dınocontae`de nuklear yapı

DINOCONTAE'DE NUKLEAR YAPI
Do9. Dr. Bilgin TfiZUN
istanbul Oniversitesi, Botanik ve Genetik Ki.irsusu
Hem deniz hem de tath-suda ya~ayan organizmalardan miite~ekkil Dinocontae (Dioophyceae) grubundaki ~e~itli tiirler iizerinde 9ah~an ara~tirmac11ar kromatidlerin anafaz aynlmas1nm yi.iksek bitki ve hayvanlarda bulunan omeklere uymad1gm1 gostermi~lerdir. Dinocontae'de
yapdan ~~malar ile bu aynlmamn dikey oldugu ve karde~ kromatidlerin u9lan kutuplara yonelerek ayn ayn hareket ettikleri tespit edilmi~tir. Dodge (1963). Bu gruptan olan Oxyrrhis ve
Gymnodinium'da interfaz nukleusu i9inde nukJeolusa benzer bir yap1 olan endosom bulunmaktadJr, fakat bu yap1 mitos boyunca devamhdlT, ancak anafazda ikiye b61Uniir, Dodge (1963).
Bu gruptaki ti.irlerin baz1lannda ki.iresel nukleuslar hiicrenin orta ktsmmda
yer ahrlar. Bir9ok tiirde ise U-§eklinde ve hiicrenin arka-yansma yerle~mi~ durumdadrrlar. Dinocontae'nin nukleuslanrun alalade kromosomlara benzemeyen
kromosomlar ihtiva ettikleri bulunmu§tur. Bu kromosomlar interfazda da boyanabilir ozelliktedirler. Nuklear boH.inme, ig iplikleri bulunmadtg1 i9in klasik tipten aynlmaktad1r.
Dinocontae'de in t e r fa z kromosomlan, yliksek bitkilerin krom~:;omla­
nmn rnetafaz ve anafazdaki yogunla§mas1 gibi toplu halde bir arada kalmaktadular. Normal yiiksek bitkiler ve hayvanlarda interfaz nukleusu etrafmda bir
zar mevcuttur. Dinocontae'nin ise baz1 tiirlerinde bir zar bulunmakta, fakat Prorocentrum'da (Desmocontae) belirli bir dt§ ~ekli olmayan interfaz nukleuslan
gorillmektedir.
Dinocontae'de bolilnme halindeki nukleusun P r o fa z 'mda karde~ kromatidler helezonlar te~kil ederek bir arada tutulurlar. Bun1an baglayan hi9 bir
scntromer tammlarunamt~tlr; buna mukabil yilksek bitkilerin kromosomlan
boliinmemi~ bir sentromer ile birbirlerine baglarurlar. Desmocontae'nin uzun
kromosomlannda (Prorocentrum) helezon1ar gori.iliir, fakat Dinocontae'deki
(Gymnodinium) daha kisa kromosomlarda bir veya iki donii~ten fazlas1 bulunmaz.
Kromosomlan 9ok ktsa olan1arda kromatidler birbirleri ile baglanmadan paralel
22
uzanirlar. Profaz ba~langicmda toplu bir halde olan kromosomlar, kromatidlerin
aynlmas1 tamamlanmca M et a fa z pozisyonu alarak bu safhada birbirlerine
az 9ok paralel dururlar ve serbest u9lan gidecekleri yavru nukleuslara dogru
yonelir. Bu tip metafaz yilksek bitkilerdeki e~it safhaya 9ok az bir benzerlik gostermektedir. Bunlarda bir metafaz plagma rastlanmam1~ fakat s1k kromatid demetleri gortilmi.i~tiir. Bu sebepten Dinocontae'deki metafaz kromosom saymu
ivin elveri~li degildir.
A n a fa z ' da kromatidler, serbest u9lan kutuplara yonelecek tarzda kayarak harekete ba~larlar. Kromosomlan lasa olan ti.irlerde anafaz, kromosomlann boliinme diizlemine dik olan hareketleri ile tammlanabilir. Kromosomlan
uzun olan ttirlerde bu tarzda aynlmalan i9in yer mevcut olmad1gmdan, anafaz
ba~lang1cmda kromatidlerin serbest u9lan 180° lavnlarak, anafaz sonunda V veya
U ~eklini ald1klan goriilemez. Aynca anafaz ayn~1m1 hep birlikte ve aym zamanda
olmad1gmdan herhangi bir o19iiyil metafazda yapmak miimkiin olamamaktadrr.
Te I o fa z' da karde~ kromosomlar kendi nukleuslan ivinde grupla~ir­
lar ve telofaz hiicrelerin aynlmas1 ile tamamlarur. Bir9ok tiirde bu aynlma boyuna
olmaktad1r. Nuklear boliinme karde§ nukleuslan hilcrenin anterior ve posterior
u9lanna dogru aymr. Tiirlerin 9ogunda profaz ile telofaz arasmda nukleusun bulunduguna dair hi9 bir iz yoktur; bu durum yiiksek bitkilerde profazda bozulmaktad1r.
Scoczycas (1958) Dinocontae'den Ceratium cornutum'da mitos profazmdaki
kromosomlann uzunluguna olarak kromatidlerine aynld1gtm fakat bir arada
toplu bir §ekilde kaldiklanru ve anafazda kromosomlarm birbirlerinden aynlarak ig iplikleri tarafmdan ayn ayn 9ekildiklerini g6rmii~tiir.
ilk defa Dinocontae'de rastlanan normal bir sentromer ve ig ipliginin olmay1~ma benzer bir sonu9 Euglenineae iizerindeki 9all~malarla da ahnm1~tir, Leedale
(1958). Aynca Dinocontae'nin metafaz ve anafaz1 ile Euglenineae'nin bu fazlan
arasmda bir9ok benzerlikler vard1r. Metafazdaki kromatid tanzimi, ig ipligi ve
sentromerlerin 0Jmay1§1 bu iki grupta benzer olmakla beraber mitotik hareket
metodu aym olmayabilir; bundan ba~ka Euglenineae'de koyu bir nukleoplasma
ve devamh bir nuklear membran oldugu halde Dinophyceae'de koyu bir nukleoplasma yoktur ve nuklear rnembran mitos esnasmda muhafaza edilmez, Leedale
(1958).
Yukanda bahsi re9en iki gruptaki (Desmocontae ve Dinocontae) 9C§itli tiirler iizerinde almm1~ olan sonuc;lar kar~ila~tirma11 olarak OLetlenirse; Desmocontae'den nukleuslan arasmda hi9bir fark bulunmayan iki cins, Prorocentrum
ve Exuviael/a, aym familya i9ine almilll~ bulunmaktad1rlar.
Dinocontae'de Gyrodinium ve Oxyrrhis farkh familyalarda olmakla beraber,
her ikisi de anafazda boliinen devamh bir endosom ihtiva ettiklerinden, ihtimal
daha yakmdan ilgilidirler.
23
Aynca nukleuslan ve kilresel kromosomlan benzer olan Amphidinium ile
Massartia'nm belirli bir profazt ve uzun kromosomlan bulunan Gymnodinium ve
Gyrodinium'dan aynlmalan gerekir.
Keza ayn familyalar i9inde bulunan Goniaulax ve Ceratium'da da mites olay1 9ok benzemektedir.
Gortildiigu gibi bu bulu~lar nuklear karakterlerin tahonomide kullamlmalarmm gerekli oldugu fikrini vermektedir.
B1BL1YOGRAFYA
1. DODGE, J. D. (1963): The nucleus and nuclear division in the Dinophyceae. Arch. Protistenk. 106: 142-152.
2. DODGE, J. D. (1963): Chromosome structure in the Dinophyceae. Arch. ftir Microbiol.
45: 46-57.
3. LEEDALE, G. F. (1958): Nuclear structure and mitosis in the Euglenineae. Arch. Microbiol. 32: 32-64.
4. SCOCZYCAS, 0. (1958) : Ober die Mitoze von Ceratium comutum und einigen anderen
Peridinieen. Arch. Protistenk. 103: 1.39-228.
24