ÇEùøTLø FANTAZø øPLøKLERDEN ÖRÜLEN KUMAùL

Transkript

I
EGE ÜNøVERSøTESø FEN BøLøMLERø ENSTøTÜSÜ
(YÜKSEK LøSANS TEZø)
ÇEùøTLø FANTAZø øPLøKLERDEN ÖRÜLEN KUMAùLARIN
ISIL ÖZELLøKLERøNøN øNCELENMESø
Arzu TURAY
Tekstil Mühendisli÷i Ana Bilim Dalı
Bilim Dalı Kodu: 621.01.00
Sunuú Tarihi: 08.02.2008
Tez Danıúmanı: Yrd. Doç. Dr. Nilgün ÖZDøL
Bornova – øZMøR
II
III
IV
V
ÖZET
ÇEùøTLø FANTAZø øPLøKLERDEN ÖRÜLEN KUMAùLARIN
ISIL ÖZELLøKLERøNøN øNCELENMESø
TURAY, Arzu
Yüksek Lisans Tezi, Tekstil Mühendisli÷i Bölümü
Tez Yöneticisi: Yrd. Doç. Dr. Nilgün ÖZDøL
ùubat 2008, 106 sayfa
Günümüzde Fantazi iplikler, farklı görünümleri ve kullanım
özellikleri açısından önemli bir konuma sahiptirler. Kullanılan hammadde,
üretim parametreleri (besleme hızı, büküm ve çekim özellikleri),
makineye beslenen materyal özellikleri (farklı iplik, fitil veya bantlar)
de÷iútirilmek suretiyle çok farklı özelliklerde fantazi iplikler elde
edilebilmektedir.
özelliklerindeki
Farklı
fantazi
farklılıklar,
ipliklerden
kullanım
üretilmiú
özellikleri
kumaúların
açısından
önem
taúımaktadır.
Yaúam kalitesinin daha da ön plana çıktı÷ı günümüzde, tüketicilerin
de bilinçlenmesiyle birlikte, vücut hareketi konforu ve estetik konforun
yanı sıra, giysilerin ısıl özellikleri ve vücut ile etkileúimlerinin de göz
önüne bulundurulması gereklili÷i do÷muútur. Bu çalıúmada, farklı
hammaddelerden üretilmiú fantazi ipliklerin, farklı tipteki ve numaradaki
varyasyonları için elde edilen kumaúlardaki ısıl konfor özellikleri
incelenerek karúılaútırmalı bir analiz yapılmıútır.
Anahtar kelimeler: Fantazi iplik, ısıl konfor, ısıl özellikler
VI
VII
ABSTRACT
A RESEARCH ON THE THERMAL PROPERTIES OF
KNITTED FABRICS INCLUDING DIFFERENT FANCY YARNS
TURAY, ARZU
MSc. in Textile Eng.
Supervisor: Assoc. Prof. Dr. Nilgün ÖZDøL
February 2008, 106 pages
Recently, fancy yarns became more and more important because of
their special aesthetic appeal they impart to fabrics. A fancy yarn is one
that differs from the normal construction of single and folded yarns by
deliberately produced irregularities in its construction. Fancy yarns can be
manufactured by using different production parameters and materials that
can change their morphological structure and appearance completely.
These differences in the structure also change the fabric properties and
usages of them.
Currently, comfort properties of textiles become more and more
important. Consumers want to use textiles which have improved comfort
characteristics.
The aim of this thesis is to research thermophysiological comfort
properties of fabrics knitted by different yarn types and counts.
Keywords: Fancy yarn, novelty yarn, thermophysiological comfort,
thermal properties.
VIII
IX
TEùEKKÜR
Tez konusunun belirlenmesi, deneysel çalıúmaların planlanması,
sonuçların de÷erlendirilmesi ve tezin düzenlenmesinde yol gösterici olan
ve deste÷ini bir an olsun esirgemeyen, çok de÷erli hocam Sayın Yrd. Doç.
Dr.
Nilgün
ÖZDøL’e;
deneysel
çalıúmaların
ve
analizlerin
gerçekleútirilmesinde ve de÷erlendirilmesinde yardımlarını esirgemeyen
de÷erli Araútırma Görevlisi arkadaúlarım Gonca ÖZÇELøK ve Gamze
SÜPÜREN’e; testlerin yapılması sırasında vermiú oldukları destek için
de÷erli tekniker arkadaúlarım Seyhan YAùAR ve Nurúen DÜZGÖREN’e;
çalıúmalarımda her türlü materyal ve bilgi deste÷inin yanı sıra güler yüzlü
diyaloglarını esirgemeyen Ersur Tekstil A.ù. Fabrika Müdürü Sayın Erkan
ERAKMAN’a ve ERSUR Tekstil’in çok de÷erli çalıúanları Selcan
KAYA, Ersin ÖZMEN, Alev AKAY, ølyas ÇALIùKAN, Ender KOÇAK,
Serdar TEMUREN, Osman DURMAZ, Semiha ÖZGÖZ ve ismini
sayamadı÷ım tüm çalıúanlarına teúekkürlerimi sunarım.
Yaúamımın tüm evrelerinde, her zaman yanımda olup maddi ve
manevi her tür deste÷ini yo÷un bir úekilde hissettiren aileme ve zor
zamanlarımda moral deste÷iyle yanımda olan arkadaúlarıma sonsuz
teúekkürler.
X
XI
øÇøNDEKøLER
Sayfa
ABSTRACT ................................................................................ VII
TEùEKKÜR ..................................................................................IX
øÇøNDEKøLER..............................................................................XI
ùEKøLLER DøZøNø ..................................................................... XV
ÇøZELGELER DøZøNø............................................................ XVIII
1. GøRøù...........................................................................................1
1.1 Fantazi øplikler...........................................................................2
1.1.1 Tanımı.....................................................................................2
1.1.2 Fantazi ipli÷in tarihçesi .........................................................3
1.1.3 Fantazi ipliklerin sınıflandırılması..........................................5
1.1.3.1 Üretim metoduna göre sınıflandırma...................................6
1.1.3.2 Hammadde tipine göre sınıflandırma ..................................6
1.1.3.3 Fantazi ipli÷i oluúturan iplik tiplerine göre sınıflandırma ...7
1.1.3.4 Morfolojik yapıya göre sınıflandırma..................................7
1.1.4 Fantazi iplik çeúitleri ..............................................................8
1.1.4.1 Optik efekt ile oluúturulmuú fantazi iplikler........................8
1.1.4.2 Yapısal efekt ile oluúturulmuú fantazi iplikler.....................8
1.1.4.3 Kombinasyon efekti ile oluúturulmuú fantazi iplikler .......15
1.2 Giysilerde Isıl Konfor..............................................................18
1.2.1 Isıl özellikler .........................................................................20
1.2.2 Hava geçirgenli÷i..................................................................27
2. ÖNCEKø ÇALIùMALAR .........................................................30
3. MATERYAL VE YÖNTEM.....................................................39
3.1 Materyal...................................................................................39
XII
3.1.1 Kullanılan iplikler ................................................................ 39
3.1.2 øpliklerin üretiminde kullanılan makineler........................... 50
3.1.2.1 Allma Saurer Fashionator.................................................. 50
3.1.2.2 Lezzeni FTF....................................................................... 52
3.1.2.3 Biemme ............................................................................. 53
3.1.3 øpliklerin örme yüzeylere dönüútürülmesinde kullanılan örme
makineleri ...................................................................................... 53
3.1.4 Test cihazları ....................................................................... 54
3.1.4.1 Alambeta ........................................................................... 54
3.1.4.2 Hava geçirgenli÷i ölçeri .................................................... 57
4. BULGULAR ............................................................................. 59
4.1 Test Bulguları .......................................................................... 59
4.1.1 Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerden
örülen kumaúlara ait bulgular ........................................................ 59
4.1.1.1 Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde
besleme oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi ................... 60
besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl özelliklerine etkisi .......... 60
besleme oranının örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi..... 62
4.1.2 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerden
örülen kumaúlara ait bulgular ........................................................ 63
4.1.2.1 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde
besleme oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi ................... 64
besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl özelliklerine etkisi .......... 65
XIII
besleme oranının örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi .....67
4.1.3 Bukleli fantazi ipliklerde makine tipinin kumaúların ısıl
özelliklerine etkisi..........................................................................67
4.1.4 Balıklı, dü÷ümlü, halkalı bükümlü fantazi ipliklerden örülen
kumaúlara ait bulgular....................................................................71
4.1.4.1 Balıklı, dü÷ümlü, halkalı bükümlü fantazi ipliklerde
besleme oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi ...................72
besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl özelliklerine etkisi...........72
besleme oranının örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi .....74
4.1.5 Örülmüú fantazi ipliklerden elde edilen kumaúlara ait
bulgular ..........................................................................................75
4.1.5.1 Örülmüú yapıdaki fantazi ipliklerde besleme oranının
kumaú kalınlı÷ına etkisi .................................................................76
kumaúın ısıl özelliklerine etkisi .....................................................76
örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi..................................78
5. SONUÇLAR VE TARTIùMA ..................................................79
5.1 Fashionator Makinesinde Üretilen Bukleli Fantazi øpliklerden
Örülen Kumaúların Sonuçları ........................................................79
5.2 Lezzeni FTF Makinesinde Üretilen Bukleli Fantazi øpliklerden
Örülen Kumaúların Sonuçları ........................................................83
5.3 Makine Tipinin Isıl Özelliklere ve Hava Geçirgenli÷ine Etkisi
.......................................................................................................86
XIV
5.4 Balıklı, Dü÷ümlü, Halkalı Bükümlü Fantazi ipliklerden Örülen
Kumaúların Sonuçları .................................................................... 88
5.5 Örülmüú Fantazi øpliklerden Elde Edilen Kumaúların Sonuçları
....................................................................................................... 92
6. ÖNERøLER ............................................................................... 96
KAYNAKLAR DøZøNø ................................................................ 98
ÖZGEÇMøù ................................................................................ 105
XV
ùEKøLLER DøZøNø
ùekil
Sayfa
ùekil 1.1 Alev bükümlü iplik (balıklı iplik) ...............................................9
ùekil 1.2 Nope bükümlü (dü÷ümlü) iplik...................................................9
ùekil 1.3. Dü÷ümlü iplik (knotted yarn) örnekleri ....................................10
ùekil 1.4 Halkalı bükümlü iplik ................................................................11
ùekil 1.5. Halkalı bükümlü iplik (twisted yarn) örnekleri.........................12
ùekil 1.6. Farklı renkteki iplik komponentleri içeren bükümlü fantazi iplik
örnekleri.............................................................................................12
ùekil 1.7 Halkalı bükümlü fantazi ipli÷in üretiminde kullanılan rotor iplik
makinesinin úeması............................................................................13
ùekil 1.8 ùenil iplik ..................................................................................14
ùekil 1.9 ùenil øplik üretim makinesinin görünümü (sol) ve leno sistemi ile
üretilen úenil iplik (sa÷) .....................................................................15
ùekil.1.10 Bukle ipli÷in görünümü ..........................................................17
ùekil 3.1 Fashionator makinesinde %100 PAC, Nm 12 numara ve 1,1
efekt besleme oranında üretilen bukleli fantazi iplik boyuna
görünümü...........................................................................................42
görünümü...........................................................................................42
görünümü...........................................................................................42
ùekil 3.4 Fashionator makinesinde %100 yün, Nm 12 numara ve 1,1 efekt
besleme oranında üretilen bukleli fantazi iplik boyuna görünümü ...43
ùekil 3.7 FTF makinesinde %100 PAC, Nm 12 numara ve 1,1 efekt
ùekil 3.10 %100 PAC, Nm 12 numara ile üretilen balıklı fantazi iplik
boyuna görünümü ..............................................................................47
XVI
ùEKøLLER DøZøNø (Devam)
ùekil 3.11 %100 PAC, Nm 12 numara ile üretilen dü÷ümlü fantazi iplik
boyuna görünümü.............................................................................. 47
ùekil 3.12 %100 PAC, Nm 12 numara ile üretilen halkalı bükümlü fantazi
iplik boyuna görünümü ..................................................................... 47
ùekil 3.13 Örülmüú yapıdaki %100 PAC, 4 örücü i÷ne ve 7 çekim
oranında üretilen fantazi iplik boyuna görünümü ............................. 48
ùekil.3.17 Fashionator fantazi iplik makinesinin a. ön kontrol paneli b.
fantazi iplik oluúum ünitesi ............................................................... 51
ùekil. 3.18 Fashionator fantazi iplik makinesinin ön görünüúü................ 51
ùekil 3.19 Lezzeni FTF makinesinin ön görünümü ................................. 52
ùekil 3.20 Biemme makinesinin a) genel görünümü ve b) iplik
oluúumunun sa÷landı÷ı kafa.............................................................. 53
ùekil 3.21 Stoll marka örme makinesi ..................................................... 54
ùekil 3.22 Alambeta test cihazı................................................................ 55
ùekil 3.23 Alambeta cihazının yapısı....................................................... 55
ùekil 3.24 Hava geçirgenli÷i ölçeri (FX 3300) ........................................ 58
ùekil 4.1 Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde
besleme oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi ....................... 60
besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl iletkenlik etkisi ................... 61
besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl direnç de÷erine etkisi ......... 61
ùekil 4.4: Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde
besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi. 62
besleme oranının örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi......... 63
ùekil 4.6 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde .... 65
besleme oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi ............................... 65
ùekil 4.7 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde .... 65
besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl iletkenlik de÷erine etkisi ............ 65
ùekil 4.8 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde
besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl direnç de÷erine etkisi ......... 66
XVII
ùEKøLLER DøZøNø (Devam)
ùekil 4.9 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde ....66
besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi.........66
ùekil 4.10 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde ..67
besleme oranının örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi .................67
ùekil 4.11 Bukleli fantazi ipliklerde 1,1 ve 1,5 efekt besleme oranlarında
makine tipinin kumaú kalınlı÷ına etkisi.............................................68
makine tipinin ısıl iletkenlik de÷erine etkisi......................................69
makine tipinin ısıl direnç de÷erine etkisi...........................................69
makine tipinin ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi..................................70
makine tipinin hava geçirgenli÷ine etkisi..........................................70
ùekil 4.16 Balıklı, dü÷ümlü, halkalı bükümlü fantazi ipliklerde besleme
oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi .....................................72
oranının örülmüú kumaúın ısıl iletkenlik de÷erine etkisi...................73
oranının örülmüú kumaúın ısıl direnç de÷erine etkisi........................73
oranının örülmüú kumaúın ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi ..............74
oranının örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi .......................74
ùekil 4.21 Örülmüú yapıdaki fantazi ipliklerde besleme oranının kumaúın
kalınlı÷ına etkisi ................................................................................76
Kumaú üretiminde i÷ne sayısı arttıkça kumaú kalınlı÷ı artmaktadır. ........76
ısıl iletkenlik de÷erine etkisi..............................................................77
ùekil 4.23 örülmüú yapıdaki fantazi ipliklerde besleme oranının örülmüú
kumaúın ısıl direnç de÷erine etkisi ....................................................77
ùekil 4.24 Örülmüú yapıdaki fantazi ipliklerde besleme oranının örülmüú
kumaúın ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi ...........................................78
ùekil 4.25 Örülmüú yapıdaki fantazi ipliklerde besleme oranının örülmüú
kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi....................................................78
XVIII
ÇøZELGELER DøZøNø
Çizelge
Sayfa
Çizelge 3.1 Tez çalıúmasında kullanılan fantazi ipliklerin üretim planı... 39
Çizelge.3.2 Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi iplikler...... 41
Çizelge.3.3 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi iplikler.... 44
Çizelge.3.4 Balıklı, dü÷ümlü, halkalı bükümlü yapılarındaki fantazi
iplikler ....................................................................................................... 46
Çizelge.3.5 Örülmüú yapıdaki fantazi iplikler .......................................... 48
Çizelge 4.1 Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerden
örülen kumaúlara ait bulgular.................................................................... 59
Çizelge 4.2 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerden
örülen kumaúlara ait bulgular.................................................................... 64
Çizelge 4.3 Fashionator ve FTF makinelerinde aynı parametrelerle
üretilen ipliklerden aynı sıklık de÷erlerinde örülen kumaúlara ait bulgular
................................................................................................................... 68
Çizelge 4.4 Balıklı, dü÷ümlü, halkalı bükümlü fantazi ipliklerden örülen
kumaúlara ait bulgular ............................................................................... 71
Çizelge 4.5 Örülmüú fantazi ipliklerden elde edilen kumaúlara ait test
bulguları .................................................................................................... 75
Çizelge 5.1 Fashionatör makinesinde üretilen bukle ipliklerden örülen
kumaúların istatistiksel de÷erlendirmesi ................................................... 79
Çizelge 5.2. Fashionatör makinesinde 1,1 ve 1,5 besleme oranında üretilen
bukle ipliklerden örülen kumaúlar için ba÷ımsız iki örnek t testi sonuçları
................................................................................................................... 82
XIX
ÇøZELGELER DøZøNø (Devam)
...................................................................................................................82
...................................................................................................................82
Çizelge 5.5 FTF makinesinde üretilen bukle ipliklerden örülen kumaúların
istatistiksel de÷erlendirmesi ......................................................................83
Çizelge 5.6. FTF makinesinde 1,1 ve 1,5 besleme oranında üretilen bukle
ipliklerden örülen kumaúlar için ba÷ımsız iki örnek t testi sonuçları........85
Çizelge 5.9. Fashionator ve FTF makinesinde üretilen bukle ipliklerden
örülen kumaúların istatistiksel de÷erlendirmesi ........................................87
Çizelge 5.10. Fashionator ve FTF makinesinde 1,1 ve 1,5 besleme
oranında üretilen bukle ipliklerden örülen kumaúlar için ba÷ımsız iki
örnek t testi sonuçları.................................................................................87
Çizelge 5.11 Balıklı-dü÷ümlü-halkalı ipliklerden örülen kumaúların
istatistiksel de÷erlendirmesi ......................................................................89
Çizelge 5.12 Balıklı-halkalı iplikler için ba÷ımsız iki örnek t testi
sonuçları ....................................................................................................90
Çizelge 5.13 Balıklı-dü÷ümlü iplikler için ba÷ımsız iki örnek t testi
sonuçları ....................................................................................................91
XX
ÇøZELGELER DøZøNø (Devam)
Çizelge 5.14 Halkalı-dü÷ümlü iplikler için ba÷ımsız iki örnek t testi
sonuçları .................................................................................................... 91
Çizelge 5.15 Örülmüú ipliklerden üretilen kumaúların istatistiksel
de÷erlendirmesi ......................................................................................... 93
Çizelge 5.16 Örülmüú ipliklerde 7 ve 9 çekim için ba÷ımsız iki örnek t
testi sonuçları............................................................................................. 94
testi sonuçları............................................................................................. 94
testi sonuçları............................................................................................. 94
1
1. GøRøù
Tekstil endüstrisinin geliúimi, yıllar boyu insanları daha farklı tekstil
ürünleri elde etmeye itmiú ve daha çok görsel özelli÷i ön planda olan
kumaúlar elde etmek için, normal ipliklerle kıyaslanmayacak kadar de÷iúik
yapıları olan fantazi iplikler geliútirilmiútir.
Fantazi iplikler, özel sipariúler üzerine üretildi÷inden uzun süreden
beri tekstil endüstrisinin özel bir parçası olarak kalmıú ve yüzyıllardır
ço÷unlukla dekoratif amaçlar için üretilmiútir. Bu iplikler genellikle tekstil
yapılarının küçük bir kısmında kullanılmıúlardır
(http://www.forumturka.net/forum/archive/index.php/t-112%20%253c/t74157.html).
Günümüzde ise fantazi iplikler, farklı görünümleri ve kullanım
özellikleri açısından önemli bir konuma sahiptirler.
Fantazi iplik üreten teknolojiler yüksek katma de÷er sa÷layan tekstil
ürünlerinin üretilmesine imkan vermektedir. Ayrıca yüksek katma de÷ere
sahip fantazi iplikler, bir niú ürün olarak sektörün önem vermesi gereken
bir konudur (Dokuzuncu kalkınma planı 2007-2013, 2006).
Kullanılan hammadde, üretim parametreleri (besleme hızı, büküm ve
çekim özellikleri), makineye beslenen materyal özellikleri (farklı iplik,
fitil veya bantlar) de÷iútirilmek suretiyle çok farklı özelliklerde fantazi
iplikler elde edilebilmektedir. Farklı fantazi ipliklerden üretilmiú
2
kumaúların özelliklerindeki farklılıklar, kullanım özellikleri açısından
önem taúımaktadır.
Yaúam kalitesinin daha da ön plana çıktı÷ı günümüzde, tüketicilerin
de bilinçlenmesiyle birlikte, giysilerden beklenen konfor özellikleri artmıú,
vücut hareketi konforu ve estetik konforun yanı sıra, giysilerin ısıl
özellikleri ve vücut ile etkileúimleri de ön plana çıkmıútır.
ønsan vücudu ile çevresi arasındaki fizyolojik, psikolojik ve fiziksel
uyumun memnuniyet verici olma durumunu belirleyen konforun en
önemli parametrelerinden birisi de ısıl konfordur. Isıl konfor, giysilerin ısı
ve nem geçirgenlik özellikleri ile ilgilidir. Farklı çevre koúulları ve
aktivitelere ba÷lı olarak de÷iúen vücut sıcaklı÷ını ve nemini transfer
ederek vücudun ısı ve nem dengesinin korunmasında en önemli iúlevi Isıl
açıdan konforlu giysiler sa÷lamaktadır.
Bu tezin amacı, farklı hammaddelerden üretilmiú fantazi ipliklerin,
farklı tipteki ve numaradaki varyasyonları için elde edilen kumaúlarda, ısıl
konfor özelliklerindeki farklılıkların tespit edilmesi ve iplikler ile bu
ipliklerden örülen kumaúlar arasındaki iliúkinin belirlenmesidir.
1.1 Fantazi øplikler
1.1.1 Tanımı
Fantazi iplik, “ipli÷in úeklinde, renginde, parlaklı÷ında, hammadde
kalitesi vb. özelliklerinde belirli karakteristikler gösteren; en az kumaú
bitim iúlemi ile belirli bir kumaú esteti÷ini yakalamayı sa÷layan
ipliklerdir” úeklinde tanımlanabilirken, “normal düz ipli÷in iç yapısında,
3
lif kompozisyonunda ve renginde sapma” olarak da ifade edilebilmektedir
Fantazi iplikler, yapılarındaki kasıtlı olarak yapılan düzgünsüzlükler
ile kumaúların üzerinde ilginç efektlerin oluúmasını sa÷lamaktadırlar
(Ulku, 2003).
Fantazi ipliklere olan talep gün geçtikçe artmaktadır. Bu iplikler,
giysilerde, perde, kilim, döúemelik ve daha pek çok alanda kullanım
olana÷ı bulabilmektedirler (Pouresfandiari, 2003; Nergis, 2002).
Fantazi iplikler, insanların hayal gücü ile ilgili oldu÷undan, oldukça
geniú bir çeúitlilik sunmaktadır. Renk ve biçimlerin istenildi÷i kadar
çeúitlendirilebilmesi, sadece bir iplik türünün bile araútırılmasının ne kadar
geniú olaca÷ını göstermektedir. Sıklıkla kullanılan fantazi iplik türleri:
halkalı, bukle, dü÷ümlü, alev
iplikler úeklinde sıralanabilmektedir
1.1.2 Fantazi ipli÷in tarihçesi
Fantazi iplik yapımının tarihi 19. yüzyılın sonlarına dayanmaktadır.
Fantazi iplik makinelerinin öncüleri C.Hamel, Whitin ve Collins
úirketleridir.
1885’te Alman Carl Hamel, piyasaya kam kontrollü fantazi
bükücüleri sürmüú ve bu makinede, kam vasıtasıyla kol ve dü÷üm
düzeyini iliúkilendirerek hav tahtasının yukarı ve aúa÷ı hareket etmesiyle,
4
materyalin az / çok kısımları temel ipli÷e eklenmiú ve küçük dü÷üm ve
tırtıl efektleri oluúturulmuútur. Ancak bu yöntemle bir fantazi ipli÷in
oluúturması oldukça uzun zaman almaktadır.
Kumaútaki desenleúmeyi engellemek amacıyla, eksantrik milleri
üzerine vidalanmıú kam zincirleri kullanılmıú ve ikinci Dünya savaúından
sonra, basit elektro-mekanik kontrollü silindir kumandalı makineler
yapılmıútır.
1954-1959 yılları arasında ise Hamel’in elektromat makinesi ortaya
çıkmıútır. Bu makinenin besleme silindir kumandaları kayma teması ile
kontrol edilmektedir. Berliner Maschinenfabrik Schwarzkopf ve Weller
ise fotoselli, daha geliúmiú kontrollü makineler yapmıúlardır.
Fantazi
iplik
üretimi,
ring
makinelerine,
open-end
rotor
makinelerine, dref makinelerine, cer makinelerine ve tarak makinelerine
çeúitli aparatların eklenmesiyle ve boyama, harmanlama ve de÷iúik bitim
iúlemleriyle bugüne dek sürmektedir.
Oyuk i÷ sisteminin bulunmasından önce en çok kullanılan sistem, iki
aúamalı ring büküm prosesidir. ølk aúamada uygun besleme ile fantazi
efekt elde edilmekte, daha sonraki aúamada ise bu iplik bir ba÷lama ipli÷i
ile sabitlenmekte ya da bobinlere sarılan bu iplikler, sonra do÷rudan çift
katlı bobin makinesine aktarılmaktadır.
5
øki veya daha fazla aúama yerine tek aúama ile fantazi iplik üretme
fikri olan oyuk i÷ prosesi fikrini Bulgaristan Tekstil ve Konfeksiyon
Enstitüsünden Prof. George Mitov geliútirmiútir.
Son yıllarda ise, fantazi iplik sektörü büyük bir geliúme göstermiú ve
özellikle büyük firmaların rekabet içinde olması ve fantazi ipliklerin moda
oluúu bu geliúmenin en önemli etkenlerini oluúturmuútur. Saurer-Allma,
Gemmill & Dunsmore, Lezzani, Bigagli, Mackie ve Galan piyasanın önde
gelen kuruluúlarındandır
Ancak ülkemizde özellikle iplik sektöründe yapılan yanlıú
yatırımların bir sonucu olarak, fantazi iplik sektöründe bir kapasite açı÷ı
söz konusudur (Atik, 1999).
Ülkemizin,
rekabet
koúullarının
her
geçen
gün
daha
da
acımasızlaútı÷ı uluslararası piyasalarda varlı÷ını sürdürebilmesi, do÷ru
yatırımlara yönlenmesine ba÷lı oldu÷undan, fantazi iplik sektörünün
ülkemiz için bir niú alan oldu÷u sonucuna varılabilir.
1.1.3 Fantazi ipliklerin sınıflandırılması
Fantazi
ipliklerin
sınıflandırılması
dört
ana
baúlıkta
toplanabilmektedir.
x
Üretim metoduna göre sınıflandırma
x
Hammadde tipine göre sınıflandırma
x
Fantazi ipli÷i oluúturan ipliklerin tiplerine göre sınıflandırma
6
x
Morfolojik yapıya göre sınıflandırma
1.1.3.1 Üretim metoduna göre sınıflandırma
Fantazi iplikler üretim tekniklerine göre, direk ve indirek metotla
üretilenler, olmak üzere 2 bölümde incelenebilmektedir. (Pouresfandiari,
2003; Nergis, 2002; Jaganathan, 2005;
http://www.lib.ncsu.edu/theses/available/etd-04252005-144354/unrestricted/etd.pdf).
Direk üretim tekni÷inde, ipli÷e büküm veren parçalar, özel úenil
iplik üretim makinesi ve üzerinde boúluklu i÷lerin bulundu÷u makineler
gibi, özel bir donanım kullanmak suretiyle fantazi iplik üretimi
gerçekleútirilmektedir.
Indirek
yöntemde
ise,
efekti
oluúturan
komponentler, ham madde içerisine tarak, cer ya da fitil makinesinde
iúlenmesi esnasında verilmektedir. Böylece, e÷irme iúlemi sırasında da
iplik üzerinde çeúitli efektler oluúturulabilmektedir (Jaganathan, 2005;
http://www.lib.ncsu.edu/theses/available/etd-04252005144354/unrestricted/etd.pdf).
1.1.3.2 Hammadde tipine göre sınıflandırma
Fantazi iplik üretiminde, pamuk, yün, ipek vb do÷al liflerin yanı
sıra,
akrilik,
polyester
ve
naylon
gibi
sentetik
lifler
de
kullanılabilmektedir. Bunların yanı sıra, tiftik, ren geyi÷i lifi, tavúan lifi,
deve tüyü ve kaúmir de fantazi iplik üretiminde kullanılan bir di÷er lif
grubunu oluúturmaktadır. Bu noktadan hareketle, hammadde tipine göre
7
yapılan sınıflandırmayı, do÷al, sentetik ve egzotik tipteki fantazi iplikler
úeklinde yapmak da mümkündür.
1.1.3.3 Fantazi ipli÷i oluúturan iplik tiplerine göre
sınıflandırma
øpli÷i oluúturan komponentler, kesikli liflerden, filament liflerden ve
bu iki tipin kombinasyonu, dokusuz yüzey materyali ve metalik tel ya da
parçalar úeklinde olabilmektedir. Çekirdekte kullanılan komponentin
dekoratif olarak kaplanmasında kullanılan polimerler de bu alanda
kullanılabilen bir di÷er sınıfı oluúturmaktadır.
1.1.3.4 Morfolojik yapıya göre sınıflandırma
Bu grup, fantazi iplikler için en yaygın kullanılan sınıflandırma
sistemidir. Morfolojik yapı, fantazi ipliklerin göstermiú oldukları temel
görsel ipuçlarını tanımlamaktadır. Bu görsel ipuçları: Optik efekt, yapısal
efekt ve kombinasyon efekti úeklinde gruplandırılabilmektedir. Optik
efekt, renk,
fantazi iplik komponentlerinin parlaklık ve dokusundaki
de÷iúimler ile oluúmaktadır. Yapısal efektler, bir fantazi ipli÷i di÷er
ipliklerden ayıran yapısal farklılıklar ile oluúmaktadır. Bu efektler
içerisinde genel bir sınıflandırma yapılacak olursa, bu sınıflar,
x
Dü÷ümlü
(Blob like structure)
x
Çizgisel
(Line like structure)
x
Dalgalı ya da ilmekli
(Wavy or loopy structure)
x
Tüylü
(Hairy structure)
8
úeklinde sıralanabilmektedir. Pek çok fantazi iplik tipi, bu yapısal
efektlerin kombinasyonundan oluúmaktadır. (Jaganathan, 2005;
http://www.lib.ncsu.edu/theses/available/etd-04252005-144354/unrestricted/etd.pdf).
1.1.4 Fantazi iplik çeúitleri
1.1.4.1 Optik efekt ile oluúturulmuú fantazi iplikler
Bu iplikler, farklı renkteki liflerin iplik içinde ya da çok renkli
baskılı
ipliklerin
bükümlü
ipliklerde
kullanılması
yolu
ile
oluúturulmaktadır.
1.1.4.2 Yapısal efekt ile oluúturulmuú fantazi iplikler
Bu, fantazi iplik üretim metodunda, e÷irme iúlemi sırasında
uygulanan farklı birleútirme ve çekim hızları sonucunda yapısal efektler,
kabarık
úekiller
meydana
gelmekte
ve
de÷iúik
iplik
türleri
oluúturulmaktadır.
Alev bükümlü iplik (balıklı iplik)
Düzenli ya da düzensiz aralıklarla oluúan kabarıklıklardan meydana
gelmiútir. Büküm iúlemi sırasında yumuúak fantazi iplikler düzenli
aralıklarla gerilmekte ve kalınlaúmakta, böylece alev biçimi elde
edilmektedir. Bu ipliklerden üretilen yüzeyler, keten kumaú benzeri
görünüme sahiptirler. ùekil 1.1’de alev bükümlü ipli÷in boyuna görünümü
verilmektedir.
9
ùekil 1.1 Alev bükümlü iplik (balıklı iplik)
(www.spindlicity.com/spring2006/flame_yarn.shtml)
Dü÷ümlü ya da nope bükümlü iplik
Bu iplikler, büküm iúlemi sırasında temel iplik üzerine düzenli ya da
düzensiz
aralıklarla
yerleútirilmiú
kısa
kabarıklıklardan
(dü÷üm
noktalarından) oluúmaktadır. økinci iplik, temel ipli÷in çevresinde dü÷üm
oluúturmaktadır. Dü÷ümlü ya da nope bükümlerinden elde edilmiú
kumaúlara tuvid denir. ùekil 1.2’de nope bükümlü iplik boyuna görüntüsü
verilmektedir.
ùekil 1.2 Nope bükümlü (dü÷ümlü) iplik
(http://www.bdcut.com/uploadfiles/20042271441074.jpg )
10
ùekil 1.3’te farklı parametrelerle elde edilmiú dü÷ümlü fantazi iplik
örneklerinin boyuna görünümleri verilmektedir.
ùekil 1.3. Dü÷ümlü iplik (knotted yarn) örnekleri
(http://www.cs.arizona.edu/patterns/weaving/articles/twr_yarn.pdf )
Halkalı bükümlü iplik
Halkalı bükümlü fantazi iplikler, düzenli ya da düzensiz biçimde
yerleúmiú, halka dü÷üm ya da kıvrık bükümlü ipliklerdir. Efekti oluúturan
ipliklerin, temel ipli÷in çevresinde halkalar oluúturacak úekilde hızla
birleútirilmesiyle elde edilmektedirler. ùekil 1.4’te halkalı bükümlü fantazi
ipliklerin görünümleri verilmektedir.
11
ùekil 1.4 Halkalı bükümlü iplik
(http://www.kppl.biz/images/product_pic2.jpg, Meadwell, 2003)
Halkalı iplikler, üç ya da dört farklı iplikle üretilebilmektedir.
Bunlardan bir ya da iki iplik zemin ipli÷ini oluútururken, biri efekt ipli÷i
ve di÷eri de ba÷layıcı ipli÷i oluúturmaktadır. Bu iplikler, boúluklu i÷
sistemini kullanan makinelerde üretilebilecekleri gibi, fantazi büküm
makinesi kullanıldıktan sonra daha ince bir iplikle ters büküm iúlemine
sokulmak suretiyle de üretilebilmektedirler (Meadwell, 2003).
ùekil 1.5’te farklı parametrelerle elde edilmiú halkalı bükümlü
fantazi iplik örneklerinin boyuna görünümleri verilmektedir.
12
ùekil 1.5. Halkalı bükümlü iplik (twisted yarn) örnekleri
(http://www.cs.arizona.edu/patterns/weaving/articles/twr_yar1.pdf)
ùekil 1.6’da farklı renkteki iplik komponentleri içeren bükümlü
fantazi iplik örnekleri görülmektedir.
ùekil 1.6. Farklı renkteki iplik komponentleri içeren bükümlü fantazi iplik
örnekleri
(Jaganathan, 2005, http://www.lib.ncsu.edu/theses/available/etd-04252005144354/unrestricted/etd.pdf )
13
Halkalı bükümlü fantazi iplik üretimine hız kazandırmak amacıyla,
ring ve rotor iplik makineleri modifiye edilerek fantazi iplik üretimi
yapılabilecek aparatlar eklenmiútir. ùekil 1.7’de halkalı bükümlü fantazi
ipli÷in rotor iplik makinesi ile üretimi görülmektedir.
ùekil 1.7 Halkalı bükümlü fantazi ipli÷in üretiminde kullanılan rotor iplik
makinesinin úeması
(Pouresfandiari, 2003)
ùenil (tırtıl bükümlü) fantazi iplik
“ùenil” Kelimesi, Fransızca olup, anlamı “tırtıl” ya da “tüylü
tırtıl”dır (http://www.fiberseal.com/sample_ff.pdf ).
Tırtıl bükümlü fantazi iplikler, kadifemsi bir yüzeye sahip fantazi
ipliklerdir. Belirli aralıklarla birleútirilmiú çözgü ipliklerinin oluúturdu÷u
yumuúak dokumalardan meydana gelmektedirler. Bu dokumalarda, atkı
iplikleri, çözgü ipliklerine asılı kalacak úekilde úeritler halinde kesilmekte
ve daha sonra bu úeritler, tırtıl büküm haline getirilerek bükülmektedirler.
14
ùekil 1.8’de tırtıl bükümlü fantazi iplik yapılarının boyuna
görünümleri verilmiútir.
ùekil 1.8 ùenil iplik
(http://www.zufeng.com/chinese/uploadfiles/20051111717656.jpg
http://www.woolery.com/images/colorcardsnew/cottonchenillebrassard.jpg )
Ticari olarak 1970’lerden beri üretilmekte olan úenil iplikler, baúta
pamuk, viskon, akrilik ve polipropilen olmak üzere çok farklı tipteki lif ya
da ipliklerle üretilebilmektedirler. Kilit ve hav iplikleri aynı ya da farklı
malzemeden olabilmektedir. Buradaki en önemli husus, kilit ipli÷i olarak
kullanılan ipli÷in filament olmamasıdır. Çünkü filament iplik kullanılması
halinde, kilit ve hav iplikleri arasındaki düúük sürtünme sonucunda iplikler
birbirine tutunamamaktadır. ùenil iplik, 0,2 Nm’den 15 Nm’e kadar çok
farklı numaralarda üretilebilmektedir (Ulku, 2003).
ùenil iplikler, hoú, yumuúak ve ince tüylü bir yüzeye sahiptir. ùekil
1.9’da úenil ipli÷in üretim úeması görülmektedir.
15
ùekil 1.9 ùenil øplik üretim makinesinin görünümü (sol) ve
leno sistemi ile üretilen úenil iplik (sa÷)
(Özdemir, 2004)
ùekilde görüldü÷ü gibi, dört adet öz ipli÷i (kilit ipli÷i) dört farklı
kafaya, tahta silindirler üzerinden beslenmektedir. Efekt iplikleri ise,
makara içerisinden beslenmektedir. Hav iplikleri, “caliper” adı verilen bir
metal etrafına sarılmakta ve üzerindeki hav ipliklerinin kesilmesi iúlemi
bir bıçak vasıtasıyla gerçekleúmektedir (Özdemir, 2004).
1.1.4.3 Kombinasyon efekti ile oluúturulmuú fantazi iplikler
Üretimlerinde hem renk hem de yapısal efektin kullanılabildi÷i bu
fantazi iplik grubu da yine pek çok farklı tip ipli÷i içermektedir.
Örülmüú iplik
Ribbon tipi fantazi iplik, küçük çaplı yuvarlak örme makineleri
kullanılmak suretiyle üretilmektedirler (Tvarijonaviþienơ, 2005). øpli÷in
oluúumunda rol oynayan i÷ne sayısı ve diziliúi, ipli÷in çıkıú silindir hızı,
beslenen iplik türü ve sayısı, ipli÷in besleme yönü de÷iútirilerek farklı
amaçlara hitap edebilen çok de÷iúik yapılarda fantazi iplikler elde
edilebilmektedir.
16
Flok iplik
Bu iplikler görünüm açısından úenil ipliklere benzemektedir.
“flocking” adı verilen bir teknikle üretilen bu ipliklerin, çekirde÷inde bir
öz ipli÷i kullanılmaktadır. Bu iplik etrafına bir yapıútırma maddesi
sürülmekte ve üzerine bir elektrostatik yükleme yapılmaktadır. Farklı tipte
yük ile yüklenmiú olan gevúek yapıdaki kısa lifler ile öz ipli÷i arasındaki
çekim kuvvetinin etkisi ile kısa lifler öz ipline do÷ru yaklaúmakta, ve
yapıútırma maddesi ile tam olarak yapıúmaktadırlar (Meadwell, 2003).
Bukle iplik
Mukavemetli bir öz ipli÷i, ince bir ba÷lama ipli÷i ve bir efekt
ipli÷inden oluúmuú iplik tipidir ( Meadwell, 2004;
http://www.ltscotland.org.uk/resources/images/FTResourceMgt_tcm4252715.pdf).
Bukle iplik üretiminde genellikle iki ve daha fazla renkte iplik
kullanılarak çok renkli iplikler oluúturulmaktadır. Böylece tek iplik
kullanılarak çok renkli bir kumaú yüzeyi oluúturulabilmektedir. “boucle”
sözcü÷ü, Fransızca kökenli bir sözcük olup, “dalgalanmak” anlamına
gelmektedir.
Bu
terim,
bukle
ipli÷in
yapısını
tam
anlamıyla
karúılamaktadır. Eúarp, el çantası, kazak vb ürünlerin üretimi için oldukça
farklı efektlerin oluúturulabilmesine imkan sa÷lamaktadır. Bu ürünlerin
yanı sıra, dokuma battaniye, palto, úal ve hatta döúemelik kumaúların
yapımında kullanılabilmektedirler. Tiftikle karıúım halinde kullanılmaları
durumunda, saf tiftik efekti oluúturmaktadırlar
(http://www.wisegeek.com/what-is-boucle-yarn.htm).
17
Bukle iplikle ilgili olarak úu tanımlamalar kullanılabilmektedir.
x
Kumaú yüzeyi üzerinde dalgalı bir görünüm oluúturan, öz ipli÷i
üzerine sarılan bir efekt ipli÷inden oluúmaktadır (Textile Terms
and Definitions, 123).
x
Bir efekt ipli÷i ya da fitili ile öz ve ba÷lama ipliklerinden oluúan
fantazi iplik çeúididir (Gong & Wright, 38).
x
Efekti oluúturan iplik genellikle yumuúak ve hacimli olan iplik
olmaktadır. Ba÷lama ipli÷i ise, ilmeklerin aynı pozisyonda
kalabilmeleri için gerekmektedir (Hatch, 306).
Bukle iplik, üretiminde kullanılan efekt ipli÷inin yüzey üzerinde
dalgalı bir görünüm oluúturması sebebiyle, farklı bir efekte sahip
olmaktadır (Meadwell, 2004).
ùekil.1.10 Bukle ipli÷in görünümü
(Meadwell, 2004)
Üç temel iplikten meydana gelen, bu özel fantazi iplik çeúidi,
çekirdekte bulunan bir öz ipli÷i, etrafına sarılan bir efekt ipli÷i ve ince bir
ba÷lama ipli÷inden oluúmaktadır. Efekt ipli÷i, öz ve ba÷lama ipli÷inden
daha yüksek hızla çıktı÷ından onların tam tersi yönde büküm
kazanmaktadır. Dolayısıyla iplik üzerinde küçük bukleler oluúturmaktadır
18
(http://www.ltscotland.org.uk/resources/images/FTResourceMgt_tcm4252715.pdf).
Bukle ipliklerin üretimlerinde 3 farklı teknik kullanılabilmektedir.
Ring iplik sistemi, boúluklu i÷ ile üretim sistemi ve kombine e÷irme
sistemi. Bunlardan kombine sistemde, i÷, boúluklu yapıdaki bir baúka i÷
ile kombine edilmektedir. Bu sistemde, sarılan iplik, i÷ tarafından gerçek
büküm almaktadır. øplik üzerine iki farklı tipte büküm bulunmaktadır.
Bunlardan “alt büküm”, öz ve efekt iplikleri birbirleri bükülerek
sarıldıklarında oluúmaktadır. Di÷eri ise, öz ve efekt ipliklerinin etrafına
sarılan ba÷lama ipli÷inin oluúturdu÷u “dıú büküm”dür (Nergis, Candan,
2007).
1.2 Giysilerde Isıl Konfor
Konforun genel tanımı; iyi hissetme durumu veya kiúi ile çevre
arasında oluúan denge durumu olarak yapılmıútır (Smith, 1993). Konfor,
tüm insanların sa÷lamaya ve geliútirmeye çalıútı÷ı genel bir ihtiyaçtır
(Andersson, 1999).
Konfor,
fizyolojik
ve
psikolojik
olarak
iki
kategoride
tanımlanmıútır (Shivers, 1980). Fizyolojik konfor, vücudun üretti÷i ve
kaybetti÷i ısının dengesinin sa÷lanması olarak ifade edilmektedir.
Psikolojik konfor, kiúinin kendisini güvende ve farklı durumlarda rahat
hissetmesi durumu ile tanımlanmaktadır. Bu iki kategori birbirini
etkilemekte ve birlikte konfor hissini oluúturmaktadır (Anderson, 1999).
19
Giysi konforu; insan vücudu ile çevresi arasında, fizyolojik,
psikolojik ve fiziksel uyumun memnuniyet verici olması durumu (Önder
ve Sarıer, 2004); bir giysi içerisinde insanın memnuniyetsizlik veya
konforsuzluk hissinin olmaması (Milenkovic vd., 1999); giysinin vücut
fonksiyonlarına
nasıl
yardımcı
olaca÷ının
ölçüsü
(www.peges.zoom.co.uk); acı ve konforsuzluktan ba÷ımsız nöral durum
(Eryürük, 2004) olarak tanımlanmaktadır.
Isıl konfor; giysilerin ısı ve nem iletim özelliklerine, giysilerin
ciltte oluúturdukları hisse ve giysi-cilt arasındaki mekanik etkileúime
ba÷lıdır. Isıl konfor, ısı ve nemin, kumaú içindeki transferi ile gerçekleúir
(Marmaralı vd., 2006). Hava geçirgenli÷i ve ısıl geçirgenlik direnci, ısıl
konforu etkilemektedir. Kumaúta kullanılan lifler ve ilmekler arasındaki
hava boúlukları, kumaúın ısı tutuculu÷unu arttırmaktadır. Isıl konfor, vücut
ile
çevre
arasındaki
enerji
de÷iúim
dengesi
sa÷landı÷ında
gerçekleúmektedir.
Giysi içerisinden ısı transferi, ısıl giysi konforu açısından çok
önemli bir faktördür. Kumaúların konfor performanslarını
belirleyen
baúlıca mekanizma, vücut ve çevresi arasında olan ısı alıúveriúidir
(Milenkovic vd., 1999).
Giysi sisteminin içinden geçen ısı ve nem, giysi konforunu
etkilemektedir. Vücuttan ısının da÷ılması úu faktörlere ba÷lıdır:
x
Giysiyi giyenin aktivite derecesi,
x
Dıú hava hareketi,
x
Kumaú kalınlı÷ı,
20
x
Kumaúın içerdi÷i hava boúlu÷u,
x
Kumaú yapısı ve lif içeri÷i.
Tekstil materyallerinde ısıl konfor özellikleri; ısıl direnç, ısıl iletkenlik, ısıl
so÷urganlık, kumaú kalınlı÷ı ve hava geçirgenli÷i olarak kabul
edilmektedir. Isıl konfor açısından ideal kumaútan beklenen özellikler;
so÷uktan koruma için yüksek ısıl direnç, düúük ısıl so÷urganlık ve düúük
hava geçirgenli÷idir. Isıl konfor, bir ortamdan duyulan ısıl memnuniyeti
ifade eden, his ve duygularla ilgili bir kavramdır.
Do÷al klima úartlarında ve dinlenme anında vücut sıcaklı÷ı
37°C’dir. Amaç, bu sıcaklı÷ın sabit tutulmasını sa÷lamaktır. Vücut
sıcaklı÷ının sürekli 37°C de tutulabilmesi için, oluúan bu ısının dıúarı
atılması gerekmektedir. Isıl konforun sa÷lanması için, vücut iç sıcaklı÷ı ile
cilt sıcaklı÷ı dengesi sa÷lanmalı ve metabolizma tarafından üretilen ısı,
vücut tarafından verilen ısıya eúit olmalıdır.
1.2.1 Isıl özellikler
Isıl iletim, konfor için kritik bir parametredir. Vücut, güneúten ve
diger ıúıyan yapılardan, metabolizmasından veya egzersiz ile ısı
sa÷lamaktadır. Isı kaybı ise; kontakt, konveksiyon, radyasyon veya
buharlaúma ile oluúabilmektedir.
Vücut ile çevre arasındaki ısı alıúveriúi çeúitli úekillerde olabilir.
-
Kontakt temas: Isı enerjisi do÷rudan temas sonucu görünmez bir
hareketle molekülden moleküle geçer. Bu tip ısı alıúveriúinin rolü
21
oldukça düúüktür. Sadece su içinde çalıúmada, so÷uk cisimleri
tutarak çalıúmada vs. söz konusudur.
-
Konveksiyon: Vücut ve çevre hava sıcaklıkları farklı oldu÷unda
vücudu çevreleyen hava sayesinde meydana gelir. Genellikle
deriden havaya do÷ru gerçekleúir. Isı transferi sıcak kısımdan
so÷uk kısma do÷ru olur.
-
Iúıma: Çevre ve vücut sıcaklıkları arasında fark varsa, ıúıma
yoluyla ısı de÷iúimi meydana gelir. Bir kaynaktan alıcıya do÷ru ısı
transferi gerçekleúir.
-
Terleme: Vücudun ısı kaybetmesinin bir baúka yoludur. Vücut
ısısı arttı÷ında, ısı dengesini kurabilmek için vücutta terleme olur
ve bu terin buharlaúması ile etkin bir so÷utma gerçekleúir.
Tekstil materyallerinin ısıl özelliklerini etkileyen faktörler:
1. Lifin ve kumaú içinde tutulan havanın ısıl iletkenli÷i
2. Lifin özgül ısısı
3. Kumaú kalınlı÷ı ve katman sayısı
4. Kumaúın hacimsel yo÷unlu÷u (kumaú içindeki hava boúluklarının
sayısı, büyüklü÷ü ve da÷ılımı)
5. Kumaú yüzeyi (kullanılan lif tipi, kumaúın yapısı, kumaútaki bitim
iúlemleri)
6. Kumaú ve yüzey arasındaki temas alanı
7. Deri ile kumaú arasında kontakt ısı kaybı
8. Deri ile kumas arasında konveksiyon ısı kaybı
9. Iúıma (radyasyon) ile ısı kaybı
10. Deri veya kumaútan suyun buharlaúması ile ısı kaybı
22
11. Kumaúın su absorbe etmesi nedeniyle ısı kaybı veya artıúı
12. Dahili atmosferik úartlar: sıcaklık, nisbi nem, çevredeki havanın
hareketi,
olarak sıralanabilir (Marmaralı vd., 2006).
Isı geçirgenli÷i veya ısı iletkenli÷i, ısının belli bir kumaú alanından
geçiú hızıdır. Kumaútan ısı geçiúini tanımlayan çeúitli kavramlar söz
konusudur.
Özgül ısı:
Bir birim kütlesindeki maddenin sıcaklı÷ını 1 q C yükseltmek için
gerekli olan ısı miktarıdır ( Jg -1K
-1
). Cam lifleri dıúında tüm de÷erler
1.05–1.51 arasında de÷iúir. Suyun özgül ısısı 4.2 Jg
-1
K
-1
olup, suyun
emilmesi liflerin özgül ısısını artırmaktadır.
Isıl iletkenlik (O):
Bir materyalden, birim kalınlıkta, 1qC sıcaklık farklılı÷ında geçen
ısı miktarının ölçüsüdür. Malzemenin iki yüzeyi birim sıcaklık farkına
maruz kaldı÷ında gerçekleúmektedir. Isıl iletkenlik;
O = q.h/ 'T ( W/mK ) formülü ile gösterilir.
Formülde,
q = ısı akıú miktarı (W m-2)
'T = sıcaklık farkı (K)
h = kalınlık (m) de÷erini göstermektedir (Araújo, 2005).
23
Bir giysinin iyi bir ısıl konfora sahip olabilmesi için, kiúinin
bulundu÷u çevredeki klima úartları ve kiúinin aktivitesi ile uyumlu bir ısıl
geçirgenlik özelli÷ine sahip olması gerekmektedir. Kumaúların ısıl
iletkenlik de÷eri, liflerin ısıl iletkenlik katsayısının yanında, kumaú
içerisinde hapsedilen hava miktarı ile de yakından ilgilidir. Havanın ısıl
iletkenlik katsayısı oldukça düúüktür oldu÷undan içerisinde fazla miktarda
hava bulunduran liflerin ısıl iletkenlik katsayıları da düúük olmaktadır
(Araújo, 2005).
Isıl konforu sa÷lamak için gerçekleútirilen ısı iletimini etkileyen
faktörler; sıcaklık, rutubet, rüzgar hızı ve giysi izolasyonudur. Bu
faktörler:
x
Sıcaklık: Daha yüksek hava sıcaklıklarında, ısı kaybı daha azdır.
E÷er çevre sıcaklı÷ı deri sıcaklı÷ının üzerine çıkarsa, vücut ısı
kaybetmek yerine, çevreden ısı alır.
x
Rutubet: Havadaki rutubet miktarı (nem yo÷unlu÷u) deriden
çevreye buhar formunda nem akıúını (terleme) belirler. Genellikle,
derideki nem yo÷unlu÷u çevreden fazla oldu÷u için, deriden
buharlaúma ile ısı kaybı gerçekleúir. Tersi durumlarda (çevre nem
yo÷unlu÷unun deriden fazla olması) insan aúırı rahatsızlık hisseder.
x
Rüzgâr hızı: Konveksiyon ve ıúıma ile ısı iletiminde, artan rüzgar
hızı ile ısı iletimi de artar. Bu yüzden e÷er hava rüzgârlı ise, vücut
so÷uk havada daha çabuk so÷ur, sıcak havada daha çabuk ısınır.
x
Giysi izolasyonu: Giysiler, deri ve çevre arasındaki ısı ve nem
transferini engelleyecek yönde etkiler. Bu nedenle giysiler aúırı
24
so÷uk ve sıca÷a karúı vücudu korusa da, fiziksel efor sırasında
oluúan fazla ısı kaybını engeller. Örne÷in so÷uk hava giysileri ile
a÷ır çalıúma yapan kiúinin giysileri, ısı ve nem transferine direnç
gösterecegi için vücutta hızla ısı birikimi olacaktır (Marmaralı vd.,
2006).
Isıl direnç (R) (stabil durumda):
Materyalin ısı akıúına dayanımıdır.
R = h / O ( m2.K/W) formülü ile gösterilir.
Formülde,
h = kalınlık (mm)
O = ısıl iletkenlik (W/mK ) de÷erini göstermektedir.
Isıl so÷urganlık (b) (geçici durumda):
Kumaú ile deri arasındaki ani temas, kumaúın ciltten daha düúük
bir sıcaklıkta olması durumunda vücuttan kumaúa do÷ru ısı akıúı meydana
gelece÷inden, so÷ukluk hissedilmesine neden olmaktadır (Hes, 2000).
Isı akıúı malzemenin ısıl iletkenli÷i ile artmaktadır. Bir malzeme
daha fazla ısıl enerji so÷urdu÷unda, bir ısıl iletken gibi hareket eder ve
sıcak bir beden ile ilk temas anında daha so÷uk bir his verir (Pac, 2001).
Bu his tüketiciye ba÷lı olarak iyi veya kötüdür; çünkü sıcak yaz
günlerinde so÷uk bir his tercih edilirken, so÷uk ortamlarda daha sıcak
giysiler aranmaktadır.
25
Isıl so÷urganlık;
b = ( OUc) 1/2 ( Wm-2K-1s-1/2) formülü ile gösterilir.
Formülde,
O = ısıl iletkenlik (W/mK)
U = yo÷unluk ( kg m-3)
c= özgül ısı ( J/ kgK) de÷erini ifade etmektedir.
Isıl so÷urganlık derecesi, kumaú ve cilt sıcaklıkları arasındaki farka
dayanmaktadır ve ölçüm süresine ba÷lıdır. Isıl so÷urganlık de÷eri düúük
ise kumaú sıcaklık hissi, yüksek ise so÷ukluk hissi vermektedir.
Isıl yayılım (a):
Tekstil materyalinden geçen sıcaklı÷ın yayılım hızının ölçüsüdür.
a = O / Uc (m2/s) formülü ile gösterilir. Formülde,
O = ısıl iletkenlik (W/mK)
U = yo÷unluk ( kg m-3)
c= özgül ısı ( J/ kgK) de÷erini göstermektedir.
Giysinin ısıl yalıtkanlı÷ı, kumaú içindeki hava boúluklarının sayısına
ba÷lıdır. Tekstil liflerinin termal iletkenli÷i, havadan çok daha fazladır.
ødeal yalıtkan malzeme, durgun havadır.
Lifli malzemeler, hacimli yapıları nedeniyle, içlerinde fazla hava
tutma yetene÷ine sahiptirler. Isı yalıtımı yüksek bir tekstil malzemesinin
26
içyapısında, yüksek miktarda hava bulunmalıdır. Isıl yalıtım için lif
da÷ılımının önemi ikinci sıradadır. Tekstil malzemesinin özel bir malzeme
ile kaplanması, bu özellikleri etkileyecektir. Giysi birkaç tabakadan
oluúuyorsa, tabakalar arasında bulunan ve malzemenin en dıúında yer alan
havanın özellikleri de önemli hale gelir.
Giysi tabaka sayısı ile ısıl direnç arasında do÷rusal bir iliúki vardır.
Ancak ısıl direncin artıú oranı, tabaka sayısının artıúı ile azalmaktadır.
Giysi vücudu sıkıca sarıyorsa, serbestçe duran bol bir giysiden daha az
hava içerecektir. Giysi birkaç tabakadan oluúuyorsa, toplam izolasyon, her
bir tabakanın tek baúına sahip oldu÷u izolasyon de÷erinden büyük
olacaktır. Çevredeki hareketli hava, giysinin dıúındaki durgun hava
tabakasını ve dıútaki kumaú katmanının hava geçirgenli÷ine ba÷lı olarak,
gözenek ve açıklıklardan girerek aradaki hava tabakasını etkileyerek,
giysinin yalıtım de÷erini olumsuz yönde etkileyecektir. Bunun nedeni,
kumaú katmanları arasındaki havanın hareketsiz oluúunun, giysinin ısı
yalıtımını o düzeyde yüksek olmasını sa÷lamasıdır.
Giysi rüzgâr ile veya giyenin hareketleri ile hareket edebilir.
Rüzgârın giysiye uyguladı÷ı basınç giysinin kalınlı÷ı azalır. Bu durum,
kumaú katmanları arasındaki havayı sıkıútırarak çevredeki hava ile yer
de÷iútirmesini sa÷lar (Marmaralı vd., 2006).
Kumaúın hava geçirgenli÷i direnci, gramajı yüksek olan yapılarda
daha fazladır. Isı tutma kapasitesi ise, kumaú gramajı ile aynı oranda
artmamaktadır. Bu nedenle sıcak tutacak bir giysi için kumaúın çok kalın
ve a÷ır olması düúüncesi hatalıdır (Marmaralı vd., 2006).
27
1.2.2 Hava geçirgenli÷i
Hava geçirgenli÷i, “havanın lif, iplik ve kumaú yapısı içerisinden
geçebilme yetene÷idir” úeklinde tanımlanabilmektedir. Birim basınçta,
birim alandan, belirli zamanda geçen havanın miktarıdır, l/dm2dk birimi
ile ifade edilmektedir. Vücut ve giysi arasında kalan havanın dıúarı
iletilmesi ile de ilgili bir kavramdır (Marmaralı vd., 2006).
Üretim yapıları nedeniyle kumaúların toplam hacminin büyük
kısmını hava boúlu÷u oluúturmaktadır Bu hava boúluklarının miktarı ve
da÷ılımı kumaúın sıcak- so÷uk tutma, rüzgar ve ya÷mura karúı koruma ve
geçirgenlik gibi pek çok özelli÷ini etkilemektedir.
Bir kumaúın hava geçirgenli÷i ısıl özellikleri ile ilgili olup
kumaúların konfor faktörünü ifade eden ısıyı, nemi tutma veya geçirme
özelliklerini belirlemektedir. Hava geçirgenli÷i iyi olan kumaúlar hava
hareketleri nedeniyle ısı kaybını artırır. Hava kumaútan rahatça
geçebildi÷inde ya ısı dıúarıya do÷ru da÷ılmakta ya da tersine olarak ısı
kumaútan vücuda geçebilmektedir. Giysilik kumaúların havayı gerekenden
az veya çok geçirmesi kiúinin fizyolojik ve psikolojik durumunda
rahatsızlıklara dolayısıyla kumaúın konfor açısından yetersiz olarak
de÷erlendirilmesine neden olabilmektedir (Özdil, 2003).
Havanın yer de÷iútirmesi, ısıl konfor üzerinde önemli rol
oynadı÷ından, ısıl stresi minimize etmektedir. Giysi ile vücut mikroklima
boúlu÷u arasındaki hava hareketi, kumaúın hava geçirgenli÷i, giysi
28
tasarımı, vücut hareketi, rüzgâr hızı ve mikroklima hacmi ile
belirlenmektedir. (Crockford, 1988).
Giysilik kumaúlarda ve di÷er tekstil ürünlerinde kumaúın sıcak
tutma, rüzgara karúı koruma özelliklerini belirleyen hava geçirgenli÷idir.
Gözenekli bir battaniyenin hava geçiúinin az oldu÷u so÷uk bir odada sıcak
tutması fakat rüzgarlı bir ortamda iyi koruma sa÷layamaması buna örnek
olarak verilebilmektedir (Özdil, 2003).
Hava geçirgenli÷i, lif ve iplik yapısı ile kumaú içindeki boúlukların
miktar ve da÷ılımına ba÷lıdır. Örne÷in sık yapılı bir kumaúta havanın
geçiúi daha zor olmaktadır. øplikleri hacimli hale getiren ve kumaú
yüzeyini tüylendiren bitim iúlemleri ise havayı hapsedip, vücuda sıcaklık
sa÷lamak amacıyla uygulanmaktadır. Hava geçirgenli÷i giysi konforunu
önemli derecede etkilemektedir.
Paraúüt kumaúlarının, spor giysilerin, hava filtreleri, çesitli amaçlar
için kaplama kumaúlarının performansının belirlenmesine yardımcı olur
(Marmaralı vd., 2006).
Hava geçirgenli÷i ile ilgili terimler:
-
Hava geçirgenli÷i: 1 cm2 lik kumaútan bir dakikada 1 cm su
basıncı altında geçen hava hacminin cm3 cinsinden degeri.
-
Hava direnci: 1 cm3 lük havanın 1 cm2lik kumaútan 1 cm lik su
basıncı altında geçiú süresinin dakika cinsinden degeri.
-
Kumaú gözeneklili÷i: Tüm kumaú içindeki hava boúlu÷unun
yüzdesel de÷eri olarak tanımlanmaktadır (Araújo, 2005).
29
Hava geçirgenli÷i ölçümünde esas olarak numune alanı, numunenin
iki yüzü arasındaki basınç farkı ve zaman parametrelerine ba÷lı olarak
numuneden dik olarak geçen hava akımının hızı ölçülmektedir (TS 391).
30
2. ÖNCEKø ÇALIùMALAR
Fantazi ipliklerle ilgili yapılmıú pek çok çalıúma bulunmaktadır.
Bunlardan bazıları úu úekildedir:
Jaganathan (2005), balıklı ipliklerin, iplik üzerindeki balıklı
görünümün oluúturulabilmesi için özel diúli sistemler kullanılarak ring
iplik makinesinde üretilebildi÷ini belirtmiútir.
Wang and Huang ( 2002) ise, rotor iplikçili÷inde balıklı ipli÷in
besleme
silindirinin
hızının
de÷iútirilmesiyle
elde
edildi÷ini
belirtmiúlerdir.
Balıklı
ipliklerdeki
büküm
da÷ılımının
matematiksel
olarak
modellenmesi üzerine yapılmıú olan bir çalıúmada, iplik üzerindeki her bir
kısımda yer alan büküm sayısının, bu bölümdeki ipli÷in lineer
yo÷unlu÷unun karesi ile ters orantılı oldu÷u tespit edilmiútir (Lu vd.,
2007).
ùenil ipliklerle ilgili olarak Nergis (2005) tarafından yapılmıú olan
bir çalıúmada, iplik yapısına katılan elastanın, bu ipliklerden üretilen örme
kumaúların sürtünme mukavemeti ile fiziksel ve boyutsal özellikleri
üzerine etkisi incelenmiútir. Buna göre, öz ipliklerinden biri olarak elastan
iplik kullanımının, kumaúın sürtünme sonrasında oldukça düúük hav kaybı
ve daha düúük çekme özelli÷i gösterdi÷i belirlenmiútir.
31
Nergis ve Candan (2003) tarafından, farklı numara, ilmek uzunlu÷u
ve yıkama/kurutma iúlemlerinden geçirilmiú úenil ipliklerden üretilen
kumaúların, fiziksel ve boyutsal özellikleri ile görünümleri üzerine yapılan
bir araútırmada; öz ipliklerinin, patlama mukavemeti üzerine, di÷er
faktörlerden daha çok etki etti÷i görülmüútür.
Özdemir ve Çeven (2005) çalıúmalarında ilmekleri oluúturan
malzemenin çeúidi, ilmek uzunlu÷u, iplik bükümü gibi faktörlerin,
ipliklerin görünümlerinin yanı sıra, ipliklerin büzülme özelliklerini de
etkiledi÷ini belirtmiúlerdir.
ølhan ve Babaarslan (2005, 2007) úenil iplikleri ile yaptıkları
çalıúmada, úenil ipliklerinin en önemli probleminin, aúınma sonucu
meydana gelen kütle kaybı oldu÷unu belirtmiúlerdir. Kütle kaybı
oluúumunun sebebi, hav ipli÷ini oluúturan liflerin kopması ya da kilit
ipliklerinin arasından sıyrılmaları oldu÷unu ifade etmiúlerdir.
Çeven ve Özdemir (2006) tarafından yapılan di÷er çalıúmada; yün,
polyester ve karıúımlarından üretilmiú olan úenil iplik içeren kumaúların
sürtünme mukavemetleri, bilgisayar destekli görüntü iúleme tekni÷i
kullanılarak incelenmiú ve sonuçlar istatistiksel olarak de÷erlendirilmiútir.
Yapılan çalıúmalar neticesinde, hav ipli÷i materyalinin, lif inceli÷inin, ve
hav ipli÷i tipinin, sürtünme mukavemeti üzerinde oldukça büyük etkisinin
oldu÷u tespit edilmiútir.
Grobowska ve arkadaúları (1999, 2001) tarafından yapılmıú olan bir
araútırmada, içlerinde halkalı bükümlü fantezi ipli÷in de yer aldı÷ı bir grup
32
fantezi ipli÷in, mukavemet, kıvrımlılık ve numara gibi çeúitli özellikleri,
görüntü analizi tekni÷ini kullanılarak incelenmiútir.
Baoyu ve Oxenham (1994), boúluklu i÷ kullanımı ile üretilen bukleli
fantazi iplikleri incelemiúlerdir. Bu araútırmada, Uster düzgünsüzlük ölçeri
ile subjektif olarak yapılan de÷erlendirmeler karúılaútırılmıú ve oldukça
yüksek korelasyonlar elde edilmiútir.
Pek çok araútırmacı da örme kumaúların ısıl özellikleri ile ilgili
olarak çalıúmalar yapmıútır. Bunlardan bazıları úunlardır:
Farklı materyallerin örme kumaúların konfor özelliklerine etkilerini
araútırmak üzere (Guanxiong et al., 1991), polyester/yün, akrilik, polyester
ve
pamuk
numunelerde
karúılaútırmalar
yapmıúlardır.
Yapılan
karúılaútırmalar sonucunda, sırasıyla Polyester/yün, PAC, pamuk ve
Polyester numunelerin en yüksek ısıl direnç ve su buharı direncine sahip
oldu÷u ve örgü kalınlı÷ı arttıkça ısıl direncin de arttı÷ı görülmüútür. Yüzey
yapısının etkisini belirlemek için de havlı ve havsız yüzeyler incelenmiútir.
ønsan cildi, havlı taraf ile temas etti÷inde hav tabakasında hareketsiz hava
oluútu÷undan, hem ısıl direnç, hem de su buharı direnci daha yüksektir
(Guanxiong et al., 1991).
Lif ve iplik morfolojik yapısının ve kumaú yapısının ısıl özelliklere
etkisini belirlemek üzere Pac ve arkadaúları (2001), bir araútırma
yapmıúlardır.
Kumaúa
dokunuldu÷unda
elden
kumaúa
ısı
geçiúi
olmaktadır. Sıcak so÷uk hissinin belirlenebilmesi için kumaúın so÷urdu÷u
ısıl enerjiyi ölçmek gerekmektedir. Bu amaçla sıcak plaka yöntemi
33
kullanılmıútır. Araútırmada iki farklı tip pamuk (Pima ve Kaba S), bu iki
tip pamuktan da tek ve çift katlı olmak üzere iki farklı iplik ile üç farklı
sıklıkta süprem örme kumaúlar incelenmiútir. Her bir örne÷in sıcak so÷uk
hissi, yüzey pürüzlülü÷ü ve tüylülük de÷erleri ölçülmüútür. Yüzey
pürüzlülü÷ü için kumaúın sürtünme davranıúını veren çok yönlü
tribometer, yüzey tüylülü÷ü için optik olarak çalıúan pilemeter
kullanılmıútır. Elde edilen sonuçlar úu úekildedir:
-
Kumaú pürüzlülü÷ü ile sıcak so÷uk hissi arasında bir ba÷lantı
vardır. Kumaú ne kadar pürüzlü/tüylü ise (daha küçük temas
alanına sahip olaca÷ından) o oranda sıcak tutmaktadır.
-
Tüylü kumaú yüzeyleri daha fazla hava tutaca÷ı için daha sıcak
hissi verir.
-
Yüzey pürüzlü÷ü ve sıcak so÷uk hissi lif tipine, iplik e÷irme
metoduna ve kumaú yapısına göre de÷iúmektedir.
-
ønce liflerden üretilen kumaú, daha so÷uk hissi vermektedir.
-
øki katlı ipliklerden üretilen kumaúlar, tek katlılardan üretilenlere
göre daha az pürüzlüdür, dolayısıyla ısı transferi daha yüksek olup
daha so÷uk hissi verirler.
-
ølmek uzunlu÷u daha düúük olan kumaúlar ilk dokunuúta daha
so÷uk hissi vermektedir (Pac et al., 2001).
Jun ve arkadaúları (2002), aktif spor yaparken karúılaúılan sorunları
çözmek amacıyla, polyester esaslı interlok örgüler ile incelemeler
yapmıúlar ve mikroelyaf kullanımı ile konfor özelliklerinin iyileúti÷ini
kanıtlamıúlardır. Bununla birlikte düz yüzeyli interlok örgü ile yüzeyi
pürüzlü
pike
örgünün
konfor
özellikleri
karúılaútırılmıú
ve
su
34
geçirgenli÷inde interlok örgünün, ısı geçirgenli÷inde ise pike örgünün
daha iyi oldu÷u belirlenmiútir.
Anand ve Rebenciuc (2002), farklı boyutsal stabiliteye sahip 1x1 ve
2x2 rib örgü yapıların ısıl konfor parametrelerini karúılaútırmıúlar ve úu
sonuçları elde etmiúlerdir:
-
Kumaú kalınlı÷ı azaldıkça, su tutma (so÷urma) ve ba÷ıl su buharı
geçirgenli÷i kumaú yapısından etkilenmeksizin artarken; ısıl direnç
düúmektedir
-
Tüm yapılar için sıklık azaldıkça, ısı tutuculu÷u ve su buharı
direnci düúmektedir.
-
Islak kumaúın kuru kumaúa göre, ısı tutuculu÷u yüksek ve ısıl
direnci düúüktür. Bunun nedeni ıslak kumaúın, kuru kumaúa göre
daha geçirgen olmasıdır.
-
2x2 rib yapısının, 1x1 ribe göre so÷urma ve ısıl direnci yüksek, ısı
tutuculu÷u düúüktür.
-
1x1 ve 2x2 milano yapılarında ba÷ıl su buharı geçirgenli÷i düúük,
su buharı direnci ise yüksektir. Çünkü bu yapılar daha sıkıdır ve
daha yo÷un olmaya e÷ilimlidir.
Tüm test sonuçları göz önüne alındı÷ında, konfor özelliklerini en
fazla etkileyen parametrenin hacimlilik oldu÷u tespit edilmiútir (Anand,
2002).
35
Anand (2003), çözgü ve atkı örme tekni÷i ile üretilen 3-boyutlu
kumaúların mukavemet, boyutsal ve konfor özelliklerini karúılaútırmıú ve
úu sonuçları elde etmiútir:
-
Çözgü örme yapıları, atkı örme yapılarına göre daha iyi ısı
izolasyon yetene÷ine ancak daha düúük ısı so÷urma yetene÷ine
sahiptir.
-
Atkı örme yapıları ise daha iyi su buharı geçirgenli÷ine sahiptir.
Bu sonuçlar do÷rultusunda vücut ile temas halindeki spor giysilerde
atkı örme tekni÷inin kullanılmasının uygun olaca÷ı kanıtlanmıútır (Anand,
2003).
Anand, 2003 yılında yaptı÷ı di÷er araútırmasında aynı tip iplikten
üretilen 3-boyutlu delikli örgünün, daha küçük gözenekli (mikromesh)
örgünün, pike ve rib örgülerin ısıl konfor özelliklerini karúılaútırmıútır.
Tüm konfor özellikleri dikkate alındı÷ında, en ideal yapının mikromesh
örgü oldu÷u saptanmıútır. Bu yapı, makul ısı izolasyon de÷erine, düúük su
buharı direncine ve iyi derecede su buharı geçirgenli÷ine sahiptir. Bu
nedenle spor giysiler için en uygun çözgülü örme yapısı olarak mikromesh
örgü önerilmiútir.
Holme (2003), havlı ve futter örgüler ile yaptı÷ı çalıúmada, havların
ısıyı tuttu÷unu ve böylece ısı izolasyon de÷erinin yükseldi÷ini ortaya
koymuútur. Ayrıca yün lifinin üstün su so÷urma yetene÷i ve ısıl tampon
yaratması
sayesinde,
vücutla
kullanılabilece÷ini belirtmiútir.
temas
halindeki
yüzeylerde
36
Uçar ve Yılmaz (2004), rib örgülerin do÷al ve zorlanmıú
konveksiyon ile ısı transfer karakteristiklerini incelemiúlerdir. Rib
hatlarının geniúli÷i, kumaú sıklı÷ı, hava geçirgenli÷i gibi bazı özelliklerin,
hem konveksiyon (hava sirkülasyonu ile) hem de kondaktif (temas ile) ısı
kaybına etkileri araútırılmıútır. Elde edilen sonuçlar úöyledir:
-
Kumaú sıklı÷ı arttı÷ında iki durum oluúabilir. ølki, kumaútaki hava
sirkülâsyonunun düúmesi ile azalan konveksiyon yollu ısı kaybı
sonucu ısı kaybının azalmasıdır. økincisi ise, daha az hava
tutuldu÷undan ve lifler daha sık yapıda oldu÷undan artan iletkenlik
ile kondaktif yollu ısı kaybının artmasıdır. Denemeler, sıklık
arttıkça, ısı transfer katsayısının düútü÷ünü, kumaú yapısının
sıklaúması ile hava geçirgenli÷inin ve dolayısıyla ısı kaybının
azaldı÷ını
göstermiútir.
Sonuç
olarak,
hava
dolaúımı
ile
gerçekleúen konveksiyon ısı kaybının, liflerden ve kumaú
tarafından tutulan hava miktarından etkilenen kondaktif ısı
kaybından daha önemli oldu÷u görülmüútür.
-
Rib hatlarının geniúli÷i azaldıkça ısı kaybı da azalmaktadır. Bunun
sebebinin, daha hacimli kumaúlarda tutulan hava miktarının
yükselmesi oldu÷u düúünülmektedir. Bilindi÷i gibi, tutulan hava
miktarı yükseldikçe, kumaútaki kondaktif ısı kaybı düúmektedir.
Sonuç olarak, rib sayısı artıúı ile ön ve arka ilmekler arasında
tutulan hava miktarı düúmekte (e÷er rib sayısı artıúı ile kıvrımlılık
yoksa), kondaktif ısı kaybı da azalmaktadır. Ayrıca kondaktif ısı
kaybının, konveksiyon ısı kaybından daha önemli oldu÷u
belirtilmiútir.
37
-
E÷er rib yapıların ilmekleri (ön ve arka ilmekler) düz úekilde ise,
en sık 1x1 rib örgü en iyi ısı izolasyon de÷erini sa÷layacaktır.
-
Varyans analizleri ile sıklık ve örgü yapısı farkının ısı transfer
katsayısına etkisinin, istatistiksel olarak %90 ve %99 oranında
önemli oldu÷u saptanmıútır.
Güneúo÷lu vd. (2005), daha çok dıú giyim ve spor amaçlı giyilen
futter kumaúların ısıl özelliklerini özellikle de sıcak-so÷uk hissi verme
özelli÷ini araútırmıúlardır. Bu amaçla % 100 pamuk ve % 87 PET - %13
pamuk karıúımı ipliklerden, aynı sıklıkta, dört farklı yapıda örülen iki iplik
futter kumaúlar kullanılmıútır. Yarısı úardonlanmıú kumaúların sıcak-so÷uk
hissi, Alambeta test cihazında hem kuru durumda hem de ıslatıldıktan
sonra ölçülmüútür. Elde edilen sonuçlar úu úekildedir:
-
Arka ve ön yüzü pamuk olan kumaúların ısıl so÷urganlı÷ı en
yüksektir, dolayısıyla dokunuldu÷unda so÷uk hissi vermektedir.
-
Arkada ve önde aynı tip ipliklerin kullanıldı÷ı kumaúların ısıl
so÷urganlı÷ı di÷erlerine göre daha yüksek bulunmuútur.
-
ùardonlama iúlemi ısıl so÷urganlı÷ı azaltmaktadır. ùardonlama
sonrasında
tüm
kumaúlar
yakın
ısıl
so÷urganlık
özelli÷i
göstermektedirler. Çünkü úardonlama ile kumaúların hacimlili÷i ve
bünyesindeki hava miktarı artmakta, deri ile kumaú arasında daha
fazla hava bulunaca÷ından, sıcak tutma özelli÷i de artmaktadır.
-
Lif tipinin sıcak-so÷uk hissinde etkisi önemlidir.
-
Kumaú
ön
ve
de÷iútirildi÷inde,
de÷iúmemektedir.
arka
yüzünde
kumaúın
ısıl
kullanılan
ipliklerin
so÷urganlı÷ı
çok
yeri
fazla
38
-
ùardonlama iúleminden sonra lif tipinin sıcak-so÷uk hissine etkisi
önemsizdir.
-
Tüm kumaúlarda ıslak haldeki ısıl iletkenlik de÷erleri kuru duruma
göre daha yüksektir. Arka yüzü pamuk olan kumaúların ısıl
iletkenli÷i biraz daha azdır. ùardonlu kumaúların ıslak haldeki ısıl
so÷urganlı÷ında daha fazla artıú tespit edilmiútir.
39
3. MATERYAL VE YÖNTEM
3.1 Materyal
Materyal seçiminde, tekstil dıú giyim sanayinde ve piyasalarda en
çok
kullanılan
hammaddeler
ve
karıúım
oranları
göz
önünde
bulundurulmuútur.
3.1.1 Kullanılan iplikler
Tez çalıúmasında kullanılan fantazi iplik türleri Çizelge 3.1’de
gösterilmiútir.
Çizelge 3.1 Tez çalıúmasında kullanılan fantazi ipliklerin üretim planı
Efekt
Makine
Besleme
Oranları
Materyal
%100 PAC
50/50
Yün/PAC
%100 Yün
Numara
8 Nm
12 Nm
16 Nm
ø÷ne Sayısı
2 i÷ne ile
4 i÷ne ile
6 i÷ne ile
Bukleli iplik
Fashionator
FTF
Örülmüú iplik
Dü÷ümlü Balıklı Halkalı
iplik
iplik
iplik
Biemme(Çekim
mili hızı)
Fashionator
1,1 1,5 1,9 1,1 1,5 1,7 7,0
9,0
11,0
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
40
Deney materyali olarak kullanılan ipliklerin üretiminde üç tip
materyal kullanılmıútır.
- %100 PAC
- % 100 Yün
- %50/%50 Yün/ PAC
Her bir materyal grubu için; bukle, balıklı, dü÷ümlü, halkalı (loop)
ve örülmüú (lase) iplik olmak üzere beú çeúit fantazi iplik yapısı
kullanılmıútır. Bu beú tür fantazi iplik çeúidinde; numara, çekim, besleme
oranı
gibi
parametreler
varyasyonlar elde edilmiútir.
de÷iútirilerek
iplik
özelliklerinde
farklı
41
Çizelge 3.2’de Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi
iplikler, de÷iúken ve sabit parametreleriyle birlikte verilmiútir.
Çizelge.3.2 Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi iplikler
Fashionator Bukleli Fantazi
øplik Numune Kodları
Materyal
Numara
(Nm)
Besleme Oranı
(çekim mili hızı*)
1
%100 PAC
8
1,1
2
%100 PAC
8
1,5
3
%100 PAC
8
1,9
4
%100 PAC
12
1,1
5
%100 PAC
12
1,5
6
%100 PAC
12
1,9
7
%100 Yün
8
1,1
8
%100 Yün
8
1,5
9
%100 Yün
8
1,9
10
%100 Yün
12
1,1
11
%100 Yün
12
1,5
12
%100 Yün
12
1,9
8
1,1
8
1,5
8
1,9
12
1,1
12
1,5
12
1,9
13
14
15
16
17
18
%50/%50
PAC/ Yün
%50/%50
PAC/ Yün
%50/%50
PAC/ Yün
%50/%50
PAC/ Yün
%50/%50
PAC/ Yün
%50/%50
PAC/ Yün
42
Fashionator makinesinde üretilen farklı besleme oranlarındaki Nm
12 numara fantazi %100 akrilik ipliklerin, Leica L5 FL marka mikroskop
yardımıyla çekilmiú olan mikroskobik görünümleri ùekil 3.1, ùekil 3.2 ve
ùekil 3.3’de verilmektedir. Burada da görüldü÷ü gibi, efekt besleme
oranları arttıkça iplik kalınlı÷ı, hacimlili÷i ve bünyesinde barındırdı÷ı hava
miktarı artmaktadır.
ùekil 3.1 Fashionator makinesinde %100 PAC, Nm 12 numara ve 1,1 efekt
besleme oranında üretilen bukleli fantazi iplik boyuna görünümü
43
Fashionator makinesinde üretilen farklı besleme oranlarındaki Nm
12 numara fantazi %100 yün ipliklerin, Leica L5 FL marka mikroskop
yardımıyla çekilmiú olan mikroskobik görünümleri ùekil 3.4 ùekil 3.5 ve
ùekil 3.6’da verilmektedir. Burada da görüldü÷ü gibi, efekt besleme
miktarı artmaktadır. Akrilik ipliklere göre daha tüylü bir görünüme sahip
olan yün iplikler ısıl so÷urganlık açısından daha yüksek de÷erler
vermektedir.
44
Çizelge.3.3 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi iplikler
FTF Bukleli Fantazi
øplik Numune Kodları
Materyal
Numara
(Nm)
Besleme Oranı
(çekim mili hızı*)
19
%100 PAC
12
1,1
20
%100 PAC
12
1,5
21
%100 PAC
12
1,7
22
%100 PAC
16
1,1
23
%100 PAC
16
1,5
24
%100 PAC
16
1,7
25
%100 Yün
12
1,1
26
%100 Yün
12
1,5
27
%100 Yün
12
1,7
28
%100 Yün
16
1,1
29
%100 Yün
16
1,5
30
%100 Yün
16
1,7
31
%50/%50 PAC/ Yün
12
1,1
32
%50/%50 PAC/ Yün
12
1,5
33
%50/%50 PAC/ Yün
12
1,7
34
%50/%50 PAC/ Yün
16
1,1
35
%50/%50 PAC/ Yün
16
1,5
36
%50/%50 PAC/ Yün
16
1,7
Lezzeni FTF makinesinde üretilen farklı besleme oranlarındaki Nm
12 numara fantazi %100 akrilik ipliklerin, Leica L5 FL marka mikroskop
yardımıyla çekilmiú olan mikroskobik görünümleri ùekil 3.7 ùekil 3.8 ve
ùekil 3.9’da verilmektedir. Burada da görüldü÷ü gibi, efekt besleme
45
miktarı artmaktadır.
ùekil 3.7 FTF makinesinde %100 PAC, Nm 12 numara ve 1,1 efekt besleme
oranında üretilen bukleli fantazi iplik boyuna görünümü
46
Çizelge.3.4 Balıklı, dü÷ümlü, halkalı bükümlü yapılarındaki fantazi iplikler
Balıklı, dü÷ümlü, Loop
Fantazi øplik Numune
Kodları
Materyal
Numara
(Nm)
55
%100 PAC
8
56
%100 PAC
12
%100 Yün
8
%100 Yün
12
57
58
Fantazi iplik tipi
Dü÷ümlü
Fantazi øplik
60
%50/%50
PAC/ Yün
%50/%50
PAC/ Yün
61
%100 PAC
8
62
%100 PAC
12
%100 Yün
8
%100 Yün
12
59
63
64
Balıklı
Fantazi øplik
8
12
66
%50/%50
PAC/ Yün
%50/%50
PAC/ Yün
67
%100 PAC
8
68
%100 PAC
12
%100 Yün
8
%100 Yün
12
65
69
70
71
72
Halkalı Bükümlü
Fantazi øplik
%50/%50
PAC/ Yün
%50/%50
PAC/ Yün
8
12
8
12
Balıklı, dü÷ümlü ve halkalı bükümlü yapılarda üretilen %100 akrilik
fantazi ipliklerin Leica L5 FL marka mikroskop yardımıyla çekilmiú olan
mikroskobik görünümleri ùekil 3.10 ùekil 3.11 ve ùekil 3.12’de
verilmektedir. Burada da görüldü÷ü gibi, efekt besleme oranları arttıkça
47
iplik kalınlı÷ı, hacimlili÷i ve bünyesinde barındırdı÷ı hava miktarı
artmaktadır.
ùekil 3.10 %100 PAC, Nm 12 numara ile üretilen balıklı fantazi iplik boyuna
görünümü
ùekil 3.11 %100 PAC, Nm 12 numara ile üretilen dü÷ümlü fantazi iplik boyuna
görünümü
ùekil 3.12 %100 PAC, Nm 12 numara ile üretilen halkalı bükümlü fantazi iplik
boyuna görünümü
48
Çizelge.3.5 Örülmüú yapıdaki fantazi iplikler
Örülmüú Fantazi øplik
Numune Kodları
Materyal
i÷ne Sayısı
Çekim Hızı
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
47
48
49
50
51
52
53
54
%100 PAC
%100 PAC
%100 PAC
%100 PAC
%100 PAC
%100 PAC
%100 PAC
%100 PAC
%100 PAC
%50/%50 PAC/ Yün
%50/%50 PAC/ Yün
%50/%50 PAC/ Yün
%50/%50 PAC/ Yün
%50/%50 PAC/ Yün
%50/%50 PAC/ Yün
%50/%50 PAC/ Yün
%50/%50 PAC/ Yün
%50/%50 PAC/ Yün
2 i÷ne
2 i÷ne
2 i÷ne
4 i÷ne
4 i÷ne
4 i÷ne
6 i÷ne
6 i÷ne
6 i÷ne
2 i÷ne
2 i÷ne
2 i÷ne
4 i÷ne
4 i÷ne
4 i÷ne
6 i÷ne
6 i÷ne
6 i÷ne
7
9
11
7
9
11
7
9
11
7
9
11
7
9
11
7
9
11
Örülmüú yapıda farklı çekim hızlarında 4 i÷neli örücü kafa
kullanılarak üretilen %100 akrilik fantazi ipliklerin Leica L5 FL marka
mikroskop yardımıyla çekilmiú olan mikroskobik görünümleri ùekil 3.13,
ùekil 3.14 ve ùekil 3.15’da verilmektedir. Burada da görüldü÷ü gibi, iplik
çekim hızı arttıkça i÷li÷in ilmekleri arasındaki boúluklar artmakta ve hava
geçirgenli÷i de do÷ru orantılı olarak yükselmektedir.
ùekil 3.13 Örülmüú yapıdaki %100 PAC, 4 örücü i÷ne ve 7 çekim oranında
üretilen fantazi iplik boyuna görünümü
49
ùekil 3.16 de iki örücü i÷ne ile üretilmiú olan %100 akrilik
örülmüú fantazi iplik görülmektedir. Örücü i÷ne sayısı ile do÷ru orantılı
olarak iplik kalınlı÷ı artmaktadır. Buna paralel olarak bu ipliklerden
örülmüú kumaúların da ısıl so÷urganlık de÷erleri yüksektir.
50
3.1.2 øpliklerin üretiminde kullanılan makineler
3.1.2.1 Allma Saurer Fashionator
Tez çalıúmasında kullanılan bukleli, balıklı, dü÷ümlü, halkalı
bükümlü fantazi ipliklerin üretiminde kullanılan Fashionator fantazi iplik
makinesi, özünde klasik oyuk i÷ efekt büküm makinelerine kıyasla,
ba÷ımsız tahrikli büküm verici sayesinde daha düzgün efektler
vermektedir. Modern tahrik teknikleri ve elektronik sayesinde yeni
desenleme olanakları bulunmaktadır. Ayrıca cihaza, fitil ve finisör
bobinleri yanında de÷iúik kova formatlarında kovadan materyal besleme
olana÷ı da bulunmaktadır. ø÷ler arasında büyük separatör sacları fiksaj
ipli÷i koptu÷unda birbirine atlayan kopmaları önlemektedir.
http://www.erlermakina.com.tr/all_ehp.htm
ùekil 3.17’de Fashionator fantazi iplik makinesinin, fantazi iplik
parametrelerinin girilmesinde yardımcı ön kontrol panelini ve fantazi
ipli÷in oluúum ünitesi görülmektedir.
51
ùekil.3.17 Fashionator fantazi iplik makinesinin a. ön kontrol paneli b. fantazi
iplik oluúum ünitesi
ùekil 3.18’de ise Fashionator makinesinin önden genel görünüúü yer
almaktadır.
ùekil. 3.18 Fashionator fantazi iplik makinesinin ön
görünüúü
52
3.1.2.2 Lezzeni FTF
Tez çalıúmasında kullandı÷ımız, nispeten daha ince numaralı bukleli
fantazi ipliklerin üretildi÷i Lezzeni firmasına ait FTF tipi fantazi iplik
üretim sistemleri, ring i÷ sistemini de içine alan boúluklu i÷den
oluúmaktadır. Bu sistemle, liften ipli÷e ya da iplikten ipli÷e her türlü
fantazi bükümlü ipli÷in üretimi mümkün olabilmektedir. Sistemin en
büyük avantajı, bir çalıúma prosesi içerisinde farklı büküm derecelerinde
fantazi
iplik
oluúturabilme
ve
ba÷lama
iúlemlerinin
birlikte
gerçekleútirilebilme imkanının bulunmasıdır.
http://www.lemalezzeni.it/ENProdottiFinaliTFeFTF.htm
ùekil 3.19’de Lezzeni FTF makinesine ait genel ön görünüm
verilmiútir.
ùekil 3.19 Lezzeni FTF makinesinin ön görünümü
53
3.1.2.3 Biemme
Örülmüú yapıdaki (Lase tipi) fantazi ipliklerin üretilmesinde
kullanılan BIEMME fantazi iplik makinesinin, 8 örücü i÷nesi bulunan
yuvarlak örgü kafası ile makinenin önden görünüúü ùekil 3.20’deki
gibidir. Bu fantazi iplik makinesinde; örücü i÷ne sayısı, örülmüú ipli÷in
çıkıú silindir çekimi, beslenen ipli÷in numarası ve tipi de÷iútirilerek çeúitli
türde ve görünümlerde, farklı amaç ve kullanım alanlarına hitap eden
fantazi iplikler üretilebilmektedir.
ùekil 3.20 Biemme makinesinin a) genel görünümü ve b) iplik oluúumunun
sa÷landı÷ı kafa
3.1.3
øpliklerin
örme
yüzeylere
dönüútürülmesinde
kullanılan örme makineleri
Tez kapsamında, “Stoll” marka 8 Gauge’lik düz örme makinesi
kullanılarak tek sistemde ipliklerin örme yüzeyler haline dönüútürülmesi
sa÷lanmıútır. Üretilecek kumaúların testlerinin tam olarak yapılabilmesini
sa÷layabilmek için iplikler, 80x60 cm. ebatlarında dikdörtgen numuneler
halinde örülmüútür. Örme sırasında birim uzunlukta aynı ilmek sayısını
sa÷lamak için farklı tiplerdeki ipliklerde uygun makine sıklıkları
kullanılmıútır.
54
ùekil 3.21’de tez çalıúmasında kullanılan fantazi ipliklerin örülmüú
yüzeylere dönüútürüldü÷ü Stoll marka düz örme makinesi görülmektedir.
ùekil 3.21 Stoll marka örme makinesi
www.dalteks.com.tr/urunler2.htm
Örülen tüm kumaúlar deney öncesi 20± 2 °C sıcaklık ve % 65 ± 4
ba÷ıl nem olan standart atmosfer koúullarında 24 saat süre ile bekletilerek
kondisyonlanmıútır.
3.1.4 Test cihazları
3.1.4.1 Alambeta
Kumaúlara ilk dokunuldu÷unda hissedilen sıcak-serin hissinin
objektif olarak de÷erlendirilmesinde, kumaútan geçen ısı miktarı, kumaúın
ısı tutuculu÷u ve di÷er termal konfor parametrelerinin ölçülmesinde
ALAMBETA test cihazı kullanılmaktadır. Hes tarafından geliútirilen yarı
otomatik Alambeta cihazı (ùekil 3.22), bilgisayar kontrollü olarak tüm
istatistiksel de÷erleri hesaplamaktadır. Cihazda ölçüm yapılması ve
sonuçların de÷erlendirilmesi 3–5 dakikadan daha az bir sürede
tamamlanmaktadır (Marmaralı, 2006).
55
ùekil 3.22 Alambeta test cihazı
ùekil 3.23’de görüldü÷ü gibi, numune ölçüm plakaları arasına
yerleútirilmektedir.
ùekil 3.23 Alambeta cihazının yapısı
1: ölçüm kafası, 2: bakır blok, 3: elektrikli ısıtıcı, 4: ısı iletim sensörü, 5: ölçüm
numunesi, 6: aletin gövdesi, 7: ölçüm kafasını kaldırma mekanizması, 8: direnç
termometresi, 9: teri simule eden ıslatılmıú tekstil ara yüzeyi (Güneúo÷lu ve Meriç, 2005)
56
Alambeta cihazında gerçek kullanım úartları oluúturulmuú ve bu
nedenle cihazın kafa sıcaklı÷ı, cilt sıcaklı÷ı olan 32oC, kumaú sıcaklı÷ı ise
oda sıcaklı÷ı olarak kabul edilen 22oC olarak alınmıútır. Cihaz ölçüm
kafası (1) bakır bir blok (2) içerir ve elektrikli ısıtıcı (3) ile ısıtılır. Sıcaklık
bir regülatöre ba÷lı termometre (8) ile kontrol edilmektedir. Isıtılan alt
blok ısı akıú sensörü (4) ile donatılmıútır. Sensör çok ince metal paka
yüzeyleri arasındaki ısı düúmelerini ölçer. Baúka bir termometre ile temas
halindeki bu sensör 0,2 mm kalınlı÷ındadır ve 0,2 saniyede maksimum ısı
akıúına ulaúır. Böylece yaklaúık 0,5 mm kalınlı÷ında, 0,1-0,3 saniyede
ısının temas edilen cisme do÷ru maksimum akıúın oldu÷u insan derisi
temsil edilmiú olur. Ölçümden önce ölçüm kafası numune (5) tarafından
kaplanan ana plakadan (6) H yüksekli÷inde tutulur.
7 numaralı
mekanizma, ölçüm kafasının düzgün hareketini sa÷lar. Kafanın kumaúa
uyguladı÷ı basınç 100–1000 Pa arasında de÷iúecek úekilde ayarlanabilir ve
bu de÷er sonuçları oldukça etkiler. Isıl so÷urganlık seviyesinin sadece
gerçek duruma karúılık gelen temas basıncından etkilendi÷i belirlenmiútir.
Ölçüm kafanın numune üzerine yerleútirilmesi ile baúlar. Isı numuneye
do÷ru akmaya baúlar, sonra numunenin yüzey sıcaklı÷ı de÷iúir ve cihaz
bilgisayarı ısı akıúını kaydeder. Bu iúlem parma÷ın kumaú üzerine
basmasına benzer. Aynı zamanda numune kalınlı÷ı da ölçülür. Benzer bir
úekilde; ölçüm süresi yani ölçüm kafası ve kumaú arasındaki temas süresi,
insan cildiyle kumaú arasında oldu÷u gibi 0,07 saniyedir. Sinyaller 0,2
saniye içinde alınır. Isıl so÷urganlık, sıcak so÷uk hissinin belirlenmesinde
kullanılan yeni bir parametredir. Bu de÷erler daha önceleri subjektif olarak
belirlenirken, Alambeta ile ısıl özelliklerin belirlenmesine yeni bir boyut
getirilmiútir. Ölçüm iúleminin ardından, tüm veriler bilgisayarda bu
57
amaçla hazırlanmıú bir programa verilmektedir. Bu program, kısa sıcaklık
de÷iúimleri üzerine bir matematik model karakterize eder (Hes, 2000)
Alambeta cihazında ölçülebilen de÷erler ve bu de÷erlerin birimleri
aúa÷ıdaki gibidir:
Ȝ: ısıl iletkenlik (x10-3 W.m-1.K-1)
a: ısıl geçirgenlik (x10-6 m2.s-1)
b: ısıl so÷urganlık ( W. m-2. s-1/2.K)
R: ısıl direnç (x10-3 K.m2.W-1)
h: numune kalınlı÷ı (mm)
p: ısı iletiminde oluúan pik miktarı
q: iletilen ısı miktarı (x 103 W.m-2)
3.1.4.2 Hava geçirgenli÷i ölçeri
Bu cihazda kumaú belirli bir alana sahip olan test kafasının altına
yerleútirilmekte ve test kafası kumaúın üzerine bastırılarak kompresörden
gelen havanın kumaúın içinden geçmesi sa÷lanmaktadır.
Uygun basıncın bulunmasının ardından, numune kesmeksizin
kumaúın farklı atkı ve çözgü ipliklerini içeren toplam 5 bölgesi üzerinde
deney yapılmaktadır. Test sonuçları farklı standartlar için farklı birimler
úeklinde alınabilmektedir.
58
ùekil 3.24’de numune fantazi ipliklerden örülmüú kumaúların test
edildi÷i hava geçirgenli÷i cihazı görülmektedir.
ùekil 3.24 Hava geçirgenli÷i ölçeri (FX 3300)
59
4. BULGULAR
4.1 Test Bulguları
4.1.1 Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi
ipliklerden örülen kumaúlara ait bulgular
Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerden örülen
kumaúlara ait sonuçlar Çizelge.4.1’de verilmiútir.
Çizelge 4.1 Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerden örülen
kumaúlara ait bulgular
Besleme
Materyal
Oranı
Nm 8
1,78
Isıl
øletkenlik
Ȝ
W/mK
x10-3
40,96
Nm 12
1,508
39,16
38,52
88,14
4662
Numara Kalınlık h
Nm
%100
PAC
1,1
1,5
1,9
mm
Isıl
Direnç
R
m2.K/W
x10-3
43,46
Isıl
Hava
So÷urganlık Geçirgenli÷i
b
W s1/2/ m2
lt/m2.sn
K
92,84
2596
%50
PAC%50 Yün
Nm 8
1,93
39,48
48,86
94,32
2609
Nm 12
1,498
37,58
39,9
85,48
4793
%100
Nm 8
1,818
37,9
47,98
99,38
2795
Yün
Nm 12
1,59
36,96
43,06
83
4678
%100
PAC
Nm 8
3,47
38,1
91,1
61,5
1499
Nm 12
2,752
36,5
75,54
60,84
2775
Nm 8
3,53
36,76
96,04
68,46
1534
Nm 12
2,906
35,86
81,02
59,88
2980
%100
Nm 8
3,486
35,92
97,18
66,76
1963
Yün
Nm 12
3,01
35,2
85,5
59,24
3254
%100
PAC
Nm 8
4,436
37,88
117,2
61,7
1055
%50
PAC%50 Yün
Nm 12
3,696
36,78
100,36
54,5
2095
Nm 8
4,712
36,98
127,4
62,92
1159
Nm 12
3,826
35,54
107,6
56,46
2265
%100
Nm 8
4,406
35,52
123,8
60,24
1600
Yün
Nm 12
3,826
34,62
110,6
56,66
2703
%50
PAC%50 Yün
60
4.1.1.1
Fashionator
makinesinde
üretilen
bukleli
fantazi
ipliklerde besleme oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi
Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde besleme
oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi ùekil 4.1‘de görülmektedir.
Besleme oranının artmasıyla do÷ru orantılı olarak hav efekt boyu ve
Kalınlık (h) - mm
kumaú kalınlı÷ı artmaktadır.
5
4,5
4
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
Nm 8
Nm 12
%100 PAC
Besleme Oranı 1.1
Nm 8
Nm 12
Nm 8
%50 PAC-%50 Wo
Besleme Oranı 1.5
Nm 12
%100 Wo
Besleme Oranı 1.9
ùekil 4.1 Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde besleme
oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi
4.1.1.2
Fashionator
makinesinde
üretilen
bukleli
fantazi
ipliklerde besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl özelliklerine
etkisi
oranının örülmüú kumaúın ısıl iletkenlik de÷erine etkisi ùekil 4.2’de
görülmektedir. Efekt besleme oranı 1,1 de÷erinden 1,5 de÷erine geçerken
ısıl iletkenlik de÷erinde küçük bir düúüú gözlemlenirken, efekt besleme
oranı 1,5 de÷erinden 1,9 de÷erine geçerken her zaman düúüú olmadı÷ı
61
gözlenmiútir. Bu noktada ısıl iletkenlik de÷erinin belli bir efekt besleme
Isıl øletkenlik ( x10 -3) (W/m K
oranından sonra çok fazla etkilenmedi÷i söylenebilir.
50
40
30
20
10
0
Nm 8
Nm 12
%100 PAC
Besleme Oranı 1.1
Nm 8
Nm 12
Nm 8
%50 PAC-%50 Wo
Besleme Oranı 1.5
Nm 12
%100 Wo
Besleme Oranı 1.9
oranının örülmüú kumaúın ısıl iletkenlik etkisi
oranının örülmüú kumaúın ısıl direnç de÷erine etkisi ùekil 4.3’de
görülmektedir. Efekt besleme oranı arttıkça kumaúın ısıl direnç de÷erinde
2
Isıl direnç (R) - m .K/W x10
-3
artıú gözlenmektedir.
140
120
100
80
60
40
20
0
Nm 8
Nm 12
%100 PAC
Besleme Oranı 1.1
Nm 8
Nm 12
%50 PAC-%50 Wo
Besleme Oranı 1.5
Nm 8
Nm 12
%100 Wo
Besleme Oranı 1.9
oranının örülmüú kumaúın ısıl direnç de÷erine etkisi
62
oranının örülmüú kumaúın ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi ùekil 4.4’de
görülmektedir.
1/2
2
Isıl So÷urganlık (b) - (W s / m K)
120
90
60
30
0
Nm 8
Nm 12
%100 PAC
Besleme Oranı 1.1
Nm 8
Nm 12
%50 PAC-%50 Wo
Besleme Oranı 1.5
Nm 8
Nm 12
%100 Wo
Besleme Oranı 1.9
ùekil 4.4: Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde besleme
oranının örülmüú kumaúın ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi
Efekt besleme oranı artarken ilk aúamada ısıl so÷urganlık de÷erinde
gözle görünür bir düúüú yaúanırken, belli bir hav boyundan sonra ısıl
so÷urganlı÷ın fazla etkilenmedi÷i söylenebilir.
4.1.1.3 Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi
ipliklerde
besleme
oranının
örülmüú
kumaúın
hava
geçirgenli÷ine etkisi
oranının örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi ùekil 4.5’de
görülmektedir. Efekt besleme oranı arttıkça, birim zamanda örülmüú
kumaúın birim yüzeyinden geçen hava miktarında azalma oldu÷u
gözlenmektedir.
Hava geçirgenli÷i (lt/m2.sn)
63
5000
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Nm 8
Nm 12
%100 PAC
Besleme Oranı 1.1
Nm 8
Nm 12
%50 PAC-%50 Wo
Besleme Oranı 1.5
Nm 8
Nm 12
%100 Wo
Besleme Oranı 1.9
oranının örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi
4.1.2 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi
ipliklerden örülen kumaúlara ait bulgular
Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerden örülen
kumaúlara ait bulgular Çizelge 4.2’de verilmiútir.
64
Çizelge 4.2 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerden örülen
Numara
Besleme
Materyal
Oranı
1,5
1,7
Isıl
Isıl
Isıl
Hava
øletkenlik Direnç So÷urganlık Geçirgenli÷i
Ȝ
R
b
m2.K/W
W/mK
1/2
lt/m2.sn
W s / m2 K
x10-3
x10-3
Nm
mm
Nm 12
41,72
38,54
39,7
30,94
30,7
33,26
122,8
102,16
120,6
2224
3366
2388
%50
PAC%50 Yün
Nm 12
1,288
1,182
1,318
Nm 16
1,246
37
33,72
106,78
3660
%100
Nm 12
Yün
Nm 16
%100
PAC
Nm 16
37,06
34,96
38,26
35,9
36,36
37,32
36,84
67,48
62,44
69,46
107,6
94,38
82,18
67,42
78,72
2520
3980
1536
2550
1865
%100
PAC
1,1
Kalınlık h
Nm 16
%50
PAC%50 Yün
Nm 12
1,38
1,288
2,58
2,242
2,522
Nm 16
2,224
35,1
63,4
74,26
2784
%100
Nm 12
35,2
34,4
38,4
35,64
36,92
73,14
64,58
87,32
80,04
86,48
82,26
74,96
71,06
58,42
76
2037
3315
1249
2182
1576
Nm 12
%50
PAC%50 Yün
Nm 12
2,574
2,222
3,35
2,85
3,188
Nm 16
2,918
35,42
82,44
66,08
2437
%100
Nm 12
Yün
Nm 16
3,264
2,95
36,16
34,34
90,3
85,98
80,58
67,36
1785
2848
Yün
Nm 16
%100
PAC
Nm 12
Nm 16
4.1.2.1 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi
ipliklerde besleme oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi
Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde besleme
oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi ùekil 4.6’da görülmektedir.
Buna göre besleme oranı arttıkça kumaú kalınlı÷ı artmaktadır.
Kalınlık (h) - mm
65
4
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
Nm 12
Nm 16
%100 PAC
Besleme Oranı 1.1
Nm 12
Nm 16
%50 PAC-%50 Wo
Besleme Oranı 1.5
Nm 12
Nm 16
%100 Wo
Besleme Oranı 1.7
besleme oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi
ipliklerde besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl özelliklerine
etkisi
50
40
-3
Isıl øletkenlik ( x10 ) (W/m K)
görülmektedir.
30
20
10
0
Nm 12
Nm 16
%100 PAC
Besleme Oranı 1.1
Nm 12
Nm 16
%50 PAC-%50 Wo
Besleme Oranı 1.5
Nm 12
Nm 16
%100 Wo
Besleme Oranı 1.7
besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl iletkenlik de÷erine etkisi
66
Isıl direnç (R) x10 -3 .m2.K/W
görülmektedir.
100
80
60
40
20
0
Nm 12
Nm 16
%100 PAC
Besleme Oranı 1.1
Nm 12
Nm 16
%50 PAC-%50 Wo
Besleme Oranı 1.5
Nm 12
Nm 16
%100 Wo
Besleme Oranı 1.7
ùekil 4.8 Lezzeni FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde besleme
oranının örülmüú kumaúın ısıl direnç de÷erine etkisi
oranının örülmüú kumaúın ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi ùekil 4.9’da
2
150
1/2
Isıl so÷urganlık (b) - (W s / m K)
görülmektedir.
120
90
60
30
0
Nm 12
Nm 16
%100 PAC
Besleme Oranı 1.1
Nm 12
Nm 16
%50 PAC-%50 Wo
Besleme Oranı 1.5
Nm 12
Nm 16
%100 Wo
Besleme Oranı 1.7
besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi
67
ipliklerde
besleme
oranının
örülmüú
kumaúın
hava
geçirgenli÷ine etkisi
oranının örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi ùekil 4.10’da
2
Hava geçirgenli÷i (lt/m .sn)
görülmektedir.
4500
4000
3500
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
Nm 12
Nm 16
%100 PAC
Besleme Oranı 1.1
Nm 12
Nm 16
%50 PAC-%50 Wo
Besleme Oranı 1.5
Nm 12
Nm 16
%100 Wo
Besleme Oranı 1.7
besleme oranının örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi
4.1.3 Bukleli fantazi ipliklerde makine tipinin kumaúların
ısıl özelliklerine etkisi
Bukleli fantazi ipliklerde makine tipinin kumaúların ısıl özelliklerine
ve hava geçirgenli÷ine etkisini belirlemek amacıyla Nm 12 numarada 1,1
ve 1,5 besleme oranında üretilen %100 PAC ipliklerden aynı sıklık
de÷erlerinde örülen kumaúlar kullanılmıútır. Bu kumaúlara ait test
bulguları Çizelge 4.3’de görülmektedir
68
Çizelge 4.3 Fashionator ve FTF makinelerinde aynı parametrelerle üretilen
ipliklerden aynı sıklık de÷erlerinde örülen kumaúlara ait bulgular
Isıl
Isıl
Kalınlık
øletkenlik Direnç
Besleme
h
Materyal
Ȝ
R
Oranı
W/mK m2.K/W
mm
x10-3
x10-3
Fashionator 1,35
40,56
33,32
1,1
FTF
1,29
41,72
30,94
%100 PAC
Fashionator 3,37
36,74
91,78
1,5
FTF
2,58
38,26
67,48
Makine
Tipi
Isıl
So÷urganlık
b
Hava
Geçirgenli÷i
W s1/2/ m2 K
lt/m2.sn
112,46
122,8
66,9
82,18
2474
2224
1484
1536
Bukleli fantazi ipliklerde 1,1 ve 1,5 efekt besleme oranlarında
makine tipinin kumaú kalınlı÷ına etkisi ùekil 4.11’de görülmektedir. Her
iki besleme oranında da FTF makinesinde üretilen ipliklerden örülen
kumaúlar daha düúük kalınlık de÷erleri vermektedir.
Kumaú Kalınlı÷ı (mm)
4,00
3,50
3,00
2,50
2,00
1,50
1,00
0,50
0,00
1,1 Besleme Oranı
Fashionator
1,5
FTF
ùekil 4.11 Bukleli fantazi ipliklerde 1,1 ve 1,5 efekt besleme oranlarında makine
tipinin kumaú kalınlı÷ına etkisi
makine tipinin ısıl iletkenlik de÷erine etkisi ùekil 4.12’de görülmektedir.
-3
Isıl øletkenlik (W/mK) ( x10 )
69
43
42
41
40
39
38
37
36
35
34
1,1
Besleme Oranı
Fashionator
1,5
FTF
tipinin ısıl iletkenlik de÷erine etkisi
2
-3
Isıl Direnç (m .K/W) ( x10 )
makine tipinin ısıl direnç de÷erine etkisi ùekil 4.13’de görülmektedir.
100
80
60
40
20
0
1,1
1,5
Besleme Oranı
Fashionator FTF
tipinin ısıl direnç de÷erine etkisi
makine
tipinin
görülmektedir.
ısıl
so÷urganlık
de÷erine
etkisi
ùekil
4.14’de
70
2
120
1/2
Isıl So÷urganlık (W s / m K)
140
100
80
60
40
20
0
1,1
1,5
Besleme Oranı
Fashionator
FTF
tipinin ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi
2
Hava Geçirgenli÷i (lt/m .sn )
makine tipinin hava geçirgenli÷ine etkisi ùekil 4.15’de görülmektedir
3000
2500
2000
1500
1000
500
0
1,1
1,5
Besleme Oranı
Fashionator
FTF
tipinin hava geçirgenli÷ine etkisi
71
4.1.4 Balıklı, dü÷ümlü, halkalı bükümlü fantazi ipliklerden
örülen kumaúlara ait bulgular
Balıklı, dü÷ümlü, halkalı bükümlü fantazi ipliklerden örülen
kumaúlara ait test bulguları Çizelge 4.4’de görülmektedir.
Çizelge 4.4 Balıklı, dü÷ümlü, halkalı bükümlü fantazi ipliklerden örülen
Numara
Isıl
Isıl
Hava
Direnç So÷urganlık Geçirgenli÷i
R
b
m2.K/W
1/2
W s / m2 K
lt/m2.sn
x10-3
Kalınlık h
Isıl øletkenlik
Ȝ
Nm
mm
W/mK
x10-3
Nm 8
Nm 12
Nm 8
1,924
1,646
2,2
42,84
39,88
39,5
44,92
41,38
55,66
116,4
95,04
105,2
2473
3315
2432
Yün
Nm 12
1,814
40,18
45,22
112,56
3159
%100
Nm 8
Nm 12
Nm 8
Nm 12
Nm 8
%50
Dü÷ümlü
PAC-%50
iplik
Nm 12
Yün
2,4
2,02
2,952
2,272
3,39
38,5
36,38
38,14
37,42
36,04
62,5
55,56
77,44
60,78
94,1
109
86,34
77,44
68,76
78,38
2293
3186
2532
4000
2621
2,756
35,64
77,44
68,32
4402
Nm 8
Nm 12
Nm 8
Nm 12
Nm 8
3,214
2,72
3,434
2,226
3,858
36,96
36,64
35,46
33,58
34,68
86,92
74,26
96,96
66,22
111,4
77,1
68,64
61,72
60,46
59,28
2578
3715
1879
3066
2465
2,96
33,22
89
57,04
4052
3,804
2,83
33,82
33,84
112,6
83,66
65,48
57,38
1970
3377
øplik tipi
Materyal
%100
PAC
Balıklı
iplik
%50
PAC-%50
Yün
%100
PAC
%100
Yün
%100
PAC
%50
Halkalı
Bükümlü PAC-%50
Nm 12
iplik
Yün
%100
Yün
Nm 8
Nm 12
72
besleme oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi
Balıklı, dü÷ümlü, halkalı bükümlü fantazi ipliklerde besleme
Kalınlık (h) - mm
oranının örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi ùekil 4.16’de görülmektedir.
4,5
4
3,5
3
2,5
2
1,5
1
0,5
0
Nm 8
Nm 12
%100 PAC
Balıklı øplik
Nm 8
Nm 12
%50 PAC-%50 Wo
Dü÷ümlü øplik
Nm 8
Nm 12
%100 Wo
Halkalı Bükümlü øplik
ùekil 4.16 Balıklı, dü÷ümlü, halkalı bükümlü fantazi ipliklerde besleme oranının
örülmüú kumaúın kalınlı÷ına etkisi
besleme oranının örülmüú kumaúın ısıl özelliklerine etkisi
görülmektedir.
Isıl øletkenlik (W/mK) ( x10 -3)
73
50
40
30
20
10
0
Nm 8
Nm 12
%100 PAC
Balıklı øplik
Nm 8
Nm 12
%50 PAC-%50 Wo
Dü÷ümlü øplik
Nm 8
Nm 12
%100 Wo
örülmüú kumaúın ısıl iletkenlik de÷erine etkisi
2
-3
Isıl direnç (R) (m .K/W) (x10 )
görülmektedir.
120
100
80
60
40
20
0
Nm 8
Nm 12
%100 PAC
Balıklı øplik
Nm 8
Nm 12
Nm 8
%50 PAC-%50 Wo
Dü÷ümlü øplik
Nm 12
%100 Wo
örülmüú kumaúın ısıl direnç de÷erine etkisi
oranının örülmüú kumaúın ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi ùekil 4.19’da
görülmektedir.
2
150
1/2
74
120
90
60
30
0
Nm 8
Nm 12
%100 PAC
Balıklı øplik
Nm 8
Nm 12
Nm 8
%50 PAC-%50 Wo
Dü÷ümlü øplik
Nm 12
%100 Wo
örülmüú kumaúın ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi
besleme oranının örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi
oranının örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi ùekil 4.20’de
2
Hava geçirgenli÷i (lt/m .sn)
görülmektedir.
4000
3000
2000
1000
0
Nm 8
Nm 12
%100 PAC
Balıklı øplik
Nm 8
Nm 12
Nm 8
Nm 12
%50 PAC-%50 Wo
%100 Wo
Dü÷ümlü øplik Halkalı Bükümlü øplik
örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi
75
4.1.5 Örülmüú fantazi ipliklerden elde edilen kumaúlara ait
bulgular
Örülmüú yapıdaki fantazi ipliklerden elde edilen kumaúların test
de÷erleri Çizelge 4.5 ’de gösterilmektedir.
Çizelge 4.5 Örülmüú fantazi ipliklerden elde edilen kumaúlara ait test bulguları
Materyal
Çekim
De÷eri
ø÷ne
Sayısı
Isıl
øletkenlik
Ȝ
W/mK
x10-3
Isıl
Direnç
R
m2.K/W
x10-3
2,352
44,72
2,522
Isıl
So÷urganlık
b
Hava
Geçirgenli÷i
W s1/2/ m2 K
lt/m2.sn
52,6
106,02
1532
42,5
59,46
116,2
1423
3,054
44,52
68,62
102,56
1555
3,224
42,28
76,2
112,6
1506
3,086
51,2
60,44
147
596
-
-
-
-
-
2,472
42,8
57,16
98,86
1607
2,614
41,9
62,42
107,2
1432
3,092
43,62
70,94
95,34
1672
3,252
41,94
77,5
112,6
1429
3,232
50,04
64,64
137,2
732
3,378
48,54
69,66
152,8
731
2,388
44,38
54,08
94,88
1612
2,508
42,04
59,72
108,14
1654
3,206
43,48
73,82
95,82
1719
3,162
41,94
75,38
110,8
1576
3,354
50,46
66,5
136,2
840
3,332
48,8
68,3
149,2
694
Kalınlık
h
mm
2 i÷ne
7
4 i÷ne
6 i÷ne
2 i÷ne
9
4 i÷ne
6 i÷ne
2 i÷ne
11
4 i÷ne
6 i÷ne
%100 PAC
%50/50
Yün-PAC
%100 PAC
%50/50
Yün-PAC
%100 PAC
%50/50
Yün-PAC
%100 PAC
%50/50
Yün-PAC
%100 PAC
%50/50
Yün-PAC
%100 PAC
%50/50
Yün-PAC
%100 PAC
%50/50
Yün-PAC
%100 PAC
%50/50
Yün-PAC
%100 PAC
%50/50
Yün-PAC
76
4.1.5.1 Örülmüú yapıdaki fantazi ipliklerde besleme
oranının kumaú kalınlı÷ına etkisi
Örülmüú yapıdaki fantazi ipliklerde besleme oranının kumaúın
kalınlı÷ına etkisi ùekil 4.21’da görülmektedir.
Kalınlık (h) - mm
5
0
%100
PAC
%50/50
Wo-PAC
2 i÷ne
%100
PAC
%50/50
Wo-PAC
4 i÷ne
Çekim 7
Çekim 9
%100
PAC
%50/50
Wo-PAC
6 i÷ne
Çekim 11
kalınlı÷ına etkisi
Kumaú üretiminde i÷ne sayısı arttıkça kumaú kalınlı÷ı artmaktadır.
oranının kumaúın ısıl özelliklerine etkisi
Örülmüú yapıdaki fantazi ipliklerde besleme oranının örülmüú
kumaúın ısıl iletkenlik de÷erine etkisi ùekil 4.22’de görülmektedir.
77
70
-3
Isıl øletkenlik - W/mK ( x10 )
60
50
40
30
20
10
0
%100 PAC
%50/50 WoPAC
%100 PAC
2 i÷ne
%50/50 WoPAC
%100 PAC
4 i÷ne
%50/50 WoPAC
6 i÷ne
ùekil 4.22 Örülmüú yapıdaki fantazi ipliklerde besleme oranının kumaúın ısıl
iletkenlik de÷erine etkisi
kumaúın ısıl direnç de÷erine etkisi ùekil 4.23’de görülmektedir.
2
Isıl direnç (R) - m .K/W x10
-3
100
80
60
40
20
0
%100
PAC
%50/50
Wo-PAC
%100
PAC
2 i÷ne
%50/50
Wo-PAC
%100
PAC
4 i÷ne
Çekim 7
Çekim 9
%50/50
Wo-PAC
6 i÷ne
Çekim 11
ùekil 4.23 örülmüú yapıdaki fantazi ipliklerde besleme oranının örülmüú kumaúın
ısıl direnç de÷erine etkisi
kumaúın ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi ùekil 4.24’da görülmektedir.
1/2
2
78
180
160
140
120
100
80
60
40
20
0
%100
PAC
%50/50
Wo-PAC
2 i÷ne
%100
PAC
%50/50
Wo-PAC
%100
PAC
4 i÷ne
Çekim 7
Çekim 9
%50/50
Wo-PAC
6 i÷ne
Çekim 11
ùekil 4.24 Örülmüú yapıdaki fantazi ipliklerde besleme oranının örülmüú kumaúın
ısıl so÷urganlık de÷erine etkisi
oranının örülmüú kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi
2
Hava Geçirgenli÷i (lt/m .sn)
kumaúın hava geçirgenli÷ine etkisi ùekil 4.25’de görülmektedir.
2000
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
%100
PAC
%50/50
Wo-PAC
2 i÷ne
%100
PAC
%50/50
Wo-PAC
%100
PAC
4 i÷ne
Çekim 7
Çekim 9
%50/50
Wo-PAC
6 i÷ne
Çekim 11
ùekil 4.25 Örülmüú yapıdaki fantazi ipliklerde besleme oranının örülmüú kumaúın
hava geçirgenli÷ine etkisi
79
5. SONUÇLAR VE TARTIùMA
5.1 Fashionator Makinesinde Üretilen Bukleli Fantazi
øpliklerden Örülen Kumaúların Sonuçları
Fantazi ipliklerden örülen kumaúların ısıl özellikleri ve hava
geçirgenlik ölçümleri sonucu elde edilen de÷erleri SPSS istatistik
programı kullanılarak istatistiksel olarak de÷erlendirilmiútir.
Çizelge 5.1’de yapılan çoklu varyans analizi ile Fashionatör
makinesinde üretilen bukle ipliklerden örülen kumaúlarda besleme oranı,
numara ve kullanılan materyalin ısıl özellikler ve hava geçirgenli÷i
üzerine etkisi % 95 (Į = 0.05) güven aralı÷ında de÷erlendirilmiútir.
Çizelge 5.1 Fashionatör makinesinde üretilen bukle ipliklerden örülen kumaúların
istatistiksel de÷erlendirmesi
p de÷erleri
Parametreler
Isıl iletkenlik
Isıl direnç
Isıl so÷urganlık
Besleme oranı
Numara
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
Hava
geçirgenli÷i
0,000
0,000
Materyal
0.000
0.000
0.566*
0,000
Į = 0.05’ e göre önemli de÷il
Buna göre materyalin ısıl so÷urganlık üzerine etkisi dıúında, besleme
oranı, numara ve kullanılan materyalin ısıl özellikler ve hava geçirgenli÷i
üzerine etkisi önemli bulunmuútur. Farklı materyaller için iplik numarası
inceldikçe ısıl iletkenlik de÷eri azalmaktadır. Aynı makine sıklık
ayarlarında daha ince iplikten örülen yapıların içerdi÷i hava miktarı, daha
kalın iplikten örülenlere göre daha fazla olacaktır. Dolayısıyla ince
80
iplikten örülen numunelerin ısıl iletkenli÷inin azalması beklenen bir
sonuçtur.
Isıl direnç ve ısıl iletkenlik arasında ters iliúki olması beklendi÷i için,
iplik inceldikçe hem ısıl direnç ve hem de ısıl iletkenlik de÷erlerinin aynı
anda azalması bir çeliúki olarak düúünülebilir. Ancak bilindi÷i üzere ısıl
direnç, kumaú kalınlı÷ı ve ısıl iletkenlik arasında;
Rct=h/Ȝ (m2 Kelvin/Watt)
iliúkisi bulunmaktadır. Burada;
h: Kumaú kalınlı÷ı (mm)
Ȝ: Isıl iletkenlik (W/m K) dir.
Kullanılan ipli÷in incelmesi sonucu, iplik çapı ve dolayısıyla kumaú
kalınlı÷ı azalmaktadır. Kumaú kalınlı÷ındaki azalma miktarı, ısıl iletkenlik
de÷erindeki azalma miktarına göre daha fazla oldu÷undan, sonuçta ısıl
direnç de÷erinde azalma meydana gelmektedir.
Çizelge 4.1 ve ùekil 4.4 den iplikler inceldikçe, kumaúların ısıl
so÷urganlık de÷erinde de azalma oldu÷u görülmektedir ve bu azalma
istatistiksel olarak önemli seviyededir. Bunun anlamı daha ince iplikten
örülen kumaúların ilk temas anında daha sıcak bir his verece÷idir. Çünkü
aynı makine sıklık de÷erinde daha ince iplik ile örülen numuneler daha
seyrek bir yapı oluúturur ve sonucunda Pac vd. (2001) tarafından da
belirtildi÷i gibi daha sıcak bir his oluúturmaktadır.
81
Hava geçirgenli÷i sonuçları incelendi÷inde, iplik inceldikçe hava
geçirgenli÷i de÷erlerinin arttı÷ı tespit edilmiútir. ønce ipliklerden örülen
kumaúlar daha seyrek bir yapı oluúturdu÷u için bu beklenen bir sonuçtur.
Materyalin
ısıl
özelliklere
ve
hava
geçirgenli÷ine
etkisi
incelendi÷inde Fashinator makinesinde farklı besleme oranlarında üretilen
bukleli ipliklerden örülen kumaúların ısıl iletkenlik de÷erleri % 100 PAC,
%50PAC-%50 yün, % 100 yün sırasında azalmaktadır. PAC liflerinin ısıl
iletkenlik de÷eri yün (54 mW/mK) liflerinden yüksek oldu÷u için bu
beklenen bir durumdur.
Isıl direnç de÷erleri ise aynı sırada artıú
göstermektedir.
Kumaúların hava geçirgenlikleri sonuçları incelendi÷inde % 100
PAC, %50PAC-%50 yün, % 100 yün sırasında sırasında artıú gösterdi÷i
tespit edilmiútir.
Farklı materyal ve numaralarda üretilen ipliklerden örülen
kumaúlarda ba÷ımsız iki örnek t testi ile yapılan ikili karúılaútırmalarla
farklı besleme oranları için ısıl özellikler ve hava geçirgenlikleri
arasındaki farklılıklar incelenmiútir. Sonuçlar çizelge 5.2, 5.3 ve 5.4’de
verilmiútir.
82
Çizelge 5.2. Fashionatör makinesinde 1,1 ve 1,5 besleme oranında üretilen bukle
ipliklerden örülen kumaúlar için ba÷ımsız iki örnek t testi sonuçları
Materyal
Ȝ
%100 PAC Nm 8
%100 PAC Nm 12
%50-%50 Yün-PAC Nm 8
%50-%50 Yün-PAC Nm 12
%100 Yün Nm 8
%100 Yün Nm 12
0.000
0.001
0.000
0,010
0,014
0,000
Besleme oranı:1,1Besleme oranı:1,5
Hava
r
b
geçirgenli÷i
0.000 0.000
0,000
0.000 0.000
0,000
0.000 0.000
0,000
0,000 0,000
0,000
0,000 0,000
0,000
0,000 0,000
0,000
Materyal
%100 PAC Nm 8
%100 PAC Nm 12
%50-%50 Yün-PAC Nm 12
%100 Wo Nm 8
%100 Wo Nm 12
Ȝ
0.000
0.001
0.001
0,003
0,000
0,000
Hava
r
b
geçirgenli÷i
0.000 0.000
0,000
0.000 0.000
0,000
0.000 0.000
0,000
0,000 0,000
0,000
0,000 0,000
0,000
0,000 0,000
0,000
Besleme oranı:1,5
Besleme oranı:1,9
Materyal
%100 PAC Nm 8
%100 PAC Nm 12
%50-%50 Yün-PAC Nm 12
%100 Yün Nm 8
%100 Yün Nm 12
Ȝ
r
b
0.644*
0.507*
0.654*
0,351*
0,519*
0,106*
0.000
0.000
0.000
0,000
0,000
0,000
0.959*
0.054*
0.115*
0,231*
0,102*
0,386*
*Į = 0.05’ e göre önemli de÷il
Hava
geçirgenli÷i
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
83
Buna göre 1,1 ile 1,5, 1,1 ile1,9 besleme oranında farkı materyal ve
numaralarda üretilen ipliklerden örülen kumaúların ısıl özellikleri ve hava
geçirgenlikleri arasındaki fark önemli bulunmuútur. Bu ipliklerde besleme
oranı arttıkça ısıl iletkenlik azalmaktadır. 1,5 ile 1,9 besleme oranında
farklı materyal ve numarada üretilen ipliklerden örülen kumaúların ısıl
iletkenlik ve ısıl so÷urganlık de÷erleri arasındaki fark istatistiksel olarak
önemli de÷ildir.
Kumaúlarda kullanılan ipliklerde besleme oranı arttıkça ısıl direnç
de÷erleri artmaktadır. Isıl so÷urganlık de÷erleri incelendi÷inde besleme
oranı arttıkça ısıl so÷urganlık de÷erleri düúmektedir. Besleme oranı
arttırıldı÷ında daha hacimli iplikler elde edilmektedir bunun sonucunda bu
ipliklerden üretilen kumaúlar ilk temasta daha sıcak his vermektedirler.
Fashionator makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde besleme oranı
arttıkça hava geçirgenli÷i de÷erleri azalmaktadır.
5.2 Lezzeni FTF Makinesinde Üretilen Bukleli Fantazi
øpliklerden Örülen Kumaúların Sonuçları
Çizelge 5.5 FTF makinesinde üretilen bukle ipliklerden örülen kumaúların
istatistiksel de÷erlendirmesi
Parametreler
Besleme oranı
Numara
Materyal
Isıl
iletkenlik
0,000
0,000
0,000
p de÷erleri
Isıl
Isıl direnç
so÷urganlık
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,226*
Hava
geçirgenli÷i
0,000
0,000
0,000
84
Buna göre materyalin ısıl so÷urganlık üzerine etkisi dıúında, besleme
oranı, numara ve kullanılan materyalin ısıl özellikler ve hava geçirgenli÷i
üzerine etkisi önemli bulunmuútur.
Fashionatör makinesinde üretilen ipliklerden örülen kumaúlarda
oldu÷u gibi FTF makinesinde örülen farklı materyaller için iplik numarası
inceldikçe ısıl iletkenlik de÷eri azalmaktadır. Daha önce açıklandı÷ı gibi
kumaú kalınlı÷ındaki azalma miktarının fazla olması nedeniyle ısıl direnç
de÷eri de numara inceldikçe azalmaktadır. øplikler inceldikçe, kumaúların
ısıl so÷urganlık de÷erinde de azalma oldu÷u görülmektedir, yani ince
iplikten örülen kumaúlar ilk temas anında daha sıcak bir his vermektedir.
Hava geçirgenli÷i sonuçları incelendi÷i, iplik inceldikçe hava
geçirgenli÷i de÷erleri artmaktadır.
Materyal tipinin FTF makinesinde farklı besleme oranlarında
üretilen
ipliklerden
örülen
kumaúların
ısıl
özelliklere
ve
hava
geçirgenli÷ine etkisi incelendi÷inde, Fashionator makinesinde elde edilen
sonuçlara benzer sonuçlar tespit edilmiútir.
Farklı materyal ve numaralarda üretilen ipliklerden örülen
kumaúlarda ba÷ımsız iki örnek t testi ile yapılan ikili karúılaútırmalarla
farklı besleme oranları için ısıl özellikler ve hava geçirgenlikleri
arasındaki farklılıklar incelenmiútir. Sonuçlar çizelge 5.6, 5.7 ve 5.8’de
verilmiútir.
85
Materyal
%100 PAC Nm 8
%100 PAC Nm 12
%50-%50 Yün-PAC Nm 12
%100 Yün Nm 8
%100 Yün Nm 12
Ȝ
r
b
0,000
0,000
0,000
0,000
0,011
0,222*
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
Hava
geçirgenli÷i
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
Materyal
%100 PAC Nm 8
%100 PAC Nm 12
%50-%50 Yün-PAC Nm 12
%100 Yün Nm 8
%100 Yün Nm 12
Ȝ
r
b
0,000
0,000
0,001
0,000
0,197*
0,191*
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
Hava
geçirgenli÷i
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
Materyal
Ȝ
%100 PAC Nm 8
%100 PAC Nm 12
%50-%50 Yün-PAC Nm 12
%100 Yün Nm 8
%100 Yün Nm 12
0,714*
0,515*
0,265*
0,239*
0,051*
0,857*
Besleme oranı:1,5
Besleme oranı:1,7
r
b
Hava
geçirgenli÷i
0,000 0,017
0,000
0,000 0,006
0,000
0,000 0,558*
0,000
0,000 0,034
0,000
0,000 0,732*
0,000
0,000 0,035
0,000
86
Buna göre 1,1 ile 1,5 ve 1,1 ile1,7 besleme oranında (% 100 yün
ipliklerden örülen kumaúların ısıl iletkenlikleri dıúında) farkı materyal ve
numaralarda üretilen ipliklerden örülen kumaúların ısıl özellikleri ve hava
geçirgenlikleri arasındaki fark önemli bulunmuútur. Bu ipliklerde besleme
oranı arttıkça ısıl iletkenlik azalmaktadır. 1,5 ile 1,7 besleme oranında
farklı materyal ve numarada üretilen ipliklerden örülen kumaúların ısıl
iletkenlik de÷erleri ve Nm 8 numaralı %50-%50 Wo-PAC, %100 Wo
ipliklerin ısıl so÷urganlıkları arasındaki fark istatistiksel olarak önemli
de÷ildir.
Kumaúlarda kullanılan ipliklerde besleme oranı arttıkça ısıl direnç
de÷erleri artmaktadır. Isıl so÷urganlık de÷erleri incelendi÷inde besleme
oranı arttıkça ısıl so÷urganlık de÷erleri düúmektedir. Besleme oranı
arttırıldı÷ında daha hacimli iplikler elde edilmekte ve bunun sonucunda bu
ipliklerden üretilen kumaúlar ilk temasta daha sıcak his vermektedirler.
FTF makinesinde üretilen bukleli fantazi ipliklerde besleme oranı arttıkça
hava geçirgenli÷i de÷erleri azalmaktadır.
5.3 Makine Tipinin Isıl Özelliklere ve Hava Geçirgenli÷ine
Etkisi
Çizelge 5.9’da verilen istatistiksel de÷erlendirme ile Fashionatör ve
FTF makinesinde üretilen bukle ipliklerde makine tipinin kumaúların ısıl
özellikler ve hava geçirgenli÷i üzerine etkisi % 95 (Į = 0.05) güven
aralı÷ında de÷erlendirilmiútir.
87
Çizelge 5.9. Fashionator ve FTF makinesinde üretilen bukle ipliklerden örülen
kumaúların istatistiksel de÷erlendirmesi
Parametreler
Makine tipi
Besleme oranı
Isıl
iletkenlik
0,000
0,000
p de÷erleri
Isıl
Isıl direnç
so÷urganlık
0,000
0,000
0,000
0,000
Hava
geçirgenli÷i
0,000
0,000
Buna göre bukleli ipliklerden örülen kumaúlarda makine tipinin ve
besleme oranının kumaúların ısıl özelliklerine ve hava geçirgenli÷i
özelli÷ine etkisi önemlidir.
Çizelge 5.10. Fashionator ve FTF makinesinde 1,1 ve 1,5 besleme oranında
üretilen bukle ipliklerden örülen kumaúlar için ba÷ımsız iki örnek t testi sonuçları
Makine tipi
Besleme oranı 1,1
Besleme oranı 1,5
Ȝ
0,003
0,001
FTF-Fashionatör
r
b
Hava geçirgenli÷i
0,000
0,000
0,000
0,001
0,000
0,000
1,1 ve 1,5 besleme oranında FTF ve Fashionatör makinesinde
üretilen ipliklerden örülen kumaúlar için ba÷ımsız iki örnek t testi ile
yapılan ikili karúılaútırmalarda da ısıl özellikler ve hava geçirgenlikleri
arasındaki farklılıklar önemli bulunmuútur. Her iki besleme oranı için FTF
makinesinde üretilen ipliklerden örülen kumaúlar daha yüksek ısıl
iletkenlik de÷eri verirken, daha düúük ısıl direnç de÷eri göstermiútir.
Besleme oranının etkisi incelendi÷inde yüksek besleme oranında daha
hacimli iplik yapısı ile kumaú kalınlı÷ının artması nedeniyle, ısıl iletkenlik
de÷erinin azaldı÷ı, ısıl direnç de÷erinin arttı÷ı tespit edilmiútir.
Isıl so÷urganlık özellikleri incelendi÷inde FTF makinesinde üretilen
ipliklerden örülen kumaúlar daha yüksek, Fashionatör makinesinde
88
üretilen ipliklerden örülen kumaúlar daha düúük de÷erler vermiútir.
Dolayısıyla Fashionatör makinesinde üretilen ipliklerden örülen kumaúlar
ilk temasta daha sıcak bir his verecektir. Besleme oranın ısıl so÷urganlık
üzerine etkisi incelendi÷inde ise 1,5 besleme oranında üretilen iplikler
daha hacimli yapıları nedeniyle ilk temasta daha sıcak bir his vereceklerdir
ve bu kumaúların ısıl so÷urganlık de÷erleri daha düúük bulunmuútur.
øki farklı makinede üretilen ipliklerin hava geçirgenli÷i sonuçlarına
bakıldı÷ında 1,5 besleme oranında her iki makine tipi için yakın de÷erler
bulunurken 1,1 besleme oranında FTF makinesinde üretilen ipliklerden
örülen kumaúlar daha düúük de÷erler vermiútir. Besleme oranının hava
geçirgenli÷ine etkisi incelendi÷inde 1,5 besleme oranında üretilen
ipliklerden
örülen
kumaúların
hava
geçirgenlikleri
daha
düúük
bulunmuútur.
5.4 Balıklı, Dü÷ümlü, Halkalı Bükümlü Fantazi ipliklerden
Örülen Kumaúların Sonuçları
Çizelge 5.11’de yapılan çoklu varyans analizi ile balıklı- dü÷ümlü
ve halkalı ipliklerden örülen kumaúlarda kullanılan parametrelerin ısıl
özellikler ve hava geçirgenli÷i üzerine etkisi % 95 (Į = 0.05) güven
aralı÷ında de÷erlendirilmiútir.
89
Çizelge 5.11 Balıklı-Dü÷ümlü-Halkalı ipliklerden örülen kumaúların istatistiksel
de÷erlendirmesi
Parametreler
øplik tipi
Numara
Isıl
iletkenlik
0,000
0,000
Materyal
0,000
p de÷erleri
Isıl
Isıl direnç
so÷urganlık
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
0,063*
Hava
geçirgenli÷i
0,000
0,000
0,000
Buna göre materyalin ısıl so÷uranlık üzerine etkisi dıúında, iplik tipi,
numara ve materyalin kumaúların ısıl özelliklerine ve hava geçirgenli÷ine
etkisi önemli bulunmuútur.
Farklı materyal ve iplik tipinde iplik inceldikçe kumaú kalınlı÷ı
azalmaktadır. Her materyal tipinde iplik inceldikçe ısıl iletkenlik de÷eri
düúmektedir. ønce ipliklerden üretilen kumaúlarda daha düúük kalınlık
nedeniyle bu beklenen bir durumdur. Ancak iplik numarası azaldıkça ısıl
direnç de÷erlerin de de azalma görülmektedir. Bu sonuç bölüm 5.1’de
açıklandı÷ı gibi ince ipliklerden örülen kumaúların kalınlıklarındaki
azalma miktarındaki artıúa ba÷lanabilir.
Çizelge 4.3 ve ùekil 4.19 dan iplikler inceldikçe, kumaúların ısıl
so÷urganlık de÷erinde de azalma oldu÷u görülmektedir Bunun anlamı
daha ince iplikten örülen kumaúların ilk temas anında daha sıcak bir his
verece÷idir. Hava geçirgenli÷i sonuçları incelendi÷i, iplik inceldikçe hava
geçirgenli÷i de÷erlerinin arttı÷ı tespit edilmiútir. ønce ipliklerden örülen
kumaúlar daha seyrek bir yapı oluúturdu÷u için bu beklenen bir sonuçtur.
Materyalin
ısıl
özelliklere
ve
hava
geçirgenli÷ine
etkisi
incelendi÷inde farklı tipteki ipliklerden örülen kumaúlarda ısıl iletkenlik
90
de÷erleri genellikle % 100 PAC, %50PAC-%50 yün, % 100 yün sırasında
azalmaktadır. Isıl direnç de÷erleri ise aynı sırada artıú göstermektedir.
Farklı materyal ve numaralarda yapılan ba÷ımsız iki örnek t testi ile
yapılan ikili karúılaútırmalarda da ısıl özellikler ve hava geçirgenlikleri
(%50-%50 yün-PAC Nm 12, %100 yün Nm 8 –balıklı-halkalı, %100 PAC
Nm8- balıklı-dü÷üm dıúında) arasında farklılıklar önemli bulunmuútur.
Çizelge 5.12 Balıklı-halkalı iplikler için ba÷ımsız iki örnek t testi sonuçları
Balıklı-Halkalı
Ȝ
r
b
Hava
geçirgenli÷i
%100 PAC Nm8
0,000
0,000
0,000
0,000
%100 PAC Nm12
0,000
0,000
0,000
0,038
0,000
0,000
0,000
0,000
%50-%50 Yün-PAC Nm 12
0,000
0,000
0,000
0,147*
%100 Yün Nm 8
0,000
0,000
0,001
0,426*
%100 Yün Nm12
0,002
0,000
0,000
0,000
Materyal
91
Çizelge 5.13 Balıklı-dü÷ümlü iplikler için ba÷ımsız iki örnek t testi sonuçları
Balıklı-Dü÷ümlü
Ȝ
r
b
Hava
geçirgenli÷i
%100 PAC Nm8
0,000
0,000
0,000
0,371*
%100 PAC Nm12
0,001
0,000
0,000
0,000
0,011
0,000
0,000
0,000
%50-%50 Yün-PAC Nm 12
0,001
0,000
0,000
0,001
%100 Yün Nm 8
0,022
0,002
0,000
0,003
%100 Yün Nm12
0,215
0,000
0,001
0,000
Materyal
Çizelge 5.14 Halkalı-dü÷ümlü iplikler için ba÷ımsız iki örnek t testi sonuçları
Halkalı-Dü÷ümlü
Materyal
Ȝ
r
b
Hava
geçirgenli÷i
%100 PAC Nm8
0,000
0,001
0,000
0,000
%100 PAC Nm12
0,000
0,018
0,046
0,000
0,000
0,000
0,000
0,000
%50-%50 Yün-PAC Nm 12
0,000
0,010
0,000
0,000
%100 Yün Nm 8
0,000
0,002
0,000
0,008
%100 Yün Nm12
0,002
0,010
0,003
0,000
Her numara ve materyal tipi için balıklı ipliklerden örülen
kumaúların kalınlıkları en düúük, halkalı ipliklerden örülen kumaúların
kalınlıkları en yüksek bulunmuútur.
Her numara ve materyal tipi için balıklı ipliklerden örülen
kumaúların ısıl iletkenlik de÷erleri en yüksek iken, halkalı ipliklerden
92
örülen kumaúların en düúüktür. Kalınlık de÷erleri düúük olan balıklı
ipliklerden örülen kumaúların iletkenlik de÷erlerinin yüksek olması
beklenen bir sonuçtur. Isıl direnç de÷erleri incelendi÷inde ise balıklı
ipliklerden örülen kumaúların ısıl direnç de÷erleri ısıl iletkenliklerinin
tersine en düúük, halkalı ipliklerden örülen kumaúların ise en yüksek
bulunmuútur.
Isıl so÷urganlık sonuçları incelendi÷inde balıklı ipliklerden örülen
kumaúların ısıl so÷urganlıkları en yüksek, halkalı ipliklerden örülenlerin
en düúük bulunmuútur. Halkalı ipliklerden örülen kumaúlar ilk temasta
daha sıcak bir his vermektedir. Numaranın etkisi incelendi÷inde ince
ipliklerden örülen kumaúların ısıl so÷urganlık de÷erleri daha düúüktür, bu
ipliklerden örülen kumaúlar daha sıcak bir his vermektedir.
Deney sonuçları hava geçirgenlikleri açısından incelendi÷inde; ince
ipliklerden örülen kumaúların hava geçirgenlikleri, daha seyrek kumaú
yapısı nedeniyle daha yüksektir. Her iki numara ve her farklı materyal için
dü÷ümlü ipliklerden örülen kumaúlar en yüksek hava geçirgenli÷i verirken
halkalı bükümlü ipliklerden örülen kumaúlar en düúük hava geçirgenli÷i
vermiútir.
5.5 Örülmüú Fantazi øpliklerden Elde Edilen Kumaúların
Sonuçları
Çizelge 5.15’de yapılan çoklu varyans analizi ile örülmüú ipliklerden
üretilen kumaúlarda kullanılan parametrelerin ısıl özellikler ve hava
geçirgenli÷i üzerine etkisi % 95 (Į = 0.05) güven aralı÷ında
de÷erlendirilmiútir.
93
Çizelge 5.15 Örülmüú ipliklerden üretilen kumaúların istatistiksel
de÷erlendirmesi
p de÷erleri
Parametreler
ø÷ne sayısı
Çekim hızı
Materyal
Isıl iletkenlik
Isıl direnç
0,000
0,807*
0,000
0,000
0,185*
0,000
Isıl
so÷urganlık
0,000
0,041
0,001
Hava
geçirgenli÷i
0,000
0,000
0,190*
Buna göre çekim hızının ısıl iletkenlik ve ısıl direnç üzerine etkisi ile
materyalin hava geçirgenli÷ine olan etkisi dıúında, i÷ne sayısı, çekim hızı
ve materyalin ısıl özellikler ve hava geçirgenli÷ine etkisi önemli
bulunmuútur.
Üretimde i÷ne sayısı arttıkça ısıl iletkenlik de÷eri genellikle
artmaktadır. Benzer úekilde i÷ne sayısı arttıkça ısıl so÷urganlık artıú
göstermektedir. Daha ince yapıdaki iplikler daha sıcak bir his vermektedir.
Yüksek i÷ne sayısı ile üretilen ipliklerin hava geçirgenlikleri daha
düúüktür.
Örülmüú ipliklerden üretilen ipliklerde materyalin ısıl özellikler
üzerine etkisi önemli bulunmuútur. Kumaúların ısıl iletkenlik de÷erleri
%100 PAC, %50/50 yün-PAC sırasında azalırken, ısıl direnç de÷erleri
aynı sırada artmaktadır. % 100 PAC ipliklerden örülen kumaúlar %50/50
yün-PAC kumaúlara göre daha düúük ısıl so÷urganlık de÷eri vermiútir.
Materyalin hava geçirgenli÷i üzerine etkisi önemsiz bulunmuútur.
94
Çizelge 5.16 Örülmüú ipliklerde 7 ve 9 çekim için ba÷ımsız iki örnek t testi
sonuçları
Çekim hızı:7
Çekim hızı:9
Materyal
%100 PAC 2 i÷ne
%100 PAC 4 i÷ne
%100 PAC 6 i÷ne
%50-%50 Yün-PAC 2 i÷ne
Ȝ
r
b
0.089*
0.050
0.448*
0.520*
0.446*
-
0.028
0.000
0.132
0.004
0.265
-
0.111*
0.013
0.276*
0.294*
1.000*
-
Hava
geçirgenli÷i
0,035
0,000
0,000
0,675*
0,039
-
sonuçları
Çekim hızı:7
Çekim hızı:11
Materyal
%100 PAC 2 i÷ne
%100 PAC 4 i÷ne
%100 PAC 6 i÷ne
Ȝ
r
b
0..837*
0.197*
0.569*
0.618*
0.446*
-
0.538*
0.001
0.035
0.390*
0.449*
-
0.159*
0.150*
0.236*
0..608*
0.581*
-
Hava
geçirgenli÷i
0,027
0,000
0,000
0,000
0,061*
-
sonuçları
Çekim hızı:9
Çekim hızı:11
Materyal
%100 PAC 2 i÷ne
%100 PAC 4 i÷ne
%100 PAC 6 i÷ne
Ȝ
r
b
0.324*
0.016
0.691*
0.875*
1.000*
0.519
0.227*
0.000
0.427*
0.046
0.102*
0.311
0.595*
0.004
0.783*
0.881*
0.430*
0.519*
Hava
geçirgenli÷i
0,858*
0,000
0,001
0,000
0,000
0,051*
95
Örülmüú ipliklerden üretilen kumaúlarda farklı materyal ve i÷ne
sayısında çekim hızının ısıl özellikler üzerine etkisi önemsiz bulunmuútur.
Farklı materyaller ve i÷ne sayılarında çekim hızı arttıkça hava geçirgenli÷i
artmaktadır.
96
6. ÖNERøLER
Günümüzde tüketicilerin bilinçlenmesi ve yaúam kalitesinin daha
önemsenir olması sonucu giysilerden beklentiler artmıú, giysilerin ısıl
özellikleri ve bunların vücut ile etkileúimleri çok önemli hale gelmiútir.
ønsan vücudu ile çevresi arasındaki fizyolojik, psikolojik ve fiziksel
uyumun memnuniyet verici olma durumunu gösteren giysi konforunun en
önemli parametrelerinden birisi ısıl özellikleri ile ilgili bir kavramdır.
Örme kumaúların ısıl özellikleri ile ilgili olarak pek çok araútırma
yapılmıútır. Ancak literatürde tekstil sektöründe oldukça geniú bir
kullanım alanı bulan fantazi ipliklerden örülen kumaúların ısıl özellikleri
üzerine bir çalıúmaya rastlanmamıútır.
Bu çalıúmada farklı üretim
parametreleri ile farklı tip makinelerde üretilen fantazi ipliklerden üretilen
örme kumaúların ısıl özellikleri ile hava geçirgenlik özellikleri
incelenmiútir.
Fashionator ve FTF makinesinde üretilen bukleli ipliklerde iplik
numarasının, kullanılan materyalin ve besleme oranının kumaúların ısıl
iletkenlik, ısıl direnç, ısıl so÷urganlık ve hava geçirgenli÷i özellikleri
üzerine etkisi önemli bulunmuútur. Kullanılan makine tipinin de ısıl
özelliklere etkisi önemli bulunmuútur. Bu tip ipliklerde yüksek besleme
oranı ile vücudu daha sıcak tutan, sıcak hissi veren ve hava geçirgenli÷i
daha az giysiler üretmek mümkündür. Kıúlık giysiler için yüksek besleme
oranı ile çalıúmak uygun olacaktır.
Tekstilde sıkça kullanılan di÷er fantazi ipliklerden balıklı, dü÷ümlü
ve halkalı ipliklerden örülen kumaúlarda da iplik tipinin kumaúların ısıl ve
97
hava geçirgenli÷i özelliklerine etkili oldu÷u tespit edilmiútir. Halkalı
ipliklerden üretilen kumaúların en düúük ısıl iletkenlik, en yüksek direnç,
düúük ısıl so÷urganlık ve düúük hava geçirgenli÷i vermesi nedeniyle kıúlık
giysilerde, balıklı ipliklerden örülen kumaúların ise yüksek iletkenlik,
düúük direnç ve yüksek ısıl so÷urganlık nedeniyle yazlık giysilerde
kullanılması önerilebilir.
Örülmüú ipliklerden elde edilen kumaúlarda ise i÷ne sayısının ve
materyalin ısıl özellikler üzerine etkisi önemli bulunmuútur. Düúük i÷ne
sayısı ile örülen ipliklerden elde edilen kumaúların daha düúük iletkenlik
ve ısıl so÷urganlık nedeniyle kıúlık giysilerde kullanılması önerilebilir.
98
KAYNAKLAR DøZøNø
Anand, S., Rebenciuc, C., 2002,. Eloboration of A Prediction
Method of the Values for Some Characteristics of the Weft Knitted
Fabrics , Proceeding.
Anand, S., 2003, Spacers-At the Technical Fronter, Knitting
International, July, 38-41.
Anand, S., 2003, Sportwear fabrics, Knitting International,
June, 23-25.
Andersson, C. J., Relationships Between Physical Textile
Properties and Human Comfort During Wear Trials of Chemical
Biological Protective Garment Systems, Master Thesis, University of
Alberta, Canada.
Araújo M., 2005, Innovative Designs in Textiles Dersi Notları,
Ege Üniversitesi, Jzmir
Atik, A.H., 1999, Türkiye Kalkınma Bankası A.ù., Sektörel
Arastırmalar, Pamuk øpli÷i Sektörü, Ankara.
Baoyu, Z., Oxenham,W., 1994, Influence of production speed
on the characteristics of Hollow spindle fancy yarns. Textile Research
Journal, 64(7): p. 380-387.
Bruer, M., Powell, N., Smith, G., 2005, Three-Dimensionally
Knit Spacer Fabrics: A Review of Production Techniques and
Applications, Journal of Textile and Apparel, Technology and
Management, Vol. 4, No.4, p. 1-29.
99
KAYNAKLAR DøZøNø (Devamı)
Clay, K. S., 2004, Preventing Pressure Ulcres in Your Facility,
Nursing Homes Long Term Care Management, September, p. 96-98.
Crockford, G. W., 1988, The measurement of clothing air
exchange and its role in clothing design, 1. B. Mekjavic, E. W.
Banister, & J. B. Momson (Eds.), Environmental Ergonomics:
Sustaining. Human Performance in Harsh Environments (pp. 184194). Philadelphia, PA: Taylor & Francis.
Courtney, S. W., 2002, Multiple Sclerosis Managing
Symptoms, MSAA, p. 71-74.
Çeven, E.K., Özdemir, Ö., 2006, Evaluation of Chenille Yarn
Abrasion Behavior with Abrasion Tests and Image Analysis, Textile
Research Journal, Vol. 76,315-321.
Eryürük, S.H., 2004, Polar Kumaúların Konfor Özelliklerinin
øncelenmesi, Örme-øhtisas, Yıl:2, Sayı:7, 38-42.
Grabowska, K.E., 1999, Characteristics of Bunch fancy yarn,
Fibers & Textiles in Eastern Europe, Vol.7, p. 34.
Grabowska, K.E., 2001, Characteristics of Slub fancy yarn,
Fibres & Textiles in Eastern Europe, Vol.9, P 28.
Güneúo÷lu, S., Meriç, B., Güneúo÷lu, C., 2005,.Thermal
Contact Properties of 2-Yarn Fleece Knitted Fabrics, Fibres and
Textiles in Eastern Europe April/June , Vol 13, No: 2 (50).
Havenith, G., 2002, The Interaction of Clothing and
Thermoregulation, Exogenous Dermotology, Vol:1, No:5, 221-230.
100
Hes, L., 2000, An Indirect Method for The Fast Evaluation of
Surface Moisture Absorptiveness of Shirt and Underwear Fabrics,
Vlakna a Textil, 7(2), 91-96.
Holme, I., 2003 Coping with Thermal Stres, Knitting
International, October, 70-71.
ølhan, ø., Babaarslan, O., 2007, A theoretical approach to pile
yarn-shedding mechanism of chenille yarn, Journal of Textile Institute,
Vol. 98, 23–30.
ølhan, ø., Babaarslan, O., 2005, An Experimental Study on the
Effect of Pile Length on the Abrasion Resistance of Chenille Fabric,
Journal of Textile Institute, Vol. 96, 193–197.
Jaganathan, S., 2005, Characterization Methods and Physical
Properties of Novelty Yarn, Master’s Thesis, North Carolina State
University.
Jun, Y., Kang, Y. K., Park, C., Choi, C., 2002. Evaluation of
Textile Performance of Soccer Wear, Textile Asia, May, 33(5), 43-44.
Li Y, 2001, The Science of Clothing Confort, Textile Progress,
Vol: 31.
Lu, Y., Gao, W., Wang, H., 2007, A Model for the Twist
Distribution in the Slub-Yarn, International Journal of Clothing
Science and Technology, Vol. 19, 36-42
Marmaralı, A., Özdil N, Kretzschmar S. D., 2006, Giysilerde
Isıl Konfor, Tekstil & Teknik, Eylül: 163-167
101
Marmaralı A, Kretzschmar S. D., Özdil N, Oglakçıoglu N.
G., 2006, Giysilerde Isıl Konforu Etkileyen Parametreler, Tekstil ve
Konfeksiyon, 4: 241-246
Marmaralı A, Kretzschmar S. D., Özdil N, 2006, Örme
Kumaúların Isıl Özellikleri Üzerine Bir Araútırma, Tübitak Projesi,
MøSAG 218.
Meadwell, E.S., 2004, An Exploration Of Fancy Yarn
Creation, Master Thesis.
Mılenkovıc, L., Skundrıc, P., Sokolovıc, R., Nıkolıc, T.,
1999, Comfort Properties of Defence Protective Clothing, The
Scientific Journal Facta Universitatis, Vol:1, No:4, 101-106.
Nergis, B. U., Candan, C.,2007, Performance of Rib
Structures from Boucle Yarns, Fibres & Textiles in Eastern Europe,
Vol. 15, s. 61.
Nergis, B. U., 2005, Performance of Chenille Yarns with
Elastane, Fıbres & Textıles in Eastern Europe, Vol. 14, 57
Nergis, B.U., Candan, C., 2003, Properties of Plain Knitted
Fabrics from Chenille Yarns, Textile Research Journal, Vol. 73, 10521056
Nergis, B. U., 2002, Factors Influencing the Properties of
Ladder-Knit Fancy Yarns, Textile Research Journal, Vol.72, 686-688.
102
Önder, E., Sarıer, N., 2004, Improving Thermal Regulation
Functions of
Textiles, WTC 4th AUTEX Conference, June 22-24,
Roubaix, France.
Özdemir, Ö., Çeven, E.K., 2005, Effect of Chenille Yarn
Parameters on Yarn Shrinkage Behavior, Textile Research Journal,
Vol. 75, 219–222.
Özdemir, Ö., Çeven, E.K., 2004, Influence of Chenille Yarn
Manufacturing Parameters on Yarn and Upholstery Fabric Abrasion
Resistance, Textile Research Journal, Vol.74 (6) 515-520.
Özdil, N., 2003, Kumaúlarda Fiziksel Kalite Kontrol
Yöntemleri, Bornova, øzmir.
Pac, M.J., Bueno M.A., Renner M., 2001, Warm-Cool
Feeling Relative to Tribological Properties of Fabrics, Textile Res. J.,
71(19), 806-812.
Pouresfandiari, F., 2003, New Method of Producing Loop
Fancy Yarns on a Modified Open-End Rotor Spinning Frame, Textile
Research Journal, Vol.73 (3) 209-215
Shivers, J., 1980, Physical measures of clothing comfort: A
literature review, Canadian Home Economics Journal. 30 (4):241-244.
Seventekin N., 1988, Tekstil Mamullerinin ønsan Vücudu
Isısını Düzenlemedeki Rolü, Tekstil ve Makine , Yıl:2, Sayı:11.
Smith, J. E., 1993, The comfort of clothing. Textiles. 22 (l):1820.
103
Tekstil, Deri ve Giyim Sanayi Özel øhtisas Komisyonu,
2006, Dokuzuncu kalkınma planı (2007-2013), Tekstil, Hazırgiyim ve
Konfeksiyon Alt Komisyonu Raporu.
Tvarijonaviþienơ, B., Mikuþionienơ,D., ýiukas, R., 2005,
Influence of Knitting Process Conditions and Washing on Tensile
Characteristics of Knitted Ribbon Yarns, Fıbres & Textıles in Eastern
Europe, Vol. 13, 74-77 .
Uçar, N., Yılmaz, T., 2004. Thermal Properties of 1x1, 2x2,
3x3 Rib Knit Fabrics, Fibres and Textiles in Eastern Europe, July
/October,12(3/47), 34-38.
Ulku, S., Ortlek, H.G., Omero÷lu, S., 2003, The Effect of
Chenille Yarn Properties on the Abrasion Resistance of Upholstery
Fabrics, Fıbres & Textıles, Vol. 11, P. 42.
Wang, J., Huang, X., 2002, Parameters of Rotor Spun Slub
Yarn, Textile Research Journal, Vol. 72, 12-16
Yuan, Z., Guanxiong, Q., Zhongwei, W., Jian-Li, L., Min,
L., Jie, Z., 1991, Comfort in Knitted Fabrics, International Man-Made
Fibres Congress, Dornbirn, Proceeding, 112-124p,
http://www.bdcut.com/uploadfiles/20042271441074.jpg
http://www.cs.arizona.edu/patterns/weaving/articles/twr_yarn.p
df
http://www.dalteks.com.tr/urunler2.htm
http://www.erlermakina.com.tr/
104
http://www.fiberseal.com/sample_ff.pdf
http://www.forumturka.net/forum/archive/index.php/t112%20%253c/t-74157.html
http://www.kppl.biz/images/product_pic2.jpg, Meadwell, 2003
http://www.lemalezzeni.it/ENProdottiFinaliTFeFTF.htm
http://www.lib.ncsu.edu/theses/available/etd-04252005144354/unrestricted/etd.pdf
http://www.ltscotland.org.uk/resources/images/FTResourceMgt
_tcm4-252715.pdf
http://www.mmo.org.tr/muhendismakina/arsiv/2003/Aralik/ma
kale-titreme.htm
http://www.pages.zoom.co.uk/jtw/confort.htm/
http://www.phys.mcw.edu/medphy/slides/Lecture37.pdf
http://www.spindlicity.com/spring2006/flame_yarn.shtml
http://www.wisegeek.com/what-is-boucle-yarn.htm
http://www.woolery.com/images/colorcardsnew/cottonchenille
brassard.jpg
http://www.zufeng.com/chinese/uploadfiles/20051111717656.j
pg
105
ÖZGEÇMøù
18.04.1980 yılında dünyaya gelen Arzu TURAY, T.C.
vatandaúıdır. ølkokul e÷itimini Çanakkale Ömer Mart ølkö÷retim
Okulu’nda, ortaokulu Çanakkale Merkez Ortaokulu’nda ve lise
e÷itimini Çanakkale Fen Lisesi / Çanakkale Lisesi’nde tamamladıktan
sonra 1997 yılında Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Fakültesi
Tekstil Mühendisli÷i Bölümü’nü kazanarak yüksek ö÷renimine
baúlamıútır.
Tekstil Mühendisli÷i e÷itimini 2002 yılında tamamladıktan
sonra “Tekstil Mühendisi” unvanı ile 2002/2005 yılları
arasında
Denizli ilinde pamuk ipli÷i üretimi yapan özel bir iúletmenin
bünyesinde “Kalite ve Proses Kontrol Sorumlusu” olarak görev
almıútır. Daha sonra, 2005 Bahar yarıyılında açılan yüksek lisans
sınavını kazanarak E.Ü. Tekstil Mühendisli÷i Bölümü’nde Tekstil
Teknolojileri bilim dalında yüksek lisans ö÷renimine baúlamıútır.

ÇEùøTLø FANTAZø øPLøKLERDEN ÖRÜLEN KUMAùL

Transkript

Benzer belgeler

BETIMLEMESI