teae

Sayı:9
Nüsha:10
Aralık 2007
TURUNÇGİLLER
Mine HASDEMİR, TEAE
T.E.A.E - BAKIŞ
TARIMSAL EKONOMİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ
1.Giriş
ISSN 1303–8346
Turunçgiller (Narenciye); portakal, limon, mandarin ve altıntop (greyfurt) gibi
“Citrus” cinsine ait türleri içermektedir. Zengin bir C vitamini içeriğine sahip
olan turunçgil insan sağlığı için son derece önemlidir. Taze olarak tüketiminin
yanında; meyve suyu, konsantre, reçel, marmelat
olarak çeşitli ürünlere işlenebildiği gibi
kabuklarından da esans elde edilebilmektedir.
Gelişmiş ülkelerde işlenmiş turunçgil ürünlerinin
tüketimi taze tüketimden daha büyük bir artış
göstermektedir. Ayrıca modern işleme tesislerinin
bulunması, tüketiminin daha kolay olması,
nakliye ve depolama koşullarına uygun olması
gibi faktörler bu ülkelerde işlenmiş turunçgil
ürünlerinin tüketimini de artırmaktadır(1).
2.Dünyada Durum
Turunçgil yetiştiriciliği dünyada ve Türkiye’de zaman içerisinde önemli derecede
gelişme göstermiştir.
Şekil 1: Dünya Turunçgil Üretimi (2005)
Limon veLaym
12%
Greyfurt ve pomelo
3%
Diğer
6%
Portakal
57%
Mandarin
22%
Kaynak: www.fao.org.(24.05.2007)
2005 yılı itibariyle dünya yaş meyve sebze üretiminin yaklaşık %21’ini
turunçgiller oluşturmaktadır. Yine aynı yıl itibariyle 3.217 milyon ton olan üretim,
7,5 milyon hektar alanda yapılmaktadır. Diğer yandan üretiminin %56’sını
portakal, %22’sini mandarin,%12’sini limon, %3’ünü altıntop ve pomelo,
%6’sını ise diğer türler oluşturmaktadır(2). Dünyada portakal üretimi son on
yılda % 30 artarak, özellikle işlenmiş portakal ürünlerine yönelme olmuştur(3).
2005 yılı verilerine göre Brezilya 20 milyon ton üretimle birinci sırada, 16
milyon tonluk üretimle Çin ikinci, 10 milyon tonluk üretimle ABD ise üçüncü
sırada yer alırken, Türkiye 2,9 milyon tonla dünya turunçgil üretiminde 10. sırada
yer almaktadır(4)(2). Turunçgil üretiminde Çin verimin düşük olmasına rağmen,
üretim alanı ve üretim miktarındaki artış ile dikkat çekmektedir.Turunçgil,
üretim dönemleri itibariyle dünyada birbirini takip ettiğinden yıl boyunca arzı
devam edebilen bir ürün grubudur.
Yapıan araştırma sonuçlarına göre dünya üretiminin tüketimin üzerinde olması
arz fazlalığının oluşmasına neden olmaktadır.Dış ticarette, kolay bozulması ve
Turunçgil
TEAE
uluslar arası rekabetteki katı koşullar nedeni ile ürün en yakın pazarlara yönelmektedir. Ayrıca
önemli üretici ülkelerin aynı zamanda AB üyesi olmaları bu ülkelerin turunçgil piyasasında
ayrıcalıklı bir konumda yer almalarını sağlamaktadır.
Üretimin yoğun olarak yapıldığı Akdeniz Havzası ülkeleri bir araya gelerek 1950 yılında CLAM
(Akdeniz Narenciye İrtibat Komitesi)’ı kurmuşlardır. İtalya’da kurulan CLAM’ın merkezi
İspanya’nın Madrid şehrindedir. Türkiye bu komiteye 1989 yılında üye olmuştur. Diğer üyeler ise
İspanya, Fas, İsrail, Tunus, İtalya, Kıbrıs Rum Kesimi, Yunanistan, Fransa ve Cezayir’dir. Komite
her ay olağan toplantı yaparak narenciye sezonu hakkında istatistik bilgi alışverişinde bulunulmakta,
yasal uygulamalar ve pazar şartlarına bağlı sorunlar ile çözüm önerileri üzerinde durmaktadır.
2005 yılı dünya ihracat rakamlarına bakıldığında, toplam ihracatın %47’sini portakal, %27’sini
mandarin, %14’ünü limon, %8’ini ise altıntop’un oluşturduğu görülmektedir(Tablo 1).
Tablo 1. Türler Bazında Dünya Narenciye İhracatı (1000 ton)
Portakal
Mandarin
Limon
Greyfurt
Diğer
Toplam
2000
4.112
1.888
1.159
758
276
8.193
2001
4.237
2.017
1.263
799
229
8.545
2002
4.480
2.305
1.318
782
361
9.246
2003
4.480
2.343
1.302
895
397
9.417
2004
4.317
2.905
1.304
697
410
9.633
2005
4.359
2.530
1.274
716
405
9.284
2005 (%)
47
27
14
8
4
100
Kaynak :www. Ers/usda.gov. (24.05.2007)
2004 yılı itibariyle dünya portakal ihracatında; İspanya Güney Afrika ve ABD, mandarin
ihracatında; İspanya, Çin, Türkiye, altıntop ihracatında; ABD, Güney Afrika, Türkiye limon
ihracatında ise İspanya, Meksika, Arjantin ve Türkiye ilk sıralarda yer almaktadır. İthalatta ise
portakalda; Almanya, Fransa ve Rusya, mandarinde;Almanya, İngiltere, Fransa, altıntopda; Japonya,
Fransa ve Hollanda, limonda ise ABD, Rusya Federasyonu, Almanya ilk sıralarda yer almaktadır(1).
3.Türkiye’de Durum
Turunçgil ürünlerinde portakal, mandarin, limon, turunç ve greyfurt ülkemizde önemi zaman içinde
artan kültür bitkileridir. Başlangıçta Ege ve Akdeniz kıyılarında kurulan bahçelere dikimi yapılan
turunçgiller zaman içinde alanını genişleterek Karadeniz ve Marmara kıyılarına
yayılmıştır.Yetiştiricilikte tür ve çeşitlere
göre değişmekle beraber dekara ortalama
Şekil 2:TürkiyeTurunçgil Üretimi (2006)
25-40 ağaç dikilmektedir.Modern üretim
koşullarında dekara ağaç sayısı artmakta
Altıntop
ve son yıllarda daha bilinçli bir şekilde
Mandalina
Limon
6%
yapılmakta ve kapama bahçeler ağırlık
25%
22%
kazanmaktadır.
2006 yılı itibariyle
Türkiye turuçgil üretiminin %47’sini
portakal, %25’inin mandarin, %22’sini
limon,%6’sını
ise
altıntop
oluşturmaktadır(4).Üretimde büyük paya
sahip olan Akdeniz Bölgesinde üretimin
Portakal
%70’i Çukurova’da yapılmaktadır.
47%
Kaynak:TUİK
Çukurova üç alt bölgeye ayrılmıştır. Hatay’dan güneye doğru uzanan alan birinci, Adana ve çevresi
ikinci, Mersin’den batıya uzanan alan da üçüncü bölgeyi oluşturmaktadır.
2
Turunçgil
TEAE
Alanya ve Finike’nin de içinde olduğu üçüncü bölge Antalya yöresi olarak adlandırılmaktadır(1).
Tablo 2. Türkiye’de İllere Göre Turunçgil Üretimi (2006)
Kapladığ
ı Alan
(Ha)
Toplam Agaç
Sayısı
(Adet)
Meyve Veren Ağaç
Sayısı
(Adet)
Meyve Vermeyen Ağaç
Sayısı
(Adet)
Üretim
(Ton)
29.328
7.275.698
6.975.076
300.622
928.552
26.411
7.635.931
7.224.591
411.340
860.779
15.210
4.442.908
4.045.076
397.832
450.504
17.319
5.057.203
4.112.773
944.430
573.213
10.242
2.353.423
2.163.861
189.562
170.308
Adana
Mersin
Antalya
Hatay
Muğla
Diğer
Toplam
Üretim
%
29
27
14
18
5
13.493
4.977.917
4.515.604
462.313
237.079
7
112.003
31.743.080
29.036.981
2.706.099
3.220.435
100
Kaynak : TUİK
Türkiye’de illere göre turunçgil üretimi incelendiğinde %29’unun Adana da ,%27’sının Mersin de,
%14’ünün Antalya, %18’inin Hatay ve %5’inin ise Muğla’da gerçekleştiği görülmektedir(Tablo
2).Yetişme alanları itibariyle üretim döneminin çeşit bazında geniş bir zaman dilimine yayılmamış
olması ihracat döneminin de kısa olmasına neden olmaktadır.Dünya ticaretinde ise bu süre daha uzun
olmaktadır.Bunun için yeni tesis edilecek turunçgil bahçelerinde daha geççi çeşitler tercih edilerek
üretim döneminin daha uzun zamana yayılması sağlanmalıdır.
Ülkemizde kişi başına yıllık 30 kg. olan tüketimin alternatif kullanım
şekilleriyle birlikte gelişmiş ülkelerde olduğu gibi 40kg’a
çıkartılması mümkündür.Bu durum gerçekleştiğinde ülkemizin
tahmini yıllık tüketimide 2.8 milyon ton’a ulaşmış olacaktır(5).
Dış ticarette son üç yılda Türkiye’nin yaş meyve ve sebze ihracatının
yarısının turunçgilden karşılanıyor olması turunçgil üretiminin
Türkiye açısından önemini ortaya koymaktadır. Yaş meyve
üretiminde üzüm ve elmadan sonra üçüncü sırada yer alan turunçgil, son tarım sayımına göre 104 bin
işletmede üretilmektedir (1).
Tablo 3.Türkiye Turuçgil ve Toplam Yaş Meyve İhracatı (Miktar:1000 ton-Değer:1000$)
Limon
Mandarin
Portakal
Greyfurt
Toplam Turuçgil
Toplam Yaş Meyve
Toplam Yaş Meyve İhracatı İçinde
Turuçgil İhracatının Payı(%)
2002
Miktar
239
270
190
112
811
1.023
79
Değer
85.933
86.262
56.490
29.122
257.807
392.000
66
2003
2004
2005
Miktar
Değer
Miktar Değer Miktar Değer
168
79.807
169 80.063
344 164.093
203
87.532
216
9.559
226 99.533
177
59.021
134 51.573
181 70.571
87
32.560
117 51.975
97 49.475
635
258.920
636 193.170
848 383.672
917
475.000
991 569.000
1.227 680.000
69
55
64
34
69
56
Kaynak: www.igeme.org.tr.(24.05.2007)
Tablo 3’de yıllar itibariyle ihracat miktar ve değerindeki değişmeler görülmektedir. 2005 yılı
itibariyle toplam 1.227 bin ton olan toplam yaş meyve ihracatının %69’unu turunçgil ihracatı
oluşturmaktadır. Toplam turunçgil ihracatının ise %41’ini limon, %27’sini mandarin, %21’ini
portakal ve %11’ini ise greyfurt oluşturmaktadır (Tablo 3).
Turunçgil ihracatı yapılan en önemli ülkeler Rusya Ukrayna, Suudi Arabistan ve Avrupa Birliği
ülkeleridir. Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin dağılması ve dağılma sonucunda oluşan yeni
ülkelerin ekonomilerindeki düzelme ile beraber alım güçlerindeki artış bu ülkelere yapılan turunçgil
ihracatının da hızla artmasına neden olmuştur. Son yıllarda turunçgil üreticisi ülkelerin sayısı hem
nitelik hem nicelik olarak artması, ihracatçı, dolayısı ile de üreticisini yenilikler ve gelişmelere
3
Turunçgil
TEAE
duyarlı olma konusunda zorlamaktadır. Türkiye’nin üretimdeki en büyük şansı ise özel iklim ve
toprak şartlarına sahip olmasıdır(1).
2000 yılında limonda 100$/ton, portakal ve mandarinde 80$/ton, greyfurtta 72 $/ton olarak
uygulanan ihracat teşvik primleri her yıl düşerek 2004 yılında limonda 42 $/ton, portakal ve
mandarinde 35 $/ton, greyfurtta 30 $/ton’a gerilemiştir. Ancak 2005 yılında limon’da 50 $/ton’a,
portakal-mandarin ve greyfurtta ise 40$/ton’a ihracat primi artırılmıştır (6).
Türkiye turunçgil ithalatı yok denecek kadar az olup 2005 yılı itibariyle 72 bin ton ithalat yapılmış
olup bunun tamamına yakını Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nden yapılmıştır. Turunçgil ürünleri,
dalından koparıldığı anda tüketime hazır ürünlerdir. Çabuk bozulabilir nitelikteki bu ürünleri,
tüketicinin istediği tazelik, biçim ve zamanda, istediği yerde hazır bulundurmak gerekir. Bu tür
ürünlerin tüketiciye ulaştırılmasında ambalajlama, depolama faaliyetleri ile ürünün pazarlanması
oldukça önemlidir(5).
4.Genel Değerlendirme
Halen yapılan üretim 2 milyon ton olarak kabul edilirse, gelecek
15 yıl içinde bu rakamın 4 milyon ton’a ulaşacağı tahmin
edilmektedir(7).Yıllar itibariyle artan turunçgil üretiminin ülke
içinde ve ihracatta en iyi şekilde değerlendirilmesi
gerekmektedir. Üretimde girdi maliyetlerinin düşürülerek, sanayi
ve sofra tipi üretim dengelenmeli, bunlara paralel üretici birlikleri
desteklenmelidir. Çeşitliliğin artırılması, kimyasal madde
kullanımında çevreye ve insan sağlığına dost iyi tarım
uygulamalarının geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması, Akdeniz
Meyve Sineği’nin kontrol altına alınması hem ülke içerisinde hem de dünya pazarı dikkate
alındığında ihracatta önemli katkı sağlayacaktır. Yaş meyve ve sebzede ürün kaybını azaltmak için
hasat sonrası ürünün depolama imkânlarının ve şartlarının da iyileştirilmesi gerekmektedir.
Kaynaklar
1. Yaş Sebze, Meyve ve Kesme Çiçek İle Narenciye Üretimindeki ve İhracatındaki Sorunların Araştırılarak
Alınması Gereken Önlemlerin Belirlenmesi Amacıyla Kurulan(10.81.234.286) Esas Numaralı Meclis
Araştırması Komisyonu Raporu,2006.
2. www.fao.org
3. www.batem.gov.tr
4. Türkiye İstatistik Kurumu Basılmamış Veri
5. www.ito.org.tr
6. www.zmo.org.tr
7. www.gidasanayii.com
8. www.igeme.gov.tr
TARIMSAL EKONOMİ ARAŞTIRMA ENSTİTÜSÜ
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Kampüsü 1. Kapı
Eskişehir Yolu 9. Km 06530 Lodumlu/Ankara
Tel:0.312.287 58 07
Faks:0.312.287 54 58
Web: http://www.aeri.org.tr
e-mail :[email protected]
4