ATATÜRK

ATATÜRK
İLKELERİ
ve
İNKILÂP TARİHİ
19. BASKI
KOMİSYON
Prof. Dr. Refik TURAN
Prof. Dr. Mustafa SAFRAN
Prof. Dr. Necdet HAYTA
Doç. Dr. M. Ali ÇAKMAK
Doç. Dr. Cengiz DÖNMEZ
Yrd. Doç. Dr. Muhammet ŞAHİN
İSTANBUL 2013
Beta
Yayın No
: 2946
Eğitim Dizisi :
146
19. Bası - Eylül 2013 - İSTANBUL
ISBN 978 - 605 - 377 - 964 - 3
Copyright© Bu kitabın bu basısı için Türkiye’deki yayın hakları BETA Basım Yayım Dağıtım A.Ş.’ye aittir. Her
hakkı saklıdır. Hiçbir bölümü ve paragrafı kısmen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya
başka herhangi bir şekilde çoğaltılamaz, dağıtılamaz. Normal ölçüyü aşan iktibaslar yapılamaz. Normal ve kanunî
iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur.
Baskı -Cilt
: Pasifik Ofset (Sertifika No: 12027)
Cihangir Mah. Güvercin Cad. No: 3
Baha İş Merkezi A Blok Avcılar/İSTANBUL
Tel: (0212) 412 17 77
Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. (Sertifika No: 16138)
Narlıbahçe Sok Damga Binası No: 11
Cağaloğlu - İSTANBUL
Tel : (0-212) 511 54 32 - 519 01 77
Fax: (0-212) 511 36 50
www.betayayincilik.com
ÖNSÖZ
Öğretim kurumlarımızın her basamağında okutulan ve üzerinde önemle durulan "Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi" dersinden çok yönlü hedeflere
ulaşılması beklenmektedir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti dün olduğu gibi bugün
de emperyalist devletlerin hedefi olmaktan kurtulamamıştır. İçte ve dışta tertiplenen çirkin oyunlar Türk Milleti’nin birlik ve beraberliğini, toprak bütünlüğünü bozmaya yöneliktir. Güçlü, müreffeh, kalkınmış bir Türkiye istenmemektedir.
Güçlü bir Türk Devleti, bu çirkin oyunlara son vereceği gibi stratejik ve jeopolitik konumu ile dünya barışının, bloklar arası dengenin mihenk taşını teşkil edecektir. Tarihte olduğu gibi bugün de mazlum milletlerin savunucusu olacaktır.
Engin tarih tecrübesi, muazzam kültürü ile bunu başaracak güçtedir.
XX. yüzyılın ikinci yarısı, güçlü siyasi organizasyonu ile ebediyete kadar
yaşayacak Türkiye Cumhuriyeti Devleti üzerinde oynanan oyunların açıkça
sergilendiği bir arena olmuştur. Arzuladığımız insan tipini yetiştirememenin
sıkıntıları, düştüğümüz ızdıraplı günlerde yaralarımızı daha da derinleştirmiştir. Özü sözü doğru, mert, hak bildiği yoldan şaşmaz, çalışkan, iyimser, azim
sahibi, yapmacıktan ve övünmekten uzak, saygılı, efendi, gururlu değil fakat
milli onuru yüksek, akıl ve bilimin gösterdiği yoldan ayrılmayan, fikri ve vicdanı
hür bir gençlik yetiştirememenin acısını hep duymuşuzdur.
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp tarihi Dersi’nin gereği gibi verilmesi ve bundan
beklenen netice; yarının memleket mukadderatını her alanda eline alacak gençliği, iç ve dış tehditlere karşı uyanık tutmak, genç Türkiye Cumhuriyeti’nin hangi güçlüklerden sonra nasıl kurulduğunu izah ile vatan toprağının mukaddesatına inanmayı temin etmektir. Türk Gençliğini ülkesi, milleti ve devletiyle
bölünmez bir bütünlük içinde, Atatürk İlkeleri ve Atatürkçü düşünce doğrultusunda yetiştirerek milli hedefler etrafında birleştirmektir.
Günümüz dünya olayları, çok hızlanmış ve toplumların kaderini daha süratli etkiler bir vaziyete erişmiştir. Bütün bunlara bilimin ve özellikle tarihin
yöntemleriyle mukabele etmek gerekmektedir. Bu doğrultuda, daha önce muhtelif baskılarıyla hizmetinizde olan bu eser, tarihi konuları 1938’den 1990’lı
yıllara kadar getirerek okuyucuya sunmaktadır. Ayrıca kitabın geneli yeniden
gözden geçirilip, bilgiler ve yargılar güncellenmeye çalışılmıştır.
Üniversitelerimizde mecburi olarak okutulan dersin, yardımcı ders kitabı
eksikliğini biraz giderebilmek amacıyla ortak çalışmalarımız sonucunda ortaya
çıkardığımız bu eser; dipnotları, kronolojisi ve geniş bibliyografyası ile orta ve
yükseköğretim öğrenci ve öğretmenlerine ödev ve araştırmalarında yardımcı
olabilir kanaatindeyiz.
IV
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
Kitabı yazma konusundaki teşvik ve desteklerinden dolayı değerli meslektaşlarımıza minnet ve şükranlarımızı sunar, siz öğrencilerimize başarı ve mutluluklar dileriz.
Saygılarımızla,
Ankara, 2011
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ..............................................................................................................III
GİRİŞ
I. ATATÜRK İLKELERİ VE İNKILAP TARİHİ DERSİNİN AMACI ....... 1
II. İNKILÂP VE İNKILÂPLA ALAKALI KAVRAMLAR ........................... 2
1. İnkılâp ........................................................................................................................... 2
2. İhtilâl ............................................................................................................................. 5
3. İsyan .............................................................................................................................. 6
4. Hükümet Darbesi .......................................................................................................... 6
5. Reform (Islahat) ............................................................................................................ 7
6. Tekâmül (Evrim) .......................................................................................................... 7
7. Rönesans ....................................................................................................................... 7
8. Tanzimat ....................................................................................................................... 8
BİRİNCİ BÖLÜM:
TÜRK İNKILÂBINI HAZIRLAYAN SEBEPLER
I. OSMANLI DEVLETİNİN YIKILIŞI ......................................................... 11
İÇ SEBEPLER ................................................................................................................ 12
1. Mülki İdarenin Bozulması ............................................................................................. 12
2. Ordu Teşkilatının Bozulması ......................................................................................... 13
3. İlmiye Teşkilatının Yetersiz Kalışı ................................................................................ 14
4. Adliye Mekanizmasının Çöküşü ................................................................................... 15
5. Ekonomik Yapının Bozulması ...................................................................................... 16
6. Azınlıkların Devlet Aleyhindeki Faaliyetleri ................................................................ 17
DIŞ SEBEPLER ............................................................................................................. 18
1. Batı’da Coğrafi Keşifler, Rönesans ve Reform Hareketleri ve Bunların Osmanlı
Devleti Üzerindeki Etkileri ............................................................................................ 18
2. Kapitülasyonlar ve Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri .............................................. 18
3. Sanayi İnkılâbı ve Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri ............................................... 19
4. Fransız İnkılâbının Osmanlı Devleti Üzerindeki Etkileri .............................................. 21
5. Osmanlı Devletinin Jeopolitik Konumu ........................................................................ 22
6. Büyük Devletlerin (Düvel-i Muazzama) Osmanlı Devleti Üzerindeki Emelleri ve
Uyguladıkları Baskı Metodları ...................................................................................... 22
VI
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
II. XIX. YÜZYIL’DA OSMANLI DEVLETİ’NDE YENİLİK
HAREKETLERİ .......................................................................................... 31
1. III. Selim ve Nizâm-ı Cedit ........................................................................................ 32
2. II. Mahmud’un Islahatları ........................................................................................... 32
3. Tanzimat Fermanı (3 Kasım 1839) ............................................................................. 33
4. Islahat Fermanı (28 Şubat 1856)................................................................................. 35
5. I. Meşrutiyet (23 Aralık 1876) .................................................................................... 35
6. II. Meşrutiyet (23 Temmuz 1908) .............................................................................. 37
III. OSMANLI DEVLETİ’NİN SON DÖNEMİNDE DEVLETİ
KURTARMAYA YÖNELİK FİKİR AKIMLARI ................................. 38
1. Osmanlıcılık ................................................................................................................ 38
2. İslamcılık .................................................................................................................... 39
3. Türkçülük .................................................................................................................... 40
IV. XX. YÜZYIL BAŞLARINDA OSMANLI DEVLETİNİN
DURUMU ................................................................................................... 42
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE SİYASİ VE ASKERİ GELİŞMELER ..... 42
1. İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Kuruluşu ve İktidara Gelmesi ..................................... 42
2. Trablusgarp Savaşı ........................................................................................................ 44
3. Balkan Savaşları ............................................................................................................ 45
BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE OSMANLI DEVLETİNİN YIKILIŞI ....................... 47
1. Savaşın Sebepleri........................................................................................................... 47
2. Birinci Dünya Savaşının Başlaması ve Osmanlı Devleti’nin Savaşa Girişi.................. 50
3. Osmanlı Devletini Paylaşma Projeleri........................................................................... 56
4. Birinci Dünya Savaşının Sona Ermesi Ve Yapılan Andlaşmalar .................................. 58
İKİNCİ BÖLÜM:
MİLLÎ MÜCADELE DÖNEMİ
I. MÜTAREKE SONRASI MEMLEKETİN DURUMU .............................. 67
AZINLIKLARIN FAALİYETLERİ VE AYRILIKÇI CEMİYETLER ........................ 67
1. Rumlar ve Faaliyetleri ................................................................................................... 67
2. Yahudiler ve Faaliyetleri ............................................................................................... 69
3. Ermeniler ve Kurtuluş Savaşına Kadarki Faaliyetleri ................................................... 69
MÜTAREKEDEN SONRA OSMANLI HÜKÜMETLERİ .......................................... 77
MÜTAREKEDEN SONRA TÜRK MİLLETİ VE CEMİYETLER .............................. 78
1. Milli Varlığa Zararlı Cemiyetler ................................................................................... 79
2. Milli Cemiyetler ............................................................................................................ 81
İçindekiler
VII
II. MİLLİ MÜCADELEYE HAZIRLIK ........................................................ 85
İZMİR’İN İŞGALİ VE İŞGALE KARŞI TEPKİLER ................................................... 85
MUSTAFA KEMAL’İN İSTANBUL’DAKİ FAALİYETLERİ ................................... 87
MUSTAFA KEMAL LİDERLİĞİNDE ANADOLU’DA YÜRÜTÜLEN
FAALİYETLER ......................................................................................................... 90
1. Samsun ve Havza’daki Çalışmaları ............................................................................... 90
2. Amasya Genelgesi ......................................................................................................... 92
3. Erzurum Kongresi (23 Temmuz-7 Ağustos 1919) ...................................................... 100
4. Balıkesir Kongresi (26-30 Temmuz 1919) .................................................................. 102
5. Alaşehir Kongresi (16-25 Ağustos 1919) .................................................................... 103
6. Sivas Kongresi (4-11 Eylül 1919) ............................................................................... 110
7. Amasya Görüşmeleri ve Protokolü (20-22 Ekim 1919) .............................................. 112
8. Komutanların Sivas Toplantısı ve Aldıkları Kararlar (16-29 Kasım 1919) ................ 114
9. Temsil Heyeti’nin Ankara’ya Gelişi (27 Aralık 1919)................................................ 115
SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ’NİN AÇILMASI VE FAALİYETLERİ ..... 116
1. Meclîsin Açılması ve Misak-ı Milli Kararlarının Alınması ........................................ 116
2. İstanbul’un İşgali ve Meclis-i Mebusan’ın Dağıtılması .............................................. 118
MİLLİ MÜCADELENİN MADDİ VE MANEVİ TEMELLERİ ................................ 120
1. Psikolojik Hazırlık ....................................................................................................... 120
2. Lider ve Kadronun Oluşturulması ............................................................................... 121
3. Askeri Güç Toparlaması .............................................................................................. 121
4. Hedef ve Prensiplerin Tespiti ...................................................................................... 122
5. Mali Hazırlık ............................................................................................................... 123
III. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’NİN AÇILMASI VE
ÇALIŞMALARI ...................................................................................... 123
MECLİSİN AÇILMASI VE FAALİYETLERİ ........................................................... 123
1. Meclisin Açılışı ........................................................................................................... 123
2. Meclisin Çalışmaları .................................................................................................... 125
3. İlk Türkiye Büyük Millet Meclisinin Özellikleri ........................................................ 127
IV. B.M.M.’NİN AÇILIŞINDAN SONRAKİ SİYASÎ VE ASKERÎ
GELİŞMELER ......................................................................................... 130
İÇ İSYANLAR VE ÜLKEDE ASAYİŞİN SAĞLANMASI ....................................... 130
MONDROS MÜTAREKESİNDEN SONRA İTİLAF DEVLETLERİNİN
TÜRKİYE ÜZERİNDEKİ YENİ PROJELERİ ....................................................... 133
1. Paris Barış Konferansı ................................................................................................. 133
2. Londra Konferansı ....................................................................................................... 134
3. San-Remo Konferansı ................................................................................................. 135
4. Sevr Andlaşması (10 Ağustos 1920) ........................................................................... 136
ASKERÎ VE SİYASİ GELİŞMELER .......................................................................... 139
1. Güney Cephesi ve Fransızlarla Muharebeler .............................................................. 139
VIII
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
2. Doğu Cephesi ve Ermenilerle Muharebeler ................................................................ 142
3. Batı Cephesi Muharebeleri ve Siyasî Gelişmeler ........................................................ 146
V. LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI, ÖNEMİ VE SONUÇLARI ............... 171
1. Atlaşma Öncesi Gelişmeler ...................................................................................... 171
2. Barış Antlaşmasının imzalanması............................................................................. 175
3. Lozan Antlaşmasının Önemi ve Sonuçları ............................................................... 177
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM:
TÜRK İNKILÂP HAREKETLERİ VE
ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI
I. TÜRK İNKILÂP HAREKETLERİ .......................................................... 182
SİYASÎ ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR ............................................................ 182
1. Saltanatın Kaldırılması ( l Kasım 1922) ...................................................................... 183
2. Cumhuriyetin İlanı (29 Ekim 1923) ............................................................................ 185
3. Halifeliğin Kaldırılması (3 Mart 1924 ) ...................................................................... 188
4. Yeni Türk Devleti’nde Anayasa Hareketleri ............................................................... 194
5. Çok Partili Rejim Denemeleri ve Sonuçları ................................................................ 198
HUKUK ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR ...................................................... 209
1. Medenî Kanunun Kabulü ............................................................................................ 211
2. Ceza Kanununun Kabulü ............................................................................................. 212
3. Hakimler Kanununun Kabulü...................................................................................... 212
4. Ticaret Kanununun Kabulü ......................................................................................... 213
5. Borçlar Kanununun Kabulü ......................................................................................... 213
6. İcra ve İflas Kanununun Kabulü.................................................................................. 213
EĞİTİM VE KÜLTÜR ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR ............................... 214
1. Eğitim Alanında Yapılan İnkılâplar ............................................................................ 214
2. Kültür Alanında Yapılan inkılâplar ............................................................................. 221
SOSYAL ALANDA YAPILAN İNKILÂPLAR ......................................................... 226
1. Kılık-Kıyafette Değişiklik ........................................................................................... 226
2. Tekke, Zaviye ve Türbelerin Kapatılması ................................................................... 227
3. Takvim, Saat, Ölçüler ve Rakamlarda Değişiklik ....................................................... 228
4. Soyadı Kanununun Kabulü.......................................................................................... 229
5. Millî Bayramlar ve Tatil Günlerinin Belirlenmesi ...................................................... 230
6. Kadın Haklarının Kabulü ............................................................................................ 231
EKONOMİ VE SAĞLIK ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR ............................ 232
1. Ekonomik Alanda Yapılan Çalışmalar ........................................................................ 232
2. Sağlık Alanında Yapılan Çalışmalar ........................................................................... 234
İçindekiler
IX
II. ATATÜRK DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI................................... 235
1923 – 1932 DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI ....................................................... 235
1. Türk - İngiliz İlişkileri ve Musul Meselesi .................................................................. 236
2. Türk - Yunan İlişkileri ve Etabli Anlaşmazlığı Meselesi ............................................ 238
3. Türk - Sovyet İlişkileri ................................................................................................ 240
4. Türk - Fransız İlişkileri................................................................................................ 240
5. Türk - İtalyan İlişkileri ................................................................................................ 242
6. Türkiye’nin İslam Ülkeleriyle İlişkileri ...................................................................... 243
1932 – 1938 DÖNEMİ TÜRK DIŞ POLİTİKASI ....................................................... 245
1. Türkiye’nin Milletler Cemiyetine (Cemiyet-i Akvam) Girişi ..................................... 245
2. Türkiye’nin Balkan Ülkeleriyle İlişkileri ve Balkan Antantı ...................................... 245
3. Türkiye’nin İslam Ülkeleriyle İlişkileri ve Sadâbat Paktı ........................................... 247
4. Montrö Boğazlar Sözleşmesi....................................................................................... 247
5. Türk-İngiliz İlişkileri ................................................................................................... 249
6. Türk - Alman İlişkileri ................................................................................................ 250
7. Türk - Sovyet İlişkileri ................................................................................................ 251
8. Türk - Fransız İlişkileri ve Hatay Meselesi ................................................................. 252
9. Türk - İtalyan İlişkileri ................................................................................................ 253
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM:
TÜRK İNKILÂBININ DAYANDIĞI
TEMELLER VE ATATÜRKÇÜLÜK
I. TÜRK İNKILÂBININ TEMEL İLKELERİ
(ATATÜRK İLKELERİ) .......................................................................... 258
1. Cumhuriyetçilik ........................................................................................................ 258
2. Milliyetçilik .............................................................................................................. 265
3. Halkçılık ................................................................................................................... 268
4. Devletçilik................................................................................................................. 269
5. Laiklik ....................................................................................................................... 271
6. İnkılâpçılık ................................................................................................................ 273
II. BÜTÜNLEYİCİ İLKELER ..................................................................... 274
1. Millî Egemenlik ........................................................................................................ 274
2. Millî Bağımsızlık ...................................................................................................... 280
3. Millî Birlik, Beraberlik ve Ülke Bütünlüğü .............................................................. 281
4. Yurtta Sulh Cihanda Sulh ......................................................................................... 282
5. Bilimsellik ve Akılcılık............................................................................................. 283
6. Çağdaşlaşma ve Batılılaşma ..................................................................................... 284
7. İnsan ve İnsanlık Sevgisi .......................................................................................... 285
X
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
BEŞİNCİ BÖLÜM:
İSMET İNÖNÜ DÖNEMİ (1938 - 1950)
I. ATATÜRK’ÜN HASTALIĞI VE ÖLÜMÜ (10 KASıM 1938)................. 289
II. İSMET İNÖNÜ’NÜN CUMHURBAŞKANI SEÇİLMESİ ................... 295
III. II. DÜNYA SAVAŞI (1939-1945)............................................................ 297
1. Savaş Yıllarında Türkiye .......................................................................................... 301
2. Savaştan Sonra Türkiye’de Görülen Yeni Gelişmeler.............................................. 304
3. Soğuk Savaş Döneminin Başlangıç Yıllarında Türkiye ........................................... 310
ALTINCI BÖLÜM:
DEMOKRAT PARTİ İKTİDARI VE
ADNAN MENDERES DÖNEMİ (1950 – 1960)
I. İÇ SİYASİ GELİŞMELER ........................................................................ 320
II. EKONOMİK VE SOSYAL HAYATTA DEĞİŞİM ............................... 327
III. DEMOKRAT PARTİ’NİN DIŞ SİYASETİ .......................................... 328
1. Türkiye’nin NATO’ya Girişi .................................................................................... 328
2. Balkan Devletleri İle İlişkiler ................................................................................... 329
3. Ortadoğu Devletleri İle İlişkiler................................................................................ 330
4. Türk-Yunan İlişkileri ve Kıbrıs Meselesi ................................................................. 332
IV. SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNDE DÜNYA VE TÜRKİYE .................... 334
1. Uzak Doğu’dan Orta Doğu’ya Gerilen Dünya ......................................................... 335
2. Uzayda Soğuk Savaş................................................................................................. 336
3. Amerika’ya Uzanan Sovyet Taarruzu ...................................................................... 337
V. DEMOKRAT PARTİ İKTİDARıNDA SONA DOĞRU ...................................... 337
YEDİNCİ BÖLÜM:
DARBELER’İN GÖLGESİNDE YOLUNA DEVAM EDEN
TÜRKİYE CUMHURİYETİ (1960 - 1980)
I. 27 MAYIS 1960 DARBESİ VE YENİ ANAYASA ................................... 343
II. YENİ SİYASİ PARTİLER, KOALİSYON HÜKÜMETİ, ADALET
PARTİSİ VE SÜLEYMAN DEMİREL ................................................... 346
İçindekiler
XI
1. Yeni Seçimler ve Zoraki Koalisyon ......................................................................... 346
2. Siyasette Süleyman Demirel Dönemi ....................................................................... 348
III. SAĞDA VE SOLDAKİ İDEOLOJİK KAMPLAŞMALAR,
ÖĞRENCİ VE İŞÇİ HAREKETLERİ .................................................. 351
IV. 12 MART 1971 MUHTIRASI ................................................................. 352
V. KOALİSYON HÜKÜMETLERİ DÖNEMİ (1974-1980) ...................... 353
1. 1973 Genel Seçimleri ............................................................................................... 353
2. CHP-MSP Koalisyonu .............................................................................................. 354
3. Kıbrıs Meselesi ......................................................................................................... 355
4. Türk Ordusu Kıbrıs’ta............................................................................................... 357
5. Milliyetçi Cephe Hükümeti ...................................................................................... 358
6. 1977 Seçimleri ve II. Milliyetçi Cephe Hükümeti.................................................... 360
7. III. Ecevit Hükümeti ................................................................................................. 360
8. 1980 Askerî Müdahalesine Doğru ............................................................................ 361
SEKİZİNCİ BÖLÜM:
12 EYLÜL 1980 DARBESİ VE SONRASINDA TÜRKİYE
I. 12 EYLÜL 1980 ASKERİ DARBESİ ........................................................ 365
1. 1982 Anayasası ......................................................................................................... 366
2. Demokrasiye Dönüş ve Turgut Özal Dönemi .......................................................... 368
II. KÖRFEZ KRİZİ ....................................................................................... 372
III. YENİ KOALİSYONLAR DÖNEMİ VE TURGUT ÖZAL’IN
ÖLÜMÜ .................................................................................................... 373
IV. SİYASETTE REFAH PARTİLİ YILLAR VE 28 ŞUBAT ................... 375
V. TÜRKİYE’YE YÖNELİK ERMENİ VE PKK TERÖRÜ ..................... 378
VI. SOVYETLER BİRLİĞİNİN DAĞILMASI VE YENİ DÜNYA
DÜZENİ .................................................................................................... 380
VII. TÜRKİYE’NİN İÇ VE DIŞ SİYASETİNDE YENİ GELİŞMELER . 381
1. Türkiye-Kafkasya ve Orta Asya İlişkileri................................................................. 381
2. Türkiye – Avrupa Birliği İlişkileri ............................................................................ 385
3. Kopenhag Kriterleri, Türkiye ve Genişleyen Avrupa Topluluğu ............................. 387
4. Türkiye-Amerika Birleşik Devletleri İlişkileri ......................................................... 388
XII
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
VIII. ABD’NİN IRAK’A İKİNCİ MÜDAHALESİ VE MART 2003
TEZKERE OLAYI ............................................................................... 390
IX. TÜRKİYE-ORTADOĞU ÜLKELERİ İLİŞKİLERİ ........................... 392
X. TÜRKİYE-BALKAN ÜLKELERİ İLİŞKİLERİ ................................... 393
XI. TÜRKİYE YUNANİSTAN İLİŞKİLERİ .............................................. 395
BİBLİYOGRAFYA ....................................................................................... 403
KRONOLOJİ ................................................................................................. 413
MUSTAFA KEMAL ATATÜRK
(1881-10 Kasım 1938)
1881 yılında, Osmanlı İmparatorluğu'nun bir ili olan Selanik'te doğdu
Babası Ali Rıza Efendi, annesi Zübeyde Hanım'dır. Babasını küçük yaşta
kaybettikten sonra ilkokulu Selanik'te Şemsi Efendi Mektebi'nde okudu.
Öğrenimini Selanik Askeri Rüştiyesi ve Manastır Askeri İdadisi'nde sürdürdü. 1899'da girdiği İstanbul Harbiye Mektebi'ni 1902 yılında piyade teğmeni
rütbesiyle, Harp Akademisi'ni de 1905'te kurmay yüzbaşı olarak bitirdi.
Mustafa Kemal 1905 yılında Şam'da 5. Ordu'da, 1907'de Makedonya'daki 3- Ordu'da görevlendirildi. Manastır ve Selanik'te görevli iken
1909'da İstanbul'daki (31 Mart Vak'ası) ayaklanmayı bastıran Hareket Ordusu'nda görev yaptı. Arnavutluk isyanını bastırma harekatına katıldı. 1911'de
İtalya'nın Trablusgarp'a asker çıkarması üzerine Tobruk'a gönderildi. Tobruk
ve Derne'de Türk Kuvvetlerini başarı ile yönettikten sonra binbaşı rütbesiyle
1912-1913 yıllarında Balkan Savaşı'na katıldı; Edirne'yi Bulgaristan'dan geri
alan kolorduda görev yaptı. 1913-1915 yıllarında Sofya'da ataşe olarak bulundu. Birinci Dünya Savaşı'nda, 1915'te, 19. Tümen Komutanı olarak Çanakkale Savaşı'na katıldı. Gelibolu'da düşman saldırılarını başarı ile durdurdu;"Anafartalar Kahramanı" olarak ün kazandı.
1916'da Doğu Cephesi'ne Kolordu Komutanı olarak atandı ve generalliğe yükseltildi. Rus saldırılarını durduran Mustafa Kemal, Bingöl ve Muş'u
düşmandan geri aldı. 1917’de Filistin ve Suriye'de görevli 7. Ordu Komutanlığı'na atandı. Aynı yıl Veliaht Vahdettin ile Almanya’ya gitti.
XIV
Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi
Alman Genel Karargâhı ve Alman savaş cephelerinde incelemeler yaptı.
1918’de yeniden görevlendirildiği Suriye cephesinde 7. Ordu Komutanı
iken, Birinci Dünya Savaşı'nın sona ermesiyle imzalanan Mondros Ateşkes
Antlaşması'ndan sonra İstanbul’a geldi. Ülkeyi düşman işgalinden kurtarmak amacını gizli tutarak, ordu Müfettişliği görevi ile İstanbul’dan ayrıldı.
Karadeniz yoluyla 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkan Mustafa Kemal,
22 Haziran 1919'da Amasya Genelgesi'ni yayımladı. Türk milletine, "Vatanın bütünlüğünün ve milletin bağımsızlığının tehlikede olduğunu, azim ve
kararlılıkla vatanın kurtarılması için Sivas’ta bir kongre toplanacağını" bildirdi. Ayrıca Osmanlı Hükümeti’nin verdiği görevden ve askerlikten istifa
ederek 23 Temmuz 1919'da Erzurum'da 4 Eylül 1919’da Sivas'ta toplanan
kongrelerin başkanlığını yaptı.
Bu kongrelerde, "Düşman işgaline karşı milletin vatanı savunacağı, bu
amaçla geçici bir hükümetin kurulacağı ve bir milli meclisin toplanacağı,
manda ve himayenin kabul edilmeyeceği" kararları alındı ve açıklandı. Türkiye Büyük Millet Meclisi, onun çabalarıyla 23 Nisan 1920'de Ankara'da
tarihi görevine başladı; Mustafa Kemal, Meclis ve Hükümet Başkanı seçildi.
Osmanlı Hükümeti ile İtilaf Devletleri arasında imzalanan, Sevr Antlaşması'nı Türk milletinin kabul etmediğini dünyaya duyurdu.
İtilaf Devletleri'nin yardımıyla İzmir'i işgal eden Yunan Kuvvetlerinin
ilerlemesi 1921'de Birinci ve İkinci İnönü savaşlarıyla durduruldu. 23 Ağustos 1921'de yeniden saldıran Yunan Ordusu bozguna uğratılarak Başkomutan Mustafa Kemal Paşa'nın yönettiği Türk Ordusu Sakarya Meydan Savaşı'nı zaferle sonuçlandırdı. 22 gün geceli gündüzlü süren bu savaşta Yunan Ordusu ağır kayıplara uğratıldı. Bu zafer nedeniyle Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından Mustafa Kemal'e 'Mareşal' rütbesi ve 'Gazi' unvanı
verildi. Türk Ordusu, vatanı düşman işgalinden kurtarmak için 26 Ağustos
1922'de karşı saldırıya başladı. Mustafa Kemal Paşa'nın yönettiği Başkomutan Meydan Savaşı'nda (30 Ağustos 1922) Türk Ordusu Yunan Ordusu'nun
büyük kısmını yok etti. Bozguna uğrayarak kaçan düşman kuvvetlerini izleyen Türk Ordusu 9 Eylül 1922'de İzmir'e girdi. 11 Ekim 1922'de Mudanya
Ateşkes Antlaşması imzalandı ve İtilaf Devletleri işgal ettikleri Türk topraklarından çekildiler.
Kurtuluş Savaşı'nın ardından TBMM tarafından 29 Ekim 1923 günü
Cumhuriyet ilan edilirken, Mustafa Kemal de Cumhurbaşkanı seçildi.
1938'deki ölümüne dek arka arkaya 4 kez cumhurbaşkanı seçilen Atatürk,
bu görevi en uzun süre yürüten cumhurbaşkanı oldu. Mustafa Kemal'e,
Mustafa Kemal Atatürk
XV
24.11.1934 günlü, 2587 sayıIı kanunla Atatürk soyadı verildi ve bu soyadının başkaları tarafından kullanılması yasaklandı.
Mustafa Kemal Atatürk, 1929 Dünya Ekonomik Bunalımı'nın etkilerini
hafifletmek ve ülkenin kalkınmasını hızlandırmak amacı ile 1933'te Beş
Yıllık Sanayi Planı'nı başlattı. Aynı dönemde dış politikada da önemli
adımlar atıldı; Milletler Cemiyeti'ne girilmesi (1932), Balkan Antantı'nın
imzalanması (1934), Montrö Boğazlar Sözleşmesi (1936) ve Sadabat Paktı
(1937) gibi girişimler Türkiye'nin bölgesinde ve dünyada etkili bir aktör
olarak öne çıkmasına katkıda bulundu. Atatürk, Hatay'ın anavatana katılması
için yoğun bir diplomatik çaba sarf etti ve onun bu amacı, vefatının ardından
1939 yılında gerçekleşti.
Atatürk, yalnızca Türk milletinin Kurtuluş Savaşı'nı başarı ile yöneten
bir komutan değil, aynı zamanda gerçekleştirdiği devrimler ile de dahi bir
devlet adamı idi. 57 yıl süren yaşamının büyük kısmında, milletinin ve vatanının bağımsızlığı ve mutluluğu için yılmadan çalıştı ve girdiği her mücadeleden zaferle çıktı.
Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu, cesur ve unutulmaz önderi Mustafa
Kemal Atatürk, 1 0 Kasım 1938'de aramızdan ayrıldı.