docPDF İndir
download 
Şikayet Transkript
PDF İndir
Sayı: 68 Kasım - Aralık 2012 68 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001 01 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 02010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 010101010 0010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 0101010 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001 01 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 0000100010101 02010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 010101010 001 0001 00000100010010 01 001 0001 0010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 00101 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 0101010 01 001 0001 000 01 001 0001 000010 01 001 00010010 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00010010010001000010000100010010101010011 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 000100100100010000100001000100010010101 01 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001010001001001000100001000010001000100101010 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 02010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 010101010 0010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 0101010 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001 01 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 02010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 010101010 0010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 0101010 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 100 100 00101100 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 1001 01 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001011020 00101 00101 100000101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 1001 1001 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 100101 100101 1001010 100101 02010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 010101010 1000020010 000020010 0010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 0101010 100 100 100 100 100 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 000100100100010000100001 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 10001 0010100101010101 01 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 02010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 010101010 0010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 0101010 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001 01 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 02010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 010101010 0010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 0101010 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001 01 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 02010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 010101010 0010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 0101010 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001 01 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 02010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 010101010 0010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 0101010 101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001 01 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001000100001010010101110010010100001 1 1 1 1 0100100010010100101011100100101001 11010101020010100101011100100101011 001001 101001 101101 00100 01001 101101 00100 1001 00100 1100 0100 100 010 V SİBER GÜVENLİK İMTİYAZ SAHİBİ Mimar ve Mühendisler Grubu Adına Genel Başkan Avni Çebi Sorumlu Yazı İşlerİ Müdürü Yunus Emre Tozal [email protected] Yayın Koordİnatörü İsmail Şaşmaz [email protected] Edİtör Fatih Göksu [email protected] Görsel Yönetmen Ersan Topuz Renk Ayrımı Muhammet Dilsiz Reklam [email protected] Basım Milsan Basım San. A.Ş. 0212 471 71 50 Yayın Türü İki ayda bir yayınlanır. Yerel Süreli Yayın Ücretsizdir Yazı ve reklamların içerik sorumluluğu sahiplerine aittir. Kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. Dosya konumuzda yer sermeyi amaçladık. Bu konunun haricinde keyifle okuyacağınız gezi sayfamız, dosya konumuz ile de alakalı olan sinema sayfamız, sivil toplum kuruluşlarından söyleşi ve haberlerimiz ile Mimar ve Mühendisler Grubu’nun faaliyetleri ile ilgili son gelişme ve haberleri de okuma fırsatı bulacaksınız. Gelecek sayımızda, 2013 yılında görüşmek üzere... Günümüzde klasik savaş yerini siber savaşlara bırakmaktadır. Siber savaş ekonomik, politik ve askeri nedenlerle hedef seçilen ülkeye bilgi ve iletişim sistemleri üzerinden gerçekleştirilen organize saldırıları kapsamaktadır. Sayı: 68 Kasım - Aralık 2012 68 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 1 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 0101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 0102010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 0101010101010 01 010010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 01010100101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 1 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 0101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 0000100010101 0102010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 0101010101010 01 001 0001 00000100010010 01 001 0001 010010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 00101 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 01010100101 01 001 0001 000 01 001 0001 000010 01 001 00010010 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 00010010010001000010000100010010101010011 1 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 000100100100010000100001000100010010101 0101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001010001001001000100001000010001000100101010 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 0102010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 0101010101010 01 010010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 01010100101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 1 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 0101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 0102010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 0101010101010 01 010010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 01010100101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 100 100 00101100 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 1 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 1001 0101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 001011020 00101 00101 100000101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 1001 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 100101100101 100100101 001011001010 100101 0102010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 0101010101010 01 1000020010 000020010 010010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 01010100101 100 100 100 100 100 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 000100100100010000100001 1 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 10001 0010100101010101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 0101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 0102010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 0101010101010 01 010010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 01010100101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 1 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 0101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 0102010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 0101010101010 01 010010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 01010100101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 1 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 0101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 0102010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 0101010101010 01 010010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 01010100101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 1 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 0101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 0102010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 0101010101010 01 010010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 01010100101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 1 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00 0101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 00101 0102010201020100101001010110100010101000010101001001111000001 01010010100010100010010010010 1001 1001 0101 010101 01010 10000 10001 01001 0101010101010 01 010010101 01 0 100100 0010 10010101 010 100101010001 001 010 010 1010 0010101 1 0101001010101011000001111 1001001010101 00100001010101011001001 01010100101 001000100001010010101110010010100001 0100100010010100101011100100101001 11010101020010100101011100100101011 001001 101001 101101 00100 01001 101101 00100 1001 00100 1100 0100 100 010 1 1 Eski Osmanlı Sok. Cansun Apt. 5/7 Mecidiyeköy/İstanbul Tel: 212 273 27 50 Fax: 212 273 27 51 Web: www.ajanspiksel.com E-posta: [email protected] Özellikle gelişmiş ülke olmanın oluşturduğu farkındalık ile Siber Güvenlik konusunda çok hassas olan ülkeler başka ülkelerden gelen Siber Saldırıları savaş nedeni olarak saymaktadırlar. Örneğin bir ülkenin nükleer santrallarine, elektrik santrallarine, bilgisayarlar, yazılımlar vasıtası ile kontrol edilen her türlü askeri araç gerece, devletin verdiği her türlü hizmeti aksatacak organlara, siber saldırılar düzenlenmektedir. Küresel çapta büyük kayıplara neden olabilecek bu saldırılar yalnızca bireysel olarak örgütlenmiş kişi ya da gruplardan değil, dost veya düşman ülke konumundaki devletlerden de gelebilmektedir. 1 1 İletİşİm Adresİ Kuştepe Biracılar Sok. No: 7 Mecidiyeköy/İstanbul Tel: 212 217 51 00 Fax: 212 217 22 63 Web: www.mmg.org.tr E-posta: [email protected] Ayrıca bu sayımızda halen gündemde olan kentsel dönüşüm ve şehirleşme ile ilgili yazılara ayrıntılı olarak yer vedik. Gerçeğin çarpıtılarak ideal şehir anlayışının nasıl değiştiği konusunu gözler önüne Mimar ve Mühendis Kasım - Aralık 2012 Yayın Danışma Kurulu Prof. Dr. Nazif Gürdoğan, Prof. Dr. İlhan Kocaarslan Prof. Dr. Nizamettin Aydın, Prof. Dr. Zeki Çizmecioğlu, Yrd. Doç. Dr. Ömer Faruk Kültür, Yrd. Doç. Dr. Yalçın Boztoprak, Yrd. Doc. Dr. İbrahim Güneş, Ali Reyhan Esen, Fatih Dönmez, Yakup Güler verdiğimiz Siber Güvenlik ile ilgili her şeyi en yetkin kişilerden okuma fırsatı bulacak, yer verdiğimiz makalelerde de konunun öneminin farkına varacaksınız. Günümüzde klasik savaş yerini siber savaşlara bırakmaktadır. Siber savaş ekonomik, politik ve askeri nedenlerle hedef seçilen ülkeye bilgi ve iletişim sistemleri üzerinden gerçekleştirilen organize saldırıları kapsamaktadır. SİBER GÜVENLİK Bu Sayıya Katkıda Bulunanlar Bilgi Güvenliğ Derneği, Ahmet Hamdi Atalay EDİTÖRDEN V Yayın Kurulu Osman Şahbaz, Mehmet İşci, Osman Arı, Murat Özdemir, Kadem Ekşi, Yavuz Sarı, Mesut Uğur, Yılmaz Ada SİBER GÜVENLİK Mimar ve Mühendis 68 KISA... KISA... 06 HAVACILIK ENDÜSTRİSİ 22 KAPAK SİBER GÜVENLİK Siber Güvenlik, bilgileri izinsiz erişimlerden, kullanımdan, ifşa edilmeden, yok edilmeden, değiştirilmeden veya hasar verilmeden koruma işlemi olarak tanımlanmaktadır. Bu konu ülkemizde son dönemlerde kendilerine “Redhack” ve “Anonmymous” gibi isimler veren bilgisayar korsanlarının (Hackers) saldırıları ile ön plana çıkmıştır. SÖYLEŞİ NAİL OLPAK "İnsan unsurunu şehirlere yeniden kazandırmamız lazım" 60 76 GEZİ: KAYSERİ – MİSKOLC OSMAN ŞAHBAZ İki Tarihi ve Sanayi Şehrinin Karşılaştırılması KENTSEL DÖNÜŞÜM YAHYA KEMAL'IN 'AZİZ İSTANBUL'UNU İMAR EDEBİLİR Mİ? İSTANBUL'DA BULUŞTU, ULUSAL SİBER GÜVENLİK ÇALIŞMALARININ YÜRÜTÜLMESİ, YÖNETİLMESİ ve KOORDİNASYONUNA İLİŞKİN BAKANLAR KURULU KARARI YAYIMLANDI MAKALE 68 Bölgesel Kalkınmada Yerel Büyüme Koalisyonları: Kalkınma Ajansları RASİM AKPINAR MAKALE 72 Korumanın Türkiye'ye Özgü Sorunları “İhmal Edilmiş ve Sağlıksız Kentsel Sit Alanların'da Koruma ” PROF. DR. KEMAL KUTGÜN EYÜPGİLLER BİZDEN HABERLER KİTAPLIK AJANDA ÇİZGİ YORUM 66 OSMANLI'DAN BUGÜNE ULAŞIM ve KENTSEL DÖNÜŞÜM 78 Gerçeğin Dünyasından Sanal Gerçekliğe: GÜVENDE MİYİZ? D ünün dünyası ile bugünün dünyası arasındaki en önemli fark “Ali Baba ve Kırk Haramilerle” başlayan masalla siber masallar veya bilinmezler arasındaki gerçek gibidir. Dünün haramilerinin yerini bugün kimler aldı, dünün casusları ve savaş tamtamları ve araçlarının yerini ne aldı? Dün konuşulan kültür emperyalizmi bugün ne adla yürütülüyor? Dün kasalarda arşivlerde saklanan değerli evraklar, hatıralar ve bilgiler bugün nerede duruyor, güvenli olan ne? Her şeyin sanallaştığı bir dünyada aklımız, hafızamız ve varlıklarımız nerede ve ne kadar güvenli? Dünün sınırları ve gümrüklerinin yerine bugün nasıl bir yerde duruyoruz? Siber gerçekliğin hayatımıza yerleştiği bu dünyada mevcut hayatın akabilmesi için bireylerden, firmalara ve ülke yönetimine kadar gerekli farkındalığa sahip olmalıyız. Sanallaşan bu dünyada bütün bilgilerimizi girdiğimiz, sakladığımız sistemler yarın çalışamaz olsa ne yapabiliriz? Bugün kurduğumuz bu medeni dünyayı yarın geleceğe taşıyabilir miyiz? Yakın geleceğin felaketi küresel ısınma kadar bir siber felakete dönüşe bilir mi? Bugün bilgisayarlarda kurguladığımız dünyayı, yarın tekrar kütüphanelerdeki yazılı bilgilerden başlayarak yeniden mi kuracağız? Bilginin saklandığı ve iletildiği dünyaya o kadar bağımlıyız ki onun yokluğunu hatta aksamasını bile düşünmek istemiyoruz. Bilgiye dayalı iş yapma modellerine organizasyon, ilişkiler ve ekonomide her gün daha fazla bağımlı oluyoruz. Bu bağımlılık zincirimizin aksadığı bir durumda, bütün kurgulanmış yapılar sürdürebilir bir esnekliğe sahip değillerdir. Hayatın bu kadar siber ortama bağımlı olduğu bir dünyada, her türlü ekonomik, endüstriyel, sosyal ve kültürel ilişkilerimiz bilgisayar ağlarında akan kişisel ve kurumsal bilgilerimizin paylaşılması sayesinde devam ediyor. Dur durak demeden içinde olduğumuz bu sanal ortamda paylaştığımız bütün bu bilgilerin bütünlüğü, güvenliği ve erişilebilir olması, kurulu sistemlerin güvenli bir şekilde çalışmasına bağlı. Dünyada bu sistemleri kuran şirketler, kurumlar ve ülkeler standartları belirliyor. Bu standartlar içerisinde ülkemizin ulusal güvenliğini ne kadar sağlayabiliriz? Kendimize ait ayrı bir çemberde bir ulusal güvenlik siber sistemi kurmamız gerekir, aynılaşan bu dünyada farklı ve özel bazı güvenlik yazılım ve sistemleri ile siber dünyada varlığımız koruyabiliriz. Bugünün dünyasında kişilerin, firmaların, kurumların ve ülkelerin bütün bilgi akış süreçleri ve işlemleri; enerjiden sağlığa, adaletten savunmaya kadar bilgi teknolojileri sayesinde yapılabilmektedir. Bilginin saklanması ve iletilmesinde siber bir saldırı sonucu oluşacak bir yavaşlama, duraklama veya çökme meydana geldiği noktaya bağlı olarak, bireysel, kurumsal veya ülke çapında bir sıkıntıya dönüşerek en sıradan işlerimizi bile yürütemez ve ilgili servisleri alamaz duruma gelebiliriz. Siber gerçekliğin hayatımıza yerleştiği bu dünyada mevcut hayatın akabilmesi için bireylerden, firmalara ve ülke yönetimine kadar gerekli farkındalığa sahip olmalıyız. Konunun ülkenin bütünlüğü açısından da büyük bir önemi var. Bir siber saldırı durumunda bu saldırı bir sivil kuruma yapılması durumunda sağlık, eğitim, ulaşım ve bankacılık hizmetleri gibi servisleri alamamak durumunda kalabiliriz. Ancak bir askeri savaş durumunda ülkenin enerjisi kesilebilir ve musluklarından su akmayabilir. Askeri tesislere yapılacak bir siber saldırı durumunda ülkenin güvenliği sıkıntıya girerek büyük fedakârlıklar sonucu yatırım yaptığımız milyarlarca dolarlık askeri sistemlerimiz kullanılmadan bir hurda yığını haline dönüşebilir. Bugünün dünyasında siber güvenlik, her kurum ve kuruluşun öncelikli bir konusu olarak işlerimizin ve yönetimimizin içersinde stratejik bir öneme sahip olmalıdır. Dergimizi hazırlarken oluşturulan “Ulusal Siber Güvenlik Çalışmalarının Yürütülmesi, Yönetilmesi ve Koordinasyonundan” sorumlu olacak “Siber Güvenlik Kurulunun” kurulması doğru bir karar olmuştur. Bu kurulu ülkenin güvenliği için bekleyen önemli kararlar beklemektedir. Dergimizin bu sayısının oluşturulmasında destek aldığımız, konusunda uzman bir STK olan “Bilgi Güvenliği Derneği'ne“ teşekkür etmeyi bir borç biliyorum. Ülkemizin sağlıklı bir demokrasi içinde kalkınarak gelişmesi, bilim ve teknolojide hak ettiği yeri edinmesi için uzman ve sorumluluk sahibi STK’lara ihtiyacın olduğu her gün daha iyi anlaşılmaktadır. Avni Çebi MMG Genel Başkanı KISA... KISA... BASIN AÇIKLAMASI: KİBRİN ve AYRIŞMANIN KALELERİNİ İNŞA ETMEYE HAYIR: MASLAK 1453 Ülkemiz, ilerleyen demokrasisi, gelişen ekonomisi, zengin insan kaynağı ve müteşebbisleriyle, uluslararası alanda giderek yükselen bir görünüş sergilemektedir. İnşaat sektörü de bu gelişmeden payını almış, müteahhit firmalarımız uluslararası arenada önemli bir seviyeye gelmiş, müteahhitlik hizmetlerinde dünya ekonomisinden pay alan ilk sıralardaki önemli aktörlerden olmaya başlamış durumdayız. Mimarlarımız da önemli başarılara imza atmış, özellikle son dönemlerde uluslararası düzeyde birçok ödül kazanmışlardır. Bu durum ülkemiz mimar ve mühendislerinin bilgi ve birikiminin, projeden uygulamaya kadar her alanda yükselen seviyesini göstermektedir. Bunun göstergelerin oluşmasında, değer üreten ve katan üniversiteden odalara, firmalarımızdan STK'larımıza kadar her kurumun büyük katkıları vardır. Son zamanlarda TV kanallarında yayınlanan bir reklam, kentsel dönüşüm çalışmalarıyla birlikte bir kısım hırslarla bezenmiş, ufku ancak çok katlı beton yığınları yapmaktan öteye gidemeyen bir zihniyetin ürünüdür. Reklam filminde mimar ve mühendislerin hazırladıkları projeleri elinin tersiyle iterek, kendi egosunu ortaya koyan zihniyet, Türkiye'de şehircilik alanında yapılan faaliyetleri küçümsemekle kalmayıp, bu ülkenin yetiştirdiği mimar ve mühendisleri de rencide etmektedir. Emek verilerek çizilen ve karşısına kadar getirilen projeleri, "bunların hiçbiri değil" diyerek yere atmak, kibrin bir göstergesidir. Hazcı ve faydacı bir zihni anlayışla adeta korku filmlerindeki şatolar gibi beton yığınları inşa etmeyi hüner görmek ve bu hüneri 1453, Osmanlı, Fetih gibi önemli kavramlarla donatarak izleyicilerin algısını yönlendirerek, düpedüz halkımızı aldatmaya yönelik adımlardır. Bu film sadece insanlarımızı aldatmakla kalmıyor, 6 Mimar ve Mühendis kelime ve kavramların da içlerini boşaltıp paranın şımarttığı, ekonomik gücün zehirlediği bir hayat tarzını, yaşam anlayışını adeta dayatarak benimsetmeye çalışmaktadır. Söz konusu reklam filmi insanımızın şehirle olan ilişkisini yanlış bir şekilde yorumlamakta, şehircilik anlayışımızı ters-düz etmekte ve insanımıza hayali ve sanal kurgulanmış bir dünya dayatmakta, ben yaptım oldu anlayışı ile topluma dayattığı tamamen rant odaklı ruhsuz, kimliksiz, yeşili saksıda gören ucube yapıları toplumu ayrıştırmaktadır; "Tarih hayal edenleri değil, gerçekleştirenleri yazar" diyerek haddi aşan bir davranış sergilemektedir. Bu reklam filminin, benzeri projelerin ve tanıtım malzemelerin en olumsuz yanlarından biri de, toplumda gelir adaletinin bozulacağı, sosyal ve kültürel kodlarımızı dönüştürecek bir süreci başlatmış olmasıdır. İnsanlara kutu gibi evleri yüksek fiyatlarla satmak için güzel dilimizi, kelime ve kavramlarımızı, tarihi ve doğal zenginliklerimizi kullanmaktan çekinmeyen söz konusu zihniyet, halkımızın birlikte yaşama sevincini ve ortak değerlerini hiçe saymakta, genç zihinlerimizi kirletmekte, mimar ve mühendislerimizi küçük görmekte ve değersizleştirmekte, menfaat için tüm değerlerimizi sömürmektedir. "Evinizin dibinde orman olmasını istemez misiniz?" diye soran ama o evleri yapmak için vaat edilen ormanların katlarcasını yakıp yıkan bu zihniyet, insani ve ahlaki değildir. Kamuya ait olan reklamdaki orman arazisine nasıl sahiplenmekte, halka kapatılmakta ve bir kısım insanların ayrıcalıklı olarak kullanımına açabilmektedir? Bu gücü ve yetkiyi kimlerden almaktadır? Bizler, Mimar ve Mühendisler Grubu olarak başta Mimarlık, Şehircilik, Enerji, Çevre ve Gıda konuları olmak üzere farklı mimarlık ve mühendislik alanlarında çalışmalarla kamuoyunu aydınlatmaya ve bilgilendirmeye çalışmaktayız. Ülkemizin ekonomik, tarihi, doğal ve insani bütün değerlerine gelecek nesillerinde hakkını düşünerek kullanmaya, geliştirmeye ve korumaya çalışmaktayız. Ülkemizin mimarlık ve mühendislik birikimini küçümseyen bu kibirli ve fütursuz anlayışa karşı, tüm Mimar ve Mühendis Odalarını, STK'ları duyarlı olmaya, meslektaşlarımızın emeklerini hiçe sayan bu tür davranışlara tepki vermeye çağırıyoruz. Mimar ve Mühendisler Grubu Yönetim Kurulu Kasım - Aralık 2012 7 KISA... KISA... HAVACILIK ENDÜSTRİSİ İSTANBUL'DA BULUŞTU Mimar ve Mühendisler Grubu’nun da temsil edildiği ve İstanbul Ticaret Odası (İTO) ile Türk Hava Yolları (THY) Teknik'in bu yıl 3.'sünü düzenlediği Türk Havacılık Endüstri Sergisi, Forumu ve Fuarı (TÜHESFO), İstanbul Fuar Merkezi'nde gerçekleştirildi. F uarın açılışında konuşan Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Binali Yıldırım, Türkiye'nin havacılıkla ilgili ekosistemini oluşturduğunu belirterek, ''Türk havacılık sektörü bir dönüm noktasındadır. Sadece havaalanı işletmeciliğiyle değil, havacılık yan sanayisini geliştirmek için de adımlarını hızlandırmaya ve bunu başarmaya hazırdır'' dedi. 3 yıl önce bu işe teşebbüs edenlerin ''Acaba mahcup olur muyuz?'' diye çok büyük endişe yaşadıklarını hatırlatarak, bugün etkinliğin 3.sünün İstanbul Ticaret Odası'nın aktif katılımıyla düzenlenmiş olmasının havacılık ve uzay endüstrisi bakımından artık böyle bir endişenin çok gerilerde kaldığını gösterdiğini söyledi. Yıldırım, etkinliğe 10 binden fazla firmaya davetiye gönderildiğini ve bunların 1000 tanesinin katıldığını belirterek; ''Bu Türkiye'nin geleceği ve havacılık sanayi bakımından ümit ve gurur vericidir. Hezarfen Ahmet Çelebi'den Vecihi Hürkuş'a, Nuri Demirağ'a varıncaya kadar havacılık tarihimizin acı tatlı hatırları var. Ama bu hikayelerin ortak bir paydası var. Çok hızlı elde edilen bir başarı ve arkasından bir hüsran. Demek ki, sorun başarıyı yakalamak değil. Sürdürülebilir başarı asıl hedef olmalıdır. Havacılıkta son 10 yılda ortaya konulan Türkiye'deki başarı, gelişme, elbette ki 'havayolu halkın yolu olacak' talimatıyla Sayın Başbakanımızın ortaya koyduğu bir hedeftir.'' 8 Mimar ve Mühendis Bunun gereğini yerine getirmek için çok özverili bir çalışma yaptıklarını belirten Yıldırım, ‘’Havacılık anlamında Türkiye artık küresel bir marka çıkarmış ve THY'yi bayrak taşıyıcısı yapmış bir ülke. Bunun yanı sıra da havacılıktaki büyümesi tüm dünyanın dikkatini çeker hale gelmiş. 150 orta ve uzun gövdeli uçak sayısını 370'lerin üzerine çıkaran bir Türkiye var. 50 milyon yolcu hedefini Türkiye için, 2015 olarak gösteren uluslararası otoriteler büyük bir yanılgıya uğradı. Türkiye hedefleri 2015 yılını aştı. Toplam havacılıkta yolculuklar 120 milyona yaklaştı'' diye konuştu. Türkiye'nin başkasının inayetiyle, başkasından medet bekleyerek değil, kendi insanına, kaynaklarına, gücüne ve aklına güvenerek adım adım gittiği bu yolu başaracağını dile getiren Yıldırım, mucize de beklenmemesi gerektiğini ifade etti. Türkiye'nin kendi markasını ürettiğinde hem katma değeri kendi ülkesine kazandıracağını hem de küresel anlamda bölgesel kalkınmaya da öncülük edeceğini dile getiren Yıldırım, bu sayede Türkiye'nin dünyanın doğusu ile batısı arasında bir denge köprüsü olmayı başaracağını söyledi. Yıldırım, kanatları açık olmayan kuşun kanatlarının büyüklüğünün belli olmayacağını vurgulayarak, ''Türkiye artık, kanatlarını açmıştır ve gücü de ortaya çıkmıştır. Onun için Türk havacılık sektörü bir dönüm noktasın- dadır. Sadece havaalanı işletmeciliğiyle değil, havacılık yan sanayisini geliştirmek için de adımlarını hızlandırmaya ve bunu başarmaya hazırdır.'' dedi. Konuşmasının ardından Bakan Yıldırım yanında Bilim, Sanayi ve Ticaret Bakan Yardımcısı Davut Kavranoğlu, THY Teknik Genel Müdürü İsmail Demir ile İTO Başkanı Dr. Murat Yalçıntaş ile birlikte fuara katılan uçak parçası üreticileri ve STK standlarını gezdi. Fuara katılan MMG standını da ziyaret eden Bakan Yıldırım burada MMG Genel Başkanı Avni Çebi ve MMG eski Başkanı Murat Kalsın ile bir süre sohbet edip hatıra fotoğrafı çektirerek ‘’Mimar Mühendis’’ dergisinin son sayısını inceledi. ''Türkiye artık, kanatlarını açmıştır ve gücü de ortaya çıkmıştır. Onun için Türk havacılık sektörü bir dönüm noktasındadır. Sadece havaalanı işletmeciliğiyle değil, havacılık yan sanayisini geliştirmek için de adımlarını hızlandırmaya ve bunu başarmaya hazırdır.'' KISA... KISA... ULUSAL SİBER GÜVENLİK ÇALIŞMALARININ YÜRÜTÜLMESİ, YÖNETİLMESİ ve KOORDİNASYONUNA İLİŞKİN BAKANLAR KURULU KARARI YAYIMLANDI 20 Ekim 2012 tarihli ve 28447 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 2012/3842 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı (BKK) ile “Ulusal Siber Güvenlik Çalışmalarının Yürütülmesi, Yönetilmesi ve Koordinasyonuna İlişkin Karar” yürürlüğe konuldu. B KK ile kamu kurum ve kuruluşlarınca bilgi teknolojileri üzerinden sağlanan her türlü hizmet, işlem ve veri ile bunların sunumunda yer alan sistemlerin güvenliğinin sağlanmasına ve gizliliğinin korunmasına yönelik tedbirlerin alınması ve bilgi ve iletişim teknolojilerine ilişkin kritik altyapıların işletiminde yer alan gerçek ve tüzel kişilerce uyulması gerekli usul ve esaslar düzenlendi. Ulusal Siber Güvenliğin sağlanması için Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın Koordinatör olarak belirlendiği bu karar çerçevesinde çeşitli bakanlık ve kurum yöneticilerinden oluşan bir Siber Güvenlik Kurulu oluşturuldu. SİBER GÜVENLİK KURULU Siber güvenlikle ilgili olarak alınacak önlemleri belirlemek, hazırlanan plan, program, rapor, usul, esas ve standartları onaylamak ve bunların uygulanmasını ve koordinasyonunu sağlamak amacıyla oluşturulan Siber Güvenlik Kurulu; Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanının başkanlığında Dışişleri, İçişleri, Milli Savunma, Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme bakanlıkları müsteşarları, Kamu Düzeni ve Güvenliği Müsteşarı, Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarı, Genelkurmay Başkanlığı Muhabere Elektronik ve Bilgi Sistemleri Başkanı, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu Başkanı, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu Başkanı, Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanı, Telekomünikasyon İletişim Başkanı ile Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanınca belirlenecek bakanlık ve kamu kurumlarının üst düzey yöneticilerinden oluşuyor. BAKANLIĞIN GÖREV VE YETKİLERİ Karar kapsamında Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı’nın görevleri şunlar: • Ulusal Siber Güvenliğin sağlanması için politika, strateji ve eylem planlarını hazırlamak, • Kamu kurum ve kuruluşlarına ait 10 Mimar ve Mühendis bilgi ve verilerin güvenliği ile mahremiyetinin güvence altına alınmasını sağlamaya yönelik usul ve esasları hazırlamak, • Ulusal Siber Güvenliğin sağlanmasında kamu kurum ve kuruluşlarında teknik alt yapının oluşturulmasını takip etmek, uygulamaların etkinliğinin doğrulanmasını ve test edilmesini sağlamak, • Ulusal bilgi teknolojileri ve iletişim alt yapısı ve sistemleri ile veri tabanlarının güvenliğini sağlamaya, kritik alt yapılan belirleyerek bunlara yönelik siber tehdit ve saldırı izleme, müdahale ve önleme sistemlerini oluşturmaya, ilgili merkezleri kurmaya, kurdurmaya, bu sistemlerin denetimi, işletimi ve sürekli güçlendirilmesine yönelik çalışmaları yapmak, • Ulusal Siber Güvenliğin sağlanmasında her türlü milli çözümlerin ve siber saldırılara müdahale araçlarının geliştirilmesi ve üretilmesini teşvik etmek, kullanımını sağlamak, • Ulusal Siber Güvenlik açısından kritik kurum ve konumlar için gerekli ve yeterli sayıda uzman personelin temini, eğitimi ve gelişimini planlamak, koordine etmek ve yürütmek, • Karar çerçevesinde diğer ülkeler ve uluslararası kuruluşlarla işbirliği yapmak, • Ulusal Siber Güvenlik konusunda bilinçlendirme, eğitim ve farkındalığı artırma çalışmaları yürütmek, • Bilgi güvenliği alanında eğitim, test ve çözüm üretme alanında çalışan gerçek ve tüzel kişilere usul ve esaslarını belirleyerek güvenlik belgesi vermek, • Siber Güvenlik Kurulunun sekretarya hizmetlerini yürütmek. Bakanlık, belirtilen görevlerini BTK ve diğer kamu kurum ve kuruluşları aracılığı ile yerine getirebilecek olup kamu düzeninin korunması açısından zorunlu hallerde, ilgili makamlar ve Siber Güvenlik Kurulunca yapılacak talep çerçevesinde, ulusal siber güvenlikle ilgili tedbirleri alacaktır. Günümüz dünyasında neredeyse her insanın bağlantılı hale geldiği ve haberleşmeden eğitime, ticaretten bankacılığa günlük hayatın hemen hemen her alanında kullanılmakta olan siber ortamlarda güvenlik, Ulusal Güvenliğin önemli unsurlarından biri olmaya başlamıştır. Siber ortamlarda tehdit giderek bireysel veri buzulması ya da kayıplarından, kurumları hatta ülkeleri zora sokacak kritik altyapılarda hizmeti aksatan saldırılara, casusluğa, siber savaşlara doğru yol al- maktadır. Diğer bir deyişle siber güvenliğin boyutu, giderek bireyleri tehdit etmekten öte kurumları ve ülkeleri tehdit eder hale gelmektedir. Bu nedenledir ki, çok sayıda ülkede bu konuda önemli düzenlemeler yapılmakta, stratejiler ve eylem planları oluşturulmakta, buna ilişkin iş ve işlemleri yerine getirmek üzere yeni kurumlar oluşturulmaktadır. Bu açıdan değerlendirildiğinde söz BKK ile ülkemiz adına önemli bir adım atılmış ve boşluk doldurulmuş olmaktadır. Artık ülkemizde de siber güvenlik konusunun bakanlık düzeyinde bir sorumlusu olacak, alınması gereken önlemler ilgili kamu kurumlarının üst düzey yöneticilerinden oluşan ve Bakan başkanlığındaki bir kurul tarafından koordine edilecektir. Ulusal Siber Güvenliğin sağlanmasında son derece kritik öneme sahip olan ve BKK’da belirtilen “ilkeler” şunlardır; • Kamu kurum ve kuruluşlarının Ulusal Siber Güvenliğin sağlanması amacıyla Bakanlık tarafından yayımlanan plan, program, usul, esas ve standartlara uyması, • Ulusal Siber Güvenlik konusunda yapılacak çalışmalar sürecinde, mümkün olan tüm alanlarda milli çözümler geliştirilmesi, yazılım ve donanım alt yapılarında azami ölçüde milli kaynakların kullanılması, • Ulusal Siber Güvenlik alanında kamu kurum ve kuruluşlarınca yapılacak çalışmalar için gerekli maddi kaynak planlaması ve kaynak tahsisinin öncelikli olarak yapılması. Bu ilkeler çerçevesinde uygulamalarda standardizasyon ve koordinasyonun sağlanması yanında kaynak sıkıntısı yaşanmaması da hedeflenmektedir. “Ulusal Siber Güvenlik konusunda yapılacak çalışmalar sürecinde, mümkün olan tüm alanlarda milli çözümler geliştirilmesi, yazılım ve donanım altyapılarında azami ölçüde milli kaynakların kullanılması” ise altı çizilmesi gereken en önemli ilke olarak değerlendirilmektedir. Bu sayede milli bir Siber Güvenlik endüstrisinin oluşturulması hedeflenmektedir. Gerçek anlamda güvenlik ve güvenlikte dışa bağımlılığın azaltılması bu sayede mümkün olabilecektir. Düzenlemelerin hedeflenen sonuca ulaşabilmesi ve Ulusal Siber Güvenliğin azami ülçüde sağlanabilmesi uygulamalara doğrudan bağlıdır. Her türlü güvenlik konusunda olduğu gibi Siber Güvenlik konusunda da zincirin en zayıf halkası “insan” unsurudur. Zincirde yer alan insanların bilinç ve bilgi düzeylerinin geliştirilmesi ve uygulamaların etkinliğinin sürekli izlenip iyileştirilmesi başarıyı da beraberinde getirecektir. Kasım - Aralık 2012 11 HABER ANALİZ SİBER GÜVENLİK SİBER ŞEHRİN DELİLERİ Ulaştırma Bakanlığı tarafından hazırlanan ulusal siber güvenlik raporunda sanal uzam meselesi ekseninde sosyal yaşamın da giderek siber alana kaydığını ve siber uzay kavramının artık bir gerçeklik haline geldiği belirtiliyor. > YAZI: DİLAVER DEMİRAĞ / Gazeteci, Yazar U laştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından hazırlanan ulusal siber güvenlik raporunda sanal uzam meselesi ekseninde sosyal yaşamın da giderek siber alana kaydığını ve siber uzay kavramının artık bir gerçe lik haline geldiği belirtiliyor. [1] Bununla bağlantılı olarak siber güvenlik kavramı da hayata giriyor. Siber güvenlik hem çeşitli kurum ve kuruluşların çalışmalarının el geçirilmesini hem devletlerin altyapılarının çökertilerek zarar verilmesi gibi olgularıda içeren bir kavram. Uluslararası Telekomonikasyon Birliği tarafından konu şu şekilde tanımlanıyor: “Siber güvenlik, siber ortamda kurum, kuruluş ve kullanıcıların varlıklarını korumak amacıyla kullanılan araçlar, politikalar, güvenlik kavramları, güvenlik teminatları, kılavuzlar, risk yönetimi yaklaşımları, faaliyetler, eğitimler, en iyi 12 Mimar ve Mühendis uygulamalar ve teknolojiler bütünüdür. Kurum, kuruluş ve kullanıcıların varlıkları, bilgi işlem donanımlarını, personeli, altyapıları, uygulamaları, hizmetleri, telekomünikasyon sistemlerini ve siber ortamda iletilen ve/veya saklanan bilgilerin tümünü kapsamaktadır. Siber güvenlik, kurum, kuruluş ve kullanıcıların varlıklarına ait güvenlik özelliklerinin siber ortamda bulunan güvenlik risklerine karşı koyabilecek şekilde oluşturulmasını ve idame edilmesini sağlamayı amaçlamaktadır. Siber güvenliğin temel hedefleri erişilebilirlik, bütünlük (aslına uygunluk ve inkâr edilemezliği de kapsar) ve gizliliktir.” [2] Bu olgu bizi hackerlik olgusunu irdelemeye götürüyor. Çünkü bilgi güvenliği ister resmi ister gayrı resmi olarak bu işin uzmanı olan hackerler vasıtası ile ihlal edilebilmekte. Hackerler kimi zaman kendi hesabına çalışan, kimi zaman da bir devletin hizmetinde bir başka devletin sırlarını ele geçirmeye ya da sanal savaşı sürdürmeye yönelik olarak hizmet veren veri güvenliğindeki açıkları en iyi bilerek bunu kullanan kişiler. HACKERLİK ve HACTİVİZM Sözcük anlamı yarıp geçmek olan hack işlemini gerçekleştiren, nette örülen duvarları yarıp geçerek oradaki bilgileri ele geçiren kişidir. Bu işlemi yapanların niyetleri de hackerliğin ayrım noktasını teşkil eder. Bazı hackerler kibar hırsız Arsen Lupen gibi işadamlarının yahut parasal yönden durumu iyi olanların banka hesaplarına girerek o hesaplardaki parayı kendi hesabına geçirir. Bazıları da kiralık casus olarak hizmet verir. Bunlar rakip şirketin önemli bilgilerini ele geçirerek çalıştığı şirkete verir. Kimileri de bunu kendi hesabına yaparak o bilgileri ya şantaj unsuru olarak kullanır ve şirketten yüklüce bir para sızdırır yahut da bu bilgiyi en yüksek fiyatı ödeyene satar. Kısacası kendi hesabına çalışan ve elde ettiği bilgilerden kişisel kazanç elde etmeye çalışan hackerler sanal haydutlar olarak işlev görür. Bunun yanında bilgi güvenliğini siyasi amaçlar için brehava edenler de vardır. Onların amacı kişisel avantajlar elde etmek değildir. Onlar esas olarak güvenlik duvarlarını kamuoyunun devletlerin ne tür çoraplar ördüğünü kamuoyunun bilmesini sağlamak yahut siber uzayı özgürleştirmek için yapar. Butür hackerler kamuoyunda sunulduğu gibi banka hesaplarını patlatıp o para ile âlem yapanlardan değildir. Elbette mülkiyet etiğini tanımayan kişiler olarak, kimi zaman çok büyük şirket sahiplerinin hesaplarını boşaltarak bunu paylaşan korsanlar olarak da bunu yapmaktan çekinmezler ancak elde edilen ganimet alem yapmak için değildir, burada da siyasi amaç öndedir, hesabı boşla- tılan işadamı işten işçi çıkaran kişi ise ve işçilerine haklarını vermemişse bu para işçilere dağıtılır ya da bu para kirli işlerden elde edilmiştir amaç gözdağı vermektir o zaman da bu para yine yoksullara dağıtılır ya da siyasi projelerin finasmanında kullanılır. Ancak yine de siyasi hackerlerin asıl amaçları bu değildir. Asıl amaçları veri sağlamak ve bu verileri saklayan devlet sermaye ikilisinin sırlarını dökerek onları ifşaa edip gerçek kimliklerini ortaya koymak ve mülkiyeti etkisiz kılarak verinin serbest dolaşımını sağlamaktır. Bunun yanında büyük yazılım şirketlerinin karşısına özgür yazılımla dikilip onların hesaplarını boşa çıkartmak. Kimi zaman da sanal sabotajlarla düşmanları demoralize etmek, zarara uğratmak hackerliğin temel felsefesini teşkil eder. Onlar “Militarize edilmiş, askeri-endüstriyel sanayilerini geliştirmekte kullanılan enformasyona, verilere yeni kanallar açarak, dünya halkları için kullanılabilir hale getirmeye çalışan problem çözücülerdir. Hacker, yapmış olduğu, sızmalar ile verinin “hız-ekonomi/politiği”ni sekteye uğratır. Ona yeni akı yönleri çizerek enformasyon mülkiyetiyle varolan yeni egemen sınıfların egemenlik alanlarına müdahale eder, bilgiyi anonimleştirir. Hacker etiği “Enformasyon özgür olmalıdır” der.” [3] Pekka Hilmenen hackerlığı bir özgürlük etiği olarak netik (net etiği) ekseni ile hareket eden, bilgiye özgürce ulaşım, serbest dolaşım ve ifade özgürlüğü prensipleriyle eyleyen kişiler olarak gösterir. Hackerlik 1960 yılında MIT’te çalışan bir kaç “meraklı” gencin MIT tarafında geliştirilen devasa bilgisayarlara gösterdikleri ilgi ile gelişti. Onların bu bilgisayarları ve onların teknolojisini iyi öğrenmeleri, 1963 Kasım - Aralık 2012 13 HABER ANALİZ SİBER GÜVENLİK yılında ABD’nin nükleer silah geliştirdiği ulusal laboratuvar sistemine sızmaları ile sonuçlandı. O günden beri yegâne tutkuları merak olan bu kişiler, devlet ve sermayenin nete tahakküm ederek burayı kendi alanı yapma girişimlerine meydan okuyor. Hackerliğin bir soyutlama olduğunu söyleyen Hacker Manifestosu enformatik kapitalist soyutlamaya odaklanır, bunu “Özel mülkiyet topraktan sermayeye, sermayeden bilgiye doğru ilerlerken, mülkiyetin kendisi daha da soyutlaşır” şeklinde ifade eder. İşte hackerler yeni sınıf olarak bu bilgi eksenli sermayeye, onun kontrolündeki devlete bir meydan okuma olarak yeni bir soyutlama haline gelir. [4] Aynı manifesto iki tür hackliği ayırır: Birinci tür hacklik bilgi casusluğu yaparak şirketlerin emrinde çalışan beyaz yakalı sınıfıdır. İkinci tür hacklikse mülkiyete ve devletin tekeline meydan okuyan, ona karşı direnişe geçen yeni partizanlardır. Günümüzde bu tür hackerlık yapanların en meşhuru Anoniymus ile Wikileaks’tir. Bunlara ülkemizde şöhretlenen sosyalist hacker grubu Redhack de dahil edilebilir. Bu grupların yürüttükleri siyasi mücadelebir yanıyla geleceğe dönük bir içerik de kazanmıştır. 14 Mimar ve Mühendis SİBER ŞEHRİN PARTİZANLARI Bilim Kurgu bir edebiyat türü olarak çağının tanığı rolü oynar. Yakınlaşmış olan geleceği burnumuzun dibine getirir, böylece aslında alarm zili çalar. Ama kimi bu zili duyar kimi ise fantazmalar arasında kaybolur gider. Jules Vern ile şöhrete kavuşan bir edebiyat türü olarak kurgu bilim, gelecek üzerine öngörülerde bulunma çabasıdır. Özellikle İkinci Dünya Savaşı sonrası oluşturulan bilim kurgu türleri, bize teknoloji aracılığıyla kontrol edilen totaliter toplumlardan söz eder. Birey sürekli bir gözetim ağı içinde denetim altında tutulmakla kalmaz, aynı zamanda hafızasızlaştırılmıştır. Birey otomasyon teknolojisi ile hayatının denetimini teknolojik araçlara bırakmıştır. Öte yandan kontrol yöntemlerinden birisi de zihin kontrolüdür, diğer yandan oluşan şehir devletlerinde kontrol ya bir elit azınlığın elindedir yahut makineler kontrolü bütünü ile eline almıştır. İnsan karar mekanizmasından tamamı ile uzaklaştırılmıştır. İnsanların klonlanması da bu ters ütopik bilim kurgu yazınında yer almıştır. Sibernetikle insan arasındaki bağı vurgulayan Matrix dışında esas olarak Siberpunk denen farklı bir bilim kurgu türünün eseri olan Matrix Avcısı’nda bu noktaya temas edilir. Matrix Avcısı’nda çizilen dünya resmi içinde bilgisayarlar hayatın her yönünü kontrol etmektedir, hatta insan beyni de doğrudan bağlantılarla bu şebekelerin bir parçası haline getirilebilmektedir. Çok uluslu şirketler hükümetlerin yerini alarak politik, ekonomik ve hatta askeri gücü bile ellerinde tutmaktadır. Yabancılaşmış grup dışı kişinin totaliter sisteme karşı olduğu savaş hali çok yaygın bir sekilde işlenmektedir. [5] Bu tür sistem eleştirisi içeren ters ütopya tadındaki bilim kurguda ya da artık bir gerçeklik olarak görülen Siberpunk eserlerde ise bir veya daha fazla büyük şirketin ürünleri, reklamları ve medyayı kullanarak, ekonomik ve siyasi güç kazanmasıyla yönetimde söz sahibi olması ya da yönetimi tamamen ele geçirmesiyle ortaya çıkar. Bu sistemde tek bir liderden çok, rekabet halindeki şirketlerin ağırlığı geçerlidir; ekonomik faaliyetlerin neredeyse tamamı özelleştirilmiştir ve sadece iş sektörüne hizmet eden bir yönetim sistemi söz konusudur. Bireyler her türlü tüketimi yapmaya teşvik edilmekte, sosyal gücü ve parasal varlığı olmayan bireyler Hackerliğin bir soyutlama olduğunu söyleyen Hacker Manifestosu enformatik kapitalist soyutlamaya odaklanırlar, bunu “Özel mülkiyet topraktan sermayeye, sermayeden bilgiye doğru ilerlerken, mülkiyetin kendisi daha da soyutlaşır” şeklinde ifade ederler. bu toplum yapısında bastırılan, kullanılan, sistemin çarklarında harcanılan, sefalet içindeki taraflara dönüşmektedir. Bu türün temel özelliği, gözetim ve kontrol teması altında gerçekligin kurgulanması, sansür, beyin yıkama faaliyetleri, izleme, psikolojik ve fiziksel kontrol gibi alt temalar içinde güç olgusuna dikkat çekmeleridir. Bilim ve teknoloji teması altında ise dijital teknolojiyle bağlantılı üstün gereçler ve sistemler; genetik mühendisliğiyle bağlantılı olarak da klonlama ve soyun ıslahı alt temaları yer almaktadır. Bu bilgileri verdikten ve komplonun mahiyetinden söz ettikten sonra, tekrar Siberpunk Karşı Ütopyasına ve bu eksende oluşan gelişmelere bakalım. Anarşist Distopya olarak Siberpunk bize burnumuzun dibine gelen ve farkedemediğimiz geleceği gösteriyor. Bir tür süper devlet biçimi ve onun tekno bürokratik egemenlik normu olarak ultra güçlü TekDünya Devleti. Nitekim... “Var olan egemen düzen, -feodal düzen, kapitalist düzen adını nasıl koyarsak koyalım-, hâkim sınıfların bize var olan yapıyı gösterme biçimi burnumuzun dibine getirip koyarak olur. Biz hipermetrop olduğumuz için odaklayamayız, anlayamayız ne olduğunu. Yani bizden gizlemek istediği şeyi hâkim düzen çok yakına getirir. Çok yakına getirdiği için de biz onu net olarak anlayamayız.” [6] Bugün olan da bu. Söz konusu ütopyalarda egemen öznenin şirket olduğunu ve şirketin egemenliği ile bir kontrol toplumu oluşturduğunu, insanları zihinlerine hükmederek onları egemenlikleri altında yönettiğinden söz etmiştik ki bugün bunlar artık gerçekleşme yolunda. Negri biyopolitik kontrol toplumunun ana hedefinin beyinler olduğunu söyler. [6] “… İktidar artık doğrudan beyinleri (iletişim sistemleri, enformasyon ağları vb. içinde) ve bedenleri (refah sistemleri, gözetim altındaki etkinlikler vb. içinde) yaşama duyusundan ve yaratma arzusundan otonom bir yabancılaşma durumuna getirerek örgütleyen mekanizmayla çalışır. Kontrol toplumu demek ki, ortak ve gündelik pratiklerimizi içsel olarak canlandıran normalleştirici disiplin aygıtlarının güçlendirilmesi ve genelleştirilmesi olarak tanımlanabilir ama disiplinin aksine bu kontrol mekanizması esnek ve değişken ağlar yoluyla toplumsal kurumların yapılaşmış alanı dışına da pekâlâ uzanabilir.” [7] Nitekim Somay Siberpunkun sözünü ettiği şeylerin büyük ölçüde gerçekleşmesi nedeni ile söndüğünden dem vurur: “Cyberpunk çok önemli bir adımdır; çünkü dijital devrime denk düşebilecek tek akım da odur zaten. Ama şimdi dijital devrim cyberpunkçıların sandığından çok daha hızlı geliştiği için daha adamların romanı yazmalarıyla romanın yayınlanması arasındaki sürede onların öngörü sandıkları şey gerçek oluveriyordu. Mesela cyberpunk’ın ünlü filmi Johny Mnemnic’te anlattığı şeyi geçen gün gazetede okudum. Yani insan hafızasını olduğu gibi çipe alabiliyorlar artık ve kafatası üzerine çipi takıyorlar ve alzheimer ya da parkinson gibi nedenlerle beyin dokusu tahribata uğramış insanların hafızasını yeniden kazanmasını sağlıyorlar. Dolayısıyla cyberpunk’ın şöyle bir problemi var, çok yakın gelecekle uğraşmaya çalıştığı için olayları yakalayamıyor (idi). Nitekim 1990’larda da zaten cyberpunk sönüp gitti.” [8] Bunun nedeni daha önce de ifade ettiğim gibi gelişmelerin burnumuzun dibine sokulmasıdır. İngiltere’de yapılan bir deneyde beyne bağlan bir elektrot ve bir bilgisayar yardımıyla beynimizden geçen Kasım - Aralık 2012 15 HABER ANALİZ SİBER GÜVENLİK düşünceler ekrana görüntü olarak yansıyor, hatta okuduğumuz bir kitaptaki harfler beynimizde görüntüleniyor. Bu tam da bilim kurgu yapıtlarında sözü edilen düşünce okuma ve okunan düşünceye müdahale yolunun açılmasıdır. Bugün teknolojinin bilim kurgu filmlerinde olduğu gibi dört ana aksta ilerlediğini söyleyebiliriz: Sibernetik, genetik, nanoteknoloji ve robotik. Matrix başta olmak üzere simulasyon toplumu olarak adlandırılan hiper gerçeklik yani gerçekliğin kendi aşırılığında kendi gerçek olma halinin son bulma halini anlatan filmler bize çok yakınımızda olan bir gelecek üzerine haber vermiş olur. İşte siyasi hackerlik olarak hactivizm de burada bilim kurgusal olarak direnişçiler rolü üstlenen kişi konumunda. Anonim başta olmak üzere geleceğe dönük bu gelişmelere de başkaldıran siyasi hackerler yada hactivistler sonuçta bir ilk öncü konumundalar; onu oluşturan etkenler sürdüğü müddetçe bu tür birçok siyasi yapı ortaya çıkacaktır. Egemenlik kendini siber dünyaya sirayet ettirdiği, sermaye bu alanı aşırı kodlanmış bir mekan haline dönüştürmeye çabaladığı için savaş bu dünyada sürüyor. Siyasi hackerlik bu boyutu ile bir isyan, bir siber ayaklanma çağrısı ve taktikleri de gerilla taktikleri. Bu savaşta bir yanda devletler ve şirketler bulunuyor, onlar interneti özgür gezinti, bilgiye serbest erişim, düşünce ve ifade özgürlüğü alanından çıkarıp patenleyerek, sansürleyerek bir karabasan ayinine dönüştürmek isteyen konumdalar. Bu durumda savaşın cepheleri de oluşmuş bulunuyor bir yanda devletler ve şirketler diğer yanda ise karşı bir başkaldırı olarak hackerler. Sanal dünya yaygınlaştıkça, zaman içinde Matrix gerçeğe dönüştükçe, onlar da Neo olacak. Kim bilir belki de bundan sonra devlete, otoriteye dönük savaş sanal dünyanın içinde olacak. Tavşan deliklerinden, solucan deliklerinden fırlayan direnişçiler elektronik bombaları ile sanal tahakkümün şirketokrasisini yerle bir ederek bir ekolojik devrim başlatabilir. Bugün teknolojinin bilimkurgu filmlerinde olduğu gibi dört ana aksta ilerlediğini söyleyebiliriz: Sibernetik, genetik, nano-teknoloji ve robotik. KAYNAKLAR [1] T. C Ulaştırma Bakanlığı, Ulusal Siber Güvenlik [3] Mackenzie Wark, Bir Hacker Manifestosu, Çev: Merve Enstitüsü Radyo ve Televizyon Sinema Anabilim Dalı Stratejisi, 2023’ün Siber Uzayın da Güçlü ve Önder Darende, Altıkırkbeş Yayın, 2008,s:12 Yüksek Lisans Tezi 2007 Türkiye İçin, http://www.bilgiguvenligi.org.tr/files/Ulusal_ [4] Pekka Himanen, Hacker Etiği, İş Hayatına Yıkıcı Bir Siber_Guvenlik_Stratejisi.pdf Yaklaşım, Çev. Şebnem Kaplan, Ayrıntı Yayınları,2005,s.12 [2] Mustafa Ünver, Cafer Canbay ,Hüseyin Burhan Özkan, [5] Tuna Başaran, Soğuk Savaş Sonrası Bilimkurgu [7] M. Hardt-A.Negri, İmparatorluk, Çev. Abdullah Kritik Altyapıların Korunması http://www.cybersecurity. Sinemasında Distopik Sistemler ve Kontrol Yılmaz, sf. 47. gov.tr/publications/CIP_Rapor.pdf Mekanizmaları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler [8] Bülent Somay, agm 16 Mimar ve Mühendis [6] Bülent Somay ,Bilimkurgu ve Fantazi , http://yazi. frpnet.net/Incelemeler/120-Bilimkurgu-ve-Fantazi-BulentSomay.html MİMARLIK İDEAL ŞEHİR NASIL OLMALI? - Allah bir şehri misal olarak verdi: Bu şehir güvenli, huzurlu idi, Oraya her yerden rızkı bol bol geliyordu. Ne var ki onlar Allah'ın nimetlerine karşı nankörlük ettiler. Allah da onlara, yaptıkları işler yüzünden açlık ve korku elbisesini (felâketini) tattırdı.(Nahl Suresi, 112) > YAZI: MEHMET İŞCİ / Mimar “Ş ehir”, insanın hayatın her safhasını tanzim etmek üzere teşekkül ettirdiği en mühim ve en çaplı fiziki ürün ve onu çevreleyen bir üst mekân organizasyonudur. Bu yapıya şekil ve mana veren temel saikler ise onun inanç ve kültürel kodlarına ilişkin kökleridir. Şehirler, cemiyet hayatında fertler arasındaki sosyal ilişkilerin ete kemiğe büründüğü, sosyal mesafelerin azaldığı ve münasebetlerin en yoğun yaşanmakta olduğu mekânlardır. “İdeal Şehir” yüksek kültürlü hayatın yaşandığı, ahlâk ve terbiyenin sanat ve zarafetin mimari ve estetiğin geliştirileceği, ferdi hırs ve menfaatlerden çok cemiyetin tamamını huzur ve sükûna kavuşturacak bir düzenin teşkil edildiği yerdir. “İdeal Şehir” ahlâk, sanat, felsefenin ve bunların tümünü kuşatan dini öğretilerin yaşanıp geliştirildiği bir çevre telakkisiyle Ademoğlunun bu dünyadaki halifelik vazifesinin billurlaşacağı ortamdır. İnsana dair bu mesuliyet ve idrak hissiyatı bir yandan şehrin teşekkülünü sağlarken, diğer yandan da insanın eşref-i mahlûkat seviyesine ulaşmasında yol gösterici olmaktadır. İdeal şehirlerde yapıların şehrin teşekkülünde üstlendiği içtimai vazifelerin önem ve sürekliliğine paralel olarak uzun ömürlü veya çabuk eskiyen malzemelerle inşaa edilmesi şehir hayatına dair mükemmel bir sükûnet ve uyumu ifade etmektedir. Şehri meydana getiren binaların her biri ihtiyaca göre ilave alabilen esneklikte plan şeması içererek bir üst bütünlüğü teşkil etmekte ve tıpkı Osmanlı şehirlerinde olduğu gibi bu bütünlükler şehir mekânı içerisin18 Mimar ve Mühendis de yıldız kümesi oluşturarak birbirleriyle ilişkili farklılıklarıyla bir nizam içerisinde yer almaktadırlar.18’inci yüzyılın sonlarına kadar İstanbul bahsedilen bu örneğin bütün özelliklerini taşıyan döneminin mükemmel bir metropolü idi. Dünyayı bir cennet tasavvuru içinde güzelleştirerek inşa etme vazifesini üstlenmiş insana mahalli değerlerden yola çıkarak evrensel sanat ve mimariye ilişkin temel ilkelerin teşekkül ve tekamülü gerçekleşerek kültürel zenginliğin kaynağını oluşturmaktadır. Bu şehirlerde yapılacak yapıların mahiyeti öncelikle yaşanan hayatın gerçek ihtiyaçlarını karşılarken, estetik ve biçim farklılıklarındaki renkliliği ile dünyayı güzelleştirmeli, ortaya konulan her yeni eserle tamamlanan senfoninin mütemmim cüzü sadedinde gelişip yenilenerek ardından gelecek şehirlerin de kültürel kodlarını teşkil etmelidir. Ülkemizde son dönemde İstanbul, Ankara, Bursa gibi metropollerde kamu ve özel sektör eliyle yapılmakta olan gökdelenlerin herhangi bir kültürel endişe taşımadan şehrin siluetine, insana ve hayatına tahakküm eden, onu ezen görünümlerine önümüzdeki yüzyılda ideal şehirlerde yer olmayacaktır. Gelecek nesiller insani ölçeği aşarak cesametiyle insanı ezip geçen bu yapıları yıkıp yenileri inşaa ederken oluşturacağı sorunları ve çevre felaketlerini yaşayacak ve bunları yapanları hayırla yad etmeyeceklerdir. İDEAL ŞEHİRDE YÖNETİM ve YAŞAMA MESULİYETİNE DAİR İdeal şehirde kültürel kodlardan beslenen estetik zevk ve farklılıkların zenginliğini, biçim ve ölçekte bütünü oluşturma mesuliyetiyle birleştiren bir uyum içinde yapıların birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen standartlar ve ilkeler tarif edilmiş olmalıdır. İnsanın binasını arsaya yerleştirirken imar planı adı altında anlamsız Gelecek nesiller insani ölçeği aşarak cesametiyle insanı ezip geçen yapıları yıkıp yenileri inşaa ederken oluşturacağı sorunları ve çevre felaketlerini yaşayacak ve bunları yapanları hayırla yad etmeyeceklerdir. kısıtlama getiren masa başı kuralcılığının tahditleri yerine, komşunun mutabakat hakkını, güneşini, manzarasını, mahremiyetini, sokağın estetiğini ihlal etmeme gibi bir mesuliyet hissiyatı içinde dav- ranması zaruridir. Bahsedilen bu hukuk bir üst iradenin buyurganlığıyla kanun ve yönetmeliklerin baskısından hâli, yüce ahlâkın gereği insanların kendi arzularıyla uygulanan bir kural olarak gerçekleşe- cektir. İdeal şehirde herkes evini komşusuyla mutabık kalarak yapmakta ve bu sosyal mutabakat ve iradenin yansıması olan -üst organizasyon- şehirler de yine aynı inanç ve arzuda ki insanlar tarafından inşa edilmektedir. İnsan ve topluma bu davranış biçimlerini, yüksek ahlâkı, tevazuu, yekdiğerinin haklarına saygılı olmayı kazandıracak yegâne müesseseler de “tekkeler”dir. Tekkelerin ihyası bu sebeple çok büyük ehemmiyet arz etmektedir. Yeni anayasa çalışmaları bunun gerçekleştirilmesi için tarihi bir fırsat olduğu gibi, anayasa ilkelerinin halkın iradesine tetabuk etmesi açısından da ona bir meşruiyet sağlayacaktır. İdeal şehrin inkişafı şöyle gerçekleşmektedir: Öncelikle üst iradenin (mimar ve uzman diğer kesimlerin katkıları ve yöneticilerin desteğiyle) şehir merkezi inşaa edilmektedir. Bu şehrin merkezinde içtimai münasebetlerde ihtiyaç duyulan cami, mektep, çarşı, hamam, kıraathane, kültür merkezi ve sair tüm binalar yer almakta ve bu yapılar taş ya da tuğla gibi doğal ve uzun ömürlü malzemeden inşaa edilmektedir. Şehrin mahalle ve evleri tedrici olarak tamamıyla yüksek ahlâk terbiyesiyle donanmış halkın karar ve iradesi ile oluşmaktadır. Bu evler şehirciliğin evrensel ilkelerinin gereği belli standartları, pencere, kapı ve bina yükseklikleri tespit edilmiş, kolay sökülebilen, geliştirilebilen, ilave alabilen plan şemasını Kasım - Aralık 2012 19 MİMARLIK haiz olup ahşap, kerpiç gibi doğal malzeme ile inşaa edilmektedir. Şehirde İslam öğretisinde öncelikle emredilen temizliğin sağlanması için hamam inşa edilmekte ardından medrese cami ve daha sonra da çevresine evler ve mahalleler tedrici olarak inşaa edilmektedir. Maddi kirlerden temizlenmek için hamam, cehalet karanlığından çıkmak için mektep-medrese, şirkten temizlenmek için camiyi, faizden uzaklaşmak ve helâl kazanmak için ticaret mekânları hep bu aynı duyguyla temizlenip arınmak ve yücelmek için yapılmaktadır. Şehrin merkezinde vakıfların malı olan ticaret ve sair mekânlardan elde edilen kârlar sermayenin adil dağılımı sağlanarak sosyal adaletin muhafazası için yine vakıflar aracılığı ile halka dönerek sosyal refah ve gelir grupları arasında makul seviye muhafaza edilmektedir. Şehirde ikamet alanlarındaki her aileye kendi fertlerini barındıracak bir ev yapma hakkına verilmekle birlikte, asla apartman yaparak kısa yoldan köşe dönme hakkı verilmemektedir. İDEAL ŞEHİRDE YÖNETİM/YÖNETİŞİM SORUNLARI ve ÇÖZÜM ÖNERİLERİ Mevlâna “Hükümdarın iyisi âlimin ayağına giden, âlimin kötüsü hükümdarın ayağına gidendir” der. Ülkemizde meri yasal mevzuat ve oluşturulan teamüller neticesinde idarecilerin uygulama kararlarını etkileyebi20 Mimar ve Mühendis lecek, onları doğruya yöneltebilecek yetki, kararlılık ve iradeyi taşıyan teknokrat ya da bürokratlara pek fazla rastlanmamaktadır. Mevzuatın idareciye vermiş olduğu yetkilerden dolayı pek fazla etkin olamayan bu görevliler, iş kaybetme endişesiyle ilmi doğruları ve hakikati çoğu zaman karar alıcılara kabul ettirememekte bu durumda tamamıyla politikacıların kararlarının hakim olduğu bir işleyiş yürümektedir. Bu durum politikacıların tek karar alıcı olarak buyurganlığını kuvvetlendirmekte ve esas sorunun kaynağı olan ve şehirden elde edilecek haksız rantları elde etmekte olan kesimlerin idarecileri etkileyip yanlış yönlendirmeleri hakim olmaktadır. İnsanın erdemli bir şehirde, erdemli insanlarla bir arada yaşamasının ve şehir mekânını doğallığını örselemeden, insani ölçekleri aşmadan bir estetik abidesi haline getirmenin istişaresi yapılamadığından şehirlinin refah ve saadetinden çok rant artırıcı politikalarla şehirlerimiz yaşanmaz hale getirilmektedir. Şehrin makul, ulaşabilir ve erişebilir büyüklükte olması yerine, haksızca elde edilen rantın pompalandığı mega projeler ile şekillenmesi esas alınmaktadır. Şehirlerimizde uygulanan bu modellerle karar vericilerin emrinden dışarı çıkamayan, direnemeyen teknokrat ve bürokratların eliyle imar planı adı altında kamunun hakkını bir takım kişi ve kurumlara aktaran bir mekanizma varlık ve gücünü arttırarak sürdürmektedir. Ülkemizde bu yanlış şehirleşme yaklaşımı devam ettirildiği takdirde cemiyetimizin içinden çıkılamaz sosyal, kültürel, ahlak ve inanç kırılma ve bozulmalarıyla karşı kalacağı ve büyük trajedilere duçar olacağı aşikârdır. Bu kabil tehlikeleri aşmak için yoksul ailelerin de sosyo- kültürel açıdan gelişimini ve varlığını muhafaza etmelerini sağlayacak kültürel kodlarımızdan beslenen mimarlık ve sanat eserleri ile bezenen ve israfı önleyici tedbirlerle inşa edilen mütevazı ev ve mahalleler üretmek hayati bir mesele olarak cemiyetin tüm kesimlerinin vazifesi olmaktadır. 21’inci asrın insanı ancak erdemlilik temelinde geliştirilecek, küresel sermayenin etkisinde kalmadan dünyadaki gelişen hikmet ve bilgiyle yerelden yola çıkarak evrensel değerleri üretmesiyle dünyanın güzelliğini muhafaza ederek ev ve şehirleri inşa edecek ve böylelikle cennet tasavvuru mekânlarda yaşayabilecektir. İçinde bulunduğumuz şartların olağanüstü zorlukları ve menfaat çatışmalarıyla beslenen ve ardından kültürel kirlenmeyi getiren odakların güçleri ve cemiyetteki bilgi eksikliğinin sebep olduğu olumsuzluklara rağmen Yüce Yaratıcının insanın özünde halk ettiği hayra ve güzele müteveccih oluş ile dünyayı yeniden ve daha güzel inşa etmeyi başarma ümidini hala muhafaza etmemizi gerekli kılmaktadır. (Gelecek yazımızda “ülkemizde günümüz şehirciliği, problemleri ve çözüm yolları ve Kentsel Dönüşüm“ üzerinde duracağız inşaallah.) Kasım - Aralık 2012 21 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ SİBER GÜVENLİK Siber Güvenlik, bilgileri izinsiz erişimlerden, kullanımından, ifşa edilmesinden, yok edilmesinden, değiştirilmesinden veya hasar verilmesinden koruma işlemi olarak tanımlanmaktadır. Bu konu ülkemizde son dönemlerde kendilerine “Redhack” ve “Anonmymous” gibi isimler veren bilgisayar korsanlarının (Hackers) saldırıları ile ön plana çıkmıştır. Her ne kadar ön plana çıksa da şüphesiz Siber Güvenlik alanında bilinenler bilinmeyenlerle kıyaslanamayacak kadar azdır. Durumun ciddiyetinin farkına varılması ile Siber Güvenlik Kurumu’nun oluşturulmasından, bilgisayar korsanlarından kurulan bir ordu kiralanmasına kadar ileri gidilmiştir. Peki çoğu alanda olduğu gibi bu alanda da gelişmiş ülkelerin seviyesini yakalamaya çalışan ülkemizde, ülkelerin savaş nedeni saydıkları Siber Güvenlik konusunda ne yapabilir? 22 Mimar ve Mühendis Kasım - Aralık 2012 23 DOSYA: SİBER GÜVENLİK GİRİŞ • MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ SİBER GÜVENLİK NEDEN ÖNEMLİ? SANAYİ ÇAĞI OLARAK ADLANDIRILAN 20'NCİ YÜZYILDA ESAS GÜÇ SERMAYE, HAMMADDE VE İŞ GÜCÜ İKEN, BİLGİ ÇAĞI OLARAK ADLANDIRILAN 21'İNCİ YÜZYILDA "BİLGİ" BUNLARIN ÖNÜNE GEÇMİŞ VE HER TÜRLÜ SOSYAL VE EKONOMİK FAALİYETİN ODAĞINA YERLEŞMİŞTİR. BU NEDENLEDİR Kİ BU ÇAĞIN TOPLUMLARI "BİLGİ TOPLUMU" OLMA İDEALİ VE İDDİASI İÇİNDEDİR. Bilgi Çağı, her türlü bilginin (veri, görüntü, ses v.b.) elektronik teknolojileri sayesinde sayısallaştırılarak çeşitli ortamlar üzerinde saklanabilmesi, işlenebilmesi ve iletilebilmesine imkan tanıyan bilgi ve iletişim teknolojilerinin (BİT) gelişimini temsil etmektedir. Siber dünya olarak da adlandırılan bu yapılar, bilginin sayısallaşması ile üzerinde bulunduğu fiziksel ortamdan bağımsız hale gelmesine ve kolaylıkla farklı ortamlara aktarılabilmesine, sonsuz defa çoğaltılabilmesine, değiştirilebilmesine veya yok edilebilmesine imkan tanımaktadır. Bilgi Çağı, kişisel ve toplumsal alanda pek çok önemli değişikliklerin yaşanmasına sebep olmuş ve olmaya devam etmektedir. Organizasyon, yönetim, süreç ve faaliyetlerde geleneksel anlayış ve yapıları değişime zorlayarak haberleşme, ulaşım, enerji, sağlık, eğitim, finans gibi pek çok kritik altyapının da BİT’e bağımlı hale gelmesine yol açmıştır. Gerek sayısal bilginin kolaylıkla bulunduğu ortamdan bağımsız hale getirilerek orijinalliğini yitirebilmesi ve internet aracılığıyla hızla küresel çapta dağıtılabilmesi, gerekse BİT’e bağımlı hale gelen altyapıların ve sistemlerin günden güne çoğalması, pek çok güvenlik riskini de beraberinde getirmektedir. BİT’e bağımlı olma durumu, bu teknolojilerin siber saldırganlar ve siber suçluların siber ortamda yasadışı amaçlarını gerçekleştirebilecekleri pek çok açıklığa sahip olması dolayısıyla, dünyanın sosyal, politik, ekonomik ve askeri güvenliğini ve istikrarını 24 Mimar ve Mühendis tehdit eden ciddi bir risk unsurudur. Söz konusu risklerin ciddiyeti ve yol açabileceği olası zararların büyüklüğü, bunlarla baş edebilmek için uygulamaya konması gereken mekanizmaları gündeme getirmiş, “Siber Güvenliğin Sağlanması ve Kritik Bilgi ve Altyapıların Korunması” hususları gündemin önde gelen konuları arasına girmiştir. Siber güvenlik, kritik alt yapıların ve bilgi varlıklarının tespit edilerek zafiyetlerinin belirlenmesi ve istenmeyen tehdit ve tehlikelerden korunması amacıyla gerekli güvenlik analizlerinin yapılarak önlemlerinin alınmasıdır. Siber güvenliğinin temel amaçları şunlardır; • Veri bütünlüğünün korunması, • Bilgiye erişimin, erşim hız ve kalitesinin korunması, • İzinsiz erişimin engellenmesi, mahremiyet ve gizliliğin korunması, • Kritik alt yapılarda iş sürekliliği ve performansının devamlılığının sağlanmasıdır. Kritik altyapılar, Avrupa Komisyonu tarafından, zarar görmesi veya yok olması halinde, vatandaşların sağlığına, güvenliğine ve ekonomik faaliyetler veya kamu hizmetlerinin etkin ve verimli işleyişine ciddi boyutta olumsuz etki edebilecek fiziksel ve teknolojik tesisler, şebekeler, hizmetler ve varlıklar olarak tanımlanmaktadır. AB düzenlemelerine göre su, enerji, ulaşım, kolluk hizmetleri, bilgi ve iletişim hizmetleri, bankacılık ve finans hizmetleri ile acil durum hizmetleri (sağlık, itfaiye vb.) kritik altyapılar olarak tanımlanmaktadır. Kritik bilgi ve altyapıların Siber güvenliğin sağlanamamasının doğuracağı sorunlar, bireysel ve kurumsal çapta kayıplarla sınırlı kalmamakta; ulusal, hatta küresel çapta ekonomik, siyasi, sosyal vb. pek çok alanda kayıplar yaşanmasına sebep olmaktadır. korunması ise Avrupa Komisyonu tarafından, olası arızalar, saldırılar veya beklenmedik durumlar karşısında, kritik bilgi ve altyapıların performanslarının güvenceye alınması ve sürekliliğinin sağlanması olarak ifade edilmektedir. Yukarıda özetlenen siber tehditler ve sonuçlarının yanı sıra doğal felaketler, kullanıcı hataları, yazılım veya donanımlarda meydana gelebilecek aksaklıklar, enerji kesintileri gibi hususlar da güvenlik riskleri doğurmaktadır. Bu tür durumlar şebekelerin erişilebilirliğini zedeleyebilmekte, şebekelerin çökmesine veya siber saldırganlarca zarara uğratılmasına yol açabilecek ciddi açıklıklar oluşturabilmekte ve elektronik haberleşme altyapılarını yavaşlatabilecek veya çökmesine sebep olabilmektedir. Gerek son yıllarda BİT’de yaşanan gelişmeler ve ülkelerin bu teknolojilere giderek artan bağlılığ, gerekse bu teknolojilerin başında gelen internette bulunan siber tehditler ile bunlara ve olası sonuçlarına ilişkin istatistikî verilerle desteklenen gelişmeler, siber güvenliği ve kritik bilgi ve altyapıların korunmasını, ulusal politikalarda öncelikle ele alınması gereken hususlar haline getirmiştir. Siber güvenliğin sağlanamamasının doğuracağı sorunlar, bireysel ve kurumsal çapta kayıplarla sınırlı kalmamakta; ulusal, hatta küresel çapta ekonomik, siyasi, sosyal vb. pek çok alanda kayıplar yaşanmasına sebep olmaktadır. Bu bağlamda, siber güvenliğin gerek ulusal güvenliğimizin sağlanmasında gerekse Türkiye’nin “bilgi toplumuna dönüşümü” hedefinin gerçekleştirilmesinde öncelik verilmesi gereken hususların başında gelmektedir. Tüm bu nedenlerle pek çok gelişmiş ve gelişmekte olan ülke tarafından siber güvenliğin sağlanması konusunda önemli çabalar ortaya konmakta, yatırımlar yapılmakta ve projeler hayata geçirilmektedir. Dünya Telekomunikasyon Birliği (ITU) başta olmak üzere çok sayıda uluslararası örgüt tarafından bu konuda küresel yaklaşım birliği ve işbirlikleri oluşturulması konusunda faaliyetler yürütülmektedir. Ancak söz konusu olan ulusal güvenlik olunca, uluslararası uygulama ve işbirliklerinden yararlanmakla birlikte kendi özgün yaklaşımımızı geliştirmek ve milli teknolojileri kullanmak olmazsa olmazdır. Bunun için aşağıdaki 4 adımdan oluşan bir yol haritası üzerinden ilerlemeliyiz; 1. Farkındalığın oluşturulması, 2. Sahiplenme ve mevcut durum analizi, 3. Güvenlik sistem ve altyapılarının kurulması, 4. Uygulamaların kontrolu ve sürekli iyileştirilmesi Ülke olarak halen 1’inci aşama olan “farkındalık oluşturma” aşamasında olduğumuzu ve biraz da geç kaldığımızı düşünüyorum. Siber güvenlik kültürünün ve farkındalığının oluşturulmasında konunun uzmanlarına, üniversitelere, ilgili kamu kurumlarına ve sivil toplum kuruluşlarına önemli görevler düşmektedir. Bu konuda etkin faaliyette bulunanların başında bir sivil toplum kuruluşu olan “Bilgi Güvenliği Derneği” gelmektedir. Son yıllarda gerçekleştirdiği son derece başarılı organizasyon ve etkinliklerle farkındalığın oluşmasına önemli katkılar sağlamaktadır. Kasım - Aralık 2012 25 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ Ahmet Hamdi ATALAY Elektronik ve Haberleşme Mühendisi BTK, KİŞİSEL VERİLERİ KORUYACAK YÖNETMELİĞİ GÜNCELLEDİ K Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK), ilki 2004 tarihinde yayınlanan “Elektronik Haberleşme Sektöründe Kişisel Verilerin İşlenmesi ve Gizliliğin Korunması” yönetmeliğini yeniden hazırladı. Yönetmelik 24 Ocak 2013 tarihinde yürürlüğe girecek. işisel verilerin güvenliğinin ve mahremiyetin sağlanması, Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin (BIT) hayatımızın her an ve aşamasına müdahil olduğu günümüzün en önemli sorunlarının başında gelmektedir. Bir evrensel insan hakkı ve anayasal bir hak olan kişisel verilerin güvenliğinin ve mahremiyetin sağlanması, sadece elektronik haberleşme işletmecilerinin alacağı tedbirler ile çözülebilecek boyutta bir sorun değildir. BIT’nin kullanıldığı her sektör ve faaliyette (örneğin bankacılık, e-devlet hizmetleri vb.) bu konuda yapılması gerekenler ve alınması gereken tedbirler vardır. Dolayısıyla bu konu sadece BTK tarafından ve sadece elektronik haberleşme sektörüne yönelik düzenlemeler ile değil, tüm sektörleri içine alabilecek kapsam ve etkinlikteki bir kanunla düzenlenmelidir. 10 yıldır TBMM gündeminde olan “Kişisel Verilerin Korunması” kanun tasarısı bunun doğru çözümüdür ve kanunun bir an önce yasallaşması sağlanmalıdır. Ancak her şeye rağmen Kasım 2008’de yasallaşan 5809 sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu’nun bir gereği olarak BTK tarafından yönetmelikte yapılan bu güncelleme, gecikmiş olmakla birlikte doğru yapılmış bir düzenlemedir. Artık ülkeler için milli güvenliğin temel unsurlarından biri olarak kabul edilmeye başlayan “Siber Güvenlik”in sağlanması açısından da çok önemli olan bu konuda elektronik haberleşme sektörüne yönelik yapılan bu düzenlemenin tüm diğer sektörlere de yaygınlaştırılması bir zorunluluktur. Siber güvenlik alanında zincir en zayıf halkası kadar güçlüdür. BTK tarafından yönetmeliğin amacı, elektronik haberleşme sektöründe kişisel verilerin işlenmesi, saklanması ve gizliliğinin korunması için sektörde faaliyet gösteren işletmecilerin uyacakları usul ve esasları düzenlemek olarak belirlenmiştir. Yönetmeliğin kapsam maddesinde, “haberleşmenin içeriğine” ilişkin verilerin saklanmasının bu yönetmeliğin kapsamı dışında olduğu açıkça ifade edilmiştir. Bir başka açıdan, haberleşmenin içeriği hariç elektronik haberleşme için kullanılan ve haberleşme sırasında ve sonrasında oluşan her türlü “kişisel veri” bu yönetmeliğin kapsamı içindedir. 26 Mimar ve Mühendis Yönetmelikte eksikliği hissedilen en temel konular şunlardır; • İşletmecilerin söz konusu usul ve esasları yerine getirirken uymaları gereken standartların neler olması gerektiği, • Bu usul ve esaslara ilişkin uygulanmaların uygunluğunun ve etkinliğinin doğrulanması için yapılması gereken düzenli denetimler. Belli ölçüde başka düzenlemelerde adreslendiği iddia edilebilecek olsa da yukarıdaki konuların doğrudan bu yönetmeliğin içine derc edilmesi, konunun önemi ve uygulamaları etkinliği açısından daha doğru olacaktır. 26 maddeden oluşan yönetmelikte altı çizilmesi gereken konuları özetlemek gerekirse; KİŞİSEL VERİLERİN İŞLENMESİNE İLİŞKİN İLKELER Kişisel verilerin; a) Hukuka ve dürüstlük kurallarına uygun olarak işlenmesi, b) İlgili kişinin rızasına dayalı olarak işlenmesi, c) Elde edilme amacıyla bağlantılı, yeterli ve orantılı olması, ç) Doğru olması ve gerektiğinde güncellenmesi, d) İlgili kişilerin kimliklerini belirtecek biçimde ve kayde- İşletmeciler sundukları hizmetler kapsamında elde ettikleri verilerin güvenliğini, bütünlüğünü, gizliliğini ve erişilebilirliğini her aşamada sağlamakla yükümlüdür. Bu yükümlülük işletmeci tarafından yetkilendirilmiş kişiler marifetiyle yapılan işlemleri de kapsar. dildikleri veya yeniden işlenecekleri amaç için gerekli olan süre kadar muhafaza edilmesi esastır. GÜVENLİK İşletmeciler, kişisel verilere ve ilişkili diğer sistemlere sağlanan tüm erişimlere ve erişim yetkisi olan personelin yaptığı işlemlere dair detaylı işlem kayıtlarını 5 yıl süreyle tutmakla yükümlüdür. HABERLEŞMENİN GİZLİLİĞİ Elektronik haberleşme ve ilgili trafik verisinin gizliliği esas olup ilgili mevzuatın ve yargı kararlarının öngördüğü durumlar haricinde, haberleşmeye taraf olanların tamamının rızası olmaksızın haberleşmenin dinlenmesi, kaydedilmesi, saklanması, kesilmesi ve gözetimi yasaktır. TRAFİK VERİSİNİ İŞLEME YETKİSİ Trafik verisini işleme yetkisi; trafik yönetimi, arabağlantı, faturalama, yolsuzluk tespitleri, tüketici şikâyetlerinin değerlendirilmesi, elektronik haberleşme hizmetlerinin pazarlanması veya katma değerli elektronik haberleşme hizmetlerinin sunulması hususlarında işletmeci tarafından yetkilendirilen kişilerle sınırlıdır. Trafik verileri elektronik haberleşme hizmetlerinin pazarlanması veya katma değerli elektronik haberleşme hizmetlerinin sunulması amacıyla maskeleme yapılmaksızın işletmeci bünyesi dışına çıkarılamaz. Trafik verileri hiçbir şekilde yurt dışına çıkarılamaz. KONUM VERİSİNİN İŞLENMESİ İşletmeciler, abonelerin/kullanıcıların konum verisini ancak katma değerli elektronik haberleşme hizmetlerinin sunumu halinde abonelerin/kullanıcıların rızasını alarak bu hizmetlerin sunumu için gerekli olan ölçü ve sürede ya da anonim hale getirmek suretiyle işleyebilir. • Veri saklama süresi Tanımlanan veri kategorileri, haberleşmenin gerçekleştiği tarihten itibaren işletmeciler tarafından 1 yıl süre ile saklanır. Soruşturma, inceleme, denetleme veya uzlaşmazlığa konu olan kişisel veriler, ilgili süreç tamamlanıncaya kadar saklanır. Saklanan verinin korunması ve güvenliği Bu yönetmelik kapsamında saklanması öngörülen veriler için işletmeciler asgari olarak; a) Saklanan veriler ile şebekedeki diğer verilerin aynı kalite, güvenlik ve koruma özelliklerine tabi olmasını, b) Verilerin yurt içinde kendi bünyesinde saklanmasını, c) Saklanan verilerin, istem dışı, yetki dışı ya da yasa dışı, erişim, tahrip, kayıp, değişiklik, depolama, işleme ve ifşasına karşı uygun teknik ve idari tedbirlerin alınmasını, ç) Verilerin sadece özel yetkilendirilmiş kişiler tarafından erişilebilir olmasının sağlanması için uygun teknik ve idari tedbirlerin alınmasını, d) İşlenen ve saklanan verinin saklama süresi sonunda imha edilmesi veya anonim hale getirilmesi ve bu işlemlerin tutanakla veya sistemsel olarak kayıt altına alınmasını sağlamakla yükümlüdür. Kasım - Aralık 2012 27 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ BİLGİ TEKNOLOJİLERİ ve İLETİŞİM KURUMU ESKİ BAŞKAN YARDIMCISI PROF. DR. MUSTAFA ALKAN “TÜRKİYE SİBER SALDIRIYA UĞRAYAN İLK 10 ÜLKE ARASINDA YER ALIYOR” BİLGİ GÜVENLİĞİ DERNEĞİ'NİN "ULUSAL SİBER GÜVENLİK STRATEJİ BELGESİ"Nİ ULAŞTIRMA, DENİZCİLİK VE HABERLEŞME BAKANI BİNALİ YILDIRIM SUNDUĞUNU SÖYLEYEN PROF. DR. MUSTAFA ALKAN, YOĞUN SİBER SALDIRIYA UĞRAYAN TÜRKİYE İÇİN STRATEJİ BELGESİNİN YAYINLANMASININ VE HAYATA GEÇİRİLMESİNİN BÜYÜK ÖNEM TAŞIDIĞINI SÖYLEDİ > Siber saldırı ve siber savaşın ne olduğunu örnekler vererek anlatır mısınız? Siber Saldırı, hedef seçilen şahıs, şirket, kurum örgüt gibi yapıların bilgi sistemlerine veya iletişim altyapılarına yapılan planlı, koordineli saldırılara deniyor. Bunlar ticari, politik ve askeri amaçlı olabiliyor. Aynı saldırıların ülke veya ülkelere yapılmasına Siber Savaş deniyor. Örnek vermek gerekirse Anonymous isimli grubun Türkiye’deki bazı kurumlara yönelik eylemine siber saldırı, Wikileakes’in yaptığına ise siber savaş demek mümkün. Devlet kurumlarının internet sitelerinin çökertilmesine siber saldırı demek daha doğru olur. Bunlar münferit saldırılardır. Ancak devlet kurumlarının bilgi sistemlerine sızılıyor kritik bilgiler ele geçiriliyor tahrif ediliyor yada yok ediliyorsa bu da organize planlı ve sistemli bir şekilde yapılıyorsa bu bir siber savaştır. Siber saldırı devletler için üç savaş sebebinden biri olarak görülüyor. Neden? Bildiğiniz gibi Estonya ve Gürcistan saldırıları sonrası ABD Savunma Bakanlığı ülkelerin füze sistemlerine, enerji boru hatlarına, basın yayın merkezlerine yapılan siber saldırıları savaş sebebi saydı ve klasik savaş 28 Mimar ve Mühendis SÖYLEŞİ: FATİH GÖKSU unsurlarıyla karşılık vereceğini belirtti. CIA başkanı Leon Panetta, “İnternet üzerinden hükümet birimlerimize saldıranlara karşı en ufak bir tahammül göstermeyeceğiz. Savunmamız da karşı saldırılarımızda en sert biçimde gerçekleşecek. Soğuk Savaş bitti ama teknoloji savaşları başladı” diye açıklama yaptı. Bu durumun ciddiyetini göstermesi açısından önemli bir açıklamadır. Nitekim sizinde söylediğiniz gibi artık siber saldırılar NATO’ya karşı yapılan 3 tehditten biri olarak kabul ediliyor. Neden bu kadar önemli, bu saldırılarla neler yapılabiliyor? Ülkelere ya da kurumlara ne tür zararlar verilebiliyor? Şu açıdan önemli; dünyanın kabul ettiği kritik altyapılar var. Bunları önem sırasına göre söylemek gerekirse su, gıda, sağlık, enerji, ulaşım, finans, sivil yönetim, bilgi ve iletişim, uzay araştırmaları, kimyasal ve nükleer endüstri, kamu düzeni ve güvenlik alanı gibi. Bu tür kritik alt yapılar çoğaltılabilir. Siber saldırılar bu altyapılara ciddi zararlar vererek ya da bunları kontrol ederek ülkelerin ve toplumların hayatını olumsuz olarak ciddi şekilde etkileyebiliyor. Birkaç örnek vermek gerekirse diyelim ki bir ülkenin ulaşım alt yapısı hedef seçildi. Sizin hava ulaşımını kontrol eden bilgi sistemleri ele geçirilerek uçakların inmesini kalkmasını hatta yanlış yönlendirmeler ile düşürülmesini bile sağlayabilir. Nitekim kısa bir süre önce Türk Hava Yolları’nın bilgi sistemlerine küçük bir saldırı oldu saatlerce uçaklar kalkamadı, rotarlar yapıldı, sistem işlemedi, milyarlarca zarar ortaya çıktı. Bu saldırın daha organize olduğunu daha planlı olduğunu düşünürseniz daha vahim sonuçların doğabileceğini ya da nelerin yaşanabileceğini tahmin edebilirsiniz. Denizyolu, demiryolu ve metro hatlarının kontrol altına alındığını düşünün. Trafik ışıklarının kontrol edildiğini tasavvur edin. Benzer şekilde enerji sistemlerinizin ele geçirildiğini düşünün. Bir gün yada bir hafta enerjinin kesildiğini bir tasavvur edin, insan hayatı nasıl etkilenir. Taş devrine dönersiniz. Hayat felç olur. Yazın yanar, kışın donarsınız. Devletin bütün işleyişi tamamen durma noktasına gelir. Senaryoları çoğaltabilirsiniz. Barajların kapakları açılarak her tarafı seller basacağı gibi doğalgaz sistemlerini kontrol altına alarak gaz basıncını artırıp her tarafta patlamalar ve yangınlar çıkartabilirsiniz. Bunlar kıyamet seneryoları değil yakın geleceğin siber savaş örnekleridir. Bunlar açık ya da gizli günümüzde de farkında olalım ya da olmayalım yaşanan savaşlardır. Şunu Dünyanın kabul ettiği kritik altyapılar var. Siber saldırılar bu altyapılara ciddi zararlar vererek ya da bunları kontrol ederek ülkelerin ve toplumların hayatını olumsuz olarak ciddi şekilde etkileyebiliyor. PROF. DR. MUSTAFA ALKAN herkes biliyor bu kritik alt yapıları yöneten artık tamamiyle bilgisayar sitemleridir. Bu sistemleri ele geçirmekte günümüzde oldukça kolay bir olaydır. Nitekim hem bizim ülkemizde hem de tüm dünya ülkelerinde köle bilgisayar dediğimiz bir başka ifadeyle zombi bilgisayar dediğimiz bilgisayarlar her ülkede yüzlerce, binlerce mevcuttur. Bunlar kimlerin elinde ne zaman ne amaçla kullanılacak ne yazik ki bilmiyoruz. Ancak başımıza büyük felaketler geldiğinde anlayacağız. Bu zamana kadar devletlerarası siber saldırılar veya savaşlar oldu mu? Tabi ki oldu, olmaya da devam ediyor. Biraz önce söylediğim gibi bu şavaşların en tehlikeli tarafı da klasik savaş yöntemlerinde olduğu gibi bu savaşları fark etmeniz son derece zordur. Şu anda bile ülke olarak saldırı altında olabilirsiniz. Sizin sistemlerinize girilmiş birçok kritik bilgileriniz ele geçirilmiş ya da geçiriliyor olabilir. Ya da sizin kiritik altyapılarınız kontrol altına alınmış ve yönetiliyor zarar veriliyor olabilir. Örnek vermek gerekirse bildiğiniz gibi İlk siber savaş olarak kabul edilen Estonya ve Gürcistan siber savaşıdır. Rusya 2007’de Estonya’ya, 2008’de de Gürcistan’a siber saldırı gerçekleştirmiştir. Rusya bu ülkelere yaptığı saldılar sonucu ülkede bulunan kamu kuruluşlarının, finans ve basın-yayının merkezlerinin bütün iletişimini 3 hafta süreyle kesintiye uğrattı. Devlet çalışamaz hale geldi. Nitekim NATO 2008 yılında Estonya’da Siber Savunma Merkezi kurdu. Yine Rusya 2008 yılında ABD’ye karşı yaptığı bir siber saldırıda hafıza kartıyla ABD’nin Irak ve Afganistan savaşlarını yürüten komuta merkezine sızmış ve ciddi sonuçlar almıştır. ABD bundan çok sonra haberdar olmuştur ve bir yetkilinin bu sızıntının nerelere kadar ulaştığı anlaşılamamıştır diye açıklamaları olmuştur. Bilinen en önemli siber savaşlardan birisi de Rusya’nın bu saldırılarına karşılık ABD nin İran’a yaptığı siber saldırıdır. İran, Rusya için sembolik olarak büyük önem taşıyan bir ülkedir. Rusya, İran’ın nükleer programına sınırsız destek vermektedir. Rusya’ya karşı oldukça özgün bir taktik deneyen ABD kendi kendini kopyalayan bir yazılım olan Stuxnet ile saldırdı. Yazılım öncelikle motorları ve sıcaklığı kontrol eden merkezi mantık kontrol birimi olan PLC’yi ele geçirdi. Böylece sistemi kontrol eden diğer yazılımları da birer birer kolaylıkla elemine edebildi. Sonuç olarak özellikle nükleer yakıt zenginleştirme tesislerini hedef alan bu saldırı santrifüjlerin çılgınca dönmesine yol açtı ve ciddi fiziki zararlar verdi. İran ilk başta ne olduğunu tam olarak kavrayamasa da sonraları durumun vahametini anladı ve en yetkili ağızdan bizzat Ahmedinejad tarafından İran’ın bir siber saldırıya uğradığı doğrulandı. İran’da bu saldırı sonucu tam 62 bin 867 bilgisayara stuxnet solucanı bulaştı. İran da boş durmadı, İran virüsü ters çevirdi ve kodları değiştirerek yeniden yazdı, böylece virüs İran yerine ABD ve diğer gelişmiş devletlerin altyapısını hedef almaya başladı. İran’a saldırı başlatıldıktan sonra İran yeni süper virüsünü aktif hale getirdi ve ABD’li hackerlerin Amerikan güç kaynaklarını kapatabilecekleri ve ABD’yi taş devrine geri gönderebileceklerine dair uyarıları gerçek oldu. ABD’nin hayalet uçak teknolojisini kırdı. İnsansız uçak iletişim ve füze hedefleme teknolojisini kırdı. Elektronik darbe barajı ve füze saldırıları ABD ve İsrail askeri üstlerini haritadan siliyor. Modern bir Truva atları donanması kuruyor vs. Nükleer savaş tehdidi tartışmaları son bulKasım - Aralık 2012 29 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ Hazırladığımız strateji belgesinde yapılması gereken her şey var. Siber orduların nasıl oluşturulacağından tutun da bu konuda insan kaynaklarının nasıl yetiştirileceği, kurumsal alt yapıların ve yasal düzenlemelerin nasıl olması gerekti konusunda her şey belirlenmiş durumda. madan şimdi de İran’ın siber savaş teknolojileri dünyaya korku salmaya başladı. İran’ın siber gücünü artırdığını savunan ABD’li uzmanlar alarma geçti. ABD Dış Siyaset Konseyi Başkan Yardımcısı Ilan Berman’ın açıklamalarına göre, İran son 3 yıldır siber dünyada savunma ve saldırı teknolojilerini geliştirmek için var gücüyle çalışıyor, yatırımlar yapıyor. Temsilciler Meclisi İç Güvenlik Komitesi’ne bağlı bir alt komiteye konuşan Berman, ABD ve müttefiklerini sanal olarak vurmak için teknik donanımını artıran İran’a karşı en kısa zamanda savunmaya geçilmesi gerektiğini söylüyor. Yani savaşlar bizim tahminlerimizin ve bildiklerimizin çok ötesinde zaten yoğun bir şekilde devam ediyor. Yine biliyorsunuz. Kısa bir süre önce medya ya yansıdı. ABD ve Çin Savunma Bakanları bir araya gelerek siber savaşlar konusunda işbirliği yapma konusunda karar aldı. Bütün bunlar siber savaş konusunun ne boyutlara ulaştığı ya da ulaşacağının göstergeleri ve habercileridir. Bunun gibi birçok örnek verebiliriz. Bunlardan en bilineni ve siber savaş konusunda en önemli farkındalık oluşturan olay da Wikileaks’tir. Bir anlamda iyi de oldu. Dünya genelinde bu konuda önemli bir farkındalık oluşturdu. Biz yıllardır söylemeye 30 Mimar ve Mühendis anlatmaya sesimizi duyurmaya çalışırken kimseye anlatamadık dinletemedik. Yaklaşık 6-7 yıldır her ortamda anlatmaya çalışıyoruz. Konferanslar, sempozyumlar seminerler çalıştaylar düzenliyoruz. Ancak üzülerek söylemek gerekirse devletin en üst noktasından en alt noktasına kadar hala yeterince farkındalık oluşabilmiş değil ve bu konuda yeterince tedbirler alınabilmiş değil. Hangi ülkeler bu konuda hazırlıklı? En hazırlıklı ve bu konuda en ciddi yapılanmaya giden ülke tabiî ki en çok saldırıya uğruyor olması sebebiyle ABD’dir. Ardından Rusya, Çin, İran geliyor. Benzer şekilde başta İngiltere, Almanya, Japonya ve Kore gibi ülkeler olmak üzere gelişmiş ülkelerin neredeyse tamamında benzer çalışmalar yapılıyor. Ülkeler siber ordularını kuruyor. Bu konuda kurumsal altyapılarını geliştiriyorlar. Yeni yasal düzenlemeler yapıyorlar. Üniversiteler başta olmak üzere yeni Ar-Ge çalışmaları yaparak milli çözümlerini geliştiriyorlar. Her zaman olduğu gibi gelişmiş ülkeler olayın ciddiyetinin farkında. Türkiye için geçtiğimiz yılın sonunda siber ordu kuruluyor şeklinde haberler yapılmıştı. Ne aşamada, kuruldu mu? Çalışmalar var ama ciddi ve somut sonuçlar ne yazık ki yok. Bu süre zarfında birçok saldırı düzenlendi. Türk Hacker grubunun saldırıları püskürttüğünü söyledi. Devletin bu anlamda bir çalışması yok mu? Devleti hackerler mi savunuyor? Siber güvenliği koordine edecek bir yapı var mı? Evet birçok saldırılar yapıldı yapılmaya da devam ediyor. Ama devleti savunması gereken Türk Hacker grubu ya da benzer gruplar olmamalı. Onlar da değil tabiî ki. Devlet daha organize bir şekilde savunma gücünü oluşturmalı. Dünyanın yaptığı gibi siber savunma orduları, güçlerini oluşturmalı ve devlet savunulacaksa onlar tarafından savunulmalı. Bunlar çok ciddi işler ya da ciddi görülmesi gereken işler. Bu işler kendi haline seyrine bırakılacak işler değil. Bunların sonucu ülke için çok ağır olabilir. O açıdan bir an önce somut adımlar atılması gerekiyor. Yapılan çalışmalar yok değil. Bazı kurumlarımız çalışmalar yürütüyor ama daha etkin ve hızlı adımlar atılmalı ve kararlar alınmalı. Bir diğer önemli konu koordinasyon konusu. Biz Bilgi Güvenliği Derneği olarak 3 temel öneri geliştirdik ve bunun için yoğun çaba sarf ettik. Bunlardan birincisi Türkiye için bir “Ulusal Siber Güvenlik Koordinasyon Kurulu” oluşturulması. İkincisi “yasal düzenlemelerin ivedilikle hayata geçirilmesi”. Üçüncüsü ise “Siber Savunma Gücü Oluşturulması”. Sevindirici olan bunlardan ilki konusunda yeni bir gelişme var. Ulaştırma Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı, Bakanlar Kurulu kararıyla bu konuda koordinasyondan sorumlu bakanlık olacak. Bir an önce bu Bakanlar Kurulu kararının yayınlanmasını bekliyoruz. Bu çok önemli ve somut bir adım olacak. Bundan sonraki sürecin daha hızlı ve sağlıklı yürütülmesini sağlayacağını umuyoruz. Bilgi Güvenliği Derneği olarak yıllardır yapmış olduğumuz çalışmalarımızın sonuç veriyor olmasından da büyük mutluluk duyuyoruz. Siber güvenlik ve ordu ile ilgili sizce neler yapılmalı? Hazırladığınız yasa ve siber stratejik belgesi ile ilgili bir gelişme var mı? Evet güzel gelişmeler var. Bilgi Güvenliği Derneği olarak hazırlamış olduğumuz “Ulusal Siber Güvenlik Strateji Belgesi”ni bir ay kadar önce dernek yönetimimizle birlikte sayın Bakanımız Binali Yıldırım Bey’e sunduk. Bildiğiniz gibi gelişmiş ülkelerin neredeyse tamamı bu strateji belgesini yayınladı ve yürürlüğe koydu. Türkiye dünyada en çok siber saldırıya uğrayan ülkeler sıralamasında sürekli ilk 10 ülke arasında yer almaktadır. Böylesine yoğun saldırıya uğrayan ülke için strateji belgesinin yayınlanması ve hayata geçirilmesi büyük önem arz ediyor. Bu belge siber güvenlik anayasası niteliğinde bir belgedir. Bakanlığımızın bunu bir an önce yayınlamasını bekliyoruz. Bundan sonra hızlıca yapılması gereken “strateji belgesinin eylem planını” hazırlamak olmalı bir an önce uygulamaya geçilsin ve olumlu sonuçları bir an önce ortaya çıksın. Hazırladığımız strateji belgesinde yapılması gereken her şey var. Siber orduların nasıl oluşturulacağından tutun da bu konuda insan kaynaklarının nasıl yetiştirileceği, kurumsal alt yapıların ve yasal düzenlemelerin nasıl olması gerekti konusunda her şey belirlenmiş durumda. Bunun yanında en önemli ve en kritik olan siber güvenlik konusunda milli yazılım ve donanım imkan ve kabiliyetlerinin geliştiriliyor olmasıdır. Milli çözümleriniz yoksa siber güvenlikten ve siber savunmadan bahsetmeniz zaten söz konusu değildir. Hazırlamış olduğumuz strateji belgesinde bütün bunlar yer almaktadır. Umuyoruz ki bir an önce hayata geçirilir ve eylem planıyla birlikte uygulamaya konulur. Son olarak ne söylemek istersiniz? Başta devletin en üst noktasındaki yöneti- ciler olmak üzere, tüm kamu çalışanlarında, üniversitelerde, sektör ve sivil toplum kuruluşlarında kısaca toplumun tüm kesimlerinde siber güvenlik konusunda farkındalık oluşturulması gerekmektedir. Bilgisayar ve internet kullanan kim varsa herkeste bu konuyla ilgili farkındalık ve bilinç oluşturulması için yine sorumlu tüm kurum ve kuruluşlar medya basın yayın kuruluşları, eğitim kurumları sivil toplum kuruluşları bu konuda yoğun bir şekilde çalışma yürütmelidir. Aksi takdirde tarihi fırsat diye nitelendirdiğimiz bilişim çağı bilgi toplumu olma çabalarımız bizim için tarihi bir tehdit ve risk olarak yaşayacağımız bir çağ ve süreç haline dönüşebilir ki bu fırsatı kaçırmak ve ıskalamak gibi bir lüksümüz yok. Genç ve nitelikli insan kaynaklarımızla bu tarihi süreci tarihi bir fırsata dönüştürmek için ne gerekiyorsa onu yapmamız en önemli ve öncelikli konumuz ve görevimizi olmalıdır. PROF. DR. MUSTAFA ALKAN 1962 Yılında Kayseri'de doğdu. Erciyes Üniversitesi Mühendislik Fakültesi, Elektronik Mühendisliği Bölümünden mezun olan Alkan, Aynı Fakültede Araştırma Görevlisi olarak göreve başladı. Yüksel Lisans ve Doktora eğitimini Erciyes Üniversitesinde tamamladı. 1994-2001 Yıllarında Elektronik Bölüm Başkanlığı, Meslek Yüksekokulu Müdürlüğü görevlerinde bulundu. 1998 Yılında Doçent oldu. 2001-2012 Yıllarında Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumunda Kurum Başkan yardımcısı olarak görev yaptı. 2012 Yılında Prof. oldu. Halen Gazi Üniversitesi Teknoloji Fakültesi Elektrik Elektronik Mühendisliği Bölümünde Bölüm Başkanı olarak görev yapmaktadır. Kasım - Aralık 2012 31 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ Mustafa ÜNVER Bilgi Güvenliği Derneği ULUSAL SİBER GÜVENLİĞİN SAĞLANMASINDA FARKINDALIK ÇALIŞMALARI K Birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de bilgi ve iletişim sistemlerinin kullanımı her geçen gün hızla artmaktadır. Ülkeler için kritik öneme sahip kamu kurumları ile sağlık, enerji, bankacılık, ulaşım, elektronik haberleşme gibi sektörlerde faaliyet gösteren firmalar hem kendi bünyelerinde yürüttükleri işlerde hem de verdikleri hizmetlerin sunulmasında bilgi ve iletişim sistemlerini yoğun olarak kullanmaktadır. Bu durum, verilen hizmetlerin çeşitliliğini, kalitesini, hızını, artırmakta, maliyetlerini düşürmek suretiyle firmaların verimliliklerinin ve vatandaşların yaşam standartlarının yükselmesine büyük ölçüde katkı sağlamaktadır. Ancak tüm bu olumlu taraflarının yanında bu sistemlere bağımlı hale gelmek güvenlik sorunlarını da beraberinde getirmektedir. işisel, kurumsal ve ulusal bazda birçok bilginin paylaşıldığı bilgi ve iletişim sistemlerinden oluşan siber ortamın yine bilgi ve iletişim sistemleri kullanılarak üretilen ve yayılan siber tehditlere ve saldırılara karşı korunması başka bir deyişle siber güvenliğin sağlanması gerekmektedir. ve kurumsal kritik verinin çalınma riski her zaman olacaktır. Bir kurumun en önemli varlığı olan çalışanları, özellikle mobilite ve erişilebilirliğin, verimliliği geliştirme anlamında çok önemli bir rol oynadığı bilgi çağında, kurumun en zayıf halkası olabilmektedir [2]. Günümüzde her saldırı, bir web bileşeni üzerinden gerçekleşmekte, güvenlik zincirinin en zayıf halkası olan insan faktörünün zaaf ve bilgisizliğinden faydalanılmaktadır [3].Genel olarak güvenlik zincirindeki en zayıf halkanın insan olduğu kabul edilmektedir [4]. Ponemon Institute tarafından yayınlanan bir raporda kurumların yüzde 78’inden fazlasının son 2 yıl içinde en az bir veri ihlali sorunu yaşadıkları ve bu kurumların sadece yüzde 8’inin veri ihlallerinin ana nedenini dış kaynaklı olarak gösterdiği belirtilmiştir. Aynı raporda çalışanların mobil cihaz kullanımının iyi yönetilmemesinin çok önemli bir sorun olduğu ve çalışanların veri taşıyan mobil cihazlarını kaybettiklerinde kurumlarını bilgilendirmedikleri tespitinde de bulunulmaktadır. Adı geçen raporda en riskli 10 çalışan uygulaması da aşağıdaki şekilde verilmektedir. [2] Ulusal Siber Güvenlik’in sağlanmasında 5 ana unsur bulunmaktadır[1]. 1. Ulusal siber güvenlik mevzuatının geliştirilmesi, 2. Teknik ve işlevsel tedbirlerin alınması, 3. Kurumsal yapılanmanın oluşturulması, 4. Uluslararası işbirliğinin sağlanması, 5. Ulusal kapasitenin geliştirilmesi ve farkındalığın artırılması. Siber tehdit ve saldırıların kullanıcıların bilinçlendirilmesi ile büyük ölçüde önlenebileceği gerçeğinden hareketle bu makalede “farkındalık” çalışmalarının ulusal siber güvenliğin sağlanmasındaki rolü ele alınacaktır. 1. SİBER GÜVENLİĞİN SAĞLANMASINDA İNSAN FAKTÖRÜ En katı ve karmaşık güvenlik paketleri oluşturulsa dahi eğer kullanıcılar ve çalışanlar bilinçlendirilmediyse kişisel 32 Mimar ve Mühendis 1. İnternete güvenliksiz kablosuz ağlardan erişme, 2. Gereksiz ama gizli bilgileri bilgisayardan silmeme, 3. Parolaları başkaları ile paylaşma, 4. Farklı web sitelerinde ve/veya çevrimiçi hesaplarda aynı kullanıcı ve parolayı kullanma, 5. Gizli bilgileri depolayacak şekilde şifrelenmemiş, genel USB sürücüleri kullanma, 6. İş yerinde değilken bilgisayarları gözetimsiz bırakma, 7. İçerisinde gizli verilerin olduğu USB sürücüleri kaybettikten sonra kurumları bilgilendirmeme, 8. Gizli kurum bilgileri üzerinden uzaktan çalışırken gizlilik ekranları kullanmama, 9. Seyahat ederken dizüstü bilgisayarlarda gereksiz önemli bilgileri taşıma, 10. Kurum ağına erişmek için kişilere ait mobil cihazları kullanma, Siber tehdit ve saldırılara karşı verilerin korunması amacının yanı sıra bu verilerin siber saldırılar yapan organizasyonlar tarafından kullanılmasının da önüne geçilmesi gerekmektedir. Birçok kullanıcının bilgisayarları, bilgileri dışında ele geçirilebilmekte ve siber saldırılarda kullanılabilmektedir. Prolexic firması tarafından yayımlanan 2012 ikinci çeyrek raporunda Türkiye yüzde 6,59 oranı ile DOS saldırılarında 5’inci sırada yer almaktadır. Bu da ülkemizdeki bilgisayar kullanıcılarının önemli bir kısmının DOS saldırılarında kullanıldığını göstermektedir[5]. Grafik 1: 2012 İkinci Çeyreği DDOS Ataklarına Kaynaklık Eden ilk 10 Ülke Türkiye’de 466 katılımcı ile yapılan bir ankette; • Yaşın artması ile bilgisayar güvenliği konusundaki hassasiyetin azaldığı, • Kadınların erkeklere oranla bilgisayar güvenliği konusunda daha hassas olduğu, • Eğitim seviyesi yükseldikçe bilgisayar güvenliğinde daha hassas davranıldığı, • Bilgi ve iletişim sistemleri kullanım deneyiminin artması ile bilgisayar güvenliği konusunda hassasiyet ve farkındalığın da arttığı, • Yaşın artması ile web güvenlik uygulamaları farkındalığının da arttığı, • Erkeklerin güvenli web kullanımı konusunda kadınlardan daha yetkin olduğu, • Eğitim seviyesi yükseldikçe web güvenliği konusunda hassasiyet ve farkındalığın da arttığı • Bilgi ve iletişim sistemleri kullanım deneyimin artışı ile güvenli web kullanımında hassasiyetin arttığı tespit edilmiştir[6]. Güvenlik ihlallerinin çoğunda temel unsur olarak, kullanıcı davranışlarındaki farkındalık eksikliği belirtilmektedir. 2. FARKINDALIK KAVRAMI VE FARKINDALIK ÇALIŞMALARI Bireylerin bilgi güvenliğine ilişkin; tehdit ve risklerden, kurum bilgi güvenlik politika ya da kurallarından haberdar olması, bu tehditlere karşı nasıl karşı koyabileceği, olası riskleri mümkün olabilecek en düşük risk düzeyinde nasıl tutabileceği konusunda bilgi sahibi olmaları farkındalık çalışmalarının ana hedefidir. Farkındalık kapsamında ele alınabilecek çalışmalar aşağıdaki bölümlerde ele alınmaktadır. 2.1. Eğitim Bilgi Güvenliği Farkındalık Eğitimleri, temel bilgi kavramları, bilgilerin bulunduğu ortamlar, bilginin korunacak nitelikleri, bilgi güvenliğine ilişkin güncel tehditler ve saldırılar, sosyal mühendislik, bilgi güvenliği yönetim sistemi, fiziksel güvenlik, şifre güvenliği, yasal düzenlemeler, kurum politika ve prosedürleri, bireyin sorumlukluları gibi hususları içermelidir[7]. Bu eğitimler hem akademik kuruluşlar tarafından hem de sivil toplum kuruluşları (STK) ya da özel organizasyonlar tarafından verilebilmektedir. Ülkemizde de son dönemde bu eğitimleri veren Bilgi Güvenliği Derneği (BGD), Türkiye Bilişim Derneği (TBD) gibi STK’lar bulunmaktadır. Ayrıca akademik olarak da Elazığ Fırat Üniversitesinde “Adli Bilişim Mühendisliği” açılmış İzmir Yaşar Üniversitesi’nde ise yüksek lisans ve doktora seviyesinde eğitim vermek üzere “Siber Güvenlik Ana Bilim Dalı” kurulmuştur. 2.2. Tatbikatlar Farkındalığın kurumların üst yönetimleri tarafından daha iyi algılabilmesi ve önem verilmesindeki en önemli araçlardan biri de siber güvenlik tatbikatlarıdır. Birçok ülkede ulusal bazda siber güvenlik tatbikatları yapılırken bazı uluslararası organizasyonlar tarafından da bölgesel olarak uluslararası katılımlı tatbikatlar yapılmaktadır. ABD’de yapılan “Cyber Storm”, NATO tarafından yapılan “Cyber Coalition” ve “Locked Shields” ve AB tarafından yapılan “Cyber Europe” bu tatbikatlardan sadece birkaçıdır. Ülkemizde de 2008 yılından itibaren ulusal boyutta siber güvenlik tatbikatları yapılmaktadır. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu ile TÜBİTAK’ın 2010 yılında birlikte düzenledikleri “Ulusal Siber Güvenlik Tatbikatı” gerçek saldırıların yapılmasının yanı sıra adli ve kolluk kuvvetlerinin de katılımıyla da benzeri tatbikatlar arasında önemli bir yere sahip olmuştur. Ayrıca 2012 yılında Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu tarafından tamamen elektronik haberleşme altyapısı sağlayan işletmecilere yönelik ve DDOS saldırılarının gerçekleştirildiği “Siber Kalkan Tatbikatı” gerçekleştirilmiştir. Bu tatbikat ile DDOS saldırılarının kullanıcılara ulaşmadan internet servis sağlayıcıları seviyesinde alınacak önlemlerle ciddi olarak önlenebileceği görülmüştür. Kasım - Aralık 2012 33 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ Resim 1 : Dünyadan ve Türkiye’den Siber Tatbikat Örnekleri Siber güvenlik tatbikatlarını kurumların kendi bünyelerinde de yapmaları çalışanların farkındalığının artırılmasını sağlayacaktır. Daha sonra sektörel ve ulusal bazda yapılacak bu tatbikatlar ile ulusal seviyede farkındalık önemli ölçüde artırılmış olacaktır. 2.3. Bilgilendirme siteleri İnternetin her yaş ve kesimden kullanıcısı olması ve bu alanın yanıltma ve istismara açıklığı gerçeğinden hareketle her kurumun kendi hedef kitlesine yönelik kamuoyunu bilgilendirme sorumluluğu olduğu düşünülmektedir. Bu sorumluluk genelde kamu kurumları ve STK’lar eliyle yürütülmektedir. Ülkemizde de başta TÜBİTAK ve Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu olmak üzere bazı kamu kurumları ile BGD ve TBD gibi bazı STK’lar hazırladıkları internet siteleri üzerinden kamuoyunu bilgilendirmektedir. Ancak internet üzerinden hizmet veren tüm kurumlar, bilgi güvenliği ile ilgili mutlaka kullanıcılarına ön sayfalarından göze batacak şekilde koyacakları bir linkle bilgi vermelidir. Kamu kurumları ise sosyal sorumlulukları çerçevesinde münhasıran konuyla ilgili anlaşılabilir bir dil ile güncel bilgiler verecekleri medya ortamlarını kullanmalıdır. 2.4. Etkinlikler Gerek akademik camianın gerekse de toplumun ilgili kesimlerinin çalışmalarını sunacağı konferans, sempozyum ve çalıştaylar yapılması ve bu çalışmaların kamuoyu ile paylaşılması farkındalık çalışmaları arasında önemli bir yer tutmaktadır. Birçok ülkede “Siber Güvenlik, Siber Savunma, Siber Savaş vb.” adlar altında etkinlikler düzenlenmekte, “Ulusal Siber Güvenlik Farkındalık Ayı” , ““Ulusal Siber Güvenlik Farkındalık Haftası” ve “Siber Güvenlik Farkındalık Günü” belirlenerek bu çalışmaların toplumun gündeminde kalmasına çalışılmaktadır. Ülkemizde ise Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı ile BGD’nin gerçekleştirdiği “Bilgi Güvenliği ve Kriptoloji Konferansı” her yıl düzenlenmektedir. Ayrıca 2012 yılında BGD tarafından “Siber Güvenlik Hukuku Çalıştayı” ve “Siber Güvenlik Strateji Belgesi Çalıştayı” çalışmaları yapılmıştır. TÜBİTAK ve bazı STK’lar da konuyla ilgili etkinlikler yapmaktadır. Ayrıca UDH ve BTK “Güvenli İnternet Günü” 34 Mimar ve Mühendis etkinliği gerçekleştirmektedir. Konuyla ilgili çalışmaların diğer ülkelerde de benzerleri olduğu gibi daha geniş bir zaman dilimine yayılması ve ülkemizin en üst yöneticilerinin konunun önemine ilişkin açıklamalarda bulunması ve düzenlenen etkinliklere katılması kamu oyunda farkındalığı artıracak hususlar olarak değerlendirilmektedir. 2.5. Yayınlar Siber güvenlik ile ilgili akademik yayınların yanı sıra çeşitli yaş gruplarına ve eğitim seviyelerine sahip bireylere yönelik yayınların da yapılması gerekmektedir. Bu konuda STK’lara önemli görevler düşmektedir. Nitekim Teknoloji Bilgilendirme Platformu tarafından yayımlanan “Bir İhmal Hayatımızı Nasıl Değiştirir?” kitabı oldukça iyi bir örnektir. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun genel bilgilendirme ve çocuklara yönelik yayınları da göz ardı edilmemelidir. Benzeri yayınların STK’lar ve kurumlar tarafından kendi hedef kitlelerine uygun bir şekilde hazırlanarak yayımlanması geniş kitlelerin konuyla ilgili farkındalığını artıracaktır. için eğitim en önemli yeri tutmaktadır. Bilgi güvenliğine ilişkin eğitimlere ilkokuldan itibaren başlanmalı ve tüm eğitim hayatı boyunca ilgili dersler içinde konunun yer alması sağlanmalıdır. Bunun yanında yapılacak bir “Ulusal Siber Güvenlik Eğitimi” programıyla yerel yönetimler ve il özel idareleri marifetiyle tüm vatandaşlarımıza eğitimler verilmeli ve “Siber Vatandaş” bilinci oluşturulmalıdır. • Belirli bir süre için uygun görülecek bir ay “Ulusal Siber Güvenlik Ayı” olarak belirlenmeli ve bir ay boyunca yurdun her köşesinde konuyla ilgili farklı yaş gruplarına ve farklı kesimlerine yönelik etkinlikler düzenlenmeli ve medyanın konuya halka duyurması sağlanmalıdır. • Ulusal seviyede tatbikatlar sürdürülmeli, kurumların kendi bünyelerinde yapacakları tatbikatlara destek verilmelidir. • Bilgi güvenliği farkındalığının ölçümü yapılmalı ve bu ölçüm sonuçları değerlendirilerek yeni programlar geliştirilmelidir. • Tüm bu öneriler hazırlanacak olan bir “Ulusal Farkındalık Programı” çerçevesinde bütüncül bir yaklaşımla yapılmalıdır. Siber güvenlik bir kez ele alınarak gündemden çıkarılacak bir olgu değil 2.6. Diğer Bazı ülkeler internette bilgi paylaşımıyla ilgili akılda kalacak sloganlar üretmekte, bu sloganlar çerçevesinde görsel materyaller üretmektedir. ABD’de “stop, think, connect” AB’de “think before you post online” sloganları kullanılarak görsel malzemeler üretilmiştir. Türkiye’de de dinamik bir süreçtir. Bu nedenle yapılacak tüm çalışmalarda devamlılığın sağlanmasına özel önem verilmelidir. KAYNAKÇA [1] Ünver M., Canbay C., Mirzaoğlu A., “Siber Güvenliğin Sağlanması: Türkiye’deki Mevcut Durum ve Alınması Gereken Tedbirler”; Mayıs 2009. http://www.cybersecurity. benzer şekilde “Nette Çocuk Var” ve “Önce Düşün Sonra Paylaş” gov.tr/publications/sg.pdf sloganıyla hazırlanan bazı görsel malzemeler internetten paylaşılmış- [2] Ponemon Institute, “The Human Factor in Data Protection”, , January 2012 http:// tır. Günün ruhuna uygun yeni yeni sloganlar üretilerek özellikle genç kesimin dikkatinin çekilmesi sağlanmalıdır. www.trendmicro.com/cloud-content/us/pdfs/security-intelligence/reports/rpt_trendmicro_ponemon-executive-summary.pdf 24.09.2012 [3] “Websense Threat Report 2012” : http://www.websense.com/assets/reports/ report-2012-threat-report-en.pdf 3. SONUÇ İnternetin hayatımızın her alanına nüfuz ettiği, siber ortamda yaptığımız tüm aktivitelerin fiziksel hayatımızda karşılık bulduğu ve ekonomik, [4] Mitnick K., “Aldatma Sanatı”, ODTÜ Geliştirme Vakfı Yayıncılık ve İletişim A.Ş., 2005 [5] Prolexic Quarterly Global DDoS Attack Report Q2 2012, http://www.prolexic.com/ knowledge-center-ddos-attack-report-2012-q2 sosyal, adli, ticari, psikolojik vb. sonuçlarının olduğu dikkate alındığında [6] Bostan A., Akman İ., “Bilişim Güvenliği : Kullanıcı Açısından Bir Durum Tespiti” kişisel, kurumsal ve ulusal bazda bilgi güvenliğin sağlanmasının ne http://www.emo.org.tr/ekler/38207f2f82d3348_ek.pdf?dergi=682, derece öneme haiz olduğunun kullanıcılar tarafından bilinmesi gerek- [7] Şahinaslan E., Kandemir R., Şahinaslan Ö., “Bilgi Güvenliği Farkındalık Eği- mektedir. Bu bilincin oluşması için aşağıdaki öneriler geliştirilmiştir: • Kullanıcılarda bu bilincin oluşturulması ve farkındalığın sağlanması timi Örneği” Akademik Bilişim’09 - XI. Akademik Bilişim Konferansı Bildirileri, 11-13 Şubat 2009 Harran Üniversitesi, Şanlıurfa http://ab.org.tr/ab09/kitap/ sahinaslan_kandemir_AB09.pdf Kasım - Aralık 2012 35 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ Ali YAZICI Aselsan Kripto ve Bilgi Güvenliği Müdürü KÜRESEL TEHLİKE: SİBER SAVAŞ B Bilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişim ve siber ortamda sunulan hizmetlerin her alanda yaygınlaşması siber ortamın nasıl kontrol edileceği sorusunu gündeme getirmektedir. Günümüzde klasik savaş yerini siber savaşlara bırakmaktadır. Siber savaş ekonomik, politik ve askeri nedenlerle hedef seçilen ülkeye bilgi ve iletişim sistemleri üzerinden gerçekleştirilen organize saldırıları kapsamaktadır. Siber saldırılara karşı siber savunma yeteneğinin kazanılması önem arz etmektedir. Bildiride ulusal siber savunmada kullanılması hedeflenen milli çözümler anlatılmaktadır. ilgi ve iletişim teknolojilerinde yaşanan hızlı gelişim ve bu sistemler tarafından sunulan hizmetlerin her alanda yaygınlaşması bilgi ve iletişim teknolojilerinin günlük siyasi, sosyal, ekonomik ve askeri alandaki rolünü artırmış, bunun sonucunda da bilgi ağları, ekonomiler ve toplumlar için yaşamsal hale gelmiştir. En popüler bilgi ağı olan internet, günlük yaşantımızın vazgeçilmez bir parçası olmuştur. Günümüzde bilginin (ses, video, veri vb.) sayısallaşması; depolandığı fiziksel ortamdan bağımsızlaşmasına, dolayısıyla da farklı ortamlara kolayca iletilmesine, değiştirilmesine, silinmesine ve çoğaltılmasına olanak sağlamıştır. Devlet hizmetleri, eğitim, sağlık, bankacılık uygulamaları, sanal market başta olmak üzere her türlü hizmet alımının internet üzerinden yapılmaya başlanması pek çok güvenlik riskini de beraberinde getirmektedir. Siber suçlar ile ilgili yasal mevzuatların ve uluslararası anlaşmaların henüz olgunlaşmamış olması bilgi sistemlerine siber uzaydan yapılacak saldırıların önemini daha da ciddi bir boyuta taşımaktadır. siber ortamın kullanılması olarak ifade edilebilir. Türkasya Stratejik Araştırmalar Merkezi’nin (TASAM) hazırladığı ‘Siber Terörizm Raporu’nda Amerikalı bilgisayar bilimi profesörü Dorothy Denning siber terörizmi şu şekilde tanımlamaktadır: ‘Siber boşluk ile terörizmin bir bileşimi olarak Siber Terörizm, siyasi ve sosyal mercilere ve kişilere gözdağı vermek, baskı oluşturmak maksadıyla resmi birimlerin bilgisayarlarına, network sistemlerine, bilgi ve veri tabanlarına yapılan yasadışı tehdit ve zarar verici saldırılardır. Ancak bir saldırının siber terörizm olarak tanımlanabilmesi için bir bireye ve mala karşı şiddet içermesi gerekmektedir.’ Siber Terörizm’i bilgisayar korsanlığından (hacker) ayıran temel özellik politik nedenlere dayandırılmasıdır. Bu kapsamda siber terörizm, “Bilgi sistemleri altyapısı üzerinde elektronik araçların, bilgisayar programlarının ya da diğer elektronik iletişim biçimlerinin kullanılması ile ulusal denge ve çıkarların tahrip edilmesini amaçlayan kişisel ve politik olarak motive olmuş amaçlı eylem ve etkinlikler” olarak tanımlanabilir. Siber savaş ise ülkede yerleşik sivil, askeri ve hükümete ait bilgi ve iletişim sistemlerinin siber saldırılara karşı savunulması ve ekonomik, politik ve askeri nedenlerle hedef seçilen SİBER TERÖRİZM ve SİBER SAVAŞ Siber terörizmin tanımı uzmanlar tarafından kesin olarak yapılamamasına rağmen; kısaca terörist aktiviteler için 36 Mimar ve Mühendis SİBER SALDIRILARA UĞRAYAN ÜLKELER KENDİ SİBER SAVUNMA EKİPLERİNİ KURUYOR ülkeye bilgi ve iletişim sistemleri üzerinden gerçekleştirilen organize saldırılar olarak tanımlanmaktadır. SİBER SALDIRILAR 24 Aralık’ta Türk Telekom’un internet bağlantısının topyekün çökmesinin nedeni, Ulaştırma,Denizcilik ve Haberleşme Bakanı Binali Yıldırım tarafından ‘büyük çaplı bir dış virüs atağı’ olarak açıklanmıştır. Dünyadaki önemli bazı siber saldırıları ise aşağıdaki şekilde özetleyebiliriz: • 1996 yılında beyaz ırkın üstünlüğüne inanan harekete bağlı bir haker Massachusetts ISP’sini devre dışı bırakmış ve ISP kayıtlarının bazılarını tahrip etmiştir. • 1998 yılında İspanyol göstericiler Institute for Global Communications (IGC) kuruluşunu mail bombasına tutmuşlardır. Bu kuruluştan hizmet alan kullanıcılar servislere erişememiş ve yardım hatları kilitlenmiştir. • 1998 yılında Ayrılıkçı Tamil Gerillaları Sri Lanka büyükelçiliklerin e-mail sunucularını iki hafta boyunca elektronik bombalamaya tabi tutmuş ve kullanılmaz hale getirmişlerdir. Gizli servis yetkilileri bu saldırının teröristler tarafından hükümet bilgi sistemleri düzeyinde yapılan ilk saldırı olduğunu belirtmişlerdir. • 1999 yılında Kosova krizi sırasında NATO sunucuları e-mail bombalamasına maruz kalmış ve servisler devre dışı bırakılmıştır. Ayrıca NATO’ya bağlı kuruluşlar virüs içeren politik e-mailleri sunucularından temzilemek zorunda kalmıştır. • 2000 yılında Avusturalya’da bulunan Maroochy Shire Atık Su Tesisi iki ayda tam 46 saldırıya maruz kalmış ve sistemleri kontrollerine geçiren saldırganlar atık suların park ve nehirlere karışmasına sebep olmuştur. • 2001 yılında FBI’ın San Francisco binası sunucuları hackerlar tarafından ele geçirilmiş ve hükümet için kritik nükleer ve gaz tesislerinin planları çalınmıştır. • Romanya’da bulunan ve Antarctic araştırma üssünün yaşamsal destek birimini kontrol eden sistem, teröristler tarafından ele geçirilerek, çalışmalarda bulunan 58 bilim adamının hayatını tehlikeye atmıştır. • 2007 yılının haziran ayında, Çin’de yerleşik hackerlar tarafından Pentagon Bilgisayar ağına sızma gerçekleştirilmiştir. Bu saldırı ABD Savunma Bakanlığı’na düzenlenen en başarılı siber saldırı olarak bildirilmiştir. • 2007 yılının Mayıs ayında Alman Hükümeti Bilgisayar Ağı’nda Çin kökenli casus yazılımlar saptanmış ve siber saldırının Çin Halk Özgürlük Ordusu (People’s Liberation Army of Chine-PLA) tarafından düzenlendiği açıklanmıştır. • Estonya, 2007 yılının Mayıs ayında 2’nci Dünya Savaşı’ndan kalma bir Rus heykelinin başkent Talinn’de kaldırıldığı anlarda hackerlar tarafından organize bir saldırıya maruz kaldı. Bu saldırılar ile Estonya hükümetine ait tüm kamusal ağ devre dışı kalırken, iki büyük bankaya ait ağda kullanılmaz hale geldi. Estonya Savunma Bakanlığı yaptığı açıklama ile bu saldırların Rusya tarafından gerçekleştirildiğine dair herhangi bir kanıt bulamadıklarını açıklarken, NATO ve Avrupa Komisyonu’ndan gelen uzmanlar da herhangi bir ipucu bulamadıklarını açıkladı. • 2010 yılının Kasım ayında İran’da yerleşik nükleer tesislere STUXNET virüsü ile gerçekleştirilen siber saldırı ile uranyum Kasım - Aralık 2012 37 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ zenginleştirme sürecinde kullanılan çok sayıda santrefüjün bir daha kullanılmayacak şekilde devre dışı bırakıldığı açıklanmıştır. • 2011 yılının Ocak ayında Fransa devlet hazinesini ve G20 Fransa dönem başkanlığına ait dosyaları hedef alan ve aylarca süren siber saldırıların gerçekleştirildiği, bu saldırılarda 150’den fazla bilgisayara girildiği ve birçok belgenin çalındığı Fransa Uluslararası Ağ ve Bilgi Güvenliği Ajansı tarafından açıklanmıştır. Türkiye’de bugüne kadar diğer ülkelerde yaşanan büyük ölçekli bir siber saldırının gerçekleşmemiş olması ileride de olmayacağı anlamına gelmemektedir. Bu neden ile risk analizi yapılarak gerekli önlemlerin bilgi ve iletişim sistemlerinde alınması önem arz etmektedir SİBER SALDIRILARIN HEDEFLERİ Zarar görmesi ve/veya yok olması halinde, vatandaşların mal ve can güvenliğine, sağlığına ve ekonomik refahına veya kamu hizmetlerinin verilmesine olumsuz etki edebilecek tesisler, şebekeler, hizmetler ve varlıklar siber saldırıların asıl hedefleridir. Kritik altyapılar ülkeden ülkeye değişmekle birlikte, çoğunlukla finans, enerji, ulaşım, elektronik haberleşme, sağlık ve temel kamu hizmetlerine yönelik altyapılar kritik altyapılar olarak tanımlanmaktadır. Siber saldırıların başlıca hedefleri: • Bankacılık ve finans • Bilgi ve İletişim • Su • Enerji • Ulaşım • Tarım ve gıda 38 Mimar ve Mühendis • Acil hizmetler (doktor, polis, itfaiye, ambulans vb) • Savunma Siber Saldırı Yöntemleri Siber saldırı yöntemleri temel olarak 5 (beş) gruba ayrılabilir: 1. Hizmetin engellenmesi (Denial of Service ya da Distributed Denial of Service saldırıları) Hizmetin engellenmesi saldırıları, bilgi ve iletişim sistemlerinin gereksiz veri trafiği ile meşgul edilerek, hizmet sunamaz hale getirilmesi amacıyla yapılan saldırılardır ve güvenlik açıklıklarından faydalanılarak ele geçirilmiş ve kullanıcılarının bilgisi dışında uzaktan yönetilen “zombi” veya “bot” olarak adlandırılan bilgisayarlar yardımı ile gerçekleştirilmektedir. 2. Kötücül yazılımlar 2.a. Kötücül yazılımlar; bilgisayar virüsleri, kurtçuk (“worm”), truva atı (“trojan”), klavye izleme (“key logger”) yazılımları, istem dışı olarak gönderilen ticari tanıtım (“adware”) yazılımları ve bilgi toplayan casus/köstebek (“spyware”) yazılımlar olarak sınıflandırılabilir. 2.b. Bilgisayar virüsleri, kullanıcıların haberi olmaksızın bilgisayarlara yerleşen, hızla çoğalabilen, bilgisayarlarda bulunan programlara ilişerek diğer bilgisayarlara da bulaşabilen, verilerin gizlilik ve bütünlüğüne zarar vermeye yönelik yazılımlardır. Kurtçuklar da tıpkı virüsler gibi kendi kendilerine çoğalarak internette dolaşan kötücül yazılımlardır. Kurtçuklar temel olarak sistem kaynaklarını meşgul etmeyi ve onları uzaktan kontrol etmeyi amaçlamaktadır. İnternet ağlarına ait bant genişliğinin büyük bir bölümünü kullanır ve hatlar üzerinde aşırı bir yoğunluk yaratarak iletişimin yavaşlamasına ve hatta bağlantıların kesilmesine neden olur. Truva atı olarak bilinen kötücül yazılımlar sıradan programlar veya yardım dosyalarının içine gizlenerek sistemlere sızmaktadır. Genellikle verileri veya programları bozmakta veya yok etmekte ve sistemleri çökertmektedir. 2.c. Yemleme (“phishing”) Yemleme, yasadışı yollarla bir kişinin şifresini veya kredi kartı ayrıntılarını öğrenmeye denir. “Yemleyici” diye tanımlanan şifre avcıları, genelde e-posta vb. yollarla kişilere ulaşır ve onların kredi kartı vb. ayrıntılarını sanki resmi bir kurummuş gibi ister. Bu “av”a karşılık veren kullanıcıların da hesapları, şifreleri vb. özel bilgileri çalınmaktadır. 2.d. Yığın İleti (“spam”) İnternet üzerinde aynı iletinin yüksek sayıdaki kopyasının, bu tip bir iletiyi alma talebinde bulunmamış kişilere, gönderilmesi yığın ileti (SPAM) olarak adlandırılır. Günümüzde yığın ileti hala kolayca gönderilebilmektedir. Yığın iletide, alıcılar ve/veya taşıyıcı/servis sağlayıcı kurumlar mali yükü büyük ölçüde karşılamak zorunda kalmaktadır. 2.e. Şebeke trafiğinin dinlenmesi (“sniffing” ve “monitoring”) İki bilgisayar arasında yapılan bilgi alış-verişini yakalamaya “sniffing”, bu amaçla bilgi alış veriş ortamının dinlenmesine ise “monitoring” denilir. Sniffing ve monitoring, hakerlar tarafindan kullanılan en önemli saldırı yöntemlerinden biridir. Ağ monitor araçları ile dinlenen ağ üzerinde bulunan sunucular, bu sunucular ve kullanıcılar arasında gerçekleşen bilgi alış verişi kolayca tespit edilebilir ve sniffer araçları kull anılarak ağ üzerinde dolaşan bilgilerin içerikleri değiştirilerek başta bankacılık işlemlerinde kullanılan şifreler ve kredi kartı bilgileri gibi önemli bilgiler kolayca elde edilebilir. 1999 yılında Kaliforniya Monterey’de bulunan Terörizm ve Asimetrik Savaş Merkezi’nin yaptığı araştırma sonucu siber terörizmin saldırı tipleri üç ana bölüme ayrılmıştır: • Basit–Plansız: Mevcut hacker araçları kullanarak belirli sistemlere yapılan saldırılar. • Gelişmiş–Planlı: Özel olarak geliştirilmiş hacker araçları kullanarak çoklu sistem veya ağlara yapılan saldırılar. • Kompleks–Koordineli: Daha büyük sistemlere karşı yapılan koordineli ve bir süreci takip eden, kriptografik temelli saldırılar. Siber tehditlerin temel amacı; bilgi ve iletişim sistemlerine yetkisiz erişim, bilgi sistemlerinde depolanan verilerin değiştirilmesi, yok edilmesi veya ifşa edilmesi ve hizmetin engellenmesidir. Siber Güvenlik Siber saldırılara karşı alınacak güvenlik önlemleri teknolojik ve psikolojik açıdan farklı birçok kategoriye ayrılabilir. Siber güvenlik, siber ortamda, kurumların varlıklarını korumak amacıyla kullandıkları yöntemler, araçlar, politikalar, yönergeler, risk yönetimi ve eğitimleri içeren uygulamalar ile teknolojilerin bir bütünü olarak tanımlanabilir. Siber güvenlik siber ortamdan erişilen bilginin doğruluğunu, bütünlüğünü, gizliliğini ve inkar edilemezliliğini kriptografik yöntemler yardımı ile sağlar. Kurum ve kuruluşlar tarafından işletilen bilgi ve iletişim sistemlerinin siber saldırılara karşı korunabilmesi için; siber analiz, açıklık taraması, sızma tespiti, ortak bilgi güvencesi (IA) resmi, bilgisayar olaylarına müdahale yeteneği ve kötücül yazılım tespiti yeteneğinin kazanılması gereklidir. Bu kapsamda yapılacak faaliyetler aşağıda özetlenmiştir; 1. Bilgi Sistemleri altyapısı üzerine güvenlik mimarisi oluşturmak ve bu mimaride yer alan donanım ve yazılımların doğru bir şekilde çalışmasını sağlamak. Bilgi Sistemleri üzerinde kullanılabilecek güvenlik donanım ve/ veya yazılımları şu şekilde sıralanabilir: a. Saldırı Önleme/Tespit sistemleri (Intrusion Prevention / Detection) b. Güvenlik İzleme Uygulamaları (Security Monitoring) c. Günlük Analiz Uygulamaları (Log analysis) d. Güvenlik Duvarları (Firewall) e. Kimlik Doğrulama Sistemleri (Authentication Systems) f. Yetkilendirme Sistemleri (Authorization Systems) g. Ağ Tarayıcıları (Network Scanners) h. Sistem Tarayıcıları (System Scanners) i. Açıklık Tarayıcıları (Vulnerability Scanners) 2. Bilgi Sistemleri Altyapısının büyüklüğüne göre güvenlik matrisi hazırlayarak ilgili birimleri belirlemek ve görev tanımlarını yapmak. Gerekli olan uzman personelin işe alınması, yetiştirilmesi ve farkındalık oluşturmak için sürekli eğitimleri düzenlemek (Örnek güvenlik matrisi Çizelge 1’de sunulmuştur). Kasım - Aralık 2012 39 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ ALAN TEKNOLOJİLER GÖREVLER Ağ Güvenliği • Güvenlik Duvarları • IDS/IPS • Ağ tasarımı Güvenlik Duvarı Uzmanları IDS/IPS Uzmanları Ağ Tasarım Uzmanları Sistem Güvenliği • Sistem kurulum ve konfigürasyonu • Kimlik Doğrulama • Sistem programlama Sistem yöneticileri Kimlik Doğrulama Uzmanları Sistem programlama uzmanları Uygulama Güvenliği • Uygulama kurulumu ve düzenlemesi • Uygulama tasarım ve geliştirmesi • Kriptolama Uygulama yöneticisi Uygulama geliştiricis Kriptoloji uzmanı Kurumsal Güvenlik • • • • Güvenlik şefi Kaza / kırım yöneticisi Diğer • Güvenlik denetleme Güvenlik politikaları Felaket kurtarma planları Kaza önleme/giderme politikaları Kayıt tutma 3. Yukarıda gösterilen alanlarda görevlendirilecek kişilerin seçiminde piyasada bulunan mevcut güvenlik ürünlerini kullanabilen nitelikli kişilerden ziyade özgün güvenlik çözümleri ve/veya ürünleri geliştirebilenlere öncelik tanımak. 4. Görevli personeli sürekli eğitimlerle kişisel beceri ve yeteneklerinin arttırılmasını ve gelişen teknoloji ile beraber gelebilecek yeni saldırı türlerine hazırlanmalarını sağlamak. 5. Görevli personelin teknolojik gelişmeleri yakından takip etmesini sağlamak ve gerekli eğitimleri vermenin yanı sıra psikolojik destek eğitimleri ile baskı karşısında doğru kararları en kısa sürede verme yetisini de kazandırmak gerekmektedir. Ulusal siber güvenliğin sağlanması için, bilgi güvenliği konusunda yasal düzenlemelerin yapılması, ülke yeteneklerinin geliştirilmesi, ülke genelinde farkındalık yaratmak için bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmalarının yürütülmesi, finans, enerji, su ve iletişim gibi ulusal kritik altyapıların korunması, ulusal siber olaylara müdahale organizasyonunun kurulması ve uluslararası eşgüdümün sağlanması gereklidir. 5. Siber Saldırılara Milli Çözümler Bilişim teknolojileri çok hızlı gelişmektedir. Bugün için alınacak KAYNAKLAR [1] M.Ünver, C.Canbay ve A.Gül Mirzaoğlu, ”Siber Güvenliğin Sağlanması: Türkiye’deki Güvenlik görevlileri siber güvenlik önlemleri yarınlarımızın güvenli olacağını garanti altına alamamaktadır. Sürdürülebilir siber güvenlik ancak yeni nesil teknolojiler ile mümkün olabilmektedir. Yeni nesil ve yenilikçi teknolojilerin satınalım yolu ile yurtdışından tedarik edilmesi mümkün değildir. Ayrıca yurtdışından tedarik edilecek siber güvenlik teknolojilerinin arka kapı ve/veya truva atı gibi kötücül yazılımlar içermediğinin bilinmesi veya belirlenebilmesi de mümkün değildir. Bu nedenle yeni nesil, yenilikçi ve akıllı teknolojilerin yakından takip edilmesi, milli ve özgün olarak geliştirilmesi önem arzetmektedir. Ulusal seviyede alınacak siber güvenlik önlemlerinin en az 2 seviyeli (halka) olarak gerçekleştirilmesi önemli bir konudur. Birinci seviyede bilinen standart uluslararası kabul görmüş çözümler yer almalıdır. İkinci seviyede ise bunlara ek olarak sadece milli ve özgün olarak geliştirilen çözümler bulunmalıdır. Çünkü ülkemizi hedef alabilecek gelişmiş bir siber saldırı karşısında dahi (yani karşılaşabileceğimiz en kötü durumda dahi) devletimizin kendi varlığını siber uzayda koruyabilir olması gerekmektedir. Özgün ve milli olarak geliştirilen siber güvenlik çözümlerine; ASELSAN tarafından farklı güvenlik seviyesine sahip ağlar ara- Mevcut Durum ve Alınması Gereken Tedbirler”, Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu, sında gerçek zamanda güvenli ve kesintisiz bilgi paylaşımının Mayıs, 2009. gerçekleştirilebilmesi amacıyla geliştirilen 2180 Sanal Hava [2] S.Şensoy, “Siber Terorizm” Raporu, TASAM. Boşluğu sistemi ve Mini IP kripto cihazı örnek olarak verilebilir. [3] Dorothy E. Denning, “Is Cyber Terror Next?”, http://essays.ssrc.org/sept11/essays/ danning.htm Ancak sürdürülebilir bir siber güvenlik için bu tür özgün ürünlerin [4] Dorothy E. Denning, CYBERTERRORISM: Testimony before the Special Oversight çeşitlendirilmesi ve yaygınlaştırılmasının da sağlanması önem- Panel on Terrorism Committee on Armed Services U.S. House of Representatives, Geor- lidir. Bu nedenle devlet, sanayi ve üniversite işbirliği ile milli ve getown University, May 23, 2000 [5] SSA Robert Flaim, “Cyber Attacks: The Next Frontier”, FEDERAL BUREAU OF INVES- özgün yeni nesil ve akıllı siber güvenlik teknolojilerin gelişti- TIGATION Cyber Division FBIHQ rilmesinin bir program dahilinde desteklenmesinin çok önemli [6] Cyber warfare, http://www.security-gurus.de olduğunu değerlendiriyorum. 40 Mimar ve Mühendis DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ Ahmet Hamdi ATALAY Elektronik ve Haberleşme Mühendisi KURUMSAL BİLGİ GÜVENLİĞİ B Bilgi güvenliği, bilginin gizliliğinin, bütünlüğünün ve erişilebilirliğinin garanti altına alınması demektir. Bilgi Güvenliği Derneği (BGD) tarafından; bilgiye sürekli olarak erişilebilirliğin sağlandığı bir ortamda bilginin saklanması; göndericisinden alıcısına kadar gizlilik içerisinde (mahremiyeti korunarak), bozulmadan, değişikliğe uğramadan ve başkaları tarafından ele geçirilmeden bütünlüğünün sağlanması ve güvenli bir şekilde iletilmesi süreci olarak tanımlanmaktadır. ilgi güvenliği firmalarından Kaspersky tarafından Almanya, İngiltere, Fransa, İtalya, İspanya, ABD, Japonya, Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin’de 1300’den fazla bilişim profesyoneli ile yapılan bir anketin sonuçları Haziran 2011’de “Global IT Security Risks” adıyla yayınlanmıştır. Sözkonusu rapora göre şirketler için en önemli riskler aşağıdaki grafikte gösterilmekte olup ankete katılanların yüzde 46’sı şirketleri için gelecekteki en yüksek riski, Bilişim ve Bilgi Sistemleri’ne yönelik tehditler olarak görmektedir. Rapora göre, Bilişim ve Bilgi Sistemleri’ne yönelik tehditleri ortadan kaldırıp buna ilişkin riskleri azaltabilmek için 10-99 çalışanı olan küçük şirketler yıllık ortalama toplam 8 bin 55 dolar (kişi başı 93 dolar) yatırım yaparken, 100-999 çalışanı olan orta işletmeler yıllık ortalama toplam 83 bin 200 dolar (kişi başı 167 dolar), binden fazla çalışanlı büyük kuruluşlar ise yıllık ortalama 3,2 milyon dolar (kişi başı 388 dolar) yatırım yapmıştır. Gartner tarafından yapılan tahminlere göre siber tehditlerden korunmak için 2010 yılında dünya çapında 16,5 milyar dolarlık güvenlik yazılımı harcaması yapılmış olup bunun her yıl yaklaşık yüzde 10 artması beklenmektedir. Bunca yatırıma rağmen şirketlerin yüzde 91’i geçen 12 ay içinde en az bir kez dış kaynaklı bir bilgi güvenliği olayı ile karşılaşmışlardır. Bu şirketlerin yüzde 31’i söz konusu olaylar nedeniyle bilgi kaybına uğramış, bilgi kaybına uğrayan şirketlerin yüzde 10’u kaybettikleri bilgilerin kendileri için hassas ya da önemli olduğunu belirtmiştir. Bunca yatırıma ve gayrete rağmen ankete katılanların yüzde 48’i son 12 ay içinde bilişim ve bilgi sistemlerine yönelik siber tehditlerin artmış olduğunu ifade etmiştir. 42 Mimar ve Mühendis Siber Tehdit Araçlarından Örnekler • • • • • • • Bilgisayar virüsleri Yemleme (phishing), Truva atı (trojan) Klavye izleme yazılımları (key logger) Casus / köstebek yazılımları (spyware) İstem dışı elektronik posta (spam) Hizmetin engellenmesi saldırıları (DoS, DDoS) Şebeke trafiğinin dinlenmesi (sniffing ve monitoring) Siber Tehditlerin Amaçları • Sisteme yetkisiz erişim • Bilgilerin değiştirilmesi ya da yok edilmesi • Bilgilerin çalınması ya da ifşa edilmesi • Sistemin bozulması erişimin veya hizmetlerin engellenmesi Symantec firması tarafından Ekim 2010’da yayınlanan “Kritik Altyapıların Koruması Araştırması“ raporuna göre Kritik altyapı sağlayıcılarının; Yüzde 53’ü sürekli siber saldırılara maruz kalıyor, Yüzde 48’i önümüzdeki yıl içinde saldırıya maruz kalacağını düşünüyor, ŞİRKETLER İÇİN YAKIN GELECEKTEKİ EN ÖNEMLİ RİSKLER BİLİŞİM VE BİLGİ SİSTEMLERİNE YÖNELİK SİBER TEHDİTLER 46% EKONOMİK BELİRSİZLİK DURGUNLUK 37% ŞİRKET İTİBARI YADA MARKASININ TAHRİP OLMASI 22% FİKRİ MÜLKİYET HIRSIZLIĞI 18% SANAYİ CASUSLUĞU 18% ADLİ SUÇLAR (HIRSIZLIK, FİZİKSEL TAHRİP VB.) 16% DOLANDIRICILIK, SAHTEKARLIK 15% SİYASAL HUZURSUZLUK ÇALKANTI 15% DOĞAN AFET (DEPREM, SEL, FIRTINA) 15% ÇALIŞANLARIN(MEVCUT YADA ESKİ) SABOTAJI 12% TERÖRİZM 10% GLOBAL IT SECURITY RISKS, KARSPERSKY_JUNE2011 Yüzde 31’i gelecek saldırılara hazırlıklı olmadığını düşünüyor. Kritik altyapıların bilişim ve bilgi sistemlerine bağımlılığı her geçen gün artmaktadır. Dolayısıyla bilişim ve bilgi sistemlerinin güvenliği sadece bilgi ve iletişim teknolojilerini değil hayatın her alanını ilgilendiren bir boyut ve öneme sahiptir. O halde “Bilgi Güvenliği” konusu artık hem bireyler hem de kurumlar için çok önemli ve öncelikli hal almış demektir. Bilgi güvenliği ise bilginin gizliliğinin, bütünlüğünün ve erişilebilirliğinin garanti altına alınması demektir. BGD tarafından; bilgiye sürekli olarak erişilebilirliğin sağlandığı bir ortamda bilginin saklanması; göndericisinden alıcısına kadar gizlilik içerisinde (mahremiyeti korunarak), bozulmadan, değişikliğe uğramadan ve başkaları tarafından ele geçirilmeden bütünlüğünün sağlanması ve güvenli bir şekilde iletilmesi süreci olarak tanımlanmaktadır. Bu çerçevede bilgi güvenliğinin temel kavramı unsurları aşağıdaki modelde yer almaktadır; Bu modelde yer alan bilgi güvenliğinin 3 temel kavramı kısaca şöyle ifade edilmektedir; Gizlilik: Kuruma özel ve gizliliği olan bilgilere, sadece yetkisi olan kişilerin erişebilmesi, Bütünlük: Kurumsal bilgilerin yetkisiz değişim veya bozulmalara karşı korunması, Erişilebilirlik: Kurumsal bilgilerin ihtiyaç duyan anda erişilebilir durumda olması. Bilgi Güvenliğinin Temel Amaçları: • Veri bütünlüğünün korunması, • Bilgiye erişimin, erşim hız ve kalitesinin korunması, • İzinsiz erişimin engellenmesi, mahremiyet ve gizliliğin korunması, • İş sürekliliğinin ve sistemin devamlılığının sağlanmasıdır. • Teknik, ekonomik, siyasal ve sosyal etkileri açısından gerek bireysel, gerek kurumsal ve gerekse ülke boyutunda top yekün bir yaklaşım ve hassasiyet gerektiren Bilgi Güvenliği (Siber Güvenlik) konusu, buna ilişkin bir kültür oluşturulmasını da gerekli kılmaktadır. Dünya Telekomunikasyon Birliği (ITU) tarafından önerilen modele göre bilgi güvenliği kültürü, siyasi, yasal, ekonomik, teknik ve sosyal alt katmanları olan ve politika belirleyicilerden başlayarak adalet sistemine, işletme sahiplerinden BT uzmanlarına ve nihayetinde son kullanıcılara kadar uzanan zincirde her seviyedeki ilgililerin sahiplenip özümsediği bir yapıya kavuşmalıdır. Bilgi Güvenliği Kültürü olmayan toplumların bilgi toplumu olması mümkün olmayacaktır. Kasım - Aralık 2012 43 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ POLİTİKA BELİRLEYİCİ MERCİLER YASAMA ORGANLARI, YÜRÜTME ORGANLARI, İLGİLİ TARAFLAR SİYASİ SİBER GÜVENLİK KÜLTÜRÜ YASAL SİBER GÜVENLİK KÜLTÜRÜ ADALET ve KOLLUK UZMANLARI MAHKEMELER, HAKİM ve SAVCILAR, AVUKATLAR, KOLLUK KUVVETLERİ EKONOMİK SİBER GÜVENLİK KÜLTÜRÜ İŞLETME SAHİPLERİ ve HİSSEDARLAR YÖNETİCİ, DENETÇİLER, HİSSEDARLAR TEKNİK SİBER GÜVENLİK KÜLTÜRÜ BT UZMANLARI ve İŞLETMECİLERİ SİSTEM ve ŞEBEKE MÜHENDİSLERİ, SİSTEM YÖNETİCİLERİ, YAZILIM GELİŞTİRİCİLERİ SOSYAL SİBER GÜVENLİK KÜLTÜRÜ SON KULLANICILAR VATANDAŞLAR ITU Siber Güvenlik Kültürünün Oluşturulması Modeli 44 Mimar ve Mühendis eğitim, teknoloji gibi birçok faktörün etki ettiği tek bir çatı altında yönetilmesi zorunlu olan karmaşık süreçlerden oluşmaktadır. Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemleri (BGYS) insanları, süreçleri ve bilgi sistemlerini içine alan ve üst yönetim tarafından desteklenen bir yönetim sistemidir. Bilgi varlıklarının korunabilmesi, kurumların karşılaşabileceği risklerin en aza indirgenmesi ve iş sürekliliğinin sağlanması, ancak üst yönetimin desteğiyle BGYS’nin hayata geçirilmesiyle mümkündür. BGYS’nin kurulması demek, olası risk ve tehditlerin tespit edilmesi, güvenlik politikalarının oluşturulması, denetimlerin ve uygulamaların kontrolü, uygun yöntemlerin geliştirilmesi, örgütsel yapılar kurulması ve yazılım/donanım fonksiyonlarının sağlanması gibi bir dizi denetimin birbirini tamamlayacak şekilde gerçekleştirilmesi anlamına gelmektedir. ITU tarafından önerilen BGYS modeli aşağıdaki gibidir; TEHDİTLER GÜVENLİK BOYUTLARI YOK ETME · UYGULAMA GÜVENLİĞİ · HİZMET GÜVENLİĞİ HABER VERME KİŞİSEL MAHREMİYET ULAŞILABİLİRLİK AÇIKLIKLAR VERİ BÜTÜNLÜĞÜ · ALTYAPIGÜVENLİĞİ İLETİŞİM GÜVENLİĞİ Kişilerin bilgi güvenliği çok önemlidir ancak kişilerin güvenliğini doğrudan etkileyen kurumsal bilgi güvenliği de en az onun kadar önemlidir. Her birey bilgi sistemleri üzerinden hizmet alırken veya hizmet sunarken kurumsal bilgi varlıklarını doğrudan veya dolaylı olarak kullanmaktadır. Bu hizmetler kurumsal anlamda bir hizmet alımı olabileceği gibi bankacılık işlemleri veya bir kurum içerisinde yapılan bireysel işlemler de olabilir. Kurumsal bilgilerin güvenliği sağlanmadıkça kişisel güvenlik de sağlanamaz. Kurumsal bilgi güvenliği, güvenlik golitikalarının oluşturulması ile başlar. Kurumsal bilgi güvenliği politikası, her kurum için farklılık gösterse de genellikle çalışanın sorumluluklarını, güvenlik denetim araçlarını, amaç ve hedeflerini kurumsal bilgi varlıklarının yönetimini, korunmasını, dağıtımını ve önemli işlevlerin korunmasını düzenleyen kurallar ve uygulamaların temel ilkelerini ifade eder. Kurumsal bilgi varlıklarının güvenliğinin istenilen düzeyde sağlanabilmesi amacıyla gizlilik, bütünlük ve erişilebilirlik gibi güvenlik unsurlarının kurumlar tarafından bir sistem dahilinde yönetimi ve sağlanması gerekmektedir. önlemlerinin alınmasıdır. Kurumsal bilgi güvenliği insan faktörü, VERİ GİZLİLİĞİ KURUMSAL BİLGİ GÜVENLİĞİ lerden korunması amacıyla gerekli güvenlik analizlerinin yapılarak İNKAR EDİLEMEZLİK 2007 –Estonya siber saldırıları 2008 –Gürcistan siber saldırıları 2009 –İran nükleer santral siber saldırısı 2010 –Wikileaks Tüm bunlardan da anlaşılacağı üzere Bilgi Güvenliği son derece önemli bir konudur ve hak ettiği ölçüde ciddiye alınmalıdır. lerek zafiyetlerinin belirlenmesi ve istenmeyen tehdit ve tehlike- KİMLİK DOĞRULAMA Yakın geçmişte gerçekleştirilen bazı Siber Savaş/Saldırı örnekleri: Kurumsal bilgi güvenliği, kurumların bilgi varlıklarının tespit edi- ERİŞİM DENETİMİ Bilgi Güvenliği Kültürü, ülke güvenliği açısından da çok önemlidir, çünkü artık ülkeler arası savaşlar cephelerin yanında siber dünyada da yapılmaya başlanmıştır. Siber savaş, ekonomik, politik veya askeri nedenlerle hedef seçilen ülkeye bilgi ve iletişim sistemleri üzerinden gerçekleştirilen organize saldırılardır. SİLME İFŞA ETME ENGELLEME SALDIRILAR SON KULLANICI DÜZEYİ DENETİM DÜZEYİ YÖNETİM DÜZEYİ GÜVENLİK BOYUTLARI Bu modele göre BGYS, Yönetim, Denetim ve Son Kullanıcı düzeyinde tüm güvenlik boyutlarına yönelik tehdit ve saldırıları algılamayı ve önlemeyi, bunlara fırsat veren açıkları belirlemeyi ve kapatmayı güvence altına alacak bir yönetim sistemi oluşturulmasını hedeflemelidir. Bu hedefe ulaşmak için olmazsa olmazlar şunlardır; Yönetimin kararlılığı ve desteği, Politika ve prosedürlerin açıklığı ve tutarlılığı Her seviyedeki çalışanların bilgili ve bilinçli olması, Uygulamaların sürekli izlenmesi, denetimi ve iyileştirilmesi. Bu süreçlerin yönetilmesi, güvenlik sistemlerinin uluslararası standartlarda yapılandırılması ve yüksek seviyede bilgi güvenliğinin sağlanması amacıyla tüm dünyada kurumsal bilgi güvenliğinin yönetiminde standartlaşmaya gidilmektedir. Bu amaçla geliştirilen ve uluslararası kabul görmüş Rehber ve Standartlardan bazıları şunlardır; • Rainbow Series Orange Book (TCSEC) - Gizlilik - Tekil sistem Red Book (TNI) - Gizlilik + Bütünlük – Ağ National Cybersecurity Center (NCSC) tarafından hazırlanmıştır. • ITSEC-Information Technology Security Evaluation Criteria Avrupa standartı, gizlilik+bütünlük+erişilebilirlik sağlamayı hedefler, National Cybersecurity Center (NCSC) tarafından hazırlanmıştır. • Common Criteria Bilgi Teknolojileri Güvenlik Değerlendirmesi için genel kriterler, ISO tarafından ISO/IEC 15408 koduyla yayınlanmıştır. • ISO27000 Bilgi Güneliği Yönetim Sistem Standardı Ailesi ISO tarafından yayınlanmıştır. TSE tarafından da Türkçeleştirilip kullanılmaktadır. ISO27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi – Gereksinimler, ISO27002 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi için Uygulama Kodları, ISO27003 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi için Uyarlama, Gerçekleştirme Kılavuzu, ISO27004 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi – Ölçekler, Raporlar, ISO27005 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi – Risk Yönetim, ISO27006 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi – Denetim ve Belgelendirilmesi için Şartlar. Haberleşme şebekelerinin yaygınlaşması ve hizmetlerin kullanımının artması sonucunda elektronik ortamlarda bulunan bilgilerin her geçen gün artması, paylaşımı, bilgiye her noktadan erişimin mümkün hale gelmesi bu ortamlarda meydana gelen açıkların gerek birey ve gerekse kurumlar için büyük tehdit oluşturmasına neden olmuştur. Kişi ve kurumların bilgi güvenliği açıkları ile kişisel ve kurumsal bilgi varlıklarına yapılan saldırılardaki artışlar; kişisel ve kurumsal bilgi güvenliğine daha fazla önem verilmesi ile yeni yaklaşımların ve standartların kurumlar bünyesinde uygulanmasını zorunluluğu hale getirmiştir. Bu standartların en başında Uluslararası Standartlar Organizasyonu (ISO) tarafından yayınlanan ve TSE tarafından da Türkçeleştirilip ülkemizde de uygulamaya konulan “ISO27000 Bilgi Güneliği Yönetim Sistem Standardı Ailesi” gelmektedir. ISO 27001 standardı genel olarak aşağıdaki amaçları gerçekleştirmektedir; Kurumun bilgi güvenlik risklerini, bilgi varlıklarına yönelik tehditleri, varlıkların açıklıklarını sistematik olarak denetlemek, Risk işleme planları, artık risklerin transferleri ile tutarlı bilgi güvenliği kontrollerini tanımlamak ve gerçekleştirmek, riskleri kabul edilebilir seviyeler çekmek, Bilgi güvenliği kontrollerinin sürekliliğini bilgi güvenliği esaslarına göre sağlamak üzere yönetim süreçlerini kabul etmek ve uygulamak. Stnadart yukarıdaki amaçları gerçekleştirmek üzere aşağıdaki konuları kapsamaktadır; Risk Değerlendirme ve Tehditlendirme, Güvenlik Politikası, Güvenlik Organizasyonu, Varlık Yönetimi ve Sınıflandırma, İnsan Kaynakları Yönetimi, Fiziksel ve Çevresel Güvenlik, İletişim ve Operasyon Güvenliği, Erişim Denetimi, Bilgi Sistemleri Temini, Geliştirilmesi ve Yönetimi, Güvenlik İhlal Yönetimi, İş Devamlılık Yönetimi, Yasalar ve Standartlarla Uyumluluk. ISO 27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi Standardı ISO 27000 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi standartlar ailesinin ana standardı olup sistem kurulumu ve belgelendirme bu standarda göre yapılmaktadır. Kurumlar, oluşturdukları BGYS’nin standartlara uygunluğunu ve uygulamalarının etkinliğini akredite edilmiş (ülkemizde TURKAK tarafından) belgelendirme kuruluşlarına (TSE, TUV, SGS vb.) denetlettirerek belgelendirebilmektedir. Yapılan çalışmalar hala pek çok kurumda bilgi güvenliği açıkları ve kayıplarının artması sebebiyle bu konunun henüz doğru olarak anlaşılmadığını, bireyler ve kurumlar tarafından konuya gereken Kasım - Aralık 2012 45 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ önemin verilmediğini ve bilinçlenmenin gereken seviyede olmadığını göstermektedir. Bağımsız araştırma kuruluşlarının raporları kurum ve kuruluşların güvenlik teknolojilerine yeterli ölçüde yatırım yapmadıklarını göstermektedir. Kurumsal bilgi güvenliğinin üst seviyede sağlanabilmesi için bilgi güvenliğinin devamlılık gerektiren bir süreç olduğu ve bu sürecin kurumsal bilgi güvenliği standartları çerçevesinde yönetilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Bilgi güvenliğinin sağlanmasında aşağıdaki hususlara gözden kaçırılmamalıdır: Yüzde 100 güvenlik mümkün değildir. Kurumsal bilgi güvenliğini sağlamanın dinamik bir süreçtir, süreklilik ve sebat gerektirir. Kurumsal bilgi güvenliği sadece teknolojik bir süreç değil, topyekün bir yaklaşım gerekirir. BGYS uluslararası standartlara uygun olarak oluşturulmalı, uygulanmalı ve sürekli iyileştirilmelidir. Tüm bunların yanında şunun altını çizmek şarttır; bilgi güvenliği bilginin üretildiği, işlendiği, iletildiği ve saklandığı her ortamda sağlanmak durumundadır. Bunun için kullanılan yazılımlar, donanımlar ve ve kurulan sistemlerin yanında en önemli unsur “insan” faktörüdür. Bilgi güvenliği topyekün bir anlayış ve uygulama birliğini gerektirir. Bu sürecin en zayıf halkası insandır, en üst yöneticiden en alt kullanıcıya kadar kurumda yer alan her insan bu konuda kritik öneme sahiptir. Bilgi güvenliği konusunda kullanıcıların bilgi ve bilinç seviyesi ile bu konudaki teknolojilerin de gelişmesiyle tehdit ve saldırılar da değişiklik göstermektedir. Geçmiş yıllarda bilgi sistemlerine en büyük zararları veren virüsler son yıllarda yerini casus programların avlama yöntemiyle kullanıldığı saldırılara bıraktı. Dünyada olduğu gibi ülkemizde de sıkça karşılaşılan bu yön46 Mimar ve Mühendis temde genellikle bilgi güvenliği bilinci olmayan kullanıcılar kurban olarak seçilmekte ve internet bankacılığı odaklı soygunlar yapılmaktadır. Önümüzdeki yıllarda çok yüksek teknik bilgiler üzerine kurulu saldırılardan ziyade bilgi güvenliği bilincine sahip olmayan kişilerin kandırılması sonucunda ortaya çıkan güvenlik açıklarının saldırganlar tarafından ustaca kullanılacağı tahmin edilmektedir. Kullanıcıların bu konuda bilgili ve bilinçli olması ile alacağı bazı kolay bireysel tedbirler sonucu bilgi güvenliğine yönelik tehdit ve saldırıların sayısı ve etkisi önemli ölçüde azaltılabilecektir. Sanal ortamda yapılan saldırıları sıralamak gerekirse; Virüsler, kendi başına çalışamayan, ancak başka programlar aracılığı ile çalışıp kendini taşıyan programlardır. Bilgisayar virüsleri, “kötü amaçlı program kodu” olarak tanımlanabilir. Antivirüs yazılımları, bilinen virüsleri tanıyabilen ve temizleyebilen programlardır. Dinleme (Eavesdropping), iletişim hatlarına saplama yapmaktır. Casusluk (Spying), önemli bilginin çalınmasına yönelik aktivitelerdir. Truva atı (Trojan Horse), dışarıdan indirilen veya sisteme kopyalanan programlardır. Kurtçuklar (worms), kendi kendini çalıştırabilen ve kopyalayabilen bir programdır. Tarama (Scanning) sisteme değişken bilgiler göndererek sisteme giriş için uygun isim ve parolaları bulmak için kullanılır. Sırtlama (Piggybacking), yetkili kullanıcı açık ve hatalarından yararlanarak sisteme girmektir. Yerine geçme (Masquerading), yetkisiz bir kullanıcının yetkili kullanıcı haklarını kullanarak sisteme girmek istemesidir. Çöpleme (Scavenging), dış müdahale sonucu kalan kullanılabilir bilgilerin toplanmasıdır. Arkaya takılma (Tailgating), dial-up bağlantı düşmelerinden veya işlemin tamamlanmasından sonra hattı elinde bulundurarak sisteme girmektir. Süperzap yöntemi (Superzapping), sistem programının gücünden yararlanarak işlem yapmaktır. Kapanlar (Trap doors), tasarımcıların ve geliştiricilerin sistem bakımında yararlanmak üzere bıraktıkları programlardır. Kötü amaçla kullanılabilirler. Mantık Bombaları (Logic bomb), önceden belirlenmiş koşullar gerçekleşince harekete geçen programlar. Salami teknikleri (Salami Techniques), dikkati çekmeyecek büyüklükte sistem kaynağı veya kaynakların kullanılması. Koklama (Sniffing), ağ üzerindeki paketlerin izlenmesi. Aldatma (Spoofing), ağa saplama yapılarak bilgilerin değiştirilmesi adres değişikliği yapılması. Kırmak (Cracking), sistem güvenlik önlemlerinin kırılması Bunlardan korunmak hem bireysel hem de kurumsal bilgi güvenliği için zorunludur. Bunun için, bilgisayarlara mutlaka anti-virüs yazılımı kurulmuş olmalı, bu yazılımlar her zaman aktif ve güncel tutulmalı, kullanılan yazılımların (işletim sistemi ve uygulama yazılımları) periyodik güncellemesi yapılmalı, şüpheli e-postalar ve eklerinin açılmamalı gibi bireysel önlemlerin alınması büyük önem taşımaktadır. Ayrıca lisanssız (internetten indirilen) yazılımlar kullanılmamalı, giriş ve aktivasyon şifreleri yeterince zorlayıcı olmalı, sık sık değiştirilmeli, elektronik ortamda saklanıp başkaları ile paylaşılmamalıdır. Bunun yanında internette güvenli olmayan ortamlarda ve sosyal ağlarda kişisel veriler ya hiç kullanılmamalı ya da sınırlı kullanılmalıdır. SONUÇ ve DEĞERLENDİRME Bilgi güvenliği konusunda daha yapılması gereken çok iş vardır. Bireylerin ve kurumların yanında bu alanda devlete de çok önemli görevler düşmektedir. Bilgi Güvenliği Konusunda Yapılması Gerekenler; Ulusal Bilgi Güvenliği Stratejisi’nin yayınlanması, Bilgi Güvenliği konusunda gerekli olan yasal düzenlemelerin tamamlanması, Bu alanda ülkemiz yetkinlik ve yeteneklerinin geliştirilmesi, Bilgilendirme ve bilinçlendirme çalışmaları ve Bilgi Güvenliği kültürünün oluşturulması, Ulusal kritik bilgi ve iletişim sistem altyapılarının belirlenmesi ve güvenliği, Ulusal Siber Olaylarına Müdahale Organizasyonunun kurulması, Uluslararası eşgüdümün geliştirilmesi. Gerek bireysel ve gerekse kurumsal düzeyde bilgi ve bilinç düzeyinin yeterli seviyede olmadığını düşündüğüm ülkemizde her şeye rağmen bazı iyi gelişmeler de söz konusudur. Örneğin; Temmuz 2008’de yayınlanan “Elektronik Haberleşme Güvenliği Yönetmeliği” ile elektronik haberleşme alanında faaliyet gösteren işletmecilere ISO27001 uyumlu BGYS kurma zorunluluğu getirilmesi, Kasım 2008’de çıkartılan 5809 Sayılı Elektronik Haberleşme Kanunu ile bilgi güvenliği konusunun kanuni dayanağa kavuşturulması, Bilgi güvenliği ve haberleşme gizliliğinin gözetilmesi (Md. 41), Kişisel veri ve gizliliğin korunması ve izinsiz erişime karşı şebeke güvenliğinin sağlanması (Md. 12-j), BTK ve TÜBİTAK koordinasyonunda Ulusal Siber Güvenlik Tatbikatının gerçekleştirilmesi. Buraya kadar anlatılmaya çalışıldığı üzere “güvenlik” çok önemlidir, ancak “biresel hak ve özgürlüklerin korunması” da aynı şekilde çok önemlidir. Bunun yanında, güvenlik sağlanırken işlevsellik ve ekonomiklik te ihmal edilmemelidir. THE ECONOMICALLY BALANCED SECURITY LEVEL HİGH ECONOMICALLY BALANCED SECURITY LEVEL SECURITY İNVESTMENT POTENTIAL LOSS LOW NONE MAXIMUM SECURITY LEVEL KAYNAK: Trends and Challenges for Network Security-NOKIA SIEMENS Yukarıdaki gösterimde de yer aldığı gibi güvenlik seviyesi ile bu konuya yapılan yatırımlar arasında belli bir denge de korunmalıdır. Bir noktadan sonra güvenlik seviyesinde çok küçük artış yapmak için çok büyük boyutlu yatırımlar yapılmak zorunda kalınmaktadır. Bu da kabul edilebilir ekonomiklik sınırlarının dışına çıkmak demektir. Aynı tablo güvenlik seviyesi ile hizmet seviyesi ya da kullanılabilirlik için de geçerlidir. Belli bir noktadan sonra güvenlik seviyesinin artırılması hizmeti kullanılabilir olmaktan çıkartabilir. Bu nedenle burada da bir denge noktası bulunmalıdır. Benze şekilde Güvenlik-Gizlilik-Mahremiyet-Özgürlük konuları da dengeli ve ölçülü bir şekilde ele alınmalı hiçbiri diğerine feda edilmemelidir. Daha güvenli bir dünya için iyilerin de en az kötüler kadar işbirliği içinde olması (kamu kurumları-özel sektör-sivil toplum örgütleri koordinasyonu) ve bu konuda tek başına yeterince etkin olunamayacağının kabul edilmesi şarttır. KAYNAKLAR Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu http://www.btk.gov.tr/bilgi_teknolojileri/siber_guvenlik/index.php ITU www.itu.int/cybersecurity BİLGEM http://www.uekae.tubitak.gov.tr Bilgi Güvenliği Derneği http://www.bilgiguvenligi.org.tr/ Kasım - Aralık 2012 47 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ Mustafa AFYONLUOĞLU Başbakanlık e-Devlet Danışma Grubu - e-Devlet Uzmanı, Elektronik Mühendisi BİLGİ TOPLUMUNA GEÇİŞ SÜRECİNDE KAMU ENTEGRE VERİ MERKEZLERİ U Kamu kurumları tarafından vatandaşa, iş dünyasına ve diğer kamu kurumlarına elektronik ortamda sağlanan hizmetlerin temel girdisi olan veriler, kurumların kendi veri merkezlerinde tutulmakta ve işlenmektedir. lusal Bilgi Toplumu hedeflerimiz doğrultusunda, günümüz itibarı ile kamu kurumlarımız tarafından vatandaşa, iş dünyasına ve diğer kamu kurumlarına elektronik ortamda birçok hizmet sağlanmaktadır. Bu hizmetlerin temel girdisi, kurumun iç otomasyonu ve vermekle yükümlü olduğu hizmetlere ilişkin bünyesinde var olan verileridir. Bu veriler, kurumların kendi veri merkezlerinde tutulmakta ve işlenmektedir. Bununla birlikte; bir e-Devlet hizmeti, gerek bilgi bütünlüğünü sağlamak gerekse süreci daha da kolaylaştırmak ve tutarlı hale getirmek için mutlaka diğer kurumlardan da veri alışverişini gerekli kılmaktadır. Dolayısıyla kurumların veri merkezleri arasında da önemli bir veri akışı olması kaçınılmazdır. kezlerindeki sistemlerin kesintisiz çalışması önem kazanmış bulunmaktadır. Dolayısıyla daha önceden sistem odası olarak nitelendirilen ortamlarda daha çok iç kullanıcılara hizmet veren cihazlar için artık süreklilik gereksinimi nedeniyle her türlü (enerji, iletişim, iklimlendirme, sunucu, güvenlik altyapısı, depolama, vb.) başlıkta yedeklilik oluşturma ve kaliteli işletme ihtiyacı gündeme gelmiş, belirli bir standardı karşılayan veri merkezi bünyesinde bu hizmetlerin sağlanması zarureti doğmuştur. Bu da önemli bir maliyeti ve işletme zorluklarını beraberinde getirmiştir. Gerek bölgesel altyapı sebebiyle enerji veya iletişim gibi bazı yedekliliklerin istenilen şartlarda yerine getirilemeyişi, gerekse nitelikli insan kaynağı ve teknik desteğin sağlanamaması veri merkezlerinde karşılaşılan zorluklar olarak ortaya çıkmıştır. Tüm bunlara ilaveten iklimlendirme, fiziki güvenlik ve diğer şartları sağlamak için yüksek maliyetlerin gündeme gelmesi, bu veri merkezlerinin kurumlar için önemli bir maliyet kalemi haline gelmesine sebep olmuştur. Günümüzde tek bir kuruma ait veri merkezinin sadece elektrik enerjisi maliyetinin ayda yüz binlerce liraya karşılık gelebildiği bilinmektedir. VERİ GÜVENLİĞİ Öte yandan, iş dünyasında olduğu gibi, kamu kurumlarında da süreçler elektronik ortama geçtikçe, bu bilgilere olan ilgi artmakta ve yasadışı yollardan bu kurumlara ait bilgiler ele geçirilmeye çalışılmaktadır. Önceden bir kurumun bünyesindeki bilgiler kağıt ortamında iken, bunları ele geçirmek için birçok fiziki engelin aşılması, kurum iç kaynaklar ile işbirliği yapılması gibi yöntemler kaçınılmaz idi ve böyle bir teşebbüs başarılı olsa dahi kısıtlı miktarda bilgi dışarıya aktarılabiliyordu. Oysa günümüzde artık fiziki olarak bilgiye erişme ve ele geçirmenin zorlukları ile uğraşmaya gerek kalmayıp dünyanın herhangi bir yerinde iken, istenilen bir kurumun bilgi kaynaklarına elektronik ortamda saldırı düzenlenebilmekte ve yeterli güvenlik önlemleri alınmamış ise dakikalar mertebesindeki bir sürede, bir kurumun kritik tüm verileri ele geçirilebilmektedir. Siber güvenlik kavramı ile çok daha sık karşılaştığımız ve siber saldırıları daha sık yaşamaya başladığımız bu günlerde, artık kurumların veri merkezlerinde muhafaza edilen verilerin fiziki güvenliğinin yanı sıra elektronik ortamdaki güvenliği de ön plana çıkmış durumdadır. Ancak kurumların gündem önceliği, nitelikli insan kaynağının varlığı, ayrılmış olan bütçe ve bu konudaki farkındalığa bağlı olarak, veri güvenliğine verilen önem ve gerekliliklerin yerine getiriliş seviyesi farklılıklar göstermektedir. SÜREKLİLİK ve VERİMLİLİK Veri merkezlerinde önemli bir kavram da sürekliliktir. Tüm hizmetlerin elektronik ortamda verilmesi ile birlikte, veri mer48 Mimar ve Mühendis VERİ MERKEZLERİNE DAİR GENEL YAKLAŞIM Dünyadaki genel gelişim incelendiğinde, özellikle kamu kurumlarında veri merkezlerinin, bilgi toplumu sürecine geçişten itibaren hızla arttığı, (ABD’de 1998-2010 yılları arasında yaklaşık dört kat artış) gözlenmektedir [1]. Bununla birlikte, bu veri merkezlerinin genelde yüzde 27 seviyesinde verimli olarak kullanıldığı, normal bir ofisten ortalama 200 kat fazla enerji harcayabildiği gözlenmiştir [1]. Veri merkezlerinin yönetilebilirlik zorluklarının artması, siber güvenlik açısından artan riskler ve yangın, yedeklilik, iklimlendirme, nitelikli insan kaynağı gibi yüksek işletme maliyetleri sebepleri ile yakın dönemde ülkeler, kamu kurumlarındaki veri merkezlerinin sayısı azaltmayı hedeflemişlerdir. Bunlara en iyi örnek, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki veri merkezleridir. ABD’de 1998-2008 döneminde veri merkezleri sayısı 432’den 2 bin 94’e yükselmiş, aynı dönem özel sektör açısından izlendiğinde veri merkezlerinin sayısının azalma eğilimi gösterdiği gözlenmiş olup bu kapsamda IBM’in veri merkezlerinin sayısı 1995 yılında 235 iken 2009 yılında 12’ye inmiştir [6]. Bununla birlikte ABD’de, etkinlik ve verimlilik kapsamında veri merkezlerinin konsolide edilerek sayılarının azaltılması hedeflenmiş, bu kapsamda 2011 yılında 195 veri merkezi kapatılmış, 2012 yılı sonuna kadar veri merkezleri birleştirilerek 373 veri merkezinin daha kapatılması planlanmıştır [1]. Böylece 2015 yılına kadar toplam 800 veri merkezi konsolide edilerek 3 milyar dolardan fazla tasarruf elde edilmesi planlanmıştır [2] [3]. KAMU ENTEGRE VERİ MERKEZLERİ Birleşmiş Milletlerin e-Devlet Gelişmişlik Raporu’nda 2010 ve 2012 yıllarında birinci sırada yer alan Güney Kore’de bu konudaki yaklaşımlar incelendiğinde, daha dikkat çekici bir yapı karşımıza çıkmaktadır [7] [8]. Güney Kore’de “Kamu Yönetimi ve Güvenliği Bakanlığı” [4] altında 2005 yılında kurulan “Ulusal Bilişim ve Bilgi Ajansı” (NCIA, National Computing and Information Agency), ülkedeki toplam 48 merkezi kamu idaresinin veri merkezlerini, iki ayrı şehirde kurduğu ulusal veri merkezlerinde birleştirmiş ve bu iki bölgeyi birbiri ile yedekli yapmak sureti ile tüm kurumların servislerinin buradan verilmesini sağlayarak dünyadaki ilk “Kamu Entegre Veri Merkezi (GIDC, Government Integrated Data Center) olmuştur [5]. Halen 25 kurumun veri merkezi Daejeon şehrindeki bir merkezde, geriye kalan 22 kurumun veri merkezi ise Gwangju şehrindeki merkezde konumlandırılmış olup bu iki merkez karşılıklı olarak birbirlerini yedekler şekilde çalışmaktadır [9]. 2.500 2094 2.000 VERİ 1.500 MERKEZİ SAYISI 1.000 500 432 12 235 0 1996 1998 2000 IBM 2002 2004 2006 2008 2010 FEDERAL HÜKÜMET Kamu ve Özel Sektör Veri Merkezleri Sayılarındaki Değişim – Yurtdışı Örnekleri [6] 2006’da 19 kurum ile başlayan ve 2007’de ikinci merkezi kuran NCIA ile bugüne kadar yapılan değerlendirmelerde elde edildiği görülen tasarrufların bazılarına aşağıdaki tabloda yer verilmiştir [9]. Siber güvenlik açısından incelendiğinde, sistemde 8 katmanlı koruma sistemi ve siber saldırı için 13 bin otomatik kural tüm kamu kurumlarının sistemlerini korumaktadır. Sadece 2010 yılında bu güvenlik sistemi sayesinde 550 milyon dolar tasarruf sağlanmıştır. DEĞERLENDİRME BAŞLIĞI MERKEZİLEŞME ÖNCESİ DURUM VERİ MERKEZİNİN ORTALAMA DEVRE DIŞI KALMA SÜRESİ (MAKİNE/AY) DDOS SALDIRISI HAFİFLETME SÜRESİ FELAKET KURTARMA SİSTEMİ MALİYET TASARRUFU (SATIN ALMA VE İŞLEME) YILLIK ENERJİ TASARRUFU (KARBONDİOKSİT VE ELEKTRİK) 67 DAKİKA - YÜZDE 45 - - MERKEZİLEŞME SONRASI DURUM 4,8 SANİYE 20 SANİYE YÜZDE 61 YÜZDE 30 YÜZDE 30 3 TON CO2 3,75 Mw / SAAT ELEKTRİK BIT ÜRÜN SATINALMALARI TASARRUFU (2009 - 2010) - 112 MİYON DOLAR HİZMET MÜŞTERİ MEMNUNİYETİ YÜZDE 64 YÜZDE 89 NCIA PROJELERİNE KOBİ KATILIMI YÜZDE 26,7 (2010) YÜZDE 51 (2012) Güney Kore Kamu Entegre Veri Merkezi Kazanımları [9] Bu tür bir yapı incelendiğinde, kurumsal ve ulusal bazda güvenlik cihazları, sunucu sistemler, iklimlendirme vb.) sadece tek bir önemli başlıklar için avantajlar oluşturduğu gözlenmektedir: merkez için sağlanmaktadır. 1. Veri merkezlerinin işletme maliyetleri (yangından koruma, fiziki 3. Sanallaştırma gibi teknolojileri kullanarak cihaz temin maliyetlerinin güvenlik, iklimlendirme, enerji, nitelikli insan kaynağı) minimum düzeye önemli ölçüde düşmesi sağlanmaktadır. Böylece temin edilen daha inmektedir. büyük kapasiteli cihazlar, gerekli güvenlik ortamı ve veri izolasyonu oluş- 2. Tüm yedeklilikler (enerji, iletişim altyapısı, kesintisiz güç kaynakları, turulmak sureti ile birden fazla kurum için hizmet verebilmektedir. Kasım - Aralık 2012 49 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ 4. Ulusal kamu güvenliği açısından daha etkin ve nitelikli kaynaklar tarafından sistemlerin siber güvenliği (üstelik çok daha az sayıda istihdam ile) sağlanmaktadır. 5. Kurumların gündem önceliğine bağlı kalmadan, veri merkezinin tüm gereksinimleri tek elden, öncelikli gündem olarak ve eksiksiz şekilde sağlanmaktadır. 6. Kamu bulutu ve kurumlar arası entegrasyon için neredeyse hiçbir altyapıya ihtiyaç duyulmamakta, çok daha güvenli ve kolay yönetilebilir şekilde kurumlar arası entegrasyonlar sağlanmaktadır. 7. Felaket Kurtarma Merkezi için özel yatırıma gerek kalmamakta, tüm sistem tam aktif ve tam yedekli olarak hizmet vermektedir. 8. Veri merkezleri envanteri, güvenlik denetimleri ve testleri, takibi ve muhtelif standartlara uygunluk vb. tek bir noktadan ve en etkin şekilde yapılmaktadır. SONUÇ Kamu kurumlarına karşı artan siber tehditler ile kamu bulutu, güvenli kamu iletişimi, siber güvenlik gibi kavramlar ülkelerin yoğun olarak gündeminde bulunmaktadır. Ayrıca bilgi toplumu sürecinde sayıları hızla artan veri merkezlerinin etkin ve verimli olarak hizmet vermesi de önemle üzerinde durulan bir başlıktır. Bu gereksinimler çerçevesinde günümüzde birçok ülkede, gerek özel sektör gerekse kamuda, gelişen teknolojilerin de sağladığı imkanlar ile veri merkezlerinin konsolide edilerek daha etkin ve verimli hizmet sağlanması eğilimi göze çarpmakta, bunu sağlayan ülkelerde başta ekonomik tasarruf olmak üzere özellikle siber güvenlikte çok önemli kazanımlar elde edildiği görülmektedir. 50 Mimar ve Mühendis KAYNAKLAR [1] White Housei Office of Management and Budget, “Shutting Down Duplicate Data Centers”, Temmuz 2011, [Çevrimiçi]. Erişim: http://www.whitehouse.gov/ blog/2011/07/20/shutting-down-duplicative-data-centers, [Erişim Tarihi: 07.10.2012] [2] Federal Data Center Consolidation Initiative, 2012-2013, [Çevrimiçi]. Erişim: https://explore.data.gov/Federal-Government-Finances-and-Employment/FederalData-Center-Consolidation-Initiative-FDCCI/d5wm-4c37, [Erişim Tarihi:07.10.2012] [3] USA Acountable Government Initiative (June 2011 Update), [Çevrimiçi]. Erişim: http://www.whitehouse.gov/sites/default/files/uploads/agijuneupdate.pdf, [Erişim Tarihi:07.10.2012] [4] MOPAS, Ministry of Public Administration and Security, [Çevrimiçi]. Erişim: http:// www.mopas.go.kr/gpms/ns/mogaha/user/nolayout/main/english/userEngMainDisplay. action, [Erişim Tarihi:07.10.2012] [5] Korea’s GIDC, [Çevrimiçi]. Erişim: http://www.koreaittimes.com/story/19156/ koreas-government-integrated-data-center-sets-new-benchmark-e-government-it [Erişim Tarihi:07.10.2012] [6] Renda, S., US “Cloud First” Policy Insights, EC-ETSI Standards in the Cloud Workshop, 2011 [7] Birleşmiş Milletler e-Devlet Gelişmişlik Raporu 2010, [Çevrimiçi]. Erişim: http:// unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan038851.pdf [Erişim Tarihi:07.10.2012] [8] Birleşmiş Milletler e-Devlet Gelişmişlik Raporu 2012, [Çevrimiçi]. Erişim: http:// unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan048065.pdf [Erişim Tarihi:07.10.2012] [9] Korea’s Government Data Center Consolidation, 01.Ekim.2012, [Çevrimiçi]. Erişim: http://www.datacenterworld.com/fall2012/account/Uploader/uploader_files/show/58 [Erişim Tarihi: 07.10.2012] Kasım - Aralık 2012 51 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ Prof. Dr. Ercan ÖZTEMEL Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi, Endüstri Mühendisi BİLGİ ÇAĞINDA, BİLGİNİN YÖNETİLMESİ ve KORUNMASI B Günümüz dünyasında bilgi ve bilginin güncel hali ile muhafazası kurumlar için hayati önem taşımaktadır. Sadece işletmeler değil aynı zamanda ülkeler içinde bilgilerin üretilmesi, güncellenmesi, paylaşılması, korunması ve yönetilmesi stratejik öneme haiz bir konu haline gelmiştir. Doğru bilginin doğru zamanda doğru yerde ve doğru kişilerin elinde olması başarı için kaçınılmaz görülmektedir. ir zamanlar tarım toplumunda tarım alanlarına sahip olanlar kendi alanlarını ne kadar koruyabilirler ise o kadar güçlerini muhafaza edebiliyordu. Zaman içerisinde makinelerin çıkması ile tarım toplumu yerini sanayi toplumuna bıraktı. Tarım ağalarının yerini fabrika patronları aldı. Makinelere sahip olanlar güç sahibi olmaya başladı. Makinelerini geliştirenler, koruyabilenler ve durmadan çalıştırabilenler güçlerini muhafaza edebildi. Seri imalat ile birlikte daha çok üretmek, ürettikçe daha fazla zenginleşmek kaçınılmaz bir yol olarak görüldü. Her geçen gün ürünlerin fonksiyonel nitelikleri artıyor, boyutları küçülüyor ve daha fazla ihtiyacı giderecek niteliklere bürünüyordu. Sonuçta otomasyon kaçınılmaz bir son olarak kendisini gösterdi. Her şeyin makineler tarafından otomatik olarak yapılabilmesi insan unsurunun imalat alanından soyutlanması sonucunu doğurdu. Makinelere bir taraftan otomasyon yeteneği kaznadırılır iken diğer taraftan da insan gibi davranabilme yeteneklerinin oluşturulması çalışmaları ağırlık kazandı. Yapay Zeka teknikleri sürekli geliştiriliyor, makineler sadece enerji ile çalışan birer alet olmanın ötesine geçerek sahip oldukları bilgileri kullanabilen, bu bilgiler ile yeni bilgiler oluşturabilen, her yeni bilgi ile daha nitelikli işler yapabilen birer ekipman haline geliyordu. Artık sadece otomatik olarak çalışan değil aynı zamanda otonom olarak çalışan makinelerden bahsedilir oldu. Makinelerin bilgiler ile donatılabilmesi, bilişim sistemlerinin hayatın her aşamasında etkin bir şekilde kullanılmasına da yol açıyordu. Bilgisayarlar da artık sadece bilgiyi depolayan birer alet olarak görülmüyor aynı zamanda sahip olduğu bilgileri yönetebilen ve insan gibi zeki davranışlar sergileyebilen sistemler hayatın parçası haline geliyordu. Kurumlarda eskiden parça parça hazırlanan ve kullanıma alınan bilişim sistemleri yerini entegre ve bütünleşik yapıda çalışabilen sistemlere bırakıyordu. Eskiden sadece verilerin filtrelenerek yöneticilere sunulması bili- şim sistemlerinin esasını teşkil ederken, artık bu bilgileri yorumlayan, onlardan sonuçlar çıkartan iş sonuçlarını zenginleştirecek, verimliliği artıracak, kaliteyi garanti edecek, kazancı artıracak birçok öneri yapabilen sistemlerden bahsediliyordu. Bunun neticesinde İş Zekası tabiri sanayiciler ve diğer işletme sahipleri için yabancı bir terim olmaktan çıkmıştı. Ürünlerin fonksiyonel özelliklerinin artması, yapılarının çok karmaşıklaşması, boyutlarının küçülmesi, sundukları avantajların artması bu ürünlerin geliştirilmesi sırasında arka planda kullanılan bilginin önemini bir kez daha artırmıştır. Bilginin kullanılması kadar muhafaza edilmesi, gizliliğinin sağlanması ve sürekli kendisini geliştirerek günün koşullarına uygun şekiller bürünmesi ve bunun kurumsal aidiyet prensibi içerisinde yönetilmesi ülkeler, kurumlar, kuruluşlar için en temel unsurlardan birisi haline gelmiştir. Günümüz dünyasında kurumlar mali sermayeleri kadar entellektüel sermayelerini de yönetmek zorunluluğundadır. Bilinmelidir ki başarılı olabilmenin en temel koşullarından birisi sahip olunan bu entellektüel birikimin ürün ve faydaya dönüştürülmesidir. Ancak, bu faydayı temin etmek yetersiz kalmakta ve sahip olunan Bilginin Güvenliği en az kurumların sahip oldukları paranın güvenliği kadar, makinelerin güvenliği kadar, çalışanların güvenliği kadar hatta daha fazla önemli olmaktadır. Toplam kalite yönetimi, organizasyonel yönetim gibi artık Bilgi Yönetimi kavramı da yönetim biliminin temel direklerinden birisi haline gelmiştir. Bilgi yönetimi ile herhangi bir kurumun ihtiyacı olan bilginin üretilmesi, saklanması, iyileştirilmesi, güncelleştirilmesi, paylaşılması vb. gibi her türlü aktivitenin gerçekleştirilmesini içermektedir. Bilginin de artık diğer sistemler gibi organizasyonu ve planlanması, bilgi yönetimi stratejilerinin oluşturulması, kurumda bilgi kültürünün yaygınlaştırılması yöneticilerin öncelikli görevleri arasındadır. Kurumlar kalite standartları gibi Bilgi Yönetimi Standartlarına 52 Mimar ve Mühendis Bilgi yönetimi ile herhangi bir kurumun ihtiyacı olan bilginin üretilmesi, saklanması, iyileştirilmesi, güncelleştirilmesi, paylaşılması vb. gibi her türlü aktivitenin gerçekleştirilmesini içermektedir. uygun olarak sahip oldukları entellektüel birikimi kurumsal anlamda kullanabilmenin yollarını araştırmak durumundadır. Bünyelerinde makine başında operatörler olduğu gibi, ustabaşılar çalıştığı gibi, bilgi işçileri ve bilgi yöneticileri de oluşturumak durumundadırlar. Bilginin her geçen gün artan önemi ve onun gizliliğini koruyabilme gereksinimini göz ardı etmemek gerekir. Dahası sahip olunan bilginin günün koşullarına uygun hale getirilebilmesi zorunluluğunu her işletme sahibinin farketmesi gerekmektedir. Artık imalat sektöründeki hareketliliğin makinelere terkedildiğini ve insan unsurunun hizmet sektörüne doğru kaydığını görmemezlikten gelmek güneşi balçıkla sıvamaya kalkmak ile aynı anlama gelmektedir. Çalışanların sahip oldukları tecrübe ve birikimlerin kurumsal hafıza içerisine alınması, bireyden bağımsız çalışabilen sistemlerin oluşturulmasının hem iş hayatında hem de sosyal hayatta sağlayabileceği rahatlığı fark etmemek günümüz cehaletinin en güzel örneklerinden birisi olsa gerektir. Bu gerçekler ışığında, kurumlarda mutlaka “Bilgi Yönetimi” birimlerinin kurulması önem arzetmektedir. Herhangi bir kurum varlığını sağlıklı bir şekilde sürdürebilmesi ve sürdürülebilir bir hayat standardını sağlayabilmesi için “Stratejik Yönetim”, “İnovasyon Yönetimi”, “Proje Yönetimi” , “Değişim Yönetimi”, “Değer Yönetimi” gibi kavramları çok iyi öğrenmesi ve kurumsal yapılanmasını bu unsurlar üzerine oturtmanın yollarını bulması gerekmektedir. Bilgi yönetiminin yukarıdaki unsurlardan bağımsız olamayacağını bilerek imalat, kalite, tasarım, pazarlama ve satış, hizmet üretim ve sunumu gibi fonksiyonlarını bu unsurlar etrafında bilgi odaklı gerçekleştirmek durumundadır. Bu kapsamda geliştirilmiş çok sayıda bilgi yönetim modeli oluşturulmuştur. Bu modeller arasından en uygun olanı belirlemek ve kurumsal ihtiyaçlar doğrultusunda gerekli uyarlamaları yaparak kullanıma almak küresel dünyada var olabilme ve rekabet üstünlüğünü korumaya önemli bir katkı üretecektir. Kurumların birçok farklı coğrafi bölgede hizmet vermesi, farklı bölgelerde yapılan işlemlerin birbirileri ile ilintili olması, aynı bilgilerin farklı birimlerde, bölgelerde hatta ülkelerde ihtiyaç duyulur olması kurumların kendi bünyelerinde “Dış Dünyaya Kapalı Yerel Bilgi Ağları” kurmalarına, kurum dışında ise “İnternet” üzerinden iletişim kurmayı gerekli kılmaktadır. Aynı bilginin birçok farklı mekan ve zamanda kullanılabiliyor olması o bilgideki değişikliklerinde aynı anda kullanıcı olan herkes/her yer/her zamanda geçerli olmasını zorunlu kılmaktadır. Farklı yerlerde bilginin tutulması bu güncellemeyi zorlaştırdığından bilginin tek bir yerde tutularak farklı mekan ve zamanlarda o bilgiye ulaşımın sağlanması yoluna gidilmektedir. Entegre bilişim sistemleri bu amaçla oluşturulmakta ve bilgiler ortak veri tabanlarında ve bilgi tabanlarında tutulmaktadır. Özellikle internet üzerinden bilgilerin paylaşılması zorunluluğu bilginin seyri sırasında güvenliği problemini ortaya çıkartmıştır. Kurumlar bu yolla bilginin gönderilmeden önce kriptolanmasını sağlamakta ve karşı tarafa şifreli olarak giden bilgi orada dekripto edilerek kullanılmaktadır. Böylece yolda o bilginin bir şekilde ele geçirilmiş olması durumunda ona erişilmesinin önüne geçilmeye çalışılmaktadır. Bu amaçla geliştirilmiş kripto sistemleri bulunmaktadır. Bilginin paylaşılması mümkün olan yerlerde karşılıklı olarak bu kriptonun oluşturulması ve çözülmesine yönelik sistemler kurulmaktadır. Ancak yapılan her türlü teknolojik korumaya karşılık bilgi güvenliği çalışmaları hala önemini korumakta ve sorun olarak devam etmektedir. Kasım - Aralık 2012 53 DOSYA: SİBER GÜVENLİK MAKALE • SÖYLEŞİ • GÖRÜŞ Kripto sistemleri geliştirildiği gibi bu sistemleri çözecek sistemler de geliştirilmektedir. Bu yolla bilgi sızdırma çalışmaları her gün değişik ortamlarda dile getirilmektedir. Bankaların sistemlerine girerek insanların hesaplarından para transferi yapmayı başaran bilişim kurtları firmaların sistemlerine de girerek kurumun hafızasını oluşturan özel bilgilere erişebilmektedir. Bunu başaramayanlar ise sistemi meşgul ederek kullanılmaz hale getirmektedir. Günümüzde birçok kurum siber saldırılara maruz kalmakta ve kurtulmak için aşırı gayret sarfetmektedir. Bilgi güvenliğinin en emin yolu o bilgiyi dış dünya ile irtibatı kesilmiş (tabiri caiz ise fişi çekilmiş) bilgisayarların hafızasında tutmaktır. İş dünyasında bunun mümkün olamayacağı da açıktır. O nedenle şirketler bir taraftan bilginin üretilmesi, zenginleştirilmesi, güncel halde tututulmasını düşünüp ilgili sistemlerini oluştururken diğer yandan da bilgini gizliliğini ve korunmasını düşünmek durumundadır. Bu amaçla bilginin erişimini ne tür bir yöntem ile gerçekleştireceklerine karar vermeli ve dinamik şifreleme sistemleri ile belirlenmiş olan şifrelerin çözülmesi ihtimaline karşılık zaman zaman şifreleme sistemlerini değiştirmek durumundadır. Bu kapsamda geliştirilmiş olan teknolojileri iyi analiz etmeli ve kendileri için en uygun olanı bularak uygulamaya almalıdırlar. Bilginin korunmasını sadece kurum dışından bilgiye erişimin önlenmesi olarak alıgılamamak gerekir. Kurum içerisinde de her türlü bilginin herkese açık olması gerekmemektedir. Kurum içerisinde de bir “yetkilendirme” sistemi oluşturulmalıdır. Hangi bilginin kim tarafından üretilececeği, kim tarafından güncelleneceği, kimler ile paylaşılabileceği, kimlerin kullanabileceği net olarak belirlenmeli ve bu kapsamda kurum içi erişim sistemleri oluşturulmalıdır. Kurum içerisinde bilginin güvenliğini sağlamanın önemli bir unsuruda bilgi hareketlerinin izlenmesidir. Burada kastedilen kurumsal bilgiler üzerinde yapılan işlemlerin kimler tarafından ne zaman yapıldığının, mevcut bilgiler üzerinde ne tür değişikliklerin oluşturulduğunun, kimle54 Mimar ve Mühendis rin hangi bilgilere eriştiklerinin kayıtlarının (loglarının) tutulmasıdır. Bu yolla kendi yetkisi dışında bilgilere ulaşanların tespit edilmesi mümkün olabileceği gibi kurum içinde ve dışında bilgi istismarı yapanların da önüne geçilmiş olur. Bu kapsamda artık fotokopi makinelerinin parmak izi ile çalıştığını ve fotokopi çekilen bilgilerin bir kopyasının hafızada saklama yeteneklerinin olduğunu unutmamak gerekir. Bu saklanan bilgilere ise kurumlarda üst düzey yöneticilerden başkasının ulaşamaması da önemli bir güvenlik tedbiri olarak kendisini göstermektedir. Kurumlar bilgileri üreten kişilerin o bilgileri kendileri ile götürmelerini önleyemez. Ancak bireysel bilgilerin kurumsal hafızaya alınması mümkündür. Kurum içerisinde kullanılan her türlü bilginin entellektüel sermayenin bir parçası haline gelebilmesi için “fonksiyonel nitelikte fayda üreten” her türlü bilginin kayıt altına alınması sağlanmalı ve çalışanların bu kapsamda kurumsal bilgileri başkaları ile paylaşmalarını önleyecek tedbirleri almalı ve gerekirse hukuki sözleşmeler ile kendi sermayelerini korumanın yollarına bakılmalıdır. Bilgi çok önemlidir. Üretmek bir dert, geliştirmek ve güncel tutmak bir dert, koruyabilmek ise başka bir derttir. Bilgiyi koyabileceğiniz en güvenli yer ise anahtarını cebinizde taşıdığınız dolabınızdaki çekmecedir. Yeter ki onu o çekmeceye koyabilesiniz. Maalesef bilgi para gibi elle dokunulan bir nesne olmadığından istenildiği şekilde korunması da kolay olmamaktadır. Soyut bir varlık yerine somut bir olgunun peşinde insanlar, beklenmedik bir heyacan ve istekle koştuklarından onu korumakta kolay olmamaktadır. Her şeyin bir çaresi olduğu gibi bilginin korunmasınında bir çaresi vardır. Bilgiyi ellerine geçirmek, bilgi sahibine zarar vermek isteyenlerin gayretleri kadar bir gayret gösterilir ise onların çabaları nafile olur. Burada önemli olan bilginin önemini kavrayıp onu korumanında derdine düşmektir. Gökten zembille koruma sistemlerinin inemeyeceğini hatta satın alınan sistemlerin dahi bu kapsamda yetersiz olacağını unutmamak gerekmektedir. Kasım - Aralık 2012 55 SÖYLEŞİ NEVİN ÇİZMECİOĞLU IDC TÜRKİYE GENEL MÜDÜRÜ NEVİN ÇİZMECİOĞLU BT yatırımları 2013 YILINDA VERİMLİLİK ODAKLI olacak 16-17 NİSAN TARİHLERİNDE IDC'NİN (INTERNATIONAL DATA CORPORATION) DÜZENLEDİĞİ IDC TÜRKİYE BİLGİ İŞLEM MÜDÜRLERİ ZİRVESİ'NDE (IDC TURKEY CIO SUMMIT) ÖNEMLİ KONULAR KONUŞULDU BENDE MMG BİLİŞİM KOMİSYONU ADINA ETKİNLİĞİ İZLEDİM. IDC TÜRKİYE GENEL MÜDÜRÜ NEVİN ÇİZMECİOĞLU İLE HEM ETKİNLİK HEM DE BİLİŞİM SEKTÖRÜ HAKKINDA KONUŞTUK > Zirveye birçok uluslararası bilişim firmalarının üst düzey yöneticileri ile az sayıda yerli firma üst düzey yetkilileri katıldı. Zirvede bulut bilişim ile beraber sanallaştırma, büyük veri yönetimi, mobilite ve sosyal ağlar üzerindeki sosyal iş çözümleri konularına değinildi. Konuşmacılar kendi alanları ile ilgili oldukça detaylı bilgi verdi. Özellikle bulut bilişimin etkisinin önümüzdeki yıllarda artarak daha çok hissedileceğini, bulut bilişim ile kobilerin ciddi maliyet ve sistem bakım avantajları sağlayacağı belirtildi. Zirvede dikkatimi çeken bir noktayı da sizinle paylaşmak isterim. Uluslararası bilişim firmalarının Türkiye veya bölgemiz üst düzey yöneticilerin önemli bir kısmı Türk yöneticilerden oluşmakta. Bu gurur verici bir durum. Bu da bize gösteriyor ki bilişimde insan kaynağı olarak oldukça iyi durumdayız. Ancak bir nokta var ki o da biraz üzücü. Zirvede boy gösteren firmaların çok büyük çoğunlu yabancı firmalardı. Demek ki bizler daha çok çalışarak dünya firması olabilecek firmaları da sektöre kazandırmalıyız. Kısaca IDC hakkında bilgi verir misiniz? IDC, bilgi teknolojileri, telekomünikasyon ve tüketici teknoloji pazarlarında, pazar istihbaratı sağlayan, danışmanlık hizmetleri veren ve bu konularda etkinlikler düzenleyen dünyanın en önde gelen firmasıdır. IDC BT profesyonellerinin, üst düzey işletmecilerin 56 Mimar ve Mühendis SÖYLEŞİ: MUSTAFA YANARTAŞ ve yatırımcıların teknoloji alımları ve iş stratejileri geliştirmeleri için gerçeğe dayalı kararlar almalarına yardımcı olur. 1000’i aşkın IDC analisti 110’dan fazla ülkede teknoloji, endüstriyel fırsatlar ve eğilimler konusunda global, bölgesel ve yerel tecrübeleri ile hizmet vermektedir. 48 yılı aşkın süredir IDC, müşterilerinin ana işletme hedeflerini yerine getirmelerine yardımcı olmak amacı ile stratejik hizmetler vermektedir. IDC, teknoloji, medya, araştırma ve etkinlik alanında dünya lideri olan IDG firmasının alt kuruluşudur. Ortadoğu, Afrika ve Türkiye’de IDC: IDC, Ortadoğu, Afrika ve Türkiye genelinde birbiriyle koordinasyon içerisinde çalışan Riyad, Kazablanka, Nairobi, Lagos, Johannesburg ve İstanbul bürolarını bölgesel merkezi Dubai’den yönetmektedir. 2012 yılı için yapılan genişleme planları içerisinde Kahire’de ek bir ofisin açılması planlanmıştır. Çalışmalarımızın amacı, uluslararası perspektif ve yerel durumu bir arada değerlendirerek bu dinamik bölge içerisinde bulunan pazarların kapsamlı bir şekilde anlaşıl- masını sağlamaktır. IDC Ortadoğu, Afrika ve Türkiye’de halen 80 analist, danışman ve konferans görevlisi bulunmaktadır. Türkiye Bilişim Sektörünü rakamlarla ifade etmek gerekirse, nasıl bir tablo çizersiniz? Türkiye Bilgi ve İletişim Teknolojileri pazarı 2011 yılı itibariyle yaklaşık 23 milyar dolardır. Bu pazarın 13 milyar dolarlık bölümü telekom gelirlerinden gelmekte olup geri kalanını bilgi teknolojileri harcamaları oluşturmaktadır. Türkiye pazarının tüketici harcamaları ile büyüyor olması telekom servisleri ve cep telefonu, PC gibi kalemleri içeren donanım gelirlerine de yansımış durumda. BT servisleri ve yazılım gelirleri Türkiye'de çok küçük. Türkiye'de 2011 itibariyle 1 milyar doların biraz üzerinde bir BT servis geliri söz konusu ve yazılımın payı servisten daha da küçük. Türkiye olarak bizim tüketici odaklı büyüyen bir pazardan özel sektör ve kamunun yapacağı altyapı yatırımları ile kurumsal anlamda katma değerli hizmetlerle büyüyen bir pazar haline gelmemiz gerekiyor. Geçtiğimiz dönemlerde bu değişimin işaretlerini yapılan yatırımlarda görmeye başladık. Kurumlar kendileri değer oluşturan ve hız kazandıran altyapı yatırımlarına daha fazla yatırım yapmakta. Bu yatırımlara örnek olarak kurumsal kaynak planlama, iş analitiği uygulamalarının yanı sıra veri merkezi, iş devamlılığı ve felaket kurtarma yatırımları eklenebilir. BT bütçeleri 2013 yılında da kontrollü olarak artacak ve yapılan yatırımlar, geçtiğimiz yıllarda olduğu gibi verimlilik odaklı olmaya devam edecek. Teknolojik olarak yakınsamanın daha da vurgulandığı, iş yapış şekilleri de yakınsamış durumda, bugünlerde birden fazla servisi tek bir tedarikçiden alabiliyoruz, sunulan hizmetler daha şeffaf bir hal almaya başladı. Bu değişim bir yandan CIO’un işini kolaylaştırırken diğer yandan da zorlaştırıyor. Kurumlar daha az sayıda tedarikçi ile bir işi yapabilirken artan çözüm yelpazesi de ciddi danışmanlık ihtiyacını doğuruyor ve artık organizasyonlar, üretici firmalar ve entegratörler ile iş ortağı gibi çalışıyor. Sanallaştırma ve sunucu konsolidasyonları 2013’te CIO’larınan gündemlerinde ve buradan elde edilecek tasarruf bulut bilişim, mobilite, veri analitiği ve sosyal medyanin iş amaçlı kullanımı gibi ana konulara aktarılacak. Yapılan araştırmalarda CIO’lara il 3 öncelikleri sorulduğunda CIO’ların yüzde 40'ı sanallaştırma ve sunucu konsolidasyonu derken, bulut 2'nci, iş analitiği ve uygulamaların konsolidasyonu 3'üncü sırada. BT yöneticileri artık üretkenlik ve maliyet tasarrufundan çok daha akıllı bir ekonomiye odaklanıyor. Sağlık, enerji, perakende özellikle iş analitiğini daha etkin kullanacak, bir önceki yıl 9'uncu sırada olan analitik bu yıl 4'üncü sırada. Bu yıl kurumlarda veri miktarının yüzde 48 artmasını bekliyoruz, bu verilerin yüzde 90’ı da yapısal olmayan veri. Gündemimize giren kritik çözümlerden/ servislerden biri de bulut bilişim. Daha yeni yeni başarı hikayelerini duymaya başladığımız bulut bilişim de daha yolu başındayız. Her segment ve sektörün ihtiyacı birbirinden farklı ve bu konuda tüm BT ve telekom firmaları yoğun çalışmalarda bulunuyor, farklı sektor ve segmentlerin ihtiyaçlarını karşılamak için. Rakamlardan da anlaşıldığı üzere gelişmiş ülkelerle kıyaslandığın da Türkiye’de ciddi anlamda hizmet ve yazılım alanlarında bir potansiyel var diyebilir miyiz? Yazılım ve hizmet alanında önümüzdeki dönemlerde hızlı büyüme rakamları öngörüyoruz, fakat gelişmekte olan diğer ülkelerle kıyaslandığında dahi Türkiye'deki yazılım ve servis pazarının toplam BT pazarındaki payı çok küçük. Türkiye'deki kurumlar servis satın alma kültürüne daha yeni yeni alışmaya başladı ve bu anlayış değişimine paralel BT hizmeti veren yerli yabancı firmaların sayısında artış olmaya başladı. Bu pazarımız için önemli bir değişim. Tabi burada sadece kurumların anlayışındaki değişimin yanı sıra, servis sağlayıcılara da önemli roller düşmekte. Servis sağlayıcılar servis ve yazılım yatırımları ile sağlanacak değeri müşterilerine net şekilde anlatmalıdır. Bunu yaparken sağlanan değer somut, elle tutulur bir şekilde dile getirilmedir. Ancak o zaman kurumlar bu iki alana yatırım yapmaya ikna olacaklardır. Zirvede de sık sık gündeme geldi. Türkiye’deki kobilerin bilişim yatırımları oldukça düşük seviyelerde. Bu noktayı biraz açabilir misiniz? Türkiye'de kobiler ekonomin çok önemli bir bölümünü oluşturuyor. Türkiye'deki şirketlerin çok büyük bölümü KOBİ. Fakat ekonomiye katkıları olması gereken düzeyde değil. İlave olarak ekonomik belirsizliği yüksek olduğu mevcut ortam KOBİ'leri daha da kırılgan yapmakta, yeni yatırım, ödeme vadeleri gibi konularda sıkıntılara yol açmakta. Bu durumu tersine çevirmek için KOBİ'lerin ciddi anlamda desteklenmesi gerekiyor. Yapılacak destekler teknoloji anlamındaki yönlendirmelerden, finansal teşviklere kadar çok geniş bir yelpazeyi içermekte. Bu desteklerin teknoloji tarafını değerlendirecek olursak KOBİ'ler kendi iş yapış süreçlerine değer katacak, yeni ürünleri yeni pazarlara daha hızlı sunacak teknoloji yatırımlarına odaklanmalı. Özellikle bulut bilişim gibi sıfır sermaye yatırımı ile en son teknolojiye daha esnek fiyatlandırma avantajları ile erişim sağlayan çözümler KOBİ'ler tarafında değerlendirmeli ve bu çözümlerin elle tutulur faydaları KOBİ'lere net şekilde anlatılmalı. IDC olarak BT gündemindeki konuları mobilite, bulut bilişim, büyük veri ve iş analitiği, sosyal Kasım - Aralık 2012 57 SÖYLEŞİ NEVİN ÇİZMECİOĞLU ağlar olmak üzere 4 ana başlık altında topluyoruz. Yaptığımız araştırmalar kurumların buluta dair olgunluk seviyelerinin arttığını gösterirken, halen güvenlik, bant genişliği ve çözümün olgunluğuna dair soru işaretleri haklı olarak devam ediyor. Özel bulut ve genel bulutun beraberinde getirdiği farklı farklı avantajlar ve dezavantajlar var. Her iki modelde kurumlar için farklı farklı yol haritaları gerektiriyor. Dönüşüm BT merkezli bir dönüşümden, iş merkezli bir dönüşüme doğru gidiyor. Kurumlarlerde farklı iş birimlere böyle bir yatırım kararına dahil olmaya çalışıyor. Ülkemizdeki büyük ölçekli kurumlar kullandıkça öde mantığındansa ağırlıklı proje fiyatı almayı hala tercih ediyor. Ülkemizdeki kurumların dış kaynak kullanım eğilimi görece daha düşük. Firmalar altyapının kontrolün ağırlıklı kendilerinde olmasını istiyor. İş kritik durumlar için de gayet anlaşılabilir bir durum. Fakat artan maliyet baskısı ve kurumların ana yetkinliklikleri kurumları kısmen veya tamamen dış kaynak kullanımına itecektir. Ancak KOBİ’ler için yatırım yapmak yerine, bulut çözümleri ile teknolojiyi hızlıca kullanmak ve kullandığın kadar öde gibi bir maliyet politikası ile hizmet almak mümkün. Zirvede mobil operatörlerin bulut bilişime ciddi yatırımlar yaptıklarını operatör yek58 Mimar ve Mühendis lilerinden dinledik. Sizce bu yatırımlardan ne anlamalıyız? Telekom operatorleri yakınsayan teknolojilerle daha fazla bilisim işine girmeye başladı. Burada hem kendi BT altyapılarının dış kullanıma açılarak, gider yerine gelir getiren bir birim olması, hem mobil/sabit telefon hizmetlerindeki artan baskın rekabet-tarife planları nedeni ile karlılığın azalması ve karlı olabilecek yeni hizmetler arayışı hem de veri iletişiminin ve cirolardaki veriden gelen payın artması ile servislerin çeşitlenmesi var. İlk etapta veri merkezleri ve yönetilebilir servislerin operatörler tarafından sunulmaya başlandığını görüyoruz. Bunda operatörlerin son zamanda yaptıkları Kurumsal Servis Sağlayıcılarını satın alıp bünyelerine katmaları da bir gösterge. Öte yandan ekonomideki yeni normallikte farklı sektörlerde ana faaliyet konularında ciddi rekabet içinde olan firmaların, veri merkezi kurma- yönetme, çok sayıda uzman BT elemanı istihdam etme yerine bu servisi asli işi bu olan firmalara verip en güncel teknolojiyi, belirli servis seviyeleri garanti anlaşmaları ile alma trendi yavaş yavaş oturmakta. Bulut bilişim yeni bir teknoloji değil. Zaten var olan teknolojilerin ve iş modellerinin harmanlanıp önümüze farklı bir paketle sunulması. Bu teknolojiye geçmek kurumların kendi iş yapış şekillerinde ve altyapılarında köklü bir değişim anlamına da gelmekte. Bu yatırımın daha esnek, daha kolay yönetilebilir bir alt yapıya geçmek gibi elle tutulur, somut faydaları olduğu gibi güvenlik ve bant genişliği gibi riskleri de var. Operatörler ve diğer servis sağlayıcılar faydaları ve riskleri yan yana koyduklarında fayda tarafının daha ağır bastığını görmekte. Bu faydaların kurumlara iyi anlatılması durumunda çok hızlı büyüyecek bir pazar ile karşı karşıyayız. Dahası, bu teknoloji yukarıda da belirttiğimiz gibi, büyük sermaye yatırımı yapma imkanı olmayan KOBİ'lerin de en son teknoloji ile donatılmış altyapılara erişmesine olanak sağlıyor. İşte pazardaki fırsatları gören oyuncular son 1-2 senedir kendi altyapılarını buluta taşımak ve son kullanıcılara bulut hizmetleri sunmak üzere yatırım yapıyor ve yapmaya devam edecek. Bu yatırımların diğer önemli bir sonucu ise telekom operatörlerinin toptan Bilgi ve iletişim teknolojileri çözümleri sağlayan firmalar durumuna gelmesidir. Bilişim sektöründeki firmalarda bir dağınıklık, organize olamama gibi bir durum var mı? Son dönemlerdeki farklı farklı STK'ların faaliyetlerine bakacak olursanız atılan adımların, yapılan faaliyetlerin profesyonel ve gayet planlı olduğunu göreceksiniz. Dahası bu STK'lar düşüncelerini dile getirecekleri muhatapları devlet nezdinde de bulmaktadır. Tabi ki iyileştirilmesi gereken, daha iyi yapılabilecek süreçler olacaktır. Bu bizim sürekli arayışında olmamız gereken ayrı bir durum ve kendi aramızda yapacağımız öz eleştiriler veya başarılı örnekleri inceleyerek bu iyileştirme sürecini daha verimli bir hale getirebiliriz. Sektör ile ilgili eklemek istedikleriniz var mı? Bilgi ve iletişim teknolojileri Türkiye'nin Vizyon 2023 hedeflerine ulaşmasında çok kritik önem taşımakta olup her dikey sektör için kritik öneme sahiptir. Hem özel sektörün hem kamu kurumlarının BT yatırımlarını değer yaratmak amacıyla yapmalı ve bu yatırımlar ile hem Türkiye'de hem de küresel pazarlarda rekabetçi olmayı hedeflemeli. İlave olarak Türkiye Ar-Ge'ye yapacağı yatırımlar ile tüketen toplumdan üreten toplum modeline doğru geçmeli. Bu, bizlerin dışa bağımlılığını azaltacak ve ekonomik anlamda daha sürdürülebilir bir büyüme ortamı oluşturacak. Ülkemizde akıllı mobil cihazların ve taşınabilir PC’lerin yaygınlaşması ve sahip olma maliyetinin düşmesi ile tüketicilerin yaygın kullanımı ile sağlık ve eğitim sektörleri yanı sıra diğer sektörlerde de medya tablet kullanımı beklentileri var. Bölgede mobil platformlarda daha az gelişmiş ve daha kolay yönetilebilir uygulamalar kullanmaya başlamasına görmeyi bekliyoruz. Saha otomasyon, servis yönetimi, zaman ve katılım yönetimi ve iş zekası uygulamaları, 2013 yılında uygulamalar nedeni ile talepler oluşuyor. siz altyapı ve deneyimli işgücü kaynağı seçenekleri yanı sıra, bir rekabet avantajı nedeni ile yavaş olacak. elde etmek ya da korumak için yenilikçi 5. NFC ve LTE mobil teknolojileri ve farklı olmakla mümkün olacak. uygulamaları, örneğin ulaşımda kullanımı 10. Telco'ların BT ve Telekom bütünleş- vs daha yaygınlaşacak. mesi ile bulut teknolojilerini ile BT’yi stra- 6. Medya tablet ve kurumsal mobil uygu- tejilerine alacaklar. lamalar çalışanların verimliliğini dönüş- Global verilere bakarsak, 2010 ve 2015 türecek. yılları arasında akıllı telefonlarda 3 katı 7. Video Konferans ve “telepresence” büyüme bekleniyor, gelişen pazarlarda olarak birleştirilmiş iletişim ve işbirliği tek- 2015’te yüzde 61 oranında gönderiler nolojilerini kullanımı yaygınlaşacak. akıllı telefonlar üzerinden olacak. Medya 8. İş talep analitiği daha yaygın hale tabletler ise 2015 itibari ile 6 katı büyüme getirecek. ile beklenirken, veri depolama kapasitesi 9. Özellikle Ortadoğu’da bilgi güvenliği 2009-2012 arasında 30 katı büyüyecek, konusu ndaki önem kazanacak. Sadece milyonlarca uygulama, milyarlarca kullanıcı güvenlik sadece ana beklenti olmayacak, ve trilyonlarca şey devrede olacak, sektörel işin performanı ve sürekliliğide temel uygulamalar gelişecek. 2020 yılında bilişim amaçlardan biri olacak, doğru yatırım sektörü 5 trilyon dolara ulaşacak. 2013 yılında Orta Doğu, Afrika ve Türkiye BT pazarı için IDC'nin en yüksek öncelikli 10 ön görüsü: 1. Arap Baharı, global ekonomik dalgalanmalara rağmen BT pazarlarında iyileşme beklentisi getiriyor. 2. Hükümetler vatandaşlarına elektronik servisler, e-devlet hizmetlerini hızlandırmak için çalışacak. 3. Sanallaştırma teknolojileri test aşamasından "üretim-kullanım" aşamasına geçecek. 4. Bulut teknolojileri daha fazla ciddiye alınacak, ancak hala yaygınlaşması, yeterKasım - Aralık 2012 59 GEZİ KAYSERİ-MİSKOLC Kayseri – Miskolc: İki Tarihi ve Sanayi Şehrinin Karşılaştırılması OSMAN ŞAHBAZ / Makina Mühendisi > Miskolc (Macaristan) NUFUS Miskolc’a bağlı 40 yerleşim yeri bulunmaktadır. Şehrin genel nüfusu 168 bin 172 kişidir. Km2’ye 271 kişi düşmektedir. Miskolc nüfus bakımından ülkenin dördüncü (2012) en büyük şehridir. Budapeşte, YAŞA GÖRE NÜFUS DAĞILIMI (2011) 0-14 14-60 YIL (2011) 14,7 63,5 60+ 21,8 Debrecen, Miskolc ve Pecs şehirleri Macaristan’ın en yüksek nüfuslu şehirlerdir. 220000 207 303 196 442 200000 184 125 180 581 180000 168 075 160000 143 903 140000 114 674 120000 85 151 76 207 80000 61 150 60000 40000 20000 108 124 93 877 100000 30 408 16 345 1850 21 199 1870 1890 1900 1910 1920 1930 1941 1949 1960 1970 1980 1990 2001 2011* MİSKOLC NÜFUS GELİŞİMİ İSTİHDAM VE İŞSİZLİK Miskolc’da istihdamın değişmesiz en büyük payı yüzde 21,7 ile sanayi sektörü oluşturmaktadır. yüzde 14,1 idari, güvenlik, sosyal güvenlik sektörü, yüzde 13,2 sağlık, yüzde 11,6 eğitim, yüzde 11,7 hizmet, ula60 Mimar ve Mühendis şım, posta ve iletişim sektörü oluşturmaktadır. 2004 yılından sonra fazla büyüyen istihdam sektörü yüzde 23,4 büyüme ile gayrimenkul sektörü olduğu görülmektedir. Aynı zaman dilimi içinde sanayi sektöründeki istihdam yüzde 6 büyüme göster- miştir. Sanayi sektörü içinde yüzde 58 ile metal hammadde, metal sanayi ürünleri üretiminde büyüme kaydedilmiştir. 2005 yılında kaydedilmiş girişimlerin yüzde 40,6’sı bunun içinden şahsi girişimlerin yüzde 36,1’i ortak girişimlerin yüzde TARİHİ MİSKOLC KALESİ 2010 yılı verilerine göre kayıtlı işsizlik oranı yüzde 11,7’dir. TİCARET Ticari sektörde büyük alışveriş merkezlerinin ağırlığı Miskolc’ta bir hayli yüksek. Bu alışveriş merkezlerinin ağırlıklı kısmı yabancı sermaye kaynaklıdır. Bunların başlıcası Metro, Praktiker, Tesco, Cora, Obi, Panny, Interspar ve Lidl’dir. Bu alışveriş merkezlerinin MİSKOLC ŞEHİR HARİTASİ 48,4’ü şehir merkezinde yer almışlardır. 2005 yılında kaydedilmiş ticari girişimlerin büyük çoğunluğunu yüzde 41,3 ile gayrimenkul, ticari hizmetler sektörü, yüzde 18,7 ile de ticaret sektöründe hizmet vermektedir. Miskolc merkezli önemli firmalar Borsod Volan Zrt., Kuzey Macaristan Elektrik Hizmetleri Nyrt. UNIO COOP Gurup Ticaret Zrt. 1000-1999 kişi istihdam eden firmalar kategorisindedir. YAŞA GÖRE NUFUS DAĞILIMI (2011) SEKTÖR SANAYİ İNŞAAT YÜZDE 6,1 6,8 TİCARET 18,7 OTEL,TURİZM 4,0 şehir merkezindeki ticarete hakim olmaları şehirde küçük çaplı dükkanların, küçük esnafın rekabetini kırarak kapanmalarına neden olmuşlardır. 2005 yılı sonunda Miskolc’da eczaneler dışında 3 bin 95 küçük ölçekli dükkan yer almaktadır. Bunların yüzde 25’i gıda sektörü, yüzde 22’si sanayi ürünleri pazarlama, yüzde 14’ü tekstil ürünleri ve yüzde 1 - yüzde 6 oranda diğer sektör alanlarıyla ilgili işletmeler yer almaktadır. Yine hizmet sektörüne yönelik yerler 2001 yılından sonra yüzde 13 oranında artış göstermiştir. Şehirde 994 hizmet sektörüne yönelik işletme vardır. Bunların 620 tanesi lokanta, restoran ve pastane tipindedir. Yine lokanta, pastanelerin yüzde 32’si, bar ve meyhanelerin yüzde 31’i adi şirket tipi işletmelerdir. Küçük ölçekli işletmelere düşen nüfus sayısı 177 kişidir. Miskolc il sınırları içerisinde 22 bin 755 firma mevcuttur. Şehirde bulunan firmaların yüzde 20’si tüzel kişilikli yüzde 81’i ise tüzel kişiliği olmayan şirketlerden oluşmaktadır. Tüzel kişiliği olan firmaların yüzde 93’ü limitet şirketidir. Tüzel kişiliği olmayan firmaların yüzde 25’i adi şirket statüsündedir. NAK. TAŞ. GAYRİMENKUL TARIM DİĞER 3,1 41,3 0,8 19,2 Kasım - Aralık 2012 61 GEZİ KAYSERİ-MİSKOLC SAĞLIK Şehirde 96 aile hekimi 42 aile çocuk hekimi bulunmaktadır. Bir aile hekimine bin 264 nüfus düşmektedir. Şehirde 4 tane hastane mevcuttur. Bu hastanelerin yatak kapasitesi 3 bin 460 adettir. Yine il sınırları içinde 37 adet eczane bulunmaktadır. Şehirde 14 adet huzur evi bulunmaktadır. Bunların kapasitesi bin 274 kişidir. Şehir belediyesinden 2005 yılında 4 bin 518 kişi düzenli olarak yardım almıştır. ÜNİVERSİTE - YÜKSEK ÖĞRETİM Şehirde Ağır Sanayi Teknik Üniversitesi adıyla ilk üniversite 1949 yılında kurulmuştur. Bugün Miskolc Üniversitesi adıyla yükseköğretime devam etmektedir. Üniversitenin 9 fakültesinde 2005/2006 öğretim yılında 857 öğretim üyesi çalışmıştır. 2005 yılında 13 bin 562 kişi örgün eğitim olmak üzere toplam 14 bin 822 öğrenci Miskolc Üniversitesi’nde eğitime devam etmiştir. Miskolc Üniversitesi’nin 1735 yılında kurulmuş tarihi kütüphanesi mevcuttur. Miskolc Üniversitesi ile Kayseri’deki üniversitelerimiz arasında karşılıklı olarak akademisyenlerin, araştırmacıların, lisansüstü, lisans eğitimi, öğretim ve araştırma alanlarında işbirliği geliştirilebilir. Mezunların ve öğrencilerin karşılıklı değişimi, ortak çalışma ve araştırma çalışmaları gerçekleştirilebilir. Karşılıklı konferans, panel, sempozyum, bilimsel literatür değişimi, sistemli olarak karşılıklı bilgi paylaşımı çerçevesinde faaliyetler yapılabilir. 62 Mimar ve Mühendis MİSKOLC YABANCI SERMAYE Miskolc’da 334 tane yabancı sermayeli şirket bulunmaktadır. Bunlardan 119 yabancı sermayeli şirket, 58 milyar forintlik kendi sermayesine sahiptir. Yabancı sermayeli şirketlerin yüzde 24’ü sanayi, yüzde 41’i ticari sektörde yer almaktadır. Yabancı sermayeli şirketler 24 kişiyi istihdam etmektedir. SOSYAL ve KÜLTÜREL HAYAT Miskolc’da 2 tiyatro, 18 sinema salonu yer almaktadır. Sinema seyirci sayısı 2005 yılında 495 bin kişi olmuştur. Yine şehirde 15 müze yer almaktadır. Miskolc’da doğmuş dünya çapında ve ulusal alanda bilinen birçok aktör, olimpiyat şampiyonu, ressam, politik lider, yazar, gazeteci, sporcu, futbolcu vardır. Şehirde ulusal alanda her yıl tekrarlanan 5 farklı festival organizasyonu gerçekleştirilmektedir. Hayvanat Bahçesi, Bükk Dağı ve kayak merkezi bulunmaktadır. Şehir Talolca Kaplıcası ve ılıcasıyla da ünlüdür. Birinci futbol liginde Diósgyőr futbol takımı yer almaktadır. 1998 yılında UEFA Intertoto liginde İzmir’in Altay futbol takımıyla da karşılaşmıştır. Altay bir üst gruba çıkmıştır. Macaristan’ın kuzeydoğu bölgesindeki Borsod-Abaúj-Zemplén eyaletinin merkezi Miskolc’dür. Macaristan 19+ Budapeşte eyaletinden oluşmaktadır. Budapeşte-Miskolc arası 179 km.’dir. Bir havaalanı mevcuttur. MİSKOLC KARDEŞ ŞEHİRLERİ · Aschaffenburg ( Almanya ) - www.aschaffenburg.de · Burgaz ( Bulgaristan ) - www.burgas.bg · Cleveland ( Amerika Birleşik Devletler ) www. cleveland.com · Katowice ( Polonya) - www.um.katowice.pl/pl · Kassa / Kosice ( Slovakya ) - www.kosice.sk · Ostrava ( Çek Cumhuriyeti) www.ostrava.cz · Tampere ( Finlandiya ) - www.tampere.fi · Valenciennes ( Fransa ) www.valenciennes.fr · Vologda ( Rusya ) www.vologda.ru · Asan ( Güney Kore ) - www.asan.go.kr Modern Macar mimarlığının örneklerini Miskolc’de de görebiliriz. Macaristan’ın tarihi ve kültürü hakkında bu mimari örnekler bizlere ipuçlarını da vermektedir. Macaristan’ın politik ve kültürel yaşamında, kimlik arayışı her zaman önemli bir yer işgal etmiştir. Avrupa’nın coğrafi olarak tam ortasında yer alan Macaristan, her iki taraftan da farklı devletlerin egemenlik ve baskı alanları içinde kalmış. Macarlar ise her zaman bu egemenliklerin altında kendisi olma mücadelesi güçlü bir şekilde vermişlerdir. Macar toplumunda ve mimarisinde ortaya çıkan yerel eğilimler ve kimlik arayışı Miskolc’de de bu tarihsel bağlam içinde içerisinde kendini hissettirmektedir. Günümüzde bu kimlik arayışı Miskolc’de aşılmış durumdadır. Modern mimarlık örneklerinde bunlar görülmektedir. Macaristan’ın her bölgesinde modern mimarlık örnekleri bulunmaktadır. Macaristan'da genellikle yapılar, açılan yarışmalar sonucu inşa edilmektedir. Güncel Macar Mimarlığı’nın, dinginlik ve sadelik gibi ortak özellikleri vardır. Fakat kesin bir ortak dili bulunmamaktadır. Macaristan- Miskolc’da mimarların ilgisini çekecek örnek yapılar ciddi şekilde artmıştır. KAYSERİ MEYDANI Kayseri (Türkiye) Kayseri’ye bağlı 17 ilçe, 32 belde ve 392 köy bulunmaktadır. Şehrin genel nüfusu 1 milyon 255 bin 349 kişidir. Km2’ye 64 kişi düşmektedir. Yıllık nüfus artış hızı da yüzde 16,63’tür. İSTİHDAM, İŞSİZLİK Kayseri’de 11 küçük sanayi sitesi faaliyette bulunmaktadır. Küçük sanayi sitelerinde toplam 7 bin 741 değişik işyeri yer almakta olup toplam 36 bin 902 işçi çalışmaktadır. Bu sitelerin çoğunluğu yüzde 100 doluluk oranına ulaşmıştır. Kayseri’deki 746 tesisten 228 tanesi mobilya ve ev tekstili sektöründe faaliyet göstermektedir. 2012 yılı verilerine göre kayıtlı işsiz sayısı yüzde 14,1’dir. TİCARET Ticaret sektörü, gerek sanayileşme ve kentleşme olgularıyla olan iki yönlü bağlantısı ve gerekse sağladığı gelir ve istihdam açısından Kayseri için çok önemlidir. Sanayi yapısı ile tarım ve hayvancılık potansiyeli Kayseri’deki mevcut ticari hayatın gelişmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Kayseri'nin sanayi üretim kapasitesi ve çeşitliliği dış ticareti de geliştirmiştir. 1 milyar 529 milyon dolar ihracat gerçekleştirilmektedir. İlde 20 bini aşkın ticaretle uğraşan işyeri vardır. Kayseri'de bankacılık da gelişmiştir. Kayseri’de halkın yarısından çoğu ilçe merkezi kent ve kasabalarda yaşar. Eskiden başta halıcılık olmak üzere dokumacılık, dericilik ve bakırcılık gibi üretim etkinlikleriyle tanınan ve canlı bir ticaret yaşamı olan Kayseri yöresi, Osmanlı Devleti’nin son dönemlerinde oldukça sönükleşti. Bu sırada tarımsal üretimi, tüketim gereksinmesini karşılamaya yetmeyen bir durumda olan Kayseri'nin ekonomisi Cumhuriyet döneminde, 1926’da halı ipliği ve uçak montaj fabrikalarının açılması, 1927’de demiryolu bağlantısının kurulmasının ardından canlanmaya başladı. 1950’den sonra karayolu ulaşım bağlantılarının güçlenmesi ve tarıma dayalı sanayi yatırımlarının artması, ilin hızla gelişmesine yol açtı. Tüm bu gelişmelere karşında halkın önemli bir bölümü geçimini tarımdan sağlar. Kayseri ilinde yetiştirilen başlıca ürünler buğday, arpa, şekerpancarı, patates, çavdar, elma, soğan, baklagiller, üzüm ve ayçiçeğidir. Ayrıca ilde yaygın olarak sebze ve meyve üretimi de yapılır. Hayvansal ürün elde etmeye yönelik olarak yetiştirilen başlıca hayvanlar koyun ve sığırdır. Kayseri, Türkiye’de en çok sığır eti üretimi yapılan iller arasında beşinci sırada yer alır. Kayseri’de hayvancılığa bağlı olarak yapılan pastırma üretimi önemlidir. Uzunyayla yöresinde eskiden beri iyi cins koşu atı yetiştiriciliği yapılır. Tavukçuluk ve arıcılık da gelir kaynakları arasında yer alır. Kayseri ilindeki başlıca sanayi kuruluşları un, unlu ürünler, şeker, süt, et ürünleri, meyve suyu, konserve, yem, dokuma, deri, traktör takım tezgâhları, makine, metal eşya, mukavva, orman ürünleri, kablo, boru, plastik, tuğla, kiremit fabrikaları ile ordu için pil ve batarya üreten fabrikalardır. Kayseri ilinin başlıca turistik yöreleri Erciyes Dağı ile Sultansazlığı’dır. Manyas Gölü'nden sonra Türkiye'nin en önemli ikinci kuş cenneti olarak kabul edilen Sultansazlığı’nda yaşayan ve konaklayan su kuşları için bir koruma ve üretme alanı kurulmuştur. Yahyalı yöresindeki yaban keçileri ile keklikler için de böyle bir alan ayrılmıştır. Yeraltı kaynakları açısından oldukça zengin olan Kayseri ilinde bakır, kurşun, çinko, pirit, krom, alüminyum, demir ve linyit yatakları ile madensuyu kaynakları vardır. Etibank’a bağlı Orta Anadolu Krom İşletmesi ile Çinko-Kurşun Metal Sanayii AŞ (ÇİNKUR) madencilik alanındaki önemli kuruluşlardır. Kasım - Aralık 2012 63 BİLİŞİM ElektirikEnerji Üretimi/ KAYSERİ-MİSKOLC GEZİ TEKNOLOJİLERİ ElektronikYönetimi Elektromekanik Region 1 10 Şirketlerin56sektörel dağılımı % 2 % 2 % 2 % 2 % 2 % 2 % 3 % 3 % 3 MAKİNE İMALATI TEKNOLOJİLERİ 8 7 TASARIM PORJE VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ 3 3 YÖNETİCİ MEKATRONİK 3 İNŞAAT 2 TIP TEKNOLOJİLERİ 2 2 MEDİKALBİOMEDİKAL HAVACILIK TEKSTİL 2 2 2 % 55 % 7 % 8 % 10 BİLİŞİM TEKNOLOJİLERİ Elektirik-Elektronik-Elektromekanik Enerji Üretimi/Yönetimi MAKİNE İMALATI TEKNOLOJİLERİ TASARIM PORJE VE DANIŞMANLIK HİZMETLERİ YÖNETİCİ MEKATRONİK İNŞAAT TIP TEKNOLOJİLERİ MEDİKAL-BİOMEDİKAL TEKSTİL HAVACILIK YABANCI SERMAYE Kayseri sermayesinin yüzde 98'i yerel şirketlere aittir. Yabancı sermaye yoktur. Yabancılarla ortaklaşa yapılan yatırım sonucu 5 adet şirket bulunmaktadır. SAĞLIK Kayseri'de sağlık hizmetleri Sağlık Bakanlığı’na bağlı kurumlarda, Erciyes Üniversitesi’nde, özel sağlık kuruluşlarında ve Askeri Hastane’de yürütülmektedir. Bu kurumlara bağlı olarak toplam 21 hastane mevcuttur. Orta Anadolu içerisindeki özel sağlık sektörü Kayseri’de ciddi bir merkaz halini almıştır. İl genelinde toplam 668 uzman doktor, 456 pratisyen doktor, 278 asistan doktor, 177 diş hekimi görev yapmaktadır. Bin 360 hemşire, 650 ebe, 814 sağlık teknisyeni, 351 eczacı ve 271 sağlık memuru ile birlikte toplam 5 bin 25 sağlık görevlisi bulunmaktadır. Bu durumda; bir uzman hekime düşen nüfus bin 646, bir pratisyen hekime düşen nüfus 2 bin 411 ve bir hemşireye düşen nüfus 809 kişidir. Yatak işgal oranı yüzde 75.3, bebek ölüm hızı binde 16.1’dir. Sağlık Bakanlığı’na bağlı 13 hastane, 102 sağlık ocağı, 151 köy sağlık evi, 259 mahalle sağlık evi, 2 verem savaş dispanseri ile 1 ana çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezi bulunmaktadır. Erciyes Üniversitesi’ne bağlı Gevher Nesibe Hastanesi 866, Mehmet Kemal Dedeman Onkoloji Hastanesi 80, Mehmet ve Yılmaz 64 Mimar ve Mühendis Öztaşkın Kalp ve Damar Hastalıkları Hastanesi 122, Semiha Kibar Organ Nakli ve Diyaliz Hastanesi 56 yatak olmak üzere toplam bin 124 yatak kapasitesi bulunmaktadır. Kayseri’de 7 özel hastane bulunmaktadır. A. Çeşmebaşı Melikgazi Belediye, Ömür, Kalp, Güneş, Sevgi ve Derman, Acıbadem Kayseri Hastanesi adıyla bilinen bu hastanelerde toplam 291 yatak bulunmaktadır. 24 Tıbbi tahlil laboratuarı, 1 adet böbrek taşı kırma merkezi, 36 röntgen teşhis laboratuarı, 106 özel muayenehane, 128 özel diş hekimliği (muayenehane), 319 özel eczane, 3 adet özel diş polikliniği ve 11 ecza deposu, ilde bulunan diğer sağlık kuruluşlarıdır. YÜKSEK ÖĞRETİM 1969 yılında Hacettepe Üniversitesi’ne bağlı olarak kurulan Kayseri Gevher Nesibe Tıp Fakültesi ile 1977 yılında Kayseri’de yine aynı üniversiteye bağlı olarak kurulan İşletme Fakültesi, 2175 Sayılı Kanunla 18 Kasım 1978 tarihinde kurulan Kayseri Üniversitesi’nin nüvesini oluşturmuştur. 1982 yılında Kayseri Üniversitesi adını Erciyes Üniversitesi olarak değiştirmiştir. Üniversitede 14 fakülte, 5 yüksekokul, 5 enstitü, 7 meslek yüksekokul ve 14 araştırma merkezi, bin 163 yataklı gelişmiş bir uygulama hastanesi ve birlikte Mehmet- Yılmaz Öztaşkın Kalp Damar Hastanesi, Semiha Kibar Organ Nakli ve Diyaliz Hastanesi Kemal Dedeman Onkoloji Hastanesi hizmet vermekte olup Mustafa Eraslan tarafından yaptırılan Çocuk Hastanesi de hizmete girecektir. Erciyes Üniversitesi’nde 2008-2009 eğitimöğretim yılı başı itibariyle toplam 28 bin 671 öğrenci önlisans, lisans ve lisansüstü eğitimi görmektedir. Türk Cumhuriyetleri ile Türk ve akraba topluluklarından da 411 öğrenci üniver- sitede öğrenim görmektedir. Bu sayı önümüzdeki yıllarda daha da artacaktır. Üniversitede öğretim elemanı yeterli düzeye ulaşmış olup halen 258 profesör, 165 doçent, 320 yardımcı doçent, 149 öğretim görevlisi, 158 okutman, 48 uzman, 753 araştırma görevlisi, 2 çevirici, 23 yabancı uyruklu öğretim elemanı ve 1 eğitim öğretim planlamacısı olmak üzere toplam bin 877 akademik personel ile bin 389 idari personel görev yapmaktadır. Üniversitede lisansüstü eğitim-öğretim özellikle 1984 yılından sonra ağırlık kazanmıştır. Bu amaçla hizmet veren Fen Bilimleri, Sağlık Bilimleri, Sosyal Bilimler ve Güzel Sanatlar Enstitüleri’nde halen bin 340 öğrenci yüksek lisans, 526 öğrenci doktora eğitimi görmektedir. Erciyes Üniversitesi dışında Kayseri’de Melikşah Üniversitesi kurulmuş ve 2009 eğitim yılında üç fakültede toplam 7 bölüm ve 380 öğrenci kapasitesi ile eğitime başlayacaktır. Ayrıca Nuh Naci Yazgan Üniversitesi ve Abdullah Gül Üniversitesi kuruluş çalışmaları devam etmektedir. Dünyada ilk tıp fakültesini 1205 yılında Selçuklu Sultanı Gıyaseddin Keyhüsrev kız kardeşi Gevher Nesibe Sultan adına Kayseri’de yaptırmıştır. KÜLTÜREL HAYAT Kayseri’de 5 sinema salonu yer almaktadır. Ayrıca şehirde 6 müze yer almaktadır. 62 tanede gönüllü teşekkül (STK) bulunmaktadır. Şehirde Selçuklu ve Osmanlı eseri camilerin yanında Roma devrine ait kiliseler de vardır. Erciyes Dağı’nda kış sporlarının her dalı yaygın ve modern bir şekilde gerçekleştirilmektedir. Son dönemde dağda çok ciddi tesisleşme ve yapılaşma da gerçekleştirilmektedir. Not: Kayseri Ticaret Odası verilerinden yararlanılmıştır. Kasım - Aralık 2012 65 MAKALE AYHAN UFUK KINIK Marmaray Koorinasyon Komisyon Başkan Yardımcısı Osmanlı’dan Bugüne Ulaşım ve Kentsel Dönüşümün Zamansal ve Mekansal Etkileri Tarihi yarımada, “alan yönetimi” yaklaşımına geçildikten sonra kültürel mirasın korunması gelecek kuşaklara aktarılması açısından, diğer tarihi bölgelere göre daha farklı bir formal yapı içinde olacaktır. Kuşkusuz tarihi yarımada önemli destinasyon noktası olması, ulaşım açısından transfer alanı olma özelliğini hep koruyacaktır. Avrupa Devletlerinin Osmanlı İmparatorluğu topraklarında siyasi ve ekonomik çıkarlarına yönelik politikalar çelik raylar üzerinden de devam etmiştir. Osmanlı yönetimi demiryolu aracılığıyla İmparatorluğun bağlarını güçlü tutma politikası izleme arzusunu ortaya koymuştur. Avrupalıların ağır imtiyaz şartları politikalarıyla Osmanlı topraklarında demiryolu vücut bulmuştur. Osmanlı politikalarının Balkanlardaki ve Arap Yarımadasındaki demiryolu ve Hicaz demiryolu projesi hatları İmparatorluğun çözülmesi ile bağımsızlığını kazanan o ülkelerde kalmıştır. Osmanlının bin bir 66 Mimar ve Mühendis Orient Ekspresi fedekarlıkla yürütmeye çalıştığı demir raylar üzerindeki siyaset başka topraklarda kalan hüzünlü bir ayrılığa dönüşmüştür. İstanbul’un Avrupa yakasında, Rumeli Demiryolları, Anadolu yakasında, Anadolu Bağdat Demiryolları bu politikaların çatısı altında tarihin gizemli yaprakları arasında yerini almıştır. Yaklaşık bir buçuk asır önce ülkemizin iç politikası olarak belirlenmesi gereken demiryolu yatırımları, diğer ülkelerin farklı amaç ve gayeleri doğrultusunda parça parça yapılmış günümüze kadar da gerekli yatırımlar sürdürülemediğinden ulaşım modları arasındaki denge demiryo- lu aleyhine gelişmiştir. İstanbul’da Avrupa yakasında ilk hat Yedikule-Küçükçekmece arasında 4 Ocak 1871 ‘de hizmete açılmıştır. İstanbul’da Yedikule’ye kadar gelen demiryolu hattının Sirkeci’ye padişah sarayının bahçesinden geçirilerek uzatılması Sultan Abdülaziz’in “Memleketime demiryolu gelsin de yatak odamı da yıkıp geçecekse ona da razıyım” yaklaşımıyla mümkün olabilmiştir. Tarihte Padişahın donanma sefere çıkmadan etek öptürdüğü yer olarak anılan yalı köşkü bu gün yerini iskele kullanımına bırakmıştır. İstanbul’da Yedikule’ye kadar gelen demiryolu hattının Sirkeci’ye padişah sarayının bahçesinden geçirilerek uzatılması Sultan Abdülaziz’in “Memleketime demiryolu gelsin de yatak odamı da yıkıp geçecekse ona da razıyım” yaklaşımıyla mümkün olabilmiştir. Resim: 19.yüzyılda Yalı Köşkü ve siluet görünüş, Gouffier gravürü Kaynak: Dr. Halil Onur ; Yalı Köşkü Restitüsyon Derleme çalışmaları. İstanbul’un Sarayburnundan siluetine bakıldığında, 19.yüzyılı yansıtan yukarıdaki resimden geriye insanların telaşla bir yerlere koşuşturduğu, karmaşanın içinde yorgun bir kent tablosu görürüz. Günümüzde nazım plan raporlarında çöküntü alanı olarak kendine yer bulan bu mekanların 1850’li yıllardaki Paris bağlantılı Orient tren seferlerinin süslediği geçmişin ışıltılı dönemlerinden geriye bir restoranın kullandığı Orient Restaurant ismi kalmıştır. Orient Ekspresi ise yılda bir defa olmak üzere sembolik olarak sefer yapmaktadır. ,Sirkeci Türkiye ve İstanbul için ne kadar Avrupa - Batı ise, Avrupalılar için o kadar doğu olmuştur. Sirkeci Doğu ile batı sentezinin karmaşıklığında kendine kimlik bulmaya çalışmıştır. Almanya’ya işci gönderilen yıllarda, işcilerin yuvadan ayrılış ve yuvaya dönüş noktası olarak önemli bir işlev üstlenmiştir. Roma, Bizans ,Osmanlı döneminin tarihi zenginliklerine ev sahipliği yapan bu bölge, turizm açısından önemli destinasyon noktası olmuştur . İstanbul’un kuruluşundan önce de Sultanahmet bölgesinin yerleşim açısından cazibesini her dönemde koruduğu, tarihin derinliklerine dair önemli bir mirası içinde sakladığı anlaşılmaktadır. Sirkeci bu bölgenin dış dünya ile bağlantısını sağlayan önemli bir lokasyon olarak göze çarpmaktadır. Günümüzde Ulaşım alanında yapılan yeni projeler , Hocapaşa yayalaştırma, Sur-i Sultani Projesi gibi proje yaklaşımları çevrede arazi kullanımını değiştirecek önemli etkiler olarak görünmektedir. İki yakayı birbirine bağlayacak ulaşım projesi olan Marmaray Projesinde Sirkeci’de yer altına alınan kesimde saray bahçesinin padişah izniyle demir raylarla döşendiği bu mekanlarda kentsel yenileme ve dönü- şüm fikirleri uçuşmaya başlamıştır. Sur-i Sultani projesi ile bu bölgede zamana bağlı olarak mevcut arazi kullanımlarının vazgeçilmezliğinin kırılması değişimin, dönüşümün ayak seslerini hissettirmiştir.. Marmaray projesi Anadolu ve Avrupa yakası kıyı kullanımını değiştirecek önemli bir ulaşım projesidir. Kıyı kullanımı ve arazi kullanım kararları bu bölgede Kentin geleceğini çizecek önem taşımaktadır. Dönüşümde kültürel miras ile ne kadar geçmişe gidilecek, planlamada sürdürülebilirlik nasıl yakalanacaktır? Tarihi yarımada, “alan yönetimi” yaklaşımına geçildikten sonra kültürel mirasın korunması gelecek kuşaklara aktarılması açısından, diğer tarihi bölgelere göre daha farklı bir formal yapı içinde olacaktır. Kuşkusuz tarihi yarımada önemli destinasyon noktası olması, ulaşım açısından transfer alanı olma özelliğini hep koruyacaktır. Kasım - Aralık 2012 67 MAKALE RASİM AKPINAR Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı İzmir İl Müdürü Bölgesel Kalkınmada Yerel Büyüme Koalisyonları: Kalkınma Ajansları Yeni planlama yaklaşımı, yeni ve daha etkin bir kurumsal yapılanmayı ve bu yapı ile tutarlı bir kaynak tahsis mekanizmasını, bölgesel politikaların başarıyla uygulanması açısından en önemli araçlardan biri olarak kabul etmektedir. Nitekim yerel düzeyde, yörenin kalkınması için, belirli hedef ve stratejiler doğrultusunda katılımcı bir anlayışın benimsendiği, proje üreten ve bu projeleri sahiplenen yapılar oluşturma ihtiyacı açıkça hissedilmektedir. NİÇİN KALKINMA AJANSLARI? Küresel sistemle bütünleşme sürecinde olan ülkemizin son yıllardaki önemli tartışma konuları arasına; “bölgesel kalkınma” ile birlikte “Kalkınma Ajansları” da girmiş bulunmaktadır. Küreselleşme süreci; · Ulus devletlerin kendi aralarındaki bölgesel bütünleşme hareketlerini hızlandırmış, · Ulus devletlerin yerel yönetimlere verdikleri önemi artırmış ve · Gelişen teknoloji, artan sermaye, işgücü, finansman ve kurumsal (şirket) hareketliliği ile birlikte, bölge ve alt bölgelerin küresel sistem ile doğrudan etkileşim içerisine girmesini sağlamıştır. Yaşanan bu gelişmeler sonucunda; 1970’li yıllara kadar merkezi idarenin güdümünde ve desteği ile uygulanan eski nesil bölgesel politikalar yerini, 1970’li yıllardan bu yana gündeme gelen yerel dinamiklerin ve yerel potansiyelin sağladığı üstünlüklerden yararlanılması ve küresel ölçekte kendisine en iyi koşulları arayan uluslararası sermayeye arz yönlü araçlarla yaklaşılması üzerine odaklanan yeni bölgesel politikalara bırakmıştır. Günümüzde, bölgeler ve şehirler, “yarı-kapalı bir ekonomik sistem” olarak değil, “dünyadaki farklı nitelikli ağlar/ilişkiler 68 Mimar ve Mühendis içinde yer alabilen ve bunlarla etkileşim içinde bulunabilen” yerel aktörler olarak algılanmaktadır. Bölgesel gelişme politikalarındaki bu değişim, planlama anlayışındaki değişimle birlikte gelişmiştir. Nitekim yeni planlama anlayışında; yukarıdan aşağıya, yani merkezden yerele planlama yaklaşımının tüm sorunlara tek başına bir çözüm olamayacağı gerçeği giderek daha fazla kabul görmektedir. Bu değişim çerçevesinde, ülkemizde de; merkezden yerele makro planlama çalışmaları ile aşağıdan yukarıya planlama çalışmalarını entegre eden, bizatihi yöre halkının katılımıyla gerçekleştirilen ve ulusal stratejilerle uyumlu, bir anlamda “etkileşimli planlama” yaklaşımına doğru bir dönüşüm yaşandığı söylenebilir. Yeni planlama yaklaşımı, yeni ve daha etkin bir kurumsal yapılanmayı ve bu yapı ile tutarlı bir kaynak tahsis mekanizmasını, bölgesel politikaların başarıyla uygulanması açısından en önemli araçlardan biri olarak kabul etmektedir. Nitekim yerel düzeyde, yörenin kalkınması için, belirli hedef ve stratejiler doğrultusunda katılımcı bir anlayışın benimsendiği, proje üreten ve bu projeleri sahiplenen yapılar oluşturma ihtiyacı açıkça hissedilmektedir. Türkiye’de bu ihtiyaç hemşehrilik dayanışma derneklerinden, odaların ve SİAD’ların oluşturduğu örgütlenmelere kadar farklı türlerde ortaya çıkan yerel kalkınma bilinci şeklinde gözlenmektedir. Bu kurumsallaşma arayışlarına, diğer ülke deneyimlerinin verdiği en önemli karşılık bölgesel kalkınma ajansların kuruluşu olmuştur. Başta AB ve Kuzey Amerika ülkeleri olmak üzere pek çok ülkede; amaçları, statüleri, faaliyetleri, yapıları, bütçeleri önemli farklılıklar göstermekle birlikte, sayıları binlerle ifade edilen kalkınma ajansı faaliyet göstermektedir. Bu kapsamda, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığımızca, ülkemizin siyasi, idari, sosyal ve ekonomik koşulları ile dünya tecrübesi ve AB üyeliği perspektifi de göz önünde bulundurularak, ülkemize has bir kalkınma ajansı modeli oluşturulmuş ve 5449 sayılı Kalkınma Ajanslarının Kuruluşu, Koordinasyonu ve Görevleri Hakkında Kanun, 25/01/2006 tarihinde TBMM Genel Kurulunda görüşülerek kabul edilmiş, 08/02/2006 tarihli ve 26074 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Oluşturulan bu model ile, ulusal düzeyde belirlenen bölgesel gelişme stratejileri, yerel düzeyde yapılacak çalışmalar ile bütünleştirilerek, ülke genelindeki potansiyelin harekete geçirilmesi ve böylece bölgesel gelişmişlik farklarının azaltılması ve ulusal rekabet gücümüzün artırılması hedeflenmektedir. TRAKYA KA KUZKA İSTKA BAKKA MARKA ÜMKA BEBKA OKA DOKA KUDAKA ANKARA KA SERKA ORAN ZAFERKA FKA İZKA DAKA AHİKA GEKA DOĞAKA MEVKA BAKA ÇKA TÜRKİYEDE KALKINMA AJANSLARININ KURULMASI 6 Temmuz 2006 tarih ve 26220 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bazı Düzey 2 Bölgelerinde Kalkınma Ajansları Kurulmasına Dair Bakanlar Kurulu Kararı” ile Adana ve Mersin illerini kapsayan Çukurova ve İzmir ilini kapsayan İzmir bölgelerinde Kalkınma Ajansları kurulmuştur. 22 Kasım 2008 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 10 Kasım 2008 tarih ve 2008/14306 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile 8 kalkınma ajansı daha kurulmuştur. 25 Temmuz 2009 tarih 27299 sayılı resmi gazetede yayınlanan kuruluş kararnamesi ile 16 adet daha Kalkınma Ajansı kurularak, 26 Düzey 2 İstatistiki Bölgesi temelinde yani Türkiye’nin tamamında kalkınma ajanslarının kuruluş süreci tamamlanmıştır. Kalkınma Ajanslarının genel koordinasyonundan sorumlu olan Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı ikincil mevzuat kapsamında; · 25.07.2006 tarih ve 26239 sayılı Resmi Gazete’de “Kalkınma Ajansları Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” · 25.07.2006 tarih ve 26239 sayılı Resmi Gazete’de “Kalkınma Ajansları Personel Yönetmeliği” · 28.09.2006 tarih ve 26303 sayılı Resmi Gazete’de “Kalkınma Ajansları Bütçe ve Muhasebe Yönetmeliği” · 8 Kasım 2008 tarih ve 27048 sayılı Resmi Gazete’de “Kalkınma Ajansları Proje ve Faaliyet Destekleme Yönetmeliği” · 3 Ağustos 2009 tarih ve 27308 sayılı Resmi Gazete’de “Kalkınma Ajansları Denetim Yönetmeliği” çalışmalarını tamamlamış ve kalkınma ajansları için gerekli hukuki altyapıyı tesis etmiştir. İKA DİKA KARACADAĞ KA Ajansların temel amaçlarından biri, yerel düzeyde; planlama, programlama, proje üretme ve uygulama kapasitesini artırmaktır. Ajanslar, yüksek nitelikli uzman personeli, esnek kaynak ve istihdam yapısı ile bütün yerel aktörlerin, özellikle başlangıçta ihtiyaç duyacağı planlama, programlama, projelendirme, koordinasyon ve izleme kapasitelerinin geliştirilmesine destek olacaktır. Örneğin İzmir Kalkınma Ajansı kent hayatının önceliklerine, sivil yaşamda yarar sağlayan projelerin önünün açılmasına katkı sağlayacak desteklerini 30 Aralık 2008 tarihinde KOBİ ve Sosyal Kalkınma mali destek programları ile başlattı. Bu kapsamda her iki program için 675 proje öncelikle idari ve uygunluk denetimine tabi tutuldu. Bu aşamayı geçen projeler daha sonra teknik ve mali değerlendirmeye alındı. Neticede sosyal kalkınmada mali destek almaya hak kazanan proje sayısı 71; KOBİ alanında mali destek almaya hak kazanan proje sayısı ise 98 oldu. Yani İzmir Kalkınma Ajansı yaklaşık 30 milyon TL. kaynak kullandırarak toplam 169 projeye mali destek sağlamıştır. Şu günlerde İzmir Kalkınma Ajansı Tarım ve Kırsal Kalkınma ile Turizm ve Çevre alanlarında yeni mali destek programlarının ilanını resmen yapmıştır. TÜRKİYE'DE KALKINMA AJANSLARININ TARİHÇESİ 19.01.2005 KALKINMA AJANSLARI KANUN TASARISI TBMM’YE SUNULDU. KALKINMA AJANSLARI KANUNU MECLİS TARAFINDAN ÇIKARILDI VE CUMHURBAŞKANLIĞINCA ONAYLANDI 25.01.2006 AJANS KANUNUNUN İPTALİ İÇİN ANAYASA MAHKEMESİNE BAŞVURULDU 30.03.2006 İKİ BÖLGEDE PİLOT KALKINMA AJANSLARI KURULDU 06.07.2006 TR 31 İZMİR TR 62 ADANA-MERSİN DANIŞTAY’CA YÜRÜTMENİN DURDURULMASINA KARAR VERİLDİ (BKK ve YÖNETMELİK) 30.01.2007 Anayasa Mahkemesinin Gerekçeli Kararı verdi gerekçeli karar yaklaşık üç ay sonra resmi gazetede yayımlandı 30.11.2007 23.02.2008 Danıştay’ın yürütmeyi durdurması ile başlayan, Kalkınma Ajansları kanununun bazı tali hükümlerinin iptali ve yürürlüğünün durdurulması ile sonuçlanan hukuki süreç ile ilgili olarak, Anayasa Mahkemesi 30.11. 2007’de nihai kararı vermiştir. Anayasa Mahkemesinin, Danıştay’ın almış olduğu yürürlüğün durdurulma işleminin kaldırılmasına yönelik kararıyla, ajansların kurumsal açıdan işlem tesis etmesinde ve faaliyetlerine devamında herhangi bir engel kalmamıştır. Kasım - Aralık 2012 69 MAKALE 70 Mimar ve Mühendis zör olacak, bölgesel kalkınma odaklı ve bölgeye özgü destek sağlayacak; her bölgenin kendi gelişme potansiyeline ve dinamiklerine özel olarak cevap veren stratejiler, politikalar ve destek modelleri geliştirecektir. Ajanslar esas olarak sinerji, ortaklık ve işbirliği oluşturan alanlarda destekler sağlayacaktır. Kalkınma ajanslarının kurumsal yapısı; kalkınma kurulu, yönetim kurulu, genel sekreterlik ve yatırım destek ofislerinden oluşmaktadır. Kalkınma kurulu; bölgedeki kamu kurum ve kuruluşları, özel kesim, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve yerel yönetimler arasında işbirliğini geliştirmek üzere danışma organı olarak görev yapmaktadır. Kalkınma kuruluna temsilci gönderecek kamu kurum ve kuruluşları ile özel kesim ve sivil toplum kuruluşlarının gönderecekleri temsilcilerin sayısı, görev süresi ve diğer hususlar kuruluş kararnamesi ile belirlenmekte ve kurul en fazla yüz üyeden oluşmaktadır. Karar organı olan yönetim kurulu; il valileri, büyükşehir belediye başkanları veya büyükşehir olmayan illerde il merkez belediye başkanları, il genel meclisi başkanları ve her ilden birer kişi olmak kaydıyla ticaret ve sanayi odası başkanlarından oluşmaktadır. Ajansın icra organı ise genel sekreterliktir. Genel sekreterliğin ve yatırım destek ofislerinin en üst amiri olan genel sekreter yönetim kuruluna karşı sorumludur. AJANS TEŞKİLAT YAPISI YÖNETİM KURULU (KARAR ORGANI) KALKINMA KURULU (DANIŞMA ORGANI) Bölgesel ve ulusal kalkınmada lokomotif güç olacak olan kalkınma ajanslarının görev ve yetkileri 5449 sayılı kanunda şu şekilde tanımlanmıştır: a) Yerel yönetimlerin plânlama çalışmalarına teknik destek sağlamak. b) Bölge plân ve programlarının uygulanmasını sağlayıcı faaliyet ve projelere destek olmak; bu kapsamda desteklenen faaliyet ve projelerin uygulama sürecini izlemek, değerlendirmek ve sonuçlarını Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığına bildirmek. c) Bölge plân ve programlarına uygun olarak bölgenin kırsal ve yerel kalkınma ile ilgili kapasitesinin geliştirilmesine katkıda bulunmak ve bu kapsamdaki projelere destek sağlamak. d) Bölgede kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları tarafından yürütülen ve bölge plân ve programları açısından önemli görülen diğer projeleri izlemek. e) Bölgesel gelişme hedeflerini gerçekleştirmeye yönelik olarak; kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek. f) 4 üncü maddenin ikinci fıkrasının (c) bendi çerçevesinde ajansa tahsis edilen kaynakları, bölge plân ve programlarına uygun olarak kullanmak veya kullandırmak. g) Bölgenin kaynak ve olanaklarını tespit etmeye, ekonomik ve sosyal gelişmeyi hızlandırmaya ve rekabet gücünü artırmaya yönelik araştırmalar yapmak, yaptırmak, başka kişi, kurum ve kuruluşların yaptığı araştırmaları desteklemek. h) Bölgenin iş ve yatırım imkânlarının, ilgili kuruluşlarla işbirliği halinde ulusal ve uluslararası düzeyde tanıtımını yapmak veya yaptırmak. i) Bölge illerinde yatırımcıların, kamu kurum ve kuruluşlarının görev ve yetki alanına giren izin ve ruhsat işlemleri ile diğer idarî iş ve işlemlerini, ilgili mevzuatta belirtilen süre içinde sonuçlandırmak üzere tek elden takip ve koordine etmek. j) Yönetim, üretim, tanıtım, pazarlama, teknoloji, finansman, örgütlenme ve işgücü eğitimi gibi konularda, ilgili kuruluşlarla işbirliği sağlayarak küçük ve orta ölçekli işletmelerle yeni girişimcileri desteklemek. k) Türkiye'nin katıldığı ikili veya çok taraflı uluslararası programlara ilişkin faaliyetlerin bölgede tanıtımını yapmak ve bu programlar kapsamında proje geliştirilmesine katkı sağlamak. l) Ajansın faaliyetleri, malî yapısı ve ajansla ilgili diğer hususların güncel olarak yayınlanacağı bir internet sitesi oluşturmak. Kalkınma ajansları bu görev ve yetkiler kapsamında, bölgedeki tarafların hedeflerinin ortaklaşa belirlenmesinde koordinatör ve katali- SEÇİM, TAVSİYE, İZLEME, DEĞERLENDİRME FAALİYET VE DENETİM RAPORLARI GENEL SEKRETERLİK YATIRIM DESTEK OFİSİ (İLDE) YATIRIM DESTEK OFİSİ (İLDE) YATIRIM DESTEK OFİSİ (İLDE) GELİR GERÇEKLEŞMELERİ Kalkınma ajanslarının gelirleri temel olarak merkezi bütçe , il özel idareleri , belediyeler ve sanayi ve ticaret odalarından ayrılan fonlardan oluşmaktadır. 2010 yılında merkezi bütçeden ayrılacak paylar kapsamında Yüksek Planlama Kurulu’nda 26 kalkınma ajansı için toplam 450.000.000 TL ödenek ayrılmıştır. KALKINMA AJANSLARI'NIN MALİ DESTEK PROJELERİ UYGULAMA YILI DESTEK MİKTARI (MİLYON) GERÇEKLEŞEN PROJE BAŞVURU SAYISI 2008 2009 2010 45,6 95,3 281 1,129 2,576 1,552 TOPLAM 421,9 5,257 DESTEKLENEN PROJE SAYISI 263 398 149* 810 *15 ARALIK 2010 İTİBARIYLA. Kalkınma Ajanslarının Mali Destek Projelerinden başarılı olan bazı örnekler aşağıda verilmiştir: İzmir Kalkınma Ajansının Sosyal Kalkınma Programı kapsamında; Tütün Eksperleri Derneğince yürütülen bir projede, Tütün Eksperliği Yüksek Okulundan mezun 27 kursiyer proje süresince eğitimler aldı. Bu eğitimler sektörün sacayakları olan tütün fabrikalarında, tütün tarlalarında gerçekleştirildi. Kursiyerlerin edindikleri bu bilgi ve tecrübeler üzerine kursiyerlerden 13’ü işe yerleştirildi. Bir başka örnek, İzmir Eczacılar Odası tarafından evlerde bulunan ve artık kullanılmayan ilaçlarının doğaya ve insanlara zarar vermesini önleme amacıyla Atık İlaçların Bertaraf edilmesine yönelik bir projedir. KOBİ Mali Destek Programı kapsamında ise; Üniversal Kimya San. Tic. Ltd. Şti tarafından sunulan “Ekonomik Çözümler ve Yeşil Bir Gelecek İçin Ponzalı El Temizleme Losyonu Üretim” projesi ağır sanayide çalışan işçilerin ellerinde çok yoğun olarak oluşan lekelere yönelik Türkiye’de bir ilk olarak el temizleme losyonunun içerisinde Ponza madeni kullanılacaktır. Böylelikle yurtdışından yüksek fiyatlarda ithal edilen el temizleme losyonları yerine Türk sermayesi ile ve daha az maliyetli olarak üretilen el temizleme losyonları tercih edilebilecektir. Bu projedeki önemli noktalardan biri de küçük ölçekli firmaların maliyetlerin yüksekliği nedeniyle satın almadıkları losyonların kullanılamaması nedeni ile işçilerin sağlığı tehlike altına girmektedir. Maliyetlerin düşmesi ile daha fazla sayıda firmanın bu ürünü kullanması çalışanlar üzerinde de olumlu etkisi olacaktır. Kasım - Aralık 2012 71 MAKALE PROF. DR. KEMAL KUTGÜN EYÜPGİLLER İTÜ Mimarlık Fakültesi Korumanın Türkiye'ye Özgü Sorunları “İhmal Edilmiş ve Sağlıksız Kentsel Sit Alanların'da Koruma ” Ülkemizde, koruma yasasının ve koruma kurumlarının köklü bir geçmişi olmakla birlikte, İstanbul başta olmak üzere neredeyse tüm Anadolu kentleri tarihi ve kültürel önemlerinin çok yüksek olmasına ve yıllar önce kentsel sit ilan edilerek yasal olarak koruma altına alınmış olmalarına karşın, sahip oldukları kentsel dokuyu korumakta başarısız olmuşlardır. Yaşanan süreçte kentsel sit alanlarında son derece sağlıksız yeni bir mimari ortam oluşmuş, kültür varlığı yapılar terk edilerek yıkılma noktasına gelmiştir. Ülke genelinde kültür varlığı yapıların çoğu restore edilme sınırını çoktan aşmış durumdadır. Türkiye’nin ihtiyacı, bu tür alanlarda uygulanabilecek koruma ilkelerini belirlemektir. GİRİŞ Türkiye’de koruma yasasının ve koruma kurumlarının geçmişi oldukça eskilere uzanmaktadır. Osmanlı döneminde koruma alanında ilk yasal düzenleme olarak değerlendirilen 1869 tarihli Asar-ı Atika Nizamnamesi göz önüne alındığında, gelişmiş batı ülkelerinden pek de geride olmadığımız söylenebilir. Kurumsal bağlamda ele alındığında, yine Osmanlı’da başlayan ve Cumhuriyet’le devam eden süreçte, yönetimin kültür varlıklarının korunmasına yönelik bir politikası olduğu görülmektedir. 1710 sayılı Eski Eserler Kanunu (1973) ile başlayan süreç ise, bazı aksaklık ve eksiklikleri olmakla birlikte, Türkiye’nin koruma alanında çağdaş yasal ve kurumsal altyapıya sahip olduğunu göstermektedir. Yine 1973’de başlayan süreçte “sit” kavramının ülkemizde kendine bir yer bulduğunu, anıt yapılarla birlikte kentsel dokuların da korunması noktasına kuramsal olarak gelindiği izlenmektedir. Ancak, bu gelişmiş altyapıya karşın, ülkemizde İstanbul başta olmak üzere neredeyse tüm Anadolu kentlerinin, tarihi ve kültürel önemlerinin çok yüksek olmalarına ve yıllar önce kentsel sit ilan edilerek yasal olarak koruma altına alınmalarına karşın, sahip oldukları kentsel dokuyu korumakta başarılı olduklarını söylemek mümkün değildir. Bu başarısızlığının salt kentsel dokularla sınırlı olmadığı, 72 Mimar ve Mühendis olumlu yönde kapsamlı gayretler olmakla birlikte, anıt veya sivil mimarlık örneği tüm kültür varlığı yapılar için de geçerli olduğu söylenebilir. Son 30 yılda kentsel sit alanlarında son derece sağlıksız yeni bir mimari ortam oluşmuş, kültür varlığı yapılar kendi hallerine terk edilerek yıkılma noktasına gelmiştir. Söz konusu kültür varlığı yapıların çoğu restore edilme sınırını çoktan aşmış durumdadır. Tescilli kültür varlığı yapıların komşuluğunda yer alan parsellerde gerek kültür varlığı yapılar, gerekse de geleneksel doku ile uyumsuz ve çoğunlukla da niteliksiz yeni yapılar inşa edilmiştir. 1980’lerden itibaren hızlanan bir süreçte çoğunlukla mimarlık ve hatta mühendislik hizmeti almamış yapılar birbiri ardı sıra inşa edilmişlerdir. Kontur ve gabarileri kültür varlığı yapılardan çok daha büyük olan bu yeni yapılaşma karşısında, kültür varlığı yapıların sahipleri yapılarını onarma konusunda isteksiz davranmışlardır. Komşu binada oluşan yüksek rantın karşısında, mütevazı bir yapının varlığını sürdürmesi ancak zorunlulukla mümkün olmuş, yasal veya yasa dışı fırsatları kollayan mal sahipleri ve müteahhitler, ilk fırsatta bu yapılardan kurtulmanın yolunu aramışlar ve genellikle de başarılı olmuşlardır. Günümüzde Türkiye, yukarıda tanımlanan nitelikteki alanlarda uygulanabilecek koruma modellerini ve ilkelerini arama noktasındadır. Ülkemizin İhmal Edilmiş ve Sağlıksız Gelişmiş Kentsel Sit Alanları’nda Koruma çalışmalarının ne şekilde yürütülmesi gerektiği belirsizlikler içermektedir. Merkezi yönetim, 5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel Taşınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve Yaşatılarak Kullanılması Hakkında Kanun (16/6/2005) marifetiyle bir model ortaya koymak istediyse de, kanunun toplumun her kesimini tatmin etmesi mümkün olmamıştır. Bu yasa kapsamında belirlenen bazı yenileme alanlarında projeler yapılmışsa da, ortaya çıkan sonucun çok da memnuniyet verici olmadığı izlenmektedir. Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun (16/5/2012) ise, bazı maddeleri ile yine kentsel sit / koruma alanları ile ilgilidir. Henüz herhangi bir uygulaması olmayan bu kanun da en azından bazı gruplarca eleştirilmekte, olası riskler, tehlikeler dile getirilmektedir. Bir kanunun kötü niyetli olduğunu peşinen söylemek doğru değildir. Ancak, söz konusu yasa metni incelendiğinde, özellikle kültür varlığı yapılar barındıran alanlar bağlamında yoruma açık hususlar olduğu, bunlarında mimari mirasın geleceği açısından tehlike oluşturduğu ve var olan soruna çözüm üretip, üretemeyeceğinin soru işaretleri taşıdığı düşünülmektedir. Sivil mimarlık örnekleri ve geleneksel kent dokuları söz konusu olduğunda, kültürel turizm dışında bir yeni işlevin akla gelmediği görülmektedir. Foto 1 ve 2 - İnebolu ve Kastamonu örneklerinde tarihi yapı – çağdaş yapı ilişkisi. KORUMA BAĞLAMINDA ÖNCELİKLER Türkiye, sahip olduğu kültür mirasını ve bu mirası barındıran alanları koruma konusunda kararlı ise, gelinen noktada mevcut durum hassasiyetle analiz edilmeli ve ancak hastalığın doğru teşhis edilmesinin ardından tedavi sürecine geçilmelidir. Bu bağlamda, kanımca ilk olarak mevcut yasal ve kurumsal düzenin başarısız olmasının nedenlerinin araştırılması gerekmektedir. 1710’dan sonra çağdaş kavramları da içerir biçimde formüle edilen 2863 sayılı yasamız ilk haliyle de kalmamış, 5226 sayılı kanun (27/7/2004) ile geliştirilmiş, kültürel mirasın korunması yolunda en büyük engeli teşkil eden finans temini konusuna da çözüm getiren müdahalelerle olgunlaştırılmıştır. Kanunun uygulanma- sında en önemli organlar olan Yüksek Kurul’un ve Koruma Bölge Kurulları’nın çalışma sistemleri çeşitli kereler yeniden düzenlenmiş, Yüksek Kurul marifetiyle korumanın omurgasını belirleyen İlke Kararları yürürlüğe sokulmuş ve zaman zaman yenilenmiştir. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Vakıflar Genel Müdürlüğü, Yerel Yönetimler (valilikler, belediyeler ve il özel idareler) çeşitli fonların aktarılmasıyla gittikçe de güçlenerek koruma alanında çalışmalara yönelmişlerdir. Tüm bu gelişmiş yapıya ve politikalara karşın, henüz koruma alanında çağdaş bir çizgiye varabildiğimizi söyleyemiyorsak, bunun nedenleri toplumumuzun kültürel yapısında aranmalıdır. Bu kapsamda araştırılması gereken boyut, kültür varlığı yapılara mal sahiplerinin ve başta politikacılar olmak üzere kamunun saygı duymamasının / değer vermemesinin nedenleridir. Görünüşte köklerine, değerlerine bağlı bir toplumsal yapıya sahip olduğumuz izlenimi edinilmekle birlikte, anıtsal yapılar bir yana bırakıldığında mimari mirasın korunması bağlamında çok da istekli olmadığımız anlaşılmaktadır. Sivil mimarlık örnekleri ve geleneksel kent dokuları söz konusu olduğunda, kültürel turizm dışında bir yeni işlevin akla gelmediği görülmektedir. Türkiye’de temel ekonomik faaliyetin inşaat sektöründe gerçekleştirildiği ve bu sektörün büyük ölçüde kent toprağı rantına dayandığı göz önünde tutulduğunda, rant kavramının her türlü kültürel değerin önüne geçmesi normal karşılanmalıdır. Türkiye’de temel ekonomik faaliyetin inşaat sektöründe gerçekleştirildiği ve bu sektörün büyük ölçüde kent toprağı rantına dayandığı göz önünde tutulduğunda, rant kavramının her türlü kültürel değerin önüne geçmesi normal karşılanmalıdır. Foto 3 ve 4 – Taşköprü ve İzmir örneklerinde tarihi yapı – çağdaş yapı ilişkisi. Kasım - Aralık 2012 73 MAKALE YÖNTEM VE TEMEL İLKELER Mevcut durumun tespitinin ardından tedavi sürecinde uygulanacak yönetimin irdelenmesine geçilmelidir. Başlangıcından günümüze ülkemizde koruma planlamasının kent bütününden ayrı değerlendirildiği izlenmektedir. Gerek tek yapının, gerekse de kentsel dokunun korunması kent planlamasının dışında tutulmuştur. Korunacak yapılar belirlenmiş, koruma alanlarının sınırları çizilmiş ve daha sonra kendi haline terk edilmiştir. Kentin diğer bölümleri için imar planları düzenlenirken, sit alanlarının yeni kent ile entegrasyonu genellikle düşünülmemiş, geleneksel kentsel dokunun canlandıKORUMA ÇALIŞMALARININ İÇERİĞİ Mimari Bağlam -Türkiye, 30 yılı aşkın süredir çarpık kentleşmenin cenderesi altındadır. Kentsel koruma alanları da bu süreçten payına düşeni almıştır. Dolayısıyla, sit alanlarında yapılması gereken işlerin başında alandaki “sağlıksız – niteliksiz – aykırı” yapıların yıkılması gelmektedir. Dikkatli bir değerlendirmede bu tür yapıların çoğunlukla mimarlık ve mühendislik kurallarına uyulmadan inşa edildikleri de anlaşılmaktadır. Dolayısıyla, bu yapı grupları bir an önce ayıklanmalı, çağdaş mimarlık ve şehircilik ilkelerine göre tasarlanmış yeni bir doku oluşturulmalıdır. -Kültür varlığı binalar özgün yapıları değiştirilmeden restore edilmelidir. Mimari değer salt dış görünüm / cepheden ibaret değildir. Geleneksel yaşam tarzının mekan kurgusuna yansıdığı, evlerin plan düzenlerinin ve mekansal kurgularının geçmişin en önemli tanıkları olduğu göz ardı edilmemelidir. Bir kültür objesi olarak ev; yapım tekniği, planimetrisi, mekansal kurgusu ve cephe düzeniyle bir bütün oluşturmaktadır. Korumayı sadece cephe düzlemine indirgemek, evin kültürel değerinin büyük bir bölümünü en baştan kaybetmek anlamına gelmektedir. -Koruma alanlarının 50 yıllık ihmal sürecine maruz kalmasına bağlı olarak, alandaki pek çok kültür varlığı yapı ne yazık ki restore edilebilme sınırını aşmış durumdadır. Restorasyon sınırını aşmış veya yok olmuş kültür varlığı yapılar özgün plan şemaları, yapım teknikleri ve malzemeleri ile yeniden inşa edilmelidir. Elbette ki, can güvenliği ve yaşam kalitesi açısından zorunlu hallerde kültür varlığı yapıların özgün bütünlüğü bozulmadan çağdaş güçlendirme teknikleri uygulanabilir. 74 Mimar ve Mühendis rılmasını sağlayacak donatılar ve kullanım modelleri çoğunlukla ihmal edilmiştir. Kent planlama ile kentsel koruma planlamasının birlikte / bütüncül ele alınmasının gerekliliği akla gelmemiştir. Tarihi kent korumanın çağdaş kent planlamasının bir parçası olduğu gerçeği ülkemizde kendisine yer bulamamıştır. Aynı şekilde, koruma planlamasının ancak kentsel koruma uzmanlarının yönetiminde / denetiminde gerçekleştirilebileceği de anlaşılabilmiş değildir. Kent koruma planları hazırlanırken çoğunlukla çalışmanın sorumlusu olarak tek başına şehir plancılar görevlendirilmiş, koruma uzmanları en iyi ihtimalle çalışma bünyesinde zayıf bir figür olarak geri planda tutulmuşlardır. Oysa ki bu alan disiplinler arası bir çalışma gerektirmektedir ve geleneksel dokuya ve sivil mimarlık ürünlerine hakim uzmanların çalışmada yer alması zorunludur. Tarihi kentlerde birim konuttan sokağa, sokaktan dokuya geleneksel ortamın nasıl oluştuğunun ve özelliklerinin bilinmediği bir planlamada, koruma kararlarının sağlıklı olmasının beklenmesi de mümkün değildir. Öte yandan, İstanbul’da başlıca iki projede uygulanmak istenen, koruma projesinin odağına “tasarımcı mimar” yerleştirme tutumunun da aynı derecede yanlış olduğu ve başarısızlıkla sonuçlanacağı ortadadır. Foto 5 ve 6 – Den Haag ve Köln’de tarihi çevrede yeni yapı örnekleri. -Kültür varlığı niteliği olmayan parsellerde tarihi çevreye uyumlu yeni binalar tasarlanmalıdır. Söz konusu parselde geçmişte kültür varlığı niteliği taşıyan bir yapı olmaması veya geçmişte var olan yapının hiçbir iz ve belge bırakmadan yok olması durumunda, eğer o parsele yeni bir yapı inşa etmek gerekiyorsa (infill) eski üslupları taklit eden tasarımlardan kaçınılmalıdır. Kontur ve gabarisiyle doku morfolojisi ile uyumlu, geçmiş dönemin mimarlık ürünlerini ezmeyen, onlara saygı duyan çağdaş tasarımlar araştırılmalıdır. Kentsel Bağlam -Koruma alanları, terk ve ihmal edilmişliklerine karşın bulundukları kentlerin en değerli kesimini oluşturmakta, yüksek rant potansiyeline sahip bulunmaktadırlar. Bu nedenle, rant baskısına boyun eğip, koruma alanında aşırı yoğunluğa izin verilmemelidir. Kontrolsüz kentleşmenin yaşandığı dönemde anılan kent parçalarında aşırı nüfus birikimi yaşanmış olabilir. Böyle bir durum söz konusu olduğunda, mal sahiplerinin mağduriyetine yol açmadan kentin diğer bölgelerinde iskan edilmelerinin yolları bulunmalıdır. -Bölgedeki sosyal yapı olabildiğince korunmalı, mal sahiplerinin projeye katılımı sağlanmalıdır. Bölgenin varsa özgün sakinleri mutlaka yerinde tutulmalıdır. Ülke genelinde, özellikle büyük kentlerde köyden kente göç olgusuna bağlı olarak tarihsel kent alanlarında özgün kullanıcıyla karşılaşmak zordur. Nispeten küçük Anadolu kentlerinde ata / dede evlerinde oturan ailelerle karşılaşılabilmektedir. Yine de görece olarak bu alanda uzun süredir oturan topluluğun yerinde kalabilmesi için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Soylulaştırma şeklinde tanımlanan süreç olabildiğince engellenmeye çalışılmalıdır. -Koruma alanında mülkiyet hakkı korunmalı, zorunlu haller dışında kamulaştırmaya gidilmemelidir. Oluşacak olası ranttan ve faydadan yerel sakinlerin pay alması sağlanmalı, koşulları uygun olan mal sahiplerinin, gerektiğinde finansal modellerle desteklenerek, kendi binalarını restore etmelerine olanak verilmelidir. Bölgenin canlanması için tek seçenek turizm ve ticaret işlevleri olmamalı, özgün konut işlevinin devamı hedeflenmelidir. Ülkemizde bugüne dek izlenen politikanın aksi yönde olduğu izlenmektedir. Oysa ki, çağdaş yöntemlerle sıhhileştirilecek konutlar pekala yine konut olarak kullanılabi- lir, çağdaş gereksinimleri karşılayabilirler. Tarihi bir ev için en uygun işlev yine kendi özgün işlevidir. Yönetsel Bağlam -Koruma alanlarında sürdürülecek gerek proje gerekse de uygulama çalışmalarında devlet denetimi esas olmakla birlikte, özerk yönetim / denetim sistemleri kurulmalıdır. Özel sektörün sürece dahil olması desteklenmelidir. Böylelikle ülke ekonomisinin canlanması için de fırsat yaratılmış olacaktır. -Proje / uygulama için uygun finans modeli / modelleri geliştirilmelidir. Özel sektör ve mal sahipleri için cazip koşullar oluşturulmalı, eski eserlerin restorasyonu talep edilir hale getirilmelidir. En başarılı projenin akılcıl ve uygulanabilir finans modelleri olmaksızın hayata geçirilmesi olası değildir. -Koruma söz konusu olduğunda, uygulamanın tamamlanması diye bir kavram geçerli değildir. Zira, uygulamanın bitimiyle eskime süreci de başlamaktadır. Dolayısıyla, kültür mirasının sürdürülebilirliği için uygulamanın hemen ardından sürekli bakım modelleri devreye girmelidir. Kamu ve özel sektör eliyle kültür varlığı yapıların bakım ve onarımlarının sürdürülmesi yolunda örgütlenme modelleri oluşturulabilir. SONUÇ ICOMOS – Türkiye, Mayıs ayında çok yerinde bir girişimle “Türkiye için bir Koruma Tüzüğü” girişimi başlatmıştır. Bu amaçla geniş katılımlı bir toplantı düzenlenmiş, bu toplantıda çok değerli fikirler ortaya atılmıştır. Kanımca, ülkemizde “koruma” ve “restorasyon” kavramları ve bu iki kavramla ilgili pek çok konu artık yaygın olarak bilinmektedir. Yıllardır sürdürülmekte olan eğitimlerle azımsanmayacak sayıda koruma uzmanı yetiştirilmiş olup, bu uzmanlar proje ve uygulama çalışmalarında aktif görev almaktadırlar. Son yıllarda hazırlanan projelerin ve sürdürülen uygulamaların gittikçe daha nitelikli oldukları da izlenmektedir. Elbette gönül bu gelişmenin yurt genelinde en ücra köydeki kültür varlığına kadar yaygınlaşmasını, çalışmaların bilimsel düzeyinin yükselmesini arzu etmektedir. Türkiye’nin güncel sorunu, güçlü adımlarla ve hızla gerçekleştirilmesi beklenen kentsel koruma ve kentsel dönüşüm projelerinin taşıdığı risklerdedir. Yasal düzenlemelerin yaşama geçirilmesinin ardından koruma alanlarına buldozerlerle girilme olasılığı Foto 7 ve 8 – Hollanda’da tarihi çevrede yeni yapı örnekleri. Foto 9 ve 10 – Süleymaniye ve Bağlarbaşı’nda “sözde” yeniden yapım örnekleri. oldukça yüksektir. Yukarıda belirtildiği gibi, çalışmaların doğru ilkeler ve sağlıklı yöntemlerle yürütülmemesi durumunda, Türkiye sahip olduğu, zaten tükenme noktasında olan kentsel kültürel mirasını tamamen kaybetme riskiyle karşı karşıyadır. Başta koruma uzmanları olmak üzere Türk kamuoyunun koruma bağlamında birincil gündemi, ihmal edilmiş ve sağlıksız gelişmiş kentsel sit alanlarında koruma çalışmalarının kısa vadeli çıkar hesaplarıyla değil, aklın ve bilimin belirleyeceği yolda sürdürülmesinin sağlanması olmalıdır. Türk kamuoyunun koruma bağlamında birincil gündemi, ihmal edilmiş ve sağlıksız gelişmiş kentsel sit alanlarında koruma çalışmalarının kısa vadeli çıkar hesaplarıyla değil, aklın ve bilimin belirleyeceği yolda sürdürülmesinin sağlanması olmalıdır. Kasım - Aralık 2012 75 MAKALE MÜSİAD GENEL BAŞKANI NAİL OLPAK "İNSAN UNSURUNU ŞEHRE YENİDEN KAZANDIRMAMIZ LAZIM "KENTSEL DÖNÜŞÜMÜ KONUŞTUĞUMUZ ORTAMDA ŞEHİRLEŞME İNSANI İÇİNE ALAN ŞEHİRCİLİK ANLAYIŞINA DOĞRU GİTMELİ, YOKSA TABİ MODERN BİNALAR GÜZEL AMA GELİŞME DEMEK SADECE MODERN BİNALAR DİKMEK DEĞİLDİR" > SÖYLEŞİ: YUNUS EMRE TOZAL bu açıdan çok mutluyuz" dediler. Açıkçası 86 ülkeden 5 bin rakamı hakikaten iyi bir rakam. Buradaki 5 bin kişinin yarısının iş bağlantısının yaptığını düşünsek dahi, ki hepsinin birden fazla iş bağlantısı yaptığını biliyoruz, rakamların bizi nereye götürdüğünü, fotoğrafın tüm haline bakarak daha iyi anlayabiliriz. 14. MÜSİAD Uluslararası Fuarı ve 16. Uluslararası İş Forumu (IBF) için Türkiye'ye gelen yabancı iş adamları, MUSİAD Fuarı ve Forumu'nda bir araya geldi. Fuarın açılış konuşmasında MUSİAD Genel Başkanı Nail Olpak, işbirliğinin özlemiyle iş adamları olarak, ülkelerin hep birlikte kalkınmasına katkı sağlamak amacıyla, her yıl kilometrelerce yol kat ettiklerini söyledi. Peki bu büyümeyi neye bağlıyorsunuz? Açılışta Başbakanın da bahsettiği konulardan biri, hatta en önemlisi büyümeydi. Gelişme nasıl gerçekleşti, gelecekteki beklentilerinizi anlatabilir misiniz? Fuarın sonunda MMG standımızda konuştuk. Bu sene fuar beklediğiniz gibi geçti mi? Fuarı değerlendirebilir misiniz? Öncelikle burada bu sene ilk defa hem fuar hem de forum düzenliyoruz, bunun altının çizilmesi lazım. Neden bunu söylüyorum, çünkü olaya hem ticari açıdan bakıyoruz hem de elbette ticaretin dışında önceliklerimiz açısından bakıyoruz. İslam ülkelerinin mevcut sorunlarına çözümler sunmayı amaçlayan ve her yıl ayrı bir tema üzerinde duran bu seneki forumumuzun konusu ''Ekonomide ve Siyasette Yükselme Zamanı'' idi. İşin ekonomik tarafı da fuar yönüydü. Beklentilerimiz doğrultusunda geçti forum. Fuar da öyle. Bir şeyin iyiliğini ya da kötülüğünü aynı cinsten bir başka şeyle kıyaslayarak cevap verebiliriz. Kıyaslama yapacak olursak, biz bir önceki fuarımızda 23 bin m2 kapalı alanday76 Mimar ve Mühendis dık. Bugün 45 bin m2'lik kapalı bir alandayız. O fuarımızda 3 bin 400 yabancı misafirimizi ağırlamıştık, bu fuarımızda ise 5 bin yabancı misafirimizi bekliyoruz demiştik, Allah’a şükür beklentimizi aşarak bu rakamın üzerinde isteğimiz gerçekleşti. Ben bütün stantlarımızı gezdim. Hiç atlamaksızın, herhalde 20 saatin üzerinde bir tur oldu. Hem stant sahiplerinden hem de yabancı misafirlerden aldığım ortak izlenim şu: "Biz buraya geldiğimiz için çok mutluyuz. Hem dostlarımızı görüyoruz, hem kültürlerarası kaynaşmayı sağlıyoruz hem de ticari bir fuar olduğu için ticaret de yapıyoruz, Bizim hem sistemimizin hem de inancımızın gösterdiği bir yöntem var. Biz niyetlerimizden sorumluyuz iyi niyetli olmak zorundayız. Bir de gayretimizden sorumluyuz, yani gayretimizin sonuna kadar sistematik bir şekilde çalışmamız gerekiyor. Biz bu süreçte her zaman olduğu gibi, çok iyi niyetle, güzel dostluklar kurarak ciddi çalıştık. Yaklaşık 1.5 yıldır arkadaşlarımız ülke ülke burayla ilgili çalışmalar yaptı. Bu fuarda bir problem yaşadık sadece. O da bizim üyelerimize istedikleri kadar stant yeri verememe problemi yaşadık sadece. Yaşadığımız tek problem buydu. Burada Cuma Mescidi için de kapattığımız alanı hesap edersek 7 holü biz kapladık. Bütün bunlara rağmen üyelerimize yeterli standı veremedik, bu da güzel bir problem aslında. Bu yıl farklı bir şey yaptık. Fuar ve forumu birlikte yaparak 5 bin kişilik bir oditoryum inşa edeceğiz dediğimiz zaman, duyanlar inanamadı bile. Fuar sahipleri bile biz böyle bir şey düşünememiştik dedi. Bunun anlamı şuydu; açılışa gelen yabancı davetlileri açılış yani forum sonrası hemen fuar alanına alabilmek. İkinci olarak yaptığımız şey de, bazı 40-50'li kişilik şubelerimize iş adamlarımızı götürdük. Bursa yeni döndü. Kayseri dün döndü. Sakarya, Kocaeli, Konya var, değişik yerler var. Bu da farklı bir şeydi. Bundan sonra ne yapacağız peki? Önümüzdeki yıl fuar yapmayacağız belki, ama yurt dışından gelen heyetleri Anadolu'daki şubelerimize götüreceğiz. Onlara şunu göstermeye çalışıyoruz, İstanbul'a hoş geldiniz, çok güzel bir fuar alanı, İstanbul da çok güzel. Ama Türkiye İstanbul'dan ibaret değil. Örneğin sanayiden bahsediyorsak, Bursa'yı, Kayseri'yi, Denizli'yi görmeden Türkiye'yi görmüş olmazsınız deyip tüm Türkiye'yi gezdirmeye çalışıyoruz. Şehirleşme üzerine neler düşünüyorsunuz? Gerek inşaat alanındaki gelişmeler, gerekse de değişen ve dönüşen şehirler açısında sizin burada durduğunuz nokta neresidir? Şimdi öncelikle biz, ihtisas sahibi insanların ve kurumların, kendi ihtisasları alanında çalışmaları gerektiğinin daha doğru olduğunu düşünüyoruz. Şehirleşmeyle ilgili, ben de Mimar Mühendisler Grubu (MMG) üyesiyim, eski bir Yönetim Kurulu Üyesi olarak derim ki, daha çok söz hakkı ve söz söylemesi gereken kurumlardan birisi MMG. MUSİAD söylemez diye demiyorum. MUSİAD olarak da şunları söyleyebilirim: Biz yeni mekanlar kurarken, eskinin bazı sıcaklıklarını da tekrar hayata geçirmemiz gerekiyor. Bizim çarşı dediğimiz, sokak mahalle dediğimiz, pazar, komşuluk dediğimiz kavramlarımız vardı. Bu kavramlar bitti. Alışveriş demiyoruz Shopping diyoruz mesela, Alışveriş merkezi demiyoruz Shopping Mall'lardan bahsediyoruz. Herhalde yeni şehirleşme kavramında "insan" unsurunu şehre yeniden kazandırmamız lazım. En kısa şekilde böle özetleyebilirim. "Gelişme demek sadece modern binalar dikmek değildir." Biz "Herkes için Şehir" kavramını özellikle kullanıyoruz. Şehri inşa ederken çocuğuyla, yaşlısıyla, engellisiyle bir insanın ömründeki her anı düşünerek hareket edilmesi gerektiğini düşünüyoruz. Şehri herkes için şehri inşa etmek yani... MÜSİAD GENEL BAŞKANI NAİL OLPAK Bu fuarda yeni bir açılım yapabildiniz mi? Bundan sonrası için neler yapmayı planlıyorsunuz? Evet, insan diyoruz dikkat ederseniz. Biz büyümeyi sadece rakamsal olarak değerlendirmiyoruz. Ekonomi önemli, biz olaya işsel açıdan yaklaşıyoruz ama sadece böyle bakmıyoruz. Biz büyümeyi kalkınma olarak değerlendiriyoruz. Kalkınma derken içinde insanın olduğu bir kalkınmadan bahsediyorum. Özellikle kentsel dönüşümü konuştuğumuz ortamda şehirleşme insanı içine alan şehircilik anlayışına doğru gitmeli, yoksa tabi modern binalar güzel ama gelişme demek sadece modern binalar dikmek değildir. Bunun özellikle altının çizilmesi gerekiyor. Modern binalardan rahatsız değiliz, ama gelişmeyi sadece modern binalarla ifade etmekten rahatsızız. Az önce söylediğim insan unsurunun da içinde olduğu, sokağın, mahallenin, çarşı ve pazarın kısacası insanın içinde olduğu bir şehir lazım. Biz yeni mekanlar kurarken, eskinin bazı sıcaklıklarını da tekrar hayata geçirmemiz gerekiyor. Bizim çarşı dediğimiz, sokak mahalle dediğimiz, pazar, komşuluk dediğimiz kavramlarımız vardı. Bu kavramlar bitti. Teşekkür ederiz Mimar ve Mühendisler Grubu çok değerli bir grup. Sadece genel merkezi değil, şubeleriyle de yaygın olan bir grup. Konuşmanın başlangıcında herkesin ihtisas alanında çalışmalar yapmasının daha uygun olduğunu belirtmiştim. MMG’ye bu yönden çok iş düşüyor, daha çok alternatif üretebilecek bir grup MMG. Kasım - Aralık 2012 77 MAKALE YUNUS EMRE TOZAL Harita Mühendisi Kentsel Dönüşüm Yahya Kemal'in 'Aziz İstanbul'unu İmar Edebilir mi? Yahya Kemal'in Aziz İstanbul'u, tarihinden ve medeniyet zenginliğinden kopmayan bir şehirdir ve Yahya Kemal bu şehre âşıktır. Her köşesinde yaşanılacak, bütün değerleriyle hissedilecek bir şehir olan İstanbul’u semt semt, sokak sokak gezerek anlatan Yahya Kemal, İstanbul'u İstanbul yapan değerler üzerinde durmuştur. Yahya Kemal için şehir olmaktan ileri bir anlam barındıran İstanbul; vatanın birliği, tarih şuuru, mimarlık sanatı, musiki ve maviliğine doyum olmayan denizdir. Örneğin Süleymaniye, Yahya Kemal’e bütün memleketin varlığını aksettiren bir manzara gibidir. O manzarada “mübarek” ve “garip” bir “âlem” mevcuttur. Yahya Kemal, Aziz İstanbul’da Türklerin İstanbul’u nasıl imar ettiğini, hangi amaçlarla hangi usul ve gayelerle yapılar inşa ettiklerini anlatır. Bir halk halis ve ahenk içerisinde yaşıyorsa, Yahya Kemal’e göre orada iklimden anlayan, gerçek ve hassas sanatkârlar yetişebilir ki, İstanbul’u fetheden Türkler, sanki İstanbul’un tepelerine mimari açıdan şekil verirken “Artık bu diyar dünya durdukça Türk kalacaktır” dediklerinin hissedildiğine değinir. Hatta bu cümleyi belki de İstanbul’u gören ilk Türklerin söylediği de rivayet edilir. 1071 yılından 10 sene sonra Selçuklu orduları Anadolu’da ilerlediğinde, 1081 yılında Türk atlılarının ilk defa İstanbul’un karşı sahilinde Fenerbahçe’yle Üsküdar arasında göründükleri anlatılır. Ayasofya kubbesini ilk defa Anadolu yakasından gören Türkler de bu Türklerdir ve Üsküdar ilk o zaman fethedilir. Yahya Kemal, İstanbul’un fethedilmeden önce, virane bir şehir olduğunu, Türklüğün bu şehri imarlı bir halde bulmadığını belirtir. Aynı tespiti Yahya Kemal’in akranı olan Ah78 Mimar ve Mühendis met Refik Altınay da Eski İstanbul kitabında yapar. İstanbul’un ilk banisinin Kostantin, ikinci banisinin Fatih olduğunu belirtir. Yahya Kemal, Türklerin asırlarca Avrupa’nın yegâne medeniyeti olmuş ve şaşaasıyla bütün milletlerin gözlerini kamaştırmış bir devletin harabesi üzerine kurulu halini gördüğünü ve bu harabeyi tabiri caizse nakış nakış örerek henüz bir asır bile geçmeden şaha kaldırdığını anlatır. Ünlü tarihçi Charles Diehl de 1822’de Galatasaray Lisesi’nde verdiği bir derste Bizans’tan kalan şehirle Türklerin imar ettiği şehir arasında ciddi farklılıkların ve dünya görüşünün bulunduğunu belirtir ve Bizans’ın ekonomik durumlardan ötürü İstanbul’u Frenk İstilası’ndan sonra imar edemediğini, hakikaten virane olarak Türklerin eline geçtiğini uzun uzadıya anlatır. Yahya Kemal bu durumun kesinlikle abartılmadığını, İstanbul’un Türklerin eliyle ihtişamına, bütünüyle medeniyet ruhuna sahip olduğuna değinerek, Üsküdar’ı örnek gösterir. Üsküdar, fetihten önce küçük bir şehirdir ama fetihten sonra Çamlıca’ya kadar uzanarak genişler, tepeleri ve sakinliğiyle dikkatleri çeker. Yine Boğaziçi ıssızdır, birkaç kilisenin dışında herhangi bir hareketlilik yoktu, öyle ki Yahya Kemal’in tabiriyle Çanakkale Boğazı’nı andırıyordu. Fetihten sonraysa iki sahil boyunca İstanbul’un gözbebeği olmuş, her zaman temaşa edilesi bir yer halini almıştır. Peki, Yahya Kemal’in Aziz İstanbul’u, 1453’ten günümüze ihtişamıyla, insanı esir alan yapısıyla gelen bu kutlu şehir, ilk ne zaman fire vermeye, yabancılaşmaya başlamıştır? Yahya Kemal noktayı ekonomiye getirir ve İstanbul’da büyük zanaatın küçük zanaatı tükettiği zaman İstanbul’un da tükenmeye başladığını belirtir. Pazarlarda yabancı -tabiri caizse- markaların satılmaya başladığı an, İstanbul’a darbe vurulmaya başlanmıştır. Acaba şu anı görebilseydi Yahya Kemal, neler derdi İstanbul için? Süleymaniye’nin arkasında yükselen o iki kuleyi görseydi, İstanbul’un siluetinin de artık kaybedildiğini görseydi, Ayfer Tunç gibi eski İstanbul’un sadece kitaplarda kaldığını mı söylerdi? Bir zamanlar İstanbul’u keşfettikçe kendisine geldiğini söyleyen, hatta İstanbul’u tamamen keşfedemeden ölmek istemeyen ve bu konuda hayli telaşlı olan o mübarek zat, şehrin şimdiki halini görebilseydi neler derdi acaba bilinmez ama iyi şeyler söylemeyeceği kesin. Çarpık kentleşmenin sonuçlarını kültür ve medeniyet zenginlikleriyle, mimari yapılar ve estetik güzelliğini kaybetmeyle ödeyen İstanbul, halen önü alınamaz bir süreçte kendini kaybetmeye devam etmektedir. İstanbul'a kendini kaybettirenlerdir aslında kendini kaybedenler, kendi iç dünyasını imar edememiş, estetik ve güzellikten yoksun, tarih bilincine erememiş, şehirle ünsiyet kuramamış, İstanbul önceliğini başka başka şeylerle değiştirmiş kişiler... Rasim Özdenören, insanın yalın halde kâinatta yaşayamayacağını, kâinatı kendisine yaşanabilir kılma çabasının fıtratında varolduğunu belirtirken, insanın örtme örtünme hissinin elbise ve şehir inşa etmeyle vücut bulduğunu belirtir (Rasim Özdenören - Kent İlişkileri). İnsanın yaşayacağı yeri inşa etmesi, tarih boyunca birike birike süregelmiş, biriktikçe şehirler de insanlar gibi zenginleşmiştir. Bağdat'ın, Kudüs'ün, Paris'in ya da Berlin'in içinde taşıdığı şey, bünyesinde yaşadığı insanların kâinatta keşfettikleri ve yorumladıklarından ibarettir. Bağdat bir ilim şehriyken, kütüphaneler dolusu kitapların geleceği, şehrin de geleceğini etkilemiş ve ne zaman kütüphaneler yakılıp yıkıldıysa Bağdat da o vakit harabeye dönmüştür. Endülüs de öyledir Saraybosna da, Roma da, Berlin de. Elbette İstanbul da öyledir. 1453 tarihinden itibaren şaha kalkmış, medeniyet şehirlerinin gözbebeği durumuna gelmiş, hemen her konuda dünya tarihinin en önemli kentlerinden biri haline gelmiştir. Hiç şüphesiz bu durum, İstanbul'u ellerinde tutan insanların da dünyaya bakış açılarından kaynaklanmaktadır. İstanbul'u fetheden Türkler, sahip olmak için değil, şahit olmak için fethetmiş, o yüzden de fethettikten sonra icraatlarıyla şehre muhteşem dokular kazandırarak baştanbaşa donatmışlardır. Bir şehrin medeniyet birikimlerini üzerinde toplaması ve geleceğe taşıyabilmesi, öyle kolayca oluşacak bir durumdan ibaret değildir. İstanbul, kendisinden önce oluşan medeniyetlerin zenginliklerini kendinde toplamış, geçmişi taklit ederek değil, zamanın ruhunu yakalayarak ve sorunları aşarak bir dünya şehri haline gelmiştir. Şehir, mekân ile onu şekillendiren insan arasındaki karşılıklı özne-nesne ilişkisinden doğacak medeniyet ile özgünlüğünü yakalar. İstanbul da, tarih boyunca yaşadığı toplulukların medeniyetleriyle Fatih zamanına kadar gelmiş, Fatih’le birlikte şehir nesne konumundan özne konumuna geçerek adeta çağ atlamıştır. Çağ açıp kapatan bir şehrin vizyonundan nasıl oldu da bugünlere gelindi peki? KENTSEL DÖNÜŞÜM NE KARAR DÖNÜŞTÜRÜYOR? Gelişme ve büyüme hız kazandıkça, insanların kentlerde yaşama refahı, düzeni, sistemi Bizler bu şehri mamur etmekle sorumluyuz. Medeniyetlerin zenginliklerini taşıyan İstanbul'u geleceğin vizyon şehri olarak imar etmekle mükellefiz. İstanbul'a sadece ekonomik açıdan geleceğin menfaat sağlanacak şehri gözüyle bakarsak, hem kendimizi hem İstanbul'u tüketmiş oluruz. de bu gelişimden payını alıyor. Özellikle son 50 yıla baktığımızda, 2’nci Dünya Savaşı sonrası soğuk savaşla birlikte, gelişmeye ayak uyduramayan, kendi iç dinamiklerini büyüme ve kalkınma yolunda kullanamayan toplumların, kentsel yaşam alanlarında da büyük sorunlar yaşadığını görüyoruz. Gelişigüzel planların etkisinin sürdürüldüğü kentler, kentsel dönüşümünü tamamlamadıkça, o kentin geleceğe dair bırakacağı kalıcı bir bütünlüğünden de söz edemiyoruz. Kentsel alanların tarihi dokusu ve zenginlikleri kaybedilmeden sağlıklı bir şekilde gelişebilmesi; insanı merkeze alan, fert yararını değil, kamu ve toplum yararını gözeterek yapılan planlamaların uygulanabilmesine bağlıdır denilebilir. Ülkemize baktığımızda gördüğümüz tablo, maalesef pek iç açıcı değildir. Çünkü halen şaşırtıcı bir hızla kentsel dönüşümün yaşandığı bir zaman dilimindeyiz ama buna rağmen, halen yeterli donanıma sahip olmadığımız gibi, kendi tarihî dokumuzdan da gittikçe uzaklaşıyoruz. En büyük eksiklerimizden biri, kendi iç dinamiklerimizi bilmeyişimiz ve zenginliklerimizi de sahiplenmeyişimiz olsa gerek. Haksız kazançların ve rantların yaşandığı, toplumun yerine kişilerin ferdi menfaatlerinin gözetildiği dönüşüm, yasadışçılığı örgütlü bir hale getirdiği gibi, kentleri de kötü görüntülere doğru yol aldırmaya, yaşamı kalitesizleştirmeye ve yaşam seviyesini Kasım - Aralık 2012 79 MAKALE düşürmeye doğru yol aldırmaktadır. Ülkemizde kentsel dönüşüm adı altıda yapılan çalışmalar, maalesef halktan tamamen uzak, yatırımcılarla müteahhitlerin işbirliği çerçevesinde yapılmaya başladı ve öyle de devam etti. İstanbul'da yapılan birkaç proje, 21’inci yüzyılda modern insanın şehre nasıl baktığını da ortaya koydu. Yatırımcılar da projeyi yapan müteahhitler de işin tamamen duygusal tarafında olduklarından dolayı, kimse de ses çıkarıp “Burada şehrin ruhunu bozuyorsunuz” cümlesini dile getiremedi. Getirdiyse de dinlenmedi. Çünkü bu sesi dinleyecek kişiler yerlerinde yok. Kamu otoritesinin yatırımcılarla ve müteahhitlerle anlaştığı bir durumda, orada oturan insanların hiçbir şekilde görüşlerinin alınmaması, haklarının korunmaması, Kentsel Dönüşüm'den kimlerin ne beklentisi içerisinde olduğunu da ortaya koyması açısından mühim. İstanbul'da Süleymaniye'de ya da Sulukule'de, hatta Tarlabaşı'nda yapılan dönüşümler, insanı temel almayan dönüşümler olarak hafızalarda yerini aldı. Şimdilerde tarihi yarımadada özellikle Fatih bölgesinde yapılacak Kentsel Dönüşüm'lerde yıkılıp yeniden yapılacak binaların boylarının uzatılacağı konuşuluyor. Sadece Fatih ilçesinin binalarının boylarının uzaması demek, nüfusun 2 milyon artması anlamına geleceği ise konuşulmuyor. Bunun yanında tarihi yarımadanın estetik güzelliğini kaybedecek olması da işin bir başka boyutu. Kısacası Kentsel Dönüşüm adı altında yapılanlara şu ana kadarki çalışmalara bakarak karar verecek olursak, "Kentsel Katliam" da denilebilir. İstanbul için bu durum, bir felaket tablosundan ibarettir. İstanbul'a zamanın ruhuyla bakamayanlar, bu şehre ait güzellikleri de katlediyor. Mesele teknik açıdan kolaylıkla yorumlanabilecek bir meseleyken, rant kapısı haline getirilmesi üzücü elbette. Bizler bu şehri mamur etmek80 Mimar ve Mühendis le sorumluyuz. Medeniyetlerin zenginliklerini taşıyan İstanbul'u geleceğin vizyon şehri olarak imar etmekle mükellefiz. İstanbul'a sadece ekonomik açıdan geleceğin menfaat sağlanacak şehri gözüyle bakarsak, hem kendimizi hem İstanbul'u tüketmiş oluruz. Şimdi Kentsel Dönüşüm'ün nasıl yapılması gerektiğini, ne anlama geldiğini, diğer ülkelerde nasıl yapıldığına ilişkin analizler yapalım. İşin biraz teknik kısmına girmekte fayda var, zira bu konuda hemen herkesin konuşması da kentsel dönüşümün süreç olarak aleyhine işledi. İşin teknik kısmından anlamayan ve mimar, mühendis ya da şehir bölge planlamacısı olmayan kişilerin Kentsel Dönüşüm'ün köşe noktalarında bulunmaları ve konuyla alakalı demeçler vermeleri, halkın da yanlış yönlenmesine sebep oldu ve sağlıklı bilgiye ulaşamamalarına ortam hazırladı. Bu saatten sonra aklı başında mimar, mühendis ve şehir planlamacıların ortaya çıkıp konuşması, işin özünü anlatmalarını ve halkı da bilgilendirmeleri gerekiyor. Biz burada Kentsel Dönüşüm'ün ne olduğunu sorgulayarak, tarihsel sürecine de değinerek, şehirlerin ortaya çıkışı ve mirasları üzerine konuşacağız. ŞEHİRLERİN ORTAYA ÇIKIŞI VE KENTSEL DÖNÜŞÜM M.Ö. 4500 yıllarında ilk bulgularına rastlanan şehir, insanlığın kültür ve medeniyet alanında geliştiği mekânsal topluluklardır. Tarihte bilinen ilk şehir olarak kabul edilen Uruk şehri, bugünün şehircilik ölçülerine göre bir kasaba sayılabilir. Hatta megalopolis kentlere göre kıyasladığımızda belki bir köy sayılabilir. Antik çağın en büyük şehri o zamanın şartlarıyla belki de en kalabalık şehirdi. Şehirler tarih boyunca insanların arayışlarının, neye duyarlı olduklarının ve neye önem verdiklerinin birer göstergeleridir. O yüzden şehirler, kendilerini kuran, inşa eden ve besleyen kavimlerin de dünyaya bakış açılarını yansıtırlar. İstanbul'a şekil veren Türklerin dünyaya bakış açısını öğrenmek istiyorsak, şehre anlam katan çeşmelere, han ve hamamlara, kervansarayların yapım amacına ya da külliyelere bakmak yeterli olacaktır. Peki, şehirlerimiz nereye gidiyor? İnsanın/insanlığın bakış açısı değiştikçe malum, şehirlerin de fonksiyonu ve taşıdıkları değerler değişim göstermektedir. Bugün İstanbul, iki zıt kutba ayrılmış bir şehirdir. Bir tarafta tarihi yarımada, diğer tarafta modern İstanbul. Bir tarafta Eminönü, Üsküdar, Fatih, Haliç, Eyüp, Zeytinburnu yani suriçi. Diğer tarafta hâlâ genişlemekte olan Beylikdüzü, Mecidiyeköy, Ataşehir, Tuzla gibi İstanbul'un modern yüzünü rezidanslarla, yüksek kulelerle ve modern yapı tarzlarıyla şehrin hem içinde hem dışında gelişmekte olan yerler. Gelişmekten kasıt sanayiye katkıları aslında, yoksa görünen yüzleri değil. İstanbul’u maalesef yaşanabilir kılmadığımız için hem bugünü hem geleceği tehdit altında. 3’üncü Köprü ile varolan ormanların da katledilmesine yönelik projeler, geleceğe yatırım amaçlı projeler değildir; çünkü MMG Başkanı Avni Çebi'nin de dediği gibi km başına düşen insan sayısını artırmak, bir şehre yapılabilecek en büyük katliamdır. Dünyanın en gelişmiş ülkelerinde konutlar, ahşap, kerpiç ve diğer doğal malzemelerden 1 ve 2 katlı yapılırken, ülkemizde gökdelenlerin yapılması ve gökdelenlerin rağbet görmesi şaşırtıcıdır. Gökdelenlerdeki "home ofis" veya "residence"ların "en makbul yaşanacak yer" olarak lanse edilmesi, olsa olsa 21’inci yüzyılın insanın fıtratına ve şehrin kalbine yapılan en büyük illüzyondur. Zaten Korkut Tuna da E. W. Burgess'in modern hayatın -gökdelen, büyük mağazalar- gibi modern kentlerin tipik özelliklerinin Amerikan tipi şehircilik olduğunu belirtir. Dolayısıyla şehrin insanla kurduğu bağda da sorunlar, modern şehircilik algılayışının sorunları olarak göze çarpmaktadır. Tuna, Burgess'in sosyal hayatta ortaya çıkan ve bunların içinde bizi korkutan, şaşırtan boşanma oranları, çocuk suçluluğu, sosyal huzursuzluk gibi istatistik verilerinin artışı, şehirle insanın bir arada kaynaşamadığı, şehrin insanı bunalttığı kentlerde görülmekte olduğunu söylediğini belirtir (Korkut Tuna - Şehirlerin Ortaya Çıkışı ve Yaygınlaşması Üzerine Sosyolojik bir Deneme). Oysaki şehir, insanı sıkmamalıdır, insanın yaşam enerjisine enerji katmalı, dinlendirmeli, hem ruhen hem bedenen insanla bağ kurabilmelidir. Ancak insan eliyle doğal yapısı bozulan şehirler, insanın dinlenebileceği mekânlar olmaktan çıkmış, çok katlı yapılar ve gökdelenlerle insanın hem her şeyin yakınında hem her şeyden uzakta, varlık içinde yokluk yaşandığı alanlar haline dönüştürülmüştür. İşin kötü yanı, merkezi ve yerel yönetimlerin , "en güzel yaşanacak yerler" olarak insanın ayağının toprağa değdiği, mahremiyetini koruyabildiği "bahçeli müstakil" evleri değil de "birileri gelir dünyayı değiştirir" gibi yarı tanrısal sloganların simülasyonuyla yapılan gökdelenleri desteklemesidir ki bu büyük bir faciadır. İstanbullular olarak geleceğimiz karartılmaktadır. NEDEN KENTSEL YENİLEME? Kent Yenileme (Urban Renewal); ilk olarak kamu girişimi veya yardımlarla yapılabildiği gibi yerel yönetimlerin finanse etmesi yoluyla da yapılabilen, insanı odağa alan bir revize planı olarak ortaya çıktı. Son yıllarda kentlerde ortaya çıkan yasadışçılık, Pelin Pınar Özden'e göre örgütlü bir duruma gelmiş, hem kent merkezlerinde hem de çeper yerleşmelerde kalitesiz, niteliksiz ve kimliksiz mekânlar ortaya çıkmıştır. Kentlerin doğan rezerv alanları olan yeşil alanlar ve su havzaları da yasadışçılıktan en büyük nasibini alan yerler haline gelmiştir. Özden'e göre süregelen tüm çarpık projelerin ve oluşumların sonucunda, operasyonel bir tutum benimsenmesi ve bu alanların yeniden üretilmesi, sağlıklaştırılması, yenilenmesi ve/ veya dönüştürülmesi, kaçınılmaz bir gereklilik olarak önplana çıkmaktadır. Batının sanayi devrimiyle birlikte sosyoloji biliminin de etkisiyle toplumun şehirle olan ilişkisini altüst eden modern zihniyet, sosyolojinin toplum üzerindeki etkisiyle sadece Batı’daki şehirleri dönüştürmekle kalmayıp Doğu'daki şehirler de bir bir değişmeye ve modern zihnin şehircilik algısına göre şekillenmeye zorlamıştır. Süreç itibariyle de şehirlerimiz bir bir dönüşmüş, bugün Bursa'da yapılan TOKİ faciası, yarın birgün Samsun'da, İstanbul'da, Kastamonu ya da herhangi başka bir şehirde göze batacağı muhakkaktır. Özden, Kentsel Yenileme kitabında ülke olarak kuramsal ve stratejik değerlendirmeleri yapılmış kentsel yenilemenin ilkeleri doğrultusunda, olması gereken yaklaşımı, yasal ve yönetsel modeli ortaya koymamız gerektiğini belirtiyor. Özellikle kentsel yenilemenin temelinde yatan şiddetli kentsel çöküntülerin ve yoksulluğun giderilmesi, kentlerin eski canlılıklarına kavuşturulması ve özgün formlarını muhafaza edebilmeleri, kentsel yenilemede mühim noktalardır. Kentsel yenilemede temel formları 4 maddede toplayabiliriz: · Ülkelerdeki kentsel çöküntü ve konut alanlarının bozulması noktasındaki tartışmalar, · Politikalarla çözülmeye çalışılan problemler, · Hükümetlerin para yardımları, emlak piyasasına verilen teşvikler, özel organi- Kasım - Aralık 2012 81 MAKALE zasyonların yapılarının açıklığa kavuşturulması, · Sistemin bütününün ya da özel düzenlemelerin etkilerinin tamamlanması. Kentsel Yenileme'nin amacını kent için önem arz eden, ancak çeşitli sebeplerden ötürü çöküntüye uğramış, köhnemiş, eskimiş, bozulmuş ya da bu süreçlerin henüz yaşanmakta olduğu kent parçalarının yeniden hayata döndürülmesi olarak tarif eden Özden, kentsel yenilemenin ilk 2’nci Dünya Savaşı’nda harap olan kentlerin yeniden düzenlenmesinde ortaya çıktığını ve etraflıca tartışıldığını belirtir. 1981 yılında "Urban Renewal" adıyla ilk defa bir kampanya başlatılmış, ancak bu ifadenin yıkıp yeniden yapma anlamı içermesinden duyulan endişeyle kampanyanın adı "Urban Renaissance" olarak değiştirilmiştir. Kampanyanın amaçlarını 4 ana başlıkta toplayabiliriz: · Kentlerde Yaşam koşullarının geliştirilmesi, · Kentlerin şimdiki ve gelecekteki rollerinin tartışılması, · Kentsel yaşamın geliştirilmesine yönelik yasaların ne yeni yasal dayanakların elde edilmesi, · Kentsel sorunlarla ilgili idari ve teknik yöntemlerin geliştirilmesi (Pelin Pınar Özden - Kentsel Yenileme, sf. 54). Görüldüğü üzere Kentsel Yenileme'nin tarihsel süreci içerisinde hep bir gelişme ve şehirlerin yeni bir form kazanma sebebinin olduğu görülür. Avrupa kentleri için kültür mirasını korumak çok önemli olduğundan, kentsel yenileme çalışmaları Avrupa'da ülkemize göre çok daha ileri noktadadır. Kentsel yenileme Avrupa'da kentlerin niteliğini yükseltecek önemli bir araç olarak görülmektedir. Şehirlerdeki miraslar, medeniyet ve kültür zenginlikleri nostaljik bir tapınak gibi bırakılmamalı, yeni yaşam tarzına adapte olunmasını sağlayacak bir işlevle yeniden topluma kazandırılmalıdır. Maalesef bu anlayış, ülkemizde hâlâ erişilememiştir. Özellikle İstanbul'da tarihi yapılar ya nostaljik tapınaklar gibi sadece gezilip görülesi yerler olarak korunmaktadır ya da tamamen terk edilerek çürümeye ve o değeri kaybetmeye terk edilmektedir. Kentsel dönüşüm, diğer bir adıyla kentsel yenileme, her bölgeye her şehre farklı olarak tasarlanabilen bir çalışma haline gelmedikçe, uygulanacağı şehrin toprağına, kültür mozaiğine, dinamiklerine ve yapısına uygun bir şekilde planlanamazsa, hem şehre hem o yörede ikamet eden insanlara hem de kentsel dönüşümdeki firmalara tabiri caizse zulmedilmiş olur. Zulmün sözlük anlamı bir şeyi 82 Mimar ve Mühendis yerinden etmek demektir. Şehrin ruhunu ve mozaiğini yerinden etmek, insanları oturduğu diyardan ve evlerinden etmek, inşaat firmalarına verilmesi gereken hakkın verilmemesi, kentsel dönüşümü kentsel yıkıma çevirir. Bu adımda amaç, sürdürülebilir bir kent modeli inşa etmektir. Sürdürülebilir kent modelinde de en önemli adım, mevcut kentsel alanların tüketilmiş bölgelerini geri kazanabilmek, kentsel yoksunluğun üstesinden gelerek o bölgede ikamet edenlere daha iyi, daha kaliteli ve sağlıklı yaşam çevreleri sunmaktır. Kentsel dönüşümde en önemli adımın planlama olduğunu söylemeliyiz. Planlamacıya çok büyük görevler düşüyor. Kentleri dönüştürebilmek, planlı ve denetimli bir iş takibiyle mümkündür. Amerika’da ve Avrupa toplumlarında başarılı kentsel yenileme çalışmalarının arkasında güçlü bir merkezi yönetim, etkin ve girişimci ruha sahip yerel yönetimler, izlenecek yol ve yöntemi belirleyen ve sürekli takip eden planlamacılar, güçlü finansman ayakları ve bilinçli bir halk kesimi bulunmaktadır. Şu anda Türkiye’de maalesef şehir bilinci, depremle birlikte oluşmaya başlamış, deprem korkusuyla kentsel dönüşüm bir zorunluluk hali gibi görülmeye devam etmiştir. Hâlbuki deprem olmadan da bizler bu bilince kavuşabilmeli, halka da kentsel yenilemenin amacı ve mahiyeti anlatılarak bilinçlenmelerini sağlamalıydık. Pelin Pınar Özden, Kentsel Yenileme kitabında şehirlerin neden Kentsel Yenileme ile inşa edilmesi gerektiğini, kentsel yenilemenin evrelerini ve başarılı uygulamalarını, başarısız olunduğunda karşımıza ne gibi sıkıntıların çıkabileceğini detaylı bir şekilde anlatıyor. Kentsel Yenileme’nin tarihinden gelişim sürecine, ülkemizde kentsel yenileme gereksiniminin koşullarının ortaya çıkış sürecinden gelişimine, yerel yönetimlerin yapısından yasal süreçlere kadar konuyu enine boyuna tartışıyor. İstatistiksel verileri ve kentsel yenileme ile alakalı çıkan tüm yasaları değerlendirmesi, sadece halkın ya da müteahhitlerin gözünden değil, kentsel yenilemenin kararını alan devlet organlarını da incelemesi, kitabın değerini ortaya koymak açısından mühim bir nokta. Zira sorumluların ve planlamacıların çok da üzerinde durulmadığı bir ortamda herkes kafasındaki “olması gereken”i söylemekle hakikate varacağımızı düşünmüyorum. Hakikate varmak istiyorsak, hakikatli iş yapmak istiyorsak, yaşadığımız mekâna ve şehri önemsiyor ve kurduğumuz ilişkiyle kendimizi yaşadığımız yerle ilişkilendirebiliyorsak, kentsel dönüşümün hangi noktasındaysak sorumluluğumuzun bilincinde davranmalıyız. Değer üretmeliyiz. Yaşadığımız yerin mozaiğinden uzaksak nasıl değer üretebiliriz? Değer üretemediğimiz gibi, değerlerimizi de kaybetmeye başlarız. Kentsel dönüşümün sonu, mekânla olan ilişkimizin dönüşümü olmayacaksa, yaşadığımız yeri ihya edemeyeceksek, şehirle var olan bağlarımızı güçlendiremeyeceksek kentsel yenilemenin ne anlamı var? Bu konuların uzun uzadıya tartışılması gerekiyor. Şu anda (özellikle Van depreminden sonra) hemen deprem sonrası kentsel yenilemeye başlanılması, en başta belirlenmesi gerekenlerin belirlenmemesi, yapılanların neden yapıldığını, amaç ve hedeflerini de etkileyecektir. Amaç yıkılan -ya da yıkılacak olan- yeni binaların bilinçsizce onarımından ziyade, şehrin kültür ve mozaiğini, toplumun şehirle olan bağını, gelecekteki nesillerin şehri inşa ederek daha ileri boyutlara taşıyabilecek dinamikleri düşünerek hem geçmişi, hem yaşanılan anı ve hem de geleceği inşa etmek olmalıdır. Kasım - Aralık 2012 83 SÖYLEŞİ HAYRETİN CAN DİSAN HİDROLİK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN CAN Dünyada İlk 5 arasındayız KAMYON VİNCİ ÜRETİMİ İLE 1993 YILINDA FAALİYETE BAŞLAYAN, GERİ DÖNÜŞÜM SEKTÖRÜNDE DE 17 YILDIR FAALİYET GÖSTEREN DİSAN HİDROLİK, YURT İÇİ VE YURT DIŞINDA ÖNEMLİ FAALİYETLERE İMZA ATIYOR. KARININ YÜZDE 30'U GİBİ ÖNEMLİ BİR PAYI AR-GE'YE AYIRARAK GELİŞİME ÖNEM VERDİĞİNİ GÖSTEREN DİSAN HİDROLİK, SEKTÖRÜN DÜNYADA İLK 5'İ ARASINDA YER ALIYOR, DİSAN HİDROLİK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN CAN İLE FAALİYETLERİ VE GELECEK PLANLARI ÜZERİNE KONUŞTUK. > SÖYLEŞİ: FATİH GÖKSU DİSAN Hidrolik’in kuruluşu hakkında bilgi verir misiniz? rilerimize çöp ayırma tesisi ve diğer tesisleri yapmak için yoğun çalışma yapıyoruz. Firmayı beş ortak 1993 yılında kurduk. Fabrika binasını Habibler Köyü’nde 225 m2 bir alana kurduk. İlk imalatımız kamyon vinci idi. Fakat müşteriden gelen taleplere de açık olduk. İlk talep sepetli platform oldu. Sonra kâğıt balya presi, ardından da metal balya presi geldi. 1995 yılında ise çöp ile tanıştık. İstanbul Büyük Şehir Belediyesi çöp sorununu çözmek için seri yatırımlar ve üretimler yapıyordu. Bu aşamada biz de bu işe dâhil olduk. Peki firmanız nasıl bir gelişim süreci yaşadı? 2002 yılında 3 bin m2’lik bir fabrika binasına taşındık. İki imalat tipimiz vardı. Birincisi vinç ve sepetli platformlar, ikincisi ise geri dönüşüm makineleri idi. Bu noktada bir tercihle karşı karşıya kaldık. İkisinden birini tercih etmek noktasında, biz geri dönüşüm sektörünü tercih ettik. Bu süre içerisinde 35 ülkeye satış yaptık. Başta Yunanistan olmak üzere Balkanlar ve Orta Doğu’da satışımızı arttırdık. 2008 yılında ise Suudi Arabistan’ın başkenti Riyad’da saatte 180 ton çöp ayıran bir tesis yaptık. Türkiye’nin çeşitli illerinde çöp, ambalaj ve pet ayırma tesisleri yaptık. 2010 yılından sonra otomatik ayırma tesisleri yapmaya başladık. Bu yaptığımız tesisler dünyada sayılı tesisler arasına girdi. Bilgimiz, deneyimimiz ve alanında uzman elemanlarımızla bu sektörün dünyada ilk 5’i arasında yerimizi aldık. DİSAN Hidrolik hangi ürünleri imal ediyor? Başlıca imalatlarımız, çöp ayırma tesisleri, ambalaj atığı ayırma tesisleri, pet ayırma tesisleri, kağıt ayırma tesisleri, balya presleri, poşet açıcılar, hurda vinçleri, konveyörler, parçalayıcılar, balistik seperator, tromeller ve hava ile ayırıcılar 84 Mimar ve Mühendis DİSAN Hidrolik nasıl marka oldu? gibi sıralanabilir. Bu imalatlardan kâğıt balya presinde Türkiye’deki ihtiyacın yüzde 95’ini karşılıyoruz. Orta Doğu’da ise 2008’den sonraki ihtiyacın yüzde 40’ına yakınını karşılıyoruz. 2013 yılının sonunda, Silivri’deki yeni yapacağımız fabrikada üretimimizi iki katına çıkarmayı planlıyoruz. Yurtdışındaki faaliyetleriniz hakkında bilgi verir misiniz? Biz yurtdışındaki tesislerin kurulum işi ile ilgileniyoruz, işletimi ise müşterilerimiz yürütüyor. En büyük tesisimiz olan Suudi Arabistan’daki saatte 180 ton çöp ayıran tesis, 2008 senesinden beri çalışıyor. Bu tesis, bu bölgenin Türkiye de dâhil en büyük tesisi. Yeni ilavelerle saatte 250 tona çıkacak. Bu da günde 5 bin tona denk geliyor. Yunanistan’da 7 adet ambalaj atığı ayırma tesisi yaptık. İran’da kâğıt ayırma tesisi yaptık ve 35 ülkede kâğıt toplama ve balyalama tesisleri kurduk. Ayrıca Suudi Arabistan’da bir şube açacağız. Bu bölgede çok miktarda tesis ve makinelerimiz var. Buralara servis verebilmek için bir şube açmak gerekiyor. Bu şubede imalat da yapacağız. Bunun dışında müşte- Sektörde 19 yıldır hizmet veriyoruz. Bizim marka olmamızı sağlayan asıl nedenler, çok hızlı hizmet ve servis verişimiz, kaliteli malzemeyi ucuza satışımız, hep doğru projeler yapışımız, yanlışımızı itiraz etmeden ve maliyeti dikkate almadan çözmemiz, sürekli değişimden yana olmamız, müşteriyle iyi ilişkiler kurmamız olarak sıralanabilir. Bu özellikleri hem yurt içinde hem de yurt dışında sağlamamız bize bu başarıyı sağladı. Ar-Ge faaliyetleri sizin için ne kadar önemli? Firmamız 1994 yılından beri Avrupa ve diğer büyük ülkelerdeki geri dönüşüm fuarlarını takip ederek, çok önceden araştırma, geliştirme ve üretime başlamıştır. Son yıllarda bu sektöre verilen önem hemen hemen her ülkede arttı. Ayrıca bu sektöre yapılan kredi ve hibeler de oldukça önemli bir artış gösterdi. DİSAN bu durumu çok önceden bildiğinden, sektör için senede 4 ila 5 adet yeni makine tasarlayarak Ar-Ge yaptı. Bu imalatların bir kısmını kendi bünyesinde, bir kısmını da yakın çevresiyle yaptı. Türkiye’de bu işlerin tamamına yakınını yapabilir duruma geldi. DİSAN her sene kârının yüzde 30’unu Ar-Ge’ye ayırıyor. Bu konuda tek bir sorunumuz var. Bu denemeleri müşterinin tesisinde yapmaktayız. Dolayısıyla biraz pahalıya mal oluyor; çünkü müşterinin de işinin aksamaması gerekiyor. Sanıyorum yakın bir gelecekte Türkiye’de bu imalatlar daha çok artacak ve ekonomide önemli bir yer tutacak. Kasım - Aralık 2012 85 BİZDEN HABERLER "ŞEHİRLER İNSANİ VE SÜRDÜRÜLEBİLİR OLMALI M imar ve Mühendisler Grubu Genel Başkanı Avni Çebi, Kanal A televizyonunda yayınlanan İşte Haber isimli programda kentsel dönüşüm ile ilgili açıklamalar yaptı. Kentsel dönüşüm sürecinde dikkat edilmesi gereken hususlara vurgu yapan Çebi, şehirlerin insani, sürdürülebilir olması ile özürlüler, yaşlılar ve çocuklar için yaşam şartlarının uygun olması konusunun altını çizdi. Çok katlı yapılaşma yerine daha az katlı ve yatay bir kentleşme modeli geliştirilmesinin faydasını belirten Çebi, Konya ve Hollanda karşılaştırması ile verdiği örnekle bu fikrine açıklık getirdi. MMG'DEN ATAKÖY BİYOLOJİK ATIKSU ARITMA TESİSLERİNE TEKNİK GEZİ M imar ve Mühendisler Grubu düzenlediği teknik gezi etkinliğinde 16 Ekim 2012’de Ataköy Atıksu Biyolojik Arıtma Tesisi’nde incelemelerde bulundu. Tesiste ilk olarak İSKİ Atıksu Arıtma Daire Başkanı Osman Yıldız’dan Ataköy’deki ve İstanbul genelindeki tesisler hakkında bilgi alan MMG grubu, daha sonra tesisin ünitelerini gezdi. Tesiste bulunan kaba ızgaralar, ince ızgaralar, giriş terfi merkezi, havalandırma (kum ve yağ tutucu), ön çökeltme havuzu, biyolojik arıtma, biyofosfor havuzu, havalandırma havuzu, son çökeltme havuzu, blower binası, gibi üniteleri gezilirken, İSKİ Ataköy Atıksu Biyolojik Arıtma Tesisi’nden Zeynep Çelik ve Barış Durak MMG ekibine tesisler ve ünitelerde gerçekleştirilen işlemler hakkında bilgiler verdi. 88 Mimar ve Mühendis GIDA GÜVENLİĞİ HAREKETİ BAŞKANI KEMAL ÖZER: "GDO'LU GIDA HELAL DEĞİLDİR " M imar ve Mühendisler Grubu’nun, her hafta düzenlediği Bizbize Konuşmalar etkinliğine konuşmacı olarak Gıda Güvenliği Hareketi Genel Başkanı ve Gazeteci Kemal Özer katıldı. Sunum eşliğinde gerçekleştirdiği “Temiz Sofralar” konulu konuşmasında gıdaların insan sağlığına olan etkilerinden bahsederken, GDO’lu ürünler hakkında önemli açıklamalarda bulundu. Tüketilen bazı besin maddelerini sofraların kitle imha silahları olarak nitelendiren Özer, topluma dayatılan belirli bir tüketim modeli olduğunu belirterek, bu tüketim modelinin insanların sağlığına nasıl etki ettiğini açıkladı. İslam dinine göre temiz ve yasaklı gıdalardan yola çıkan Özer günümüz GDO’lu ürünlerine kadar birçok konuda açıklamalar yaparak katılımcılara bilgiler verdi. İslam İşbirliği Teşkilatı - Fıkıh Akademisi’nin 2009 yılında İstanbul’da yaptığı açıklamada genetiğiyle oynanmış gıdaların helal olmadığını söylediğine dikkat çeken Özer, gıdaların genetiğiyle oynayanların nihai amaçlarının Fıtrî sistemin mülkiyetini, yani yaşamı ele geçirmek olduğunu vurguladı. Mono ve Nano bir dünya istendiğinin de altını çizen Özer, “Mono dünya derken tek tip tarımın, endüstrinin olduğu; bin çeşit pirincin değil de 5 çeşit pirincin ekildiği, bütün insanların soyayla, mısırla beslendiği; diğer tür ve çeşitlerin yok edildiği, tescilli ürünlere doğru giden bir dünya öngörüyorlar ve böylelikle kendi kontrollerindeki bitkileri ekerek bir mono tarım sistemi inşa etmeye çalışıyorlar.” dedi. KENTSEL DÖNÜŞÜME KAPSAMLI ve BÜTÜNLEŞİK YAKLAŞILMALI K HAFRİYAT ve İNŞAAT YIKINTI ATIKLARI KONUSU ENİNE BOYUNA TARTIŞILDI S ektörel Fuarcılık ve Mimar ve Mühendisler Grubu’nun (MMG) ortaklaşa düzenlediği "Kentsel Dönüşüm Sürecinde Geri Kazanım ve Atık Yönetimi" konulu panel, 19 Eylül’de WOW Kongre Merkezi’nde gerçekleştirildi. Panelde kentsel dönüşüm sürecinde ortaya çıkacak olan hafriyat ve inşaat yıkıntı atıklarının çevreye zarar vermeden toplanması, biriktirilmesi, taşınması, geri kazanılması ve buna ilişkin teknik idari esasların belirlenmesi konuları ele alındı. Panelin açılış konuşmalarını Sektörel Fuarcılık Yönetim Kurulu Başkanı Süleyman Bulak ve MMG Genel Başkan Yardımcısı Kadem Ekşi gerçekleştirirken, panelin moderatörlüğünü de yine MMG Genel Başkan Yardımcısı Ömer Faruk Kültür yaptı. MMG Genel Başkan Yardımcısı Kadem Ekşi, deprem ve kentsel dönüşüm sürecinde inşa edilecek binalar ve bu binaların hangi özellikte olması gerektiği konusuna vurgu yaptı. Hükümetin çıkardığı kentsel dönüşüm yasasının 2023 vizyonunda güvenli bir gelecek, güvenli kentler oluşturulması konusunda büyük öneme sahip olduğunu söyleyen Ekşi, bu süreci etkin kullanmanın önemine dikkat çekti. alkınma Bakanlığı, İstanbul Kalkınma Ajansı ve İktisadi Araştırmalar Vakfı tarafından ortaklaşa düzenlenen ‘‘Kentsel Dönüşümde Sürdürülebilir Yaşam Kalitesi İçin Farkındalık Araştırma Raporu’’ konulu seminer İstanbul Point Otel’de gerçekleştirildi. Seminerin tebliğ oturumu bölümünde Mimar ve Mühendisler Grubu (MMG) Genel Başkanı Avni Çebi ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Altyapı ve Kentsel Dönüşüm Hizmetleri Genel Müdürlüğü Genel Müdür Yardımcısı Abdullah Cengiz Makas birer sunum yaptı. Tebliğ oturumunun moderatörlüğünü de İTÜ Çevre ve Şehircilik Araştırma Merkezi Müdürü Prof Dr. Nuran Zeren Gülersoy yaptı. Avni Çebi, “Kentsel Dönüşümde İnsan ve Çevre” konulu sunumunda, kentsel dönüşüm sürecinde yaşanacak yenilikler ve inşa edilecek şehirlerin insani ölçeklere sahip olması gerektiğini vurgularken, geleceğe bırakılacak mimari ve mühendislik çalışmalarının, kültürümüzü yansıtmasının ve gelecek nesillere miras olarak bırakılmasının önemine dikkat çekti. Şehirlerin, insanları bölen değil onları buluşturan mekanlar niteliğine kavuşturulması gerektiğini belirten Çebi, kentsel dönüşümün, fiziksel mekânın dönüşümünün yanı sıra, sosyal adalet ve gelişim, sosyal bütünleşme, yerel-ekonomik kalkınma, tarihi ve kültürel mirasın ve doğal çevrenin korunması, zarar azaltma ve risk yönetimi, sürdürebilirliğin sağlanması, erişebilirlik, gelecek nesillerin hakkı vb. ilkeler çerçevesinde kapsamlı ve bütünleşik bir yaklaşımla ele alınması gerektiğini söyledi. Kasım - Aralık 2012 89 BİZDEN HABERLER MMG HEYETİ ve YERYÜZÜ MÜHENDİSLERİNDEN TİKA, TOKİ, EPDK ve SİVİL HAVACILIK'A ZİYARET M imar ve Mühendisler Grubu ve Yeryüzü Mühendisleri oluşumu Başbakanlık Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA) Başkanı Serdar Çam ve heyetine nezaket ziyaretinde bulundu. Tarafların daha önce de yaptığı resmi ziyarette, kalkınma yardımları konusunda işbirliğini geliştirmek ve eski Türk tarihi mirasını yerinde inceleyerek kültürel işbirliği konusundaki potansiyeli araştırmak üzere Macaristan ziyaretinde de bulunmuştu. MMG ve Yeryüzü Mühendisleri heyetleri, oluşumları ve çalışmaları hakkında TİKA kurmaylarına bilgiler verirken, taraflar aynı zamanda küresel işbirliği konuları, önümüzdeki dönemde hayata geçirilebilecek projeler ve ortak çalışmalar hakkında görüş alışverişinde de bulundu. MARMARAY KOORDİNATÖRÜ A. UFUK KINIK: "BİR MÜHENDİSLİK PROJESİ, KÜLTÜR PROJESİNE DÖNÜŞTÜ M Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) Başkanı Hasan Köktaş ile enerji verimliliği hakkında konuşuldu. MMG'nin yayınladığı enerji sayısı gündeme getirildi. Mimar ve Mühendisler Grubu ve Yeryüzü Mühendisleri oluşumu T.C. Başbakanlık Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA) Başkanı Serdar Çam ve heyetine nezaket ziyaretinde bulundu. MMG kurmayları ayrıca TİKA ile yapılan toplantı öncesinde T.C. Başbakanlık Toplu Konut İdaresi (TOKİ) Başkanı Ahmet Haluk Karabel ile görüştü. 90 Mimar ve Mühendis imar ve Mühendisler Grubu’nun (MMG) düzenlediği Bizbize Konuşmalar etkinliklerinin 3 Ekim Çarşamba günkü konuğu “Multi Disipliner Projelerde Yönetim Yaklaşımı ve Yenikapı Transfer Noktası” konusu ile Marmaray Koordinatörü Ayhan Ufuk Kınık oldu. MMG Genel Merkezi’nde gerçekleştirilen toplantıda, Yenikapı bağlantı noktası ve çalışmalar sürecinde bulunan tarihi kalıntılar konusunda konuşan Kınık, Yenikapı ve çevresinde projeyle birlikte gerçekleşecek yenilikler ve değişimler hakkında da bilgiler verdi. Günümüzde otoyol, enerji santralı, metro gibi temel altyapı yatırımlarının realize edilmesinde ya da işletilmesinde özel sektörün rolünün geniş bir paya sahip olduğunu belirten Kınık, ayrıca temel altyapı yatırımları konusunda; “İnşaat sektörü ağırlıklı temel alt yapı yatırımlarında; finansmandan tasarıma; tasarımdan uygulamaya, işletme aşamasına geçiş, işletme dönemi, işletme dönemi sonunda yatırım ya da işletmenin durumuna kadar çok uzun bir dönem, proje yöneticisinin karşı karşıya kaldığı konular olacaktır” diye konuştu. MMG TİKA İLE MACARİSTAN'I ZİYARET ETTİ Mimar ve Mühendisler Grubu(MMG) Genel Başkanı Avni Çebi ve Başbakanlık Türk İşbirliği ve Koordinasyon Ajansı (TİKA) Başkanı Dr. Serdar Çam başkanlığındaki heyet, Macaristan Dışişleri Bakanlığı’nın davetlisi olarak bu ülkeye ziyarette bulundu. H eyet resmi ziyarette, kalkınma yardımları konusunda işbirliğini geliştirmek ve eski Türk tarihi mirasını yerinde inceleyerek kültürel işbirliği konusundaki potansiyeli araştırdı. Budapeşte’de bakanlık ziyaretlerinden sonra mescit, türbe, hamam, külliye, şehitlik gibi tarihi eserleri yerinde inceleyen heyet, daha sonra Mohacs, Pecs ve Szigetvar şehirlerini gezdi. MACARİSTAN’DA YAPACAK ÇOK İŞİMİZ VAR Türkiye’den inceleme ve ziyaret için gelen heyet onuruna Macaristan’da bir yemek de organize edilirken, yemek sonrası bir konuşma yapan TİKA Başkanı Serdar Çam; “Gördük ki, Macaristan’da yapacak çok işimiz var. Gelişmekte olan donör ülkelerle birlikte olmak, yeni gelişmeleri de anlamaya yarıyor. 100 ülkeye şimdiye kadar katkı- da bulunduk, 30 ülkede ofisimiz var. 2011 yılında yapmış olduğumuz yardım miktarı bir önceki yıla oranla yüzde 30 büyüyerek dünya ortalamasında en fazla büyüyerek yardım eden ülke konumuna geldik. Bu yıl bu oran daha da büyüyecektir “ dedi. TÜRK-OSMANLI ESERLERİNİN ONARILMASININ TAM ZAMANI MMG Genel Başkan Yardımcısı ve TÜMİŞAD Başkanı Osman Şahbaz da Macaristan’da ve Avrupa’da yaşayanların en büyük hayalinin kaybolmaya yüz tutmuş Türk-Osmanlı eserlerinin onarılması ve günümüze kazandırılması olduğunu ifade ederek, “İşte o gün gelmiştir. Gün bugündür. Macar ve Türk Devletleri’nin bu tadilatı, onarımı, restorasyonu, renovasyonu yapmaya azmi tamdır. Bunu hissediyor ve gözlemliyoruz. Bu bir başlangıçtır” dedi. Kasım - Aralık 2012 91 BİZDEN HABERLER İSZÜ REKTÖRÜ PROF. DR. ADEM ESEN: MMG'DEN NEZAKET ZİYARETİ Mimar ve Mühendisler Grubu, düzenlediği nezaket ziyaretlerinde Turizm ve Kültür İl Müdürü Ahmet Emre Bilgili, İETT Genel Müdürü Hayri Baraçlı ve İETT Genel Müdür Yardımcısı Hasan Özdemir’in konuğu oldu. Z iyaretlere MMG’yi temsilen Genel Başkan Avni Çebi, Başkan Yardımcılarından Kadem Ekşi ve Ömer Faruk Kültür katıldı. Ahmet Emre Bilgili ziyaretinde MMG heyeti, Türkiye turizmi ve Türkiye’deki farklı kültürlerin oluşturduğu bütünlükten bahsederken, Ahmet Emre Bilgili de MMG’nin üzerinde titizlikle durduğu şehirleşme konusuna değindi. Şehirleşmenin farklı kültürlerin yok olmaması için önemli bir nokta olduğunu söyleyen Bilgili, “Kültürü yaşatabilmek için şehri yaşatmak gerekir” diye konuştu. Daha önceki dönemlerde MMG’nin etkinliklerine katıldığını belirten Bilgili, ileriki dönemde de ortak çalışmalara imza atılabileceklerini bildirdi. MMG temsilcileri Ahmet Emre Bilgili’nin ardından, İETT Genel Müdürü ve aynı zamanda MMG üyesi olan Hayri Baraçlı’yı ziyaret etti. Baraçlı’ya öncelikle İETT’nin çalışmaları ve projeleri dolayısıyla takdir ve teşekkürlerini ileten MMG temsilcileri, İETT ile ortaklaşa gerçekleştirilecek projeler konusunda Baraçlı ile istişare yaptı. MMG Genel Başkanı Çebi, İETT’ye proje ve etkinliklerinde paydaş olmaktan mutluluk duyacaklarını belirtirken, İETT Genel Müdürü Baraçlı da bir MMG üyesi olarak MMG ile ortaklaşa çalışmanın kendileri için de faydalı olarak olumlu getiriler sağlayacağını vurguladı. Son olarak İETT Genel Müdür Yardımcısı Hasan Özçelik’i ziyaret eden MMG temsilcileri, Özçelik’e görevinde başarılar dilerken, MMG olarak ellerinden gelen desteği vermeye hazır olduklarını iletti. 92 Mimar ve Mühendis “MMG İLE ORTAK PROJELER ÜRETEBİLİRİZ M imar ve Mühendisler Grubu (MMG), İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi (İSZÜ) Rektörü Prof. Dr. Adem Esen’e nezaket ziyaretinde bulundu. Prof. Dr. Esen, MMG Genel Başkanı Avni Çebi ve beraberindeki heyeti Halkalı’daki Merkez Kampüs’te ağırlardı. MMG’yi çalışmaları, projeleri ve üniversitelerle ortaklaşa düzenledikleri etkinlikler nedeniyle tebrik eden İSZÜ Rektörü Prof. Dr. Adem Esen, MMG ile ortaklaşa birçok projeye imza atılabileceklerini söyledi. Sebahattin Zaim Üniversitesi’nin tarihi ve mimari güzellikleri arasında gerçekleştirilen görüşmede yapılacak ortak proje ve etkinlikler hakkında bilgi alışverişinde bulunuldu. Yeni kurulan Kent Çalışmaları ve Yönetimi Yüksek Lisansı Programı’nın sektöre sağlayacağı yarardan bahseden MMG heyeti, bu programın aynı zamanda deprem ve kentsel dönüşüm sürecinde nitelikli ve kalifiye kişiler yetiştirilmesine yol açarak, bu süreçte planlayıcı ve uygulayıcılara daha bilinçli ve kaliteli çalışmalar yapılması konusunda destekçi olacağına inandıklarını ifade etti. İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi Mimarlık Bölümü’nün, sektörle bağlantılı olması için gerekli işbirliklerinin yapılması konusunda üzerine düşen görevleri yerine getireceklerini belirten MMG heyeti, tıpkı Rektör Esen gibi Sebahattin Zaim Üniversitesi Mimarlık Bölümü’nün daha dinamik ve üretken bir fakülte olmasını amaçladıklarını sözlerine ekledi. Kasım - Aralık 2012 93 KÜLTÜR SANAT MMG'DE BAYRAMLAŞMA K MMG’NİN 8'İNCİ GENEL İDARE KURULU TOPLANTISI KAYSERİ'DE GERÇEKLEŞTİRİLDİ M imar ve Mühendisler Grubu (MMG) 8'inci Genel İdare Kurulu, şube başkanları ve yardımcılarının da katılımıyla 6-7 Ekim'de Kayseri’de gerçekleştirdi. Kentsel dönüşüm, kamuoyunda MMG algısı, üniversiteler ve öğrenciler ile ilişki ve bu konudaki açılımlar, Yeryüzü Mühendisleri, Şehir Platformu ve daha birçok konunun masaya yatırıldığı Genel İdare Kurulu’nun ikinci gününde MMG olarak kentsel dönüşüm ile ilgili bir de basın açıklaması yapıldı. Tüm MMG şube başkanları ve başkan yardımcılarının hazır bulunduğu basın açıklamasını MMG adına Genel Başkan Avni Çebi yaparken, açılış konuşmasını da ev sahibi olan MMG Kayseri Şube Başkanı Celal Dündar Selçuk yaptı. “Yeşili, Doğayı İstiyoruz Fakat Ona Tepeden Bakmayı Tercih Ediyoruz” MMG Kayseri Şube Başkanı Celal Dündar Selçuk, basın açıklaması öncesi yaptığı açılış konuşmasında Kayseri’nin sanayi ve şehircilik konularında Türkiye genelinde örnek gösterilecek bir il niteliğinde olduğunu belirtti. Selçuk, Kayseri’nin bu nitelikleri kazanmasında çaba harcayan ve mesai harcayan tüm yerel yöneticilere de teşekkür etti. Kayseri’nin coğrafyası ve imar planı ile birçok ilden önde olduğunu söyleyen Selçuk, Türkiye’de olduğu gibi Kayseri’de de eksik yorumlanan bir şehircilik algısı olduğunu dile getirdi. Selçuk, Türkiye’de iyi şehirciliğin birbiriyle sadece yükseklikte yarışan yapılar, her yeri beton ve asfaltla kaplı yollar ve insanların ayağının toprağa değmediği şehirler olarak algılandığını vurgularken, şehircilik uygulamalarıyla inşa edilen yapılarda yaşayan vatandaşların yaşantısı ve hayatını, içinde yaşadığı yapıların şekillendirdiğine dikkat çekti. “20 Sene Sonra Pişman Olup Yeniden Kentsel Dönüşüm Yapmamalıyız” MMG Genel Başkanı Avni Çebi yaptığı konuşmada yaşayan ve sürdürülebilir şehirlerin inşa edilmesi gerektiğine vurgu yaparken, Kentsel dönüşümün, fiziksel mekânın dönüşümünün yanı sıra, sosyal adalet ve gelişim, sosyal bütünleşme, yerelekonomik kalkınma, tarihi ve kültürel mirasın ve doğal çevrenin korunması, zarar azaltma ve risk yönetimi, sürdürebilirliğin sağlanması, erişebilirlik, gelecek nesillerin hakkı vb. ilkeler çerçevesinde kapsamlı ve bütünleşik bir yaklaşımla ele alınması gerektiğini söyledi. “Herkes İçin Şehir” kavramından da söz eden Çebi; “Bu kavramların hepsi yan yana konulduğunda şehirlerimiz “herkes için şehir” kavramına; yani sosyal adaletin sağlandığı bir mekân üzerine inşa edilmiş olarak, şehrin medeniyet ve kültürel zenginliklerini de gelecek kuşaklara aktarılabilecek dinamiklere ulaşmış olacaktır.” diye konuştu. 94 Mimar ve Mühendis urban Bayramı münasebeti ile 27 Ekim 2012 tarihinde MMG Genel Merkezi’nde gerçekleştirilen bayramlaşma programına MMG Genel Başkanı Avni Çebi’nin yanı sıra Genel Başkan Yardımcısı Ömer Faruk Kültür, Yeryüzü Mühendisleri Derneği Başkanı ve MMG Yönetim Kurulu üyesi Murat Özdemir, MMG Yönetim Kurulu Üyesi Serkan Cantürk, MMG Komisyon Başkanları Doç. Dr. İbrahim Güneş, Şehmus Yıldırım ile çok sayıda MMG üyesi katıldı. Yeryüzü Mühendisleri Derneği’nin kuruluş çalışmaları ve gerçekleştirilen programlar hakkında bilgilendirme yapılan toplantı samimi bir atmosferde devam etti. Programda gündemle ilgili görüş alış verişi yapılırken bayramlaşma çeşitli ikramlar eşliğinde karşılıklı güzel temennilerle sona erdi. MMG HEYETİ KAZIM ÖZGÜR'Ü ZİYARET ETTİ M imar ve Mühendisler Grubu tarafından kurum ve kuruluşlara yönelik gerçekleştirilen ziyaretler kapsamında YEM (Yapı Endüstri Merkezi) ziyaret edildi. YEM Genel Müdürü Dr. Barış Onay’ın hazır bulunduğu ziyarete MMG Genel Başkan Yardımcısı Osman Şahbaz’ın yanı sıra Yönetim Kurulu Üyesi Yavuz Sarı’da katıldı. Samimi bir havada gerçekleşen ziyaretten duyduğu memnuniyeti dile getiren YEM Genel Müdürü Dr. Barış Onay, kendilerinin MMG’nin gerçekleştirdikleri etkinlikleri yakından takip ettiklerini ve takdir ettiklerini ifade ederek yeni dönemde ortak çalışmalara imza atmak istediklerini söyledi. MMG Genel Başkan Yardımcısı Osman Şahbaz’da YEM’i gerçekleştirdikleri fuarlardan ve yayın hayatına kazandırdıkları eserlerden tanıdıklarını, çalışmaları takdirle karşıladıklarını ifade etti. MMG’yi tanıtan Şahbaz, olabildiğince sivil olmaya çalıştıklarını, hiçbir siyasi etki altında kalmadan yanlışa yanlış diyen bir STK olduklarını söyledi. Kasım - Aralık 2012 95 SİNEMA PALERMO’DA YÜZLEŞME Bulgaryalı Ali Hepimizin Hikayesidir > YUNUS EMRE TOZAL 1 940’lı yıllardan başlayarak 70'li yıllara kadar uzanan öyküsü ile hem hüzünlü, hem neşeli ve coşkulu kimi zamansa heyecanlı ve romantik bir film olan Uzun Hikaye, senarist Yiğit Güralp’in tanımıyla çok ama çok iyi insanların saf ve ölümsüz aşklarını adalet ve doğruluk üzerine inşa etme mücadelelerini anlatan bir yapıt. Edebiyat dünyasında özellikle hikaye alanında kendine özgü üslubu ve özgünlüğüyle tanınan Mustafa Kutlu’nun aynı adlı eserinin sinemaya uyarlanması olan filmin yönetmenliğini Osman Sınav üstlenirken, senaryo uyarlamasını ise Yiğit Güralp kaleme almış. Filmin başrolünü Kenan İmirzalıoğlu üstlenirken kadroda kendisine Altan Erkekli, Güven Kıraç, Zafer Algöz, Cihat Tamer, Tuğçe Kazaz ve Ushan Çakır isimleri eşlik ediyor. Mustafa Kutlu kitaplarında hikâyenin bir ucundan tutup kitapla birlikte yolculuk etme gibi bir durum vardır. Bu filmde de trenin bir vagonunu izleyiciye ayırmış Osman Sınav, izleyici daha ilk dakikadan itibaren filmin içinde kayboluyor. "İyi insan olmak için sadece kalbimize ihtiyacımız var" diyor Osman Sınav. Filmin konusu da iyi bir kalbin öyküsü niteliğinde; Bulgaryalı Ali küçük yaşta yetim kaldıktan sonra Pehlivan dedesi Süleyman ile Bulgaristan’dan Türkiye’ye gelen bir Balkan göçmenidir. Ali’yi dedesi mert ve eşitliğe inanan bir insan olarak büyütür. 96 Mimar ve Mühendis Bulgaryalı Ali: Sevenleri hiçbir kuvvet ayıramaz. Mustafa (Oğlu): Ölüm bile mi? Bulgaryalı Ali: (Ölen eşinin resmine bakıp) ölüm bile... Uzun Hikaye Delikanlılık yıllarında aşık olduğu Münire’yi ailesi ona vermeyince kaçıran Ali’nin hayatı bundan sonra sevdiği kadınla birlikte tren istasyonlarını arasında kasaba kasaba gezip, nerede tutunabilirse orada yaşayarak geçer. Bu arada Mustafa adında bir de oğulları olur. Fakat geçimini daktilo bilgisi, katiplik, muhasebe kaydı tutma gibi işlerle kazanan Sosyalist lakaplı Ali haksızlığa katlanamayan kişiliği nedeniyle, en basit eşitlik istediği kasabadan dahi bencil ve çıkarcı insanların kumpası nedeniyle kovulur. Bu arada Mustafa da büyümekte ve kendi hikayesini oluşturmanın peşindedir… 1940'lı yıllardan başlayarak 70'li yıllara kadar uzanan öyküsü ile hem hüzünlü, hem de neşeli ve heyecanlı bir film olan Uzun Hikaye'de anlatılanlar öyle gerçekçi ki, toplumumuzda gördüğümüz samimi aşkların ve destansı mücadelelerin izlerini açıkça görebilirsiniz. Buharlı rayların üzerinde geçen hayatın, bir çocuğun gözünden anlatılan hikayesidir de denilebilir Uzun Hikaye'ye. Yoksulluk, aşk, kaybetmek gibi kavramları bile acıtasyona başvurmadan seyirciye sunulması filmin artılarından biri olmuş. Uzun Hikâye bir yanıyla anti-sosyalist bir film; bir başka yanıyla da sosyalizmi öven bir yapıt. Sosyalizmin iktidar yanını eleştirirken, muhalif tarafını övmekte… Türkiye’de komünist, sosyalist, eşitlik, paylaşma kelimelerinin yüksek sesle söylenemediği 1960’lı dönemlerde geçer Bulgaryalı sosyalist Ali’nin hikayesi. Ali, kurulu düzenin kasabalara yansıyan boyutu içinde bir yandan adaletsizliklerle uğraşırken, diğer yandan küçük dost halkalarında toplumdaki iyilik damarı ile buluşan ve aile hayatında küçük imkânları büyük sevgi ile harmanlayıp büyük mutluluklar devşirebilen kişilik. Mustafa Kutlu gibi bir yazarın hikayesinin sinemaya uyarlanması pek kolay bir iş değil. Osman Sınav kitabın zorluklarını kavramış olacak ki ince eleyip sık dokumuş. Kitaptan bağımsız olarak düşünüldüğünde çok fazla endişe verici noktalar gözükmüyor filmde, zaten kitap için yazılmış bir hikayenin birebir şekilde filme aktarılması da pek mümkün değil. Müzikler ve özellikle mızıka teması gayet uyumlu olmuş ama gereksiz yere müziğin kullanıldığı birkaç sahne de yok değil. Ama genel olarak baktığımızda film, uzun süresine rağmen akıp giden hem gülümsetip hem gözleri dolduran sıcak bir aile filmi. Kalemin, kelimelerin, şiir ve edebiyatın da kendisine yer bulduğu, işlendiği, doğrunun ne olduğunu, hakikat çabasının ne olması gerektiğini sorgulayan bir film. Nurettin Topçu’nun “isyan ahlâkı” anlaşılmadan Uzun Hikâye’nin kahramanı Bulgaryalı Sosyalist Ali’nin macerası tam olarak anlaşılmaz. Çünkü Topçu'nun isyan ahlakındaki hareket felsefesi, Bulgaryalı Ali'nin o sade ve yalın hayat hikayesini oluşturuyor. Bu yüzden bizden bir film, bizim insanımızı anlatıyor eksikleriyle artılarıyla. Kitaptaki imgeler tamamen işlenmiş, trenler, saka kuşu, küpe çiçeği, yağmurlar, kasabalar, eski gazozlar, yazlık sinemalar, her birinin destansı aşklara tanıklık ettiği kasabalar, Nurettin Topçu'nun isyan ahlakı, Bulgaryalı Ali'nin Köroğlu tavrı… Bu film izlenmeli, özellikle sevdaköylü insanların ve adaletsizliğe tahammül edemeyen herkesin mutlaka izlemesi gereken bir film Uzun Hikaye. "Kaderin yayı kurulu durur, vakti gelince boşalır denilmiş." FİLMİN KÜNYESİ Vizyon tarihi: 12 Ekim 2012 (2s 17dk) Yönetmen: Osman Sınav Oyuncular: Kenan İmirzalıoğlu, Tuğçe Kazaz, Ushan Çakır Tür: Dram, Macera, Romantik Ülke: TÜRKİYE Mustafa Kutlu - Uzun Hikaye "Ayakkabılar eskir be ali’m, her şey eskir. Bak sen hâlâ sevdiğim adamsın, sen eskime." Osman Sınav - Uzun Hikaye Kasım - Aralık 2012 97 KİTAPLIK DÜNYA GÜVENLİĞİ KURAMI İSLAM SANATINDA GEOMETRİK DESENLER PARİS, MODERNİTENİN BAŞKERTİ KENTSEL DÖNÜŞÜMÜN HUKİKİ BOYUTU Yazar: Ken Booth Tercüme: Çağdaş Üngör Küre Yayınları Yazar: Eric Broug Tercüme: Yasemin Darbaz Karaca Klasik Yayınları David Harvey Çeviren: Berna Kılınçer Sel Yayıncılık Yard. Doç. Dr. Gül Üstün Oniki Levha Yayıncılık Küresel toplumun, üst üste gelen bir dizi tarihi krizle karşı karşıya olduğunu öne süren Booth, alışılageldik küresel işlerin karşısına dikilen tarihi güçlükleri anlamak ve daha kozmopolit bir geleceği yeniden inşa etmek niyetiyle kapsamlı bir çatı kuruyor. Bunu yapmak için de eleştirel toplumsal kurama ve radikal uluslararası kurama yöneliyor. Dünya Güvenliği Kuramı hem güvenlik hakkında yerleşik düşüncelere karşı bir meydan okuma hem de eleştirel güvenlik çalışmaları için alternatif bir yaklaşımdır. İslam sanat ve mimarisinin en meşhur görsel ifade biçimi olan desenlerin ihtişamı, tesadüfen oluşmuş bir güzellik değildir. Bu sanatın eski ustaları, çoğunlukla kendini tekrar eden tek bir desene dayanan şaşaalı geometrik kompozisyonlar oluşturabilmek için geleneksel ölçüm yöntemleri kullanmıştır. Sonuçlar güzellikleri açısından harikulade, uygulama açısından ise ilham vericidir. Bu kitabın katkısıyla artık herkes bu kadîm sanatta nasıl usta olunacağını öğrenebilir ve kendi girift desenlerini tasarlayabilir ya da klasik örnekleri yeniden oluşturabilir. İhtiyacınız olan tek şey bir kalem, bir cetvel, bir pergel ve sakin bir el. Modern şehirlerin prototipi olarak Paris birçok incelemeye konu olmuştur. Modernlik oyununun temsil sahnesi bulduğu 19. Yüzyıl Paris’i hakkında bilimsel, sanatsal, sosyolojik incelemeler günümüz şehirlerinde ömür tüketen insanlara ne anlatır? “Haz imal eden büyük bir atelye” olarak tasvir edilen 19. yüzyıl Paris’i barikatlarla olduğu kadar spekülasyon ve kiralarla da ikiye bölünen bir kenttir. Haussmann'ın yeni Paris'i ikinci imparatorluğun gösteri salonu mudur yoksa piyasanın fuhuş merkezi mi? Harvey'in her yönüyle gözler önüne serdiği Paris'in öyküsü, aynı zamanda içinde yaşadığımız kentlerin öyküsüne, örneğin İstanbul'un 1980 sonrası dönüşümüne dair çarpıcı ve net bir fotoğraf koyuyor. ANADOLU'NUN DEĞİRMENLERİ Atilla Bir, M.Şinasi Acar, Mustafa Kaçar Yapı-Endüstri Merkezi Anadolu’nun Değirmenleri bizim topraklarımızdan doğarak dünyaya yayılan değirmen gibi önemli bir buluşu, bilimin yanına insan öykülerini de ekleyerek okuyucuya aktarıyor. Değirmenlerin tarihçesinden yola çıkarak gravürler, fotoğraflar ve teknik çizimler eşliğinde su ve yel değirmenlerini ayrıntılarıyla 98 Mimar ve Mühendis Kentsel dönüşüm, Avrupa ve Amerika'da, kentlerdeki fiziksel, demografik ve sosyal sorunlara alternatif ve kalıcı bir çözüm olarak benimsenen bir metod olmuş, yakın geçmişte bu yöntem ülkemizde de benimsenmiştir. Ancak, ülkemiz için yeni bir kavram sayılabilecek olan kentsel dönüşümün teorisine ve pratiğine dair ülkemizde hukuki açıdan sınırlı sayıda kaynak bulunduğundan, bu çalışma söz konusu boşluğun doldurulması ve konuyla ilgilenen Hukukçu, Akademisyen, Mimar ve Mühendisler başta olmak üzere tüm meslek gruplarını bilgilendirmesi amacıyla siz değerli okuyucular ile paylaşılmıştır. anlatan kitap, ülkemizde değirmenlerin en yoğun bulunduğu bölge olan Datça’nın değirmenleri ve artık soyu tükenmiş olan son değirmencilerinin anılarıyla daha da zenginleşiyor. İki mühendis ve bir bilim tarihçisi tarafından hazırlanan Anadolu’nun Değirmenleri’nde değirmenler, değirmen gereksinmesinin doğuşundan sosyoekonomik özelliklerine, çalışma prensiplerinden mimarilerine uzanan geniş bir kapsamda anlatılıyor. Bütün bu tarihi ve teknik bilgiler, Datça’daki 28 yel değirmeni ve 26 su değirmeninin tanıtımlarıyla pekiştiriliyor. AJANDA ÇUKUROVA KİTAP FUARI Fuar Yeri: Adana Fuar Tarihleri: 15.12.2012 – 20.12.2012 Sektör: Kitap ve Süreli Yayın Web Adresi: www.tuyap.com PLAST EURASIA İSTANBUL 2012 ENERJİ VERİMLİĞİ FUARI Fuar Yeri: İstanbul Fuar Tarihleri: 29.11.2012 – 02.12.2012 Sektör: Plastik ve Plastik Ürünler Web Adresi: www.tuyap.com.tr Fuar Yeri: İstanbul WOW Fuar Tarihleri: 10.01.2013 – 11.01.2013 Sektör: Enerji Web Adresi: www.sektorelfuarcilik.com FOODİST GIDA VE İÇECEK ÜRÜNLERİ FUARI TÜRKİYE TOHUMCULUK FUARI Fuar Yeri: İstanbul Fuar Tarihleri: 06.12.2012 – 09.12.2012 Sektör: Gıda Web Adresi: www.tuyap.com.tr Fuar Yeri: İstanbul Fuar Merkezi Fuar Tarihleri: 11.01.2013 – 13.01.2013 Sektör: Tarım Web Adresi: www.startfuarcilik.com.tr TRAVEL TURKEY İZMİR TURİZM FUARI EXPONATURA 2013 DOĞAL SAĞLIKLI VE YAŞAM FUARI Fuar Yeri: İzmir Fuar Tarihleri: 06.12.2012 – 09.12.2012 Sektör: Turizm Web Adresi: www.izfas.com.tr Fuar Yeri: IFM Yeşilköy Fuar Tarihleri: 10.01.2013 – 13.01.2013 Sektör: Organik Gıda, Sağlık Turizmi Web Adresi: www.exponatura.net EDUCATURK EĞİTİM VE KARİYER FUARI Fuar Yeri: Lütfi Kırdar Kongre Merkezi Fuar Tarihleri: 13.12.2012 – 14.12.2012 Sektör: Eğitim Web Adresi: www.boyutexpo.com Kasım - Aralık 2012 99 ÇİZGİ YORUM YAKUP GÜLER 100 Mimar ve Mühendis Yerebatan Sarnıcı: Tescilli Sivil Mimari Örneği: Rölöve, restitüsyon ve restorasyon projeleri Fatih Ahşap yapı rölöve, restitüsyon, restorasyon projeleri Arnavutköy Nalçacı Halil Dergahı: Emirgan At Ahırları: Rölöve, restitüsyon, restorasyon projeleri Sarıyer Restorasyon uygulaması Üsküdar Evliya Çelebi Mah. Kıblelizade Sok. Tepe Han. No:1/12 Beyoğlu / İSTANBUL T: 0212 251 43 01 F: 0212 292 15 82 M: [email protected] Tercumanı Yunus Sıbyan Mektebi: Rölöve, restitüsyon, restorasyon projeleri, Fatih Şeriyye Sicilleri ve Meşihat Arşivi Binaları: Rölöve, restitüsyon, restorasyon projeleri Fatih
