¤an/Studies Presented of Ufuk Esin, Köyden Kente Yak›ndo¤u’da ‹lk Yerleflimler/From Village to Cities, Early Villages in the Near East, Arkeoloji ve Sanat Yay›nlar›, ‹stanbul, 2003. 1950’li y›llarda bafllam›fl olan arkeoloji serüvenine ‹stanbul Üniversitesi çat›s› alt›nda Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü ile birlikte Prehistorya Anabilim Dal› Baflkanl›klar›n› K‹TAP TANITIMLARI da yaparak, 2000 y›l› Ocak ay›nda emekli oldu¤u tarihe kadar aral›ks›z sürdüren de¤erli bilim insan› Say›n Hocam›z Prof. Dr. Ufuk Esin, ülkemizde arkeoloji biliminin geliflmesi ve bugünlere gelmesi ad›na hizmet eden en önemli isimler aras›nda yer almaktad›r. Emekli oldu¤u tarihten sonra da 1993 y›l›nda kurucu üyeleri aras›nda yer ald›¤› TÜBA’n›n (Türkiye Bilimler Akademisi) yürüttü¤ü TÜKSEK (Türkiye’de Kültür Sektörü) projesinin koordinatörlü¤ünü üstlenmifltir. Prof. Dr. Ufuk Esin’in yapm›fl olduklar›, yetiflmifl ve bugün arkeoloji biliminde söz sahibi olmufl olanlar ile yetiflmeye devam eden nesiller için her zaman yol gösterici nitelik tafl›maktad›r. Bu ba¤lamda flimdiye kadar yapt›¤› çal›flmalar› ve 70. yafl günü için haz›rlanmas› düflünülen bir yay›n projesi Nezih Baflgelen, Harald Hauptmann ve Mehmet Özdo¤an editörlü¤ünde 2003 y›l› Ekim ay› içerisinde Arkeoloji ve Sanat Yay›nlar›’n›n Arma¤an Kitaplar› Dizisi’nden, “Köyden Kente Yak›ndo¤u’da ‹lk Yerleflimler/ From Village to Cities, Early Villages in the Near East” adl› iki ciltlik eser halinde, bu de¤erli bilim insan›na arma¤an olarak yay›nlanm›flt›r. Bu ciltlerde alt› an› yaz›s› ile birlikte k›rk bir ulusal ve uluslararas› makale yer almaktad›r. ‹lk olarak Prof. Dr. Ufuk Esin’in yay›n listesinin verildi¤i kitapta an› yaz›lar› Nezih Baflgelen taraf›ndan kaleme al›nan “Yaflam›n›n Anahtar Kelimeleriyle Ufuk Esin” isimli makaleyle bafllamakta olup s›ras›yla, Halet Çambel’in “Ufuk Esin’e”, Harald Hauptmann’›n “Ein Leben für die Archaeologie in Anatolien”, Mehmet Özdo¤an’›n “Ufuk Esin, Bir Hoca, Bir Dost, Bir Bilim ‹nsan›”, De Marie Claire Cauvin’in “Pour l’Hommage À Ufuk Esin” ve Edibe Uzuno¤lu’nun “Bir Dosta, Bir Bilim ‹nsan›na” adl› makaleleriyle devam etmektedir. Bu an› yaz›lar›n›n ard›ndan gerek ülkemizde çal›flan ve gerekse ülke d›fl›nda çal›flmalar yapan birçok bilim insan›n›n yaz›lar› yer almaktad›r. Örnek vermek gerekirse Güven Arsebük’ün “Kim Bu Neandertal’ler: (Kökleri Kurumufl) Uzak Soydafllar›m›z m›, (Küçümsenen ve Reddedilen) Atalar›m›z m› (Yoksa) Hiçbir fieyimiz mi?” adl› makalesi yan›nda, Manfred Korfmann’›n “Some Observations on Equating Troia with the ‘Atlantis Myth’”, Ofer BarYosef’in “Early Neolithic Stone Masks” ile Ian Hodder’in “The Lady and the Seed: Some Thoughts on the Role of Agriculture in the ‘Neolithic Revolution’” adl› makaleleri dikkat çekici yaz›lar aras›ndad›r. Bunlar›n yan› s›ra bu iki ciltlik eser ilk yerleflimlerin oluflmas› ve geliflmesi sürecinde konular› içine almaktad›r. Belli bafll› konular› gruplarsak: Tunç Ça¤lar›’n› da içine alan döneme kadar, hemen her dönemle ilgili yaz›lar›n yan›nda, dönemsel mimari özelliklerle ilgili, hammaddeden alete giden teknolojik aflamayla ilgili yaz›lar ile birlikte, ayr›ca kaz›s› bitmifl olan veya devam eden belli bafll› yerleflimlerin tan›t›m›, gömüt gelenekleri ve baz› buluntu gruplar›n›n ele al›nd›¤› makaleler bu yay›nda yer almaktad›r. Nur Balkan Atl›, Isabella Caneva, Turan Efe, Marcella Frangipane, Ivan Gatsov, Sevil Gülçur, Harald Hauptmann, Andreas Müller-Karpe, Peter Ian Kunniholm, Catherine Marro, Vassil Nikolov, Hans J. Nissen, Mihriban Özbaflaran, Mehmet Özdo¤an, Ivan Pavlu, Jacob Roodenberg, Michael Rosenberg, Henry T. Wright, Jak Yakar, Willem van Zeist gibi isimler baflta olmak üzere daha birçok kifli yukar›da grupland›r›lan konular ile ilgili makaleleri ile bu iki ciltlik esere katk›da bulunmufllard›r. Emre Güldo¤an des Courtils, J., Dünya Kültür Miras› Kentlerinden Ksanthos ve Letoon Rehberi, Ege Yay›nlar›, ‹stanbul, 2003. 176 sayfa, 73 resim, 2 harita, 12 plan. Anadolu’da kaz›s› yap›lan, kal›nt›lar›yla Eskiça¤’daki önem ve durumunu yans›tabilen “Eski Anadolu Kentleri Dizisi” rehber kitaplar›na, daha önce de Ege Yay›nlar› taraf›ndan yay›nlanan Priene, Hattufla, Ephesos, Troia ve Hierapolis ile birlikte Ksanthos ve Letoon Rehberi de eklenmifltir. Ksanthos-Letoon Frans›z Arkololojik Misyonu’nun baflkan› olan yazar taraf›ndan bildirildi¤ine göre, Ksanthos ve Letoon hakk›nda monografiler, kaz› raporlar› ve makaleler d›fl›nda, kolay eriflilebilecek bir baflvuru kitab›n›n olmamas›, bu bofllu¤u biraz olsun doldurabilmek amac›yla, söz konusu arkeolojik rehber kitab›n›n yay›nlanmas› fikrini do¤urmufltur. Kitap üç ana bölümden oluflmaktad›r. I. bölümde, öncelikle Ksanthos ve Letoon’un co¤rafi konumu ve tarihöncesi döneminden, 1962’de Frans›zlar taraf›ndan bafllanan Letoon kaz›lar›n›n bafllamas›n› da kapsayan bir kronoloji tablosu veriliyor. Daha sonra, tarihöncesi dönemden Ksanthos’un terkinin gerçekleflti¤i Bizans Dönemi içlerine kadar süregelen tarihsel süreç, gayet yal›n bir dille ve temel noktalar›n vurguland›¤› bir uslûpla anlat›l›yor. Cilal› Tafl Dönemi’ne tarihlenen bir tafl balta ve M.Ö. 6. biny›la ait az say›daki keramik malzeme ile temsil edilen kentin tarihöncesi döneminin halâ karanl›kta oldu¤u belirtiliyor. Bronz Ça¤› ise daha çok, antik kaynaklardaki referanslar (Herodotos gibi) ile Lykia/Lukka halk› ve ülkesi hakk›ndaki Yak›ndo¤u yaz›l› kaynaklar›na dayan›larak kurgulan›yor. Kentin ve kutsal alan›n Arkaik Dönem’den Bizans Dönemi içlerine kadar uzanan tarihi süreci de, söz konusu dönemleri ayd›nlatan arkeolojik ve epigrafik kaynaklar›n yard›m›yla aç›klan›yor. Ayr›ca, I. bölüm içerisinde Lykia Hanedanl›k Sikkeleri ve Lykia Dili bafll›klar› alt›nda verilen spot bilgilerle, tarihi anlat›m›n içeri¤i kültürel boyutun eklenmesiyle zenginlefltiriliyor. I. bölüm, modern dönemleri içeren, Ksanthos ve Letoon’un yeniden keflfinin anlat›lmas›yla sonland›r›l›yor. II. bölüm Ksanthos Gezisi bafll›¤›n› tafl›maktad›r. Bunun kapsam›nda okurun zaman›na ve ilgisine göre seçebilece¤i alternatif gezi güzergâhlar› öneriliyor. Bu gezinin bafllang›c›nda Ksanthos ören yerinin genel bir tan›t›m›n› takiben Agora ve Tiyatro, Lykia Akropolü, Surlar ve Güney Kap›, Kent Merkezi, Katedral ya da Do¤u Bazilikas›, Nereidler An›t›, Kentin Kuzeydo¤u Kesimi, Tepedeki Nekropolis, Yukar› fiehir, Ksanthos’un Çevresi, Bat› Yakas›ndaki Kaleler bafll›klar› alt›nda, kentin bu kesimlerinde bulunan ö¤eler genel ve belirleyici özellikleriyle tan›t›l›yor. Ayr›ca, Lykia kültürünün ayr›lmaz parças› olan ünik semerdam kapakl› Lykia lahitleri, kentin erken dönemine ›fl›k tutan payeli mezarlar, ahflap evleri taklit eden kaya mezarlar› ve TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 5 K‹TAP TANITIMLARI an›tsal mezarlara ayr› bir önem verildi¤i göze çarp›yor. Ksanthos özelinde ve söz konusu mezarlar örne¤inde, Lykia’n›n yerel kültürünün, Arkaik ve Klasik Dönemlerde bafllayan, Hellenistik Dönem’de yo¤unlaflan Hellenleflmeye yönelik akkültürasyon sürecinin ve Roma ‹mparatorluk Dönemi’nde bile mezarlarda korunan yerli ö¤elerin genel çerçevesi özetle çiziliyor. Kitab›n III. bölümü Letoon Gezisi ismine sahiptir. Bunun kapsam›nda önce, Kutsal Alanla ‹lgili Söylence ve Kutsal Alan›n Tarihçesi adlar›ndaki ayr›mlarla bir girifl yap›l›yor. Bunlarla yine kentin yerel Lykia kültürü ile olan ba¤lant›lar› vurgulan›yor. Bu ba¤lamda, Leto kültünün Lykçe “Elyana” olarak adland›r›lan su perileri kültünün kimlik de¤ifltirmifl hali oldu¤u savlan›p, Hellenizasyon sürecinde ve sonras›nda bu kültün Leto olarak adland›r›ld›¤› ileri sürülüyor. Daha sonra Kutsal Alan›n Gezilmesi bafll›¤›nda, Tiyatro, Teraslar, Tap›naklar›n Bulundu¤u Meydan, Kutsal Yol ve Kutsal Kaynak ile Kuzey Portiko tan›t›l›yor. Kitab›n sonuna ise, Sözlük, Seçme Kaynakça ile Resim listesi k›s›mlar› eklenmifltir. Kitap, aç›k, ak›c› ve ö¤retici uslûbuyla öne ç›k›yor. Kentin anlat›lan her bir ö¤esinin alt›nda verilen kaynaklar, konu hakk›nda daha fazla bilgiye sahip olmak isteyenlere bir kolayl›k sa¤l›yor. Ayr›ca, kentin k›s›mlar›n› gösteren renkli planlar›, yap›lar›n ve mezarlar›n çizimleri, bilgisayar ortam›nda özenle haz›rlanm›fl üç boyutlu restitüsyonlar› kitab›n içeri¤ine ayr› bir zenginlik ve hareket kat›yor. Kitab›n bölümleri içine serpilmifl, Lykia kültürünün belirleyici kültürel yönlerini içeren ba¤›ms›z ayr›mlar ise, rehber kitab› ifllevine ek olarak, ö¤retici bir nitelik kazand›r›yor. Tan›tmaya çal›flt›¤›m›z Ksanthos ve Letoon Rehberi isimli kitap, son zamanlarda artarak ço¤alan Türkçe arkeolojik kitaplar›n yeni bir halkas›n› teflkil ediyor. Bu sevindirici geliflmenin Türk arkeoloji ö¤rencilerinin e¤itimine ve yabanc› dil sorunundan ortaya ç›kan kaynak s›k›nt›lar›na olumlu bir katk› sa¤layaca¤› muhakkakt›r. Bunun yan› s›ra, söz konusu kitaplar›n, Türkiye’de arkeolojinin popülerleflmesine ve maalesef son zamanlarda popüler kültürün s›¤l›k olarak yans›t›lmaya çal›fl›ld›¤› ülkemizde, bu tan›m›n yeniden ve olumlu yönde flekillenmesine katk›da bulunaca¤› umudunday›z. Aflk›m Özdizbay Mühlenbrock, J., Tetrapylon. Zur Geschichte des viertorigen Bogenmonumentes in der römischen Architektur, Scriptorium, Münster, 2003. 313 sayfa ve 50 levha. Kitap yazar› taraf›ndan Münster’de Philosophischen Fakultät der Westfälischen Wilhelms-Universität, Seminar für Klassische Archäologie’de Prof. Dr. Hugo Brandenburg dan›flmanl›¤›nda haz›rlanan ve 1997 y›l›nda kabul edilen doktora tezinin k›salt›lm›fl ve üzerinde çal›flma yap›larak bas›lm›fl halidir. Roma Dönemi’nde büyük kentlerde imparatorlu¤un görkemini simgeleyen, sosyo-politik fonksiyon da üstlenen bir yap› olan tetrapylonlar, buradaki çal›flmaya konu seçilmifl ve kitapta Roma dünyas›n›n çeflitli bölgelerinde tespit edilen örneklerinin topluca de¤erlendirilmesi amaçlanm›fl6 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER t›r. Bu amaç do¤rultusunda bilinen örnekler kataloglanm›fl, bunlar›n yard›m›yla yeni sonuçlara ulafl›lm›flt›r. Kitab›n Kuruluflu: ‹ç kapaklar ve içindekiler listesini okuyucu için aç›klamalar›n yer ald›¤› Önsöz ve Girifl bölümleri izler. Çal›flman›n metin k›sm› on bölüm bafll›¤› alt›nda de¤erlendirilmifltir: Birinci bölümde (1.Terminologie) öncelikle çal›flmaya konu olan an›t tipinin isimlendirilmesindeki kavram sorunu çözümlenmek istenmifltir. Bunu yaparken de yaz›tlar, eski yaz›ndaki bilgiler ve günümüz araflt›rmac›lar›n›n kulland›klar› terimler irdelenmifltir. ‹kinci bölümde (2. Urbanistische Einbindung und Funktion) tetrapylonlar›n kent ile ba¤lant›s› ve ifllevi konusuna yer verilmifltir. Mimari an›t›n kent içi ve d›fl›ndaki konumu bilgileri ayr› ayr› ele al›nm›fl, bunlar›n ana caddeler ile ba¤lant›s›na de¤inilmifltir. Ayr›ca, kent ile ilgili di¤er fonksiyonel özelliklerine yer verilmifltir. Kitab›n üçüncü bölümünde (3. Grundrißdisposition) ise, an›t›n plan oluflumu ve boyutlar› konusu ele al›nm›flt›r. Dikdörtgen ve kare planl›lar ayr› alt bafll›klarda incelenmifl ve boyutlar› hakk›nda da bilgiler verilmifltir. Dördüncü bölüm (4. Architektonische Fassadengestaltung), an›t›n mimari cephe yap›s› bilgilerine ayr›lm›flt›r. Beflinci bölümde (5. Skulpturenschmuck) tetrapylonlar›n heykeltrafli süslemeleri konusu tam plastik ve kabartmalar olmak üzere iki alt bafll›kta irdelenmifltir. Alt›nc› bölüm (6. Bedeckung des Innenraumes) tetrapylonlar›n iç mekân›n tavan örtüsünü konu alm›flt›r. Bunlar, düz ve kaset örtülü, tonozlu, haç tonozlu ve kare/dikdörtgen üzeri kubbeli olmak üzere dört alt bafll›kta de¤erlendirilmifltir. Yedinci bölümde (7. Oberer äußerer Abschluß) an›t›n tepe k›sm›n›n üst ve d›fl yüzeyi alt› bafll›kta gruplanm›flt›r: çat›, attika, tambur biçiminde (?), aedikula benzeri, piramidal biçimli ve kule fleklinde (?). Sekizinci bölüm (8. Dachkonstruktion) tetrapylonlar›n çat› konstrüksüyonuna ayr›lm›flt›r. Dokuzuncu bölümde (9. Erbauer, Geehrter, Anlaß) an›t› yapt›ran, onuruna yapt›r›lan, inflaa sebebi bafll›¤› alt›nda, halktan kiflilerin ve imparatorlar›n/imparator ailesinin onuruna yap›lm›fl olanlar ayr› toplanm›flt›r. Onuncu bölüm, yap› tipi hakk›ndaki düflüncelere yer verir. Sonuç de¤erlendirmesi ve ard›ndan katalog bilgilerine yer verilmifltir. Katalogda ‹talya, ‹ngiltere, Fransa, ‹spanya, Portekiz, Arnavutluk, Libya, M›s›r, ‹srail, Ürdün, Lübnan, Suriye, Türkiye, Yunanistan, S›rbistan, Romanya, Macaristan ve Avusturya’da tespit edilmifl örnekler ayr› ayr› ele al›nm›fl, an›t›n bulundu¤u kent ile ilgili önemli kronolojik bilgiler, kent ile ilgili kaynakça, kentte yap›lan araflt›rma ve incelemelerin tarihçesi, tetrapylonun kentteki konumu, plan›, rekonstrüksiyonu, tarihlenmesi ve fonksiyonu belirtilmifltir. Tetrapylonlar›n yay›l›m alan›n›n iflaretlendi¤i haritay› örneklerin yüzy›l dilimi içerisinde dönem ve buluntu yerlerinin listelendi¤i tablo, kaynakça k›saltmalar›, yer ve an›t listesi, resimlerin kaynakças› ve levhalar izler. Sonuç: Tetrapylon kelimesi, mimari bir an›t tipini tan›mlamak için kullan›lan antik bir kavramd›r. Eski yaz›nda tetrapylon kelimesi ‹.S. 2. yüzy›ldan Bizans Dönemi’ne kadar kullan›lm›flt›r. Roma’da ‹.Ö. 3. yüzy›ldan ‹.Ö. 2. yüzy›l bafl›na kadar görülen heykeller, kabartmalar ve yaz›tlarla bezeli an›tlar mevcuttur. Bunlar tek veya üç geçitli, ender olarak da iki geçitlidirler. Bu üç an›t tipinin ortak özellikleri, iki yönden görülecek biçimde inflaa edilmifl olmalar›d›r. K‹TAP TANITIMLARI Tetrapylonlar ise, dört geçitlidirler ve Roma ‹mparatorluk Ça¤›’n›n kentlerde görülen tipik mimari an›tlar›d›r. Bunu etkileyen Hellen kent yap›s› tespit edilmemifltir ve tümüyle Roma buluflu oldu¤u kabul edilir. En eskiye tarihlenen örnek Augustus dönemine aittir. Bu yap› tipi dört yönlü görülecek biçimde inflaa edilmesiyle, yukar›da de¤inilen üç tipten ayr›l›r. ‹.Ö. 1. yüzy›l ilk çeyre¤inden ‹.S. 6. yüzy›l ortalar›na kadar yap› tipi olarak, formal, fonksiyonel ve sosyopolitik anlamda tetrapylonlar kentlerde önemli bir yere sahip olmufl, daima kentin ana trafi¤inin aks›nda merkezi konumda bulunmufltur. Yukar›da detayl› biçimde tan›t›lan ve tetrapylonlar› konu alan kitap, özellikle an›tsal Roma mimarisi ile ilgilenen arkeoloji bilimi araflt›rmac›lar› için önemli bir kaynak olarak bilim dünyas›na sunulmufltur. Uzun u¤rafllar sonunda elde edilen bilgiler yal›n, ancak doyurucu bir flekilde ak›c› bir üslupla böylesine de¤erli bir çal›flmada ortaya koyulmufltur. Türkiye’den örneklere yer verilmifl olmas›, Anadolu arkeolojisinin bu konuda eksik bilgilerine tamamlay›c› bir halka ekleyen nitelik kazand›r›r. Turgut H. Zeyrek Özdem, F. (Ed.), Urartu: Savafl ve Estetik/Urartu: War and Aesthetics, Yap› Kredi Kültür Sanat Yay›nc›l›k, ‹stanbul, 2003. 279 sayfa, 341 renkli foto¤raf, 8 siyah beyaz foto¤raf, 4 gravür, 4 harita. Kitap, dan›flmanl›¤›n› Prof. Dr. Oktay Belli’nin yapt›¤›, 9 Ekim 2003-17 Mart 2004 tarihleri aras›nda Yap› Kredi Vedat Nedim Tör Müzesi’nde aç›lan “Urartu: Savafl ve Estetik” sergisi dolay›s›yla T.C. Kültür ve Turizm Bakanl›¤› ve Yap› Kredi Kültür Sanat Yay›nc›l›k iflbirli¤i ile Yap› Kredi Bankas› için haz›rlanm›flt›r. Kitapta esas olarak 2 ana bölümlendirmeye gidilmifltir. ‹lk bölümde; yüzlerce y›ld›r ihmal edilmifl bir uygarl›k olan Urartu Krall›¤› hakk›nda detayl› bilgiler içeren 7 makaleye, ve ikinci bölümde katalog k›sm›na yer verilmifltir. Tüm metinler Türkçe ve ‹ngilizce olarak çift dilli kaleme al›nm›flt›r. Kültür ve Turizm Bakan› Erkan Mumcu, Kültür Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdürü Nadir Avc› ve Yap› Kredi Kültür Sanat Yay›nc›l›k Genel Müdürü R. Ömer Kükner’in Önsözleri’nin ard›ndan Prof. Dr. Oktay Belli’nin “Urartu Krall›¤› ile ‹lgili Araflt›rmalar›n Tarihçesi” isimli makalesi yer al›r. Prof.Dr. Belli makalesinde, Urartu Uygarl›¤› ile ilgili araflt›rmalar› anlat›rken, Urartu ad›n›n geçti¤i en eski kaynaklardan günümüze kadar yap›lan çal›flmalar› kronolojik bir s›ra içerisinde vermifltir. Khroneli Movses’den Evliya Çelebi’ye, Friedrich Edward Schulz’dan B.B. Piotrovski’ye, Alman Arkeoloji Enstitüsü’nden ‹stanbul Üniversitesi Van Bölgesi Tarih ve Arkeoloji Araflt›rma Merkezi’ne de¤in yap›lan tüm bilimsel çal›flmalar› anlat›rken, metinlerin foto¤raf ve gravürlerle görsel olarak zenginli¤i göz al›c›d›r. ‹kinci makale “Urartu Krall›¤›’n›n Tarihsel Geliflimi” bafll›¤› alt›nda yine Prof. Dr. Belli taraf›ndan kaleme al›nm›flt›r. ‹ki alt bafll›k alt›nda incelenen konu “Erken Urartu Tarihi: Beylikler Dönemi alt bafll›¤› kapsam›nda, Hurri kökenli boy ve budunlar›n yaflam tarzlar›, Uruatri ve Nairi adlar›n›n tarih sahnesine ç›k›fl›, krall›k aflamas›nda Erken Demir Ça¤› toplumlar›n›n yaratt›¤› kültürün ne denli büyük ve önemli bir olufluma temel teflkil etti¤i ve yarat›lan bu kültürün özgün yanlar› ifade edilmifltir. “Klasik Urartu Tarihi” alt bafll›kl› bölümde; Do¤u Anadolu Bölgesi’nde yaflayan Beyliklerin Assur’a karfl› birleflmeleri ve ard›ndan kurduklar› Krall›¤›n bölgeye hakimiyetini etrafl›ca ele alan yazar, krall›k s›n›rlar›n› çizerken özellikle Van Bölgesi’nin önemine de¤inmektedir. Bir di¤er makale”Urartu Krall›¤› ve Topografya bafll›¤› ile Prof. Dr. Paul Zimansky taraf›ndan kaleme al›nm›flt›r. Van Bölgesi’nde kurulan krall›¤›n olanca zor co¤rafi olumsuzluklara ra¤men, nas›l olup da dönemin etkin güçlerine karfl› durabilecek bir yap›ya kavufltu¤unun cevab›n› irdeleyen yazar, öncelikle Urartu’nun devletleflme aflamas›ndaki fiziksel koflullar› ele alm›flt›r. Dördüncü makale “Urartu Baflkenti Tuflpa: Van Kalesi” bafll›¤› ile Prof. Dr. M. Taner Tarhan taraf›ndan haz›rlanm›flt›r. M.Ö. 3. biny›llara, Eski Tunç Ça¤›’na de¤in uzanan geçmifliyle Van Kalesi Höyü¤ü’nün ne denli köklü bir iskân tarihine sahip oldu¤undan bahisle, Van Ovas›’n›n ortas›nda yükselen ve do¤a harikas› olan yalç›n Van Kayal›¤›’n›n üzerinde kurulmufl olan Van Kalesi detayl› bir biçimde ele al›nm›flt›r. Kalenin Urartular’dan sonra bile öneminin yitmedi¤ini belirten yazar, Urartular’dan sonraki yerleflimcilere de de¤inerek Van Kalesi’nin sahiplik etti¤i uygarl›klar›n önemini belirtmifltir. Beflinci makale “Çivi Yaz›l› An›tsal Kaya Kap›lar› ve Urartu Tanr›lar› bafll›¤› ile Prof. Dr. Oktay Belli taraf›ndan yaz›lm›flt›r. Kap› biçimli kaya nifllerinin özenli ifllendi¤ine dikkat çeken ve bu kaya kap›lar›n›n içlerine yazd›r›lan çivi yaz›lar›n›n Urartu’ya özgü yap›s›n› belirten yazar, günümüzde bile kutsall›¤›n› yitirmemifl bu kaya nifllerinin dinsel ve görsel anlamda Urartu Krall›¤› bünyesindeki halklar için neler ifade etti¤ini ayr›ca belirtmifltir. Alt›nc› makale “Urartu Krall›¤›’nda Dil ve Yaz›” ana bafll›¤› alt›nda Prof. Dr. Ali M. Dinçol ve Prof. Dr. Belk›s Dinçol taraf›ndan kaleme al›nm›flt›r. Makalede Urartuca’n›n dünya dilleri aras›nda hangi dil ailesine ait oldu¤u, yak›n co¤rafya içerisinde hangi uygarl›klar›n dilleriyle akrabal›k derecesinde benzerlikler gösterdi¤i anlat›lmakta ve verilen örneklerle Urartuca’n›n ne olup ne olmad›¤›n› bilimsel veriler ›fl›¤›nda de¤erlendirilmifltir. Yedinci makale “Çivi Yaz›l› Metal Eflya ve Silahlar” bafll›¤›yla Prof. Dr. Oktay Belli’ye aittir. Esas olarak makalede yer alan çivi yaz›l› Urartu eserlerinin s›n›fland›rmas› yap›larak, bu eserlerin hangi arkeolojik merkezlerden ele geçti¤i anlat›lm›fl olsa bile, dikkati çeken bir nokta, yazar›n birçok Urartu çivi yaz›l› eserinin yurt d›fl›ndaki müzelere ve kolleksiyonerlerin tasarrufuna maruz kalmas›ndan duydu¤u rahats›zl›kt›r. Kitab›n ikinci bölümü sergilenen eserlerin tan›t›m›na ayr›lm›flt›r. Metinleri Prof. Dr. Belli kaleme alm›flt›r. Sergilenen tüm eserlerin foto¤raflar›n›n özenli bir biçimde mizanpaj› yap›larak metin altlar›nda okuyucuya sunulmufltur. 400’e yak›n eserin yer ald›¤› katalogda Gündelik Yaflam, Süsleme/ Tak›lar, Ordu-Savafl, Din-‹nan›fl bölümleriyle; “Urartu: TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 7 K‹TAP TANITIMLARI Savafl ve Estetik Sergisi”nde sergilenen eserlerin yap›lan tan›mlamalar›n›n yan› s›ra, yap›m tekniklerine de de¤inilerek Urartu Sanat› hakk›nda okuyucu bilgilendirilmifltir. Kitapta ayr›ca, Foto¤raf Sanatç›s› Ara Güler’in Baflkent Tuflpa’ya objektifi ard›ndan bak›fl›n›n, okuyucunun be¤enisini hak edecek eflsiz kareleri yer almaktad›r. Gerek doyurucu metinleri ve gerekse kaliteli bir bak›fl aç›s› gerektiren foto¤raflar› ile okuyucuya ulaflmay› hak eden kitab›n arka kapa¤›n›n iç k›sm›ndaki Yukar› Anzaf Urartu Kalesi’nin Depo Odas›n›n pithoslar›, okuyucuya tarihe oldukça yak›ndan tan›kl›k etme f›rsat› vermektedir. Belki de arka kapaktaki bronz adak levhas› üzerindeki; 4 iflaretten oluflan henüz çözümlenmemifl resim yaz›s› ve alt›ndaki aslan üzerinde ayakta duran ulusal Tanr› Haldi’ye, karfl›s›nda Tanr›ça Arubani’nin bir o¤la¤› sunuflunun betimlendi¤i sahne, bir Anadolu uygarl›¤› olan Urartu’nun, Anadolulu taraf›ndan benimsenerek hak etti¤i ilgi ve sayg›n›n sunumunu okuyucuya iletmenin bir ifadesi say›labilir. Can Avc› Arkeoloji Dünyas›ndan Thracia Pontica VIII the Ancient Cultures of the Pontic Area and their Association to the Sea (13-17 Eylül 2003, Sozopol-Bulgaristan) Bulgaristan Sualt› Arkeolojisi Araflt›rma Merkezi’nin düzenledi¤i “Thracia Pontica VIII. The Ancient Cultures of the Pontic Area and their Association to the Sea” Sempozyumu 13-18 Eylül 2003 tarihleri aras›nda Bulgaristan’›n Sozopol kenti yak›nlar›ndaki Smokinite Hotel’de yap›ld›. 13 Eylül Cumartesi günü Smokinite Hotel’in Konferans Salonu’nda saat 19.00’da Aç›l›fl Resepsiyonu ile bafllayan Sempozyum’da ilk olarak Bulgaristan Kültür Bakan› Bozhidar Abrashev ile ülkenin önde gelen arkeologlar›ndan Prof.Dr. Mihail Lazarov ile Prof.Dr. Alexander Fol aç›l›fl konuflmalar› yapt›lar. Sempozyumda bildiriler 14 Eylül Pazar günü, Dr. Ivan Karayotov baflkanl›¤›nda ve “Connections Between Cultures” konulu ilk oturumda Ilka Zmejkova ve Krassimir Nikov “Circuits, Routes de Comerce et Sites (Ports) Attestè sur le Littoral Ouest de la Mer Noire (XVIIE- XIE Siècle av. J.C)”, Kalin Dimitrov “The Seafaring Along the Western Black Sea Coast during the Vth Millennium BC. Imported Luxury Goods and Materials from the Prehistoric Necropolis in Durankulak”, Krassimir Leshtakov “Copper Based Ox-Hide and Bun-Ingots Found in the East Bulgarian Lands”, Totko Stayanov “Thrace, Aegean and Eastern Mediterranean in the Early Iron Age: Questions of Contact Models”, Hristo Preshlenov “Barrier and Corridor. The Bulgarian Black Sea Coast in Late Antiquity”, Jan Gerrit de Boer “Poleis, Emporia and Strongholds Along the South-Western Black Sea Coast”, Önder Bilgi “‹kiztepe: A Bronze Age Site by the Central Black Sea Coast in Turkey”, fievket Dönmez “Sinop Province in the Iron Age, Central Black Sea Region, Turkey” ve Sümer Atasoy “The Amisos Tombs, Central Black Sea Region, Turkey” bafll›kl› bildirilerini sundular. Ayn› gün ö¤leden sonra Önder Bilgi baflkanl›¤›nda gerçeklefltirilen “Written Sources” konulu 2. oturumda 8 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Kalin Porozhanov “Ancient Cultures of the Anatolian Black Sea Coast-Interpretation Thracica Maritima”, Alexandar Portalsky “Lydia und die Propontis in der Zeit der Mermnaden” ve Konstantin Gospofinov “Arrian’s Periplous and the Western Coast of the Black Sea” adl› bildirilerini aktard›lar. 15 Eylül Pazartesi günü Zlatozara Gocheva’n›n baflkanl›k yapt›¤› “Political and Economic Development” konulu 3. oturumda Mark Stefanovich “Ethnicity and the Grek Polis on the Western Black Sea Coast”, Diana Gergova “The Sliding Doors of the Getic Tombs and Their Overseas Paralells”, Kamen Dimitrov “Pontic Traditions in the Monetary Policy of the Gettic State Around Sboryanovo, N-E Bulgaria”, Ivan Karayotov “La Politique de Mesambria par Rapport des Villes Ouestpontiques au Nord du Balkan”, Petya Kiyashkina “Coins of Thracian Tribes and Rulers from the Region of Burgas” ve Stavri Topalov “Non-Monetary Means of Exchange for Small-Scale Trade in Thrace during the 1st Mill. BC”, bafll›kl› bildirilerini sundular. Günün ikinci yar›s›nda gerçeklefltirilen Manfred Oppermann’›n baflkanl›¤›ndaki “Cults, Rituals, Beliefs, Religion” konulu 4. oturumda ise, Maya Avramova “The Symbolic of the Shell”, Mariya Chichikova “Funeral Architecture and Decoration in Northern Thrace and in the Pontic Zone (IV-III Century BCE)”, Manfred Oppermann “Die Westpontischen Grabreliefs Hellenistischer Zeit und ihre Mentalen sowie Ikonographischen Beziehungen zu Kleinasien und der Aegaeis”, Varbinka Naidenova “L’Idèe de L’Immortalitè Refletèe dans le Mobilier Funèraire”, Zlatozara Gocheva “La culte de Grand Dieu d’Odessos dans des colonies grecques Ouest-Pontique”, Martin Gyuzelev “Reliefs with Depictions of Heros Stomianos/Problems of Interpretation” ve Lyubava Konova “Magic and the Funeral Rites, Clay ‘Cult’ Objects from the Necropolis of Apollania Pontica” bafll›kl› çal›flmalar›n› aktard›lar. 16 Eylül Sal› günü Olaf Höckmann’›n baflkanl›k yapt›¤› “Development of the Black Sea” konulu 5. ve 6. oturumlarda Anton Preisinger “The Black Sea during the Holocene: Anoxity, Sea Level and Climate”; ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN Henrieta Todorova “Eustatic Sea Level Change and Archaeological Evidence”, Olaf Höckmann “Prospecting for the Harbour of Ancient Histria, Rumania”, Dimitar Stoev “Coastal Changes along the Southern Bulgarian Coast. Geomorphologic Conditions for the Localization of the Pre-Roman Settlements in Anhialo”, A. Preisinger, S. Aslanian ve W.D. Heinitz “Geomorphologic Development of the Bay of Sozopol”, Hristina Angelova “Ancient Ports Along the Bulgarian Black Sea Coast. The Case of Apollonia Pontica and the Ropotamo River Outflow”, Nadja OgnjanovaRumenova “Diatom Analyses of Sediment Profiles Connected with Archaeological Excavations in Coastal Wetlands in the Bay of Sozopol-An Application of Different Methods in Paleoecological Interpretation”, Mariana Filipova-Marinova ve Elissaveta Bozilova “Paleoecological Evidence on the Vegetation History and Human Occupation in the Coastal Area of Sozopol (South-Eastern Bulgaria)” ve Tzvetana Popova “Plants and People in Ancient Mediterranean and the Pontic Region” adl› bildirilerini sundular. 17 Eylül Çarflamba gününün ilk yar›s›nda bildirilerin sunumuna devam edildi. 7. ve son oturumda Kamen Dimitrov baflkanl›¤›nda gerçeklefltirilen ve “Current Projects” konusunu iflleyen bildiriler sunuldu: Marek E. Jasiniski, Fredrik Soreide, Brett Phaneuf ve Ayfle D. Atauz “Maritime Archaeology from an International Perspective”, Victor V. Lebedinski “Underwater Archaeological Finds as a Source of the History of the Peoples that Inhabited the Black Sea Coast (On the Example of Chersonesos Taurica)”, Julia A. Proninar “Chersonesos Taurica: The Cross-Roads of the Cultures between East and West”, Adrian Anastasi ve Markeliana Mustaka “Albania. Preliminary Survey in the Bay of Durres, Adriatic Sea”, Kroum Batchvarov, Anita Dotseva, Dimiter Vasilev, Ivelina Petkova, Miroslav Todorov, Stanislav Bonev ve Yavor Ivanov “Excavations of a Post-Medieval Black Sea Merchantman in Kiten, Bulgaria”; ve Georgi Mavrov “Restoration and Conservation of Archaeological Finds from a Black Sea Merchantman” bafll›kl› bildirilerini sundular. Ayn› günün sonunda sempozyumun resmi kapan›fl toplant›s› gerçeklefltirildi. Bu y›l sekizincisi yap›lan ve uluslararas› sempozyumlar aras›nda önemli bir yere sahip olan Thracia Pontica Sempozyumu’nun, jeomorfoloji, klimatoloji, arkeoloji, tarih, din tarihi ve kültürleri, ekonomi tarihi, iktisat tarihi, edebiyat ve sosyal yaflam konular›nda sunulan çok yararl› bildiriler ve bunlar hakk›ndaki tart›flmalar›n sa¤lad›¤› bilgi yo¤unlu¤u ile amac›na tam olarak ulaflt›¤› tüm kat›l›mc›lar taraf›ndan vurguland›. Bu geleneksel ve önemli sempozyumun gelecek y›llarda devam etmesi dile¤imle Düzenleme Kurulu Baflkan› Dr. Hristina Angelova’y› kutlar›m. fievket Dönmez 1. Uluslararas› Smyrna Sempozyumu (21-23 Temmuz 2003) T.C. ‹zmir Valili¤i, ‹zmir Büyük fiehir Belediye Baflkanl›¤›, ‹zmir ‹l Kültür ve Turizm Müdürlü¤ü, ‹zmir Arkeoloji Müzesi Müdürlü¤ü ve ‹zmir Ticaret Odas› taraf›ndan düzenlenen “1. Uluslararas› Smyrna Sempozyumu”, 21. Temmuz 2003 tarihinde, ‹zmir Sabanc› Kültür Merkezi’nde, ‹zmir Valisi Yusuf Ziya Göksu, ‹zmir Büyükflehir Belediye Baflkan› Ahmet Prifltina ve ‹zmir Arkeoloji Müzesi Müdürü ve Sempozyum Genel Koordinatörü Dr. Mehmet Tafll›alan’›n konuflmalar›yla, törenle aç›ld›. Aç›l›fl oturumunda, Prof. Dr. Meral Akurgal, Prof. Thomas Drew-Bear ve Dr. Mehmet Tafll›alan, ‹zmir’in tarihi hakk›nda bilgi verdiler; daha sonra Smyrna konulu bir sinevizyon gösterisi yap›ld›. “Smyrna Agoras›’ndaki Son Kaz›lar” konulu, ö¤leden sonra da devam eden 1. oturumda, Dr. Mehmet Tafll›alan, “Smyrna Agora Kaz›s›”; Prof. Didier Laroche, “Smyrna Agoras›’ndaki Bazilika ve Stoa’n›n Mimarî Özellikleri”; Dr. Laurence Cavalier, “Smyrna Agoras›’nda Mimarî Bezeme”; Prof. Dr. Mustafa fiahin yerine ortak araflt›rmac› Dr. Mehmet Tafll›alan, “Smyrna Agoras› Heykelt›rafll›¤›n›n Ön Raporu”; Prof. Thomas Drew-Bear, “Roma ‹mparatorluk Dönemi’nde Lyon’dan ‹zmir’e Atanan bir Defterdar”; Prof. Michel Christol, “Asya Eyaletinde Bilinmeyen ‹ki Yeni Vali”; Prof. Roger Bagnall, “Smyrna Agoras› Grafitleri”; Dr. Sophie Picaud ad›na Suzan Özyi¤it, “Smyrna’dan Piflmifl Toprak Heykelcikler”; Yrd. Doç. Dr. Lâle Do¤er, “Agora Kaz›lar›ndaki Bizans Seramikleri Hakk›nda ‹lk Gözlemler”; Dr. Koray Konuk, Smyrna Agora’ s›nda Bulunan Sikkeler Hakk›nda Ön Rapor”; Dr. Dominique Kassab, “Agora’da Bulunan Kandiller Hakk›nda Ön Rapor”; Doç. Dr. Mahmut Drahor, “Smyrna Agoras›’nda Jeofizik Çal›flmalar›” ve Önder Batkan, “Agora ve Çevresi, Koruma, Gelifltirme ve Yaflatma Projesi” bafll›kl› bildiriler sundular. Sempozyumun, 22 Temmuz Sal› günü ö¤leden önceki, “Smyrna’da Siyasî ve Sosyal Yaflam” hakk›ndaki 2. oturumunun bafl›nda, Prof. Dr. Fahri Ifl›k, “Smyrna Özelinde Ege Göçleri” konulu, bir konferans verdi. Daha sonra, Smyrna ile ilgili yaz›tlar ve antik kaynaklar de¤erlendirildi: Prof. Emmanuelle Collas-Heddeland, “Smyrna’da Görevli Karadenizli bir Hukukçu”; Prof. Marie-Henriette Quet, “Smyrna’da Aelius Aristides”; Dr. Marie-Valérie Lesvigne, “178 y›l›ndaki Smyrna Depremi ve Aelius Aristides”; Prof. Andreina Magioncalda, “Smyrna’l› Sextilius Acutianus’un Yaz›t›na Dair Düflünceler” ve Prof. Jean-Claude Cheynet, “Trakyal› Thema’n›n Smyrna’daki Önemi” bafll›kl› tebli¤ler verdiler. 3. oturumun konusu ise, “Smyrna ve Çevresinde yap›lan Araflt›rma ve Kaz›lar” idi: ‹lk bölümde, Prof. Dr. Hayat Erkanal, “Limantepe Kaz›s›”; Prof. Dr. Meral Akurgal, “Bayrakl› Kaz›lar›”; Prof. Jacques des Courtils, “Arkaik Mimarl›kta Eski Smyrna TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 9 ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN (Bayrakl›)’n›n Yeri ve Önemi” ve Prof. Dr. Ömer Özyi¤it, “Foça Kaz›lar›”n› anlatt›. Bu oturumun ikinci bölümünde, Prof. Dr. Nuran fiahin, “Klaros’ta Yap›lan Yeni Kaz›lar”; Prof. Sebastiana Lagona, “Kyme Kaz›lar›”; Prof. Dr. Recep Meriç, “Metropolis Kaz›lar›”; Prof. Christine M. Thomas yerine Prof. Dr. Recep Meriç, “Metropolis’te bir Erken Kilise Kaz›s›”; Prof. Dr. Elif Tül Tulunay, “Nif (Olympos) Da¤› Araflt›rma Projesi-‹zmir Yak›nlar›nda Birçok Kültürü Bar›nd›ran Da¤: Nif (Olympos)” ve Prof. Dr. Zeynep Mercangöz, “Nif (Kemalpafla’daki) Laskaridler Saray›” bafll›kl› bildiriler sundular. Sempozyumun 23 Temmuz 2003 Çarflamba günkü, “Tarih, Arkeoloji ve Din” konulu, ö¤leden sonra da devam eden 4. Oturumunda, ilk olarak, önceki gün tehir edilen bildiriler verildi: Prof. Domitilla Campanile, “Dolabella, Smyrnal› Kad›n ve Atina Meclisi” ve Dr. François Chausson, “Efes ve Smyrna Aras›nda Arac› Vali Antoninus”; daha sonra, özellikle Geç Roma ve Bizans Dönemlerine iliflkin, çeflitli tebli¤ler sunuldu: Dr. Stéphanie Bonota Baccari, “Seyyahlara göre Smyrna’n›n An›tsal Yap›lar›”; Yrd. Doç. Dr. Ak›n Ersoy, “Smyrna Ba¤lant›l› Yollar”; Dr. Solange Biagi, “Smyrna Mil Tafllar›”; Dr. Argyro Tataki, “Smyrna’da Gladyatör Oyunlar›”; Prof. Dr. Ersin Do¤er yerine Dr. ‹smail Gezgin, “Güney Sipylos’ta Geç Roma Dönemi ‹skanlar›”; Prof. Tullia Ritti, “Smyrna ve Hierapolis”; Dr. Richard Ashton, “‹zmir Arkeoloji Müzesi’ndeki Antik Sikkeler”; Dr. Philip Kinns, “Smyrna’n›n Hellenistik Sikkelerine Bir Bak›fl”; Prof. Christopher S. Lightfoot, “‹zmir ve Metropolitan Müzelerinde Bulunan Yaz›tl› Cam Kaseler”; Fr. Alfonse M. Sammut, “Tarihe Derin Kök Salm›fl, Mavi Ege Sular›nda Y›kanan ve Tanr› Taraf›ndan Takdis Edilen fiehir: Smyrna”; Dr. Mark Wilson, “Asya’n›n Yedi Kilisesine Aç›lan Smyrna Kap›s›”; Prof. François Richard, “Smyrna ve Çevresinde Hristiyan Dininin Bafllang›c›”; Prof. Dr. Peter Pilhofer, “‹ncil’deki Smyrna ve Sonras›”; Prof. Thomas Witulski, “St. John’a ait Yaz›lar›n Yeniden Tarihlendirilmesi”, Dr. Kenneth Berding, “St. Polykarp’ ›n St. Paul ile ‹liflkisi”; Dr. Guy Meyer, “C. Iulius Philippus, Aelius Aristides ve Polykarpos’un Öldürülmesi”; Prof. William Tabbernee, “Smyrna’da Montanist Tarikat›”; Prof. Jean-Noël Guinot, “Hristiyanl›¤›n Smyrna’dan Lyon’a Yay›l›fl›”. Programa göre, 23’ü Türk ve 32’si yabanc› olmak üzere toplam 55 bilim insan›n›n bildiri sunmas› beklenen sempozyuma, yabanc›lar›n bafltan sona yo¤un ilgi gösterdi¤i, yerli meslektafllar›m›z›n ise az say›da ya da k›sa süreli kat›l›m› dikkat çekti. Sunumlar›n ard›ndan, konuflmac›lara çeflitli sorular›n yöneltildi¤i bir tart›flma yer ald› ve kapan›flta, sempozyum bildirilerinin en k›sa zamanda bas›laca¤› duyurusu yap›ld›. 1. Uluslararas› Smyrna Sempozyumu’nun gelecek y›llarda daha genifl kat›l›mlarla nicelenmesi dile¤iyle, 10 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER böylesine baflar›l› bir bilimsel toplant›n›n düzenlenmesinde eme¤i geçen herkese teflekkürler. Elif Tül Tulunay VIII. Mersin Arkeoloji Günleri (05-07 Eylül 2003) ‹çel Sanat Kulübü taraf›ndan, ‹çel-Mersin’de düzenlenen “VIII. Mersin Arkeoloji Günleri”, 05 Eylül 2003 tarihinde, ‹SK Nevit Kodall› Salonu’nda, saat 16.30’ da törenle bafllad›. Ünlü bestecimiz Nevit Kodall›’n›n yönetiminde söyledi¤imiz ‹stiklâl Marfl›’ndan sonra, Kulüp Baflkan› Teoman Sungur ve Münih Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ahmet Ünal birer aç›l›fl konuflmas› yapt›lar. ‹lk oturumda Roma-La Sapienza Üniversitesi’nden Prof. Eugenia Equini Schneider ve Dr. Emanuela Borgia, ekiplerinden üç arkeologla birlikte, “ElaiussaSebaste Kaz›lar›” hakk›nda, akabinde Türkçeye çevrilen ‹talyanca bildiriler sundular. Verilen aray› takiben, Mersin Müzesi Arkeologlar›ndan Yaflar Ünlü, “Korykos Kaz›lar›”, Zeki Akcan ise, “Mersin ‹li Erdemli ‹lçesi Ören Yerlerinde Yap›lan Yüzey Araflt›rmalar› ve Koruma Çal›flmalar›”; Silifke Müzesi’nden Arkeolog ‹lhame Öztürk de, “Ovac›k Yöresi Mezarlar›” konulu kapsaml› tebli¤ler verdiler. 06 Eylül Cumartesi gününün ilk oturumu, ‹stanbul Üniversitesi’nden Prof. Dr. Mustafa Hamdi Sayar baflkanl›¤›nda, Freiburg Üniversitesi’nden Dr. Detlev Wannagat’›n “Uzuncaburç Yüzey Araflt›rmalar›” konulu bildirisiyle bafllad›. Bu bildiri, konuflmac›n›n iste¤i do¤rultusunda, sadece Türkçe’ye çevrilmifl metniyle, oturum baflkan› taraf›ndan okundu. Daha sonra Mersin Üniversitesi’nden Yrd. Doç. Dr. Emel Erten, “Olba 2003” ve nümismat Edoardo Levante, “Fenike Sikkelerinde bir ‹lâh ve bir Anazarbos Sikkesi” bafll›kl› tebli¤leri sundular ve ara verildi. Günün ikinci oturumuna ‹stanbul Üniversitesi’nden Prof. Dr. Elif Tül Tulunay baflkanl›k etti. Prof. Dr. Mustafa H. Sayar, bu kez konuflmac› olarak, “Mersin ‹linde Antik Yerleflim Co¤rafyas›, K›rsal Yerleflimler ve Tarihî Co¤rafya Araflt›rmalar›” konulu kendi bildirisini sundu. Daha sonra Selçuk Üniversitesi’nden Prof. Dr. Levent Zoro¤lu, “Tarsus Cumhuriyet Alan› Kaz›lar› ve Kilikia Arkeolojisine Katk›lar›” hakk›nda biraz bilgi verdikten sonra, aç›klamal› anlat›m için sözü Çi¤dem Toskay Evrin’e b›rakt›. Ara sonras›, Prof. Dr. Levent Zoro¤lu’nun yönetti¤i üçüncü oturumun ilk konuflmac›s› Prof. Dr. Elif Tül Tulunay, “Soloi Pompeiopolis Heykelleri” konulu bildirisini, PowerPoint Program›nda haz›rlanm›fl zengin görsel malzeme eflli¤inde sundu. Daha sonra Bo¤aziçi Üniversitesi’nden Doç. Dr. Asl› Özyar, “Tarsus-Gözlükule 2003” ve ‹stanbul Üniversitesi’nden Prof. Dr. O¤uz Tekin, “Eski Ça¤’da ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN Anadolu’da Devlet ve Demokrasi” adl› tebli¤ler verdiler. Ö¤leden sonra, Mimar Sinan Üniversitesi’nden Yrd. Doç. Dr. Gülgün Köro¤lu’nun baflkanl›¤›ndaki günün dördüncü oturumunda, Lecce Üniversitesi’nden Prof. Isabella Caneva, “Yumuktepe Kaz›lar› 2003” ve Prof. Dr. William Brice, “Yumuktepe 1937-1939” hakk›nda konufltular. Prof. Brice’›n, daha çok Gordon Childe ile olan hat›ralar›n› anlatt›¤› ‹ngilizce konuflmas›, her cümlenin ard›ndan Türkçe’ye çevrildi. Daha sonra, ‹stanbul Üniversitesi’nden Prof. Dr. Mehmet Özdo¤an, “Neolitik Ça¤’da ‹nanç Sistemleri ve Sosyal Kurumlar›n Oluflmas›” konulu bildirisini sundu. Günün son oturumunu Doç. Dr. Kemalettin Köro¤lu yönetti. Mersin Üniversitesi’nden Doç. Dr. Candan Ülkü, “Çiftlikköy Kampüsü Çevre Araflt›rmalar›”; Selçuk Üniversitesi’nden Mehmet Tekocak “Kelenderis Kaz›lar› 2003”, Yrd. Doç. Dr. Gülgün Köro¤lu, “Bizans’ta Muskalar” ve Kütahya Müzesi’nden Azizem Karaba¤l› Toygun, “Kütahya Çinicili¤i” konulu bildiriler sundular. Daha sonra “Kültürel Mirasa Katk› Ödülleri” verildi. “Kilikia Arkeolojisine Yapt›¤› Katk›lardan Dolay›” ‹stanbul Üniversitesi emekli ö¤retim üyelerinden Prof. Dr. Semavi Eyice ve “Kültür ve Kimlik Program›”yla NTV, Tykhe Heykelci¤i biçimli ödüllerini ald›lar. Ayr›ca sponsor ve konuflmac›lara da Mersin Zephyrion sikkelerinden esinlenilerek yap›lm›fl birer hat›ra verildi. Törende, Prof. Dr. Semavi Eyice, Kilikia’daki çal›flmalar› hakk›nda bir konuflma yapt›. Günün son etkinli¤i Prof. Dr. Levent Zoro¤lu’nun yönetti¤i, “Kültürel Miras›n Korunmas› ile ‹lgili Sorunlar” konulu Panel idi. Konuflmac› olarak Prof. Dr. Isabella Caneva, Prof. Dr. Mehmet Özdo¤an, Prof. Dr. Mustafa Sayar ve Doç. Dr. Asl› Özyar’›n kat›ld›¤› panel büyük ilgi gördü, soru ve cevaplarla geç saate dek sürdü. 1989 y›l›ndan beri ‹çel Sanat Kulübü taraf›ndan aral›klarla düzenlenen ve bu y›l sekizincisi yap›lan “Mersin Arkeoloji Günleri”, zengin kültür miras›m›z› tan›maya, tan›tmaya ve korumaya yönelik, önemli bir etkinliktir. Elif Tül Tulunay “Urartu: Savafl ve Estetik” Sergisi M.Ö. 9.-6. yüzy›llar aras›nda, Van Gölü havzas› merkez olmak üzere, kuzeydo¤uda Transkafkasya’ya, do¤uda Urmiye Platosu’na, bat›da F›rat Nehri ve güneyde Toros Da¤lar› ile çevrili co¤rafi alan içinde yay›lm›fl olan Urartular, Do¤u Anadolu’nun olumsuz co¤rafya ve sert iklim özelliklerine ra¤men çok güçlü bir kültür birli¤i sa¤lam›fllard›r. Bulunduklar› co¤rafyan›n olumsuz koflullar›n›, kendi yararlar› için kullanabilmeyi baflarm›fl olan Urartular, özellikle günümüzde halâ kullan›lmaya devam eden “yollar›” ve “sulama tesisleriyle” dikkat çekmektedir. Bunlar›n yan› s›ra, maden ve tafl iflçili¤i ile tak› sanat›nda da oldukça ileri düzeydeydiler. Bu yüzden 250 y›l boyunca Do¤u Anadolu Bölgesi’ne alt›n ça¤›n› yaflatm›fllard›r. Anadolu’nun do¤usunda önemli bir “uygarl›k” kurmay› baflarm›fl, Anadolu kültür tarihi için büyük bir önem tafl›yan Urartular’a, flu ana kadar ne yaz›k ki özellikle Türkiye’de gerekti¤i kadar önem verilmemifl, haklar›nda yeterli tan›t›m yap›lamam›flt›r. Bu hususta her ne kadar Do¤u Anadolu Bölgesi’nin arkeolojik kaz› ve yüzey araflt›rmalar› ve de turizm aç›s›ndan zor flartlara sahip olmas›n›n etkisi varsa da, bu olumsuz durum Urartular’›n gerek yurtd›fl›nda yabanc› arkeologlar taraf›ndan ders olarak verilmesine, gerekse 1976 y›l›nda Almanya-Münih’te ve 1991 y›l›nda ‹srail-Kudüs’te Urartu Sergileri’nin aç›lmas›na engel olmam›flt›r. ‹flte bu ba¤lamda, Anadolu topraklar›ndaki Urartu Uygarl›¤›’n›n Türk insan›na da tan›t›lmas› amac›yla, Türkiye’de ilk kez bir Türk Arkeologun dan›flmanl›¤›nda, ülkemizdeki farkl› müze ve kolleksiyonlardan 400’e yak›n Urartu eserinin bir arada teflhir edildi¤i bir sergi aç›lm›flt›r. Ancak bu sergi Almanya ve ‹srail’ deki sergilerden çok daha genifl kapsaml› ve gösterifllidir. Kültür ve Turizm Bakanl›¤› ile Yap› Kredi Kültür Sanat Yay›nc›l›k iflbirli¤iyle, Yap› Kredi-Vedat Nedim Tör Müzesi’nde 9 Ekim 2003 tarihinde “Urartu: Savafl ve Estetik” ad› alt›nda aç›lan serginin dan›flmanl›¤›n›, son 35 y›ldan beri Do¤u Anadolu Bölgesi’nde Urartular ile ilgili kaz› ve yüzey araflt›rmas› yapmakta olan ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Ö¤retim Üyesi ve Avrasya Arkeoloji Enstitüsü Müdürü Prof. Dr. Oktay Belli; tasar›m›n› ise Sad›k Karamustafa yapm›flt›r. Serginin haz›rl›k aflamalar›nda 30’a yak›n kifli görev alm›flt›r. Öncelikle Türkiye’de Urartu eserlerinin bulundu¤u müze ve kolleksiyonlar tespit edilmifl ve buralarda bulunan sergide teflhir edilecek eserler belirlenmifltir. Sergilenmekte olan 400’e yak›n eserin çok büyük bir bölümü Türkiye’nin en büyük Urartu Müzesi olan Van Müzesi’nden getirilmifltir. Eserlerin topland›¤› di¤er müze ve kolleksiyonlar flunlard›r: Sivas Kongre ve Etnografya, Erzurum Arkeoloji, Ankara Anadolu Medeniyetleri, ‹stanbul Arkeoloji Müzeleri Eski fiark Eserleri, Malatya Arkeoloji ve Vehbi Koç Vakf› Sadberk Han›m Müzeleri ile Yücel Aflk›n, Haluk Perk ve Selçuk Erez Kolleksiyonlar›. Sergiyi gezmek amac›yla Vedat Nedim Tör Müzesi’ne girildi¤inde, as›l teflhir salonuna geçmeden önce, foto¤raf sanatç›s› Ara Güler’in bir zamanlar Van’da TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 11 ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN çekmifl oldu¤u foto¤raflar karfl›l›yor ziyaretçileri ve Urartu yolculu¤una bafllan›yor. Daha sonra teflhir salonuna geçildi¤inde Urartu yay›l›m alan›n› gösteren bir harita, Urartu Krallar Listesi ile M.Ö. II. biny›la tarihlenen, Urartu öncesi döneme ait monokrom ve polikrom boyal› çanak çömleklerle karfl›lafl›l›yor. Devam›nda ise, sergiyi ziyaret edenleri al›p sürükleyecek Urartular’›n maddi kültür kal›nt›lar›n›n içine dal›veriliyor birden. Sergide Urartular’›n ordu ve savafl alan›nda kulland›klar› tunç kalkanlar, mi¤ferler, k›l›çlar, hançerler, ok uçlar›, sadaklar, at koflum tak›m›, at gemleri, at ç›ng›raklar›; dinsel inan›fllar› hakk›nda bilgi veren tunç adak levhalar›, adak halkalar›, pektoraller, madalyonlar; gündelik yaflamlar›yla ilgili çanak çömlekler, mühürler, metal kaplar, bakraçlar, testiler; süslenme ve tak› sanat›yla ilgili alt›n, gümüfl ve tunçtan yap›lm›fl küpeler, bilezikler, süs i¤neleri, fibulalar, rengârenk boncuklardan oluflan kolyeler, metal boyun halkalar›, saç spiralleri, metal giysi dü¤meleri, makyaj tak›m› ile üzerlerinde çeflitli betimlerin bulundu¤u tunç kemerler, kendi aralar›nda grupland›r›larak, her eser küçük tan›t›m kartlar›yla beraber teflhir edilmektedir. Urartu Uygarl›¤›’n›n Do¤u Anadolu’ya getirdi¤i yeniliklerin bafl›nda yer alan çivi yaz›s› ile ilgili kil tabletler ve bazalt stel örne¤i çevirisiyle birlikte sergilenmektedir. Ayr›ca tunçtan yap›lm›fl adak halkalar›, ç›ng›raklar, at koflum tak›m› ve kemerler üzerinde bulunan Urartu Krallar›n›n envanterine ait birer sat›rl›k çivi yaz›lar› da, dünyan›n en zengin çivi yaz›l› tunç eserler konusunda bilgi vermektedir. Bunun yan› s›ra bir Urartu mezar›n›n nas›l oldu¤u, mezar›n içine ölünün nas›l yerlefltirildi¤i, ölüyle beraber ne tür hediyelerin konuldu¤unu göstermek amac›yla sembolik bir Urartu mezar› da sergi içinde yer almaktad›r. Ayr›ca teflhirdeki tüm bu maddi kültür kal›nt›lar›, Urartular’›n egemen oldu¤u co¤rafya, baflkent Tuflpa, tap›naklar, saraylar, kaleler, sulama kanallar›, mezarlar, Urartu yaz›s›, ileri düzeydeki maden ve tafl iflçili¤i, savafl donan›mlar›, bölgede yap›lan arkeolojik kaz› ve yüzey araflt›rmalar›n›n tarihçesi ile ilgili tan›t›m metinleri ile foto¤raf ve gravürlerle ve Temmuz ay›nda sergi çal›flmalar›yla ilgili olarak Van’a gelen Yap› Kredi Kültür Sanat Yay›nc›l›k’tan bir ekibin, ‹.Ü. Edebiyat Fakültesi’ne ba¤l› Van Bölgesi Tarih ve Arkeoloji Araflt›rma Merkezi Müdür ve Araflt›rma Görevlileri ile birlikte, orada çekmifl oldu¤u, Van izlenimlerine dayanan kamera görüntüleriyle desteklenmektedir. Bunun yan› s›ra serginin, Van izlenimlerine ve yine Urartu eserlerine dair foto¤raflardan oluflan soka¤a tafl›nm›fl flekli, ‹stiklal Caddesi Galatasaray Meydan›’nda ayn› tarihte aç›lm›flt›r. 17 Mart 2004 tarihine kadar aç›k kalacak olan serginin, Urartu Uygarl›¤›’n› hem metinlerle, hem de foto¤raflarla çok genifl kapsaml› tan›tan bir katalo¤u da yay›mlanm›flt›r. 12 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Bafl düflman› Assur Krall›¤› ile sürekli savafl halinde bir toplum olan Urartular’›n, çeflitli savafl aletlerinde göstermifl olduklar› ustal›klar› ile bu savafllar s›ras›nda tak› ve mimaride ulaflm›fl olduklar› sanat esteti¤inin, mükemmel bir flekilde beraberce yürütüldü¤ünü görmek hem flafl›rt›c›, hem sayg›ya de¤er, hem de heyecan vericidir. Bu ba¤lamda, sergi isminin son derece iyi bir seçim oldu¤u da görülmektedir; Urartu: Savafl ve Estetik. ‹lknur Zeynep Konuralp Klasik Filoloji Seminerleri ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Latin Dili ve Edebiyat› Anabilim Dal› taraf›ndan 2003 y›l›nda, Klasik Filoloji Seminerleri ad› alt›nda, uzman kiflilerin klasik filolojiyi ilgilendiren çeflitli konular› ele ald›¤› bir seminer dizisi bafllat›ld›. ‹lk konuflmay› 09.01.2003 tarihinde Prof. Dr. Ali Dinçol “Anadolu’ da Diller ve Yaz›lar” bafll›¤› alt›nda gerçeklefltirdi. ‹kinci konuflmac› 28.02.2003 tarihindeki “Eskiça¤’da Felsefe-Bilimin Ortaya Ç›k›fl›” bafll›kl› konuflmas›yla Prof. Dr. Teoman Dural› idi. Klasik Filoloji Seminerleri kapsam›nda y›l›n son konuflmac›s› 11.03.2003’de “Tevrat’› kim yazd›” konu bafll›¤›yla ‹skender Savafl›r oldu. Her üç seminerde de dinleyicilerin çoklu¤u ve nitelikli kat›l›m›, bu buluflmalar›n gelene¤e dönüflebilece¤i umudunu verdi. Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü yay›nlar› aras›nda çok yak›nda Klasik Filoloji Seminerleri 2003 bafll›kl› bir kitap yay›nlanacakt›r. Ege Yay›nlar› taraf›ndan haz›rlanan kitap, o y›l içerisinde gerçeklefltirilen seminerlerin metinlerini içermektedir. Klasik Filoloji Seminerleri, 2004 y›l›nda da Doç. Dr. Cengiz Çakmak’›n “Sokrates Öncesi Düflünürlerde T›p Sanat›”, Yrd. Doç. Dr. Faruk Akyol’un “Ortaça¤’da Üniversiteler” ve Doç. Dr. Bedia Demirifl’in “Eski Yunan ve Roma Yaz›n› Zaman›m›za Nas›l Ulaflt›?” bafll›kl› konuflmalar›yla devam edecektir. Ekin Öyken Hattice, Urartuca ve Di¤er Nadir Diller Hakkında Paris’te bir Konferans Yapıldı 14 Kasım 2003 tarihinde Paris’te Institut Catholique’ de E Cavaignac ve L. Delaporte Günleri yapıldı. Bu çerçevede enstitü üyelerimizden Prof. Dr. Ali Dinçol, Prof. Dr. Belkıs Dinçol ve Prof. Dr. Oktay Belli tarafından hazırlanan “Yukarı Anzaf’da Bulunmufl Yeni Yazıtlı Tunç Eserler” tebli¤ini, Prof. Dr. Ali Dinçol sundu. ARKEOLOJ‹ DÜNYASINDAN Soloi Pompeiopolis Heykelleri Soloi Pompeiopolis’te, Sütunlu Cadde’nin 2000 y›l› kaz›s› s›ras›nda, ayakta duran, giyimli, (biri bafll›) iki erkek heykeli, belden yukars› noksan bir kad›n heykeli, bir erkek heykeline ait ayak k›sm› mevcut kaide ve bir kad›n›n nesne tutan sa¤ el parças› bulunmufltur (Bkz. HABERLER Say› 12, May›s 2001, s.15). Kaz› baflkan› Yrd. Doç. Dr. Remzi Ya¤c› taraf›ndan yay›nlamam önerilen “Soloi-Pompeiopolis Heykelleri”ni, T.C. Kültür ve Turizm Bakanl›¤›, Kültür Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü’nün izniyle çal›flmaktay›m. Kad›n heykelinde sol bacak tafl›y›c›d›r, etekleri yerlere de¤en uzun Khiton, ayaklar üzerinde enlemesine katlar halinde toplanm›flt›r; ancak yar›s› görülebilen ayaklarda sandaletler vard›r. Ayak parmaklar› ve t›rnaklar uzun ifllenmifltir. Bileklere dek uzun Himation, s›rt› diagonal katederek, sa¤ koltuk alt›ndan öne gelmekte, serbest sa¤ baca¤› sarmakta, muhtemelen dirsekten öne k›vr›k sol kolun üzerine at›lm›fl olarak, katlar halinde yanda sarkmaktad›r. Heykelimiz, sa¤ kolun üst k›sm›ndan, sol kalçaya do¤ru, gö¤üs alt›ndan, hafif bir yay çizerek, çaprazlama k›r›ld›¤› için, omuzlar ve sol kola ait hiçbir iz yoktur. Figür, giysi üzerindeki bafl ve kuyruk izlerinden anlafl›ld›¤›na göre, bile¤in üst k›sm›ndan k›r›lm›fl sa¤ eliyle, bir y›lan tutmakta idi. Hem bu belirteç hem de özgün durufl ve giyim tarz› nedeniyle, heykelimizi ilk bak›flta sa¤l›k tanr›ças› Hygieia olarak yorumlayabiliriz. Soloi Pompeiopolis’in erkek heykelleri, durufl, oran, büyüklük, üslûp ve özellikle gö¤üs uçlar›n› birlefltiren V flekilli kumafl k›vr›mlar›n›n ifllenifli yönünden birbiriyle çok benzerdir. Her ikisi de uzun Himation ve Khiton giymifl olup, sol bacaklar› tafl›y›c›, sa¤ bacaklar› serbesttir. Uzun Himation, sol omuza at›lm›fl olup, arkadan gövdeyi sararak, sa¤ kalça hizas›nda kabar›k bir bükümle öne gelmektedir. Her ikisi de sol yanda, demet fleklinde ba¤lanm›fl, karesel ifllenmifl rulolarla desteklenmifltir. Bu heykellerden, bafl› haricinde kaidesiyle birlikte tüm korunagelmifl olan›n sol elinde de bir rulo vard›r. Di¤eri ise sol eliyle, bel hizas›nda, sol omuzuna at›lm›fl Himation’un k›vr›mlar›ndan bir k›sm›n› avuçlam›fl olarak tutmaktad›r. Bu heykelin, gövdeye k›r›k k›r›¤a uyan, yüzü oldukça afl›nm›fl, portre hatlar› alg›lanabilen bafl› da mevcuttur. Bunlar, kentin sütunlu caddesinde bulunduklar›ndan ve do¤al boydan büyük olduklar›ndan, muhtemelen önemli kiflilerin portrelerini tafl›yan heykellerdi. Heykellerimiz, özellikle mevcut portrenin ifllenifline ve genel üslûp özelliklerine göre M.S. 3. yy’›n ilk yar›s› içine tarihlenebilir. Portre, M.S. 238’de imparator olan Balbinus’un sikke resimleriyle (özellikle profilden g›d›k k›sm›yla) ve Pireus’taki heykelinin bafl›yla çok benzerdir. Yaln›zca 99 gün iktidarda kalm›fl olmas›na karfl›n, Balbinus’un Roma Devlet darb› yan› s›ra, Anadolu’da, Bithynia’da Herakleia Pontika ve Nikomedia, Ionia’da Miletos, Pontus’ta Amisos ve Kilikia’da Tarsus kentlerinde sikkeleri bas›lm›flt›r. Hygieia’n›n, imparator heykeli yak›n›nda bulunmas› ve muhtemelen bir Asklepios’un pendant› olmas›, bize, özellikle do¤u provinzlerinde yayg›n görülen tasvir programlar›n› an›msatmaktad›r. Burada Hygieia, Salus Augusti olarak, hem imparatorun kiflisel sa¤l›¤›n›, hem de Salus Imperii olarak devletin bekas›n›, yani sa¤l›kl› bir idareyi kastediyor olabilir. Zira, M.S. 3. yy’›n ilk yar›s›nda, ikide birde imparatorlar ve buna ba¤l› olarak yönetim politikas› de¤iflmifl, halk, özellikle eyaletlerde, huzursuzluklardan b›km›flt›r ve ço¤u kez imparatorlar›n öldürülüflü ile meydana gelen iç çat›flmalar nedeniyle, devletin zay›flayaca¤›, yani sa¤l›¤›n›n bozulaca¤› düflüncesiyle, Salus, imparatorlar›n ve devletin koruyucusu olarak, giderek artan boyutta önem kazanm›flt›r. Yani, kan›mca burada, M.Ö. 2. yy’dan beri Hygieia tipi ile özdefllenmifl olan Salus betimlenmifltir ve Asklepios’la birlikte imparator Balbinus’a refakat ederek, Roma ‹mparatorlu¤u’nun sa¤l›¤›n› flah›sland›rmaktad›r. Sonuç olarak, Soloi Pompeiopolis’te sütunlu caddeye, imparator Balbinus’un portre heykelinin, belli bir tasvir program› çerçevesinde, yüksek memur ve tanr›larla birlikte, dikildi¤ini ve Hygieia görünümündeki Salus’un, hem imparatorun kiflisel sa¤l›¤›n›, hem de Kilikia eyaletinin ve Roma devletinin sa¤l›¤›n› koruyan bir personifikasyon oldu¤unu düflünmekteyim. Elif Tül Tulunay “Tunç Ça¤›’nda Do¤u Anadolu, Transkafkasya ve Kuzeybat› ‹ran Yerleflim Sistemleri” Konulu bir Sempozyuma, Van Ev Sahipli¤i Yapacak Yüzüncü Y›l Üniversitesi, Arkeoloji Bölümü ile Alman Arkeoloji Enstitüsü, Eurasien Abteilung taraf›ndan 09-13 A¤ustos 2004 tarihinde Van’da “Tunç Ça¤›’nda Do¤u Anadolu, Transkafkasya ve Kuzeybat› ‹ran Yerleflim Sistemleri” konulu bir sempozyum düzenlenecektir. Kat›lmak ya da sempozyum hakk›nda bilgi almak isteyenler, Yüzüncü Y›l Üniversitesi ö¤retim üyelerinden Dr. Aynur Özf›rat ile ba¤lant› kurabilir ya da http://arkeoloji.yyu.edu.tr/ adresinden ulaflabilirler. TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 13 Yüksek Lisans (YL) ve Doktora Tezleri (DT) ANKARA ÜN‹VERS‹TES‹ Sosyal Bilimleri Enstitüsü Antropoloji Ana Bilimdalı Paleoantropoloji Bilimdalı Aydıno¤lu, N., “Iassos (Mu¤la) VI. Yüzyıl A.D. Dönemi ‹nsanlarının Difllerinin Paleoantropolojik Açıdan ‹ncelenmesi”, YL (Dan: A. Ersoy). Pehlevan, C., “Rhinoceratidae Evrimi: Çorakyerler Geç Miyosen Buluntularının Analizi”, DT (Dan: E. Güleç). ‹STANBUL ÜN‹VERS‹TES‹ Yılmaz, H., “Üça¤ızlı Ma¤arasından Çıkarılan Öncül ve Erken Üst Paleolitik Tafl Aletlerinin Sınıflandırılması ve Kullanım ‹zleri”, DT (Dan: E. GüleçS. Kuhn). fiahin, H., “Geç Roma ‹mparatorluk ve Erken Bizans Dönemlerinde Da¤l›k Kilikia (Kilikia Trakheia) Bölgesi Yaz›tlar›nda Meslekler”, 2003 DT (Dan: M. Özsait). Açıkkol, A., “Üça¤ızlı Ma¤arası Faunasının Zooarkeolojik Açıdan ‹ncelenmesi: Capra, Capreolus, Dama ve Cervusların Morfometrik Açıdan Analizi”, DT (Dan: E. Güleç). Klasik Arkeoloji Bilimdal› Gözlük, P., “Van-Karagündüz Populasyonunun Difllerinin ve Çenelerinin Paleoantropolojik Açıdan ‹ncelenmesi”, DT (Dan: A. Sevim). Gençtürk, ‹., “Kron Temel Alanının Hesaplanmasında Yeni Bir Yöntem: Yaflayan ve Paflalar Fosil Hominoidler Üzerinde Bir Arafltırma”, DT (Dan: B. Alpagut). Güngör Demirel, A., “Anadolu Fosil Omurgalılarının Tafonomisi”, DT (Dan: A. Ersoy). Erkman, A. C., “Anadolu’da Travma Olgusunun Yaygınlı¤ı ve Geliflimi”, DT (Dan: E. Güleç). Satar, Z., “Eskiflehir ‹li fiarhöyük Kazısı’ndan Ele Geçen Hayvan Kemiklerinin Zooarkeolojik Aç›dan ‹ncelenmesi”, YL (Dan: E. Güleç). Çırak, A., “Van-Karagündüz ve Mersin-Kelenderis Toplumlarında Seksüel Dimorfizm”, YL (Dan: A. Sevim). Sosyal Bilimler Enstitüsü Eskiça¤ Tarihi Bilimdal› Türkmen, M., “Anadolu Severuslar Dönemi Mimarisi: Plan ve Bezeme Yönünden Bir ‹nceleme”, DT (Dan: E.T. Tulunay). Çizio¤lu, E., “Etrüsk Resim Sanat› ve Anadolu’dan Benzer Örnekler”, YL (Dan: E.T. Tulunay). Gogo, D., “Antik Ça¤da Ticaret Gemileri ve Denizcilik”, YL (Dan: E.T. Tulunay). Akflun, fi., “Klâsik Ça¤ Plastik Eserlerinde Saç Biçimleri”, YL (Dan: E.T. Tulunay). Protohistorya ve Önasya Arkeolojisi Bilimdal› Demirtafl, I., “Hitit Çanak Çömle¤inin Biçimleri Bak›m›ndan De¤erlendirilmesi”, 2003 YL (Dan: G. Umurtak). Sandalc›, S., “‹kiztepe ‹lk Tunç Ça¤› III Dönemi Çanak Çömle¤i”, 2003 DT (Dan: Ö. Bilgi). Sar›, S., “Küllüoba ‹lk Tunç Ça¤› II Çanak Çömle¤i, YL (Dan: T. Efe). Türkteki, M., “Küllüoba ‹lk Tunç Ça¤› III Çanak Çömle¤i”, YL (Dan: T. Efe). Özdemir, C., “Dilkaya-Karagündüz (Ortaça¤) ‹skelet Populasyonlarında Do¤ufltan Anomalilerin ‹ncelenmesi”, YL (Dan: E. Güleç). Yurtsever, A., “M.Ö. 2. Biny›l› Orta Karadeniz Bölgesi Çanak Çömle¤i (‹kiztepe Kaz›lar› Ifl›¤› Alt›nda)”, YL (Dan: Ö. Bilgi). Baykara, ‹., “Merdivenli Ma¤arası Buluntularının Biyokültürel Açıdan ‹ncelenmesi”, YL (Dan: E. Güleç-S. Kuhn). Ünal, H. A., “Küllüoba ‹lk Tunç Ça¤› Mimarisi”, YL (Dan: T. Efe). Kaya, F., “Türkiye Cricetodontini’lerinin (Rodentia, Mammalia) Evrimi”, YL (Dan: E. Ünay). fiahin, S., “Çorakyerler Üst Miyosen Proboscid’lerin ‹ncelenmesi”, YL (Dan: A. Sevim). Yalçınozan, E., “Dilkaya-Karagündüz (Ortaça¤) Populasyonlarında Enfeksiyon Hastalıklarının Paleopatolojik Açıdan ‹ncelenmesi”, YL (Dan: E. Güleç). Tanju, A., “Hominid Evrimi ve Paleoekolojisi”, YL (Dan: E. Güleç). 14 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Fidan, E., “‹çbat› Anadolu Orta Tunç Ça¤› Öncesi Metal Eserleri”, YL (Dan: T. Efe). Karaçam, D., “M.Ö. 2. Biny›l› Küllüoba Çanak Çömle¤i”, YL (Dan: T. Efe). Say›t, N., “Tilmen Höyük ‹lk Tunç Ça¤› Çanak Çömle¤i”, YL (Dan: G. Umurtak). Cezairli, A., “M.Ö. 2. Biny›l› Anadolu’da Ölçü Aletleri ve A¤›rl›klar›”, YL (Dan: Ö. Bilgi). Salar, N., “‹kiztepe ‹lk Tunç Ça¤› Mezarl›¤›n›n SosyoAntropolojik Aç›dan De¤erlendirilmesi”, DT (Dan: Ö. Bilgi). YÜKSEK L‹SANS (YL) VE DOKTORA TEZLER‹ (DT) MU⁄LA ÜN‹VERS‹TES‹ YÜZÜNCÜ YIL ÜN‹VERS‹TES‹ Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Bölümü Çörtük, U., “Kuzey Karia Akçay Vadisi ve Çevresinin Arkeolojik Araflt›rmas›”, YL (Dan: A. Diler). Halat, S., “Mersin ve Çevresindeki Antik Ça¤ Zeytin ve Üzüm Presleri”, YL (Dan: A. Diler). Güner , E., “Gelibolu Vadisi ve Çevresinin Arkeolojik Araflt›rmas›”, YL (Dan: A. Diler). Çimen, L., “Halikarnassos Yar›madas› fiehir Surlar› YL (Dan: K. ‹ren). Kaz›l, E., “Yata¤an Ovas› ve Çevresinde Arkeolojik Yüzey Araflt›rmas›”, YL (Dan: A. Diler). Durak, P., “Trakya’da Dolmen ve Menhir Kültürleri”, YL (Dan: A. Diler). Sosyal Bilimler Enstitüsü Arkeoloji Ana Bilimdal› Biber, H., “Urartu Silahlar›: Hançer ve B›çaklar”, DT (Dan: V. Sevin). Çal›flkan, H., “Malatya, Elaz›¤ ‹lleri F›rat Vadisi Yerleflimleri”, YL (Dan: A. Özf›rat). K›vanç, R., “Elaz›¤, Bingöl ‹lleri Yüzey Araflt›rmas› Çanak-Çömlek Malzemesinin De¤erlendirilmesi”, YL (Dan: V. Sevin). Kaz› - Araflt›rma 2002 Y›l› Akarçay Tepe Kaz›s› Kargam›fl Baraj Gölü etki alan› içerisinde kalan ve ODTÜ TAÇDAM koordinatörlü¤ünde kurtarma kaz›s› olarak 1999 y›l›nda kaz›s›na bafllanan Akarçay Tepe yerleflmesi, Güneydo¤u Anadolu Bölgesi’nde, Urfa ili s›n›rlar› içerisinde, Birecik ilçesinin güneyinde yer al›r. F›rat boyu yerleflmelerinden Akarçay Tepe’de Urfa Müzesi baflkanl›¤›nda, ‹stanbul Üniversitesi Prehistorya Anabilim Dal›, Barcelona Autonome Üniversitesi ve Tokyo Kaseigakuin Üniversitesi üyelerinden oluflan bir ekip taraf›ndan sürdürülen çal›flmalar 2002 kaz› mevsimi sonuna kadar kesintisiz devam etmifl, 2003 y›l›nda ise, mali kaynak konusundaki sorunlar nedeniyle kaz›lar gerçeklefltirilememifltir. 2002 kaz› mevsimi sonu itibariyle al›nan sonuçlar, Akarçay Tepe’nin ilk kez Orta PPNB olarak bilinen evrede iskân edildi¤ini göstermektedir (Akarçay Tepe Evre VI). Bunu kalibre edilmifl tarihlerle M.Ö. 8. biny›l›n hemen bafl›na tarihlenen Geç PPNB (Evre V) ve 8. biny›l›n ortalar›na tarihlenen Final PPNB (Evre IV) olarak adland›r›lan evrelerin izledi¤i anlafl›lm›flt›r. Höyü¤ün do¤usunda, bugünkü Akarçay Köyü’ne yak›n kesimde yer alan ve üstüste tabakalanma gösteren bu yerleflmeyi, Çanak Çömleksiz Neolitik’ten, Çanak Çömlekli Neoliti¤e Geçifl evresi izler (Akarçay Tepe Evre III). Henüz s›n›rlar› kesinleflmemifl PPNB yerleflmesinin daha bat›s›nda ve Çanak Çömlekli Neolitik tabakalar›n alt›nda yer alan bu evre, M.Ö. (kal.) 8. biny›l›n sonundan 7. biny›l›n ortalar›na kadarki bir zaman dilimini kapsar. Çanak Çömlekli Neolitik yerleflme ise iki evrelidir: M.Ö. 7. biny›l›n ikinci yar›s›na tarihlenen Akarçay Tepe Evre II ve 7. biny›l›n sonuna tarihlenen Akarçay Tepe Evre I. C-14 tarihleriyle do¤rulanm›fl bu silsile, Akarçay Tepe’nin Çanak Çömleksiz Neolitik dönemden Halaf öncesi Çanak Çömlekli Neolitik döneme kadar kesintisiz iskan edildi¤ini göstermektedir. Çanak Çömleksiz Neolitik Dönem, Do¤u Toroslar, Orta F›rat ve Levant’› kapsayan bölgede belli geliflmelerin izlendi¤i, kimi ortak özelliklerin görüldü¤ü, yerleflmeler ve bölgeleraras› karfl›l›kl› iletiflimin yo¤un oldu¤u bir dönemdir. Kendi içerisindeki farkl› tabakalar› ve yap› evreleriyle Akarçay Tepe PPNB yerleflmesi, bu süreçte gerek yerleflme içi, gerekse dönemsel özelliklerin anlafl›labilmesini sa¤layan verilere sahip bir yerleflmedir. Gayet iyi korunagelmifl yap›sal kal›nt›lar (Orta PPNB’den bafllayarak s›ras›yla) ›zgara planl› yap›lar, tafl ve kerpiçten tek mekânl› yap›lar ve hücre görünümlü çok-odal› yap›lar ile ifllik alan› olarak kullan›lan aç›k alanlar ve avlulardan oluflmaktad›r. Tar›ma al›nm›fl tah›llar›n yan› s›ra yabani olarak toplanan bitkiler; av hayvanlar›n›n yan› s›ra, ilk gözlemlere göre evcillefltirme aflamas›ndaki hayvan türleri; yerleflmede gerçeklefltirilen dilgi a¤›rl›kl› yontma tafl iflçili¤inin yan› s›ra, bitmifl halde ithal edilen belli alet tipleri ve çok çeflitli ifllev ve anlamda kireçtafl›, kemik vb. hammaddelerden üretilmifl buluntular› ile PPNB’ nin tipik yerleflmelerinden biridir. ‹lk çanak çömleklerin görülmeye bafllad›¤› Geçifl Evre’sinde (Akarçay Evre III) merkezin bat›ya kayd›¤› ve höyük topografyas›nda bir de¤iflim oldu¤u görülür. Bir di¤er farkl›l›k, PPNB yap›lar›nda görülen özenli ve ustal›k isteyen tafl ve kerpiç iflçili¤inin yerini farkl› bir anlay›fla b›rakt›¤›d›r. Tafl temelli, ancak PPNB’den farkl› karakterdeki yap›lar›n yan› s›ra a¤›rl›kl› olarak ahflap direkli hafif malzeme kullan›ml› bir yap›laflmaya iflaret eden kal›nt›larla birlikte az say›da TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 15 KAZI - ARAfiTIRMA olmakla beraber aç›k ve koyu yüzey renklerine sahip, kural olarak mineral katk›l› ve gayet iyi açk›l› çanak çömlekler görülmeye bafllar. Toplumun ekonomisinde ve teknolojisinde belirgin ve ay›r›c› bir fark görülmemekle birlikte, standartlaflmam›fl alet gruplar›, amaca kolayca ulaflmay› sa¤layan teknolojiler, günlük faaliyetler için çeflitlenen alet gruplar›, belli hayvan türlerinin di¤erlerine oranla tercih edildi¤ine iflaret eden say›sal art›fl, bu evrenin belirleyici özellikleri olarak ortaya ç›kar. Halaf öncesi Çanak Çömlekli Neolitik yerleflmesiyle ilgili ilk sonuçlar ise, genel hatlar›yla Akarçay Tepe halk›n›n günlük ihtiyaçlar karfl›s›nda belirlenen çeflitli endüstrilere sahip (çanak çömlek, kil, kemik, çakmaktafl›, sürtme tafl iflçili¤i vd.) tar›mc› ve hayvanc› bir toplum oldu¤unu ortaya koymufltur. Tafl temelli, kerpiç duvarl› çok odal› yap›lar› ile ifllik alanlar›, ocak /atefl yerleri gibi ö¤elerin yer ald›¤› aç›k alanlar›, yap› içi depolama mekânlar› ile ekonomik aç›dan kendine yeterli, mütevazi bir köy yerleflmesi görünümündedir. M.Ö. 9. biny›ldan, 7. biny›l›n sonuna kadarki aral›kta, kesintisiz olarak Çanak Çömleksiz Neolitik, Çanak Çömle¤e Geçifl Evresi ve Çanak Çömlekli Neolitik dönemde yaflanan kültürel dönüflümleri gerek yerleflme içi, gerekse bölgesel olarak ortaya koyabilecek potansiyele sahip Akarçay Tepe’de, bu amaçlar do¤rultusunda, kaz› çal›flmalar›n›n önümüzdeki y›llarda da devam etmesi planlanmaktad›r. Mihriban Özbaflaran 2003 Y›l› Afla¤› ve Yukar› Anzaf Urartu Kaleleri Kaz›s› Afla¤› ve Yukar› Anzaf Urartu Kaleleri, bugünkü Van kentinin 11 km kuzeydo¤usunda yer almaktad›r. Afla¤› Anzaf Kalesi Urartu Kral› ‹flpuini (M.Ö. 830-810), Yukar› Anzaf Kalesi de bu kral›n o¤lu Menua (M.Ö. 810-786) taraf›ndan kurulmufltur. Daha önceki y›llarda bafllan›lmas›na karfl›n aç›lamayan çok say›daki depo odas›n› ortaya ç›karmak amac›yla, 2003 y›l› kaz› çal›flmalar›na Yukar› Anzaf Kalesi’nde a¤›rl›k verilmifltir. Depo odalar›n›n bulundu¤u kesimin deniz seviyesinden yüksekli¤i ortalama 1975 m’dir. Odalar›n hemen kuzey k›sm› ise dik ve e¤imli bir flekilde afla¤›daki kuzey surlar›na do¤ru inmekte ve 1920 m koduna düflmektedir. Herhangi bir kar›fl›kl›¤a meydan vermemek için, odalar bat›dan do¤uya do¤ru numaraland›r›lm›flt›r. 2002 y›l› kaz› çal›flmalar›nda aç›lan 7, 8 ve 9 no’lu küçük odalar›n tabanlar›na inilememiflti. Duvar yüksekliklerinin 4 m’nin üstünde olmas› d›flar›ya toprak at›lmas›n› güçlefltirirken, duvarlar›n da y›k›lma tehlikesi 16 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER söz konusuydu. 2003 y›l› kaz› çal›flmalar›nda, d›flar›ya toprak at›lmadan bu üç odan›n tabanlar›n›n s›k›flt›r›lm›fl kilden yap›ld›¤› saptanm›flt›r. Ayr›ca 8 no’lu küçük odan›n taban›nda, olas›l›kla kalenin ‹skitler taraf›ndan kuflat›lmas› s›ras›nda oda içinde bulunan insanlar›n kesip yedikleri küçükbafl hayvan kemikleri toplu olarak bulunmufltur. 10 no’lu ana koridorun do¤u duvar› üzerinde 2 m yüksekli¤inde ve 1.5 m geniflli¤indeki kap› bofllu¤u, bat› yönünde çok büyük bir salona aç›lmaktad›r. Ortaça¤ yerleflmecilerinin mevcut toprak seviyesinden 1.52 m derinli¤e indikleri, konut duvarlar›n›, ocak ve tand›rlar›n› yapt›klar› görülmektedir. Ancak Urartu mimari kal›nt›lar›n›n duvar yüksekliklerinin 3.5-4 m kadar olmas›, Ortaça¤ yerleflmecilerinin tahribat›ndan kurtulmas›na neden olmufltur. Büyük salonda sürdürdü¤ümüz kaz› çal›flmalar› ile hem büyük salonun plan› ortaya ç›kar›lacak, hem de di¤er odalarla olan iliflkisi araflt›r›lacakt›r. 10x29 m büyüklü¤ünde dikdörtgen bir plan gösteren salon, toplam olarak 280 m2’lik bir alan› kaplamaktad›r. Kuzeyde bulunan 6, 7, 8 ve 9 no’lu küçük odalar›n salona aç›lan kap› yerleri saptanm›flt›r. Ancak kap› ve duvarlar›n y›k›lmamas› için tafl ve toprak tabakas› ile dolu olan kap› giriflleri boflalt›lmam›flt›r. Büyük salonun duvarlar›n›n da, di¤er odalar›n duvarlar› gibi temellerinin tafltan, bunun üzerinin de kerpiçten yap›ld›¤› görülmüfltür. 3 m yüksekli¤indeki kerpiç duvarlar›n üstü beyaz kireç ile badana edilmifltir. Salonun güney duvar› üzerinde flimdilik yan yana dört adet nifl bulunmaktad›r. Çeflitli eflyalar›n konuldu¤u her dört niflin de üst k›sm› kavislidir. Yine güney duvar› üzerinde, kandilin konuldu¤u küçük bir nifl bulunmaktad›r. Kandilin ç›kard›¤› isten dolay› niflin üst k›sm› siyah bir renge dönüflmüfltür. Salonun taban döflemesi, s›k›flt›r›lm›fl kilden yap›lm›flt›r. Salonun ortas›na do¤ru dört adet sütun kaidesi bulunmufltur, ancak bunlardan yaln›zca iki tanesi in-situ’dur. Tabana gömülen iki sütun kaidesinin yan›nda bulunan di¤er sütun kaideleri, duvarlar›n fliddetli bir flekilde y›k›l›p, bas›nç yapmas›yla, yerlerinden kaym›fllard›r. Hatta sütun kaidelerinin yan›na, y›k›nt› topra¤› iki adet de küçük boy pithos getirmifltir. Büyük bir özenle kumtafl›ndan yap›lan sütun kaidelerinin çaplar›, 5070 cm aras›nda de¤iflmektedir. Ancak ne yaz›k ki her dört sütun kaidesinin çevre geniflli¤i üzerinde yaz›t bulunmamaktad›r. Salonun içinde,güney duvar›na bitiflik olarak yap›lan 3x5 m büyüklü¤ündeki eklentili bölümün, yiyecek ve içeceklerin konuldu¤u küçük bir depo odas› olarak kullan›ld›¤› anlafl›lmaktad›r. Bu küçük odan›n girifli do¤u yönündedir ve bu yüzden bu kesime duvar yap›lmam›flt›r. ‹ki taraf› tek s›ra tafl duvardan yap›lan küçük odan›n içinde bulunan büyük bir pithos, duvarlar›n ve KAZI - ARAfiTIRMA çat›n›n fliddetli bir flekilde y›k›lmas›yla parçalanm›flt›r. Pithosun boyun k›sm›n›n alt›nda yan yana ve üst üste yap›lan 9 daire biçimindeki iflaret kümesi, di¤er depo odalar›nda bulunan pithoslar üzerindeki iflaretin benzerini oluflturmaktad›r. Öyle anlafl›lmaktad›r ki, bu küçük odada bulunan yiyecek ve içecekler de, büyük salonda çal›flan insanlar›n yiyecek gereksinmesini karfl›lamaktayd›. Büyük salonda çat›y› tafl›yan ahflap kirifller ile sütun direklerinin fliddetli bir flekilde yanmas›yla, taban›n üzerinde kül ve kömür tabakas› birikmifltir. Taban›n baz› yerlerinde ise, küçükbafl hayvan kemikleri bulunmaktad›r. Kalenin di¤er odalar›nda bulundu¤u gibi, buradaki hayvan kemiklerinin de kalenin ‹skitler taraf›ndan kuflat›lmas› s›ras›nda içeriye s›¤›nan insanlar›n kesip yedikleri küçükbafl hayvanlara ait oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Salonda 2002 y›l› kaz› sezonunda bulunan dört sütun kaidesine ek olarak, iki adet daha bulunmufltur. Bunlardan biri güneybat›da, di¤eri de güneydo¤u köfleye yak›nd›r. Ancak her iki sütun kaidesi de in-situ de¤ildir. Hatta güneydo¤u köfleye yak›n olan sütun kaidesi, duvarlar›n fliddetli bir flekilde y›k›lmas› sonucunda yan yatm›flt›r. Salonun kuzeybat› köflesine 1 m derinli¤inde ve 1.40 m geniflli¤inde aç›lan cep gibi bir girinti, kuzeyde 6 no’lu küçük odaya do¤ru aç›lmaktad›r. Ayr›ca salonun bat› duvar› dibinde tafltan yap›lm›fl büyük bir dibek bulunmufltur. Salonun güneybat› duvar› önünde de, taban›n özenle düzeltilmifl kumtafl› bloklarla döflendi¤i görülmüfltür. Ayr›ca duvarlar›n ve çat›n›n y›k›lmas› sonucunda bir küp de parçalara ayr›lm›flt›r. An›tsal bir görünüme sahip olan 10 no’lu koridor, 5 no’lu depo odas›n›n güneyinde yer almaktad›r. 2.5 m geniflli¤indeki koridorun çok uzun olmas› ve bat›s› ile do¤usundaki di¤er odalar›n bu koridora aç›lmas›, bunun ana koridor özelli¤ine sahip oldu¤unu göstermektedir. Daha önceki y›llarda sürdürülen kaz› çal›flmalar›nda, kuzey-güney do¤rultusunda uzanan bu koridorun güneye do¤ru 10. metresinde, 1 m geniflli¤inde ve 1 m kal›nl›¤›nda bir duvar ç›k›nt›s› bulunmaktad›r. Bu ç›k›nt›n›n 1.40 cm geniflli¤indeki bir kap› geçidinin bat›daki yan duvar› oldu¤u anlafl›lm›flt›r. Bunun karfl›s›nda, yani do¤usundaki duvar›n önünde ise 20 cm’lik bir ç›k›nt› bulunmaktad›r. Koridor duvarlar› gibi bu ç›k›nt›lar da kerpiçten yap›lm›flt›r. Kap› geçidinin 30 cm güneyinde ve koridorun bat› duvar› üzerinde 1.5 m geniflli¤inde bir kap› geçidinin varl›¤› saptanm›flt›r. Bu kap› daha önce de belirtti¤imiz gibi bat›daki 11 no’lu büyük salona aç›lmaktad›r. Kap› geçidinden güneye do¤ru devam eden kaz› çal›flmalar› s›ras›nda, koridorun flimdilik 44 m’lik bir k›sm› tümüyle boflalt›lm›flt›r. Koridorun içinde tafl ve topraktan oluflan kal›n bir dolgu tabakas› bulun- maktayd›. Daha önce de belirtti¤imiz gibi 2.5 m geniflli¤indeki koridorun bat› duvar› ortalama 4 m, do¤u duvar› ise ortalama 3.70 m yüksekli¤indedir. Koridorun do¤u duvar›, bat› duvar›na k›yasla biraz daha fazla tahrip olmufltur. Hatta do¤u duvar›n› oluflturan kerpiç duvarlar›n koridorun içine y›k›ld›¤› ve büyük kümeler oluflturdu¤u görülmektedir. Temelleri tafltan ve üst k›sm› da kerpiçten yap›lan koridorun duvarlar› beyaz badana ile s›vanm›flt›r. Ayr›ca bu yüksek duvarlar, ç›kan yang›ndan dolay› yer yer tu¤lalaflm›flt›r. Ahflap çat› kiriflleri, kap›lar ve di¤er ahflap malzemenin yanmas› sonucunda, hemen her fley afl›r› bir flekilde yanarak tahrip olmufltur. Güneyden kuzeydeki 5 no’lu depo odas›na do¤ru yüksek bir e¤imin bulunmas› yüzünden, tüm y›k›nt›lar›n kuzey yönüne do¤ru akt›¤› ve kap› ç›k›nt›s›n› tahrip etti¤i görülmektedir. Mevcut toprak seviyesinden 4.10 m derinli¤e inildikten sonra, ancak tabana ulafl›labilmifltir. S›k›flt›r›lm›fl kilden yap›lan taban döflemesinin içine, yuvarlak çak›l tafllar›n›n gömüldü¤ü görülmüfltür. Bir elma büyüklü¤ündeki çak›l tafllar›n›n taban döflemesine gömülmesiyle, oldukça sa¤lam bir zemin elde edilmifltir. Böylesine ilginç taban döflemesinin benzerine, bugüne de¤in di¤er Urartu kalelerinde rastlan›lmam›flt›r. Ana koridorun en önemli özelli¤i, koridora aç›lan odalar›n biri d›fl›nda flimdilik üç tanesinin do¤u yönünde yap›lm›fl olmas›d›r. Ortalama 1.60-1.70 m geniflli¤inde ve 2.5 m yüksekli¤indeki bu kap› geçitlerinin içi tafl ve toprak ile doludur. ‹kinci kap› geçidinin 7 m güneyinde ise, koridor duvarlar›n›n do¤u ve bat› yüzüne 50 cm geniflli¤inde ve 2 m uzunlu¤unda bir duvar yap›larak, an›tsal bir kap› girifli oluflturulmufltur. Kap› kanatlar›n›n güney kesimde yer ald›¤› san›lmaktad›r. Ancak ç›kan fliddetli yang›n s›ras›nda ahflap tavan örtüsü ile birlikte kap› kiriflleri ve kanatlar› afl›r› bir flekilde yanarak tahrip olmufltur. Yang›n o denli fliddetli olmufltur ki, bulunan bronz kap› halkalar›n›n baz› k›s›mlar› ergiyerek cüruflaflm›flt›r. Oldukça sa¤lam ve an›tsal bir flekilde yap›lan kap› girifli, ayn› zamanda bir kenet gibi do¤u ve bat› duvar›n› güçlendirmifltir. Daha önce de belirtti¤imiz gibi flimdilik 44 m uzunlu¤unda olan ana koridor, güney yönünde Haldi Tap›na¤› avlusuna do¤ru devam etmektedir. Özellikle koridorun bat› duvar›n›n içeriye do¤ru y›k›ld›¤› gözlemlenmifltir. Gelecek y›l sürdürülecek kaz› çal›flmalar› sonucunda, Haldi Tap›na¤› ve koridorun hangi yönündeki odalar toplulu¤u ile iliflkili oldu¤u ö¤renilmeye çal›fl›lacakt›r. 11 no’lu büyük salon ile 10 no’lu ana koridorda yap›lan kaz› çal›flmalar› s›ras›nda çok say›da çanak çömlek, metal ve tafltan yap›lm›fl eflya, alet ve silah ortaya ç›kar›lm›flt›r. Keramikten yap›lan eflyalar TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 17 KAZI - ARAfiTIRMA aras›nda kandiller, tabaklar, kaseler, maflrapa, kupa, çeflitli büyüklükteki mutfak kaplar› ile küçük testicikler bulunmaktad›r. Özellikle büyük testilerin bir minyatürü olan yonca a¤›zl› ve k›rm›z› açk›l› testicikler, Urartu saray sanat›n›n karakteristik örneklerini yans›tmaktad›r. Bu tür küçük kap ve testiciklerin parfüm, ilaç veya dekoratif amaçla kullan›lm›fl oldu¤u san›lmaktad›r. Demirden yap›lan ok uçlar› ile çuvald›z ve i¤neler, korozyondan fazlaca etkilendi¤inden k›r›k parçalar halindedir. Bazalt tafl›ndan yap›lan kap, ezgi ve ö¤ütme tafllar› ile bile¤i tafllar› ve a¤›rflaklar, büyük salonun gerçek anlamda bir atölye olarak kullan›ld›¤›n› göstermektedir. Yukar› Anzaf Kalesi kaz›lar›ndan ortaya ç›kar›lan çanak-çömlek ile bronz ve demirden yap›lm›fl çeflitli eflya, alet, tak› ve özellikle silahlara ait parçalar, Van Bölgesi Tarih ve Arkeoloji Araflt›rma Merkezi’nin modern alet ve araçlarla donat›lm›fl laboratuar›na getirilerek konservasyon çal›flmalar› yap›lmaktad›r. Tümlenebilecek kap, kase ve vazolar laboratuarda baflar›l› bir flekilde tümlenmektedir. Hiç kuflkusuz ana koridorda geçen y›llarda ortaya iki adet çivi yaz›l› kil tablet, Yukar› Anzaf Kalesi’nin en ilginç buluntusunu oluflturmaktad›r. Ayr›ca Yukar› Anzaf Kalesi’nde bulunan tunç eflya ve silahlar›n çok büyük bir k›sm› çivi yaz›l›d›r. Bilindi¤i gibi flimdilik Do¤u Anadolu Bölgesi’nin en çok çivi yaz›l› tunç eflya ve silah›, Yukar› Anzaf Kalesi’nde ortaya ç›kar›lm›flt›r. Ortaya ç›kar›lan çeflitli tunç eflya ve silahlar üzerindeki çivi yaz›lar›, Urartu epigrafyas›, dini ve özellikle tarihine çok büyük yenilikler sa¤lamaktad›r. Oktay Belli 2003 Y›l› Enez (Ainos) Kaz› ve Onar›m Çal›flmalar› Enez (Ainos) ören yeri 2003 sezonu kaz› ve onar›m çal›flmalar›na; Kültür ve Turizm Bakanl›¤›, Kültür Varl›klar› ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü, Döner Sermaye ‹flletmeleri (DÖS‹M), ‹.Ü. Rektörlü¤ü Bilimsel Araflt›rma Projeleri Yürütücü Sekreterli¤i ile Edirne Valili¤i Çevre Koruma Vakf› maddi kaynak sa¤lam›flt›r. Maddi ve manevi desteklerinden ötürü söz konusu kurum ve kurulufllara flükranlar›m› sunmak benim için zevkli bir görevdir. Çal›flmalar, açmalarda yap›lan genel temizli¤in bitirilmesinden sonra afla¤›da bafll›klar halinde belirtilen alanlarda gerçeklefltirildi. Akropol-Kale içi çal›flmalar›: 2003 y›l›nda Akropol’de yap›lan kaz›lar a¤›rl›kl› olarak IVac ve IVad açmalar›nda yürütülmüfltür. Her iki mekânda yap›lan kaz› çal›flmalar›, 7.10 m derinli¤e kadar devam etmifl, ana kayadan oluflan tabana ulafl›lmas›yla buradaki kaz›ya son verilmifltir. IVac ve 18 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER IVad açmalar›nda ortaya ç›kan ana kaya mimarisi di¤er mekânlara göre daha ilginç sonuçlar göstermifltir. Özellikle IVac mekân›n›n bat› ve güney duvarlar› ana kaya 3.50 m düzgün kesilerek oluflturulmufl, kuzey ve do¤u duvarlar› ise, kesme tafllardan bindirme tekni¤i ile yap›lm›flt›r. Mekân›n bat› duvar› üzerinde, 30 cm çap›nda bir havaland›rma penceresinin yer ald›¤› görülmüfltür. Söz konusu pencere, henüz girifli saptanamayan duvar›n bat›s›ndaki kaya bofllu¤unu havaland›rmak amac›yla yap›lm›fl olmal›d›r. Rampan›n alt›nda yer alan bu bofllu¤un di¤er mahzenlerde oldu¤u gibi flarap dinlendirme ve saklama yeri oldu¤u san›lmaktad›r. IV numaral› açmada bu güne kadar yap›lan çal›flmalar Akropol’de ana kayan›n özenli ifllenerek kare ve dikdörtgen planl› mekânlar ile so¤uk hava deposu ifllevini yüklenen mahzenler yap›ld›¤›n› göstermifltir. IVac mekân›n›n içindeki moloz topra¤›n kald›r›lmas› s›ras›nda de¤iflik dönemlere ait buluntular ele geçmifltir. Özellikle oryantalizan üslupla dekore edilmifl çömlek parçalar›, siyah ve k›rm›z› figür tekni¤inde yap›lm›fl Attika mallar›, piflmifl toprak figürinler ve kandiller Arkaik, Klasik ve Hellenistik Dönemlere güzel birer örnek oluflturduklar› gibi, Ainos’un söz konusu dönemlerde kültür ve sanat alan›nda bat› ile do¤unun etkisinde kald›¤›n› göstermektedir. Roma Villas› Çal›flmalar›: 3. yy’a tarihlenen zengin evin güney ve güneydo¤u kesiminde yap›lan derinlefltirme çal›flmalar›nda taban›n 25 cm alt›nda, içi harçla s›vanm›fl küçük bir havuzun taban› ortaya ç›km›flt›r. Havuzun çevresindeki dolgu toprak içinden Arkaik ve Klasik Dönemlere ait olan boyal› çömlek ve kandiller ele geçmifltir. Açman›n bat›, güney ve do¤u yönlerinde yap›lan kaz› çal›flmalar› s›ras›nda daha önce kald›r›lan mozai¤in devam›n›n bahçelerin alt›na do¤ru uzand›¤› anlafl›lm›fl ancak büyüklü¤ü hakk›nda herhangi bir bilgi edinmek mümkün olmam›flt›r. Çak›ll›k Mevkii Klasik Dönem Nekropol Çal›flmalar›: Enez-Keflan karayolunun 2. kilometresinde yer alan Çak›ll›k Mevki Nekropolünde bu y›l gerçeklefltirilen 3. dönem çal›flmalar›, Ainos kültür tarihi için çok önemli sonuçlar vermifltir. Nekropolde aç›lan 400 m karelik alan içinde, çat› kiremitlerinden oluflturulmufl biri bebe¤e ait olmak üzere iki mezar, kalker tafl›ndan yap›lm›fl iki lahit, urne olarak kullan›lan biri bronz di¤eri ise piflmifl topraktan yap›lm›fl iki hydria ortaya ç›km›flt›r. Birinci s›n›f iflçilik gösteren bronz hydrian›n dikey kulpu üzerinde kabartma olarak yap›lm›fl bir syren betimi yer almaktad›r. Ayr›ca, kalsik döneme ait lekytoslar, alabastronlar, de¤iflik büyüklüklerde yap›lm›fl siyah firnisli piflmifl toprak kaplar, üzerinde kad›n portresi ifllenmifl alt›n yüzük ile bronz ayna ve di¤er buluntular›n kalitesi, Ainos kentinin söz konusu KAZI - ARAfiTIRMA dönemdeki maddi refah›n› ve komflu ülkeler ile olan kültürel ve ticari iliflkilerini göstermesi bak›m›ndan önemli oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Çevre Düzenleme, Onar›m-Koruma Çal›flmalar›: 1965 y›l›nda deprem sonucu çat›s› ve yan duvarlar›n›n büyük bir k›sm› y›k›lan Aya Sofya Kilisesinin orta nefinde yer alan 2.00 m kal›nl›ktaki y›k›nt› moloz tümüyle temizlenerek mermer levhalarla kapl› taban döflemesi ortaya ç›kart›lm›flt›r. Kilise duvarlar›nda yer alan freskler, duvar resimleri ve s›valar›n büyük bir bölümü temizlendikten sonra kireç harc›yla tafl›y›c›ya ba¤lanm›flt›r. Kilisenin iç ve d›fl duvarlar›nda oluflmufl olan ayr›lmalar, boflluklar ve özellikle d›fl duvarlardaki y›k›nt›lar, özgün malzeme kullan›larak onar›lm›fl böylece do¤al afetlerden kaynaklanan tahribatlara karfl› geçici olarak önlem al›nm›flt›r. Kilisenin kuzeyindeki destek duvar›nda zamanla oluflmufl boflluklar ve kaymalar onar›larak duvar güçlendirilmifltir. Kale giriflinin solundaki kuleye müteahhit taraf›ndan geçmifl y›llarda yap›lm›fl temelsiz sözde destek duvar›, k›fl›n olumsuz hava koflullar›ndan dolay› y›k›lm›flt›. Duvar›n y›k›nt›s› kald›r›ld›ktan sonra yerine asl›na uygun yeni bir destek duvar› yap›larak kulenin çevresi güçlendirilmifltir. Kale giriflinin kuzeyinde yer alan ve geçmifl y›llarda müteahhit taraf›ndan onar›m› yar›m b›rak›ld›¤› için çökme tehlikesi gösteren duvar, onar›larak koruma alt›na al›nm›flt›r. Ayr›ca, kale duvarlar›n›n önünde birikmifl olan moloz ve otsu bitkiler kald›r›larak duvarlar›n önü temizlenmifltir. Sait Baflaran 2003 Y›l› Harmanören –Göndürle Höyük– Mezarl›k Kaz›s› Isparta’n›n 27 km kuzeydo¤usunda yer alan Göndürle Höyük Mezarl›¤›’nda 2003 y›l› kaz›lar›na, Isparta Müzesi ad›na, bilimsel baflkanl›¤›m›z alt›nda, ‹stanbul Üniversitesi Rektörlü¤ü Bilimsel Araflt›rma Projeleri Yürütücü Sekreterli¤i’nin maddi destekleriyle devam edilmifltir (Proje No: 2/27082002). 6 A¤ustos-15 Eylül 2003 tarihleri aras›nda sürdürülen kaz›da tek açmada çal›fl›ld›. 2002 y›l›nda açt›¤›m›z Açma U’nun bat›s›nda, 5x5 m boyutlar›nda bafllanan Açma Ü, bat› duvar›nda aç›lan ceple, 6x8.5 m boyutlar›na ulaflm›fl ve on bir adet mezar bulunmufltur. Ayr›ca, 2001 y›l› Açma S duvar›nda ya¤murlarla çöken k›s›mda görülen iki mezar (S9 ve S10), aç›lan ceplerle a盤a ç›kar›lm›fl ve mezar küpleri (HÖM03 S9, HÖM03 S10) kald›r›lm›flt›r. 2003 kaz› sezonunda Açma Ü’de tespit edilen on bir mezardan yaln›z üçü (Mezar Ü7, Ü8, Ü11) el de¤memifl, fakat do¤an›n tahribine u¤ram›fl, çatlak-k›r›k olarak bulunmufltur. Di¤erleri ya zaman›nda (Mezar Ü1, Ü9, Ü10) ya da günümüzde tahrip edilmifllerdir. Bu y›l, mezarlardan biri (Mezar Ü 4), düzenlenmesiyle ve tipiyle farkl›l›k göstermektedir. Di¤er on mezar›n tümü küp mezard›r. Yine, do¤u-bat› do¤rultusunda yerlefltirilen mezar küplerinin do¤uya bakan a¤›z aç›kl›klar› büyük düz bir taflla kapat›lm›fl, kapak tafl›n›n arkas›, küpün üstü ve gövdesi büyük toplama tafllarla ve küp k›r›klar›yla örtülerek korunmaya al›nm›flt›r. Kaz› sonuçlar›n› özet olarak flöyle verebiliriz: Mezar Ü1: -36 cm’de ulafl›lan HÖM03Ü1 mezar küpü, iki küpün birlefltirilmesiyle oluflmufltur. Buluntu vermedi. Mezar Ü2: -51 cm’de ulafl›lan mezar küpünün tar›m nedeniyle üst yar›s› tamamen da¤›lm›fl, küpün baz› üst gövde parçalar›, gövdesi içine çökmüfl, kalan alt kar›n kenar›nda gaga a¤›zl› bir testicik (HÖM03Ü2.1) ele geçti. Gömü yoktur. Mezar Ü3: -70 cm’de ulafl›lan HÖM03Ü3 mezar küpünün koruma ve destek tafllar› ve üst gövde yar›s›, tar›m nedeniyle ya da kaçak kaz› sonucu da¤›t›lm›fl oldu¤undan mezar küpünün a¤›z aç›kl›¤›n›n örtü flekli belirlenememifltir. HÖM03Ü3’ün do¤usunda yer alan tafl kütlesi, ilk bak›flta bir kasa mezar olabilece¤i fikrini verdiyse de, y›¤›nt›n›n kald›r›lmas› sonucu bu kütlenin Mezar Ü3 ile ba¤lant›l› olabilece¤i anlafl›lm›flt›r. Bu kütlede, do¤u kenar›ndaki tafllar alt›nda gaga a¤›zl› bir testicik (HÖM03Ü3-1) ele geçmifltir. Mezar Ü4: Ana toprak üzerine yerlefltirilen kol ve bacak kemikleri ile bir calvarium parças›n›n üstü, toplama irili ufakl› tarla tafllar›yla örtülmüfl ve bunlar›n da üstü çok iri iki büyük taflla kapat›lm›flt›r. Kemiklerin yan›nda, düz, delikli tunçtan bir plaka parças› (HÖM03Ü4-1) bulunmufltur. Bir kemer ya da bir diadem ucu olabilir. Mezar Ü5: -127 cm’de açma do¤u duvar› önünde tespit edilen HÖM03Ü5 mezar küpü, burada yap›lan bir ceple tamamen aç›ld›. Koruma ve destek tafllar› da¤›t›lan, üst yar›s› tamamen kaybolan mezar küpünün baz› parçalar›n›n -160 cm’de ele geçmesi, bu mezar›n da yol inflaat› s›ras›nda ve ifl makineleriyle yap›lan bir tahribat oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Gömüye iflaret edebilecek bir ize ve buluntuya rastlanmad›. Mezar Ü6: Açma güneyinde küp, ufak testi veya çömlek k›r›klar›, irili ufakl› tafllardan oluflan bu y›¤›n da da¤›t›lm›fl bir mezar olabilir, Mezar Ü3’de oldu¤u gibi. Bunlar, önünden geçen tarla yolunun aç›lmas› s›ras›nda burada kaçak olarak yap›lan kaz› sonucu oluflan bir tahribat olmal›. Mezar Ü7: -52 cm’de ulafl›lan HÖM03Ü7 mezar küpü el de¤memifl olarak bulunmufltur. Herhangi bir buluntu veya gömü yoktur. TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 19 KAZI - ARAfiTIRMA Mezar Ü8: -63 cm’de ulafl›lan HÖM03Ü8 mezar küpü el de¤memifl, fakat çatlak-k›r›k olarak bulunmufltur. Kapak tafl› önünde gaga a¤›zl› bir testi (HÖMO3Ü81) d›fl arma¤an olarak ele geçmifltir. Mezar iki gömü içermektedir. Hem zaman de¤ildirler. ‹lk gömü geriye iteklenerek ikinci gömü yap›lm›flt›r. Kemik s›ralamas›ndan, ikinci bireyin hoker durumunda yat›r›ld›¤› izlenmektedir. Gö¤sü üstünde tuttu¤u konik bafll› bir tunç i¤ne (HÖM03Ü8-2) insitu olarak bulunmufltur. Küp dibinde ele geçen bir a¤›rflak (HÖM03Ü8-3) birinci bireye ait olmal›. C5a, C5c, C6c, D6a, D6b, D7a, D7b, D7c, D7d, D8d, E4c, E4d, E8c, E8d, F4a, F4c, F8a, F8b, F8c, F8d plan karelerinde gerçeklefltirilmifltir. Mezar Ü9: Mezar Ü8’in hemen yan›nda, k›smen açma duvar› içinde tespit edilen Mezar Ü9’un tar›m nedeniyle tamamen tahrip oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Üst Paleolitik Dönem insanlar›n›n morfolojik ve kültürel yap›s› ile insan evriminde oldukça önemli bir yer tutan Hatay Bölgesi’nin paleoekolojisini ayd›nlatmaya yönelik olarak gerçeklefltirilen Üça¤›zl› Ma¤aras› Kaz›s›’na önümüzdeki y›llarda da devam edilmesi planlanmaktad›r. Erksin Güleç Mezar Ü10: -87 cm’de ulafl›lan HÖM03Ü10 Mezar küpü, büyük olas›l›kla, zaman›nda yap›lan bir tahribat sonucu kapak tafl› ve destek tafllar› tamamen kaybolmufl, çok k›r›kl› olarak ele geçmifltir. Herhangi bir gömü veya buluntuya rastlanmad›. Mezar Ü11: -67 cm’de ulafl›lan HÖM03Ü11 Mezar küpü el de¤memifl, ancak çatlak-k›r›kl› olarak ele geçmifltir. Kapak tafl›n›n önünde, destek tafllar›n›n alt›nda gaga a¤›zl› bir testi (HÖM03Ü11-1) ve bir çömlek (HÖM03Ü11-2) bulunmufltur. Bu mezarda da, hem zaman olmayan iki gömü görülmektedir. Mezar aç›lm›fl, ilk birey geriye iteklenerek ikinci birey yerlefltirilmifltir. Kemik s›ralamas›ndan hoker durumu izlenebilmektedir. Küp dibinde, da¤›t›lm›fl kemikler aras›nda ilk bireye ait oldu¤unu düflündü¤ümüz küçüklü büyüklü üç çömlekçik (HÖM03Ü11-3; HÖM03Ü114; HÖM03Ü11-5) bulunmufltur. Kaz›da gün ›fl›¤›na ç›kart›lan iskelet ve kemik kal›nt›lar›, Paleoantropolog Say›n Dr. Songül Alparslan Roodenberg taraf›ndan incelenmifltir. Kaz›da ele geçen 15 adet envanterlik eser, Kaz› Evi’mizde gerekli temizlik ve bak›m› yap›ld›ktan sonra, tutanakla Isparta Müze Müdürlü¤ü’ne teslim edilmifltir. Mehmet Özsait 2003 Y›l› Hatay/Samanda¤/Üça¤›zl› Ma¤aras› Kaz›s› Hatay ili, Samanda¤ ilçesi, Üça¤›zl› Ma¤aras›’nda Prof.Dr. Erksin Güleç Baflkanl›¤›nda gerçeklefltirilen kaz› çal›flmalar› 26.08.2003-14.09.2003 tarihleri aras›nda yap›lm›flt›r. Üça¤›zl› Ma¤aras›, Orta ve Üst Paleolitik evreleri aras›ndaki geçifl aflamas›na (Öncül Üst Paleolitik) yönelik düzenli bir tabakalanma sergilemesi aç›s›ndan, dönem insanlar›n›n morfolojik yap›s› ve günlük yaflant›s› hakk›nda son derece önemli bilgiler yans›tmaktad›r. Bu y›lki çal›flmalar ma¤aran›n kuzey bölümünde yer alan B4b, B4d, B5b, B5d, B6d, C4a, C4c, 20 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Kaz› çal›flmalar›nda Üst Paleolitik Dönem’de ma¤aray› kullanm›fl olan insanlara ait üç adet difl, insanlar›n yiyecek olarak tükettikleri alageyik, karaca, yaban keçisi, ay›, öküz ve domuz’a ait kemik ve difl parçalar› ile bal›k ve deniz kabuklar›na ait bol miktarda kal›nt›, yine dönem insanlar›n›n çakmaktafl›ndan yaparak kulland›klar› birçok çeflit ve tipte alet ve çekirdek bulunmufltur. 2003 Dönemi ‹kiztepe Kaz› Çal›flmalar› ‹stanbul Üniversitesi ile Kültür ve Turizm Bakanl›¤› ad›na yürütülmekte olan Samsun ‹kiztepe kaz› çal›flmalar› 2003 döneminde 19 Temmuz ile 29 A¤ustos tarihleri aras›nda gerçeklefltirildi. 2003 dönemi çal›flmalar›na kaz› heyeti üyesi olarak Yrd.Doç.Dr. fievket Dönmez, Dr. Latife Summerer, Arfl.Gör. Asl›han Yurtsever-Beyaz›t, Antropolog Doç. Dr. Y›lmaz S. Erdal, Dr. Evangelia ‹onnidou-Piflkin, restoratör Ergun Ça¤›ran, yüksek lisans ö¤rencileri Junko Yamamoto, Emine Sökmen, Aylin Tuncer ile ‹stanbul Üniversitesi stajyer lisans ö¤rencileri kat›ld›. Bakanl›k uzman› olarak Bolu Arkeoloji Müzesi araflt›rmac›lar›ndan Güner Kozdere kaz›da görev ald›. 2003 Dönemi kaz›lar›, 1974 y›l›nda ilk defa kaz›lmaya bafllanan ve 2000, 2001 ve 2002 dönemlerinde tekrar kaz›lmaya devam edilen Tepe I’de gelifltirildi. Tepe’nin kuzey yamac›nda yer alan “M” açmas›n›n sadece C 18,19,20/IV 8 ve C 18,19,20/IV 9 plankarelerini kapsayan 150 m2’lik alan›nda kaz›lar gerçeklefltirildi. 1975-1986 dönemlerinde Tepe I’de ortaya ç›kart›lm›fl bulunan mezarl›¤›n devam›n› aramak için höyü¤ün formasyonuna paralel olarak ilk önce C 19/IV 8 ve 9 ile C 20/IV 8 ve 9 plankarelerini kapsayan 100 m2’lik alanda 21.30 m’den 20.65 m’ye kadar derinleflildi. 0.65 m kadar olan bu derinleflme sonucunda C 20/IV 8 ve 9 plankarelerinde 2 mimari tabaka, C 19/IV 8 ve 9 plankarelerinde ise 1 mimari tabaka ortaya ç›kt›. Di¤er taraftan, C 19/IV 9 plankaresinin güney kesiminde ve 21.20 m’de yer alan ve bafl› güneydo¤uda olmak üzere güneydo¤u-kuzeybat› do¤rultusunda, kollar› iki yanda ve s›rtüstü yat›r›lm›fl bir iskelet ortaya KAZI - ARAfiTIRMA ç›kt›. Sk.678 olarak kodlanan ve basit toprak tipi bir mezara ait bu iskeletin sa¤ omzunun üst k›sm›nda ve bafl›n›n sa¤ taraf›nda içinde kemik bir tarak bulunan küçük bir piflmifl toprak çanak ile sa¤ kolu üzerinde tunç bir hançer mezar eflyas› olarak ele geçti. Bu mezar, ortaya ç›kt›¤› derinlik göz önüne al›nd›¤›nda, 2002 döneminde kaz›lm›fl olan ‹lk Tunç Ça¤ II’nin 4. Mimari Tabakas›n›n taban› alt›na ve ‹TÇ II’nin 5. Mimari Tabakas› molozu içine gömülmüfl oldu¤undan ‹TÇ II’nin 4. Mimari Tabakas›na aittir. ç›kan mimari, bu tepenin, özellikle Roma Ça¤› sonras›nda yo¤un bir biçimde iskân gördü¤üdür. Bu bak›mdan, gelecekte Demir Ça¤›’na ait veriler ortaya ç›ksa bile, bunun mimari ile temsil edilmeyece¤i art›k anlafl›lm›fl bulunmaktad›r. 2003 y›l›nda, Akropolde ele geçen en önemli buluntulardan biri, benzerlerini, Tarsus’ta, K›br›s’ta, Samos’ta ve benzeri baflka arkaik yerleflmelerde gördü¤ümüz, dua eden (adorant) bir terra cotta figürindir ki, bu eser, M.Ö. 8. yy sonlar›na veya erken 7. yy’a tarihlenebilir. C 18/IV 9 plankaresinde mezarl›k tabakas›n›n bafllad›¤› 24.80-24.00’e kadar derinleflildi¤inde karenin güney kesiminde 4 (‹TÇ III 1, 2, 3 ve 4. Evreler) kuzey kesiminde 2 mimari tabaka (‹TÇ III 3 ve 4. Evreler) ortaya ç›kt›. Theatron’da, Anadolu Üniversitesi’nin deste¤iyle yürütülen kaz› çal›flmalar›nda, bu y›l orkestran›n ve oturma s›ralar›n›n tamam› aç›lm›flt›r. Geçen y›llardaki çal›flmalarda oldu¤u gibi, bu y›l da, üst katmanlarda, geç dönem mezarl›¤›na ait yirminin üzerinde iskelet bulunmufltur. Ayr›ca, yap›n›n d›fl›nda yap›lan kaz›lar göstermifltir ki, halihaz›rda görülen s›rt duvar›n›n (analemma) theatronun s›n›r›n› oluflturmad›¤›, bunun d›fl›nda da, üst kata ait tafl›y›c› desteklere ait olabilecek duvarlar›n ve temellerin oldu¤u ortaya konmufltur. Bundan baflka, yap›n›n sahne (skene) bölümünün bulundu¤u yerde, geniflli¤i yer yer 4 m’yi bulan uzun bir duvar ortaya ç›kar›lm›flt›r ki, bu duvar›n Ortaça¤’a ait surlar›n deniz taraf›ndaki bir bölümü oldu¤unu ilk kez saptam›fl bulunmaktay›z. Her iki plankarede de 4. Mimari Tabakan›n alt›n›n ‹TÇ III mezarl›¤›n› kapsayan dolgu oldu¤u daha da derinleflildi¤i zaman anlafl›ld›. Bat›dan do¤uya oldukça dik bir e¤im yapan bu dolgu içinde, de¤iflik seviyelerde yer alan basit toprak tipinde 7 adet bebek/çocuk mezar› ortaya ç›kt›. C 18/IV 8 ve 9 plankarelerinde ortaya ç›kan 7 adet mezar›n hepsi de basit toprak tipindedir. Bu mezarlardan sadece bir adedi hediyelidir. Sk.682 olarak kodlanan bu mezardaki bebek iskeletinin sa¤ kolunda tunç bir bilezik bulundu. Di¤er taraftan, kaz› çal›flmalar›na paralel olarak Dr. ‹onnidou-Piflkin arkeobotanik sonuçlar elde etmek için sulu eleme yöntemi ile her kat›n moloz topra¤› içinden organik kal›nt›lar toplad›. Dr. Y›lmaz Erdal ise ortaya ç›kan mezarlar›n iskeletlerini antropolojik aç›dan inceleyerek yafl, cinsiyet ve hastal›klar ile ilgili veriler elde etti. Çal›flmalara son verildikten sonra kaz› alan› koruma alt›na al›nd› ve 37 adedi müzelik ve 208 adedi etütlük olmak üzere toplam 245 adet pt, kemik, kavk›, tunç, obsidiyen, tafl ve çakmaktafl›ndan yap›lm›fl eser Samsun Arkeoloji Müzesi’ne teslim edildi. Önder Bilgi 2003 Y›l› Kelenderis Kaz›s› Da¤l›k Kilikya’n›n, özellikle Klasik Ça¤da, en önemli liman kentlerinden biri olan Kelenderis’te 2003 y›l› kaz›lar› Akropolde, Theatron’da sürdürülmüfl, Kuzey Nekropolündeki birkaç tonozlu mezarda çal›fl›lm›fl ve 2002 y›l›nda Y›lanl›ada yak›n›nda bafllayan sualt› tespit çal›flmalar›na bu y›l da devam edilmifltir. 2000 y›l›nda bafllat›lan Akropol çal›flmalar›n›n as›l amac›, kentin M.Ö. 7. yy öncesine ait verilerini araflt›rmakt›. Ancak 3 y›ll›k çal›flmalar›m›z sonucunda görüyoruz ki, en erken veriler halâ M.Ö. 8 yy sonlar›ndan önceye gitmemektedir. Di¤er taraftan, söz konusu alanda yürüttü¤ümüz kaz›lar s›ras›nda ortaya Kuzey mezarl›¤›nda yan yana yerlefltirilmifl bulunan 6 adet tonozlu mezardan ikisinin üzerindeki ve içindeki molozlar temizlenerek görüntüsü daha anlafl›l›r hale getirilmifl, ayr›ca bunlar›n mezar odalar›n›n mimarisi hakk›nda etütler yap›lm›flt›r. 2002 y›l›nda, ODTÜ Sualt› Toplulu¤u (SAT) ve Sualt› Derne¤i’nin (SAD) dalg›çlar›ndan oluflan bir ekip ile bafllat›lan ve Kelenderis’in birkaç mil a盤›nda bulunan Y›lanl›ada’n›n kuzey bakan koyunda yap›lan dal›fllar›n bu y›lki bölümünde, yaklafl›k 40 m derinde, yay›lm›fl olan, çeflitli dönemlere ait tafl ve metal çapa ve çipolar›n konumlar› ölçümlendirilmifl ve bunlar haz›rlanan planda, paftalar›na geçirilmifltir. Levent Zoro¤lu Klazomenai’de Protogeometrik Döneme Ait ‹zler On iki ‹on kentinden biri olan Klazomenai’de 1979 y›l›ndan beri yürütülmekte olan çal›flmalarda, antik kentin Protogeometrik, Arkaik ve Klasik Dönem yerleflme alanlar› ve nekropolisleri ile Arkaik Dönem’e ait seramik, zeytinya¤› ve demirci iflliklerinin yer ald›¤› sanayi mahallelerinin izleri belirlenmifltir. Prehistorik yerleflim alan›n›n bulundu¤u Limantepe Höyü¤ü’nde, 1998 y›l›nda sur d›fl› yerleflimler araflt›r›ld›¤› s›rada Protogeometrik Dönem’e ait apsidal planl› bir yap› kal›nt›s› a盤a ç›kart›lm›flt›r. Antik kentin TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 21 KAZI - ARAfiTIRMA Klazomenai, P1 Yap›s› ç›km›flt›r. Söz konusu mezar apsidal planl› bir di¤er yap›y› (P2 numaral› yap›) k›smen tahrip etmifltir. Ana aks› do¤u-bat› do¤rultusunda olan ve bat› bölümde apsis çizen bu yap› da P1 numaral› yap›da oldu¤u gibi temelsiz olarak topra¤a oturmaktad›r. Üst bölümü Arkaik Dönem yap›s› taraf›ndan tahrip edilmifl olan bu yap›n›n küçük bir k›sm›nda yan›k kerpiçli bir taban izlenebilmifltir. Taban üzerinden bulunan el yap›m› mutfak kab› parçalar› ve pergel kullan›lmadan yap›lm›fl konsantrik daireler ile içleri dolu üçgen motifi bezeli kapal› kap gövde parçalar›n›n Thessalia, Makedonya ve Troia’dan ele geçen benzerleri yap›n›n M.Ö.11. yy içlerine tarihlenmesi gerekti¤ini göstermektedir. bugüne dek yeterince bilinmeyen bir dönemine ›fl›k tutan bu buluntu nedeniyle, Klazomenai’de son y›llardaki kaz› çal›flmalar›, Protogeometrik Dönem’e ait yerleflim izlerinin araflt›r›ld›¤› bu alanda yo¤unlaflt›r›lm›flt›r. Erken Tunç Ça¤› II. Dönemi’ne tarihlenen surun güneye do¤ru uzanan enkaz› içinde yer alan, ana aks› do¤u-bat› do¤rultusunda olan ve bat› ucunda apsis oluflturan bu yap› P1 yap›s› olarak adland›r›lm›flt›r. Geç dönem yerleflimleri taraf›ndan yo¤un bir flekilde tahribe u¤rat›lm›fl olan yap›n›n ilk evresine ait duvar temelleri dikey yerlefltirilmifl yass› tafl s›ralar›n›n k›smen topra¤a gömülmesiyle oluflturulmufltur. Yap›n›n üst bölümünün kerpiç oldu¤u düflünülmektedir. Yap› içerisinde izlenen yan›k kerpiçli kil taban, yap›n›n ilk evresinin bir yang›nla sona erdi¤ini göstermifltir. Bu taban üzerinde in-situ durumda ele geçen seramiklerin yard›m›yla yap›y› M.Ö. 11. yy’›n sonu ile 10. yy’›n ortalar›na tarihlemek mümkün olmaktad›r. ‹kinci evrede yap› bir duvarla ortadan ikiye bölünmüfltür. Geç dönem tahripleri sebebiyle ikinci evreye ait kesin veriler elde edilememifltir. Ancak, bölme duvar›n›n ilk evreye ait yan›k kerpiçli taban›n›n ve üzerindeki seramiklerin hiç boflluk b›rakmadan hemen üzerine yerlefltirilmesi, ikinci evrenin de Protogeometrik Dönem’e ait oldu¤unu göstermektedir. Protogeometrik Dönem’e tarihli her iki yap› da Klazomenai’nin bir ‹on kenti olarak kuruluflu hakk›nda önemli bilgiler sa¤lamaktad›r. Bugüne dek Klazomenai Antik Kenti’nin kuruluflu, gerek ele geçen yüzey buluntular› gerekse Arkaik Dönem’e ait yerleflmenin içerisinde dar bir alanda elde edilen veriler nedeniyle, Geç Protogeometrik Dönem’e (yaklafl›k olarak M.Ö. 950 y›llar›na) tarihlenmekteydi. Ancak, son y›llarda a盤a ç›kan söz konusu yap›lar, Klazomenai’de ‹on Dönemi’ne ait yerleflmenin M.Ö. 11. yy’›n içlerinde kurulmufl oldu¤unu ortaya koymaktad›r. Güven Bak›r Yap›n›n ortas›nda, 1.60 m çap›nda iki tafl s›ras› ile oluflturulmufl yuvarlak bir platform bulunmaktad›r. Messania Bölgesi’ndeki Lefkandi kaz›lar›nda a盤a ç›kar›lan ça¤dafl› benzer bir platform sunak olarak yorumlanm›flt›r. Klazomenai evinde söz konusu platformun yan›nda, in-situ durumda çak›ll› gevflek bir topra¤a oturan ve f›r›nlanmam›fl olan basit bir kap ele geçmifltir. Sözü edilen kab›n taban›nda, ak›t›lan s›v›y› tabana geçiren küçük delikler bulunmaktad›r. Dinsel bir ifllev tafl›d›¤› düflünülen bir platformun yan›ndan ele geçen bu topraktan yap›lm›fl bu kap libasyon amac›yla kullan›lm›fl olmal›d›r. Derinlik sondaj›nda henüz ‹lk Tunç Ça¤› bafllar›na ulafl›labilmifltir. ‹TÇ I katlar›nda Beycesultan ‹TÇ I oluk bezemeli çanak çömlek parçalar›n›n ele geçirilmesi kronolojik aç›dan büyük önem tafl›r. Tamam› henüz aç›lamam›fl olan Do¤u Kap›s›’n›n ilk evresi, büyük olas›l›kla ‘L’ fleklinde bir girifl içermektedir. Geniflli¤i 2 m olan bu giriflin zemini ve duvarlar› itina ile s›vanm›flt›r. Bir sonraki evrede surun d›fl k›sm›na, yüzeyinin küçük tafllarla kapland›¤› bir rampa infla edilmifltir. Sur bedeni bu rampan›n bitiminden sonra yükselmektedir. Güney tarafta, bat›ya do¤ru gayet belirgin zikzaklar yapan bu sur AB/AC/AD 24 ve AF/AG 20/21 plankarelerinde araflt›r›lm›flt›r. Ayn› alan›n güney k›sm›nda, içerisinde ele geçen bir skyphos sayesinde Geç Protogeometrik Dönem’e tarihlenen bir bebe¤e ait olan bir sanduka mezar a盤a 22 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 2003 Y›l› Küllüoba Kaz›s› Eskiflehir ili, Seyitgazi ilçesi s›n›rlar› içinde yer alan Küllüoba’da 2003 y›l› kaz›lar›, yine höyü¤ün do¤u kesiminde gerçeklefltirilmifltir. Bu çal›flmalar esas itibariyle, AF 14-16 açmalar›nda derinlik sondaj›, yukar› flehir suru ve Do¤u Kap›s› kaz›lar›na devam edilmesi, Megaron Kompleksi’nin kuzeyindeki evlerin ortaya ç›kar›lmas›, Güney Koni ve çevresinde geç ‹lk Tunç Ça¤› II ve ‹TÇ III dönemlerinin araflt›r›lmas› fleklinde özetlenebilir. Megaron Kompleksi’nin önündeki avluyu kuzeyden s›n›rland›ran evlerin ön duvarlar› tamamen ortaya KAZI - ARAfiTIRMA ç›kar›lm›flt›r. Bu evlerle Kompleksin kuzeydo¤u köflesi aras›nda bir girifl saptanm›flt›r. Güney koni ve güney yamac›nda yap›lan çal›flmalarda ise çok önemli sonuçlara ulafl›lm›flt›r. Yamaçta daha önce k›smen ortaya ç›kar›lm›fl olan Megaronumsu Yap›’n›n asl›nda bir megaron oldu¤u ve kuzey bitifli¤indeki yap›larla büyük bir kompleks oluflturmufl olabilece¤i ihtimali belirmifltir. Uzunlu¤u 30 m’yi bulan bu megaronun ön girifli 2 m geniflliktedir ve bu girifle tafl döfleli bir rampa ile ulafl›lmaktad›r. Kuzey bitiflikteki yap›da, içinde in-situ olarak 7 adet küpün ele geçirildi¤i koridor fleklinde bir magazin ortaya ç›kar›lm›flt›r. Bu kompleksin hemen kuzeyinde yer alan AA 19 plankaresinde, ilk defa Geç ‹TÇ II ve ‹TÇ III katlar› üst üste tabakalanm›fl olarak saptanm›flt›r. Üstte 4 evreli bir Geç ‹TÇ III (Geçifl Dönemi) ve onun alt›nda en az›ndan üç evreli bir erken ‹TÇ III döneminin söz konusu oldu¤u bu katlar, kompleksin sonras›na tarihlenir. Her iki döneme denk gelen kültür dolgusunun kal›nl›¤› hemen hemen 5 m’ye ulaflmaktad›r. Geçifl Dönemi’nin ilk evresine ait tabakada ele geçirilmifl olan tafltan kurflun figürin kal›b›, bu senenin en önemli buluntusunu oluflturur. ‹çerik ve üslup bak›m›ndan bu kal›p Prof. Kutlu Emre taraf›ndan yay›nlanan örneklerle tamamen benzeflmektedir. Önümüzdeki sezonda, özellikle güney yamaçtaki kompleksin kaz›lmas›na devam edilecek ve ‹TÇ III katlar› da daha genifl bir alanda araflt›r›lacakt›r. Turan Efe 2003 Y›l› Sivas Hayranl›-Haliminhan› Kaz›s› Sivas Müze Müdürlü¤ü Baflkanl›¤›nda ve Ankara Üniversitesi D.T.C.F. Antropoloji Bölümü’nden Prof.Dr. Erksin Güleç’in Bilimsel Dan›flmanl›¤›nda gerçeklefltirilen Sivas ili Hayranl›-Haliminhan› Üst Miyosen çökellerindeki kat›l›ml› kaz› çal›flmalar› 06-16.08.2003 tarihleri aras›nda yap›lm›flt›r. 2003 y›l› kaz› çal›flmalar› Lokalite 19 olarak isimlendirilen alanda 2x2 m’lik 7 açmada gerçeklefltirilmifl ve bu alanda 76 adet fosil kal›nt›ya rastlanm›flt›r. Erozyonlar nedeniyle tahribata oldukça aç›k olan bu alandaki çal›flmalar öncelikle yüzeydeki fosillerin toplanmas›yla bafllam›flt›r. Kaz› s›ras›nda Equidae (atgiller), Bovidae (öküzgiller), Proboscidea (hortumlugiller) gibi hayvanlara ait bol miktarda kafatas›, üstçene, altçene, difl ve uzun kemiklere ait parçalar bulunmufltur. Bu sezonda yap›lan çal›flmalar s›ras›nda, Üst Miyosen çökellerindeki fosilli tabakalar›n yay›l›m alanlar›n›n belirlenmesi amac›yla yak›n çevrede yap›lan araflt›rmalarda birçok yeni lokalite de bulunmufl ve çevrede tespit edilen fosilli lokalite say›s› 40’› aflm›flt›r. Anadolu Üst Miyosen Dönem faunas› ve paleoekolojik yap›s›n›n ortaya konulmas› amac›yla gerçeklefltirilen ve oldukça zengin çökellerden oluflan Hayranl›Haliminhan› mevkiindeki çal›flmalar›n 2004 y›l›nda da devam ettirilmesi planlanmaktad›r. Erksin Güleç 2003 Y›l› Adana ‹li Yüzey Araflt›rmalar›: Saimbeyli ve Tufanbeyli 2002 ve 2003 y›llar›nda Adana ‹li Tufanbeyli ve Saimbeyli ‹lçelerindeki çal›flmalar›m›z›n iki temel amac› vard›: Bu ilçelerin tüm arkeolojik dokusunun belgelenmesi, daha sonra ise, M.Ö. 2. binin 2. çeyre¤inden itibaren Çukurova ve çevresinde hüküm sürmüfl olan Kizzuwatna Ülkesi’nin yerleflmelerinin tespiti. 2004 y›l›nda “Adana ‹li ve Çevresi Yüzey Araflt›rmalar› ve Kizzuwatna Araflt›rmalar› III” projemiz ile bu amaçlar›n do¤rultusunda bölgemizde çal›flan epigrafi ve tarihi co¤rafya gibi konular haricinde, di¤er ilçelerde de bu proje devam ettirilecek, bölgedeki kronolojik boflluklar ve sorunlar çal›fl›lacak, tahrip edilen çok say›daki kültür varl›¤› ivedilikle belgelenecek ve özelikle Kayseri ‹li Tomarza, Sar›z, Develi ve Yahyal› ilçelerinde planlad›¤›m›z çal›flmalarla da M.Ö. 2. binde bölge yerleflmelerinin Orta Anadolu ile organik ba¤lar› kurulacak, bu dönem yerleflmeleri tespit edilecektir. 2003 y›l›nda Saimbeyli ‹lçesinde 16.09.200309.10.2003 tarihleri aras›nda çal›fl›lm›flt›r. ‹lçe merkezinde yap›lan incelemelerde, Bizans ve Ortaça¤ özellikleri gösteren Saimbeyli Kalesi ve yine Ortaça¤’da Hac›n diye an›lan yerleflmenin kal›nt›lar› belgelenmifltir. ‹lçe merkezinde Hac›n Manast›r› ad› ile an›lan yap›n›n ise Ortaça¤ özellikleri gösterdi¤i, Geç Osmanl› tafl iflçili¤i veren yine merkezdeki üç adet taflköprü de belgelenmifltir. Naltafl Köyü’nde Ören Tepe’de tafl sanduka bir mezar ve bir yap›ya ait olabilecek büyük tafl bloklar; Çeralan Köyü Çürükkale’de Roma ve Bizans özellikleri gösteren bir kale, aç›lm›fl tonozlu bir mezar ve bu alanda bir at figürini; Afla¤› Salak’da Köristan Mevkiinde tonoz örtülü an›tsal bir mezar ile bu mezarlar›n aç›lmadan önceki durumu diye düflündü¤ümüz y›¤ma mezarlar; Çokça Tepe’de pithos mezarlar, tafl sanduka mezarlar; Gökmenler Köyü’nde Kocaharman, Karadut ve D›m›flk›r›k mevkiilerinde çok say›da sütun tamburu ve bir nekropolis; Çatak Köyü’nde S›radam Mahallesi’nde yine tonoz örtülü mezarlar, Surat Mevkiinde Geç Roma Dönemi özellikleri gösteren seramik ve cam parçalar›; Çorak Köyü’nde Küçük Burun Mevkiinde yine tonoz örtülü mezar; Çatak Köyü’nde Emirli Mahallesinde apsidal bir yap› kal›nt›s›, üç adet sütun tamburu, Gavurharman›’nda iki yap›ya ait olabilecek tafl temel izleri, Körce’de TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 23 KAZI - ARAfiTIRMA anakayaya yaslanm›fl bir yap› kal›nt›s›; Cumhurlu Köyü’nde Kara Kilise’de büyük bir kilise yap›s› ile y›¤ma mezar; Kandilli Köyü’nde Kale Mevkiinde bir gözetleme kulesi, bir y›¤ma mezar, Çambel Mevkiinde sütun parçalar›, tamburlar ve mimari parçalar, Bahçecik Mevkiinde tafl mimari bloklar, Sar›yakup Mahallesinde Beflçatal Mevkiinde apsidal bir yap›, Koca Ören Mevkiinde bir kilise ve bir mimari eleman üzerinde yaban domuzu kabartmas›; Mahmutlu Köyü’nde P›narc›k, Kirazl›, Ulucak mevkiilerinde çeflitli mimari elemanlar, Fincankayas›’nda kaya fincanlar›; Avc›p›nar› Köyü’nde Obrukbafl› Mevkiinde bir gözetleme kulesi, Cöbük’te sütun tamburu, Kar›ncal› Tepe’de de bir adet y›¤ma mezar; Beyp›nar› Köyü’nde Cincip›nar›’nda kaya fincanlar›, Eriklibo¤az ve Sar›ç mevkiilerinde tonoz örtülü an›tsal mezarlar ile iki adet antik dönem su kuyusu; Eyüplü Köyü’nde Atma’da bir nekropolis, Oluk’ta bir yap› kal›nt›s›, Büyük Kale’de y›¤ma mezar; Yardibi Köyü’nde Evlikkafl›’nda, apsidal bir yap›, Gavurolu¤u’nda bir çeflme yap›s›, Çardakyeri’nde bir nekropolis, Kirazl›p›nar’da yuvarlak bir mezar, mimari elemanlar ve tonoz örtülü mezarlar ve apsisli bir yap› kal›nt›s›; De¤irmenciufla¤› Köyü’nde Mektep Ma¤aras›’nda iki leopar kabartmal› tafl örgü duvar, Susuz ve Uzunkol’da nekropolis, Ören’de büyük bir kilise; Karakuyu Köyü’nde Kale Mevkiinde ayn› tip bir ma¤ara, Kepen’de nekropolis; Payamburnu Köyü’nde çeflitli tafl mimari bloklar ve tonoz örtülü mezarlar, Zoplar Mahallesinde klineli bir kaya mezar›; Aksaa¤aç Köyü’nde Gölyeri ve Ç›¤l›kbafl›’nda tonoz örtülü mezarlar; Karakuyu Köyü’nde Mursal’da çok say›da y›¤ma mezar; Kapakl›kuyu Köyü’nde iyi durumda bir hereon, Kapakl›kuyu’da bir sarn›ç, Bostanl›k’ta iki adet yap› kal›nt›s› ile bir hereon, Ören’de iki yap› kal›nt›s› ve Çekkelikuyu’da da p›nar odas›; Ayvac›k Köyü’nde Kale Mevkiinde iki yap› kal›nt›s›,bir su kuyusu, köy merkezinde sarn›ç, kilise, köy giriflinde tonoz örtülü mezarlar; Himmetli Köyü’nde Ören’de nekropolis, iki kaya nifli, su kuyusu ve apsisli bir yap›, Emene ve Camel’de su kuyular›, Göz’de bir kale, Kuyuyan›, Tellip›nar, Cevizoluk, Kartal’da farkl› tiplerde mezarlar; Tülü Köyü’nde Yaprakkaya, Hüseyin Belen Mahallesinde ve Ç›narc›k’ta y›¤ma mezarlar, tonoz örtülü an›tsal mezarlar, Gürleflen Köyü’nde Armutlu’da bir adet tonoz örtülü mezar ve Ba¤oluk’ta da mimari elemanlar tespit edilmifltir. Tufanbeyli’de Paleolitik, Geç Kalkolitik, Eski Tunç Ça¤›, M.Ö. 2. binin tüm dönemleri, M.Ö. 1. binin ilk yar›s›, Hellenistik, Roma ve Bizans Dönemlerinin tespitinden sonra Saimbeyli çal›flmalar›m›zda, Geç Hellenistik Dönem’den Erken Cumhuriyet Dönemi’ ne kadar olan zaman kesitindeki arkeolojik doku kay›t alt›na al›nm›flt›r. K.S.Girginer-Ö.O.Girginer-H.Ak›l 24 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 2003 Y›l› Do¤u Trakya Tarihi-Co¤rafya Çal›flmalar› 20 A¤ustos ile 2 Eylül tarihleri aras›nda yap›lan 2003 y›l› Do¤u Trakya araflt›rmalar› s›ras›nda iki adet tafl›nmaz üçü arkeolojik, befli epigrafik ve biri de arkeolojik ve epigrafik nitelikli olmak üzere alt› adet tafl›n›r kültür varl›¤› saptanm›flt›r. Tekirda¤ ili çal›flmalar›: Tekirda¤ Müzesi’ne Çorlu’nun Deregündüzlü Köyü’ nün Mahatl›k mevkiinden getirilen Eski Yunanca yaz›tl› bir suna¤›n incelenmesiyle baflland›. Söz konusu sunak Roma ‹mparatorluk Devri’ne tarihlenmekte olup ada¤› yapanlar isimlerinden anlafl›ld›¤›na göre Trakya yerli halk›na mensuptular. Ada¤›n hangi tanr›ya sunulmufl oldu¤u yaz›t›n ilk sat›rlar›n›n k›r›lm›fl olmas› nedeniyle saptanamamaktad›r. Tekirda¤ ilindeki çal›flmalara daha sonra, Malkara ilçesine ba¤l› Izgar Köyü çevresinde yap›lan incelemelerle devam edildi. Köy odas›na, köy civar›ndaki bir Roma Devri yap›s›ndan getirildi¤i anlafl›lan ion volütlü mermer bir sütun bafll›¤› görüldü. Ayn› köyün güneydo¤usundaki Tahl›k mevkiinde ise, Geç Antik Ça¤’a tarihlenebilen içi antropoid mermer bir lahit görülmüfltür. Malkara ilçesinin kuzeyindeki köylerden Güneflli’nin, Hamamp›nar› mevkiinde ise, bafl› kaybolmufl olan mermerden bir büst bulunmufltur. Daha sonra Malkara’n›n Karacahalil Köyü’nün güneyinde bir tepe üzerinde günümüze sadece temelleri k›smen ulaflabilmifl bir yap›n›n temellerine ait blok tafllar görülebilmektedir. Burada bulunan Orman Yang›nlar›n› Gözetleme Kulesi’nin yap›m› s›ras›nda ve daha sonras›ndaki kaçak kaz›lar nedeniyle söz konusu yap›n›n tan›mlanmas›n› sa¤layabilecek herhangi bir iz kalmam›flt›r. Malkara’n›n Kermeyan Köyü’nden Malkara ilçe merkezindeki bir eve getirilmifl olan mermer bir blok üzerindeki Latince yaz›t parças›, Apri antik kentinin lokalize edildi¤i Kermeyan Köyü’nde daha önceki y›llarda çok say›da benzerleri bulunan Roma Devri mezar yaz›tlar›n›n yeni bir örne¤idir. Tekirda¤ ilindeki incelemelerimiz s›ras›nda Barbaros, Uçmaktepe Gaziköy, Hoflköy, Mürefte ve Harköy’de tarihi-co¤rafya gözlemleri yap›lm›fl olup herhangi bir epigrafik buluntuya rastlanmam›flt›r. Ayr›ca daha önceki y›llarda da ziyaret etti¤imiz ve Traklar taraf›ndan kutsal say›lan da¤ ile özdefl oldu¤unu sand›¤›m›z Kartalkaya Tepesi’ne de ç›kt›k ve burada çok say›da yeni aç›lm›fl kaçak kaz› çukurlar› saptad›k. Bu arada Sementepe Köyü ile Kartalkaya aras›ndaki ormanl›k alanda oldukça tahrip edilmifl durumda bir Geç Antik Devir ve Ortaça¤ yerleflmesi belirledik. ‹stanbul ili çal›flmalar›: ‹stanbul ilinin Trakya Bölgesi’nde bulunan ilçelerinde yapt›¤›m›z incelemelerimiz s›ras›nda Silivri ilçesine KAZI - ARAfiTIRMA ba¤l› K›nal›köprü mevkiinde bulunan ve Roma ‹mparatorluk Devri’nde buradan geçen Via Egnatia ismindeki antik yolun son arkeolojik belgesi olan antik köprünün yol geniflletme çal›flmalar› s›ras›nda büyük ölçüde tahrip edildi¤i gözlenmifltir. Esasen daha önceki y›llarda yapt›¤›m›z gözlemler nedeniyle raporlar›m›zda da belirtti¤imiz gibi bu önemli yol güzergâh›nda ufak bir de¤ifliklik yap›lmamas› halinde bu derece tahrip edilece¤i zaten aç›kça görülmekteydi. Ayr›ca K›nal›köprü’nün karfl›s›ndaki Cambaztepe Tümülüsü’nün bat› yar›s›n›n kesilerek içine yüzme havuzu yap›lm›fl oldu¤u görüldü. Edirne ili çal›flmalar›: Edirne ilindeki çal›flmalar›m›z s›ras›nda ‹psala ilçe merkezinin birkaç kilometre kadar do¤usunda bulunan ve Kemerköprü olarak tan›mlanan Roma ‹mparatorluk Devri su yolu kal›nt›lar› incelendi. Yaklafl›k 200 m uzunlu¤unda küçük tafl ve harçlardan oluflan duvar tekni¤i ile yap›lm›fl olan bu su yolu yap›s›nda bir yuvarlak kemer görülmektedir. Üzerinde suyu tafl›yan olu¤un sadece 48 cm geniflli¤inde ve yaklafl›k 5 m uzunlu¤unda bir bölümü günümüze kalabilmifltir. Henüz tescili yap›lmam›fl olan bu önemli kültür varl›¤›n›n bir an önce tescil edilerek belgelenme çal›flmalar›na bafllanmas› yararl› olacakt›r. Çünkü söz konusu yap› antik Kypsela kentinin lokalize edildi¤i ‹psala’ dan günümüze kalan tek tafl›nmaz kültür varl›¤›d›r. ‹psala ilçe merkezindeki incelemelerimiz s›ras›nda Tekke Bay›r› ad› verilen ve antik kentin akropolisi olma olas›l›¤› kuvvetli olan mevkide yap›lan incelemeler s›ras›nda beyaz mermerden baz› mimari parçalar görüldü. Edirne il merkezinde müze taraf›ndan yap›lan kaz› s›ras›nda iki parça halinde bulunan yaz›tl› ve kabartmal› bir mezar steli çal›fl›ld›. Roma ‹mparatorluk Devri’ne tarihlenen stelin buluntu yeri ayn› zamanda kentin M.S. II. yy’da sur d›fl›ndaki nekropol alan›n›n da yerini göstermesi bak›m›ndan önemlidir. Çanakkale ili çal›flmalar›: Bu ildeki çal›flmalar›m›za Gökçeada’dan bafllad›k. Burada Kaleköy’de yeni yap›lan bir evin duvar›na infla edilmifl durumdaki bir beyaz mermer blok üzerindeki bir sat›rl›k Eski Yunanca yaz›t incelendi. Daha sonra Dereköy’de bir evde bulunan Hellenistik Dönem’ e ait bir yaz›t parças› üzerinde çal›fl›ld›. Bu yaz›t›n da Kaleköy’den buraya getirildi¤i ev sahibi taraf›ndan belirtilmifltir. Çanakkale ilindeki çal›flmalar›m›z›n son bölümünü ise, Gelibolu Yar›madas›’ndaki incelemeler oluflturdu. Yar›mada üzerindeki iki ilçeden biri olan Eceabat’›n Yalova köyü arazisinde kalan Tekke Bay›r› mevkiinde bulunan Orta Bizans ve Osmanl› kalesi incelendi. Çanakkale Bo¤az›’na hakim bir tepe olan Tekke Bay›r›, Sestos antik kentinin lokalize edildi¤i Akbafl liman›n›n hemen arkas›nda büyük bir olas›l›l›kla Sestos antik kentinin akropolisini oluflturuyordu. Bu tepenin kuzey yamac›nda Hellenistik ve Roma Devirlerine tarihlenen keramik buluntular›n çoklu¤u bu sav›m›z› desteklemektedir. Gelibolu ilçe merkezinde ald›¤›m›z bir bilgi üzerine gitti¤imiz Gelibolu’nun halen terkedilmifl olan Eski Burhanl› Köyü mezarl›¤›nda mezar tafl› olarak kullan›lm›fl olan bir kiliseye ait yaz›tl› ve süslemeli bir tavan kasetini inceledik. Ayn› mezarl›kta iki adet mermer sütun parças› da bulunmaktad›r. Eski Burhanl› köyünün Çanakkale Bo¤az›’ na hakim bir mevkiideki yeri, buras›n›n lokalizasyonu halen kesin olarak yap›lamam›fl olan Aigospotamoi kentinin yeri ile özdefl olabilece¤i izlenimini vermektedir. Mustafa H. Sayar 2003 Y›l› Güney Aiolis Yüzey Araflt›rmas› 28.09-15.10.2003 tarihleri aras›nda Prof. Dr. Arma¤an Erkanal baflkanl›¤›nda yürütülmüfl olan Güney Aiolis Bölgesi yüzey araflt›rmas›n›n, ekip üyeleri Yard.Doç. Dr. K. ‹ren, Arkeolog L. Çimen, Arkeolog M. Gürbüzer, ö¤renciler M. Akkoyunlu ve M. A. Y›lmaz’dan oluflmaktad›r. Bu sene araflt›rmalar daha çok Belen Köyü-De¤irmendere (Palaudis)-Çukurköy aras›nda kalan bölgelerde olmufltur. Araflt›rmalar s›ras›nda Orta Tunç Ça¤›’ndan Bizans Dönemi’ne kadar çeflitli buluntular kay›tlara girmifltir. Orta Tunç ve Geç Tunç Ça¤lar› buluntular›na GöreceHasanlar aras›ndaki yolda Kerser Kaya mevkiindeki tarlalarda uygulanan intensiv yüzey araflt›rmas› s›ras›nda rastlan›lm›flt›r. Buradan ele geçen bir Miken parças› özellikle an›lmaya de¤erdir. Araflt›rmalar s›ras›nda özellikle M.Ö. geç 5. yy-erken 4. yy malzemeler veren yerleflmeler mimarileri ve konumlar› itibariyle birbiriyleriyle tutarl›l›k göstermektedir. Buruncuk Kale’deki (Buruncuk Tepe ile kar›flt›r›lmamal›) yerleflme özellikle çok iyi bir flekilde ayakta kalm›flt›r. Sözde Neontheikhos ile Larisa aras›nda kalan Kocatepe’nin üzerindeki yerleflmenin kendisi, olas›l›kla Bizans Ça¤›ndand›r, ama çevresinde M.Ö. 4. yy’a tarihlenebilen parçalar da bulunmaktad›r. Armutlu Tarla’da ayakta kalmay› baflarm›fl çokgen örgülü bir sur duvar parças›n›n a¤›l duvar› olarak kullan›ld›¤›n› gözlemlendi. Yellice Tepe’nin do¤usunda kalan küçük bir kale de M.Ö. 4. yy’a tarihlenen az say›da buluntu vermektedir. Geç ça¤lara do¤ru tabii ki buluntu veren yerler de fazlalaflmaktad›r. Hayk›ran’dan Çukurköy’e kadar TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 25 KAZI - ARAfiTIRMA ç›kan Roma yolu oldukça sa¤lam kalm›flt›r. Yolun önemi nedeniyle bir çok kez onar›lmas› ve ayn› güzergâh›n kullan›lmas›, bu yolun sa¤lam olarak kalmas›n›n nedeni olsa gerektir. Yolda en sonuncusu erken Cumhuriyet Dönemi’ne rastlayan en az üç evre rahatl›kla izlenebilmektedir. Yukar›da belirtilen Kerser Kaya’da Tunç Dönemi’nden sonra uzunca bir boflluk ancak Roma Dönemi’nde doldurulabilmifltir. ‹brim fielalesi yak›n›ndaki bir savunma yerleflmesi yine Roma malzemesi vermektedir. Palaudis Nekropolis’indeki ve Mehmet Tepe Mevkii’ndeki kaya mezarlar› da olas›l›kla Hellenistik-Roma Dönemi’ndendir. Belen Tepesi’nde belki küçük bir kült yap›s› bulunmaktad›r. Tepenin üzerinde ve çevresinde Roma Dönemi’ne ait seramikler ve figürinler bulunmaktad›r. Armutlu Tepe’nin çevresinde belki de Bergos’a ait olan bir Geç Antik mezarl›k vard›r. Beygaz (Bergos)’ da bu sene de tekrar çal›fl›ld›. Buras› da Geç Roma malzemesi vermektedir. Hayk›ran’dan Çukurköye giden antik yolun çevresindeki tarlalarda bir çok s›n›r tafl› saptanm›flt›r. Bunlar›n Geç Antik Dönem’den hatta Bizans Ça¤›’ndan kald›¤›n› düflünülmektedir. Yukar›da an›lan Yellice Tepe’ nin do¤usunda kalan küçük bir kalenin hemen yak›n›nda, kompleks bir binan›n izleri vard›r. Buras› Bizans Dönemi’ne ait bir çiftlik olsa gerektir. Bu seneki çal›flmalar›m›z bu aflamada kesilmifltir. A. Erkanal-K. ‹ren 2003 Y›l› Olba Yüzey Araflt›rmas› T. C. Kültür ve Turizm Bakanl›¤› izni ile Mersin, Silifke-Uzuncaburç Beldesi’nde bulunan Olba’da 2001 y›l›ndan bafllayarak Mersin Üniversitesi Arkeoloji Bölümü ö¤retim üyelerinden Yard.Doç. Dr. Emel Erten baflkanl›¤›nda Okt. Murat Özy›ld›r›m ve dört ö¤rencinin oluflturdu¤u ekip taraf›ndan yüzey araflt›rmas› yap›lmaktad›r. Çal›flmalar›n 2003 dönemi 18-31 A¤ustos 2003 tarihleri aras›nda gerçeklefltirildi. Olba, denizden yaklafl›k 1100 m ve bulundu¤u düzlükten de yaklafl›k 50 m yükseklikteki akropolis üzerine kurulu bir yerleflimdir. Akropolis do¤udan ve bat›dan iki vadi ile s›n›rl›d›r. Akropolisin kuzeyi düzlük ve tar›ma uygun yap›ya sahiptir. Olba’da pekçok dinsel ve kamusal yap›lar›n kal›nt›lar› vard›r. Yak›n komflusu Diocaesarea dinsel ve yönetsel merkez, Olba da gündelik yaflam alan› olarak düflünülebilir. Olba’da özellikle Roma Dönemi’ne ait yap›lar bütünü olarak bulunan aquaeductus, tiyatro, nypmhaeum, konutlar, sarn›çlar, sur ve kulelerden oluflan savunma yap›lar› ile çeflitli tipteki mezarlar bunun göstergesidir. Olba, Erken H›ristiyanl›k Dönemi’nde Seleukeia 26 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Olba akropolisinin do¤usunda, Roma ‹mparatoru Septimius Severus Dönemi’ne tarihlenen aquaeductus. Metropolitli¤i’ne ba¤l› bir piskoposluk merkezidir. Kaynaklar, konsillere kat›larak Kristolojik konularda görüfl belirten Olba Piskoposlar›’n›n adlar›n› yazar. Ayr›ca Olba’n›n Erken H›ristiyanl›k Dönemi’nde önemli dinsel merkez oldu¤unu akropolis ve yak›n çevresinde yer alan kiliseler ile akropolisin do¤usundaki vadide yer alan manast›r - kilise kal›nt›lar› gösterir. Kentte 2003 y›l› çal›flmalar› öncelikle 2002’de ilk çizim ve röleveleri yap›lan tap›nak planl› mezar›n daha kapsaml› olarak incelenmesiyle bafllad›. An›t mezar›n plan› ve görünümü konusunda bilinmeyen baz› noktalar ayd›nlat›lmaya çal›fl›ld›. An›t mezar›n de¤iflik bölümlerinde aç›lan üç sondaj yap›n›n ilk yap›m tarihi sonras› de¤ifliklikler yap›larak yeniden kullan›ld›¤›n› gösterir. Olba’daki tap›nak mezar› Kilikia’n›n di¤er kentlerindeki benzer örneklerle karfl›laflt›r›larak M.S. II. yy’a tarihlemek olas›d›r. Olba’da çeflitli tipteki mezarlar genifl alanlara da¤›l›r. Bunlar, tap›nak mezarlar, birço¤u yaz›tl› lahit mezarlar, kaya mezarlar› olarak s›n›fland›r›labilir. Olba mezarlar›n›n 2003 çal›flma döneminde saptama ve belgeleme ifllemi sürdürüldü. Olba’da bu çal›flma döneminde öncelikli olarak incelenen yap›lardan biri de akropolis üzerinde yer al›r. Yap›n›n ifllev ve niteli¤ini kesin olarak belirlemek henüz mümkün de¤ilse de mimari plasti¤inin gösterdi¤i özellik, Korinth düzeninde bir Roma yap›s› oldu¤unu gösterir. Akropolis üzerindeki ayr›cal›kl› konumu, görkem ve an›tsall›¤›n›n yan› s›ra, tarihsel ve siyasal nedenlerle yap› yerel tanr›-tanr›çalara ya da Roma ‹mparatorluk kültüne adanm›fl bir tap›nak olmal›d›r. Olba’da yap›lan çal›flmalar Mersin Üniversitesi internet sayfalar›nda afla¤›daki adresten izlenebilir: (http://www.mersin.edu.tr/akademik/fenedebiyat/ arkeoloji/index_arkeo_olba.php). KAZI - ARAfiTIRMA Emel Erten-Murat Özy›ld›r›m 2003 Y›l› Samsun ‹li Yüzey Araflt›rmas› Samsun ili s›n›rlar› içinde 2003 y›l›nda gelifltirdi¤imiz yüzey araflt›rmas› 26 A¤ustos - 7 Eylül 2003 tarihleri aras›nda 3 aflamal› olarak toplam 13 gün süre ile gerçeklefltirildi. Prof.Dr. Önder Bilgi’nin baflkanl›k yapt›¤› bu dönem çal›flmalar›na araflt›rma heyeti üyesi olarak Doç.Dr. Sümer Atasoy, Yrd.Doç.Dr. fievket Dönmez, Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisli¤i Bölümü’nden Yrd.Doç.Dr. Emin U. Ulugergerli ile ‹stanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi stajyer lisans ö¤rencisi Osman Ocak kat›ld›. Araflt›rmada Bakanl›k Temsilcisi olarak Samsun Müzesi araflt›rmac›lar›ndan U¤ur Terzio¤lu görev yapt›. 26-29 A¤ustos tarihleri aras›nda 4 gün süre ile gerçeklefltirilen Birinci Aflama çal›flmalar›nda, 2000 ve 2001 y›llar›nda yüzey araflt›rmalar› ile topografik plan çal›flmalar› gerçeklefltirdi¤imiz, 2002 y›l›nda ise jeofizik araflt›rmalara bafllad›¤›m›z Samsun-Akalan’da yeni jeofizik araflt›rmalar gelifltirildi. Bu dönem araflt›rmalar› akropolün bat›s›nda toplam 1600 m2’lik bir alanda gerçeklefltirildi. Yrd.Doç.Dr. E. Ulugergerli taraf›ndan yönetilen ve gelifltirilen araflt›rmalarda, do¤ru ak›m özdirenç (DAÖ) yöntemi kullan›larak ölçümler gerçeklefltirildi. Yap›lan çal›flmada Scintrex SARIS adl› çok kanall› özdirenç cihaz› kullan›ld›. Gerçeklefltirilen çal›flmalar sonucunda genel profillerin yer elektrik kesitlerinde bir yap›ya ait oldu¤u düflünülen mimari kal›nt›lar saptand›. Daha sonra yap›lan detay profillerinde de hemen hemen ayn› konumlarda yine mimari kal›nt›lar›n gözlenmesi, çal›fl›lan bu alanda önemli bir yap›n›n varl›¤›na iflaret etti. 2002 y›l›nda gerçeklefltirilen Yer-Radar› (Ground Penetrating Radar-GPR) ölçümleri s›ras›nda saptanan bir yap› ile birlikte bu y›lki veriler akropolün bat› kesiminde yo¤un bir yap›laflma oldu¤una iflaret etmektedir. Akalan’›n jeofizik araflt›rmalar› ile ilgili de¤erlendirme çal›flmalar› halen Ankara Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Jeofizik Mühendisli¤i Bölümü, Yerbilimleri Veri ‹fllem Laboratuar›’nda devam etmektedir. Jeofizik araflt›rmalara paralel olarak, Akalan’da günümüze kadar ayakta kalm›fl savunma sistemi üzerinde inceleme çal›flmalar› gerçeklefltirildi. Akalan’›n savunma duvarlar› ile girifl kap›lar›n› tahrip eden ve ölçüm çal›flmalar›n› engelleyen yo¤un bitki örtüsü gerek duyulan alanlarda balta kullan›larak k›smen temizlendi. Özellikle bu y›l inceleme yapmay› planlad›¤›m›z kuzeydo¤u girifl kap›s›n›n bat› ve do¤u duvarlar›nda yo¤unlaflt›r›lan bu temizlik çal›flmalar› sonucunda duvar yüzleri daha belirgin olarak ortaya ç›kart›ld›. Bu temizlik çal›flmalar›ndan sonra kuzeydo¤u kap›s› malzeme, infla tekni¤i ve plan özellikleri aç›s›ndan ayr›nt›l› olarak incelendi. Bu çal›flmalara ek olarak Akalan’da çevre düzenlemesi, koruma ve temizlik çal›flmalar› gerçeklefltirildi. Akalan’›n kuzeydo¤usundaki alan›n 160 m uzunlu¤undaki bölümü, 1.60 m yüksekli¤inde 38 adet beton dire¤in 4.00 m aral›klarla dikilmesi ve bu beton direklere 4 s›ra dikenli tel gerilmesi ile koruma alt›na al›nd›. Ayr›ca, koruma alt›na al›nan alan kaya parçalar›, tafllar ve çöplerden temizlendi. Yüzey araflt›rmas›n›n ‹kinci Aflamas› 30 A¤ustos1 Eylül tarihleri aras›nda Ladik ilçesi Mazlumo¤lu Köyü Köyiçi Tepesi ya da di¤er ad›yla Yurtyeri Tepesi’nde 3 gün süreyle gerçeklefltirildi. Köyiçi Tepesi merhum Prof.Dr. U.B. Alk›m taraf›ndan 1973 y›l›nda Samsun ‹li s›n›rlar› içinde gelifltirilen yüzey araflt›rmalar› s›ras›nda saptanm›flt›r. Ladik’in 10 km do¤usunda yer alan Mazlumo¤lu Köyü’nün 1 km güneybat›s›nda yer alan Köyiçi Tepesi Ladik gölünün kuzeybat› k›y›s›ndad›r. 250 x 100 boyutunda ve yaklafl›k 5 m yüksekli¤indeki yerleflmenin özellikle güney k›sm›n›n Köyiçi Tepesi TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 27 KAZI - ARAfiTIRMA Ladik Gölü’nün k›y›s›nda olmas› nedeniyle tahrip olmufl bulundu¤u gözlendi. Yerleflmenin bu k›sm›ndan toplanan boya bezekli çanak-çömlek ve piflmifl toprak mimari kaplama levhalar› parçalar›, Köyiçi Tepesi yerlefliminin hem Geç Demir Ça¤›’nda Akalan ile ça¤dafl oldu¤una, hem de yine Akalan’daki gibi piflmifl toprak mimari kaplama levhalar› ile bezenmifl olas› yap›lara sahip bulundu¤una iflaret etti. 2-7 Eylül tarihleri aras›nda 6 gün süre ile gerçeklefltirilen Üçüncü Aflama, önceki dönemlerde yüzey araflt›rmas›, topografik plan çal›flmalar› ile çevre düzenlemesi, koruma ve temizlik çal›flmalar› yapt›¤›m›z Bafra-Asarkale’de gerçeklefltirildi. Bu y›lki Asarkale çal›flmalar›nda antik yol kal›nt›s›n›n ön taraf›nda yer alan, oldukça y›pranm›fl olmas› nedeniyle ihtiyac› art›k karfl›layamayan ve kaleye uygun estetik bir görünümü olmayan eski çeflmenin yerine yeni bir çeflme yapmak düflüncesiyle haz›rl›klar yap›ld›. Eski çeflmenin 15 m güneyinde yer alan ve çeflme için daha uygun oldu¤u gözlenen bir alanda, yap›lmas› planlanan yeni çeflmenin su deposunun yerlefltirilece¤i k›s›mda düzenleme çal›flmalar› yap›ld›. Bunlara ek olarak, Alt›nkaya Baraj›-Bafra karayolu yap›m› çal›flmalar› s›ras›nda tavan› tahrip edilerek delinmifl ve böylece yapay bir girifli aç›lm›fl olan kaya oyma basamakl› geçidin, söz konusu bu girifl kesiminde temizlik çal›flmalar› gerçeklefltirildi. Ayr›ca, Akalan’›n konumu, tarihçesi ve mimari özellikleri ile ilgili bilgiler veren, Türkçe ve ‹ngilizce olarak haz›rlanm›fl olan bir tan›t›m panosu ile Asarkale ve Akalan’›n daha rahat gezilmesine olanak sa¤layacak olan aç›klama ve yön levhalar› için siparifller verilmifl olup, 2004 dönemi çal›flmalar› s›ras›nda bunlar yerlerine dikileceklerdir. fievket Dönmez 2003 Y›l› Yüksekova Yüzey Araflt›rmas› Hakkari ili Yüksekova ilçesindeki yüzey araflt›rmalar› Atlas Dergisi’nin destekleriyle gerçeklefltirilmifltir. Bu yeni çal›flmada amaçlar: Türkiye’nin güneydo¤u ucunda, bugüne de¤in arkeolojik anlamda hiçbir araflt›rmaya konu olmam›fl kapal› bir havza görünümündeki yörenin eskiça¤lardaki kültürel yap›s› üzerine gözlemlerde bulunmak; 1988 y›l›nda Hakkari’de ortaya ç›kar›lan ünlü stellerle ilgili çevre gözlemleri yapmak; yörenin Urartular’›n gözünde tafl›d›¤› önemi saptamak ve nihayet kimi zaman bu civarda oldu¤u öne sürülen kutsal Muflaflir kentinin lokalizasyonuna iliflkin tespitlerde bulunmakt›r. Eskiden “Gevar Ovas›” ad›n› tafl›yan Yüksekova do¤ubat› do¤rultusunda 40 km uzunlu¤unda, kuzey-güney 28 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER yönlerinde de 5 ile 10 km kadar geniflli¤inde, 175 km2’ lik bir alana yay›l›r. Türkiye’nin güneydo¤u ucunda, denizden 1.925 m yükseklikteki ova, içinden Büyük Zap’›n kollar›ndan Nehil Çay›’n›n geçti¤i büyük bir düzlüktür. Etraf› yüksek da¤larla çevrili olan bu düzlük, kap›lar› d›fl dünyaya kapal› izole bir yaflam alan›, bir kompartman görünümündedir. Antik Ça¤’da bu bölgeden araba trafi¤ine elveriflli hiç bir yolun geçmemifl oldu¤u anlafl›lmaktad›r. Bu ovadaki k›rsal kesim yaz aylar›n› Cilo Da¤› üzerindeki, ot bak›m›ndan zengin yaylalarda geçirir. Tüm köylerin birer yaylas› bulunmaktad›r. 2003 y›l›n›n ilk arazi çal›flmalar› Yüksekova’n›n güneyinde, Cilo Da¤lar›’n›n buzullarla kapl› kuzey etekleri üzerinde, bat›dan do¤uya do¤ru Büyük Çiftlik Beldesi, Adakl›, Bulakl›, Bak›rl›, Karl›, Kam›fll›k, Kilimli ve Karaba¤ köyleri hatt› üzerinde yo¤unlaflt›r›lm›flt›r. ‹lk gözlemlere göre bölge eski ça¤larda içine kapal›, seyrek nüfusa sahip, izole bir görünümdedir. Gerçekten de ekonomik olanaklar› s›n›rl›, ana yollardan uzak ve çok ar›zal› olan bu yörenin eskiça¤ koflullar›nda kalabal›k bir nüfus bar›nd›rmaya ve büyük kal›c› merkezlerin geliflmesine elveriflli olanaklara sahip olmad›¤› anlafl›lmaktad›r. Ovaya güneyden bakan alçak s›rtlar Demir Ça¤ ve Ortaça¤’larda gayet yüzeysel olarak yerleflmelere sahip olmufltur. En dikkat çekici özellik, bazen yuvarlak ya da elips, bazen de köfleli ve an›t görünümlü iri tafl yap›lard›r. fiimdilik bunlar›n hangi amaçla kullan›ld›¤› anlafl›labilmifl de¤ildir. Ancak tahrip edilmifl iki örnekten, içinde atefl yak›ld›¤› ve çanak çömlek bulundu¤u anlafl›lmaktad›r. Bunlardan birinde M.Ö. VII. yy’a ait “tulip bowl” türünde bir parça ele geçirilmifltir. Yüksekova düzlü¤ünün k›smen araflt›r›lan güney kesimi, kendine özgü koflullara sahip ve ancak kendine yetecek kadar üretimde bulunan kapal›-izole bir yöre görünümündedir. Bu durum kültürünün biçimlenmesinde en önemli etken olmufltur. Ovan›n yerleflilmeye elveriflli kuzey ucu farkl› bir co¤rafi yap›ya sahiptir. Do¤u Anadolu geneline yak›n, tar›ma daha elveriflli topra¤›n biraz daha fazla oldu¤u bu kesimde 2004 y›l›nda çal›fl›lmas› planlanm›flt›r. 2003 y›l› çal›flmalar› s›ras›nda Hakkari il merkezinde 1988 y›l›nda bulunmufl olan tafl stellerle ba¤›nt›l› olabilecek her hangi bir bulgu ve buluntuya rastlanmam›flt›r. Ancak ot bak›m›ndan çok zengin ve yaylalar›yla ünlü bu alan›n hayvanc›l›kla geçinen topluluklara elveriflli olanaklar sundu¤u da belirgindir. Bu yörede varl›¤›na de¤inilen ünlü Urartu kenti Musasir’e iliflkin herhangi bir ize rastlan›labilmifl de¤ildir. Hatta daha flimdiden ovan›n güney ete¤inin Urartular zaman›nda hemen hiç iskân edilmedi¤i bile söylenebilir. Enstitüden Enstitü Kütüphanesinden Haberler Geçen y›l kütüphanemiz aç›s›ndan yine yo¤un bir y›ld›. Gün geçtikçe daha fazla araflt›rmac› ve ö¤renci taraf›ndan ziyaret edilen kütüphanemiz, art›k hafta içi her gün hizmet vermektedir. Bu geliflme bizi çok sevindirmekle beraber, belli bir sorumlulu¤u da beraberinde getirmifltir. Bu arada bize sürekli olarak sorulan bir husus da; kütüphanenin kimlere aç›k oldu¤u, sorusudur. Bu nedenle, burada bu soruya bir kez daha cevap vermek isteriz: Kütüphanemiz, Eskiça¤ Bilimleri konusunda araflt›rma yapan herkese aç›kt›r. Bültenimizin her say›s›nda oldu¤u gibi, bu say›da da gücümüze güç katan flah›s ve kurumlara de¤inmek isteriz. Öncelikle geçen say›m›zda bahsetti¤imiz kütüphane sistemi kurma çal›flmalar›nda bizi destekleyen sevgili ö¤rencilerimiz Seçil Öztok, Esra Önal, Murat Acar ve Özlem Coflar’a teflekkür etmek isteriz. Kendileri kütüphanemizde büyük bir özveriyle çal›flm›fllard›r. Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün Berlin’deki Merkezine özel bir teflekkür borçluyuz. Bu y›l da, geçen y›l oldu¤u gibi, kitap yard›mlar›n› esirgemediler. Buna ek olarak Merkez, Orient-Abteilung ve Eurasien-Abteilung birimleri ile düzenli bir kitap de¤iflimimiz de bafllad›. Ayr›ca Prof. Dr. O. Belli, Prof. Dr. A. Dinçol, Prof. Dr. B. Dinçol, Prof. Dr. Ç. Dürüflken, Prof. Dr. D. Hawkins, Prof. Dr. M. Korfmann, Prof. Dr. M.H. Sayar, Dr. fi. Dönmez, Dr. A. Hausleiter, Dr. A. Özf›rat, Arafl. Gör. G. Ergin, Ege Yay›nlar›, Hollanda Arkeoloji Enstitüsü (Nederlands Instituut voor het Nabije Oosten), Kültür ve Turizm Bakanl›¤› An›tlar ve Müzeler Genel Müdürlü¤ü, Mersin Üniversitesi Kilikya Araflt›rma Merkezi’ne kitap ba¤›fllar›ndan dolay› teflekkür ediyoruz. Bar›fl dolu bir 2004 y›l› olmas› dile¤iyle... Kütüphanemize Yeni Gelen Monografiler Akyürek, E., Khalkedon’lu (Kad›köy) Azize Euphemia ve Sultanahmet’teki Kilisesi, ‹stanbul, 2002. Courtils, J. des, The Guide to Xanthos and Letoon, Istanbul, 2003. Courtils, J. des, Ksanthos ve Letoon Rehberi, ‹stanbul, 2003. Courtils, J. des, Guide de Xanthos et du Létoon, Istanbul, 2003. Dinçol, A.M. - S. Kantman, Analitik Arkeoloji, ‹stanbul, 1969. Dobesch, G. - G. Rehrenböck (Ed.), Die Epigraphische und Altertumskundliche Erforschung Kleinasiens: Hundert Jahre Kleinasiatische Kommission der Österreichischen Akademie der WissenschaftenAkten des Symposiums vom 23-25 Oktober 1990, Wien, 1993. Dostert, A. (Ed.), Stadtforschung - Projekte des DAI, Berlin, 2001. Dürüflken, Ç., Paulus’un Kutsal Görev Gezileri ve Anadolu Halklar›na Mektuplar›, ‹stanbul, 2003. Easton, D.F., Schliemann’s Excavation at Troia 18701873, Mainz, 2002. Erdur, O. - G. Duru (Ed.), Arkeoloji: Niye? Nas›l? Ne ‹çin?, ‹stanbul, 2003. Eslick, Ch., Elmal›-Karatafl I, Bryn Mawr, 1992. Hausleiter, A. - S. Kerner - B. Müller-Neuhof (Ed.), Material Culture and Mental Spheres (Alter Orient und Altes Testament 293), Münster, 2002. Hellenkemper, H. - F. Hild, Neue Forschungen in Kilikien, Wien, 1986. Kollektif, Anadolu Medeniyetlerinden Kültür Yans›malar› (Yavuz Tat›fl Koleksiyonu), ‹zmir, 2003. Kollektif, Ancient Libraries in Anatolia, The 24th Annual Conference Libraries and Education in the networked Information Environment, June 2-5 2003, Ankara, 2003. Kollektif, Tartus und sein Hinterland, Damaskus, 2001. Alföldi-Rosenbaum, E., The Necropolis of Adrassus (Balabolu) in Rough Cilicia (Isauria), Wien, 1980. Konuk, K., Karun’dan Karia’ya, ‹stanbul, 2003. Atasoy, S. - N. Ertürk, Müzeler ve Müzecilik Bibliyografyas› (1996-2001), ‹stanbul, 2003. Lehmann, H., Landeskunde der Ebene von Argos und ihrer Randgebiete (Argolis I), Athen, 1937. Bachmann, M., Tarabya, ‹stanbul, 2003. Lloyd, S., Beycesultan Vol. III Part. I, Ankara, 1972. Belli, O. - E. Konyar, Do¤u Anadolu Bölgesi’nde Erken Demir Ça¤› Kale ve Nekropolleri, ‹stanbul, 2003. Lloyd, S. - Mellaart, J., Beycesultan Vol. I, Ankara, 1962. Belli, O., K›rg›zistan’da Tafl Balbal ve ‹nsan Biçimli Heykeller, ‹stanbul, 2003. Lloyd, S. - Mellaart, J., Beycesultan Vol. II, Ankara, 1965. Belli, O. - G. Kayao¤lu, Trabzon’da Türk Bak›rc›l›k Sanat›n›n Tarihsel Geliflimi, ‹stanbul, 2002. Mellaart, J. - A. Murray, Beycesultan Vol. III Part II, Ankara, 1995. Boardman, J., Siyah Figürlü Atina Vazolar›, ‹stanbul, 2003. Özdem, F. (Ed.), Urartu: Savafl ve Estetik, ‹stanbul, 2003. Latacz, J., Troia und Homer, München, 2003. TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 29 ENST‹TÜDEN Platon (çev. S. Sinano¤lu), Kriton, Ankara, 1980. Rohde, G. - S. Sinano¤lu, Lingua Latina, Ankara, 1985. Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Pfaelzer Privat Sammlungen, Band 4, München, 1993. Sayar, M.H., Perinthos-Heraklaia (Marmara Ere¤lisi) und Umgebung, Wien, 1998. Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Pfaelzer Privat Sammlungen, Band 5, München, 1999. Sevin, V., Eski Anadolu ve Trakya, ‹stanbul, 2003. Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Münzsammlung der Universitaet Tübingen, Band 3, Berlin, 1985. Sinano¤lu, S., L’Humanisme a Venir, Ankara, 1973. Wagner, G.A. - E. Pernicka- H.P. Uepermann, Troia and the Troad, Heidelberg, 2003. Warner, J.L., Elmal›-Karatafl II, Bryn Mawr, 1994. Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Münzsammlung der Universitaet Tübingen, Band 4, München, 1989. Ziegler, R., Kaiser, Heer und Staedtisches Geld, Wien, 1993. Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Münzsammlung der Universitaet Tübingen, Band 5, München, 1994. Kütüphanemize Yeni Gelen Süreli Yay›nlar ve Seriler Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Münzsammlung der Universitaet Tübingen, Band 6, München, 1998. Anatolica XXIX (2003). Metin Alparslan Annals of Archaeology and Anthropology 23 (1936), 24 (1937), 25 (1938), 26 (1940), 27 (1940), 28 (1948). Antike Plastik XIV (1974), XV (1975), XVI (1976), XVII (1978), XVIII (1979), XIX (1988). Araflt›rma Sonuçlar› Toplant›s› 20 (2003). Archaeologische Mitteilungen aus Iran und Turan 33 (2001), 34 (2002). Archaeologischer Anzeiger 2. Halbband (2002). Arkeometri Sonuçlar› Toplant›s› 18 (2003). Bibliotheca Orientalis XLVII, No.3/4 (1990). Bibliotheca Orientalis LI, No.3/4 (1994). Bibliotheca Orientalis LII, No.5/6 (1995). Bibliotheca Orientalis LV, 3/4 (1998). Bibliotheca Orientalis LVII, 1/2, 3/4, 5/6 (2000) Bibliotheca Orientalis LVIII, 1/2, 3/4, 5/6 (2001) Bibliotheca Orientalis LIX, No.1/2, 3/4, 5/6 (2002). Colloquium Anatolicum II (2003). Eurasia Antiqua 1 (1995)-3 (1997). Eurasia Antiqua 6 (2000)-8 (2002). Kaz› Sonuçlar› Toplant›s› 14 (2003). Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft 33 (2001), 34 (2002). Mitteilungen des Deutschen Archaeologischen Instituts 1 (1948), 2 (1949), 3 (1950), 5/2 (1952), 6 (1953). Müze Çal›flmalar› ve Kurtarma Kaz›lar› Sempozyumu 13 (2003). Olba V (2002), VI (2002), VII (2003), VIII (2003). Studi Micenei ed Egeo-Anatolici XLV/1 (2003). Studia Troica 2 (1992); 11 (2001); 12 (2002). Sylloge Nummorum Graecorum-Deutschland, Sammlung der Universitaet Leipzig, Band 1, München, 1993. 30 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Societas Anatolica’nın ‹lk Genel Kurulu Paris’te Toplandı Anadolu arkeolojisi ve tarihiyle ilgili çalıflmalar yapmak üzere kurulan Societas Anatolica’nın ilk genel kurul toplantısı 15 Kasım 2003 günü, Paris’te Institut Catholique’te yapıldı. Bu ilk toplantıya onursal baflkan sıfatıyla davet edilen, Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü Baflkanı Prof. Dr. Ali Dinçol baflkanlık etti ve Societas Anatolica’nın Baflkanı Prof. Dr. René Lebrun’in toplantıyı açmasından sonra afla¤ıdaki konuflmayı yaptı: “Dear Mr. President, Members of Societas Anatolica, Dear colleagues, Welcome to the first General Assembly of our Society. I say ‘our society’, because I have been given the honour of presiding over this assembly as the President of the Institutum Turcicum Scientiae Antiquitatis. Many of the founders of the Societas Anatolica like Prof. Dr. Lebrun and our young colleagues and dear friends like Eric Jean, Catherine Kuzucuo¤lu, Olivier Casabonne and Julien de Vos were our close collaborators in several activities of the Institutum Turcicum. By the foundation of Societas Anatolica a new era of cooperation will be opened between our institutes. The relations between Turkey and France had a long tradition in the field of archaeological and philological research in Anatolia since Atatürk, the founder of modern Turkey supported the work of Professor Louis Delaporte at Arslantepe in Malatya and accepted the patronage of the Société des Etudes Hittites et Asianiques in the early 1930’s. This tradition shall now be revitalized ans strengthed. We hope that these relations will be widened on an international basis. I received today a letter from Olivier Casabonne, which was brought by Alexis Porcher. In that letter Olivier wrote I quote- ‘I am sure that the Institutum Turcicum and the Societas Anatolica will realize marvellous things which will contribute to draw ENST‹TÜDEN Turkey and the European Union towards each other’. I think there is no need to add something to this sentence. I also believe deep in my heart that our collaboration will produce abundant fruits in the future. This is a very happy event and to commemorate it, I would like to present you, dear Professor Lebrun, a symbolic token of the Institutum Turcicum. Thank you !” Yeni Yay›nlar›m›z Dürüflken, Ç., Roma Dini, ‹stanbul, 2003. 46 sayfa, 10 resim. Özetle bu dernek ile Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü arasındaki iflbirli¤inin, Atatürk’ün Malatya kazıları baflkanı Louis Delaporte’u destekledi¤i ve onun kurdu¤u Hitit ve Asya Tetkikleri Derne¤ini yüksek himayesi altına aldı¤ı 1930’lu yıllardan beri arkeoloji arafltırmaları konusunda Türkiye ile Fransa arasında süregelen iflbirli¤ini canlandırıp güçlendirece¤ine ve ilerde uluslararası bazda yaygınlaflarak zengin meyvalar verece¤ine inandı¤ını belirttikten sonra, Profesör Dinçol, Societas Anatolica Baflkanı Profesör Lebrun’e bu mutlu olayın anısına, üzerinde enstitümüzün logosu ifllenmifl gümüfl bir tabak sundu. Toplantı açıldıktan sonra gündeme geçildi ve Türkiye’den aynı zamanda Türk Eskiça¤ Bilimleri Enstitüsü üyeleri de olan Prof. Dr. Haluk Abbaso¤lu, Prof. Dr. Nur Balkan-Atlı, Prof. Dr. Mustafa Hamdi Sayar, Prof. Dr. Ali Dinçol, Doç. Dr. Kemalettin Köro¤lu Societas Anatolica’nın üyeli¤ine seçildiler. Üyeliklerin verilmesini müteakkip, tüzük maddelerinin görüflülerek oylanmasına geçildi. Tüzü¤ün 2. maddesi olarak Societas Anatolica’nın Institutum Turcicum Scientiae Antiquitatis ve Institut Catholique’in yüksek himayelerinde oldu¤u oybirli¤i ile kabul edildi. Ayrıca 8. maddedeki “Institut Catholique Rektörü ve Institutum Turcicum Baflkanı Societas Anatolica’nın onur üyeleridir” ibaresi de oylanarak tüm üyeler tarafından kabul edildi. Bundan baflka, Enstitümüz genel sekreterinin Societas Anatolica’nın, Societas Anatolica’nın genel sekreterinin de bizim Enstitümüzün üyesi olması ve her iki sekreterin iki taraflı bilgi akıflını sa¤lamaları ve iflbirli¤i konusunu yürütmeleri karara ba¤landı. Ayrıca, Enstitümüzün yayın organı olan Colloquium Anatolicum’un, Societas Anatolica’nın yayın kurulunca kabul edilen yazıları da basması konusunda fikir birli¤ine varıldı. Ali Dinçol DUYURU ‘Haberler’ bültenimizde yay›nlanan kaz› ve araflt›rma haberleri, tüm ilgililere yararl› bir hizmet sunmaktad›r. Bundan herkesin yararlanmas›n› sa¤lamak ve Bülten'in hacmini ve masraf›n› artt›rmamak için gelecek say›dan itibaren verilecek haberlerin, editörün belirleyece¤i s›n›rlamalar› aflmamas›, aksi halde bunlar›n bas›m›n› kabul edemeyece¤imizi, önemle meslektafllar›m›za duyururuz. Enstitü Yönetim Kurulu Popüler dizimizin yeni kitaplar›ndan olan Roma Dini, konusu itibar›yla hem Eskiça¤ Tarihçilerine, hem de Dinler Tarihi üzerinde çal›flanlara bir girifl kitab› niteli¤indedir. Kitap, Roma dinine genel hatlar›yla de¤indikten sonra, dinin en ilkel aflamas›ndan bafllayarak (M.Ö. 8 yy) tüm evrelerini anlatmaktad›r. Yazar bu evreleri Büyülerin Etkin Oldu¤u Evre, Latium Yerli Halklar›n›n Dini (Aile Dini), Devlet Dini, Yunan Etkisi Alt›ndaki Din Evresi ve ‹mparatorluk Kültü olmak üzere, befl bölümde inceler. Bunu yaparken de yer yer antik yazarlara sözü b›rakarak, onlardan al›nt› yapar. Örne¤in bir yakar›flta flöyle denmektedir: “Mars tanr›, senden, bana, evime ve aileme karfl› lütufkâr ve merhametli olman› diliyorum ve sana yakar›yorum. Bu nedenle, tarlam›n, arazimin ve çiftli¤imin domuz, koyun ve bo¤a kurban›yla senin hükmüne geçmesini buyurdum...” Kitab›n sonunda ise, Roma Tanr›lar› ile ‹lgili Çizelgeler adl› aç›klay›c› bir bölüm yer al›r. Yay›n›n sponsorlu¤u, JTI (Japan Tobacco International, Türkiye) taraf›ndan üstlenilmifltir. Dinçol, B., Eski Önasya Toplumlar›nda Suç Kavram› ve Ceza, ‹stanbul, 2003. 53 sayfa, 7 resim. JTI (Japan Tobacco International Türkiye)’›n sponsorlu¤unda yay›nlanan bu kitab›m›z, modern hukukun ilk evresini ak›c› bir dil ile anlatmaktad›r. Aç›klay›c› bir Girifl bölümünden sonra yazar, ilk kanunlar› yaz›l› olarak kaydeden Sümerler’den bafllayarak Sümer Yasalar›, ve ard›ndan Samî Krallar›n›n Yasalar› ve Hitit Yasalar› olmak üzere üç bölüm halinde anlat›r. Her üç toplumun kanunlar›na genel hatlar›yla böylece de¤indikten sonra yazar, Suç, Yarg› ve Ceza kavramlar› üzerinde durur. Suç ve Ceza adl› bölümlerde, toplumlar›n belli bir suça karfl› TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER 31 ENST‹TÜDEN verdikleri cezalar›n paralel olarak anlat›lmas›, okuyucuya karfl›laflt›rma olana¤› vermesi aç›s›ndan yararl›d›r. Hapishaneler ve Af Yetkisi adl› bölümlerle son bulan kitap, sadece Eskiça¤ Bilimleri ile u¤raflanlar›n de¤il, ayn› zamanda Hukukçular›n da ilgisini çekece¤i kan›s›nday›z. yap›daki Latince yaz›t ilgi çekicidir. Bu yaz›t, Roma ‹mparatoru Diocletianus’un, paran›n de¤er yitirifliyle pahal›l›¤› önlemek için, M.Ö. 301 y›l›nda ç›kartm›fl oldu¤u “En Yüksek Fiyat Kararnamesi”nin kopyas›d›r. Yani bugünkü ‘Sabit Kur’ sisteminin eski biçimidir. Ak›c› bir dile sahip olan kitab› zevkle okuyaca¤›n›z› düflünüyoruz. Colloquium Anatolicum’un Yeni Say›s› Ç›kt› Ege Yay›nlar› taraf›ndan yay›mlanan kitab›n içeri¤i flöyledir: Oktay BELL‹: Van- Afla¤› ve Yukar› Anzaf Urartu Kaleleri Kaz›s›: Bir Ara De¤erlendirme (19912002)/Excavations at Van- Lower and Upper Anzaf Urartian Fortresses: An Intermediary Evaluation (1991-2002). Önder B‹LG‹: Hitit Öncesi Anadolusu’nun Etnik Yap›s›. Aliye ÖZTAN: A Neolithic and Chalcolithic Settlement in Anatolia: Köflk Höyük (Türkçe Özet: Anadolu’da Bir Neolitik ve Kalkolitik Yerleflme: Köflk Höyük). Lutz MARTIN: Max von Oppenheims Berliner archäologische Sammlung - Geschichte und Zukunft (Türkçe Özet: Max von Oppenheim’in Arkeoloji Kolleksiyonu: Tarihçesi ve Gelece¤i). Anabolu (Usman), M., Antik Ça¤da Et ve Bal›k Pazarlar›, ‹stanbul, 2003. 34 sayfa, 22 resim. Kitap, Antik Dönem Küçük Asya Kentlerindeki Et ve Bal›k Pazarlar›: Makellon veya Macellum’lar ile Resim olmak üzere iki bölümden oluflmaktad›r. Eserde, ‹talya ve Türkiye antik kentlerindeki et ve bal›k pazarlar›ndan örnekler sunulmakta ve onlar›n toplum için olan önemi anlat›lmaktad›r. Aizanoi (Çavdarhisar)’deki et ve bal›k pazar› (Makellon/Macellum) içinde yer alan yuvarlak 32 TÜRK ESK‹ÇA⁄ B‹L‹MLER‹ ENST‹TÜSÜ HABERLER Güven ARSEBÜK: Plio-Pleistosen’de Olas› Yaflam Biçimleri ve Ülkemizde Paleolitik Ça¤lar: Bir Deneme (English Summary: Lifeways in Plio-pleistocene and Paleolithic Cultures in Anatolia: An Essay). Bedia DEM‹R‹fi: Ammianus Marcellinus and His Descriptions of the Foreign Tribes in His History (Türkçe Özet: Ammianus Marcellinus ve Tarih Eserindeki Yabanc› Kavimlerle ‹lgili Betimleri). E n s t i t ü m ü z art›k yan›m›zda h i m a y e s i n d e Sponsorlar›m›z ve Enstitüye Kazand›rd›klar› Borusan: Nakit olarak enstitünün y›ll›k giderleri. Bülent Eray: Eray Reklamc›l›k taraf›ndan teflekkür plaketi ve ajandalar›m›z›n yap›lmas›. Cartoon Hotel (Müdür Burak Atilla): Y›ll›k konferanslar›m›z için salon tahsisi. Cengiz Üstüner: Vestel marka DVD player. Garanti Leasing: Enstitü kütüphanesinin giderleri için maddi destek. ‹TÜ Biliflim Enstitüsü: Enstitü web sayfas› ev sahipli¤i ve teknik destek. Mehmet Ali Yula: Arac›l›¤›yla JTI Firmas› taraf›ndan üç enstitü yay›n›n›n bas›m masraf›. Mercedes Türk A.fi. (Tülin Steinhäuser): Süreli yay›n›m›z Colloquium Anatolicum’un bas›m masraflar›. Murat Öztürk: Arac›l›¤›yla Park Grubu, Turizm ve Havac›l›k Bölümü taraf›ndan yurtd›fl›ndan gelen konferansç›lar›n uçak biletleri. E n s t i t ü Ya y › n l a r › Popüler Dizi Alp, S., Hititler’in Mektuplaflmalar›, ‹stanbul Kaz› Monografileri 20012. Anabolu (Usman), M., Antik Ça¤da Et ve Bal›k Pazarlar›, ‹stanbul, 2003. the Excavation at Yumuktepe (1993-1997), ‹stanbul, 1998. Bilimsel Dizi Çete, ‹., Geçmifle Yolculuk Bir Gezi Rehberi, Journey into the Past: A Short Guide, ‹stanbul, 1996. Savafl, Ö. S., Anadolu (Hitit-Luvi) Hiyeroglif Yaz›tlar›nda Geçen Tanr›, fiah›s ve Co¤rafya Adlar›/Divine, Personal and Çokay, S., Antikça¤da Ayd›nlatma Araçlar›, ‹stanbul, 20002. Delemen, ‹., Antik Dönemde Beslenme, ‹stanbul, Köro¤lu, K. (Ed.), 5. Y›l›nda Yumuktepe/The V. Anniversary of 20032. Demirifl, B., Eskiça¤da Yaz› Araç ve Gereçleri, ‹stanbul, 20023. Dinçol, B., Eski Önasya ve M›s›r’da Müzik, ‹stanbul, 20032. Dinçol, B., Eski Önasya Toplumlar›nda Suç Kavram› ve Ceza, ‹stanbul, 2003, Sponsor: JTI. Dürüflken, Ç., Eskiça¤da Spor, ‹stanbul, 1995, Sponsor: Efes Pilsen. Dürüflken, Ç., Roma Dini, ‹stanbul, 2003, Sponsor: JTI. Fazl›o¤lu, ‹., Eskiça¤da Dokuma, ‹stanbul, 20012. H›rç›n, S., Çivi Yaz›s› Ortaya Ç›k›fl›, Geliflmesi, Çözümü, ‹stanbul, 20003. ‹ren, K., Vazo Resimlerinin Ifl›¤›nda Eski Yunan Çanak Çömlekçili¤i, ‹stanbul, 2003, Sponsor: JTI. Geographical Names in the Anatolian (Hittite- Luwian) Hieroglyphic Inscriptions, ‹stanbul, 1998. Bilimsel Toplant›lar Dizisi Dinçol, Ali M. (Yay›na Haz.), Ça¤lar Boyunca Anadolu’da Yerleflim ve Konut Uluslaras› Sempozyumu (5-7 Haziran 1996)/International Symposium on Settlement and Housing in Anatolia Through the Ages (5-7 June 1996), ‹stanbul, 1999, Sponsor: Harun Y›lmaz. Fischer, B. – H. Genz – E. Jean – K. Köro¤lu (Ed.), Identifying Changes: The Transition from Bronze to Iron Ages in Anatolia and its Neighbouring Regions, Istanbul, 2003. Süreli Yay›n Colloquium Anatolicum I, (Ed. M. Do¤an-Alparslan – Serdaro¤lu, Ü., Eskiça¤da T›p, ‹stanbul, 20022. M. Alparslan), ‹stanbul, 2002, Sponsor: Mercedes Türk Tekin, O., Eskiça¤da Para, Antik Nümizmati¤e Girifl, ‹stanbul, A.fi. 19983. Tekin, O., Byzas’tan I. Constantinus’a Kadar Eskiça¤da ‹stanbul (Byzantion), ‹stanbul, 20012. Colloquium Anatolicum II, (Ed. M. Alparslan – M. Do¤anAlparslan), ‹stanbul, 2003, Sponsor: Mercedes Türk A.fi.