docİnceleyiniz - Ankara | Uzman İş Güvenliği
download 
Şikayet Transkript
İnceleyiniz - Ankara | Uzman İş Güvenliği
Çalma Yaamnda Salk Gözetimi Rehberi Bu rehber, Avrupa Birlii ve Türkiye Cumhuriyeti tarafından finanse edilen SGP (Türkiye`de yerlerinde Salıı ve Güvenlii Koullarının yiletirilmesi Projesi - TR0702.20-01/001) kapsamında hazırlanmıtır. Aaıda ismi geçen teknik uzmanlar SGP kapsamında bu rehberin hazırlanmasına katkıda bulunmulardır: Dr. Kadir Atlı, Uzun Dönemli Uzmanı Dr. Brigitte Froneberg, Kilit Uzman Dr. Linda Matisane, Kısa Dönemli Uzman Doç. Dr. Ali Naci Yıldız, Uzun Dönemli Uzman Dr. Cebrail imek, Uzun Dönemli Uzman Dilek Demirkol, Dil Asistanı Saliha Rodoplu, Dil Asistanı Bu yayına saladıkları destek, deerli yorum ve düzeltmeleri için, bata Salıı ve Güvenlii Genel Müdürü ve aynı zamanda Kıdemli Program Yöneticisi Sayın Kasım ÖZER olmak üzere aaıda yer alan Proje Koordinasyon Birimi üyelerine teekkürlerimizi sunarız: Sayın Nefise Burcu Ünal, SG Uzmanı Sayın Ali Rıza Ergun, SG Uzmanı Sayın M. Furkan Kahraman, SG Uzman Yard. Sayın Nuri Vidinli, Tabip Sayın Emine Kaplan, Tabip Bu yayın Avrupa Birlii’nin mali desteiyle hazırlanmıtır. Yayının içeriinden yalnız Danıman firma sorumlu olup hiçbir ekilde Avrupa Birlii’nin görülerini yansıtmamaktadır. 2 Önsöz Tümüyle önlenebilir olan meslek hastalıklarından kaynaklı maddi ve manevi kayıplar ülkemizin ekonomisinde önemli boyutlara ulamaktadır. Konunun önemi, çalıma hayatını düzenleyen mevzuatı hazırlayan, bu alanda denetim gerçekletiren ve i salıı ve güvenlii ile ilgili proje faaliyetleri yürüten Çalıma ve Sosyal Güvenlik Bakanlıı tarafından her platformda dile getirilmekte ve düzenleyici faaliyetler her geçen gün artarak devam etmektedir. Bu alanda gerçekletirilen faaliyetlerden biri olan Çalıma ve Sosyal Güvenlik Bakanlıı Salıı ve Güvenlii Genel Müdürlüü’nün yararlanıcısı olduu Avrupa Birlii Katılım Öncesi Mali Yardım Aracı (IPA) destekli “Türkiye’de Salıı ve Güvenlii Koullarının yiletirilmesi Projesi” (SGP), 2010 Ocak ayından itibaren metal, maden ve inaat sektörlerinde belirlenmi pilot bölgelerde çalımalar gerçekletirmektedir. Gerçekletirilen bu çalımaların bir sonucu olarak i salıı alanında, meslek hastalıklarından kaynaklı kayıpları azaltmak amacıyla bata iyeri hekimleri olmak üzere tüm paydalara ulusal ve uluslararası mevzuat, norm, bilgi ve belgelerin detaylı olarak verildii ve açıklandıı “Çalıma Yaamında Salık Gözetimi Rehberi” hazırlanmıtır. Meslek hastalıklarının önlenmesinde önemli etkileri olacak bu rehberin çalıma hayatına hayırlı ve uurlu olmasını dilerken, bu rehberin hazırlanmasında emei geçen yerli ve yabancı tüm uzmanlara teekkür ederiz. T.C. ÇALIMA VE SOSYAL GÜVENLK BAKANLII Salıı ve Güvenlii Genel Müdürlüü 3 Ksaltmalar Listesi: ABD............Amerika Birleik Devletleri AKM ...........Aralıklı Kontrol Muayenesi Att...............Acil Tıbbi Teknisyen CDC ...........Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi ÇSGB.........Çalıma ve Sosyal Güvenlik Bakanlıı dB...............Desibel DF ..............Düzeltici Faaliyet DEP............Dizel Egzoz Parçacıkları GBK ..........Gürültüye Balı itme Kaybı HT ..............Hipertansiyon Hz...............Hertz ICOH ..........Uluslararası Salıı Komisyonu ILO .............International Labour Organization- Uluslararası Çalıma Örgütü GM ............ e Giri Muayeneleri SG ............. Salıı ve Güvenlii SGB ..........yeri Salık ve Güvenlik Birimi SGGM....... Salıı ve Güvenlii Genel Müdürlüü SGP .........“Türkiye’de yerlerinde Salıı ve Güvenlii Koullarının yiletirilmesi” Projesi SGÜM ....... Salıı ve Güvenlii Merkezi Müdürlüü SG-YS....... Salıı ve Güvenlii Yönetim Sistemi KAH............Koroner Arter Hastalıı KP .............Kömür çisi Pnömokonyozu KKD............Kiisel Koruyucu Donanım KOAH.........Kronik Obstrüktif Akcier Hastalıı KOB ..........Küçük ve Orta Ölçekli letme KS ..............Kraniyal Sinir KTS ............Karpal Tünel Sendromu MDF ...........Medium Density Fiberboard-Orta Younlukta Lif Levha MRH...........Mesleki Rehabilitasyon Hizmetleri NIOSH .......National Institute of Occupational Safety and Health- Ulusal Salıı ve Güvenlii ...................Enstitüsü OHSAS ...... Salıı ve Güvenlii Deerlendirme Serisi OSGB ........Ortak Salık ve Güvenlik Birimi ÖF ..............Önleyici Faaliyet PMF ...........Progressif Masif Fibrozis QEC ...........Quick Exposure Check-Hızlı Maruziyet Deerlendirme RD ..............Risk Deerlendirmesi SGK ...........Sosyal Güvenlik Kurumu Td ...............Tetanos-difteri TSH...........Temel Salıı Hizmetleri TT..............Tam drar Tetkiki TSM ...........Toplum Salıı Merkezi UOB ...........Uçucu Organik Bileikler UV ..............Ultraviyole VHK...........Veri Hazırlama Kontrol letmeni WHO ..........World Health Organization-Dünya Salık Örgütü 4 çindekiler I. II. III. GR .................................................................................................................................................................9 GENEL BLGLER .............................................................................................................................................. 11 Temel Salıı Hizmetleri .......................................................................................................................... 13 Salıı Gözetimi Kavramı......................................................................................................................... 13 Mevzuatımızda Salık Gözetimi .................................................................................................................. 14 yerini tanıma, Çalıma Ortamında yeri Durum Saptaması ve Risk Deerlendirmesi ...................... 15 Salık Gözetiminde verenin Hakları ve Yükümlülükleri ......................................................................... 17 Salık Gözetiminde Çalıanların Hakları ve Yükümlülükleri ..................................................................... 18 Salık Gözetiminde Salık Biriminin Yükümlülükleri ................................................................................. 18 Çalma Ortam Gözetimi .......................................................................................................................... 19 Malzeme Güvenlik Bilgi Formları ................................................................................................................. 20 Salıı ve Güvenlii Kurulu ...................................................................................................................... 22 yeri Salık Birimleri ve nsan Gücü ........................................................................................................... 26 yeri Salık Birimi, yeri Salık ve Güvenlik Birimi, Ortak Salık Güvenlik Birimleri ........................... 27 yeri Salık Birimi ve yeri Salık ve Güvenlik Birimi (SGB) ................................................................. 27 Ortak Salık ve Güvenlik Birimi ................................................................................................................... 29 Toplum Salıı Merkezleri-Çalıanların Salıı Birimi (TSM-ÇSB) ......................................................... 31 SGB, OSGB ve TSM Çalıanların Salıı Birimlerinin nsan Gücü........................................................ 31 yeri Hekimi................................................................................................................................................... 31 Dier Salık Personeli .................................................................................................................................. 33 Güvenlii Uzmanı ...................................................................................................................................... 35 Salık Gözetiminde Kiisel Koruyucu Donanım Seçimi............................................................................ 36 Baretler ........................................................................................................................................................... 36 Güvenlii Ayakkabısı................................................................................................................................. 36 Koruyucu Gözlükler veya Yüz Koruyucu Siperler ...................................................................................... 37 Koruyucu Eldiven .......................................................................................................................................... 37 Koruyucu Giysi............................................................................................................................................... 37 Kulak Koruyucu Donanımlar ........................................................................................................................ 37 Solunumu Koruma ........................................................................................................................................ 37 Dümeye Karı Kiisel Koruyucu Donanımlar ........................................................................................... 37 e Giri Muayenesi ................................................................................................................................... 41 III.1. Genel e Giri Muayenesi................................................................................................... 42 III.2. Ek ve Tamamlayıcı Muayeneler.......................................................................................... 50 III.2.1 Gürültülü Ortamlarda Çalıanlarda Salık Gözetimi ..................................................... 51 Odyogram Öncesi (için) Gürültü Etkilenimi ve Tıbbi Bilgilere Yönelik Anamnez........ 53 itmenin Korunması (Gürültü Kontrol) Programı .......................................................... 55 III.2.2 Tozlu Ortamlarda Çalıanların Salık Gözetimi ............................................................ 57 Pnömokonyoz zleme Birimine Gönderilecek Bilgi ve Belgeler ................................... 58 III.2.3. Titreimli lerde Çalıanlarda Salık Gözetimi ...................................................................... 64 III.2.4. Kimyasal Maddelerle Çalıanlarda Salık Gözetimi ..................................................... 66 III.2.5. Biyolojik Risk Etkenlerinden Etkilenme Olasılıı Olan Çalımalarda Salık Gözetimi ....... 69 III.2.6. Biyolojik zlem............................................................................................................................. 72 III.3.1. Maden Kolunda Salık Gözetimi............................................................................................. 75 Gürültüye Balı itme Kaybı ....................................................................................................... 75 Kas skelet Sistemi Rahatsızlıkları............................................................................................... 78 Titreime Balı Gelien Beyaz Parmak Sendromu................................................................... 78 Karpal Tünel Sendromu ............................................................................................................... 80 Bel Rahatsızlıkları ......................................................................................................................... 81 Epikondilit ....................................................................................................................................... 85 Bursit............................................................................................................................................... 86 Toza Balı Gelien Meslek Hastalıkları ...................................................................................... 86 Asbeste Balı Gelien Meslek Hastalıkları................................................................................. 89 Mesleki Astım ............................................................................................................................... 91 Mesleki Deri Hastalıkları .............................................................................................................. 92 Sıcak Stresi.................................................................................................................................... 95 Mesleki Kanser.............................................................................................................................. 95 Biyolojik Risk Etkenleri.................................................................................................................. 97 5 IV. V. VI. VII. VIII. IX. 6 Tetanos .......................................................................................................................................... 97 Leptospiroz (Weil Hastalıı) ......................................................................................................... 97 Mantar Enfeksiyonları ................................................................................................................... 98 Madenci Nistagmusu .................................................................................................................... 98 Psikososyal Sorunlar .................................................................................................................... 99 Maden kolunda Ek ve Tamamlayıcı Muayeneler ................................................................. 100 III. 3.2 naat Kolunda Salık Gözetimi ................................................................................................. 101 Kimyasal Zararlar ........................................................................................................................ 102 Fiziksel Zararlar ........................................................................................................................... 103 Biyolojik Zararlar .......................................................................................................................... 103 Gürültüye Balı itme Kaybı...................................................................................................... 105 Titreime Balı Gelien Beyaz Parmak Hastalıı .................................................................... 106 Karpal Tünel Sendromu ............................................................................................................. 108 Bel Rahatsızlıkları........................................................................................................................ 109 Toza Balı Gelien Meslek Hastalıkları .................................................................................... 111 Asbeste Balı Gelien Meslek Hastalıkları............................................................................... 112 Kimyasallara Balı Gelien Meslek Hastalıkları....................................................................... 115 Mesleki Deri Hastalıkları ............................................................................................................. 117 Mesleki Astım ............................................................................................................................. 118 Mesleki Kanser ............................................................................................................................ 120 Tetanos ........................................................................................................................................ 120 naat kolunda Ek ve Tamamlayıcı Muayeneler................................................................... 121 III. 3.3 Metal kolunda Salık Gözetimi ................................................................................................... 123 Metal leri .................................................................................................................................... 123 Eritme ve Arıtma.......................................................................................................................... 123 Dökümcülük ................................................................................................................................ 124 Dövme ve Presleme ................................................................................................................... 124 Haddehaneler .............................................................................................................................. 125 Kaynakçılık ve Sıcak Kesme ..................................................................................................... 126 Tornalar ........................................................................................................................................ 128 Zımparalama ve Parlatma.......................................................................................................... 129 Sanayi Yaları, Metal leme Sıvıları, Soutma Sıvıları .......................................................... 129 Metallerin Yüzey lemleri .......................................................................................................... 130 Metal Yeniden Kazanma ............................................................................................................ 130 Gürültüye Balı itme Kaybı...................................................................................................... 131 Titreime Balı Gelien Beyaz Parmak Hastalıı .................................................................... 133 Karpal Tünel Sendromu ............................................................................................................. 134 Bel Rahatsızlıkları........................................................................................................................ 135 Toza Balı Gelien Meslek Hastalıkları .................................................................................... 136 Kimyasallara Balı Gelien Meslek Hastalıkları....................................................................... 138 Mesleki Deri Hastalıkları ............................................................................................................. 140 Mesleki Astım ............................................................................................................................. 142 Mesleki Kanser ............................................................................................................................ 143 Fotoelektrie Balı Gelien Keratokonjonktivit......................................................................... 144 Metal kolunda Ek ve Tamamlayıcı Muayeneler.................................................................... 145 Erken Kontrol ve e Dönü Muayenesi............................................................................................... 147 IV.1. Kazaları............................................................................................................................................ 148 IV.2. Meslek Hastalıkları ............................................................................................................................. 150 Aralkl Kontrol Muayenesi (Periyodik Muayene) ............................................................................... 153 ten Ayrlma ve Geç Muayene............................................................................................................... 155 Erken Tan................................................................................................................................................... 157 Yer- Deiiklii, Mesleki Rehabilitasyon........................................................................................... 159 Özellii Olan Muayeneler......................................................................................................................... 161 IX. 1. Aır ve Tehlikeli lerde Çalıacakların e Giri ve Periyodik Muayenesi ............................ 161 IX. 2. Portör Muayenesi ........................................................................................................................ 161 IX. 3. Sürücü Muayenesi ...................................................................................................................... 163 IX. 4. Makinesi Operatörü Muayenesi............................................................................................. 174 IX. 5. Yüksekte Çalıanların Muayenesi ............................................................................................. 175 IX. 6. IX. 7. IX. 8. X. XI. XII. XIII. XIV. XV. XVI. XVII. XVIII. Yeraltı Çalıanlarının Muayenesi............................................................................................... 176 Gece Çalıması Yapacakların Salık Muayenesi ................................................................... 176 Salık Koulları Bakımından Günde En Çok 7,5 Saat ve Daha Az Çalıması Gerekenler ................................................................................................................................... 178 Çalanlarn Salk ve Güvenlik Eitimleri........................................................................................... 181 Çalma Yaamnda Hassas Gruplar.................................................................................................... 185 XI.1. Çalıma Yaamında Kadınlar ........................................................................................................... 185 XI.2. Çalıma Yaamında Çocuk ve Genç Çalıanlar (Çırak ve Kalfalar) ............................................ 188 XI.3. Çalıma Yaamında Engelliler (Sakat çiler) ................................................................................. 189 XI.4. Çalıma Yaamında Yalılar (Yalı Çalıanlar) .............................................................................. 190 XI.5. Çalıma Yaamında Kronik Hastalıı Olanlar................................................................................. 191 XI.6. Çalıma Yaamında Gezici, Geçici, Göçer ve Göçmen çiler ..................................................... 192 XI.7. Alt veren çileri (Taeron çalıanları)............................................................................................ 193 yerinde Sal Gelitirme Çalmalar .............................................................................................. 195 XII. 1. Sigarasız yerleri ............................................................................................................................ 195 XII. 2. Obezite ile Mücadele ve Salıklı Yaam çin Spor ...................................................................... 197 yeri Hekimliinde Kayt Sistemi .......................................................................................................... 199 yeri Hekimi Sözlemesi............................................................................................................................ 199 e Giri Muayene Formu ........................................................................................................................... 200 Basamak Salık Kurulularına Sevk Formu ............................................................................................ 203 Salıı ve Güvenlii Kurul Karar Defteri................................................................................................ 205 Onaylı Defter ................................................................................................................................................ 205 Protokol Kayıt Defteri .................................................................................................................................. 205 Laboratuvar Kayıt Defteri............................................................................................................................ 205 Göremezlik Belgesi ................................................................................................................................. 205 Kazası ve Meslek Hastalıı Bildirim Formu .......................................................................................... 208 Pnömokonyoz zleme Birimine Gönderilecek Bilgi ve Belgeler.............................................................. 209 Pnömokonyoz Deerlendirme çi Gözlem Formu ................................................................................. 210 Gebe çilerin Salıını zleme Formu ...................................................................................................... 211 Salık Muayene Kâıdı .............................................................................................................................. 211 Aı Kartı ........................................................................................................................................................ 212 Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Fii ................................................................................................................. 212 Bildirimi Zorunlu Hastalıklar ....................................................................................................................... 213 Zehirlenme Bildirimi ..................................................................................................................................... 214 Zehirlenme Vaka Bildirim Formu ............................................................................................................... 215 Zehirlenme Nedenleri.................................................................................................................................. 217 Antidot Listesi............................................................................................................................................... 219 yeri Salık Birimi Yıllık Çalıma Planı Takvimi ...................................................................................... 220 SGP SG Yönetim Sistemi Salık Gözetimi Deerlendirme Formu .................................................... 221 yerlerinde Afet ve Acil Durum Organizasyonu................................................................................ 223 Afet ............................................................................................................................................................... 223 Afet Yönetimi................................................................................................................................................ 223 Acil Durum ................................................................................................................................................... 223 Çalma Yaamnda Beslenme .............................................................................................................. 235 Çalma Yaamnda Baklama .......................................................................................................... 239 Çalma Yaamnda Etik Sorunlar......................................................................................................... 249 yeri Hekimlii Uygulamalarnda Kullanlabilecek Basit Testler, Ölçekler ve Muayene Yöntemleri ................................................... 251 XVIII. 1. Fizik Muayene Öncesi Yapılan Hazırlık Muayeneleri ........................................................... 251 XVIII. 2. Arteryel Kan Basıncı Deerlendirmesi .................................................................................. 253 XVIII. 2. 1. JNC-VII Deerlendirmesi......................................................................................... 253 XVIII. 2. 2. ESH-ESC Deerlendirmesi..................................................................................... 253 XVIII. 2. 3. Kan Basıncı Hedefleri çin Algoritma ..................................................................... 254 XVIII. 3. Basit Dikkat Testleri .................................................................................................................. 254 XVIII. 4. BECK Anksiyete Ölçei ........................................................................................................... 255 XVIII. 5. BECK Depresyon Ölçei ......................................................................................................... 256 XVIII. 6. Tükenmilik................................................................................................................................ 259 XVIII. 7. Uyku Sorgulaması .................................................................................................................... 260 7 EK-1 EK-2 EK- 3 EK-4 EK-5 EK-6 EK-7 EK- 8 EK-9 EK-10 EK- 11 EK- 12 EK-13 XVIII. 8. Dikkat Daınıklıı Testi............................................................................................................. 261 XVIII. 9. Mental Durum Muayenesi........................................................................................................ 262 XVIII. 10. Kraniyal Sinir Muayenesi ....................................................................................................... 263 XVIII. 11. Motor Muayene....................................................................................................................... 264 XVIII. 12. Reflekslerin Muayenesi .......................................................................................................... 264 XVIII. 13. Duyu Muayenesi..................................................................................................................... 265 XVIII. 14. Koordinasyonun Muayenesi.................................................................................................. 265 XVIII. 15. Yürüyü Muayenesi................................................................................................................ 265 XVIII. 16. Kas skelet Sistemine likin Testler ...................................................................................... 266 XVIII. 16. 1. De Quarvein Hastalıı Testi .................................................................................. 266 XVIII. 16. 2. Karpal Tünel Sendromu Testleri ........................................................................... 266 XVIII. 16. 3. Bel Arılı Hastada Özel Testler ............................................................................ 266 XVIII. 17. Göz Muayeneleri .................................................................................................................... 267 XVIII. 17. 1. Yakın Görme Muayenesinde Kullanılabilecek Yazı .......................................... 268 XVIII. 17. 2. Kuru Göz Deerlendirilmesi .................................................................................. 268 XVIII. 17. 3. Amsler Grid Testi.................................................................................................... 268 XVIII. 17. 4. Görme Kaybının Deerlendirilmesi ..................................................................... 270 XVIII. 17. 5. Görme Ölçme Tablosu .......................................................................................... 271 XVIII. 17. 6. Ishıhara Renk Körlüü Testi.................................................................................. 272 XVIII. 18. itme le lgili yerinde Uygulanabilecek Testler ................................................................ 280 XVIII. 18. 1. Fısıltı Testi; .............................................................................................................. 280 XVIII. 18. 2. Diyapazon Testleri ................................................................................................. 281 XVIII. 19. Koroner Kalp Hastalıı Risk Hesaplama.............................................................................. 281 XVIII. 19. 1. Framingham Koroner Kalp Hastalıı Risk Skoru............................................... 282 XVIII. 19. 2. JBS Risk Skoru Hesaplama Modeli ..................................................................... 282 XVIII. 20. WHO ve Amerikan Diyabet Dernei’nin Diyabet Tanı Kriterleri......................................... 283 XVIII. 21. New York Kalp Cemiyeti’nin Konjestif Kalp Yetersizlii Sınıflaması.................................. 283 XVIII. 22. Solunum Fonksiyon Testleri .................................................................................................. 284 XVIII. 23. Aerobik Güç Testleri (Performans Testleri).......................................................................... 285 XVIII. 23. 1. Queens Kolej Basamak Testi ............................................................................... 285 XVIII. 23. 2. Üç Dakika Basamak Testi ..................................................................................... 286 XVIII. 23. 3. Harward Basamak Testi ........................................................................................ 286 XVIII. 23. 4. Tecumseh Basamak Testi .................................................................................... 288 Mevzuatımızda Salık Gözetimi ............................................................................................................ 289 yeri Salıı ve Güvenlii Koulları Durum Saptama Formu ........................................................ 296 Genel Ortam Gözetimi ............................................................................................................................ 302 Ülkemizde ve Bazı Avrupa Ülkelerinde Çalıma Ortamındaki Bazı Maddelerin MAK Deerleri.... 312 Denetimlerde stenebilecek Bazı Belgeler ............................................................................................ 343 Salıı Konusunda Ülkemizdeki Son Düzenlemelerden Bazıları .................................................. 345 Bazı Kamu Kurulularının Salık Yönergelerinden Örnekler.............................................................. 350 Kadınların, Gençlerin ve Çocukların Çalıtırılabilecekleri ve Çalıtırılamayacakları ler ................ 351 Bazı Ulusal Düzenlemelerde e Giri ve Periyodik Muayenelerde Yapılması Gereken Ek ve Tamamlayıcı Muayeneler ........................................................................................................... 358 Ulusal Düzenlemelere Göre Bazı Tetkiklerin Yapılma Sıklıı............................................................. 363 Sanayide Kullanılan Kimyasallardan Etkilenmenin Biyolojik zlemi çin Önerilen Yöntemler .......... 364 Bazı Yönetmeliklerde Belirtilen Çalıanlara Verilecek Eitim Konuları .............................................. 369 Salıı Profesyonelleri çin Etik Kurallar............................................................................................ 373 Kaynaklar...................................................................................................................................................................... 380 8 Giri Orta Dou Teknik Üniversitesi letme Bölümü'nün hem en sevilen hem en çekinilen profesörü Muhan Hoca’nın Strateji Yönetimi dersinin ilk saati öretim üyelerinin bile katılımıyla geçermi ki her senesi ayrı ilginçlikteymi. Prof. Muhan Soysal derslerinden birinde tepegöze bir Picasso resmi koyar. Herkes bakar. Bakar ama tarzı zaten kübik olan sürrealist resimde sanatla fazla ilgilenmeyenlerin anlayabilecei çok az ey vardır. Bozuk perspektifli bir oda, sarı uzun saçlı yaratıa benzeyen bir ey… Etrafında baka yaratıklar, yerde yine bir yaratık ve arkadaki ekli bozuk içi parlak dikdörtgenin içinde baka bir eyler daha. 5-10 dakika hiçbir ey söylemeden sınıfı izleyen Hoca, birazdan Picasso’nun resmini alıp Meninas'in bir resmini koyar. Bu resimde sandalyenin üzerinde oturan sarı uzun saçlı bir aristokrat kızının etrafındaki dadıları onun saçını tararken, yerde köpei yatmaktadır. Babası arkada ıık sızan kapıdan kızını izlemektedir. Ancak ikinci resmi görünce Picasso'nun resmindeki öelerin ne olduunu ve bu resmin Meninas'in tablosuna gönderme olarak yapılmı olduunu fark eder tüm sınıf. Muhan Soysal hiç unutamayacaımız dersini verir: "Hayatta hiçbir ey Meninas'in resmi kadar belirgin ve net deildir. hayatı, gerçekleri size Picasso’nun resmindeki gibi ekil deitirmi olarak gösterir. Picasso'nun resmine bakıp, Meninas'in resmini görebilenleriniz baarılı olacak, dierleri kübik ekillere bakıp yanlı anlamlar çıkarmaktan gerçekleri hiç göremeyecektir”. salıında da durum gerçekten Picasso’nun resmindeki gibi karmaıktır. salıı çalıanları fabrikalara girdiinde ie nereden balayacaklarını, çalıanların salıını olumsuz etkileyen pek çok tehlike kaynaıyla birden nasıl ba edeceklerini bilemezler. te bu noktada i salıı profesyonelleri yasal düzenlemelere, dier ülke uygulamalarına, iyi uygulama örneklerine ve rehberlere gereksinim duyarlar. Muhan Hoca’yı rahmetle anarken, Çalıma Yaamında Salık Gözetimi Rehberi’nin i salıı profesyonellerine ve iverenlere yol gösterici olmasını dileriz. 9 10 I. Genel Bilgiler salıı oldukça geni bir konudur. yeri hekimlii konuya çalıan odaklı yaklaırken, i hijyeni çalıma ortamından, tüm süreçten ve çevre açısından konuya yaklamaktadır. salıı konusunun ana ekseni, çalıanın salııdır. Çalıma koullarının olumsuzluu nedeniyle salıkları da olumsuz etkilenebilen, salıklarını hatta yaamlarını kaybeden çalıanın salıı, elbette i salıının merkezinde yer alan ana konusu olmalıdır. Üründe dâhil tüm sürecin salıı, çalıma ortamının salıı ve iyerinin çevreye etkileri de aslında birbirini tamamlayan, iç içe geçmi i salıı bütününün dier konularıdır. güvenlii uzmanlıı, yeri hekimlii ( salıının tıbbi yönü) Çalıanın (çalıanın) salıı -Meslek hastalıkları, -le ilgili hastalıklar, - kazaları. Çalıan kii bu ii yapmasaydı bu salık sorunlarıyla karılamayacaktı. hijyeni ( salıının teknik yönleri) Prosesin (süreç) salıı, Ürünün salıı, yerinin salıı, yerinin çevreye etkileri, Tehlikelerin belirlenmesi, kimlerin nasıl zarar görebileceinin saptanması, risklerin analizi, kontrol önlemlerine karar verilmesi ve bu önlemlerin alınması, Risk deerlendirmesinin gözden geçirilmesi ve güncellenmesi. salıı(*); "her türlü ite çalıanların çalıanların fiziksel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik durumlarının korunmas ve gelitirilmesi, çalıma artlarından ötürü çalıanların salıklarının yitirilmesinin önlenmesi, çalıma sırasında salıklarını olumsuz yönde etkileyecek faktörlerden korunmaları, onların fizyolojik ve psikolojik yapılarına uygun bir ie yerletirilmesi ve bunun sürdürülmesini, özetle iin çalana, çalann da ie uygunluunun salanmasını amaçlar”. (*) ILO ve WHO Salıı Uzmanlar Ortak Komitesinin 1950 yılında gerçekletirdii toplantısında yapılan i salıı tanımı1995 yılında revize edilmitir. Dünya Salık Örgütü (WHO) ve Uluslararası Çalıma Örgütü’nün (ILO) ortak i salıı tanımı bu iin profesyonellerine yol göstermektedir. nsanolunun doada varlıını sürdürebilmek için balattıı çalıma eylemi yüzyıllar içinde biçim deitirmitir. Çalıma yaamındaki bu deiim toplumların yapısını, yaayı biçimini, insan ilikilerini ve yaamdan beklentilerini de etkilemitir. Çalıanlar bir yandan tarımın, sanayilemenin ortaya çıkardıı salık sorunlarıyla uramaktayken, öte yandan bilgi teknolojisinin gelimesiyle yeni salık sorunları ortaya çıkmıtır. Gelimi ülkelerde enfeksiyonlar, i kazaları, meslek hastalıkları, aır i yükü, fiziksel, kimyasal ve psikolojik risk etkenleri kontrol altına alınmı, ancak; yeni çalıma biçimlerine balı ergonomik sorunlar, kas iskelet sistemi hastalıkları, alerjiler, psikososyal sorunlar gibi yeni hastalıklar ortaya çıkmıtır. Ülkemizde ise, biryandan hala silikozis, kurun, civa, arsenik zehirlenmesi gibi geleneksel i salıı sorunları daha tam çözülmemiken, aynı zamanda youn bilgisayar kullanımı ve 11 duru bozukluklarına balı kas iskelet hastalıkları, isizlik, i güvencesinin olmaması, uzun süre çalıma, ücret yetersizlii gibi pek çok psikososyal sorun ve denetimsiz kimyasal kullanımının tetikledii alerjik hastalıklar gibi yeni sorunlar da karımıza çıkmaktadır. Bu geçi süreci nedeniyle ülkemizin i salıı çalıanları hem gelimi ülkelerin i salıı çalıanlarından hem de geri kalmı ülkelerin i salıı çalıanlarından çok daha fazla çalımak, daha fazla aratırma yapmak zorundadır. Temel i sal hizmetleri çerçevesi içinde etkinliklerin ak emas* *(Temel Sal Hizmetleri- Profesör Jorma Rantenen, Çeviren: Dr. Buhara Önal-ÇSGB-14/02/2007) WHO-ILO ortak i salıı tanımın her türlü ite çalıanı kapsaması çok anlamlıdır. Yalnız metal sanayiinde, madende, inaat ilerinde çalıanların deil, öretmenin, alıveri merkezlerinde ayakta ve uzun süre çalıan tezgâhtarların, hemirenin, oförün, banka çalıanının, doktorun kısaca tüm çalıanların salıının ileri nedeniyle yitirilmesinin önlenmesi, salıklarının korunması hatta bununla da yetinilmeyip, salıın gelitirilmesi çada i salıı anlayıının da gereklerindendir. 12 161 No’lu ILO Sözlemesi’nden: Her iverenin istihdam ettii çalıanların salık ve güvenlii için sorumluluu saklı kalmak kaydıyla ve çalıanların i salıı ve güvenlii (SG) konusunda katılımının gereklilii göz önüne alınarak, i sal hizmetleri, iletmedeki i risklerine uygun ve yeterli olacak ekilde aaıdaki görevleri kapsayacaktır. yerlerinde salıa zararlı risklerin tanmlanmas ve deerlendirilmesi; Salık üniteleri, kantinler, yatakhaneler ve iveren tarafından bu tür hizmetlerin sunulduu yerler dâhil olmak üzere, çalıanın salıını etkileyebilecek çalma ortamnda ve i uygulamalarndaki faktörlerin gözetimi; yerlerinin tasarımı, makine ve dier teçhizatın durumu, bakımı ve seçimi ve çalıma sırasında kullanılan maddeler dâhil olmak üzere iin planlanmas ve organizasyonu konusunda tavsiyede bulunma, Yeni donanımın salık açısından deerlendirilmesi ve test edilmesi gibi i uygulamalarnn iyiletirilmesine yönelik programların gelitirilmesine katılım, salıı, güvenlii, hijyen ve ergonomi, kiisel ve müterek koruyucu donanım konularında öneride bulunma, ile ilikisi bakmndan, çalanlarn salnn gözetimi, in çalana uygunluunun gelitirilmesi, Mesleki rehabilitasyon önlemlerine katkıda bulunma, salıı, hijyen ve ergonomi alanlarında bilgi, eitim ve öretim salamada ibirlii; lkyardm ve acil durum tedavi hizmetlerini örgütleme; kazalar ve meslek hastalklarnn analizine katlma. Temel Sal Hizmetleri (TSH) Çalıanların büyük bir bölümü i salıı hizmetlerinden yararlanmadan çalımaya devam etmektedir. Küresellemenin etkisiyle deien çalıma koulları, i salıı hizmetlerine olan ihtiyacı da artırmaktadır. Temel i salıı hizmetleri; ekonomi sektörüne, iletme büyüklüüne, corafi alana veya i sözlemesinin içeriine bakılmaksızın dünyadaki her çalıan bireye i salıı hizmetlerini salamak için bir çabadır. salıı hizmetleri önceden salanmamısa veya yeni i salıı hizmeti personeli çalıtırılmaya balanmısa, iletmenin bir hazırlık yönelimine gerek vardır. Çalıma ortamının gözetimi ve çalıan salıının gözetimi de TSH’nin önemli etkinliklerindendir (Rantanen J. 2007). Sal Gözetimi Kavram Bu kavram, çalıma ortamının gözetimi ile çalıanın salık gözetiminin bilekesidir. Çalıanların salıının korunması ve gelitirilmesi amacıyla mesleki etkilenmeleri önlemeye yönelik yapılan tıbbi muayene ve tetkikleri ile baııklamayı, tüm çalımaların kayıt altına alınmasını, deerlendirilmesini ve bildirimini de içeren salıı koruyucu tüm çalımalar, ilkyardım, acil tedavi, rehabilitasyon ve salıı gelitirme bu kavramın içindedir. Bir çalıanın i ortamının gözetimi, ie giri, periyodik, portör ya da ie dönü muayenelerinin yapılması, çalıanların ortamdaki riskler ve bunlara yönelik salık gözetimi konusunda bilgilendirilmesi, baııklama çalımaları, genel hijyen koularının izlenmesi, yıllık çalıma planının hazırlanması, bir önceki yılın yıllık deerlendirme raporunun hazırlanması, salık kayıtlarının kiilik hakları çerçevesinde kilit altına alınması, i kazası ya da meslek hastalıı veya üphesi durumunda olayın/olgunun analizi, SG kurullarına katılma ve çalımalarında aktif rol alma, salık ve güvenlik eitimlerine katılma, gerekli durumlarda yer ya da i deiiklii önerisinde bulunma ve yine 13 gerekli durumlarda mesleki rehabilitasyon çalımalarına katılma salık gözetimi kavramının içinde deerlendirilmelidir. Çalıanın meslei, eitimi, becerileri, öz geçmii, aile yapısı, soy geçmii, alıkanlıkları, fizik ve psikolojik yapısı bir bütün olarak ele alınmalıdır. Çalıma ortamı da bir bütün olarak deerlendirilmelidir. Fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal, ergonomik pek çok sorun bir arada çalıanın salıını tehdit etmektedir. Bir maden çalıanının karılaabilecei meslek hastalıının sadece toza balı pnömokonyoz olduunu düünmek büyük hatadır. Aynı çalıanda gürültüye balı iitme kayıpları da, i kazaları sonrası ortaya çıkabilen post travmatik stres sendromu da, pnömotik kırıcı kullanımı nedeniyle el-kol vibrasyonu ve buna balı beyaz parmak hastalıı da aynı çalıanın karılaabilecei meslek hastalıklarından sadece bir kaçıdır. Bir baka deyile fiziksel, psikososyal ve kültürel yapısıyla bir bütün olarak ele aldıımız çalıanın etrafında tüm risk etkenlerini de bütün olarak deerlendirmek durumundayız. Mevzuatmzda Salk Gözetimi Çalıma hayatında i salıı konularına ilikin olarak bazı temel düzenlemeler vardır. Bunlar arasında bata Anayasa olmak üzere, Umumi Hıfzıssıhha Kanunu ve Kanunu gelmektedir. Anayasa’nn 50. Maddesinde “kimsenin yaına, cinsiyetine ve gücüne uygun olmayan ilerde çalıtırılamayacaına”, 56. Maddesinde de “herkesin salıklı ve dengeli bir çevrede yaama hakkına sahip olduuna” dikkat çekilmektedir. Umumi Hfzsshha Kanunu’nda salık gözetiminin sürekliini öngören periyodik-portör muayenesinin kimlere, ne sıklıkla yapılacaı belirtilmitir1. Salk gözetimi (shhi murakabe) kavram mevzuatmzda yer almtr. Sözlüklerde “murakabe”nin sözcük anlamı denetlemek, gözetmek, kontrol etmek olarak geçmektedir. Risk Deerlendirmesi (RD) Nedir? (*) • RD iyerinizde insanlara neyin ne kadar zarar verebileceine yönelik olarak yapılan dikkatli bir incelemedir, bu ekilde zararı önleyebilmek için yeterli önlem alıp almadıınızı ya da daha fazla önlem almanız gerekip gerekmediini ölçebilirsiniz. • RD’de önemli adımlar: –Tehlikelerin belirlenmesi, –Kimlerin nasıl zarar göreceine karar verilmesi, –Risklerin analizi, –Kontrol önlemlerine karar verilmesi ve uygulanması, –RD’nin gözden geçirilmesi ve güncellenmesi. Risk (*) Dr. Burak Birgören SGP Salk Gözetimi Eitimleri “RiskDeerlendirmesi” Notlarndan Ülkemizde Kanunu ve bu kanun kapsamındaki yasal düzenlemelerin pek çounda “salık gözetimi” kavramına yer verilmitir (bkz. Ek-1 Mevzuatımızda Salık Gözetimi). 11593 Nolu Kanun; R.G: 6 Mayıs 1930 - Sayı: 1489, Madde 126 - Yenilecek ve içilecek eyler satan veya veren veyahut taharet ve nezafete mütaallik sanatlar ifa edenler her üç ayda bir kendilerini muayene ettirerek bir sıhhi rapor almaa mecburdurlar. 127 ve 266. Maddeler de konuyla ilgilidir. 14 Ayrıntılı bir ekilde salık gözetiminden söz eden yönetmeliklerin hemen hepsi salık gözetiminin iyerinde yapılacak RD’ye göre yönleneceine dikkat çekmektedir. yerinde tehlike kaynakları neyse o kaynaa uygun salık gözetimi planlanmalıdır. Bunun için de öncelikle iyerindeki tehlikeler belirlenmeli, kimlerin, nasıl zarar görebilecei saptanmalı, risklerin analizi yapılmalı, bunun sonucuna göre alınacak kontrol önlemlerine karar verilmeli ve önlemler uygulamaya konulup RD gözden geçirilmeli ve gerekli durumlarda2 güncellenmelidir. yeri hekimi bu görevlerini yerine getirmek için iyerini ve yapılan ii tanımalıdır. yerini Tanma, Çalma Ortamnda yeri Durum Saptamas Ve Risk Deerlendirmesi yerinde temel görevi koruyucu hekimlik olan iyeri hekimi çalıanın salıını koruyabilmek, gözetebilmek için, iyeri durum saptaması yapmalı (bkz. Ek-2 yeri Salıı ve Güvenlii Koulları Saptama Formu), çalıma koulları ve çalıma ilikileri hakkında bilgi sahibi olmalıdır. “yeri RD” sonuçlarına ulamalıdır. yeri hekimi üretim (i akı) eması üzerinde iyeri ortamını etkileyen; psikososyal, ergonomik, biyolojik, kimyasal ve fiziksel tehlike kaynaklarını saptamalıdır. akı eması üzerinde riskli noktaları belirlemeli, risk faktörlerini saptamalıdır. Bu risklere maruz kalan çalıanların kimler olduunu bilmelidir. yeri içinde bunları yaparken, önceden hazırlanmı, çalıanların adları, görevleri ve yalarının kayıtlı olduu listeye gerekli notları dümelidir. yeri hekimi önlemlerin alınmadıı bölümleri, makineleri veya ileri i akı eması üzerine iaretlemelidir. Vardiyalı çalıılan, gece çalıması yapılan, aır i yükü olan, yüksek tempolu çalıılan veya çalıma süresi uzun olan riskli çalıma türleri saptanmalıdır. Riskli çalıma koulları3 iyeri hekimince bilinmelidir. yeri hekimi iyerinin genel hijyen koullarını (iyerinin genel temizlii, içme suyu, kullanma suyu, yemek yapılan ve yenilen yerler, soyunma odaları ve dolapları, yıkanma yerleri, lavabo, du tuvalet) (ayrıntılı bilgi için bkz. Ek-3 Genel Ortam Gözetimi) saptamalıdır (Emirolu, C. 2001). yeri hekimi iyerindeki çalıma ilikileri hakkında da bilgi sahibi olmalıdır. Kiisel ilikiler (çalıanların; birbirleriyle, formen - postabaıyla, iyeri amirleriyle, salık çalıanlarıyla, iyeri yakınındaki baka iyeri çalıanlarıyla), toplu i ilikileri, sendikanın varlıı, kiilerin ve sendikanın i salıına yaklaımı, alınan önlemlere yaklaım, iyerinde güvenlik kültürünün düzeyi ile ilgili gözlemlerde bulunmalıdır. yerinde henüz yapılmamısa, i güvenlii uzmanıyla birlikte RD çalımalarına katılmalı ya da RD’nin yapılmasını salamalıdır4. Bu arada RD yapılana kadar i yeri hekimi beklememeli, yönetmeliklerde belirtilen görevlerini olabildiince yerine getirmeye çalımalıdır. Ancak, risk analizi ideal salık gözetiminin olmazsa olmazı ve salık gözetiminin ilk hareket noktasıdır. Eer iyerinde gece çalıması yapılacaksa; 4857 sayılı Kanunu’nun ilgili maddesi göz önüne alınarak “gece çalıtırılacak çalıanların salık durumlarının gece çalımasına uygun olduu”, ie balamadan önce alınacak salık raporu ile belgelenmelidir. yeri hekimi yapılan ii de bilmek durumundadır. yeri hekimi çalıma ortamı ziyaretlerinde hem iyi bir gözlemci olmalı hem de çalıanlarla yaptıkları i konusunda görüerek bilgi ve deneyimini artırmalıdır. Bir kaynak içisinin karılaabilecei salık sorunları konusunda bilgi sahibi olmalıdır. Aynı kaynak içisinin farklı günlerde farklı iler yapabilecei, farklı kaynak teknikleri kullanabilecei, farklı tehlike 2 yerinde hiçbir deiiklik olmadıı durumlarda bile 5 yılda bir, o bölümde bir i kazası olduunda (ramak kala kazalar da dâhil), meslek hastalıı kukusu veya meslek hastalıı saptandıında. 3 Ergonomik olmayan koullarda çalıma, uygun olmayan termal koullar, gürültü, titreim, karanlık, kimyasal maddelere, gazlara, tozlara maruz kalma, kronik hastalıı olanların (HT, DM, KAH, KBY vb) çalıma koulları. 4 yeri Hekimlerinin Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eitimleri Hakkında Yönetmelik, R.G: 27 Kasım 2010/ 27768 -yeri Hekiminin Görevleri Madde 15-a-5. 15 kaynaklarından etkilenebilecei göz önünde bulundurulmalıdır. yeri hekimi, iin nasıl yapıldıını görmeli, i sırasında hangi araç, gereç ve donanımları kullandıklarını bilmeli, bunların içeriklerini örenmeli, daha sonra da bu ile ilgili bilimsel, ulusal ve uluslararası yasal düzenlemeler hakkında bilgi sahibi olmalıdır. Bu konuda ülkemizde 2006 yılında ÇSGB’nın giriimleriyle kurulan Mesleki Yeterlilik Kurumu’nun hazırladıı ‘Avrupa Yeterlilik Çerçevesi’ne uygun ‘Ulusal Meslek Standartları’na göz atmakta yarar vardır. Bu standartlarda meslek tanıtımı (meslek tanımı; meslein uluslararası sınıflandırma sistemindeki yeri; salık, güvenlik ve çevre ile ilgili düzenlemeler; meslek ile ilgili dier mevzuat; çalıma ortamı ve koulları; meslee ilikin dier gereklilikler) gibi balıklar yer almaktadır. Meslek profili (görevler, ilemler, baarı ölçütleri; kullanılan araç, gereç, ekipmanlar; bilgi ve beceriler; tutum ve davranılar) Ulusal Meslek Standardı’nın ikinci ana balııdır. Ölçme, deerlendirme ve belgelendirmeye ilikin bilgiler ise son bölümüdür. Pek çok sektöre yönelik standart hazırlanmı, bir bölümü Resmi Gazete’de yayınlanmıtır. Örnein metal i koluna yönelik olarak “endüstriyel fırın içisi, haddeci, izabeci, tahribatlı muayeneci, talama tezgâh içisi, ark ocaı operatörü, metal doramacı” vb. pek çok meslein standardı vardır. Ulusal Meslek Standartları’nın risk analizi yapacaklara, aır ve tehlikeli iler muayenesi, ie giri muayenesi yapacak olan iyeri hekimlerine ve aile hekimlerine yol gösterici bir kaynak olduu görülmektedir5. yeri hekimi çalıanın “i salıı gözetimi” ile ie balamalıdır. salıı gözetimi ise; 1. 2. Çalıma Ortamı Gözetimi, Çalıanların Salık Gözetimi: a. e Giri Muayenesi, Ek ve Tamamlayıcı Muayeneleri, b. Erken Kontrol Muayenesi, e Dönü Muayeneleri, c. Aralıklı Kontrol Muayenesi (AKM), d. ten Ayrılma Muayenesi ve Geç Muayeneleri, e. Uygun Kiisel Koruyucu Donanım (KKD) kullanımını, f. Baııklamayı, g. Erken Tanıyı, h. Yer- Deiiklii, i. Eitim, j. Kayıtların tutulması, verilerin deerlendirilmesi ve bildirilmesi konularını içermelidir. sal hizmetleri denildiinde; çalanlarn salk gözetimi, öncelikle koruyucu hekimlik hizmetleri, saln gelitirilmesi, ilkyardm, acil tedavi ve rehabilitasyon hizmetlerinin bütünü akla gelmelidir. 5 Daha ayrıntılı bilgi için www.myk.gov.tr den, Resmi Gazete’de yayınlanmı Ulusal Meslek Standartlarına ve hazırlanmakta olan taslak Standartlara ulaılabilmektedir. 16 Salk Gözetiminde verenin Haklar ve Yükümlülükleri (1) verenler, iyerlerinde, salıklı ve güvenli çalıma ortamını salamak amacıyla; SG önlemlerini belirlemek, gerekli önlemleri almak, uygulanmasını izlemek, denetlemek ve gelitirmek, i kazası ve meslek hastalıklarını önlemek, çalıanlara ilkyardım ve acil müdahale ile tüm önleyici ve koruyucu salık ve güvenlik hizmetlerini vermekle yükümlüdür. (2) verenler, devamlı olarak en az 50 içi çalıtırdıkları iyerlerinde bu hizmeti vermek için, iyeri salık ve güvenlik birimi (SGB) oluturmakla ve bir veya birden fazla iyeri hekimi ile gereinde dier personeli ve sanayiden sayılan ilerde bir veya birden fazla i güvenlii uzmanını görevlendirmekle yükümlüdürler. verenler, bu yükümlülüklerini, SG hizmetlerinin tamamını veya bir kısmını iyeri dıında kurulu ortak salık ve güvenlik birimlerinden alarak da yerine getirebilirler. (3) yerinde salık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesinden iveren sorumludur. Ortak Salık ve Güvenlik Birimi (OSGB)’den hizmet alınması iverenin sorumluluunu ortadan kaldırmaz. Çalıanların SG konusundaki yükümlülükleri, iverenin sorumluluunu etkilemez. (4) veren, SGB personelinin ibirlii içinde çalımalarını salar. (5) veren, SG ile ilgili sorumlulukları çerçevesinde, SGB ile OSGB’nin görevlerini yürütmesi için gerekli bilgileri bu birimlere aktarır. (6) veren, SGB ile OSGB personelinin iyerinde SG hizmeti ile ilgili görevlerini etkin bir ekilde yerine getirmesi konusunda gerekli kolaylıı göstermek, planlama ve düzenleme yapılmasını salamakla yükümlüdür. (7) veren, salık ve güvenlikle ilgili konularda çalıanların görülerini alır ve katılımlarını salar. (8) veren, SGB ile OSGB’de görev yapan personelin adı, soyadı, çalıma saatleri ile yetki ve sorumlulukları konusunda çalıanları bilgilendirir. (9) yeri hekimi ile i güvenlii uzmanının, noter ya da ÇSGB tarafından onaylanmı bir deftere yazdıkları SG’ye ilikin önlem ve önerilerinin yerine getirilmemesinin sonuçlarından iveren sorumludur. Bu defterin, istenmesi halinde, iyerini teftie yetkili i müfettilerine gösterilmesi zorunludur. (10) veren, iyeri hekimi ile i güvenlii uzmanlarının görevlerini yerine getirebilmeleri için, yasal mevzuatta belirtilen sürelerden az olmamak kaydı ile yeterli çalıma süresini salar. (11) veren, SGB ile OSGB’nin, baka bir iyerinden kendi iyerine çalımak üzere gelen çalıanların salık bilgilerine ulaabilmesini salar. (12) veren, SG mevzuatı dorultusunda, kayıt ve bildirim yükümlülüklerini SGB veya OSGB ile ibirlii içerisinde gerçekletirir. (13) veren, çalıanların kiisel salık dosyalarını iten ayrılma tarihinden itibaren 10 yıl süreyle saklamak zorundadır. yeri ortam faktörlerinden kaynaklanan hastalıkların yükümlülük süresi bu süreyi aan iyerlerinde, evrakların saklanması hastalıkların yükümlülük süresine göre uzar. Çalıanın iyerinden ayrılarak baka bir iyerinde çalımaya balaması halinde, yeni iveren çalıanın kiisel salık dosyasını ister, önceki iveren de dosyanın bir örneinin salık birimince onaylanarak kiisel bilgilerin gizlilii ilkesine uyararak gönderilmesini salar. veren, çalıanların iyerinde maruz kalacakları salık ve güvenlik risklerine uygun olarak salık gözetimine tabi tutmakla yükümlüdür. Bu kapsamda; çalıanların ie girilerinde salık durumlarının yapacakları ie uygun olduunu belirten salık raporu alınır. Yapılan iin özelliine göre, iin devamı süresince salık muayeneleri düzenli aralıklarla yapılır. 17 Salk Gözetiminde Çalanlarn Haklar ve Yükümlülükleri (1) Çalıanlar ve temsilcileri, salıklı bir çalıma ortamının oluması için bu konuda hazırlanan talimat ve prosedürlere uymak, iyeri salık biriminin çalımalarını desteklemek, salık muayeneleri, bilgilendirme ve eitim programlarına katılmak ve gerektiinde ibirlii yapmakla yükümlüdürler (2) Çalıanlar ve temsilcileri, iyerinde salık gözetiminin yerine getirilmesine ilikin organizasyonlarda karar verme sürecinde yer alırlar. (3) Çalıanlar ve temsilcileri, öncelikle salık gözetiminde yürütülecek hizmetlerin amaç ve yöntemleri konusunda, daha sonra da salık gözetimi sonucunda elde edilen verilerin kullanılması ile ilgili bilgilendirilirler. (4) Çalıanlar, salık muayenelerinin sonuçlarıyla ilgili olarak hatalı veya hataya yol açabilecek bilgiye itiraz hakkına sahiptir. Salk Gözetiminde Salk Biriminin Yükümlülükleri Salık birimi, yürütülecek her türlü salık gözetimi faaliyetleri ile ilgili olarak çalıanları bilgilendirmek ve onamını (rızasını) almak zorundadır. Çalıma ortamı ve çalıanların salık gözetimine ait bütün bilgiler kayıt altına alınır ve belgeler saklanır. Çalıanların salık bilgileri, yaptıı iler ve çalıtıı ortamdaki maruziyet bilgileri ile bu maruziyetlerin deerlendirme sonuçları kiisel salık dosyalarında saklanır. Salık birimi, çalıanların kiisel salık dosyalarını iten ayrılma tarihinden itibaren 10 yıl boyunca saklamak zorundadır. Yükümlülük süresi bu süreyi aan meslek hastalıı riski bulunan iyerlerinde, belirlenen risklerle ilgili evrakların saklanması yükümlülük süresine kadar uzar (örnein asbestle, kanserojen ve mutajen maddelerle çalımalarda bu süre 40 yıldır). Çalıanın iyerinden ayrılarak baka bir iyerinde çalımaya balaması halinde, yeni iverene ait salık birimi çalıanın kiisel salık dosyasını ister. Eski iverenin salık birimi, kiisel salık dosyasının onaylı bir örneini içiye verir veya yeni iverenin salık birimine kiisel bilgilerin gizlilii ilkesini gözeterek (örnein iadeli-taahhütlü) gönderir. Çalıanın ie giriinde ve i deiikliinde, ie uyumunun belirlenmesi amacıyla yapılan salık muayenesi sonucunda oluturulan raporda; çalıtırılacaı iler ve çalıma koulları belirtilir, rapor sonucu iveren ve çalıana yazılı olarak bildirilir. Tanımlanabilir bir hastalık veya olumsuz bir salık etkisi saptandıında; veren, • Öncelikle o çalıanın hastalıının tedavisine ve bildirimine yönelik görevlerini yerine getirmeli, • RD’yi, riskleri önlemek veya azaltmak için alınan önlemleri gözden geçirmeli, • Riskleri önlemek veya azaltmak için gerekli görülen ve çalıanın riske maruz kalmayacaı baka bir ite görevlendirilmesi de dâhil, önlemleri uygularken, uzmanların veya yetkili makamın önerilerini dikkate almalı, • Benzer bicimde maruz kalan dier çalıanların salık durumunun gözden geçirilmesi ve düzenli salık gözetimi yapılması için gerekli düzenlemeyi yapmalıdır. Bu durumda, hekim, uzman veya yetkili makam maruz kalan çalıanlar için tıbbi muayene (erken kontrol muayenesi) istemeli, • Çalıanların veya temsilcilerinin görülerini almalı ve katılımlarını salamalıdır. 18 II. Çalıma Ortamı Gözetimi Çalıma ortamı gözetimi çalıanların salık gözetiminin ayrılmaz bir parçasıdır. Gününün en az üçte biri, bazen daha fazlası iyerinde geçen bir kiinin çalıma ortamı iyeri hekimince iyi bilinmelidir. Bu gerçek göz ardı edildiinde, o kiinin salık durumu ya da hastalıkları ile ilgili deerlendirme oldukça yetersiz kalacaktır. Ülkemizde SG konusundaki temel yasa olan 4857 sayılı Kanunu, Avrupa Birlii (AB)’nin 89/391 sayılı çerçeve direktifi ve ülkemizce kabul edilmi olan 155 ve 161 sayl ILO sözlemeleri de dikkate alınarak hazırlanmıtır. 4857 sayılı Kanununun 1. maddesinde: “Bu Kanunun amacı iverenler ile bir i sözlemesine dayanarak çalıtırılan içilerin çalıma koulları ve çalıma ortamına ilikin hak ve sorumluluklarını düzenlemektir.” 77. Maddesinde ise “verenler iyerlerinde SG’nin salanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, içiler de SG konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler. verenler iyerinde alınan SG önlemlerine uyulup uyulmadıını denetlemek, içileri karı karıya bulundukları mesleki riskler, alınması gerekli tedbirler, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek ve gerekli SG eitimini vermek zorundadırlar.” hükümleri yer almaktadır. Bu yasanın 78. maddesine dayanılarak çıkarılmı olan yönetmeliklerde iveren, iyerinde RD yapılmasından sorumlu tutulmutur. Ülkemizdeki uygulamalara bakıldıında, RD süreci karmaık formüllere dönütürülmekte, anlaılması ve uygulanması güç bir hale getirilmektedir. SG, insan salıını ilgilendiren ve sosyal boyutları aır basan bir alandır. le ilgili tehlikeleri sadece sayısal formülerle ifade edip, alınacak önlemlerin önceliini bu sonuçlara balamak kiileri yanılgılara da götürebilir. Önemli olan, her iyerinin birbirinden farklı tehlikeler içerebileceini göz önüne alarak, olasılık veya iddeti ne olursa olsun mevcut her tehlikeye karı en uygun bilimsel önlemleri almaktır. Hatta risk analiz yöntemlerinden, mümkünse birden fazlası uygulanarak birlikte deerlendirilmesi gerekir. RD, son derece teknik bir itir. Bu konuyla ilgili ülkemizde henüz yeterli bir bilimsel alt yapı bulunmadıı gibi, bir standardı da yoktur. Bu uygulamanın bilimsel altyapısı, SG uzmanlarının öznel deneyimleri dorultusunda gelimektedir. Bu durum, kavramın ticari amaçlarla suiistimal edildii izlenimi de uyandırmaktadır (Yılmaz, F. 2010). yeri hekimi iyerindeki tehlikeleri belirlemeli, risk analizinin ve RD’nin yapılmasını salamalı ve bu çalımalara katılmalı, tehlikelerin kaynanda yok edilmesine yönelik önlemlere öncelik vererek ortadan kaldırılması ve risklerin kontrol altna alnmas için çalıanların ve/veya temsilcilerinin görülerini de alarak gerekli çalımaları planlamalıdır. 19 mgbf-msds (malzeme güvenlik bilgi formu-material safety data sheet) Güvenlik bilgi formunda yer alması gereken bilgiler: x x x x x x x x x x x x x x x x Madde/Müstahzar ve irket/ Sahibinin Tanıtımı, Bileimi/çerii Hakkında Bilgi, Tehlikelerin Tanıtımı, lkyardım Önlemleri, Yangınla Mücadele Önlemleri, Kaza Sonucu Yayılmaya Karı Önlemler, Elleçleme ve Depolama, Maruziyet Kontrolleri/Kiisel Korunma, Fiziksel ve Kimyasal Özellikler, Kararlılık ve Tepkime, Toksikolojik Bilgi, Ekolojik Bilgi, Bertaraf Bilgileri, Taımacılık Bilgileri, Mevzuat Bilgileri, Dier Bilgiler. (*)Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarlara likin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması ve Daıtılması Hakkında Yönetmelik, R.G: 26/12/2008-27092 – Mükerrer sayı, Çevre ve Orman Bakanlıı) yeri hekimi ortam ölçümü, analiz ve kontrollerin yapılmasını salamalı, alınacak salık ve güvenlik önlemleri konusunda iverene önerilerde bulunmalı ve uygulamaların takibini yapmalıdır. Malzeme Güvenlik Bilgi Formlar6 yerlerinde kullanılmak üzere piyasaya sunulan tehlikeli maddelerin ve müstahzarların insan salıı ve çevre üzerinde yaratabilecekleri olumsuz etkilere karı, etkin kontrolünü ve verimli gözetimini salamak üzere, güvenlik bilgi formlarının hazırlanması ve daıtılmasına ilikin yasal düzenleme yapılmıtır. yeri ortamında ölçülen deerlerin Malzeme Güvenlik Bilgi Formları (MGBF-MSDS) ile uyumu kontrol edilmelidir. Bu formlar, kimyasal maddelerin çalıma ortamında bulunmasına izin verilen azami konsantrasyonu (MAK) ve önerilen eik sınır deer (ESD) hakkında bilgileri içerir. MGBF kimyasal madde üreticileri tarafından verilmek zorundadır. 6 Tehlikeli Maddeler ve Müstahzarlara likin Güvenlik Bilgi Formlarının Hazırlanması ve Daıtılması Hakkında Yönetmelik, R.G: 26 Aralık 2008/27092. 20 Malzeme güvenlik bilgi formuna ilikin bu bilgiler, Uluslararası Kimyasal Güvenlik Programı (IPCS) tarafından hazırlanmaktadır. IPCS, WHO, ILO ve Birlemi Milletler Çevre Programı’nın (UNDP) ortak etkinliidir. Ancak, malzeme güvenlik bilgi formunun sürekli güncelletirildii unutulmamalı, bilginin hazırlandıı tarihe bakılmalıdır. Malzeme güvenlik bilgi formunun Türkçe ve güncel olmasına dikkat edilmelidir (Emirolu, C. 2001). Güvenlik bilgi formlarının ııında iyeri denetimin yapılması, çalıma ortamına ilikin bilgilerimizi kat kat artıracaktır. RD kavramı gelimeden önce de bilinen ve RD’nin temelini oluturan “ortam ölçümleri” ilgili bakanlıklara ve kurululara7 veya ilgili bakanlıklardan, kurululardan Türk Akreditasyon Kurumu’ndan (TÜRKAK) yetki almı laboratuvar veya kurululara yaptırılmalıdır. Gürültüye Kar Alnmas Gereken Önlemler Ultrasonik Parça Temizleme Aygt: Periyodik iyeri denetiminde sadece kapann kapatlmasyla, gürültünün 90,9 dB’den 84,9 dB’e düürülebildii görülmütür. 7 ÇSGB- SGÜM, Salık Bakanlıı, Çevre ve ehircilik Bakanlıı, üniversiteler. 21 Çalıma ortamında yapılan ölçümler konusunda ülkemizde en donanımlı ve deneyimli kurum olan ÇSGB - SGGM’ ne balı SGÜM’dür. SGÜM - Ankara Merkez, Adana, Bursa, stanbul, zmir, Kayseri, Kocaeli Bölge Laboratuvarları ile hizmet vermektedir8. Yapılan i türüne göre deimekle birlikte iyeri gürültü ölçümü (ve gürültü haritası çıkarılması), iyeri toz ölçümü, iyeri aydınlatma (ıık iddeti) ölçümü, iyeri termal konfor ölçümü (nem, ısı, hava akım hızı vb.), kimyasal maddelerin ortam ölçümü (organik buhar, gaz buhar), genel vibrasyon ölçümleri ve el, kol, bacak vibrasyon ölçümü gibi ölçümlerin gerek duyulanları yaptırılmalıdır (bkz. Ek-4 Ülkemizde ve Bazı Avrupa Ülkelerinde Çalıma Ortamındaki Bazı Maddelerin MAK Deerleri). yeri hekimi, SG kurulunun dier üyeleriyle birlikte periyodik iyeri denetimi yapmalıdır. Kurul denetimlerden en az birini özellikle salık ve güvenlik iaretlemelerine ayırmalıdır. Bu ii yaparken malzeme güvenlik bilgi formları ve ortam ölçüm sonuçları (varsa risk deerlendirme dosyasıyla) ile birlikte ilgili Yönetmeliin9 de yanlarında olması kurulun iini kolaylatıracaktır. Gereken yerlere, ııklı ve sesli uyaranlar da dâhil tüm iaretlemeler Yönetmelie uygun olarak yapılmalıdır. Sal ve Güvenlii Kurulu yeri hekimleri ve tüm çalıanlar için sorunların konuularak, çözüm yollarının aranacaı, en etkin yer olması nedeniyle “SG Kurulu” önemsenmelidir. lgili mevzuata göre sanayiden sayılan, devamlı olarak en az 50 içi çalıan ve altı aydan fazla sürekli ilerin yapıldıı iyerlerinde her iveren bir SG kurulu kurmakla yükümlüdür. Kurulun oluturulmasının ardından kurul üyelerinin, kurulun görevleri ve ulusal düzenlemelere yönelik birkaç eitim toplantısı yaptıktan sonra, o iyerinin niteliklerine uygun iç-yönetmelik taslaı hazırlayıp iverenin onayına sunmaları gerekmektedir. 8 9 Bavuru için www.isgum.gov.tr adresini kullanabilirsiniz. Güvenlik ve Salık aretleri Yönetmelii, R.G: 23 Aralık 2003/25325. 22 yerlerinde verilecek SG’ye yönelik eitimlerinin planlanması, i kazası ve ramak kala kazaların deerlendirilmesi, iyerindeki tehlike ve önlemlerin deerlendirilmesi (risk analizi ve deerlendirmesi), yıllık çalıma raporu ve bir sonraki yıl için hazırlanacak çalıma planlarının ekip ruhu içinde birlikte yapılması iyeri için bir kazançtır. Pek çok iyerinde bu görevler ya i güvenlii uzmanının ya da iyeri hekiminin üzerinde kalmıtır ve ekibin dier üyeleri tarafından angarya olarak görülmektedir. SG Kurulu ayda en az bir kez toplanmak zorundadır. Kurul toplantı öncesi iyerinin büyüklüüne uygun bir zaman ayırarak, atölye ziyareti yapmalı, sorunları yerinde görüp, dier çalıanların da konuyla ilgili görülerini almalıdır. Gereken durumlarda toplantıya ilgili kiiler de çaırılmalıdır. Ayrıca, aynı iverene ait birkaç iyerinin birbirine yakın olması halinde, yılda bir ya da iki kez ortak (geniletilmi) i salıı güvenlii kurulu toplantısı ile bölgesel sorunların çözümüne katkı salanabilir. Bir baka önemli nokta; iverenler, bu kurullarda mevzuata uygun alınan kararları uygulamakla yükümlüdürler10. Sal ve Güvenlii Kurulu10 1. veren veya iveren vekili, 2. güvenlii ile görevli mühendis veya teknik eleman, 3. yeri hekimi, 4. nsan kaynakları, personel, sosyal iler veya idari ve mali ileri yürütmekle görevli bir kii, 5. Varsa sivil savunma uzmanı, 6. yerinde görevli formen, ustabaı veya usta, 7. yerinde bulunan sendika temsilcilerinin kendi aralarında seçecekleri kii, iyerinde sendika temsilcisi yoksa o iyerindeki çalıanların yarıdan fazlasının katılacaı toplantıda açık oyla seçilecek içi, 8. Salık ve güvenlik içi temsilcisinden oluur. Kurul ayda en az 1 kez toplanmak zorundadr… verenler bu kurullarda mevzuata uygun alnan kararlar uygulamak zorundadr. yeri hekimi çalıma ortamı gözetimi kapsamında iyerinde meydana gelen i kazası, meslek hastalıı veya herhangi bir tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme, aratırma ve düzeltici faaliyet (DF) planlarını yapmalı ve uygulamaları takip etmelidir. Bu iler yapılırken “SG Kurulu”ndan olabildiince destek alınmalı, özellikle çalıanların katılımı salanmalıdır. müfettilerince yapılan iyeri denetimleri de iyeri hekimine çalımalarında yol gösterecektir. Denetim sonrası hazırlanan raporlarda eksikliklerin neler olduu, bunların hangi yönetmelie dayanarak rapor edildii, hatta bazen sorunun çözümüne yönelik önerilerini de içerebildii görülmektedir (bkz. Ek-5 Denetimlerde stenebilecek Bazı Belgeler). 10 Salıı ve Güvenlii Kurulları Hakkında Yönetmelik, R.G: 07 Nisan 2004/25426. 23 SGÜMTarafndanyerlerindeYaplanÖlçümlerveDierHizmetler Ölçüm ve Analiz yeri Havasında Toz Numunesi Alma ve Gravimetrik Deerlendirilmesi Hava Akım Hızı Ölçümü Termal Konfor artlarının (Sıcaklık, Basınç, Baıl Nem ve Hava Akım Hızı) Ölçümü Kiisel Gürültü Maruziyeti Ölçümü Tüm Vücut Titreimi Kiisel Maruziyet Ölçümü El-Kol Titreimi Kiisel Maruziyet Ölçümü Aydınlatma Ölçümü Frekans Analizi Foruier Transform nfrared Spektrofotometresinde Serbest Silis Analizi yeri Havasında Dedektör veya Tüp le Anlık Gaz Ölçümü Gaz Kromatografi Analizi Lifsi Tozların Konsantrasyon Tayini Lifsi Tozların Tür Analizi SG Alanındaki Numunelerin SEM ile incelenmesi SG Alanındaki Numunelerin SEM'’de Elektronik ortamda fotoraf çekilmesi SG Alanındaki Numunelerin SEM-EDS ile Elemental Mikroanalizi Yüksek Basınçlı Sıvı Kromotografisinde Analiz yon Kromatografisinde Analiz (Her bir Numune için) Atomik Absorpsiyon Cihazı(Grafit/Alevli) ile Havada Aır Metal Analizi Atomik Absorpsiyon Cihazı (Grafit/Alevli) 15/1 ile her bir ilave Element Analizi Atomik Absorpsiyon Cihazı (Hidrür Sistem) ile Havada Aır Metal Analizi Atomik Absorpsiyon Cihazı (Hidrür Sistem)16/1 ile her bir ilave Element Analizi Atomik Absorpsiyon Cihazı ile Kanda Kurun Analizi drarda Fenol Analizi drarda Hippürik Asit Analizi drarda TCA ( Triklororasetik) Analizi itme Testi (Odyometri) Fizik Muayene Elektrokardiyografi (EKG) Kanda Glikoz Tayini Kanda Kolesterol Tayini Kanda Albumin Tayini Kanda Total Protein Tayini Kanda GGT Tayini Kanda AST Tayini Kanda ALT Tayini Kanda ALP Tayini Kanda Üre Tayini Kanda Ürik Asit Tayini Kanda Kreatinin Tayini Tam drar Tetkiki PA Akcier Filmi Çekimi ve Deerlendirilmesi (35x35) Solunum Fonksiyon Testi Tam Kan Sayımı. Sedimantasyon Kontrol Belgesi Kontrol Belgesi Düzeltme lemleri Tolien Analizi Ksilen Analizi Salıı ve Güvenlii Temel Prensipleri (Kitap Satıı) Pnömokonyoz Deerlendirme Okuyucu Eitimi Pnömokonyoz Filmi Okuma Danımanlık Hizmetleri 24 yeri hekimi iyerinde yeni bir bölüm veya sistem kurulacaı, kapasite artırılacaı ya da yeni makine, tezgâh ve cihaz alınacaı durumlarda inceleme ve aratırma yaparak salık ve güvenlik yönünden uygun seçim yapılması için iverene önerilerde bulunmalıdır. Pek çok yönetmelikte de belirtildii gibi iveren çalıma ortamında gerekli ölçüm ve deerlendirmeleri yapmakla ve ideal bir çalıma ortamı oluturmakla yükümlüdür. yeri ortamında iin özelliinin gerektirdii riskler deerlendirilerek; gürültü, titreim, toz ve gaz gibi fiziksel ve kimyasal faktörlerle, kiisel ekilenimler açısından gürültü, toz, gaz, titreim ölçümleri, iyeri aydınlatmasının yeterlilii ve termal konfor koullarının (sıcaklık, nem oranı, hava akım hızı vb.) ölçülmesi gereklidir. yeri hekimi çalıma ortamında içileri etkileyen faktörlerle ilgili olarak hangi ölçümlerden yararlanacaını bilmelidir. Yanda örnek olması bakımından SGÜM’ün bazı ölçüm ve analiz hizmetleri sıralanmıtır. yerinde gürültü ölçümü 80-84.9 dB 90-94.9dB 100 dB ve üzeri 85-89.9 dB 95-99.9 dB Gürültü haritas 25 yeri ortam ölçümleri iyerinin farklı pek çok noktasında yapıldıktan sonra, iyerinin krokisinin üzerine ölçüm sonuçları kaydedilerek iyerinin tehlike haritası çıkarılabilir. Açık griden siyaha doru (sesin iddetiyle orantılı olarak) ya da deiik renk ve tonları (kırmızı ya da mor en yüksek) olacak ekilde boyanabilir (Örn., gürültü haritasnn hazrlanmas). Hemen tüm iyerlerinin ortak sorunu olan gürültünün insan salıı üzerine olumsuz etkileri ayrıntılı olarak ilerideki bölümlerde ve SGP Projesi kapsamında hazırlanan “Meslek Hastalıkları ve le lgili Hastalıklar Tanı Rehberi”nde anlatılmıtır. Döküm ve kaynak atölyeleri için alttan emili tezgâh, Fan çalrken (duman çalann solunum Fan çalmadnda duman ortama düzeyine ulamadan dar atlyor) yaylyor. Çalıma ortam kirliine neden olan tozlar, gazlar, tütsü ve dumanlar da türleri ve konsantrasyonları açısından incelenmelidir. Ayrıca, termal konfor ve aydınlatma da çalıma ortamına yönelik bilgi sahibi olmamız açısından yapılması gereken ölçümlerdir. yeri Salk Birimleri ve nsan Gücü yeri hekimi; 26 x verenin herhangi bir dier çalıanıdır, x Mesleki statüsü olan kalifiye bir içidir, x çilerin, o iyerinde, o ii yapması nedeniyle baına gelebilecek salık sorunlarını önlemek üzere orada bulunan hekimdir, x yerinin i salıı sorumlusudur, salık gözetmenidir, danımanıdır (ie giriten, periyodik muayeneye, aılardan, içme sularına, ergonomik düzenlemelerden, KKD seçimine kadar), x Tüm çalıanlar ve yöneticiler ile i salıı alanında eitim görenler (tıp, hemirelik, mühendislik vb) için eitmendir, x Konusuyla ilgili bilimsel gelimeler ile yasal düzenlemeleri takip edebilmek için sürekli eitim görendir, x Salıkla ilgili konularda dier kurulularla balantı noktasıdır… TSH, iyerini salıklı ve güvenli bir ortam haline getirerek çalıanların salıını korumak ve gelitirmek amacıyla, iyeri içinde kurulmu olan veya iyeri dıındaki bir kurulu tarafından salanan tıbbi ve teknik hizmetler bütünüdür. Bu hizmet bir ekip tarafından sürdürülmeli ve balıca koruyucu salık hizmetlerini içermelidir. Ülkemizde olduu gibi birçok ülkede iyerlerinde öncelikle koruyucu hizmetleri yürütmek üzere salık hizmeti verilmesi yasa gereidir. yerinde salanacak salık hizmetleri içinde ilkyardım, acil müdahale ve acil tedavi olanakları da olmalıdır. yeri salık örgütlenmelerinin salanması bakımından ulusal ve uluslararası çeitli düzenlemeler vardır. Bu düzenlemelerde iyeri salık hizmetlerinin kurulu ve çalımalarıyla ilgili ilkeler balıca ILO tarafından belirlenmitir. Bunlar arasında 155 (1981) ve 161 (1985) sayılı sözlemeleri Türkiye Cumhuriyeti 2004 yılında onaylamıtır. Ayrıca 112, 164 ve 171 sayılı tavsiye kararları konuyla ilgilidir (Bilir, N., Yıldız, A.N. 2004). yeri Salk Birimi, yeri Salk ve Güvenlik Birimi, Ortak Salk Güvenlik Birimleri yeri Salk Birimi ve yeri Salk ve Güvenlik Birimi (SGB) yeri hekiminin muayenelerini gerçekletirebilecei, gerekli durumlarda ilkyardım ve acil müdahalede bulunabilecei, kayıtların tutulup saklanabilecei, muayenelerde gereken tıbbi araç gereç ile acil müdahalelerde kullanılacak ilaçların konulabilecei bir mekâna gerek vardır. Kısaca, iyeri hekiminin salık gözetimi hizmetlerini yerine getirebilecei bu yer iyeri salık birimidir. Pek çok küçük iletmede böyle bir birim ve mekân yoktur. Orta büyüklükteki iyerlerindeyse, iyeri hekimi haftada ya da günde birkaç saat uradıından, buraların gerçek sahibi salıkçı bir baka personeldir. salıı hizmetlerini düzene koymu iyerlerinde genelde “iyeri hemiresi” ya da “salık memuru”na rastlanmakla birlikte bazı iyerlerinin de “acil tıbbi teknisyen (att)” tercih ettii görülmektedir. Ülkemizdeki düzenlemelerde, bu birimin insan gücünün en az bir iyeri hekimi ile gereinde dier salık personelinden oluacaı ifade edilmitir. Ancak, hangi gereklilik durumunda dier salık personelinin çalıacaı belirtilmemitir. Bu iyeri sanayiden sayılan ilerin yapıldıı bir yerse, hekim ve yardımcı salık personeline ek olarak tehlike sınıfına uygun en az bir i güvenlii uzmanı da ekibe katılır ve birimin adı i yeri salık ve güvenlik birimi olur. SG hizmetlerinin elle tutulur sonuçlara ulaması, bu alanda çalıanların ortak amaç ve ekip ruhundaki tutkunlua balıdır. SGB, SG hizmetlerinin yürütülmesine ve çalıacak personel sayısına yetecek büyüklükte, kolay ulaılabilir, tercihen giri katta kurulmalıdır. Yönetmelikte bu birimlerde 12 metrekareden az olmamak üzere en az bir muayene ve ilkyardım odası ile sanayiden sayılan iyerlerinde 8 metrekareden az olmamak üzere bir i güvenlii uzmanı odası bulunması zorunlu tutulmutur. Ayrıca, yeterince gün ııı alması, sıcak ve souk akarsuyu olması, havalandırılabilen ve zemini kolay temizlenebilen odalar olması tercih edilmelidir. SGB, SG hizmetlerini iyerinin tehlike sınıfı, sektörü ve içi sayısına göre Yönetmelikte belirlenen sürelerden az olmamak kaydı ile yürütür. Ancak eer poliklinik hizmeti de veriliyorsa, poliklinikte geçen süre koruyucu hizmetler için belirlenen sürenin dıında tutulur11,12. Salıı Ve Güvenlii Hizmetleri Yönetmelii, R.G: 27 Kasım 2010/27768. SGB, yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Salık ve Güvenlik Önlemlerine likin Yönetmelikte (R.G: 10 ubat 2004/25369) belirtilen niteliklere uygun ekilde kurulur. 11 12 27 SGB VE OSGB’LERDE BULUNACAK ASGAR MALZEME LSTES11 a) Steteskop, b) Tansiyon aleti, c) Otoskop, ç) Oftalmoskop, d) Termometre, e) Iık kaynaı, f) Küçük cerrahi seti, g) Paravan, perde vb., ) Muayene masası, h) Refleks çekici, ı) Tartı aleti, i) Boy ölçer, j) Pansuman seti, k) Dil basacaı, enjektör, gazlı bez gibi gerekli sarf malzemeleri, l) Keskin atık kabı, m) Manometreli oksijen tüpü (taınabilir), n) Seyyar lamba, o) Buzdolabı, ö) lâç ve malzeme dolabı, p) EKG cihazı, r) Negatoskop, s) Tekerlekli sandalye, ) 15/2/2008 tarihli ve 26788 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Ayakta Tehis ve Tedavi Yapılan Özel Salık Kuruluları Hakkındaki Yönetmelikte bulundurulması zorunlu tutulan temel acil ilâçlar, aılar ve antiserumlar. Not 1: Birden fazla iyeri hekiminin bir arada çalıtıı birimlerde, yukarıdaki tıbbi cihaz ve malzemelerden (a)’dan (h) bendine kadar (h bendi dahil) olanlar her iyeri hekimi için ayrı ayrı bulundurulur. Not 2: Birimler, yangına karı alınması gereken tedbirleri alır, tıbbi atıklar ve çöpler için 22/7/2005 tarihli ve 25883 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmelii hükümlerine uygun olarak gerekli tedbirleri alır. Ülkeler salık sistemlerine ve gereksinimlerine göre farklı modellerle i salıı hizmetleri uygulamaktadır. Birinci basamak i salıı hizmeti sunan birimler arasında; iyeri içinde salık birimi (in plant, in-company model), ortak salık birimi (group model), i koluna özel ortak salık birimi (industryoriented, branch-spesific model), özel salık merkezleri, ulusal birinci basamak salık kuruluları, sosyal güvenlik sistemi salık birimleri sayılabilir (Bilir, N., Yıldız, A.N. 2004; Rantanen, J., Fedotov, I.A.). Ülkemizde öteden beri süregelen iyeri içinde iyeri hekimlii hizmetlerinin yanı sıra dier modeller de uygulanmaktadır. Bazı büyük iletmelerde daha sistemli ve donanımlı iyeri salık birimleri kurulmutur. Özel mobil iyeri salık hizmetleri ve OSGB’de i salıı hizmetlerinde görev almaktadır (bkz. Ek-6 Salıı Konusunda Ülkemizdeki Son Düzenlemelerden Bazıları). 28 Ortak Salk ve Güvenlik Birimi (OSGB) Bir veya birden fazla iyerine SG hizmetlerini vermek üzere iyeri dıında kurulan, gerekli donanım ve personele sahip olan ve SGGM tarafından yetkilendirilen kamu kurum ve kuruluları ile özel hukuk tüzel kiileri tarafından açılan birimdir. OSGB’lerle ilgili düzenlemelerde en az bir iyeri hekimi, en az bir i güvenlii uzmanı ile en az bir dier salık personeli istihdamı zorunlu tutulmutur. Bu kiilerin, birden fazla OSGB’de görev alamayacakları da belirtilmitir. OSGB’ler, SG hizmetlerinin yürütülmesine ve çalıacak personel sayısına yetecek asgari büyüklükte en az 10 metrekarelik muayene, 15 metrekarelik ilkyardım ve acil müdahale, 10 metrekarelik i güvenlii uzmanı odaları ile 12 metrekarelik bekleme yerinden olumalı- olmalıdır. OSGB, SG hizmetlerini iyerinin tehlike sınıfı, sektörü ve içi sayısına göre belirlenen sürelerden az olmamak kaydı ile yürütür. SALIK KURULULARINDA BULUNDURULMASI ZORUNLU ASGAR LAÇ LSTES (*) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 soptine ampul Heparine Kortikosteroid ampul Antispazmodik ampul Antianksietik ampul Methergine ampul Polivinil prolidine iyot sol. 500cc. %5 dextroz 500 cc % 0,9 luk NaCl. 500 cc %20 mannitol 500 cc 1/3 zodeks 500 cc. Analjezik Adrenalin 1 mg Atropin sulphat 0,5 mg Sodyum bikarbonat % 8,4 Calcium glukonat %10 Dopamin Lidocain %2 Antihistaminik Aminophillin Diazepam . Nidilat kapsül Diüretik 3 adet 3 adet 3 adet 3 adet 3 adet 3 adet 1 adet 2 adet 2 adet 2 adet 1 adet 5 amp 5 amp 5 amp. 5 amp 2 amp 2 amp 2 amp 5 amp 2 amp 2 amp 1 kutu 5 amp (*) Ayakta Tehis Ve Tedavi Yapılan Özel Salık Kuruluları Hakkında Yönetmelikte Deiiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik [(RG: 10 Mart 2010-27517- Ek-11)-( Salıı ve Güvenlii Hizmetleri Yönetmelii- Ek-1- bendinde de gönderme yapılan yönetmelik)]. SG hizmetlerinin etkin yürütülmesi amacıyla, hizmet sunulan iyerine, aynı iyeri hekiminin, aynı i güvenlii uzmanının ve aynı dier salık personelinin (hemire, salık memuru, att ya da çevre salıı teknisyeni vb.) hizmet vermesi esastır. OSGB’lerin yetki aldıkları adresin bulunduu il sınırları dıında hizmet verebilmesi için o ilde ube açmaları zorunludur. Ancak nitelii gerei birden fazla ilde yürütülmesi gereken yol ve nakil hattı inası veya bakımı gibi ilerde hizmet alınan OSGB’nin iin yapıldıı illerden herhangi birisinde yetkilendirilmi olması yeterlidir. 29 OSGB, yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Salık ve Güvenlik Önlemlerine likin Yönetmelikte belirtilen niteliklere uygun oluturulur13. Toplum Sal Merkezleri-Çalanlarn Sal Birimi (TSM-ÇSB) Salık Bakanlıı’na balı TSM’lerin, “Çalanlarn Sal Birimi” kurarak bu alanda özellikle bugüne dek temel i salıı hizmetlerinden yararlanamayan çalıanlar bata olmak üzere, iyerlerine SG hizmeti verebilecei ifade edilmitir14. Çalanlarn Sal Birimi (ÇSB) Hangi TSM’lerde bu birimin kurulacaı ildeki Salık Müdürlüünce belirlenir. Bu TSM’ler için yetkilendirilmek amacıyla ilgili yönetmelik hükümlerine göre hazırlanan bavuru dosyası ÇSGB’na gönderilir. lgili Bakanlıın belgelendirmesi ile ÇSB kurulur ve tescil için ÇSGB- SGGM’ne bildirilir. ÇSB, TSM’lere balı olarak özel veya kamuya ait farklı binalarda hizmet verecek ekilde kurulabilir. TSM, ÇSB birimi içindeki iyeri hekimlii hizmeti koordinasyonuyla ilgili idari görev daılımlarını yazılı olarak yapar ve yapılan idari görev daılımlarını SGGM’ne bildirir. ÇSB’de iyeri hekimlii hizmeti sunulabilmesi için; en az bir iyeri hekimi, en az bir dier salık personeli, öncelikli olarak tıbbi sekreter veya veri hazırlama kontrol iletmeni (VHK) olmak üzere bir personel görevlendirilmesi zorunludur. Dier salık personeli görevi için öncelikli olarak, çevre salıı teknisyeni görevlendirilir. Ancak hemire, salık memuru (toplum salıı) veya acil tıp teknisyeni görevlendirilmesi zorunlu ise bu personele yapacaı ilerle ilgili hizmet içi eitim verildikten sonra i salıı hizmetlerinde görevlendirilir. htiyaç olması halinde sorumlu hekimin talebi ile müdürlük tarafından uzman hekimler, fizyoterapist, diyetisyen, psikolog, sosyal çalımacı vb. personelden oluan i salıı hizmetleri ile ilgili bir ibirlii kurulu oluturulur. Bu kurul üyeleri kendi alanları ile ilgili olarak i yeri hekimlerinin yürüttükleri çalımalara katılırlar. TSM sorumlu hekiminin izinli olduu hallerde yerine vekâlet eden kii bu görevi yürütür. ÇSB’de görevlendirilecek hekimlerin iyeri hekimlii sertifikasına sahip olmaları gerekir. yeri hekimleri, görevlendirildikleri iyerlerinin ilgili yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için belirlenen süreler dıında kalan zamanlarında TSM bünyesindeki sorumlu hekimce verilen dier görevleri de yaparlar. Ayrıca ÇSB’de i güvenlii hizmeti verilmesinin de önü açılmıtır. Müdürlük tarafından ÇSB biriminde gerek görülmesi halinde mühendisler gerekli sertifika programına gönderilerek i güvenlii uzmanı olarak görevlendirilebilir. güvenlii uzmanına; ilgili yönetmelik hükümlerine göre yetki belgesi alınır ve iyerleri ile ayrı sözleme yapılır. lgili yönergede TSM’de çalıan personelin görev tanımları içinde i salıına ilikin görevler de yer almaktadır15. Salıı Ve Güvenlii Hizmetleri Yönetmelii, R.G: 27 Kasım 2010/27768. Temel Salıı Hizmetlerinin Uygulama Usûl Ve Esasları Hakkında Yönerge, R.G: 16 Haziran 2011/20065. 15 03.08.2011 tarihli Toplum Salıı Merkezleri Kurulması ve Çalıtırılmasına Dair Yönerge-Hekimin Görevleri (Madde 34);Salk Memuru (toplum sal), Hemire ve Ebenin Görevleri (Madde 35-36);Çevre Sal Teknisyenlerinin Görevleri (Madde 37); Röntgen Teknisyeninin Görevleri (Madde 38). 13 14 30 SGB, OSGB ve TSM Çalanlarn Sal Birimlerinin nsan Gücü yeri Hekimi yeri hekimlii yapacaklar yasal mevzuata uygun “yeri Hekimlii Belgesi”ne sahip olmak zorundalardır16. yeri hekiminin bir iyerinde göreve balayabilmesi için “yeri Hekimlii Sözlemesi” (bkz. Bölüm XIII. yeri Hekimliinde Kayıt Sistemi-XIII.1. yeri Hekimlii Sözlemesi) imzalaması gerekmektedir. Üç nüsha imzalan sözlemenin biri iyeri hekiminde kalır. yeri aaıdaki dier belgelerle birlikte sözlemenin bir örneini ÇSGB-SGGM-Yetkilendirme Daire Bakanlıı OSGB Yetkilendirme ube Müdürlüü’ne iletir ve onay cevabı beklenir. Bakanlıa yapılan iyeri hekimlii bavurusunda; - - yeri hekimlii sertifikası fotokopisi, yerinin faaliyet konusunun,"15/8/2009 tarihli ve 27320 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan yeri Salık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Salık ve Güvenlik Birimleri Hakkında Yönetmeliin 57nci maddesi uyarınca oluturulan Tehlike Sınıfı Belirleme Komisyonunun görüleri dorultusunda iyerlerinin SG açısından yer aldıı tehlike sınıfları listesi"nde hangi maddeye girdiini belirten, ilgili yetkilinin imzalı beyanı ile bavurusu. Hekim veya iyeri hekimi olarak herhangi bir özel ve resmi kurumda çalıması halinde varsa muayenehanede çalıma saatleri. Herhangi bir kuruluta sorumlu müdürlük görevi yapmadıının beyanı, Emekli ise emekli belgesinin sureti, Mahalli idareler ile kurum tabipliklerinde çalıan iyeri hekimlii yapacak hekimlerin döner sermaye ek ödemesi almadıklarına dair resmi yazı, Sözlemede belirtilen yerlerin ve sürelerin dıında baka bir yerde herhangi bir görevde bulunulmadıı, "Beyan ettiim durumlarda olabilecek herhangi bir deiiklii tarafınıza zamanında bildireceimi, bu konu ile ilgili ileride olabilecek sorumlulukları kabul edeceimi beyan ve taahhüt ederim." beyanı, gereklidir. yeri hekiminin görevleri aaıda listelenmitir; a) Rehberlik ve danmanlk; 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 16 Bulunması halinde SG kuruluna katılarak çalıma ortamı gözetimi ve çalıanların salık gözetimi ile ilgili danımanlık yapmak ve alınan kararların uygulanmasını izlemek, Kantin, yemekhane, yatakhane, kre ve emzirme odaları ile soyunma odaları, du ve tuvaletlerin bakımı ve temizlii konusunda gerekli kontrolleri yaparak tavsiyelerde bulunmak, salıı, hijyen, toplu koruma yöntemleri ve KKD’ler konularında tavsiyede bulunmak, yerinde SG’nin gelitirilmesi amacıyla gerekli aktiviteler konusunda iverene tavsiyelerde bulunmak, SG çalımaları kapsamında iyerinde periyodik incelemeler yapmak ve risk deerlendirme çalımalarına katılmak, yerinde salıa zararlı risklerin deerlendirilmesi ve önlenmesi ile ilgili mevzuata göre yapılması gereken koruyucu salık muayenelerini yapmak, Salık sorunları nedeniyle ie devamsızlık durumları ile iyerinde olabilecek salık tehlikeleri arasında bir ilikinin olup olmadıını tespit etmek, gerektiinde çalıma ortamı ile ilgili yeri Hekimlerinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eitimleri Hakkında Yönetmelik, R.G: 27 Kasım 2010/27768. 31 8. ölçümler yapılmasını salayarak, alınan sonuçların çalıanların salıı yönünden deerlendirmesini yapmak, in yürütümünde ergonomik ve psikososyal riskler açısından çalıanların fiziksel ve zihinsel kapasitelerini dikkate alarak i ile çalıanın uyumunu salamak ve çalıma ortamındaki stres faktörlerinden korunmaları için aratırmalar yapmaktır. b) Salk gözetimi; 1. Gece postaları da dâhil olmak üzere çalıanların salık gözetimini yapmak, 2. çilerin ie giri ve periyodik salık muayenelerini SG mevzuatında belirtilen aralıklarla ve yönetmelik ekinde verilen örnee uygun olarak düzenlemek ve iyerinde muhafaza etmek, Salık sorunları nedeniyle ie devamsızlık durumlarında ie dönü muayenesi yaparak eski iinde çalıması sakıncalı bulunanların mevcut salık durumlarına uygun bir ite çalıtırılmasını tavsiye etmek, Hassas risk grupları, meslek hastalıı tanısı veya üphesi olanlar, kronik hastalıı olanlar, madde baımlılıı olanlar, birden fazla i kazası geçirmi olanlar gibi çalıanların, uygun ie yerletirilmeleri için gerekli koruyucu salık muayenelerini yaparak rapor düzenlemek, Bulaıcı hastalıkların kontrolü için yayılmayı önleme ve baııklama çalımaları yapmak, portör muayenelerinin yapılmasını salamak, Salık gözetimi sonuçlarına göre, bulunması halinde i güvenlii uzmanı ile ibirlii içinde çalıma ortamının gözetimi kapsamında gerekli ölçümlerin yapılmasını önermek, ölçüm sonuçlarını deerlendirmek, Salık gözetimi konusunda içileri bilgilendirmek ve onların rızasını almak, salık riskleri ve yapılan salık muayeneleri konusunda içileri yeterli ve uygun ekilde bilgilendirmek, Gerekli laboratuvar tetkikleri, radyolojik muayeneler ve portör muayenelerini yaptırmak, bulaıcı hastalıkların kontrolünü salamak, baııklama çalımaları yapmak, iyeri ve eklentilerinin genel hijyen artlarını sürekli izleyip denetlemek, Yıllık çalıma planını, bulunması halinde i güvenlii uzmanı ile ibirlii yaparak hazırlamak, iyerindeki salık gözetimi ile ilgili çalımaları kaydetmek ve yönetmelikte belirtilen örneine uygun yıllık deerlendirme raporunu hazırlayarak elektronik ortamda Bakanlıa (ÇSGB) göndermektir. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. c) Eitim ve bilgilendirme; 1. yerinde ilkyardım ve acil müdahale hizmetlerinin organizasyonu ve personelin eitiminin salanması çalımalarını ilgili mevzuat dorultusunda yürütmek, 2. salıı, hijyen ve ergonomi alanlarında bilgi ve eitim salanması için ilgili taraflarla ibirlii yapmak, yeri yöneticilerine, SG kurulu üyelerine, içilere ve temsilcilerine genel salık konularında eitim vermek ve bu eitimlerin sürekliliini salamak, Baımlılık yapan maddelerin kullanımının zararları konusunda iyerinde eitim vermek. 3. 4. d) lgili birimlerle ibirlii; 1. SG alanında yapılacak aratırmalara katılmak, 2. kazasına urayan veya meslek hastalıına yakalanan çalıanların rehabilitasyonu konusunda iyerindeki ilgili birimlerle, meslek hastalıı tanısında yetkili hastaneler ile ibirlii içinde çalımak, kazaları ve meslek hastalıklarının analizi ile i uygulamalarının iyiletirilmesine yönelik programların gelitirilmesi çalımalarına katılmak, Yeni teknoloji ve donanımın salık açısından deerlendirilmesi ve test edilmesi gibi mevcut uygulamaların iyiletirilmesine yönelik programların gelitirilmesi çalımalarına katılmak, 3. 4. 32 5. 6. Bulunması halinde i güvenlii uzmanı ile ibirlii içinde yıllık çalıma planını ve yıllık deerlendirme raporunu hazırlamak, Yöneticilere, bulunması halinde SG kurulu üyelerine ve içilere genel salık, SG, hijyen, KKD’ler ve toplu korunma yöntemleri konularında bilgi ve eitim verilmesi için ilgili taraflarla ibirlii yapmak. yeri hekimi dıında iyeri salık biriminde görev yapabilecek dier salık personeli iyeri hemiresi, salık memuru, acil tıbbi teknisyen veya çevre salıı teknisyeni olabilir. Ancak i salıı konusunda eitimlere katılmı olanlar tercih edilmeli, hatta sertifikasyon programları i salıı ekibinin daha donanımlı ve profesyonel çalıabilecei unutulmamalıdır. Dier Salk Personeli (yeri Hemiresi vd.) Çalıanların salıının korunmasında ve gelitirilmesinde iyeri hemiresinin rolü ve yeri kabul edilmitir. Tam gün iyerlerinde çalıan hemire, iyeri salık birimi hizmetlerinin ayrılmaz bir parçasıdır. yeri hemireliinin etkinlikleri sonucunda ie devamsızlıın azaldıı, kiisel koruyucu kullanan, danımanlık hizmeti alan ve olumlu davranı deiiklii gösteren çalıanların sayısının arttıı saptanmıtır (Bilir, N., Yıldız, A.N., 2004). yeri hemiresi de dier yardımcı salık personeli kapsamındadır. Bu konuda Salık Bakanlıı’nın son dönem düzenlemeleri dikkat çekicidir. Örnein, ilgili Yönetmelik17 içinde “ Salıı Hemiresi” görev yetki ve sorumlulukları tanımlanmıtır. Burada hemirelerin genel görev, yetki ve sorumluluklarının yanı sıra iyeri hemiresinin görevleri unlardır: a) Çalıma ortamı ile ilgili sorunların saptanmasında ve önceliklerin belirlenmesi konusunda dier i salıı hizmet ekibi üyeler ile birlikte çalımalar yürütür. b) Salıklı ve güvenli bir iyeri salamak için, iverenin de katılımını salayarak gözlem yapar ve çalıan salıını tehdit eden riskleri saptar. c) çi ve ailelerinin salık sorunlarını çözmede, gereksinimlerini karılamada onlara rehberlik eder. ç) yeri çalıanlarının sosyo-demografik, öz/soy geçmi özellikleri, çalıma yaamı ile ilgili özellikleri salık düzeyleri hakkında bilgi toplar ve bunların kayıtlarını tutar. d) Çalıtıı iyerinde yapılan i, i süreçleri ve yönetim özellikleri ile ilgili bilgi toplayarak çalıanın salıını olumsuz etkileyebilecek tehlike ve riskleri belirler. Yapılan iin niteliine göre ie giri ve periyodik muayeneleri iyeri hekimi ile birlikte planlar ve yapar. Elde edilen verilerle hasta ve salam bireyleri ayırarak, herhangi bir hastalık semptomu gösterenleri daha ileri bir tetkik ve tedavi için sevk eder. e) yeri ortamının etkisi ile oluan salık sorunlarında alınacak önlemler konusunda öneride bulunur ve bu önerilerin uygulanmasını salar. f) Çalıanların hastaneye sevk ilemlerini salar, tedavisini izler ve rehabilitasyon hizmetlerine katılır. g) yeri salık birimine bavuranların salık muayenelerinin yapılmasına yardım eder, hekim tarafından reçete edilen ilaçları uygular. ) e balı olan ya da olmayan kazaların önlenmesi için dier i salıı hizmet ekibi üyeleri ile birlikte koordineli çalıır. h) Meslek hastalıklarının önlenmesi, tedavisi ve izlemi ile ilgili hemirelik giriimlerini planlar, uygular ve deerlendirir. ı) Çalıanların ruh salıını koruma ve gelitirmeye yönelik salık programları düzenler. i) Beslenme ve kilo kontrolü, düzenli egzersiz, stres yönetimi, sigara bırakma gibi salık davranılarını gelitirmeye yönelik olarak salıı gelitirme programları planlar, uygular ve deerlendirir. 17 Hemirelik Yönetmeliinde Deiiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik, R.G: 19 Nisan 2011/27910. 33 j) yerinde oluan küçük yaralanma ve hastalıklarda ilk müdahaleyi yapar, yerinin özelliine göre uygun ilkyardım ünitesini ve malzemelerinin teminini ve kullanıma hazır olmasını salar. k) yerinde çalıanlardan ilkyardım ekibi oluturur ve bu gruba ilkyardım anında yapılacaklar konusunda eitim verir. l) Çevre koullarının düzeltilmesi için dier ekip üyeleri ile ibirlii yapar, çevrede zararlı olabilecek maddelerden numune alır, çalıma çevresinde salıı bozan faktörleri saptar ve gerekli önlemleri alır. m) yerinde çalıan kronik hastalıklı bireylerin bakımı ile ilgili hemirelik giriimlerini planlar, uygular ve deerlendirir. n) SG bilincinin gelitirilmesi konusunda ilgili birimlerle i birlii halinde çalımalar yapar. o) yerine balı kre ve anaokulunun salık kontrolünü yapar. ö) yeri yemekhanesinde görev alan personele kiisel hijyen, mutfak hijyeni ve besinlerin satın alınmaları, saklanmaları, ileme, ilendikten sonra saklama konularında salık eitimlerini planlar, yürütür ve denetler. p) yeri salık güvenlik kurullarının etkin üyesi olarak toplantılara katılır. r) yeri salık biriminin çalımaları ile ilgili istatistikleri oluturur ve ilgili birimlere rapor eder. s) Çalıanların salık sorunlarının belirlenmesi ve çözüm yollarının gelitirilmesine yönelik konularda aratırmalar planlar, sonuçlarını raporlandırır. ) Salık merkezinde kütüphane oluturulmasını destekler. t) yerinde çalıan gebe ve emzikli kadınların izlenmesi ve zararlı maddelerden korunması için gerekli tedbirlerin alınmasını salar. u) Çalımalarında etik ilkeleri gözetir ve çalıanın haklarını korur. ü) salıı hemiresi olmak isteyen örenci hemirelerin uygulama eitimlerini destekler. yeri salık biriminde olanaklar ölçüsünde salık personelinin dıında tıbbi sekreter, memur ve yardımcı hizmetlerden sorumlu kiilerin bulunması, bu kiilerin yapılan ile ilgili bilgilendirilmeleri ve özellikle biyolojik risk etmenleri konusu bata olmak üzere tüm eitim çalımalarına katılmaları salanmalıdır. yeri salık biriminin dorudan elemanı olmasa da iyerinde çalıan, ilkyardım eitimi görmü, sertifika almı, i salıı konusunda duyarlı, güvenlik kültürüne sahip, i güvenlii eitimi almı çalıanların (salıkçı içi-salık içisi) varlıı, i salıı gözetiminde iyeri hekimine güç verecektir (Yıldız, A.N.,1997-Salık çisi Eitim Standardı-TS12280, 1997). Mevzuatımızda ilkyardım odaları, ilk müdahale odaları ve ilkyardım istasyonları ve ilkyardım istasyonlarının bakım, temizlik ve alet muhafazaları için bir salık personelinin görevlendirilecei, bunların salanamadıı durumlarda, bu görevleri yapacak ilkyardım kursu görmü yeterli bir eleman bulundurulacaı yazılmıtır. Ayrıca, aır ve tehlikeli ilerin yapıldıı iyerlerinde, bir salık personelinden baka ilkyardım ve kurtarma kursu görmü en az bir kii de bulundurulması gerektii belirtilmitir18. yeri hekimi bulundurma zorunluluundan, kiisel ilkyardım paketlerine, ilkyardım çantaları ve dolaplarının içeriklerinden, hastalanan veya i kazasına uramı çalıanların en yakın salık tesisine taınmaları için gerekli araç ve gereç bulundurma zorunluluuna kadar pek çok ayrıntı düzenlemelerimizde yer almaktadır19. 27 Kasım 2010 tarihinde 27768 sayılı Resmi Gazete’de “yeri Hekimlerinin Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eitimleri Hakkında Yönetmelik” yayınlanmıtır. Aynı gün 2 yönetmelik daha ÇSGB tarafından çıkartılmıtır. Biri “ Güvenlii Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eitimleri Hakkında Yönetmelik”, dieri de “ Salıı ve Güvenlii Hizmetleri Yönetmelii”dir. Bu yönetmeliklere göre 18 19 çi Salıı ve Güvenlii Tüzüü, R.G: 11 Ocak 1974/14765, 106-107. Maddeler. Yukarıdaki Tüzüün Dördüncü Kısım’ındaki 18 Maddesi. 34 elliden fazla çalıanın çalıtıı yerlerde iyeri hekimi (gereinde dier salık personeli) ve sanayiden sayılan ilerin yapıldıı yerlerde tehlike sınıfına uygun en az bir i güvenlii uzmanı çalıtırılması gerekmektedir. güvenlii uzman SG hizmetlerinde görevlendirilmek üzere Bakanlıkça (ÇSGB) belgelendirilmi mühendis, mimar veya teknik eleman olarak tanımlanmıtır. güvenlii uzmanının görevleri unlardır: Rehberlik ve danmanlk; - yerinde yapılan çalımalar ve yapılacak deiikliklerle ilgili olarak tasarım, makine ve dier teçhizatın durumu, bakımı, seçimi ve kullanılan maddeler de dâhil olmak üzere iin planlanması, organizasyonu ve uygulanması, KKD’lerin seçimi, salanması, kullanımı, bakımı, saklanması ve test edilmesi konularının, SG mevzuatına ve genel i güvenlii kurallarına uygun olarak sürdürülmesini salamak için iverene önerilerde bulunmak. Risk deerlendirmesi; - RD’nin yapılmasını salamak; gerekli çalımaları planlayarak alınacak salık ve güvenlik önlemleri konusunda iverene önerilerde bulunmak ve takibini yapmak. Çalma ortam gözetimi; - Çalıma ortamının gözetimini yapmak, iyerinde SG yönünden yapılması gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlamak ve uygulanmasını kontrol etmek. yerinde kaza, yangın veya patlamaların önlenmesi için mevzuata uygun çalımalar yapmak ve uygulamaları takip etmek; doal afet, kaza, yangın veya patlama gibi durumlar için acil durum planlarının hazırlanmasını salamak, periyodik olarak eitimleri ve tatbikatları yaptırmak, acil durum planı dorultusunda hareket edilmesini salamak. Temiz hava beslemeli kaynakç maskesi 35 Eitim, bilgilendirme ve kayt; - SG eitimlerini ilgili mevzuata uygun olarak planlamak ve uygulamak. Çalıma ortamının gözetimi ile ilgili çalımaları kaydetmek ve yıllık deerlendirme raporunu iyeri hekimi ile ibirlii yaparak hazırlamak. lgili birimlerle ibirlii; - - yeri hekimi ile ibirlii yaparak i kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili deerlendirme yapmak, tehlikeli olayın tekrarlanmaması için inceleme ve aratırma yaparak gerekli önleyici faaliyet (ÖF) planlarını hazırlamak ve uygulamaların takibini yapmak. yeri hekimi ile ibirlii yaparak yıllık çalıma planını hazırlamak. SG hizmetlerinin içiye mali yük getirmemesi, muayeneler ve eitimlerin çalıanların dinlenme sürelerinin dıında yapılması ve çada i salıı anlayıına göre, bu hizmetlerin çalıanın çalıtıı yerde yapılması esastır. Ancak, OSGB’lerin kendilerine ait birimlerde bu hizmetleri verebilecei Yönetmeliklerden anlaılmaktadır. Salk Gözetiminde Kiisel Koruyucu Donanm Seçimi KKD’ler; çalıma ortamındaki tehlikelerin kaynaında kontrol altına alınmaya çalıılması ve dier toplu korunma önlemlerine ramen çalıanın salıını tehdit etmesi durumunda kullandıkları donanımlardır. Bunlar, çalıanı, yürütülen iten kaynaklanan, salık ve güvenlii etkileyen bir veya birden fazla riske karı koruyan, çalıan tarafından giyilen, takılan veya tutulan, bu amaca uygun olarak tasarımı yapılmı tüm alet, araç, gereç ve aygıtların genel adıdır. KKD’ler, amaçlanan dorultuda kullanımı sırasında karılaılan tüm risklere karı yeterli koruma salamalı, kullanıcıyı mümkün olan en yüksek düzeyde koruyacak ekilde tasarlanmalıdır. Baretler naat ilerinde, özellikle yıkma, kalıp sökme-çakma, iskele kurma, montaj, baka yere taıma ilerinde veya iskele yakınında ve altındaki; çukur, kazı, kuyu vb. çalımalarda, toprak ve kayalık alanlardaki çalımalarda, asansörlü, kaldıraçlı, vinçli vb. alanlarda, sabit iyerlerinde; ta kırma alanlarında, ocaklarda, patlatma çalımalarında ve elektrik tesisatlarının yakınında baret (elektrik yalıtımı için farklı özelliklere sahip baretler) kullanılmalıdır. Güvenlii Ayakkabs Yürüme güvenlii için, yer altı çalımalarda, kaba ve derin inaatlarda, ayrıca yol yapım çalımalarında, iskele kurmada, yıkma-sökme (cephe kaplama, onarım, boya) çalımalarında, beton ve çıkma parçalarda, kalıp sökme, çakma çalımalarında ve depolama alanlarında i güvenlii ayakkabısı giyilmelidir. naatlardaki çatı ilerinde, yürüme güvenliini salayan, topuklu ve altında çivi batmasını engelleyen çelik bulunan güvenlik ayakkabısı kullanılmalıdır. Parça dümesi ve ayak parmaklarının buna karı korumasını salayan, ayak tabanından gelip, ayaın burun kısmını da koruyan çelik burunlu (maskaratlı) ayakkabıların yanı sıra, sıcak malzeme üzerinde (asfalt gibi) çalıırken ısı yalıtımlı tabanı bulunan güvenlik ayakkabısı giyilmelidir. Döküm ilerinde tabanın yalıtılmı olmasının yanı sıra derinin de kor haline gelmi erimi metalin yanıına karı koruyucu olması istenmektedir. 36 Koruyucu Gözlükler veya Yüz Koruyucu Siperler Gözün mekanik, optik, kimyasal veya termik etkilere karı korunmasında (makineyle temizlik ileri, beton püskürtme ilerini, asit ve çözeltilerle yapılan çalımalar, ta kesme ve ileme, marangozluk, zımparalama ileri, oyma çalımaları, katran da dâhil tüm sıvı püskürtme ilerinde, cıvata oturtma ve sıcak malzemeyle yapılan çalımalarda) kullanılmalıdır. Koruyucu Eldiven Ele ve deriye zarar veren mekanik, termik veya kimyasal tehlikelerin olduu çalımalarda (deriye teması engellenemeyen maddelerin hazırlanmasında veya mikroorganizmalarla temasta) kullanılmalıdır. Koruyucu Giysi Kimyasal ve mikrobiyolojik maddelerle çalıma sırasında (kimyasal kirlenmenin olduu alanlarda, bakım çalımalarında (asbest, poliklorlu bifenil, küfler, dıkılarla) çözücü maddelerle, atık su teknik bölümlerinde, püskürtmeyle kat atma çalımaları (salıa zararlı veya zehirli maddeler) sırasında özel koruma giysileri kullanılmalıdır. Yangına dayanıklı yapıların bazı bölümlerinde, sıcak malzemelerin yakınında ısı yalıtım folyoları kullanılmalıdır. Reflektif Giysi: Bata karanlıkta yapılan ilerde olmak üzere, çalıanların zamanında fark edilebilmeleri için yansıtıcı giysi kullanmaları salanmalıdır. Yatan ve Souktan Koruyan Giysiler: Olumsuz hava koullarına karı koruyucu giysiler önerilmelidir. naat ilerinde, açıkta yapılan metal ilerinde, havanın etkisiyle oluacak salık tehlikeleri hesaba katılmalıdır. Yamur, kar nedeniyle giysileri ıslanması veya souktan, rüzgârdan veya ıslak zeminden dolayı bedenin üümesi durumlarında koruyucu giysilerin giyilmesi salanmalıdır. Kulak Koruyucu Donanmlar 80 dB (A)’ in üzerinde gürültü bulunan iletmelerde çalıanların kullanımı için kulaklık hazır bulundurulmalıdır. 85 dB (A)’in üzerinde gürültü bulunan iyerlerinde ise; [kulak tıkaçları (10-20 dB), manonlu kulaklıklar (15-40dB), daha yüksek gürültü etkileniminin önlenmesinde ise manonlu ve tıkaçtan oluan kombinasyonun] hazır bulundurulan kulaklıkların mutlaka kullanılması salanmalıdır. Solunumu Koruma Tehlikeli maddelerin, radyoaktif maddelerin, mikroorganizmaların ve enzimlerin gaz, buhar ve oz halinde havayla taınması durumunda solunumun korunması gereklidir. Solunum koruyucuları; maskelerden, temiz hava beslemeli solunum aygıtlarına kadar çok çeitleri vardır. Dümeye Kar Kiisel Koruyucu Donanmlar Çalıma alanında dümeyi önleyici donanım ve sabitleme sistemi olan ankraj noktalarının doru kullanımı düme tehlikesini önler. Emniyet kemerleri, hava yastııyla balantı düzenekleriyle, hareketi kısıtlamayan güdümlü yakalama kemeriyle, sabit güdümlü (tırmanma düzenekli) hareket eden yakalama kemeriyle, dümeyi önleyici yakalama sistemi olan güvenlii salama donanımlarıyla düme önlenebilir. Yüz, göz ve solunum yolları için kullanılan KKD’lerin, kullanıcının görü alanında neden olacaı kısıtlamalar en aza indirilmelidir. Normal görmeleri için numaralı gözlük veya kontakt lens takmak zorunda olanların kullanacaı KKD modelleri, kullanılmakta olan numaralı gözlük veya kontakt lensle uyumlu olmalıdır. 37 Patlayıcı ortamlarda kullanılacak KKD’ler, patlayıcı karıımların tutumasına neden olabilecek elektrik, statik elektrik, çarpma sonucu oluan ark veya kıvılcım oluturmayacak nitelikte tasarlanarak üretilmelidir. Kaymayı önlemek için tasarlanmı ayakkabının tabanı, basılacak yüzeyin durumu ve yapısı dikkate alınarak, sürtünme ve kavrama yoluyla yeterli bir tutunmayı temin edecek ekilde tasarlanıp üretilerek gerekli elemanlarla takviye edilmelidir. Yüksekten dümeler ve bunun sonucunda meydana gelebilecek ölüm ve yaralanmaların önlenmesi için tasarlanmı KKD’ler, vücut emniyet kemeri tertibatı (body harness) ile güvenli ve salam bir yere balanabilir bir sisteme sahip olmalıdır20. veren, çalıanların KKD’yi uygun ekilde kullanmaları için her türlü önlemi almalı, gerekli eitimleri vermelidir. çiler de kendilerine verilen KKD’leri aldıkları eitime ve talimata uygun olarak kullanmakla yükümlüdür. çilere verilen KKD’ler her zaman etkili ekilde çalıır durumda olmalı, temizlik ve bakımı her kullanımdan sonra yapılmalı ve gerektiinde yenileri ile deitirilmelidir. Gürültü düzeyinin çok yüksek olduu yerlerde manonlu kulaklklarla birlikte kulak tkaçlar da kullanlabilir. Çalıanlar KKD’ler konusunda bilgilendirilmelidirler. letme tarafından verilecek bu bilgilendirmeler; -Hangi KKD’nin hangi amaçla kullanılacaı, -Uygun ekilde kullanım (kullanım sırasında dikkat edilmesi gereken konular), -KKD’nin temizlik ve bakımı, -KKD’nin kurallara uygun depolanması ve -KKD’nin hasarlarını saptayıp, yenisiyle nasıl deitirilecei konularını içermelidir. Bilgilendirme üretici firmanın hazırladıı kullanma kılavuzuna dayanmalıdır. KKD kullanacak olan çalıanların bu konuda görüleri alınmalı ve KKD seçimi aamasında katılımları salanmalıdır. Birkaç farklı örnek arasından seçim yapan ya da seçilmesine yardımcı olan içi, sonraki aamada da KKD’yi düzenli kullanacaktır. Bata iveren olmak üzere, iveren vekillerinin, üst düzey yöneticilerinin, teknik müdürlerin, mühendislerin, teknisyenin, posta balarının ve özellikle i güvenlii uzmanı ile iyeri hekiminin hatta ziyaretçilerin çalıma ortamına girerken, ortamın gerektirdii koruyucu donanımlarını kullanması örnek olma bakımından önemlidir. Kiisel Koruyucu Donanım Yönetmelii, R.G: 29 Kasım 2006/26361 ve Kiisel Koruyucu Donanımların yerlerinde Kullanılması Hakkında Yönetmelik, R.G: 11 ubat 2004/ 25370. 20 38 Yüksekte çalanlarn emniyet kemerlerini balayabilecekleri çelik gergiler Kulaklıklarla ilgili eitim programı uygulanırken, çalıma ortamında salık birimi çalıanları da kendi KKD’sini (kulaklık ya da tıkaçlar) takarak çalıanlara örnek olmalıdır. Aaıdaki programa göre çalıanlara kulak koruyucularını kullanma alıkanlıının salanması ile ilgili eitim verilebilir. Sabah Öleden Sonra 1. Gün 15 dakika 15 dakika 2. Gün 30 dakika 30 dakika 3. Gün 1 saat 1 saat 4. Gün 2 saat 2 saat 5. Gün 4 saat 4 saat 39 40 III. e Giri Muayenesi salıı gözetiminin, çalıma ortamı gözetimi ve çalıanın salık gözetiminin bilekesi olduunu belirtmitik. Çalann salk gözetimi ise, planlı yapılan (ie giri, ek muayene, tamamlayıcı ya da periyodik muayene gibi) aktif salık gözetimi eklinde olabildii gibi, çalıanın herhangi yakınması nedeniyle doktora gittiinde, baka bir hastalıı nedeniyle yapılan tetkiklerde ya da tesadüfen ortaya çıkan bulguların meslekle ilikilendirilmesiyle, pasif salık gözetimi eklinde de olabilir. Eer bir bölgede pasif salık gözetimiyle mesleki salık sorunları saptanıyorsa, büyük olasılıkla orada i salıına ilikin bir sistem kurulmamıtır, ya da sistemde doru gitmeyen bir eyler vardır. Bu durumda i salıı sistemi tümüyle gözden geçirilmelidir. Mesleki salık sorununun saptandıı bölümde çalıanlar salık gözetiminden geçirilmelidir. e girite kimlerin ne tür ilerde çalıtırılabilecei, hangi salık sorunu olanların hangi ilerden uzak tutulması gerektii salıkçılar için öteden beri sorun olmutur. Sanayi ve teknolojideki yenilikler pek çok sorunu ve farklı çözüm yollarını da birlikte getirmitir. Uygulamada iyeri hekiminin sorunlarından biri de, ie giri ya da AKM’de saptadıklarının nasıl deerlendirileceidir. Görme keskinlii 6/10 olan biri yüksekte çalıabilir mi, Tansiyonu 145/95 olan içi madene inebilir mi, vinçte çalıabilir mi? Bunlarla ilgili elimizde ayrıntılı bir rehber bulunmamaktadır. Pek çok kamu kuruluunun hazırlamı olduu “salık yönergeleri”, yapılacak iin niteliiyle o ie aday kiinin asgari olması gereken salık koullarını gösteren düzenlemelerdir (bkz. Ek-7 Bazı Kamu Kurulularının Salık Yönergelerinden Örnekler). yeri hekimi gerektiinde bu kaynaklardan da yararlanmalıdır. Kimler (hangi salık koullarına sahip olanlar) hangi ilerde çalıabilir sorusuna yanıt arayıı ortak sorunumuzdur. e giri muayenesini iyerinden sorumlu iyeri hekimi (iyeri hekimi, OSGB hekimi veya yetki almı TSM-ÇSB hekimi) tarafından yapılmalıdır. yeri hekiminin olmadıı durumlarda sırasıyla TSM, Aile Salıı Merkezi (ASM), meslek hastalıkları hastanesi, devlet hastaneleri ve dier özel salık kurulularında yapılmalıdır. yeri hekimi veya yasal mevzuata göre ie giri muayenesini yapmakla yetkili hekim tarafından ilgili Yönetmelik21 kapsamındaki iyerlerinde çalıtırılacaklara bu yönetmeliin Ek-2’sinde bulunan “Aır ve Tehlikeli lerde Çalıacaklara Ait e Giri / Periyodik Muayene Formu” ve bu yönetmelik kapsamı dıındaki iyerlerinde çalıtırılacaklara dier bir ilgili Yönetmeliin22 Ek-7’sinde bulunan “e Giri/ Periyodik Muayene Formu”nu yasal mevzuata ve mesleki kurallara uygun olarak gerekli tıbbi muayene ve tetkikleri yaparak veya yaptırarak doldurur. Formun ‘Kanaat ve Sonuç’ Bölümünü doldurup kanaatini belirterek tarih atıp imzalamalıdır. Ar ve Tehlikeli lerde Çalanlarn Salk Raporu: yeri hekimi, iyeri ortak salık birimi, SGB, OSGB, içi salıı dispanserleri, bunların bulunmadıı yerlerde srasyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, Salık Ocaı, salık ocaının kaldırıldıı yerlerde aile hekimi, hükümet veya belediye hekimleri tarafından verilir21. Doktor raporu almadan içi çalıtırmak ve yönetmeliklerde belirtilen ya gruplarına uygun olmayan içileri çalıtırmak yasaklanmıtır23. yeri hekiminin görevlerinin baında ‘salık gözetimi’ gelmektedir. Çalıanların ie giri ve periyodik salık muayenelerini SG mevzuatında belirtilen aralıklarla ve yönetmelik ekinde verilen örnee uygun olarak düzenleyerek iyerinde saklamak iyeri hekiminin sorumluluundadır. Ayrıca, gerekli laboratuvar Aır ve Tehlikeli ler Yönetmelii, R.G: 16 Haziran 2004/25494- De. 7 Mart 2010/27514. yeri Hekimlerinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eitimleri Hakkında Yönetmelik, R.G:27 Kasım 2010 /27768. 23 5763 No’lu Kanunda Deiiklik Yapılmasına Dair Kanun, R.G: 26 Mayıs 2008/268879. 21 22 41 tetkikleri, radyolojik muayeneler ve portör muayenelerini yaptırmak, bulaıcı hastalıkların kontrolünü salamak, baııklama çalımaları yapmak, iyeri ve eklentilerinin genel hijyen koullarını sürekli izleyip denetlemek iyeri hekiminin “salık gözetimi” görevleri arasında sayılmıtır. e giri muayenesi ve uygun ie yerletirme görevi iyeri hekiminin önemli teknik görevlerinden biridir. e giri sırasında yapılması gereken bir dizi ilemi kapsar. Çalıanın çalıacaı iyerinin tamamında veya iyerinin bir bölümünde var olan tüm riskler dikkate alınarak, bu risklere yönelik anamnez ayrıntılı olarak alınmalı ve ie girecek kiinin fizik muayenesi yapılmalıdır (Emirolu, C. 2001). III.1. Genel e Giri Muayenesi Muayene yapılacak yerin ve ortamın çalıana güven vermesi gerekir. Bunun için; soyunduunda üümeyecek kadar ısıtılmı, muayene için gerekecek kadar gün ııı alabilen, gerekirse lambalarla aydınlatılmı, gürültüsüz, muayene olan için güvenli, konuulanların dıarıdan duyulmayacaı ekilde yalıtılmı, aniden muayene odasına girilerdeki rahatsızlıı önlemek için paravanı olan bir yerde, muayene masası ile muayene araç ve gereçleri kullanılarak, uygun kılık ve kıyafeti olan bir iyeri hekimi tarafından muayene yapılmalıdır. Muayenenin birinci basamaı anamnezdir. Anamnez, çalıan kiinin kendi ifadeleriyle salık çalıanına verdikleri kimlik bilgileri, bulgular, öykü, öz geçmi, soy geçmi ve sistemlere ilikin sorgulamaya ilikin bilgileri içerir. Doru tanı ya da karar için çok deerlidir. Tanımanın ardından personel yetkililerince doldurulmu olsa bile kimlik bilgileri yeniden gözden geçirilmelidir. Eitim durumu, cinsiyeti ve doum tarihinin gün, ay, yıl olarak doru yazılıp yazılmadıı kontrol edilir. Eitim durumu talip olunan ile ilgili belirleyici bir özellik olmasa da yol gösterici olabilir. oförlük gibi ehliyet gerektiren bazı iler için gereken en az eitim düzeyi bilinmelidir. Ayrıca, cinsiyetin ve yaın da talip olunan ie uygunluu kontrol edilmelidir. 45 no’lu ILO sözlemesi ‘nin Atatürk tarafndan onay belgesi. Meclisin 9 Haziran 1937 onaylad belgeyi “ Atatürk 9 Mart 1938 de onaylamtr. 4857 Sayılı Kanun’da “maden ocakları ile kablo döemesi, kanalizasyon ve tünel inaatı gibi yeraltında veya su altında çalıılacak ilerde; on sekiz yan doldurmam erkek ve her yataki kadnlarn çalıtırılması yasaklanmtr.” Genç çalıanların (16-18 ya) ve kadınların aır ve tehlikeli iler kapsamında hangi ilerde çalıabilecei “Aır ve Tehlikeli ler Yönetmelii”nin ekinde belirtilmitir (bkz. Bu rehberin Ek-8’i “Kadınların, Gençlerin ve Çocukların Çalıtırılabilecekleri ve Çalıtırılamayacakları ler”). yeri hekimi ie giri muayenesinde ile-çalıan arasındaki uyumu aratırırken ulusal ve uluslararası düzenlemelerden de yararlanmalıdır. 42 ILO’nun 1967 yılında 59 No’lu Asgari Ya (Sanayi) Sözlemesi olarak bilinen “Sanayi yerlerine Alınacak Çocuklar Asgari Ya Sınırlarını Belirleyen Sözleme” de ‘on be yaın altındaki çocukların kamu ve özel sektör sanayi iletmelerinde ya da bunların alt birimlerinde çalıtırılamayacaklarını belirtilmitir. Ancak, ‘doası gerei veya çalıma koullarından dolayı orada istihdam edilen kiilerin hayatı, salıı veya ahlaki bakımından tehlike arz eden iler hariç olmak üzere, ulusal düzenlemeler bu çocukların sadece iverenin aile üyelerinin çalıtıı iletmelerde çalımasına izin verebilir’ denmitir. Türkiye’nin bu sözlemeyi onay tarihi 1992’dir. 18 yaından küçük bir çocuun yahut gencin sürekli olarak çalıtırılması, ancak bir yılı geçmeyen aralıklarla salık muayenesinin yenilenmesi artına balayan 77 sayılı ILO sözlemesini Türkiye 1983’de imzalamıtır (Çocukların Ve Gençlerin e Elverilikleri Yönünden Salık Muayenesine Tabi Tutulmaları Hakkında Sözleme). Uluslararası düzenlemelere uyumlu olarak çıkartılan “Çocuk ve Genç çilerin Çalıtırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” ie giri muayenesi yaptıımız kiinin yaı ile ii arasındaki uygunluu saptamamızda bize yardımcı olacaktır. Çocuk içi: 14 yan bitirmi, 15 yan doldurmam ve ilköretimini tamamlam kii, Genç içi: 15 yan tamamlam, ancak 18 yan tamamlamam kiiyi ifade eder. Yönetmelikte belirtilen çocuk çalıanların çalıtırılabilecekleri hafif iler unlardır; 1. Düme ve yaralanma tehlikesi olabilecek ekilde çalımayı gerektirecek olanlar hariç meyve, sebze, çiçek toplama ileri, 2. Kümes hayvanları besiciliinde yardımcı iler ve ipek böcekçilii ileri, 3. Esnaf ve sanatkârların yanında satı ileri, 4. Büro hizmetlerine yardımcı iler, 5. Gazete, dergi ya da yazılı matbuatın daıtımı ve satımı ileri (yük taıma ve istifleme hariç), 6. Fırın, pastane, manav, büfe ve içkisiz lokantalarda komi ve satı elemanı olarak yapılan iler, 7. Satı eyalarına etiket yapıtırma ve elle paketleme ileri, 8. Kütüphane, fuar, panayır ve sergi yerlerinde yardımcı iler (yük taıma ve istifleme hariç), 9. Spor tesislerinde yardımcı iler, 10. Çiçek satıı, düzenlenmesi ileri24. Uçucu madde içeren kırtasiye malzemesi, boya YASAL UYARI incelticisi gibi maddeler ile yapıtırıcı olarak kullanılan ürünleri ve bu ürünlerin üretimi, ithalatı, satıı, denetimi, 5898 SAYILI KANUN depolanmaları ve kullanım alanlarında çocukların HÜKÜMLERøNE GÖRE çalıtırılmasına yasal olarak düzenleme getirilerek BU øùYERøNDE yasaklanmıtır. lgili Yönetmelik Kapsamında uçucu 18 YAùINDAN madde içerebilen ürünler; tiner ve boya incelticileri, su bazlı olmayan yapıtırıcılar, solventler, cila ve boya KÜÇÜKLER çıkarıcıları, maket yapıtırıcıları, lastik tutkalları, sprey ÇALIùTIRILAMAZ boyalar, yazı düzeltici sıvılar, cila ve vernikler, ayakkabı boyaları, kokulu silgiler, iaretleyici kalemler, resim boyaları, kokulu defterler, oyun hamurları, uçan balonlar, uçucu madde içeren dier kırtasiye malzemeleri, uçucu madde içeren dier yapıtırıcılar ve teknik eitim malzemelerdir25. 24 Çocuk Ve Genç çilerin Çalıtırılma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik, R.G: 06 Nisan 2004/ 25425. 43 Yaın ve cinsiyetin ie uygunluunu kontrol ettikten sonra çalımaya aday çalıanın medeni durumu sorgulanır. yeri hekimi daha sonra da çalıma öyküsünü ayrıntılı olarak almalıdır. e girecek olan kiinin bavurduu (talip olduu) iin yanı sıra, çalıma yaamına baladıı andan itibaren tüm ileri (çıraklık, stajyerlik de dâhil), çalıma süreleri ve bu ileri yaparken maruz kaldıı tehlike kaynaklarının ayrıntılı öyküsü alınmalıdır. ngiltere’de pnömokonyoz nedenli ölümlere ilikin yapılan bir aratırmada, meslekler; bekçi, hizmetli, ambar görevlisi olarak bildirilmitir (Nefes darlıı gittikçe artan çalıanın, daha az yorulacaı ya da yapabilecei bir ie kaydırılması ve soruların yetersizlii nedeniyle). Son iin sorgulanmasının yetersiz olduu anlaıldıktan sonra, geçmite yaptıkları ilerin de sorgulanmasıyla meslekle hastalık arasındaki iliki açıklıa kavuturulmutur (Bilir, N., Yıldız, A.N., 2004). yeri Hekimliinde “Anamnez” Her muayenede bir i anamnezi alınmalıdır, Bu anamnezde; - Muayene edilen kiinin i tanımı, Bilinen etkenlere maruz kalma süresi ve miktarı, Bu i yerinde çalıma süresi, Teknik korunma önlemlerinin uygulanıp uygulanmadıı, Kiisel korunma önlemlerini kullanıp kullanmadıı, Çalıanı etkileyen dier risk faktörlerinin olup olmadıı, Çalıanın (i yerinde aldıı eitimler dâhil) eitim düzeyi ve geçmi çalıma yaamı öyküleri (geçmite yaptıı her bir i için; i tanımı, bilinen etkenlere maruz kalma süresi ve miktarı, çalıma süresi, korunma önlemleri, KKD kullanma durumu, dier risk faktörleri, iyerinde aldıı eitimler)yer almalıdır. Salık gözetimi yaparken zararlı etkenin tanımlanmı bir hastalıa neden olduu saptanabilmelidir. Etkilenim iyerinde genel olarak olmayabilir ama çalıanın özel çalıma koullarından kaynaklanıyor olabilir. Bu nedenle iyeri hekimi çalıanın özel çalıma koullarını bilmeli, farklı çalıma gün ve saatlerinde çalıanı i ortamında gözlemlemelidir. Hastalık veya etkenin saptanması için gerekli yöntem geçerli ve uygun bir yöntem olmalıdır. Geçerli ve uygun bir yöntem yoksa salık gözetimi yapılamaz. Salık gözetimi yapılan her çalıan için kiisel salık ve maruziyet kayıtları tutulmalı ve güncelletirilmelidir. Kiisel salık ve maruziyet ile ilgili kayıtlar, yapılan salık gözetimi ve kiinin maruziyet düzeyi izleme sonuçlarının bir özetini içermelidir. Kayıtlar, gizlilie dikkat edilerek saklanmalıdır. Çalıanlar, kendilerine ait salık muayene sonuçları ve etkilenme düzeylerine ait bilgileri görme hakkına sahiptirler. Ayrıca ÇSGB da kayıtların bir örneini isteyebilir. yeri faaliyetine son verirse salık ve maruziyet ile ilgili kayıtlar Bakanlıa (ÇSGB) verilmek zorundadır. Daha önce çalıtıı iyerlerinin örenilmesi de yeterli deildir. yerinde o kiinin yaptıı iin de örenilmesi gerekir. Örnein bir demiryolu fabrikasında birbirinden farklı pek çok i vardır. Demiryolu fabrikasında boyacılık yapmak baka, aynı fabrikada dökümcü olmak baka bir eydir. Ayrıca, kiinin mesleinin örenilmesi de tek baına yeterli olmaz. Bir elektrikçi, tekstil fabrikasında farklı, akümülatör fabrikasında farklı, pestisid fabrikasında farklı etkenlere maruz kalabilir. 25 5898 Sayılı Uçucu Maddelerin Zararlarından nsan Salıının Korunmasına Dair Kanun, R.G: 16 Mayıs 2009/ 27230 ve Uçucu Maddelerin Zararlarından nsan Salıının Korunması Hakkında Yönetmelik R.G: 5 Austos 2010/ 27663. 44 Çalıılan iyerinde çalıanın temel olarak yaptıı iin ne olduu, nasıl çalıtıı, bu ii yaparken hangi maddelere maruz kaldıı, hastalıa yol açabilecek balıca etkenler (kanserojen maddeler, çözücüler, soutma sıvıları, kurun, trikloretilen, radyasyon vb.) sorulmalıdır. Çou zaman içiler bu maddelerin tam olarak ne olduunu bilemezler (p3 tozu; kireç çözücü-ya çözücü; etken maddeler farklı olabilir). Maruz kalınan kimyasal, fiziksel, biyolojik vb. etkenlerin günlük, haftalık ya da aylık etkilenme düzeyleri de sorulmalıdır. Özgeçmie ilikin olarak, konjenital rahatsızlıklar, aılar, çocukluk çaı hastalıkları, alerjiler, geçirilmi kaza ve ameliyatlar, herhangi bir nedenle hastanede yatma, kronik bir hastalıın varlıı, sürekli veya alıkanlık haline gelmi ilaç kullanımı, aırı alkol kullanımı ve sigara içicilii süresi ve miktarıyla birlikte sorgulanmalı ve tüm veriler kaydedilmelidir. Soy geçmiin de ayrıntılı sorgulanması ve ayrı ayrı kaydedilmesi gerekir. Kayıtların önceden beri iyi tutulduu bir iyerinde hekimlik yapanlar soy geçmie ilikin kayıtlarla (anne, babanın hastalıkları, ölmülerse ölüm nedenleri iyi sorgulanmısa), çalıanın 4550 ya dönemi kronik rahatsızlıkları arasında korelasyonu görecektir. Daha sonra yapılacak sistem sorgulamasında her sistemle ilgili yeterince soru sorulmalı, o sisteme ait bir yakınma ifadesi hissedildiinde detaylı sorularla sisteme ilikin rahatsızlık ortaya konmaya çalıılmalı ve tümü kaydedilmelidir. Sistemlere ilikin sorgulamanın ardından fizik muayeneye geçilmelidir. Fizik muayene: Gerekli boy, vücut aırlıı, kan basıncı, bel kalça vb. ölçümler yapıldıktan sonra muayene odasına giren çalıanın, odaya girii, sandalyeye oturuu, kalkıı, muayene masasına çıkıı, konuma ekli, nefes alıp verii vb.’ nin yanı sıra minimum düzeydeki zorlanmaya nasıl tepki verdii muayeneye balamadan pek çok konuda kabaca fikir sahibi olmamızı salayacaktır (Karpilow, C. 2011). Çalıanın bilinç durumu, uyanıklık, yönelim (oryantasyon), egüdüm, muayeneden önce ilaç alıp almadıı ile ilgili bilgiler kaydedilmelidir. Hazırlık kısmının tamamlanmasının ardından saçlı deriden balayarak tüm vücut muayenesine geçilmelidir (bkz. Bölüm XVIII.1. Fizik Muayene Öncesi Yapılan Hazırlık Muayenesi). Saçl Deri Muayenesi: Saçın varlıı, öz bakımla ilgili bilgi vermesi açısından, tıra durumu ve taralı olup olmamasının ötesinde, saç tellerinin yapısı, yumuaklıı, kuruluu, kabalıı, kepek, seboreik dermatit, tinea kapitis, yara skar vb. saptanan her bulgu kaydedilmelidir. Doal rengi olmadıı halde saçlarda sararma olması beraberinde herbisid26maruziyeti de varsa akla dinitrofenoller gelmelidir. Alın, ense, boyun ve yüzün dıarıdan deerlendirilebildii kadarıyla muayenesi yapılmalıdır. 26 Yabancı otları öldürmede veya normal geliimini önlemede kullanılan kimyasal maddelerin tümüne herbisit denir. 45 Ishhhara Renk Körlüü Testi Psödo-izokromatik renk levhalar Ikl Snellen Eeli Daha sonra göz muayenesine geçilmelidir. Göz bebeinin ııa tepkisi ve nistagmus aratırılıp, dier göz muayenelerine balanmalıdır. Uzak görme tarama muayenesi, her göz için tek tek deerlendirilmelidir. Bu konuda iyeri hekimlerinin de tercih edecei Snellen eelleri, birinci basamak salık kurulularında ucuz ve kolay uygulanabilir olması nedeniyle tercih edilmektedir. Muayeneye gelen içi, 6 metre mesafeden, bir gözünü basınç uygulamadan kapatarak tek tek gösterilen harfleri okumaya çalıır. Eel 10 satırdan olumaktadır. Tüm satırları okuyanın uzak görmesi 10/10 olarak deerlendirilir. Gözlük lens kullanan çalıanın muayene sırasında gözlüünü takması istenir. Okuyabildii satır sayısı görme oranını verir. Yakın görme ile ilgili yazı örnekleri XVIII. Bölümde “Göz Muayeneleri” balıı altında verilmitir. Uzak ve yakın görme deerlendirmesinin ardından görme alanı deerlendirilmelidir. Görme alanının en basit muayene ekli, doktorun çalıanın karısına geçip eline aldıı kırmızı ya da siyah balıklı toplu ineyi çeitli yönlerden merkeze yavaça yaklatırarak, çalıanın toplu ineyi görmeye baladıı noktaları sorması ve böylece çalıanın görme alanıyla, kendi görme alanını karılatırmasıdır. Güvenilirlii düük olmakla birlikte, bu yöntem basit ve her yerde uygulanabilirlii nedeniyle tarama amaçlı kullanılabilen bir testtir. Çalıma yaamında trafik iaretleri, renkli paneller ve renk kodlu elektrik tellerini kullananlarda bata olmak üzere pek çok i türünde ”Renk Körlüü Testi” olarak bilinen renkli görme durumunu gösteren testlerden de yararlanılmalıdır. Bu test için renkli yumaklar ya da Ishihara testi kullanılır (XVIII. Bölümde “Ishihara Renk Körlüü Testi ve Yorumu” ayrıntılı olarak verilmitir. Test kitabından uygulama 5-6 dakika kadar sürerken, muayene odasında bilgisayar ve internet olanaı varsa yaklaık olarak 3 dakikada test uygulanabilmektedir. Pek çok kamu hastanesinin ya da yeri Hekimleri Dernei’nin internet sitelerinden bu testlere ulaılabilmektedir). 46 Kulak muayenesinde, kulak kepçesi, dı kulak yolu, otoskop yardımıyla incelenmeli, akıntı veya buon varlıı aratırılmalı, kulak zarı görülmeye çalıılmalıdır. Ardından burun ve boaz muayene edilmelidir. Burun tıkanıklıının iyeri ortamından kaynaklanan maruziyetlerle veya madde kullanımına balı olabilecei, bunlara dair dier kanıtların aratırılması gerekir (Karpilow, C. 2011). Diler ve dil çok iyi incelenmeli, burun ve aız mukozasının muayenesi ihmal edilmemelidir. Di boynunda sarı renklenmenin maruziyet öyküsü de varsa kadmiyumla, portakal rengi renklenmenin antimon oksitleriyle, mukozalarda kiraz kırmızı rengin kobalt maruziyetiyle, kesici dilerde sarı kahverengi renklenme ile di minesinde çizgilenme ve taç kısmında dekalsifikasyonun inorganik asitlerle ilgili olabilecei bilinmektedir (Vural, N., 2005). Ancak bunları iyeri hekiminin saptayabilmesi için öncelikle çalıanın çalıma ortamındaki etkilenimlerini bilmesi, muayene sırasında saptayıp kaydettii bulgularla eletirmesi, daha sonra da laboratuvar desteiyle bulguların onanması gerekmektedir. Di muayenesinde renk deiikliklerinin dıında eksik, çürük, dolgu, tartar, di eti görünümü kaydedilmelidir. Dilerin düzenli fırçalanıp fırçalanmadıı sorgulanmalıdır. Hareket açıklıını saptamak veya hareket ettirme güçlüü olup olmadıını anlamak için yapılan boyun muayenesinin tamamlanması için tiroid ve karotis muayenesi yapılmalıdır. Deri muayenesi de pek çok etkilenim hakkında bilgi verebilir. Kemer tokasına balı gelien kontakt dermatit nikel alerjisi için ipucu olabilir. Kontakt dermatitin bu muayeneler sırasında saptanabilecei, bacaklarda, ellerde kaıntılı veya döküntülü lezyonların çalıma ortamında kullanılan kimyasallardan kaynaklanabilecei göz önünde bulundurulmalıdır. Çou kez içiler de izinli oldukları dönemde bu döküntülerin kaybolduunu ifade etmektedirler. Deri ekleri de muayene sırasında gözden kaçmamalı, tırnak ve kıllardaki deiiklikler mutlaka kaydedilmelidir. Yüksük tırnaın psöriasis ile ilikili olabilecei akla getirilmeli, beyaz lekelenmelerin vitamin, mineral eksiklii ile veya çizgilenmelerin kronik deri hastalıklarıyla ilikili olabilecei unutulmamalıdır. Tırnak yemeye ilikin bulguların kadmiyum, kurun vb maddelerle çalıanlarda etkilenim açısından önemi göz ardı edilmemelidir. 47 Daha sonra göüs muayene edilmelidir. Göüs duvarındaki ekil bozuklukları gözlenmelidir. Hırıltılı solunum, ral, solunum seslerinde azalma olup olmadıını anlamak için akcierler simetrik olarak dinlenmelidir. Ardından kalp sesleri birkaç deiik noktadan dinlenmelidir. (Karpilow, C. 2011; ayrıca bilgi için bkz. SGP kapsamında hazırlanan “Meslek Hastalıkları ve le lgili Hastalıklar Tanı Rehberi). Karın kaslarındaki sertlik ve esnekliin anlaılması, fıtık muayenesi, sırtta dayanıklılık, deformasyon, arılı bölgelerin varlıı aratırılmalıdır. Kol ve bacakların hareketi, bacak omuz ve kollarda kuvvet kaybının olup olmadıının aratırılması, koordinasyon, denge (bu konuya ilikin muayene yöntemleri son bölümde anlatılmıtır) ve iyerinde giyilecek botları giyebilecek durumda olup olmadıını anlamak için çalıanın ayaklarının muayenesi gereklidir (Karpilow, C. 2011). Aaıdaki tabloda salık sorunu saptanan çalıanların, hangi ilerde çalıtırılmaması gerektii belirtilmitir. Gerek ie giri muayenesinde gerek AKM’de bu tablodan yararlanılabilir. Salk Sorunlarna Göre çilerin Çaltrlmamas Gereken ler Salk Sorunlar 48 Çaltrlmamas Gereken ler Koroner arter hastalıı (KAH) olanlar • • • • • • • Karbonmonoksit (CO), Arsenik, Azot bileikleri, Kurun, Kükürtlü hidrojen, Talyum vb. gibi kimyasallarla Yüksek tempolu ve aırı efor gerektiren ilerde çalıtırılmamalıdır. Hipertansiyon (HT) hastalıı bulunanlar • • Yüksekte (vinç operatörlüü vb.), Regülasyonunda sorun varsa gece iinde çalıtırılmamalıdır. Kronik obstrüktif akcier hastalıı (KOAH) olanlar • • • • • • • • • • • • • • • • • • Fosgen, Berilyum, Arsenik, Manganez, Azot dioksit, Amonyak, Nikel karbonil, Organik fosfor bileikleri, Kurun, Karbon sülfür, Kükürtlü hidrojen, Talyum, Vanadyum, Klor, Flor, Aldehitler, Silisyum dioksit, Asbest vb. gibi maddelerle çalıtırılmamalıdır. Kronik karacier hastalıı olanlar • • • • • • • • Kurun, Beyaz fosfor, Civa, Manganez, Talyum, Toksik gazlar, Solventler, Organik fosfor bileikleri vb. gibi kimyasal maddelerle çalıtırılmamalıdır. Diyabetli hastalar • • • • • • • • Kurun, Organik fosfor bileikleri, Karbon sülfür, Talyum, Metil klorür, Karbon tetraklorür, Toksik gazlarla Regülasyonunda sorun varsa gece iinde ve vardiyalı ilerde çalıtırılmamalıdır. Peptik ülserli hastalar • • • Karbon sülfür, Toksik gazlarla ve Vardiyalı ilerde çalıtırılmamalıdır. Kronik böbrek hastalıı olanlar • • • • • • Civa, Talyum, Kurun, Kadmiyum, Beyaz fosfor, Solventlerle yapılan ilerde çalıtırılmamalıdır. Kan hastalıkları (anemi, lösemi vb.) olanlar • • • • • Mangan, Kurun, Talyum, Toksik gazlar, Solventlerle yapılan ilerde çalıtırılmamalıdır. Nörolojik hastalıı olanlar • • • • • • • • Karbonmonoksit (CO) Pestisitler, Halojenli kimyasallar, Solventler, Alüminyum, Arsenik, Kurun, Civa, Manganez, Karbondisülfür, Toluen vb kimyasallarla ve Gece ilerinde, tek balarına ve Yüksekte çalıtırılmamalıdır. Psikiyatrik hastalıı olanlar • • • • • • Mangan, Kurun, Talyum, Toksik gazlar vb. gibi kimyasallarla yapılan ilerde, Kapalı, dar alanlarda, tek balarına ve Yüksekte çalıtırılmamalıdır. Hareket sistemi hastalıkları olanlar • • Ergonomik olmayan koullarda çalıılan ilerde Bedensel engelliler (organ kaybı olanlar, protez kullananlar, görme bozukluu olanlar) uygun olmayan yerlerde, çalıtırılmamalıdır. Her iyerinde yukarıdaki salık sorunlarına sahip kiilerin çalıtırılabilecei baka iler vardır. 49 III.2. Ek ve Tamamlayc Muayeneler Çalıanın; ie girerken ve çalıırken belirli sürelerle, çalıma ortamındaki risklere uygun olarak ek ve tamamlayıcı tetkiklerle beraber muayeneleri yapılmalıdır (bkz. Ek-9 Bazı Ulusal Düzenlemelerde e Giri ve Periyodik Muayenelerde Yapılması Gereken Ek ve Tamamlayıcı Muayeneler). e giri ve ie yerletirme muayeneleri düzenli yapılacak, kullanılan maddelere karı hassas olanlar bu ilerde çalıtırılmayacak, ie uygun kiilerin yerletirilmesine önem verilecektir. Ayrıca, ie yerletirilen çalıanların, tehlike ve zararın özelliine göre, belirli sürelerde salık muayeneleri ve gerektiinde laboratuvar aratırmaları yapılacaktır27. yeri hekimi gerekiyorsa sorun ile ilgili uzman görüü isteyerek muayene ilemini tamamlayabilir. Çalıanın laboratuar tetkiklerini nerede ve nasıl yaptıracaı, destek hizmetlerinin yetersizlii nedeniyle tartıma konusudur. e yeni balayacak içi tüm muayene masrafları kendisi öder. Çünkü yasal dayanaı olan iveren istemiyorsa bu yükümlülüü üstlenmemektedir. Ancak periyodik muayene sırasında gereken ek ve tamamlayıcı muayeneler iveren tarafından karılanır. Ülkemizde, ek laboratuvar muayeneleri yapacak ve referans olabilecek Salık Bakanlıı’na balı salık kuruluları, Meslek Hastalıkları Hastaneleri, Üniversite Hastaneleri, ÇSGB’na balı SGÜM dıında, yetkilendirilmi OSGB’ler, yetkilendirilmi veya akredite olmu salık kuruluları veya laboratuvarlardan yararlanılabilir. Maden i kolunda çalımanın youn olduu Zonguldak ilimizde deneyimli bir iyeri hekimi iverenini ikna ederek, ie giri sırasında gerekli olan ek ve tamamlayıcı muayene ücretinin iverence karılanmasını salamıtır. Muayenelerin deerlendirilmesi sırasında henüz o iyerinde ibaı yapmadan çalıanların % 15’inde çeitli düzeylerde pnömokonyoz saptanmıtır. Sonuçta maluliyet, tazminat gibi insani ve hukuki sorunlarla karılamak istemeyen, ileriyi görebilen iveren, ie giri muayenesini, gerekli ek ve tamamlayıcı muayeneleri de kapsayacak ekilde, güvenilir, yönetmeliklerde belirtilen salık kurulularında ve akredite laboratuvarlarda yaptırmalıdır. Ek ve tamamlayıcı muayeneler yapılırken çalıma ortamındaki riskler göz önünde bulundurulmalı, i koluna özel gerekli laboratuvar tetkiklerinin yapılması salanmalıdır. Burada yasal düzenlemelerle yetinilmemeli, o iyerinin RD sonuçlarına göre gerekirse daha sık, ya da bilimsel gelimelere paralel farklı tetkikler de tamamlayıcı muayenelere katılmalıdır (bkz. Ek-10 Ulusal Düzenlemelere Göre Bazı Tetkiklerin Yapılma Sıklıı). Laboratuvar sonuçları ile öykü ve fizik muayeneyi içeren klinik deerlendirme yeniden gözden geçirilerek çalıanın ie uygun olup olmadıına karar verilmelidir. 27 çi Salıı ve Güvenlii Tüzüü, R.G: 11 Ocak 1974/14765; 59. Madde. 50 III.2.1. Gürültülü Ortamlarda Çalanlarda Salk Gözetimi Gürültü, çalıma yaamında en sık karılaılan fiziksel ortam faktörlerindendir. Sözlük anlamı olarak gürültü; “istenmeyen ve hoa gitmeyen ses” olarak ifade edilmektedir. Bu ifade kiiye göre ve aynı kii için deiik zamanlarda farklı olarak algılanabilir. yerinde RD yapmadan önce yapılacak ortam ölçümlerinden biri de sesin iddetinin ölçümüdür. Gürültü düzeyi sonometre ile ve “dB” birimiyle ölçülür. Çalıma ortamındaki gürültü düzeyi 80 dB (A) ve üzerindeyse iveren iitme kaybına karı önlem almaya balamalıdır. Gürültü maruziyetinin yol açtıı riskler kaynaında yok edilmeli veya azaltılmalıdır. Bu amaçla genel önleme ilkeleriyle birlikte, daha az gürültü maruziyeti yaratan çalıma yöntemleri ve i donanımları seçilmelidir. yerleri ve çalıma birimleri gürültüyü önleyecek ekilde tasarlanmalı ve yerleilmelidir. Çalıanların i donanımını gürültü maruziyetini en aza indirecek biçimde doru kullanmaları için bilgilendirilmeli ve gürültünün salık zararları üzerine eitilmelidir. Gürültünün hava yoluyla iletimini azaltmak için siperler, ses emici örtüler ve kapatma gibi yöntemler kullanılabilecei, yapısal gürültü iletiminin perdeleme ve yalıtım gibi teknik yöntemlerle azaltılabilecei gösterilmitir. yerinde, üretim sistemlerinde ve i donanımlarında düzenli bakım programları uygulanmalıdır. gürültü maruziyetini azaltacak (maruziyet süresini ve younluunu azaltacak ve dinlenme sürelerini artıracak) ekilde örgütlenmelidir. Çalıanların maruziyet düzeyini aan gürültüye maruz kaldıkları birimler iaretlenmeli ve buralara giriler (uygun KKD olanların dıında) yasaklanmalıdır. Dinlenme yerlerinde gürültü maruziyeti bu yerlerin kurulu amacına uygun düzeye indirilmelidir. Gürültü zararlarının meslek hastalıı sayılabilmesi için gürültülü ite en az iki yıl, gürültü iddeti sürekli olarak 85 dB’nin üstünde olan ilerde en az 30 gün (1 ay) çalıılmı olması gereklidir. Ayrıca gürültüye balı iitme kayıplarına ilikin yükümlülük süresi 6 aydır. 28 Gürültü maruziyetinin baka yollardan önlenemedii iyerlerinde; 80 dB ve üzerinde gürültü varsa çalıanlara riski önleyecek veya en aza indirecek iitme koruyucusu verilmelidir. Eer gürültü düzeyi 85 dB’i aıyorsa çalıanların mutlaka bu koruyucuları kullanmaları salanmalıdır (Piyal, Bülent 2009). Ayrıca olanaklar ölçüsünde çalıanlara rotasyonlu çalıma yaptırılarak iyerinde gürültüye maruz kalma süreleri düürülmeye çalıılmalıdır. Gürültü düzeyi 80 dB’i aan iyerlerinde çalıanlara ie giri ve periyodik muayenelerde odyometri testi yapılarak salık gözetimleri yapılmalıdır. Gürültü düzeyi 85 dB’i aan ilerde ise ie girite ve iin devamı süresince çalıanların odyometrik incelemesinin yanı sıra iitme muayenesi ile takibi gerekmektedir. Maruziyet düzeyi, maruziyet etkin deerinin alt sınırını (en düük maruziyet etkin deeri=80 dB) aan içiler önleyici odyometri testi, üst sınırını aan (en yüksek maruziyet etkin deeri=85 dB) içiler ise iitme muayenesi isteme hakkına sahiptirler29. Buralarda çalıacak olanların ie girite; otoskopik muayene, Weber Testi ve odyometrik incelemeyi de içeren iitme muayeneleri yapılmalı ve periyodik aralıklarla tekrarlanmalıdır. Ayrıca; x yerinin tümünde yıllık olarak topluca deerlendirilen odyometri sonuçlarına göre bir önceki yıla oranla hangi frekansta olursa olsun 5 dB’in üzerinde kayıp varsa, Çalıma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit lemleri Yönetmelii, R.G: 11 Ekim 2008/ 27021. 6 ubat 2003 Tarihli ve 2003/10/EC Sayılı Avrupa Parlementosu ve Konsey Direktifi (89/391EEC Sayılı Çerçeve Direktif’in 16(1) maddesi uyarınca çıkarılan 17. Tekil Direktif); Gürültü Yönetmelii, R.G: 23 Aralık 2003/25325. 28 29 51 x x x Aynı iyerinde farklı bölümlerin grup olarak odyometrileri deerlendirildiinde, herhangi bir bölümde dier bölümlerden 5 dB’den fazla kayıp varsa, 4000-6000 Hz’de bir önceki odyometriye oranla 25 dB kayıp varsa, 500-1000-2000 Hz’lerde bir yıl içinde 10 dB ve üzerinde kayıp varsa, daha ayrıntılı muayene için iitme kaybının olduunu düündüren bölümde çalıanların hastaneye sevki gereklidir. Ayrıca çalıma ortamı yeniden deerlendirilmeli, KKD kullanımı ile ilgili sorunların varlıı aratırılmalı, kullanım ya da KKD’nin nitelii ile ilgili sorunlar varsa çözülmeli, KKD kullanımı ile ilgili eitimler yenilenmelidir (Karpilow, C. ve ark. 2011). Salık gözetimi 80 dB (A) ve üzerinde gürültüye maruz kalınan ilerde çalıan tüm çalıanlara iyeri gürültü RD’yi takiben yapılmalıdır (Oral, . ve ark. 2011). x x x x x Bunun için öncelikle gürültü etkilenimine yönelik anamnez (aaıda bir örnek sunulmutur) alınmalı ve bu anamnez her odyometrik muayeneden önce tekrarlanarak öncekilerle karılatırılmalıdır. Otoskopik muayene ie giri, periyodik, erken kontrol gibi tüm muayenelerin ayrılmaz bir parçası olmalıdır. Ayrıca, otoskopik muayene yapılmadan odyometri testi yapılması yanlı deerlendirmelere yol açabilir. Buon, enfeksiyon, yabancı cisim görülebilir. (Bu gibi durumlarda gerekli tedavilerden bir süre sonrasına kadar odyometri ertelenmelidir). 250, 500, 1000, 2000, 3000, 4000, 6000, 8000 Hz frekanslarında hava iletim odyometrisi yapılmalıdır. Odyometri ve muayene sonuçları çalıanla paylaılmalıdır. Yaptıımız muayene ie giri muayenesi ise; a. Ortam gürültüsü 85 dB (A)’in altındaysa 12 ay sonra, b. Ortam gürültüsü 85 dB (A)’in üzerindeyse 1 ay sonra, c. Bir baka iyerinden ayrılıp çalıtıınız yerde ie giren bir çalıan ise, (1) Eski iyerinden ayrılırken yapılmı odyometrisi varsa, eski iyerinden ayrıldıı tarihten 6 ay sonra, (2) Eski iyerine ait odyometrisi yoksa yeni ie girite ve 6 ay sonra, erken kontrol muayenesi (2. Odyometrik ölçüm) yapılmalıdır. x Yaptıımız muayene erken kontrol muayenesi (yerinizdeki 2. Ölçüm) ya da periyodik muayene ise; a. Eer iitme düzeyinde bir deiiklik yoksa; (1) Ortam gürültüsü 85 dB(A)’in altındaysa 3 yılda bir, (2) Ortam gürültüsü 85 dB(A) ve üstündeyse yılda bir odyometrinin tekrar edilmesi gerektii hatırlatılmalıdır. (3) Ortam gürültüsünün düzeyi kaç olursa olsun çalıanın kendinde fark ettii tüm iitme azalmalarında, kulak çınlamalarında iyeri hekimini haberdar etmesi gerektii anlatılmalıdır. b. Eer iitme düzeyinde kayıplar varsa; (1) Aaıdaki tablolardan yararlanılarak iitme kaybının düzeyi saptanmalı, gerekli uyarılar veya sevk ilemi gerçekletirilmelidir. (2) itme düzeyindeki deiimlerin nedenleri aratırılmalıdır (buon, enfeksiyon vb. tıbbi sorunlar aratırılmalıdır.) Kulak koruyucuların tüm vardiya boyunca kullanılıp kullanılmadıı, koruyucuların doru takılıp takılmadıı, i dıı bir etkilenmenin olup olmadıı, kulak koruyucusunun deitirilmesine gerek olup olmadıı tartıılmalıdır (Karpilow, C. ve ark. 2011). 52 (3) Sevk sonrası mesleki iitme kaybı tanısı konulmamısa, o içi için periyodik odyometrik ölçüm aralıında salık gözetimi sürdürülmelidir. (4) Sevk sonrası mesleki iitme kaybı tanısı konulmusa, deerlendirme sonuçları çalıana bildirilmeli ve iverene raporlanmalıdır. Bir yandan o çalıanın tedavisi, görev yeri deiiklii ve meslek hastalıı bildirimi yapılırken, öte yandan iyerinin o bölümünde RD yeniden yapılmalıdır. Özellikle ortam gürültüsü deerlendirilmeli, mühendislik önlemleri, kulak koruyucuları, aynı bölümdeki dier çalıanların odyolojik ölçümlerini de içeren iitme (erken kontrol) muayeneleri yapılmalı, iitme korumasına yönelik eitimler tekrarlanmalıdır. x x x Her muayeneden ve ölçümden sonra bir sonraki ölçümün en geç ne kadar sonra yapılması gerektii söylenmelidir. Çalıana iitme korumasıyla ilgili önerilerde bulunulmalı, kiisel koruyucuların (tıkaç, kulaklık, kombine kulak koruyucuları) tüm maruziyet süresince kullanılmasının önemi anlatılmalıdır. itme muayenesine ilikin raporlar dier muayene formlarıyla birlikte etik kurallar gözetilerek saklanmalıdır. Odyogram Öncesi (için) Gürültü Etkilenimi ve Tbbi Bilgilere Yönelik Anamnez 30 Adı, soyadı: Çalıanın imzası: Tarih: Kaydeden: Öykü Daha önce bir iitme testi yaptırdınız mı? (Ne zaman) Hiç iitme güçlüü yaadınız mı? imdi iitme güçlüünüz var mı? Hiç gürültülü bir ite çalıtınız mı? Sa kulaınızla mı Sol kulaınızla mı daha iyi duyduunuzu düünüyorsunuz? Hiç kulaklarınızda çınlama duyuyor musunuz? Hiç ba dönmeniz oluyor mu? Hiç kafa travması geçirdiniz mi? Ailenizde 50 yaından önce iitme kaybı olan var mı? Hiç kızamık, kabakulak ya da kızıl geçirdiniz mi? Herhangi bir alerjiniz var mı? imdi ya da önceden düzenli olarak ilaç, antibiyotik tedavisi gördünüz mü? Hiç kulak arısı geçirdiniz mi? Hiç kulak akıntınız oldu mu? Sa kulaınızda - Sol kulaınızda Askerlik yaptınız mı? Özellikle ateli silah deneyiminizi anlatınız. Bu güne kadar herhangi bir silah sesine maruz kaldınız mı? Ek (kinci) bir iiniz var mı? Hobileriniz nelerdir? Evet Hayr Yorum ngiltere Salıı ve Güvenlii daresi (HSE)’nin hazırladıı ya düzeylerine göre düük ve yüksek frekanslar için uyarı ve sevk tablosu aaıda verilmitir (Aktaran; Oral, . ve ark. 2011). 30 Lichtenwalner, C.P.; Michael, K. 1999. 53 Düük ve Yüksek Frekanslardaki itme Eiklerinin Toplamlarna Göre Uyar ve Sevk Düzeyleri Düük Frekans (500+1000+2000) Hz frekanslardaki iitme eiklerinin toplamı-dB (A) Ya Gruplar 20-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65 Uyar 45 45 45 48 51 54 57 60 65 70 Sevk et 60 66 72 78 84 90 90 90 90 90 Yüksek Frekans (3000+ 4000+ 6000) Hz frekanslardaki iitme eiklerinin toplamı-dB (A) Uyar Sevk et 45 78 45 87 45 99 54 111 60 123 66 135 75 144 87 144 100 144 115 144 itme düzeyinin snflanmas Her bir kulak için tek deerin elde edilmesi amacıyla, 1000, 2000, 3000, 4000 ve 6000 Hz frekanslarından elde edilen deerlerin toplamı hesaplanır. Bu frekanslar toplamı, GBK’in sonucudur. (Aaıdaki tablolara bakınız, ayrıntılı bilgi için bkz. SGP kapsamında hazırlanan “Meslek Hastalıkları ve le lgili Hastalıklar Tanı Rehberi”). Odyogramlarda Saptanan itme Kayplarnn(Cinsiyet ve Ya Gruplar Göz Önüne Alnarak Hazrlanm) Uyar ve Sevk Düzeylerine Göre Risk Snflamas Ya Gruplar 18-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65 Erkek (1000, 2000, 3000, 4000 ve 6000 Hz frekanslardaki iitme kayıplarının toplamı) Uyar Sevk et 51 95 67 113 82 132 100 154 121 183 142 211 165 240 190 269 217 296 235 311 Kadn (1000, 2000, 3000, 4000 ve 6000 Hz frekanslardaki iitme kayıplarının toplamı) Uyar Sevk et 46 78 55 91 63 105 71 119 80 134 93 153 111 176 131 204 157 235 175 255 Kaynak: HSE UK Controlling Noise at Work Toplam deer risk sınıflamasında belirtilen düzeyin altında ise, iitme yetenei snf 1 (normal) olarak nitelenir. Eik deere eit veya biraz üzerindeki bir kayıp, snf 2 (hafif iitme kayb) olarak deerlendirilir. Normal iitme düzeyine göre % 20’lik bir kayba karılık gelir. Bu durumda çalıan 54 bilgilendirilmelidir. Her bir kulaın deerler toplamı eik deeri aıyorsa, snf 3 (iitme kötü) olarak deerlendirilir. Ciddi iitme kaybının varlıını gösterir. Çalıan bilgilendirilmeli ve kulak burun boaz (KBB) uzmanına gönderilmelidir. itme Kayb Snflama emas Snf 1. Normal 2. 3. 4. Hafif iitme kayb Kötü iitme Hzl iitme kayb 5. Tek tarafl iitme kayb Hesaplama 1, 2, 3, 4 ve 6 kHz’lerdeki iitme düzeylerinin toplamı (Ya ve cinse göre düzenlenmi tablolarla karılatır) 3, 4, 6 kHz’lerdeki iitme eiklerinin toplamının önceki testle farkı> 30 dB Her kulaın 1, 2, 3, 4 kHz’lerdeki iitme düzeylerinin toplamlarının farkı>40 dB Yaplacak i Periyodik iitme muayenesine devam Uyar KBB uzmanına sevk et KBB uzmanına sevk et KBB uzmanına sevk et Kaynak: HSE UK Controlling Noise at Work NIOSH ise; 1. yerinde belirgin gürültü maruziyet öyküsü varsa, 2. Kulaklardan herhangi birinde 2000, 3000, 4000 Hz’lerin ortalamasında 10 dB veya daha fazla standart eik kayması varsa, 3. Kulaklardan herhangi birinde 500, 1000, 2000, 3000, 4000 ya da 6000 Hz’ de 15 dB veya üzeri (yeniden yapılan testle teyit edilmi) standart eik sapması varsa, 4. 500-1000-2000 Hz ortalamalarında veya 1000-2000-3000 Hz ortalamalarında ya da 3000-40006000 Hz ortalamalarında herhangi bir kulakta 25 dB veya daha üstü sabit kayıp varsa, GBK’in kesin olarak saptanması için çalıanın daha ayrıntılı kulak muayenesinin gerçekletirilebilecei bir merkeze sevk edilmesini önermektedir. itmenin Korunmas (Gürültü Kontrol) Program GBK konuma frekanslarından önce yüksek frekansları etkiler. Bu yüzden, bu tip iitme kayıpları ciddi bir iitme testi yapılıncaya kadar ortaya çıkmayabilir. Bunun yanı sıra gürültüye balı iitme kaybı (GBK)’de kiisel deiiklikler de görülür. Eer bir çalıanın bulunduu ortamda sözel iletiim kurmada zorluk çekiliyorsa, birkaç saatlik çalımanın ardından kulaında çınlama veya geçici iitme kaybı oluyorsa orada iitmeyi koruma programına balanmalıdır. itmenin korunması programı; gürültünün analizi, gürültünün kontrolü ve iitmenin ölçülmesini içermelidir. Gürültünün analizinde; günlük toplam gürültü düzeyi (sesin iddeti), gürültünün frekans spektrumu, bir çalıma günü boyunca gürültünün süresi ve daılımı, bir çalıma günü boyunca toplam gürültü ölçümlerinin yapılması gereklidir. Gürültüden etkilenimin ölçümünde çalıma günü boyunca farklı gürültü çevrelerinde bulunan çalıan söz konusu olduunda kiisel dozimetreler (bireysel gürültü dozu ölçeri) kullanılır (Genç, G. A.; Kayıkçı, M.E.K. 2004) Odyometri tarama testi yaparken, ölçümün her bir frekansta en az 3 kez tekrarlanması, çalıanın gürültülü ortamdan 14 saat uzak kaldıktan sonra testin yapılması önerilmektedir. Bunun salanamadıı durumlarda 80 dB (A) ‘in üzerindeki gürültü düzeylerinde standart kulak koruyucusu (tüm mesai boyunca) olması kouluyla test gün boyunca yapılabilmektedir. 55 Gürültü Kontrol Program 31 lk Gürültü Aratırması dB(A) zin Verilen Gürültü Düzeyinin üzerinde E V E T HAYIR Gürültü durumuyla ilgili Periyodik Kontrol Etkileniminin Deerlendirilmesi ve Frekans Analizi* TME KONTROL PROGRAMI Çevresel Gürültü Kontrolü Genel gürültü Haritasının çıkarılması itme Koruması çin Genel Planlama Gürültüyü Kaynaında Azaltmak için Önlemler Danıma , Eitim, vb. itme Testleri (Odyometri) zleme, Düzelmeler, lerleme Kontrolü itme Koruma Önlemlerinin Uygulanması (*) lk gürültü aratrmasnda sesin iddeti dB olarak ölçülmektedir. Bu deer izin verilen snrn üzerindeyse bu kez sesin iddetiyle birlikte frekans da deerlendirilmektedir. Gürültünün iddeti hangi frekansta yüksekse, o frekansta koruyuculuu yüksek olan kulaklk, tkaç vb. seçilmektedir. Ayrca ayrma, kapatma gibi gürültüyü azaltma önlemlerinde kullanlacak yöntem ve malzeme seçiminde frekans deeri yol gösterici olacaktr. 31 Stranks, J., 2005.“Noise and Vibration” The Handbook of Health and Safety Practice 7. Ed:Dorset Press, Dorchester. 56 III.2.2. Tozlu Ortamlarda Çalanlarn Salk Gözetimi Tozlu ortamlarda ie girite ve yapılan ortam ölçümü ve buna balı olarak yapılan RD’ye göre sıklıı belirlenen aralıklarla Standart (en az 35 x 35 cm) PA akcier grafisi ve Solunum Fonksiyon Testi ile salık gözetimi yapılmalıdır. Çekilen PA akcier grafileri ILO (2000) Pnömokonyoz Radyografileri Uluslararası Sınıflandırması’na göre çekilen PA akcier grafisi kalite (1) veya kalite (2) olmalıdır. PA akcier grafisi çekiminin tekrarlanmasının mümkün olmadıı durumlarda kalite (3) PA akcier grafisi de deerlendirmeye alınabilir. Ülkemizdeki yasal düzenlemelere göre tozlu ortamlarda çalıanların; çi Salıı Güvenlii Tüzüü’de 6 ayda bir, Aır ve Tehlikeli ler Yönetmeliinde yılda 1, Tozla Mücadele Yönetmeliinde 2 yılda bir PA akcier grafisinin çekilmesi gerektii yazmaktadır. Tozlu ortamda çalıanların gereksiz yere radyasyon almaması için RD’ye göre 2 yılı geçmeyecek ekilde, yılda 1 kez PA akcier grafilerinin çekilmesi uygundur. PA akcier grafisinin (en az 35x35cm.) deerlendirilmesi çi Salıı ve Güvenlii Tüzüü ile Maden ve Taocakları letmelerinde ve Tünel Yapımında Tozla Mücadeleyle lgili Yönetmelik hükümlerine göre yapılır. Mevzuat kapsamına giren iyerlerinde çalıanların PA Akcier grafilerinin pnömokonyoz bakımından deerlendirilmesi ilemi sertifikalı okuyucu tarafından yapıldıktan sonra filmler, B okuyucuya gönderilir. Deerlendirmeler sonucunda A (sertifikalı hekimler) ve B (sertifikalı göüs hastalıkları uzman hekimi veya sertifikalı radyoloji uzman hekimi) okuyucu hekimler arasında bir çeliki olması durumunda filmler her iki okuyucu tarafından birlikte deerlendirilerek uygunluk salanır. Çalıanların PA Akcier grafilerinin pnömokonyoz bakımından A ve B okuyucu nihai deerlendirme sonucu aaıdaki çizelgeye göre kategorize edilir. ILO Uluslararası Pnömokonyoz Deerlendirme Kategorisi Çizelgesi 0. Kategori : 0/0/0 0/1 I. Kategori : 1/0 1/1 ½* II. Kategori : 2/1 2/2 2/3 III. Kategori : 3/2 3/3 3/+ *Büyük opasiteye doru gelime varsa (ax,A,B,C) II.Kategori ve üzeri gibi ilem görür. ILO Uluslararası Pnömokonyoz Deerlendirme Kategorisi Çizelgesinde 0. Kategoriye girenler çalıtırılır, 1. kategoriye giren çalıanlar, çalıma ortamının toz younluu 2 mg/m³ altında olan iyerlerinde çalıtırılır. Bu çalıanların en az yılda bir kez meslek hastalıkları tıbbi tanısı koymakla yetkili salık kurulularına kontrole gönderilmeleri zorunludur. II. kategoriye giren çalıanlar tozsuz ilerde çalıtırılır. Solunum Fonksiyon Testinde; FVC, FEV1 ve FEV1/FVC deerlerinin % 80’in altında olmaması gerekir. Ayrıca “Peak Flowmetre” ile ie balamadan önce ve iteki etkilenim sırasında (2 -4 saatlik çalımadan sonra) % 10’luk azalmanın varlıında çalıanın ortamdan etkilendii ve önlemlerin yetersiz kaldıı, RD’nin yenilenmesi ve ek önlemlerin alınması gerektii anlaılır (Akcier grafileri ve solunum fonksiyon testiyle ilgili daha ayrıntılı bilgi için bkz. SGP kapsamında hazırlanan “Meslek Hastalıkları ve le lgili Hastalıklar Tanı Rehberi”). 57 (*) yeri ortamnda toza maruziyet öyküsü incelenirken çalann; ayrntl meslek öyküsü alnmaldr (En son yapt ve daha önce çalt iler, çalt bölümler, kulland ve çalt ortamdaki maddeler, i d uralar, alkanlklar sorgulanmaldr.). (**) PA Akcier grafisinin (35x35cm.) deerlendirilmesi, çi Sal ve Güvenlii Tüzüü ile Maden ve Taocaklar letmelerinde ve Tünel Yapmnda Tozla Mücadeleyle lgili Yönetmelik hükümlerine göre yaplr. PA akcier grafileri, A ve B okuyucu tarafndan deerlendirilir. lgili Tüzük ve Yönetmelik ile A ve B okuyucu listelerine www.isggm.gov.tr adresinden ulalabilir. (***) A ve B okuyucular tarafndan pnömokonyoz olgusu ya da üphesi biçiminde kabul edilen ve iverene bildirilen içiler, Meslek Hastalklar tans koymakla yetkili hastaneye sevk edilir. Hastane raporlarnn bir örnei ilgili iyerine ve SGÜM'e gönderilir. Pnömokonyoz zleme Birimine Gönderilecek Bilgi Ve Belgeler A-)14.09.1990 tarih ve 20635 sayısı Resmi Gazete yayınlanmı olan “Maden Ve Taocakları letmelerinde ve Tünel Yapımında Tozla Mücadeleyle lgili Yönetmeliin; 1) “Toz ölçüm sonuçlarının saklanması” balıklı 18’inci maddesinde belirtilen (Deiik 26/2/200023976 s.R.G.) toz ölçüm sonuçlarının bir örnei, 2) “Göüs filmlerinin deerlendirilmesi” balıklı 27’inci maddesinde belirtilen (Deiik 26/2/200023976 s.R.G.) A ve B okuyucularının nihai deerlendirme sonuçları (sonuçlar normal olsa bile), 3) “Pnömokonyoz olgularının belirlenmesi” balıklı 28’inci maddesinde belirtilen (Deiik 26/2/200023976 s.R.G.) pnömokonyoz olgusu ya da üphesi biçiminde kabul edilen çalıanların yetkili hastanelerce [sigortalıların meslek hastalıı sonucu meslekte kazanma gücü kaybı oranları tespitinde esas alınacak salık kurulu raporlarını düzenlemeye yetkili (Salık Bakanlıı meslek hastalıkları hastaneleri ile eitim ve aratırma hastaneleri ve Devlet üniversitesi)] düzenlenen raporlarının bir örnei, 4) Geçici Madde 2’de (Deiik 26/2/2000-23976 s.R.G.) belirtilen veren Bildiri Formu, 5) “Pnömokonyoz olgularının belirlenmesi” balıklı 28’inci maddesinde belirtilen Pnömokonyoz Deerlendirme çi Gözlem Formu (Deiik 26/2/2000-23976 s.R.G.) içiler için doldurulacaktır. B-) 26.12.2003 tarih ve25328 tarihli Resmi Gazete yayınlanmı ve 15.4.2006 tarihinde yürürlüe girmi olan “Asbestle Çalımalarda Salık Ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik” (özellikle 20, 19 ve 21. Maddeleri) kapsamında yapılacak çalımalar. Bir sonraki sayfada ILO 2000 pnömokonyoz Radyografileri Uluslararası Sınıflandırma çin Okuma Raporu’nun bir örnei ve açıklamaları verilmitir: 58 59 AÇIKLAMA: ILO (2000) Pnömokonyoz Radyografileri Uluslararası Sınıflandırması, herhangi bir pnömokonyoz tipinde meydana gelen radyografik anormallikleri tanımlamak için kullanılmaktadır ve sadece arkaön (PA) akcier radyografilerinde görülen görüntüleri sınıflandırmak için düzenlenmitir. Teknik Kalite: Dört derecelendirme kullanılmaktadır: Kalite (K) 1. yi kalitede olan. Kalite (K) 2. Kabul edilebilir, pnömokonyoz radyografisi sınıflandırmasını bozması muhtemel teknik hatası olmayan. Kalite (K) 3. Kabul edilebilir, bazı teknik hataları olan fakat sınıflandırması amaçları için hala yeterli nitelikte olan. Kalite (K) 4. Sınıflandırma amaçları için kabul edilemez olan. 60 Parenkimal Anormallikler: Hem küçük hem de büyük opasiteleri içermektedir. Küçük Opasiteler: Yuvarlak ve düzensiz olmak üzere iki tür ekil ve her bir ekil türü için üç büyüklük ayırt edilir. Yuvarlak opasiteler p, q ve r harfleri ile düzensiz opasiteler s, t ve u harfleri ile belirlenir. p- çapı 1.5 mm ye kadar olan opasiteler; q- çapı 1.5 mm ile 3 mm arasında olan opasiteler; r- çapı 3 mm ile 10 mm arasında olan opasiteler; s- genilii yaklaık 1.5 mm olan opasiteler; t- genilii 1.5 mm ile 3 mm arasında olan opasiteler; u- genilii 3 mm ve 10 mm arasında olan opasitelerdir. ekil ve büyüklüü kaydetmek için iki harf kullanılır. Bu yüzden görünen tüm ya da hemen tüm opasitelerin tek bir ekil ve büyüklükte olduu düünülüyorsa, eik bir çizgi ile ayrılan harf iki kez kaydedilir (örnein; q/q). Ancak önemli sayıda farklı bir ekil ve büyüklük görülüyorsa, eik bir çizgiden sonra farklı harf yazılarak kaydedilir (örnein; q/t); q/t, baskın olan küçük opasitelerin yuvarlak ve q büyüklüünde olduu, fakat önemli sayıda t büyüklüünde küçük düzensiz opasitelerin de bulunduu anlamına gelmektedir. Younluk: ILO standart radyografileri ile karılatırılarak, opasitelerin parenkimal younluunun deerlendirilmesidir. Younluk, standart radyografilerde dört kategori olarak tanımlanmıtır ve aaıdaki gibi sembolik olarak gösterilen sıralı 12 alt kategoriden sadece birinde sınıflandırılır: 0/- 0/0 0/1 Kategori 0: Mevcut olmayan ya da kategori 1den daha az youn olan küçük opasiteler 1/0 1/1 1/2 Kategori 1 2/1 2/2 2/3 Kategori 2 3/2 3/3 3/+ Kategori 3: Standart radyografilerde tanımlandıı gibi küçük opasitelerin artan younluunu ifade eder. Büyük Opasiteler: Büyük opasite, 10 mm'yi aan en uzun boyuta sahip opasite olarak tanımlanır. Kategori A: 50 mm'ye kadar en uzun boyuta sahip büyük bir opasite veya en uzun boyutlarının toplamı yaklaık 50 mm'yi amayan birkaç büyük opasite. Kategori B: 50 mm'yi aan fakat sa üst zona edeer alanı amayan en uzun boyuta sahip büyük bir opasite veya en uzun boyutlarının toplamı 50 mm'yi aan fakat sa üst zonun edeer alanını amayan birkaç büyük opasite. Kategori C: Sa üst zona edeer alanı aan büyük bir opasite veya bir araya getirildiinde sa üst zona edeer alanı aan birkaç büyük opasite. Plevral Anormallikler: “Plevral plaklar (lokalize plevral kalınlama)”, “kostofrenik açı silinmesi” ve “diffüz plevral kalınlamalar” eklinde üç bölüme ayrılır. Bu anormallikler yok (0) veya var eklinde, eer varsa sa (R) ve sol (L) için ayrı ayrı kaydedilirler. Plevral plaklar; lokalize plevral kalınlamayı, genellikle pariyetal plevrada olanı temsil eder. Plaklar, göüs duvarı (profil veya ön/arka), diyafragma ve dier bölgelerde görülebilir. Bazen sadece kalsifikasyonları ile tanınırlar. Kalsifikasyonun yokluu (0) veya (nonkals.) olarak, varlıı tüm plaklar için sa (R) ve sol (L) taraflar belirtilerek ayrı ayrı kaydedilir. (örn: “Profil R kals.” gibi) Boyut; sadece göüs duvarı boyunca uzanan plaklar için kaydedilir ve hem profil hem de ön/arka olanlar birletirilir. Diyafragma veya dier bölgelerdeki plaklar için boyut kaydedilmez. Sınıflandırmada boyut, arka-ön göüs radyografisinde lateral göüs duvarının (apeksten kostofrenik açıya kadar) izdüümünün toplam uzunluu göz önüne alınarak tanımlanır ve sa (R) ve/veya sol (L) hangi tarafta olduu belirtilerek kaydedilir. (örn: R2 veya L3 gibi) 61 1- lateral göüs duvarı izdüümünün 1/4 üne kadar olan toplam uzunluk; 2- lateral göüs duvarı izdüümünün 1/4 ila 1/2 si arasında olan toplam uzunluk; 3- lateral göüs duvarı izdüümünün 1/2sini aan toplam uzunluk. Genilik; yalnızca göüs duvarı profildeki plaklar dikkate alınarak kaydedilir. Geniliin ölçümü, plevral parenkimal sınırda kaburganın en içteki kenarından plaın en içteki sivri kenarına kadar yapılır. Göüs duvarı profildeki plaın varlıının kaydedilmesi için en az 3 mm. lik bir genilik gereklidir. Genilii belirtmek için 3 kategori kullanılır ve sa (R) ve/veya sol (L) hangi tarafta olduu belirtilerek kaydedilir. (örn: Ra veya Lc gibi) a- 3-5 mm arası genilik; b-5-10 mm arası genilik; c- 10 mm. üzerindeki genilik. Kostofrenik açı silinmesi; sa (R) ve sol (L) taraf için ayrı ayrı var veya yok olarak kaydedilir. Silinen kostofrenik açıdan lateral göüs duvarına kadar uzanan plevral kalınlama, diffüz plevral kalınlama olarak sınıflandırılmalıdır. Kostofrenik açı silinmesi, diffüz plevral kalınlama olmadan da geliebilir. Diffüz plevral kalınlama; ILO (2000) Sınıflandırmasında, sadece kostofrenik açı silinmesi varlıı ve sürekliliinde kaydedilir. Diffüz plevral kalınlama, göüs duvarı boyunca var veya yok olarak, eer varsa profil veya ön/arka olarak sa (R) ve sol (L) taraf için ayrı ayrı kaydedilir. Boyutu ve genilii plevral plaklara benzer ekilde kaydedilir. Profil diffüz plevral kalınlamanın var olarak kaydedilebilmesi için de yaklaık olarak en az 3 mm. lik bir genilik gerekmektedir. Plevra, akcier apeksinde sıklıkla görünürdür ve göüs duvarının diffüz plevral kalınlamasının bir parçası olarak kaydedilmemelidir. Dier Anormallikler: Önemli radyografık özellikleri kaydetmek için gerekli semboller aaıda listelenmitir. Kullanımları yararlıdır; çünkü toz maruziyeti ve dier etyolojilerle ilikili ek özellikleri tanımlarlar. Bu sembollerin kullanımı sınıflandırmada zorunlu tutulmutur. Sembollerin bazıları, radyografide görülen tanımlamalardan daha çok yorumları iaret eder. Bir PA göüs radyografisi, kesin yorumu dorulamak için yeterli olmayabilir; bu yüzden aaıdaki sembollerin tanımlamalarının her biri "..-i gösteren deiiklikler" , veya "..-i belirten opasiteler" , veya "üphe" gibi tanıtıcı bir niteleyici kelime veya ifadeyi iaret eder. 62 Semboller: aa at ax bu ca cg cn co cp cv di ef em es fr hi ho id ih kl me pa pb pi px ra rp tb od aterosklerotik aort belirgin apikal plevral kalınlama küçük opasitelerin birleimi buller kanser: mezotelyoma hariç torasik maligniteler kalsifiye pnömokonyotik olmayan nodüller (granuloma vb) veya nodüller küçük pnömokonyotik opasitelerde kalsifikasyon kalp ekil veya büyüklüünde anormallik kor pulmonale kavite toraks içindeki bir yapının belirgin distorsiyonu plevral efüzyon amfizem hiler veya mediyastinal lenf düümlerinin yumurta kabuu kalsifikasyonu kırılmı kaburga(lar) (akut veya iyilemi) kireçlenmemi hiler veya mediyastinal lenf düümlerinin genilemesi bal petei akcier bozulmu diyafragma sınırı bozulmu kalp sınırı septal (kerley) çizgileri mezotelyoma düz atelektazi parenkimal bantlar interlober fissur plevral kalınlaması pnömotoraks yuvarlak atelektazi romatoid pnömokonyoz tüberküloz dier hastalık veya önemli anormallikler Yorumlar: Radyografinin deerlendirilmesi sırasında, teknik kalite ve/veya od sembolü kaydedildiinde ve/veya tozla ilgili olmadıına inanılan görünümler olduunda, yorumlar kaydedilir. Kaynak: Sal ve Güvenlii Serisi No.22(Rev.2000); ILO Pnömokonyoz Radyografilerinin Uluslararas Snflandrmas Kullanm Rehberi; ÇSGB Genel Yayn No:155; ISBN 975-455-136-7 Asbest Eik Snr Deeri1 ---------------------------------------------------------------------------------veren, çalıanların maruz kaldıı havadaki asbest konsantrasyonunun 8 saatlik zaman aırlıklı ortalaması (TWA) deerinin 0.1 lif/cm3’ ü geçmemesini salayacaktır. 63 III.2.3. Titreimli lerde Çalanlarda Salk Gözetimi Titreime ilikin maruziyet snr deerleri ve maruziyet etkin deerleri: El – kol titreimi için; 1) Sekiz saatlik çalıma süresi için günlük maruziyet sınır deeri 5 m/s2, 2) Sekiz saatlik çalıma süresi için günlük maruziyet etkin deeri 2,5 m/s2. Çalıanın el–kol titreimine maruziyeti u ekilde deerlendirilmeli veya ölçülmelidir: x Maruziyet deerlendirmesi El – kol titreiminde maruziyet düzeyinin deerlendirmesi, sekiz saatlik bir referans döneme A (8) normalize edilen, frekans aırlıklı ivme deerlerinin karelerinin toplamının (rms) (toplam deer) karekökü cinsinden ifade edilen, TS ENV 25349 – Mekanik Titreim–nsanın Elle Geçen Titreime Maruz Kalmasının Ölçülmesine ve Deerlendirilmesine Ait Kılavuz – standardına göre gündelik maruziyet deeri belirlenir. Maruziyet düzeyi deerlendirmesi, kullanılan i ekipmanından yayılan titreim düzeyi hakkında üretici tarafından kullanma kılavuzunda belirtilen bilgiler, yapılan çalımadaki gözlem ve ölçüm sonuçlarına göre yapılmalıdır. x Ölçüm Kullanılan yöntemler mekanik titreime maruz kalan çalıanların kiisel etkilenimini belirleyebilecek nitelikte olmalıdır. TS ENV 25349 standardına göre, kullanılan cihazlar ve yöntemler, ölçülecek mekanik titreimin karakteristiine, çevresel etkilere ve ölçüm aygıtlarının özelliklerine uyumlu olmalıdır. Çift elle kullanılan aygıtlarda, ölçümler her el için yapılmalıdır. Maruziyet, her iki eldeki en yüksek deer esas alınarak belirlenmeli ve dier el ile ilgili bilgiler de verilmelidir. Etkileim Mekanik titreim, elle yapılan ölçümleri veya göstergelerin okunmasını etkiliyor ise, iveren, RD’de özellikle aaıdaki konuları dikkate almalıdır: 1) Aralıklı titreim veya tekrarlanan oklara maruziyet de dâhil maruziyetin türü, düzeyi ve süresi, 2) Yukarıda belirtilen maruziyet sınır deerleri ve maruziyet etkin deerleri, 3) Riske duyarlı çalıanların salık ve güvenliine olan etkiler, 4) Mekanik titreim ile iyeri veya baka bir i ekipmanı arasındaki etkileimden kaynaklanan ve çalıanların güvenliinietkileyen dolaylı etkileri, 5) ekipmanı üreticilerinin mevzuat gerei verdii bilgileri, 6) Varolan ekipman yerine kullanılabilecek, mekanik titreime maruziyet düzeyini azaltacak ekilde tasarlanmı i ekipmanının bulunup bulunmadıı, 7) Bütün vücut titreimi maruziyetinin iverenin sorumluluundaki normal çalıma saatleri dıında da devam etmesi durumunda maruziyetin boyutu, 8) Düük sıcaklık ve bunun gibi özel çalıma koulları, 9) Salık gözetiminden elde edilen bilgileri, mümkünse yayınlanmı bilgileri. Kiisel koruyucular Maruziyet etkin deerlerinin aıldıının saptanması halinde iveren, mekanik titreime ve yol açtıı risklerdenetkilenimi en aza indirmek için özellikle aaıdaki konuları dikkate alarak teknik ve organizasyon önlemleri ile ilgili program yapmalı ve uygulamalıdır; 64 1) Mekanik titreime maruziyeti azaltan baka çalıma yöntemleri, 2) Yapılacak i dikkate alınarak mümkün olan en az titreim oluturacak uygun ergonomik tasarım ve uygun i ekipmanı seçimi, 3) Titreimin zarar verme riskini azaltmak için, bütün vücut titreimini etkili bir biçimde azaltan oturma yerleri ve el–kol sistemine aktarılan titreimi azaltan el tutma yerleri ve benzeri yardımcı donanım salanması, 4) yeri, iyeri sistemleri ve i ekipmanları için uygun bakım programları, 5) yerlerinin ve çalıma yerlerinin tasarımı ve düzeni, 6) Çalıanlara, mekanik titreime maruz kalmayı en aza indirecek ekilde i ekipmanını doru ve güvenli bir biçimde kullanmaları için uygun bilgi, eitim ve talimat verilmesi, 7) Maruziyet süresi ve iddetinin sınırlanması, 8) Yeterli dinlenme sürelerini kapsayan uygun çalıma programı, 9) Maruz kalan çalıanı souktan ve nemden koruyacak giysi salanması. Bütün vücut titreimi için; 1) Sekiz saatlik çalıma süresi için günlük maruziyet sınır deeri 1,15 m/s2, 2) Sekiz saatlik çalıma süresi için günlük maruziyet etkin deeri 0,5 m/s2dir. x Maruziyet deerlendirmesi Bütün vücut titreimine maruziyet düzeyinin deerlendirmesi, sekiz saatlik dönemde sürekli ivme edeeri cinsinden tanımlanan, en yüksek (rms) deer veya frekans aırlıklı ivmelerin en yüksek titreim dozu deeri (VDV) olarak hesaplanan, TS EN 1032–Mekanik Titreim–Bütün Vücudun Titreim Emisyon Deerinin Tayin Edilmesi Amacıyla Hareketli Makinelerin Denenmesi–Genel–ve TS 2775– Tüm Vücudun Titreim Etkisi Altında Kalma Durumunun Deerlendirilmesi çin Kılavuz–sayılı TSE standartlarına göre gündelik maruziyet deeri belirlenmelidir. Maruziyet düzeyi deerlendirmesi, kullanılan i ekipmanından yayılan titreim düzeyi hakkında üretici tarafından kullanma kılavuzunda belirtilen bilgiler, yapılan çalımadaki gözlem ve ölçüm sonuçlarına göre yapılmalıdır. Deniz taımacılıında, 1 Hz’in üzerindeki titreimler deerlendirmeye alınmalıdır. x Ölçüm Kullanılan yöntemler ölçülecek mekanik titreimin özelliklerine, çevresel etkilere ve ölçüm aygıtlarının özelliklerine uygun olmalıdır. Maruziyetin boyutu Özellikle, yapılan iin özellii nedeniyle çalıanın, iverenin gözetimindeki dinlenme tesislerinden yararlandıı yerlerde, bütün vücut titreimi, "zorunlu durumlar” dıında kullanım amaçlarına ve koularına uygun düzeye indirilmelidir. Salk Gözetimi a) RD sonucunda salık riski olduunun anlaılması halinde çalıanlar uygun salık gözetiminden geçirilmelidir. Mekanik titreimden etkilenme sonucu ortaya çıkabilecek salık sorunlarının önlenmesi ve erken tanı amacıyla, salık gözetimi sonuçları dikkate alınarak, gerekli koruyucu önlemler alınmalıdır. b) Salık gözetimi ile ilgili zaten her çalıanın kiisel salık kaydı tutulmalı ve güncelletirilmelidir. Bu kayıtlar gizlilik esasına uygun olarak ve gerektiinde incelenebilecek ekilde saklanmalıdır. Her çalıan, istediinde, kendisiyle ilgili kayıtlara ulaabilmelidir. 65 c) Salık gözetimi sonucuna göre bir çalıanda, hekim veya i salıı uzmanı tarafından iteki mekanik titreime maruz kalmanın sonucu olarak deerlendirilen, tanımlanabilir bir hastalık veya olumsuz bir salık etkisi saptandıında; 1) Çalıan, hekim veya uzman kii tarafından kendisi ile ilgili sonuçlar hakkında bilgilendirilmelidir. Özellikle, maruziyet sonlandıktan sonra yapılacak olan salık gözetimi ile ilgili bilgi ve öneri alacaktır. 2) Gizlilik ilkesine uyularak, salık gözetiminde saptanan önemli bulgular hakkında iveren de bilgilendirilmelidir. 3) veren; - RD’yi gözden geçirmelidir. - Riskleri önlemek veya azaltmak için daha önce alınan önlemleri gözden geçirmelidir. - Riskleri önlemek veya azaltmak için yasal mevzuat uyarınca gerekli görülen ve çalıanın riske maruz kalmayacaı baka bir ite görevlendirilmesi de dâhil, önlemleri uygularken, uzmanların veya yetkili makamın önerilerini dikkate almalıdır. - Benzer biçimde maruz kalan dier çalıanların da salık durumunun gözden geçirilmesi ve düzenli salık gözetimi yapılması için gerekli düzenlemeyi yapmalıdır. Bu durumda, hekim, uzman veya yetkili makam maruz kalan içiler için tıbbi muayene istemelidir. Muayeneler sırasında el kol titreimi söz konusuysa, Karpal tünel sendromu, tendinit vb. kas iskelet sistemi hastalıkları göz önüne alınarak bunlara yönelik incelemeler ek ve tamamlayıcı muayenelere katılmalıdır. Tüm vücut titreiminde ise; özellikle bel bölgesi omurları ve disklerindeki zedelenmeler göz önüne alınarak, bel bölgesine ait muayeneler ek ve tamamlayıcı muayenelere katılmalıdır (bkz. bu Rehberin “XVIII. yeri Hekimlii Uygulamalarında Kullanılabilecek Basit Testler, Ölçekler ve Muayene Yöntemleri” bölümü). III. 2.4. Kimyasal Maddelerle Çalanlarda Salk Gözetimi Kimyasal maddelerle çalıanların salık gözetiminde iyeri hekimi o kimyasalların malzeme güvenlik bilgi formlarına (MGBF-MSDS) ulamalı, salık risklerini örenmeli, neden olabilecei salık sorunlarının ortaya çıkmadan önlem alınması konusunda gerekli duyarlılıı göstermelidir. Kimyasal maddelerle çalıanların salık gözetiminde; a) veren, yapılan RD’ye göre salık ve güvenlik yönünden risk bulunan ilerde çalıanların, salık durumlarının gözetim altında tutulması için iyerinde gerekli düzenlemeleri yapmalıdır. b) Salık gözetimi, etkilenim balamadan önce yapılmalı ve daha sonra da düzenli aralıklarla sürdürülmelidir. yerinde kiisel ve mesleki hijyenönlemlerinin derhal alınabilmesine olanak verecek ekilde gerekli düzenleme yapılmalıdır. c) Çalıanlardan birinde kanserojen veya mutajen maddelerden etkilenim nedeniyle olutuu kukusu bulunan bir salık sorunu görüldüünde, aynı ekilde maruz kalan dier kiiler de salık gözetiminden geçirilmelidir. Bu durumda, maruziyet riskini belirlemek üzere yeniden RD yapılmalıdır. d) Çalıanların salık gözetimi ile ilgili kiisel salık kayıt sistemi bulunmalıdır. yeri hekimi her çalıan için, ayrı ayrı alınması gerekli koruyucu önlemler konusunda önerilerde bulunmalıdır. e) Çalıanlara, etkilenim sona erdikten sonra da yapılması gerekli salık gözetimi hakkında bilgi verilmelidir. 66 f) Çalıanın kendisi veya iveren, salık gözetimi sonuçlarının yeniden deerlendirilmesini isteyebilir. Çalıanlar, kendilerine ait salık gözetimi sonuçlarına ait bilgileri alma hakkına sahiptir. Kanserojen maddelerle ilgili yönetmelie göre; konuyla ilgili kayıtlar maruziyetin sona ermesinden sonra en az krk yl süre ile saklanmalıdır. yerinde faaliyetin sona ermesi halinde iveren bu kayıtları ÇSGB’na vermek zorundadır. Yapılan RD sonucunda salık yönünden risk altında olduu saptanan çalıanlarda uygun salık gözetimi Kimyasal Maddelerle Çalmalarda Salk ve Güvenlik Önlemleri Hakkndaki Yönetmelie göre zorunludur. Kimyasal maddelerle çallan iyerlerinde koruyucu önlemlerin alınmasında, salık gözetimi sonuçları dikkate alınmalıdır. Bu gözetimler özellikle; 1) Belli bir hastalık veya salık yönünden olumsuz bir etkilenmeye neden olduu bilinen tehlikeli kimyasal maddeye maruziyetin söz konusu olduu, 2) Çalıanların özel çalıma artlarında hastalık veya etkilenmenin ortaya çıkma olasılıının bulunduu, 3) Çalıanlar üzerinde yapılacak tetkiklerin oluturduu riskin kabul edilebilir düzeyde olduu, durumlarda yapılmalıdır. Kimyasal maddelerle çalıılan iyerlerindeki gözetimler, hastalık ve etkilenmeyi tespit edecek geçerli tekniklerin bulunduu durumlarda yapılmalıdır. Biyolojik sınır deeri bulunan tehlikeli kimyasal maddelerle çalımalarda, prosedüre uygun salık gözetimi yapılması zorunludur. Çalıanlar bu ie balamadan önce bu durumdan haberdar edilmelidir. Bu prosedür u ekildedir: 1. Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalanların salık durumunu izlemekle görevli hekim ve dier salık görevlileri, maruziyet koullarını bilmelidir. 2. Çalıanların salık durumunun izlenmesi, i hekimlii ilke ve uygulamalarına göre yapılmalıdır. Salık durumunun izlenmesi aaıdaki konuları içermelidir. a) Çalıanların mesleki ve tıbbi öz geçmileri ile ilgili kayıtların tutulması, b) Çalıanlarla kiisel görümeler yapılması, c) Mümkün olduu hallerde biyolojik kontroller yapılması, erken tehis ve tedavinin salanması, d) Salık gözetimi yapılan her bir çalıanda, i hekimliindeki en son tıbbi bilgilere giregelimi testler uygulanması. Havadaki kurunun, haftada 40 saat çalıma süresine göre hesaplanmı, zaman aırlıklı ortalama konsantrasyonu 0.075 mg/m3 ’ten fazla ise ve çalıanlardan herhangi birinin kanındaki kurun seviyesi 40mg Pb/ 100 ml kandan fazla ise tıbbi gözetim yapılmalıdır. Biyolojik izleme, absorbsiyon spektrometri veya edeer sonucu veren bir baka yöntem kullanılarak kanda kurun düzeyinin (PbB) ölçümü ile yapılır. 67 TEST BYOLOJK MAT. ALT SINIR ÜST SINIR BRM Kurun (Pb) Heparinli tam kan 0 40 mg/dL Kurun (Pb) drarda 0 13 mg/L Amino Lev. A.(ALA) drarda 0 6 mg/L Alüminyum (Al) Kan serum 0 10 μgr/litre Alüminyum (Al) drar 0 30 μgr/litre Nikel (Ni) Kanda 0 10 μgr/litre Nikel (Ni) drarda 0 25 μgr/litre Krom (Cr) Kan 0 10 μgr/litre Krom (Cr) drarda (3 gün maruziyet) 0 25 μgr/litre Kadmiyum (Cd) Kanda 0 1.5 μgr/dL Kadmiyum (Cd) drarda 0 15 μgr/litre ß-2 mikroglobulin (Kadmiyum) idrarda 0 250 μgr/litre Kadmiyum (Cd) Heparinli 0 5 mg/L Siyanür (SN) Heparinli tam kan 0 Negatif Civa (Hg) Kan 0 50 μgr/litre Organik alkil Hg bil. Kan 0 100 μgr/litre Civa (Hg) drar 0 200 μgr/litre Amonyak (NH3) Heparinli veya EDTA’l kan 0 30 - 86 μgr/dl Kolinesteraz aktivitesi 1100-2700 U/L % 100 kabul edilir Bu deerin %25-50 sine düünce klinik belirtiler balar (275-550/675-1350) U/L Aromatik nitro ve amino bileikleri Heparinli veya EDTA’l kan Total hemoglobinin % 2 si üst snr yeri hek. % 5 tolere edilebilir. Karbonmonoksit (CO) Heparinli veya EDTA’l kan Normalde, kandaki hemoglobinin %1' i COHb' dir, sigara içenlerde %10' a kadar yükselebilir. Tolere edilebilen üst snr %20' dir Benzol çin Fenol drarda 0 yeri hekimliinde tolere edilebilen deer 20 300 mg/L mg/L idrarda fenol Hippürik asit (Toluen, ksilen) drarda 0 2 mg/ml Triklorasetikasit (TCA), Tetraklorasetik asit drarda 0 25 mg/L Salık gözetimi sonucunda; bir salık etkisi saptanırsa veya biyolojik sınır deeri aılmısa, içi durumdan haberdar edilmeli ve gereken bilgi ve öneriler verilmelidir. 68 Bu durumda; 1. Yapılan RD yenilenmelidir; 2. Riskin önlenmesi veya azaltılmasına yönelik önlemleri gözden geçirilerek gereken önlemler alınmalıdır; 3. Çalıanın yaptıı iten alınarak tehlikeli kimyasal maddeye maruziyet riskinin olmadıı baka bir ite çalıtırılması da dahil olmak üzere, riskin önlenmesi veya azaltılmasına yönelik gerekli önlemlerin alınmasında, iyeri hekimi veya dier uzman kiilerin veya Bakanlık yetkililerinin önerilerine uyulmalıdır; 4. Benzer ekilde maruz kalan baka çalıanlar da varsa, salık durumları kontrol edilmeli ve bunlar sürekli salık gözetimi altında tutulmalıdır. III. 2. 5. Biyolojik Risk Etkenlerinden Etkilenme Olasl Olan Çalmalarda Salk Gözetimi Biyolojik etkenler denildiinde aklımıza “herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak deitirilmi olanlar da dâhil mikroorganizmalar, hücre kültürleri ve insan parazitleri gelmelidir. Mikroorganizma, genetik materyali replikasyon veya aktarma yeteneinde olan hücresel veya hücresel olmayan mikrobiyolojik varlıı, hücre kültürü ise, çok hücreli organizmalardan türetilmi hücrelerin in– vitro olarak gelitirilmesini, tanımlamak için kullanılan sözcüklerdir. Biyolojik risk etkenlerinin söz konusu olduu tüm iyerlerinde kurulum aamasında, mimari yapı ilevine uygun tasarlanmalıdır. Çalıırken uyulacak hareket tarzları liste halinde yazılmalı ve tüm çalıanlar (örnein bir hastane için bahekimden temizlik elemanına kadar) bata bu hareket tarzları konusunda olmak üzere, el yıkama davranıı gelitirme, kiisel hijyen, biyolojik etkenler ve neden oldukları hastalıklar vb. konularda eitim almalıdırlar. Periyodik taramalarla duyarlı kiilerin saptanmasına çalıılmalıdır. Yalıtım ve dezenfeksiyon ilemlerinin etkene uygun olması salanmalıdır. Enfeksiyon taraması için bir epidemiyolojik sistem gelitirilmeli ve eer o etkene yönelik bir aı gelitirilmise tüm çalıanların aktif baııklaması salanmalıdır. Biyolojik etkenler enfeksiyon risk düzeylerine göre 4 gruba ayrılmılardır32. Biyolojik Etkenlerin Enfeksiyon Risk Düzeyleri Grup 1 biyolojik etkenler Grup 2 biyolojik etkenler Grup 3 biyolojik etkenler Grup 4 biyolojik etkenler nsanda hastalıa yol açma ihtimali bulunmayan biyolojik etkenler. nsanda hastalıa neden olabilen, çalıanlara zarar verebilecek, ancak topluma yayılma olasılıı olmayan, genellikle etkili korunma veya tedavi olanaı bulunan biyolojik etkenler nsanda aır hastalıklara neden olan, çalıanlar için ciddi tehlike oluturan, topluma yayılma riski bulunabilen ancak genellikle etkili korunma veya tedavi olanaı olan biyolojik etkenler. nsanda aır hastalıklara neden olan, çalıanlar için ciddi tehlike oluturan, topluma yayılma riski yüksek olan ancak etkili korunma ve tedavi yöntemi bulunmayan biyolojik etkenler. Biyolojik etkenlere maruz kalma riski bulunan herhangi bir çalımada, çalıanın salık ve güvenliine yönelik riskleri deerlendirmek ve alınması gereken önlemleri belirlemek için, çalıanın etkilenme türü, düzeyi ve süresi saptanmalıdır. 32 Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik, R.G:10 Haziran 2004/25488. 69 Birden fazla grupta yer alan biyolojik etkenlere maruziyetin söz konusu olduu ilerde RD, zararlı biyolojik etkenlerin tümünün oluturduu tehlike dikkate alınarak yapılmalıdır. RD, düzenli aralıklarla ve çalıanların biyolojik etkenlere maruziyet koullarını etkileyebilecek herhangi bir deiiklik olduunda yenilenir. RD yapılırken; x x nsan salıına zararlı olan veya olabilecek biyolojik etkenlerin sınıflandırılması, Yetkili makamların, çalıanların salıını korumak için biyolojik etkenlerin denetim altına alınması hakkındaki önerileri, Çalıanların yaptıkları ilerinin sonucu olarak ortaya çıkabilecek hastalıklarla, alerjik veya toksik etkilerle ilgili bilgiler, Yaptıkları ile dorudan balantılı olarak çalıanların yakalandıı hastalıkla ilgili bilgiler x x göz önüne alınmalıdır. veren, yapılan iin özelliine göre zararlı biyolojik etkenleri kullanmaktan kaçınmalı ve teknik gelimelere uygun olarak, kullanım koullarında çalıanların salıı için tehlikeli olmayan veya daha az tehlikeli olan biyolojik etkenleri kullanmalıdır (ikame-yerine koyma). Biyolojik Etkenlerle Yaplan Çalmalarda Salk Gözetimi veren her çalıanın; çalımalara balamadan önce ve düzenli aralıklarla, salık gözetiminden geçmesini salamalıdır. Çalıma ortamında yapılan RD, özel koruma önlemleri alınması gereken kiileri tanımlamalıdır. Gerektiinde, maruz kaldıkları veya kalmı olabilecekleri biyolojik etkene karı henüz baııklıı olmayan çalıanlar için etkili aılar hazır bulundurulmalıdır. verenler, aı bulundurduklarında Koruyucu Aı Uygulama Kılavuzu’ndan yararlanmalıdır. Buna göre; x x x x Biyolojik etkenlere maruz kalanlar, etkene karı etkili bir aı varsa aılanmalıdır. Aılama, ilgili mevzuat ve uygulamalara uygun yürütülmelidir. Tüm çalıanlar, aılanmanın ve aılanmamanın sakıncaları ve yararları hakkında bilgilendirilmelidir. Aılama bedeli çalıana yüklenmemelidir. stendiinde yetkililere gösterilmek üzere, çalıanla ilgili bir aılama belgesi düzenlenmelidir. Bir çalıanınetkilenime balı olduundan kukulanılan bir enfeksiyona ve/veya hastalıa yakalandıı saptandıında, iyeri hekimi veya çalıanların salık gözetiminden sorumlu kii, benzer biçimde maruz kalmı dier çalıanların da aynı ekilde salık gözetimine tabi tutulmasını salamalıdır.Bu durumda maruziyet riski yeniden deerlendirilmelidir. yeri hekimi veya çalıanların salık gözetiminden sorumlu kii, her bir çalıan için alınması gerekli koruyucu ve önleyici tedbirler ile ilgili olarak önerilerde bulunmalıdır.Maruziyetin sona ermesinden sonra yapılacak herhangi bir salık gözetimi ile ilgili olarak çalıanlara gerekli bilgiler ve öneriler verilmelidir. Çalanlarn Salk Gözetimi çin Uygulamaya Yönelik Öneriler Biyolojik etkene maruz kalan çalıanların salık gözetiminden sorumlu kii yada iyeri hekimi her bir çalıanın durumunu ve etkilenme koullarını bilmelidir. Çalıanların salık gözetimi i hekimliinin ilke ve uygulamalarına uygun olarak yürütülmelidir. Çalıanın mesleki ve tıbbi öyküsü ile ilgili kayıt tutulmalı, çalıanın kiisel salık durumu deerlendirilmelidir. Uygun ise, erken ve geri döndürülebilir etkilerin saptanması gibi biyolojik izlem yapılmalıdır. Salık gözetimi yapılırken, her çalıan için, i hekimliinde ulaılabilen son bilgiler ııında, konu ile ilgili daha ileri testler yapılmasına karar verilmelidir. 70 Salık gözetiminin yapıldıı durumlarda, kiisel tıbbi kayıtlar, etkilenmenin son bulmasından sonra en az 10 yıl süre ile saklanmalıdır. verenler, Grup 3 ve/veya Grup 4 biyolojik etkenlere maruz kalan çalıanların listesini, yapılan iin türünü, mümkünse hangi biyolojik etkene maruz kaldıklarını ve maruziyetler, kazalar ve olaylarla ilgili kayıtları, uygun bir ekilde tutup, maruziyet sona erdikten sonra en az 20 yıl saklamak zorundadır. Ayrıca; x Kalıcı veya gizli enfeksiyona neden olduu bilinen, x Eldeki bilgi ve verilere göre, yıllar sonra hastalıın ortaya çıkmasına kadar saptanamayan enfeksiyonlara neden olan, x Hastalıın gelimesinden önce uzun kuluçka dönemi olan enfeksiyonlara neden olan, x Tedaviye ramen uzun süreler sonra nükseden hastalıklara yol açan enfeksiyonlara neden olan, x Uzun süreli ciddi arıza bırakabilen enfeksiyonlara sebep olan biyolojik etkenlere maruziyette, bu liste, bilinen son maruziyetten sonra en az 40 yl boyunca saklanr. Biyolojik etkenlere, mesleki maruziyet sonucu meydana gelen her hastalk veya ölüm ÇSGB’na bildirilir. Yapılan RD sonucunda, çalıanların salık ve güvenlii için risk olduu ortaya çıkarsa, çalıanların etkilenimi önlenmelidir. Bunun teknik olarak mümkün olmadıı durumlarda, çalıanların maruziyet düzeyinin en aza indirilmesi için; x x x x x x x x Etkilenen veya etki altında kalabilecek çalıan sayısı, olabildiince az sayıda tutulmalıdır. Çalıma prosesleri ve teknik kontrol önlemleri, biyolojik etkenlerin ortama yayılmasını önleyecek veya ortamda en az düzeyde bulunmasını salayacak ekilde düzenlenmelidir. Öncelikle toplu koruma önlemleri alınmalı ve/veya maruziyetin baka yollarla önlenemedii durumlarda kiisel korunma yöntemleri uygulanmalıdır. Hijyen önlemleri, biyolojik etkenlerin çalıma yerlerinden kontrol dıı dıarıya taınması veya sızmasının önlenmesi veya azaltılmasını salayacak ekilde uygulanmalıdır. Biyolojik risk iareti ile birlikte ilgili dier uyarı iaretleri de kullanılmalıdır. Biyolojik etkenlerin karıtıı kazaların önlenmesine yönelik plan hazırlanmalıdır. Gerekiyorsa ve teknik olarak olanak varsa, kullanılan biyolojik etkenlerin saklandıkları ortam dıında bulunup bulunmadıının belirlenmesi için ölçümler yapılmalıdır. Atıkların, gerektiinde uygun ilemlerden geçirildikten sonra çalıanlar tarafından güvenli bir biçimde toplanması, depolanması ve iyerinden uzaklatırılması (güvenli ve özel kapların kullanılması da dahil) uygun yöntemlerle yapılmalıdır. 71 x Biyolojik etkenlerin iyeri içinde güvenli bir ekilde taınması için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. Biyolojik risk etkenleriyle yapılan çalımalarda iverenler ÇSGB’na u bilgileri vermekle yükümlüdür: -RD sonuçları çalıanların salık ve güvenlii yönünden risk bulunduunu ortaya koyuyorsa, istenmesi halinde; 1) RD'nin sonuçları. 2) Çalıanların biyolojik etkenlere maruz kaldıı veya kalabilecei iler. 3) Maruz kalan çalıan sayısı. 4) yerinde salık ve güvenlikten sorumlu kiilerin adı, soyadı, unvanı ve bu konudaki yeterlilii. 5) Çalıma ekli ve yöntemleri de dahil olmak üzere alınan koruyucu ve önleyici önlemler. 6) Fiziksel engellerin ortadan kalkmasından kaynaklanabilen, Grup 3 veya Grup 4 de yer alan biyolojik etkenlere maruziyetten çalıanların korunması için acil eylem planı. -veren, biyolojik etkenin ortama yayılmasına ve insanda ciddi enfeksiyona ve/veya hastalıa sebep olabilecek herhangi bir kaza veya olayı derhal ÇSGB ve Salık Bakanlıı’na bildirir. -letmenin faaliyeti sona erdiinde, biyolojik etkene maruz çalıanların listesi ile bu konudaki tüm tıbbi kayıtlar ÇSGB’na verilir. -Tüm çalıanların, biyolojik etkenlerin bulama riski bulunan çalıma alanlarında yiyip içmeleri engellenmelidir. -Çalıanlara uygun koruyucu giysi veya dier uygun özel giysi salanmalıdır. -Çalıanlara, göz yıkama sıvıları ve/veya cilt antiseptikleri de dahil, uygun ve yeterli temizlik malzemeleri bulunan yıkanma ve tuvalet olanakları salanmalıdır. -Çalıanlar için gerekli koruyucu donanımlar; belirlenmi bir yerde uygun olarak saklanmalıdır. Her kullanımdan sonra ve kullanımdan önce kontrol edilip temizlenmelidir. Bozuk koruyucu donanımlar, kullanımından önce onarılmalı veya deitirilmelidir. -nsan ve hayvan kaynaklı örneklerin alınması, ilem yapılması ve incelenmesi yöntemleri belirlenmelidir. -Koruyucu elbiseler de dâhil, biyolojik etkenlerle kirlenmi olabilecek i elbiseleri ve koruyucu donanım, çalıma alanından ayrılmadan önce çıkarılmalı ve dier giysilerden ayrı bir yerde saklanmalıdır. verence, kirlenmi bu elbiselerin ve koruyucu donanımın dekontaminasyonu ve temizlii salanmalı, gerektiinde imha edilmelidir. Biyolojik risk etkenleri ile ilgili olarak bu konuda hazırlanan Yönetmelik ve eklerinden yararlanılmalıdır32. III. 2. 6. Biyolojik zlem Biyolojik izlem’in tanm; Biyolojik izlem tehlikeli maddelerin, metabolitlerinin ya da bunların biyokimyasal veya biyolojik etkilerinin parametrelerinin varlıında çalıanlardan alınan biyolojik materyallerin analizidir. Amaç çalıanların iç maruziyetini ölçmek, analiz sonuçlarını eik düzeyleri ile karılatırmak ve maruziyeti azaltmada uygun önlemleri önermektir. ki çeit biyolojik izlem yapılır; ç maruziyeti izleme ve biyolojik ile biyokimyasal etkiyi izleme. ç maruziyet izlemesinde, biyolojik materyaldeki tehlikeli maddelerin ve metabolitlerinin düzeylerinin ölçülür. Biyolojik etki izlemesi hücresel düzeyde biyolojik reaksiyonları ölçer (örn., mutasyonlar, sitogenetik ve sitotoksik etkiler). zlenen etkilerinin kendisinin organizma için olumsuz sonuçları olması gerekmez. Biyokimyasal etki izlemesinde genellikle protein ve DNA gibi makromoleküllere kovalan olarak balanan (örn., DNA eklentileri ve protein eklentileri) mutajenik maddelerin reaksiyon ürünlerinin ölçümünün kastedildii anlaılır. 72 salıının hedeflerinden biri de; çalıanların, salıklarını olumsuz etkileme riski olan maddelere maruziyetini en ufak bir salık sorununa ya da toksik etkiye neden olmayacak sınırlarda tutmaktır. Bu nedenle iyeri ortamından numuneler alınarak maruziyetin deerlendirilmesi gerekir. Çalıanın etkilenme derecesinin deerlendirilmesi için ortam ölçümleriyle birlikte kullanılacak biyolojik izleme ölçümlerinin gelitirilmesi önem kazanmıtır. Endüstride kimyasal maddeye maruziyetin belirli standartlara göre analizi ve yorumlanması "çevresel izleme", kiisel maruziyetin ise biyolojik parametrelere göre biyolojik sıvılarda analizi ise "biyolojik izleme" olarak ifade edilir. Bir baka tanımla; “Salık risklerinin deerlendirilmesi amacıyla; doku, salgı, dıkı, solunan hava ya da bunların kombinasyonundaki madde ya da metabolitlerinin ölçülmesi ve deerlendirilmesine biyolojik izleme” denir. Örnein, aromatik bir hidrokarbon olan toluenin iyeri ortamında TLV-TWA olarak tayini, çevresel izleme, maruz kalan kiilerin kanlarında toluen, idrarlarında metabolitleri olanhippurik asit ve o-krezol tayini "biyolojik izlemeye" örnektir. Biyolojik izleme, kiisel maruziyet deerlendirmesinin yöntemi olarak önerilmeden önce toksikokinetik ve toksik kimyasalların metabolizmaları ile ilgili yeterli bilgi edinilmelidir. Bu analizler duyarlı ve güvenilir (standart) analitik yöntemlerle gerçekletirilir. ortamında iyi endüstriyel hijyenik koulların salanması için çalıanların maruz kaldıı zararlı miktarda, tehlikeli maddeleri tanımlamak amacı ile çevresel izlenmeleri yapılır. Ancak çevresel izleme yanında maruz kalınan internal dozun incelenmesi (biyolojik izleme) maruziyetin daha iyi bir göstergesi olarak kabul edilir. Bu amaçla da maruz kalınan kimyasal madde veya karıımlarının kan, idrar, saç gibi biyolojik materyalde kendileri ve/veya metabolitlerinin niteliksel veya niceliksel analizleri yapılır. Analizde kullanılan yöntemlerin her kimyasal maddeyi tanımlayacak spesifiklikte olması gerekir. Ayrıca kompleks yapıdaki biyolojik materyalde ise çok düük miktarda bulunduklarından dolayı bu yöntemlerin duyarlıkları yüksek ve yeterli derecede tekrarlanabilir olmalıdır. Biyolojik izlem’in kullanm ve amac; Biyolojik izlem çalma koullarnn deerlendirilmesi için bir araçtr, mesleki tbbi korunmann bir parças olarak mesleki tbbi muayene ile balantl kullanlr. Biyolojik izlem gereksinimi yasal düzenlemeler veya i yeri koullarnn bir sonucu olabilen özel koullar ya da bir maddenin kendine has özellikleri tarafndan belirlenir. Biyolojik izlem gerekip gerekmediini i yeri hekimi tespit eder ve iverene haber verir. Biyolojik izlem unlarn ölçümünü mümkün klar; -Çalanlar tarafndan inhalasyon, deri yoluyla veya yutma araclyla alnan tehlikeli maddelerin miktarlar, -Tehlikeli bir maddeye maruziyetin spesifik biyokimyasal ve biyolojik etkileri, -Tehlikeli maddelerin metabolizmasnda kiisel farkllklar, -Tehlikeli maddelerin kullanmnda kiisel hijyen, - yerinde koruyucu önlemlerin etkinlii ve böylece salk risklerinin deerlendirilmesi. 73 Biyolojik izleme kanser gibi düük dozlarda uzun süre / kronik etkilenim sonucu ortaya çıkan hastalıklar için genellikle yetersiz kalmaktadır. Kimyasal maddelerin kan veya idrara metabolitlerinin aranması daha çok akut toksik etki oluturan kimyasal maddeler için geçerlidir. Bir kimyasalın havadaki younluu vücuda giren/alınan/emilen miktarla ilikili olmayabilir. Yani ortam havasında konsantrasyonu çok yüksek olan bir madde kanda veya idrarda bulunmayabilir. Bu nedenle asıl etki olan salık etkisinin takibi için; bazı durumlarda ortam ölçümlerine göre biyolojik izlem daha avantajlıdır. Çünkü önemli olan absorbe edilen kimyasalın miktarıdır. Oysa aaıda sayılan birçok faktör kimyasalların vücuda alınmasını etkilemektedir: -Farklı yerlerde kimyasalların konsantrasyonundaki deiiklik, -Farklı zaman noktalarında kimyasalların konsantrasyonundaki deiiklik, - Parçacık büyüklüü ve aerodinamik özellikleri, - Kimyasalın çözünebilirlik özellikleri, - Çeitli emilim yolu seçenekleri (deri, sindirim vb.), - Koruyucu donanımlar ve etkinlikleri, - Solunum hacimleri (i yük-i enerji istemleri), - Kiisel alıkanlıklar, - yeri dıındaki etkilenmeler, - Kimyasalların vücuda toplanması, - Havadaki konsantrasyonlar genellikle zaman ve yer ile deikenlik gösterebilir. Örnein uygun ve etkili bir KKD kullanan bir çalıanın çalıtıı ortamdaki ölçümler ne olursa olsun salık etkisinden korunmu olacaktır. Oysa ortam havasında izin verilen limitlerin altında bile olsa KKD kullanmayan bir içi zaman zaman yüksek dozlarda maruz kaldıından toksik sınırlarda etkilenmi olacaktır ve kan ve idrarda etkilenilen maddenin metabolitleri saptanabilir. Bu ifadeden ortam havasını ölçmenin gereksiz olduu sonucu çıkarılmamalıdır. Etkeni kaynaında yok etmek buna ek olarak ortamdaki younluu azaltmaya çalımak temel ilkelerden biridir. Bu nedenle çevresel ölçümlerle biyolojik izlemlerin birlikte yapılması gerekmektedir. Maruziyet durumunun izlenmesi; kimyasalın vücuttaki miktarının saptanması kimyasal maddenin vücuttaki deiimine balıdır. Emilim oranı yüksek bir madde kanda yüksek konsantrasyonlara ulaabilir ama karacierden ilk geçite metabolize oluyorsa rutin maruziyet izleminde anlamı olmayabilir. Düük dozda kronik etkilenilen bir maddenin vücutta metabolize olamıyor/atılamıyorsa maruziyet izlenmesi mutlaka gerekli ve anlamlıdır. Maddenin vücutta nerede biriktii, ne kadar sürede elimine edildii de önemlidir. Bu nedenle bazı maddelerin kan konsantrasyonu önemli iken bir bakasının idrar konsantrasyonu bir bakasının hedef doku ve organdaki yaptıı patolojik deiiklikler önemlidir (bkz. Ek-11 Sanayide Kullanılan Kimyasallardan Etkilenmenin Biyolojik zlemi çin Önerilen Yöntemler). 74 III.3.1. Maden Kolunda Salık Gözetimi Genel ie giri muayenesinin ardından maden i koluna özgü salık tehlikeleri göz önüne alınarak ek ve tamamlayıcı muayeneler muayene protokolüne katılmalıdır. Bunun için öncelikle bu i koluna özel tehlike kaynaklarına göz atmakta yarar vardır. Madencilik pek çok farklı iin yapıldıı bir alandır. Madencilikle ilgili geleneksel olarak; metal veya kömür madencilii; yüzey veya yeraltı madencilii gibi sınıflandırmalar yapılmıtır. Metal madencilii de çıkarılan cevherin cinsine göre sınıflandırılır. Çıkarılan cevherler, genellikle bir dereceye kadar ocak alanında ilenir. Metal madenciliindeki i salıı tehlikelerinin çou bu metalurjik süreçlerle ilikilidir. Farklı maden tiplerinde, farklı çalıma yöntemlerinde ve farklı bölgelerdeki madenlerde çalıanların maruz kaldıı olası tehlikeler de farklı farklıdır. Her bireyin tehlikelere karı verdii tepki farklıdır; örnein titreimli el aletlerini kullanan bazı insanlarda vibrasyonun neden olduu Beyaz Parmak sendromu semptomlarının çok azı görülürken bakalarında bu hastalık hızla kendini gösterebilir. Maruziyet çalıma ortamının dıındaki faktörler nedeniyle artabilir; örnein bazı genetik rahatsızlıklarda da benzer semptomlar görülebilir. Aynı zamanda bazı kiiler çalıma ortamının dıında da gürültü, toz ya da tehlikeli maddelere maruz kalırlar. yerindeki potansiyel tehlikelerin düzeylerini saptamak ve kabul edilebilir bir düzeye indirmek önemlidir. Bu ekilde en duyarlı bireylerin bile korunacaından emin olunabilir. Madencilikte en sk karlalan meslek hastalklar Gürültüye balı iitme kaybı Kas iskelet sistemi hastalıkları Titreime balı beyaz parmak hastalıı Karpal tünel sendromu Bel rahatsızlıkları Epikondilit Bursit Toza balı gelien meslek hastalıkları Mesleki astım Mesleki deri hastalıkları Sıcak stresi Mesleki kanser Biyolojik risk etkenleri; tetanos, leptospiroz, mantar enfeksiyonları Madenci nistagmusu Psikososyal sorunlar Gürültüye bal iitme kayb Gürültü Gürültü; rahatsız edici, zararlı veya iitme duyusunu kötü etkileyen, istenmeyen seslere denir. Gürültüye balı kronik iitme kaybı riski, kokleanın kümülatif gürültü maruziyetine balıdır. Bu oran da, darbe gürültüsü ve yıllar içerisindeki maruziyet süresi dâhilinde günlük gürültü maruziyeti düzeyine göre belirlenir. Madenler genellikle dar ve kapalı alanlardır. Çalıanlar her türlü alet ve makineden, kesme, delme, yükleme ve taıma gibi ilemlerden kaynaklanan gürültüye maruz kalırlar. Gürültü maruziyeti; iitme 75 kaybı riskinin yanı sıra, iletiime engel olarak, sinirlilik ve yorgunluu artırarak i kazası riskinde artıa neden olabilir. GBK, odyometrik olarak saptanabilen ve genellikle 1 kHz’nin üzerindeki frekanslarda gelien iitsel keskinlik kaybını (iitme tüy hücrelerinde oluan hasarı) ifade eder. ç kulakta oluan bir fonksiyon bozukluudur. Gürültüye balı iitme hasarı akut (ani gürültüden kaynaklanır, örnein çarpıma veya patlama) veya kronik (uzun süre gürültüye maruz kalma) olarak geliebilir. Günlük 80 dB (A) ve üzeri düzeylerde gürültüden etkilenme sonucu iitme kaybı meydana gelebilir. Öte yandan, günlük 85 ila 89 dB (A) gürültü düzeyinde maruziyet yalnızca uzun süreli etkilenme sonucunda iitme kaybına neden olurken, 90 dB (A) ve üzeri düzeylerde hasar riski kayda deer oranda artar. Madenciliin mekanize hale gelmesiyle balayan ilk ilemlerden biri kayaç delme iidir. Bu ilemler sırasında kullanılan pnömatik darbeli matkap ve martopikörler bugün hala madencilikte gürültü açısından en önemli tehlikeyi kaynaklarıdır. Bu gürültü matkap ucunun etkisi, matkap gövdesini mekanik vibrasyonu ve egzozundan gelen darbeli gürültüden kaynaklanmaktadır. Donanımlar ya üretimde ve galerilerin bakımının yapıldıı durumlarda olduu gibi elle kullanılabilir ya da ta ocaklarında kesici tel yerletirmek için sondajda ya da yer altı madenlerinde tavan saplama yerletirmek için kullanıldıı gibi devingendir (müteharriktir). Bazı madenlerde hazırlık çalımaları için makineye balı darbeli matkaplar da kullanılabilmektedir. Bunların yanı sıra yardımcı donanımlar da gürültülüdür. Madenlerin havalandırması için kullanılan gereçler(gürültünün aerodinamik akıın ortaya çıkardıı enerji ve yapısal rezonanstan kaynaklandıı emici ve üfleyici aspiratörler), gürültü kaynaı yardımcı donanımlardandır. Doal ta madenlerinde testereler, matkaplar ve talayıcılar yüksek düzeyde gürültüye neden olmaktadır. ster kömür madenlerinde kullanılan sürekli yüzey kazıcı veya uzunayak kesici yükleyiciler olsun, ister ta ocaklarında kullanılan kesme ve sondaj makineleri olsun, mekanize madenlerde maden çıkarmada kullanılan ekipman, akım kaynaı ve nakil (donanım) sistemi ile kesici kısımların darbe gürültüsü nedeniyle çalıırken devamlı gürültü meydana gelir. Taıma sistemleri de gürültü yaratmaktadır. Bu gürültü araçlardan ya da zincirli konveyör sistemlerden gelebilir. Araçlarda gürültü, dizelle çalıan yükleyiciler ve taınan malzemelerden ya da insan taıyan kaldırma araçlarından kaynaklanır. Asıl gürültü kaynakları motorlar, taıma araçları ve egzoz aksamlarıdır. Öte yandan ocakta kullanılan dizel lokomotifler ile yer altı insan taımasında kullanılan araçlarda bunlara ek olarak tekerlek-ray ikilisinin oluturduu darbe gürültüsü ve yapısal titreim vardır. Bakımları düzenli yapıldıı sürece bantlı konveyör sistemlerinde, tahrik kısımları dıında, aırı gürültü olmaz. Yeraltında yapılan patlatma, madenin geometrisi, açıklıklar ve duvarın pürüzlülüünden kaynaklanan sürtünme nedeniyle yerüstünde yapılan patlatmadan farklıdır. Dier darbeli maruziyetlerle birlikte maden içileri üzerindeki kümülatif etkisi çok belirli deildir. Buna ek olarak, genel sanayi alanlarının aksine, madencilik faaliyetleri duraan deildir ve yalnızca belirli bir yerde gerçeklemez. Bu nedenle, gürültü düzeyleri deiiklik göstermektedir. 76 Madencilikte yerüstü kurulularnda donanmlardan kaynaklanan gürültü düzeyleri Yerüstü kurulular / donanm Aralk (dB(A)) Ortalama (dB(A)) Kesme makineleri 83–93 88 Lokomotifler (elektrikli) 85–95 90 Kasalı kamyon 90–100 95 Yükleyiciler 95–100 98 Uzunayak kesici yükleyici 96–101 99 Zincirli konveyörler 97–100 99 Sürekli yüzey kazıcı 97–103 100 Yükleyici-damper 97–102 100 Aspiratörler 90–110 100 Pnömatik darbeli aletler 114–120 117 Belirtiler ve Bulgular Gürültüye maruziyetin etkileri kulak çınlaması ve saırlıa kadar ilerleyebilen iitme kaybıdır. Kulak çınlaması, GBK olarak darbe gürültüsünden etkilenen bireylerin yaklaık %50’sinde görülür. itme kaybı geri dönüümsüzdür. Gürültü maruziyetinin salık üzerindeki dier etkileri arasında yüksek tansiyon, iskemik kalp rahatsızlıkları, sinirlilik ve uyku bozukluu yer almaktadır. Önlem Gürültüyü ortadan kaldırmaya yönelik pek çok yöntem gelitirilmitir. Makineler için gelitirilmi yalıtım malzemeleri ya da sessiz tahrik dilileri gibi yeni gelitirilen malzeme ve teknolojiler bulunmaktadır. Yeni matkap ve martopikör modellerinin pek çou eski modellerle karılatırıldıında güçlerine göre daha az gürültü çıkarmaktadırlar. Modifiye edilmi tasarım örnekleri konveyör sistemlerindeki etki noktalarını ortadan kaldıracak ya da azaltacaktır. Bu ekilde de gürültülü güç kaynaı ya da dililerin kapatılmasıyla azaltılabilecektir. Yeni aspiratör modellerine gürültüyü azaltan susturucular takılabilir. Üst düzey yönetimin bu faktörler konusunda bilgi sahibi olması ve “sessiz” donanım satın alma ilkesini benimsemesi gerekmektedir. Özellikle titreim yayan donanımlarda eskimi parçaların deitirilmesi ve bakım programının iyi uygulanması da gürültüyü büyük oranda azaltabilir. Bakım yapılmasının ardından koruma ve kapakların yerine konması ve zangırdamayı önlemek için balantı noktalarının sıkıtırılması, nakliye bantlarının ayarının yapılması ve bozuk egzoz parçalarının deitirilmesi gibi olası gürültü kaynaklarına dikkat gösterilmesi önemlidir. Bazı deiikliklerin arasında hem yeni teknoloji kullanımı hem de farklı çalıma yöntemleri vardır; örnein pnömatik darbeli matkaplar için uzaktan kumanda sistemiyle makineyi ve makineyi kullanan çalıanı birbirinden ayırmak-uzaklatırmak mümkün olmutur. Gürültünün bu önlemlerle kontrol altına alınamadıı durumlarda, iverenin uygun kulak koruyucuları (KKD) ve bunların kullanımına yönelik talimatları ve gerekli eitimleri vererek, maruziyet altındaki çalıanların güvenli (gürültüsüz) bir ekilde çalıabilmelerini salaması gerekmektedir. Özellikle tehlikelere karı uyarılara yönelik iletiimin salanması gereken yerlerde, kulak koruyucuların koruma düzeyi gürültü maruziyetine göre ayarlanmalıdır. Bu nedenle bir ortamda ne kadar gürültü olduu belirlenmeli ve kulak koruyucunun buna uygun frekansta olması salanmalıdır. Bunun yanı sıra KKD seçimi yapılırken dier tehlikelerin ortaya çıkıp çıkmadıına da önem gösterilmelidir. Kirli ortamlarda 77 kulak içi koruyucular, kulak enfeksiyonuna neden olabileceinden uygun bir seçenek olmayabilir. Gürültü düzeyi 80 dB’i aan iyerlerinde çalıanlara ie giri ve periyodik muayenelerde odyometri testi yapılarak salık gözetimleri yapılmalıdır. Gürültü düzeyi 85 dB’i aan ilerde ise ie girite ve iin devamı süresince çalıanların odyometrik incelemenin yanı sıra iitme muayenesi ile takibi gerekmektedir (daha ayrıntılı bilgi için bkz. bu Rehberin Gürültülü Ortamlarda Çalıanlarda Salık Gözetimi). Kas iskelet sistemi rahatszlklar Ergonomik sorunlar Tekrarlayan hareketlerin ve el emeinin youn olduu ilerde kas iskelet sisteminde hasarlanma riski yüksektir. Madencilikte elle taıma, büyük ve aır nesneleri kaldırma ileri, uzun süreli tekrarlayan çalıma hareketleri, uygunsuz duru yaygındır ve kas-iskelet hasarlarına neden olabilir. Uzun süre aynı pozisyonda çalımak aırı yorgunlua neden olur. Bu nedenle bata bel arısı olmak üzere madencilerde kas iskelet sistemi rahatsızlıkları yaygın olarak görülür. Titreime bal gelien beyaz parmak sendromu Yükleme birimleri, kamyonlar, kazıyıcılar ve kepçeler gibi mobil araçların kullanımı tüm vücut titreim maruziyetine neden olur. Tüm vücut titreimi ise özellikle bel omurlarında ve disklerinde hasarlara neden olabilir ya da var olan sorunları artırabilir. Havalı kompresörler gibi delici araçların kullanımı da el-kol titreimine balı beyaz parmak sendromlarına neden olabilir. Beyaz parmak hastalıı, yaygın olarak El Kol Vibrasyonu Sendromu diye bilinen bir rahatsızlıın bir bölümünü oluturur. Beyaz parmak hastalıı, damarlarda, sinirlerde, kas ve eklemlerde oluan, i göremezlie yol açan arılı bir rahatsızlıktır. Ellerin titreim yayan donanımlardan etkilenmesi sonucunda oluan tekrar eden bir rahatsızlıktır. Madencilikte beyaz parmak hastalıı genellikle elle kullanılan martopikörler, döner aletler, havalı delici tabancalar ve talama makineleri kullanılması sonucu ortaya çıkar. Üretim makinelerinde olduu gibi bakım onarım ilerini yapan içiler de titreimli aletlere maruz kalmaktadırlar. Bu makine ve araç gereçlerin arasında aaıdakiler bulunur: x x x x x x Kaya kırıcılar, poker ve kompaktörler, Kumlama, talama makineleri ve kesici diskler, Darbeli matkaplar, Yontma çekiçleri, Portatif testereler, Freze makineleri veya zımba tabancaları. Düzenli olarak x x Günde yaklaık 15 dakikanın üzerinde bir süre boyunca darbe etkili ekipman kullanan; ya da Günde yaklaık bir saatten uzun süre bazı döner ve dier hareketli makineleri kullanan bir çalıan ciddi risk altındadır. Çünkü bu içiler titreim maruziyeti hakkındaki ilgili yönetmeliklerde belirlenmi maruziyet eylem sınırının muhtemelen üzerinde bir deerde tehlikeye maruz kalmaktadırlar. Hastalıın iddeti, titreim maruziyetinin özelliine, çalıma yöntemine, kiinin geçmii ve alıkanlıkları gibi baka birkaç etkene daha balıdır. 78 Titreimin el üzerindeki etkisini belirleyen faktörler Fiziksel Faktörler Biyodinamik Faktörler Bireysel Faktörler Titreimin hızlanması Tutma gücü–çalıanın titreim yayan donanımı ne kadar sıkı kavradıı, Operatör’ ün aleti kontrolü Titreim frekansı Yüzey alanı, bulunduu yer ve ellerin titreim kaynaı ile temas eden kısımları, Makine çalıma oranı Her bir i günü içindeki maruziyet süresi El aletleri ile çalıılan malzemenin sertlii, örnein talama ve çapak alma ilemleri yapılan metaller, Beceri ve verimlilik te titreim maruziyetinin yaandıı yıllar El ve kolların vücuda göre konumu, Bireyin titreime duyarlılıı Aletlerin bakım durumu Ele uyumlu ve yumuak saplı araç-gerece karılık sert malzemeler Sigara, uyuturucu ve bazı ilaçların (ergo türevleri, metiserjit, ß-adrenerjik reseptör blokörleri, bleomisin vb.) kullanımı. Dier fiziksel ve kimyasal ajanlara maruziyet. Eldiven, ayakkabı, çalıma- Hastanın öyküsünde parmaklarda ve ellerde olumu yaralanmalar, özellikle donma dinlenme süreleri dâhil koruyucu uygulamalar ve donanımlar. Parmaklarda veya ellerde önceden var olan hastalık veya yaralanma Belirtiler ve Bulgular Beyaz parmak hastalıı nöbetlerini tetikleyen faktörler genellikle souk havalar veya souk nesnelerle temastır. Hastalıın ilk evresinde genel olarak parmaklarda hissizlik ve karıncalanma görülür. Bu durum çou zaman makine kullanıldıktan sonra dahi devam eder. Bir sonraki evrede parmak uçlarından biri geçici olarak beyazlaacaktır ve arımaya balayabilir. Sonraları parmak uçları daha sık beyazlayacaktır. Sonunda, dier parmaklar da beyazlamaya balar; ancak, baparmaınızın etkilenme olasılıı azdır. Birkaç parmak beyazladıında, bu hastalık büyük olasılıkla geri döndürülemez bir aamaya gelmitir. Hastalar, sayıları gittikçe artan ve günün herhangi bir saatinde ortaya çıkan arı nöbetleri geçirir. Hastalar parmaklarında dokunma duyusunu kalıcı olarak yitirebilir; bu hastalar için bozuk para tutmak, düme iliklemek, ine iplik kullanmak ve çivi, vida benzeri küçük nesneleri tutmak gibi gündelik ileri yapmak olanaksız hale gelebilir. Son evrede ise nekroza balı “siyah parmak hastalıı” ve amputasyon geliebilir. Önlem x Var olan çalıma yöntemleri, daha düük düzeyde titreim yayan baka bir alternatifle deitirildiinde, yapılan deiiklik daima izlenmelidir. Çalıanın etkilenme süresi olabildiince kısa tutulmalıdır. Bu durumda donanımlar her zaman yapılacak ie uygun ve yeterli performansı gösterecek düzeyde olmalıdır. x El-kol vibrasyonunu azaltmak için bir baka yöntem titreimi azaltan tamponlu tutacakların kullanılmasıdır. Bu tür araç-gereç sapları titreim kaynaından, yani makineden mümkün olduunca ayrılır. Makinenin üreticisine balı olarak, dekuplaj mekanizması yaylı, süngülü veya titreimi dengeleyen sistemler eklinde olabilir. Tutma yerleri teknolojik bakımdan yenilenmi ise, üretici bilgilerinin takibinin yapılması hayati önem taımaktadır. x Bazı makineler otomatik dengeleyicilerle donatılmıtır, bu donanımlar dengesiz kütlelerin yarattıı sıkıntıyı giderir. Bu durum dönel aftta yer alan bir konteyner içinde düzenlenen gevek çelik toplarla elde edilir. Bir dengesizlik meydana geldiinde, toplar otomatik olarak karı denge kurmak üzere belirli bir yerde toplanır, bir parça dengesizlii giderir. Titreim ayrıca titreimi önleyici kollar kullanılarak da azaltılabilir. x Araç gereç aparatlarının doru seçilmesi de titreim maruziyeti üzerinde etkili olabilir. Emerkezlilie ve zımpara taının olası denge bozukluuna dikkat edilmesi gerekmektedir. 79 x x x Körelmi testere bıçaı zamanı geldiinde deitirilmeli ya da bilenmelidir. Matkap uçlarının hangi malzemeden olduu ve geometrisi de titreimin azaltılmasında etkili olabilir. Bilenmi kesme parçaları körelmi parçalardan daha verimli çalıır ve bu nedenle de üretim birimi baına etkilenmeyi azaltır. Makineyi kullanırken el üzerinde etkili olan kavrama ve besleme kuvveti azaltılırsa, titreime balı etkilenme de azaltılır. Bu nedenle çalıanla titreim yayan makine arasındaki teması azaltılmak ya da ortadan kaldırmak amacıyla i prosesini deitirmenin yolları üzerinde düünülmelidir. Örnein, tavana ya da duvarlara delik açarken destek ya da dayanakların kullanılmasıyla maruziyet azaltılabilir. naat mühendislerinin kullanımı için mevcut uzaktan kumandalı kanal kompaktörleri vardır. Bu kompaktörleri kullanan kiiler titreime neredeyse hiç maruz kalmazlar. Titreim önleyici eldivenler yüksek frekanslı titreimin etkisini azaltabilir, aynı zamanda elleri sıcak tutarak semptomları da iyiletirir. Ancak, eldiven kullanmak aynı zamanda tutu kuvvetini de arttıracaından bir ölçüde koruyucu özelliini olumsuz etkileyecektir. Eldivenlerin hastalıa yakalanma riskini azalttıına dair bir kanıt yoktur; bu nedenle sadece titreim emen eldivenler kullanmak yeterli bir kontrol önlemi olarak deerlendirilmemelidir. Çalıan el kol titreiminin olduu ite çalıacaksa veya çalııyorsa ie giri ve periyodik muayenelerde, Karpal tünel sendromu, tendinit vb. kas iskelet sistemi hastalıkları göz önüne alınarak bunlara yönelik incelemeler ek ve tamamlayıcı muayenelere katılmalıdır. Tüm vücut titreiminde ise; özellikle bel bölgesi omurları ve disklerindeki zedelenmeler göz önüne alınarak, bel bölgesine ait muayeneler ek ve tamamlayıcı muayenelere katılmalıdır. Karpal tünel sendromu (KTS) KTS, karpal tüneldeki medyan sinirin hastalııdır. Fizyopatolojisinde, karpal tünelden geçen medyan sinirin sıkıması olarak deerlendirilir. KTS özellikle aaıdaki ilerle ilikilendirilir: x x x x x Tekrarlayan el hareketleri, Ellerin doal olmayan pozisyonlarda kalması, Sıkı kavrama, Avuç içinde mekanik stres, El kol vibrasyonu. Belirtiler ve Bulgular Bu hastalıın temel belirtisi baparmak, iaret parmaı, orta parmak ve yüzük parmaının radial yarısında (3,5 parmak) aralıklı uyumalardır. Genellikle bileklerimiz bükülü bir ekilde uyuduumuz için uyumalar genellikle geceleri ortaya çıkar. Uyumalar, elin kıvrılmasını engelleyen el bilek ateli kullanımı ile rahatlatılır. KTS, tekrarlayan hareketler ve zorlamalar nedeniyle ortaya çıkar, etkilenme kümülatif olabilir (Bu Rehberin son bölümünde KTS’nin tehisinde yararlı olabilecek testler verilmitir.). Önlem x x x x x 80 Tekrarlayan baskılardan kaçınmak, uygulanan kuvveti azaltmak ve kavrayıı gevetmek. Ergonomik açıdan doru donanım kullanmak (i tezgâhları, araç ve gereçlerin sapları ile iler çalıanın çalıırken bileini doal bir pozisyonda tutmasını salayacak bir biçimde yeniden tasarlanabilir). El bilek ateli, bilein “nötr” pozisyonda tutulmasına yardımcı olabilir. Uygun ekilde molalar vermek. leri çalıanlar arasında dönüümlü olarak yaptırmak. x Elleri sıcak tutmak–rutin olarak yapılan basit egzersizlerle bilek eklemlerini ısıtmak veya parmaksız eldivenler yardımıyla elleri sıcak ve esnek tutmak. Bel rahatszlklar Bel rahatsızlıkları sık rastlanan mesleki yakınmalar arasındadır. Bu rahatsızlıklara her tür ite rastlanır. Her bir bel arısının tam nedeni çok net olmayabilir, fakat yapılan ite genellikle aaıdaki özellikler görülür: x x x x x x x x x Elle yapılan aır iler ve özellikle aır ve rahatsızlık veren yüklerin kaldırılması, Yeraltı madenleri gibi farklı yerlerde elle yük taıma, Martopikör kullanmak gibi tekrarlayan iler, Uzun mesafelerde araç kullanma ya da özellikle koltukların uygun duruma getiril(e)medii ya da yeterince yatırıl(a)madıı durumlarda tümsekli yollarda araç kullanma, Alçalmak, eilmek veya çömelmek (örnein dik durmaya yetecek alan sınırlı olduunda kötü pozisyonlarda çalımak), Aırı güç gerektiren yükleri itmek, çekmek veya sürüklemek, Normal beceri ve sınırlar aılarak ve fazlasıyla yorgunken çalımak, Sıcaklık ya da nem açısından olumsuz koullarda çalıma, Germe, döndürme ve uzanma. Yeraltı madenciliinde, genellikle çalıanlar sıklıkla ciddi bir ekilde eilmelerini ve dönmelerini gerektiren garip çalıma pozisyonlarını zorunlu kılan ve baka yerde benzeri olmayan çevresel kısıtlamalarla karı karıya kalırlar. Ne var ki, eilme ve dönem faaliyetleri yerüstü madencilik faaliyetlerinde de karımıza çıkmaktadır. Sınırlı yer (dikey ya da yatay boyutlarda) maden çalıanlarını uygun olmayan pozisyonlarda çalımaya itmektedir ve bu da hem fiziksel çalıma kapasitelerini hem de bel üzerine uygulanan baskıyı etkilemektedir. nsan bedeni bu tarz ortamlarda da çalımayı sürdürebilir; ancak olaan çalıma durumlardaki kadar iyi bir performans sergileyemez. Aslında, (madencilik ortamında olduu gibi) normalin dıındaki iler ve çevresel sınırlamalara karın, içiler önemli derecede performans gösterebilmektedirler. Yerin kısıtlı olması (dik duracak mekân yetersizlii), çalıanların asimetrik hareketler (eilme bükülme) yapmaya zorlanmasına neden olmaktadır. Buna ek olarak mekânın yetersizlii, güç kaynaklarının var olmaması, çalıanın kas sistemi üzerindeki baskıyı azaltmak için kullanılabilecek mekanik araçların (vinçler, kaldıraçlar, forkliftler, vs.) da sayısını ve türlerini büyük oranda sınırlamaktadır. Bu noktada mekanik yardım alınmak istendiinde, genellikle o çalıma ortamına özel olarak üretilmesi gündeme gelecektir ki bu da tipik bir ekipmanın alınmasından daha pahalıya mal olmaktadır. Madencilik çalımalarından pek çou çalıanların diz çökme, eilme, çömelme ve/veya yere uzanma gibi pek arzu edilmeyen pozisyonlarda çalımalarını gerektirmektedir. Bu tarz çalıma duruları yerüstü madenlerinde tamir ya da bakım ilerinden sorumlu personel ve kömür madenlerinde alçak ya da orta yükseklikteki damarlarda çalıan her yeraltı maden çalıanı için sık karılaılan durumlardır. Madencilikte en önemli sorunlardan biri de malzeme akııdır [hem malzeme üretimi hem de aratırılıp bulunması (tedarik) açısından]. Malzeme akıının etkin bir ekilde salanması yerüstünde ya da yeraltında olabildiince az taıma hareketinin olmasıyla ilikilendirilir. Sorunlu alanlar arasında aaıdakiler bulunmaktadır: • Kalabalık çalıma ortamı, • Daınık giriler ve tedarik alanları, • Düzen ve tertibin kötü olması, • Malzeme akıında gecikmeler ya da gerilemeler, • Malzeme akıında engeller, 81 • • • • • • x Aırlıı 25 kg’dan fazla yüklerin el-kol gücüyle kaldırılması, Materyaller için aırı depolama süreleri, Malzemenin tek tek veya topyekün kaldırılıp taınması, Uygun noktalarda malzeme kaldırma donanımlarının gereinden az kullanılması, Depodaki parça ya da malzemelerin alınması için çok fazla zaman gerekmesi, Aynı malzemenin birkaç ekilde tutulması, Raylı taıma sistemlerinde raydan çıkma. Hem yerüstü hem de yeraltı çalımalarında tüm vücut vibrasyonu da bel arısına neden olan bir baka faktördür. Madencilik i kolunda tüm vücut vibrasyonunun, damperli kamyon, dozer, kepçe, kazıcı yükleyici, doldur-taı-boalt (DTB) araçları, yol düzleyici, vs. araç koltuklarından aktarılan titreim gibi pek çok farklı kaynaı olabilir. Bu vibrasyon farklı kırıcı tipleri, titreimli elek gibi titreim yayan makinelerin yanında hareket ederken ya da üzerindeyken ya da bazı loder tiplerini kullanırken ayaklardan vücuda geçer. Vücudun farklı kısımlarının doal bir (rezonans) frekansı vardır. Eer kaynaktaki titreim frekansı vücut parçasının rezonans frekansıyla eleirse, titreim etkisi 4 kata kadar artabilir ve ciddi bel arısı gibi hasarlara neden olabilir. Belirtiler ve Bulgular Sonuçları uzun süreli arı, günlük faaliyetleri yürütme becerisinin azalması ve malulen emeklilik olabilir. Kiisel yakınmalar arasında günlük ya da sık arı ve arı kesicilerin kullanımı vardır. Önlem x Yüklerin elle taınmasından kaçınılması, teknik yardım alınması. Pek çok durumda, özellikle yerüstü çalımalarında, atölyelerde, lavvarlarda ve baüstü yüksekliinin bulunduu dier yerlerde malzeme taıma araçları kullanılabilir. Yeraltı kömür madenleri gibi bazı çalıma ortamlarında malzemelerin taınması sorununu çözmek için kolayca kullanılabilecek mekanik araçlar bulunmayabilir. Yük taınmasından kaynaklanan bel arısı riskini azaltmanın en iyi yöntemlerinden biri mekanik araçlardan yardım almaktır. Bu araçların uygun ve etkili bir ekilde kullanılmasına özen gösterilmelidir. Bu balamda kullanılacak donanımın belirli özellikleri, kullanılacaı ortam ve ekipmanı kullanacak kiilere uygun eitimin verilmesi gibi konular göz önünde bulundurulmalıdır. Yeni tehlikeler yaratmaktan kaçınılmalıdır. Mekanik yardım alınacak araçlar; basit araçlar, el arabaları ya da tekerlekli krikolar, konveyörler, kaldırma araçları, palet taıyıcılar ve/veya farklı durumlar için üretilen yüksek özellikli araçlar gibi pek çok ekilde ve tipte olabilir. Bu araçların hepsinin amacı “yükü hafifletmek”, taımayı ortadan kaldırmak ve/veya malzeme taımayı daha etkin hale getirmektir. Bu durum verimlilii artırırken yaralanma riskini de azaltmaktadır. Bu tür araçların kullanılması genellikle sözü edilen faktörler üzerinde olumlu etki yaparak geçici ya da kalıcı maluliyet giderlerini azaltmasının yanı sıra, verimlilii de artıracaktır. Göreceli olarak kısa bir zaman dilimi içinde bu araçların maliyetini çıkartmak mümkün olur. Bu aletlerin doru kullanımına özen gösterilmezse, onları kullanmanın da belirli riskler içerebileceini akılda tutmak gerekir. Belirli bir yük için kullanılan donanımın yapılan iin kapasitesine uygun olması önemlidir. Ancak, aırı kapasitesi olan donanım kullanmak da sorun yaratabilir; çünkü donanımı hareket ettirmek için daha fazla güç uygulanması gerekebilir. Kullanılan donanımın taınan malzemelere, yapılan ilere ve kullanıldıı koullara uygun bir ekilde dikkatli seçilmesi gerekir. Aynı zamanda eriilebilirlik ve kullanma kolaylıı da baarı salanması açısından kilit önem taımaktadır. çiler uzak bir yerdeki mekanik aracı pek arayıp bulmazlar ya da zaman harcatan veya kullanması zor aletleri pek kullanmazlar. Buna ek olarak, bu araç tiplerinin çounun düzgün kullanılması için düzenli bir ekilde denetlenmesi ve bakımlarının yapılması gerektiinin de unutulmaması önemlidir. 82 Mekanik yardım alınacak araçların kullanılacaı ortama da dikkat etmek gerekir. Eer malzeme taınmasına yardımcı olsun diye forkliftler veya baka bir mobil donanım kullanılıyorsa, yayalar için yürüyü yolları oluturmak ya da taıma ii sırasında o alanı geçie kapatmak gerekebilir. Çalıanların yaklamasını ya da destekli yüklerin altında durmalarını engellemek amacıyla bariyerler konulmalıdır. Alarmlar ya da uyarı aygıtları çalııyor olmalı ve/veya donanımların etrafında çalıan kiilerin duyup, görebilecei düzeyde olmalıdır. Ekipmanın bu alanda kolayca manevra yapabilmesi için geçi yollarında engellerin olmaması gerekmektedir. Eer belirli alanlarda manevra yapmayı zorlatıran yer kısıtlamaları varsa, manevra yeteneini artırmak için dörtlü döner teker ya da tekerlekler kullanılabilir. Son olarak da, bu mekanik aletleri kullanacak çalıanların uygun bir ekilde eitilmesi gerektii de göz önünde bulundurulmalıdır. Tüm çalıanların ekipman kullanımına yönelik güvenli çalıma prosedürlerinden ve uygun çalıma yöntemlerinden haberdar olması gerekmektedir. Her ne kadar madencilik sektöründe geleneksel mekanik aletlerin kullanımını zor ya da olanaksız hale getiren benzeri olmayan çalıma ortamları olsa da, bu aletlerin kolay ve etkili bir ekilde kullanılabildii pek çok yer de vardır. Aaıda bunun birkaç örnei verilmitir: x x x x x x Malzeme kaldrmak için kaldraç kullanlmas. Madenlerin çalıma ortamında önemli oranda baarılı olan tekniklerden biri (hem yer altı madeninde hem de yerüstünde) aır parça ya da malzemelerin kaldırılmasına yardımcı olmak amacıyla kullanılan standart vinç mekanizmalarıdır. Pek çok madende merkezi yükleme ve boaltma noktalarında vinçlerin kullanılması, aır nesnelerin elle kaldırılması sorununu büyük oranda çözmütür. Kaldrma yastklar. Çok yönlü araçlardır ve önemli oranda yük kaldırma kapasitesine sahiptir. Dier kaldırma araçlarına göre daha hafiflerdir ve söndürüldüklerinde taınması kolaydır. Kaldırma yastıkları taıyıcı bant makaralarının bakımı için konveyör bantların kaldırılması amacıyla kullanılabilir. Bazı madenlerde kaldırma yastıkları yeraltında raydan çıkan araçların yeniden raya oturtulması için kullanılmaktadır. Kaldırma yastıkları raydan çıkan aracı kaldırmak için kullanılabilir ve bu ekilde araç kolayca ray üzerine oturtulabilir. Yastık daha sonra söndürülerek aracın raylar üzerindeki yerini uygun bir ekilde alması salanabilir. Ar nesnelerin tanmas. Forkliftler aır nesnelerin kaldırılması için kullanılan uygun donanımların tipik bir örneidir. Forkliftler nesnenin basitçe palete yüklenerek kolay bir ekilde depolama alanından taınmasını salar. Bu yaklaımın etkin bir ekilde kullanılmasındaki kilit noktanın hem yükün bulunduu depo alanının hem de forklift paletinin çalıanın bel hizasında bulunması olduu unutulmamalıdır. Bu durum da yük kaldırma ilemindeki riski en aza indirir ve dik bir durula yapılmasını salar. Bu sayede bel üzerindeki baskı önemli oranda azaltılmı olur. Seyyar kaldrma araçlar. Maden ocaklarındaki mekanik atölyeleri genellikle, hemen raftan alınıp kullanılabilecek seyyar kaldırma araçları gibi yardımcı makinelerin bulunabildii yerlerdir. Gırgır vinç, vinç, el arabası, transpalet, yük paletli manuel istif arabası ve forkliftler; atölye ve yer üstü bakım tesislerinde kullanılması çok kolay mekanik yardımcılardır. Bakım ileri için genellikle rahatsız pozisyonlarda durulduundan mümkün olan her yerde makine yardımına bavurulması özellikle önem taır. Mermer ileme tesislerinde blok ve fayans kaldırma zor ve potansiyel tehlikeler barındıran bir ortamda (kesme makinesinin yanında) yapılan aır bir itir. Pnömatik ve vakumlu araçlar bu tip bir iin yapılmasında kullanılabilir ve mevcut riski de önemli oranda azaltır. Yapılan i iyi organize edilmeli, doal olmayan pozisyonlarda taıma ve kaldırma ilemi asgariye indirilmelidir. ler “doru pozisyonda” yani genellikle çalıanın kulak, omuz ve kalçasının düz bir hat üzerinde oluu duru eklinde yapılmaya çalıılmalıdır. Örnein bir yeraltı madeninde bu durum raylarla yapılan taıma ileminin çalıanların çalıtıı alana olabildiince yakın bir yere uzatılmasıyla baarılabilir. Bir doal ta ileme kuruluunda 83 x x x x fayansları zeminden kaldırma gereksinimini ortadan kaldıracak uygun bir stand ya da platformun seçilmesiyle yapılabilir. Yapılan tüm elle kaldırma ve taıma ilemleri için yükün sıkı bir ekilde kavranması gerektii unutulmamalıdır. Kaygan yüzeylerin oluması engellenmeli ve kaymayan çizmeler kullanılmalıdır. Kaldırma teknikleri kullanılmalıdır (kaldırma ileminin nasıl güvenli yapılacaı konusunda çalıanlar eitilmelidir). Aaıdaki durumlarda kaldırma ileminin iki kii tarafından yapılması uygundur o Bir kaldırma ekipmanı, vinç ya da dier mekanik yardım alınabilecek cihaz bulunmadıında, o Tek kiinin kaldırabileceinden daha aır bir yük olduunda (genelde 25 kilodan fazla yükler), o Yük iki kiinin kaldırabileceinden daha aır olmadıında (genelde 50 kilodan daha hafif yükler), o Yükün elle taınması zor ya da boyutu çok büyük olduunda, o Yükün aırlıı nesnede eit bir ekilde daılmamısa. Bazı yüklerin ekil ve aırlıklarının iki kiinin kaldırma kapasitesini aabilecei de unutulmamalıdır. Birden çok kiiyle yapılacak tüm kaldırma ilemlerinde, kaldırma ileminin önceden planlanarak bu ileme katılan herkesin ne yapılmak istendiini, bunun için kullanılacak yolu bilmesini salamak önemlidir. Bu yolla bir kiinin üzerine çok yük binmesinin önüne geçilebilir: x Aırı eilmekten kaçınmak için dirsek yüksekliine yakın yüksekliklerde çalıılmalıdır. x Olabildiince baüstü yüksekliklere uzanmaktan ve dizüstü çökmekten kaçınılmalıdır. x Doal olmayan pozisyonlarda çalımaktan kaçınılamadıı durumlarda, dönüümlü, farklı iler yapılmalı, esneme hareketleri yapılması ve sık sık kısa aralar verilmesi salanmalıdır. x Uzun süreler boyunca sert yüzeylerde diz çökmekten kaçınılmalıdır. Zorunlu durumlarda dizlik kullanılması salanmalıdır. Duru özelliinin, omurganın ve iskelet sisteminin salıının korunabilmesi için dikkat edilmesi gereken balıca noktalar unlardır: 1. Aırlık kaldırma ilemine geçilmeden, aırlıın kaldırılacaı yol üzerinde bulunan hareketi engelleyecek her ey yoldan kaldırılmalıdır. 2. Salıklı bir erikin için optimum kaldırma yükseklii yerden 40 santimetredir. Bu nedenle 40 cm’den daha fazla kaldırmayı gerektiren bütün cisimler için uygun yükseklikteki bir platform kullanılmalıdır. 3. Ritmik hareket etmelidir. Yürürken baın üzerindeki kitabın dümesini engelleyecek bir hareket ve yürüme biçimi en uygun yürüyü eklidir. 4. Dik yürüme ve dik oturma alıkanlık haline getirilmelidir. 5. Sandalye ve yatakların uygun ergonomik özellikte olması salanmalıdır. 6. Öne doru eilerek aırlık kaldırmaktan kesinlikle kaçınılmalıdır. 7. Sarkık, kontrolsüz hareketlerden kaçınılmalıdır. 8. Dengesiz yüklenmi yüklerin taınmasından kaçınılmalıdır. Taınan yükün iyi dengelenebilmesi gerekir. 9. Ayakta dururken daha fazla güç harcamanız gerektiinde öne doru zorlanmadan daha çok geriye doru zorlanma yöntemi kullanılmalıdır. 10. Uygun kaldırma, itme ve çekme hareketi için ayaklar birbirinden ayrı ve dengenin salanabilmesi için mutlaka bir ayaın önde olması zorunludur. 84 11. Aırlık kaldırırken, iterken ve çekilirken kollar gövdeye yakın tutulmalı ve dizlere kuvvet verilerek uygulama yapılmalıdır. 12. Aırlıın olabildiince gövdeye yakın tutulması salanmalıdır. 13. Sırt her zaman düz tutulmalıdır. 14. Aırlık kaldırma ilemine diz bükük ve sırt düz durumda kaldırma öncesi duru biçiminde balanılmalıdır. 15. Bir kiinin kendi aırlıının yarısından fazla bir aırlıı kaldırması, çekmesi ya da itmesi sakıncalı olabilir. Ya grubuna ve cinsiyete göre önerilen deerlerden daha fazla aırlık kaldırılması ya da aırlık kaldırırken uygun teknik kullanılmaması kas iskelet sistemiyle ilgili sorunlar yaratabilir. Ya Gruplar ve Cinsiyete Göre Yük Kaldrma Snrlar Ya Grupları çin Yük Kaldırma Sınırları (Kg) Ya Grubu Cinsiyet 14-16 17-18 19-20 21-35 36-50 51 ve Üzeri Erkek 15 19 23 25 20 16 Kadn 10 12 14 15 13 10 Aslında kaldırılabilecek aırlık deerlerinin hesabı çok daha karmaıktır. [Bu konuda daha ayrntl bilgi için “NIOSH Kaldrma Eiti” ile ilgili bilgilerin bulunduu (Pala K., Vaizolu S., Güler Ç., 2004), ve (Aslanhan, B. 2004) kaynaklardan yararlanlabilir]. Tüm vücut titreiminin önlenmesi x Koltuklar; operatörün bindii makinelerde uygun oturakların bulunması salanmalıdır. Koltuk tasarımının iyiletirilmesi titreimin etkisini azaltabilir. Araç koltuklarının doru bir ekilde ayarlanması konusunda operatörlere talimatlar verilmelidir. Makinelerin bakım onarım planına araç koltuu ve aracın süspansiyonu da dâhil edilmelidir. x Araç pedallarında ve direksiyonlarında titreimi sönümleme malzemesi kullanılmalıdır. x Yetersiz ya da bozuk parçalar uygun parçalarla deitirilmelidir. x Araç operatörleri arasında i rotasyonu yaparak etkilenme süresi azaltılmalıdır. Düzenli fiziksel egzersiz yapmak önerilmeli ve desteklenmelidir. Bu konuda i yerlerinde spor salonları gibi olanaklar salanmalıdır. Epikondilit Epikondilit ya da tenisçi dirsei madencilikte en sık karılaılan hastalıklardan biridir. Epikondilit, tekrarlanan hareketlerin kol kasları üzerinde yaptıı baskı nedeniyle ortaya çıkar. Epikondilit tüm maden çalıanları arasında yaygın görülen bir hastalıktır. Tenisçi dirsei yalnızca spor faaliyetleri sırasında ortaya çıkan bir yaralanmayla ilikilendirilmez; aynı zamanda aırı aır yükler kaldırılması nedeniyle gerçekleen kas yırtılması ya da zedelenmesi de bu hastalıın kolayca olumasına neden olabilir. Fiziksel baskının ani bir ekilde gerçeklemesi ve aırı olması epikondilitin balıca nedenidir. Bu hastalıa neden olan faaliyetin uzun süre yapılmamasından baka bir tedavisi yoktur. Dirsek altına uygulanacak sıkı bir bandaj semptomları hafifletmeye yardımcı olabilir; ancak bu aynı zamanda daha fazla baskı uygulanmasını kolaylatırarak daha fazla hasara da neden olabilir. Tekrarlayan bir ekilde hasarın meydana gelmesi iyilemeyi güçletirir. 85 Önlem Mekanize çalıma, çekme ve kaldırma ekipmanlarının kullanılması ve elle kaldırma ilemlerinin yapılmaması. Çalıanlar arasında rotasyon yapılması maruziyet oranını azaltır; güvenli kaldırma teknikleri konusunda eitim verilmesi ve ani hareketle yük kaldırmaktan kaçınılması hastalıın insidansının düürülmesine yardımcı olacaktır. Bursit Bursit, eklemlerde ortaya çıkan bir baka kas iskelet sistemi hastalııdır. Bursaların–tendonların (kas kirilerinin) ve kemiklerin birbirlerine yaslandıkları yerde sürtünmeyi engelleyen sinovyal sıvı keseciklerinin enflamasyonudur. Hastalık madenciler arasında, özellikle de dar alanlarda el-kol gücüyle çalıılması durumunda yaygın olarak görülür. Enflamasyon ve arı enfeksiyona dönüebilir. Bursit vücudun deiik bölümlerini etkileyebilir, ancak madenciler arasında yaygın olarak sürekli diz travmasına balı olarak görülür (beat knee). Bursit uzun süreler boyunca diz çökmek, diz eklemlerinin fleksiyonu ve darbe görmesi nedeniyle olur. Hastalık, dirsek ve dier eklemlerde de geliebilir. Tedavisi dinlenerek ve arılı bölgeye buz uygulanması yoluyla yapılır (sargı bezi kullanılmamalıdır). Enfeksiyon üphesi varsa, antibiyotik tedavisi gerekebilir. Toza bal gelien meslek hastalklar Hastalıın nerede geliecei ya da hastalıın türü, partiküllerin boyutuna ya da solunan maddenin ne olduuna ve solunum yollarında ya da akcierlerde nereye kadar gittiine balıdır. Maruziyetin etkileri, üst solunum yollarının irritasyonu ile kronik enflamasyonundan pnömokonyoza ve akcier kanserine kadar deiiklik gösterir. Bazı olgularda daha büyük parçacıklar burunda veya geni hava yollarında tutulabilir. Fakat daha küçük parçacıklar akcierlere kadar ulaır. Bu parçacıklar bazen çözünerek kana karıabilir. Çözünemeyen daha büyük boyuttaki parçacıklar genellikle vücudun doal savunma mekanizmaları tarafından dıarı atılır. Vücudun solunum yoluyla içine alınan parçacıklardan kurtulmak için kullandıı çok çeitli yollar vardır. Solunum yolundaki mukus parçacıı kaplayarak öksürükle dıarı atılmasını kolaylatırır. Parçacıklar akcierlere ulatıında, burada bulunan özel süpürücü hücreler bu parçacıkları kaplar ve zararsız hale getirir. Solunan parçacıklar, hangi maddeden yapıldıklarına balı olarak, vücutta farklı tepkiler doururlar (daha ayrıntılı bilgi için bkz. SGP projesi kapsamında hazırlanan Meslek Hastalıkları ve le lgili Hastalıklar Tanı Rehberi). Solunabilir ajanlar (gazlar, buharlar, tozlar ve dumanlar) Madencilikte çeitli gaz, toz, duman, buhar ve aerosoller gibi solunabilir ajanların salınımı söz konusudur. Bu ajanlar irritanlar, kimyasal asfiksanlar, fibrojenler, alerjenler, kanserojenler ve sistemik toksinleri olutururlar. En sık görülen hava kirleticiler solunabilir kömür tozu ve kristal silikadır. Zararlı ajanlara maruziyet, akcierlerde akut hasara, pnömokonyozlara ve solunum fonksiyon bozukluuna neden olabilir. Bazı hava kirleticileri akcier kanserine neden olabilir. Bazı inhalasyon zararlıları, akcierin yanı sıra, sistemik etkilere de neden olabilir. Bazı asfiksanlar yüksek konsantrasyonlarda, oksijenle yer deitirerek saniyeler içinde ölüme neden olabilirler. Yeraltı kömür madenciliinde kapalı alan ve bu kısıtlı alan içindeki havalandırma akımları, hava kirleticiler için taıyıcılık yapabilir. Çözücüler ve temizlik maddeleri, poliüretan spreyler, yapıtırıcılar, emülsiyon sıvıları ve madencilikte kullanılan dier ürünler çeitli tehlikeler içerebilir. Dizel egzoz 86 dumanları, iyi havalandırılmayan alanlardan kaynaklanan karbondioksit veya metan da solunum zararı olutururlar. Parçacklar Serbest kristal silika maden ve ta ocaı çalıanlarının en sık karılatıkları tozdur. Silika içeren kayaçların delinmesi, parçalanması patlatılması veya ince silika parçacıklarının pulvarize edilmesi gibi ilemler sırasında solunabilir silika parçacıkları oluur. Kumtaı % 100, kayrak % 40, granit% 30’a kadar silika içerebilir. Madencilik faaliyetlerinde oluan tozun büyük çounluu, patlatma ve sonrasında da buralardaki buldozer, paletli vinç ve benzeri araçların çalımasıyla iri, çapı 10 m’den büyük parçacıklardan meydana gelir. Mermer ve doal taların kuru kesim ve talama ilemleri de bu boyutlarda toz üretebilir. Toprak yol üzerinde, farklı türde atık yıınları üzerinde ve yeraltında galerilerde rüzgâr esmesi sonucunda da parçacık oluur. Daha büyük boyuttaki bu parçacıkların kiinin salıı üzerinde etkileri olduu kadar rahatsızlık verici oluu, görmeyi engelledii de unutulmamalıdır. Toz bastırma yöntemleri kullanıldıında veya gözle görünmese dahi küçük parçacıklara balı salık riskinin söz konusu olabilecei unutulmamalıdır. Taların veya kayanın kırıldıı veya parçalandıı bölgelerdeki toz düzeylerini ve tozun içeriini sayısal olarak saptamak amacıyla bilimsel aratırma yapılmalıdır. nce tozun varlıının göstergelerinden birisi de dokunulmamı düz yüzeylerde birikmesidir. Araç egzozlarından ve seyyar ekipmanlardan çıkan ince parçacıklar da madenlerdeki toz kaynakları arasındadır. Silisyum (Si) yer kabuunda oksijenden sonra en yaygın bulunan elementtir. Aynı zamanda silisyum dioksit (SiO2) olarak da bilinen bileke silika, silisyum ve oksijen atomlarından oluur. Mermer, kumtaı, çakmak ve kayaan taı (arduvaz) gibi pek çok kayacın ve bazı metal filizlerinin içinde bulunur. Silika kumun temel bileenidir. Ayrıca toprakta, inaat harçlarında, alçıda ve agrega içerisinde de bulunur. Bu malzemeler üzerinde yapılan kesim, kırma, parçalama, delme, talama veya aındırıcı patlatma ilemleri sonucunda ince silika tozu açıa çıkar. Silika üç halde bulunur: kristalin, mikrokristalin (veya kriptokristalin) ve amorf (kristalin olmayan). "Serbest" silika, dier elementlerle karımamı saf silisyum dioksitten oluur; öte yandan silikatlar (örn. pudra, asbest ve mika) SiO2‘nin kayda deer oranda katyonlar ile bileimidir. Kömür tozu; yeraltı ve yerüstü kömür madenleri ve kömür ileme tesislerinde karılaılan bir tehlikedir. Karıık bir tozdur; kömürün yanı sıra silika, kil, kireçtaı ve dier mineral tozları da içerebilir. Kömür tozunun bileimi kömür damarı, çevredeki tabakaların yapısı ve madencilik yöntemlerine balı olarak deiir. Kömür tozu, kesme, patlatma, delme ve taıma ilemleri sırasında oluturulur. Kömür tozu kömür içisi pnömokonyozu (KP)’na neden olur ve kronik bronit, amfizem gibi kronik solunum yolları hastalıklarının oluumuna katkıda bulunur. Antrasit gibi karbon içerii yüksek olan sert kömürlerde, KP riski daha yüksektir. Kömür tozuyla bazı romatoid reaksiyonlar arasında da iliki vardır (Progressif Masif Fibrozis+Romatoid Artrit=Caplan Sendromu). Kömür, damarından kırılarak alındıında kömür tozu oluur. Kömür tozu ayrıca patlatma, delme veya nakliye ileri sırasında da oluur. Yer üstü kömür madenciliinde çalıanlar, kaya deliciler ve delicilerin yardımcıları silikoz açısından en yüksek risk grubunu oluturmaktadır. Kömür tozu 50’nin üzerinde farklı element ve bunların oksitlerini içerir; ayrıca mineral içerii de damardan damara farklılık gösterir. Aratırmalar, kömürün sertliinin madencilikte oluan toz miktarı üzerinde etkisi olduunu ve toz kontrolü için benimsenen yaklaımları da etkilediini göstermitir. Kömür üretimi ve nakliyesi ilerinin herhangi hepsinde toz oluur. Yükleyici, kepçe, dozer, dragline ve kamyon gibi yer üstünde kullanılan ekipmanlar da toz yapar. Galerilerde ve pasa toplama sahalarının etrafında ve yükleme ilerinde ortaya 87 çıkan tozdan etkilenmeye balı önemli salık sorunları oluur. Yer altı maden ocaklarında kayaç içinde açılan galerilerde, açık ocaklarda da maden üzerindeki örtünün kaldırılması ilerinde yüksek oranda silika maruziyeti gerçekleebilir. Belirtiler ve Bulgular Silikoz, yıllar boyu silika tozu soluyan insanlarda gelien ve bilinen en eski meslek kaynaklı akcier hastalııdır. Silikoz; alfa kuvars, kristobalit veya tridimit halinde bulunan kristalin silisyum dioksit içerikli ince, solunabilir tozun (çapı 10 mikrometreden küçük) akcierlerde birikmesi sonucunda geliir. Semptomlarının ortaya çıkması için uzun yıllar (20 yıllık) etkilenim olması gerektii bilinmektedir. Fakat madencilik gibi youn tozun olduu i kollarında üç yıldan kısa bir sürede semptomlar görülebilir. Semptomlar, öksürük ve nefes darlıına yol açan bronit hastalıının ilk belirtileri olabilir. Takip eden be yıllık süre içinde nefes darlıı kötüleebilir ve akcierlerdeki hasar nedeniyle kalp üzerindeki baskı artacaından bu hastalık kalp yetmezliine neden olabilir. Silikozun kesin tedavisi yoktur, fakat hastalıın ilk evrelerinde silika solunumu durdurulursa hastalıın ilerlemesi engellenebilir. Silikoz ile birlikte gelien Romatoid Artrit ya da Tüberküloz prognozun kötü olacaının habercisidir (Fiek, G., Piyal, B. 1989). Kronik obstruktif akcier hastal yaygın olarak aynı anda görülen ve solunum yolunun daralmasıyla kendini gösteren akcier hastalıkları kronik bronit ile amfizemin birlikte gelimesinden ortaya çıkar. KOAH, akcierlere hava akıının kısıtlanmasına yol açarak nefes darlıı yapar. Önlem x Yerine koyma (ikame), tehlikeli emisyonları önlemenin en iyi yoludur; fakat madencilik sektöründe pek çok durumda ikame yöntemi uygulanamaz. x 88 Kontrol önlemlerine aaıdaki örnekler verilebilir: o Toz bastırma perde ve barajları, o Sulu delme, o Tozun olutuu noktada su spreyi kullanılması, örnein ta kesme makinelerinde, o Yeraltında galerilerde ve açık ocaklarda oluan tozu kimyasal maddeler ile katılatırma (kalsiyum klorür veya polimer bilekeleri) o Havalandırma: Operatöre giden hava hızını arttırmak ve tozun geriye doru taınmasını önlemek için perde yerletirilmesi dahil Uzunayak çalıılan ocaklarda, aaıdan yukarıya ilerleyen havalandırma (havanın malzeme nakliyesi ile aynı yönde ilerletilmesi) kullanılması ve taban yolunu ek temiz hava girii yapılması, o Kuru hava filtreleri ve toz toplama perdeleri, o Çalıanın yalıtılması (izole edilmesi): Mekanize ocaklarda; uzaktan kumanda kullanımı ve operatörün toz kaynaının karı yönüne yerletirilmesi–(sürekli ve uzun ayak madencilik sistemlerinde yaygın olarak kullanılır), Yer-üstü tesislerinde kullanılan donanım üzerine çevresel kabinler konması, Toz kaynaı yönünde bulunan çalıan sayısını azaltmak için kesme veya patlatma sayılarının deitirilmesi, o Delici uçların tasarımının iyiletirilmesi ve delici uçları ve kesicilerin bakımının yapılması ve keskin tutulması, o Yeraltında ve bina içlerinde kullanılan ekipmanların motorlarının bakımının uygun ekilde yapılması ve iri parçaların çekilmesini en aza indirmek önem taır. x yerindeki dier kirleticilere gereksiz yere maruz kalmamak için kiisel hijyene özen gösterilmelidir (kirleticilerin aız yoluyla alımını engellemek için iyerinde yeme, içme ve bardak, fincan, vb. bulundurulmasına izin verilmemelidir). x Solunum maskeleri ve dier KKD’lerin kullanımı, mesleki solunum maruziyetlerini önlemek için bavurulan en az tatmin edici yöntem olarak görülmektedir. KKD ancak, teknik kontroller ve toplu koruma önlemleri yerine getirildikten sonra geri kalan tehlikeyi kontrol altına almak için kullanılmalıdır. Toz maskesi kullanılıyorsa, maskelerin, ortamda var olan tozun (veya dier tehlike unsurunun) boyutu ve türüne göre uygun düzeyde kontrol salayıp salamadıkları deerlendirilmelidir. Maskeyi kullanacak kiilere eitim verilmesi ve maskelerin kiinin yüzüne tam oturup oturmadıı da kontrol edilmelidir (Sakallı olmanın çok iyi bir maskenin koruyuculuunu azaltacaı göz önüne alınmalıdır). Yüksek tehlike içeren tozlar (asbest gibi) söz konusu olduunda kullan-at tipi veya her kullanımdan sonra yıkanan i kıyafetleri kullanılmalıdır. yerinden ayrılmadan önce du almak ve temiz kıyafetler giymek, tehlikeli maddelerin bulamasını ve evlere taınmasını engeller. Asbeste bal gelien meslek hastalklar Asbest; asbest madenlerinde ve yapısında asbest de bulunan cevherin madenciliinde görülür. Asbestoz (pnömokonyoz), havayolu hastalıı, akcier kanseri ve mezotelyoma riskini artırır. Asbest, aranan fiziksel özellikleri nedeniyle ticari amaçla kullanılan altı dizi doal silikat mineraline verilen isimdir. Hepsinin ortak özellii asbestin lifsi, uzun, ince kristal yapısıdır. AB’de asbestin her türlü kullanımı ile asbest ürünlerinin çıkarılması, üretimi ve ilenmesi yasaklanmıtır. Asbest; sesi emme, ortalama gerilme direnci ile ısı, elektrik hasarına ve kimyasal hasara dayanıklı olması özellikleri nedeniyle 19. yüzyılın sonlarından itibaren imalat ve inaat sanayisinde giderek yaygınlamıtır. Son yüzyılda kullanımı 500-1000 kat artmıtır (Bilir, N., Yıldız, A. N. 2004). Yangına ve ısıya dayanımı için kullanıldıında asbest lifleri çounlukla çimento ile karıtırılır veya kuma veya keçelerin içine dokunur. Asbest geçmite, yüksek ısılarda elektrik yalıtımı saladıından elektrik fırınlarında ve yalıtım gerektiren kablolama ilerinde, ayrıca alev geciktirme ve yalıtım özellikleri ile gerilime direnci, esneklii ve kimyasallara karı direnci nedeniyle de bina yapımında kullanılmıtır. Asbest madencilii ve ileme ileri haricinde en olaan asbest maruziyeti, yapımında asbest kullanılmı yer üstü tesis binalarından veya binalarda kullanılan yalıtım ürünlerinden kaynaklanır. Bir hareket sonucunda, örnein makinelerin yaydıı titreim, kapıların açılıp kapanması ve hava akımı nedeniyle asbest lifleri serbest kalabilir. Bina yıkımı ve tadilat ilerinde daha önemli oranda maruziyet gerçekleir: asbest varlıından kukulanılıyorsa alanda daha güvenli çalıma konusunda bir uzmana danımak gerekir. Belirtiler ve Bulgular x Asbest liflerinin solunması akcier kanseri, mezotelyoma (eskiden nadir görülen, amfibol asbest maruziyeti ile arasında güçlü bir iliki kurulan en çok plevrada görülen bir kanser türü) ile asbestozis (bir tür pnömokonyoz) gibi ciddi hastalıklara yol açabilir. Yüksek younlukta asbest liflerine uzun süre maruz kalınmasının salık sorunlarına yol açma olasılıı daha yüksektir. Asbestozis, asbest liflerinin fazla miktarlarda solunması sonucunda geliir. Hastalıın patogenezi progresif ve geri dönüsüzdür. Solunum yetmezliiyle sonuçlanır. Aır olgularda asbestozis pulmoner HT ve kalp yetmezliinden ölüme yol açar. Asbest parçacıklarının solunması yalnızca asbestozisin 89 balangıcından sorumlu deil, aynı zamanda pek çok olguda son derece progresif ve ölümcül bir kanser türü olan mezotelyomaya neden olabilir. Mezotelyoma nadir rastlanan, vücuttaki pek çok iç organının yanı sıra göüs ve karın boluunun duvarlarını çevreleyen ve koruyan mezotelyuma saldıran bir kanser türüdür. Hastalıın iyi huylu olguları genel olguların içinde çok küçük oranda kaldıı için bu terim hemen hemen her zaman kötü huylu mezotelyomayı anlatmak için kullanılır. Hemen daima asbest maruziyetine balı plörezi ile seyreden bir tablodur. Özellikle, çok küçük, mikroskopik asbest liflerinin solunum veya sindirim yoluyla vücuda alınması sonuçta mezotelyoma geliimine neden olur. Hastalıın latansı alıılmadık derecede uzundur. Asbeste maruz kalan kiilerde asbest ile ilikilendirilen hastalık belirtileri, asbest maruziyetinden sonraki yirmi ila elli yıl boyunca gelimeyebilir. Önlem Yalnızca özel eitimli çalıanların asbestle çalımasına izin verilmeli, çalıanların uygulayacakları çalıma prosedürünün ve kullanacakları uygun KKD’ın bir uzman tarafından belirlenmesi gerekir. AB’de asbestin her türlü kullanımı ve asbest çıkarılması, üretilmesi ve ilenmesi yasaklandıı için asbest içerikli ürünlerin Türkiye’de bulunma ve kullanma olasılıı da azalmıtır. Bu nedenle, günümüzde temel olarak asbeste tadilat ve yıkım ilerinde maruz kalınmaktadır. Latansı uzamakla birlikte, modern kontrol yöntemlerinin uygulanmasından önce geçmiteki bir maruziyete balı olarak hastalık geliebilir. Türkiye’nin bazı bölgelerinde asbest kayaçların içinde bir bileen olarak bulunur. Prof. Dr. zzettin Bar, ç Anadolu Bölgesi’nde yapt aratrmalarda, toprakta bulunan baz minerallerin de (Erionite gibi) asbest gibi mezotelyomaya neden olduunu saptamtr. Anadolu’nun baz yörelerinde beyaz toprak ad verilen bu mineralleri içeren toprak, sva ve boya malzemesi olarak evlerin duvarlarna sürülmekte ve bu nedenle bu bölgelerde mezotelyoma sk görülen bir hastalk olarak karmza çkmaktadr. Son yllarda yaplan çalmalarda SV ad verilen virüsün mezotelyoma geliimi ile ilikili olabilecei bildirilmitir (Barı, . 2011 http://www.mesotheliomatr.org/halk/halkicin.php.). Bu asbest doal süreçler sonucunda serbest kalarak mevcut maruziyete katkıda bulunabilir. Asbest içeren kayaçlar, kömür ve mermer madenlerinin bulunduu bölgelerde pek görülmez. Dizel motor egzozu; Gaz, duman ve partikül maddelerin bir karıımıdır. En tehlikeli gazlar karbon monoksit, azot oksit, azot dioksit ve sülfür dioksittir. Aldehitler, yanmamı hidrokarbonlar gibi birçok uçucu organik bileikleri (UOB),polisiklik aromatik hidrokarbonları (PAH) ve nitro-PAH bileiklerini de (N-PAH) içerir. Azot oksitleri, kükürt dioksit ve aldehitler akut solunum irritanlarıdır. PAH ve N-PAH bileiklerinin çou kanserojendir. Dizel egzoz partikülleri (DEP) genellikle küçük çaplı (<1 mm), solunabilir karbon parçacıklarından oluur. DEP’ne maruz kalan çalıanlarda akcier kanseri riskinin artırdıı saptanmıtır(Daha ayrıntılı bilgi için SGP kapsamında hazırlanan “Meslek Hastalıkları ve le lgili Hastalıklar Tanı Rehberi” ne bakınız). Gazlar ve Buharlar Tabloda madenlerde doal olarak sık görülen gazlar listelenmitir. En önemlileri kömür madenlerinde metan ve hidrojen sülfür, uranyum ve dier madenlerde ise radondur. Oksijen eksiklii de baka bir sorundur. Metan yanıcıdır. Kömür madeni patlamalarının nedeni çou zaman budur. kinci sırada kömür tozu patlamaları gelir. 90 Kömür ocaklarnda meydana gelen tehlikeli gazlar ve salk etkileri Gaz Salk etkileri Metan (CH4) Yanıcı, patlayıcı, basit boucu Karbon monoksit (CO) Kimyasal boucu Hidrojen sülfür (H2S) Göz, burun, boaz tahrii, akut solunum depresyonu Oksijen eksiklii Anoksi Patlama ürünleri Solunum irritanı Dizel egzozu Solunum irritanı, akcier kanseri Dier tehlikeli gazlar dizel motor egzoz gazları ve patlatma yan ürünleri olan solunum irritanlarıdır. Karbon monoksit sadece motor egzoz ürünü deil, maden yangınlarının da sonucudur. Ocak yangınları sırasında CO ölümcül konsantrasyonlara ulaabilir. Bunun yanı sıra patlama tehlikesi de oluturabilir. Azot oksitleri (NOx) dizel motor egzozu ve patlatma bir yan ürünü olarak oluur. Oksijen eksiklii birçok ekilde oluabilir; metan gibi bazı dier gazlar tarafından yer deitirebilir veya yanma ya da havalandırma sistemindeki mikroorganizmalar tarafından tüketilebilir. Mesleki Astm Mesleki astım, iyerinde var olan bir alerjene aylar veya yıllar boyunca süren duyarlılık (sensitizasyon) sonucunda gelien, geri döndürülemez bir hava yolu tıkanıklııdır. Madencilik sektöründe alerjenlerden etkilenme, ahap salamlatırma (tahkimat) kullanılan madenlerde söz konusu olabilir. Kullanılan ahap ilaçlı ise, çalıanlar izosiyanat kaynaklarından veya sentetik reçinelerden etkilenebilir (bazı ahap ilaçlama proseslerinde arsenik bilekeleri kullanılabilir). Bu nedenle, yapılan ilaçlamanın uygunluunu deerlendirmek önemlidir. Mermer ileme kurulularında ise, dolgu ilerinde kullanılan polyester ve dier sentetik reçineler de tehlikeli olabilir. Küf sporları, evlerde ve iyerlerinde bulunan tozun ortak bileenidir. Fakat sporlar çok büyük miktarlarda bulunduklarında alerjik reaksiyonlara ve solunum sorunlarına yol açabilirler. Kayda deer küf oluumu için ortamda bir su kaynaı (nem veya yerlerdeki su olabilir), bir besin kaynaı ve üreyebilen bir varlık olmalıdır. Küf kolonileri yaygın bir ekilde maden duvarlarını kaplayabilir, ahap malzemeler üzerinde örümcek aı gibi yayılabilir. Parlak renkli görünen küfler (turuncu, sarı ve mor) veya jelimsi bir halde bulunan küfler özellikle endie yaratmalı, saptanmalı ve deerlendirilmelidir. Madenci Astm Kömür tozuna balı geliebilir ve astım her türlü toza maruziyet nedeniyle kötüleebilir. Belirti ve Bulgular Astımın iki bileeni vardır. Birincisi altta yatan kronik enflamasyondur. Dieri de dönemsel ataklardır. Belirtiler arasında kiiyi yürümek ve hafif yükleri taımak gibi en basit ileri yapmaktan bile alıkoyabilecek ciddi nefes darlıkları vardır. Bu hastalıın bazı madurları çalıma hayatına geri dönemezler. Dier belirtiler arasında hırıltılı solunum, öksürük ve göüs sıkıması vardır. Belirtiler 91 iyerinde bulunan duyarlılatırıcı (sensitizör) bir maddeye maruziyetin hemen ardından veya saatler sonrasında geliebilir. Bu durumda, hastalık ile iyerindeki faaliyetler arasındaki iliki açık olmayabilir. Hastalıkla ilikili dier rahatsızlıklar arasında rinit (hapırma/burun akıntısı) ve konjonktivit (kırmızı kaınan ve iltihaplı gözler) bulunabilir. Önlem le ilgili astımı oluturan nedenin kendisini ortadan kaldırmak en iyi yoldur: o Söz konusu malzeme/kimyasal madde duyarlılıa yol açmayan maddeyle deitirilebilir, o Astımlı çalıana astıma neden olabilecek bir maddenin bulunmadıı bir i verilebilir, o Etkilenen çalıan sayısını ya da etkilenim süresi azaltılabilir (örnein i rotasyonu, dinlenme süreleri, duyarlılıa neden olan materyallerle çalıanlar ya da iritanlara maruz kalan insanların sayısını azaltan vardiya ya da yer deiiklikleri ile), Proseste veya kullanılan ekipmanda deiiklik yapılabilir (örnein boya ileri için sprey yerine rulo kullanılması gibi), o Prosesin sınırlandırılması, toz bastırma teknikleri, temizlik ve düzen ile çalıma yöntemleri uygulanabilir. Eer kullanılan maddelerin yerine baka maddeler kullanılması (ikame edilmesi) mümkün deilse, etkilenme teknik kontrol önlemleri alınarak en aza indirilmelidir. Tozun, buharın, gaz ve dumanların açıa çıktıı her noktaya yerel aspiratör konulmalıdır. Aynı zamanda mühendislik kontrollerinin düzenli yapılmasını ve testlerin sıklıkla yapılmasını salamak akma ve sızıntı gibi tehlikelerin önlenmesi açısından büyük önem taımaktadır. Toz, buhar, gaz ve duman ortaya çıkan her noktada havalandırma (yerel ve genel) yapılmalı ve yerel emici fan temin edilmelidir. Emici fanla yapılan havalandırmada toz ve duman, çalıanın bulunduu yerden geçirilmemeli, çalıanın solunum düzeyine ulamadan kaynaından uzaklatırılacak ekilde ayarlanmalıdır. Teknik (mühendislik) kontrol önlemlerinin düzenli bakımının yapılması önemlidir. Tasarımda verilen kapasitelerin korunduunu kontrol edebilmek için teknik önlemlerin periyodik olarak test edilmesi gerekir. Solunum maskeleri, eldivenler, koruyucu gözlükler ve koruyucu giysiler de dâhil uygun KKD salanmalıdır. Duyarlılıa yol açan maddeleri güvenli ekilde kullanmanın yolları aranmalıdır. Çalıanlara, tehlikeli malzemelerin kullanımı ve saklanması için uygulanacak güvenli çalıma yöntemleri konusunda eitim verilmelidir. Mesleki deri hastalklar Madencilikte karılaılan mesleki deri hastalıkları arasında: x Kontakt dermatit veya egzama, x Kontakt ürtiker, x Akne ve folikülit, x Deri kanserleri bulunmaktadır. Deri hastalıının meslekle ilintili olup olmadıını anlamak, hastalıın hem prognozu hem de tedavi planlamasında önemlidir. Anamnezde meslek öncesi dermatoz öyküsü yoksa aaıdaki bilgilerin örenilmesi gerekir: - Klinik görünüm kontakt dermatit ile uyumlu mu? - Meslei dolayısıyla kii irritan veya alerjik potansiyeli olduu bilinen maddelerle temas ediyor mu? - Lezyonların anatomik lokalizasyonu üpheli madde ile temas edilen yere uyuyor mu? - Lezyonların balangıç yeri neresidir? 92 - Temas ile lezyonların balangıcı arasında süre uyumlu mu? - Meslek dıı temas edilen maddelerin dermatit sebebi olmadıı kesin mi? - Kukulanılan madde ile temas kesilince dermatit düzeliyor mu ve yeniden o maddeyle temas dermatiti alevlendiriyor mu? - Yama testi veya provokasyon testlerinde lezyonlardan sorumlu olabilecek bir madde saptanmı mı? - Test sonucunda kiinin yalnız pozitif reaksiyon verdii kimyasal maddeler deil, bu madde ile çapraz alerji gösterebilecek dier maddelerden kaçınmı mı? - Koruyucu önlemler alınmı mı? - yerinde çalıan dier insanlarda benzer yakınmalar var mı? Meslek öncesi dermatoz tanımlayan olgularda; - ortamından uzaklatıında iyileen ve çalıırken alevlenen deri hastalıı mı? - Meslek öncesi var olan dermatit meslek sırasında iddetlendiinde yeni lezyonlar oluuyor mu? -Yeni lezyonlar olumadıı halde önceden var olan lezyonlar belirgin derecede iddetlenmi mi? Deri Hastalklarnda Meslek ile Balant Mathias tan kriterleri Aaıdaki 7 sorudan 4'üne verilecek "evet" yanıtı, olası meslek balantısını kurmak için yeterlidir. 1. Klinik görünüm kontakt dermatit ile uyumlu mu? 2. yerinde potansiyel irritanlardan ve alerjenlerden etkilenme var mı? 3. Döküntünün anatomik daılımı mesleki etkilenim ile uyumlu mu? 4. Etkilenme ve hastalıın balaması arasındaki e zamanlılık balantısı kontakt dermatitle uyumlu mu? 5. Mesleki olmayan maruziyetler sebeplerden dılandı mı? 6. Dermatit, i ortamında etkisinde kalınan kukulu irritan ya da alerjenden uzaktayken düzeliyor mu? 7. Yama ya da provokasyon testleri olası bir alerjik nedeni belirleyebiliyor mu? 33 Kömür madencileri pek çok i kolundaki çalıanlarla karılatırıldıında kimyasal iritanlara daha az maruz kalırlar; ancak mekanize çalımanın artmasıyla bu tehlike daha büyük önem taır hale gelmitir. Mekanik martöpikörler, kesiciler ve delme makinesi kullanan madenciler makine yaları ile sıkça temas halindeyken bakım onarım kısmında çalıanlarsa yakıtlarla temas halindedirler. Martopikör ve kaya Mathias CGT. 1989 Contact dermatitis and worker's compensation: criteria for establishing occupational causation and aggravation. J Am Acad Dermatol 1989; 20: 842-8. 33 93 delme makinelerinden çıkan maddeler ciltte kontaminasyona neden olabilir. Kompresörlerin kontrol ve bakımları ile doru kompresör yalarının kullanımıyla zararın azaltılabilecei unutulmamalıdır. Yalama sistemlerinde, kaya delme makineleri için özel üretilen yaların kullanılması çok önemlidir. Bu tür ürünlerin hijyenle ve solunum yolları ile ilgili riskleri asgariye indirdii belirlenmitir. Pek çok madencinin derisinde rastlanan mavi-siyah lekeler, tedavi edilmemi ya da yeterince temizlenmemi yaralarda biriken kömür tozunun ince parçacıklarından kaynaklanmaktadır. Eller üzerinde nasır yaygındır, metakarpal (tarak) kemiklerin uç kısımlarında ve elde tutulan ekipmanların devamlı sürtündüü baparmaın iç kısmında görülür. Lastik çizmeler, ayak bileinin ön ve arka kısımlarındaki derinin kalınlamasına yol açabilir. Dier bir grup sorun da deri abrazyonuna balı gelien enfeksiyonlardır. Derideki abrazyon, bakterilerin vücuda girmesine neden olur, çoalmaları için uygun bir ortam salar. Enfekte olmu abrazyonlara madende çalıanlar arasında çok rastlanır. Stafilokok ve streptokoklara balı olarak çeitli piyodermiler geliebilir. Madenlerdeki nem ve sıcaklık bakteri enfeksiyonlarının olumasını kolaylatırır (derin madenlerde sıcaklık ve nem çok yüksek olabilmektedir). Hem doal nedenlerden hem de tozu bastırmak için kullanılan sudan dolayı oluan nemli koullarda, ellerde deri maserasyonu olması çok yaygındır, yüzey suyunun içindeki kimyasal bileenler bu durumu daha da kötületirebilir. Egzama bazı tozlar nedeniyle oluabilir ve vücudun herhangi bir yerinde, özellikle topraklı kıyafetin deriyle sürtündüü alanlarda görülebilir. Tozun kulaa girdii durumlarda kulakta da oluabilir. Hijyen büyük önem taımaktadır ve bu tehlikenin var olduu durumlarda kulak koruyucunun doru seçilmesi gerekmektedir. Meslek kaynaklı deri hastalıklarının çou, tehlikeli ajanlarla sık temas halindeki organlar olan el ve kollarda meydana gelir. Madencilikte, özellikle de kömür madenlerinde, mesleki dermatit bacaklarda ve gövdede geliebilir. Deri kanseri açıkta çalıanlarda ultraviyole ıınlardan kaynaklanabilir (örnein güne ııı). Önlem x Olanak varsa, soruna yol açan madde yerine daha güvenli bir madde kullanılmalıdır. Ancak, dermatitin nedeni tozsa, bu çözüm madencilikte her zaman mümkün olmayabilir. x Eldivenler çalıanlara koruma salamakla birlikte bir risk de tekil ederler. Kullanılan eldivenler yapılan ie uygun olmalı (belirli tehlike türlerine en uygun eldivenler için eldiven üreticilerinden ve rehberlerden yararlanılmalıdır) ve uygun ekilde kullanılmalıdır. Hasarlı eldivenlerin kullanılması sahte bir güvenlik duygusu verir. Sızdırmaz eldivenler, terli ve nemli bir ortamın olumasına yol açabilen geçirgen olmayan bir bariyer oluturarak kullanıcının aslında elinin nemlenmesine neden olur. Su geçirmez lastik ya da plastik eldivenlerin altına pamuk eldivenler giyilmesi ya da içi pamuk kaplama eldivenler kullanılmasıyla bu sorunun önüne bir ölçüde geçilebilir. x Eldivenleri giyip çıkarırken içine kirletici madde kaçması engellenmelidir. x te temiz kıyafetlerle çalıılması, ya veya kimyasal bulamı giysilerin iten hemen sonra deitirilmesi gereklidir. Gazyaı, ispirto veya terebentinle ellerin veya cildin temizlenmesi önlenmelidir. x Souk ve sıcak suyun bulunduu, sabunla elleri yıkama ve kurulama olanaının bulunduu uygun yerler, çalıanların ilerini bitirdikten sonra, yeme-içmeden önce, tuvaletten sonra ve her ihtiyaç duyduklarında ellerini yıkayabilmeleri açısından çok önemlidir. x Suya ulamanın güç olduu yerlerde deri dezenfektanları elleri kirletici maddelerden arındırırlar (en etkili ancak en az kuvvetli temizleyici kullanılmalıdır). Derinin irritan ve alerjen maddelerden arındırılması için derhal suyla durulamak veya hafif bir sabunla yıkamak genellikle yeterli olur. x Düzenli olarak nemlendirici krem kullanılması cildin nemli ve yumuak tutularak dermatitin önüne geçilmesini salar. Deriyi yumuatan kremler, derinin nemini korumak amacıyla ite ve iten sonra 94 kullanılabilir. Ancak, kimyasal maddeler her zaman deriye sızabileceinden ‘bariyer kremler’ tam koruma salayamayabilir. Scak stresi Isı hem yeraltı, hem yerüstü madencileri için bir tehlikedir. Yeraltı madenlerinde, ısının balıca kaynaı kayanın kendisidir. Her 100 metre derinlikte kaya ısısı 10C artar. Isı artıının dier kaynakları; fiziksel aktivite, çalıan sayısı, dolaan hava, ortam hava sıcaklıı, nem, donanımlar, özellikle dizel ekipmanlarıdır. Sıcak bitkinlii ve sıcak çarpması, derin yeraltı madenlerinde önemli bir sorun olmaya devam etmektedir. Derin ocaklarda barometrik basınç da önemli bir sorundur. Isıyı, konvektif ısı alıveriini artırır, terin buharlamasını azaltır. Yerüstü madenciliinde günein ultraviyole ıınlarından etkilenme, skuamöz hücreli karsinom ve bazal hücreli karsinom oluumuna katkıda bulunabilir. Pirometalurjik ilemlerde infrared etkilenimi, ısı stresi ve katarakta neden olabilir. Elektrolitik eritme ve rafine ilemleri sırasında elektromanyetik alanlar oluur. Mesleki kanser Madencilik sektöründe çalıanların, kanserojen veya kanserojen üphesi olan maddelerden etkilenmeleri nedeniyle kansere yakalanma riski daha yüksek olabilir. Madencilik sektöründe çalıanlar potansiyel olarak asbeste, radona, çeitli yalara, kobalta, kobalt bilekelerine, kaynak dumanına, kuruna, silikaya, izosiyanatlara, dizel egzozuna, pasif sigara dumanına ve benzerine maruz kalırlar. UV ıınları (güne ıınları) cilt kanserine neden olabilir. Asbest maruziyeti halen mesleki kanserlerin açık farkla bilinen en önemli (ayrıntılar için bkz. bu Rehberin Asbeste balı gelien meslek hastalıkları bölümü) nedenidir. Farklı kayaçlar farklı miktarlarda ve sürekli olarak deien veya bozunan radyoaktif element içerir. Bozunum zincirinin bir bölümünde elementler, doal radyoaktif bir gaz olan Radona dönüür. Radon maden ocakları, maaralar ve binaların bodrumları gibi havalandırılmayan yerlerde birikir. yonizan radyasyon Madencilik sektöründe önemli bir tehlikedir. Radon, taların patlatılması sırasında açıa çıkabilir ya da yeraltı akılarıyla da madene sızabilen bir gazdır. Radon ve bozunma ürünleri iyonlatırıcı radyasyon yayarlar. Uranyum madencileri arasında akcier kanserinden ölüm oranları yüksektir. Radon; uranyum, kalay ve dier bazı madenlerde bulunan doal radyoaktif bir gazdır. Kömür madenlerinde saptanmamıtır. Temel salık zararı iyonize radyasyondur. Radon gazı, kayaçların içindeki çatlaklardan ve kırıklardan maden ocaının havasına yayıldıı gibi, yer altı suları ile de taınabilir. Kayaç kırıldıında yüzey alanı büyük oranda artacaından radon gazı yayılımı da artar. Yer altı maden ocaklarındaki suyun çalkanması önemli bir radon gazı kaynaı tekil edebilir. Radonun yarı ömrü 3.8 gündür. Bozunarak radon ürünlerini meydana getirir. Bazı ürünlerin yarı ömrü kısa olur (bir dakikadan az), bunlar da bozunarak alfa radyasyonu yayarlar. Radon ürünü parçacıklar daha çok havada bulunan toz, duman ve su buharı gibi dier parçacıklara yapıırlar. Bu parçacıklar solunduklarında akcierlerin en derin yerlerine ulaabilecek küçüklüktedir. 95 Bozunma süreci parçacık akcierde iken gerçekleirse yayılan alfa ıınları yumuak dokuya zarar verebilir ve kansere neden olabilir. Bu doal süreç devamlı gerçeklemektedir. Radon yönünden zengin kapalı alanlarda yarattıı etki daha büyük ve etkilenmede o oranda yüksektir. Radon gazının etkileri, kendisi de kanserojen olan sigara dumanının solunması ile katlanarak artar. Radon yönünden zengin alanlarda sigara içmek yasaklanmalıdır. Radyasyon düzeylerinin dier maden ocaklarına göre daha yüksek olduu uranyum madenlerinde çalıan içilerde Radon ile kanser arasında bir iliki gözlemlenmitir. Radon gazı ile radon ürünlerine yönelik en etkili kontrol önlemi havalandırma ile gazın seyreltilmesi ve ortadan kaldırılmasıdır. Radon gazının havalandırma ile çalıma ortamından hızla uzaklatırılmasıyla iyerinde radon ürünlerinin oluumu azaltılmı olur. Bu tür bir havalandırma için kullanılacak hava olabildiince radonla kirlenmemi hava olmalıdır. Yer üstünden radonsuz temiz hava çeken fanların kullanılması ve yer altındaki havayı tekrar dolatıran fanlardan kaçınılması alınabilecek en etkili önlemlerdir. Radon ürünlerine karı kiisel solunum maskelerinin kullanılması etkili deildir. Tipik bir partikülün boyutu 0.09 ila 0.3 mikrondur (dizel makine kullanılmayan ocaklarda). Bu boyuttaki parçacıklar çou toz maskesinden geçer. Radon zararlı ürünler oluturmak üzere bozunan bir gaz olduundan bu bozunum sürecinin bir bölümü akcierlerde gerçekleebilir. Bu durumda en iyi uygulama gazın “olabilen en düük” düzeylerde tutulmasıdır. Havalandırma gibi teknik kontrol önlemleri kullanılması dıında etkili bir yöntem olmadıı, bu nedenle havalandırma düzeneklerinin gözden geçirilmesi ve düzenli olarak denetlenmesi gerektii unutulmamalıdır. Yapılan aratırmalar sonucunda, Türkiye’deki bazı maden ocaklarındaki radon konsantrasyonlarının iyi uygulama örneklerine göre yüksek olduu saptanmıtır. Pek çok maden ocaında ise ölçüm yapılmamıtır. Hava akımının düük olduu ve doal havalandırmanın kullanıldıı madenlerde çalıanların risk altında oldukları bilinmektedir. Belirtiler ve Bulgular Belirtilerin ve bulguların kanserin türüne göre deiiklik gösterdii unutulmamalıdır. Önlem x Çalıma yöntemlerini deitirilebilir ve havalandırma mutlaka iyiletirilmelidir, x Tehlikeli kimyasallar kanserojen olmayan kimyasallarla deitirilmelidir [örnein metal ilerinde (kesimde kullanılan yalar, soutma suları) kullanılan mineral ya bazlı sıvıların su bazlı alternatifleri vardır]. x çilere eitim verilmesi ve kendi salıklarını koruyabilmelerine olanak verilmelidir, x Solunum cihazı ve geçirmez giysiler gibi KKD salanmalıdır, x Sigaraya özel önem verilmeli ve içenlerin bırakması için her yol denenmelidir, (Sigara ile iyerinde kanserojen ajanlara maruziyet bir araya gelince kansere yakalanma riski artar), x Günün en sıcak saatlerinde dıarda yapılması gereken ileri azaltacak ekilde çalıma programı hazırlanmalıdır (örnein, bu saatlerde mola veya iç mekânlarda yapılacak iler programlanmalıdır). Dıarıda çalıma zorunluysa çalıanlara koruyucu (yüksek koruma faktörlü (SPF 30+) cilt kremleri) verilmeli ve sık sık uygulanmalıdır. apkasıyla (tercihen boyun koruyucusu olan), sıkı dokunmu ve nefes alabilen kumalardan tiörtü ve pantolonuyla bütün çalıanlara uygun i kıyafeti verilmelidir. Burada sözü edilen risk yalnızca yaz mevsimine özgü deildir. Kı güneinin de UV seviyeleri çok yüksek olabilir. Altın madencileri ve deirmencilerinde ve civa madencilerinde civa buharına temas riski vardır. Altın ve kurun madencilerinde arsenikle temas ve akcier kanseri riski vardır. Nikel madencilerinde nikel teması ve buna balı akcier kanseri ve alerjik dermatit riski vardır. 96 Biyolojik risk etkenleri Nemli çalıma ortamlarından kaynaklanan Leptospirosis ve ankilostomiazis, havalandırma sistemlerinden kaynaklanan Legionella kontaminasyonu, dar ve kapalı alanlarda birlikte çalımaktan kaynaklanan Tüberküloz, Tetanos, Hepatit, HIV gibi enfeksiyon hastalıkları madencilerde sık karılaılabilen durumlardır. Tetanos Tetanos, toprakta yaayan bir bakterinin neden olduu, bazen ölümcül olabilen ciddi bir hastalıktır. Maden ocaklarında bulunabilen dier organik maddelerden de geçebilir. Bakteri; çivi, aaç kıymıı veya dikeni gibi enfekte olmu bir nesne aracılııyla genellikle açık bir yaradan insan vücuduna girer. Yaraya girdiinde, kas dokularını besleyen sinirlere saldıran güçlü bir toksin üretir. Yaklaık bir haftalık kuluçka döneminden sonra çene kaslarında kasılma meydana geldii için halk arasında kazıklı humma olarak bilinir. Hastalık daha sonra solunum sistemindeki kaslar da dâhil olmak üzere vücuttaki dier kaslara yayılır. Bu durumda hastalık ölümcül bir hal alabilir. Önlem Tetanos aılarıyla bu hastalık iyi bir ekilde kontrol altına alınmıtır. On yılda bir tekrarlanan aılarla enfeksiyona karı direnç salanır. Türk erkekleri, çocukluk çaında, okulda ve askerlik sırasında aılanırlar. Tam aı kaydı bulunmayan herkesin aılanmasına iyerinde iyeri hekiminin devam etmesi gerekir. Her türlü harici yaranın en kısa zamanda iyice temizlenmesi gerekir; hastanın aıları ile ilgili en ufak bir kuku varsa hasta sevk edilmelidir. Not: lkyardım yapılırken, doktor haricinde hiç kimse hastaya krem (veya baka ilaç) vermemelidir. Leptospiroz (Weil hastal) Sıçanların (ve dier bazı memelilerin) idrarıyla bulaan ciddi bir hastalıktır. lk olarak souk algınlıına benzer semptomlarla ortaya çıkan bir enfeksiyondur ve böbrek ve karacier yetmezliine kadar ilerler. Hastalıa karı gelitirilmi bir aı yoktur. Uygulanan tedavi ile tam iyileme garantisi yoktur. nsanlara bulaması sindirim yoluyla ve cilt üzerindeki kesik ve sıyrıklardan, yumuak doku ve muköz membranlardan (gözler, burun, aız, vb.) olur. Hastalık, temel hijyenin (yemeklerden önce veya tuvaletten sonra el yıkamak) salanamadıı kömür madenleri gibi kirli ortamlarda yaygın olarak görülür. Çalıanların hastalıa yakalanma riskleri konusunda bilgilendirilmeleri ve souk algınlıına benzer semptomlar gelitirdiklerinde hekime görünmeleri konusunda tevik edilmeleri gerekir. Yemekte yiyecekleri kâıda sarılı halde tutmak gibi önlemler de tevik edilmelidir. Maden ocaklarındaki fareleri tamamen ortadan kaldırmak zordur ancak tuzaklarla, fare zehirleriyle ve yiyecek kalıntılarını ocaktan çıkarmak gibi basit tedbirlerle fare popülasyonunu azaltmak için her türlü çaba harcanmalıdır. 97 Mantar enfeksiyonlar Karanlık odada “Wood ıııyla” onikomikoz görüntüsü, bir baka hastada intertrigo Madenlerde çalıanlarda sıcaklık ve buna balı terleme, ıslak çalıma ve koruyucu giysilerin uzun saatler giyilmesine balı olarak manter enfeksiyonları geliebilir. Çalıanların erkek oluu, T. Pedis’in özellikle askerlik döneminde topluma oranla yaygın görülüü bu dönemde kapılan rahatsızlıın, maden çalıanlarında bot giyimine balı sürmesine hatta tırnaa kadar yayılmasına neden olmaktadır. ntertrigo, onikomikoz gibi hastalıklar madencileri uzun yıllar rahatsız etmektedir. Madenci Nistagmusu Gözün istemsiz ritmik veya aritmik hareketlerine nistagmus denir. Nistagmus’da göz hareketleri çeitli yönlerde olabilir. Gözlerin her iki yöne eit hızda gittii nistagmus tiplerine sarkaç tipi, bir yöne yava, karı yöne hızlı gittii tiplerine de yay tipi denir. Yay tipinde gözlerin hızlı gittii yön nistagmusun yönüdür. Örnein gözler saa hızlı sola yava gidiyorlarsa nistagmus sa yönlüdür. Hasta nistagmusun hızlı yönüne bakarsa göz hareketlerinin frekansı ve amplitüdü artar. Nistagmuslu hastalarda: görme azlıı, titreyen görüntüler, ba dönmesi ve tek gözde çift görme ikayetleri olabilir. Nistagmus 4 grupta incelenebilir: 1- Oküler nistagmus, 2- Vestibüler nistagmus, 3- Nörolojik (merkezi) nistagmus, 4- Doutan nistagmus. Yer altı maden ocaklarında aydınlatmanın kötü olduu yerlerde çalıan bütün çalıanlar etkilenebilir. Aydınlık ve karanlık ortam arasında gidip gelmek de bir faktör olabilir. Belirtiler ve Bulgular Yeraltında 25 ila 30 yıl boyunca çalımı, genellikle orta yalı veya ileri yalardaki kömür madencilerinde görülen meslek hastalııdır. Günümüzde elektrikli madenci ba lambalarının kullanılması sonucunda hastalıın görülme sıklıı azalmıtır. Nistagmus aynı zamanda genetik nedenlere balı geliebilir; kulak enfeksiyonu, beyin hasarı ve uyuturucu kullanımı gibi baka faktörlerden de kaynaklanabilir. Fiziksel belirtileri arasında karanlıkta veya lo ııkta görme güçlüü, parlak ııa karı aırı duyarlılık ve tahammülsüzlük ile göz küresinin ritmik olarak titremesi yer alır. Bu titremeler sonucunda, bakılan nesnelerin hareket ediyormu gibi görülmesi ve görme keskinliinde bozukluk söz konusu olabilir. Göz ile ilgili bu belirtilerle ilikili olarak özellikle çömelip eildikten sonra ba arısı ve ba dönmesi gibi genel rahatsızlıklar da ortaya çıkabilir. Hastalıın ilerleyen evrelerinde yaygın olarak psiko-nörotik belirtiler geliir. Hastalık kontrol edilmezse sinirsel rahatsızlıklar madende çalıanı tamamen kısıtlayacak ekilde iddetlenebilir. 98 Nistagmus semptomları olan herkesin, belirtilerin nedenlerinin belirlenmesi için sevk edilmesi gerekir. Meslek hastalıı nedeninin deerlendirilebilmesi için hekimin hastasının mesleinin farkında olması gerekir. Tıbbi incelemeler (1) Herkes madende çalımaya balamadan önce tıbbi olarak incelenmelidir. (2) ncelemede normal olarak akcier filmi çekilmelidir. SFT yapılmalıdır. Gürültü düzeyi 80 dB’nin üzerinde çalıanlara odyometri testi yapılmalıdır. Tam kan sayımı ve kan sedimentasyonu yapılmalıdır. (3) Tüm çalıanlar, yetkililer tarafından belirlenen aralıklarla periyodik salık kontrolünden geçirilmelidir (çi Salıı Güvenlii Tüzüü’ne göre 6 ayda 1; Tozla Mücadele Yönetmelii’ne göre 2 yılda 1 risk deerlendirmesine göre periyodik salık kontrol sıklıına karar verilmesi gerekir. Kiinin gereksiz yere radyasyon almaması için yılda 1 kez yapılması uygundur). (4) Tüm çalıanlar, mesleki etkilenme sonucu oluabilecek yaralanmaları ve hastalıkları tehis etmek için sık sık tıbbi muayeneden geçme fırsatına sahip olmalıdır. Akcier filmlerini de içine alan tıbbi muayenelerin tipi ve ne sıklıkta yapılacakları ulusal yasa veya yönetmeliklerle saptanmalıdır. (5) veren bu bölümde istenen bütün tıbbi muayeneleri, herkese ücretsiz olarak salamak zorundadır. Madende çalımaya balamadan önce, çalıacak kiilerin tıbbi olarak bu ie uygun oldukları belgelenmelidir. Tüm tıbbi incelemelerin kayıtları ve incelemelerle ilgili olarak yapılanlar gizli tutulmalı ve ulusal mevzuatta belirlendii gibi tıbbi tesislerde saklanmalıdır. Hiç kimse yer altında veya üstünde, çalıanlarda fiziksel hasar yapması beklenen veya onların gücünün üzerinde olduu belli olan, aır ilerde çalıtırılmamalıdır. (*)YeraltKömürMadenlerindeGüvenlikveSalkILOUygulamaKlavuzu2011 Önlem Maden ocaının giri bölümünde yer alan galerilerin aydınlatmasını beyaz badana veya açık renk ta tozu ile olabildiince arttırmak yararlı olabilir. Bu sayede karanlıa alıma süreci daha hızlı ve rahat gerçekleir. çileri hastalıın tehlikeleri konusunda uyarmak ve dier insanların gözlerine dorudan ıık tutmamaya özen göstermelerini salamak için verilecek eitim önemlidir. Psikososyal Sorunlar kolunun tehlikeli olması, emeklilik sonrası hayatta kalma süresinin dier mesleklere oranla kısa olmasının bilinmesi, yaadıkları yerlerde dier maden çalıanlarının yaadıı salık sorunları madencilerin psikolojik yapılarını olumsuz etkilemekte bunların meslein kaderi olarak algılanmasına neden olmaktadır. sizlik, i güvencesinin olmaması, sosyal güvencenin olmaması, kaçak ocaklarda çalıma, vardiyalı çalıma, karanlık, nemli ortamlarda çalıma, düük ücret gibi dier sorunlar da yukarıda sayılan olumsuzlukları artırmaktadır. Madencilerin psikolojik yapılarına yönelik elimizde yeterli veri yoktur. Bu alanda iyeri hekimlerinin yapabilecei pek çok çalıma ile çalıanların kaygı düzeyleri, depresyon prevalansı, bunların nedenleri vb. konu açıklıa kavuturulabilir. 99 Maden Kolunda Ek ve Tamamlayc Muayeneler Yukarıda sayılan tehlikeler ve hastalıklar göz önüne alınarak maden i kolunda çalıanların muayene protokolleri düzenlenmelidir. Genel ie giri muayenesi i koluna bakılmaksızın standart olarak yapılmalıdır. Madencilerin geleneksel hastalıı olarak bilinen pnömokonyoz yönünden inceleme, gürültüye balı iitme iitme kaybının aratırılması, titreim, yük kaldırma ve duru bozukluuna balı geliebilecek kas iskelet sistemi hastalıklarına yönelik muayeneler, deri ve tırnak muayenelerinin detaylandırılması madencilerde ortaya çıkabilecek meslek hastalıklarının erken tanınmasına yardımcı olacaktır. Standart muayeneye ek olarak yapılması gereken muayeneler: x x x x x x x x 100 En az 35x35 cm’lik ILO standartlarına göre kalite (1) veya kalite (2) PA akcier grafisi (PA akcier grafisini tekrarlama olanaı yoksa kalite (3) grafi de deerlendirilebilir) çekilmesi ve bu grafilerin A ve B okuyucular tarafından okunması gerekmektedir. Bunların sonuçlarınormal olarak deerlendirilenler de dâhil- SGÜM’e bildirilir. Solunum Fonksiyon Testleri yapılmalıdır. Çalıma ortamı ölçüm sonuçlarına göre 80 dB ve üzerinde gürültü saptandıında odyometri ve çalıma ortamında kulak koruyucuların bulunması salanmalıdır. Gürültü 85 dB ve üzerindeyse odyometrik muayeneye ek olarak uygun kulak koruyucularının kullandırılması zorunludur. Kanda veya idrarda kurun, civa, kadmiyum, nikel, krom (Madenin türüne, jeolojik yapının özelliine ve maruziyete göre yapılan RD'ne göre var olan aır metallerin kandaki veya idrardaki düzeylerine bakılmalıdır) düzeyine bakılmalı, tam kan sayımı tetkiki yapılmalı, kan sedimentasyonuna bakılmalı, tam idrar tetkiki yapılmalı, karacier ve böbrek fonksiyon testlerine bakılmalıdır. Özellikle deerli maden çalımalarında kanda siyanür aranmalı, COHb düzeyi, tam kan sayımı, tam idrar tetkiki, kan sedimentasyonu, karacier ve böbrek fonksiyon testlerine bakılmalıdır. Göz muayenesi yapılmalıdır. Deri muayenesi yapılmalıdır. Kas iskelet sistemine yönelik yapılan muayenede gerekli görülen testler muayeneye katılmalıdır (Bel rahatsızlıı düünüldüünde Laseq bacak germe testi, De Quarvein hastalıından kukulanıldıında Finkelstein testi, KTS yakınmaları varsa Phallen, Tinnel ve skemik testler yapılmalı, 3,5 parmakda duyu kontrolü yapılmalıdır. Testler konusunda ayrıntılı bilgi için bkz. bu Rehberin “XVIII.yeri Hekimlii Uygulamalarında Kullanılabilecek Basit ;Testler, Ölçekler ve Muayene Yöntemleri” Bölümü). III.3. 2. naat Kolunda Salık Gözetimi naat ileri ev, iyeri, fabrika, hastane, yol, köprü, tünel, stadyum, rıhtım, havaalanı gibi her çeit bina yapımı, bakımı, onarımı, yenilenmesi, deitirilmesi, yıkılması ilerinin tamamıdır. naat ileri farklı pek çok meslek grubunun ortak çalıması gereken ilerdir. Bir grubun iini bitirdikten sonra dier grubun çalıması, ardından bir baka grup ya da daha önceki grubun tekrar aynı ortamda çalıması eklinde süren ilerdir. Bu nedenle inaatta çalıanlar genellikle sürekli aynı iyerinde çalımaktan çok sık sık i deitirmek zorunda kalan, çalıtıkları her bir ite ancak birkaç haftayla birkaç ay arasında bulunan kiilerdir. Bu durum çalıan ve i açısından çeitli olumsuzlukları içerir. Çalıanların eitim ve güvenlik algı düzeyleri ve iyerlerinin güvenlik anlayıları deiken olabilir. Hava koulları, inaat sezonu gibi zorlamalarla çou zaman inaatta çalıanlar yılın tamamını çalıarak geçiremezler. Bu açıı kapatmak için sıklıkla fazla mesai, aırı çalıma gibi zor koullarla yüz yüze kalırlar. Deneyimsiz oldukları ileri yapmak zorunda kalabilirler. Aslında bir takım ii olması gereken inaat ileri, bu nedenle salık ve güvenlik açısından pek çok riskleri barındırır hale gelir. naatlar, farklı meslek gruplarının bir arada bulunduu i alanlarıdır. Baz inaat meslekleri-çalanlar 1. Kazı ustaları 11. Demir ve çelik içileri (donatı ve yapısal) 2. Duvar ustaları 12. Ameleler 3. Marangozlar 13. Bakım içileri 4. Elektrikçiler 14. Öütücüler 5. Asansör kurucular 15. naat makinaları operatörleri 6. Camcılar 16. Boyacılar, duvar kâıdı kaplayıcılar 7. Atık temizleyenler(örn. asbest, kurun, toksik döküntüler) 17. Tesisatçılar 18. Çatı ustaları 8. Mozaikçiler, betoncular 19. Sac metal içileri 9. Sıvacılar 20. Tünel içileri 10. Yalıtım içileri 101 naatta çalıma çeitli salık riskleri taır. Bu riskler iyerinden iyerine, iten ie, günden güne, hatta saatten saate deiebilir. Genellikle aralıklı, tekrarlanan maruziyetler söz konusudur. Çalıan sadece kendi yaptıı iten deil, çou zaman i ortamındaki dier ilerden kaynaklanan zararlardan da etkilenir. Her bir etkenin zararı, younluuna ve ilgili iin süresine balıdır. Bazı inaat tehlikeleri aaıdaki tabloda gösterilmektedir. Burada sadece iin birincil zararlarına yer verilmitir. Ayrıca, her inaatta çalıan stres ve sıcaa maruz kalma, kas-iskelet sistemi hastalıkları gibi ortak salık sorunlarıyla da karılaır. Baz inaat mesleklerinin birincil riskleri Meslek Tula, ta vb. duvar ustası Seramik ustaları Marangozlar Sıvacılar Elektrikçiler Elektrik santrali yapım ve tamircileri Boyacılar Duvar kâıdı ustaları Tesisatçılar Buhar kazanı ustaları Halı kaplamacılar Karo ustaları Mozaik zımparacılar Camcılar zolasyon içileri Demiryolu inaatçıları Çatı ustaları Kaynakçılar Lehimciler Kazıcılar, deliciler Havalı çekiç kullananlar Kazık makinası operatörleri Vinç operatörleri Vinç kulesi operatörleri Ekskavatör, kepçe operatörleri Greyder, dozer, kazıcı operatörleri Asfalt içileri Kamyon ve traktör oförleri Yıkım içileri Risk Çimento dermatiti, ayakta çalıma, aır yük, soukta, sıcakta çalıma, günee balı uv etkilenimi, Yapıtırıcı buharları, dermatitler, ayakta çalıma, aır yük, Ahap tozu, aır yük, tekrarlayan hareketler, titreimli el aletleri kullanımı, Sıva tozları, iskelede yüksekte çalıma, aır yük, ayakta çalıma, soukta, sıcakta çalıma, günee balı uv etkilenimi, Lehim dumanındaki aır metaller, ayakta çalıma, aır yük, asbest, yüksekte çalıma, Lehim dumanındaki aır metaller, aır yük, asbest, Solvent buharları, toksik metaller, yüksekte çalıma, Tutkal buharları, ayakta çalıma, yüksekte çalıma, Kurun dumanı ve partikülleri, kaynak dumanları, asbest, uygun olmayan pozisyonlarda çalıma, Kaynak dumanları, asbest, Diz travması, ayakta çalıma, tutkal ve buharları, Yapıtırıcılar, toz, diz travması, aır yük, Ayakta çalıma, silika tozu, Ayakta çalıma, yaralanma, yüksekte çalıma, Asbest, sentetik lifler, ayakta çalıma, Silika, sıcak, souk, aır yük taıma, günee balı uv etkilenimi, Katran, sıcak, yüksekte çalıma, Kaynak emisyonları, Metal dumanları, kurun, kadmiyum, Silika, gürültü, vibrasyon, Silika, gürültü, vibrasyon, Silika, vibrasyon, Gürültü, lubrikan yalar, Stres, izolasyon, Silika, histoplazmozis, vibrasyon, sıcak, gürültü, Silika, vibrasyon, sıcak, gürültü, Asfalt emisyonları, sıcak, dizel egzozu, Vibrasyon, dizel egzozu, Asbest, kurun, toz, gürültü, Kimyasal zararlar Genellikle havada, gaz, toz, buhar, duman halinde bulunur ve solunumla alınırlar. Bazıları ciltten de emilirler. Sıvı, yarı sıvı (yapıtırıcı tutkallar, katran) veya toz (çimento) formda da bulunabilirler. Su ve gıdalarla aızdan alınabilir, sigarayla birlikte inhale edilebilirler. Oluturdukları hastalık örnekleri ise; x Silikozis; kum püskürtme, tünel yapımı, kaya delme ilemleri, talama, zımparalama, sıvama, 102 x x x x harç karma, kazma, yıkım ve söküm ileri Asbestozis; yalıtım (izolasyon), tesisat, yıkım ileri Bronit; kaynakçılık Deri alerjileri; çimentoyla yapılan iler Nörolojik hastalıklar; organik çözücüler ve kurun etkilenimi Asbest maruziyeti olan izolasyon ii yapanlarda, kaynakçılarda ve aaç ileriyle uraanlarda akcier kanseri ölümleri fazladır. Köprü tamircilerinde, boyacılarda kurun zehirlenmesi görülebilir. Bazı havalı çekiç operatörlerinde ve vibrasyon oluturan araç ve makineleri kullananlarda Raynaud Sendromu görülür. Alkolizm, inaatta çalıanlarda önemli bir sorundur. stresi, isizlik korkusu, sosyal izolasyon, kalıcı olmayan çalıma koulları gibi, ile ilgili sorunlar kolaylatırıcı olabilir. Fiziksel zararlar Her inaatta görülürler. Gürültü, sıcak ve souk, radyasyon, vibrasyon, barometrik basınç bunlardandır. naat sektöründe makinelemenin giderek artması, gürültü sorununun boyutlarını da artırmaktadır. Tüm vücut vibrasyonu da, havalı çekiç ve dier büyük makineleri kullananlar için önemli bir sorundur. Çatı ustalarında güne ve sıcak katrana balı sıcak stresi riski yüksektir. UV radyasyonun ana kaynaı güne ve elektrik kaynaıdır. yonizan radyasyon ihtimali düüktür. Ancak, temel kazma, tünel yapımı gibi ilerde radon maruziyeti söz konusu olabilir. Zorlanma ve burkulmalar, en sık görülen hasarlardır. Travmatik yaralanma, tekrarlanan hareketler, ayakta ve aırı çalıma gibi nedenlerle tendinit, karpal tünel sendromu, bel arısı gibi kronik fiziksel sorunlar sık yaanır. kazaları yönünden inaat sektörü, en yüksek riskli meslek gruplarından biridir. Biyolojik zararlar naat ilerinde enfeksiyöz mikroorganizmalar, biyolojik kaynaklı toksik etkenler ve sahipsiz ya da vahi hayvan saldırıları ile karılaılabilir. Kazı iinde çalıanlarda histoplazmozis görülebilir. Kapalı ortamda yapılan çalımalarda, influenza, tüberküloz bulaması olabilir. Sıtma, Sarıhumma, Lyme hastalıı, sektörün bilinen dier enfeksiyöz sorunlarıdır. Sarmaık, mee, sumak, ısırgan gibi bitkilerden 103 kaynaklanan toksinler, deride erüpsiyona neden olabilir. Bazı aaç tozları kanserojen, bazıları alerjendir. Arı, eek arısı, yılan, karınca gibi bazı hayvan sokmaları görülebilir. naat sektöründe görülen salk zararlar Kimyasal Kas-iskelet x Asit x Yapıtırıcılar, tutkallar x Alkali x Asbest x Asfalt x Berilyum x Karbon monoksit x Çimento x Temizlik ürünleri x Katran x Toz x Epoksi reçinesi x Gaz x zosyanatlar x Kurun x Yapay mineral lifler x Metaller x Boyalar, cilalar x Silika x Solventler x Tinerler x Kaynak dumanı ve gazları x Ahap tozları x x x x Aırı zorlanma: sırt hasarları, burkulma ve zorlanmalar, omuz, dirsek, bilek problemleri Uygunsuz malzeme Ayakta çalıma Tekrarlanan hareketler Fiziksel x x x x x x x x x Souk Ergonomi Sıcak Gürültü Oksijen eksiklii Radyasyon Stres Güne Vibrasyon Güvenlik x x x x x x x x x x x x x x Bina yıkımı Kapalı alanlar Vinç kullanma Uyuturucu ve alkol Elektrik Patlayıcılar Dümeler Yangın ve patlama Motorlu taıtlar Aır ekipman skeleler Yangın ve patlamalar Basınçlı gazlar Hava koulları Biyolojik x x x x x x Sürüngenler, kümes hayvanları Histoplazmozis Bakteriler, mantarlar, parazitler, Virüsler Böcekler, örümcekler; lyme Küfler, mantarlar Protozoalar Bu salık zararlarına balı olarak inaat i kolunda bazı meslek hastalıklarıyla karılama olasılıı artmaktadır. naat i kolunda en sk karlalan meslek hastalklar Gürültüye balı iitme kaybı Titreime balı gelien beyaz parmak hastalıı Karpal tünel sendromu Bel rahatsızlıkları, tüm vücut titreimine balı gelien rahatsızlıklar Toza balı gelien meslek hastalıkları Asbeste balı gelien meslek hastalıkları Kimyasallara balı gelien meslek hastalıkları Mesleki deri hastalıkları Mesleki astım Mesleki kanser Tetanos 104 Gürültüye bal iitme kayb GBK, iitme testleri ile saptanabilen, genellikle 1 kHz.’in üstündeki frekanslarda gelien iitme keskinlii kaybıdır (tüysü hücrelerinin hasarı). ç kulaın ilevsel bozukluudur. Gürültüyle ilikili iitme hasarı akut (tek bir gürültü olayından kaynaklanabilir, örn. çarpma veya patlama) veya kronik (uzun süreli gürültü maruziyetinin sonucunda) olabilir. Gürültü; rahatsızlık veren, iitme duyusuna hasara yol açan, zararlı sesler grubudur. Gürültüye balı gelien kronik iitme kaybı riski, kümülatif koklear gürültü etkilenimine balıdır. Bu etkilenim, darbe gürültüsü de dâhil edilerek ve yıllara yayılmı maruziyet süresi çerçevesinde günlük gürültü etkilenim düzeyi ile belirlenir. itme kaybı, günlük 80 dB (A) veya üzerindeki gürültü düzeylerinde etkilenime balı geliebilir. 85 ila 89 dB (A) arasındaki düzeylerde günlük gürültü etkilenimi ancak uzun süreli maruziyet sonucunda iitme kaybına yol açarken, 90 dB (A) ve üzerindeki düzeylerde hasar riski önemli ölçüde artar. Sanayinin genelindeki iletmelerin tersine inaat i kolundaki ilemler her zaman sabit ve tek bir yerde yürütülmez. Bu nedenle, gürültü düzeyleri deiir. naatlarda iler çou zaman açık havada, hava koullarının, rüzgâr tünellerinin, topografyanın, atmosferin ve çevrenin etkileri altında yapılır. naatlarda gürültü kaynakları, örnein aır kazı makineleri, bir yerden baka bir yere hareket edebilir; mesai saatleri içinde younluu önemli oranda deiebilir. Tipik bir antiyede karılaılan gürültü düzeylerinin kaynakları iyi bilinmektedir. Her antiyede bulunabilecek beton mikseri özellikle gürültü kaynaı bir makine olabilmektedir. Gürültü düzeyleri, dizel motoruyla çalıan mikserlere susturucular takılarak ve mikserin düzenli bakımının yapılmasını salayarak aaı çekilebilir. Yıkım ilerinde ve antiyede pnömatik matkapların, kompresörlerin ve i makinelerinin çalıtıı zamanlarda ciddi gürültü tehlikesine rastlanabilir. yerindeki ototoksik maddeler ya da titreimden etkilenme gürültüye balı gelien iitme kayıplarının daha erken ortaya çıkmasına ya da iitme kaybının daha fazla olmasında rol oynayabilir. Belirtiler ve Bulgular Gürültü maruziyetinin etkileri tinnitus ve tam saırlıa kadar gidebilecek iitme kaybıdır. Tinnitus (kulak çınlaması) darbe gürültüsünün ardından sıkça görülen GBK gelien kiilerin yaklaık %50’sinde görülür. itme kaybı geri dönüsüzdür. Gürültü maruziyetinin salık üzerinde yarattıı dier etkiler arasında yüksek tansiyon, iskemik kalp hastalıı, stres, sıkıntı ve uyku bozukluu yer alır. Önlem antiyede gürültüyü kontrol altına alma olanakları sınırlıdır. naatlarda kullanılan tüm donanımlar (ekipmanlar) inaat irketine ait deildir. naat irketleri ekipman tedarikçilerinden ekipman kiralar ve irketlerin kiralamı oldukları bu ekipmanları “iyiletirme“ özgürlükleri yoktur. antiyede kullanılan dier ekipmanlar alt yüklenicilere (taeronlara) ait olabilir. Bu tür ekipmanlar da, gürültü emisyonlarını azaltacak ekilde tasarlanmamı olabilirler. antiye ortamına dayanıklı, kullanımı pratik, gürültüyü kesen donanım eklenmi (retrofit) kitler tasarlamak zordur. Gürültüyü kontrol altına alma teknikleri büyük ölçüde antiye yönetiminden (örnein gürültülü proseslerden kaçınma, gürültülü ileri etrafta az sayıda çalıanın bulunduu zamanlarda yaptırmak) ve geçici ses barajları veya perdeleri aracılııyla gürültülü proseslerin ses yalıtımından (örnein kontrplak veya plastik kaplama) geçer. irketler gürültü emisyonu düük ekipmanları talep ettiklerinde ve satın aldıklarında, yanmalı motor egzozu susturucuları için “sanayi tipi” deil “ev tipi” susturucularda ısrar ettiklerinde, havalı el aletlerinden çok elektrikli el aletlerini tercih ettiklerinde, havalı deil hidrolik kaya matkaplarını seçtiklerinde, dizel ahmerdanlar yerine “susturuculu” ahmerdanları kullandıında en etkili çözüm bulunmu olur. Düzenli bakım, yeni susturucular ile dier deiiklikler de olumlu bir etki yaratabilir. 105 Gürültü kontrolünün bu önlemlerle salanamadıı durumlarda, gürültüden etkilenen çalıanların ilerini güvenli (gürültüsüz) bir ekilde, kendi salık ve güvenliklerini olduu kadar i arkadalarının da salık ve güvenliklerini riske atmadan yapabilmeleri salanmalıdır. Bunun için iveren, uygun KKD’ları hazır bulundurmalı ve bu KKD’ların uygun kullanım talimatlarını ve KKD konusunda çalıanların eitimlerini salamalıdır. Gürültü düzeyi 80 dB’i aan iyerlerinde çalıanlara ie giri ve periyodik muayenelerde odyometri testi yapılarak salık gözetimleri yapılmalıdır. Gürültü düzeyi 85 dB’i aan ilerde ise ie girite ve iin devamı süresince çalıanların odyometrik incelemenin yanı sıra iitme muayenesi ile takibi gerekmektedir. (daha detaylı bilgi için bkz. bu Rehberin Gürültülü Ortamlarda Çalıanlarda Salık Gözetimi bölümü). Sradan bir antiyede rastlanabilecek gürültü düzeyleri Operatördeki donanmn ses düzeyi Kaz Lastik tekerlekli yükleyiciler Kazıcı yükleyici Dozer Yol silindiri Skreyper Greyder Kamyon Asfalt serici Malzeme Tama Beton mikseri Beton pompası Vinç Ayaklı vinç Güç Üniteleri Jeneratörler Kompresörler Darbe ahmerdan (dizel ve havalı) ahmerdan (yer çekimi, fore) Pnömatik Kırıcı Hidrolik Kırıcı Pnömatik yonga makinesi Dier Donanm Beton vibratörü Kompres Hava Üfleyici Elektrikli testere Elektrikli matkap Paletli kaya delici makine Ortalama Gürültü (dBA) 88 86.5 96 90 96 96 101 100 Gürültü Aral (dBA) 85-91 79-89 89-103 79-93 84-102 <85 89-103 100-102 <85 < 85 97-102 <85 <85 <85 98 82.5 106 95.5 109 82-105 62-91 94-111 90-100 94.5 104 88.5 102 113 87-98 78-95 Titreime bal gelien beyaz parmak hastal Titreime balı gelien beyaz parmak hastalıı, yaygın olarak El Kol Vibrasyonu Sendromu olarak bilinen bir rahatsızlıın bir kısmını oluturan bir hastalıktır. Titreime balı gelien beyaz parmak hastalıı parmaklara ve ele kan akıını sınırlayan, kan damarlarının, sinirlerin, kas ve eklemlerin kısıtlayıcı ve arılı bir hastalııdır. Titreime balı gelien beyaz parmak hastalıı ellerin titreim yayan donanımdan etkilenmeye balı gelien tekrarlayan baskı sonucu oluur. naat i kolunda beyaz parmak hastalıı genellikle döner el aletlerinin, talama makinelerinin, darbeli el aletlerinin kalafatlama, çekiçleme ileri ile balantılı kullanımına ve el ve güç aletlerinin kullanılmasına, yıkma/kırma ii yapılmasına balı olarak geliir. Öte yandan, bu hastalık aynı zamanda döner aletlerle talaması yapılan veya cilalanan malzemelerin tutulmasına balı olarak da geliebilir. 106 Bu tür makine ve aletler arasında aaıdakiler sayılabilir: x x x x x x Beton kırıcılar, poker vibratörler ve kompaktörler, Zımpara, talama makineleri ve kesici diskler, Darbeli matkaplar, Yontma çekiçleri, Elektrikli testereler, Freze makinesi veya zımba tabancası. Düzenli olarak, x x Darbeli aletlerle günde yaklaık 15 dakikayı akın süre boyunca veya Bazı döner ve dier hareketli aletlerle günde yaklaık bir saatten fazla çalıanlar, ciddi risk altındadır. Ayrıca, bu çalıanların titreim etkilenimleriyle ilgili yönetmeliklerde belirlenen maruziyet sınır deerinin de üzerinde olmaları olasılıı da vardır. Hastalıkların iddeti, titreim maruziyetinin nitelikleri, çalıma ekli, kiisel geçmi ve alıkanlıklar gibi baka birkaç faktöre de balıdır. Belirtiler ve Bulgular Titreime balı gelien beyaz parmak hastalıının nöbetlerini genellikle souk hava koulları veya souk nesnelere dokunmak tetikler. lk evrede genellikle parmaklarda uyuma ve karıncalanma ile kendini gösterir. Bu belirtiler çou zaman makine kullandıktan sonra dahi devam eder. Bir sonraki evrede bir parmak ucu geçici olarak beyazlar ve arımaya balayabilir. Bu aamanın ardından parmaklar daha sık beyazlamaya balar. Son olarak, dier parmaklar da beyazlamaya balar; fakat baparmaın etkilenmesi olasılıı düüktür. Birkaç parmak beyazladıktan sonra titreime balı gelien beyaz parmak hastalıı büyük olasılıkla geri döndürülemez. Hastalar, günün herhangi bir saatinde gittikçe artan sayıda arılı nöbetler geçirmeye balar. Titreime balı gelien beyaz parmak hastalıına yakalanan kiilerin parmaklarında kalıcı his kaybı söz konusu olabilir; bu hastalar için bozuk para tutmak, düme iliklemek, ine kullanmak ve vida, çivi benzeri küçük nesneleri tutmak gibi gündelik ileri yapmak olanaksız hale gelebilir. Titreimin eller üzerindeki etkisini belirleyen faktörler Fiziksel Faktörler Titreimin hızlanması Titreim frekansı Her bir i günü içindeki maruziyet süresi te titreim maruziyetinin yaandıı yıllar Aletlerin bakım durumu Biyodinamik Faktörler Tutma gücü – çalıanın titreim yayan donanımı ne kadar sıkı kavradıı, Yüzey alanı, bulunduu yer ve ellerin titreim kaynaı ile temas eden kısımları, El aletleri ile temas edilen malzemenin sertlii, örnein talama ve çapak alma ilemleri yapılan metaller, El ve kolların vücuda göre konumu, Bireysel Faktörler Operatörün aleti kontrolü, Makine çalıma oranı, Beceri ve verimlilik, Bireyin titreime duyarlılıı, Ele uyumlu ve yumuak saplı araç- Sigara ve uyuturucu ve bazı gerece karılık sert malzemeler, ilaçların (ergo türevleri, metiserjit, ßadrenerjik reseptör blokörleri, bleomisin vb.) kullanımı. Dier fiziksel ve kimyasal ajanlara maruziyet. Eldiven, ayakkabı, çalımaHastanın öyküsünde parmaklarda Parmaklarda veya ellerde önceden dinlenme süreleri dâhil koruyucu ve ellerde olumu yaralanmalar, var olan hastalık veya yaralanma, uygulamalar ve donanımlar. özellikle donma, 107 Önlem x Var olan çalıma yöntemini daha düük titreim yayan bir alternatifle deitirme olanaı sürekli aratırılmalıdır. Kullanılan donanım söz konusu ie her zaman uygun olmalı; çalıanın maruziyet süresinin mümkün olduunca kısa tutulması için donanım çalıma süresi boyunca tam performans göstermelidir. x El-kol vibrasyonunu azaltmanın bir yolu da donanımın elle temas eden kısımlarının (sapının) titreimi azaltan pedlerle kaplanmasıdır. Bu tür saplar titreim kaynaından, yani makineden mümkün olduunca ayrılır. Makinenin üreticisine balı olarak, dekuplaj mekanizması yaylı, süngülü veya titreimi dengeleyen sistemler eklinde tasarlanmı olabilir. Donanımın saplarının teknolojik bakımdan yenilenmi olması durumunda, üreticinin verdii bilgilere uyulması çok önemlidir. Avuç talama makineleri gibi bazı makineler otomatik dengeleyicilerle donatılmıtır, bu donanımlar dengesiz kütlelerin yarattıı sıkıntıyı giderir. Bu dengeleme, dönen aftın üzerindeki bir kutunun içinde serbest hareket eden çelik bilyeler yardımıyla yapılır. Bir dengesizlik oluursa, bilyeler otomatik olarak söz konusu aırlıın karı istikametinde toplanarak oluan dengesizlii bir ölçüde ortadan kaldırır. Titreim de vibrasyonu emen malzemeden yapılmı saplarla azaltılabilir. x Uygun araç-gereç aparatlarının seçiminin de titreim maruziyeti üzerinde etkisi vardır. E merkezlilie ve zımpara taının olası denge bozukluuna dikkat edilmesi gerekmektedir. Keskinliini kaybetmi kesici ve testerelerin zamanında deitirilmesi veya bilenmesi gerekir. Matkap uçlarının hangi malzemeden olduu ve geometrisi de titreimin azaltılmasında etkili olabilir. x Makineyi kullanırken el üzerinde etkili olan kavrama ve besleme kuvveti azaltılırsa, titreime balı etkilenme de azaltılır. Bu nedenle çalıanla titreim yayan makine arasındaki teması azaltılmak ya da ortadan kaldırmak amacıyla i prosesini deitirmenin yolları üzerinde düünülmelidir. Örnein, tavana ya da duvarlara delik açarken destek ya da dayanakların kullanılmasıyla maruziyet azaltılabilir. naat mühendislerinin kullanımı için uzaktan kumandalı kanal kompaktörleri gelitirilmitir. Bu kompaktörleri kullanan kiiler titreime neredeyse hiç maruz kalmazlar. x Vibrasyon sönümlendirici eldivenler yüksek frekanslı titreimi azaltabilir. Ancak, titreimi emen eldiven kullanımı aynı zamanda tutu kuvvetini de arttıracaından bir ölçüde koruyucu özelliini olumsuz etkileyebilmektedir. Karpal tünel sendromu (KTS) KTS, karpal tüneldeki medyan sinirin hastalııdır. Fizypatolojisinde, karpal tünelden geçen medyan sinirin sıkıması olarak deerlendirilmektedir. KTS özellikle aaıdaki ilerle ilikilendirilir: x Tekrarlayan el hareketleri, x Ellerin doal olmayan pozisyonlarda kalması, x Sıkı kavrama, x Avuç içinde mekanik stres, x El-kol vibrasyonu. naat sektöründe KTS ile ilikilendirilen i ve mesleklere örnek olarak; elektrik ileri ile el parmak ve bileklerinin tekrarlayan ekilde bükülmesini ve esnetilmesini gerektiren, pencere pervazlarının dolgu malzemesiyle tıkanması gibi iler verilebilir. Belirtiler ve Bulgular Bu hastalıın temel belirtisi baparmak, iaret parmaı ve orta parmak ile yüzük parmaının uzun ve radial yarısında (3,5 parmak) aralıklı uyumalardır. Genellikle bileklerimiz bükülü bir ekilde uyuduumuz için uyumalar geceleri ortaya çıkar. Uyumalar, elin kıvrılmasını engelleyen el bilek ateli kullanımı ile rahatlatılır. Karpal tünel sendromu tekrarlayan hareketler ve zorlamalar nedeniyle ortaya 108 çıkar, etkilenim kümülatif olabilir (Bu Rehberin son bölümünde KTS’nin tehisinde yararl olabilecek testler verilmitir). Önlem x Tekrarlayan baskılardan kaçınmak, uygulanan kuvveti azaltmak ve kavrayıı gevetmek yararlı olacaktır. x Ergonomik açıdan doru donanım kullanmak (i tezgahları, araç ve gereçlerin sapları ile iler kiinin çalıırken bileini doal bir pozisyonda tutmasını salayacak bir biçimde yeniden tasarlanabilir). x El bilek ateli, bilein “nötr” pozisyonda tutulmasına yardımcı olabilir. x Uygun ekilde molalar vermek. x leri çalıanlar arasında dönüümlü olarak yaptırmak. x Elleri sıcak tutmak–rutin olarak yapılan basit egzersizlerle bilek eklemlerini ısıtmak veya parmaksız eldivenler yardımıyla elleri sıcak ve esnek tutmak. Bel rahatszlklar Bel rahatsızlıkları sık rastlanan mesleki yakınmalar arasındadır. Bu rahatsızlıklara hemen her tür ite rastlanır. Her türlü bel arısının tam nedeni çok net olmayabilir, fakat yapılan ite genellikle aaıdaki özellikler görülür: x Fiziksel güç gerektiren aır i, taıma ileri, özellikle de aır ve rahat taınamayan malzemeler (25 kg aırlıındaki çimento torbaları gibi), x Merdivenler gibi uygun olmayan yerlerde yük kaldırma ve taıma, x Kalafatlama gibi tekrarlayan iler, x Özellikle de sürücü koltuu düzgün bir ekilde ayarlanmıyor veya ayarlanamıyorken ya da yay sistemi düzgün deilken uzun mesafe araç kullanmak veya bozuk yolda araç kullanmak, x Ekskavatör gibi aır makine kullanımı, x Alçalmak, eilmek veya çömelmek (örnein, montajda ayakta çalıırken i yapılan tezgahın yükseklii uygun ekilde ayarlanmamısa vücut duruu uygun olmaz), x Aırı güç gerektiren yükleri itmek, çekmek veya sürüklemek, x Normal beceri ve sınırlar aılarak ve fazlasıyla yorgunken çalımak, x Germe, döndürme ve uzanma hareketleri. naatlarda tüm vücut vibrasyonuna yol açan, aynı zamanda çevrede rahatsızlık yaratan iler arasında aaıdakiler sayılabilir: x Ocakta patlatma yapmak, yol ve bina temel inaatlarında ta ve kaya çıkarma ileri, x Kazık çakma, x Yıkım, x Yol ve ray trafii. Bu vibrasyon, antiyede kullanılan i makineleri gibi koltuk veya ayaklar aracılııyla bütün vücuda titreim yayan makinelere maruz kalan kiileri etkiler. Vücudun her bölümünün doal (resonant) frekansı vardır. Vibrasyon kaynaının frekansı vücudun bu belli kısımlarının frekansıyla eleiyorsa, titreim 4 kata kadar arttırılmı olabilir ve iddetli bel/sırt arısı gibi hasara yol açar. Belirtiler ve Bulgular Sonuçları uzun süren arılar, günlük ileri yapma becerisinin azalması ve ii bırakma gereklilii eklinde ortaya çıkabilir. Etkileri çounlukla bel bölgesinde görülür. Yakınmalar kiiye göre deiir; her gün veya sık sık ortaya çıkan arılara karı arı kesiciler kullanılır. 109 Önlem x El-kol gücüyle yük taınması engellenmeli; teknik yardıma bavurulmalıdır-inaat firmalarının çou, iyüküne yardımcı olması için en az bir kaldırma makinesine gerek duyar. Kaldırma ekipmanları, normalde ancak birçok kiinin birlikte taıyabilecei nesneleri kaldırmalarına ve indirmelerine yarar. Bu makineler sayesinde metal iskeletler gibi nesneler dik konuma getirilir. Çatı mertekleri bina üzerinde kolaylıkla yerletirilebilir. naat ekipmanları alınırken veya kiralanırken gereksinimlere yanıt veren ekipmanlar aratırılmalıdır. naatlarda kaldırma ileri için kullanılan ekipmanların en önemli nitelikleri örenilmelidir. x Aaıda bazı örnekler verilmitir: o Çift kademeli asansör, bir forklift üzerinde monte edilen ve forkliftin çatallarının aracın kendi boyundan yüksee kaldırılmasını salayan bir aygıttır. Çift kademeli asansör bütün forkliftlerde hazır bulunmaz. o Kollu vinç veya tek ayakl vinç, aır nesnelerin kaldırılmasında kullanılan, yukarı ve dıa doru uzayan geni bir direk veya kuledir. Kollu vinç, vinç ve bocurgat sistemleriyle donatılmıtır. Bu tür kaldırma donanımları normalde elektrikli veya hidrolik motorlarla çalıır. o Vakumlu kaldrma sistemi, aır yükleri kaldırmak için emme kuvvetini kullanan vakum aracına balı mekanik bir araçtır. Vakumlu kaldırma araçları inaatlarda en çok cam kaldırma ilerinde kullanılır. o Makas lift, bir platformu alçaltıp yükseltmek için kapanan ve açılan kollar kullanan hareketli bir platformdur. Açıkken kolları açık bir makasa benzedii için ekipmana bu isim verilmitir. Makas liftler el kumandasıyla hareket ettirilebilir, ray sistemi üzerinde veya motor gücüyle hareket ettirilebilir. o Vinç, zincir veya halatlarla sarılı asansör tamburu veya makarası yardımıyla çalıan bir makinedir. Bu zincir veya halatlar kancalara balanır, bu sayede aır nesneler kaldırılıp indirilir. Vinçler elle, havalı veya hidrolik sistemle çalıtırılır. o Bocurgat, bir tamburun etrafına sarılı bir zincir veya halat ile aır nesneleri kaldırmakta kullanılan bir araçtır. Kullanılması bakımından vince benzer. Bocurgat da, motor gücüyle veya elle çalıtırılabilir. Silindirin veya tamburun yan tarafındaki bir manivela ile cihaz döndürülür ve nesnenin kaldırılabilmesi için halat gerdirilir. x Yapılacak ileri düzenlerken, yük kaldırma ve taıma sırasında doal olmayan pozisyonlardan kaçınılmalıdır. Yapılacak ileri "iyi bir pozisyonda" gerçekletirilebilecek ekilde düzenlenmelidir. yi pozisyondan kasıt genellikle çalıanın kulak, omuz ve kalçalarının aynı hizada olmasıdır. x El-kol gücüyle yük kaldırma ve taıma ilerinde yükün üzerinde salam tutacak yerleri olmalıdır. x Kaygan zeminlerin oluması engellenmeli ve kaymayı önleyici tabanı olan çizmeleri kullanımı salanmalıdır. x Çalıanlar kaldırma tekniklerinin kullanılması (güvenli kaldırma) konusunda eitilmelidir. x Aaıdaki durumlarda kaldırma iinin iki kii tarafından yapılması uygundur: o Lift, vinç veya baka bir mekanik yardımcı yoksa, o Kaldırılacak nesne tek baına bir kiinin kaldıramayacaı kadar (25 kilodan fazla) aırsa, o Kaldırılacak nesne iki kiinin kaldırabileceinden daha aır deilse (50 kilodan az), o Taınacak nesne garip ekilli veya fazla büyükse, o Aırlıı yükün içinde dengeli bir ekilde daıtılmamı olan herhangi bir nesne taınacaında, o Bazı nesnelerin iki kiinin de kaldırıp taıyamayacaı kadar aır veya garip ekilli oldukları unutulmamalıdır. x Aırı eilmemek için dirsee yakın yükseklikte çalıılması gerekir. x Zorunlu olmadıkça baın üstüne uzanılmamalı ve dizlerin üzerine çökmemelidir. 110 x x Doal olmayan durular engellenemiyorsa, görev deiimi yapılmalıdır. Dönüümlü çalıılması, vücudun esnetilmesi, sık sık kısa molalar verilmesi salanmalıdır, Uzun süreler boyunca sert zeminde dizlerin üstüne çökmemeye çalıılması, diz çökme zorunluluu olan ilerde diz koruyucular kullanılması gerekmektedir. Tüm vücut vibrasyonu için: x Sürücü kabininin veya operatör koltuunun süspansiyonu, x Araçların ayak pedalları ile direksiyonlarında titreim engelleyicilerin kullanılması, x Etkilenim süresinin kısaltılması, x Araç operatörlerinin rotasyonu, x Üzerine binilerek kullanılan araçlarda uygun oturakların olması önlemleri uygulanabilir. Her zaman düzenli ve daha fazla fiziksel egzersiz önerilmelidir. Toza bal gelien meslek hastalklar Hastalıın nerede geliecei ve (üst solunum yollarının irritasyonu ile kronik enflamasyonundan pnömokonyoza ve akcier kanserine kadar) türü toz parçacıklarının boyutuna, solunan tozun cinsine ve solunan tozun solunum yollarının veya akcierlerin neresine ulatıına balıdır. Bazı olgularda daha büyük parçacıklar burunda veya geni hava yollarında takılıp kalabilir. Fakat daha küçük partiküller akcierlere kadar ulaır. Bu parçacıklar bazen çözünerek kana karıabilir. Çözünemeyen daha büyük boyuttaki partiküller genellikle vücudun doal savunma mekanizmaları tarafından dıarı atılır. Vücudun solunum yoluyla içine alınan parçacıklardan kurtulmak için kullandıı çok çeitli yollar vardır. Solunum yolundaki mukus partikülü kaplayarak öksürükle dıarı atılmasını kolaylatırır. Partiküller akcierlere ulatıında, burada bulunan özel süpürücü hücreler partikülleri kaplar ve zararsız hale getirir. Solunan parçacıklar, hangi maddeden yapıldıklarına balı olarak, vücutta farklı tepkiler doururlar. Solunabilir silika tozu yapı ilerinde yaygın olarak ortaya çıkar. Çalıanları ve sıradan insanları silika tozuna maruz bırakabilecek yapı ileri arasında: x x x x x x x x x Yapı taı kesimi ve dier ta duvar ileri, Döeme plakaları ile ta yol yapımında kullanılan taların kesim ve/veya delim ileri, Yıkım ileri, Zımparalama ve talama ileri, Sıvama, harç karma, Kazma ileri, Yıkma ve söküm ileri Bina kumlama ileri, Tünel inaat ileri sayılabilir. Beton çada yaamın altyapısının son derece önemli bir parçasıdır ve yıllar geçtikçe yenilenmesi gerekir. Var olan beton yapıların yıkımı, onarımı veya düzenlenmesi ilerinde kullanılan yöntemlerin pek çounun oldukça fazla miktarlarda solunabilir toz üretme potansiyeli vardır. Genellikle, ta ve dier silika içerikli malzemelerin kesimi ve uygulanmasında güç aletlerinin kullanılması sonucunda i sırasında etkilenme düzeyleri çok fazla olur. Çou durumda, etkilenme düzeyleri iyeri maruziyet limitini aar (hatta iki katına çıkar). Çok ince silika tozunun solunum yoluyla vücuda alınması silikoz geliimine yol açabilir. Silikanın yanı sıra, inaat i kolunda özellikle karılaılan iki toz türü daha vardır: çimento tozu ile tala. Çimento tozu gözde enflamasyona ve irritasyona, burun ve boazda irritasyona, ayrıca kronik akcier 111 rahatsızlıklarına (Çimentonun salık üzerindeki etkileri ile ilgili ayrıntılı bilgi için bkz. bu Rehberin Mesleki deri hastalıkları bölümü) yol açabilir. Ahap malzemelerin özellikle testere ile kesilmesi ve kumlanması, makinelerin toz ünitelerinden çıkarılarak torbaya konması veya özellikle basınçlı hava ile yapılan temizlik ileri sırasında aaç tozu ortaya çıkar. Bütün aaç tozları ile ilikilendirilen balıca tehlikeler deri hastalıkları, rinit ve astım gibi rahatsızlıklardır. Aaç tozu, özellikle sert aaç tozu nadir olgularda burun kanserine yol açabilir. Toprak toza maruz bırakılır veya örtülmezse toz havada taınabilir. Rüzgâr toza maruz kalmı topraı havalandırarak antiye dıına çıkarır. Toprak aaıdaki durumlarda yaygın olarak toza maruz kalır: • Yıkım ileri, • antiye hazırlık ileri, • Yapı ileri, • Taıt hareketleri, • Örtülmemi stok malzemeler. Belirtiler ve Bulgular Silikozis, yıllar boyu silika tozu soluyan insanlarda görülen, bilinen en eski mesleki akcier hastalııdır. Semptomları genellikle 20 yıl kadar uzun süreli etkilenimden sonra ortaya çıkar, fakat tünel inaatı gibi mesleklerde üç yıldan kısa sürede belirtiler görülmeye balanabilir. Öksürük ve nefes darlıı ile seyreden bronit belirtileri ortaya çıkmaya balar. Bunu takip eden be yıllık süre içerisinde solunum sorunları kötüye gidebilir ve akcierlerdeki hasar kalp üzerinde baskı yaratacaından bu hastalık kalp yetmezliine yol açabilir. Hastalık tamamen tedavi edilemez ancak, silika solunumuna hastalıın ilk safhalarında son verilirse ilerlemesinin önüne geçilebilir. Kronik obstrüktif akcier hastal (KOAH), yaygın olarak aynı anda görülen ve solunum yolunun daralmasıyla kendini gösteren akcier hastalıkları kronik bronit ile amfizemin birlikte gelimesinden ortaya çıkar. KOAH, akcierlere hava akıının kısıtlanmasına yol açarak nefes darlıı yapar. Önlem x Yerine koyma (ikame) tehlikeli emisyonları önlemenin en iyi yoludur (örnein tehlikeli maddelerin yerine daha az tehlike taıyan maddelerin kullanılması–aındırıcı kumlama malzemesi olarak silikalı kum veya kristalin silika içerii %1’den fazla olan dier maddeler kullanılmamalıdır). x yerindeki dier kirleticilere gereksiz maruziyeti önlemek için kiisel hijyene özen gösterilmelidir (örnein iyerinde yeme-içmenin yanı sıra bardak, çaydanlık ve benzerlerinin çalıma ortamında bulundurulmasına da izin verilmemelidir; aksi halde bunlar aracılııyla toz yutularak vücuda alınır). x KKD ve solunum aygıtlarının mesleki solunum yolu etkilenimlerini önleme konusunda en az yararı olan yöntem olduu ortaya konmutur. Bu yöntem ancak, söz konusu sorun veya tehlike baka yöntemlerle kontrol altına alınamadıında kullanılmalıdır. x yerinde çalıanlara kullan-at tipi (asbest ile çalıılıyorsa) veya yıkanabilir koruyucu i giysileri giydirilmelidir. Araba, ev ve dier çalıma ortamlarına bulamasını engellemek için iten çıkmadan önce du alınması ve temiz kıyafet giyilmesi salanmalıdır. Asbeste bal gelien meslek hastalklar Asbest, aranan fiziksel özellikleri nedeniyle ticari amaçla kullanılan altı dizi doal silikat mineraline verilen isimdir. Hepsinin ortak özellii asbestin lifsi, uzun, ince kristal yapısıdır. AB’de asbestin her türlü kullanımı ile asbest ürünlerinin çıkarılması, üretimi ve ilenmesi yasaklanmıtır. Asbest; sesi emme, ortalama gerilme direnci ile ısı, elektrik hasarına ve kimyasal hasara dayanıklı olması özellikleri nedeniyle 19. yüzyılın sonlarından itibaren imalat ve inaat sanayiinde giderek yaygınlamıtır. 112 Yangına ve ısıya dayanımı için kullanıldıında asbest lifleri çounlukla çimento ile karıtırılır veya kuma veya keçelerin içine dokunur. Asbest geçmite, yüksek ısılarda elektrik yalıtımı saladıından elektrik fırınlarında ve yalıtım gerektiren kablolama ilerinde, ayrıca alev geciktirme ve yalıtım özellikleri ile gerilime direnci, esneklii ve kimyasallara karı direnci nedeniyle de bina yapımında kullanılmıtır. Asbest maruziyeti tipik olarak asbestten arındırma veya yıkım ilerinde gerçekleir. Bu nedenle, temizlenecek malzemenin içeriini bilmek çok önemlidir. Aaıdaki listede genellikle asbest içeren inaat malzemeleri verilmitir: Tavanlarda; x Akustik ve pürüzlü tavan yapımı, x Asbestli çimento levha çatı kaplamaları, x Alçı veya alçıpan derz malzemeleri, x T profil tavan kaplamaları, Dı cephelerde; x Asbestli çimento çatı panelleri, x Duvar kaplama panelleri, x Dolgulu tavan, x Tula veya blok sıvası, x Binalarda çatı levhası (ısı spreyi), x Dı cephe kaplamalarında kullanılan yalıtım malzemesi (vermikülit), x Çatı yalıtım keçeleri ve sızdırmazlık malzemesi, x ç cephe macunu, Zeminlerde; x Zemin yükseltici malzemeler, x Vinil zemin kaplama (asbestli dolgu harcı), x Vinil asbestli kaplama malzemeleri, Borularda; x Souk su hatları, x Evsel su ve atık hatları, x Oluklu boruların birleim yerlerindeki contalar, x Yamur suyu ve kanalizasyon hatları, x Buhar ve sıcak su besleme hattı ve geri dönüümü, Duvarlarda; x Asbestli çimento panelleri, x Alçı veya alçıpan derz malzemeleri, x Pürüzlü dokulu duvarlar, x Termal sprey, Deiik yerlerde; x Yapıkan bantlar, x Döeme, kiri, sütun ve dier yapı elemanlarında kullanılan yangına, dayanıklı sprey, x Isıtma kabini panelleri (asbestli çimento), x Avize taban parçasının altına konan harç, x Yakma fırınları (iç yalıtım), x Tiyatro perdeleri, x Yalıtım kabloları. 113 Belirtiler ve Bulgular Asbest ile ilgili hastalıklar ondokuzuncu ve yirminci yüzyılın en önde gelen meslek hastalıkları arasında yer almaktadır. Asbest liflerinin solunması akcier kanseri, mezotelyoma (eskiden nadir görülen, amfibol asbest maruziyeti ile arasında güçlü bir iliki kurulan bir kanser türü) ile asbestozis (bir tür pnömokonyoz) gibi ciddi hastalıklara yol açabilir. Yüksek younlukta asbest liflerine uzun süre maruz kalınmasının salık sorunlarına yol açma olasılıı daha yüksektir, çünkü ortam havasında düük düzeylerde asbest bulunmakta, bu da kendiliinden salık sorunlarına neden olmamaktadır. Asbestozis, asbest parçacıklarının fazla miktarlarda solunması sonucunda geliir. Hastalıın patogenezi progresif ve geri dönüsüz olup sonucunda solunum yetmezliine yol açar. Aır olgularda asbestozis pulmoner HT ve kalp yetmezliinden ölüme yol açar. Asbest liflerinin solunması yalnızca asbestozisin balangıcından sorumlu deil, aynı zamanda pek çok olguda son derece progresif ve ölümcül asbestle ilikili bir kanser türü olan mezotelyomaya neden olabilir. Mezotelyoma, ender görülen, vücuttaki pek çok iç organının yanı sıra göüs ve karın boluunun duvarlarını çevreleyen ve koruyan “mezotelyum”a saldıran bir kanser türüdür. Hastalıın iyi huylu olguları genel olguların içinde çok küçük oranda kaldıı için bu terim hemen hemen her zaman kötü huylu mezotelyomayı anlatmak için kullanılır. Hemen daima asbest maruziyetine balı plörezi ile seyreden bir tablodur. Özellikle, çok küçük, mikroskopik asbest liflerinin solunum veya sindirim yoluyla vücuda alınması sonuçta mezotelyoma geliimine neden olur. Hastalıın latansı alıılmadık derecede uzundur. Asbeste maruz kalan kiilerde asbest ile ilikilendirilen hastalık belirtileri, asbest maruziyetinden sonraki yirmi ila kırk yıl sonra geliebilir. Önlem Yalnızca özel eitimli çalıanların asbestle çalımasına izin verilmeli, çalıanların uygulayacakları çalıma prosedürünün ve kullanacakları uygun KKD’nin bir uzman tarafından belirlenmesi gerekir. AB’de asbestin her türlü kullanımı ve asbest çıkarılması, üretilmesi ve ilenmesi yasaklandıı için asbest içerikli ürünlerin Türkiye’de bulunma ve kullanma olasılıı azalmıtır. Bu nedenle, günümüzde temel olarak asbeste tadilat ve yıkım ilerinde maruz kalınmaktadır (ayrıntılı bilgi için bkz. bu Rehberin III.3.1. Maden Kolunda Salık Gözetimi- Asbeste balı gelien meslek hastalıkları bölümü). Çalıanların asbeste maruz kalabilecei durumlarda özel prosedürler uygulanmalıdır. Aaıda yasal prosedürler anlatılmamı; fakat riski azaltmak için kiisel koruma konusunda gerekli bazı özel çalıma yöntemleri ve koulları verilmitir. Yalnızca özel eitim almı çalıanlara asbestle çalıma izni verilmesi gerektiinin altı çizilmelidir. Yapılacak ii planlarken iveren aaıdaki konular dikkate almalıdır: x in yapıldıı ortamda mümkün olan en az sayıda çalıanın bulunması, x Giriin kısıtlanması, örnein kapının kapalı tutulması ve/veya güvenlik eridinin oluturulması, uyarı levhalarının kullanılması, x Güvenlik eridindeki bölgede kontamine olabilecek yüzeylerin kenarları yapıtırıcı bant ile sabitlenmi (500-gauge) polietilen örtü kullanılarak örtülmesi, x Asbestli çimentodan yapılmı çatıları sökmek yerine asbest içermeyen bir malzemeyle kaplanması, var olan asbest U profillerin üzerinin örtüler ile kaplanması(ancak asbestli çimentoda delme ileminden kaçınılmalıdır), x Hasar görmemi asbestli yalıtım malzemeleri boyanacaksa, yüzeyleri kesinlikle kumlama ilemi ile hazırlanmamalıdır. Yüzeyde herhangi bir hasar varsa boyama ileminden önce her türlü hasar onarılmalıdır. Tercihen boya sprey yardımıyla uygulanmalıdır (süpürme hareketi ile), x Asbestli çimento içeren ürünler kırılmamalıdır, asbestli çimento yere indirilmeli, çöp utu kullanılmamalıdır, 114 x x Tek baına olan asbestli çimento ürünleri (1000 gauge) polietilen örtü ile çift katlı kaplanabilir ve örtü üzerine asbest ile ilgili uyarıcı etiketler yapıtırılabilir; birden fazla asbestli çimento levhası ve dier büyük parçalar ise kilitlenebilen bir konteynıra yerletirilmelidir; Ekipmanın ve güvenlik bölgesinin temizlii için ıslak bezler kullanılmalıdır. Aaıdaki KKD’ler kullanılmalıdır: x Balıklı tek kullanımlık i giysisi (dı mekânlarda su geçirmez giysiler gerekebilir) -i giysileri ters yüz ederek çıkarılmalı, uygun bir asbest atık kutusuna atılmalıdır, x Bacıksız botlar (bacıklı botların asbestten arındırılması zor olabilir), x Tek kullanımlık partiküler solunum maskesi (FFP3)-en son maske çıkarılmalıdır. Kimyasallara bal gelien meslek hastalklar Kimyasallar, çok sayıda çeit ve farklı uygulamalarının olması nedeniyle inaatlardaki en büyük tehlikelerden biri olarak görülmektedir. Söz konusu kimyasalın türüne balı olmakla birlikte, kimyasallar çeitli salık sorunlarına neden olabilmektedir. Bu nedenle, kimyasallarla yapılacak ileri organize ederken balangıç noktası kullanmakta olduunuz veya kullanacaınız kimyasal maddeye ait SG bilgisidir. Bu bilgi malzeme güvenlik bilgi formlarında yazılıdır. Kompozit levhalar, orta younlukta lif levha (MDF), yapımında kullanılan ve kansere yol açabilen balayıcı reçine tehlikelidir. Ahap kullanılarak yapılan üç tür levha vardır: laminant levha, sunta levha ile lif levha. Lif levhaları balamak için kullanılan reçineler formaldehit (genellikle üre formaldehit) içerir. Formaldehit genel olarak “insanda muhtemelen kansere neden olan” kimyasallar grubunda yer almaktadır. Düük düzeyde maruziyeti göz, burun ve boazda irritasyona neden olur; dermatit, astım ve rinite yol açabilir. Temel sorunların, MDF’nin makineden geçirilmesi ve toz oluması sırasında ortaya çıkması olasıdır. naatlarda kullanılan petrol ürünleri arasında taıtlarda, elektrikli donanımlarda ve genel olarak ekipman bakımında kullanılan yakıt ve yalar yer almaktadır. Özel petrol ürünü kirleticiler arasında yakıt, motorin, gaz yaı, makine yaı ve gres bulunur. Asfalt döeme ileri de, ilemin ardından kayda deer bir süre boyunca çeitli yalar buharlatıı için özellikle tehlikeli olabilir. Asfalt artıkları ortalıkta bırakılabilir ve tetkik edilmeden üzeri örtülebilir. Ancak, bu kirleticilerin pek çou toprak partiküllerine ve dier yüzeylere yapıtıı için daha kolay kontrol edilebilirler. Boyalar, ta yüzeyleri temizlemek için kullanılan asitler, temizleyici solventler, asfalt ürünleri, stabilizasyonda kullanılan katkı maddeleri ile beton kürü bileenleri gibi kimyasal kirleticiler de antiyelerde kullanılabilir ve yüzeysel akıntılarla etrafa taınabilirler. Beton mikserlerinden sızan yıkama suları, açık toprak veya kayalardan asit ve alkali solüsyonları ile alkalin oluturan doal elementler gibi dier kirleticiler de ortam kirliliine katkıda bulunabilir. Boya, solvent, yapıtırıcı, reçine, yalıtım için kullanılan köpükler ve benzerinin antiyelerde en çok kullanılan kimyasallar olduuna dikkat edilmelidir. Bu nedenle daha ayrıntılı bilgi aaıda verilmitir. Belirtiler ve Bulgular yerindeki kimyasallardan etkilenme ve bu etkilenimin salık üzerindeki olası toksik etkileri her tür hastalık için göz önünde bulundurulmalıdır. Hemen hemen bütün hastalıklar herhangi bir kimyasal maruziyete balı olarak geliebilir. Örnekler arasında mesleki astım, kronik bronit, cilt hastalıkları vb. yer alır. Solventler birkaç grup içinde deerlendirilir, fakat salık üzerindeki etkileri temel olarak merkezi sinir sistemi ile ilikilidir. Solventlere balı gelien kronik beyin hasarı aaıdaki ekilde ortaya çıkar: x Hafıza ve dier bilisel ilevlerin bozulması (soyutlama, düünme, planlama, vb.), 115 x Duygusal kontrol ve motivasyonun bozulması, örnein hızlı duygu deiiklikleri, duyarlılık, inisiyatif ve enerji. Yapı ilerinde kullanılan farklı organik buhar kaynakları ve salık üzerindeki etkileri aaıda verilmitir. Solventlerin yalnızca solunum yoluyla deil aynı zamanda deri yoluyla da vücuda girebildii unutulmamalıdır. Gaz Türü Aldehitler (formaldehit gibi) Diizosiyanatlar Kaynak MDF-Orta younluklu lif levhalar. Ya giderici solventler. Sert poliüretan köpükler öncelikli olarak yalıtım amaçlı kullanılır; Poliüretan-modifiye alkidler zemin kaplama, ahap kaplama malzemesi ve boya olarak kullanılır. Rutubet giderici kaplama malzemeleri, ahap ve beton üzerinde ve zeminlerde dolgu malzemesi olarak kullanılır. Boyalar, yapıtırıcılar, reçineler Salk Üzerindeki Etkisi Gözde ve solunum yollarında iritasyona yol açar. Göz, burun ve boaz için iritandır. Çok düük etkilenim düzeylerinde dahi, astım veya dier alerjik belirtilere yol açar, iritasyonlara neden olma potansiyeli fazladır. Aromatik hidrokarbonlar (toluen, ksilen, vb.) Glikol Yaygın olarak boya, kaplama malzemeleri eterler(Cellosolve) ile cilalarda kullanılan, etilen glikolün alkil eterleri bazlı bir solvent grubu Karıımlar – örn. spirto (çözücü madde) Göz, burun ve boaz irritasyonu, prenarkotik sendrom (ba arıları, yorgunluk, halsizlik, denge bozukluu, sersemlik hissi, vb.) merkezi sinir sistemine zarar verebilir. Glikol eterlerine aırı maruziyet; anemiye (kırmızı kan hücresi eksiklii), alkolün etkilerine benzer intoksikasyona (glikol eterlerle çalıırken ba dönmesi, "sarholuk", denge kaybı, kafa karııklıı, uyuukluk veya anormal yorgunluk) ve göz, burun veya deride duyarlılıa neden olabilir. Dier belirtiler arasında ba arısı, bulantı, titreme, itah kaybı, kilo kaybı ve kiilik deiiklii yer alır. yerindeki maruziyetin insanlarda sperm sayısında azalmaya yol açtıına dair çalımalar vardır. Aynı zamanda Stoddard solvent adı verilen Gözde iritasyon. ispirto, yaygın kullanılan organik bir solvent, Daha yüksek düzeylerde solunumda iritasyona yol açar ve parafinden elde edilen renksiz, effaf bir daha iddetli göz iritasyonu oluur. Birkaç mesleki etkilenme sıvıdır. spirto; özütleme çözeltisi, temizleyici olgusunda ba arısı, sarholuk hissi, ba dönmesi ve solvent, ya giderici solvent ve solvent yorgunluk gibi akut belirtiler bildirilmitir. olarak aerosollerde, boyalarda, ahap koruyucularda, verniklerde, cilalarda ve asfalt ürünlerinde kullanılır. Spreyle boyama, daha yüksek maruziyetlere ve aerosol maruziyetine yol açabilir. Önlem letmede kullanılan kimyasallara ait malzeme güvenlik bilgi formlarına daima bavurulmalıdır. Kimyasal maruziyeti engellemede dikkate alınan genel ilkeler aaıdaki gibidir (daha fazla ayrıntı için bkz. bu Rehberin Toza balı gelien meslek hastalıkları bölümü ve SGP Meslek Hastalıkları ve le lgili Hastalıklar Tanı Rehberi). x kame (zararlı maddenin yerine daha az zararlı bir madde kullanılır-örnein MDF yerine formaldehit içermeyen daha güvenli malzemelerin kullanımı düünülmelidir), x Kapsülleme, kapatma, x Havalandırma, x Önlemlerin yetersiz kaldıı durumlarda KKD son seçenek olarak bavurulacak yöntemdir, x Kimyasallar uygun ekilde depolanmalı, taınmalı, kullanılmalı ve (uygun ekilde bertaraf edilmesi için) atılmalıdır, x naatta çalıanlar için sosyal tesisler salanmalıdır. 116 Mesleki deri hastalklar naat i kolunda görülen mesleki deri hastalıkları arasında; x Kontakt dermatit veya egzama, x Kontakt ürtiker, x Akne ve folikülit, x Deri kanseri bulunmaktadır. Egzama olgularının 2/3’den fazlasını toksik kontakt egzama, 1/3’ini ise alerjik kontakt egzama olguları oluturur. Toksik dermatit çounlukla derinin suyla (suyla çalıma) veya tahri edici maddelerle tekrarlayan veya uzun süreli maruziyeti sonucunda oluur. naat i kolunda en çok deri hastalıına neden olan maddeler aaıda sıralanmıtır: x Çimento tozu ve ıslak çimento, x Epoksi reçineleri ve sertletiriciler, x Akrilik sızdırmazlık malzemeleri, x Zift veya asfalt, x Boya, yapıtırıcı veya dier yüzey kaplama malzemelerinde kullanılan solventler, x Benzin, mazot, ya ve gresler, x Ya gidericiler, tufal kırıcılar ve deterjanlar. Bütün inaat içileri risk altındadır, ancak zararlı maddelerle sık sık temas eden duvar ustaları, çatı ustaları, yol inaat içileri ile boya ustaları özellikle riskli gruplardır. Islak çimento ile temas sonucu ciddi yanıklar veya ülserler oluabilir. Bunların iyilemesi aylar alır ve hatta deri grefti yapılması gerekebilir. Hem irritan hem de alerjik dermatit, derinin ıslak veya kuru çimento ile temasına balı olarak geliebilir. Alerjik dermatit, çimentoda bulunan altı deerlikli kroma (kromat) karı gelien alerjik reaksiyonun neden olduu bir rahatsızlıktır. Maruziyet altındaki çalıanlar arasında beton düzleyiciler, hazır beton kamyonu oförleri, öndökümlü betonla çalıanlar, marangozlar, inaatta çalıanlar, duvarcı ustaları, ameleler, fayansçılar, çatı ustaları ve dierleri yer alır. Kesik ve sıyrıklar da dâhil deridevar olan sorunlar alerjik dermatitin oluumunda önemli rol oynar. Deriye bulamı çimento yıkanmadan uzun süre boyunca deri üzerinde kalırsa, altı deerlikli krom alerjisi riski artar. UV ıınlar (örnein güne ııı), polisiklik aromatik hidrokarbonlar, katran ve katran ürünleri deri kanserine neden olabilir. Belirtiler ve Bulgular Mesleki deri hastalıklarının çou, tehlikeli ajanlarla sık temas halindeki organlar olan el ve kollarda meydana gelir. En yaygın deri hastalıı kontakt dermatittir (kontakt egzema olarak da bilinir). Dermatit deride meydana gelen enflamasyon nedeniyle oluur. Semptomlar arasında kızarıklık, kuruluk, kaıntı, ilik, çatlama, su toplama, döküntü ve kanamalar yer alır. Alerjik dermatit bir alerjene ya da sensitizöre (duyarlılık arttırıcıya), genelde tehlikeli bir maddeye maruziyetten dolayı oluur. Etkilenen kiinin baııklık sistemi reaksiyon verdiinde, duyarlı hale gelirler. Duyarlı hale gelince de bu sorun genellikle yaam boyu sürer ve çok küçük miktarlarda da olsa en ufak etkilenme yeni bir ataa neden olur. Folikülit saç köklerinde meydana gelen bir enflamasyondur, genellikle mineral ve çözünür yalara maruz kalan inaat sektörü çalıanlarında görülür. Folikülitin sık karılaılan semptomu papüller, komedonlar ve püstüllerden oluan daha çok yalarla temas eden çalıanların kol ve uyluklarında görülen döküntülerdir. Islak çimentonun içinde bulunan alkalilere uzun süreli maruziyetin deriyi kemie kadar tahrip ettii gözlenmitir. Çimento yanıı, i kazası olarak deerlendirilmesi gereken bir olaydır. 117 Önlem x Belirli bir deri rahatsızlıının nedenini doru saptamak önemlidir. Örnein, çimento kullanılan bir antiyede çalıanlar arasında dermatitin yayılması ıslak çimento ile yapılan ilerden veya bu prosesin içinde bulunan bir alerjenden kaynaklanıyor olabilir. Soruturma yürütmeden bu unsurlardan birisinin sorunun nedeni olduunu varsaymak bu rahatsızlıın gerçek nedenini bulmamızı engelleyebilir. x Olanak varsa, soruna yol açan madde yerine daha güvenli bir madde kullanılmalıdır. Örnein, kontakt alerjen içeren bir yapıtırıcı yerine deride duyarlılıa yol açmayan alternatif bir ürün seçilmelidir. Böylece el dermatiti etkin bir biçimde önlenmi olur. Ancak, bu önlemi uygulamak her zaman mümkün olmayabilir. Bu yüzden, derinin madde ile temasını kesmek veya etken maddenin sıçramasını ya da deriye nüfuz etmesini önlemek için i prosesinin yeniden tasarlanması düünülmelidir. Örnein, yapıtırıcı uygularken eller yerine spatula gibi bir gerecin kullanılmasıyla, kimyasal ile kullanıcının derisi arasında güvenli bir çalıma mesafesi salanır. x Eldivenler, çalıanlara koruma salamakla birlikte kendisi de risk oluturabilir. Kullanılan eldivenler yapılan ie uygun olmalı (özel tehlike türlerine karı en uygun eldiven tipleri hakkında eldiven üreticilerinden ve rehberlerden yararlanılmalıdır) ve uygun ekilde kullanılmalıdır. Hasarlı eldivenlerin kullanılması kiide yanlı bir güvenlik duygusuna neden olabilir. Su geçirmez eldivenler, terli ve nemli bir ortamın olumasına yol açabilir. Geçirgen olmayan bir bariyer oluturarak kullanıcının ellerinin aslında suyla yapılan bir çalıma yapıyormuçasına ıslanmasına neden olur. Su geçirmez lastik ya da plastik eldivenlerin altına pamuk eldivenler giyilerek bu sorunun önüne bir ölçüde geçilebilir. x Eldivenleri takıp çıkarırken içlerine kirletici madde bulatırmamaya özen gösterilmelidir. x te temiz kıyafetler giyilmeli ve yalanmı ya da kimyasal madde bulamı i kıyafetleri iten hemen sonra deitirilmelidir. Aynı zamanda eller ya da cildin herhangi bir yerinin gaz yaı, parafin, mineral yaı ya da terebentinle temizlenmesi engellenmelidir. x Souk ve sıcak suyu olan, sabunla elleri yıkama ve kurulama olanaının bulunduu uygun yerler, çalıanların ilerini bitirdikten sonra, yeme-içmeden önce, tuvaletten sonra ve her ihtiyaç duyduklarında ellerini yıkayabilmeleri açısından çok önemlidir. x Suya ulamanın güç olduu yerlerde deri dezenfektanları elleri kirletici maddelerden arındırırlar (en etkili ancak en az kuvvetli temizleyici kullanılmalıdır). Derinin iritan ve alerjen maddelerden arındırılması için derhal suyla durulamak veya hafif bir sabunla yıkamak genellikle yeterli olur. x Düzenli olarak nemlendirici krem kullanılması cildin nemli ve yumuak tutularak dermatitin önüne geçilmesini salar. Deriyi yumuatan kremler, derinin nemini korumak amacıyla ite ve iten sonra kullanılabilir. Ancak, kimyasal maddeler her zaman deriye sızabileceinden ‘bariyer kremler’ tam koruma salayamayabilir. Mesleki astm Mesleki astım iyerinde karılaılan bir alerjene karı aylar ya da yıllar içinde gelitirilen duyarlılık dolayısıyla oluan ve tedavisi olan bir solunum yolu rahatsızlııdır. Yapı ileri toz, küf ve kimyasallar gibi çevresel alerjenlerin havaya karımasına yol açar. Bu alerjenler hava kanallarından, cihazlardan, ısıtma ve soutma sistemlerinden ve yüzeylerden geçerek, alerjik reaksiyonu olan kiilerin alerjilerinin tetiklenmesine, varolan belirtilerinin kötülemesine neden olur. naat sektöründe kullanılan aaıdaki ürünler alerjiktir: x Portland çimento, x Sönmü kireç, x Geç donan alçı, x Çabuk donan alçı, 118 x x x x Sızdırmazlık macunu (hazır karıım), Poliüretan reçine, Kristalin silika (kuvartz), zosiyanatlar. Küfler, doal olarak bu i kolunda yaygın görülürler. Küf sporları, evlerde ve iyerlerinde bulunan tozun ortak bileenidir. Ancak, sporların miktarı fazla olduunda, eski evlerde tadilat ve tamirat ileri yapan çalıanlarda alerjik reaksiyona ve solunum sorunlarına yol açarlar. Ciddi oranda küf oluumunun meydana gelebilmesi için, ortamda bir su kaynaının (gözle görülmeyen rutubet de olabilir), bir besin kaynaı ile büyüyebilen bir maddenin olması gerekir. Kontraplak, alçıpan, kaplama altı çıtası, halılar ve halı altlıkları gibi yaygın kullanılan yapı malzemeleri küfler için besin kaynaıdır. Dier alerjenler için ise kullanılan kimyasallara ait malzeme güvenlik bilgi formları kontrol edilmelidir. Belirtiler ve Bulgular Astımın iki bileeni vardır: biri altta yatan kronik enflamasyon ve dieri de dönemsel ataklar. Semptomlar arasında en basit ileri yapmaktan bile alıkoyabilecek ciddi nefes darlıkları vardır. Alıveri dahi yapamadıınızı, merdivenleri çıkamadıınızı ya da çocuklarınızla oyun bile oynayamadıınızı bir düünün. Bu hastalıın bazı madurları çalıma hayatına geri dönemezler. Dier belirtiler arasında hırıltılı solunum, öksürük ve göüs sıkıması vardır. Semptomlar iyerinde bulunan bir maddeye maruziyetin hemen ardından geliebilir. Ancak bazen de belirtilerin ortaya çıkması birkaç saat sürebilir, geceleri de ortaya çıkabilir. Bu durum da hastalıın herhangi bir iyeri faaliyetiyle olan balantısının açıklanmasını geciktirebilir hatta engelleyebilir. Hastalıkla ilikili dier rahatsızlıklar arasında rinit (hapırma/burun akıntısı) ve konjonktivit (kırmızı kaınan ve iltihaplı gözler) bulunabilir. Önlem le ilgili astımı oluturan nedenin kendisini ortadan kaldırmak en iyi yoldur: o Söz konusu materyali/kimyasalı farklı bir maddeyle deitirmek ya da astımlı çalıanı astıma neden olabilecek bir maddenin bulunmadıı bir yere yerletirmek, o Etkilenen çalıan sayısı ya da etkilenme süresi azaltılmalıdır, örnein i rotasyonu, dinlenme süreleri, duyarlılıa neden olan materyallerle çalıanlar ya da iritanlara maruz kalan insanların sayısı azaltılabilir, vardiya ya da yer deiiklikleri salanabilir, o Havalandırma (hem yerel hem de çevresel), proseste ya da ekipmanda deiiklik (örnein boyama için sprey uygulaması yerine rulo fırça kullanmak), proses çevreleme, toz azaltma teknikleri, iyi düzen, tertip ve çalıma uygulamaları yapılabilir. Eer iyerinde kullanılan maddelerin deitirilmesi mümkün deilse, etkilenme mühendislik kontrol önlemleri kullanılarak en aza indirilmelidir. Tozun, buharın, gaz ve dumanların açıa çıktıı her noktaya yerel aspiratör ve iyi ve güvenli kapatmalar yapılmalıdır. Aynı zamanda mühendislik kontrollerinin düzenli yapılmasını ve testlerin sıklıkla yapılmasını salamak, akma ve sızıntı gibi tehlikelerin önlenmesi açısından büyük önem taımaktadır. Solunum maskeleri, eldivenler, koruyucu gözlük ve i kıyafetinden oluan KKD’ler toplu koruma önlemlerinin yetersiz kaldıı durumlarda kullanılmalıdır. Duyarlılıa neden olan materyallerle çalımanın güvenli yolları vardır. Çalıanlara çalıma ortamındaki tehlikeleri anlatmak önemlidir ve i güvenliini salamak için çalıanlara uygun eitimin verilmesi gerekir. Güvenli çalıma ve düzen ve temizlik yöntemleri konusunda çalıanlara eitim vermek yaralanmaların önüne geçmenin en iyi yoludur. 119 Mesleki kanser naat i kolunda çalıan kiiler kanserojenlere ya da kanserojen olduundan üphe duyulan maddelere maruziyet nedeniyle artan bir kanser riskiyle karı karıya kalabilirler. Geni bir meslek grubunu oluturan inaat sektörü çalıanları, potansiyel olarak asbeste, aaç tozuna, çeitli yalara, insan yapımı mineral liflerine (örnein cam yünü), kaynak dumanlarına, kuruna, organik solventlere, silikaya, izosiyanat, dizel egzozuna, beton tozuna, formaldehite, dumana, asfalt buharına, kuruma ve katrana maruz kalabilirler. UV ıınları (güne) cilt kanserine yol açabilir. Asbest maruziyeti mesleki kanserlerin halen bilinen en önemli nedenidir (ayrıntılı bilgi için bkz. bu Rehberin Asbeste balı gelien meslek hastalıkları bölümü). Belirtiler ve Bulgular Belirtiler ve bulgular söz konusu kanser türüne balı olarak deiiklik gösterebilir (ayrıntılı bilgi için bkz. SGP kapsamında hazırlanan Meslek Hastalıkları ve le lgili Hastalıklar Tanı Rehberi’nde Mesleki Kanserler bölümü). Önlem x Çalıma yöntemleri deitirilebilir (örnein ahap malzemeler antiyeye getirilmeden önce makine ilerinin çou bitmi olmalıdır), x Tehlikeli kimyasallar yerine kansere yol açmayan kimyasallar kullanılmalıdır (örnein metal ileme sıvıları arasında mineral yaı bazlı sıvılar-kesme yaları, soutma sıvıları-yerine su bazlı alternatifler kullanılabilir), x Çalıanlara eitim ve kendilerini korumak için uygun araçlar verilmelidir, x Solunum maskeleri ve gaz geçirmez elbise gibi KKD’ler salanmalıdır, x Sigara içimi önlenmelidir. Sigara içimi ve iyerinde kansere neden olan ajanlara maruziyetin bir araya gelmesi kanser riskini artırmaktadır. x Çalıma saatleri, günün en sıcak saatlerinde dıarda yapılacak ileri en aza indirecek ekilde programlanmalıdır(örnein, bu saatleri molalara veya iç mekânlarda yapılacak ilere denk getirmeye çalımak),çalıanlara koruyucu verilmesi salanmalıdır (çalıanlara yüksek koruma faktörlü (SPF 30+) kremler verilmeli ve sık sık uygulanmalıdır). Bütün çalıanların enselerini koruyan apkaları, sık dokunmu ve nefes alan kumalardan gömlek ve pantolonlar da dâhil olmak üzere uygun i kıyafeti olmalıdır. Burada söz konusu olan risk yalnızca yaz mevsimine özgü olmayıp kıın da güne ıınları çok yüksek UV düzeyindedir. Tetanos Tetanos, toprakta yaayan bir bakterinin neden olduu ve bazen ölümcül olabilen ciddi bir hastalıktır. Bakteri; çivi, aaç kıymıı veya dikeni gibi enfekte olmu bir nesne aracılııyla genellikle açık bir yaradan insan vücuduna girer. Yaraya girdiinde, kas dokularını besleyen sinirlere saldıran güçlü bir toksin üretir. Yaklaık bir haftalık kuluçka döneminden sonra çene kaslarında kasılma meydana geldii için halk arasında kazıklı humma olarak bilinir. Hastalık daha sonra solunum sistemindeki kaslar da dâhil olmak üzere vücuttaki dier kaslara yayılır. Bu durumda hastalık ölümcül bir hal alabilir. Önlem Tetanos aılarıyla bu hastalık iyi bir ekilde kontrol altına alınmıtır. Vücuttaki her türlü yaranın hemen iyice temizlenerek antiseptik krem uygulanması gerekir. 120 naat Kolunda Ek ve Tamamlayc Muayeneler Yukarıda sayılan tehlikeler ve hastalıklar göz önüne alınarak inaat i kolunda çalıanların muayene protokolleri düzenlenmelidir. Genel ie giri muayenesi i koluna bakılmaksızın standart olarak yapılmalıdır. naatlardaki youn toz maruziyeti nedeniyle solunum yolları ve akcierin incelenmesi, GBK’in aratırılması, titreim, yük kaldırma ve duru bozukluuna balı geliebilecek kas iskelet sistemi hastalıklarına yönelik muayeneler, deri ve tırnak muayenelerinin detaylandırılması inaat çalıanlarında ortaya çıkabilecek meslek hastalıklarının erken tanınmasına yardımcı olacaktır. Standart muayeneye ek olarak yapılması gereken muayeneler: x x x x x x x x En az 35x35 cm’lik ILO standartlarına göre kalite (1) veya kalite (2) PA akcier grafisi (PA akcier grafisi çekimini tekrarlama olanaı yoksa kalite (3) grafi de deerlendirilebilir) çekilmelidir, (Tünel ve tozlu ilerde çalıanların PA akcier grafileri A ve B okuyucular tarafından okunması gerekmektedir. Bunların sonuçları-normal olarak deerlendirilenler de dâhil- SGÜM’e bildirilir), Solunum Fonksiyon Testleri, Odyometri testi, Tam Kan Sayımı, Kan sedimentasyonu, Kimyasal madde maruziyeti olanlarda o kimyasalın kendisinin ya da metobolitinin kanda veya idrardaki düzeyi analizi, Kimyasal madde maruziyeti olanların karacier fonksiyon testleri, böbrek fonksiyon testleri ve tam idrar tetkiki, Kas iskelet sistemine yönelik yapılan muayenede gerekli görülen testler muayeneye katılmalıdır (Bel rahatsızlıı düünüldüünde Laseq bacak germe testi, De Quarvein hastalıından kukulanıldıında Finkelstein testi, karpal tünel semdromu yakınmaları varsa Phallen, Tinnel ve skemik testler yapılabilir. 3,5 parmakta duyu kontrolü yapılmalıdır. Testler konusunda ayrıntılı bilgi son bölümde verilmitir). 121 122 III.3. 3. Metal Kolunda Salık Gözetimi Metal leri Metal eritme ve arıtma sanayisinde saf metalleri elde etmek için metal cevherleri ve hurdaları ilenir. Metal ileme sanayisi ise farklı sektörlerin ihtiyaç duyduu makine ve makine parçaları, alet ve araçların üretimini yapar. Temel metal ileme teknikleri unlardır: 1. Cevher ve hurda eritme ve arıtma, 2. Dökümcülük, 3. Sıcak veya souk dövme, presleme, 4. Kaynakçılık ve metal kesme, 5. Sinterleme, 6. Tornacılık. Son ürünü elde edinceye kadar talama, parlatma, zımparalama, yüzey ileme ve kaplama ilemleri (elektro-kaplama, galvanizleme, ısıl ilem, eloksal, toz boya ve benzeri) gibi çeitli teknikler kullanılır. Eritme ve Artma Birincil eritme ve arıtma; zenginletirilmi cevherlerden metal elde etme iidir. kincil eritme ve arıtma; hurdalardan ve ilem atıklarından metalin yeniden kazanılması ilemidir. Eritme ve arıtma ilemleri pirometalurjik veya hidrometalurjik tekniklerle yapılır. lemler çeitli tehlikeler taırlar. Kimyasal tehlikeler Çeitli zararlı tozlar, gazlar, dumanlar ve dier kimyasallara maruziyet; silika, toksik metaller (kurun, arsenik, kadmiyum), kükürt dioksit, karbon monoksit, sülfürik asit, nikel karbonil (nikel arıtma), krom, floridler (alüminyum eritme), arsenik (bakır ve kurun eritme ve arıtma), civa ve siyanit (altın arıtma) Dier tehlikeler Fırınlar ve erimi metalden kaynaklanan parlama ve kızılötesi radyasyon, gürültü, elektrik tehlikeleri, sırt ve üst ekstremite hasarları Metallerin eritilmesi srasnda karlalan salk tehlikeleri Eritilen metal Salk Tehlikeleri Bakr Bakır, kurun, arsenik, antimon, kadmiyum civa, çinko, kükürt dioksit, sülfürik asit, karbon monoksit, gürültü, sıcak stresi, elektrik tehlikeleri, Kurun Kükürt dioksit, kurun, arsenik, antimon, kadmiyum içeren partiküller, karbon monoksit, gürültü ve sıcak stresi, Çinko Kükürt dioksit, çinko ve kurun içeren partiküller, karbon monoksit, gürültü, sıcak stresi ve elektrik tehlikeleri, Alüminyum Boksit, silika, kostiksoda, alüminyum oksit, kriyolit ve hidroflorik asit dumanları, flolrit ve aluminyum florit tozları, karbon dioksit, kükürt dioksit, karbon monoksit, gürültü, sıcak stresi ve elektrik tehlikeleri, Altn Arsenik, civa, siyanit tozları, hidrojen siyanit ve arsin gazı, 123 Dökümcülük Dökümcülükte sırasıyla u i ve ilemler yapılır: 1. Maça kalıp hazırlama, 2. Döküm ve ate hazırlama, 3. Metal eritme ve arıtma, 4. Kalıp içine metal dökme, 5. Kalıptaki metal dökümü soutma, 6. Kalıptan metal çıkarma (sarsak), 7. Temizleme. Demir, çelik, pirinç ve bronz geleneksel döküm metallerdir. Dökümcülük sektöründe en çok gri ve sfero demir dökümü yapılır. Gri demir dökümhanelerinde demir veya pik demir (külçe) kullanılır. Bükülebilir demir dökümünde ise magnezyum, seryum, ve dier maddeler eklenir. Bu katkı maddelerinin ortam zararları azdır. Ancak son yıllarda titanyum, krom, nikel, magnezyum ve daha toksik metallerden berilyum, kadmiyum ve toryum da katkı maddesi olarak kullanılmaktadır. Döküm ileminin çeitli aamalarında farklı salık zararları söz konusudur. Dökümhanelerin salk tehlikeleri Demir dökümhanesi Tehlikeler Eritme ve saflatırma nfrared (Kızılötesi) ve Ultraviyole (UV-Morötesi) radyasyon, Kalıp hazırlama Gürültü, ahap tozları, kum tozları, Kalıp yapma Silika, kömür tozu, kil ve organik yapıtırıcılar, talk, grafit (yangın riski), organik çözücüler, Çekirdek kalıp yapma Formaldehit, fenol veya üre-formaldehit reçinesi, izosiyanatlar -metilen difenil izosiyanat (MDI), piridin bileikleri, fosforik veya sülfonik asitler, karbon dioksit, sodyum silikat ve silika karıımı, aminler, Kalıp kırma, dökümü çıkarma Gürültü, sıcak stresi, tozlar, furanlar, furfuril alkol, fosforik asit, fosfin, üre ve fenol, formaldehit reçineleri, sodyum silikat, karbon dioksit, karbon monoksit, Çapak giderme Kaynak teknikleri, silika, Dier dökümhaneler Çelik Kalıptaki silika sıcak etkisiyle tridimit ve kristobalite dönüür, Hafif alaım Alüminyum ve magnezyum dumanları, karbon monoksit, kompleks hidrokarbonlar, vanadyum pentoksit, florospar-florit tozu, baryum, veya klor, azot oksitleri, Bronz ve pirinç Metal dumanları; kurun, çinko, bakır, magnezyum, alüminyum, antimon, kadmiyum, Basınçlı döküm Alüminyum, krom, çinko, bakır, nikel, kromik asit buharı, ya buharları, organik fosforlu bileikler, Hassas döküm Akrolein, trikloretilen, asbest, Dövme ve Presleme Metal parçalarına yüksek basınç uygulanarak ekil verilmesi ilemleridir. Preslemede genellikle yaprak, erit veya rulo halindeki metal, ortam ısısında kesme, presleme, çekme gibi ilemlere tabi tutularak belirli ekillere sokulur. Birbirini izleyen bu ilemler genellikle ayrı ayrı yapılır. Çou zaman souk çelik 124 rulolar kullanılır ve otomobil ve çeitli araçların plaka kısımları üretilir. Çalıma koulları tekrarlanan gerilme hasarları, sırt, omuz ve üst ekstremite kas iskelet sistemi problemleri, vibrasyon ve gürültü, makine yalarının buharları gibi çeitli salık tehlikelerini barındırır. Pres ve Dövme ilemlerinde salk tehlikeleri Pres lemleri x Kalıp yaları: Petrol ürünleri, hayvansal ve bitkisel ya asidi türevleri, klorlu yalar ve mumlar, alkanolaminler, petro sülfonatlar, boratlar, selüloz türevi koyulatırıcılar, korozyon inhibitörleri ve biyositler x Kaynak emisyonları x Formaldehit x Nitrozaminler x Sistemdeki mikrobiyolojik kirlenmeler Dövme lemleri x Ellerde laserasyon riski x Kas iskelet sistemi yaralanmaları riski x Sıcak stresi x Kalıp yalarının pirolizi ve aerosollemesi: grafit çamurları, koyulatırıcı polimerler, sülfonat emülgatörler, petrol ürünleri, sodyum nitrat, sodyum nitrit, sodyum karbonat, sodyum silikat, silikon yaları ve biyositler Haddehaneler Sıcak çelik plakalar sıcak erit deirmenlerinde çekilerek ince uzun levha bobinlerine dönütürülür. Sonra yüzey temizlii için sülfürik ya da hidroklorik asit banyolarına alınır. Daha ince ve pürüzsüz bir ürün isteniyorsa, bu kez souk haddeleme yapılır. Bu ilemler sırasında çeitli salık tehlikeleri ortaya çıkabilir. Haddehanelerin salk tehlikeleri x x x x x x x x x x Kazalar Yaralanmalar Yanıklar, göz yaralanmaları Sıcak stresi Gürültü Vibrasyon Metal ileme sıvıları Yüzey temizleyiciler Asitler yonizan radyasyon Zararlı gazlar ve buharlar: x Kurun Azot oksitleri x x Krom x Nikel x Demir oksit x Ozon x Yüksek fırın gazları x Kok fırını gazları x Karbon monoksit x Kükürt dioksit 125 Kaynakçlk ve Scak Kesme Kaynakçılık sıcak veya basınç altında metal veya plastik parçaların birletirilmesi ilemlerinin genel adıdır. Metal sektörünün en yüksek riskli alanlarından biridir. x x x x x x x x x x x x x x x Kaynakçlk ve scak kesme ilemlerinin salk tehlikeleri Yangın, yanıklar, radyan ısı (infrared radyasyon) metal dumanları ve dier kirleticilerin solunması, Elektrik tehlikeleri, gürültü, ultraviyole radyasyon, ozon, azot dioksit, karbon monoksit, floritler, basınçlı gaz silindirleri, patlamalar, Fiziksel zorlanma, aırı yorgunluk, kas iskelet hasarları, Sıcak stres, UV radyasyon: Arılı konjunktivit (foto-oftalmi) –kaynakçı gözü, Metal dolgu veya elektrot çeliinin nikel veya krom gibi çeitli bileenleri, Kaynak telleri: kaplama çinko ve kadmiyum, galvanizde çinko, hafif çelik tellerde bakır, Boyalar, gresler, metal yüzey kirlilikleri, karbon monoksit, karbon dioksit gibi gazlar, dumanlar, irritanların parçalanma ürünleri, Kaynak teli kılıfları (örnein inorganik florit), Sıcak ve UV ııın ortam havasıyla (azot dioksit, ozon) veya klorlu hidrokarbonlarla (fosgen) etkileimi, Koruyucu olarak inert gaz kullanımı (karbon dioksit, helyum, argon), Metal dumanı atei, Kapalı alanlar, Gürültü, yonizan radyasyon: Kaynaın X ıını veya gama ıını ile incelendii kaynak atölyelerinde uyarı, levhaları bulundurulmalı ve talimatlara kesinlikle uyulmalıdır. çiler, bu tür donanımlardan güvenli bir uzaklıkta tutulmalıdır. Radyoaktif kaynaklar, sadece özel araçlarla ve özel önlemlerle ele alınmalıdır. Metal sektöründe çok çeitli kaynak teknikleri kullanılmaktadır. En çok karılaılanlarının tanımları ve tehlikeleri özetlenmitir. 126 Kaynak ilemleri ve salk tehlikeleri Kaynak ilemi Tanm Tehlikeleri Kaynak Kaynak alevi metal yüzeyini eritir ve dolgu çubuu bu boluu doldurup ekillendirir. Metal dumanları, azot dioksit, karbon monoksit, gürültü, yanıklar, infrared radyasyon, yangın, patlama, Pirinç kaynaı ki metal yüzeyi metal erimeden yapıtırılır. Dolgu metalinin erime sıcaklıı 450 ° C üzerindedir. Alev ısıtma, direnç ısıtma ve indüksiyon ısıtma yöntemleri kullanılabilir. Metal dumanları (özellikle kadmiyum), florits, yangın, patlama, yanıklar, Lehimleme Pirinç kaynaı gibidir. Farkı, dolgu metali eritme ısısının 450 ° C'den düük olmasıdır. Isıtma bir lehim havyasıyla da yapılabilir. Lehimler, kurun dumanları, yanıklar, Metal kesme ve delme Metal alevle ısıtılır ve basınçlı saf oksijenle jet kesme yapılır. Düzgün kesim yüzeyi salar. Alevle oyma, delme ilemleri ise düzgün yüzey salamaz. Metal dumanları, azot dioksit, karbon monoksit, gürültü, yanıklar, infrared radyasyon, yangın, patlama, Gaz basınç kaynaı Parçalar basınç altında gaz jetleri tarafından ısıtılır ve birlikte dövme haline getirilir. Metal dumanları, azot dioksit, karbon monoksit, gürültü, yanıklar, infrared radyasyon, yangın, patlama, Elektrot-ark kaynaı Koruyucu kaplamalı metal elektrotlar kullanılır Metal dumanları, floritler, infrared ve UV radyasyon, yanıklar, elektrik tehlikeleri, yangın, gürültü, ozon, azot dioksit, Tozaltı kaynaı Parçanın üzeri granül halinde kaynak tozuyla kaplanır. Sonra metal tel kaynaı kullanılır. Floritler, yangın, yanıklar, infrared radyasyon, elektrik, metal dumanları, gürültü, UV radyasyon, ozon, azot dioksit, Gazaltı kaynaı Kaynak alanı kaynatılacak metalle aynı özelliklere sahip çıplak telle sürekli beslenir. UV radyasyon, metal dumanları, ozon, karbon monoksit, karbon dioksit, azot dioksit, floritler, yangın, yanıklar, infrared radyasyon, elektrik, gürültü, Tungsten inert gaz kaynaı, tungsten ark kaynaı Tungsten elektrot tükenmez, dolgu metali elle ark içine doldurulur. UV radyasyon, metal dumanları, ozon, azot dioksit, yangın, yanıklar, infrared radyasyon, elektrik, gürültü, floritler, karbon monoksit, 127 Plazma ark kaynaı tungsten ark kesme Tungsten inert gaz kaynaı gibidir. Farkı, inert gazın ince bir kanaldan geçirilerek iyonize edilip 33,400°C gibi yüksek ısı elde edilmesidir. Metal dumanları, ozon, azot dioksit, UV ve infrared radyasyon, gürültü; yangın, yanıklar, elektrik, floritler, karbon monoksit, X ıını, Elektrik direnç kaynaı ki elektrota yüksek akım düük voltaj verilerek kaynak alanında yüksek ısı elde edilir ve basınçla birletirme elde edilir. Kaynak veya dolgu maddesi kullanılmaz. Ozon, gürültü, yangın, yanıklar, elektrik, metal dumanları, Elektron ıın kaynaı Vakumlu bir odadaki parçaya elektron tabancasıyla yüksek voltajlı atı yapılır. X ıını, elektrik, yanıklar, metal tozları, kapalı alan, Lazer kaynak ve delme Lazer ıını parçaları eritir, kaynatır, deler. Elektrik, lazer, UV radyasyon, yangın, yanıklar, metal dumanları, metal kaplamalarının parçalanma ürünleri, Thermite kaynaı Alüminyum tozunun metal oksit tozlarıyla karıımı bir potada eritilir, kaynatılacak yüzeye akıtılır. Genellikle döküm veya dövmenin onarımında kullanılır. Yangın, patlama, infrared radyasyon, yanıklar, Tornalar Sinterlenmi metallerden oluan kesici delici uçlara sahiptirler. Sistemde soutmak, ilem kalitesini artırmak ve kesici delici yüzeylerin ömrünü uzatmak amacıyla sıvı ve ya bazlı metal ileme sıvıları kullanılır. Katkı maddesi olarak kullanılan biyositlerin etkilerini yitirmeleri nedeniyle bu sıvılarda bakteriyel kontaminasyon ve kolonizasyonlar olur. Bu sıvılarda Lejyonella türleri ve hipersensitivite 128 pnömonisine neden olan çeitli etkenler saptanmıtır. Bu nedenle torna makinelerinin bu soutma sıvıları en geç altı ayda bir deitirilmelidir. Dier salık tehlikeleri gürültü, vibrasyon, kaza ve özellikle el yaralanmaları, metal talaı sıçramalarına balı göz ve vücut yaralanmaları sayılabilir. Zmparalama ve Parlatma Doal korundum (kristalize alüminyum) zımpara taı (alüminyum oksit), elmas, kumtaı, çakmak taı gibi doal aındırıcıların yerini bugün büyük ölçüde erimi alüminyum oksit, silisyum karbür (karborundum) ve sentetik elmas gibi yapay aındırıcılar almıtır. Tebeir, ponza, tripoli, kalay macun ve demir oksit gibi ince taneli malzemeler de özellikle parlatma ve polisaj için kullanılır. Talama talarında en çok alüminyum oksit ve silikon karbür kullanılır. Doal ve yapay elmaslar önemli uygulamalar için kullanılır. Zımpara ve parlatma bantlarında alüminyum oksit, silisyum karbür, zımpara, granit ve çakmaktaı kullanılmaktadır. Göz hasarları, vibrasyon, solunum korunmasız youn kullanımda zımparalanan yüzeye de balı olarak akcier etkilenmeleri söz konusudur. Sanayi Yalar, Metal leme Svlar, Soutma Svlar Sıcak, toz, buhar, duman, metal tuzları, kimyasallar ve katkı maddelerinden kaynaklanan riskleri taır. Yalar meslekidermatitin sık nedenlerindendir. Yaların biyolojik kontaminasyonuna balı olarak altta yatan deri hastalıkları alevlenebilir. Solunabilir çaptaki aerosollere balı olarak lipoid pnömoni, astım, akut solunum yolları irritasyonu, kronik bronit, solunum fonksiyonlarının bozulması gibi akcier hastalıkları geliebilir. Mikroorganizmaların yaın yapısını deitirmesine balı direkt toksik etkiler görülebilir. Sıvılar bakteri ve mantarlarla kolayca kontamine olur. Deri ve akcier sorunları ile sistemik toksik etkilere yol açabilirler. Ayrıca kansere neden olabilirler. 129 Metallerin Yüzey lemleri Metal yüzeyine çeitli özellikler ve görünüm kazandırmak amacıyla farklı tekniklerle yapılan ilemlerdir. Her bir ilem, deiik salık tehlikelerini barındırır. Metal yüzey ilemlerinin salk tehlikeleri Yüzey ilemi Tehlikeleri Elektrolitik parlatma Kostik ve koroziv kimyasallara balı yanıklar ve irritasyon Elektro-kaplama Krom ve nikel maruziyetine balı kanser riski, siyanitler, kostik ve koroziv kimyasallara balı yanıklar ve irritasyon, elektrik çarpması, ıslak çalımaya balı kayma ve düme tehlikeleri, toz patlamaları, ergonomik tehlikeler Cam ve emaye Öütücü ve taıyıcılardan kaynaklanan fiziksel tehlikeler, yanık tehlikesi, toz maruziyeti Gravür Hidroflorik asit maruziyeti, kostik ve koroziv kimyasallara balı yanıklar ve irritasyon, yanık tehlikesi Galvanizasyon Yanık tehlikesi, kostik ve koroziv kimyasallara balı yanıklar ve irritasyon, metal dumanı atei, kurun maruziyeti Isıl ilem Yanık tehlikesi, kostik ve koroziv kimyasallara balı yanıklar ve irritasyon, hidrojene balı patlama riski, karbon monoksit maruziyeti, siyanit maruziyeti, yangın riski Metal kaplama Yanık tehlikesi, toz patlaması riski, asetilen, çinko- metal dumanı atei Fosfatlama Kostik ve koroziv kimyasallara balı yanıklar ve irritasyon Plastik kaplama Kimyasal duyarlandırıcılara maruziyet Astarlama Toksik, yanıcı, duyarlandırıcı, kanserojen(krom) çeitli kimyasallara maruziyet Metal Yeniden Kazanma Demir dıındaki metal sanayisinin ikincil üretiminin %95’ini alüminyum, bakır, kurun ve çinko oluturur. Magnezyum, civa, nikel, kıymetli metaller, kadmiyum, selenyum, kobalt, kalay ve titanyum da hurdadan yeniden kazanılan metallerdendir. Salık tehlikeleri Tabloda özetlenmitir. 130 Metal yeniden kazanma ilemlerinin salk tehlikeleri Yeniden kazanma Kalay Kobalt Selenyum Kadmiyum Kymetli metaller: altın, gümü, platin, palladyum Nikel Civa Magnezyum Çinko Kurun Bakr Alüminyum Maruziyetler Toz, dumanlar, yanma gazları, asit buharları, kostik, sodyum hidroksit, sıcak etkisi, Toz, aır metaller, asit buharları, solventler, sıcak etkisi, Toz, selenyum dumanları, yanma gazları, kükürt dioksit, asit buharı, gürültü, Solventler, kadmiyum toz ve dumanları, ya ve gaz yanma ürünleri, çinko dumanları, çinko klorit, klor, hidrojen klorit, sıcak etkisi, Toz, gürültü, organikler, yanma gazları, toz, asit ve asit buharları, siyanür, Dumanları, toz, sıcak, gürültü, solventler, Uçucu civa, solventler, organikler ve asit buharları, Toz ve dumanları, sıcak, yangın riski, Çinko, alüminyum, bakır, demir, kurun, kadmiyum, manganez ve krom içeren parçacıklar, lehim kirlilikleri, kükürt oksitleri, kloritler, floritler, az miktarda metaller, sodyum karbonat, çinko karbonat, çinko hidroksit, hidrojen klorit, çinko klorit, amonyak, amonyum klorit, alaım metalleri, nonspesifik gazlar ve buharlar, ısı, Metal duman ve partikülleri(kurun, antimon), alaım metalleri ve lehim maddeleri, asit buharları, ısı, gürültü, karbon monoksit, Kesme, parçalama, lehim giderme sırasındaki hava kirleticiler, metal dumanları, metal oksitleri, aır organikler, ya buharları, gürültü, curuf ve artıklar, florit, kükürt dioksit, klorit, karbon monoksit, hidrokarbonlar, aldehitler, azot oksitleri, sülfürik asit buharları, Alüminyum, kurun ve kadmiyum dumanları, nonspesifik toz ve aerosoller, ya buharları, metal partikülleri, curuf, aır organikler, , florit, kükürt dioksit, klorit, karbon monoksit, hidrokarbonlar, aldehitler, sıcak, gürültü, Metal sanayisinde en sk karlalan meslek hastalklar Gürültüye balı iitme kaybı El kol vibrasyonu sendromu (beyaz parmak hastalıı) Karpal tünel sendromu Bel rahatsızlıkları Toza balı gelien meslek hastalıkları Kimyasallara balı gelien meslek hastalıkları Mesleki deri hastalıkları Mesleki astım Mesleki kanser Fotoelektrie balı gelien keratokonjonktivit Gürültüye bal iitme kayb (GBK) GBK iitme testi ile saptanabilen, genellikle 1 kHz.’in üstündeki frekanslarda gelien iitme keskinlii kaybıdır (tüysü hücrelerinin hasarı). ç kulaın ilevsel bozukluudur. Gürültüyle ilikili iitme hasarı akut (tek bir gürültü olayından kaynaklanabilir, örn. çarpma veya patlama) veya kronik (uzun süreli gürültü maruziyetinin sonucunda) olabilir. Gürültü; rahatsızlık veren, iitme duyusuna hasara yol açan, zararlı sesler grubudur. Gürültüye balı gelien kronik iitme kaybı riski, kümülatif koklear gürültü etkilenimine balıdır. Bu etkilenim, darbe 131 gürültüsü de dâhil edilerek ve yıllara yayılmı maruziyet süresi çerçevesinde günlük gürültü etkilenim düzeyi ile belirlenir. itme kaybı, günlük 80 dB (A) veya üzerindeki gürültü düzeylerinde etkilenime balı geliebilir. 85 ila 89 dB (A) arasındaki düzeylerde günlük gürültü etkilenimi ancak uzun süreli maruziyet sonucunda iitme kaybına yol açarken, 90 dB (A) ve üzerindeki düzeylerde hasar riski önemli ölçüde artar. Metal imalatı yapılan iyerlerindeki gürültü düzeylerinin yaklaık 80 ila 125 dB(A) arasında deitii bilinmektedir. Bu iyerlerinde en sık karılaılan gürültü kaynakları elektrikli talama makineleri, metal pres makineleri, testere kesiciler, metal balyozlama veya malzemelere darbe uygulanan ilemlerdir. Yüksek düzeyde gürültü yaratan kaynak ve oluk açma ileri de gürültü kaynakları arasındadır. Bu tür gürültüler genellikle kısa süreli olduu için, örnein balyozla metal bir levhaya birkaç iddetli vuru ya da kaynakların yüzeyini temizlemek için avuç talama makinesi kullanılması gibi durumlarda KKD’ların kullanımı genellikle gözardı edilmekte ya da hiç düünülmemektedir. Bununla birlikte, bu göreceli olarak kısa süren maruziyetler vardiya baına pek çok kez meydana gelir ve bu nedenle iitme duyusu üzerinde ciddi bir tehlike yaratır. Ayrıca, metal saclardan çıkan çarpma sesleri gibi darbe gürültüleri potansiyel olarak makinelerden gelen seslerden daha tehlikelidir. Metal imalatında, operatörün maruz kaldıı bazı tipik gürültü kaynakları: x x x x Metal nesneler üzerinde balyoz darbe sesleri Zımba presi Talama Oluk açma 115-120 dB(A); 102-107 dB(A); 97-106 dB(A); 97- 99 dB(A). yerinde ototoksik maddelere maruziyet veya titreim gürültüye balı gelien iitme sorunları üzerindeki olumsuz etkiyi artırır. Belirtiler ve Bulgular Gürültüye maruziyetin etkileri kulak çınlaması ve saırlıa kadar ilerleyebilen iitme kaybıdır. Kulak çınlaması, GBK olarak darbe gürültüsüne maruz kalan bireylerin yaklaık %50’sinde görülür. itme kaybı geri döndürülemez. Gürültü maruziyetinin salık üzerindeki dier etkileri arasında yüksek tansiyon, iskemik kalp rahatsızlıkları, stres, sinirlilik ve uyku bozukluu yer almaktadır. Önlem Metal imalat sanayisinde gürültü etkilenimi öncelikli olarak mühendislik ve/veya idari denetim önlemleri uygulanarak kontrol altına alınmalıdır. Gürültünün kontrolü için uygulanabilecek mühendislik önlemleri arasında: x Havalı kompresörler ve hidrolik presler gibi gürültülü makineleri ayrı kapalı yerlerde konumlandırmak, x Operatörler için ses geçirmez kabinler hazırlamak, x Gürültülü ilerin yapıldıı yerlerde taınabilir gürültüyü kesen kabinler kullanmak, x Sessiz donanım ve prosesleri seçmek sayılabilir. Çeitli üretim ilemlerinden gürültülü ilerin vardiyanın belirli bir bölümünde, örnein sabahın erken saatlerinde veya akamüstü, daha sessiz ilerin de vardiyanın dier zamanlarında yapılacak ekilde programlanması; gürültüyü kontrol altında tutabilmek için alınabilecek idari önlemlere örnek olarak verilebilir. Gürültünün bu önlemlerle kontrol altına alınamayacaı yerlerde iveren, gürültüye maruz kalan çalıanların ilerini güvenli (gürültüsüz) bir ekilde ve kendilerinin veya i arkadalarının salık ve güvenliine karı risk taımayan bir ortamda çalıabilmeleri için uygun kiisel koruyucu kulaklıkların yanı sıra bu kulaklıkların kullanım talimatlarını salamak ve çalıanlarına gürültünün zararları ve KKD 132 kullanımı ile ilgili eitim vermek durumundadır. Gürültü düzeyi 80 dB’i aan iyerlerinde çalıanlara ie giri ve periyodik muayenelerde odyometri testi yapılarak salık gözetimleri yapılmalıdır. Gürültü düzeyi 85 dB’i aan ilerde ise ie girite ve iin devamı süresince çalıanların odyometrik incelemenin yanı sıra iitme muayenesi ile takibi gerekmektedir (daha detaylı bilgi için bkz. bu Rehberin Gürültülü Ortamlarda Çalıanlarda Salık Gözetimi bölümü). Titreime bal gelien beyaz parmak hastal Beyaz parmak hastalıı, yaygın olarak El Kol Vibrasyonu Sendromu diye bilinen bir rahatsızlıın bir bölümünü oluturur. Beyaz parmak hastalıı, damarlarda, sinirlerde, kas ve eklemlerde oluan, i göremezlie yol açan arılı bir rahatsızlıktır. Ellerin titreim yayan donanımlardan etkilenmesi sonucunda oluan ve tekrar eden bir rahatsızlıktır. Metal i kolunda beyaz parmak hastalıı genellikle döner el aletleri, talama makineleri, darbeli el aletlerinin özellikle kalafatlama, balyozlama, döküm temizleme ilerinde kullanılması sonucu ortaya çıkar. Aynı zamanda, dönel aletlerle talaması yapılan, kumlanan veya cilalanan metal malzemelerin tutulması da bu rahatsızlıın olumasında etkilidir. Hastalıın iddeti, titreim maruziyetinin özelliine, çalıma yöntemine, kiinin geçmii ve alıkanlıkları gibi baka birkaç etkene daha balıdır. Titreimin el üzerindeki etkisini belirleyen faktörler aaıdaki tabloda verilmitir. Belirtiler ve Bulgular Beyaz parmak hastalıı ataklarını tetikleyen faktörler genellikle souk havalar veya souk nesnelerle temastır. Hastalıın ilk evresinde genel olarak parmaklarda hissizlik ve karıncalanma görülür. Bu durum çou zaman makine kullanıldıktan sonra dahi devam eder. Fiziksel Faktörler Titreimin hızlanması Titreim frekansı Her bir i günü içindeki etkilenim süresi te titreim etkileniminin yaandıı yıllar Aletlerin bakım durumu Biyodinamik Faktörler Tutma gücü – çalıanın titreim yayan donanımı ne kadar sıkı kavradıı, Yüzey alanı, bulunduu yer ve ellerin titreim kaynaı ile temas eden kısımları, El aletleri ile temas edilen malzemenin sertlii, örnein talama ve çapak alma ilemleri yapılan metaller, El ve kolların vücuda göre konumu, Bireysel Faktörler Operatör’ ün aleti kontrolü, Makine çalıma oranı, Beceri ve verimlilik, Bireyin titreime duyarlılıı, Ele uyumlu ve yumuak saplı araç-gerece Sigara ve uyuturucu ve bazı ilaçların (ergo karılık sert malzemeler, türevleri, metiserjit, ß-adrenerjik reseptör blokörleri, bleomisin vb.) kullanımı. Dier fiziksel ve kimyasal ajanlara maruziyet. Eldiven, ayakkabı, çalıma-dinlenme Hastanın öyküsünde parmaklarda ve Parmaklarda veya ellerde önceden var olan süreleri dâhil koruyucu uygulamalar ellerde olumu yaralanmalar, özellikle hastalık veya yaralanma. ve donanımlar. donma Bir sonraki evrede parmak uçlarından biri geçici olarak beyazlaacaktır ve arımaya balayabilir. Sonraları parmak uçları daha sık beyazlayacaktır. Sonunda, dier parmaklar da beyazlamaya balar; ancak, baparmaın etkilenme olasılıı azdır. Birkaç parmak beyazladıında, bu hastalık büyük olasılıkla geri döndürülemez bir aamaya gelmitir. Hastalar, sayıları gittikçe artan ve günün herhangi bir saatinde ortaya çıkan arı nöbetleri geçirir. Hastalar parmaklarında dokunma duyusunu kalıcı olarak yitirebilir; bu hastalar için bozuk para tutmak, düme iliklemek, ine iplik kullanmak ve çivi, vida benzeri küçük nesneleri tutmak gibi gündelik ileri yapmak olanaksız hale gelebilir. 133 Önlem x Çalıma yöntemleri daha düük düzeyde titreim yayan baka bir alternatifle deitirildiinde, yapılan deiikliin yararı incelenerek gözlenmelidir. Kullanılan donanım söz konusu ie her zaman uygun olmalı; çalıanın maruziyet süresinin mümkün olduunca kısa tutulması için donanım çalıma süresi boyunca tam performans göstermelidir. x El-kol vibrasyonunu azaltmanın bir yolu da donanımın elle temas eden kısımlarının (sapının) titreimi azaltan pedlerle kaplanmasıdır. Bu tür saplar titreim kaynaından, yani makineden mümkün olduunca ayrılır. Makinenin üreticisine balı olarak, dekuplaj mekanizması yaylı, süngülü veya titreimi dengeleyen sistemler eklinde tasarlanmı olabilir. Donanımın saplarının teknolojik bakımdan yenilenmi olması durumunda, üreticinin verdii bilgilere uyulması çok önemlidir. Avuç talama makineleri gibi bazı makineler otomatik dengeleyicilerle donatılmıtır, bu donanımlar dengesiz kütlelerin yarattıı sıkıntıyı giderir. Bu dengeleme, dönen aftın üzerindeki bir kutunun içinde serbest hareket eden çelik bilyeler yardımıyla yapılır. Bir dengesizlik oluursa, bilyeler otomatik olarak söz konusu aırlıın karı istikametinde toplanarak oluan dengesizlii bir ölçüde ortadan kaldırır. Titreim de vibrasyonu emen saplarla azaltılabilir. x Uygun araç-gereç aparatlarının seçiminin de titreim maruziyeti üzerinde etkisi vardır. Emerkezlilie ve zımpara taının olası denge bozukluuna dikkat edilmesi gerekmektedir. Keskinliini kaybetmi kesici ve testerelerin zamanında deitirilmesi veya bilenmesi gerekir. Matkap uçlarının hangi malzemeden olduu ve geometrisi de titreimin azaltılmasında etkili olabilir. x Makineyi kullanırken el üzerinde etkili olan kavrama ve besleme kuvveti azaltılırsa, titreime balı etkilenme de azaltılır. Bu nedenle içiyle titreim yayan makine arasındaki teması azaltılmak ya da ortadan kaldırmak amacıyla i prosesini deitirmenin yolları üzerinde düünülmelidir. Örnein, tavana ya da duvarlara delik açarken destek ya da dayanakların kullanılmasıyla maruziyet azaltılabilir. naat mühendislerinin kullanımı için uzaktan kumandalı kanal kompaktörleri gelitirilmitir. Bu kompaktörleri kullanan kiiler titreime neredeyse hiç maruz kalmazlar. x Vibrasyon sönümlendirici eldivenler yüksek frekanslı titreimi azaltabilir. Ancak, eldiven kullanımı aynı zamanda tutu kuvvetini de arttıracaından bir ölçüde koruyucu özelliini olumsuz etkileyecektir. Karpal tünel sendromu (KTS) KTS, karpal tüneldeki medyan sinirin hastalııdır. Fizyopatolojisinde, karpal tünelden geçen medyan sinirin sıkıması olarak deerlendirilebilir. KTS özellikle aaıdaki ilerle ilikilendirilir: x Tekrarlayan el hareketleri, x Ellerin doal olmayan pozisyonlarda kalması ve uygunsuz pozisyonda çalıma, x Sıkı kavrama, x Avuç içinde mekanik stres, x Titreim. 134 Metal i kolunda KTS ile ilikilendirilen i ve meslekler ler Konveyör bantlar üzerindeki malzeme ile çalıma Cırcırlı tornavida ile iterek yapılan iler Sprey tabancası kullanma Ovalama Küçük parçaların montajı Anahtar çevirme Dı baskı yaratan tam olmayan eldiven giymek Araç-gereçleri avuç içinde bastırmak Havalı el aletleri kullanmak Meslekler Montaj hattı çalıanları Mekanik içileri Boya ustaları Temizlik görevlileri Elektronik sanayii çalıanları Çilingir Mekanik içileri, bakım içileri, fabrika içileri Boyacılar, montaj hattı çalıanları Montaj çalıanları Belirtiler ve Bulgular Bu hastalıın temel belirtisi baparmak, iaret parmaı, orta parmak ve yüzük parmaının uzun ve radial yarısında (3,5 parmak) aralıklı uyumalardır. Genellikle bileklerimiz bükülü bir ekilde uyuduumuz için uyumalar genellikle geceleri ortaya çıkar. Uyumalar, elin kıvrılmasını engelleyen el bilek ateli kullanımı ile rahatlatılır. KTS tekrarlayan hareketler ve zorlamalar nedeniyle ortaya çıkar, maruziyeti kümülatif olabilir. Önlem x Tekrarlayan baskılardan kaçınılmalı, uygulanan kuvvet azaltılmalı ve kavrayıı gevetilmelidir. x Ergonomik açıdan doru donanım kullanılmalıdır (i tezgâhları, araç ve gereçlerin sapları ile iler çalıanın çalıırken bileini doal bir pozisyonda tutmasını salayacak bir biçimde yeniden tasarlanabilir). x El bilek ateli, bilein “nötr” pozisyonda tutulmasına yardımcı olabilir. x Uygun ekilde molalar verilmelidir. x ler çalıanlar arasında dönüümlü olarak yaptırılabilir. x Elleri sıcak tutmak –rutin olarak yapılan basit egzersizlerle bilek eklemlerini ısıtmak veya parmaksız eldivenler yardımıyla elleri sıcak ve esnek tutmak- yararlı olacaktır. Bel rahatszlklar Bel rahatsızlıkları sık rastlanan meslekle ilgili yakınmalar arasındadır. Bu rahatsızlıklara her tür ite rastlanır. Her bir bel arısının tam nedeni çok net olmayabilir, fakat yapılan ite genellikle aaıdaki özellikler görülür: x Fiziksel güç gerektiren aır i, taıma ileri, özellikle de aır ve rahat taınamayan malzemeler (uzun metal borular gibi), x Doal olmayan yerlerde yük kaldırma ve taıma, teslimat ileri gibi, x Tekrarlayan iler, elde paketleme, x yapılan yer çalıana uygun bir ekilde düzenlenip doru ayarlanmamı olduu halde uzunca bir süre i baında oturmak (örnein cilalama makinesiyle çalıırken sırt desteinin olmaması), x Alçalmak, eilmek veya çömelmek (örnein, montajda ayakta çalıırken i yapılan tezgâhın yükseklii uygun ekilde ayarlanmamısa vücut duruu uygun olmaz), x Aırı güç gerektiren yükleri itmek, çekmek veya sürüklemek, x Normal beceri ve sınırlar aılarak çalımak veya fazlasıyla yorgunken vücudun dinlenmesine fırsat vermeden çalımak, x Germe, döndürme ve uzanma gerektiren iler. 135 Belirtiler ve Bulgular Sonuçları uzun süreli arı, günlük ileri yürütme becerisinin azalması ve hatta ii bırakma gerei doabilir. Genellikle bel bölgesinde ortaya çıkar. Yakınmalar kiiye göre deiir; günlük veya sık sık yaanan arılara karı arı kesiciler kullanılabilir. Önlem x Yüklerin el-kol gücüyle taınmasını engellenmeli, teknik yardıma bavurulmalıdır. Metal sektöründe kullanılabilecek bazı örnekler aaıda verilmitir: o Çanta, torba, kutu vb. taıma–forklift, hidrolik kaldırıcılı, makaralı kamyonlar, vb. o Balya, makara, fıçı, bidon, varil taıma–bidon/makara döndürücüler, varil kamyonları, hatta tartı makineleri vb. o Paletlerin paketlenmesi, paketten çıkarılması, palet ve konteynerler–hidrolik transpalet, palet eicisi, palet makarası vb. o Sac malzemelerin taınması–forkliftler, palet taıyıcılar, rulolu konveyörler, plaka taıma arabaları, vakumlu kaldıraçlar, kaldırma kancaları vb. o Metal boruların taınması–vinç, boru kaldırma ekipmanları, vb. gibi kaldırma cihazları, o Kurulum ve bakım ileri–araç üzerinde kaldıraç, tekerlekli alet kutuları, sürgülü kızaklar (az sürtünmeli yüzey), valfli kaldırma basamakları vb. o Silindir taıma römorku. x Yapılacak ileri düzenlerken, yük kaldırma ve taıma sırasında doal olmayan pozisyonların kullanılmasını önlenmeli, yapılacak iler "iyi bir pozisyonda" gerçekletirilebilecek ekilde düzenlenmelidir (iyi pozisyondan kasıt genellikle çalıanın kulak, omuz ve kalçalarının aynı hizada olmasıdır). Yükseklii ayarlanabilir cihazlar, döndürülebilen ve kaldırılabilen masalar gibi teknik yardıma bavurulmalıdır. x El-kol gücüyle yük kaldırma ve taıma ilerinde yükün üzerinde salam tutacak yerleri olmalıdır. x Kaygan zemin oluumu önlenmeli, ayakkabı tabanlarına kaymayı engelleyici malzeme konulmalıdır. x Kaldırma tekniklerinin kullanımı (güvenli yük kaldırma) eitimi verilmelidir. x Düzenli ve daha fazla fiziksel egzersiz önerilmelidir. Toza bal gelien meslek hastalklar Hastalıın nerede geliecei ya da hastalıın türü, partiküllerin boyutuna ya da solunan maddenin ne olduuna ve solunum yollarında ya da akcierlerde nereye kadar gittiine balıdır. Maruziyetin etkileri, üst solunum yollarının irritasyonu ile kronik enflamasyonundan pnömokonyoza ve akcier kanserine kadar deiiklik gösterir. Bazı olgularda daha büyük parçacıklar burunda veya geni hava yollarında tutulabilir. Fakat daha küçük parçacıklar akcierlere kadar ulaır. Bu partiküller bazen çözünerek kana karıabilir. Çözünemeyen daha büyük boyuttaki partiküller genellikle vücudun doal savunma mekanizmaları tarafından dıarı atılır. Vücudun solunum yoluyla içine alınan parçacıklardan kurtulmak için kullandıı çok çeitli yollar vardır. Solunum yolundaki mukus partikülü kaplayarak öksürükle dıarı atılmasını kolaylatırır. Partiküller akcierlere ulatıında, burada bulunan özel süpürücü hücreler parçacıkları kaplar ve zararsız hale getirir. Solunan parçacıklar, hangi maddeden yapıldıklarına balı olarak, vücutta farklı tepkiler doururlar (daha ayrıntılı bilgi için bkz. SGP projesi kapsamında hazırlanan Meslek Hastalıkları ve le lgili Hastalıklar Tanı Rehberi). Solunabilir silika tozu, fırınlardan çıkan toz, döküm kumu ile dökümlerin itip çıkarılması ve silkelenmesi (sarsak), döküm temizleme, zımparalama, talama ve kum püskürtme ilemleri sırasında ortaya çıkan toz olabilir. Toz solunabilir ince parçacıklar halinde olur ve dökümhaneyle kullanılan proseslere balı olarak, önemli oranda silika, kurun veya baka maddeler içerebilir. 136 Metal imalat sanayi, asbest materyallerinin en çok kullanıldıı i kollarından biridir. Bu sektörde asbest, yüksek ısıya direnci ve dayanıklılıı nedeniyle, yalıtım özellikli metal malzemelerin imalatında yaygın olarak kullanılmaktaydı. Ayrıca, tersanelerde çalıan kiiler de asbeste maruz kalmaktadırlar. Metal sanayisinde toz denince, söz konusu olan metal dumanı da olabilir; bu tür durumlarda metaller kana karıabilir. Kaynak dumanları bu durumun tipik olmakla birlikte, tek örnei deildir. Kaynak ii metal dumanı açıa çıkarır; bu gazlar da salık sorunlarına yol açabilir. Söz konusu tehlike aaıdaki öelere balıdır: x x x x x x Kaynak yöntemi (MIG, TIG, ya da korunmalı metal ark kaynaı gibi), Kaynak çubuunun materyali (elektrot) (az duman çıkaran kaynak çubukları kullanılmalıdır. Dumanın %90’ı çubuktan çıkar), Dolgu metalleri ve adi metaller (yumuak çelik ile paslanmaz çelik gibi), o Paslanmaz çelik, nikel ve krom içerir, o Karbon çelik dier bazı metallerden daha fazla oranda manganez içerir, o Alüminyum ve alaımları, Kaynak yapılan metallerin üzerindeki boya ve dier kaplamalar, o Galvanize metallerde veya boyada bulunan çinko, o Bazı boyalarda bulunan kurun, o Bazı boya ve dolgu malzemelerinde bulunan kadmiyum, Havalandırma, Alan (özellikle dar ve kapalı alanlar). Belirtiler ve Bulgular Silikozis, yıllar boyunca silika tozu solumu kiilerde görülen bilinen en eski meslek kaynaklı akcier hastalııdır. Semptomları, etkilenmeyi izleyen 20 yıl sonrasına kadar bir süre içinde ortaya çıkabilir. Belirtileri, öksürük ve nefes darlıına yol açan bronit hastalııyla birlikte balar. Belirtiler ortaya çıktıktan sonraki be yıl süresince solunum sorunları kötüleebilir ve akcierlerdeki hasar kalbi de zorladıı için bu hastalık kalp yetmezliine yol açabilir. Bu hastalıın kesin tedavisi yoktur; ancak silika solunumu erken evrelerde durdurulursa hastalıın ilerlemesi de durdurulabilir. Asbestozis, asbest lifinden etkilenen kiilerce yüksek miktarda asbest parçacıklarının solunarak akcierlere yerlemesi sonucu geliir. Hastalıın patogenezi ilerleyici ve geri dönüsüzdür ve solunum yetmezliine yol açar. Aır olgularda, asbestoz pulmoner HT veya kalp yetmezlii nedeniyle ölümle sonuçlanabilir. Asbest liflerinin solunumu yalnızca asbestozise yol açmakla kalmayıp, pek çok kez aynı zamanda hızla ilerleyen ve ölümcül asbest kaynaklı kansere, malign mezotelyomaya yol açmaktadır. Kaynak dumanlar ile kaynak gazları tehlikeli maddelerin karmaık karıımlarıdır ve pnömokonyoz adı verilen akcier rahatsızlıklarına yol açabilirler (örnein demir oksit solunumu nedeniyle sideroz veya alüminyum solunumu nedeniyle alüminoz geliebilir. Kaynak prosesinde açıa çıkan kimyasalların kana karıması nedeniyle ortaya çıkan salık sorunları için aaıda yer alan bu Rehberin Kimyasalların yol açtıı meslek hastalıkları bölümüne bakınız). KOAH, sıklıkla bir arada bulunan ve hava yollarını daraltan akcier hastalıkları kronik bronit ile amfizemin birleimidir. Hastalık akcierlere giren ve akcierlerden çıkan hava akıını sınırlandırarak nefes darlıına yol açar. Önlem x Yerine koyma (ikame etme), tehlikeli emisyonları önlemenin en iyi yoludur (örnein tehlikeli maddelerin yerine daha az tehlikeli maddelerin kullanılması –aındırıcı püskürtme malzemesi olarak %1’den fazla kristalize silika içeren silika kumu veya baka malzemeler kullanılmamalıdır). x Sıkı mühendislik kontrollerinin uygulanması havadan kaynaklanan etkilenmeyi önlemenin en iyi ikinci yoludur. Bu kontrol önlemleri arasında havalandırma ve partiküllerin havaya karımasını 137 x x x önleyen bir proses tasarımı da yer alır (örnein kaynak ileri). Etkili çalımalarını salamak için toz kontrol sistemlerinin rutin bakımı yapılmalıdır. yerindeki dier bulaıcılara gereksiz bir maruziyeti önlemek için kiisel hijyene özen gösterilmelidir (örnein; ortamdaki tozun da yutulması durumu söz konusu olduundan iyerinde bardak, çaydanlık vb. bulundurulması önlenmeli, bunun yanı sıra çalıma ortamında yeme içmeye izin verilmemelidir). Koruyucu donanım ve solunum aygıtlarının kullanımı, mesleki solunum yolu etkilenimlerini önlemek için uygulanabilecek en az yararı olan yöntem olarak gösterilmektedir. Bu yöntem, yalnızca dier yöntemlerin sorun veya tehlikeleri ortadan kaldıramaması durumunda kullanılmalıdır. yerinde tek kullanımlık (asbestle çalııyorsanız) veya yıkanabilen koruyucu giysiler giyilmesi salanmalıdır. Araç, ev ve dier çalıma alanlarının kontaminasyonunu engellemek amacıyla çalıanların iten çıkmadan du alarak temiz kıyafetler giymesi salanmalıdır. Kimyasallara bal gelien meslek hastalklar Kimyasallar, çok sayıda çeit ve uygulamalarının olması nedeniyle metal sanayisindeki en önemli tehlikelerden biri olarak düünülmektedir. Kimyasalın cinsine balı olarak çeitli salık sorunlarına yol açabilir, bu nedenle de kimyasallarla yapılan çalımaları düzenlerken balangıç noktası kullanılan ya da kullanılacak olan kimyasala ilikin salık ve güvenlik bilgileridir. Bu bilgilere, malzeme güvenlik bilgi formlarından ulaılabilir. yerinde kimyasal tehlikelerden etkilenim ve bunların salık üzerindeki olası toksik etkileri her türlü hastalık için dikkate alınmalıdır. Neredeyse her türlü hastalıa herhangi bir kimyasal maruziyeti yol açmı olabilir. Bunların örnekleri arasında mesleki astım, kronik bronit, deri hastalıkları vb. gösterilebilir. Belirtiler ve bulgular Metal ilerinde kullanılan sıvılar çeitli oranlarda karmaık karıımlar olup aynı zamanda kesme sıvısı, makine yaı ve metal giderim sıvısı adını alırlar. Bu sıvılar yıl boyunca kesim, frezeleme, delme, presleme ve metal talama ilerinde kullanılır (daha ayrıntılı bilgi için bkz. bu Rehberin Mesleki cilt hastalıkları bölümü). Toksik metal dumanlarına metal i kolunda tipik olarak rastlanır. Bu risk faktörüne balı olarak gelien metal-salık etkilerinin kaynaklarına aaıdaki Tablo’da yer verilmitir. 138 Metal türü Alüminyum Berilyum Kadmiyum Oksitler Kaynak Bazı alaımların içindeki alüminyum bileeni, örnein bakır, çinko, çelik, magnezyum, pirinç ve dolgu malzemeleri. Bakır, magnezyum, alüminyum alaımlarında ve elektrik balantılarında bulunan sertletirme ajanı. Kadmiyum içerikli paslanmaz çelik veya kaplı malzemeler, çinko alaımı. Salk üzerindeki etkisi Solunum iritanı. "Metal Dumanı Atei." kanserojendir. Dier kronik etkileri arasında soluk borusunda yarattıı hasar sayılabilir. Solunum sisteminde iritasyon, boaz arısı ve kuruluu, göüs arısı ve solunum güçlüü. Kronik etkileri arasında böbrek rahatsızlıkları ve amfizem yer alır. Kanserojen olduundan kukulanılmaktadır. Krom Paslanmaz çelik ve yüksek alaımlı Akcier kanseri riskini arttırır. Bazı kiilerde deri iritasyonu malzemelerin çou, kaynak elektrotları. Aynı geliebilir. Bazı formları kanserojendir (altı deerlikli krom zamanda kaplama malzemesi olarak da bileikleri). kullanılır. Bakır Monel, pirinç, bronz gibi bazı alaımlar. Akut etkileri arasında göz, burun ve boazda irritasyon, bulantı ve Ayrıca bazı kaynak elektrotları. "Metal Dumanı Atei." Florürler Hem düük hem de yüksek alaımlı çelikler Akut etkisi gözlerde, burun ve boazda iritasyondur. Uzun vadeli için normal elektrot örtüsü ve eritgen madde. maruziyet sonucunda kemik ve eklem rahatsızlıkları geliebilir. Kronik etkileri arasında akcierlerde aırı sıvı birikmesi yer alır. Demir Oksitler Bütün demir veya çelik kaynak proseslerinde Sideroz – akcierlerde toplanan partiküllerin yol açtıı iyi huylu bir en önemli kontaminandır. akcier hastalııdır. Akut belirtileri arasında burun ve akcierlerde iritasyon yer almaktadır. Maruziyet sona erdiinde genellikle temizlenir. Kurun Lehim, pirinç ve bronz alaımları, çelik Sinir sistemi, böbrekler, sindirim sistemi ve zihinsel kapasite üzerindeki astar veya kaplamalar. üzerinde kronik etkileri vardır. Kurun zehirlenmesine yol açabilir. Manganez Çou kaynak prosesi, özellikle yüksek “Metal Dumanı Atei.” kronik etkileri arasında merkezi sinir sistemi mukavemetli çelikler. problemleri yer alabilir. Molibden Çelik alaımlar, demir, paslanmaz çelik, nikel Akut etkileri göz, burun ve boaz irritasyonu ve nefes darlııdır. alaımlar. Nikel Paslanmaz çelik, yüksek alaımlı Akut etkisi göz, burun ve boazda irritasyondur. Kaynak dıındaki malzemeler, kaynak elektrotları ve kaplanmı mesleklerde kanser riskinin arttıı tespit edilmitir. Dermatit ve çelik. akcier rahatsızlıkları ile de ilikilendirilir. Vanadyum Bazı çelik alaımları, demir, paslanmaz çelik, Akut etkisi gözlerde, ciltte ve solunum yollarında irritasyondur. nikel alaımları. Kronik etkileri arasında bronit, retinit, akcierlerde sıvı birikimi ve zatürre yer alır. Çinko Galvanize ve boyalı metaller. Metal Dumanı Atei. Metal dumanlarının veya oksitlerinin, özellikle pirinç dökümün içinde bulunan çinkonun solunması metal dumanı ateine yol açabilir. Gribe benzeyen bu hastalık dumanların solunmasından birkaç saat sonra aniden geliir. Semptomları arasında titreme ve terleme yer alabilir ve genellikle 36 saate kadar devam eder. Dumanlar kaynak ii, ısıl kesim veya erimi metalden kaynaklanmı olabilir. Hastalar genelde ii bıraktıktan sonra tam olarak iyileirler. Boyama ve kaplama, ya giderme ve endüstriyel temizleme ile dier metal ilerinde organik solventlerden etkilenim görülebilir. Birkaç grup solvent vardır, ancak bunların salık üzerindeki etkileri temel olarak merkezi sinir sistemine aittir. Solventlerden kaynaklanan kronik beyin hasarı aaıdaki belirtilerle kendini gösterir: x x Hafızanın ve dier bilisel fonksiyonların bozulması (dalgınlık, düünme hali, planlama, vb.), Duygusal kontrol ve motivasyonun bozulması, yani duygusal baımlılık, duyarlılık, inisiyatif ve enerji. 139 Metal sanayisindeki farkl organik buharlarn kayna ve salk üzerindeki etkileri Gaz tipi Aldehitler (formaldehit gibi) Diizosiyanat Kayna Yapıtırıcılar ve pigmentlerle metal kaplama. Yadan arındırma için kullanılan solventler. Metal kaplamada kullanılan poliüretan boya. Salk üzerindeki etkisi Gözler ve solunum yolu için iritandır. Göz, burun ve boaz için iritan. Çok düük etkilenim düzeylerinde dahi, astım veya dier alerjik belirtilere yol açan duyarlılıklara neden olma potansiyeli fazladır. Fosgen Üzerinde artık ya giderici solvent kalmı metal. Göz, burun ve solunum sistemi için iddetli irritandır. (Fosjen, solvent ile kaynak/gaz kesimi Semptomlar geç ortaya çıkabilir. radyasyonunun tepkimesi sonucu oluur.) Fosfin Pas inhibitörleri ile kaplı metal. (Fosfin, pas Gözler ve solunum sistemi için iritandır; böbreklere ve dier inhibitörü ile kaynak/gaz kesimi radyasyonunun organlara hasar verebilir. tepkimesi sonucu oluur.) Solventler (toluen, Boyalar, yapıtırıcılar, reçineler Göz, burun ve boaz irritasyonu, prenarkotik sendrom (ba ksilen, vb.) arıları, yorgunluk, halsizlik, denge bozukluu, sersemlik hissi, vb.) merkezi sinir sistemine zarar verebilir. Önlem yerinde kullanılan kimyasalların malzeme güvenlik bilgi formlarına her zaman bavurulmalıdır (formların güncel olmasına dikkat edilmelidir). Kimyasal maruziyetini önlemede izlenen genel ilkeler aaıdaki gibidir (ayrıntılı bilgi için bkz. bu Rehberin Tozdan kaynaklanan meslek hastalıkları bölümü). x kame (zararlı maddenin yerine daha az zararlı bir madde kullanılmalıdır), x Kapatma (açık prosesler ve vasküler kapatma), x Havalandırma (kaynaında yerel havalandırma sistemi kurmak genel havalandırmadan daha etkilidir), x Önlemlerin yetersiz kaldıı durumlarda KKD kullanımı son seçenek olarak deerlendirilmelidir. x e giri ve AKM’lerin (periyodik muayene) yapılması salanmalıdır. Mesleki deri hastalklar Metal i kolunda görülen mesleki deri hastalıkları arasında; x Kontakt dermatit veya egzama, x Kontakt ürtiker, x Akne ve folikülit, x Deri kanseri. Egzama olgularının 2/3’den fazlası toksik kontakt egzama, 1/3’i ise alerjik kontakt egzama olgularıdır. Toksik dermatit çounlukla derinin suyla (suyla çalıma) veya tahri edici maddelerle tekrarlayan veya uzun süreli maruziyeti sonucunda oluur. Bu tür etkilenmelerin sık rastlanan örnekleri arasında temizleyiciler, ya gidericiler, ya, vb. maddeler bulunmaktadır. rritanlar çounlukla sıvı halde bulunurlar. Eldiven kullanımı, derinin tahri edici yüzey etkin maddelerle yakın teması sonucunda toksik el egzamasına yol açabilir. Alerjik kontakt dermatitte deri bir alerjenle temas ettii için duyarlı hale gelir. Lehimlerde bulunan en önemli alerjen reçine, elektrolizle kaplama iinde kullanılan metaller –nikel sülfat ve potasyum dikromattır. Metal ilerinde kullanılan sıvılar arasında vernikler, boyalar, yapıtırıcılar, epoksi akrilatlar, kromat ve nikel bileenleri gibi bir dizi alerjen vardır. Metal ilerinde kullanılan sıvılar kesme, delme ya da talama için ileme proseslerinde kullanılan sıvılardır. Bu sıvıların kullanılmasındaki amaç sürtünmeyi azaltmak ve ortaya çıkan ısıyı yok etmektir. Deri etkilenimi elleri sıvıya daldırma, sıçrama ya da sıvı bulamı parçaların ellenmesi durumunda olur. 140 Bu sıvılar ve sıvıların içindeki katkı maddeleri çok kullanılıdır ancak çeitli salık sorunlarına neden olabilirler. UV ıınlar (örnein; kaynak arkından çıkan yapay ıık), polisiklik aromatik hidrokarbonlar, katran ve katran ürünleri deri kanserine neden olabilir. Belirtiler ve Bulgular Meslek kaynaklı deri hastalıklarının çou, tehlikeli ajanlarla sık temas halindeki organlar olan el ve kollarda meydana gelir. En yaygın deri hastalıı kontakt dermatittir (egzema olarak da bilinir). Dermatit deride meydana gelen enflamasyon nedeniyle oluur. Semptomlar arasında kızarıklık, kuruluk, kaıntı, ilik, çatlama, su toplama, döküntü ve kanamalar yer alır. Alerjik dermatit bir alerjene ya da sensitizöre (duyarlılık arttırıcıya), genelde tehlikeli bir maddeye maruziyetten dolayı oluur. Etki altında kalan kiinin baııklık sistemi tepki verdiinde, duyarlı hale gelirler. Duyarlı hale gelince de bu sorun genellikle yaam boyu sürer ve çok küçük miktarlarda da olsa en ufak maruziyet yeni bir ataa neden olur. Folikülit saç köklerinde meydana gelen bir enflamasyondur, genellikle mineral ve çözünür yalara maruz kalan metal sektörü çalıanlarında görülür. Folikülitin sık karılaılan semptomu papüller, komedonlar ve püstüllerden oluan daha çok yalarla temas eden çalıanların kol ve uyluklarında görülen döküntülerdir. Önlem x Belirli bir cilt rahatsızlıının nedenini doru tespit etmek önemlidir. Örnein, bir fabrikada metal ilerinde kullanılan sıvılarla temas eden çalıanlarda meydana gelen bir dermatit salgını sulu çalıma ya da prosesin bir parçası olan bir alerjenden kaynaklanıyor olabilir. Herhangi bir soruturma yürütmeden sorunun nedeninin bunlardan biri olduunu kabul etmek bu rahatsızlıın gerçek nedenini gizleyebilir. x Olanak varsa, soruna yol açan madde yerine daha güvenli bir madde kullanılmalıdır. Örnein, kontakt alerjen içeren bir yapıtırıcı yerine deride duyarlılıa yol açmayan alternatif bir ürün seçilmelidir. Böylece el dermatiti etkin bir biçimde önlenmi olur. Ancak, bu önlemleri uygulamak her zaman olanaklı deildir. Bu yüzden, derinin madde ile temasını veya etken maddenin sıçramasını ya da deriye ilemesini önlemek için i prosesinin yeniden tasarlanması düünülmelidir. Örnein, yapıtırıcı uygularken eller yerine spatula gibi bir gerecin kullanılmasıyla, kimyasal ile kullanıcının derisi arasında güvenli bir çalıma mesafesi salanır. x Hava yolu ile bulaan kirleticilerin, yerel havalandırma sistemleri ile kapalı kabinler gibi yollarla etkin bir ekilde kontrol altına alınması da, özellikle kaynak ve lehimleme gibi hava yolu ile bulaan kirleticilerin arttıı ilemler sırasında kimyasalların deride birikmesinden kaynaklanan etkilenimleri azaltmaya yardımcı olabilir. x Eldivenler çalıanlara koruma salamakla birlikte kendileri de risk oluturabilirler. Kullanılan eldivenler yapılan ie uygun olmalı ve uygun ekilde kullanılmalıdır. Hasarlı eldivenlerin kullanılması kiide sahte bir güvenlik duygusuna neden olabilir. Su geçirmez eldivenler, terli ve nemli bir ortamın olumasına yol açabilen, geçirgen olmayan bir bariyer oluturarak kullanıcının sanki suyla yapılan bir çalıma yapıyormuçasına etkilenmesine neden olur. Su geçirmez lastik ya da plastik eldivenlerin altına pamuk eldivenler giyilerek bu sorunun önüne bir ölçüde geçilebilir. x te temiz kıyafetler giyilmeli ve yalanmı ya da kimyasal madde bulamı i kıyafetleri iten hemen sonra deitirilmelidir. Aynı zamanda ellerin ya da derinin herhangi bir yerinin gaz yaı, parafin, mineral yaı ya da terebertinle temizlenmesi engellenmelidir. x Deri dezenfektanları ve temizleyicileri deriyi kirleticilerden arındırır, en etkili ama en zayıf temizleyiciler tercih edilmelidir. Deriyi hemen suyla durulamak ya da sabunla yıkamak iritan ve alerjenlerden kurtulmak için genellikle yeterli ve en etkili yoldur. 141 x Nemlendirici kremleri düzenli bir ekilde kullanmak derinin su kaybetmesinin önüne geçerek yumuak tutar ve dermatit olumasını engeller. Yumuatıcı kremler derinin nemini korumak amacıyla hem çalıırken hem de mesai sonrası kullanılabilir. Fakat ‘koruyucu kremler’ tam bir bariyer koruması salamazlar çünkü kimyasallar bir ekilde deriye nüfuz ederler. Mesleki astm Meslek kaynaklı astım iyerinde karılaılan bir alerjene karı aylar ya da yıllar içinde gelitirilen duyarlılık dolayısıyla oluan ve tedavisi olan bir solunum yolu rahatsızlııdır. Kaynak yapan ve metal parçalarının imalatında ve ilemesinde çalıanlar (örnein kesme, talama, sondaj, tel çekme, presleme) risk altındadır. Kaynak iinde kromiyum, kobalt, nikel ve alüminyum yapılan kaynaın türüne göre alerjen olarak sınıflandırılır. Metal i kolunun dier faaliyetlerinde metal ileme sıvılarının (özellikle sentetik olanlar) mesleki astıma yol açtıı gösterilmitir. Dökümhanelerde difenilmetan diizosiyanat, dökümlerdeki bolukları oluturan maça parçalarını meydana getiren kumu yapıtırmak için “souk kutu” sisteminin bir parçası olarak kullanılmaktadır. Etkilenme hem maça yapma hem de iti kısmında olur. Dier alerjenler için kimyasalların malzeme güvenlik bilgi formlarına bakılmalıdır. Belirtiler ve Bulgular Astımın iki bileeni vardır: biri altta yatan kronik enflamasyon ve dieri dönemsel ataklardır. Belirtiler arasında kiiyi en basit ileri yapmaktan bile alıkoyabilecek ciddi nefes darlıkları vardır. Alıveri dahi yapamadıınızı, merdivenleri çıkamadıınızı ya da çocuklarınızla oyun bile oynayamadıınızı bir düünün. Bu hastalıın bazı madurları çalıma hayatına geri dönemezler. Dier belirtiler arasında hırıltılı solunum, öksürük ve göüs sıkıması vardır. Belirtiler iyerinde bulunan bir maddeden etkilenmenin hemen ardından geliebilir. Ancak bazen de belirtilerin ortaya çıkması birkaç saat sürebilir, geceleri de ortaya çıkabilir. Bu durum da hastalıın herhangi bir iyeri faaliyetiyle olan balantısının açıkça gösterilmesini geciktirebilir hatta engelleyebilir. Hastalıkla ilikili olarak rinit (hapırma/burun akıntısı) ve konjonktivit (kırmızı kaınan ve iltihaplı gözler) gibi dier rahatsızlıklar da bulunabilir. Önlem le ilgili astımı oluturan nedenin kendisini ortadan kaldırmak en iyi yoldur: o Söz konusu materyal/kimyasal farklı bir maddeyle deitirilebilir ya da astımlı çalıan astıma neden olabilecek bir maddenin bulunmadıı baka bir yere yerletirilebilir, o Etki altında kalan çalıan sayısını ya da etkilenim süresi azaltılabilir, örnein i rotasyonu, dinlenme süreleri, duyarlılıa neden olan materyallerle çalıanlar ya da iritanlara maruz kalan insanların sayısını azaltan vardiya ya da yer deiiklikleri gibi, o Havalandırma (hem yerel hem de çevresel), proseste ya da donanımda deiiklik (örnein boyama için sprey uygulaması yerine rulo fırça kullanmak), örnein proses kapatma, toz azaltma teknikleri, iyi düzen, tertip ve çalıma uygulamaları. Eer iyerinde kullanılan maddelerin deitirilmesi mümkün deilse, etkilenim mühendislik kontrol önlemleri kullanılarak en aza indirilmelidir. Tozun, buharın, gaz ve dumanların açıa çıktıı her noktada yerel aspiratör ve iyi ve güvenli kapatma uygulamaları yapılmalıdır. Aynı zamanda mühendislik kontrollerinin düzenli yapılmasını ve testlerin sıklıkla yapılmasını salamak akma ve sızıntı gibi tehlikelerin önlenmesi açısından büyük önem taımaktadır. Solunum maskeleri, eldivenler, koruyucu gözlük ve i kıyafetinden oluan KKD’lar kullanılabilir. Duyarlılıa neden olan materyallerle çalımanın güvenli yolları vardır. Çalıanlara i ortamındaki tehlikeleri anlatmak önemlidir ve i güvenliini salamak için çalıanlara uygun eitimin verilmesi 142 gerekir. Güvenli çalıma, düzen ve temizlik yöntemleri konusunda çalıanlara eitim vermek yaralanmaların önüne geçmenin en iyi yoludur. Mesleki kanser Metal sektöründe çalıan kiiler kanserojenlere ya da kanserojen olduundan kukulanılan maddelere maruziyet nedeniyle artan bir kanser riskiyle karı karıya kalabilirler. yerine ve iyerinde yapılan ilemlere ilikin önemli kimyasal etkilenimleri arasında dier kimyasalların yanı sıra asbest, silika, benzen, formaldehid, kloroform, epoksi sertletiriciler, kromat, nikel ve arsenik bileenleri ve ikinci el duman, dizel egzozu, duman ve katrana maruziyet bulunmaktadır. Asbeste maruziyet hala meslek kaynaklı kanser olgularının bilinen en önemli nedenidir. Kadmiyum, krom IV, nikel sülfit, oksit, berilyum gibi kimyasallar aaıda belirtilen sanayi alanlarında deri kanserine neden olabilir: Ɣ Demir ve çelik dökümhaneleri, Ɣ Metal dökümü ve kaynak ileri, Ɣ Kadmiyum oksit imalatı, Ɣ Kadmiyum alaımları ve pigmentler, Ɣ Nikel - kadmiyum imalatı, Ɣ Kromat imalatı, Ɣ Demir ve metal eya imalatı, Ɣ Mekanik yaların kullanımı. Metal ilemede kullanılan sıvıların ve yaların (mineral yalarının) akcierler üzerindeki etkisi konusundaki bilgiler sınırlıdır. Yıllar içerisinde metal ilemede kullanılan yaların solunmasının akcier kanserine yol açabileceine dair kanıtlar vardır. Mineral yaı içeren çözünmez sıvılardan etkilenmenin tekrarlanması aynı zamanda deri kanserine de neden olabilir. Dökümcülük ve maden dökümcüsü yapan içiler polisiklik aromatik hidrokarbonlara maruz kalmaktadır ve bu da akcier, mesane ve cilt kanserine neden olabilir. Silika tozu çelik imalatında karılaılan bir tehlikedir ve akcier kanseriyle ilikilidir. Dier kanserojenlerin belirlenmesi için malzeme güvenlik bilgi formlarına bakılması gerekmektedir. Belirtiler ve Bulgular Belirtiler ve muayene bulguları kanserin türüne göre deiiklik gösterir. Önlem x Çalıma yöntemlerini deitirilebilir (örnein sıcak su kullanımı/sabunla ya giderme; metal ileme sıvılarının yerine alternatif ileme yöntemlerinin kullanılması). x Tehlikeli kimyasallar yerine kansere neden olmayan kimyasallar kullanılmalıdır (örnein metal ileme sıvıları arasında mineral yaı bazlı sıvılar (kesme yaları; soutma sıvıları) yerine su bazlı alternatifler vardır). x Kansere yol açtıı bilinen kimyasallar fiziksel kapatma ve yerel havalandırma yöntemiyle kontrol edilmelidir. x Çalıanlara eitim verilmeli ve kendini koruma yolları salanmalıdır. x Solunum maskeleri ve gaz geçirmez elbise gibi KKD'ler salanmalıdır. x Sigara içimi önlenmelidir. Sigara içmek ve iyerinde kansere neden olan ajanlara maruziyetin bir araya gelmesi kanser riskini artırmaktadır. 143 Fotoelektrie bal gelien keratokonjonktivit Keratokonjonktivit gözün dı katmanının (kornea ve konjonktiva) ultraviyole radyasyon nedeniyle zarar görmesine balı olarak gelien bir rahatsızlıktır. Bu rahatsızlıa aynı zamanda “ark göz” adı da verilir. Bu adlandırma, kornea yanıklarının en yaygın görülen nedenlerinden birinin metal kaynaı veya aır gazlı kesim ilemleri sırasında ortaya çıkan parlak elektrik arkından kaynaklanmasından ileri gelir. Kaynak ilemi hem kaynakçıya hem de kaynak ii yapılan yerin yakınlarında çalıan kiilere zarar verebilir. KKD kullanmadıkları için, kaynak ileminin yapıldıı yerin hemen yakınında çalıan veya kaynakçıya yardım eden kiiler daha çok etkilenirler. Belirtiler ve Bulgular Bir kii, etkilenmenin hemen ardından göz arısını veya görme sorunlarını fark etmeyebilir. Çou durumda, belirtiler etkilenmeden üç ila altı saat sonra geliir. Tipik olarak gözde kaıntı ve kanlanma oluur. Aırı gözyaı salgısı üretilebilir. Görüntü lekeli ya da bulanık hale gelebilir ve tedavi olmazsa geçici körlük oluabilir. Ultraviyole ıınlara uzun süreli maruziyet kalıcı görme sorunlarına yol açabilir. Neyse ki, ark göz sendromu neredeyse her zaman geçicidir. Çok ender de olsa etkilenmenin uzun sürmesi ve tekrarlanması durumlarında lenste kalıcı hasar meydana gelebilir. Ark göz rahatsızlıının olası semptomlarından herhangi birini yaayan bir kii gözlerini temizlemek için suya tutmalı ve olabildiince çabuk bir ekilde tıbbi yardım almalıdır. Önlem Önleme için tek ilke koruyucu olmadan hiçbir zaman ark kaynaına bakmamaktır. Bu ilkeye dayanarak aaıdaki adımlar atılabilir: Ɣ Kaynak yapan kiinin arktan yayılan ıınlardan kaynakçı el maskesi ya da kaynakçı ba maskesi ve koruyucu giysi kullanılmasıyla korunması gerekmektedir. Koruyucu maskenin kızılötesi ve ultraviyole ıınları emecek ekilde koyu filtre camı olması gerekir. Filtre camları siper numaralarına göre derecelendirilmektedir. Bu derece geçmesine izin verilen ıık miktarını belirtmektedir; yani derece ne kadar düükse filtre de o kadar incedir. Filtre derecesi kaynak prosesine ve akım düzeyine göre belirlenir. Belirli bir akım düzeyi için çelik gibi aır metallerle MMA ve MIG kaynaı yapılırken aynı derecede filtre kullanılabilir. Fakat alüminyum gibi hafif metallerde MIG kaynaı yaparken ve MSG kaynaı için yüksek filtre derecesine gerek duyulur. Ɣ Yakında bulunan dier içileri korumak için en az 2 metre yükseklikte paravanlar kullanılmalıdır. Ɣ Iık filtreleyen perdeler ve yansımayı azaltan yüzeyler hem kaynak çalıanlarının hem de alandaki gözlemcilerin korunmasına yardımcı olur. 144 Metal Kolunda Ek ve Tamamlayc Muayeneler Yukarıda sayılan tehlikeler ve hastalıklar göz önüne alınarak metal i kolunda çalıanların muayene protokolleri düzenlenmelidir. Genel ie giri muayenesi i koluna bakılmaksızın standart olarak yapılmalıdır. Metal i kolundaki youn toz ve duman maruziyeti nedeniyle solunum yolları ve akcierin incelenmesi, GBK’in aratırılması, titreim, yük kaldırma ve duru bozukluuna balı geliebilecek kas iskelet sistemi hastalıklarına yönelik muayeneler, deri ve tırnak muayenelerinin detaylandırılması metal sektöründe çalıanlarda ortaya çıkabilecek meslek hastalıklarının erken tanınmasına yardımcı olacaktır. Standart muayeneye ek olarak yapılması gereken muayeneler: x x x x x x x x En az 35x35 cm’lik ILO standartlarına göre kalite (1) veya kalite (2) PA akcier grafisi (PA akcier grafisi çekimini tekrarlama olanaı yoksa kalite (3) grafi de deerlendirilebilir) çekilmeli, (Kaynak ve tozlu ilerde çalıanların PA akcier grafileri A ve B okuyucular tarafından okunması gerekmektedir. Bunların sonuçları-normal olarak deerlendirilenler de dâhil- SGÜM’e bildirilir), Solunum Fonksiyon Testleri, Odyometri testi, Tam Kan Sayımı Kan sedimentasyonu Kimyasal madde maruziyeti olanlarda o kimyasalın ya kendisinin ya da metobolitinin kanda veya idrardaki düzeyi analizi, Kimyasal madde maruziyeti olanların karacier fonksiyon testleri, böbrek fonksiyon testleri ve tam idrar tetkiki (TT), Kas iskelet sistemine yönelik yapılan muayenede gerekli görülen testler muayeneye katılmalıdır (Bel rahatsızlıı düünüldüünde Laseq bacak germe testi, De Quarvein hastalıından kukulanıldıında Finkelstein testi, karpal tünel semdromu yakınmaları varsa Phallen, Tinnel ve skemik testler yapılabilir. 3,5 parmakta duyu kontrolü yapılmalıdır. Testler konusunda ayrıntılı bilgi son bölümde verilmitir). 145 146 IV. Erken Kontrol ve e Dönü Muayenesi Ülkemizdeki çalıma yaamına ilikin mevzuatta iyeri hekiminin görevleri arasında açıkça belirtilmeyen erken kontrol muayeneleri birçok ülkede uygulanmaktadır. çi Salıı ve Güvenlii Tüzüü’nün 82. Maddesinde “atmosfer basıncından daha yüksek basınçlı yerlerde ve dalgıç odalarında yapılan çalımalarda alınacak genel tedbirler” yazılmıtır. 82. Maddede “Bu gibi ilerde çalıanlar, ie baladıkları günden itibaren (15) gün sonra adaptasyon muayenesine tabi tutulacak ve iin devamı süresince de, bunların periyodik genel salık muayeneleri yapılacaktır” denilmitir. Adaptasyon muayenesi ya da erken kontrol muayenesi kavramına ulusal mevzuatımızda adı geçen tüzük dıında rastlanılamamıtır. Erken dönemde çalıma ortamından kaynaklanan etkileimler belirlenmekte ve önlemler alınmaktadır. Çalıanlarda kronik hastalıklar nedeniyle oluabilecek duyarlılıklar da ancak erken muayene ile belirlenebilir. Yeni ie giren kiide oluacak duyarlılıın bir yıl sonraki muayenede deerlendirilmesi için beklemek doru deildir. Bir yıl sonra yapılan periyodik muayeneye geldiinde, aile hekimi ya da dermatoloji uzmanının yazdıı kortizonlu kremi aralıklı olarak 6 aydır kullanan çalıanın nikel karbonile karı alerjisi (nikel dermatiti) iyi sorgulanmazsa çok rahat atlanabilir. Bu durumda nikel karbonil ile karılamadan günlük yaamını ve i faaliyetini sorunsuz olarak sürdürebilecek olan kiinin, geliecek reaksiyon ile ilgili deerlendirmesi çalıma ortamı dikkate alınmadan yapılırsa, dermatit tedavisi ön plana çıkacaından sorun sürer gider (Emirolu, C.2001). Erken kontrol muayenesinin süresini belirlerken, erken duyarlılıın ortaya çıkmasına izin verecek (hekimin muayenede veya laboratuvar yöntemleriyle saptayabilecei, etkenin salık sorununa ilikin belirtileri ve bulgularının ortaya çıkmasına yetecek kadar uzun) bir süre olmalıdır. Ancak bu süre, hastalıın çalıana zarar vermeye balamasından önce olmalı (hastalıın ilerlemedii, geri dönüümsüz bir düzeye ulamadıı ve tedavi olasılıının hala çok yüksek olduu), optimum dönemi amamalıdır. Her etken için meslek hastalıkları tanı rehberlerinde süreler belirtilmitir. e giri muayenesinde çalıana, çalıma ortamından kaynaklanabilecek salık sorunları konusunda bilgi verilmeli, salık durumu ile i koulları arasında olumsuz etkiden üphelenen çalıanın erken kontrol muayenesine gelmesi salanmalıdır. Eer bir iyerinde bir çalıanda iyerindeki etmenlerden dolayı meslek hastalıı veya ile ilgili hastalık saptanırsa meslek hastalıı veya ile ilgili hastalık tespit edilen çalıanın çalıtıı bölümdeki dier çalıanlarında iyerindeki etmenlerden etkilenmeleri söz konusu olabileceinden dier çalıanlarında erken kontrol muayenelerinin yapılması gerekmektedir. e dönü muayenesi ise, iyeri hekiminin önemi tam kavranmamı görevlerinden biridir. Pek çok iyerinde uygulanmamaktadır. Eski yönetmeliklerde “salık nedeniyle üç haftadan uzun veya meslek hastalıkları veya i kazaları nedeniyle veya sık tekrarlanan iten uzaklamalarda, ie dönü muayenesi yapar” diye iyeri hekiminin görevleri arasında sayılmıtır. Son düzenlemelerde; süre belirtilmeden “salık sorunları nedeniyle ie devamsızlık durumlarında ie dönü muayenesi yaparak, eski iinde çalıması sakıncalı bulunanların mevcut salık durumlarına uygun bir ite çalıtırılmasını tavsiye etmek” iyeri hekiminin görevleri arasında sayılmıtır. Sadece i kazaları veya meslek hastalıı kukusu nedeniyle deil salıkla ilgili tüm sorunlarda (i dıı kaza, yaralanma vb. durumları ve ile ilgili hastalık ya da meslek hastalıı dıı sorunlarda da) saptanan salık sorunu ile kiinin ii arasındaki uyum yeniden deerlendirilmelidir. ine devam edip edemeyecei gerekirse aynı iyerinde baka bir bölümde çalıması kararı iyeri hekiminin sorumluluundadır. 147 IV.1. kazalar WHO i kazasını, “Önceden planlanmamı, çou kiisel yaralanmalara, makinelerin ve araç gereçlerin zarara uramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olay” olarak tanımlamaktadır. ILO ise, “Önceden planlanmamı, bilinmeyen ve kontrol altına alınmamı olan, etrafa zarar verecek nitelikteki olaylar” olarak tanımlamaktadır. Ülkemizdeki düzenlemelere göre ise i kazası; • Sigortalının i yerinde bulunduu sırada, • veren tarafından yürütülmekte olan i nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına baımsız çalııyorsa yürütmekte olduu i nedeniyle, • Bir iverene balı olarak çalıan sigortalının, görevli olarak iyeri dıında baka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl iini yapmaksızın geçen zamanlarda, • Emziren kadın sigortalının, i mevzuatı gereince çocuuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, • Sigortalıların, iverence salanan bir taıtla iin yapıldıı yere gidi gelii sırasında, meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uratan olaydır34. Genel olarak “kaza” kavramı, herhangi bir kasıt söz konusu olmaksızın meydana gelen, beklenmedik ve sonucu istenmeyen bir olayı belirtmektedir. Kaza, dıtan ve ani bir etkiyle meydana gelen ve kiilere zarar veren istenmeyen bir olaydır. Kazanın oluumunu inceleyen aratırmacıların, “dik duran domino talar” modeli adını verdikleri yöntemle kaza incelemesi yaptıkları görülmektedir. Dier iyerleriyle karılatırma yapabilmek için Kazası Sıklık Hızı (KSH) [Bir yıl içinde meydana gelen kaza sayısının, çalıan sayısına bölünmesiyle elde edilir (ve ya, cinsiyet, eitim düzeyi, çalıanın çalıma süresi (kıdem), çalıılan bölüm gibi çeitli özelliklere göre hesaplanabilir.)] ve Kazası Aırlık Hızı (KAH) ’nın [i kazası nedeniyle toplam igöremezlik süresinin (saatinin), (çalıan sayısı x günlük çalıma saati x yıllık çalıma günü) ne bölünmesiyle elde edilen rakamın bir katsayıyla çarpılmasından elde edilir. 34 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Salık Sigortası Kanunu, R.G: 16 Haziran 2006/ 26200 ve 5754 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Salık Sigortası Kanunu le Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Deiiklik Yapılmasına Dair Kanun, R.G: 8 Mayıs 2008/ 26870 148 Yl içinde meydana gelen kaza says KSH= Çalan says ************************************************************************************************ kazas nedeniyle toplam igöremezlik süresi (saat) KAH = xk çalan says x günlük i saati x toplam i günü says (k sabiti genelde 1 milyon alnr ve bir milyon i saatinde ne kadarlk bölümünün i kazas nedeniyle kaybedildii ifade edilir.). Bu modele göre, kaza zinciri faktörleri öyle sıralanmaktadır: Doa koulları (doal yapı), Kiisel eksiklikler, Güvensiz durum ve davranılar, Kaza, Zarar (ölüm veya yaralanma). Ayrıca kazaların temel nedenleri (4M) ile açıklanmaya çalıılmıtır. Buna göre; 1. Ortam-Çevre (Media): Bilgi, bilgilendirme, çalıma metotları ve çevresel faktörler, 2- Makine (Machine): Uygun olmayan, koruyucusuz donanım, makine, tezgâh, tesis gibi fiziksel faktörler, 3- nsan (Man): Hatalara neden olan insan faktörü, 4- Yönetim (Management): Yönetimsel faktörler, kazalarının oluumunda temel nedenler olarak görülmektedir. naat sektörü, dünyanın hemen her yerinde en çok ölümlü i kazasının görüldüü sektörlerden biridir. ABD’de igücünün %5’i inaat sektöründe çalıırken, görülen i kazası sonucu ölümlerin %15’i inaat sektörüne aittir. Japonya’da ise igücünün %10’u inaat sektöründe çalımakta, oysa görülen ölümlerin %42’si inaat sektöründe görülmektedir. statistiklerin de gösterdii gibi, en yüksek ölüm oranları, inaat sektörüne aittir. naat sektöründe görülen i kazası sonucu ölümlerin %30’u dümelerden,%26’sı taıma(yüksekten düen nesneler) sırasındaki kazalardan, %19’u ise makinelerin arasına sıkımaktan ve çarpmalardan ve %18’ise elektrik çarpması gibi tehlikelere maruz kalmaktan kaynaklanmaktadır (Gönel, S., 2010). 149 SGK istatistikleri deerlendirildiinde; i kazalarının metalden eya imali, maden ve inaat ikollarında daha fazla olduu, i gününün ilk saatlerinde ve mesainin son saatinde artı gösterdii, ie yeni balayan acemi çalıanlarda daha sık görüldüü ve özellikle kazaların büyük bölümünün 1-3 çalıanın olduu küçük ölçekli iyerlerinde meydana geldii görülmektedir. Ölümlü i kazalarında da maden, inaat ve metal i kolları bata gelmektedir. veren i kazasını, kazanın olduu yerdeki kolluk kuvvetlerine derhal ve SGK'na en geç kazadan sonraki üç igünü içinde bildirmekle yükümlüdür. Ayrıca 4857 sayılı Kanununa göre ÇSGB Bölge Çalıma Müdürlüü’ne iki i günü içinde bildirim zorunluluu da vardır. SGK ve Bölge Çalıma Müdürlüüne bildirimlerde “ Kazası ve Meslek Hastalıı Bildirim Formu” (bkz. Salıında Kayıt Sistem) ile yapılmalıdır (Tozan, C. 2011). IV.2. Meslek Hastalklar Meslek hastalıı: Sigortalının çalıtıı veya yaptıı iin niteliinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya iin yürütüm artları yüzünden uradıı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük hâllerini ifade etmektedir35. Ülkemizde hangi hastalıkların meslek hastalıı sayılacaı ve bu hastalıkların, iten fiilen ayrıldıktan en geç ne kadar zaman sonra meydana çıkması hâlinde sigortalının mesleinden ileri geldiinin kabul edilecei Meslek Hastalıkları Listesine göre saptanır. Herhangi bir meslek hastalıının klinik ve laboratuvar bulgularıyla kesinletii ve meslek hastalıına yol açan etkenin, iyeri incelenmesiyle kanıtlandıı hâllerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aılmı olsa bile, söz konusu hastalık, Sosyal Sigorta Yüksek Salık Kurulunun kararı ile meslek hastalıı sayılabilir. Meslek hastalklar listesi Meslek hastalıkları, Meslek Hastalıkları Listesinde; a) A Grubu: Kimyasal maddelerle olan meslek hastalıkları, b) B Grubu: Meslekî cilt hastalıkları, c) C Grubu: Pnömokonyozlar ve dier meslekî solunum sistemi hastalıkları, ç) D Grubu: Meslek bulaıcı hastalıklar, d) E Grubu: Fizik etkenlerle olan meslek hastalıkları, olmak üzere be grupta toplanmıtır (Meslek hastalıkları tanı süreci, ILO’nun meslek hastalıkları listesi ve daha ayrıntılı bilgi için bkz. SGP kapsamında hazırlanan Meslek Hastalıkları ve le lgili Hastalıklar Tanı Rehberi). yerinde çalıanlardan birine meslek hastalıı tanısı konulduunda; o bölümde çalıanların tümü salık kontrolünden geçirilmeli, gerekli ek ve tamamlayıcı muayeneleri yapılmalıdır. Ayrıca çalıma ortamına yönelik gerekli düzenlemeler, önlemler alınmalıdır. Bazen çalıanlardan birinde ortaya çıkan bir hipertansiyon, diyabet gibi kronik salık sorunları ortaya çıkabildii gibi bazı çalıanlar da büyük cerrahi operasyonlar geçirebilirler. Bu durumlarda da ie dönen, tedavisi tamamlanan çalıanın da görüü alınarak hastalıa neden olan çalıma ortamı dıında, çalıanın eitimi ve yetenekleri dorultusunda baka bir bölümde çalıması salanmalıdır. Hizmet sözlemesine balı olarak çalıan sigortalının meslek hastalıını bildirme yükümlüsü onları çalıtıran iverenleridir. Kendi adına baımsız çalıan sigortalının tutulduu meslek hastalıını bildirme yükümlüsü ise kendisidir. 35 Çalıma Gücü Ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit lemleri Yönetmelii, R.G: 11 Ekim 2008/27021. 150 Meslek hastalıı üphesi veya tanısı alan bir çalıanın SGK’na hastalıın örenilmesinden sonraki üç i günü içinde bildirimi zorunludur. Bu bildirimde de “ Kazas ve Meslek Hastal Bildirim Formu” kullanılır. 151 152 V. Aralıklı Kontrol Muayenesi (Periyodik Muayene) Aır ve tehlikeli iler kapsamında çalıan tüm çalıanların en az yılda bir kez hekim raporu ile çalımalarında sakınca olmadıının belirlenmesi gerekmektedir. Bazı i kollarında ve risk gruplarında bu muayeneler daha kısa aralıklarla yapılmalıdır. • • • • • Kurun ile çalıan çalıanların; her 3 ayda bir, Civa ile çalıan çalıanların; her 3 ayda bir, Arsenik ile çalıan çalıanların; her 6 ayda bir, nsektisitler ile çalıan çalıanların; her 6 ayda bir, Tozlu ilerde çalıan çalıanların; her 6 ayda bir klinik ve laboratuvar yöntemleri ile salık muayenesinden geçmesi önerilmektedir. • Dier i kollarında muayene aralıı 1 yıldır. Risk gruplarına göre AKM: • Kadın çalıanların aır ve tehlikeli iler kapsamında hangi i kollarında çalıtırılacaı belirtilmitir. Ayrıca kadın çalıanların hangi ilerde gece postalarında çalıtırılacaı belirlenmi, bu içilere her 6 ayda bir kontrol muayenesi zorunluluu getirilmitir. • Aır ve tehlikeli ilerde çalıan 16 yaını doldurmu fakat 18 yaını bitirmemi genç içiler için bu muayeneler en az 6 ayda bir yapılmalıdır. 16-18 ya grubunun (genç içilerin) hangi ilerde çalıtırılacaı belirlenmitir21. • Hangi ite çalıırsa çalısın 13-16 ya arası çocukların ie giri muayenesinde (GM) çalımalarında sakınca olmadıının hekim raporu ile belirlenmesi ve bu muayenelerin 6 ayda bir tekrar edilmesi gerekir. 153 154 VI. ten Ayrılma ve Geç Muayene Ülkemizde çalıan iten ayrılırken ve ayrıldıktan sonraki yıllarda etkilendii risklerle ilgili sonradan geç muayeneler yapılmamaktadır. ten çıkı muayeneleri yasal zorunluluk olup, iten ayrıldıktan sonraki yıllarda yapılacak geç muayenelerle ilgili ise yasal düzenleme yoktur. Bu nedenledir ki; ülkemizde SGK'ya yapılan bir tane dahi mesleki kanser bildirimi bulunmamaktadır. Gelimi ülkelerde dahi tüm kanserlerin 1/10'unun mesleki olduu gerçeinin yorumu bu oranın Türkiye'de daha fazla olabilecei eklindedir. Geç muayenelerle ilgili yasal düzenlemeler yapılmalı ve genel organizasyon salanmalıdır. Geç muayenelerin yapılabilmesi için ulusal salık hizmet aının örgütlü yapılanması, kayıt sisteminin de düzenli olması gerekir. Özellikle bilinen kanserojen ve üpheli kanserojen maddeler ve radyoaktif ıınlarla çalıanlar iten ayrıldıktan sonra yaam boyu izlenmelidir (Emirolu, C). Çalıan iten ayrıldıktan sonra dahi çeitli meslek hastalıkları ortaya çıkabilir. Meslek hastalıklarının ortaya çıkma sürelerinde farklılık olabilir. Çünkü meslek hastalıklarının latent süreleri farklıdır. Bir çalıanın iten ayrıldıktan sonra dahi iyerinde maruz kaldıı etkenden dolayı meslek hastalıının ortaya çıkması için gereken en uzun süreye yükümlülük süresi denilir. Meslek hastalıklarının yükümlülük süreleri yasal mevzuatta verilmitir. 155 156 VII. Erken Tanı AKM’nin ne kadar düzenli yapıldıına balı olarak erken tanı olasılıı artmaktadır. Bir iyerinde çalıan için erken tanı, aynı bölümdeki dier çalıanlar için koruyucu önlemi gündeme getireceinden; erken tanıların artması toplumsal erken tanıyı salayacaktır. GM ve AKM sonucu alınan önlemlere ramen meslek hastalıı veya ile ilgili bir hastalık saptanmısa dier çalıanlara yönelik yeni koruyucu önlemlerin alınması ve hastalıın veya kazanın oluturabilecei olumsuz psikolojik ve organik zararlar için çevreye yönelik önlemlerin sürdürülmesi gerekir. Örnein; çözücüler organizmada geri dönüü olmayan zararlara yol açabilir, benzenin erken dönemdeki kan tablosu bozuklukları ileri dönemde aplastik anemi ve lösemi gibi malign deiimlere de neden olabilir. Halen geri döndürülebilen bir evrede erken tanı koymak bu nedenle çok önemlidir. AKM’ye (periyodik muayenelere) verilen önem ile hastalıın saptandıı dönem arasında dorudan iliki vardır. Hekim iyeri durum saptaması yaparak çalıma ortamı koulları ve çalıma ilikilerini incelemeli, iyeri RD sonuçlarına ulamalı ve risk yönetimi becerisi kazanmalıdır. Bu ilemleri yapmaktaki amaç; zararlı etkenleri saptamak, izlemek ve riski kontrol altında tutmaktır. Tüm bunların üstüne gerekli laboratuvar incelemeleriyle, biyolojik izlemle, bireysel farklılıklar nedeniyle gözden kaçabilecek etkilenimler erken dönemde yakalanabilecektir. yeri hekimi, OSGB hekimi, TSM hekimi, aile hekimi veya ikinci basamakta hastanede çalıan hekim, meslek hastalıklarından veya ile ilgili hastalıklardan üphelendii çalıanları meslek hastalıkları tıbbi tanısı koymakla yetkili salık kurulularına36 meslek hastalıı veya ile ilgili hastalık üphesi ile sevklerini yaparak ileri tetkiklerinin yapılmasını salamalıdır. Böylece henüz maluliyet gelimeden erken tanı koymak mümkün olacaktır. Daha sonra gerekli tedavi, rehabilitasyon, yer-i deiiklii ile çalıanın salık gözetimi devam ettirilmelidir. 36 Salık Bakanlıı Meslek Hastalıkları Hastanelerine, Salık Bakanlıı Aratırma ve Eitim Hastanelerine veya Devlet Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanelerine. 157 158 VIII. Yer- Deiiklii, Mesleki Rehabilitasyon Meslek hastalıklarının tanı sürecinde çalıanın salıının olumsuz etkilenmesine neden olan etkenden uzaklatırılması için; çalıan, ya hastaneye yatırılır, ya istirahat raporu verilir ya da yer veya i deiiklii yapılır. Aslında ilk iki durumun sonunda da iyerine gelen çalıanın etkilenme ve ortam koullarına balı olarak i veya yer deiiklii gene gündemde olması ve iyeri hekimince çözüme kavuturulması gereken bir sorundur. GM’de saptanamayan bir durum sonradan ortaya çıkarsa veya ie baladıktan sonra kullanılan bir kimyasal madde veya etkene karı reaksiyon geliirse ya da çalıanda kronik hastalıklar nedeniyle duyarlılık oluursa, i-çalıan uyumunu salamak üzere çalıanın yerinin/iinin deiimine karar verilebilir. deiimlerinde danımanlık görevi iyeri hekiminindir22. deiiklii yapılmaması durumunda, çalıanda gelien hastalık meslek hastalıını taklit edebilir veya i gücü kaybına neden olacak kadar ciddi klinik tablo ile kendini gösterebilir. Bu nedenle "uygun ie uygun çalıan" anlayıı çalıma ortamında yorumlanmalıdır (Emirolu, C., 2001). Örnein; hemoglobin deeri düük olan veya sonradan düen çalıan, toksik gazlarla çalıılan bir ortam yerine odyolojik tetkikleri uygunsa gürültü düzeyi yüksek yerde kulak koruyucuları kullanmak kouluyla çalıtırılabilir. itme kaybı balamı olan bir içi gürültülü ortamda deil de laboratuvar tetkikleri uygun ise gaz ortamında, uygun donanımlarla çalıtırılabilir. Ancak kiisel koruyucu kullanımından önce zararlı etkenin kaynaında ve çalıma ortamında önlemler alınmalı, riskler en aza indirilmeli, buna ramen risk faktörü varlıını koruyorsa yer deiiklii önerilmelidir. MESLEK REHABLTASYON Çalıma gücünün en az % 40’ını kaybetmi olanların (özürlülerin); igücü piyasasında gerek duyulan, ilgi ve yeteneklerine uygun mesleklerde yetitirilerek istihdamlarını kolaylatırmak ve mesleklerinde ilerlemelerini salamak amacıyla devamlı ve koordinasyon içinde sosyal ve tıbbi rehabilitasyon, mesleki rehberlik, meslee hazırlık, meslek edindirme, gelitirme ve deitirme eitimi, ie yerletirme ve takibine mesleki rehabilitasyon adı verilir37. Mesleki Rehabilitasyon Hizmetleri (MRH), özürlü veya hasta olan kiilerin iten kopmamaları, ie yerletirilmeleri ve çalıabilmeleri için yardımcı olmak üzere yapılan hizmet ve kolaylatırıcı uygulamalara verilen addır. Mesleki Rehabilitasyon Hizmetleri nedir? Mesleki Rehabilitasyon Hizmetleri (Vocational Rehabilitation Service-VRS), incinmi olan, engellilii bulunan veya salık sorunları olan kiilere, açık emek pazarında baımsız olarak çalıabilmeleri için yardımcı olmak üzere mesleki rehabilitasyonla istihdam yardımını birletirir. Mesleki rehabilitasyon Özürlülerin igücü piyasasında ihtiyaç duyulan, ilgi ve yeteneklerine uygun mesleklerde yetitirilerek, istihdamlarını kolaylatırmak ve mesleklerinde ilerlemelerini salamak amacıyla devamlı ve koordinasyon içinde sosyal ve tıbbi rehabilitasyon, mesleki rehberlik, meslee hazırlık, meslek edindirme, gelitirme ve deitirme eitimi, ie yerletirme ve takibidir. 37 Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri Hakkında Yönetmelik, R.G: 2 Mayıs 2006/26156. 159 MRH’ nin hedefi özürlü çalıana yardımcı olmaktır. MRH i arayanlara i bulmalarında ve ilerini korumalarında yardımcı olur ve güvenlikli ve sürdürülebilir i salamak için iverenlerle yakın bir ekilde çalıılır. Milli Eitim Bakanlıı tarafından çıkartılan yukarıda sözü edilen yönetmelik gerei açılabilen ve Özel Öretim Kurumları Yönetmelii’ne de balı olarak çalıan Özel Mesleki Rehabilitasyon Merkezlerinde u hizmetler verilmektedir; Ɣ Fizyoterapi (Fizik tedavi) ve rehabilitasyon: Yararlanıcının varolan fiziksel ve zihinsel yetenek düzeyi, salık sorunları, ilgileri ve becerileri belirlenir, tıbbi deerlendirme, mobil deerlendirme ve mesleki rehberlik yapılır. Ɣ Ergoterapi: Çalıma kapasitesinin deerlendirilmesi, i ile uyumlandırılması ve bu süreç sonunda fizyoterapi ve rehabilitasyon birimi ile birlikte kiinin uygun i kursuna yönlendirilmesi yapılır. Ɣ Sosyal rehabilitasyon: Bu süreçte özürlü kiilerle evde, merkezde ve sosyal çevrelerinde psikososyal uyumlarını desteklemek için resmi/resmi olmayan kurumlarla etkin bir iletiim kurmalarını salamak amacıyla çalımalar yapılır, bireysel ve grup programları ile danımanlık hizmetleri verilir. Ɣ Mesleki eitim: Bireylerin yönlendirildikleri ve eitim sonrasında sertifikalandırıldıkları i kursunda eitim almaları salanır. Özürlü bireylere verilecek kursların programları, il milli eitim müdürlüklerince onaylanan eitim programlarına göre yürütülür. Ɣ Mesleki rehberlik: Özürlünün özelliklerine ve varolan fırsatlara göre mesleki bilgilendirme, eitsel-mesleki geliim ve yönlendirme i ve mesleki danımanlık çalımalarını kapsar. Bu süreçte özürlünün bireysel özellikleri, yeterlilikleri, özgeçmii, bavuru formları, kurs sonucu baarı durumu deerlendirilerek yararlanıcı ve iveren arasında balantı kurulur. Mesleki Rehabilitasyon Merkezleri 3 bölümden oluur. 1. Fiziktedavi (fizyoterapi) ve rehabilitasyon bölümü: Yararlanıcının varolan fiziksel ve zihinsel yetenek düzeyi, salık sorunları, ilgilerinin ve becerilerinin belirlendii, tıbbi deerlendirme, mobil deerlendirme, yapıldıı bölümdür. Yararlanıcının gereksinimlerinin belirlenmesinden sonra gerekli fiziktedavi ve rehabilitasyon hizmetleri bu bölümde yerine getirilir. Bu bölümde, yararlanıcının ilgi, yetenek ve becerileri ile iin gerekleri karılatırılarak uygun mesleki eitim alanına yönlendirilir. Bu bölümde özür ve yaam biçimi arasındaki ilikinin belirlenmesi, salıklı yaam için kardio-vasküler efor kapasitesinin belirlenmesi, fiziksel kondisyon gelitirici egzersiz eitimi, diyet, stres, hijyenik eitim, sigara bıraktırma eitimleri verilir. Ayrıca çalıma kapasitesinin deerlendirilmesi, i ve özürlünün birbirine uyumlandırılması ile verimliliin artırılması, doru oturma, hareket etme, aırlık kaldırma ilkelerinin öretilmesi, kuvvet, hız, dayanıklılık, çeviklik, duru, el becerileri gibi parametrelerin iin gerektirdiklerine göre gelitirilmesi salanır. 2. Mesleki eitim bölümü: En az altı haftalık kursların düzenlendii bölümdür. 3. Mesleki rehberlik ve danmanlk, ie yönlendirme ve izleme bölümü: Özürlünün kiisel özellikleri, yeterlilikleri, özgeçmii ile bavuru formları, mesleki eitim belge ve sertifikasyonuna göre durumunu deerlendirip yararlanıcıya mesleki bilgilendirme, mesleki geliim ve uyum, mesleki danımanlık, ie yönlendirme ve izleme hizmetlerini sunan, özürlü ile iveren arasındaki balantıyı kuran bölümdür. Özürlü kiilere ev ve merkezde yaadıkları psikososyal sorunlarına yardımcı olmak için bireysel ve grup programları ve danımanlık hizmetleri verilir. Ayrıca bu bölümde ie yerletirilen özürlüyü iyerinde izleme, iveren ile uyumlandırma, verimlilik ve güvenlik açısından i adaptasyonu ve i yeri organizasyonu ilevlerini üstlenen bölümdür. e yerletirilen özürlünün izlenmesi, en az haftada bir gün ve üç ay boyunca devam etmelidir. Türkiye Kurumu Genel Müdürlüü’ne kayıtlı, 15 yaını doldurmu ve özürlülük oranının en az % 40 olduunu yetkili hastanelerce belgeleyenler bu hizmetlerden yararlanabilmektedir38. 38 Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Salık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik, R.G: 16 Aralık 2010/27787. 160 IX. Özellii Olan Muayeneler GM ve AKM’nin yetersiz kaldıı, özel bazı çalıanlar için ayrıntılı muayene ve tetkikler gerektiren durumlarda yapılan muayenelerdir. IX. 1. Ar ve Tehlikeli lerde Çalacaklarn e Giri ve Periyodik Muayenesi Tüm ie giri ve AKM’sinde gösterilen titizlik burada da gösterilmelidir. Ancak aır ve tehlikeli ilerde çalıacak olanların yapacakları/yaptıkları i ile ya ve cinsiyetleri Yönetmelikte belirtilmitir. Aır ve tehlikeli ilerde çalıtırılacak çalıanlar (kadınlar dâhil) ile 16 yaını doldurmu fakat 18 yaını bitirmemi genç çalıanların ie girilerinde, iin niteliine ve koullarına göre bedence bu ilere elverili ve dayanıklı olduklarının fizik muayene ve gerektiinde laboratuvar bulgularına dayanılarak hazırlanan hekim raporu ile belirlenmesi zorunludur. in devamı süresince de bu ilerde çalıtırılmalarında bir sakınca olmadıının 16 yaını doldurmu fakat 18 yaını bitirmemi genç çalıanlar için en az 6 ayda bir, dierleri için de en az yılda bir defa hekim raporu ile saptanması zorunludur. Bu raporlar iyeri hekimi, iyeri ortak salık birimi, SGB, OSGB, içi salıı dispanserleri, bunların bulunmadıı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, Salık Ocaı, salık ocaının kaldırıldıı yerlerde aile hekimi, Hükümet veya belediye hekimleri tarafından verilir21. Aır ve Tehlikeli lerde çalıacakların ie giri ve AKM’nin Yönetmelikte belirtilen salık birimlerinde yapılması gerekmektedir. Örnein özel hastanelerden alınacak muayene raporları Yönetmelie göre geçersizdir. Ayrıca salık raporunu verecek hekimin iyeri çalıma koullarını bilmesi, çalıma ortamını tanıması gerekmektedir. IX. 2. Portör Muayenesi 1593 Sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanunu’nun 126 ve 127. Madde hükümlerinden anlaılacaı üzere, gıda iyerlerinde ve sıhhi müesseselerde çalıanların bulaıcı hastalık taıyıcılıı yönünden her 3 ayda bir muayene olma ve salk raporu alma zorunluluu getirilmi ve bu salık muayenelerinin de ücretsiz olarak belediye tabipleri veya hükümet tabipleri tarafından yapılacaı belirtilmitir. Ancak, Ülke genelinde bugüne kadar birçok ilde farklı düzenlemeler yapılmı, kimi iller yalnızca kendi illeri için özel tebliler çıkarmı, l Hıfzıssıhha Kurulu Kararları almı bu da toplum salıının korunması gibi hassas bir konuda farklı uygulamalar yapılmasına neden olmutur. Ayrıca, özellikle büyük illerimizde söz konusu i kollarında çalıanların fazlalıı karısında resmi kurumlar ve belediyelere ait laboratuvarların portör muayenesi ve tetkikleri yönünden yetersiz kalması, çalıanların i kaybına ve bu muayeneden kaçınmasına yol açtıı bilinmektedir. Bu karııklıı önlemek üzere Salık Bakanlıı yeni bir düzenlemeye gerek duymu ve bu çerçevede; portör muayenesine esas laboratuvar tetkiklerinin; resmi salık kurum ve kurulularının yanı sıra, 9 Mart 2000 gün ve 23988 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüe giren “Ayakta Tehis ve Tedavi Yapılan Özel Salık Kuruluları Hakkında Yönetmelik” de tanımlanan özel salık kuruluları, 2219 Sayılı Hususi Hastaneler Kanunu kapsamında Salık Bakanlıı’ndan ruhsatlı özel hastaneler, 3153 Sayılı Radyoloji, Radiyom ve Elektrikle Tedavi ve Dier Fizyoterapi Müessesleri Hakkında Kanun ile 992 Sayılı Seriri Taharriyat Ve Tahlilat Yapılan ve Masli Teamüller Aranılan Umuma Mahsus Bakteriyoloji ve Kimya Laboratuvarları Kanunu kapsamında Salık Bakanlıı’ndan ruhsatlı radyoloji laboratuvarları ile tıbbi tahlil laboratuvarları tarafından yalnızca kendi il snrlar içinde yapılması, 161 1. Akcier grafisi istenen kiilerin Salık Bakanlıı’na balı kurulular (yataklı tedavi kurumları, birinci basamak salık kuruluları ve Verem Sava Dairesi Bakanlıına balı gezici tarama grupları) Salık Bakanlıı’ndan ruhsatlı özel radyoloji laboratuvarları, radyoloji uzmanı sorumluluunda olmak ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumundan lisans almak suretiyle bir arabaya monte edilmi gezici röntgen cihazı ünitelerinde portör muayenesi için mikrofilm veya standart akcier grafisi tetkiklerinin, yalnızca kendi il hudutları dâhilinde yapılması, 2. Kanun uyarnca portör muayenelerinin ücretsiz olarak yaplmas zorunlu olduundan, portör muayenesi yaplan salk kurulularnca muayene ücreti talep edilmemesi gerekmektedir. Ancak, muayeneye istinaden gerekli tetkiklerin resmi kurum ve kurulular dıında özel salık kurum ve kurulularında yapılması halinde, birinci basamak salık kuruluları tarafından görülmek ve tasdik edilmek kaydı ile geçerli sayılması, Resmi ve özel salık kurulularında yapılan mikrobiyolojik ve radyolojik tetkiklerin sonuçlarını gösterir raporların 2 yıl süre ile saklanması ve tetkiklerin güvenirliinin incelenmesi veya laboratuvarlar arası uyumsuzlukların tespiti amacı ile Salık Müdürlüünce yaptırılacak inceleme ve tetkik bedelinin ilgili özel salık kuruluu tarafından karılanması, hbarı zorunlu hastalıkların tespiti halinde, mevzuatta öngörülen ekil ve sürede l Salık Müdürlüklerine derhal bildirimde bulunulması, Portör muayenesine esas olarak yapılacak laboratuvar tetkiklerinde alınacak ücretler kamu ve özel salık kurulularında, bütçe uygulama talimatında yer alan miktarlardan daha az miktarlarda olamaması gerekmektedir. 3. 4. 5. Gıda ii ile uraanlarda ve sıhhi müesseslerde çalıanlarda portör taraması için yapılacak tetkikler unlardır; - Gaita kültürü, (Salmonella ve shigella yönünden, en az ylda bir) Dıkının mikroskobik incelenmesi (Entamoeba, histolytica kistleri, giardia lamblia kistleri ve helmint yumurtaları yönünden, en az 6 ayda bir) Boaz ve burun kültürü (Staphylococcus aureus yönünden, en az ylda bir) Akcier grafisi (Tüberküloz yönünden, en az ylda bir) Bu tetkiklerin yeni ie balayanlarda, ie giri muayenesi ile birlikte, çalıanlarda ise periyodik portör taraması eklinde yapılması ve sonuçlarına göre etkili bir surveyans sistemi uygulayarak laboratuvarlarda ve kliniklerde tanısı konulup, taıyıcılık özellii olan enteropatojenlerle ilgili kaynak ve bulama yolları çalımaları yapılmalıdır. Portörlüü tespit edilenlerin geçici iten uzaklatırılması veya iyerinde yaptıı iin geçici olarak deitirilmesi de dâhil olmak üzere hastalık yayılımını engelleyecek önlemler alınmalıdır39. yeri hekimleri aaıda sözü edilen Kanun Hükmünde Kararnamede belirtilen hususları göz önüne alarak portör muayenelerinin yapılmasını salamalıdır. 2 Kasım 2011 Tarih 28103 Mükerrer Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Salık Bakanlıı ve Balı Kurulularının Tekilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Karar Sayısı: KHK/663) ile 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanununun; a) 126'ncı maddesi aaıdaki ekilde deitirilmitir. “Madde 126- Gıda üretim ve satı yerleri ve toplu tüketim yerleri ile insan bedenine temasın söz konusu olduu temizlik hizmetlerine yönelik sanatların ifa edildii i yeri sahipleri ve bu i yerlerinin iletenleri, çalıanlarına, hijyen konusunda bu i yerlerindeki meslek ve faaliyetin gerektirdii eitimi vermeye veya çalıanların bu eitimi almalarını salamaya, belirtilen eitimleri almı kiileri 39 TC Salık Bakanlıı Portör Muayenesine Esas Laboratuvar Tetkikleri Genelge, 2005/9 27 Ocak 2005-1059. 162 çalıtırmaya, çalıan kiiler ise bu eitimleri almaya mecburdurlar. Bizzat çalımaları durumunda, i yeri sahipleri ve iletenleri de bu fıkra kapsamındadır. Bulaıcı bir hastalıı olduu belgelenenler ile i yerinin faaliyet ve hizmetlerinden dorudan yararlananları rahatsız edecek nitelikte ve görünür ekilde açık yara veya cilt hastalıı bulunanlar, bizzat çalıan i yeri sahipleri ve iletenleri de dâhil olmak üzere, alınacak bir raporla hastalıklarının iyiletii belgeleninceye kadar, birinci fıkrada belirtilen i yerlerinde çalıamaz ve çalıtırılamazlar. Çalıanlar, hastalıkları konusunda iverene bilgi vermekle yükümlüdür.” b) 127'nci maddesi aaıdaki ekilde düzenlenmi ve Kanuna aaıdaki geçici madde eklenmitir. “Madde 127-126'ncı maddede belirtilen i yerlerindeki hijyen eitimine yönelik hususlara, bu i yerlerinde çalımaya engel bulaıcı hastalıkların ve cilt hastalıklarının neler olduuna, iyileme hâlinin belirlenmesine, hangi meslek ve sanat erbabının 126'ncı madde kapsamında olduuna ilikin usul ve esaslar, Salık, çileri ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlıklarınca mütereken çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. 126 'ncı maddede belirtilen i yerlerinde bulaıcı bir hastalık veya bir salgın hastalık çıkması durumunda, bu hastalıkla alakalı gerekli incelemeler, analiz masrafları i yeri sahipleri ve iletenlerince karılanmak üzere ilgili kurumlar tarafından yapılır. 126'ncı maddede belirtilen i yerlerinde bulaıcı bir hastalık veya bir salgın hastalık çıkması hâlinde doacak hukukî sorumluluklar ile bu durumdan zarar gören kii veya kurumların hukukî yol vasıtasıyla talep edebilecekleri tazminat ödemeleri veya olabilecek dier ödemeler i yeri sahiplerine ve iletenlerine aittir.” “GEÇC MADDE 1-127'nci maddede belirtilen yönetmelik, bu maddenin yayımı tarihinden itibaren altı ay içinde yürürlüe konulur ve anılan yönetmelik yürürlüe girinceye kadar ilgili mevzuat hükümlerinin uygulanmasına devam edilir.” IX. 3. Sürücü Muayenesi “Sürücü Adayları ve Sürücülerde Aranacak Salık artları le Muayenelerine Dair Yönetmelik” gereince, sürücü adaylarının genel salık muayeneleri pratisyen tabip veya uzman tabip tarafından bu Yönetmelik hükümlerine göre yapılır. Tabiplerce verilen salık raporlarında hekimin kae ve imzasının bulunması gerekir. Tabiplerce verilen raporların gerçee uygun olmamasının tespiti halinde bu raporlar geçersiz sayılır ve sorumlular hakkında Cumhuriyet Basavcılıına suç duyurusunda bulunulur. Bu tabipler bir daha sürücü adayı salık raporu veremez. Bu husus Emniyet Genel Müdürlüü’ne bildirilir. Aile hekimlii uygulamasına geçilmi illerde bu raporlar TSM tarafından da verilebilir. Sürücü Belgesi Alacaklarda Örenim Koulları: F, G ve H sınıfı sürücü belgesi alacakların ilkokulu, A1, A2, B, C, D ve E sınıfı sürücülerin en az ortaokulu veya 8 yıllık temel eitimi bitirmi bulunmaları, gerekmekle birlikte bu koul 05.07.2006 tarihinden itibaren be yıl süreyle aranmaz. lkokul mezunu olmaları yeterli sayılır. Sürücü Belgesi Alacaklarda Ya artı A1, A2, F ve H sınıfı sürücü belgesi alacakların on yedi, B ve G sınıfı sürücü belgesi alacakların on sekiz, C,D ve E sınıfı sürücü belgesi alacakların yirmi iki, (Üniversitelerin sürücü eitimi veren yüksekokulları ile Türk Silahlı Kuvvetlerinin askeri ihtisas görevleri için subay ve astsubay sınıf okullarında ve uzman jandarma okullarında açılan sürücü eitimi kurslarından mezun olanlarda bu art aranmaz.) yaını bitirmi olmaları zorunludur. 163 26 Eylül 2006 çileri Bakanlıı tarafından “Sürücü Adayları ve Sürücülerde Aranacak Salık artları le Muayenelerine Dair Yönetmelik” çıkartılmıtır. Daha sonra da Ulatırma Bakanlıı’ndan Karayolu Taıma Yönetmelii çıkarılmı ve 4 kez de deiiklik yapılmıtır. Son deiiklik 31 Aralık 2010 da yapılmı ve buna göre profesyonel olarak oförlük yapacak olanların bedensel muayene ile birlikte psikoteknik açıdan muayenelerinin 5 yılda bir yapılması gerektii belirtilmitir. Bu Yönetmelik kapsamındaki faaliyetlerde çalıan/çalıtırılan oförlerin; a) Taıtın niteliine uygun sürücü belgesine sahip olmaları, b) lgili mevzuatın öngördüü mesleki yeterlilik belgesine sahip olmaları, c) Büyük otobüs kullananlarının 26 yaından gün almı olmaları, ç) 63 yaından gün almamı olmaları, d)oförlük meslei bakımından bedeni ve psikoteknik açdan salkl olduklarn gösteren bir salk raporunu yetkili salık kurulularından her be yılda bir almaları, e) Tehlikeli madde taıyan taıtları kullananlarının, ilgili mevzuatın öngördüü eitimi aldıını gösteren belgeye sahip olmaları, f) Uyuturucu, silah, insan ve gümrük kaçakçılıı ile terör suçlarından dolayı hürriyeti balayıcı ceza almamı olmaları arttır. (2) D3 veya K2 yetki belgesi alan ve tek araç sahibi olan gerçek kiilerin kendi adlarına tescil edilmi taıtı bizzat kendilerinin sürücü olarak kullanmaları halinde; bu kiilerden birinci fıkranın (b), (c), (ç) ve (d) bentlerindeki artlar aranmaz. oförlerin çalma ve dinlenme süreleri (1) oförler ve bunları çalıtıran yetki belgesi sahipleri, çalıma ve dinlenme süreleri bakımından 20/7/1999 tarihli ve 4411 sayılı Kanunla katılmamız uygun bulunan Uluslararası Karayolu Taımacılıı Yapan Taıtlarda Çalıan Personelin Çalımalarına likin Avrupa Anlaması (AETR) ile 13/10/1983 tarihli ve 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu ile 18/7/1997 tarihli ve 23053 mükerrer sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Karayolları Trafik Yönetmelii hükümleri ve ilgili dier mevzuata uymak zorundadırlar. Ticari amaçla yük taımacılıı yapan ve azami aırlıı 3,5 tonu geçen araçların oförleri ile ticari amaçla yolcu taımacılıı yapan ve taıma kapasitesi oförü dahil 9 kiiyi geçen araçların oförlerinin 24 saatlik herhangi bir süre içinde; toplam olarak 9 saatten ve devamlı olarak 4,5 saatten fazla araç sürmeleri yasaktır. Bu oförler en fazla 6 günlük araç kullanma süresinden sonra 1 günlük hafta tatilini kullanmak zorundadırlar. Hafta tatili en az 24 saattir. Düzenli seferler haricindeki uluslararası yolcu taımacılıı söz konusu olduunda oförler 12 gün süreyle araç kullanabilirler, araç kullanma süresinden sonra 2 günlük hafta tatilini kullanmak zorundadırlar. Birleik 2 hafta içinde toplam araç kullanma süresi 90 saati aamaz. Bu oförler sürekli 4,5 saatlik araç kullanma süresi sonunda, eer istirahata çekilmiyor ise en az 45 dakika mola almaları mecburidir. Bu molalar sürekli 4,5 saatlik araç kullanma süreleri içerisinde en az 15 dakikalık molalar eklinde de kullanılabilir. Bu molalar süresince oförler baka bir ile megul olamazlar. Hareket halindeki bir araçta, feribotta veya trendeki bekleme süresi ile araç kullanılmadan geçen süre, baka i olarak addedilemez. Alınan molalar günlük dinlenme süresi olarak sayılmaz. oförler her 24 saat içerisinde 11 saat kesintisiz dinlenecektir. Bu süre, biri en az 8 saat kesintisiz olmak üzere iki veya üç ayrı süre halinde kullanılabilir. Ve bu durumda günlük dinlenme süresi 1 saat daha eklenerek 12 saate çıkartılır. 11 saatlik kesintisiz günlük dinlenme süresi haftada 3 defadan fazla olmamak üzere en az 9 saate indirilebilir. Aracın en az iki oförle kullanılması durumunda her 30 saatlik sürede her bir oför en az 8 saat kesintisiz olarak dinlenecektir. Günlük dinlenme süresi, yataklı ve yapılılarında özel dinlenme yeri olan araçlar ile oförün rahat uyuyabilecei ekilde bölümleri bulunan 164 araçlarda, araçlar park yerinde, garajda veya yerleim yerleri dıındaki karayollarında platform dıında park edip gerekli tedbirler alınarak geçirilebilir. Bu oförlerin araçlarının feribotla veya trenle taınması durumunda günlük dinlenme süreleri bir kez olmak üzere kesintiye urayabilir. Günlük dinlenme süresinin iki bölümü arasındaki süre mümkün olduunca kısa olmalıdır ve gümrük ilemleri de dâhil gemiye, feribota binmeden önce veya indikten sonra 1 saati aamaz. Bu ekilde kesintiye urayan dinlenme süresi 2 saat uzatılır. Yük ve yolcu taıması yapan araç iletenleri ile bu araçları sürenlerden; Araç iletenlerinin; - Otobüs, kamyon ve çekici araçlarında takoraf cihazı bulundurmaları ve bunların iler durumda olmalarını salamaları, - Araçlarına ait takoraf kayıtlarını, kayıt tarihinden itibaren 1 ay süreyle araçlarda, 5 yıl süreyle de iyerlerinde, iyeri yoksa araçlarında muhafaza etmeleri veya ettirmeleri, - Trafie çıkardıkları taıtların cins ve plakalarını, oförlerin kimler olduunu, ie çıkı yer, gün ve saati ile gidilecek yeri kaydettikleri bir defter veya liste düzenleyerek kayıtlarını tutmaları, - Yük ve yolcu nakliyatı yapan kurulu yetkililerinin oförlerin çalıma sürelerini ve bu süre içerisindeki kural dıı hareketlerini izlemeleri ve kuralları ihlal etmeyi itiyat haline getiren oförleri eitmeleri ve bu konuda önleyici tedbirler almaları, - ehirlerarası yük ve yolcu nakliyatı yapan araçlarda, bu Yönetmeliin öngörmü olduu çalıma ve dinlenme sürelerini göz önünde bulundurmak suretiyle, oförlerin gidecei yer ve güzergâhları dikkate almaları ve buna göre urayacaı, il, ilçe veya durak yerlerinde yedek oförleri hazır bulundurmaları zorunludur. Psikoteknik Deerlendirme ve Psikiyatri Uzman Muayenesi Ticari olarak yük/eya ve yolcu taımacılıı yapan sürücülerin beden ve psikoteknik açıdan salıklı olduklarını gösteren bir raporu yetkili salık kurulularından her be yılda bir almaları zorunludur. Kanunun ilgili maddelerinde tanımlanan nitelikteki trafik suçlarını ileyen sürücüler, ekte yer alan 4 sayılı Cetvel ’de tanımlanan usul ve esaslara uygun olarak, psikoteknik deerlendirme ve psikiyatri uzmanı muayenesine tabi tutulurlar. Muayene sonucu durumu uygun bulunan sürücülerin sürücü belgeleri Kanunun ilgili maddesinde belirtilen sürenin sonunda iade edilir40. A1 Sınıfı (mopet-motorbisiklet) A2 Sınıfı (motorsiklet) A1,A2 Ehliyet çin Ya Snr: 17 (Yaını doldurup 18 den gün almı olmak) Kullanabildii Araçlar: Mobilet, Motosiklet, Scooter 40 Karayolu Taıma Yönetmelii, R.G: 11 Haziran 2009/ 27255. 165 B Snf (Otomobil) B Ehliyet çin Ya Snr: 18 (Yaını doldurup 19'dan gün almı olmak) Kullanabildii Araçlar: Otomobil, Minibüs, Kamyonet D Snf (Çekici, Tr) D Ehliyet çin Ya Snr: 22 (Yaını doldurup 23 den gün almı olmak) Kullanabildii Araçlar: Otomobil, Minibüs, Kamyonet, Kamyon, Çekici, Tır E Snf (Otobüs) E Ehliyet çin Ya Snr: 22 (Yaını doldurup 23 den gün almı olmak) Kullanabildii Araçlar: Otomobil, Minibüs, Kamyonet, Kamyon, Otobüs F Snf (Lastik Tekerlekli Traktör) F Ehliyet çin Ya Snr: 22 (Yaını doldurup 23 den gün almı olmak) Kullanabildii Araçlar: Lastik tekerlekli traktör G Snf ( Makinalar) G Ehliyet çin Ya Snr: 18 (Yaını doldurup 19'dan gün almı olmak, sürücü kursuna kayıt olunduunda dönem açılı tarihinde yaını doldurmu olmak) Kullanabildii Araçlar: Makinaları H Snf (Engelliler çin) H Ehliyet çin Ya Snr: 17 (Yaını doldurup 18 gün almı olmak, sürücü kursuna kayıt olunduunda dönem açılı tarihinde yaını doldurmu olmak) Kullanabildii Araçlar: Özel Otomobil (Engellilere Yönelik) Monoküler kiiler; Monoküler Ehliyet çin Ya Snr: Aaıdaki almak istedii ehliyet snfna göre (Yaını doldurup gün almı olmak, sürücü kursuna kayıt olunduunda dönem açılı tarihinde yaını doldurmu olmak) 1) A1, A2, B ve F sınıfı sürücü belgesi alabilir. 2) Ticari araç kullanamaz. 166 Salk kurullarnca verilecek sürücü olur raporlarnn düzenlenmesine esas olan salk muayenesinde sürücü adaylarnda aranlacak salk artlar ile muayenelerine ilikin esaslar Tabip tarafından, sürücü adayında; a) itme kaybı, b) Günlük hayatı kısıtlayan denge problemi, ba dönmesi nedeni olabilecek bir hastalık, c) Uyku bozukluu (Obstrüktif uyku apnesi sendromu, gündüz aırı uyuklama hali), ç) Malign tümör hikâyesi, d) Eklem hareketlerinde kısıtlama, e) Ekstremite noksanlıı, f) Kas, tendon ve ba lezyonları, g) Aır diabetes mellitus hastalıı, ) Kalp-damar hastalıı(anjinal yakınma, akut koroner sendrom tanısı, angioplasti, kalp yetmezlii, HT, kalıcı pil implantasyonu), h) Organ yetmezlii (organ nakli geçirilmi olması, kronik böbrek yetmezlii ve dier hayati öneme haiz organlarda dekompanse yetmezlik), ı) Santral sinir sistemi hastalıkları, i) Periferik sinir sistemi hastalıkları, j) Epilepsi, k) Kas hastalıkları (myopati, progresifmuskuler distrofi, kas-sinir kavak hastalıkları), l) Ruh hastalıı (aır akıl hastalıı, zeka gerilii, demans, kiilik bozukluu, aır davranı bozukluu), m) Alkol baımlılıı, n) Psikotrop madde baımlılıı, o) Görme derecelerinin uygun olması, ö) Görme alanının uygun olması, p) Renk körlüü (Herhangi bir koul aranmadan sürücü olabilirler.), r) Gece körlüü (Varsa gün doumundan bir saat önce ile gün batımından bir saat sonraki zaman dilimi içerisinde kullanılabilir.), s) Derinlik duyusunun normal olması, ) Pitozis-hemipitozis, t) Diplopi ve paralitik aılıı, u) Blefarospazm, katarakt, afaki, progresif göz hastalıı, ü) Monoküler görme yönünden genel olarak deerlendirme yapılır. Bu konuda çileri Bakanlıı tarafından çıkarılmı Yönetmelikte belirtilen kriterlere göre sürücülüe engel hali olmayanlara, muayeneyi yapan tabip tarafından uygun rapor verilir. Bu Yönetmelie göre sürücülüe engel hali tespit edilen veya hakkında karar verilemeyen sürücü adayı ilgili uzman tabip/tabiplere gönderilerek uzman muayenesi istenir ve verilecek rapor dorultusunda ilem yapılır. Raporlara karı itiraz, raporun verildii ilin Salık Müdürlüüne yapılır. Salık Müdürlüü tarafından, itiraz edilen branla ilgili olarak en az 3 uzman hekimden oluan bir kurulda sürücü adayının deerlendirilmesi salanır. Bu kurul raporuna göre ilem yapılır. Uzmanlar kuruluna da itiraz olduu takdirde Salık Bakanlıınca belirlenecek bir kurul tarafından sürücü adayının deerlendirilmesi yapılır ve karar verilir. Verilen karar kesin olup itiraz hakkı yoktur. 167 Göz muayenesine ilikin esaslar (1) Göz muayenesi açısından sürücü belgeleri aaıda belirtildii ekilde iki gruba ayrılır; a) Birinci grup: A1, A2, B, F, H. b) kinci grup: C, D, E, G. (2) Görme derecesi, iki gözü olanlarda; a) Birinci grup sürücülerde düzeltmeli veya düzeltmesiz olarak bir gözün görmesi 2/10 dan aaı olmamak artıyla her iki gözün görme derecesi toplamı 10/20 olmalıdır. b) kinci grup sürücülerde düzeltmeli veya düzeltmesiz olarak bir gözün görmesi 6/10 dan aaı olmamak artıyla her iki gözün görme derecesi toplamı 14/20 olmalıdır. c)10/10 görme durumu: gözlük veya kontakt lensle iyi aydınlatılmı ortamda araçlarından 20 metre mesafeden 79 mm yükseklik x 50 mm genilikteki ekil veya bir yazıyı okumalarını gerektirir. ç) Monoküler sürücülerde görme gücü gören gözde 10/10 olmalıdır. d) Gözlerin her ikisi birden kullanılıyor ise her iki gözde görme gücü toplamları 10 / 20 den daha az olan ve her iki gözün görme derecesi ayrı ayrı en az 0.5 olmayan (sa göz 0.5 ve sol göz 0.5) sürücü belgesi alamaz. (3) Görme Düzeltmesi; a) Gözlükle düzeltme kabul edilir. Ancak araç kullanırken sürücü gözlüünü takmak zorundadır. b) Kontakt lens ile düzeltme kabul edilir. Ancak araç kullanırken kontakt lenslerin takılması zorunludur. (4) Görme alanı; a) Santral 20 derece içerisinde skotom olmamalıdır. Her iki gözde santral skotom olanlar, hiçbir sınıf sürücü belgesi alamaz. Tek gözde santral skotom olanlar ve bu maddenin ikinci fıkrasının (ç) bendindeki görme derecesine sahip olanlar monoküler sürücü belgesi alabilir. b) Periferik görme alanı; yatay düzlemde her iki gözde ayrı ayrı görme alanı 120 dereceden daha az olamaz. 120 dereceden daha az görme alanına sahip olanlar sürücü belgesi alamaz. ki gözden herhangi birinde 120 dereceden az görme alanı olanlara monoküler sürücü belgesi verilir. c) Periferik görme alanı kayıpları; yatay düzlemde uzanan 3 veya daha fazla kayıp kümesi ya da herhangi bir uzunlukta ancak tek nokta geniliinde, bakaca kayıp alana dokunmayan, yatay hattı kesen ya da yatay hatta dokunan, dik uzanımlı görme alanı kayıplarıdır. ç) Kabul edilmeyen santral görme kayıpları; 1) Santral 20 dereceye kadar olan alanda küme eklinde veya tek nokta tarzında kayıp olmamalıdır. 2) Hemianopsi ya da kadranopsi uzantısı olan santral görme alanı kayıplarından, gece körlüü, glokom, retinapati gibi organik ve ilerleyici tabiatta olan hastalıklarda görme alanı defektlerinde normal binoküler görme alanı artı aranır(Bu maddenin dördüncü fıkrasının (a) bendi uygulanır.). Homonium ya da bitemporal defektler-hemianopik ya da kadranopik defektler sürü için güvenli kabul edilmez ve bu ahıslar sürücü olamaz. (5) Derinlik duyusu; iki gözü olanlarda normal olmalıdır. Monoküler olanlarda en az üzerinden bir yıl geçmi olmalıdır. (6) Gece körlüü olanlar gün doumundan bir saat önce, gün batımından bir saat sonra araç kullanabilirler. (7) Renk körlüü olanlar, herhangi bir koul aranmadan sürücü olabilir. (8) Pitozis-Hemipitozis; 168 a) Görme derecesi ne olursa olsun iki gözünde tam pitozisi olanlara sürücü belgesi verilmez. Tek taraflı pitozisi olup pupili kapalı kiiler monoküler gibi ilem görür. b) Monoküler veya binoküler kiilerde, ameliyatla düzeltilmi veya ameliyatsız olarak hemipitozisi olanlarda, üst kapak kenarı primer pozisyonda iken pupillanın üst kenarına kadar iniyor, fakat pupilla alanını engellemiyorsa ve görme dereceleri ikinci maddeye uygun ise sürücü belgesi verilir. (9) Diplopi ve paralitik aılıı olanlara görme dereceleri ne olursa olsun sürücü belgesi verilmez (monokülerler dahil). Diplopi tanısı konulduu anda sürücünün sürücü belgesine el konulur. a) Grup 1 için özellikli gözlükler veya kapama ile diplopi kontrol edilebiliyor ve sürücü sürme ilemi sırasında bunlara dikkat edebiliyorsa, 9 ay sonra kapama için monokülarite kriterine uymak koulu ile ilgili merkez görüü alınarak sürmeye devam edebilir. b) Grup 1 ve Grup 2 sürücü belgeleri için tıbbi destek alınarak iyi bir fonksiyonel adaptasyon ve rehabilitasyon salanmı ise, duraan olan 9 aylık ya da daha fazla süreli diplopide, bu sürenin sonunda sürüe izin verilebilir. c) Grup 2 sürücü belgesi için diplopi geçmiyor veya rehabilite edilemiyor ise sürü izni verilmez. Bir gözün kapatılarak araç kullanılması bu grup için söz konusu olamaz. (10) aılıı mevcut olup da binoküler görmesi olan ve görme dereceleri bu maddenin ikinci fıkrasındaki artlara uygun olanlara sürücü belgesi verilebilir. (11) Blefarospazm; a) Hafif (1 dakikada 5 kez) olduu durumlarda tıbbi görü dorultusunda sürüe devam edilebilir. Tek veya iki taraflı olduu belirtilerek ilgili madde uygulanır. b) Orta derecede (1 dakikada 5-10 kez) ise, rehabilite edilemeyen diplopi gibi ilave durumlar olmadıkça, botilinum toksini kullanımı ile kontrolü kabul edilir. c) Ciddi (1 dakikada 10’dan fazla) blefarospazmda ara ara tedavi edilebiliyor olsa dahi sürüe izin verilmez. (12) Katarakta, her bir grup için asgari standartlar mevcut olmak kouluyla, tıbbi görü dorultusunda ve tıbbi kanaatte öngörülen aralıkta muayene ve kontrolleri yapılmak üzere bu maddenin ikinci ve üçüncü fıkralarındaki artları taımak kaydıyla sürüe izin verilir. (13) Afaki; a) Tek veya iki taraflı afak olanlara ikinci grup sürücü belgesi verilmez. b) Tek veya iki taraflı afak olanlar ameliyattan 6 ay sonra bu maddenin ikinci fıkrasının (a) bendindeki görme artlarına sahip iseler birinci grup sürücü belgesi verilir. c) Psödoafaklar, görme dereceleri bu maddenin ikinci fıkrasındaki artlara uygun ise Grup 1 ve Grup 2 sürücü belgesi alabilir. (14) Progresif hastalıklar: Görmeyi zamanla azaltabilecek (katarakt, makula dejenerasyonu, retinapatiler gibi) hastalıklarda görme durumu bu maddenin ikinci fıkrasındaki artlara uysa dahi, bu sürücülerin muayeneleri yılda 1 kez tekrarlanır. (15) ahsın tek gözü var, dier gözü yok ise veya sadece bir gözünü kullanabiliyor dier gözde görme yeterli deilse (Bu maddenin ikinci fıkrasının (a) bendi) (Monoküler vizyon var ise); a) Görme gücü kriteri, gören gözün en az 1.0 görme keskinlii olmalıdır. b) Görme alanı, ahsın yatay görü alanı 120 dereceden daha az olamaz. 169 c) Eer ahıs herhangi bir nedenle hayatının herhangi bir durumunda tek gözlü (monoküler) olma durumuna gelmi ise olayın üzerinden en az 1 yıllık adaptasyon süreci geçmeli ve sonunda ahsın 120 dereceden daha az olmamak kouluyla görü alanına sahip olduu saptanmı olmalıdır. ç) Monoküler kiiler; 1) A1, A2, B ve F sınıfı sürücü belgesi alabilir. 2) Ticari araç kullanamaz. 3) Kendileri açısından konulan kurallara uyup uymadıklarının denetlenebilmesi için sürücü belgelerine monoküler ibaresi yazılır. 4) Kullanacakları araçların içinde, saında ve solunda olmak üzere en az 3 ayna bulunması zorunludur. 5) Sürücü belgesi aldıktan sonra yıl bir kez göz hekiminden salık raporu almaları zorunludur. 6) Kullanacakları araçların azami hız sınırları; yerleim yeri içinde 50 km, yerleim yeri dıında 18/7/1997 tarihli ve 23053 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Karayolları Trafik Yönetmeliinin 100 üncü maddesinde belirtilen hız sınırlarından 10 km daha az olmalıdır. 7) Gece araç kullanamaz (Gece: gün batımından bir saat sonrası ile gün doumundan bir saat öncesidir.) ç hastalklar muayenesine ilikin esaslar (1) ç hastalıklardan diyabetesmellitusda; a) Aır diyabetes mellitus olgularında (diyabetik kronik komplikasyonlar örnein; retinopati, nefropati, nöropati gibi gelimi olanlara ve insülin kullanmak zorunda olup kan ekeri regulasyonu sık hipoglisemiler nedeniyle salanamayan labil kan ekerine sahip olanlara ve bu durumu salık kurulu raporu ile saptananlara) sürücü belgesi verilmez. b) Kontrollü diyabetlilere, belirli aralıklarla muayene ve tetkik edilmek üzere sürücü belgesi verilebilir. (2) Kalp-Damar Hastalıkları; Grup 1, A ve B sınıfı sürücü belgesi verilecek sürücü adayları; Grup 2, A ve B sınıfı dıında kalan sürücü adayları olup bunlardan: a) Anjinal yakınması olanlara, akut koronersendrom (Stabil olmayan angina pektoris, ST yükselmeli miyokard infarktüsü ve ST yükselmesiz miyokard infarktüsü) tanısı almı olanlara ve koroner arter bypass cerrahisi uygulanan Grup1 ve Grup 2 deki sürücü adaylarına gerekli medikal tedavi ve/veya invaziv giriimleri tamamlandıktan 6 hafta sonra yapılacak olan egzersiz testinde, testi pozitif kılacak olan kriterler saptanmamı ise sürücü belgesi verilir. b) Anjiyoplasti ilemi uygulanmı Grup 2 deki adaylara ilemden 6 hafta sonra yapılacak olan egzersiz testinde, testi pozitif kılacak kriterler saptanmamı ise sürücü belgesi verilir. c) Kalp atım sayısı çok düük (dakikada 40’ın altı), atrioventriküler bloklu ve hasta sinüs sendromu olanlardan kalıcı kalp pili takılmamı olanlara sürücü belgesi verilmez. ç) Kalıcı pil implantasyonu ve baarılı kateter ablasyonu yapılan Grup 2 deki adaylara ilemden 6 hafta sonra sürücü belgesi verilir. d) mplante edilebilir kardiyoverterdefibrilatör implantasyonu yapılmı olan Grup 1 ve Grup 2 deki adaylara sürücü belgesi verilmez. e) HT’si olan ve maksimal tedaviye ramen istirahat TA: 200/120 mmHg'nin üzerinde olan Grup 2 deki adaylara sürücü belgesi verilmez. 170 f) Hipertrofik kardiyomiyopati ve dilate kardiyomiyopati tanısı konmu semptomatik olan Grup 1 ve Grup 2 deki adaylara sürücü belgesi verilmez. g) Kalp yetersizlii ve kapak hastalıı tanısı konan ve aır semptomatik (NewYork Kalp Cemiyeti Sınıf 3-4) olan Grup 1 ve 2’deki adaylara sürücü belgesi verilmez(bkz. XVIII. Bölüm). ) Konjenital kalp hastalıı tanısı konmu olanlardan kompleks veya ciddi kardiyak sorunu olanlara sürücü belgesi verilmez. Dier konjenital hastalıı olanlar ve baarılı cerrahi onarım yapılmı olanlara belirli aralıklarla kontrolden geçmek kaydıyla sürücü belgesi verilir. (3) Organ yetmezliinde; a) Hayati önemi haiz organlarında dekompanse yetmezlii olanlara sürücü belgesi verilmez. b) Büyük organ nakli geçirmi olanlara veya kronik böbrek yetmezlii olup diyaliz tedavisi görenlere, ilgili uzmanın görüü alınmak suretiyle sürücü belgesi verilir. (4) Sürücü adaylarında yapılacak laboratuvar testleri doktorun takdirine balıdır. Kulak-burun-boaz muayenesine ilikin esaslar (1) itme kaybında; a) itme normal olmalıdır. Normal kulak hava yolu eii 25 dB’den iyi iitmek üzere dier kulaktaki kayıp 50 dB olmalıdır. b) itmeyi yukarıda tarif edilenden daha kötü olan olgularda; bir kulaı normal olmak kouluyla, iitme düzeyi iitme cihazı ile kötü iiten kulakta en fazla 50 dB olmak kaydıyla B ve F sınıfı sürücü belgesi alabilirler; bu kiilerin ticari araç kullanamayacakları ancak; iitme cihazı ile kullanabilecekleri belgelerine ilenir. c) itme cihazı kullananlar A1, A2, C, D, E, G Sınıfı Sürücü Belgesi alamaz. itme cihazı kullandıkları halde B Sınıfı Sürücü Belgesi alanların ticari araç kullanmayacakları belgelerine ilenir. B Sınıfı Sürücü Belgesi alıp da ticari araç kullanacaklarda C, D, E, G Sınıfı Sürücü Belgesi alacak olanlarda iitme tam olmalı, ileri derecede ses kısıklıı, solunum bozukluu ve ileri derecede konuma bozukluu olmamalıdır. ç) E Sınıfı Sürücü Belgesi alacak olanlar ile B Sınıfı Sürücü Belgesi alacaklardan ticari taıt kullanacak olanlarda, doutan veya sonradan meydana gelen ileri derecede ekil bozukluu ve harabiyet olmamalıdır. B Sınıfı Sürücü Belgesi alıp da bu durumda olanların ticari araç kullanamayacakları belgelerine ilenir. d) Rudimental aurikula ve dı kulak yolu atrezisi olmamalı, eer iki ve tek taraflı rudimental aurikula ve dı kulak yolu atrezisi bulunanlarda iletim tipi iitme kaybı varsa, (b) bendine göre deerlendirilir. e) Otoskleroz, presbiakuzi, skatrisiel otit, timpanoskleroz, kolesteatomlu veya kolesteastomsuz kronik otit, gibi ilerleyici kulak hastalıklarında yukarıdaki artları taımak kouluyla en az 2 yılda bir muayene kaydı istenir. f) Bedenen ve ruhen salam, görme derecesi sürücü belgesi almaya elverili olan iitme ve konuma engellilere, ticari olmamak kouluyla sadece otomobil kullanmak üzere H Sınıfı Sürücü Belgesi verilebilir. Bunların kullandıkları aracın arka camının sol ve sa üst köelerine iitme ve konuma engelli olduklarını belirleyen iaretler yapıtırılması ve yeterince dikiz aynaları ile araçların donatılması gereklidir. Ayrıca, her iki kulakta 50 dB’den fazla iitme kaybı olan ve/veya iitme cihazından fayda görmeyen olgular bu kapsamda deerlendirilir. (2) Günlük hayatı kısıtlayan denge problemleri ile ilgili; a) Labirent fonksiyonunu bozacak kulak-burun-boaz hastalıı bulunanlara, sürücü belgesi verilmez. 171 b) Ba dönmesi nedeni olabilecek hastalıklardan herhangi biri tehis edildiinde sürücü belgesi alması için gereken medikal ve/veya cerrahi müdahalelerden sonra sorumlu hekim ya da salık kuruluunun yazılı kanaatine göre en erken 6-12 ay sonra sürücü belgesi alabilir. c) Mevcut sürücü belgesine yukarıda tanımlanan koullarda ba dönmesi nedeni olabilecek hastalıklardan herhangi biri tehis edildiinde el konması için gerekli bildirim yapılır. Tedavi bitiminde sürücü belgesinin iadesi için gereken sürenin tespitinde yukarıda belirtilen süreler dikkate alınır. (3) Uyku bozuklukları (Obstrüktif Uyku Apnesi Sendromu, gündüz aırı uyuklama hali) ile ilgili; a) Her sürücü adayına uygulanacak anketin incelenmesi sonucunda horlama, tanıklı uyku apnesi ve/veya youn gün boyu uyuklama hali olup ilgili uzman hekim tarafından Obstrüktif Uyku Apnesi Sendromu olduu düünülen adaylardan polisomnografi raporu istenir. Profesyonel ehliyet talep eden 45 yaından büyük ve vücut kitle indeksi 25 ve üzerinde olanlardan ise mutlaka polisomnografi raporu istenir (Bu kiiler çalıtıkları sürece her sene bu testi tekrarlamak ile yükümlüdürler.). b) Polisomnografi raporuyla apne/hipopne indeksi 15’den yüksek olanların profesyonel ehliyet alabilmeleri için medikal ve/veya cerrahi müdahaleler ile indeksleri 15’in altına inmeli ya da sürekli CPAP veya BPAP kullanmalıdırlar. Tedaviye hasta uyumu ile birlikte belirtilerin kontrol altına alındıının ve/veya apne/hipopne indeksinin 15 veya altına indiinin ilgili uzman hekim tarafından rapor ile tespit edilmesi halinde ve yıllık kontrol muayeneleri artıyla ehliyet verilebilir. Aksi taktirde her iki gruptaki adaya da sürücü olur raporu verilmez veya verilmi olan sürücü belgesi geri alınır. (4) Malign (Kötü huylu) tümörler ile ilgili; a) Uzak metastazı olmadıı sürece B ve F sınıfı sürücü belgesi alabilirler. b) Kalıcı trakeostomisi, lokorejyonel ve/veya uzak metastazı olmadıı sürece A1, A2, C, D, E, G sınıfı sürücü belgesi alabilirler. (5) 45-60 ya arası 5 yılda bir, 60 ya sonrası ise 3 yılda bir salık kontrolü gereklidir. Ortopedi muayeneye ilikin esaslar 1) Eklem hareketlerinden; a) Vertebra (boyun ve bel) hareketleri: Kiinin ba ve boynunu arkaya döndürmesini ve bakmasını %50’den fazla engelleyen boyun vertebra ve boyun bölgesi hastalıklarında sürücü belgesi verilmez. Lumbal vertebra eilme ve dönme hareketlerini %75’den fazla engelleyen durumlarda da sürücü belgesi verilmez. b) Dier eklem hareketleri: Her iki omuz, dirsek, kalça ve diz artrodezinde veya fonksiyonel olmayan ankilozlarda sürücü belgesi verilmez. Ancak simetrik büyük ve eklemlerin ve aynı taraf diz, kalça, omuz, dirsek eklemlerinin fonksiyonel ankiloz ve artrodezlerinde, ortopedi ve travmatoloji ve/veya fizik tedavi rehabilitasyon uzmanının raporu ile H Sınıfı Sürücü Belgesi verilebilir. c) El eklemleri: Her iki elin ba ve iaret parmaklarının hareketlerinin %75’ten fazla kaybında Ortopedi ve travmatoloji ve/veya fizik tedavi rehabilitasyon uzmanı raporu ile F ve H Sınıfı Sürücü Belgesi verilebilir. Bundan daha az hareket sınırlılıı yapan el parmaklarında fonksiyonel durumdaki ankiloz ve artrodezlerde ortopedi uzmanı ve/veya fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanının raporu ile A1, A2, B, F ve H Sınıfı Sürücü Belgesi verilebilir. Bir eldeki ba ve iaret parmaı dıındaki iki parmaktaki ankilozlarda C, D, E, G sınıfı dıında sürücü belgesi yine ortopedi ve travmatoloji ve/veya fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanlarının raporu ile verilebilir. (2) Ekstremite noksanlıında; a) Bir elin baparmak veya baparmak dıında iki parmak noksanlıı veya noksan sayılacak ekilde fonksiyon kaybı olanlarda, Ortopedi uzmanının ve/veya Fizik tedavi ve rehabilitasyon 172 uzmanının görüleri dorultusunda A, B ve H sınıfı, her iki el baparmak noksanlıı ve ileri derecede fonksiyon kaybı olanlara F Sınıfı Sürücü Belgesi verilir. b) Üst ekstremitenin dıında extremite noksanlıı (doutan veya sonradan) halinde Ortopedi ve/veya Fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanının raporu uyarınca H Sınıfı Sürücü Belgesi verilir. Üst ekstremitenin tek taraflı noksanlıında da Ortopedi uzmanının kanaatiyle, H Sınıfı Sürücü Belgesi verilebilir. c) Alt ekstremite diz altı amputasyonlarında protezle fonksiyon kazananlara B, F, G sınıfı, protezle fonksiyon uyumu iyi olmadıı, ortopedi ve/veya fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı tarafından özel tertibatlı araç kullanabilecek durumda olmadıı bildirilenlere H Sınıfı Sürücü Belgesi verilir. Bunun dıındaki alt ekstremite noksanlık veya amputasyonlarında, ortopedi uzmanı ve/veya Fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanı raporu uyarınca H sınıfı sürücü belgesi verilir. (3) Kas, tendon ve ba lezyonları; a) Kas, tendon ve ba lezyonları kalça, diz ve ayak bilei eklemlerini veya bu eklemleri oluturan kemik hareketlerini %50’den az bozduu ortopedi veya nöroloji uzmanınca belirlenenlere R ve H Sınıfı sürücü belgesi, daha fazla bozukluklarda H sınıfı sürücü belgesi verilir. 1) Bu fıkranın (a) bendine uymayan durumlar için, ortopedi ve/veya fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanının veya nöroloji uzmanının verecei rapora göre ilem yapılır. 2) Her özürlü için kullanılacak özel tertibatlı araç, ortopedi ile fizik tedavi ve rehabilitasyon uzmanının bulunduu heyetçe tanımlanır. Ancak; kalıcı ekstremite bozukluklarına balı özürlülük hallerinde (Örnein; amputasyon, hemiplaji/serebral palsi, ileri derecede artrit gibi) ve kronik nörolojik bozuklukların sonucu olan özürlülük hallerinde (Örnein; multpl skleroz, parkinson, motor nöron hastalıkları, periferik nöropatiler gibi) hangi tür bir aracın kullanılabileceinin salık kurulu raporu ile tespit edilmesi kaydıyla özel donanımlı motorlu araç kullanılmasına izin verilir. Bu gibi durumlarda sürücünün ne tür bir cihaz ile veya hangi becerilere sahip olursa ne tür modifikasyonlar yapılmı araç kullanabileceinin konunun uzmanınca saptanması kaydı ile özel sürücü belgesi almaya hak kazanır. Salık kurulu raporunda özürlülüün ilerleyici veya statik olup olmamasına göre hastaya periyodik kontrollerin gerekli olup olmadıı belirtilir. Ruh ve sinir hastalklar muayenesine ilikin esaslar (1) Ruh hastalıklarından; a) ster doumsal isterse hastalıa, travma veya beyin sinir ameliyatına balı olumu aır akıl hastalıı olanlar, zeka gerilii olanlar, demans (bunama) ve/veya yalılıa balı davranı bozukluu olanlar, muhakeme, davranı ve uyumu belirgin ölçüde bozacak düzeyde kiilik bozukluu, dürtü kontrol bozukluu ve aır davranı bozukluu olanlar uzman hekim tarafından dikkate alınır. b) Alkol baımlılıı olanlar veya alkollü araç kullanmaktan vazgeçmeyenlere sürücü belgesi verilmez. c) Geçmite alkol baımlılıı olanlar belirgin bir dönem alkol almadıklarını kanıtladıklarında baımlılık konusunda uzman hekimin fikri ve düzenli tıbbi kontrollerle B sınıfı sürücü belgesi alabilir. ç) Psikotrop maddelere baımlı olanlar veya baımlı olmasa da düzenli olarak kullananlar sürücü belgesi alamaz. (2) Sinir Hastalıklarından; a) Santral sinir sistemi ile ilgili doutan veya sonradan geçirilmi veya cerrahi giriime balı hastalıklarla ortaya çıkan uzuvların parezi ve paralizileri (duyusal, motor, koordinasyon ve denge açısından), araç kullanmasını ve trafik güvenliini engelleyecek ekilde ileri derecede bozuk olanlara, sürücü belgesi verilmez. Hafif derecede bozukluu mevcut olanlara, nöroloji uzmanının kanaatine göre sürücü belgesi verilebilir. 173 b) Periferik sinir sisteminin etkilenmesi sonucu ortaya çıkan uzuvlarda parezi ve paraliziler araç kullanmayı ve trafik güvenliini engelleyecek ekilde ileri derecede ise sürücü belgesi verilmez. Hafif derecede güçsüzlüü varsa, nöroloji uzmanının kanaatine göre sürücü belgesi verilebilir. ki ayaı felçli (parapleji), dier vücut fonksiyonları normal olan ahıslara H sınıfı sürücü belgesi verilebilir. c) Epilepsi tespitinde sürücü belgesi verilmez. üpheli durumlarda klinik gözlem ve EEG tetkiki dikkate alınır. (3) Kas Hastalıklarından; myopati ve progresifmuskuler distrofisi, myotonisi ve kas-sinir kavak hastalıkları olan ahıslara sürücü belgesi verilmez. Nöroloji uzmanının kanaatine göre hafif vakalara yılda 1 kez muayene olmak kaydıyla A1, A2, B, F ve H sınıfı sürücü belgesi verilebilir. Araçlarda bulundurulmas gereken ilk yardm malzemeleri Araçlarda aaıda belirtilen ilk yardım malzemeleri bulundurulması zorunludur. CNS : MKTARI : 2 Adet Büyük sargı bezi (10 cm x 3-5 m) Hidrofil gaz steril (10x10 cm 50’lik kutu) 1 Kutu Üçgen sargı 3 Adet Antiseptik solüsyon (50 ml) 1 Adet Flaster (2 cm x 5 m) 1 Adet Çengelli ne 10 Adet Küçük makas (paslanmaz çelik) 1 Adet Esmark bandajı 1 Adet Turnike (En az 50 cm örgülü tekstil malzemeden) 1 Adet Yara bandı 10 Adet Alüminyum yanık örtüsü 1 Adet Tıbbı eldiven 2 Çift El feneri 1 Adet IX. 4. Makinesi Operatörü Muayenesi G sınıfı sürücü belgesi kapsamındaki i makinelerinin sürücülerinin ve operatörlerinin eitimleri ve eitimde baarılı olanların sınav baarı belgeleri Milli Eitim Bakanlıınca veya Milli Eitim Bakanlıınca yetkilendirilen kurumlarca verilir. Bu kurumların ileyiine ilikin usul ve esaslar ile uygulanacak öretim programları Milli Eitim Bakanlıınca belirlenir41. Milli Eitim Bakanlıından izin alarak ve gerekli koulları yerine getiren sürücü kursları ve Makine Mühendisleri Odası gibi kurulular i makinası operatörlük eitimi verebilirler. makinesi operatörlerinin salık muayenesinde Salık Bakanlıı Temel Salık Hizmetleri Genel Müdürlüü’nce hazırlanan “Salık Kurullarınca Verilecek Sürücü Olur Raporlarının Düzenlenmesine Esas Olan Salık Muayenesinde Sürücü Adaylarında Aranılacak Salık artları le Muayenelerine likin Esaslar” göz önünde bulundurulmalıdır. 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 42 nci maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinin üçüncü paragrafındaki deiiklik, R.G: 1 Austos 2008/ 26954. 41 174 IX. 5. Yüksekte Çalanlarn Muayenesi Yüksekte çalıma kavramı ülkelere göre deilik göstermektedir. Kimi kaynaklarda 2 metrenin üzerindeki çalımalar yüksekte çalıma olarak kabul edilirken Avrupa’da 1,8 m, Amerika’da 1,2 m kabul edilmektedir. Konunun uzmanları ise “kiiden kiiye deien bu ölçünün hesabında insan bedeninin baz alınması gerektiini ve L-2 vertebranın (2. Bel omuru) üzerindeki yüksekliklerde yapılan çalımaların “yüksekte çalıma” kabul edilmesi gerektiini vurgulamaktadırlar. Ayrıca 3,4 metre üzerinde çalıırken düen insanların % 85’inin hayatını kaybettiini belirtmektedirler (Kaya, A. 2008). Ülkemizdeki düzenlemelerde “Yükseklii tabandan itibaren 3 metreden daha fazla olan ve düme veya kayma tehlikesi bulunan yerlerde çalıanlarla, kiremit döeyicilerine, oluk ve her türlü dı boya ileri yapanlara, gırgır vinçlerini çalıtıranlara ve kuyu, laım, galeri ve benzeri derinliklerde çalıanlara güvenlik kemerleri verilecek ve içiler de verilen bu kemerleri kullanacaklardır” denilmektedir42. Yüksekte yapılan aaıda belirtilen ilerde çalıacaklara i risklerine uygun ie giri muayenesi yapılmalıdır. Yüksekte yapılan iler: Yapı ileri, inaat, yapı iskelesi, çelik yapı montaj, prefabrik yapı montaj, kule, köprü, tünel, metro, kuyu açma, baca, direkte çalıma, yüksekte temizlik, onarım ileri (bina dı yüzeyi), gemi yapımı, iskele, liman, vinç operatörü vb. iler. Yüksekte yapılan ilerde çalıamayacaklar; a) Kadınlar, 18 ya altında olanlar, bedensel engelliler, (Aır ve Tehlikeli ler Tüzüü, ek cetvel) b) Kronik hastalar; dolaım sistemi hastalıkları (HT, hipotansiyon, arterioskleroz, kalp ritim bozukluu. Kalp yetmezlii, geçirilmi miyokard infarktüsü), böbrek hastalıkları, nörolojik hastalıklar (epilepsi), psikiyatrik hastalıklar. c) Ba ve boyun travması geçirenler, ilaç, alkol ve uyuturucu alıkanlıı olanlar, görme bozukluu, vertigo semptomu olanlar. d) Yükseklik korkusu (akrofobi) olanlar. Yüksekte çalıacak olanlara ie giri muayenesi: Genel ie giri muayenesi (öz geçmi, soy geçmi, ayrıntılı meslek öyküsü, fizik muayene), ayrıntılı ba-vücut denge ilevinin muayenesi ile görme ve iitme muayenesi. Yüksekte çalıacak olanlara ek laboratuvar muayenesi; EKG, metabolizma (kan ekeri), kreatinin, hemogram, TT, akcier grafisi (toz riski varsa) ve odyolojik muayene (gürültü riski varsa). Yüksekte çalıacak olanlara AKM’si; a) lk (erken) kontrol muayenesi; bedensel engelliler, kronik hastalar ve yalılar için, b) Periyodik muayeneler; yılda bir kez yapılmalıdır. 42 Yapı lerinde çi Salıı Güvenlii Tüzüü, R.G: 12 Eylül 1974-15004. 175 IX. 6. Yeralt Çalanlarnn Muayenesi Yeraltında, nemli, hava akımı olan ve yetersiz ııklı iyerlerinde yapılan çalımalarda nemin hava akımının ve yetersiz ııın zararlı etkilerinden korunmak için; 1) Yeterli suni aydınlatma salanmalıdır. 2) Çalıanlara, iin özelliine göre, KKD’ler salanmalıdır. 3) Yeraltında, nemli, hava akımı olan ve yetersiz ııklı iyerlerinde çalıacak olanların, ie alınırken genel salık muayeneleri yapılmalı ve özellikle kaslar, eklemler ve göz üzerinde durulmalıdır. Ek ve tamamlayıcı muayene olarak; sedimantasyon hızına bakılmalı ve klinik yöntemlerle romatizma hastalıı aranmalıdır. Romatizma ve göz hastalıı olanlar, bu ilere alınmamalıdır. 4) Periyodik olarak genel salık muayeneleri yapılmalıdır. Özellikle romatizma ve göz hastalıı görülenler, çalıtıkları ilerden ayrılmalı, kontrol ve tedavi altına alınmalıdır. Atmosfer basıncından daha yüksek basınçlı yerlerde ve dalgıç odalarında yapılan çalımalarda ise; 1) Dalgıç odalarında, kii baına, saatte en az 40 metreküp hava salanmalı ve bu havadaki karbondioksit miktarı % 0,1’i geçmemelidir. 2) Dalgıç odalarında 24 saatte su altındaki çalıma süresi; derinlii ve bu derinlikteki basınca uygun ekilde düzenlenmeli, ini, kalkı, çıkı süreleri için ilgili mevzuatta belirlenen esas ve süreler dikkate alınmalıdır43. 3) Bir dalgıç, 22 metreden fazla derinlie, bir günde 2 defadan fazla dalmamalıdır. Bu 2 dalma arasında, en az 5 saat geçmelidir. Dekompresyon zamanı, dalma derinliklerine ve basınca göre, iyice ayarlanmalı ve durum, iyi ileyen kontrollü ve hassas yazıcı bir manometre ile izlenmelidir. 4) Bu gibi ilerde çalıacak olanlar, ie alınırken, klinik ve laboratuvar yöntemleri ile genel salık muayeneleri yapılmalı ve özellikle E.K.G. ve solunum fonksiyon testleri ile birlikte kalp dolaım, solunum ve kemik sistemleri üzerinde gerekli incelemeler yapılmalı ve salık yönünden sakınca görülenler, bu ilere alınmamalıdır. 5) Bu gibi ilerde çalıanlar, ie baladıkları günden itibaren 15 gün sonra adaptasyon muayenesine çaırılmalı ve iin devam süresince de, bunların periyodik genel salık muayeneleri yapılmalıdır. Özellikle kalp, dolaım, solunum ve kemik sistemi hastalıı ve rahatsızlıı görülenler, bu ilerden ayrılarak, kontrol ve tedavi altına alınmalıdır44. Ayrıca kapalı yerde kalma korkusu (klostrofobi) olanlar yer altı ilerinde çalıtırılmamalıdır. IX. 7. Gece Çalmas Yapacaklarn Salk Muayenesi Çalıma hayatında gece, en geç 20.00’de balayarak en erken sabah 06.00’ya kadar geçen ve her durumda en fazla onbir saat süren dönemdir. Bu konuda var olan mevzuata göre; özel durumlar dıında çalıanların gece çalımaları yedi buçuk saati geçemez. Gece sayılan dönem içinde genel sebeplerle fazla çalıma yapılamaz. Gece çalıtırılacak içilerden ie balamadan önce salık durumlarının gece çalımasına uygun olduuna dair salık raporunun alınması gereklidir. Gece çalıtırılan çalıanların, en geç iki yılda bir defa iveren tarafından periyodik salık kontrolünden geçirilmesi gerekmektedir. veren çalıanların salık kontrollerinin masraflarını karılar. Gece çalıması nedeniyle salıının bozulduunu raporla belgeleyen içiye iveren, mümkünse gündüz postasında durumuna göre bir i verecektir. veren gece postalarında çalıtırılacak çalıanların listelerini ve bu içiler için ie balamadan önce alınan ve periyodik salık raporlarının bir nüshasını ilgili 43 Salık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veya Daha Az Çalıılması Gereken ler Hakkında Yönetmelik, R.G: 15 Nisan 2004/ 25434. 44 çi Salıı Güvenlii Tüzüü, R.G: 11 Ocak 1974/14765. 176 Çalıma ve Kurumu l Müdürlüüne vermekle yükümlüdür. Gece ve gündüz çalıtırılan ve nöbetlee içi postaları kullanılan ilerde, bir hafta gece çalıtırılan içiler bir sonraki hafta gündüz postasında çalıtırılmalıdır. Ancak gece ve gündüz postalarında iki haftalık nöbetleme esası da uygulanabilir. Postası deitirilecek çalıanın kesintisiz olarak en az on bir saat dinlendirilmesi gereklidir. çi bu süre kadar dinlendirilmeden dier postada çalıtırılamaz. Sanayiye ait ilerde on sekiz yaını doldurmamı çocuk ve genç çalıanların gece çalıtırılması yasaktır45. On sekiz yaını doldurmu kadn çalanlarn gece postalarında çalıtırılmasına ilikin usul ve esasları düzenlenmitir. Kadın içiler her ne ekilde olursa olsun gece postasında yedi buçuk saatten fazla çalıtırılamaz. Belediye sınırları dıındaki her türlü iyeri iverenleri ile belediye sınırları içinde olmakla beraber, posta deiim saatlerinde alıılmı araçlarla gidip gelme zorluu bulunan iyeri iverenleri, gece postalarında çalıtıracakları kadın içileri, salayacakları uygun araçlarla evlerine en yakın merkezden iyerine götürüp getirmekle yükümlüdür. Kadın çalıanların, gece postalarında çalıtırılabilmeleri için, ie balamadan önce iyeri hekimi, iyeri ortak salık birimi, içi salıı dispanserleri, bunların bulunmadıı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Güvenlik Kurumu, salık ocaı, Hükümet veya belediye doktorlarına muayene ettirilerek, çalımalarına engel bir durumun olmadıına dair salık raporlarının alınması arttır. Bu çalıanların muayeneleri her alt ayda bir tekrarlanır. Kadın çalıanın kocası da iin postalar halinde yürütüldüü aynı veya ayrı bir iyerinde çalııyor ise, kadın çalıanın istei üzerine, gece çalıtırılması, kocasının çalıtıı gece postasına rastlamayacak ekilde düzenlenir. Aynı iyerinde çalıan karı kocanın aynı gece postasında çalıma istekleri, iverence, olanak oranında karılanır. Kadın içiler, gebe olduklarının doktor raporuyla tespitinden itibaren douma kadar, emziren kadın içiler ise doum tarihinden balamak üzere altı ay süre ile gece postalarında çalıtırılamazlar. Emziren kadın içilerde bu süre, ana ve çocuun salıı açısından gerekli olduunun iyeri hekimi, iyeri ortak salık birimi, içi salıı dispanserleri, bunların bulunmadıı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Güvenlik Kurumu, salık ocaı, Hükümet veya belediye doktoru raporuyla belgelenmesi halinde, bir yıla kadar uzatılır. Bu çalıanların anılan sürelerdeki çalımaları, gündüz postalarına rastlayacak ekilde düzenlenir46. Emziren çalıanın doumu izleyen 6 ay boyunca gece çalıtırılması yasaktır. Kadın içiler, gebe olduklarının hekim raporuyla tespitinden itibaren douma kadar geçen sürede gece çalımaya zorlanamazlar47. Gece çalıacak çalıanların güvenlii salanmalı, vardiya dönüümlerine dikkat edilmelidir. Ayrıca, beslenme ve uyku düzeninin önemli olduu HT, KAH, diyabet gibi kronik hastalıı olanların iyeri hekimince olanaklar ölçüsünde gece çalımasının önüne geçilmesi salanmalıdır. Gece Çalmasnn Çalanlarn Salklar Üzerine Fiziksel Etkileri • • • • • • Uyku sorunları: Uyku uyuyamama, uykuya geç dalma, kısa aralarla uyanma, toplam uyku süresinde kısalma, toplam uyku süresi sabit kalsa da tam dinlenemeden uyanma gibi sorunlar, Gündelik düzenli ilerde (yemek vb. rutinlerde) bozulma, aksama, atlatma, geçitirme, Fiziksel (bedenen) ve zihinsel yorgunluk, Aırı i yükü nedeniyle öz bakımını ihmal etme, Kahve /Sigara tüketiminde artma, Ciltte bozulma, çökkünlük, 45 4857 Sayılı Kanunu RG:10 Haziran 2003/25134, Postalar Halinde çi Çalıtırılarak Yürütülen lerde Çalımalara likin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, R.G: 7 Nisan 2004/25426; Çocuk ve Genç çilerin Çalıtırma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, R.G: 6 Nisan 2004/25425. 46 Kadın çilerin Gece Postalarında Çalıtırılma Koulları Hakkında Yönetmelik, R.G: 9 Austos 2004/25548. 47 Gebe ve Emziren Kadınların Çalıtırılma artlarıyla Emzirme Odaları ve Çocuk Bakım Yurtlarına Dair Yönetmelik, R.G: 14 Temmuz 2004/ 25522. 177 • • • • • • • • • Kronik hastalıı yönetememe (Tip 1 diyabet, 1 nöbette 2-3 kez hipoglisemi, HT’nin kontrol altına alınmasında güçlük, epilepsi ve nistagmusta nöbetlerin ortaya çıkmasında suni ııın rolü), Hastalık sürecinde uzama/ iyilemede gecikme, Gebelik komplikasyonları, Emzirememe/ kesintiye urama, Bacak arısı, varis, Sırt ve bel arıları, Gastrit / ülser, Konstipasyon / baırsak sorunları/ hemoroid, Ürtiker. Çalma Saatlerinin Çalanlarn Psikolojik Salklar Üzerine Etkileri • • • • • • • • • • • • • • • Spontan dikkatin azalması, unutkanlık, Anksiyete (hata yapma, unutma, gelecek ile ilgili kaygı-korku), rahatlayamama, huzursuzluk, Antidepresan / anskiyolitik kullanımı gerei, Vardiyada tek baınalık/desteksiz hissetme, Kendini güvende hissetmeme, Yalnızlık (ite, i arkadalarından yoksunluk-sosyal ve fiziksel yalıtılmılık), Sosyal ayrımcılıa maruz kalma, Kiisel deerlerde farklılama, Psikolojik tükenme, Deersizlik, dikkate alınmama, Çaresizlik, mutsuzluk, öfke (herkesin dinlenme saatinde çalıma), Aırı suçluluk (yetersiz bakıma yönelik), Dayanıklılıkta/güçte/mücadele gücünde azalma, Kırılganlıkta artma /Hassasiyet /Çabuk sinirlenme, Ajitasyon, Duygusal dalgalanma, lgi kaybı (sosyal aktivitelere karı). IX. 8. Salk Koullar Bakmndan Günde En Çok 7,5 Saat ve Daha Az Çalmas Gerekenler Bir çalıanın salık koulları nedeniyle günde ancak yedi buçuk saat çalıtırılabilecei iler unlardır: Kurun ve arsenik ileri, cam, civa, çimento sanayi, havagazı ve kok fabrikalarıyla termik santrallerdeki iler, çinko, bakır, alüminyum, demir ve çelik, döküm sanayi, kaplamacılık ileri, karpit, asit, akümülatör sanayii ileri, kaynak, madenlere su verme ileri, kauçuk ilenmesi, yeraltı ileri, radyoaktif ve radyoiyonizan maddelerle yapılan iler, gürültülü iler (85 dB ve üzeri), su altında basınçlı hava içinde çalımayı gerektiren iler, pnömokonyoz yapan tozlu iler, tarım ilaçları kullanımı. Yedi buçuk Saatten Daha Az Çaltrlacak ler Bir çalıanın günde yedi buçuk saatten daha az çalıtırılması gereken ilerle bunların her birinde en çok kaçar saat çalıtırılacaı aaıda gösterilmitir; a) Su altında basınçlı hava içinde çalımayı gerektiren iler (ini, çıkı, geçi dâhil), 1) 20-25 (20 hariç) m. derinlik veya 2-2,5 (2 hariç) kg/cm2 basınçta 7 saat, 2) 25-30 (25 hariç) m. derinlik veya 2,5-3 (2,5 hariç) kg/cm2 basınçta 6 saat, 3) 30-35 (30 hariç) m. derinlik veya 3-3,5 (3 hariç) kg/cm2 basınçta 5 saat, 4) 35-40 (40 hariç) m. derinlik veya 3,5-4 (3,5 hariç) kg/cm2 basınçta 4 saat. 178 (Dalgıçlar için bu süreler, 18 metreye kadar 3 saat, 40 metreye kadar olan derinliklerde 1/2 saattir). b) Civa ileri, 1) Civa izabe fırınlarında görülen iler 6 saat, 2) Elementer civa bulunan ocaklarda görülen iler 6 saat. c) Kurun ileri, Kurun izabe fırınlarının teksif odalarında biriken kuru tozları kaldırma ileri 4 saat. d) Karbon sülfür ileri, Karbon sülfürden etkilenme tehlikesi bulunan iler 6 saat. e) Ensektisitler, Karbonatlı ve organik fosforlu ensektisitlerin yapımı, paketlenmesi, çözelti olarak hazırlanması ve uygulanması ileri 6 saat. Yönetmelik kapsamına giren ilerde çalıtırılan içiler, yukarıda belirtilen günlük en çok i sürelerinden sonra dier herhangi bir ite çalıtırılmazlar. Yönetmelik kapsamına giren ilerde fazla çalıma yapılamaz48. 48 Salık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedibuçuk Saat veyaDaha Az Çalıılması Gereken ler Hakkında Yönetmelik, R.G: 15 Nisan 2004/ 25434. 179 180 X. Çalıanların Salık ve Güvenlik Eitimleri Çalıanların salık gözetiminde eitimin yeri çok önemlidir. kazaları ve meslek hastalıkları ile ile ilgili hastalıkların önlenmesinde ve salıın gelitirilmesine yönelik çabalarda “olumlu davranı deiikliini salayacak” eitim tekniklerinden yararlanılmalıdır. Örenme, bireyin çevresiyle etkileimde bulunarak geçirdii yaantıların ürünü olan kalıcı izli davranı deiikliidir. Örenme sonucu, istendik ya da istenmedik davranılar oluabildii gibi yanlı davranılar da edinilebilir. Sigara içme istendik olmamakla birlikte, örenilmi bir davranıtır. Öretme; örenmeyi salama ve rehberlik etme etkinliidir. Planlı ve programlı öretme etkinliklerine öretim denilmektedir. Eitim ise, bireyin davranılarında kendi yaantıları yoluyla, kasıtlı olarak istendik davranılar oluturma sürecidir. Eitim yoluyla bireylerin bilgi ve becerileri, amaçları, beklentileri, tutumları ve deerleri, hedeflenen yönde (istendik) ve amaçlı olarak (kasıtlı) deitirilebilir. Eitim yoluyla olan deime bireyin yeni bir davranıı kazanması biçiminde olabilecei gibi, eskiden sahip olduu istenmeyen nitelikteki davranılarını bırakması biçiminde de olabilir. Tozlu ortam çalımalarında ie girite “toz maskesi kullanma eitimi” verilebilecei gibi, hatalı maske kullanımının gözlendii bir iyerinde “doru toz maskesi kullanma eitimi” de planlanabilir. Salık eitiminin amacı; “bireyin ve toplumun gereksinimlerini karılayacak, salıklı yaam için kiilerin salıklarını korumalarını ve gelitirmelerini, tedavi olanaklarından yararlanmaları ve olumlu bir çevre yaratmalarını salayacak davranı deiikliini oluturmaktır”. yerlerinde planlanan eitimlerin; • • • • • • • • • • • • Yetikin eitimi ilkelerine uygun, Olabildiince çok duyu organına hitap ederek, Olanak varsa beceri uygulatmaya yönelik, Olumlu eitim atmosferi yaratarak, Katılımcıların gerçekten ihtiyacı olan konularda, Grubun büyüklüüne göre uygun ortamda, Uygun oturma düzeniyle, nteraktif yöntemler kullanarak, Yetkin eitmen(ler)le, Yönetimin onayı ve katılımı salanarak, Planlanarak,(yıllık çalıma planında yer almalı,) Duyurusu önceden yapılarak, 181 • • • Kayıt altına alınarak (ön-test, son-test, imzalı katılımcı listesi), Raporlanarak (yıllık çalıma raporunda yer almalı), Katılımcıların beklentilerini deerlendirerek yapılmasına özen gösterilmelidir. Genelde iyerlerinde düzenlenecek eitimlerin, zaman ve para kaybına yol açacaı, pahalı olduu düünülmektedir. Bu nedenle eitimlere sürekli iini kaytaranlar gönderilir (i kaybını azaltmak için). Gerçekte eitime ihtiyacı olanın gönderilmez (yine aynı gerekçeler). yerindeki eitimler bir zorunluluk ya da yasal yükümlülüün yerine getirilmesi olarak algılanmaktadır. verenler, iyerlerinde salıklı ve güvenli çalıma ortamının kurulması için gerekli önlemleri almakla yükümlü kılınmıtır. Çalıanları, yasal hak ve sorumlulukları konusunda bilgilendirmek, onların karı karıya bulundukları mesleki riskler ve bunlarla ilgili alınması gerekli önlemler konusunda iyerlerinde SG eitim programlarını hazırlamak, eitimlerin düzenlenmesini, çalıanların bu programlara katılmasını salamak ve verilecek eitim için uygun yer, araç ve gereç salamak iverenin görevidir49. Asıl iveren-alt iveren ilikisi kurulan iyerlerinde, alt iverene ait çalıanların eitimlerinden, asıl iveren, alt iverenle birlikte sorumludur. Çalıanlar salıklı ve güvenli bir çalıma ortamının tesisi için iyerinde düzenlenecek olan SG eitimlerine katılmak ve bu konudaki talimat ve prosedürlere uymakla yükümlüdürler. Çalıanlara verilecek eitim, iyerinin faaliyet alanına göre deiiklik gösterse de; a) Genel SG kuralları, b) kazaları ve meslek hastalıkların sebepleri ve iyerindeki riskler, c) Kaza, yaralanma ve hastalıktan korunma prensipleri ve korunma tekniklerinin uygulanması d) donanımlarının güvenli kullanımı, 49 Çalıanların Salıı ve Güvenlii Eitimlerinin Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik, R.G: 07 Nisan 2004/25426. 182 e) Çalıanların yasal hak ve sorumlulukları, f) Yasal mevzuat ile ilgili bilgiler, g) yerinde güvenli ortam ve sistemleri kurma, h) KKD kullanımı, i) Ekranlı ekipmanlarla çalıma, j) Uyarı iaretleri, k) Kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddelerle ortaya çıkan riskler, l) Temizlik ve düzen, m) Yangın olayı ve yangından korunma, n) Termal konfor artları, o) Ergonomi, p) Elektrik, tehlikeleri, riskleri ve önlemleri, r) lkyardım, kurtarma konularını kapsamalıdır. SG eitimlerinde; uzmanlık konularına göre, i güvenlii ile görevli mühendis veya teknik eleman ile iyeri hekiminden yararlanılacaı gibi, verilecek eitimin çeidine göre, bu hizmeti veren veya vermeye yetkili kurum, kurulu ya da firmalardan, eitim amaçlı merkezlerden, içi veya iveren kurulularınca kurulan eitim vakıflarından, iveren ve içi kuruluları veya bunlar tarafından birlikte oluturulan ortak eitim merkez ve birimlerinden, SG konularında Müfettii olarak görev yapmı olanlardan yararlanılabilir. Uzman kii veya kurululardan hizmet alınması durumunda çalıanlara verilecek eitimin, bu konudaki mevzuatta belirtilen hususları kapsayacak ekilde uygulanmasından iveren sorumludur. SG'ye ilikin pek çok yönetmeliimizde eitime ilikin konu balıkları verilmitir. Eitimin planını yapan iyeri hekimi, i güvenlii uzmanı, i salıı güvenlii kurul üyeleri ve iveren bu konu balıklarından haberdar olmalıdır. Yıllık Çalıma Planı hazırlanırken eitim konularının bu balıkları da içermesine özen göstermelidir (bkz. Ek-12 Bazı Yönetmeliklerde Belirtilen Çalıanlara Verilecek Eitim Konuları). Salık Bakanlıı’nca hazırlanan uçucu maddelerle ilgili yönetmelikte bunların üretildii, depolandıı, satıldıı ve kullanıldıı iyerlerinde iyeri sahip ve iletenlerince, çalıanların yılda en az bir kez olmak üzere konuyla ilgili yeterli ve uygun eitimi almalarının salanacaı belirtilmitir. Bu eitimin iyeri hekimi bulunan yerlerde iyeri hekimlerince, dier iyerlerinde ise koruyucu salık hizmetleri kapsamında toplum salıı merkezlerince verilecei ifade edilmitir. Yönetmelik eklerinde eitim konuları verilmi, eitim müfredatının ayrıca Salık Bakanlıınca yayımlanacaı yazılmıtır. Bu maddede belirtilen eitim ve bilgilendirme faaliyetlerinin 4857 sayılı Kanunu ve alt düzenlemelerinde yer alan eitim ve bilgilendirme faaliyetleri yerine geçmeyeceinin de altı çizilmitir50. yerlerinde yine eitim faaliyetleri içinde sayılması gereken, ancak l Salık Müdürlüü’nden yetki almı eitim kurumlarınca verilebilen “ilkyardımcı eitimi” de önemlidir. Tüm kurum ve kurulularda çalıtırılan her yirmi personel için bir, ilgili mevzuata göre aır ve tehlikeli iler kapsamında bulunan iyerlerinde, her on personel için bir olmak üzere, yetkilendirilmi merkezden en az “Temel lkyardım Eitimi” sertifikası almı ilkyardımcının bulundurulması zorunludur51. Bazı büyük kurulular kendi bünyeleri içinde “ilkyardım eitim merkezleri” açarak bu konuda hayli yol katetmilerdir. yerinde çalıan sayısına göre bu hizmetin yerine getirilmesi ve 3 yılda bir ilkyardımcıların güncelleme (yenileme) eitimlerine katılması zorunludur. 50 Salık Bakanlıı Uçucu Maddelerin Zararlarından nsan Salıının Korunması Hakkında Yönetmelik, R.G: 5 Austos 2010/27663. 51 lkyardım Yönetmelii, R.G: 22.05.2002/24762 De. 18.03.2004/25406. 183 184 XI. Çalıma Yaamında Hassas Gruplar Kimler “duyarl” grup* •Demografik nedenle “duyarlı” –Çocuk-genç / kadın / yalı •Salık-sosyal sorunları olanlar –Hasta-sakat, eitimsiz … •Organize olmayan (olamayan) kiiler –Daınık çalıanlar, eitimsiz … •Ayrımcılık konusu –ırk-dil-din-siyasi görü … “azınlık gruplar” •Kolay “manipule” edilenler – sömürülenler –Çocuk, kadın, yoksul … •Göçmenler – “sıınmacı” *(Nazmi Bilir-SGP Projesi-Çalma Yaamnda Hassas Gruplar Sunumu) Çalıma yaamında incinebilir ya da hassas gruplar olarak belirtilenler çocuk ve genç çalıanlar, kadın çalıanlar, yalı çalıanlar, engelli çalıanlar ve eski hükümlü çalıanlardır. Bazen bu gruplar emzikli kadın içiler, 2 yaından küçük çocuu olan kadın çalıanlar, birden fazla i kazası geçirenler, kronik hastalıı olanlar, taeron çalıanları, göçmen çalıanlar gibi grupların katılmasıyla daha da geniletilmektedir. Bazı kaynaklarda çalıma yaamının risk grupları olarak adlandırılan bu kiilerin karılatıkları riskler nedeniyle fiziksel, biyolojik ve ruhsal etkilenme düzeyleri dier çalıanlara göre daha yüksek olduundan özel olarak korunması gerektii bilinmektedir. Bunlar daha çok çapacılık, toplayıcılık gibi kırsal alanlardaki tarım ilerinde, boya, badana, tula-kiremit fabrikası ya da inaat ileri gibi geçici ilerin yapıldıı yerlerde, pazarcılık, iporta, seyyar satıcı, hamal gibi kayıt dıı ilerde ya da kendi evinde “parça baı” çalıan kiilerdir. Yaam alanları, çalıma yerlerinin hemen yanında iverenin belirledii çadır, baraka vb. bir yerdir. Çalıma koullarını iveren belirler. Günlük çalıma süresi belirsizdir. Grubun baında bulunan kiinin ya da iverenin insafına kalmıtır. Dinlenme araları veya tatil yoktur. bitene kadar çalıılabildii kadar çalıılır. Düük ücretle, i güvencesi, sosyal güvence ve sendikal örgütlenme hakkı olmaksızın çalıırlar. Fiziksel, sözel, cinsel istismara açık çalıırlar. Ayrımcılıa maruz kalırlar. Yaptıkları iler genellikle tehlikeli ilerdir. SG hizmetlerinden yoksun, denetim dıı çalıırlar. Sorunları bilinse de çok yerde dile getirilmez. Sayıları bile net olarak bilinmemektedir. XI. 1. Çalma Yaamnda Kadnlar Dünya nüfusunun yarısından fazlasını, çalıan nüfusun üçte birini oluturan kadınlar; dünya gelirinin onda birine, yeryüzü mal varlıının ise yüzde birine sahiptirler. x 20 yaındaki bir kadının kaldırma gücü, aynı yataki bir erkein %65’idir. 185 x x x x x x x x x tme-çekme gücü ise aynı yataki erkein % 75’idir. 55 yaında bir kadında bu oran %55’e dümektedir. Kadınların hemoglobin düzeyleri erkelerden % 20 daha azdır. Kadınların solunum kapasiteleri erkelerden % 11 daha azdır. Kadın kas kütlesi erkee oranla daha azdır. Erkee oranla daha geni olan erkek pelvisi, femur-tibia arasındaki açıyı küçültmekte, bu da kadınlarda diz dislokasyonlarını kolaylatırmaktadır. Kadın omurgasının erkek omurgasından uzun olması, özellikle gebelikte vücut aırlık daılımının deimesi nedeniyle, kadınlarda disk hernisi riskini artırmaktadır. Kadınlar erkeklere oranla daha fazla ya dokusu içermektedir. Bu nedenle kadınlar, yada çözünen maddelere (solvent, pestisid, karsinojen) daha fazla maruz kalmaktadır. Kadınların vücudunda bulunan su miktarı erkeklerden daha azdır. Bu nedenle sıcaa dayanma gücü erkeklerden daha azdır (1985 NIOSH kriterlerine göre; çalıma ortamında uygun sıcaklık, erkekler için 25.5, kadınlar için 24.4 olarak belirtilmitir). Kadınlara özgü adet kanamaları ve buna ilikin düzensizlikler kadının dikkat, performans ve verimlilii olumsuz etkilemektedir (Bilir, N.; Yıldız, A.N.; HASAK) Gebe, yeni doum yapmı ve emziren çalıanların güvenlik ve salıı için tehlikeli sayılan kimyasal, fiziksel ve biyolojik etkenlerin ve sanayi proseslerinin içiler üzerindeki etkileri deerlendirilerek bunlar için alınacak önlemler aaıda belirtilmitir; Bu önlemler, çalıanların yaptıkları ile balantılı hareketleri, duruları, zihinsel ve bedensel yorgunluu da kapsar. x Gebe, yeni doum yapmı ve emziren çalıanların çalıma saatleri ve ara dinlenmeleri geçici olarak yeniden düzenlenmelidir. Söz konusu çalıanların çalıma saatlerinin gece süresine ve gebe çalıanların çalımalarının günün erken saatlerine rastlamaması için gereken önlemler alınarak, fiziksel ve zihinsel yorgunluun önüne geçilmelidir. x Çalıma bölgesi ve çalıma düzeni, gebe, yeni doum yapmı ve emziren çalıanların postüral (duru) sorunlarını ve kaza riskini azaltacak ekilde yeniden düzenlenmelidir. Bu kadınların olabildiince oturarak çalımaları salanmalıdır. x Gebeliin durumuna göre yorgunluun ve dier postüral sorunların azaltılması veya ortadan kaldırılması için dinlenme araları gereksinime göre daha sık ve uzun olarak düzenlenmelidir. x Yüksekte çalımalarda, gebe çalıanın çalıma yerlerinin platform, merdiven gibi yüksek ve düme tehlikesi olan yerlerde olmaması için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. x Çalıma hızının, saatlerinin ve iteki younluun çalıanın önerileri dikkate alınarak olabildiince uygun hale getirilmesi için gerekli koullar salanmalıdır. x Gebe ve yeni doum yapmı çalıanın yalnız çalıtırılmaması esastır. Ancak zorunluluk halinde gebe ve yeni doum yapmı çalıanın yalnız çalıtırılması gerektiinde iyerinde bulunan dier çalıanlarla kolayca iletiim salayabilmeleri için gerekli önlemler alınmalıdır. x Çalıanın uygun tıbbi ve dier destekleri alabilmesi için gerekli düzenlemeler yapılmalı, acil yardım prosedürlerinde bu durum göz önüne alınmalıdır. x stresi ile ilgili olarak; gebe, yeni doum yapmı ve emziren çalıanı iyi, çalıma koulları, çalıma saatleri, müterilerle ve üçüncü kiilerle ilikiler, i yükü, iini kaybetme korkusu gibi stres faktörlerinden koruyucu önlemler alınmalıdır. x Düük veya ölü doum yapmı veya doumdan sonra bebeini kaybetmi içiyi stresten korumak için özel itina gösterilmelidir. x Gebe çalıanın, ayakta çalıması gereken ilerde, mümkün olan durumlarda oturması salanmalı, sürekli oturarak veya ayakta çalıması engellenmelidir. Çalımanın böyle düzenlenmesinin mümkün olmadıı durumlarda dinlenme araları artırılmalı, ayrıca hamileliin geliimine göre gerekli önlemler alınmalıdır. 186 x Dinlenme ve dier iyiletirici olanakların salanması ile ilgili olarak; gebe çalıanın sigarasız ve dumansız bir ortamda gerekli aralıklarla oturarak veya rahatça uzanacak ekilde fiziksel ve zihinsel olarak dinlenmesini salayacak koullar salanmalıdır. Gebe, yeni doum yapmı ve emziren çalıanın sık tuvalete gitme gereksinimi göz önüne alınarak uzun süreli çalımalar ve ekip çalımaları bu gereksinime uygun olarak düzenlenmeli, ayrıca enfeksiyon ve dier hastalıklara karı gerekli hijyen koulları salanmalıdır. Gebe ve yeni doum yapmı çalıanın, kiisel gereksinimleri göz önüne alınarak, beslenme molasının, temiz içme suyu salanmasının ve dier tüm ihtiyaçlarının kendileriyle de görüülerek karılanması salanmalıdır. Gebe, yeni doum yapmı ve emziren çalıanın güvenlik ve salıı için tehlikeli sayılan kimyasal, fiziksel ve biyolojik etkenlerin ve sanayi proseslerinin çalıanın üzerindeki etkilerinin deerlendirilmesi sonucu, bunlar için alınacak genel önlemlerle birlikte aaıda belirtilen durumlarla ilgili riskler ve alınacak özel önlemler belirtilmitir; a) Fiziksel etkenlerden; 1)ok ve titreim ile ilgili olarak; gebe çalıanın, ani darbelere, sarsıntıya, uzun süreli titreime maruz kalacaı ilerde ve i makinelerinde, delicilerde çalıtırılmaları yasaklanmıtır. Vücudun alt kısmını, özellikle karın bölgesini etkileyen düük frekanslı uzun süreli titreim ve sürekli sarsıntıdan etkilenmesine karı gerekli önlemler alınmalıdır. 2) Gürültü ile ilgili olarak; gebe çalıanın çalıtıı yerdeki gürültü düzeyinin, en düük maruziyet etkin deeri olan 80 dB(A) yı geçmemesi salanmalıdır. Eer gürültü düzeyi düürülemiyorsa çalıanın yeri deitirilmelidir. KKD’lerle de olsa limitleri aan gürültülü ortamda gebe çalıanların çalıtırılmaları yasaklanmıtır. 3)yonize radyasyon ile ilgili olarak; gebe içi iyonize radyasyon kaynaklarının bulunduu yerlerde çalıtırılmaz, bu gibi yerlere girmemeleri için salık ve güvenlik iaretleri yönetmeliine uygun uyarı levhaları konulmalıdır. Emziren içi de radyasyonla kirlenmi olan yerlerde ve ilerde çalıtırılmamalıdır. 4)Gebe, yeni doum yapmı ve emziren çalıanın iyonize olmayan radyasyon kaynaklarından etkilenmesine karı gerekli önlemler alınmalıdır. 5) Gebe, yeni doum yapmı ve emziren çalıanın yaptıı iin nitelii göz önünde bulundurularak çalıtıı yerlerin sıcaklıının ve basıncının salık riski yaratmayacak düzeyde olması salanmalıdır. b) Biyolojik etkenler ile ilgili olarak; gebe, yeni doum yapmı ve emziren çalıanın, 10.6.2004 tarihli ve 25488 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelikte tanımlanan grup 2, grup 3 ve grup 4 biyolojik etkenlerin risk oluturduu yerlerde ve ilerde çalıtırılmaları yasaklanmıtır. Ancak çalıanın baııklıı varsa durum deerlendirilmesi yapılarak çalımasına izin verilebilir. c) Kimyasal etkenler ile ilgili olarak; kanserojen, mutajen, çok toksik, toksik, zararlı, alerjik, üreme için toksik ve emzirilen çocua zararlı olabilen kimyasalların üretildii, ilendii, kullanıldıı ilerde gebe, yeni doum yapmı ve emziren çalıanın çalıtırılması esas olarak yasaktır. Ancak, çalıanın çalıtırılmasında zorunluluk varsa ve teknik olarak bu maddeler daha az zararlı olanlarla deitirilemiyorsa, gebe içi, mutajen ve üreme için toksik maddelerle, emziren ve yeni doum yapmı içi, emzirilen çocua zararlı olabilen kimyasalların dıındaki maddelerle, ancak her türlü önlem alınarak ve salık durumları ile maruziyet düzeyleri sürekli kontrol altında tutularak çalıtırılabilir. d) Çalıma koulları ile ilgili olarak; 1) Gebe ve yeni doum yapmı çalıanın kendilerinin ve bebeklerinin salıını olumsuz etkileyecek ekilde elle yükleme ve araçsız taıma ilerinde çalıtırılmaları yasaktır. Bu tür ilerde RD gözden geçirilmeli, gerektiinde i deiiklii salanmalıdır. 187 Gebelik süresi boyunca hiçbir surette elle taıma ii yaptırılmaz. 2) Kiisel koruyucular gebe, yeni doum yapmı ve emziren içiyi tam koruyacak ekilde vücuduna uygun olmalı, bu kiilerin hareketlerine engel olmamalı ve vücut ölçüleri deitikçe yenileri salanmalıdır. Uygun koruyucu salanamadıı durumlarda içi bu ilerde çalıtırılamaz. Ayrıca, gebe, yeni doum yapmı ve emziren içi günde yedi buçuk saatten fazla çalıtırılamaz48. XI.2.Çalma Yaamnda Çocuk ve Genç Çalanlar (Çrak ve Kalfalar) Çocuklarnfizikselgelimeleritamamlanmamtr, Mentalgelimeleritamamlanmamtr, Riskkavramveriskbilincitamolarakgelimemitir. yerindekidüzeneklervedüzenlemelerçocuklaragöredeildir. Çocuklardeneyimsizdir. Çocuklarmerakldr. Çocuklaroyunoynamaisteindedir. Bazçevrefaktörleriçocuklardahafazlaetkiler. Çocuklarneitimgereksinmesivardr. Çocuunemeiucuzdur. Toplammaruziyetsüreleriküçükyataçalmayabaladklarndan,özelliklekroniketkisiolan ortamfaktörleribakmndançocukiçileridaharisklihalegetirmektedir. (SalveGüvenliiNazmiBilir;AliNaciYldz2004) “Çalıan çocuk”, “genç çalıan” kavramları farklı sosyal yapılara sahip toplumlarda farklı anlamlar taımaktadır. Bu kavram ve tanımlar bir ülkeden dierine, gelimi bir ülkeden gelimekte olan bir ülkeye, ülke içinde kırsal alandan kentsel alana farklılıklar göstermektedir. Kanunu çalma yan 15 olarak belirlemitir. Onbe yaını doldurmamı çocukların çalıtırılması yasaktır. Ancak, ondört yaını doldurmu ve ilköretimi tamamlamı olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelimelerine ve eitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif ilerde çalıtırılabilirler. Türkiye’nin de imzaladıı Birlemi Milletler’ in Çocuk Haklarına Dair Sözlemesi’nin1. maddesine göre, 18 yaına kadar her insan çocuktur. Medeni hukuktaki rüt yaı dikkate alındıında, 18 yaını doldurmamı olan herkes “küçük” olarak adlandırılmaktadır. ILO, 15-24 ya grubundaki kimseleri genç çalıan kabul etmekte, 146 sayılı tavsiye kararıyla da taban yaının yukarıya çekilmesini benimsemektedir. ILO’nun çocuk çalıan tanımında benimsedii ya sınırı ise 15’tir. ILO, Türkiye’nin de onayladıı 138 sayılı stihdama Kabulde Asgari Ya Sözlemesi ile çalıma ya sınırını 15 olarak kabul etmitir. Buna göre, 15 yaın altında, hayatını kazanmak, aile bütçesine katkıda bulunmak amacıyla çalıma hayatına atılan çocuklara “çalıan çocuk” ya da “çocuk içi” denilmektedir. Öte yandan, ILO’nun 87. Genel Konferansında kabul edilen 182 sayılı En Kötü Biçimlerdeki Çocuk çiliinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına likin Acil Eylem Sözlemesi’nde “çocuk” terimi ile 18 yaın altındaki herkes ifade edilmektedir. yeri hekimi çalıanın yaına uygun ite çalımasını salamalıdır. 188 XI.3.Çalma Yaamnda Engelliler (Sakat çiler) Engellilik (hatalı bir söylemle özürlü olma); doutan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaama uyum salama ve günlük gereksinimlerini karılama güçlükleri olan, korunma, bakım, rehabilitasyon, danımanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kiidir. 2002 Türkiye Özürlüler Aratırması'na göre nüfusumuzun %12.29'u özürlüdür. Özürlülere salanan hak ve hizmetlerden yararlanabilmek için özürlülük durumunun ve özür oranının belirtildii salık kurulu raporu alınması gerekmektedir. Zihinsel Özürlü: Çeitli derecelerde zihinsel yetersizlii olan kiidir. Zekâ gerilii olanlar (mental retardasyon), Down Sendromu, Fenilketonüri (zekâ geriliine yol açmısa) bu gruba girer. itme Özürlü: Tek veya iki kulaında tam veya kısmi iitme kaybı olan kiidir. itme cihazı kullananlar da bu gruba girmektedir. Görme Özürlü: Tek veya iki gözünde tam veya kısmi görme kaybı veya bozukluu olan kiidir. Görme kaybı ile birlikte göz protezi kullananlar, renk körlüü, gece körlüü (tavuk karası) olanlar da bu gruba girmektedir. Ortopedik Özürlü: Kas ve iskelet sisteminde yetersizlik, eksiklik ve fonksiyon kaybı olan kiidir. Kol, ayak, bacak, parmak ve omurgalarında kısalık, eksiklik, fazlalık, yokluk, hareket kısıtlılıı, ekil bozukluu, kas güçsüzlüü, kemik hastalıı olanlar, felçliler, serebral palsi, spastikler ve spina bifida olanlar bu gruba girmektedir. Dil ve Konuma Özürlü: Herhangi bir nedenle konuamayan veya konumanın hızında, akıcılıında, ifadesinde bozukluk olan ve ses bozukluu olan kiidir. ittii halde konuamayanlar, gırtlaı alınanlar, konumak için alet kullananlar, kekemeler, afazi, dil-dudak-damak-çene yapısında bozukluk olanlar bu gruba girmektedir. Ruhsal ve Duygusal Hastal Olan: Duygu, düünce ve davranılardaki normalden farklı örüntüler nedeni ile günlük yaam aktivitelerine tamamlamada, kiiler arası ilikilerini devam ettirmede güçlük yaayan kiidir. Depresyon izofreni gibi hastalıklar bu gruba girmektedir. Süreen (Kronik) Hastalk: Kiinin çalıma kapasitesi ve fonksiyonlarının engellenmesine neden olan, sürekli bakım ve tedavi gerektiren hastalıklardır (kan hastalıkları, kalp-damar hastalıkları, solunum sistemi hastalıkları, sindirim sistemi hastalıkları, idrar yolları ve üreme yolları hastalıkları, cilt ve deri hastalıkları, kanserler, endokrin ve metabolik hastalıkları, sinir sistemi hastalıkları, HIV). Ayrıca Dikkat Eksiklii ve Hiperaktivite Bozukluu da bu grupta ele alınmaktadır: Çocukta 7 yaından önce balayan, en az iki ortamda (ev, okul) 6 ay süreyle yaına ve geliim seviyesine uygun olmayan dikkat eksiklii, aırı hareketlilik, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtileriyle görülen bozukluktur. Özürlüler, bir taraftan çalıma dünyasından uzak tutulurlarken, günümüzde bu anlayıın aksine özürlülerin baımsız yaamaları ve topluma katılımları ve toplumla bütünlemeleri amaçlanmaktadır. kinci dünya savaından sonra milyonlarca özürlü i hayatında kendilerine yer bulmakta zorlanınca, pek çok ülkede iyerlerinin belirli oranda özürlü çalıtırmalarıyla ilgili yasal zorunluluklar getirilmitir (Barnes & Mercer, 2008). Özürlülerin toplumla bütünlemelerini arttırmak, ayrımcılıı azaltmak amacıyla pek çok yasa çıkarılmasına ramen özürlülerin istihdamlarıyla ilgili önemli deimeler olmamıtır. bulamayan, çalıtıkları halde ücret ödenmeyen özürlü oranı, ülkelere göre deise de dikkati çekecek kadar yüksektir. Türkiye Özürlüler Aratırmasına göre(2002) Türkiye’de özürlülerin i gücüne katılım oranı %21.71’dir. Özürlü erkekler %32.22 oranında i gücüne katılırlarken, özürlü kadınlarda bu oran çok daha düüktür 189 (%6.71). gücüne dâhil olmayan özürlülerin oranı %78.29’dur. Bu oran erkeklerde ve kadınlarda sırasıyla %67.78ve %93.29’dur (Türkiye Özürlüler Aratırması,2002). Bu oranlar özürlülerin çok büyük ölçüde üretim dıı bırakıldıklarının ve bakalarına baımlı yaamaya mahkûm edildiklerinin bir göstergesidir. Düük ie yerletirme oranları, özürlülerin toplumda karılatıkları en önemli ayrımcılıklardan biridir. Bir ite çalıma özürlüye hem maddi kaynaklar salaması hem de onların toplumla bütünlemeleri açısından önemlidir. Özürlüler arasında isizlik oranının yüksek olması yoksulluu da arttırmaktadır. Bir azınlık olarak görülen özürlülere (Hahn, 1999) i yerlerinde ayrımcılıın nerede, ne zaman ve nasıl olduunu saptamak zordur. Ayrımcılık, ilk ie alma aamasında, maa artılarında, promosyon verme aamasında ya da i deitirme sırasında olabilmektedir. Ayrıca, özürlülere beklenenden daha düük ücret önerilmektedir. Düük ücret, ilerideki ücretlerin de düük olmasına yol açmaktadır. Düük ücret verilmesinin, özürlülerde i için aranan önemli bir özelliin olmamasından mı (örn., eitim, belirli bir beceri) yoksa ayrımcılıktan mı kaynaklandıını belirlemek zordur. Ayrıca, iveren önyargılı olmasa bile i yerinde ayrımcılık olabilmektedir (O’Hara, 2004). Kadın özürlüler ise iki kat daha fazla ayrımcılıa uramaktadırlar. Hem kadın oldukları için hem de özürlü oldukları için insanların önyargıları daha fazladır. Pek çok çalıma kadınların i yerlerinde daha çok ayrımcılıa maruz kaldıklarını; daha az istihdam edildiklerini; engelli olmayanlardan daha düük ücret aldıklarını; daha doyurucu ilere daha az geçi yaptıklarını; özürlü kadınların isizlik oranlarının yüksek olduunu, kadınların aktif olarak i aramalarına ramen istihdam sorunu yaadıklarını göstermektedir. XI. 4. Çalma Yaamnda Yallar (Yal Çalanlar) nsan hayatının 65 yatan sonraki dönemi yalılık dönemi olarak adlandırılır. Ancak çalıma yaamında yalı çalıan denildiinde 50 ya, hatta son dönemlerde çıkan yayınlarda 45 ya ve üzerindeki çalıanlar anlaılmaktadır. Bu dönemde bedensel fonksiyonlar da yalanmayla birlikte yavalamaktadır. Gözlerde uyum yeteneinin azalması ile yakını görememe, vücut direncinin azalması, çabuk yorulma, tat duyusunun bozulması, ısı deiimlerine duyarlılık gibi belirtiler ortaya çıkar. Hücre sayıları azaldıı gibi hücre fonksiyonları ve içerikleri de deiir. Bu nedenle kaslar zayıflar, eklemlerde kireçlenmeler balar. Bu yapısal çöküle birlikte yenilenme ilemi de yavalar ve durur. Yalılıkta dolaım bozukluu, kalp hastalıkları, felçler, yüksek tansiyon, eklem bozuklukları, diyabet gibi hastalıklar sık görülür. Yalı erikinlerdeki uyku bozuklukları da yaygındır. Bunun nedenleri kafeini fazla almak veya gece geç saatte egzersiz yapmak olabildii gibi hastanede yatmak, stres veya bazı kronik hastalıklar da olabilir. Yine bu kronik hastalıklar nedeniyle kullanılan ilaçlar da uykuyu bozabilmektedir. Depresyon bu ya gurubunda sıktır, depresyon uyku yapısını bozmaktadır. Sevilen kiilerin kaybı da insomniye (uykusuzluk) ve gündüz aırı uyku haline yol açmaktadır. Yalılıı geciktirmede dengeli beslenme, hareketli yaam ve stresle ba edebilme yeteneinin çok büyük bir önemi vardır. Ailede tansiyon yükseklii, eker hastalıı, kalp-damar hastalıkları olan bireylerde çok erken yalarda korunma önlemleri alınmalı ve buna tüm yaam boyunca uyulmalıdır. Yalanmayla birlikte diyete devam edilmelidir. Kemikleri ve kas gücünü korumak için haftanın 4-5 günü 20 dakika ile 1 saat arasında egzersizler yapılmalıdır. Yürüme, yüzme, özellikle hanımlar için merdiven inip çıkma, ip atlamayı da içine alan bir egzersiz programı rahatlıkla uygulanılabilir. Yalanmada serbest radikallerin de rolü vardır. Artan serbest radikaller hücre zarı ve hücre içinde ciddi bozukluklara yol açar. Alzheimer, kalp damar hastalıkları, artroz gibi yalılıkta sık görülen rahatsızlıkların altında bu serbest radikallerin aırı oluması yatmaktadır. Antioksidan maddeler serbest radikallerin zararlı etkilerini önler. Bunların arasında E vitamini çok önemlidir. E vitamini C vitamini ile 190 birlikte alınmalıdır. Çinko ve selenyum da antioksidan olarak çok önemlidir. Bu vitamin ve mineralleri içeren gıdaların düzenli alınması yarar salayacaktır. Yalı bir birey olarak, yılların kiiye kazandırdıı bilgi ve tecrübelerin yanısıra bugünün yaamını destekleyici geleneklerin de çocuklara ve torunlara aktarılması, onların yaamını zenginletirecek, yalı kiinin de aktif ve bir anlamda üretken bir yaam sürdürmesini salayacaktır. Yallk ve Hastalklar Yalılıkta ortaya çıkan bedeni deiiklikler kiinin faal hayatında kısıtlamalar yapar. Bunlar sosyal artlardaki hızlı deiikliklere ayak uyduramadıından toplum içindeki yerleri sarsıntıya urar. Bu da yalıyı oldukça etkiler. Çünkü senelerdir süregelen yetenekler silinmi, faaliyetler kaybolmu ve toplumda bilinmeyen, tanınmayan kii haline doru gidi balamıtır. Yalılıkta dejeneratif hastalıklar (kalp-damar, romatizma, eker gibi öldürmeyen ama tıbbın iyiletiremedii ve ancak belirtilerini hafifletebildii) ortaya çıkar. • • • • • Demografik yalılık – 65 ya ve üzeridir (emeklilik). Çalıma hayatında ise yalılık – 45 – 50 ya olarak kabul edilmektedir. Yalılıkta sorunlar: – Fizyolojik deiiklikler • Görme, iitme, hareket, mental fonksiyonlarda azalma., ... – Patolojik durumlar • Kronik-dejeneratif hastalıklar; HT, Kalp hastalıkları, KOAH, ... “Yalı” --- deneyimli (olumlu) --- “aırı güven” (yüksek kaza riski) Emeklilik dönemi, birkaç yıl farklılık olmakla birlikte hem kadın hem erkek için ‘ya dönümü’ ne rastlar. Cinsiyete ilikin bir takım hormonal deiimlerin, performans kayıplarının ve bedensel yakınmaların youn olarak hissedildii bu dönemler (kadınlarda menopoz, erkeklerde andropoz çaı olarak adlandırılır) emeklilik psikolojisiyle birletiinde en hafif haliyle depresyona neden olabilir. XI. 5. Çalma Yaamnda Kronik Hastal Olanlar HT, KAH, kronik akcier hastalıı, kronik böbrek yetmezlii, kronik karacier hastalıı, diyabet vb. kronik hastalıı olanlar da dier hassas gruplar gibi çalıma yaamında özel olarak gözetilmesi gereken gruplardandır. Kronik hastalıı olanların GM’sinde salık durumlarına uygun bir ie yerletirilmesi ve bunun sürdürülmesi önemlidir. Yapacakları iin varolan kronik hastalıklarını azdırabilecei göz önüne alınmalıdır. Aday oldukları iin salıklarını olumsuz etkileme olasılıı dıında baka bir ayrımcılıa göz yumulmamalıdır. Kronik hastalıı olanların salık durumları daha sık kontrol edilmeli, hastalıkları ile ilgili özel eitimler planlanmalıdır. yeri hekimlii eitimlerinden birinde, deneyimli bir iyeri hekiminin görev yaptıı büyük bir fabrika ziyaretinde diyabetlilere “diyabetik ayak” konusunda verilen eitim iyeri hekimi adaylarına örnek olmutur. Özellikle iyerinde salıı gelitirme ile ilgili yapılacak çalımalara kronik hastalıı olan çalıanların katılmasına özen gösterilmelidir. Pek çok kronik hastalıkta (HT, KAH, Diyabet, Kanser vb.) sigara, obezite, hareketsiz yaam var olan hastalıın prognozunu olumsuz etkilemektedir. Sigarasız iyeri çalımalarında, iyeri fizik egzersizlerinde, beslenmeyle ilgili eitim ve dier etkinliklerde kronik hastalıı olanların da yer alması salanmalıdır. 191 XI. 6. Çalma Yaamnda Gezici, Geçici, Göçer ve Göçmen çiler Göçer içi denildiinde para kazanmak ve bir i yapmak için yaadıı yerden ayrılarak, iin yapıldıı yerde geçici olarak gelerek hayatını kazanmaya çalıan ifade edilmektedir. Göçmen içi ülke sınırlarının dıında bir baka ülkeye göçen çalıanları tanımlamak için kullanılmaktadır. Ülkemize gelen yabancıların aldıı çalıma izin sayısı, ülkemizde bulunan toplam kaçak göçmen içi sayısıyla karılatırıldıında, çok küçük bir oranı oluturmaktadır. Dolayısıyla kaçak göç olgusu kayıt dıı ekonomiden beslenmektedir. ki büyük ekonomik krize ramen Türk ekonomisindeki yüksek büyüme oranı ve Türkiye’nin corafi konumu, özellikle tekstil, inaat, gıda, elence ve yasadıı olmakla birlikte fuhu sektöründe çalıan kaçak göçmen sayısının giderek artmasına yol açmıtır. Sonuç olarak Türkiye, günümüzde göç alan bir ülke konumuna gelmitir (Pehlivanolu, 2009). Corafi konumu nedeni ile önemli ölçüde yasadıı göçe maruz kalan Türkiye’de (International Organization for Migration, 2008), Dıileri Bakanlıı’nın verilerine göre 1995-2007 yıllarında yakalanan yasadıı göçmen sayısı 700.000’i geçmitir (Türkiye’nin Yasadıı Göçle Mücadelesi, 2009). ilikilerinin deimesi, atipik istihdam biçimlerinin ortaya çıkması, eit ilem borcuna aykırı uygulamalar, çalıma saatlerinin uzunluu ve çalıma yaamı temposundan kaynaklanan stres, göçmen çalıanların SG’ni etkilemektedir (Health&Safety Executive, 2006). Nitekim göçmen çalıanların genellikle ‘3-D’ olarak kısaltılan ve yerli igücünün yerine getirmekten kaçındıı ilerde çalıtıı ifade edilmektedir. öyle ki, söz konusu iler, pis (Dirty), tehlikeli (Dangerous) ve nitelik gerektirmeyen (Demeaning) iler olarak adlandırılmaktadır. Ayrıca yerli içilere göre çalıma koulları aır olan göçmen içiler, ayrıca bazı özel salık risklerine de maruz kalabilmektedir. Göçmen çalıanların maruz kaldıı salık riskleri de üç grupta toplanmaktadır. Bunlar kendi ülkelerinde maruz kaldıkları (örnein parazit hastalıı vb.) salık sorunları, göç edilen ülkeye özgü olan ancak göçmen çalıanların baııklıı olmadıı hastalıklar ve yeni bir ortama alıma sürecine özgü fiziksel ve psikolojik koullardan kaynaklanan hastalıklar ve rahatsızlıklardır (ILO, 1999:197). Yukarıda sıralanan etkenler dikkate alındıında göçmen çalıanların, SG alanında çeitli sorunlarla karı karıya oldukları görülmektedir. Örnein Almanya’da göçmen içiler önemli ölçüde yüksek salık riskleri içeren ilerde çalıtırılmaktadır. Nitekim göçmen içiler çounlukla iyerinden kaynaklanan stresin youn olduu ve mavi yakalı olarak adlandırılan ilerde (blue collor jobs) çalımaktadırlar. Ayrıca göçmen çalıanların, klasik i stresinden daha çok etkilendikleri tespit edilmitir. Bu içiler, aır yükleri kaldırmakta veya taımakta, soua, sıcaa, neme ve kire dier içilere göre daha fazla maruz kalmaktadırlar. Dahası yapılan aratırmalarda göçmen içilerde i kazası oranının Alman içilere göre 2/3 oranında daha yüksek olduu belirlenmitir (Health&Safety Executive, 2006). Hollanda’da yapılan bir aratırma sonucunda göçmen çalıanların radyoaktif ya da dier tehlikeli maddelere maruz kaldıkları, aırı sıcaklık ve gürültü altında gerekli izolasyon yapılmadan çalıtıkları görülmütür. Bu sebeplerdir ki göçmen içiler, çalıma koulları içinde en olumsuz alanı, SG' nin oluturduunu belirtmilerdir. Çalıtıkları ilerin kendi vasıflarının altında kaldıını, çalıma ortamında yüksek derecede baskıya maruz kaldıklarını ve yapılan iin monoton bir yapıya sahip olduunu bildirmilerdir (European Agency For Safety and Health At Work, 2009). Bundan baka göçmen içiler, yerli içilerle karılatırıldıklarında fazla çalıma, akam ve gece çalımaları, hafta tatillerinde çalıma ve vardiyalı çalıma ile daha fazla muhatap olduklarını da ifade etmilerdir. Yapılan aratırmada ayrıca göçmen çalıanların, çounlukla iverenleri, meslektaları veya müterileri tarafından uygulanan cinsel tacize ve fiziksel iddete uradıı tespit edilmitir (Ambrosini ve Barone, 2007). ABD’de yapılan bir aratırmaya göre Meksikalı göçmen çalıanların ölüm oranının aynı ii yapsalar dahi yerli içilere göre daha fazla olduu, hatta bazı eyaletlerde bu oranını dört katına kadar çıktıı belirlenmitir (HSE, 2006). 192 Ülke sınırları içinde de özellikle fındık, pamuk vb. tarım ilerinde göçer içiler çalımaktadır. Göçerlerin sorunları da göçmen çalıanların sorunlarına çok benzemektedir. Varolan tüm çalıanların sorunlarına ek olarak; dil, barınma, düük ücret, i güvencesinin olmaması, sigortasız çalıtırılma, tehlikeli ve kirli ilerde çalıtırılma, uzun süre çalıma, istismar gibi sorunlar bu çalıanların ek sorunlarıdır. XI. 7. Alt veren çileri (Taeron çalanlar) Bir iverenden, iyerinde yürüttüü mal veya hizmet üretimine ilikin yardımcı ilerinde veya asıl iin bir bölümünde iletmenin ve iin gerei ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren ilerde i alan ve bu i için görevlendirdii çalıanlarını sadece bu iyerinde aldıı ite çalıtıran dier iveren ile i aldıı iveren arasında kurulan ilikiye asıl iveren-alt iveren ilikisi denir. Bu ilikide asıl iveren, alt iverenin çalıanlarını karı o iyeri ile ilgili olarak bu Kanundan, i sözlemesinden veya alt iverenin taraf olduu toplu i sözlemesinden doan yükümlülüklerinden alt iveren ile birlikte sorumludur52. lk kez 1936 tarihli 3008 sayılı Kanunu ile hukukumuza girmitir. Taeron çalıanları; y y y y y y y y y y y y y y y 52 Bir yıldan uzun olmayan sözlemeler ile her an iten çıkarılma korkusu taımaktadır. verenin verdii her ii yapmakta, i tanımı açıklıını kaybetmektedir. tanımı açık olmaması nedeniyle sendikal örgütlenme, toplu sözleme ve grev hakkı verilmemektedir. Her yıl yenilenen sözleme ile girdi çıktı yapılarak kıdem tazminatı ve izin/rapor hakları verilmemektedir. Sözlemedeki yıllık maatan yol parası çıkarılarak maalar düürülmektedir. Maalar ödenmesi gereken sürede ödenmemektedir. Maalar düürülmekle kalmayıp döner sermaye ve bankaların verdii promosyonlar gibi ek ücretler verilmemektedir. SG hizmetlerinden ve i yeri eitimlerinden yararlandırılmayıp i kazaları ve meslek hastalıklarına neden olunmaktadır. Sigortasız çalıtırılarak çalıanın salık hakkı alınmaktadır. Aynı i yerinde kadrolu içi-taeron içi ayrımı meydana getirilerek iyerindeki i barıı bozulmaktadır. Tüm bu etmenler taeron içide ve çalıanın sosyal ortamında psikososyal sorunlara neden olmaktadır. Asgari ücretin üzerinde maa alan sınırlı sayıda çalıanın da sigorta primleri asgari ücret üzerinden yatırılmakta ve SGK zarara uratılmaktadır. Neredeyse tüm i kollarına yayılmı olan kuralsız taeronlama sona erdirilmeli, Taeron sistemine; amacına uygun ekilde sadece uzmanlık gerektiren devam arz etmeyen kısa süreli ve kısıtlı sayıdaki i kolunda, Sendikal örgütlenme, SG hakları verilerek devam edilmesi gerekmektedir. 4857 Sayılı Kanunu, R.G: 10 Haziran 2003/ 25134. 193 194 XII. yerinde Salıı Gelitirme Çalımaları Son 50-60 yıl içinde ortalama insan ömrü 20 yıl kadar uzamıtır. WHO “yaama yıllar katın” (add years to life) sloganıyla insan ömrünü uzatmaya yönelik çabaları desteklemitir. 1990’ lı yılların sonunda hastalıksız olarak uzun yıllar yaam ve yaam kalitesinin artırılması hedeflenmi , “yıllara yaam katın” (add life to years) sloganı ile son 25 yıldır WHO salıın gelitirilmesine yönelik konuları gündeme getirmitir. Salık; “bedensel, ruhsal ve sosyal yönden tam iyilik hali” olarak tanımlanmaktayken; Salıı gelitirme; “insanların kendi salıklarını belirleyen faktörleri kontrol etmeleri ve bu yolla kendi salıklarını gelitirmeleri” ni ifade etmektedir. ABD’ de yapılan bir çalımada; Sigara içenler için yapılan salık harcamalarının, sigara içmeyenlerdeki harcamalardan % 10-18 daha fazla olduu, Egzersiz yapmayanlar için yapılan salık harcamalarının, düzenli olarak egzersiz yapanların salık harcamalarından % 14, Normal vücut aırlıının %30 üzerinde olan kiiler için yapılan salık harcamalarının da normal aırlıkta olanlardan % 11 daha fazla olduu saptanmıtır (Bilir, N., Yıldız, A.N., 2004). yerinde salıı gelitirme Programı: x x x x x x x x x x Programın amacı net olarak belirlenmi olmalı, Bu amaçlar içiler ve iveren tarafından benimsenmi olmalı, Katılımcıların istek ve gereksinimleri örenilmeli, Programın sürdürülmesi için uygun yer ve zaman ayarlanmı olmalı, Programın finansı salanmı olmalı, Programa iverenin katılımı salanmalı, Çalımalarla ilgili düzenli kayıt tutulmalı, Programa katılanlardan geri bildirim alınmalı, Kiisel bilgilerin gizlilii salanmalı, Programın sonuçları deerlendirilmeli ve katılımcılara bilgi verilmelidir. XII. 1. Sigarasz yerleri Türkiye, sigara kullanan kii sayısı bakımından dünyada 7. sırada yer almaktadır. Türkiye’ de erkeklerin % 50,6’sı, kadınların % 16,6’sı, genelde ise 18 ya üstü her 3 kiiden biri (% 33,4) sigara kullanmaktadır. Sigarayı bir kez deneyen 4 kiinin 3 tanesi sigara baımlısı haline gelmektedir. Sigaranın ülkemiz insanlarına getirdii mali yük yılda yaklaık 25 milyar TL’dir. Sadece bu rakamlar bile sigaradan uzak durulması için yeterlidir. Herkes sigarayı bırakmalıdır ama çalıanlar özellikle bırakmalıdır. 195 Meslek ile Sigara çiminin Hastaln Ortaya Çkndaki Etkileimi53 Meslek Etkilenim Asbest içileri Asbest Alüminyum döküm içileri Çimento içileri Polinükleer hidrokarbonlar Çimento tozu Klor üretimi Klor Kömür madencileri Bakr izabe içileri Kömür Tozu Sülfür dioksit Arsenik Tahıl tozu Tahl içileri-çiftçilerdeirmenciler Ta oca, kaya kesiciler, dökümhane içileri Tekstil içileri Uranyum madencileri Kaynakç Silika tozu Pamuk, keten, kenevir tozu Alfa radyasyon rritan gazlar, metal dumanı, tozlar Sigara-Meslek Etkileimi (Hastaln Oluumunda Tek Tek Etkilerinin Birlikte Durumu) Hastalk Akcier kanseri Kronik akcier (restriktif, obstrüktif) Mesane kanseri hastalıı Toplamı ya da çarpımı Kronik bronit, obstrüktif akcier hastalıı Kronik Obstrüktif Akcier Hastalıı (KOAH) KOAH KOAH Akcier kanseri Kronik bronit, obstrüktif akcier hastalıı Obstrüktif akcier hastalıı Akut havayolu (Bisinozis) Kronik bronit Akcier kanseri Kronik bronit, akcier hastalıı Çarpımı Toplamı Toplamı Toplamı Toplamı Toplamı Toplamı ya da çarpımı Toplamı Toplamı tıkanıklıı Muhtemelen çarpımı obstrüktif Toplamı Toplamı ya da çarpımı Toplamı yerleri organize topluluklar olduu için, salık eitimi çalımaları bakımından çok uygun ortamlardır. veren ile birlikte yapılacak uygun programlarla çalıanlara çeitli konularda eitim verilebilir. Hem ülkemizde hem de dier ülkelerde bu tür eitim çalımalarının çok iyi örnekleri bilinmektedir. Örnein Ankara’da 600 dolayında erkek çalıanın olduu bir iyerinde sigara konusunda yapılan eitim çalımasında çok baarılı sonuç elde edilmitir. Çalıanlar arasında sigara içmekte olan 330 kiinin 150 kadarı bu çalımalar sonucunda sigarayı bırakmayı baarmılardır. Benzeri yaklaımlarla salıklı beslenme, fizik aktivite ve egzersiz konularında da eitici çalımalar yapılması mümkündür. Böylelikle çalıanların salıklarını koruma bakımından iyeri risklerine yönelik çalımaların yanı sıra salıklı yaamın genel kurallarına da yer verilmi olur (Bilir, N.; 2005). Ülkemizde tütün ürünleri; a) Kamu hizmet binalarının kapalı alanlarında, b) Koridorları dâhil olmak üzere her türlü eitim, salık, üretim, ticaret, sosyal, kültürel, spor, elence ve benzeri amaçlı özel hukuk kiilerine ait olan ve birden çok kiinin girebilecei (ikamete mahsus konutlar hariç) binaların kapalı alanlarında, c) Taksi hizmeti verenler dâhil olmak üzere karayolu, demiryolu, denizyolu ve havayolu toplu taıma araçlarında, ç) Okul öncesi eitim kurumlarının, dershaneler, özel eitim ve öretim kurumları dâhil olmak üzere ilk ve orta örenim kurumlarının, kültür ve sosyal hizmet binalarının kapalı ve açık alanlarında, Benowitz, N.L.; Hua, F.2007 “Smoking & Occupational Health” Current Occupational & Environmental Medicine 4. Ed. Edited by Joeph LaDou. ALANGE medical book. Mc Graw Hill Medical California. 53 196 d) Özel hukuk kiilerine ait olan lokantalar ile kahvehane, kafeterya, birahane gibi elence hizmeti verilen iletmelerde, tüketilemez54. yerleri de bu yasaın içindedir. Sigarasız iyeri için en önemli adım iveren, iveren vekili, iyeri hekimi, i güvenlii uzmanı, sendikacılar, salık içileri vb. lider konumundaki kiilerin bu ekipte yer almaları ve hep birlikte davranmalarıdır. yerinde hiç kimsenin sigara içmesine göz yumulmamalıdır. Bu konuda yasal yükümlülükler yerine getirilmelidir. Salık Bakanlıı Temel Salık Hizmetleri Genel Müdürlüü’nün hazırladıı “Dumansız Hava Sahası Uygulama Rehberi” ne www.havanikoru.org.tr adresinden ulaılabilir ve iyerindeki sigara ile ilgili sorunların çözümünde yol gösterici olacaktır. XII. 2. Obezite ile Mücadele ve Salkl Yaam çin Spor Günümüzde teknolojinin hızlı ilerlemesiyle ortaya çıkan yeniliklere balı olarak ve insanlar gün geçtikçe deien bir yaam tarzı sürdürmektedir. Günlük yaamda pek çok i makinelerle yapılmakta, çok kısa mesafelere bile arabayla gidilmekte ve insanlar daha az hareket etmektedir. Gelien teknoloji aynı zamanda insanların beslenme alıkanlıklarını da olumsuz yönde etkilemektedir. Beslenme tarzındaki deiiklikler ve fiziksel hareket azlıı gibi bir takım olumsuz koullar bir araya geldiinde obezite (imanlık) riski artmaktadır. Yapılan aratırmalar dünyada olduu gibi ülkemizde de fazla kilolu olma ve obezite sıklıının giderek arttıını ve obezitenin özellikle çocuklarımızı ve gençlerimizi etkisi altına almaya baladıını göstermektedir. Obezite ile mücadele gerçekte pek çok hastalıkla mücadele demektir. Obezite, kalp-damar hastalıkları, yüksek tansiyon, eker hastalıı, bazı kanser türleri, solunum sistemi hastalıkları, kas-iskelet sistemi hastalıkları gibi pek çok salık sorununun olumasına zemin hazırlamakta, hayat kalitesi ve süresini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle obezite ile mücadele etmek ülkemizin gelecei için son derece önemlidir. Obezite kontrol çalımaları uzun soluklu çalımalar olup salık, eitim, ulaım, pazarlama, iletiim, ehirleme, gıda, spor gibi birçok alanı dorudan ilgilendiren geni kapsamlı çalımalardır (Türkiye Obeziteyle Mücadele ve Kontrol Programı 2010-2014). Obezitenin en önemli nedenlerinden olan yetersiz beslenme ve fiziksel aktivite yetersizlii, ABD’de tütün kullanımına balı meydana gelen salık sorunlarından sonra önlenebilir ölümlerin ikinci en sık nedenidir. Uzun, salıklı ve mutlu bir yaam beklentisi içindeki 21. yüzyıl insanı için, obezitenin önlenmesinde koruyucu salık hizmetleri yaklaımı çok büyük bir önem taımaktadır. Koruyucu salık hizmetleri kapsamında salık otoriteleri toplumun her kesimine ulamalı, etkin ve yaygın eitim çalımalarının hızla yaama geçirilmesi konusunda bilinçli ve istekli bir çaba içinde olmalıdır. Halk salıı önlemleri içinde en bata obezitenin engellenmesi ve tedavisi yer almalıdır. “Türkiye Hastalık Yükü Çalıması” sonuçlarına göre yüksek beden kütle indeksi (BK)'ne atfedilebilir hastalık yükü ve ölüm sayılarının nedenlere göre daılımı aaıda gösterilmitir. 54 4207 Sayılı Tütün Mamullerinin Zararlarının Önlenmesine Dair Kanun, R.G: 26 Kasım 1996/22829 - De. 3 Ocak 2008 tarihli 5727 sayılı Kanun. 197 Yüksek Beden Kitle ndeksine Atfedilebilir Hastalk Yükü ve Ölüm Saylarnn Nedenlere Göre Dalm (*) Neden skemik kalp hastalıkları Atfedilen Ölüm Atfedilebilir YLL Atfedilebilir YLD Atfedilebilir DALY Toplam DALY çindeki Atfedilebilir DALY Oranı 29.581 317.790 28.504 346.294 3.2 7.174 57.723 4.073 61.796 0.6 11.109 93.794 53.136 146.930 1.4 7.674 73.921 78.319 152.240 1.4 0 0 61.034 61.035 0.6 Meme kanseri 724 7.141 1.718 8.859 0.1 Kolon ve rektum kanserleri 646 6.583 717 7.300 0.1 Korpus uteri kanseri 235 2.079 651 2.730 0.0 Hipertansif kalp hastalıkları skemik inme Diabetes Mellitus Osteoartritler TOPLAM 57.143 559.032 228.151 787.183 7.3 * Kaynak: Türkiye Hastalk Yükü Çalmas 2004. (YLL: Kaybedilen yaam yl, YLD: Sakatlkla kaybedilen yaam yl, DALY: Sakatla bal kaybedilen yaam yl) Görüldüü gibi, obezitenin önlenmesi ile önlenebilecek ölüm sayıları iskemik kalp hastalıında 29.581, iskemik inmede 11.109, diabetes mellitusda 7.674'dür. Toplamda ise 57.143 ölüm önlenebilmekte olup bu tüm ölümlerin %13.3'ünü oluturmaktadır. Obezitenin önlenmesi ile önlenebilecek DALY sayıları iskemik kalp hastalıında 346.294, diabetes mellitusta 152.240, iskemik inmede 146.930 olarak hesaplanmıtır. Önlenebilecek DALY sayısı toplam DALY' nin %7.3'ünü oluturmaktadır. Tüm bu sayılar dikkate alındıında, iyeri hekimlerinin çalıanların yaam tarzlarını olumlu yönde deitirmeye yönelik çabaları iverenlerce desteklenmelidir. Ülkemizin önde gelen demir-çelik fabrikalarından birinde 2000’li yılların baında yapılan bir çalımada, çalıanların önemli bir bölümünde saptanan kan kolesterol yükseklikleri, beslenmenin düzenlenmesi ve eitim çalımalarıyla 2-3 yıl içinde kontrol altına alınabilmitir. yerinde salık, kiisel hijyen, salıklı ve dengeli beslenme, stresle baa çıkma yolları konusundaki eitimler salıı gelitirmenin ilk adımları olabilir. Fizik hareketlilii artırıcı sportif faaliyetler ile obeziteyle mücadele çalımaları da kronik hastalıkların kontrolünde ve korunmada rol oynar. Ayrıca çalıanlar arasındaki iletiimin ve dayanımanın güçlenmesine, dolaylı olarak da verimin artmasına katkı salar. Düzenli olarak fizik aktivite yapanlarda hem egzersiz sırasında hem de egzersizden sonraki birkaç saat boyunca enerji kullanımı artar (Bilir, N.; Yıldız, A.N. 2004). yerlerinde düzenlenebilecek sportif faaliyetler, turnuvalar, iyerinde açılabilecek egzersiz odaları yerinde ve yararlı giriimler olarak deerlendirilmelidir. 198 XIII. yeri Hekimliinde Kayıt Sistemi YER HEKM SÖZLEMES yerinin: Ünvanı : Adresi : Tel : Faks : e-posta : ÇSGB Bölge Sicil no: SSK sicil no : Faaliyet alanı : Yer aldıı risk grubu : Çalıan içi sayısı : yeri hekiminin: Adı soyadı Diploma no Sertifika no Uzmanlık alanı Çalıma süresi Adres Tel Faks e-posta : : : : : : : : : Çalıtıı dier iyerlerinin: Unvanı : ÇSGB Bölge Sicil no: SSK sicil no : Özel hükümler: Tarih: veren mza yeri Hekimi mza e Giri Muayene Formu, Periyodik (Aralkl Kontrol) Muayene Formu, Ar ve Tehlikeli iler Muayene Formu, Gece Postalarnda Çalacak Kadn çilerin Muayene Formlar gerek ekil gerek içerik açısından birbirinin aynıdır. Bu nedenle aaıda verilen form (ilgili yönetmeliklerin bir bölümünün eklerinde verilmitir) balıı deitirilerek kullanılabilmektedir. Burada verilen bilgiler etik sorunlara neden olmamak için yalnız salık personelinin açabilecei ifreli bilgisayar ortamında da saklanabilir. Ancak denetimlerde ıslak imzalı formlar geçerli olmaktadır. Ayrıca hukuksal açıdan sorun yaamamak için tüm muayene formlarında fotoraf yapıtırılıp, mühürlenmelidir. Yine aynı gerekçeyle muayeneden sonra iyeri hekiminin imzasının yanına çalıanın muayene olduu tarihi el yazısıyla yazarak imzasını atması önerilmektedir. Bu formların Hasta Hakları Yönetmelii ve etik kurallar ve düzenlemelerde geçen bazı maddeler nedeniyle kilit altında tutulması zorunludur. 199 AIR VE TEHLKEL LERDE ÇALIACAKLARA AT E GR / PERYODK MUAYENE FORMU YERNN Sicil no Unvanı Adresi Tel ve faks ÇNN Adı ve soyadı Cinsiyeti Eitim durumu Medeni durumu Ev Adresi Tel Meslei Yaptıı i Çalıtıı bölüm Daha önce çalıtıı yerler Fotoraf Çocuk sayısı kolu Yaptıı i Giri-çıkı tarihi 1. 2. 3. Özgeçmii Kan grubu Konjenital/kronik hastalık Baııklama - Tetanos - Hepatit - Dier Soy geçmii Anne Baba TIBB ANAMNEZ 1. Son bir yıl içinde aaıdaki yakınmalardan herhangi birini geçirdiniz mi? - Balgamlı öksürük - Nefes darlıı - Göüs arısı - Çarpıntı - Sırt arısı - shal veya kabızlık - Eklemlerde arı - Dier (Belirtiniz) 2. Son bir yıl içinde aaıdaki hastalıklardan herhangi birini geçirdiniz mi? - Kalp hastalıı - eker hastalıı - Böbrek rahatsızlıı - Sarılık - Mide veya oniki parmak ülseri - itme kaybı - Görme bozukluu - Sinir sistemi hastalıı - Deri hastalıı 200 Karde Çocuk Hayır Evet Tarih Hayır Evet Tarih - Besin zehirlenmesi - Dier (Belirtiniz) 3. Son bir yıl içinde hastanede yattınız mı? 4. Son bir yıl içinde önemli bir ameliyat geçirdiniz mi? 5. Son bir yıl içinde i kazası geçirdiniz mi? 6. Son bir yıl içinde Meslek Hastalıkları Hastanesi’ne gittiniz mi? 7. Son bir yıl içinde Maluliyet aldınız mı? 8. u anda herhangi bir tedavi görüyor musunuz? 9. Sigara içiyor musunuz? 10. Alkol alıyor musunuz? FZK MUAYENE SONUÇLARI a) Duyu organları - Göz - Kulak-Burun-Boaz - Deri b) Kardiyovasküler sistem muayenesi c) Solunum sistemi muayenesi d) Sindirim sistemi muayenesi e) Ürogenital sistem muayenesi f) Kas-iskelet sistemi muayenesi g) Nörolojik muayene ) Psikiyatrik muayene h) Dier -TA -Nb -Boy: Kilo: LABORATUVAR BULGULARI a) Biyolojik analizler - Kan - drar b) Radyolojik analizler c) Fizyolojik analizler - Odyometre - SFT d) Psikolojik testler e) Dier Hayır Evet ise tanı Hayır Evet ise nedir Hayır Evet ise nedir Hayır Evet ise tanı Hayır Evet ise nedir ve oranı Hayır Evet ise nedir Hayır Bırakmı Evet Hayır Bırakmı Evet .........ay/yıl önce ..........yıldır .............ay/yıl içmi ..............adet/gün .......adet/gün içmi ..............yıl önce ..........yıldır ..............yıl içmi ..............sıklıkla ..........sıklıkla içmi / / mm-Hg dk. BMI: KANAAT VE SONUÇ: 1- ……………………………………………….iinde/iyerinde bedenen çalımaya elverilidir. 2- Raporda iaret edilen arızalar tedavi edilmek kouluyla elverilidir. MZA TARH: ........ / ......... / .................. 201 PERYODK MUAYENELER: (Bu kısma, meslek hastalıkları da dikkate alınarak periyodik muayene sonuçları yazılacaktır. Periyodik muayenede yapılan tetkiklerin sonuçları rapor ekinde bulunacaktır.) 202 2./3. Basamak Salk Kuruluuna Sevk Formu: Salık Bakanlıı - Sosyal Sigortalar Kurumu Salık Hizmetleri Protokolü Ekinde verilen sevk formu aaıdadır. HASTA SEVK FORMU HASTA BLGLER ADI SOYADI KURUMU : BA-KUR KENDS TC KMLK NO SSK BAKMAKLA YÜKÜMLÜ KURUM SCL NO EMEKL SANDII EMEKL YAKINLIK DERECES YEL KART SEVK EDLEN KURUM BLGLER ADI : ÖN TANI : PROTOKOL NO : TARH : SEVK EDLEN HASTANE/BRAN Dr………………......... KAE - MZA Not : SSK ‘ l hastalar için düzenlenen faturalar ilgili salk kuruluunun muhatab olan SSK Salk leri l Müdürlüüne gönderilecektir Sevk zincirinin henüz oturtulmamı olması nedeniyle yukarıdaki formun yaygın olarak kullanıldıı söylenemez. Oysa birinci basamakta çalıan hekim, 2 ya da 3. basamaa yönlendirdii hastasıyla ilgili bilgileri edinmek zorundadır. çiye gittii hastanede neler yapıldıı, hangi tehisin konulduu, hastalıın prognozu hakkında bilgiler çok deerlidir. yeri hekimi “çalıanın döndüünde iine devam edip edemeyecei, hangi ilerde çalıabilecei, hangi ortamlardan ne süre uzak durması gerektii” konularında kendisine bilimsel destek aramaktadır. Bu destek üst basamakta çalıan uzman hekim tarafından salanmalıdır. yeri hekimi, OSGB hekimi, TSM hekimi, aile hekimi veya ikinci basamakta hastanede çalıan hekim meslek hastalıklarından veya ile ilgili hastalıklardan üphelendii çalıanları meslek hastalıkları tıbbi tanısı koymakla yetkili salık kurulularına (Salık Bakanlıı Meslek Hastalıkları Hastanelerine, Salık Bakanlıı Aratırma ve Eitim Hastanelerine veya Devlet Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanelerine) meslek hastalıı veya ile ilgili hastalık üphesi ile sevklerini yaparak ileri tetkiklerinin yapılmasını salamalıdır. yerinde tutulan salık gözetimi kayıtlarının istatistikleri çıkartılmalı, analiz edilmeli ve deerlendirilmelidir. yerinde igücü ve igünü kayıplarına neden olan salık sorunları saptanıp bunların önlenmesine yönelik gerekli koruyucu ve önleyici tedbirler alınıp gerekli salık gözetimleri yapılmalıdır. Aaıda stanbul’da aktif çalıan bir iyeri hekimimizin hazırlamı olduu ve halen kullanmakta olduu 203 sevk formu ise 2. ve 3. Basamak hekimlerince doldurulup, iyeri hekimine geri dönmesi bakımından daha kullanılı görülmektedir. …… / …… / 201.. ...……..……………..………. Uzmanı Sayın Doktor; Aúa÷ıda sa÷lık bilgileri belirtilen çalıúanımızın tarafınızdan de÷erlendirilmesi ve tedavi düzenlenmesi sonrasında, formun tıbbi kanaatinize göre doldurularak tarafımıza dönüúünün sa÷lanması gerek iúçi sa÷lı÷ı, gerek iúgüvenli÷i açısından kurumumuz için çok de÷erlidir. Katkınız için teúekkür eder, çalıúmalarınızda baúarılar dileriz. øúyeri Sa÷lık Birimi Çalıúanın ømzası: LÜTFEN SEVK BøLGø DÖNÜù FORMUNUN øLGøLø / / BÖLÜMLERøNø TIBBø KANAATøNøZE GÖRE DOLDURUNUZ! ÇALIùANIMIZIN Adı-Soyadı: ……………………………………………….. Çalıútı÷ı Bölüm/Yaptı÷ı øú: ……………………………………………….. B Baúvuru ùikayeti: …………………………………………………………….. …………………………………………………………….. Mevcut Bulgular/Tetkik Sonuçları: …………………………………………………………….. …………………………………………………………….. …………………………………………………………….. Ön Tanı: …………………………………………………………….. …………………………………………………………….. østenen/Önerilen Tetkikler: …………………………………………………………….. …………………………………………………………….. Mevcut iúini yapmasında sakınca yoktur. Mevcut iúini yapmasında sakınca olup olmadı÷ı …….. Ay sonraki kontrolde belirlenecektir. Mevcut iúini yapması sakıncalıdır. Sürekli …………. Süre için Uyarı ve Önerilerin………………………………………………………………………..…… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… Mevcut iúini yapmasında sakınca olup olmadı÷ı Sa÷lık Kurulu raporuyla belirlenmelidir. A TANI: ………………………………………SONUÇ ve ÖNERøLER: ……………………...…………… ……………………………………………………..……..…… ……………………………………………………..……..…… ……………………………………………………..……..…… KARAR: Reçetesi düzenlendi. østirahat raporu düzenlendi (……… gün). Kontrole ça÷rıldı (……… gün/hafta/ay so Kontrolde de÷erlendirilecekler: Periyodik olarak (……………..….. ay ara………………………………………………… ………………… Bölümüne yönlendirildi. ………………………………………………… Tarih: ………./………/201… Doktor Kaúesi/ømza: øú ile ilgili Öneri ve Uyarılar: …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………… C Gece Çalıúması Yapması: UYGUNDUR UYGUN DEöøLDøR Yasal Fazla Mesai Süresini: ÇALIùABøLøR ÇALIùAMAZ Üstteki "øú ile ilgili Öneri ve Uyarılar" bölümüne kanaatinizi, uyarı ve önerilerinizi yazabilirsiniz. Form øú Hekimi Dr. Suat Sarp tarafından hazırlanmıútır. 204 Sal ve Güvenlii Kurul Karar Defteri: Defter kurulun sekretaryasını yürüten Güvenlii Uzmanı tarafından saklandıından, her ay yapılan toplantıdan sonra tutanaın fotokopisi iyeri hekimince dosyalanarak saklanmalıdır. Bir sonraki ay yapılacak toplantıdan önce gözden geçirilmesi yararlı olur. Onayl Defter: Defterin alınması ve saklanması iverenin görevidir. Defter 3 nüsha otokopili olarak hazırlanmı olarak piyasada bulunmaktadır. Eer iyerinde varsa Güvenlii Uzmanı ile birlikte doldurulup, bir kopyası iyeri hekimince saklanmalıdır16. Protokol Kayt Defterleri: Protokol kayıt defterleri l Salık Müdürlüü’nden onaylı olmalıdır. Protokol Kayıt Defterinin taıması gereken özellikler aaıda belirtilmitir; Defterin her bir sayfasında sırası ile yer alacak sütunların balıkları unlardır; sıra numarası, tarih, adı ve soyadı, adresi, yaı, cinsiyeti, tanı, karar, düünceler, muayeneyi yapan hekimin kaesi ve imzası. Defter matbu olarak basılı olacaktır. Defterin her bir sayfası kullanılmadan önce numaralanmı olacaktır. Defterin ilk sayfasında aaıdaki bilgileri içeren ve l Salık Müdürlüünce doldurulmu bölüm yer almalıdır; Defterin hangi özel salık kuruluu tarafından kullanılacaı, söz konusu salık kuruluunun hangi kliniinde (tıp dalında) veya bölümünde kullanılacaı, defterin kaç sayfadan olutuu, defterin söz konusu salık kuruluuna onaylanan kaçıncı defter olduu. Bu bilgileri onaylanan yetkilinin adı, soyadı, imzası, onay tarihi ve kurum mühürü. Defterin numaralandırılmı her sayfası l Salık Müdürlüünce mühürlenir. Protokol Kayıt Defteri, salık kuruluunda gerçekletirilen tüm muayene ilemleri için ortak olarak kullanılamaz. Salık kuruluunda bulunan her bir tıp dalı, özel hizmet birimi ve acil ünitesi veya benzeri dier muayene hizmeti sunulan birimler için ayrı Protokol Kayıt Defterleri kullanılır. Örnein, aynı uzmanlık ya da tıp dalında aynı muayene odasını paylaan hekimler ortak Protokol Kayıt Defteri kullanabilirler. Ancak, aynı hekimin salık kuruluunun farklı birimlerinde (örnein, iç hastalıkları kliniinde ve acil ünitesinde) hizmet sunması durumunda ayrı Protokol Kayıt Defterleri kullanılır55. Buna göre hasta muayenesinde kullanılan defterin haricinde Acil Müdahale Odası ve varsa Laboratuvar için ayrı ayrı protokol defterleri bulundurulmalıdır. Laboratuvar Kayt Defteri: Laboratuvar Kayıt Defterinin taıması gereken özellikler aaıda belirtilmitir; Defterin her bir sayfasında sırası ile yer alacak sütunların balıkları unlardır; sıra numarası, tarih, adı ve soyadı, adresi, yaı, cinsiyeti, istenen tetkik, sonuçlar, tetkiki isteyen hekimin kaesi ve imzası. Defter matbu olarak basılı olmalıdır. Defterin her bir sayfası kullanılmadan önce numaralandırılmalı, ilk sayfasında aaıdaki bilgileri içeren ve l Salık Müdürlüünce doldurulmu bölüm yer almalıdır; defterin hangi özel salık kuruluu tarafından kullanılacaı, söz konusu salık kuruluunun hangi laboratuvar biriminde kullanılacaı, defterin kaç sayfadan olutuu, defterin söz konusu salık kuruluuna onaylanan kaçıncı defter olduu. Bu bilgileri onaylanan yetkilinin adı, soyadı, imzası, onay tarihi ve kurum mührü. Defterin numaralandırılmı her sayfası l Salık Müdürlüünce mühürlenir. Laboratuvar Kayıt Defteri, salık kuruluunda gerçekletirilen tüm laboratuvar ilemleri için ortak olarak kullanılamaz. Salık kuruluunda bulunan her bir laboratuvar birimi için (biyokimyasal ve radyolojik tetkikler için) ayrı Laboratuvar Kayıt Defterleri kullanılır. Ortak Salık ve Güvenlik Birimlerinde kullanılacak Protokol ve Laboratuvar Kayıt Defterleri yukarıdaki bilgiler göz önüne alınarak Salık l Müdürlüünce onaylandıktan sonra kullanılmalıdır. Göremezlik Belgesi [(2 güne kadar) stirahat] formu yeri hekimleri 2 güne kadar hastalık veya i kazası nedeniyle istirahat raporu düzenleyebilmektedir. 55 TC Salık Bakanlıı Ayakta Tehis ve Tedavi Yapılan Özel Salık Kuruluları Genelgesi, 2006-104. 205 Sigortalının Adı Soyadı: TC Kimlik No / Sicil Numarası: Hastalandıı Tarih-Saat: yeri Hekimine Bavurduu Tarih-Saat: e Balayabilecei Tarih-Saat: yeri Hekimi (Kae-mza) …..……. BAI / GÖREMEZLK BELGES SALIK TESS: ………….. SALIK SERVS DÜZENLEYEN ………… YER HEKM ADI : SGORTA SCL NO: POLKLNK TARHSAAT .…… /.….. / 2011 ……. /….… TC. KMLK NO : PROTOKOL SIRA NO: SOYADI: BAI STRAHAT Polikliniine Sevki Uygundur TEHS: / / ……… / …….. DÜZENLEYEN HEKMN ADI SOYADI : T.Çetin BLGN SCL NO : 15977 DP. TESCL NO : 42089 206 SEVK : HASTANE …………………………… / 2011 tarihine kadar istirahatlıdır / 2011 tarihinde çalabilir . Saat: KAE MZA GÖREMEZLK BELGES (1) SALIK TESS: (3) ADI, SOYADI: (6) EV ADRES: (2) DÜZENLEYEN POLKLNK: (4) SGORTA SCL NO : (5) TC. KMLKNO: TEL: (II)BRNC ON GÜNE KADAR AYAKTAN STRAHATLER ÇN DOLDURULACAK BÖLÜM (7) KAZASI (11) TEHS: (8) MESLEK HASTALII (9) HASTALIK (12) POLKLNKTARH: (14)..…/..…/..… den ..…/..…/..… tarihine kadar istirahatlıdır ..…/..…/..… tarihinde çalıır kontrol (16)DÜZENLEYEN HEKMN ADI SOYADI: SCL NO: DPLOMA TESCL NO: (10) ANALIK (13) POLKLNK DEFTER SIRANO: (15)Hastaneye Yatı Tarihi Hastaneden Çıkı Tarihi (17)ONAY SM KAES: MÜHÜR: MZA: MZASI (III) KNC ON GÜNE KADAR AYAKTAN STRAHATLER ÇN DOLDURULACAK BÖLÜM (20) P OLKLNKDEFTER SIRANO: (18) TEHS: (19) POLKLNKTARH: …../…../…... (21)..…/..…/..… tarihinden ..…/..…/..… tarihine kadar istirahatın Devamına.…/..…/..… tarihinde çalıır kontrol (23)DÜZENLEYEN HEKMN ADI SOYADI: SCL NO: DPLOMATESCL NO : MZASI (22) Hastaneye Yatı Tarihi Hastaneden Çıkı Tarihi: (24)ONAY SM KAES MÜHÜR MZA : : : Örnek No: 25 (Ön Yüz) AÇIKLAMA Bu form üç bölümden olumakta olup, I. bölümde sigortalı bilgileri, II. bölümde 10 güne kadar ayaktan istirahat halinde doldurulacak bilgiler, III. bölümde kontrol kararı verildii takdirde ikinci 10 güne kadar ayaktan istirahat halinde doldurulacak bilgiler yer almaktadır. A1,2)stirahatın verildii salık tesisi ile poliklinie ait bilgiler yazılacaktır. 3,4,5,6)Sigortalıya ait bilgiler yazılacaktır. 7,8,9,10)Hangi sigorta kolundan istirahat verilmi ise o kutuya (x) iaret konulacaktır. 11,12,13,18,19,20) stirahat verilmesi gereken tehis okunaklı ve açık ekilde, poliklinik tarihi ile poliklinik defter sıra numarası yazılacaktır. 14)Birinci satıra istirahat süresini belirtir tarihler yazılacaktır. Alt satıra istirahat süresi sonunda sigortalı çalıacak ise “çalıır” kelimesi, kontrolü isteniyorsa “kontrol” kelimesinin yanındaki kutuya (x) iaret konulacaktır. 15,22)Hastanede yatı varsa yatı-çıkı tarihleri yazılacaktır. 16,23)Raporu düzenleyen hekim tarafından doldurulacak ve açık imza ile imzalanacaktır. 17,24)Salık tesisi yetkililerince doldurulup imzalanacaktır. 21)Birinci satıra kontrol muayenesine gerek görülenlere kontrol sonucunda istirahat gerekiyorsa ilk 10 günlük istirahatın bitim tarihinden sonraki tarih ile ikinci defa verilecek 10 güne kadar istirahat bitim tarihi yazılacaktır. Alt satıra istirahat süresi sonunda çalıacak ise “çalıır” kelimesi, kontrolü isteniyorsa “kontrol” kelimesinin yanındaki kutuya (x) iaret konulacaktır. BKontrollü istiharat verilirse, birinci nüsha Sosyal Güvenlik l Müdürlüü/Merkezlerine gönderilecek, ikinci ve üçüncü nüsha kontrol muayenesine gelirken getirilmesi için sigortalıya verilecek, sigortalı kontrol için geldiinde istirahatı uzatılması gerekiyor ise, belgenin ikinci nüshası Sosyal Güvenlik l Müdürlüü/Merkezlerine gönderilecek üçüncü nüshası sigortalıya verilecektir. Kontrolsüz on güne kadar istirahat verilmi ise, doldurulmadan birinci nüshası imha edilip, kalan iki nüshasının birinci nüshası Sosyal Güvenlik l Müdürlüü/Merkezlerine gönderilecek, ikinci kopya nüshası sigortalıya verilecektir. Her iki durumda da asıl nüsha, düzenlendii tarihten itibaren üç i günü içinde Sosyal Güvenlik l Müdürlüü/Merkezlerine gönderilecektir. Sigortalı geçici i göremezlik belgesini, iyerinde “çalımamıtır belgesini” düzenlemesi için iverene ibraz edecektir. CBu form üç nüsha olup, ilk iki nüshanın arka yüzü bo, üçüncü (son) nüshanın arka yüzünde form ile ilgili “açıklama” bilgileri olacak ve bu form salık tesislerince basılacaktır. DFenne ve usule uygun olarak düzenlenmeyen belgelerden dolayı oluacak Kurum zararından, raporu veren hekim sorumlu tutulacaktır. Örnek No: 25 (Arka Yüz) 207 KAZASI VE MESLEK HASTALII BLDRM FORMU T.C . SO SYAL GÜVENLøK KURUMU øùKAZASI VE MESLEK HASTALIöI BøLDøRøM FO RMU 1-øúyeri Bilgileri Sicil No: Tel: Ba÷lı bulundu÷u øl : Vergi Dairesi ve Numarası: øúyerinin Unvanı ve Adresi : øúçi Sayısı: Erkek Kadın Çocuk Özürlü Hükümlü Eski Hük. Stajyer-çırak EK:7 Fax: Terör M a÷duru Genel Toplam 2- Kazazede veya Kazazedelerin / Meslek Hastalı÷ı Tanısı veya ùüphesi øle Hastaneye Sevk edilenin Do÷um Tarihi : …/…/…… Adı Soyadı: Cinsiyeti: E K T.C. Kimlik No: SSK Sicil No: Ba÷-Kur Sicil No: øúe Giriú Tarihi : ..../…/...... Okur yazar Ö÷renim Durumu : Yüksek Okul østihdam durumu: 5510 S.K 4-a Medeni Hali: Evli Okur Yazar De÷il ølkö÷retim Bekar Dul Orta ö÷retim Üniversite Y. Lisans Doktora Daimi Mevsimlik Geçici Eski Hükümlü Özürlü Ödünç çalıúan Terör Ma÷duru Alt iúverene ait çalıúan 5510 S.K 4-b Kendi adına ve hesabına Hükümlü Stajyer-Çırak Di÷er Çalıúma ùekli : Tam zamanlı Kısmi zamanlı Di÷er Prim ödeme hali: sona erdi sona ermedi Sona erdi ise; erdi÷i tarih : …/…./….. Son bir yıl içindeki toplam ücretli izin gün sayısı: Son iúyerine giriú tarihi: …/…/….. Uyru÷u (Yabancı ise ülke adı): Esas øúi (Mesle÷i) : øúçinin 1. derece yakınının : Adı Soyadı ………………………………… Açık Adresi…………………………… …………………………………………………………………………………………… øú kazası Halinde Doldurulacaktır 3 Kaza Tarihi : ..../…/...... Kaza Gününde øúbaúı Saati : ............... Kazanın saati : ............ 4 Kaza Anında Yaptı÷ı øú : 5 Kazanın sebebi: Kaza sonucu iú göremezli÷i Var Yok Derhal ölüm 6 Yaranın türü: 7 Yaranın Vücuttaki Yeri: 8 øúyerinin büyüklü÷ü: 9 Çalıúılan Ortam: 10 Çalıúılan çevre: 11 Kaza Anında Kazazedenin Yürütmekte Oldu÷u Genel Faaliyet: 12 Kazadan Az Önceki Zamanda Kazazedenin Yürüttü÷ü Özel Faaliyet: 13 Olayı Normal Seyrinden Saptıran Kazaya Sebebiyet Veren Olay (Sapma): 14 Yaralanmaya Sebep Olan Hareket (Olay): 15 Özel Faaliyet Sırasında Kullandı÷ı Materyal (Araç): 16 Sapmaya Sebep Veren Materyal (Araç): 17 Yaralanmaya Sebep Olan Hareket Sırasında Kullanılan Materyal (Araç): 18 19 208 Kazayı Gören :Var Yok ùahitlerin Adresi ùahitlerin Adı Soyadı : ùahitlerin imzası : Kazanın Oluú ùeklini ve Sebebini Açıklayınız : 20 KAZASI VE MESLEK HASTALII BLDRM FORMU (devam) Meslek Hastalı÷ı Halinde Doldurulacaktır 21-Düzenlenme tarihi: ..../…/...... Meslek Hastalı÷ı Tanısı veya ùüphesi Tarihi: øúveren veya Vekilinin Meslek Hastalı÷ı Tanısı veya ùüphesi øle Sevk Adı Soyadı ve ømzası edilenin Çalıútı÷ı Bölüm / øú : Meslek Hastalı÷ı Tanısı veya ùüphesinin Türü: Meslek Hastalı÷ının Periyodik Muayene øle Di÷er Saptanma ùekli: Meslek Hast. Hast. e-posta adresi: Üst Kurum Sevki øle Not: a) øúverenler iúyerinde meydana gelen iú kazasını kazadan sonraki üç iú günü içinde ve tespit edilecek meslek hastalı÷ını ise ö÷rendi÷i günden baúlayarak üç iú günü içinde Sosyal Güvenlik øl/Merkezi Müdürlü÷üne bildirmekle yükümlüdürler.(5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sa÷lık Sigortası Kanunu Md.13, Md.14) b) øúverenler iúyerinde meydana gelen iú kazasını ve tespit edilecek meslek hastalı÷ını en geç iki iú günü içinde yazı ile T. C. Çalıúma ve Sosyal Güvenlik Bakanlı÷ı Bölge Müdürlü÷üne bildirmek zorundadır. (4857 sayılı øú Kanunu md. 77) Bu bildirimi zamanında yapmayan iúverenlere aynı kanunun 105 inci Maddesi uyarınca idari para cezası uygulanır. c) 1, 2 ve 21 inci bölümler hem kaza hemde meslek hastalı÷ı bildirimi durumunda, 3 ile 19 uncu bölümler sadece kaza bildiriminde, 20 nci bölüm ise sadece meslek hastalı÷ı bildiriminde doldurulacaktır. d) 5,6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, 17, kazanın saati ve esas iúi (mesle÷i) bölümleri seçildi÷inde konu ile ilgili tablolar ekrana gelecektir. Ekrana gelen bu tablolardan seçim iúlemi yapılacaktır. Bu alanlara konu ile ilgili tanımlayıcı kelime yazıldı÷ında da arama motoru devreye girecektir. Arama motoru ilgili bölümlerdeki tanımlayıcı baúlıkları ekrana getirecektir. ekrana gelen bu baúlıklardan en uygun tanımlama seçilmelidir. PNÖMOKONYOZ ZLEME BRMNE GÖNDERLECEK BLG VE BELGELER (ayrıntılı bilgi için bkz. bu Rehberin III.2.2. Tozlu Ortamlarda Çalıanların Salık Gözetimi Bölümü) 209 Pnömokonyoz Deerlendirme çi Gözlem Formu (*) No Tarih 1.yeri Unvanı, Adresi 2. çi Adı, Soyadı 3. çi Sigorta No 4. kametgâh Adresi 5. Doum Yeri 6. Yaı 7. Cinsiyeti 8. Örenim Durumu 9. Çalıtıı Bölüm 10.Yaptıı 11. Meslek Öyküsü kolu 12. Salık yakınmaları: : : : : : : : : : : : : : Bölüm/Yaptıı : Hayır Süre: Sürekli Bazen Tarih: Süresi Öksürük Balgam Hırıltılı solunum Göüste sıkıntı hissi Solunum zorluu Nefes darlıı Hemoptizi 13. Daha önce akcier hastalıı geçirdi mi? Hayır ( ) Evet ( ) 14. Baka önemli hastalık geçirdi mi? Hayır ( ) Evet ( ) 15. Aaıdakilerden hangilerini geçirdi? Meslek hastalıı Hayır ( ) Evet ( ) Kazası Hayır ( ) Evet ( ) 16. Sigara Kullanma alıkanlıı Hayır ( ) Evet ( ) Paket/gün ( ) Yıl ( ) Bırakmı( ) Paket/gün ( ) Nedir: Nedir: Nedir: Nedir: Yıl önce ( ) Yıl içmi ( ) (*) Maden, Ta Ocakları vb. tozlu ortamlarda çalıanlar için doldurulacaktır56. 56 Maden ve Taocakları letmelerinde ve Tünel Yapımında Tozla Mücadeleyle lgili Yönetmelik, R.G: 14 Eylül 1990/20635 De. 26 ubat 2000/ 23976. 210 Gebe çilerin Saln zleme Formu48 Gebelikte Karlalan Salk Problemleri Sabah kusmaları Sırt arısı Varis veya dier dolaım problemleri Beden ölçülerinin büyümesi Beden ölçülerinin büyümesinden dolayı beceriklilik, koordinasyon, hareket etme hızı ve uzanmada zorluk yerinde Çalan Etkileyen Hal ve Durumlar Erken çalıma saatleri, Güçlü havalandırma veya mide bulantılarına neden olabilecek kokulara veya kötü havalandırmaya maruziyet Ayakta durma, yük taıma ve duru vaziyetleri Düzenli beslenme, yeme, içme imkânları, Tuvaletin yakınlıı, uygunluu, yıkanma imkanları, Hijyen, ve mahallini bırakmada zorluk Koruyucu elbise ve ekipmanın kullanılması, Daralan çalıma alanı, Yüksekte çalıma, Uzanma ve eilme gerektiren postürler Elle taıma, Dar alanda çalımanın getirdii problemler Yorgunluk/stres Fazla çalıma, Akam veya gece çalıması, Dinlenme aralarının yetersizlii, Uzun süreli çalıma yorgunluu Dengenin korunması (Emziren kadınlar için de geçerlidir). Islak ve kaygan zeminde yapılan çalımalar Salk Muayene Kâd48 …………………… yeri Emzirme Odası, Çocuk Bakım Yurdu, Anaokulu T A B D G K S D S S L R T A O Ö B O O A Ö E R I Y Z B L L N N B. N R L U A D O T H H L E N R R G I R U I R Ve A E S M M H.S. T. N S. S. M K Yapılan Tedavi ve Öneriler Hekim Adı soyadı mza S. 211 A Kart Aynı Yönetmeliin 8. Ekinde verilmitir. Ancak Salık Bakanlıı’nın güncel aı kartlarının kullanılması daha uygun olacaktır48. Bildirimi Zorunlu Hastalklar Fii: Bu formla aaıdaki listelerde belirtilen hastalıkların Salık Bakanlıı’na bildirim yapılmaktadır. Kazaları ve Meslek Hastalıı üphesi veya tanısının da bildiriminin zorunlu olduu unutulmamalıdır (Bu bildirimler ise ÇSGB- SGK’ya yapılmaktadır). Form No : 014 BLDRM ZORUNLU HASTALIKLAR F ( U. Hıfzıssıhha Kanunu Mad. 57-64 ) ………………………… lçe Salık Grup (TSM) Bakanlıına/l Salık Müdürlüüne GÖNDERENN: ADI SOYADI MESLE KURUM ADRES ADRES ……………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………….. ……………………………………………………………………….. (Form 014 Arka Yüz ) HASTANIN KMLK BLGLER CNSYET E T.C KMLK NO HASTALIK DURUMU K HASTALIIN ADI: SOYADI ADI TEHS Olası Kesin BABA ADI DOUM TARH BALADII TARH MESLE HASTANIN ALE HEKM BLGLER HALEN YATTII YERN ADRES ALE HEKM NUMARASI: ALE HEKM ADI SOYADI: HASTANIN ADRES BLGLER L LÇES MUHTARLII SOKAI EV NO EV ve CEP TELEFONU 212 ÖLMÜSE TARH : DÜÜNCELER : BLDRM ZORUNLU HASTALIKLAR Bu grupta bulunan hastalıkların bildirimi, Türkiye genelinde hizmet veren bütün salık kurulularından yapılır. Form 014 adıyla bilinen “Bildirimi Zorunlu Hastalıklar Fii” yeri Salık Birimi veya Ortak Salık Güvenlik Birimi tarafından doldurularak balı olduu ilçedeki Toplum Salıı Merkezi’ne iletilir. “GRUP A” HASTALIKLAR: Grup A bildirimi zorunlu hastalklar listesi x x x x x x x x x x x x AIDS AKUT KANLI SHAL BOMACA BRUSELLOZ DFTER GONORE HIV ENFEKSYONU KABAKULAK KIZAMIK KIZAMIKÇIK KOLERA KUDUZ ve KUDUZ RSKL TEMAS x x x x x x x x x x x MENNGOKOKSK MENEN J T NEONATAL TETANOS POLOMYELT SFLZ SITMA ARBON ARK ÇIBANI TETANOS TFO TÜBERKÜLOZ AKUT VRAL HEPATTLER “GRUP B” HASTALIKLAR: Bu grupta bulunan hastalıklar; ülkemizdeki hangi salık kuruluu tarafından tespit edilmi olursa olsun, bütün salık kurulularınca tespit edildii anda ihbar zorunlu olan hastalıklardır. Grup B’de yer alan hastalıklar aynı zamanda WHO’nun Uluslararası Salık Düzenlemeleri (1969-International Health Regulations) çerçevesinde uluslararası bildirimi zorunlu olan hastalıklardır. Bildirimler Salk Bakanl Temel Salk Hizmetleri Genel Müdürlüü (TSGHM) Bulac Hastalklar Daire Bakanlna telefon açlarak yaplacaktr [0(312) 435-3215, 0(312) 435-2979, 0(312) 435-6937]. Ayrıca l Salık Müdürlüüne de hemen telefonla bildirilir. l Salık Müdürlükleri ve TSHGM Bulaıcı Hastalıklar Daire Bakanlıı hastalıkla ilgili aratırmayı birlikte yaparlar. Grup B bildirimi zorunlu hastalklar listesi x x x x ÇÇEK SARI HUMMA EPDEMK TFÜS VEBA “GRUP C” HASTALIKLAR: Bu grupta bulunan hastalıkların bildirimleri, her salık kuruluundan yaplmaz! Bildirimler; bu dokümanın Grup C hastalıklar için hazırlanmı “Standart Tan Kriterleri” kısmında, “Sürveyans Tipi” bölümünde belirtilen salık kurum ve kurulularından yapılır. 213 Buna göre; x Grup C hastalık bildirimleri tanımlanan salık kurulularından lçe sınırlarında hizmet verenler lçe Grup Bakanlıklarına (TSM) veya l merkez sınırları içinde hizmet verenler l Salık Müdürlüüne “Form 014” ile GÜNLÜK olarak yapılır. Grup C bildirimi zorunlu hastalklar listesi x x x x AKUT HEMORAJK ATE CREUTZFELDT-JAKOB HASTALII EKNOKOKKOZ H. INFLUENZA Tip b (Hib) ENFEKSYONU NFLUENZA KALA-AZAR KONJENTAL RUBELLA x x x x x x x LEJYONER HASTALII LEPRA LEPTOSPROZ SUBAKUT SKLEROZAN PANENSEFALT (SSPE) STOZOMYAZ TRAHOM TOKSOPLAZMOZ TULAREM x x x x “GRUP D” ENFEKSYON ETKENLER: Bu grupta dierlerinden farklı olarak bildirimi zorunlu olan hastalk deil enfeksiyon etkenidir. Söz konusu enfeksiyon etkenlerinin bildirimleri de her salık kuruluundan deil; bu dokümanın Grup D için hazırlanmı “Standart Tan Kriterleri” kısmında, “Sürveyans Tipi” bölümünde belirtilmi olan laboratuvarlardan yapılır. Devlet Hastaneleri, Üniversite ve Askeri Hastanelerin laboratuvarları ile dier kamuya ait hastanelerin laboratuvarları, l Halk Salıı Laboratuvarları, Bölge ve Merkez Hıfzıssıhha Laboratuvarları, Grup D enfeksiyon etkenlerinin bildiriminden sorumludurlar. Buna göre; Tanımlanan laboratuvarlar, Grup D içinde yer alan enfeksiyon etkenlerinin herhangi biri için standart kriterler uyarınca pozitif bir bulgu elde ettiinde, GÜNLÜK olarak Kurumunun bildirim sorumlusuna “Grup D Enfeksiyon Etkenleri Bildirim Fii” ile bildirir. Grup D bildirimi zorunlu enfeksiyon etkenleri ve hastalklar listesi x x x x x CAMPYLOBACTER JEJUNI CHLAMYDIA TRACHOMATIS CRYPTOSPORIDIUM SP ENTAMOEBA HISTOLYTICA ENTEROHEMORAJK E.COLI x x x x GIARDIA INTESTINALIS SALMONELLA SP. SHIGELLA SP. LISTERIA MONOCYTOGENES Zehirlenme Bildirimi57 Zehirlenme Vaka Bildirim Formu: Her zehirlenme vakası için düzenlenir. Formun doldurulması ve bildirimi tüm salık kurum ve kuruluları (salık ocakları, aile hekimleri, salık grup bakanlıkları, toplum saılıı merkezleri, ilçe hastaneleri, devlet hastaneleri, eitim aratırma hastaneleri, özel dal hastaneleri, üniversite hastaneleri ile her türlü özel salk kurulular) tarafından, l Salık 57 TC Salık Bakanlıı Zehirlenme Bildirimleri Genelgesi, 2009/29. 214 Müdürlüüne 24 saat içinde (faks, kurye, elektronik ortam, vb. ile) telefon teyidi alınarak yapılır. l Salık Müdürlüü tarafından olabilirlii göz önünde bulundurularak bildirimi yapılan vakanın haricinde vaka olup olmadıı aratırılır. Gerekli durumlarda bir salık müdür yardımcısının bakanlıında ilgili ube müdürlükleri ile koordineli olarak epidemiyolojik aratırma yapılır. Sonrasında oluturulan rapor TSHGM’ye gönderilir. FORM 018/C ZEHRLENME VAKA BLDRM FORMU ………………………………………l Salık Müdürlüüne BLDRENN Adı Soyadı Meslei Kurum Adı Adresi Tarih : : : : ……../……/…….. HASTANIN KMLK BLGLER T.C. Kimlik Numarası Soyadı Adı Baba Adı Yaı Cinsiyeti E K Meslei HASTANIN ADRES BLGLER li lçesi Mahallesi Sokaı Apartman Numarası Daire Numarası Ev / Cep Telefonu ZEHRLENME BLGLER Bavuru Zamanı Tarih:……../……/…….. Saat: ….:…. Zehirlenmeye Neden Olan Etken Zehirlenmenin Olduu Yer Olay Zamanı (lk Maruziyet) Maruz Kalma Süresi ikâyetler ikâyetlerin Baladıı Zaman Tarih:……../……/…….. Saat: ….:…. ….Gün …. Saat ….Dakika Tarih:……../……/…….. Saat: ….:…. Antidot Adı Ölüm Zamanı Düünceler Tarih:……../……/…….. Saat: ….:…. 215 Form 018C Zehirlenme Vaka Bildirim Formunun Doldurulmasna Ait Açklama Zehirlenme Vaka Bildirim Formunun Doldurulması: Dört bölümden olumaktadır. 1. Birinci Bölümde bildirimi yapan personele ve müdahalenin yapıldıı kuruma ait bilgiler ve formun düzenlenme tarihi doldurulur. 2. kinci Bölümde hastanın kimlik bilgileri yer alır, tam ve eksiksiz doldurulması gerekir. 3. Üçüncü bölümde hastanın adres bilgileri yer alır, filyasyon çalıması yapılırken sorun yaanmaması için tam ve eksiksiz doldurulması gerekir. 4. Dördüncü bölümde zehirlenmeye ait bilgiler yer alır, tam ve eksiksiz doldurulması gerekir. i. Bavuru Zamanı: Vakanın salık kurumuna bavurduu zaman tarih, saat, dakika olarak belirtilmelidir. ii. Zehirlenmeye Neden Olan Etken: Bu bölümde zehirlenmeye sebep olan kimyasal, bitki, gıda, hayvan, gaz vb. açık olarak yazılmalıdır. Örn. Terapötik ilaçların hangi grubundan olduu belirtilmelidir. Fare zehiri ile, tarım ilacı ile, tuz ruhu ile, çamaır suyu ile, civa ile, kurun ile, arsenik ile, benzin ile, mazot ile, soba ile, tüp gazı ile zehirlendi. Arı, akrep, böcek soktu, örümcek ısırdı, yılan ısırdı, konserve yedi, mantar yedi, …bitki yedi vs. eklinde açık ve net ifadeler kullanılacaktır. Zehirlenmeye neden olan etkenin sınıflandırılmasında ayrıca vakanın bulgularına, hangi tür antidot kullanılacaına ilikin konularda “Birinci Basamaa Yönelik Zehirlenmeler Tanı ve Tedavi Rehberleri” adlı yayından yararlanılabilir. Bu yayına http://www.tusak.saglik.gov.tr/e-kütüphane bölümünden ulaılabilir. iii. Zehirlenmenin Olduu Yer: Mekân olarak belirtilecektir. Örn. …pastanesinde, …banyosunda, …atölyesinde vb. iv. Olay Zamanı (lk Maruziyet): Zehirlenmeye neden olan etkenle ilk temas saatini ifade eder. Tarih, saat, dakika olarak belirtilmelidir. v. Maruz Kalma Süresi: Zehirlenmeye neden olan etkenle etkileim süresini ifade eder. Tarih, saat, dakika olarak belirtilmelidir. vi. ikayetler: ikayetlerin ne olduu açıkça belirtilecektir. vii. ikâyetlerin Baladıı Zaman: Hastanın ilk ikâyetlerinin baladıı zamanı ifade eder, tarih, saat, dakika olarak belirtilmelidir. viii. Antidot: Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Bakanlıı Zehir Aratırma Müdürlüüne 114 numaralı telefon aranılarak ulaılıp antidotlar ile ilgili bilgi alınabilir. Antidot verildi ise hangi antidot olduunun adı açık ve net olarak yazılacaktır. ix. Ölüm Zamanı: Eer hasta öldü ise ölüm tarihi ve saati belirtilecektir. Ölümün bildirimden sonra olması durumunda ise bildirimi yapan bu bilgiyi de salık müdürlüüne ileterek bildirimi tamamlayacak. Salık Müdürlüü de ölüm bildirilmeyen vakaların akıbetini takip edecek. x. Düünceler: Bu bölüm, formu dolduran kii tarafından yukarda belirtilenlerin dıında ifade edilmek istenen baka bir ey varsa doldurulacaktır. Form 018C Zehirlenme Vaka Bildirim Formunun TSM (Temel Salk statistikleri Modülü)’e Kaydedilmesine Ait Açklama: Veri giri ekranı; kurum bilgileri, hasta kimlik bilgileri, vaka bilgileri olmak üzere üç bölümden olumaktadır. 1. Kurum Bilgileri: i. Bildiren Kurum; seçmeli alan olup, hangi kurumlardan zehirlenme vakası bildirilmise, tanımı yapılmı kurumlar arasından seçilip iaretlenecektir. ii. Kuruma Bavuru Tarihi: Salık kurumuna müracaat tarihi GG/AA/YYYY SS:DD (tarih, saat, dakika) olarak girilecektir. 2. Hasta Kimlik Bilgileri: i. TC Kimlik No, Ad, Soyad, Ya manüel olarak girilecektir. ii. Cinsiyet: seçilip iaretlenecektir. iii. Meslek Grubu seçmeli alandan seçilerek iaretlenecektir. iv. Balı Bölge: Hastanın adresinden hangi salık ocaı/aile hekimi bölgesinde olduu bulunarak seçmeli alandan iaretlenecektir. 3. Vaka Bilgileri: i. Zehirlenme nedeni programda belirtilmi olan seçmeli listeden iaretlenecektir. ii. Olay Zamanı: zehirlenmenin ilk baladıı/maruz kalmanın ilk baladıı zaman; GG/AA/YYYY SS:DD olarak girilecektir. iii. Maruz Kalma Süresi: Zehirlenmeye neden olan etkenle etkileim süresini ifade eder. GG/AA/YYYY SS:DD olarak girilecektir. iv. ikâyet: Hastaya rahatsızlık veren tüm yakınmaları açık olarak yazılacaktır. v. ikâyet Balangıcı: GG/AA/YYYY SS:DD olarak girilecektir. vi. Antidot: Eer hastaya antidot verildi ise seçmeli alandan iaretlenecektir. vii. Ölüm Tarihi: Formda daha sonra düzeltme yapılabilecek tek alandır. Hastanın son durumu l Salık Müdürlüü tarafından takip edilerek ölüm olayının gerçekletii durumlarda GG/AA/YYYY SS:DD olarak bu alan doldurulacaktır. 216 Zehirlenme Nedenleri 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 Botulizm Besin kaynaklı botulizm Opoid Analjezikler Kannabinoidler Belirtilmemi Uçucu Maddelerle Salisilat Terapötik laçlarla Sedatif Hipnotik ve Anksiyolitik laçlar Antiepileptik Sedatif Hipnotik Amfetaminler Antidepresan Antipsikotik Antikolinerjik Beta Reseptör Blokörü Demir çeren laçlar Kardiyak Glikozidlerle Kalsiyum Kanal Blokörü Klasik Antihistaminik Baımlılık Yapan Maddelerle Zehirlenmeler Etil alkol Metil alkol Naftalin Alifatik hidrokarbonlar (Petrol Ürünleri) Zehirlenmeler Benzen Toluen Ksilen Organoklorla Kloroform Trikloretilen Trikloretan Perkloroetilen Metilen Klorür Benzin Gaz Yaı Tiner Vernik Aromatik hidrokarbonlar Halojenli (klorlu) hidrokarbonlar Belirtilmeyen Tüp Gaz Zehirlenmeleri Bütan (evlerde kullanılan tüp gaz) Propan (sanayi tipi LPG) ile zehirlenmeler Tuvalet temizleyicileri (kezzap, nitrik asit, sülfirik asit, tuz ruhu-hidroklorik asit) Kireç ve ya çözücüler (sodyum hidroksit) Lavabo açıcılar (sodyum hidroksit, potasyum hidroksit) Fırın temizleyicileri (sodyum hidroksit) Aır Metallerle Zehirlenmeler Kurun Civa Arsenik Karbonmonoksit Zehirlenmesi Organofosfatla Karbamatla Yabanıl Ot Öldürücülerle Zehirlenme Mantar öldürücülerle Zehirlenme Kemirgen öldürücülerle Zehirlenme Böcek Öldürücülerle Zehirlenmeler Deniz ürünleri ile zehirlenmeler Balık 217 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 218 Kabuklu deniz hayvanları Mantar Zehirlenmesi; Doada yetien toksik madde içeren mantarların yenmesi ile zehirlenme Dier Zehirli Hayvan Isırma ve Sokmaları Yılan Isırması Akrep Sokması Örümcek ısırıı Arı sokması Doada bulunan her türlü zehirli böcek ve hayvan ısırık (köpek hariç) ve sokmaları Parasetamol Freon (Buzdolabı Gazı) Doalgaz Egzoz gazları ile kapalı garajlarda Lityum Kokain Sempatomimetikler Alkollerle Zehirlenmeler Hidrokarbonlu Bileiklerle Zehirlenmeler Karbontetraklorür Belirtilmeyen Tarım ve Böcek lacı le (nsektisitlerle) Zehirlenmeler Piretrin ve Piretroidle Amitraz (Kenaz)'la Fösfin ve Fosfürlerle Zehirlenme Fumigantlarla Zehirlenme Her türlü deterjan Belirtilmeyen Ev Kimyasalları ile Zehirlenmeler Aartıcılar (çamaır suyu-sodyum hipoklorid) Parlatıcılar (sitrik asit) Metal Parlatıcılar ve pas gidericiler (okzalik, fosforik ve kromik asitler) N-Hekzan Neft Yaı Yenilen ve içilen her türlü gıda ile meydana gelen zehirlenmeler Et ve et ürünleri ile zehirlenmeler Et suyu Domuz eti Dana veya koyun eti Kümes hayvanları ile Salam Sosis Süt ve süt ürünleri ile zehirlenmeler Çi süt Peynir Krema Dondurma Yumurta Kurutulmu yiyecekler Dondurulmu gıdalar Çi sebze meyve salatalar Su ve buz Deli Bal Gıdalara bulamı ilaç ve kimyasal atıklar Ticari ya da evde hazırlanmı konserve Sucuk, jambon gibi vakumlu, tuzsuz ya da ekersiz ortamda depolanmı besinlerle Halisünojenler Etilen glikol Bitkilerle Zehirlenmeler; Bitkilerin tedavi amacı ile, yanlılıkla ya da özkıyım amacıyla yenmesi Sobadan sızan odun, kömür Fabrika gazları Yangınlarda Kötü baca sistemi olan yerlerle Hava dolaımının iyi olmadıı yerlerde Antidot Listesi 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 Atropin Difenhidramin Hidroksikobalamin nsülin Kalsiyum Calcium Edtate De Sodium Glukoz Digoxin mmune Spesifik Antikor Digifab (Digoxin mmune Fab) Metilen Mavisi (10 Ml) Etil Alkol (%10) Dopamin Dicobalt Edta (Kelocyanor) (6 Amp) K1 Vitamini (Fitonadion) Adrenalin (Epinefrin) Penisillamin Dmps (Dimercaptopropane-1-Sulfonate) Botulismus Polivalan Antiserumu (Tip A. B Ve E) Morfin Dmsa (Dimercaptosuccinic Acid) Succimer D-Penicilamin (50 Tablet. Kutu) Benzodiazepinler Pralidoksime Tuzları (2- Pam) (200 Mg 10 Amp) Sodyum Nitroprussid Dimercaprol ( Bal) (British Anti-Lewisite ) Flumazenil Fomepizol ( 4-Methypyrazole ) (1kutu=5 Amp) Deferoksamin (Desferrioksamin) Lökovorin Kalsiyum (Kalsiyum Folinat) Physostigmin Salicylat (5 Amp) Nalokson Fenitoin Etanol Haloperidol Silibinin (4 Vialık Kit) N-Asetilsistein (Nas) Yılan Antivenomu Piridoksin (B6 Vitamini) Siyanür Antidot Kiti (Amil Nitrit. Sodyum Nitrit. Sodyum Thiosülfat ) (Bir Hastalık Kit) Akineton Tiamin (B1 Vitamini) 219 yeri Salk Birimi Yllk Çalma Plan Takvimi 220 SGP SG- YS Salk Gözetimi Deerlendirme Formu Zayf Orta yi Açklamalar Zayf Orta yi Açklamalar 1.SG politikas ve SG organizasyonu 1. letmenin SG politikası i salıını kapsamakta yaralanma ve meslek hastalıkları/ile ilgili hastalıkların önlenmesi konusunda taahhütte bulunmakta mıdır? 2. yerinin büyüklüü ve faaliyetleri dorultusunda oluturulmu, görev ve sorumlulukları açık bir ekilde tanımlanmı kendine ait bir SGB ya da sözlemeli bir OSGB var mı? (Sözlemeli iyeri hekimi var mı? -Tam zamanlı……. -Yarı zamanlı……..; yeri hemiresi var mı?) 3. SGB veya OSGB yasada tanımlanan ve iletmenin büyüklüü ve faaliyetleri ile doru orantılı fiziki mekan ve donanıma sahip mi? 4. salıı hizmetleri için ayrılan süreler yeterli mi? 5. salıı için ayrı bir bütçe ayrılıyor mu? 6. Kiisel tıbbi kayıtlarda Türkiye'deki mevzuatla uyum içerisinde, genel salık durumu, mesleki geçmi, mesleki maruziyetler, tıbbi muayeneler, tahliller, i kazalarımeslek hastalıkları, ile ilgili hastalıklar, ilgili dier hastalıklar, biyolojik izleme vb. bilgiler yer alıyor mu? Tıbbi kayıtların gizlilii salanmı mı? 2. SG kapsamndaki hak ve sorumluluklar 7. veren; SGB-OSGB personelinin ibirliini ve SG politikalarının oluturulmasına ve sürdürülmesine katılımını salıyor mu? 8. veren SGB-OSGB personeline mesleki baımsızlık sunuyor mu? 3. SG’nin iletme faaliyetleriyle bütünletirilmesi 9. SGB ekibi salık alanında yapılacak iyiletirmelerle ilgili yıllık hedeflerin de içinde yer aldıı yıllık plan hazırlanırken yapılan çalımalara katılıyor mu? 10. Makine, araç-gereç ve malzeme alınırken SG gözetilerek iyeri hekimi görüü alınıyor mu? 11. Yeni prosesler ve iler planlanırken SG gözetilerek iyeri hekimi görüü alınıyor mu? 12. yeri hekimi koruyucu donanımların satın alımı ve kullanımı ile ilgili tavsiyede bulunuyor mu? 13. yeri hekimi SG Kuruluna katılıyor, yürüttüü faaliyetleri Kurula bildiriyor, Kurul çalımalarından haberdar ediyor mu? 14. Yönetimin gözden geçirilmesi sonucu elde edilen bulgular iyeri hekimine bildiriliyor mu? 15. yeri hekimi, iletmede meydana gelen kazalar ve kaza soruturmaları ile düzeltici ve önleyici eylem kararları hakkında bilgilendiriliyor mu? 4. Risklerin Belirlenmesi, Deerlendirmesi ve Kontrol Edilmesi 16. Yazılı bir tehlike belirleme ve risk deerlendirmesi belgeniz var mı? 17. yeri hekimi, kullanılan kimyasalların MGBF’larına ulaabiliyor mu? 18. Mesleki salık ile ilgili tehlikeler ve riskler düzenli olarak belirlenip deerlendiriliyor mu, endüstriyel hijyen ölçümleri yapıyor mu? 19. yeri hekimi, bu çalımalara i salıı ile ilgili tehlikeleri ve riskleri ekleyerek katılıyor mu, bu çalımaların sonuçları kendisine rapor ediliyor mu? yeri hekimi iyeri ziyaretleri yapıyor mu? 20. Çalıanların i kazalarını ve meslek hastalıklarını amirlerine ve yöneticilere, güvenlik uzmanı ve iyeri hekimine bildirmelerine yönelik resmi bir sistem mevcut mu? 5. Salk Gözetimi 21. salıı hizmet salayıcısı, yasalara ve iyi uygulamalara uygun olarak ve tehlike belirleme ve risk deerlendirmesi çalımalarını esas alarak salık gözetimi yapıyor mu? 22. salıı hizmet salayıcısı önleyici ve DFlerle ilgili tavsiyelerde bulunuyor ve bu tavsiyeler dikkate alınıyor mu? 23. e giri muayeneleri yapılıyor, ie uygunluk deerlendirilip raporlanıyor mu? 24. Periyodik muayeneler yapılıyor ve raporlanıyor, gereinde i deiiklii önerisinde bulunuluyor mu? 25. Ek ve tamamlayıcı muayeneler yapılıyor mu? (Biyolojik monitörizasyon ve teknik ölçümler) 26. Bulaıcı hastalıkların kontrolü, aılama ve portör muayeneleri yaptırılıyor mu? 221 27. Hassas gruplara yönelik bir gözetim programı uygulanıyor mu (gebeler, gençler vb.)? 28. e dönü muayeneleri yapılıyor mu? 29. yerinin genel hijyen artları, nitelikli yemek ve kaliteli içme suyu salanması sürekli gözetiliyor, yazılı düzeltme önerileri yapılıyor ve izleniyor mu? 30. le ilgili yaralanma ve rahatsızlıkların uygun tedavi, izlem, kontrol ve rehabilitasyonu meslek hastalıkları tanısında yetkili hastanelerle ve ilgili birimlerle ibirlii içinde yapılıyor mu? Zayf Orta yi Açklamalar Zayf Orta yi Açklamalar 6. Performans zleme 31. yeri hekimi salık bilgilerini kaydediyor, saklıyor, istatistiklerini alıyor, deerlendiriyor, yorumluyor ve raporlayıp iverene bildiriyor mu? 32. SGB-OSGB yıllık çalıma planı hazırlıyor mu? 33. SGB-OSGB yıl sonunda yıllık bir rapor hazırlıyor mu? 34. letme yönetimi iyeri hekiminin performansını her yıl gözden geçiriyor, elde edilen bulgular iyeri hekimine bildiriliyor mu? 35. te yaralanmalar/rahatsızlıkların bildirimi ve soruturulmasında kullanılan prosedürün etkinliini deerlendiriyor musunuz? 36. letme, Salıı Yönetim Sisteminin Türk Mevzuatı ile uyumlu olduunu teyit etmek üzere periyodik denetimler düzenliyor mu? 7. Olaylarn Raporlanmas ve Soruturulmas 37. Tüm ile ilgili hastalıklar aratırılıyor, ie gelmemeyle sonuçlananlar raporlanıyor ve iverene bildiriliyor mu? 38. yeri hekimi iletmede meydana gelen kazalar ve kaza soruturmaları ile düzeltici ve önleyici eylem kararları hakkında bilgilendiriliyor mu? 39. letmenin i kazaları ve meslek hastalıkları ile ilgili mevzuata uygun bir kayıt ve bildirim sistemi ve görevlisi var mı? 40. letmenin i kazalarının ve meslek hastalıklarının kayıt altına alınması için bir bildirim sistemi var mı? 8. Sürekli yiletirme 41. salıına yönelik önleyici faaliyetlerin planlaması yapılıyor ve bu planlar irketin yıllık planlarına dahil ediliyor mu? 42. salıı yönetimindeki olası iyiletirmelere dair karar alınması amacıyla yönetim gözden geçiriliyor mu? 43. Güvenlik ve salık ile ilgili yürürlükte olan yönetmeliklere uyulmasını salamak için kullandıınız sistemde, ulusal mevzuata uyulup uyulmadıını tespit etmek amacıyla düzenli deerlendirmeler yapılması öngörülmü mü? 9. Eitim ve letiim 44. çiler iletmenin i salıı politikası, i salıı risk ve tehlikeleri konularında eitiliyor, salık gözetimi bulguları hakkında bilgilendiriliyor mu? 45. yeri hekimleri ve hemireleri ulusal mevzuata uygun ekilde sürekli eitim görüyor mu? 46. Yöneticiler, amirler ve içiler için hazırlanmı bir eitim programı ile bunların yenileme eitimleri için bir programınız var mı? 47. Yöneticiler ve çalıanlar, i kazaları ile meslek hastalıklarının erken tehisi, bildirimi ve uygun tedavilerinin önemi hakkında bilgilendiriliyorlar mı? 10. Acil Durumlara Hazrlk 48. Acil durumlar ile ilgili önlem, hazırlık ve müdahale düzenlemeleri, ilk yardım kitleri mevcut mu ve bunların devamlılıı salanıyor mu? 49. Yeterli sayıda ilkyardım personeli var mı ve ilkyardım ekibinde yer alan herkes mevzuata uygun, düzenli eitim alıyor mu? 50. letme acil salık hizmeti veren kurulularla gerektiinde ibirlii kurmu mudur? SGP kapsamında hazırlanan SG-YS “Salık Gözetimi Deerlendirme Formu” iyeri hekimlerinin çalıtıkları iyerlerini deerlendirmelerinde ve gelitirmelerinde kullanabilecekleri bir form olarak düünülmektedir. 222 XIV. yerlerinde Afet ve Acil Durum Organizasyonu AFET (DISASTER) nsanlar için fiziksel, ekonomik, sosyal ve çevresel kayıplar douran, normal yaamı ve insan eylemlerini durdurarak veya kesintiye uratarak toplulukları etkileyen, etkilenen topluluun yerel olanak ve kaynaklarını kullanarak ba edemeyecei doal, teknolojik veya insan kaynaklı olayların sonuçlarına afet denilmektedir. AFET YÖNETM (DISASTER MANAGEMENT) Afetlerin önlenmesi ve zararlarının azaltılabilmesi için afet öncesi, afet sırası ve afet sonrasında yapılması gereken idari yasal ve teknik çalımaları belirleyen ve uygulamaya aktaran, bir olay zamanında, uygulama yapabilmeyi salayan ve her olaydan çıkarılan derslerin ııında varolan sistemi gelitiren yönetim biçimidir. ACL DURUM (EMERGENCY) 1. Olumsuz etkilerini en aza indirmek için acil önlemler alınmasını gerektiren beklenmedik ve ani gelien olay. 2. Acil müdahale gerektiren ve yerel kapasitenin olayları belirleme ve yönetmede yetersiz kaldıı durumlarda afetler sonrası oluan acil durum. 3. Acil durumlar; ölümler, yaralanmalar, insanların yerlerini terk etmeleri, hastalık, sakatlık, gıda güvensizlii, altyapının hasar görmesi ya da kaybedilmesi, zayıflamı ya da zarar görmü kamu yönetimi ve azalmı kamu emniyeti ve güvenlii durumlarını içerebilir. Afetten etkilenen ülkelerde, bu durumlar çou kez aynı anda ortaya çıkar, yerel kapasiteyi zorlar ve ekonomik ve sosyal faaliyetleri aksatır. AFET TÜRLER Dünya genelindeki doal afetler ele alınınca, 31 çeit doal afetin 28 tanesini meteorolojik afetlerin oluturduu görülür. Doal afetlerin çeitleri ve önem sıraları ülkeden ülkeye de deimektedir. Örnein, Akdeniz Bölgesinde doal afetler kuraklık, seller, orman yangınları, heyelan, dolu fırtınaları, çılar, donlardır. Ülkemizde ise en sk görülen meteorolojik karakterli doal afetler dolu, sel, takn, don, orman yangnlar, kuraklk, iddetli ya, iddetli rüzgâr, yldrm, ç, kar ve frtnalardr. Dünya Meteoroloji Örgütüne (WMO) göre sadece 1980'li yıllarda dünyada 700,000 kii meteorolojik afetlerden dolayı hayatını kaybetmitir (www.afet.gov.tr). 223 (http://www.afet.gov.tr/tuaa/GenericClass/Rapor.aspx?RaporAdi=portalbilgigirisraporsayfasi&Theme=true&ALAN=object_id&KOD U=12; Kahramanmara, Afin-Elbistan Termik Santrali Yaknndaki Açk Çöllolar Kömür Maden Havzas’nda Meydana Gelen (Heyelan) Göçük Afeti-10 ubat 2011). 1. DOAL AFETLER Yava gelien doal afetler x iddetli souklar, x Kuraklık, x Kıtlık vb. Ani Gelien Doal Afetler x Deprem, x Seller, su takınları, x Toprak kaymaları, kaya dümeleri, x Çı, x Fırtınalar, hortumlar, x Volkanlar, x Yangınlar vb. 2. NSAN KAYNAKLI AFETLER 1. 2. 3. 4. 5. 224 Nükleer, biyolojik, kimyasal kazalar, Taımacılık kazaları, Endüstriyel kazalar, Aırı kalabalıktan meydana gelen kazalar, Göçmenler ve yerlerinden edilenler vb. (http://www.afet.gov.tr/tuaa/TUAA/AfetDetayFormu.aspx?AID=64178; Ostim-vedik Organize Sanayi Bölgesi’nde Patlama-03 ubat 2011). DÜNYADA GÖZLENEN AFET TÜRLER JEOLOJK AFETLER Deprem Heyelan KLMATK AFETLER BYOLOJK AFETLER Sıcak Dalgası Erozyon Souk Dalgası Orman Yangınları Kaya Dümesi Volkanik Patlamalar Çamur Akıntıları Tsunami Kuraklık Dolu Hortum Yıldırım Kasırga Tayfun Sel Siklonlar Tornado Tipi Çı Aırı Kar Yaıları Asit Yamurları Sis Buzlanma Hava Kirlilii Orman yangınları Salgınlar Böcek stilası SOSYAL AFETLER TEKNOLOJK AFETLER Yangınlar Savalar Terör saldırıları Göçler Maden Kazaları Biyolojik, nükleer, kimyasal silahlar ve kazalar Sanayi kazaları Ulaım kazaları 225 yerlerinde çalıanların yaralanmasına veya can kaybına neden olabilen, iyerindeki faaliyetleri kısmen veya tamamen durdurabilen, kurulua veya doal çevreye zarar veren, kuruluun mali yapısını ve toplumdaki imajını tehdit eden planlanmamı olaylardır. yerleri tehlike kaynaı olması bakımından potansiyeli yüksek olan yerlerdir. Bu durum iyerlerinde acil durum ve eylem planı çalımasının, çok geni bir boyutta ele alınılmasını zorunlu kılmaktadır. Acil durum ve eylem planı çalımaları ve uygulamalarının tek baına iyerleri tarafından yapılması ve yürütülmesi çok zordur. Tek taraflı uygulama ve yürütüm, planı verimli ve salıklı kılmayabilir. Ülkemizde böylesi durumlarda can kaybı bata olmak üzere yitirilebilecek pek çok deer göz önüne alınarak, Babakanlıa balı “Afet ve Acil Durum Yönetimi Bakanlıı” kurulmutur. yeri yönetimi bulunduu bölgedeki Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri ile iletiime geçerek, iyerinde hazırlanacak Afet ve Acil Durum Planlarıyla ilgili destei salayabilir58. yerlerinde kurulum aamasında ve sonrasında alınması gereken önlemler vardır. Acil çk yollar ve kaplar: x x x x x x x x x x Acil çıkı yolları ve kapıları dorudan dıarıya veya güvenli bir alana açılmalı ve çıkıı önleyecek hiçbir engel bulunmamalıdır. Herhangi bir tehlike durumunda, tüm çalıanların iyerini derhal ve güvenli bir ekilde terk etmeleri salanmalıdır. Acil çıkı yolları ve kapılarının sayısı, boyutları ve yerleri yapılan iin niteliine, iyerinin büyüklüüne ve çalıanların sayısına uygun olmalıdır. Acil çıkı kapıları dıarıya doru açılmalıdır. çeri doru açılan kapılar tehlike anında kaçıı engelleyerek yıılmalara ve fazladan zararlara yol açabilmektedir. Acil çıkı kapısı olarak raylı veya döner kapılar kullanılmamalıdır. Acil çıkı kapıları, acil durumlarda çalıanların hemen ve kolayca açabilecekleri ekilde olmalıdır. Acil çıkı yolları ve kapıları Güvenlik ve Salık aretleri Yönetmeliine uygun ekilde iaretlenmelidir. aretler uygun yerlere konulmalı ve kalıcı olmalıdır9. Acil çıkı kapıları kilitli veya balı olmamalıdır. Acil çıkı yolları ve kapıları ile buralara açılan yol ve kapılarda çıkıı zorlatıracak hiçbir engel bulunmamalıdır. Aydınlatılması gereken acil çıkı yolları ve kapılarında elektrik kesilmesi halinde yeterli aydınlatmayı salayacak yedek aydınlatma sistemi bulunmalıdır. Ayrca yangnla mücadele için; x x x 58 59 yerinin büyüklüüne, yapılan iin özelliine, kullanılan maddelerin fiziksel ve kimyasal özelliklerine ve çalıanların sayısına göre iyerinde etkili ve yeterli yangın söndürme donanımı ile gerektiinde yangın detektörleri ve alarm sistemleri bulunmalıdır. Yangın söndürme ekipmanı kolay kullanılır olmalı, görünür ve kolay eriilir yerlere konulmalı, önlerinde engel bulunmamalıdır. Yangın söndürme ekipmanı ve bulunduu yerler Güvenlik ve Salık aretleri Yönetmeliine uygun ekilde iaretlenmeli, iaretler uygun yerlere konulmalı ve kalıcı olmalıdır9,59. Afet ve Acil Durum Yönetim Merkezleri Yönetmelii, R.G: 19 ubat 2011/27851. yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Salık ve Güvenlik Önlemlerine likin Yönetmelik, R.G: 10 ubat 2004/25369. 226 yeri Salk Birimi Çalanlarnn Afet ve Acil Durumlardaki Sorumluluklar Afet ve acil durum ortaya çıkmadan iyerinde kurulması gereken ekiplerden biri de “ilkyardım ekibi”dir. Bu ekibin kurulması sorumluluu iyerinde bulunan en yetkili salık çalıanındadır. Salık birimi çalıanları (yeri hekimi, iyeri hemiresi, salık memuru vb.) kurulacak ilkyardım ekibinde yer almalı, kuruluun büyüklüü ve çalıan sayısı göz önüne alınarak gerekli sayıda “ilkyardımcı” yetitirilmelidir52. yeri hekimi sertifikalı ilkyardımcıları bir araya getirerek, ilkyardım odaları, ilkyardım dolapları ve acil hasta/yaralı taıma ve salık kurulularına iletimi konusunda toplantılar yapmalıdır. yerindeki en üst salık yetkilisi her vardiyada gerekli olacak sayıda ilkyardımcılardan ekipler kurmalı ve bu ekiplerin dier afet ve acil durum ekipleriyle iletiimini salamalıdır. yerinde yapılacak eitim ve tatbikatlarda ilkyardım ekiplerinin yer alması salanmalıdır. lkyardım odaları ve dolaplarının düzenli aralarla denetiminin yapılarak eksiklerin tamamlanması da ekip liderlerinin sorumluluunda olmalıdır. Ayrıca iyeri hekimi, ilkyardımcıların güncelleme eitimlerinin takibi, emekli olan, iten ayrılanların yerine yeni ilkyardımcılar yetitirilmesinin salanması görevini de yerine getirmelidir. lkyardm odalar yerinin büyüklüü, yapılan iin nitelii ve kaza riskine göre iyerinde bir ya da daha fazla ilkyardım odası bulunmalıdır. Bu odalar yeterli ilkyardım malzeme ve ekipmanı ile donatılmalı ve sedyeler kolay eriilebilir yerlerde bulundurulmalıdır. Ayrıca, buralar Güvenlik ve Salık aretleri Yönetmeliine uygun ekilde iaretlenmeli ve çalıma koullarının gerektirdii her yerde ilkyardım donanımı bulundurulmalıdır. Bu donanım uygun ekilde iaretlenmeli ve kolay eriilebilir yerlerde bulundurulmalıdır. lkyardım dolapları, her zaman görünür bir ekilde iaretli, kolaylıkla eriilebilecek ekilde, kaza olabilecek alanların yakınında olmalıdır. lkyardımcılar ilkyardım dolaplarına bir iki dakika içinde ulaılabilmelidir. Dolaplar uygun malzemeden yapılmı olmalı ve içindekileri sıcaktan, nemden ve istismardan korumalıdır. lkyardım çantaları veya dolapları, toz veya toprak girmeyecek ekilde yapılmı olmalı ve herhangi bir karııklıa yol açmayacak ekilde içleri bölünmü olmalı ve her malzeme veya ilacın üzerinde adları okunaklı bir ekilde yazılmı olmalıdır. Dolap kapaklarının iç tarafına içinde bulunan ilaç ve malzemenin bir listesi yapıtırılmı olmalı ve beyaz üzerine kırmızı ay iareti konarak iyerinin uygun bir yerinde bulundurulmalıdır45. Balangıçta ilkyardım hastayı kımıldatmadan yapılacak olsa da, gerektiinde yaralı veya hasta kiinin kaza yerinden uzaklatırılmasını salamak üzere kullanılacak basit taıma araçlarına kolayca ulaılabilmelidir. lkyardım konusundaki yazılı bilgiler, iyerinde stratejik bir noktada görülebilecek bir yere asılmalı ve iveren bu konuda tüm içiler için bilgi notları düzenlemelidir. Bilgi notunun temel bölümleri u maddeleri içermelidir: x x x x x x x yerinde ilkyardım ve tıbbi bakımdan daha fazla yararlanma yöntemleri, lkyardım personeli olarak görevlendirilen personelin tanımlanması, Herhangi bir kaza ile ilgili bilginin, hangi yollarla ve kime bildirilmesi gerektii, lkyardım dolabının ve ilkyardım odasının yerleri, Bir kaza durumunda ve kazadan sonra çalıanların ne yapması gerektii, Kaçı yollarının nerelerde olduu ve lkyardım personelinin görevlerinde nasıl desteklenecekleri. 227 Madenlerde yer üstünde yaplacak ilkyardm müdahaleleri: ILO’nun 2006 yılında Cenevre’de yaptıı, Kömür Madenlerinde Güvenlik ve Salık Uzmanları Toplantısında alınan kararlarda; “madende, bir vardiyada çalıan içi sayısı ulusal yasa veya yönetmeliklerle belirlenen rakamı aarsa, uygun niteliklere sahip bir ilkyardım merkezi bulundurulmalı ve düzenli bir ekilde bakımı yapılmalıdır” denilmektedir. lkyardım merkezi aaıdaki özelliklere sahip olmalıdır: x x x Yer üstünde dier amaçlar için kullanılmayan ayrı bir yerde, madenin ana giriine elverili yakınlıkta olmalı, rahat bir girii bulunmalı ve sedye taıyan insanlar girebilmelidir. Yeterli derecede ısıtılmı, aydınlatılmı, temiz tutulan tedavi, dinlenme, depo ve bekleme odaları bulunmalıdır. Yalnızca ilkyardım, tıbbi incelemeler ve ambulans hizmetleri için kullanılmalıdır. lkyardım merkezi tedavi odas aaıda belirtilen özelliklere sahip olmalıdır: x x Kolay temizlenebilen kaygan olmayan bir tabanı, kolayca yıkanabilir duvarları, gömme depo rafları, kolay temizlenebilir çalıma bankoları ve akarsu olan lavaboları bulunmalıdır. Sıra, sandalye, tekerlekli tedavi servis arabası (çekmeceleri bulunan ve üzeri cam olan), ayarlanabilen tedavi sandalyesi, büyüteçli lamba, kanepe ve perde bulunmalıdır. lkyardım merkezi dinlenme odas aaıda belirtilen özelliklerde olmalıdır: x x Tedavi odasına açılan bir kapısı ve sedyelerin hareketlerini kolaylatırmak için dıarıya açılan geni kapıları bulunmalıdır. Akarsuyu olan bir lavabosu, ayarlanabilen bir kanepe ve dinlenme sandalyesi bulunmalıdır. lkyardım merkezi tedavi odasından, kilitlenebilir üniteleri ve kilitli bir kapısı bulunan depo odasına geçilebilmelidir. Tedavi odasından banklar ve sandalyelerin bulunduu bekleme odasına veya alanına da geçilmelidir. lkyardım merkezinde, bir doktorun hizmetinden yararlanabilen ilkyardım görevlileri görev yapmalıdır. Diplomalı bir hemire ya da onaylı bir ilkyardım eitimi kursunu tamamlayanların dıında hiç kimse, yönetici tarafından ilkyardım merkezinde görevlendirilmemelidir. Madende, inaat alanında, fabrika ya da atölyelerde veya çevresinde çalıılırken, ilkyardım merkezinde görev yapan ilkyardım görevlisi veya görevlileri devamlı orada bulunmuyorlarsa da hemen ulaılabilir durumda olmalıdırlar. (1) Herhangi bir vardiyada çalıanların toplam sayısının ulusal yasa veya yönetmeliklerle belirlenen sayıyı amadıı küçük madenlerde devamlı kullanıma hazır olan bir ilkyardım odası bulundurulmalıdır. (2) lkyardım odası yeterli derecede ısıtılmı ve aydınlatılmı olmalı, sıcak ve souk su bulunmalı, kolaylıkla temizlenen iç yüzeylere sahip olmalı ve ulusal yasa veya yönetmeliklerle odada bulunacak minimum donanım belirlenmelidir. Söz konusu düzenlemeler, ilkyardım ve hayat kurtarma teknikleri konularında yetkili (sertifikalı, ehliyetli) kii veya kiilerin sorumluluunda olmalı ve bu özelliklere sahip bir kii çalıma saatleri süresince devamlı ulaılabilir durumda olmalıdır. letmenin kaynakları, bu bölümdeki koulları salamak için yeterli deilse bunları yerine getirmek için iki veya daha fazla iletme, kaynaklarını birletirebilir. Yetkili makamların onayı alınarak yapılan düzenlemelerde, bu tür tesislerin her iyerinden kolaylıkla ulaılabilecek bir yerde kurulması salanır. 228 Yeraltnda ilkyardm düzenlemeleri veren, yeraltında karılaılan tehlikeler nedeniyle oluacak yara ve hasarlarla baa çıkmak için yeterli ilkyardım hizmetlerini, kurulularını ve personelini salamalıdır. Yeraltında çalıılırken ilkyardım salamak için olabildiince uygun araçlara ve eitilmi personele her zaman kolaylıkla eriilebilmelidir. (1) Yer altında çalıan yeterli sayıda kii, onaylanmı güncel ilkyardım sertifikalarına sahip olmalıdır. (2) Bu nitelikli kiilerin her biri olanaklar ölçüsünde düzenli olarak yer altında aynı gurupla birlikte çalımalıdır. Her bir ilkyardım personeli en az aaıda belirtilen maddeleri kullanılabilecek ekilde bulunduran bir ilkyardım çantası taımalıdır: (a) ki üçgen bandaj, (b) Sabitleyici bandajı olan, steril hazırlanmı küçük orta ve geni pansumanlar, (c) Çeitli yapııcı bantlar ve (d) Yeterli sayıda tıbbi eldiven. veren, gerekirse ilkyardıma gereksinimi olan kiiyi nakletmeden önce, ona tedavi salamak üzere, yeterli ve uygun ek ilkyardım birimleri oluturmalıdır. lkyardım donanımlarını düzenli bir ekilde bulundurmak ve gerektiinde yenilemek tüm ilkyardım görevlilerinin ve yer altındaki denetçilerin (nezaretçilerin) görevi olmalıdır. Tüm ilkyardım gereçleri uygun, temiz, toz ve nem geçirmez saklama kaplarında bulundurulmalı ve içiler bu gereçlere eriebilmelidirler. Yer altında ilkyardımda çalıan tüm kiilerin listesi, ilkyardım merkezinde madende çalıanlar tarafından kolayca görülebilecek bir yerde bulundurulmalıdır. Hasta ve yaral kiilerin tanmas Maden yöneticisi yaralı ve hasta kiilerin maden yüzeyine çabuk ve rahat taınmalarını salamak için gerekli düzenlemeleri yapmalıdır. veren yaralı ve hasta kiilerin, hastaneye veya evlerine hemen taınmaları için gereken düzenlemeleri yapmalıdır. Yaralı insanların çıkarılacaı her kuyuda veya açıklıklarda, insanların yalnız bir kafesle çıkarılabilecei ve kafesin, sedyenin düz olarak yatırılabilecei kadar geni olmadıı her kuyuda ve her batık kuyuda, yaralanmanın aırlamasını önlemek için uygun bir can yelei veya tutma sistemleri salanmalı ve kullanılmalıdır. Denetim veren tarafından görevlendirilen yetkili bir kii tarafından, tüm ilkyardım ve ambulans donanımının ne sıklıkla denetlenecei, ilgili yönetmeliklerle belirlenmitir. Her kullanımdan sonra ya da en geç 6 ayda bir kontroller yapılmalıdır. Tüm noksanlıklar zaman geçirmeksizin düzeltilmelidir. Eitim ve güncelleme-takviye eitimleri (1) Kömür madenciliine yeni balayan herkes, mümkün olduunca önemli hayat kurtarıcı teknikler ve ilkyardımın temelleri konusunda eitim ve bilgi almalıdır. 229 (2) Bu kiilerin yeni teknikler konusunda güncel bilgiler edinmeleri için gerektiinde güncelleme-takviye kurslar düzenlenmelidir. Onaylanmı ilkyardım sertifikası alan kiiler, yetkilileri tarafından istenilmesi durumunda yeniden eitilerek sınava sokulmalıdır. lkyardım merkezinde çalıan ve yer altındaki içilere ilkyardım ulatıran kiiler, elde edecekleri baka özellikler yanında aaıda belirtilen hususları yapmalarını salayacak bilgiler almalı ve eitim görmelidir: (a) ok tedavisi ve canlandırma, (b) Yaraları inceleme ve deerlendirme, (c) Pansuman yapma, (d) Tıbbi ve cerrahi durumları inceleme ve deerlendirme, (e) Üzerinde akım bulunan alete yakalanmı olanları uzaklatırma ve elektrik oku ve ciddi vücut yaralanmalarını tedavi etme, (f) Acil durum tedavisi ve sevk yapma, (g) Basit raporlar tutma, (h) Zayiatların yönetimi, (i) Bütün acil durum donanımlarını kullanma ve (j) Depo ve destek yönetimi. Yaralanmalarn bildirilmesi Yaralı bir kimse, yarası ne kadar hafif olursa olsun madeni terk etmeden önce inceleme ve tedavi için ilkyardım merkezine bavurmalı, gerekirse tedavi ve sevk edilmelidir. Yaralanma yer altında tedavi edilmi bile olsa ilkyardım merkezinde bildirilen yaralanmaların kaydı tutulmalı ve saklanmalı ve yıllık deerlendirilmelidir. Tahliye ve kurtarma Acil durumlarda tahliye Her iveren, madende acil bir durum görülürse uygulamak üzere “maden acil durum eylem planı” bulundurmalıdır. Bu plan, yangın önleme ve acil durum eylem planının bir parçası olmalı, madenin tahliyesini ve aaıda belirtilen konuları kapsamalıdır: (a) Acil durumlarda alınacak önlemleri yönetmek üzere kiisel sorumluluklar saptanmalıdır, (b) Acil durum iletiim sistemi kurulmalı, acil durumlardaki iletiimi yürütmek üzere yöntemler ve kiisel sorumluluklar belirlenmelidir, (c) Acil durumdan etkilenen herkese derhal durumun bildirilmesini salayacak ve tüm kiiler tarafından görülüp duyulabilecek bir alarm sistemi bulundurulmalıdır, (d) Madenden veya tehlike bölgesinden kiilerin güvenli olarak, düzenli bir ekilde hemen çekilmesini salayan bir yöntem izlenmeli, acil durumlardaki kaçı yolları ve yöntemleri konusunda eitim verilmelidir, (e) Kritik operasyonları yapmak üzere madende kalan çalıanların, madeni terk etmeden önce izleyecekleri yöntemler belirlenmelidir. Bu durumlarda: 230 (1) Yalnızca, kritik operasyonlarda ve yangınlar, patlamalar gibi madende görülen acil durumlarda yapılacak eylemler konularında özel eitim almı personel seçilmeli; (2) Hemen çekilmeyecek olan kiilerin bulundukları yerlerin güvenli olmalarını salayacak elverili yöntemler uygulanmalı; (3) Karılaılan kritik duruma hazırlıklı olmak üzere personel, gaz tayin edici ekipmanın yanısıra gerekli dier ekipman ve gereçlerle donanmı olmalıdır. (f) Belirli riskler altında olan kiilere kaçmaları için kiisel solunum donanımı gibi, gerekli donanım salanmalı; (g) Madende acil durumları oluturan yangınlara ve dier tehlikelere karı eitilmi, donatılmı ve hemen ulaılabilecek bir eylem grubu oluturulmalı; (h) Acil durum tahliyesi tamamlandıktan sonra, yöntem tüm içilere açıklanmalı; (i) Her düzeydeki tüm personel için; acil durumların önlenmesi için düzenli tatbikatlar, hazırlıklı olma, eylem yöntemleri ve periyodik olarak acil durum alıtırmaları konusunda bilgi ve eitim verilmelidir. Maden kurtarma çalmalar Maden acil durum eylem ve kurtarma planı, ulusal yasa veya yönetmeliklerle istenilmeli ve her iveren, madenden kurtarmayı da kapsayan, bu planı hazır bulundurmalıdır. Plan yangın önleme ve acil durum eylem planının bir parçası olmalıdır. veren birleerek veya ayrı olarak uygun merkezlerde, kurtarma çalımaları ve kurtarma çalıanlarının eitimleri için tam olarak donatılmı yeterli merkezi kurtarma istasyonları bulundurmalı, bunların bakımını salamalıdır. Bu merkezler yetkililer tarafından onaylanmalıdır. Kurtarma istasyonun çalıma alanı yetkililer tarafından belirlenmelidir. Her kurtarma istasyonu, kurtarma iinde yeterli eitim almı, yetkililerce belirlenen süre madende yer altında pratik yapmı ve ulusal yasa veya yönetmeliklerde istenilen dier özelliklere sahip yetkili bir memurun, dorudan kontrol edebilecei bir konumda olmalıdır. Ulusal yasa veya yönetmelikler ile istisna kabul edilmedikçe; (a) Maden bölgesinde merkezi bir kurtarma istasyonu bulunuyorsa iveren o istasyona, her hangi bir zamanda arayıp verdii hizmetlerden tam olarak yararlanacak ekilde, balanmalıdır. (b) Var olması durumunda her madenin, merkezi kurtarma istasyonu ile telefon balantısı olmalıdır. Merkezi bir istasyon bulunmuyorsa, kurtarma istasyonları olan çevredeki dier madenlerle telefon balantısı olmalıdır. x x Ulusal yasa veya yönetmelikler yeterli kurtarma içisi sayısını belirlemelidir. Kurtarma içileri aaıda belirtilen ekillerde organize edilmeli ve bulundurulmalıdırlar: (a) Merkezi istasyonda devamlı bir kurtarma tekilatı ve madende eitilmi kurtarma içileri bulundurulmalı veya (b) Madende kurtarma ekipleri oluturulmalıdır. Yetkililerin belirleyebilecei özel durumlar dıında, daimi kurtarma biriminden yeterli sayıda bir grup devamlı olarak istasyonda görevlendirilmeli ve orada kalmalıdır. Her madende, hizmetlerine gerek duyulur duyulmaz, dier kurtarma çalıanlarını de görevlendirmek için etkili düzenlemeler yapılmalıdır. 231 Kurtarma çalanlarnn seçimi Maden kurtarma çalımaları için eitilecek çalıanların seçiminde, fiziksel uygunlukları, mizaçları, dayanma güçleri, kurtarma ii için genel uygunlukları ve daimi kurtarma birimi ile ibirlii yapabilecek iletiim becerisi göz önüne alınmalıdır. Ayrıca, madenin yerleimi konusundaki bilgileri de temel alınarak dikkatle seçilmelidir. Kurtarma çalıanlarının yeraltı kömür madeninde en az iki yıl çalıma deneyimleri ve onaylı ilkyardım sertifikaları olmalıdır. Kurtarma içileri yılda bir salık kontrolünden geçirilmeli, uygun oldukları saptanmadıkça göreve devam etmemelidirler. Bilgilendirme ve uygulama Her merkezi kurtarma istasyonunda veya yetkililer tarafından gerek görülen dier istasyonlarda, kurtarma çalıanlarını eitmek üzere yeterli sayıda uzman eitimci bulundurulmalıdır. Kurtarma iinde eitim için seçilen herkes, yetkililer tarafından belirlenen bilgilendirme kurslarına katılmalı ve pratik çalımalara olabildiince fazla sayıda katılmalıdır. Sertifikalarını baarı ile almı olan kurtarma içileri, yetkililer tarafından tanımlandıı veya onaylandıı ekilde periyodik olarak daha ileri bilgilendirme ve uygulama eitimleri de almalıdırlar. Kurtarma alet ve donanmlar Her merkezi kurtarma istasyonu ve yetkililer tarafından onaylanan dier bütün istasyonlarda, yetkililer tarafından belirlenen kurtarma donanımları salanmalı, iyi bir ekilde bakımı yapılarak devamlı kullanıma hazır halde bulundurulmalıdır. Solunum aygıtları, duman kaskları ve benzerlerini kullanma sonucunda görülebilecek olan kazalar veya dier tehlikeli durumlar yetkililere bildirilmelidir. (1) Her madende kurtarma içileri için ayrı bir oda veya kalınacak yer bulundurularak bakımı salanmalı ve ulusal yasa veya yönetmeliklerle uyumlu donanımlar salanmalıdır. (2) Yer altında bulundurulması gerektii belirtilenler dıındaki kurtarma donanımları, bir odada veya kalınacak yerde saklanmalı, yer altında bulundurulmamalıdır. Ulusal yasa veya yönetmelikler, kurtarma çalımaları, eitimi ve uygulamaları için salanan odaların, aletlerin ve donanımın ne sıklıkta denetlenmesi gerektiini belirlemelidir. x x x Her madende kurtarma içileri tarafından ve eitim amaçlı olarak kullanmaya uygun bir formda, genel havalandırma sisteminin açık ve okunaklı biçimde yeterli sayıda kopyası bulundurulmalıdır. Kopyalar, bütün kapıları, kapakları, hava geçitlerini, regülatörleri ve telefon istasyonlarını göstermelidir. Kopyalarda giri hava yolları, dönü (çıkı) hava yollarından ayrı bir renkte gösterilmelidir. Kurtarma çalımalarında ve eitimde kullanılacak sinyal kodları, her ülkede tüm madenler için aynı olmalı ve yetkililer tarafından onaylanmı olmalıdır. 232 Maden kurtarma çalmalarnn yönetimi (1) Madende yapılacak kurtarma çalımalarının yönetimi ile ilgili kuralları, ulusal yasa veya yönetmeliklerin ve yetkililerin öngördüü ekilde, hazırlamak her maden yöneticisinin görevi olmalıdır. (2) Kurallar: (a) Kurtarma çalımaları sırasında belirli kiiler tarafından yapılacak görevleri; (b) Yönetici veya dier bir yetkili kii tarafından madende yer üstünde görevlendirilen, bir kiinin yapacaı görevleri; (c) Madenin etkilenmi olan kısmına yalnızca tam olarak yetkilendirilmi kiilerin girebileceini; (d) Madene giren herkesin isminin kayıt edilmesi gerektii hususlarını belirtmelidir. Yönetici tarafından görevlendirilen yetkili bir kii, yeterli kurtarma ekiplerinin organize olmu olduunu ve solunum aygıtlarının yetkililer tarafından istenilen koullara göre testten geçirilmi olduunu garanti etmelidir. x x Soluk alınamama olasılıının olabilecei atmosferin mümkün olduunca yakınında, temiz hava istasyonu veya istasyonları kurulmalıdır. Temiz hava istasyonlarında aaıda belirtilen destekler mümkün olduunca salanmalıdır: (a) Biri taınabilir solunum cihazı bakımında, dieri ilkyardımda uzman iki kii, (b) Solunum aparatları ile donatılmı, soluk alınamayan bir atmosferde görev yapmaya hazır bir kurtarma ekibi, (c) Canlandırma için gerekli donanım ve ulusal yasa veya yönetmeliklerle istenilen bu tür dier donanım ve (d) Temiz hava istasyonu ile madenin yer üstündeki kısımları arasında telefon balantısı. x x x x x x Hiç bir kurtarma ekibi nereye gidecei ve ne yapma giriiminde bulunacaı konusunda kesin talimat almadan temiz hava istasyonu ötesine geçmemelidir. Ekibin gidecei yolu iyi bilmemesi durumunda, plan yolu açıkça göstermelidir. Mümkün olan her yerde madende çalıan, solunum aygıtı donanımı olan bir rehber (eer donanımı kullanma konusunda eitilmi ve ehliyetli ise) kurtarma ekibine elik etmelidir. Kurtarma takımları liderleri öncelii her zaman takımlarının güvenliine vermelidir. Takımın solunamayan atmosfere girmesinden hemen önce, lider solunum aparatları setlerinin güvenli ve tatmin edici bir ekilde çalıtıından emin olmalıdır. Soluk alınamayan ortamda bulundukları zaman lider, takım üyelerinin ve aparatların durumlarını düzenli olarak kontrol etmelidir. Yangın, patlama, terör olayları ya da doal afetlerde inaat alanları, atölye ve fabrikalarda da güvenli kaçı yolları, toplanma alanları belirlenmi olmalı, arama, kurtarma, yangın ve ilkyardım ekiplerinin talimatlarına uyulması salanmalıdır. Çalıanların bu tür durumlara hazır olabilmesi için belli aralarla (yılda 2 kez) tatbikatlar yapılmalıdır. 233 234 XV. Çalıma Yaamında Beslenme Çalıanların salıklı bir yaam sürdürebilmeleri için beslenme temel gereksinimlerden biridir. Maslow Gereksinimler Teoremi: nsan ihtiyaçlarını bir hiyerari içerisinde ele alan Abraham Maslow’un yaklaımında birinci varsayım; kiinin gösterdii her davranıın, kiinin sahip olduu belli gereksinimleri gidermeye yönelik olduudur. Kii gereksinimlerini gidermek için belirli yönlerde davranır. Bu nedenle ihtiyaçlar davranıı belirleyen önemli etmenlerdir. Yaklaımın ikinci varsayımı ihtiyaçların sırası ile ilgilidir. Bu varsayıma göre kii belirli bir sıralama gösteren hiyerariye sahiptir. Alt kademelerde bulunan ihtiyaçlar giderilmeden üst kademelerdeki ihtiyaçlar, kiiyi davranıa yöneltmez. htiyaçların kiiyi yöneltme özellii bunların tatmin edilme derecesine balıdır. Tatmin edilen ihtiyaç, davranıta etkili olma özelliini kaybeder ve daha üst seviyedeki ihtiyaçlar davranıı etkilemeye balar. Maslow’un Gereksinimler Hiyerarisi Piramidi Abraham Maslow’un htiyaçlar Hiyerarisi Teorisi’nde de belirtildii gibi fizyolojik gereksinimlerin baında gelen insanın “nefes almasından” sonraki ilk temel gereksinimi beslenmedir. Çalıanların çalıtıkları i kolunda verimli, özenli ve yaratıcı olabilmelerinin önde gelen koullarından biri dengeli ve salıklı beslenmedir (Fiek, G., Piyal, B. 1989). Çalıanların beslenme programı yapılırken, yaptıkları iin aırlık derecesinden balayarak günlük enerji gereksinimleri belirlenmeli, bunu karılayacak ekilde besin ve kalori deerlerine göre, günlük, haftalık ve aylık beslenme programları düzenlenmelidir. 235 Gerek iyerinde, gerekse i dıında çalıanların salık riskleri ve çalıma koulları temel alınarak, yeterli ve dengeli beslenmelerini salayacak beslenme programları uygulanmalı, kaliteli ve ekonomik beslenme konusunda çalıanlar, iveren ve çalıan temsilcileri ve sendika görevlileri bilinçlendirilmelidir. Sadece iyerinde deil, evlerinde de ekonomik ve kaliteli beslenmenin salanabilmesi için, çalıanlara etkin beslenme eitimleri verilerek, yeterli ve dengeli beslenme bilinci oluturulmaya çalıılmalıdır. Özellikle aır ve tehlikeli ilerde çalıanlar için yüklü enerjinin tek bir öünde verilmemesine dikkat edilmeli; i yerinde çalıanlara verilmesi gereken beslenme hizmeti en az bir ara öüne de paylatırılmalıdır. Böylece hem öle yemeindeki aırı yüklenme önlenmi olur, hem de sabah çounlukla kahvaltı yapmadan i yerine gelen veya kalitesiz bir kahvaltı yaparak i yerine gelen çalıanlarda bu yönden oluabilecek olumsuzluklar önlenmi olur. Sabah iyerine gelince veya kuluk vakti, çay molasında kaliteli bir ara öün örüntüsü dorultusunda planlanan kumanya menüleri ile çalıanların performansı ve verimlilii olumlu yönde etkilenmi ve i kazası riski de azaltılmı olur. Çalıanlara yönelik toplu beslenme hizmetinin her basamaında tüm ilemler kaliteli ve güvenilir olmalıdır; aksi halde besin zehirlenmeleri, çalıanların doyumsuzluu/memnuniyetsizlii, toplu beslenme servisi çalıanlarının moral bozukluu, çalıanların performanslarının dümesi ve sonuçta o kuruluta verim düüklüü kaçınılmazdır. yerinde kaliteli beslenmenin salanabilmesi için, öünlere daılımı dengeli olmak kouluyla, her gruptan, her çeit besine gereksinme ölçüsünde yer verilmelidir. Çalıanların servis edilen yiyecekiçecekleri tüketebilmesi için; yemekler itah açıcı, hijyenik ve sübjektif kalitesi yüksek olacak biçimde üretilmeli ve sunulmalıdır. Aır ve tehlikeli ilerde çalıanların sebze ve meyve tüketimlerinin de, hafif ilerde çalıanlara göre daha fazla olması gerektii düünülerek, menü planlamada bu durum dikkate alınmalıdır. Özellikle aır ve tehlikeli iler kapsamında çalıanların sıvı alımı, susama duygusuna bakılmaksızın artırılmalıdır. Bunun için yine yapılan iin niteliine göre artırılması kaydıyla (güne altında, çok sıcak ortamlarda çalıma vb. koullarda) günde en az 12-14 bardak veya her 1000 kalori baına 1 litre kadar sıvı tüketilmesi salanmalıdır. Sıvı olarak, bata temiz ve güvenilir içme suyu, tercihen taze meyve suları, ayran, süt, açık çay, bitki çayları, limonata, çorba vb. sulu yiyeceklerin tüketimine olanak salanmalıdır (Beyhan, Y. 2008). Gazlı içeceklerin (kola, gazoz vb.) salıklı ve dengeli beslenmede yeri yoktur. Bata aır ilerde çalıanlara günlük enerji ve besin öeleri gereksinmelerinin yarısını karılayacak nitelikte; ana ve ara öünlü menüler planlanmalıdır. Set seçimsiz menüler uygulanıyorsa; bu menüler mümkünse 4 kap olarak planlanmalıdır. Bazı yemeklerin de gereksinmeye paralel olarak 1 porsiyonlarına giren yiyecek gramajlarında daha önce de belirtildii gibi bir miktar artırıma gidilmelidir (et, makarna, pilav, kuru baklagiller gramajları ile yemeklerin içerisine giren ya miktarları vb.). Bazı i kollarında, bazı besin öeleri normal gereksinmeye ek olarak verilmelidir. Çok sıcak ve aırı tozlu ortamlarda çalıanların bol sıvı almaları salanmalıdır. Çok souk ortamda çalıanlara sıcak içecekler, çorbalar sıklıkla verilmelidir. Güne altında uzun süre çalıanlara veya röntgen ıınlarına maruz kalanlara A vitamininin ön maddesi karotenlerden zengin havuç, kıvırcık, marul, roka, domates, kayısı, portakal vb. sebze ve meyveler yeterince verilmelidir. Sadece karın doyurucu deil, sosyal ve psikolojik tatmin salayan, eitici ve çalıanların beslenme alıkanlıklarına uygun bir beslenme programı uygulanmalıdır. Çalıanlar, iveren, iyeri hekimi ve toplu beslenme yöneticisi bir arada, toplu beslenme standartlarına uygun yemekhanelerde yemek yemelidir. 236 Yaplan iin arlk derecesine göre kalori gereksinimleri in Arlk Derecesi in Yapl ekli çin Gereken Enerji Harcamas Çok Aır (Aır yük kaldırma, çukur kazma, harç karma) Maden kömürü, demir çelik sanayi, inaat, tünel ileri 10-12,5 Aır (Yük kaldırma, beden gücü) Marangozluk, makine, gemicilik, porselen ve çimento sanayisi, tarım ileri 7,5 Orta (Ayakta el hareketi ile çalıma Kimya, gıda, tekstil, lastik, kauçuk, matbaa, kaıt sanayi, tütün, aır ev ileri 5,0 Hafif (Genellikle ayakta, hafif el ileri) Ev ileri, büro vb. iler 2,5 Toplu beslenme yöneticisi, çalıanlara belirli aralıklarla salıklı yaam, gıda hijyeni, kiisel hijyen zararlı alıkanlıklar, yeterli ve dengeli beslenme konularında iyeri hekimi ile koordineli olarak eitimler vermeli, çalıanların beslenme hizmetlerinden memnuniyet düzeylerini ölçmeli ve elde edilen sonuçlar dorultusunda gerekli düzenleme ve kalite iyiletirme çalımalarını yaparak tüketici memnuniyetini en üst düzeye çıkaracak stratejileri oluturmalıdır. Ayrıca çevre ısısındaki her 10 0C’ lik artı enerji harcamasını % 5 oranında artırırken, her 10 0C’ lik azalma için % 5 oranında enerji harcaması dümektedir. Ayrıca i gücünün ya durumu da enerji harcamasında önemlidir. 25 yatan sonraki birinci 10 yıl için % 3, ikinci 10 yıl için % 5 ve daha sonraki 10 yıllar % 7 oranında enerji harcamasında azalma olur (Fiek, G., Piyal, B. 1989). Aır ite çalıanların terlemeye balı olarak normalden çok azot kaybettikleri bilinmektedir. Aır fiziksel hareket kas kitlesini de artırmaktadır. Çalıma ortamındaki ısı çok yüksek veya çok düük olduunda da azot kaybı artmaktadır. Bu nedenle aır ilerde, çok sıcak ve çok souk ortamlarda çalıanların protein gereksinimi % 10-20 artmaktadır. Kalori ve besin deerinin yanı sıra psikolojik doyum da göz ardı edilmemelidir. Kullanılan ya, yemee eklenen tuz, baharatlar, yemek türleri, yemek yenen kaplar, masa örtüsü, peçete vb. etkenler psikolojik doyumu etkiler. Çalıma ortamında kullanılan maddeler ya da üretim sürecinde ortaya çıkan toz, duman, gaz gibi kirleticiler çalıanların tat duyularını etkileyebilir. Aızda oluan metalik tat psikolojik doyumu engelleyebilir. Ara dinlenmelerde sıvı gıdalar verilmesi hem psikolojik hem de fizyolojik gereksinim açısından önerilmektedir. Çalıma ısısının düük olduu yerlerde pekmez, urup, erbet, çay gibi içecekler verilebilir. Sıcak ortam çalımalarında ise limonata, ayran ve çay gibi sıvı gıdalar önerilebilir (Piyal, Birgül., 1991). yerinde aylık ya da haftalık yemek listesi hazırlanmasında iyeri hekimi, açıbaı, yemekhane sorumlusu, satın alma ya da personelden sorumlu bir kii ve varsa sendika temsilcileri ya da çalıan temsilcilerinin katılımı salanmalıdır. Eer yemek iyerine dıarıdan geliyorsa ve hizmet satın alınması eklinde yapılıyorsa veya iyerine ait yemekhanede taeron firma tarafından yemek çıkartılıyorsa, artname hazırlanması sırasında yemek irketinde diyetisyen ya da gıda mühendisi çalıtırılması koulu eklenmeli ve liste hazırlanmasında yemek irketinin temsilcisi olan bu yetkilinin de katılımı salanmalıdır. Gıda üreten ve 60 beygir gücünün üzerinde motor gücü bulunan veya 10 ve üzerinde 237 içi çalıtıran veya et ve et ürünlerini üreten veya süt ve süt ürünlerini üreten veya su ürünlerini ileyen veya hazır yemek üreten i yerleri veya yemek fabrikaları veya her türlü gıda katkı karıımları üreten i yerlerinde; en az 4 yıllık lisans eitimi almı ziraat, gıda, kimya mühendisleri, veteriner hekimler, kimyagerler, su ürünleri mühendisleri ve biyologlar ile gıda bilimi konusunda en az yüksek lisans yapmı dier meslek gruplarına üye kiilerin eitim dallarına ve üretimin niteliine göre sorumlu yönetici olarak çalıtırılmaları her bir i yeri için zorunludur. En az 4 yıllık lisans eitimi almı Ev Ekonomisi Yüksek Okulu Beslenme Bölümü mezunları ve diyetisyenler yemek fabrikasında her bir i yeri için sorumlu yönetici olarak istihdam edilebilirler60. Yemek listesi hazırlanırken; herhangi bir yemein sık sık verilmesi, aynı lezzetteki yemeklerin bir arada verilmesi gibi hatalardan kaçınılmalıdır. Ayrıca, aynı öünde verilen yemekler, yapı, kıvam, ekil ve renk yönünden birbirini tamamlamalı, monoton olmamalıdır. Bir öünde hazırlanması zaman alan yemeklerden birden fazlası aynı öünde yetitirilmeye çalıılmamalı, mutfaın araç gereç durumu, personel sayısı göz önünde bulundurulmalıdır. Bir günün menüsü, bir önceki ve bir sonraki günün menüsüyle balantılı düünülmeli ve alınan malzemenin zarara uramadan kullanılması salanmalıdır (Piyal, Birgül., 1991). 60 Gıda ve Gıda ile Temas Eden Madde ve Malzemeleri Üreten yerlerinin Çalıma zni ve Gıda Sicili ve Üretim zni lemleri ile Sorumlu Yönetici stihdamı Hakkında Yönetmelik, R.G: 27 Austos 2004/25566. 238 XVI.Çalıma Yaamında Baııklama Aıların saladıı en büyük yarar toplum salıının sürdürülmesidir. Pek çok baııklama programı için “hastalıın kontrolü” gerçekçi bir hedeftir. Aılama ile olgu sayılarının hızla azaltılması, salgınların önlenmesi ve hızla kontrol altına alınması amaçlanır. Bazı aılar ise “bireysel korumayı” amaçlar. Örnein Tetanos bakterisi toprakta ve bazı hayvanların gastrointestinal sisteminde de yaar. Bu nedenle bu bakterilerle karılama riski azaltılamaz. Tetanos aısı bireyleri tetanos bakterisi tarafından üretilen toksinin etkisine karı korur (Pehlivan, T., Altınel, S., 2009). Ülkemizde aılama kampanyaları nedeniyle çocukluk dönemi aıları iyi bilinmektedir. Ancak erikin baııklaması konusunda aynı düzeyde duyarlılık gözlenmemektedir. Bu nedenle yakın zamanda ülkemizde ilk “Erikin Baııklama Merkezi” Gazi Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde hizmete girmitir. Ülkemizde Salık Bakanlıı tarafından yürütülen kampanya tarzı aı çalımalarının hemen tamamında bebekler ve çocuklar hedeflenmitir. Yeni doan salıı için hamilelere yapılan aılamaları da bu çerçevede deerlendirmek yanlı olmayacaktır. Erikinlere yönelik sözü edilmesi gereken en önemli ve kapsamlı aılama “Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) Bulaıcı Hastalıklarla Mücadele Yönergesi” dorultusunda, TSK bünyesine yeni katılanlara yapılan aılamadır. Buna göre ilk hafta içerisinde Meningokok A+C ve Kızamık aısı, bu aılardan 3 hafta sonra ise Td aısı uygulanmaktadır. yeri Salık Birimleri ve yeri Hekimlerinin Görevleri ile Çalıma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelikte iyeri hekiminin görevleri sayılırken “Bulaıcı hastalıkların kontrolünü salayarak yayılmasını önleme ve aılama çalımaları yapar” denilmektedir. Çalıma ortamı ile birlikte deerlendirildiinde, iyerlerinde salıın korunması ve gelitirilmesi ile görevli olan iyeri hekimleri, ülkemizdeki erikin aılamasına önemli katkılar sunabilecek konumdadırlar. Bugünkü koullarda erikinlere yönelik aılamayı programlı bir ekilde yürütmeyi hedefleyen bir baka mesleki organizasyon olmadıından, iyerlerinde yapılacak aılamaların gelitirilmesi, yaygınlatırılması önem taımaktadır (Aksoy,.). yerinin faaliyet alanı, çalıma ortamı, çalıanların ya ve salık durumu, bulunduu çevre ve karılaabilecekleri tüm riskler deerlendirilerek, kiilere özel bir aı takvimi çıkarmak gerekmektedir. Yani rutin erikin aılarına ek olarak, kiilerin özel durumlarından kaynaklanan risklerin gerektirdii dier aıları da göz önünde bulunduran bir program yapılmalıdır. Pek çok iyerinde çalıanların bir bölümü kısa veya uzun süreli olarak çalımak üzere veya turistik amaçlı olarak yurtdıına seyahat etmektedir. Seyahat edilen ülkelerdeki bulaıcı hastalıklara yakalanma riski nedeniyle de aı yapmak gerei ortaya çıkabilir. WHO, seyahat edilen ülkenin ve konaklanacak yerin koullarını, kalınacak süreyi, seyahat edenin davranılarını ve salık durumunu göz önüne alarak, bir RD yapılmasını ve gerekli aıların buna göre saptanmasını önermektedir. Seyahat edilen ülkenin tıbbi olanakları ve salık/seyahat sigortasının olup olmadıı da bu deerlendirmede göz önüne alınmalıdır. Ülkemizde yerlemi ve herkes tarafından kabul gören bir rutin erikin asılama eması olmadıından, hekimler genellikle Amerikan Hastalık Kontrol Merkezi’nin (Centers for Disease Control and Prevention - CDC) önerilerini referans almaktadırlar. (Aksoy, .). 239 ACIP 2011 Erikin A emas(*) Ya Gruplar A 19-26 Ya 27-49 Ya 50-59 Ya Tetanos, azaltlm Difteri, azaltlm Bomaca (Td, Tdap) Yaam boyunca 10 yılda 1 Td, bu dozlardan bir tanesinde Tdap uygulanmalıdır. Influenza-Grip Her yıl 1 doz Varisella 2 doz Kzamk, kzamkçk, kabakulak (KKK) 1 veya 2 doz papillomavirus 65 Ya 1 veya 2 doz 1 doz 3 doz kadınlar için Zoster 1 doz Hepatit A 2 doz Hepatit B 3 doz Meningokok Açklama Her 10 yılda 1 Td rapeli 1 doz Pnömokok (polisakkarit) Human (HPV) 60-64 Ya 1 veya daha fazla doz Önceden baııklanmamı ve bu ya grubunda olan tüm bireyler (Aı kartının olmaması veya enfekte olduuna dair kanıt olmayan) Baka bir risk faktörü varsa (salık gerekçesi-kronik hastalıklar-, mesleki gerekçe, yaam tarzı, dier endikasyonlar) Öneri yok (*) Recommended Adult Immunization Schedule: United States, 2011 Yukarıdaki emadan da anlaılacaı gibi 2009 yılına kadar 50 ya ve üzerine önerilen influenza aısı daha alt ya gruplarında baka bir risk faktörü varsa önerilmekteydi. u anda tüm ya gruplarına yılda 1 önerilmektedir. Çalıma yaamında iin niteliine göre farklılık göstermekle birlikte en önemli aılama tetanosa yönelik olanıdır. Bu konuda Salık Bakanlıı’nın önerileri aaıda verilmitir. SALIK BAKANLII BAIIKLAMA DANIMA KURULU KARARI 22.06.2010 YARA YÖNETMNDE TETANOS PROFLAKSS EMASI Temiz, küçük yara AI HKÂYES Tetanos toksoidi içeren aı* TAT Kirli Yaralar+ Tetanos toksoidi içeren aı* TAT Bilinmiyor ya da primer aı serisi olan 3 dozdan az (0, 1, 2 doz) aı uygulanmı EVET HAYIR EVET EVET 3 ya da daha fazla doz uygulanmı HAYIR HAYIR*** HAYIR HAYIR** +Kir feçes, toprak, büyükba hayvan salyası ile kontamine olmu yaralar, kesici/batıcı aletlerle olumu yaralar, kopma, ezilme, mermi ile yaralanmalar, yanma ve donmalar * 59 ayın altında ise beli karma, 60-155 aylık ise DaBT-PA, 14 ya ve üzerinde ise Td uygulanır. ** Son dozdan 10 yıldan daha uzun süre geçtiyse aı uygulanır. *** Son dozdan 5 yıldan daha uzun süre geçtiyse aı uygulanır. Tedavide ve tetanos toksoidinin (TAT) kontrendike olduu vakaların profilaksisinde tetanos immun globulini (TIG) kullanılır. 240 Difteri Tetanos As Atölye, fabrika, antiye gibi çalıma ortamlarında toplumun dier kesimine oranla kirli maddelerle temas ve yaralanma riski fazladır. Yapılan çalımalarda erikinlerin ilerleyen yala artan oranda Tetanos ve Difteriye(Td) karı baıık olmadıkları, bu oranın %40’ lara vardıı tespit edilmitir61 (Özgüven, V., Görenek, L.). Ülkemizde erikin aılama oranlarının daha düük olması nedeni ile baııklık düzeyinin de çok daha düük olduu ileri sürülebilir. Bu nedenle iyerinde Td aılaması, tüm çalıanları kapsayacak ekilde (içi, memur, taeron çalıanları) yapılmalıdır. yerindeki bütün erikinlere her 10 yılda bir, düzenli olarak tek doz Td aısı yapılmalıdır. Ancak çocukluunda hiç aılanmamı olanlara veya aılandıı konusunda kuku duyulanlara 3 doz aı ile primer aılama yapılmalıdır (Birer ay ara ile 2 doz, bundan 6-12 ay sonra ise 3. doz Td aısı). Yaralanma durumunda ise kiinin aı ve yara durumu deerlendirilerek ek aı ve /veya serum yapılıp yapılmamasına karar verilir. Yukarıda Salık Bakanlıı Baııklama Danıma Kurulu’nun bu konudaki önerisi verilmitir. Hepatit A As Hepatit A ülkemizde de yaygın olarak görülen viral bir hastalıktır. yerlerinde çalıanların çou sarılık belirtileri görülmeden, bir souk algınlıı enfeksiyonu geçirdiini düündüü bir sırada aslında bu hastalıı geçirebildiinden, çalıanların pek çou bu hastalıa karı doal baıık sayılmaktadır. Hepatit A aısı Salık Bakanlıı'nın ulusal baııklama programı içerisinde yer almamaktadır. yeri hekimi görev yaptıı i yerlerinde risk gruplarını (yemek, gıda, çay daıtım vb. ilerde çalıanlarla ii gerei sık yolculuk yapanları) deerlendirilerek, aı programlarına Hepatit A aısını da ekleyebilir. lk aıdan 6-12 ay sonra ikinci aı yapılarak yaam boyu baııklık salanmalıdır. Hepatit B As yeri hekimleri bata portör muayenesi ile ie girite saptadıı Hepatit B aısı olmamıların aılanmasını salamalıdır. Salık Bakanlıı Hepatit B aısını ulusal baııklama programına katmıtır. Ancak erikinler programa dâhil edilmemitir. Ülkemizde Hepatit B hastalıının yaygınlıı ve karacier kanserine karı koruyuculuu göz önüne alınarak gıda ve salık i kolu çalıanlarının dıındakilerin de aılanması yararlı olacaktır. Hepatit B aılaması için ön kan testleri zorunlu olmamakla birlikte, taıyıcıların saptanması açısından tarama testleri sonrasında aılama yapılması önerilmektedir. Hepatit B aılaması birer ay ara ile 2 doz ve ikinci dozdan 6-12 ay sonra ise 3. doz eklinde uygulanmaktadır. 3 doz aılama ile ömür boyu baııklık salanmaktadır. Özel durumlar dıında aıdan sonra baııklık kontrolü için kan tetkiki önerilmemektedir (EKMUD, 2009). Grip (nfluenza) As Grip aısı risk grubu olarak adlandırılanlara, tıbbi gereklilii olanlara (Kronik kalp ve akcier hastalıı olanlara, diyabeti olanlara, 65 yaın üzerinde olanlara vb.) önerilmektedir. Bunun dıında toplu olarak bir arada yaamakta olanlara ve aılanmak isteyenlere de önerilmektedir. Grip asısı virüsünün yapısını deitirmesi nedeni ile her yıl tekrarlanmakta ve Ekim - Kasım ayları içerisinde yapılması önerilmektedir. Ülkemizde en yaygın kullanılan erikin aısıdır. Salık personeline, öretmenlere de önerilebilmektedir. 61 http://www.gata.edu.tr/dahilibilimler/infeksiyon/guncel/asilar.doc. 241 Kzamk- Kzamkçk- Kabakulak As yerlerinde ender de olsa kızamık ve kabakulak hastalıklarına rastlanılmakta ve baıık olmayanlar arasında yayılma görülebilmektedir. Çalıanların büyük bir bölümü çocukluk döneminde aılanmı veya bu hastalıkları geçirmi olduklarından baıık durumdadır. Ancak erikinlerin bu hastalıkları aır geçiriyor olmaları dikkate alınarak, bu üç hastalıktan herhangi birine karı risk oluması durumunda, Kızamık- Kızamıkçık- Kabakulak aısı (MMR-KKK) yapılması, CDC tarafından önerilmektedir. Ülkemizde geçmite tek doz kızamık aılaması yapılmı olduunu da dikkate alarak, hastalarla temas ve salgın olan ülkelere ii gerei seyahat etmek zorunda olunması vb. risk durumlarında (50 ya altı hiç aılanmamılara 4 hafta ara ile 2 doz, daha önce aılanmılara ise tek doz) MMR aısı yapılabilir. Su Çiçei As Su çiçei aısı 2 doz halinde 1-2 ay ara ile kontrendikasyonu olmayan erikinlere yapılmaktadır. Su çiçei erikinlerde aır seyreden viral hastalıklardandır. Hastalıkla temas durumunda ilk birkaç gün içerisinde aılamanın yapılması koruma salayabilmekte veya hastalıın hafif seyretmesine yardımcı olmaktadır. Su çiçei bulama riski olan ve hastalıı geçirmedii bilinen erikinler suçiçei asısı ile aılanabilir. Polio As Geçmite üç ya da daha fazla dozda aızdan çocuk felci aısı (OPV) olanların, hastalıın yaygın olduu bölgelere gitmesi durumunda tek bir hatırlatma dozu ile aılanması yeterli görülmektedir. (CDC erikinler için IPV – enjeksiyon eklinde olanın aktive polio aısını önermektedir. Salık Bakanlıı Pakistan, Hindistan, Nijerya, Cad, Sudan, Afganistan, Nijer, Orta Afrika Cumhuriyeti, Mısır, Benin, Burkina Faso, Fildii Sahili, Bostwana, Kamerun, Gana, Gine, Mali, Yemen ve Endonezya gibi ülkelere seyahat edenlere 1 doz OPV asısı önermektedir.) Aının yolculuktan 4 hafta önce yapılması gerektii unutulmamalıdır. Polio aısı ile salanan baııklık yaam boyu sürmektedir. Human Papilloma Virüs (HPV) As Rahim azı kanserinin önlenmesi için genç kızlık döneminde yapılması önerilen yeni bir aıdır. Rahim azı kanserine neden olan HPV bazı tiplerine karı gelitirilmitir. Cinsel yaamın balaması ile birlikte HPV virüs enfeksiyonu geliebileceinden, aılamanın erken yata ve/veya cinsel yaam balamadan önce yapılması önerilmektedir. Cinsel yaam balamı ancak HPV enfeksiyonu gelimemi olanlarda da aının yarar salayacaı bildirilmektedir. yerlerinde, 26 yasından küçük kadın çalıanlara 3 doz halinde, birinci aıdan 2ve 6 ay sonra olmak üzere 3 aı yapılması önerilmektedir. Sar Humma As WHO, sarıhumma hastalıı riski bulunan ülkelere seyahat edenlerden veya bu ülkelerden transit geçi yapanlardan sarıhumma aısı olduklarını belgelendirmeleri istemektedir. Sarıhumma aısı, canlı viral aıdır. 10 yılda bir yapılmaktadır. Koruyuculuu çok yüksektir. Dier aılarla aynı anda, vücudun farklı bölgelerine uygulanabilir. Aı sertifikası, aılanmadan 10 gün sonra ve 10 yıl süre ile geçerlidir. Hudut ve Sahiller Genel Müdürlüünün aı merkezlerinde yapılmakta ve aı sertifikası ile belgelendirilmektedir62. 62 http://www.hssgm.gov.tr/seyahat/zorunluasilama.aspx. 242 (Meningokoksik) Menenjit As CDC tarafından menenjit kuaında yer alan bazı Afrika ülkelerine seyahat edenlere önerilmektedir. Erikinlerde menenjit salgınlarına yol açan Neisseriameningitidisin A, C, Y ve W-135 tiplerine karı gelitirilmitir. Yaygın olarak kullanılan bu 4 alt gruba da karı koruyucu olan kapsüler menenjit aısıdır. Derialtına yapılmakta ve koruyuculuk süresi 2 yıl veya daha uzun olarak verilmektedir. Aı yolculuktan 1 hafta önce yapılmalıdır. Ülkemizde hacca gidenlere ve TSK’ ne katılanlara A ve C türlerine karsı etkili olan aı yapılmaktadır (Özgüven, G.; Görenek, L.). Pnömokok As Risk grubu olarak belirtilen ve tıbbi gereklilii olan çalıanlara (kronik akcier hastalıı, böbrek yetmezlii olanlara, splenektomi ameliyatı geçirenlere veya organ nakli yapılmı olanlara ve 65 ya üzerinde olanlara) bir veya 2 doz halinde yapılması önerilmektedir. Koruyuculuk süresi 5 yıl olarak verilmektedir. Tifo As CDC tarafından hijyen koulları yetersiz ülkelere seyahat durumunda, kalınacak süreye ve konaklama koullarına göre önerilmektedir. Tablet (ABD) ve enjeksiyon (AB) seklinde olmak üzere 2 ayrı tür tifo aısı bulunmaktadır. “Ty21atablet” tifo aısı canlı aıdır. 48 saat ara ile 4 tabletin arka arkaya alınması ile aılanır. Hatırlatma dozu 5 yılda bir yapılır. Dieri ise Vi polisakkarit tifo aısıdır. Enjeksiyon eklinde ve kas içine yapılır. Hatırlatma dozu 2 yılda birdir. Ülkemizde tifo aısı bulunmamaktadır (Aksoy, .). Kuduz Proflaksisi Kuduz hastalıının mortalitesinin çok yüksektir. Bu nedenle enfeksiyonun hastalık etkeni ile karılaır karılamaz durdurulması büyük önem taımaktadır. Kuduz yönünden sürekli risk oluturan ilerde çalıan kiilerde temas öncesi proflaksi, kukulu ısırık-temas durumlarında ise temas sonrası proflaksi uygulanmaktadır. Temas Öncesi Proflaksi: Temas öncesi proflaksi, kuduz riskli temas sonrası yaklaım gerekliliini ortadan kaldırmaz. Bununla birlikte kuduz immünglobulin kullanımına gerek kalmaz ve aı dozunu azaltır. Temas sonrası yaklaımın gecikebilecei koullarda koruyuculuundan yararlanılır. Fark edilmeyecek temaslar için de koruyuculuk salayabilir. Temas öncesi proflaksi kimlere uygulanmalıdır: 1. Kuduz açısından yüksek riskli ilerde çalıanlara; veteriner hekimler, hayvan bakıcıları, kuduz laboratuvarı çalıanları, 2. Kuduz olasılıı olan hayvanlarla sık temas eden kiilere, 3. Köpek kuduzunun yüksek olup, uygun tıbbi yaklaımın verilemeyecei bölgelere seyahat edenlere. 243 A uygulama ekli ve takvimi: 1. Kas içi uygulama: Deltoid kas içine 0., 7., ve 21.(ya da 28.) günlerde toplam üç doz aı uygulanır (Bu uygulama ekli ve takvim, TC Salık Bakanlıı’nın Kuduz Yönerge’ sinin uygulama önerisidir.). 2. ntradermal uygulama: ntradermal uygulamaya uygun olan aı preperatları kullanılır. Klorokin veya meflokin gibi antimalaryal ilaç alan veya alması gereken kiilere intradermal ema uygulanmamalıdır. ntradermal aı uygulaması sadece deneyimli ve bu konuda yetki verilen kiiler tarafından yapılmalıdır. Deltoid bölge üstüne 0., 7. ve 21.(ya da 28.) günlerde 0.1 ml. olarak uygulanır. Rapel doz: Kuduz virüs veya aı üretiminde çalıanlar gibi yüksek risk grubunda olanlarda her altı ayda bir, dier risk gruplarında iki yılda bir kuduz antikorları ölçülür. Eer “RFFIT” ile tam nötralizasyon 1/5 serum dilüsyon altında ise, bir doz rapel önerilir. Bunun dıında normal bir kiide tam doz uygulamadan 2-4 hafta sonra antikor yanıtı gelieceinden rutin olarak antikor titre ölçümü önerilmez. Risk grubunda 2-3 yılda bir rapel yapılabilir. Ancak baııklıı baskılananlarda antikor ölçümü gereklidir. Temas öncesi proflaksi uygulananlarda, temas sonrası yaklaım: Bu grupta kuduz üpheli temasta, kuduz immünglobulinine gerek yoktur. 0. ve 3. günde olmak üzere toplam iki doz aı uygulanır. Temas Sonras Profilaksi: Öncelikle kuduz üpheli bir temas olup olmadıı ve temasın nitelii deerlendirilmelidir. Temas sonrası proflaksi; -Yara temizlii, -Aı uygulanması, -Kuduz immünglobulin uygulanması, basamaklarını kapsar. Proflaksi gerektirmeyen temas: Kuduz ancak virüsün ısırık yarası, deride daha önce var olan kesi veya bütünlük bozulması veya müköz membran temasıyla geçer. x x x x x 244 nsan ısırıklarında kuduz olmadıı sürece proflaksi gerekmez. Ülkemizde ve dünyada bugünkü verilerle fare, sıçan, sincap, hamster, kobay, gerbil, tavan, yabani tavan ısırıklarında insana kuduz geçii gösterilmemitir. Bu nedenle hayvan salıı ile ilgili kurumlar özel bir veri bildirmedikçe, bu tür hayvan ısırıklarında proflaksi gerekmez. Kuduz bir hayvanı beslemek, kan, idrar ve feçesle temas, pimi et ve sütünü yemek kuduz geçii açısından risk oluturmaz ve proflaksi gerekli deildir. Kuduz hastasına rutin bakım yapan salık personeline müköz membran veya bütünlüü bozulmu deriye infeksiyöz materyal teması olmadıkça proflaksi gerekmez. Rutin aılanan kedi, köpek gibi hayvan ısırıklarında, hayvanın gözlenmesi artı ile proflaksi gerekmez. Gerekirse bu konuda aılamayı yapan veteriner hekimden bilgi istenmelidir. Riskli temas: x x Tüm vahi ve evcil etobur hayvan ısırıkları, yeri ne olursa olsun kuduz için risk oluturur. Isırık dıı yaralar: Açık yara, kesi, müköz membranların tükürük, salya ve dier nöral doku gibi potansiyel enfekte olabilecek materyalle teması ve tırmalama da riskli olarak kabul edilir. Yara bakm: Kuduz üpheli temas proflaksisinde en önemli adım yara bakımıdır. Bu uygulama kuduz virüsü geçiini yüksek oranda azaltmaktadır. x x x Tüm ısırık ve tırmık yaraları bol akarsu ve sabunla hemen yıkanmalı ve temizlenmeli, arkasından iyot, povidone-iodine gibi virusidal ajanlar uygulanmalıdır. Tüm hastalar tetanos proflaksisi yönünden deerlendirilmelidir. Derin ve geni yaralanmalarda kozmetik faktörler ve enfeksiyon riski deerlendirilerek kuduz proflaksisi gerekiyorsa mutlaka yara çevresine kuduzimmünglobulini yapıldıktan sonra sütür atılabilir. Baklama: Tüm temas sonrası baııklama yaklaımları, arada geçen süre ve ısırık ya da ısırık dıı temas olup olmadıına bakmaksızın kuduz immünglobulin ve aısının birlikte verilmesini kapsamalıdır. Kuduz immünglobulini gerektirmeyen durumlar: x x x Temas öncesi tam aılama yapılanlar, Daha önce hücre kültür aılarıyla temas sonrası tam aılama yapılanlar, Belge ile ispatlanmı, kuduz antikor titresi bulunanlar. Daha önce tam doz aılanmı veya temas öncesi tam doz proflaksi uygulanmı kiilerde, temas sonrası baııklama: * 0. ve 3. günlerde iki doz aı, kas içine uygulanır. A uygulanmas: Varolan hücre kültürü aılarından her birinin yeterli etkinlie sahip olduu gösterilmitir. Doz: 0.,3., 7., 14. ve 28. günlerde toplam be doz uygulanır. Süresi: Temas sonrası olabildiince erken balanmalıdır. Kuduzda inkübasyon süresi çok deiken olduundan, temas sonrası geçen süreye bakmaksızın aılamaya alınır. Uygulama ekli: Erikinlerde deltoid bölgeye, kas içine uygulanır. Küçük çocuklarda uyluk anterolateral bölgeye kas içine uygulanabilir. Gluteal bölgeye enjeksiyon, antikor titresini düürdüü için asla yapılmamalıdır. * 10 günlük gözlem süresi içinde üpheli temasa neden olan hayvanın kuduz olmadıı kanıtlanırsa, aı uygulamasına son verilir. 245 Kimlere Aı Uygulanmaz? x x x x x x x x Aılı hayvan tarafından ısırılma veya temas, Bilinen ve halen salam bir hayvan tarafından 10 günden daha önce ısırılmı veya temas etmi olanlar. Fare gibi dier küçük kemiriciler tarafından ısırılan veya teması olanlar, Soukkanlı hayvanlar tarafından ısırılanlar, Kuduz veya kuduz üpheli hayvanı besleyen, kan, idrar, dıkısı ile teması olan, etini ve sütünü piirdikten sonra yiyenler, Aı ve immünglobulin yapılması risk oluturup, 10 gün hayvanı gözleme alma seçenei olan durumlar (aır hastalık, malnütrisyon gibi). Kuduz olmayan insan ısırıkları, Kuduz hastasına rutin bakım uygulayanlar. Salk Bakanl Kuduz Koruma ve Kontrol Yönergesi-2001 Kuduz riskli temasta proflaksi yaklam 246 Salk Çalanlarna Uygulanmas Öngörülen A emas63 mmumoBiyolojik Ajan ema Endikasyonlar Temas Öncesi: Kan, vücut sıvıları ve hastalarla temas riski yüksek salık çalıanı Temas Sonras: Önce aılı ve Anti-HBs yanıtı var ise gerekmez; aısız-yanıtsız ise HBIG+Aılama. HBIG Temas sonrasında HBV hemen 0.06 mL/kg, infeksiyonlu/kontamine materyal ile temas IM. etmilere ilk yedi gün içinde uygulanır. Grip As Yıllık uygulama. Hastalarla temas eden tüm salık çalıanları; özellikle >50 ya olanlara. Kzamk As Bir doz, SK; 1 ay 1957 ve sonrasında (canl) sonra 2.doz. doanlardan iki doz aı yapılmamı olan ya da hastalıı geçirdiine ilikin delil bulunmayanlar; 1957 öncesi doanlar da aynı kapsamda düünülebilir. Hepatit B As 0-1-6. aylar, M, booster doz gereksizdir. Kabakulak As Tek doz, SK. Kzamkçk As Tek doz, SK. Su Çiçei As 1957 öncesi doanlar immün olarak kabul edilir. Gebe kalabilecek yataki kadınlar hariç 1957 öncesi doanlar immün olarak kabul edilir. Bir ay ara ile iki doz Hastalıı geçirmedii 0.5 mL, SK. dokümente edilen tüm salık çalıanları. VZIG <50 kg: Her 10 kg için 125 ünite, M; >50 kg: Toplam 625 ünite. Su çiçekli ile youn ve uzun süreli temas etmi olan ve bilinen ya da olası risk altındaki (örnein gebe) salık çalıanı. BCG As 0.3 mL, tek doz, PK Özellikle çoul dirençli tüberküloz hastaları ile ilgili bölümde çalıanlara Uyar ve Kontrendikasyonlar Açklama Gebelik dâhil bilinen kontrendikasyonu yoktur. Nadir anafilaksi rapor edilmitir. nfekte kiilere tedavi edici özellii ya da uygulanmısa yan etkisi yoktur. Ön tarama testi koul deildir. ema tamamlandıktan 1-2 ay sonra antikor kontrolü önerilir. Yumurta alerjisi olanlarda lk üç ay sonrasında anafilaksi. gebelere uygulanmasını engelleyecek veri yoktur. MMR, duyarlı bireylerin Gebelere, ciddi immünsupresyonlu HIV kızamık, kızamıkçık ve kabakulaktan korunması infeksiyonlular dahil immünkompromizelere, için idealdir. 1963-1967 arasında tek ölü aı, ölü aı jelatin veya neomisin alerjisi olanlara, yakında ardından canlı aı ya da türü bilinmeyen aı Ig verilmilere yapılmılara iki doz ardıık uygulanmaz. canlı aı uygulanmalıdır. Gebelere, ciddi immünsupresyonlu HIV infeksiyonlular dahil immünkompromizelere, jelatin veya neomisin alerjisi olanlara yapılmaz. Gebelere, neomisin alerjisi olanlara veya immünkompromize hastalara uygulanmaz. Gebelere, Aılama öncesi tarama ile immünkompromizelere, immün statü aratırılmalıdır. jelatin veya neomisin alerjisi olanlara uygulanmaz. Aılamadan sonraki altı hafta içinde salisilat kullanımından kaçınılmalıdır. Aılama öncesi yapılan tarama ile immün statü ortaya konarak VZIG uygulamasına karar verilebilir. VZIG sonrasında hastalık önlenebilmi ise takiben aı uygulanır. Gebelere ve immünkompromize hastalara uygulanmaz. 63 Centers for Disease Control and Prevention. Immunization of health-care workers. Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) and the Hospital Infection Practice Advisory Committee (HICPAC). MMWR 1997; 46 (RR-18): 1-42. 63 247 248 XVII. Çalıma Yaamında Etik Sorunlar Çalıma yaamına adım atma aamasında, henüz GM sırasında karılaabileceimiz etik sorunlar, tüm çalıma yaamı boyunca hatta emeklilik sonrası bile karımıza çıkabilmektedir. Uluslararası Salıı Komisyonu (ICOH: Salıı Uluslararası Komisyonu Genel Sekreterlii)tarafından “ Salıı Profesyonelleri çin Uluslararası Etik Kurallar” 1992 yılında yayınlanmı, 1994 ve 1996 yıllarında yeni baskıları yapılmı, 2002 yılında da güncellenmitir64 (bkz. Ek- 13- Salıı Profesyonelleri çin Etik Kurallar). salıının amacı, çalıanların bireysel ve toplu olarak salıına ve sosyal refahına yönelik hizmetlerin sunulmasıdır. salıı uygulaması en yüksek profesyonel standartlara ve etik ilkelere göre gerçekletirilmelidir. salıı profesyonelleri, çevre ve toplum salıına katkıda bulunmalıdır. salıı profesyonellerinin görevleri arasında, çalıanın yaamını ve salıını koruma, insan onuruna saygı ve i salıı politikaları ile programlarında en yüksek etik ilkeleri gelitirme yer alır. Profesyonel davranı, dürüstlük, tarafsızlık, salık verilerinin gizliliini ve çalıanların özel bilgilerini korumayı da içermektedir. salıı profesyonelleri, görevlerini yerine getirirken tam profesyonel baımsızlıa sahip olması gereken uzmanlardır. Görevleri için gerekli olan yeterlii edinip sürdürmeli ve ilerini doru uygulamayla ve profesyonel etik kurallara uygun biçimde yürütmelerini salayacak koulları talep etmelidirler. Yukarıda ana ilkeleri sayılan toplam 26 etik kuralın-ilkenin iyeri hekimleri ve i güvenlii uzmanlarının görevlerine ilikin çıkarılan yönetmeliklerde de yer bulduu görülmektedir16,65. yeri hekimlerinin karılatıı etik sorunların baında, ie giri muayenesinin hakkıyla yapılamaması, çalıma ortamı ve koulları konusunda yeterli bilgiye sahip olmayan hekimlerin karar vermek zorunda kalması gelmektedir. Ayrıca, isizlii ve tetkik ücretlerinin yüksekliini gerekçe gösterip laboratuvar gibi ek ve tamamlayıcı muayene ayrıntılarından kaçınan içi adayları da iyeri hekimini güç durumlarda bırakabilmektedir. Benzer sorunlar periyodik muayene sırasında da iyeri hekimlerinin karısına çıkabilmektedir. Muayene sırasında pek çok özel bilgisini hekimle paylaan çalıanın bu gizli bilgilerinin saklandıı salık dosyasının kilit altına alınması gerekir. Çalıanın rızası alınmadan ve salık personeli dıında kimsenin bu dosyalara ulaamayacaı herkes tarafından bilinmeli, iyeri deiikliklerinde de bir örneinin çalıana veya yeni iyerinin salık birimine ulatırılması salanmalıdır. Gelien teknolojik olanaklar, salık kayıtlarının bilgisayar ortamında da saklanmasına olanak vermitir. Bu bilgilerin, salık gözetimi amaçlı kullanılması, hatta bazı yara, döküntü, skar vb. nin fotoraflarla dosyalara eklenmesi çalıanın yararına bir gelime olarak deerlendirilebilir. Ancak bu bilgilerin de ifreli bilgisayar kayıtları olmasına ve salık personeli dıında ulaımın engellenmesine özen gösterilmelidir. Taeron firma çalıanlarının kadrolu çalıanların yararlandıı i salıı hizmetlerinden, çalıanların salık ve güvenlik eitimlerinden, KKD ve sosyal güvencelerden yoksun olması i salıında ciddi etik sorunlardandır. Bu aynı zamanda iyeri hekimini de zorda bırakan bir durumdur. 64 65 http://www.icohweb.org/core_docs/code_ethics_tur.pdf. Güvenlii Uzmanlarının Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eitimleri Hakkında Yönetmelik R.G: 27 Kasım 2010/27768. 249 Bilgilerin Gizli Tutulmas Madde 23-Salık hizmetinin verilmesi sebebiyle edinilen bilgiler, kanun ile müsaade edilen haller dıında, hiçbir ekilde açıklanamaz. Kiinin rızasına dayansa bile, kiilik haklarından bütünüyle vazgeçilmesi, bu hakların bakalarına devri veya aırı ekilde sınırlanması neticesini douran hallerde bilginin açıklanması, bunları açıklayanın hukuki sorumluluunu kaldırmaz. Hukuki ve ahlaki yönden geçerli ve haklı bir sebebe dayanmaksızın hastaya zarar verme ihtimali bulunan bilginin ifa edilmesi, personelin ve dier kimselerin hukuki ve cezai sorumluluunu da gerektirir. Aratırma ve eitim amacı ile yapılan faaliyetlerde de hastanın kimlik bilgileri, rızası olmaksızın açıklanamaz. 66 Etik sorunlar sadece ulusal düzeyde kalmamaktadır. Salıa zararlı, kirli ilerin, kazalara neden olan aır ilerin geri kalmı ya da gelimekte olan ülkelere kaydırılması, tehlikeli maddelerin çalıma ortamlarında izin verilen en fazla deerlerinin (MAC, müsaade edilen azami konsantrasyonlar) ülkelere göre farklılıklar göstermesi, atıkların geri kalmı ülkelere gönderilmesi, ekonomik ömrünü tamamlamı tıbbi ya da tıp dıı araç ve gereçlerin, yardım, baı vb. adlarla gelimekte olan ülkelere aktarılması çözülmesi gereken ciddi etik sorunlardandır. 66 Hasta Hakları Yönetmelii, R.G: 01 Austos1998/ 23420. 250 XVIII. yeri Hekimlii Uygulamalarında Kullanılabilecek Basit Testler, Ölçekler ve Muayene Yöntemleri XVIII. 1. Fizik Muayene Öncesi Yaplan Hazrlk Muayeneleri Fizik muayeneye hazırlık; boy, vücut aırlıı, kan basıncı, nabız, solunum sayısı, beden ısısı, göüs çevresi ölçümü (inspirium ve ekspiriumda), bel ve kalça çevresi ölçümleri ile yapılmalıdır. Muayeneye hazırlık hemire ya da yardımcı bir baka personel tarafından yapılabilir. Bu bilgiler, muayeneye gelen kiiye sorularak deil tüm ölçümler yapılarak elde edilmeli ve sonra kayda geçirilmelidir. Boy ve Arlk Ölçümü Ölçümler kalibrasyonu yapılmı, sert ve düz bir zemine yerletirilmi tartı ve boy ölçer (stadiometre) ile (tercihen aynı araçlarla, aynı kii tarafından, benzer kıyafetlerle, aç karına-kahvaltı öncesi ve dıkılama sonrası) ayakta yapılmalıdır. Ölçü aletlerinin su terazisi ile dengesi salanmalıdır. Ölçüm yapılan yerde yeterli ıık olmalı, her ölçümden önce tartı ibresi sıfırlanmalıdır. Ayrıca her hafta baında kontrol edilmelidir. Dijital olanlar da tercih edilebilir. Tüm çalıanlarda standart ölçüm salamak için; kalın giysiler çıkartılmalı, cepler boaltılmalı, ayakkabılar çıkartılmalıdır. Her iki ayaa eit yük binecek ekilde teraziye ayaklar yerletirilmeli, ölçüm yapılan kiinin dik ve hareket etmeden durması salanmalıdır. Boy ölçümü yapılan kii topuklarını ve sırtını ölçüm cihazında aynı hizada tutarak, boy ölçere yanamalıdır. Bulunan deerler kaydedilerek BK hesaplanmalıdır (bkz. bir sonraki sayfa). Kan basnc ölçümü Muayene olacak kii son yarım saat içinde sigara içmemi olmalı, 5 dakika oturarak dinlenmesi salanmalıdır. Standart manon kullanılmalıdır (12x35 cm). Çalıanın oturduu koltuun kolçaı, manonun kalp düzeyinde olmasını salayacak ekilde desteklenmelidir. Manon 200-250 mm Hg iirildikten sonra yava yava indirilmelidir (saniyede 2 mm Hg). Ölçüm 1-2 dakika sonra tekrar yapılmalıdır. Ölçüm sonucu hemen kaydedilmelidir. Sonuç ayrıca tedavi rehberlerindeki sınıflamaya göre deerlendirilmelidir (bkz. aaıdaki JNC VII veya ESH-ESC Kan Basıncı Düzeyi Sınıflaması). 251 Nabz ve solunum says 1’er dakika boyunca ölçülmelidir. Beden ss ölçümü rutin ie giri ya da periyodik muayenede çok kullanılmasa da portör muayenesindeki deeri göz önüne alınarak yapılması salanmalıdır. Efor gerektiren ilerde çalıacaklar için hem inspiriumda hem de ekspiriumda göüs çevresinin ölçümü önem taımaktadır. Bel çevresi ölçümü Geceden aç kalmı çalıan, ba çevresi ölümünde kullanılan ya da 150 cm.’lik herhangi bir mezura kullanılabilir. Bel çevresi ölçülecek kiinin sa tarafında en alt kosta bulunur ve midaxiller hat ile kesitii noktaya iaret konulur. kinci iaret yine midaxiller çizgide iliak kemik çıkıntısı üzerine konur. ki iaretin ortası ölçüm yapılacak yerdir. Belirlenen yer üzerinden ölçüm yapılırken, önce normal soluk alıp vermesi istenir. Expirium anında ölçüm yapılır. Ölçüm sırasında nefesin tutulmaması, karnın serbest olması, mezuranın yere paralel olması, mezuranın bol tutulmaması, çok sıkıtırılmaması ve aırı baskı uygulanmamalıdır. Kalça çevresi ölçümü Uygun kıyafetle, cepler boaltıldıktan sonra, yandan bakılarak, kalçada en yüksek nokta belirlenir ve ölçüm oradan yapılır. Beden Kitle ndeksi (BK), Bel Çevresi ve Bel Kalça Oranına ilikin deerlendirme aaıda verilmitir. Vücut aırlıı (Kg) BK = Boy 2 (m2) Beden Kitle ndeksi Snflandrmas Sınıflandırma Zayıf<18.5 Aırı Düzeyde Zayıf Orta Düzeyde Zayıf Hafif Düzeyde Zayıf Normal Toplu, hafif iman, fazla kilolu Pre Obez Obez-iman 1. Derece Obez Obez 2. Derece Obez 3. Derece Obez BK (Kg/m2) < 16 16-16.99 17-18.49 18-50-24.99 25 25.00-29.99 30 30.00-34.99 35.00-39.99 40 Bel Çevresinin Cinsiyete ve Beden Kitle ndeksine Göre Deerlendirilmesi Erkek-Bel Çevresi Kadın-Bel Çevresi 252 BK> 25 94 cm 80 cm BK>30 102 cm 88 cm Bel Kalça Oran Abdominal ya miktarını gösteren basit yöntemlerden biridir. Bel Çevresi (cm) Bel Kalça Oranı = Cinsiyet Erkek Kadın Kalça Çevresi (cm) Bel Kalça Oranı >1 >0.85 XVIII. 2. Arteryel Kan Basnc Deerlendirmesi XVIII. 2. 1. JNC-VII Deerlendirmesi; Deerlendirme; ABD' de 39 dernek-kurulu ile 7 hükümet kuruluundan katılan uzmanların çalımaları sonucu ortaya çıkan ve 21 V.2003 tarihinde JAMA' da yayınlanan JNC-VII raporuna göre yapılmıtır. Bu sınıflama aaıdaki ekildedir. Snflama Normal Pre-HT Evre 1 HT Evre 2 HT Sistolik Kan Basnc < 120 mm Hg 120-139 mm Hg 140-159 mm Hg >160 mm Hg Diyastolik Kan Basnc < 80 mm Hg 80-89 mm Hg 90-99 mm Hg > 100 mm Hg XVIII. 2. 2. ESH-ESC Deerlendirmesi; Avrupa HT Dernei ve Avrupa Kardiyoloji Dernei Çalıma Grubu’nun hazırladıı “Arteryel HT Tedavisi Cep Kılavuzu’na göre: Snflama Optimum Normal Yüksek normal 1. derece HT 2. derece HT 3. derece HT zole sistolik HT Sistolik Kan Basnc < 120 mm Hg 120-129 mm Hg 130-139 mm Hg 140-159 mm Hg 160-179 mm Hg 180 mm Hg 140 mm Hg ve ve/veya ve/veya ve/veya ve/veya ve/veya ve Diyastolik Kan Basnc < 80 mm Hg 80-84 mm Hg 85-89 mm Hg 90-99 mm Hg 100-109 mm Hg 110 mm Hg < 90 mm Hg zole sistolik HT deerlendirmesinde; diyastolik deerin < 90 mm Hg olması kouluyla, hangi aralıa denk geliyorsa ona göre deerlendirilebilir (izole 1. Derece sistolik HT, gibi). 253 XVIII. 2. 3. Kan Basnc Hedefleri çin Algoritma (ESC) (*) KVH RD'nin bir parçası olan kan basıncını ölçün. lk ölçülen kan basıncı Sistolik > 140 ve/veya diyastolik > 90 mmHg Yaam tarzı önerilerinde bulunun, kan basıncını izleyin ve hedefe ulamak için tedavi uygulayın; < 140/90 mm Hg Diyabetik ise; < 130/80 mm Hg 1 g ve üzeri proteinüri varsa; < 125/75 mm Hg (*) Aktaran: (Kılıçarslan, A. 2011). XVIII. 3. Basit Dikkat Testleri Aaıda sizden istenenleri 1 Dakikadan kısa sürede yapmalısınız. Sadece bakarak bulmalısınız, Mouse imleci ya da kalem benzeri destek kullanmaksızın arananları bulmalısınız. Kolay gelsin. 1. Aaıda C’yi bulun. OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOCOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOOOO OOOOOOOOOO 2. Eer C’yi bulduysanız imdi de 6’ yı bulun. 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999996999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999 99999999999999999999 99999999999999 99999999999 3. Son olarak N’yi bulun, biraz daha zor gibi. MMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMNMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM MMMMMMMMMMM 254 MMMMMMMMMM MMMMMMMMMM MMMMMMMMMM MMMMMMMMMM MMMMMMMMMM MMMMMMMMMM XVIII. 4. BECK Anksiyete Ölçei Katılımcının Adı Soyadı: Tarih: Aaıda her insanın kaygılı ya da endieli oldukları zamanlarda yaadıkları bazı belirtiler verilmitir. Lütfen her maddeyi dikkatli okuyunuz. Daha sonra her maddedeki belirtinin bu gün dahil son bir haftadır sizi ne kadar rahatsız ettiini yandaki uygun yere (X) iareti koyarak belirleyiniz. Uygulanan ölçekteki bilgiler benimle sizin aranzda gizli kalacaktr. Bu nedenle çok açk, gizlemeden ve çekinmeden durumunuzu belirtebilirsiniz. Hiç rahatsız Hafif düzeyde Orta düzeyde Ciddi düzeyde etmedi (0) rahatsızlık rahatsız oldum rahatsız oldum verdi, çok ama dayanmakta çok etkilenmedim dayanabildim zorlandım (1) (2) (3) 1. Bedeninizin herhangi bir yerinde uyuma veya karıncalanma 2. Sıcak/ate basmaları 3. Bacaklarda halsizlik, titreme 4. Geveyememe 5. Çok kötü eyler olacak korkusu 6. Ba dönmesi veya sersemlik 7. Kalp çarpıntısı 8. Dengeyi kaybetme korkusu 9. Dehete kapılma 10. Sinirlilik 11. Bouluyormu gibi olma duygusu 12. Ellerde titreme 13. Titreklik 14. Kontrolü kaybetme korkusu 15. Nefes almada güçlük 16. Ölüm korkusu 17. Korkuya kapılma 18. Midede hazımsızlık ya da rahatsızlık hissi 19. Baygınlık 20. Yüzün kızarması 21. Terleme (sıcaklıa balı olmayan) (15’in üzerinde alınan puanlarda psikiyatri uzmanına sevk yararlı olacaktır) 255 XVIII. 5. BECK DEPRESYON ÖLÇE AÇIKLAMA: Aaıda gruplar halinde cümleler verilmektedir. Öncelikle her gruptaki cümleleri dikkatle okuyarak, BUGÜN DÂHL GEÇEN HAFTA içinde kendinizi nasıl hissettiini en iyi anlatan cümleyi seçiniz. Eer bir grupta durumunuzu, duygularınızı tarif eden birden fazla cümle varsa her birini daire içine alarak iaretleyiniz. A0.Kendimi üzüntülü ve sıkıntılı hissetmiyorum. 1. Kendimi üzüntülü ve sıkıntılı hissediyorum. 2. Hep üzüntülü ve sıkıntılıyım. Bundan kurtulamıyorum. 3. O kadar üzüntülü ve sıkıntılıyım ki artık dayanamıyorum. B0. Gelecek hakkında mutsuz ve karamsar deilim. 1. Gelecek hakkında karamsarım. 2. Gelecekten beklediim hiçbir ey yok. 3. Geleceim hakkında umutsuzum ve sanki hiçbir ey düzelmeyecekmi gibi geliyor. C0. Kendimi baarısız bir insan olarak görmüyorum. 1. Çevremdeki birçok kiiden daha çok baarısızlıklarım olmu gibi hissediyorum. 2. Geçmie baktıımda baarısızlıklarla dolu olduunu görüyorum. 3. Kendimi tümüyle baarısız biri olarak görüyorum. D0. Birçok eyden eskisi kadar zevk alıyorum. 1. Eskiden olduu gibi her eyden holanmıyorum. 2. Artık hiçbir ey bana tam anlamıyla zevk vermiyor. 3. Her eyden sıkılıyorum. E0. Kendimi herhangi bir ekilde suçlu hissetmiyorum. 1. Kendimi zaman zaman suçlu hissediyorum. 2. Çou zaman kendimi suçlu hissediyorum. 3. Kendimi her zaman suçlu hissediyorum. F0. Bana cezalandırılmıım gibi geliyor. 1. Cezalandırılabileceimi hissediyorum. 2. Cezalandırılmayı bekliyorum. 3. Cezalandırıldıımı hissediyorum. G0. Kendimden memnunum. 1. Kendi kendimden pek memnun deilim. 2. Kendime çok kızıyorum. 3. Kendimden nefret ediyorum. H0. Bakalarından daha kötü olduumu sanmıyorum. 1. zayıf yanların veya hatalarım için kendi kendimi eletiririm. 2. Hatalarımdan dolayı ve her zaman kendimi kabahatli bulurum. 3. Her aksilik karısında kendimi hatalı bulurum. 0. Kendimi öldürmek gibi düüncelerim yok. 1. Zaman zaman kendimi öldürmeyi düündüüm olur. Fakat yapmıyorum. 2. Kendimi öldürmek isterdim. 3. Fırsatını bulsam kendimi öldürürdüm. J0. Her zamankinden fazla içimden alamak gelmiyor. 1. Zaman zaman içimden alamak geliyor. 2. Çou zaman alıyorum. 256 3. Eskiden alayabilirdim imdi istesem de alayamıyorum. K0. imdi her zaman olduumdan daha sinirli deilim. 1. eskisine kıyasla daha kolay kızıyor ya da sinirleniyorum. 2. imdi hep sinirliyim. 3. Bir zamanlar beni sinirlendiren eyler imdi hiç sinirlendirmiyor. L. 0. Bakaları ile görümek, konumak isteimi kaybetmedim. 1. Bakaları ile eskiden daha az konumak, görümek istiyorum. 2. Bakaları ile konuma ve görüme isteimi kaybetmedim. 3. Hiç kimseyle konumak görümek istemiyorum. M. 0. Eskiden olduu gibi kolay karar verebiliyorum. 1. Eskiden olduu kadar kolay karar veremiyorum. 2. Karar verirken eskisine kıyasla çok güçlük çekiyorum. 3. Artık hiç karar veremiyorum. N 0. Aynada kendime baktıımda deiiklik görmüyorum. 1. Daha yalanmı ve çirkinlemiim gibi geliyor. 2. Görünüümün çok deitiini ve çirkinletiimi hissediyorum. 3. Kendimi çok çirkin buluyorum. O0. Eskisi kadar iyi çalıabiliyorum. 1. Bir eyler yapabilmek için gayret göstermem gerekiyor. 2. Herhangi bir eyi yapabilmek için kendimi çok zorlamam gerekiyor. 3. Hiçbir ey yapamıyorum. P0.Her zamanki gibi iyi uyuyabiliyorum. 1. Eskiden olduu gibi iyi uyuyamıyorum. 2. Her zamankinden 1-2 saat daha erken uyanıyorum ve tekrar uyuyamıyorum. 3. Her zamankinden çok daha erken uyanıyor ve tekrar uyuyamıyorum. R0. Her zamankinden daha çabuk yorulmuyorum. 1. Her zamankinden daha çabuk yoruluyorum. 2. Yaptıım her ey beni yoruyor. 3. Kendimi hemen hiçbir ey yapamayacak kadar yorgun hissediyorum. S0. tahım her zamanki gibi. 1. itahım her zamanki kadar iyi deil. 2. tahım çok azaldı. 3. Artık hiç itahım yok. T0. Son zamanlarda kilo vermedim. 1. ki kilodan fazla kilo verdim. 2. Dört kilodan fazla kilo verdim. 3. Altı kilodan fazla kilo vermeye çalııyorum. Evet .............. Hayır ............... U0. Salıım beni fazla endielendirmiyor. 1. Arı, sancı, mide bozukluu veya kabızlık gibi rahatsızlıklar beni endielendirmiyor. 2. Salıım beni endielendirdii için baka eyleri düünmek zorlaıyor. 257 3. Salıım hakkında o kadar endieliyim ki baka hiçbir ey düünemiyorum. V0. Son zamanlarda cinsel konulara olan ilgimde bir deime fark etmedim. 1. Cinsel konularla eskisinden daha az ilgiliyim. 2. Cinsel konularla imdi çok daha az ilgiliyim. 3. Cinsel konular olan ilgimi tamamen kaybettim. Deerlendirme: Yukarıdaki her bir gruptaki size uyan seçenei iaretleyiniz. aretlediiniz seçeneklerin baındaki sayıları toplayınız. Bu ölçek depresyon belirtilerinin iddetini belirleme amacıyla kullanılır. Pek çok psikiyatrik hastalıkta yüksek çıkabilir. 0 -9 puan = Minimal düzeyde depresif belirtiler 10-16 puan = Hafif düzeyde depresif belirtiler 17-29 puan = Orta düzeyde depresif belirtiler 30-63 puan = iddetli düzeyde depresif belirtiler Beck depresyon Ölçeinden alnan puana göre “depresyon” olaslklar 10 puan ve alt; Psikiyatrik muayene ile depresyon tans konma olasl var ama çok düük 11-16 puan; Psikiyatrik muayene ile depresyon tans konma olasl var 17 puan ve üstü; Psikiyatrik muayene ile depresyon saptanma olasl ortalama % 80, depresyonu olan bir bireyin 16 ve puan alma olasl ortalama % 30 24 puan ve üstü; Psikiyatrik muayene ile depresyon tans konma olasl yüksektir. 258 altnda XVIII. 6. TÜKENMLK Hayatı çekilmez olarak görme duygusu, kiide tükenme belirtisi olarak tanımlanırken, tükenmilik ise meslek üzerindeki kronik duygusal ve kiinin kendi iç gerginletiricilerine verilen uzamı yanıt tipi olarak tanımlanmaktadır (Maslach, C. 2004). Bu durum duygusal tükenme, duyarsızlama ve azalmı kiisel baarı bileenlerinden oluan psikolojik bir hastalık tablosudur (Maslach, C. ve ark. 1997). Maslach Tükenmilik Ölçei Hiçbir zaman (0) Çok Nadir (1) Baze n (2) Çou Zama n (3) Her Zaman (4) 1.imden souduumu hissediyorum. 2. dönüü kendimi ruhen tükenmi hissediyorum. 3.Sabah kalktıımda bir gün daha bu ii kaldıramayacaımı hissediyorum. 4.im gerei karılatıım insanların ne hissettiini hemen anlarım. 5.im gerei bazı kimselere sanki insan deillermi gibi davrandıımı fark ediyorum. 6.Bütün gün insanlarla uramak benim için gerçekten çok yıpratıcı. 7.im gerei karılatıım insanların sorunlarına en uygun çözüm yollarını bulurum. 8.Yaptıım iten yıldıımı hissediyorum. 9. Yaptıım i sayesinde insanların yaamına katkıda bulunduuma inanıyorum. 10.Bu ite çalımaya baladıımdan beri insanlara karı sertletim 11.Bu iin beni giderek katılatırmasından korkuyorum. 12.Çok eyler yapabilecek güçteyim. 13.imin beni kısıtladıını hissediyorum. 14.imde çok fazla çalıtıımı hissediyorum. 15.im gerei karılatıım insanlara ne olduu umurumda deil. 16.Dorudan doruya insanlarla çalımak bende çok fazla stres yaratıyor. 17.im gerei karılatıım insanlarla rahat bir hava yaratırım. 18.nsanlarla yakın bir çalımadan sonra kendimi canlanmı hissederim. 19.Bu ite birçok kayda deer baarı elde ettim. 20.Yolun sonuna geldiimi hissediyorum. 21.yerimdeki duygusal sorunlara serinkanlılıkla yaklaırım. 22.im gerei karılatıım insanların bazı problemlerini sanki ben yaratmıım gibi davrandıını hissediyorum. 4, 7, 9, 12, 17, 18 ve 19. Cümleler “kiisel baarı ölçei” grubunu oluturur; alınan puan arttıkça tükenmilik azalmaktadır. Dier cümleler ise; “duyarsızlama” ve “duygusal tükenmilik” cümlelerdir ve alınan puanlar arttıkça tükenmilik artmaktadır (Budakolu, I.. ve arkadaları 2006). 259 XVIII. 7. Uyku Sorgulamas 1. Boyun çevreniz kaç santimetredir? (..……… cm) 2. Ortalama uykuya dalmanız genellikle kaç dakika sürüyor? (……………..) 3. Ortalama genellikle ne kadar saat uyursunuz? (……………..) 4. Ortalama genellikle yatakta ne kadar süre harcarsınız? (……………..) 5. Genel olarak saat kaçta yatarsınız? (……………..) 6. Genel olarak saat kaçta kalkarsınız? (……………..) 1. Performans becerisi: “Geçtiimiz bir ay içinde evdeki ve iteki görevlerinizi yapabilme yeteneinizi nasıl derecelendirirsiniz? (1) Yaptıım ie çok iyi younlaıyorum. (2) Çok nadiren kendimi yorgun hissediyor ve iime younlaamıyorum. (3) Nadiren kendimi yorgun hissediyor ve iime younlaamıyorum. (4) Ara sıra kendimi yorgun hissediyor ve iime iyi younlaamıyorum. (5) Sıklıkla kendimi yorgun hissediyor ve iime iyi younlaamıyorum. (6) Sürekli kendimi yorgun hissediyor ve iime iyi younlaamıyorum. 2. Gündüz uyuklaması (uykululuk); “Geçtiimiz bir ay içinde gündüz veya normal i saati sırasında aırı uyku haliniz oldu mu?” (0) Hiç (1) Nadiren: Haftada bir günden az, (2) Bazen: Haftada bir veya iki, (3) Sıklıkla: Haftada üç-dört kez, (4) Hemen hemen her gün: Haftada be-yedi kez, (5) Emin deilim. 3. Geçen bir aydaki horlama sıklıı; “Geçtiimiz bir ay sırasında ne sıklıkla horlamanız oldu?” (0) Hiç horlamadım, (1) Nadiren: Haftada bir günden az, (2) Bazen: Haftada bir veya iki, (3) Sıklıkla: Haftada üç-dört kez, (4) Hemen hemen her gün: Haftada be-yedi kez, (5) Bilmiyorum. 4. Sık uyanmalar; “Geçtiimiz bir ay içinde uykuya daldıktan sonra sık uyanmalarınız oldu mu?” (0) Hiç uyanmadım, (1) Nadiren: Haftada bir günden az, (2) Bazen: Haftada bir veya iki, (3) Sıklıkla: Haftada üç-dört kez, (4) Hemen hemen her gün: Haftada be-yedi kez, (5) Emin deilim. 5. Gözlemlenen apneler; “Geceleri uyurken einiz sizin nefesinizin durduunu fark etti mi?” (0) Hiç, (1) Nadiren: Haftada bir günden az, (2) Bazen: Haftada bir veya iki, (3) Sıklıkla: Haftada üç-dört kez, (4) Hemen hemen her gün: Haftada be-yedi kez, 260 (5) Emin deilim. 6. Sabahları ba arısı ile uyanıyor musunuz? Evet v Hayır v 7. Sabahları uykumu alamadan ve yorgunluk hissi ile uyanıyorum. Evet v Hayır v 8. Çevreye uyum göstermede zorluk çekiyorum. Evet v Hayır v 9. Karar verme yeteneimde azalma oldu. Evet v Hayır v 10. Yeterli uyusam da araç kullanırken uykum geliyor. Evet v Hayır v 11. Araç kullanırken uyuklama sonucu kaza yaptım. Evet v Hayır v 12. Bacaklarımı uyuma karıncalanma veya gıdıklanma nedeniyle hareket ettirmek isterim. Evet v Hayır v 13. Dinlenme sırasında hemen hareket etme isteim ortaya çıkar. Evet v Hayır v 14. Bacaklarımı uyuma karıncalanma veya gıdıklanma uzandıımda veya yattıımda daha çok olur ve hareket ettirdiimde kısmen veya tamamen iyileir. Evet v Hayır v 15. Bacaklarımı uyuma karıncalanma veya gıdıklanma akam veya gece kötüleir. Evet v Hayır v 16. Uykuya dalarken bacaklarımla tekme atarım. Evet v Hayır v XVIII. 8. Dikkat Dankl Testi Dikkat Daınıklıı (DD) Hastalıınız Var mı? Aaıdaki sorular yetikinlik döneminde nasıl davrandıınız ve nasıl hissettiinizle ilgili. u sıralar genellikle olduunuzdan farklı iseniz, cevaplarınız genel olarak nasıl davrandıınızı ve nasıl hissettiinizi yansıtmalıdır. Cevabınızı aaıdaki derecelendirmelerden birini kullanarak iaretleyiniz. 0=Hiç deil 1=Az 2=Bir dereceye kadar 3=Ortalama olarak 4=Oldukça fazla 5=Çok fazla 1. Okulda, evde ya da ite zor ya da ilginç olmayan eylerin ilgimi çektiini fark ediyorum. 012345 2. Yazılı materyalleri çok ilginç ya da çok kolay olmadıkça okumakta zorlanıyorum. 012345 3. Özellikle grup içinde konuulanlara ilgimi toplamakta zorlanıyorum. 012345 4. Çabuk heyecanlanıp, çabuk sakinleiyorum. 012345 5. Genellikle huzursuzum ve küçük eyler beni sinirlendiriyor. 012345 6. Düünmeden söylediim eyleri daha sonra inkar ederim. 012345 7. Kötü sonuçlara yol açabileceini düünmeden hızlı kararlar alırım. 012345 8. nsanlarla ilikilerim önce konuup sonra düünme eilimim nedeniyle zarar görüyor. 012345 9. Ruh halim ini çıkılarla doludur. 012345 10. Birkaç ii ya da amacı gerçekletirmek için plan yapmakta zorlanıyorum. 012345 11. Kolaylıkla hayal kırıklıına uruyorum. 012345 261 12. Kırılgan biriyim ve birçok ey beni kolaylıkla incitiyor. 012345 13. Her zaman bir yere gidecek gibiyim. 012345 14. Hareket ederken, otururken olduumdan daha rahat hissediyorum. 012345 15. Genellikle sorunun tamamı sorulmadan soruyu cevaplamaya balıyorum. 012345 16. Genellikle aynı anda birden fazla proje üzerinde çalııyorum ve birçounu sonuçlandıramıyorum. 012345 17. Kafamda çok fazla takıntı var. 012345 18. Sessizce otururken bile ayaklarımı ya da ellerimi hareket ettiririm. 012345 19. Grup çalımalarında sıramın gelmesini beklemekte zorlanırım. 012345 20. Zihnime ilevselliini yitirecek kadar çok gereksiz eyler dolar. 012345 21. Düüncelerim zihnimde topların duvara çarpması gibi çarpıarak dolaır. 012345 22. Beynim aynı anda birden çok kanalın gösterildii bir televizyon ekranı gibidir. 012345 23. Gündüz hayal görmeyi engelleyemiyorum. 012345 24. Beynimin organize olamayan çalıma eklinden dolayı stres yaıyorum. 012345 TOPLAM = ? NOT: Bu yetikinler için bir DD testidir. Tehis koyan bir test deildir. 70 üzerindeki sonuçlar yüksek DD olasılıını gösterir. DD tehisi ancak detaylı bir kiisel geçmi ve psikiyatrik aratırma sonucu koyulabilir. DD´de görülen semptomlar anksiyete, depresyon ve dier düzensizliklerdir. Bir yetikin için DD tehisi konulabilmesi için önce bu belirtiler bir psikiyatrist tarafından giderilmeye çalıılmalıdır. Bu testi ilk yaptıınızda DD olma olasılıınız %50 gibi gelebilir. Dr. Goldberg´e göre bu test sonucu %70´in üzerinde olan birisinde DD olma olasılıı %95´tir. Bu görü, testi yapanın daha önce dikkatle ilgili problemlerinin nedenlerini psikiyatrik ve radikal olarak deerlendirdiini varsayar. XVIII. 9. Mental Durum Muayenesi Bu muayenede dikkat, oryantasyon, hafıza, anlayı ve genel durumun kavranması (idrakı) test edilir. Bir seri numaralar tekrarlatılabilir ve dikkat muayenesi için belli aralıklarla spesifik balıklar sorulur. Hastaya yaı, adı, nerede olduu, tarih ve gün sorulur. Hatırda tutulan hafıza ile numaralar tekrarlatılabilir. Bu belli bir sürenin ardından nesnelerin adlarının tekrarlanması ile de test edilebilir (örnein 5-15 dakika). Daha fazla hafıza muayenesi, hastalıını veya yaamını kronolojik sıra ile anlattırılarak test edilebilir. Genel bilgi soruları sorulabilir. Eer cevaplarda sorun varsa, hastanın kendini iyi hissedip hissetmedii sorulur. Atasözlerinin açıklatılması daha fazla bilgi verebilir. Spesifik yüksek kortikal fonksiyon test edilebilir. Dil fonksiyonları, spontan konuma, adlandırma, tekrarlama, okuma yazma ve kıyaslamadır. Hesap yapma, sa-sol ayırımı, parmakları ayırt etme, el ileri (saç fırçalama, di fırçalama, ıslık çalma vb.), resim yapma ve kopyalama becerisidir. 262 XVIII. 10. Kraniyal Sinir (KS) Muayenesi 1. KS: Koklama muayenesidir. Sabun, di macunu, kahve, limon gibi stimuluslar kullanılır. Gözler kapalı olarak hastanın koklatılan materyali tanıması istenir. 2. KS: Görme keskinlii muayenesi (gözlük veya pinhole düzeltme ile) Snellen kartı ile (uzaklık) veya Jaeger’s testi (yakın) ile yapılır. Görme alan konfrantasyon testi görme alanının her bir kuadrantı için yapılır. En iyi yöntem hasta ile karılıklı oturup (arada 0.6-1 m uzaklıkla) hastanın bir gözünü kapatması istenir ve testi yapanın burnuna bakması istenir. Hastanın görme alanı testi yapan ile kıyaslama yöntemi ile yapılır. Bu yöntemde kör nokta da önemlidir ve santral vizyon için kırmızı ine ile çalıma yapılmalıdır. Küçük ayrıntılar için perimetri ve tangent görme alanı test edilir. Optik fundusun muayenesi oftalmaskop ile rengine, büyüklüüne ve elevasyonuna bakılarak yapılır. Retinal damarlar, büyüklük, arterio-venöz bilekeler, hemorajiler, eksudalar vb. kontrol edilir. Normalde 8-12 damar diskten köken alır, koyu arterler açık olanlara göre iki üç numara daha yakındır. 3., 4., 6. KS: Pupilin çapı, büyüklüü ve direk ıık reaksiyonuna bakılır. Konverjans ile pupilin akomodasyonuna bakılır (hastanın küçük bir objeyi izlemesi istenir). Göz kapaklarına, retraksiyona bakılır. 0.6 m’den (2 adım) hastanın bir objeyi izlemsi istenir. Obje horizontal ve vertikal eksende hareket ettirilir; paralizi, nistagmus veya anormal göz hareketleri gözlenir. Horizontal nistagmus en iyi 45 derece deerlendirilir ve aırı uç bakı yaptırılmamalıdır. nkomplet göz hareketleri nükleer veya supranüklear nedenlerden kaynaklanabilir. Ta bebek manevrasıyla (nazik, hızlı bir ekilde bir yandan dier yana veya yukarı-aaı boynun hareket ettirilmesi) tüm göz hareketleri varsa supranüklear bir neden söz konusudur. 5. KS: Masseter ve temporal kasın kasılması hissedilmelidir. Çene açtırılıp, protrüzyon ve yana hareketine bakılır. Göze pamuk parçası ile dokunup, kornea refleksine bakılır. 7. KS: Dinlenme halinde ve spontan hareketlerde fasial asimetri olup olmadıına bakılır. Göz kapaklarını açma, alın kırıtırma, göz kapama, gülme, üfleme, nefes alma ve dudak büzme ile test edilir. Yüzün alt ve üst tarafındaki kontraksiyon farkına bakılmalıdır. Dilin 2/3 tarafının tat duyusu korda timpaninin proksimal sinir lezyonu tarafından zarar görebilir. Tat testi tatlı (eker), tuzlu, eki (limon) ve acı (kinin) için pamuk uçlu aplikatörlerin yardımı ile dilin kenarına ve arka yarısına dokundurarak yapılır. 8. KS: Parmak ıklatma sesi, saat sesi veya fısıltı sesi ile her iki kulakta iitme kontrol edilir. Hava ve kemik iletimi karılatırılmalıdır (Rinne testi ile ilgili açıklamaya bakınız). Titreen bir diyapozonu alnın ortasına yerletirerek laterazisyonuna bakılmalıdır (Weber testi ile ilgili açıklamaya bakınız). Timpanik membranlar otoskopla kontrol edilmeli ve iitmenin kantitatif ölçümü odyometri ile yapılmalıdır. 9., 10. KS: “Aaaah” sesi çıkarılarak uvulanın pozisyonuna bakılır, eit eleve olup olmadıına ve istirahat halindeki simetrisine bakılır. Tonsilin, posterior farinksin ve dilin duyusuna bakmak bazı hastalarda gerekebilir. Faringeal (öürme) reflekse posterior farinks duvarının her iki tarafına ucu küt bir cisimle (dil basacaı gibi) dokunularak bakılır. Laringoskopla vokal kordların direk muayenesi gerekli olabilir. 11. KS: Omuzun yukarı elevasyonuna (trapezius kası) ve baın her iki tarafa rotasyonuna (sternokleidomastoid) ve dirence karı koymasına bakılır. 12. KS: Dilin hacim ve güç muayenesi. Atrofi, protrüzyon ile orta hattan deviasyon, tremor ve küçük titreimle veya seirme hareketleri aratırılır. 263 XVIII. 11. Motor Muayene nspeksiyon: Atrofi ve hipertrofi için bakılır. Spontan ortaya çıkan veya hafif perküsyonla oluan fasikülasyonlara bakılır. stemsiz hareketler dinlenmede (tik, koreatetoz, ballismus, myoklonus), postürü sürdürme sırasında (Parkinson Hastalıının hap yapar tremoru) veya istemli hareketlerle (serebellar hastalıın intansiyonel tremoru veya familyal tremor) görülebilir. Serbest bırakılan ekstremitelerde pasif hareketlere bakılarak kas tonusu deerlendirilir. Muayene sırasında hastayı muayeneye adapte edip aktif hareketler azaltılabilir. Üst ekstremitelerde tonusa kolun pronasyon ve supinasyona getirilmesi ve elin bilekten çevrilmesi ile bakılır. Alt ekstremitelerde el uyluun altına koyulup hızla kaldırılır, normal tonusta bacak kaldırılmadan önce masaya belli mesafede kalırken, artan tonusta yüzeyden hızla kalkar. Azalmı tonus daha çok alt motor nöron, periferik sinir patolojileri ve serebellar yollara ait bozukluklarda görülür. Artmı tonus spastisite (açı ve hareket yönünde direnç gözlenir; kortikospinal yol bozukluklarında), rijidite (hareketin tüm açılarında benzer direnç; ekstrapiramidal bozukluklarda) veya para-tonia/Gegenhalten (tekrarlayan pasif hareketlerde fluktuasyon veren direnç; frontal lob bozukluklarında) bulgusu olabilir. Sıklıkla gözlenen bir rijidite tipi Parkinson hastalıının dili çark rijiditesidir, burada pasif hareketler kesintili direnç oluturur. Kas kuvveti her eklemde fleksiyon, ekstansiyon, adduksiyon ve abduksiyon yaptırılarak test edilir. Kas kuvveti kaydedilirken u ölçek kullanılır: 0- Hareket yok, 1- Eklemde hareket yok ama kontraksiyon var, 2- Yer çekimi elimine edildiinde hareket gözlenmesi, 3- Yer çekimine karı koyan hareket ama dirence karı koyamaz, 4(-)- Çok az bir dirence karı koyan hareket, 4- Belli bir dirence karı koyabilen hareket, 4(+)- Kuvvetli dirence karı gelen hareket, 5- Tam kuvvet. XVIII. 12. Reflekslerin Muayenesi Kas refleksi: En sık bakılan refleksler; üst ekstremitede biceps (C5,C6), brakioradial (C5,C6), triseps (C7,C8) ve parmak fleksörleri (C8) dir. Alt ekstremitede, patella veya kuadriseps (L3-L4) ve ail (S1-S2) refleksleridir. Bu reflekslere relaks haldeki ekstremitelerde bakılır. Refleksine bakılan hastalarla konumak onları rahatlatmak için yararlıdır. Hastadan baka kaslarını kontraksiyona getirmesi istenerek reflekslerin daha canlı alınması salanabilir (Jendrassik Manevrası). Örnein üst ekstremitede refleksler dilerin sıkılması ile daha iyi alınırken, alt ekstremite için, ail refleksine bakılırken el parmakları birbirine balanmalı ve çektirilmelidir. Her bir refleks muayenesi için sa ve sol omuz eit düzeyde, benzer pozisyonda olmalı ve her iki tarafa da bakılmalıdır. Daha az stimulus vermek maksimum yanıt almak için daha yararlıdır. Refleksler kaydedilirken u ölçek kullanılır: 0- Yok, 1- Var ama azalmı, 2- Normoaktif, 3- Artmı, 4- Klonus. Klonus uzatılmı uyarım ile verilen repetetif ritmik konsantrasyonlardır; en sık ail tendonundan alınır. Ara sıra dizde bir iki atımlık klonus elde edilmesi fizyolojiktir, ama diz klonusu hiperaktif ve üst motor nöron tutulumuna ait bulgular varsa anormaldir. 264 Deri refleksleri; plantar refleks sivri uçlu, anahtar vb. eylerle ayak tabanına topuktan baparmaa doru çizilerek bakılır. Normalde yanıt baparmaın plantar fleksiyonudur. S-1’in üzerindeki üst motor nöron lezyonlarında baparmakta ekstansiyon gözlenirken, dier parmaklarda açılma ve ekstansiyon gözlenebilir (ekstansör plantar yanıt ya da Babinski iareti) bu ekstansör yanıt diz, topuk ve kalçada fleksiyondan sorumlu olabilir. Kortiko-spinal yolda lezyonu olan hastalarda baparmak ayaın hareketinden sonra veya dinlenme halinde de ekstansiyondadır. Bazı hastalarda istemli olarak plantar yanıtta ekstansiyon alınır. Bu durumlarda doru yanıt anterior tibia üzerine bastırılarak (Oppenheim) veya ayak bilei sıkılarak (Schaefer) ya da baldıra basınç uygulayarak (Gordon) veya baparmaın sırtına basılarak (Bing) elde edilir. Yüzeysel karn derisi refleksi; karın duvarının keskin bir obje (ine gibi) ile çizilmesi ve göbekte hareketlerin gözlenmesi ile saptanabilir. Üst abdomen refleksi (spinal kord T-9 düzeyi) karın duvarının üst kenar köesinin göbee doru çizilmesiyle alınırken, alt abdomen refleksi (T-12 düzeyi) karnın alt kenarının stimulusu ile alınır. Normal yanıt göbein stimulusa doru hareketi ile alınır. Üst motor nöron hastalıklarında bu refleksler alınamaz. T-12 ve T-9 arasında spinal lezyon varlıında üst karın deri refleksi alınırken, alt karın deri refleksi alınamaz veya yanıt asimetriktir. Obez ve multipar hastalarda bu refleksler alınamaz. Dier yüzeysel deri refleksleri kremaster (ipsilateral testisin elevasyonu), anal (perianal bölgenin stimülasyonu ile anal sfinkterin kasılması) ve bulbokavernöz (üretranın ve anal sfinkterin glans penise stimülasyon verilmesi ile kasılması) refleksleridir. Primitif refleksler; Frontal lob hastalıklarında yetikinlerde normalde gözlenmeyen refleksler ortaya çıkar. Dudaa hafifçe dokunma ile emme refleksi ortaya çıkabilir. Yakalama refleksi, hastanın avuç içine dokunulması ve ba ve iaret parmaı arasına koyma ile pozitif yanıt (anormal) elin kavranmasıdır. Palmomental yanıt avuç içinin çizilmesi ile ipsilateral tarafta mental kasın kontraksiyonundan oluur. XVIII. 13. Duyu Muayenesi Be primer duyu modalitesi -vibrasyon, nokta saptanması, hafif dokunma, sıcaklık, arı- her ekstremitede test edilmelidir. Vibrasyon genelde 128 Hz’ lik titreen diyapozonun baparmak falanksına veya orta parmak tırnak yataının altına yerletirilerek bakılır. Testi yapan kendi hissettii titreimler ile hastanınkini, ayrıca proksimal ve distal farkını karılatırır. Eklem pozisyon testi; distal ekleme kenarlarından tutulup açı verilir; küçük 1-2 mm yanılmalar normal kabul edilir. Hafif dokunma duyusu pamuk parçasıyla, arı duyusu ineyle, sıcaklık duyusu sıcak ve souk su tüpleriyle yapılır. Talamusda lezyonu olan hastalar iki nokta ayrımı gibi birbirine yakın iki noktaya stimulasyon verildiinde duyu ayırımı yapamaz (iki nokta ayırımı), bir dokunuta elindeki nesneyi tanıma (stereognozi), veya eline yazılan sayıyı veya kelimeyi bulma (grafestezi). XVIII. 14. Koordinasyonun Muayenesi Hastadan parmaını burnuna daha sonra da muayeneyi yapanın parmaına dokundurması istenir, testi yapan parmaını her defasında yer deitirebilir. Dier testte ise hastadan elinin ters ve düz halde dier eline vurması istenir. Koordinasyonun muayene edilmesinde; ayaını supin pozisyonda bacaktan dizden topua kadar dier ayaı ile sürtmesi istenir ve bacaını kaldırıp baparmaını testi yapanın iaret parmaına dedirmesi istenir. Bütün bu testlerde ritim, hız ve doruluk not edilmelidir. XVIII. 15. Yürüyü Muayenesi Yürümenin test edilmesi önemlidir; beklenmeyen anormallikler testi yapanı daha fazla ayrıntıya indirmeye itebilir. Normal yürüyü, güç, duyu, koordinasyon praksisi içeren birçok sistem gerektirir. 265 Oturur pozisyondan ayaa kalkma veya uzanma, yürüme, dönme ve düz çizgi üzerinde yürüme not edilmelidir. Romberg testi (denge testidir, ayaklar bitiikken, ayakta; eller öne doru uzatılmı vaziyette gözler kapalı denge salanıp salanamadıı kontrol edilir)’nin pozitif olması gözler açık durumda ayakta durmadır, gözler kapandıında denge bozulur ve proprioseptif (serebellum, iç kulak denge merkezi vb.) bozukluun belirtisidir. Muayenede hastada bir kolunu sallamadan yürüme (kortikospinal trakt tutulumu), kısa adımlarla yürüme (parkinsonizm), geni tabanlı yürüme (ataksi), spastik yürüme veya yüksek stepajlı yürüme (arka kordon tutulumu veya periferik sinir hastalıı) saptanabilir veya hasta yere yapımı gibi görünebilir (apraksi) (Martin, J. B., Hauser, L.S., 2004). XVIII. 16. Kas skelet Sistemine likin Testler stanbul Üniversitesi stanbul Tıp Fakültesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Anabilim Dalı Kas skelet Hastalıkları ve Ergonomi Birimi’nin Robens Centre for Health Ergonomics (European Institute of Health & Medical Sciences, University of Surrey)’in gelitirdii QEC (Quick Exposure Check) Kas skelet Sistemi Hastalıklarında Risk Deerlendirme Rehberi-Hızlı Maruziyet Deerlendirme Yöntemi, ÇSGB’nca (Yayın No:144) yayınlanmıtır. Boyun, bel ve üst ekstremiteye yönelik “Hızlı Maruziyet Deerlendirmesi” yapmak isteyen iyeri hekimleri ÇSGB ana sayfasından yayınlar/kitapçıklar/Kas skelet Sistemi Hastalıklarında Risk Deerlendirme Rehberi adresini izleyerek formu indirebilirler. XVIII. 16. 1. De Quarvein Hastal Testi; Finkelstein Testi: De Quarvein hastalıının tehisinde yapılır. Baparmak avuç içinde, el yumruk pozisyonundayken elin bilekten küçük parmak yönüne doru yana bükülmesiyle baparmak kökünde yakıcı, dayanılmaz bir arı oluması testin pozitif olduunu gösterir. Hasta olmayanlarda da arı olabilir ama kısa sürede geçer. Hastalarda test sırasında gelien arının dayanılmaz olması ve uzun sürmesi belirleyicidir. Testin fazla tekrarlanması önerilmez. XVIII. 16. 2. Karpal Tünel Sendromu Testleri; Phalen Testi: Karpal tünel sendromunda 30 - 60 saniye süre ile bilein tam fleksiyonu (içe bükülmesi) arı ve duyu bozukluklarını artırır/ortaya çıkartır. % 80 olguda test pozitiftir. Tinnel Bulgusu: Karpal tünel üzerine hafifçe vurmak ile median sinir daılımında parastezi ve arı; olguların % 60' ında pozitiftir. skemik Test: Karpal tünel sendromunda tansiyon aletinin manonu ön kola yerletirilir 30 - 60 saniye süre ile iirilir bu esnada arı ve duyu kusurları oluursa test pozitif olarak deerlendirilir. XVIII. 16. 3. Bel Arl Hastada Özel Testler; Valsalva Testi: ntratekal ve intradiskal basıncın artmasına sebep olarak buradaki disk ve omur patolojilerini bize gösterir. Öksürme, hapırma ve ıkınma hastanın bel arısını artırması gerçek bir valsalva pozitifliidir. Ancak test olarak yapılıı; hasta otururken, derin bir nefes aldıktan sonra azını kapatıp ıkınması eklinde yapılır. Bu test sırasında hastanın bel bacak arısı artarsa pozitif olarak anlaılır. Laseq Germe Testi-Düz Bacak Kaldrma Testi: Siyatik sinir germe testi de diyebileceimiz bu test sırasında, hasta sırtüstü yatarken hekim bir eliyle hastanın ayak topuundan tutarken, bir eliyle de dizi üzerinden tutarak diz ekstansiyonda iken hastanın kalçasını basit olarak fleksiyona getirir. Normalde 90 dereceye kadar arısız ve yapılabilir olması gereken bu test, siyatik sinir kökleri bası altında ise 30-70 derece arasında kısıtlanır ve arılı hale gelir. Hastada L4-L5 ve L5-S1 disk hernilerinde olduu gibi L5, 266 S1 sinir köklerinde bir baskı varsa 30-70 derece arasında hasta bel ve bacaında siyatik sinirin trasesi boyunca arısı olduunu belirtir. 30 derecenin altındaki pozitiflik, siyatik sinir gerilmediinden temaruz (hasta gibi gösterme) olabilir, 70 derecenin üstünde ise diz fleksör kasları (hamstring) gerilmesine balı olabileceinden aldatıcı olabilir. Kar Tarafta Düz Bacak Kaldrma Testi: Bel bacak arılı hastanın arımayan taraftaki bacaına düz bacak kaldırma testi yapıldıında, hastanın arılı taraftaki bel bacak arısının ortaya çıkması iyi tarafta veya karı tarafta düz bacak kaldırma testi pozitiflii olarak adlandırılır. Bu durum hastada posteromedyan yerleimli disk hernilerinde ortaya çıkar. Bunun nedeni lomber disk hernisinin spinal sinir kökünü (L5-S1) medyan tarafta sıkıtırmasıdır. Lomber Schober Testi: Bel arılı hastalarda özellikle seronegatif spondilartrit düünüldüü zaman yapılması gereken bir testtir. Bunun için ayakta dik dururken krista iliaka posterior superiordan geçen hat (L4-L5) iaretlenir ve hekim mezura ile bu hattan 10 cm yukarısına da kalemle iaret koyar. Hastanın eilebildii kadar öne doru eilmesini ister ve tekrar bu iki nokta arasındaki mesafeyi ölçer. Normalde ayakta dik durua göre öne doru eilmede bu mesafenin 5-6 cm açılması gerekir. 3 cm.’nin altında kısıtlılık testin pozitifliini gösterir. Yani omurganın birbirleri üzerindeki esnekliinin kaybolduunu bize anlatır. Lomber disk hernili hastaların akut dönemlerinde de pozitiflik bulunabilir. Fabere Testi: Bel bacak arılı hastalarda olayın kalça patolojisine balı olup olmadıını anlamak için mutlaka bakılması gereken testlerden biridir. Bu test sırasında hasta sırt üstü yatarken kalçası fleksiyon-abduksiyon-eksternal rotasyon ve ekstansiyona (ayaı karı diz üzerine koyma) zorlanır. Bu ekilde kalça kombine bir hareketle test edilmi olur. Bu testin yapılması sırasında hasta kasıkta arı duyuyorsa ve hareket yeterince yapılamıyorsa hastanın kalça ekleminde patoloji olduu bel ve bacak arısının aslında kalça patolojisine balı yansıyan arı olduu düünülür. Hoover Testi: Bel bacak arılı hastanın temaruz (simulasyon) yapıp yapmadıını anlamak için yapılan bir testtir. Bunun için sırt üstü yatan hastanın ayakucunda duran hekim, hastanın her iki ayak bileini kavrar. Bu durumda hastanın bir bacaının dizini bükmeden yukarı kaldırması istenir. Normalde hastanın bir bacaı yukarı kalkarken, dier bacaının aaı doru basması gerekir. Bu hareketin yapılmaması bel bacak arısının gerçek olmadıını hastanın temaruz yaptıını bize düündürür (Sarı, H., 2007). XVIII. 17. Göz Muayeneleri Genel GM dıında aaıdaki durumlarda da çalıanların göz muayeneleri yapılmalıdır; - Ekranlı araçlarla çalımaya balamadan önce, - Düzenli aralıklarla ve - Ekranlı araçla çalımalardan kaynaklanacak görme zorluu olduunda. Yukarıda belirtilen muayene sonuçlarına göre gerekiyorsa çalıanlara oftalmolojik testler uygulanmalıdır. Muayene ve test sonuçlarına göre gerekiyorsa çalıanlara yaptıkları ie uygun araç ve gereç verilmeli ve ne muayeneler ne de alınacak önlemler çalıanlara herhangi bir maddi yük getirmemelidir67. 67 Ekranlı Araçlarla Çalımalarda Salık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik, R.G: 23 Aralık 2003-25325. 267 XVIII. 17. 1. Yakn Görme Muayenesinde Kullanlabilecek Yaz Örnekleri: Yakın okuma 40 cm. mesafeden yakın gözlüü kullanılıyorsa gözlükle ve her bir göz ayrı ayrı deerlendirilerek yapılmalıdır. No. 1’deki yazılar okunamıyorsa, çalıanın ayrıntılı göz muayenesi için sevk edilmesi gerekir. XVIII. 17. 2. Kuru Göz Deerlendirilmesi: Schirmer testi : Birim zamanda gözyaı miktarı tayinini salar.5 mm kalınlıında 35 mm uzunluundaki Whatman kaıdı, alt göz kapaının dı 1/3 üne yerletirilir.5 dakika sonra kaldırılır ve gözyaının ıslattıı kısım ölçülür. Islanan alan 5 mm’nin altındaysa test pozitif olarak deerlendirilir. Özellikle uzun süreli ekranlı araç kullanımı kuru göz hastalıının yaygınlamasına neden olmutur. XVIII. 17. 3. Amsler Grid Testi Amsler Grid Testi rutin bir göz muayenesinin karılıı olmasa da Yaa Balı Makula Dejenerasyonu (AMD) hastalıının erken belirtilerini taramalarla saptamanızı salayacak bir emadır. 40 ya üzeri herkese bu testin uygulanması önerilmektedir. - Aaıda görülen emayı iyi aydınlatılmı bir odada, uygun okuma mesafesinde ve ortadaki nokta tam göz hizasına gelecek ekilde duvara asınız. - Muayene edilecek kiinin normalde okumak için kullandıı gözlük yada kontak lens varsa taktırınız. 268 - Muayene edilecek kiinin bir gözünü eliyle kapatıp, açık olan gözle tam ortadaki noktaya odaklanmasını söyleyin. emada yeralan büyük karenin her 4 köesini de görüp görmediini sorun. Her iki göz için ayrı ayrı uygulamayı tekrarlayın. Muayenesi yapılan kii eer her köeyi göremiyor ya da çizgilerde dalgalanma, kırılma, bulanıklık görüyorsa, yaa balı makula dejenerasyonu hastalıı belirtileri var olabilir. En kısa zamanda Retina Hastalıkları uzmanı bir göz hekimine yönlendirilmesinde yarar vardır. 269 XVIII. 17. 4. Görme Kaybnn Deerlendirilmesi (Türk Tabipleri Birlii Sürekli Tp Eitimi Dergisi-Eki) 270 .XVIII. 17. 5. Görme Ölçme Tablosu 271 XVIII. 17. 6. Ishhara Renk Körlüü Testi Doutan renk körlüü ikiye ayrılır. Total renk körlüü ve kırmızı yeil renk körlüü. Bu her iki grup renk körlüü de ayrıca tam veya tam olmayan renk körlüü olarak 2’ye ayrılır. Bu seri aaıdaki 38 tablodan olumaktadır. 1. Gerek normal insanlar gerekse renk körlüü bulunanlar bu ekilleri aynı derecede okuyabilirler. 2. Görüü normal olanlar ekli 8 olarak; kırmızı-yeil renk körlüü olanlar 3; total renk körleri ancak zorlukla okurlar. 3. Görüü normal olanlar ekli 6 olarak; kırmızı-yeil renk körlüü olanlar 5; tam renk körleri ancak zorlukla okurlar. 4. Görüü normal olanlar ekli 29 olarak; kırmızı-yeil renk körlüü olanlar 70; tam renk körleri ancak zorlukla okurlar. 5. Görüü normal olanlar ekli 57 olarak; kırmızı-yeil renk körlüü olanlar 35; tam renk körleri ancak zorlukla okurlar. 6. Görüü normal olanlar ekli 5 olarak; kırmızı-yeil renk körlüü olanlar 2; tam renk körleri ancak zorlukla okurlar. 7. Görüü normal olanlar ekli 3 olarak; kırmızı-yeil renk körlüü olanlar 5; tam renk körleri ancak zorlukla okurlar. 8. Görüü normal olanlar ekli 15 olarak; kırmızı-yeil renk körlüü olanlar 17; tam renk körleri ancak zorlukla okurlar. 9. Görüü normal olanlar ekli 74 olarak; kırmızı-yeil renk körlüü olanlar 21; tam renk körleri ancak zorlukla okurlar. 10. Görüü normal olanlar ekli 2 olarak okurlar. Ancak renk körlüü olanların bunu okuması zordur. 11. Görüü normal olanlar ekli 6 olarak okurlar. Ancak renk körlüü olanların bunu okuması zordur. 12. Görüü normal olanlar ekli 97 olarak okurlar. Ancak renk körlüü olanların bunu okuması zordur. 13. Görüü normal olanlar ekli 45 olarak okurlar. Ancak renk körlüü olanların bunu okuması zordur. 14. Görüü normal olanlar ekli 4 olarak okurlar. Ancak renk körlüü olanların bunu okuması zordur. 15. Görüü normal olanlar ekli 7 olarak okurlar. Ancak renk körlüü olanların bunu okuması zordur. 16. Görüü normal olanlar ekli 16 olarak okurlar. Ancak renk körlüü olanların bunu okuması zordur. 17. Görüü normal olanlar ekli 73 olarak okurlar. Ancak renk körlüü olanların bunu okuması zordur. 18. Kırmızı-yeil renk körlüü olanların çou ekli 5 olarak okur. Görüü normal olanlar ile total renk körlüü olanların çou ise hiç okuyamaz. 19. Kırmızı-yeil renk körlüü olanların çou ekli 2 olarak okur. Görüü normal olanlar ile total renk körlüü olanların çou ise hiç okuyamaz. 20. Kırmızı-yeil renk körlüü olanların çou ekli 45 olarak okur. Görüü normal olanlar ile total renk körlüü olanların çou ise hiç okuyamaz. 21. Kırmızı-yeil renk körlüü olanların çou ekli 73 olarak okur. Görüü normal olanlar ile total renk körlüü olanların çou ise hiç okuyamaz. 272 22. Tam kırmızı renk körlüü olanlar ekli 6; tam yeil renk körlüü olanlar ekli 2; normal görenler ile kısmen kırmızı yeil renk körlüü olanlar ekli 26 okurlar. 23. Tam kırmızı renk körlüü olanlar ekli 2; tam yeil renk körlüü olanlar ekli 4; normal görenler ile kısmen kırmızı yeil renk körlüü olanlar ekli 42 okurlar. 24. Tam kırmızı renk körlüü olanlar ekli 5; tam yeil renk körlüü olanlar ekli 3; normal görenler ile kısmen kırmızı yeil renk körlüü olanlar ekli 35 okurlar. 25. Tam kırmızı renk körlüü olanlar ekli 6; tam yeil renk körlüü olanlar ekli 9; normal görenler ile kısmen kırmızı yeil renk körlüü olanlar ekli 96 okurlar. 26-27. ki x iaretini birletiren kavisleri gözleri ile takip ederken tam kırmızı renk körlüü olanlar yalnız mor hattı; tam yeil renk körlüü olanlar yalnız kırmızı hattı; normal görenler ile kısmen kırmızı yeil renk körlüü olanlar ise her iki hattı da görür ve takip ederler. 28-29. ki x iaretini birletiren kavisleri gözleri ile takip ederken kırmızı ila yeil renk körlüü olanların ekseriyetle kolaylıkla takip eder; normal görenler ile tam renk körlüü olanlar bütün renklerde zorluk çekerler. 30-31-32-33. ki x iaretini birletiren kavisleri gözleri ile takipte normal görenlerin ekseriyeti hiçbir güçlük çekmez. Renk körlüü olanlar ise güçlük çekmeden göremez ve takip edemez. 34-35. ki x iaretini birletiren kavisleri gözleri ile takip ederken normal görenler yeil hattı; kısmen kırmızı ve yeil renk körlüü olanlar mavi hattı görürler. Tam renk körlüü olanlar ile kısmi renk körlüü olanlar ise her iki hattı görüp takip edemezler. 36-37. Normalde kırmızı hattı kısmen ve tam; kırmızı yeil renk körlüü olanlar mavi hattı kısmen takip ederler. Bütün renklerde tam ve kısmi körlük olanlar her iki hattı talip edemezler. 38. ki x iaretini birletiren kavisleri gözleri ile takipte normal görülülerin çou ve renk körlüü olanlar hiçbir güçlük çekmezler. Testin Uygulanmasına Ait Açıklama Muayeneler iyi ıık alan odalarda gündüz yapılmalıdır. Tablolar bir masa üzerine konulur. Muayene olanlar ayakta ve en az 75 cm. uzaklıkta olmalıdırlar. Kukulanılan, kararsız kalınan durumlarda 10-19 ve 13-20 ve 14-18 nolu tablolar karılatırılmalıdır. 22-27 nolu tablolar her zaman kullanılmaz. 273 274 275 276 277 278 279 XVIII. 18. itme le lgili yerinde Uygulanabilecek Testler Odyometri testi iitme bozukluu için en etkili tarama testidir, fakat ekonomik ve kısa zamanda yapılabilecek tarama amaçlı bir seçenek “fısıltı testi” dir. XVIII. 18. 1. Fslt Testi; Bu tarama için iyeri hekimi dorudan muayenesi yapılacak kiinin önünde ve birkaç adım ilerde durur (hem muayene olan, hem hekim oturuyor ya da ayakta olmalıdır). Hekim bazı sayıları fısıldayacaını, bu sırada muayene olanın gözlerini kapatması gerektiini anlatır. Hekim muayene olanın 30-45 cm uzaında, (hacmi standardize etmek için) nefesini dıarı verir ve bir saniye ara ile rasgele dört sayı fısıldar ve fısıldadıı tüm sayıları yinelemesini ister. En azından iki sayıyı iitemeyen çalıan testte baarılı olamamıtır. Fslt Testi için baka bir yöntem; Hekimin dudaklarını göstermeden soluunu verdikten sonra cierinde kalan hava ile çıkardıı fısıldanmı sözcükleri muayene olanın doru olarak tekrarladıı mesafe: 6 metreyse iitme kaybı yoktur. Hafif iitme kaybında; 6 metrede iitmediini söylen kii, hekimin 6 metreden itibaren yava yava yaklaarak fısıldadıı sözcükleri 4 metreye kadar olan mesafede doru tekrar eder. Orta iitme kaybında; 4 metrede iitmediini söyleyen kii, hekimin 4 metreden itibaren 1 metreye kadar olan mesafede sözcükleri doru tekrar eder. Aır iitme kaybında; 1 metrede iitmediini söyleyen kii, hekimin 1 metreden 25 cm ye kadar olan mesafede fısıldadıı sözcükleri doru tekrar eder. Tam saırlıkta bu mesafe 25 cm den küçüktür. Tam saırlıkta sessiz bir odadaki normal konuma hiç iitilmez. Testte duyarlılık %80-100 ve özgüllük %80-90'dır. 280 XVIII. 18. 2. Diyapozon Testleri68 Weber Testi: Hangi kulakta ne tip bir iitme kaybı olduunu aratırmak amacıyla yapılır. Titretirilen bir akort çatalı (diyapozon) kafatasında orta hatta bir noktaya yerletirilir ve hastaya sesi nereden duyduu sorulur. Sonuçta tek kulaında sinirsel (sensörinöral) iitme kaybı bulunan hastalar sesi normal olan kulaklarından daha fazla duyarlarken; iletim tipi iitme kaybı olanlar, tıkanıklıın dı sesleri maskeleyici etkisinden dolayı, sesi patoloji olan kulaklarından daha youn olarak duyarlar. Rinne Testi: Bir kulaktaki iletim tipi iitme kaybının varlıını aratırmak için yapılır. Titretirilen bir akort çatalı (diyapozon) önce, kulaın arkasında bulunan mastoid çıkıntı üzerine konur. Hasta, kulaında sinirsel bir iitme sorunu yoksa bu noktadan yayılan titreimleri kemik yoluyla duyacaktır. Hastaya, ses kesildii anda haber vermesi istenir ve hasta "ses kesildi" dediinde, titreimi azalmı iddette de olsa devam eden diyapozonun ucu bu kez kulak kepçesine doru tutulur. Salam bir kulakta, hava yolu üzerinde birçok artırıcı (amplifikatör) mekanizma bulunduundan, iddeti azalmı diyapozon sesi, salam kiilerde rahatlıkla duyulur. Fakat iletim yollarında bir tıkanıklık varsa, bu ses iitilmeyecektir. XVIII. 19. Koroner Kalp Hastal Risk Hesaplama 68 MEDICANA Genel Salık Ansiklopedisi Cilt 12, Tıp Sözlüü. 281 XVIII. 19. 1. Framingham Koroner Kalp Hastal Risk Skoru; Ya, total kolesterol, hdl kolesterol, sistolik HT ve sigara içiminin, erkeklerde ve kadınlarda 10 yıllık dönem için koroner kalp hastalıı riskinin hesaplanması. Her tablodaki risk puanları toplanıp, soldaki tablodan cinsiyete göre karılatırılacaktır (JAMA 2001; 285 (19); 2486-2497). XVIII. 19. 2. JBS Risk Skoru Hesaplama Modeli Sistolik kan basıncı ile Total kolesterol’un HDL kolesterole oranı karılatırılarak; kadın ve erkek cinsiyete göre ve ya gruplarına göre, düük, orta, yüksek ve çok yüksek risk gruplarına ayrılmılardır (Heart-2005,91;1-52). Yeil renk (düük risk)- 10 yıllık kardiyovasküler hastalık riskinin % 10’un altında olduu anlamına gelir. Turuncu (orta dereceli risk)-10 yıllık kardiyovasküler hastalık riskinin % 10 ila 20 arasında olduunu ifade eder. Kırmızı renk (yüksek risk)- 10 yıllık kardiyovasküler hastalık riskinin % 20’ nin üzerinde olduu anlamına gelmektedir. Kırmızı renk içinde beyaz çizginin sa tarafı (çok yüksek risk)- 10 yıllık kardiyovasküler hastalık riskinin % 30’un üzerinde olduunu ifade etmektedir. 282 XVIII. 20. WHO ve Amerikan Diyabet Dernei (ADA)’nin Diyabet Tan Kriterleri 1. Diyabetin klinik semptom ve bulguları olan kiilerde rastlantısal plazma glukozunun 200 mg/dL olması, 2. Açlık kan glukozunun 126 mg/dL olması, 3. Aızdan verilen 75 g’lık glukoz yüklemesini (oral glukoz tolerans testi-OGTT) takiben 2saat sonraki plazma glukozunun 200 mg/dL olması Hipoglisemi varlıı, takip eden gün, bu üç yöntemden biriyle dorulanmalıdır. Rastlantısal glukoz düzeyinin 100 ve 200 mg/dL arasında olması gibi belirsiz bir durumda WHO tanı için OGTT’nin kullanılmasını önermektedir. Hipergliseminin ara kategorileri: Diyabetin tüm formlarının doal gidiatı boyunca hastalık, OGTT’den 2 saat sonraki plazma glukozunun 140 ve< 200 mg/dL olarak tanımlandıı bozulmu glukoz tolerans (IGT) evresinden geçer. Bozulmu açlk glukozu (IFG) açlık glukoz düzeyleri temelinde bir kategori olup, açlık plazma glukozunun 110 mg/dL ve <126 mg/dL olarak tanımlanır. (Williams, G.; Pickup J.C. 2004) Diyabetes Mellitus Tans Alm Hastalarda Tedavi Hedefleri69 Açlık plazma glukozu < 100 mg/dL Tokluk plazma glukozu < 140 mg/dL HbA1c < % 6.5. XVIII. 21. New York Kalp Cemiyeti’nin (NYHA) konjestif kalp yetersizlii snflamas Snf I Günlük olaan fiziksel aktivitelerinde kısıtlanma olmayan kalp hastaları Snf II Fiziksel aktivitelerinde hafif kısıtlanma olan kalp hastaları (örn. yol yürümekle nefes darlıı olması) Snf III Fiziksel aktivitede belirgin kısıtlanma olması, ev içinde yürümek gibi çok hafif aktivitelerle bile semptomların ortaya çıkması Snf IV stirahatte bile nefes darlıı olması 69 SGÜM Bölge Laboratuvarlarının Güçlendirilmesi Teknik Destek Projesi-EKG&Kardiyovasküler Risk Eitimi-Doç. Dr. Alpaslan Kılıçarslan-Haziran 2011. 283 XVIII. 22. SOLUNUM FONKSYON TESTLER70 x x x x x x x x VC: Vital Kapasite (Vital Capacity): Maksimum inspirasyondan sonra maksimum ekspirasyonla (yava ve zorlanmadan) dıarı atılan toplam hava hacmidir. FVC: Zorlu Vital Kapasite (Force expiratory Vital Capacity) Maksimum inspirasyondan sonra zorlu, derin ve hızlı ekspirasyonla dıarı atılan toplam hava hacmidir. Normal salıklı kiilerde FVC, VC’ye eittir. FEV1: (Forced Expiratory Volume in 1 second) Zorlu ekspirasyonun 1. Saniyesinde atılan hacimdir. Normalde zorlu ekspirasyonla ilk saniyede, alınan havanın % 75-80’inin atılmı olması gerekir. FEV 1’deki azalma büyük hava yollarının obstrüksiyonunu düündürür. FEV 1/FVC: %’sinin beklenen deere yakın, beklenen, beklenen deerden fazla oluu restriktif ventilatuar bozukluu gösterirken; azaldıı durumlarda obstriksiyon lehine düündürür. o FEV 1 / FVC % 80 çok hafif dereceli obstriksiyon, 79-60 hafif dereceli obstriksiyon, 59-40 orta dereceli obstriksiyon 39-30 ciddi, çok aır, belirgin obstriksiyonu gösterir. FEV 3: Zorlu ekspirasyonun 3. Saniyesinde atılan hacimdi, mililitre, litre ile ifade edilir. Akcierlerde eskpire edilen volümün az olduu evredeki akım hızıdır, normal salıklı kiilerde FEV 3 % 90 olmalıdır. Büyük hava yollarını deerlendirmede önemlidir. FEF 25-75: Maksimum ekspirasyon ortası akım hızı: MMF (Maximum Mid expiratory Flow rate). Zorlu ekspirasyonun ilk ve son ¼ orta bölümleri arasındaki akım hızıdır. o MMF: VC/2 x ½ formüle edilir. MMF, zorlu ekspiraasyonun efora balı olmayan segmentidir. Hava yollarındaki obstrüksiyonu erken dönemde gösteren, özellikle orta ve küçük hava yolları obstrüksiyonunu belirleyen en duyarlı, en önemli parametredir. Normal beklenen deerleri o ya, boy ve cinsiyete göre deimekle beraber 2-4 l/sn dir. FEF 200-1200: Zorlu ekspirasyonun ilk evresindeki “200-1200 ml” arasındaki akım hızını, dier bir ifadeyle FVC manevrasında ilk 200 ml atıldıktan sonra 1000 ml’nin ekspire edildii sıradaki akım hızıdır, litre/sn olarak ifade edilir. Bireyin eforu, kooperasyonu önemlidir. Büyük hava yollarındaki hava akımına karı direnci gösteren en iyi indekstir. FEF %50-75 (Orta Bölüm) ve FEF %75-RV (Son Bölüm): Bu bölümde akım hızlarını efor etkilemez (efordan baımsız bölüm). Bu bölümde akım hızını akcierin elastik recol basıncı, komprese hava yollarının elastik özellikleri ve hava yollarındaki akıma karı oluan rezistans etkiler. Orta ve son bölümdeki akım hızları periferik hava yolları hakkında bilgi verir. lk fonksiyonel bozukluklar bu segmentlerden balar. Solunum Bozukluunun SFT ile Derecelendirilmesi FVC FEV 1 Derecesi > 80 > 80 Normal 79-60 79-60 Hafif 59-51 59-41 Orta < 50 < 40 Ar 70 Karabıyıkolu, G. Solunum Fonksiyon Testleri. 284 FEV 1/FVC > 80 79-60 59-41 < 40 XVIII. 23. AEROBK GÜÇ TESTLER (PERFORMANS TESTLER) Performans testleri geni içi gruplarının performanslarının deerlendirilmesi amacıyla kullanılabilirler. Fiziksel i gücü, i yapabilme yeteneinin tanımı ve sınıflandırılması, askeri, yargısal, çalıanın salıı, sporcu salıı, i yapabilme yetenei, tazminat hesapları gibi birçok konuda yol gösterici olabilir. Bu testler: 1. 2. 3. 4. GM’de çalıanların performans sınıflandırmalarının yapılabilmesi, stresinin kii performansı üzerindeki etkilerinin ve kiinin uyum derecesinin belirlenmesi, Belirli bir i yükünden sonra kiinin bedensel yeteneklerinin ve potansiyelinin ortalama derecesinin belirlenmesinde, Hastalık ve ie dönü muayenelerinde kiinin deerlendirilmesi amacıyla kullanılabilir.(Güler, Ç,; Bilir, N.1991). Aerobik testler; kardiovasküler dayanıklılık ile e anlamlı olarak kullanılan aerobik gücü ölçer. Kardiovasküler dayanıklılık veya aerobik fitness, yorgunluk olmadan çalımaya, egzersize devam ettirme yetenei ve birçok spor aktivitesi için önemli bir bileendir. Bir kiinin aerobik fitness seviyesi çalıan kaslara vücut tarafından taınan oksijen miktarına ve kasların bu oksijeni kullanma yeteneine balıdır. yeri Salık Birimlerinde “maksimal testler”i uygulamanın sorun yaratabilecei (uygulama sırasında ortaya çıkabilecek kardiyovasküler zorlanmalara karı yeterli müdahale olanaı bulunamayacaından), bu nedenle “submaksimal testler”in yapılmasının daha uygun olacaı düünülmektedir. Maksimal Testler; x 20 m Mekik Kou Testi, x Maksimal Oksijen Tüketimi Testi, x Zamana veya Mesafeye Karı Kou Testi, Submaksimal Testler; x Bisiklet Testleri, x Basamak Testleri, x Yürüyü Testleri, Basamak-Step Testleri; x Queens Kolej Basamak Testi, x 3-Dakika Basamak Testi, x Harward Basamak Testi, x Tecumseh Basamak Testi. XVIII. 23. 1. Queens Kolej Basamak Testi Uygulama: Basamak testi uygulanacak içiler (sporcular, örenciler) 3 dk. boyunca, kadınlar dakikada 22 ve erkekler dakikada 24 basamak olmak üzere platforma çıkıp inerler. Test biter bitmez çalıanların kalp atım sayıları 5. ve 20. saniyeler arasında 15 sn. süre ölçülür. Gereken Araçlar: x x x x 16,25 inç (41,3 cm)’lik basamak, Kronometre, Metronom veya ritim kaseti, Kalp atım monitörü (opsiyonel), 285 x x x x Güvenilirlik: Toparlanma kalp atım sayısı için test ve tekrar-test güvenilirlii r: 0,92’dir. Geçerlilik: Toparlanma kalp atım sayısı ile Vo2 max arasındaki korelasyon r:0,75’dir. Avantajları: Minimal araç ve para gereksinimi, az zaman gereklidir ve tek baınıza uygulatabilirsiniz. Dezavantajları: Biyomekanik özellikler bireylere göre deiir (örn. Uzun boylu kiiler avantajlıdır). XVIII. 23. 2. Üç Dakika Basamak Testi Uygulama: Sporcular ritme alıana kadar metronomu dinlerler ve hazır olduklarında teste balarlar. Denekler 96 vuru/dk tempoya ayarlı metronomla ya da ritim kasetiyle yukarı, yukarı, aaı, aaı adımlar atarlar. Bu da dakikada 24 basamaa tekabül eder.3 dk. boyunca basamaa inip çıkarlar ve son basamaktan sonra oturur pozisyonda kalp atımları 1 dk. boyunca sayılır. x x x x x x Gereken Araçlar: 12 inç (30,5 cm)’lik basamak, Kronometre , 96 vuru/dk’ya ayarlanmı metronom veya ritim kaseti, Steteskop (karotid atımı kullanılabilir), Avantajları: Minimal araç ve para gereksinimi, az zaman gereklidir ve tek baınıza uygulatabilirsiniz. Dezavantajları: Biyomekanik özellikler bireylere göre deiir (örn. Uzun boylu kiiler avantajlıdır). 3 Dakika Basamak Testi (*) Ya Grubu Deerlendirme 18-25 26-35 36-45 46-55 56-65 Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Erkek Kadın Mükemmel <79 <85 <81 <88 <83 <90 <87 <94 <86 <95 <88 <90 yi 79-89 85-98 81-89 88-99 83-96 90-102 87-97 Ortalamanın üzerinde 90-99 99-108 90-99 100111 97-103 103110 98-105 105115 98-103 105112 97-103 103115 Ortalama 100105 109117 100107 112119 104112 111118 106116 116120 104112 113118 104113 116122 Ortalamanın altında 106116 118126 108117 120126 113119 119128 117122 121129 113120 119128 114120 123128 Kötü 117128 127138 118128 127138 120130 129140 123132 130135 121129 129139 121130 129134 Çok kötü >128 >138 >128 >138 >130 >140 >132 >135 >129 >139 >130 >134 94-104 86-97 66 ve üzeri 95-104 88-96 90-102 (*) 3 dakikalık uygulamadan sonra 1 dakika boyunca sayılan nabız XVIII. 23. 3. Harward Basamak Testi Uygulama: çiler yorgunluk oluana kadar, dakikada 30 basamak olmak üzere 5 dk. boyunca basamak inip çıkarlar. Uygulama sırasında göüste arı, ba dönmesi, sıkıntı gibi yakınmalar olursa test hemen yarıda kesilir. Kii sırt üstü yatırılarak dinlendirilir. Ancak bu sırada nabız sayılmalıdır. Eer 286 nabız 160/dakikanın üzerindeyse hekim muayenesi gereklidir. Bitkinlik; çalıanın 15 sn. boyunca test ritmini yakalayamadıı zaman tanımlanır. çi test bitiminde hemen oturur ve toparlanma salanana kadar yarım dakikada bir kalp atım sayıları alınır.(Egzersiz sonrası 1-1.5; 2-2.5; 3-3.5 dakikalardaki nabız sayılır). Egzersiz süresi (sn) X 100 Kondisyon ndeksi = 2 X Egzersiz sonrası üç nabız x x x x x x x x sayısının toplamı Gereken Araçlar: 12 inç (50,8 cm.)’lik basamak, Kronometre, 120 vuru/dk’ya ayarlanmı metronom veya ritim kaseti, Steteskop (carotid atımı kullanılabilir), Deerlendirme: Puan u eitlikle hesaplanır: Puan: [100 x test süresi (sn.)] / (2x toparlanmadaki toplam kalp atımı); Geçerlilik: VO2 max ile korelasyonu yaklaık r: 0,6-0,8; Avantajları: Minimal araç ve para gereksinimi, az zaman gereklidir ve tek baınıza uygulatabilirsiniz. Dezavantajları: Biyomekanik özellikler bireylere göre deiir (örn. Uzun boylu kiiler avantajlıdır). Deerlendirme Mükemmel yi Orta Ortann alt Kötü Kondisyon ndeksi >90 80-89 65-79 55-64 <55 Harward Basamak Testi, sadece hekimler ve salık personeli tarafından deil, iyeri salık görevlisi gibi salık eitimi veren okullardan mezun olmamı kiilerce de uygulanabilmesi yönünden önemli bir test olarak kabul edilmitir. Bu test; a) b) c) d) e) f) kapasitesinin belirlenmesinde yararlıdır. nsanların maksimal aerobik kapasitelerinin % 3050’sini geçmeyen ilerde yorulmadan çalıtıkları bilindii için oldukça yararlı bir testtir. Tanısal yararı vardır. skemik kalp hastalıklarının tanısında yardımcı olabilir. e giri ve hastalık sonu ie dönü muayenelerinde ve i uygulamaları sırasında performansın deerlendirilmesini salayabilir. Toplu kitle etkinliklerinden önce kardiyovasküler riski olanların belirlenmesinde yarar salayabilir. Rehabilitasyon etkinliinin deerlendirilmesinde yarar salayabilir. Herhangi bir i yükünden sonra bedensel potansiyel zorlanmasını ortaya koyabilir. 287 XVIII. 23. 4. Tecumseh Basamak Testi Uygulama: çiler ritme alıana kadar metronomu dinlerler ve hazır olduklarında teste balarlar. çiler 96 vuru/dk. tempoya ayarlı metronomla yukarı, yukarı, aaı, aaı adımlar atarlar. Bu da dakikada 24 basamaa karılık gelir. 3 dk. boyunca basamaa inip çıkarlar. Test bittikten 30 sn. sonra kalp atım sayısı 30 sn. sayılır. Tablolar kullanılarak çalıanın kardiyovasküler düzeyi belirlenir. Test sporcularda yaygın bir ekilde uygulanmaktadır. x x x x x x Gereken Araçlar: 8 inç (20,3 cm.)’lik basamak, Kronometre, 96 vuru/dk’ya ayarlanmı metronom veya ritim kaseti, Steteskop (carotid atımı kullanılabilir), Avantajları: Minimal araç ve para gereksinimi, az zaman gereklidir ve tek baınıza uygulatabilirsiniz. Dezavantajları: Biyomekanik özellikler bireylere göre deiir (örn. Uzun boylu kiiler avantajlıdır). Tecumseh Basamak Testi (*) Ya Grubu Deerlendirme 20-29 30-39 40-49 50 ve üzeri Erkek Kadn Erkek Kadn Erkek Kadn Erkek Kadn Seçkin 34-36 39-42 35-38 39-42 37-39 41-43 37-40 41-44 Çok yi 37-40 43-44 39-41 43-45 40-42 44-45 41-43 45-47 yi 41-42 45-46 42-43 46-47 43-44 46-47 44-45 48-49 Orta 43-47 47-52 44-47 48-53 45-49 48-54 46-49 50-55 Düük 48-51 53-56 48-51 54-56 50-53 55-57 50-53 56-58 Kötü 52-59 57-66 52-59 57-66 54-60 58-67 54-62 59-66 (*) Test bittikten 30 saniye sonra, 30 saniye süresince sayılan nabız. 288 EK-1 MEVZUATIMIZDA SALIK GÖZETM Salık gözetimi ile ilgili olarak, TC. Anayasa’nın 50. Maddesinde “kimsenin yaına, cinsiyetine ve gücüne uymayan ilerde çalıtırılamayacaına”, 56. Maddesinde de “herkesin salıklı ve dengeli bir çevrede yaama hakkına sahip olduuna” dikkat çekilmektedir. Umumi Hfzsshha Kanunu’nda (1593 Nolu Kanun; Resmi Gazete: 6 Mayıs 1930 - Sayı: 1489, Madde 126 - 127 ve 266. Maddeler de konuyla ilgilidir)salık gözetiminin sürekliini öngören periyodik-portör muayenesinin kimlere, ne sıklıkla yapılacaı belirtilmitir. Kanunun 180. Maddesinde ”Devamlı olarak en az elli içi çalıtıran bütün i sahipleri, çalıanlarının sıhhi ahvaline bakmak üzere, bir veya mütaaddit tabibin shhi murakabesini temine ve hastalarını tedaviye mecburdur” denilmektedir. Sözlüklerde “murakabe”nin sözcük anlamı korku, denetlemek, gözetmek, kontrol etmek olarak geçmektedir. Kanunu’nda (4857 Nolu Kanun, Resmi Gazete: 10 Haziran 2003 – 25134) aaıdaki maddelerden de anlaılacaı üzere i salıı gözetimine ilikin (çalıanın salık gözetimi ve çalıma ortamının gözetimi) oldukça ayrıntılı açıklamalara yer verilmitir. (Madde 71 - Onbe yaını doldurmamı çocukların çalıtırılması yasaktır. Ancak, ondört yaını doldurmu ve ilköretimi tamamlamı olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelimelerine ve eitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif ilerde çalıtırılabilirler. Madde 73 Sanayie ait ilerde onsekiz yaını doldurmamı çocuk ve genç içilerin gece çalıtırılması yasaktır. Madde 74 Kadın çalıanların doumdan önce sekiz ve doumdan sonra sekiz hafta olmak üzere toplam onaltı haftalık süre için çalıtırılmamaları esastır. Madde 77 - verenler iyerlerinde SG'nin salanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak, içiler de SG konusunda alınan her türlü önleme uymakla yükümlüdürler. Madde 80 - Bu Kanuna göre sanayiden sayılan, devamlı olarak en az elli içi çalıtıran ve altı aydan fazla sürekli ilerin yapıldıı iyerlerinde her iveren bir SG kurulu kurmakla yükümlüdür. verenler SG kurullarınca SG mevzuatına uygun olarak verilen kararları uygulamakla yükümlüdürler. SG kurullarının oluumu, çalıma yöntemleri, ödev, yetki ve yükümlülükleri ÇSGB' ce hazırlanacak bir yönetmelikte gösterilir. Madde 81 – (Deiik: 15/5/2008-5763/4 md.) verenler, devamlı olarak en az elli içi çalıtırdıkları iyerlerinde alınması gereken SG önlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, i kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, çalıanların ilkyardım ve acil tedavi ile koruyucu salık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla, iyerindeki içi sayısı, iyerinin nitelii ve iin tehlike sınıf ve derecesine göre; a) yeri salık ve güvenlik birimi oluturmakla, b) Bir veya birden fazla iyeri hekimi ile gereinde dier salık personelini görevlendirmekle, c) Sanayiden sayılan ilerde i güvenlii uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik elemanı görevlendirmekle, yükümlüdürler. Ayrıca, 85-89. Maddelerde-Kimlerin aır ve tehlikeli ilerde çalııp çalıamayacaını, raporlarının nereden alınacaını, 18 yaından küçükler ve gebe emzikli kadınların gözetimi ile Salık Bakanlıı’nın görüü alınarak salık gözetimi ile ilgili çıkarılabilecek dier yönetmeliklerden söz edilmektedir). Ülkemizdeki en kapsamlı i salıı düzenlemelerinden sayılan ve aktif iyeri hekimlii yapanlara rehberlik eden “çi Sal Güvenlii Tüzüü ”nün (Resmi Gazete: 11 Ocak 1974–14765) “Salık artları ve Güvenlik Tedbirleri” nin belirtildii 2.Kısım ile “yerinde Kullanılan Alet, Edevat, Makine ve Ham Maddeler Yüzünden Çıkabilecek Hastalıklara Engel Olacak Tedbirler” in açıklandıı 3. Kısımın yanı sıra 4. Kısımda da yerlerinde Kazalarına Karı Alınacak Tıbbi Tedbirler ve yerlerinde Bulundurulması Zorunlu olan lkyardım ve Tedavi Levazımı ile Sıhhi Tesisat anlatılmıtır. Tüzüün neredeyse yarısı (5-108. Maddeler)çalıanın salık gözetimine ayrılmıtır. Kanunu kapsamında çıkartılmı yönetmeliklerden “yeri Hekimlerinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eitimleri Hakknda Yönetmelik” te (Resmi Gazete: 27 Kasım 2010-27768; Madde-8 TSM’ lerin görev yetki ve sorumlulukları; Madde 15-yeri hekiminin görevleri) Toplum Salıı Merkezleri (TSM)’nin görev, yetki ve sorumlulukları balıı altında; i salıı gözetimine ilikin görevleri tanımlanmıtır. [(1) TSM’ler iyerlerinde salıklı ve güvenli bir çalıma ortamı oluturmak amacıyla; a) çilerin salıını korumak ve gelitirmek için içilere verilecek salık gözetiminden, b) yerinde salık ve güvenlik risklerine karı yürütülecek koruyucu, önleyici ve düzenleyici faaliyetleri kapsayan çalıma ortamı gözetimine katkı verilmesinden, c) çilerin SG eitimleri ve bilgilendirilmelerinden, ç) yerinde kaza, yangın, doal afet ve bunun gibi acil müdahale gerektiren durumların belirlenmesi, acil durum planının hazırlanması, ilkyardım ve acil müdahale bakımından yapılması gereken uygulamaların organizasyonu ve ilgili dier birim, kurum ve kurulularla ibirlii yapılmasından, d) Çalıma ortamının gözetimine ve çalıanların salık gözetimine ait bütün bilgilerin kayıt altına alınmasından, e) çilerin yaptıkları iler, iyerinde yapılan risk deerlendirme sonuçları ve maruziyet bilgileri ile GM, periyodik salık muayeneleri sonuçları ve i kazaları ile meslek hastalıkları kayıtlarının, iyerindeki kiisel salık dosyalarında gizlilik ilkesine uyularak saklanmasından sorumludurlar. (2) TSM’lerin görev ve sorumlulukları bu maddenin iyeri hekimlii 289 hizmetleriyle sınırlıdır. (3) yerlerinde iyeri hekimlii hizmeti sunmak üzere TSM’lerce görevlendirilen iyeri hekimi tarafından muhafaza edilmesi gereken onaylı defter suretleri, TSM arivinde tutulur ve istenmesi halinde denetime yetkili memurlara sunulur. Kendilerinden talep edilmese dahi sözleme süresi sonunda bütün kayıt ve dosyalar TSM’lerce iverene teslim edilir. (4) TSM’ler bu hizmetlerin salanması sırasında iin normal akıını aksatmamaya özen gösterirler. (5) TSM’ler, iverenin, çalıanların ve bulunması halinde SG kurulunun, SG ile ilgili kayıt ve istatistiklere ulaabilmesini salarlar. (6) TSM’ler, iyeri hekimlii hizmetlerini baka bir kii veya kuruma devredemezler]. Aynı Yönetmeliin 15. Maddesi de yeri hekimlerinin, SG hizmetleri kapsamındaki görevlerini tanımlamıtır.[a) Rehberlik ve danmanlk; 1) Bulunması halinde SG kuruluna katılarak çalıma ortamı gözetimi ve içilerin salık gözetimi ile ilgili danımanlık yapmak ve alınan kararların uygulanmasını izlemek, 2) Kantin, yemekhane, yatakhane, kre ve emzirme odaları ile soyunma odaları, du ve tuvaletlerin bakımı ve temizlii konusunda gerekli kontrolleri yaparak tavsiyelerde bulunmak, 3) salıı, hijyen, toplu koruma yöntemleri ve KKD konularında tavsiyede bulunmak, 4) yerinde SG'nin gelitirilmesi amacıyla gerekli aktiviteler konusunda iverene tavsiyelerde bulunmak, 5) SG çalımaları kapsamında iyerinde periyodik incelemeler yapmak ve risk deerlendirme çalımalarına katılmak, 6) yerinde salıa zararlı risklerin deerlendirilmesi ve önlenmesi ile ilgili mevzuata göre yapılması gereken koruyucu salık muayenelerini yapmak, 7) Salık sorunları nedeniyle ie devamsızlık durumları ile iyerinde olabilecek salık tehlikeleri arasında bir ilikinin olup olmadıını tespit etmek, gerektiinde çalıma ortamı ile ilgili ölçümler yapılmasını salayarak, alınan sonuçların içilerin salıı yönünden deerlendirmesini yapmak, 8) in yürütümünde ergonomik ve psikososyal riskler açısından çalıanların fiziksel ve zihinsel kapasitelerini dikkate alarak i ile içinin uyumunu salamak ve çalıma ortamındaki stres faktörlerinden korunmaları için aratırmalar yapmaktır. b) Salk gözetimi; 1) Gece postalar da dâhil olmak üzere içilerin salk gözetimini yapmak, 2) çilerin ie giri ve periyodik salk muayenelerini SG mevzuatnda belirtilen aralklarla ve Ek-7’de verilen örnee uygun olarak düzenlemek ve iyerinde muhafaza etmek, 3) Salk sorunlar nedeniyle ie devamszlk durumlarnda ie dönü muayenesi yaparak eski iinde çalmas sakncal bulunanlarn mevcut salk durumlarna uygun bir ite çaltrlmasn tavsiye etmek, 4) Hassas risk gruplar, meslek hastal tans veya üphesi olanlar, kronik hastal olanlar, madde bamll olanlar, birden fazla i kazas geçirmi olanlar gibi çalanlarn, uygun ie yerletirilmeleri için gerekli koruyucu salk muayenelerini yaparak rapor düzenlemek, 5) Bulac hastalklarn kontrolü için yaylmay önleme ve baklama çalmalar yapmak, portör muayenelerinin yaplmasn salamak, 6) Salk gözetimi sonuçlarna göre, bulunmas halinde i güvenlii uzman ile ibirlii içinde çalma ortamnn gözetimi kapsamnda gerekli ölçümlerin yaplmasn önermek, ölçüm sonuçlarn deerlendirmek, 7) Salk gözetimi konusunda içileri bilgilendirmek ve onlarn rzasn almak, salk riskleri ve yaplan salk muayeneleri konusunda içileri yeterli ve uygun ekilde bilgilendirmek, 8) Gerekli laboratuvar tetkikleri, radyolojik muayeneler ve portör muayenelerini yaptrmak, bulac hastalklarn kontrolünü salamak, baklama çalmalar yapmak, iyeri ve eklentilerinin genel hijyen artlarn sürekli izleyip denetlemek, 9) Yllk çalma plann, bulunmas halinde i güvenlii uzman ile ibirlii yaparak hazrlamak, iyerindeki salk gözetimi ile ilgili çalmalar kaydetmek ve Ek-5’te belirtilen örneine uygun yllk deerlendirme raporunu hazrlayarak elektronik ortamda Bakanla göndermektir. c) Eitim ve bilgilendirme; 1) yerinde ilkyardım ve acil müdahale hizmetlerinin organizasyonu ve personelin eitiminin salanması çalımalarını ilgili mevzuat dorultusunda yürütmek, 2) salıı, hijyen ve ergonomi alanlarında bilgi ve eitim salanması için ilgili taraflarla ibirlii yapmak, 3) yeri yöneticilerine, SG kurulu üyelerine, içilere ve temsilcilerine genel salık konularında eitim vermek ve bu eitimlerin sürekliliini salamak, 4) Baımlılık yapan maddelerin kullanımının zararları konusunda iyerinde eitim vermek. ç) lgili birimlerle ibirlii; 1) SG alanında yapılacak aratırmalara katılmak, 2) kazasına urayan veya meslek hastalıına yakalanan içilerin rehabilitasyonu konusunda iyerindeki ilgili birimlerle, meslek hastalıı tanısında yetkili hastaneler ile ibirlii içinde çalımak, 3) kazaları ve meslek hastalıklarının analizi ile i uygulamalarının iyiletirilmesine yönelik programların gelitirilmesi çalımalarına katılmak, 4) Yeni teknoloji ve donanımın salık açısından deerlendirilmesi ve test edilmesi gibi mevcut uygulamaların iyiletirilmesine yönelik programların gelitirilmesi çalımalarına katılmak, 5) Bulunması halinde i güvenlii uzmanı ile ibirlii içinde yıllık çalıma planını ve yıllık deerlendirme raporunu hazırlamak, 6) Yöneticilere, bulunması halinde SG kurulu üyelerine ve içilere genel salık, SG, hijyen, KKD'lar ve toplu korunma yöntemleri konularında bilgi ve eitim verilmesi için ilgili taraflarla ibirlii yapmak]. Ar ve Tehlikeli ler Yönetmelii’nde (Resmi Gazete: 16 Haziran 2004-25494 –(Deiiklik Resmi Gazete: 7 Mart 2010-27514) de Salık Raporu balıında yer alan 5. Maddesi) salık gözetimine ilikin olarak, genç ve kadın içiler de dâhil tüm aır ve tehlikeli ilerde çalıacakların salık raporlarının hangi salık kurulularından ve ne sıklıkla almaları gerektii açıklanmıtır. 290 Sal Ve Güvenlii Hizmetleri Yönetmelii’nde (Resmi Gazete:27 Kasım 2010 - 27768, Madde 12) de Salıı ve Güvenlii Birimleri(SGB) ve Ortak Salık ve Güvenlik Birimleri (OSGB), iyerlerinde salıklı ve güvenli bir çalıma ortamı oluturmak amacıyla; dolaylı olarak çalıanın salıını korumaya yönelik pek çok sorumluluun yanı sıra, dorudan çalıanların salıını korumak ve gelitirmek amacı ile içilere verilecek salık gözetiminden de sorumlu tutulmulardır. Ekranl Araçlarla Çalmalarda Salk ve Güvenlik Önlemleri Hakknda Yönetmelik’te (Resmi Gazete: 23 Aralık 2003-25325, Madde 9), salık gözetimiyle ilgili olarak ekranlı araçlarla çalıanların gözlerinin korunması için, ie girite, düzenli aralarla ve ie balı göz rahatsızlıı olduunda göz muayenesi yaptırılmasından söz edilmektedir. Gebe veya Emziren Kadnlarn Çaltrlma artlaryla Emzirme Odalar ve Çocuk Bakm Yurtlarna Dair Yönetmelik (Resmi Gazete: 14 Temmuz 2004–25522, Madde-6) ise salık gözetimi yönünden, gebe, yeni doum yapmı ve emziren kadınların, fiziksel, kimyasal, biyolojik risk etmenleri ve çalıma koulları ile ilgili olarak hangi ilerde çalııp çalıamayacaını düzenlemektedir. Asbestle Çalmalarda Salk ve Güvenlik Önlemleri Hakknda Yönetmelik’te (Resmi Gazete: 26 Aralık 200325328, Madde-19) salık gözetimi balıı altında, bu ite çalıanların salık gözetiminde dikkat edilecek konular belirtilmitir. Buna göre; Asbestle çalıacak her içinin çalımaya balamadan önce genel salık durumu deerlendirilecek ve Yönetmelik Eki'nde belirtildii ekilde, özellikle göüs muayeneleri ile dier tetkik ve kontrolleri yapılacaktır. çilerin salık durumlarının deerlendirmesi en az 3 yılda bir tekrarlanacak ve her içi için salık kaydı tutulacaktır. Salık gözetiminden sorumlu hekim; muayene ve tetkiklerin sonucuna göre, içinin asbeste maruz kalacaı ilerde çalıtırılmaması da dâhil, her türlü koruyucu ve önleyici önlemleri belirleyecek ve önerilerde bulunacaktır. çilere etkilenmenin sona ermesinden sonra da yapılması gereken salık deerlendirmeleri ile ilgili bilgi verilecektir. Hekim, etkilenmenin bitmesinden sonra salık gözetiminin devam etmesi gereken süreyi belirleyebilir. çi veya iveren salık muayene ve tetkiklerinin yeniden yapılmasını isteme hakkına sahiptir. Ayrıca yönetmelik ekinde de; serbest asbest liflerine etkilenmenin sebep olabildii hastalıklar (asbestosis, mezotelyoma, akcier kanseri-bronchial carcinoma, mide-baırsak kanseri-gastrointestinal carcinoma) yazılmıtır. Doktor ve/veya dier görevli salık personelinin asbeste maruz kalan çalıanların her birinin etkilenme durumunu ve çalıma koullarını yakından bilmesi gerektii ifade edilmitir. Yine yönetmelik ekinin son bölümünde; içilerin salık muayenelerinin i hekimliinin ilke ve uygulamalarına uygun ekilde yapılması ve en azından:a) içinin mesleki ve tbbi özgeçmii ile ilgili kaytlarn tutulmas, b) her içi ile görüme yaplmas, c) genel klinik muayenesi, özellikle göüs muayenesi ve d) solunum fonksiyon testi (solunan havanın hacmi ve hızı) konularını içermesi gerektii, doktor ve/veya dier yetkili salık personeli, i hekimliindeki gelimeleri göz önüne alarak sputum sitoloji testleri, göüs filmi (x-ray), tomodensitometri gibi daha ileri tetkikler isteyebilecei belirtilmitir. Kadn çilerin Gece Postalarnda Çaltrlma Koullar Hakknda Yönetmelik’te (Resmi Gazete: 9 Austos 2004–25548, 7 ve 9. Maddeler) kadın içilerin, gece postalarında çalıtırılabilmeleri için, ie balamadan önce ve 6 ayda bir salık raporu alması gerektii, bu raporun hangi salık kurulularından alınabilecei, gebelik süresince ve emzirme dönemlerinde (doumdan sonra 6 ay) de gece çalıması yapmamaları gerektii ifade edilmektedir. Yeralt ve Yerüstü Maden letmelerinde Salk ve Güvenlik artlar Yönetmelii’nin (Resmi Gazete:21 ubat 2004-25380- 10. Madde) salık gözetimi balıı altında, çalıanların, yapmakta oldukları ilerde maruz kaldıkları salık ve güvenlik risklerine uygun olarak salık gözetiminin yapılması ve bunun ie girite ve iin devamı süresince periyodik olarak yapılması gerektii belirtilmitir. Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakknda Yönetmelikte (Resmi Gazete: 10 Haziran 2004-25488, 16. Madde) biyolojik etkenlerle yapılan çalımalarda, ie balamadan ve düzenli aralıklarla salık gözetiminin yapılması gerektii yazılmıtır. RD’nin, özel koruma önlemleri alınması gereken içileri tanımlayacaı; gerektiinde, maruz kaldıkları veya kalmı olabilecekleri biyolojik etkene karı henüz baııklıı olmayan içiler için etkili aıların hazır bulundurulacaı; bir çalıanın, etkilenmeye balı bir enfeksiyona ve/veya hastalıa yakalandıı saptandıında, iyeri hekimi etkilendii düünülen dier çalıanların de aynı ekilde gözetime tabi tutulmasını salayacaı ve bu durumda maruziyet riskinin yeniden deerlendirilmesi gerektii belirtilmitir. Biyolojik etkene maruz kalan çalıanların salık gözetiminden sorumlu kii ya da iyeri hekimi her bir çalıanın durumunu ve etkilenme koullarını bilmelidir. çilerin salık gözetimi i hekimliinin ilke ve uygulamalarına uygun olarak yürütülmelidir (çalıanın mesleki ve tıbbi öyküsü ile ilgili kayıt tutmak, çalıanın kiisel salık durumunun deerlendirilmesi, uygun ise, erken ve geri döndürülebilir etkilerin saptanması gibi biyolojik gözetim). Salık gözetimi yapılırken, her içi için, i hekimliinde ulaılabilen son bilgiler ııında, konu ile ilgili daha ileri testler yapılmasına karar verilmelidir. 291 Kimyasal Maddelerle Çalmalarda Salk ve Güvenlik Önlemleri Hakknda Yönetmelikte de (Resmi Gazete: 26 Aralık 2003-25328, 12. Madde) yapılan RD'ye dikkat çekilmekte ve bunun sonucunda salık yönünden risk altında olduu saptanan içilere uygun salık gözetimi yapılacaından söz edilmektedir. yerinde koruyucu önlemlerin alınmasında salık gözetimi sonuçlarının dikkate alınacaı ve bu gözetimlerin özellikle; belli bir hastalık veya salık yönünden olumsuz bir etkilenmeye neden olduu bilinen tehlikeli kimyasal maddeyle etkilenimin söz konusu olduu, çalıanların özel çalıma koullarında hastalık veya etkilenmenin ortaya çıkma olasılıının bulunduu, içiler üzerinde yapılacak tetkiklerin oluturduu riskin kabul edilebilir düzeyde olduu durumlarda yapılacaı belirtilmitir. Bu gözetimler, hastalık ve etkilenmeyi tespit edecek geçerli tekniklerin bulunduu durumlarda yapılmalıdır. Yönetmelik ekinde (Ek-II) belirtilen, biyolojik sınır deeri bulunan tehlikeli kimyasal maddelerle çalımalarda, aynı Ek’de belirtilen izlenecek yola uygun salık gözetimi yapılması zorunludur. çilerin bu ie balamadan önce bu durumdan haberdar edilmeleri gerekmektedir. Salık gözetimi yapılacak her içi için kiisel salık ve etkilenme kayıtlarının tutulması ve güncelletirilmesi zorunludur. Kiisel salık ve etkilenim ile ilgili kayıtlar, yapılan salık gözetimi ve kiinin etkilenme düzeyi izleme sonuçlarının bir özetini içermelidir. Salık gözetiminde biyolojik izleme ve gerekli dier incelemeler yer almalıdır. leriki bir tarihte deerlendirilmesi açısından, bu kayıtlar, gizlilii de dikkate alınarak, uygun bir ekilde tutulmalı ve saklanmalıdır. Yönetmelie göre kayıtların bir örnei, istenmesi halinde Bakanlıa verilecektir. çiler, kendilerine ait salık muayene sonuçları ve etkilenme düzeylerine ait bilgileri görme hakkına sahiptirler. yerinin faaliyetine son verilmesi halinde, iveren salık ve etkilenim ile ilgili kayıtları Bakanlıa vermek zorundadır. Salık gözetimi sonucunda; iyerinde tehlikeli kimyasal maddeye maruz kalan içide, bu maddeden kaynaklanan tanımlanabilir bir hastalık veya olumsuz salık etkisi görülmesi veya biyolojik sınır deerin aıldıının saptanması durumunda, çalıanın durumdan haberdar edilmesi ve kendisine yapılması gerekli salık gözetimi ile ilgili bilgi ve önerilerin anlatılması zorunludur. Bu durumda; i yerinde yapılan RD yenilenmeli, riskin önlenmesi veya azaltılmasına yönelik önlemlerin gözden geçirilerek yeniden alınması gereken önlemler belirlenmelidir. Ayrıca, çalıanın yaptıı iten alınarak tehlikeli kimyasal maddeden etkilenim riskinin olmadıı baka bir ite çalıtırılması da dâhil olmak üzere, riskin önlenmesi veya azaltılmasına yönelik gerekli önlemlerin alınmasında, iyeri hekimi veya dier uzman kiilerin veya Bakanlık yetkililerinin önerilerine uyulması da zorunludur. Benzer ekilde maruz kalan baka içiler de varsa, salık durumları kontrol edilmeli ve bunlar sürekli salık gözetimi altında tutulmalıdır. Kanserojen Ve Mutajen Maddelerle Çalmalarda Salk Ve Güvenlik Önlemleri Hakknda Yönetmelik (Resmi Gazete: 26 Aralık 2003–25328, Madde 16) iverenin, iyerinde yapılan risk deerlendirmesine göre salık ve güvenlik yönünden risk bulunan ilerde çalıanların, salık durumlarının gözetim altında tutulması için iyerinde gerekli düzenlemeleri yapmak zorunda olduu ifade edilmektedir. Salık gözetimi, etkilenme balamadan önce (ie girite) yapılmalı ve daha sonra da düzenli aralklarla sürdürülmelidir. yerinde kiisel ve mesleki hijyen önlemlerinin derhal alınabilmesi mümkün olacak ekilde gerekli düzenleme yapılmalıdır. Çalıanlardan birinde kanserojen veya mutajen maddelere maruziyet nedeniyle olutuun kukulanılan bir salık sorunu görüldüünde, aynı ekilde maruz kalan dier kiiler de salık gözetiminden geçirilmelidir. Bu durumda, maruziyet riskini belirlemek üzere yeniden risk deerlendirmesinin yapılması zorunludur. Çalıanların salık gözetimi ile ilgili kiisel salık kayıt sistemi bulunmalı, iyeri hekimi her çalıan için, alınması gerekli koruyucu önlemler konusunda önerilerde bulunmalıdır. Çalıanlara, etkilenme sona erdikten sonra da yapılması gerekli salık gözetimi hakkında bilgi verilmelidir. Çalıanın kendisi veya iveren, salık gözetimi sonuçlarının yeniden deerlendirilmesini isteyebilir. Çalıanlar, kendilerine ait salık gözetimi sonuçlarına ait bilgileri alma hakkına sahiptir. Çalıanların salık gözetiminde dikkat edilmesi gereken konular Yönetmelik Ekinde (Ek–II) verilmitir. Kanserojen veya mutajen maddelerle etkilenim sonucu ortaya çıkan meslek hastalıkları (tüm saptanan meslek hastalıklarında olduu gibi) ÇSGB’ye bildirilmek zorundadır. Sözü edilen kayıtlar maruziyetin sona ermesinden sonra en az kırk yıl süre ile saklanacaktır. yerinde faaliyetin sona ermesi halinde iveren bu kayıtları Bakanlıa vermek zorundadır. Kanserojen veya mutajen maddelere maruz kalanların salık durumunu izlemekle görevli hekim ve dier salık görevlileri, maruziyet koullarını bilmek zorundadır. çilerin salık durumunun izlenmesi i hekimlii ilke ve uygulamalarına göre yapılmalıdır. Salık durumunun izlenmesinde; çalıanların mesleki ve tıbbi özgeçmileri ile ilgili kayıtların tutulması, içilerle kiisel görümeler yapılması, mümkün olduu hallerde biyolojik kontroller yapılması, erken tehis ve tedavinin salanması, salık gözetimi yapılan her bir içide, i hekimliindeki en son tıbbi bilgilere göre gelimi tıbbi testler uygulanması zorunludur. Geçici veya Belirli Süreli lerde Sal ve Güvenlii Hakknda Yönetmelik’te de (Resmi Gazete: 15 Mayıs 2004-25463, Madde 7) salık ve güvenlik yönünden özel tehlike bulunan ve özel salık gözetimi gerektiren ilerde, iverenin, geçici veya belirli süreli i sözlemeleri ile çalıtıracaı çalıanların, iin gerektirdii özel salık gözetimine 292 tabi tutulmalarını salamak zorunda olduu, hatta bu özel salık gözetiminin, gerekli olduu durumlarda, çalıanın sözleme süresinin sona ermesinden sonra da sürdürülmesi gerektii ifade edilmitir. Gürültü Yönetmelii’nde de (Resmi Gazete: 23 Aralık 2003–25325, yayımlanmasından 3 yıl sonra yürürlüe girmitir, Madde 12) iyerinde yapılan risk deerlendirmesi sonucunda salık riski olduunun anlaılması durumunda çalıanların uygun salık gözetimlerinin yapılması gerektii belirtilmitir. [Yönetmeliin Madde 5’ine göre “en yüksek maruziyet etkin deerleri”ni (85 dB (A)) aan gürültüye maruz kalan bir içi, bir hekim veya hekimin sorumluluu altındaki uzman bir baka kii tarafından iitme testi yapılmasını isteme hakkına sahiptir. Deerlendirme ve ölçüm sonuçlarının bir salık riski olduunu gösterdii yerlerde, “en düük maruziyet etkin deerleri”ni (80 dB (A)) aan gürültüye maruz kalan içiler için de iitme testleri yapılacaı yönetmelikte yer almaktadır.] Bu testlerin amacının “gürültüye balı olan herhangi bir iitme kaybında erken tanı koymak ve iitme ilevini koruma altına almak” olduu da ifade edilmektedir. Salık gözetimi ile ilgili olarak her içinin kiisel salık kaydı tutulmalı ve güncellenmelidir. Salık kayıtları, salık gözetiminin bir özetini içermelidir. Bu kayıtlar gizlilik esasına uygun olarak ve gerektiinde incelenebilecek ekilde saklanmalıdır. Yönetmelie göre, bu kayıtların kopyaları, yetkili makamların istemesi halinde verilecektir. Ayrıca, her içi istediinde kendisiyle ilgili kayıtlara ulaabilmelidir. itme ile ilgili salık gözetimi sonucunda, içide iitme kaybı saptanırsa, iitme kaybının gürültüden etkilenmeye balı olup olmadıını bir hekim veya hekimin uygun gördüü bir uzman deerlendirmelidir. itme kaybı gürültüye balı ise; içi, kendisi ile ilgili sonuçlar hakkında bilgilendirilmelidir. Ayrıca, iveren; risk deerlendirmesini gözden geçirmeli, riskleri önlemek veya azaltmak için alınan önlemleri yeniden deerlendirmelidir. veren, riskleri önlemek veya azaltmak için gerekli görülen ve çalıanın gürültüye maruz kalmayacaı baka bir ite görevlendirilmesinin de aralarında olduu önlemleri uygularken, i salıı uzmanları veya dier uygun nitelikli kiilerin veya yetkili makamın önerilerini dikkate almalıdır. Benzer biçimde maruz kalan içilerin salık durumunun gözden geçirilmesi için de düzenli bir salık gözetimi uygulanmalıdır. Özürlü, Eski Hükümlü ve Terör Maduru stihdam Hakknda Yönetmelik (Resmi Gazete: 24 Mart 200425412, Madde 10) özürlü olduunu öne sürerek ie yerletirilmesini isteyenlerin, bu durumlarını, (18/3/1998 tarihli ve 23290 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Özürlülere Verilecek Salık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik”te belirtilen) yetkili salık kurulularından alınmı salık kurulu raporu ile belgelemek zorunda olduklarını belirtmektedir. Ayrıca yönetmelik ekinde özürlülerin yeti kayıplarına göre hangi ilerde çalıtırılabilecekleri uzun bir liste halinde verilmitir. Maden ve Taocaklar letmelerinde ve Tünel Yapmnda Tozla Mücadeleyle ilgili Yönetmelik (Resmi Gazete: 14 Eylül 1990-20635; Deiiklik R.G: 26 ubat 2000-23976, 26-29. Maddeler) “çilerin Pnömokonyozdan Korunmaları, Pnömokonyoz Tanısı ve Pnömokonyozlularla lgili lemler” balıı altında konuyu çok ayrıntılı incelemitir. Yönetmelik kapsamına giren iyerlerinde çalıan çalıanların ie alınma sırasında ve ie alındıktan sonra çalıma süresince tıbbi kontrol muayenelerinden geçirilmeleri gerektii, bu muayenelerin “çalanlarn bedence bu ilere elverili ve dayankl olduklar” nın raporla belirlenmesine yönelik olduu çok açıktır. [Bu Yönetmelik kapsamına giren iyerlerinde, ilerin yürütümü yüzünden toz riski bulunması nedeniyle tıbbi raporlar düzenlenmesinde olaan klinik ve laboratuvar muayene yöntemleri arasında göüs filmi bulgularına özen gösterilmelidir. Göüs filmlerinin deerlendirilmesi; Yönetmelik kapsamına giren iyerlerinde üretimde çalıan çalıanların ie girite ve çalıma süresince en az iki yılda bir kez standart göüs filmleri alınarak radyolojik muayeneleri yapılmalıdır. Bu radyolojik muayenelerin düzenli olarak yerine getirilmesinden iveren sorumludur. Göüs filmlerinin pnömokonyoz bakımından deerlendirilmesi ilemi bu konuda verilen eitim (Pnömokonyozun Önlenmesi Ve Uluslararası Pnömokonyoz Radyografileri ILO 2000 Sınıflandırması Ulusal Eitim Semineri) sonrası sertifikalandırılmı A ve B okuyucular tarafından gerçekletirilir (A okuyucular bu eitime katılmı ve sertifikalandırılmı pratisyen hekimler, B okuyucular ise bu eitim sonrası sertifikalandırılmı göüs hastalıkları veya radyoloji uzmanlarıdır. Bu eitimler biriken talepler dorultusunda SGÜM’de verilmektedir. “Pnömokonyoz Okuyucu Hekimler çin Eitim Talep Formu” na SGGM’nün www.isggm.gov.tr adresinden ya da SGÜM’ün www.isgum.gov.tr adresinden ulaılabilir). Bu radyografilerin deerlendirilmesi önce A okuyucu tarafından yapılır. Sonra filmler, B okuyucuya gönderilir. Deerlendirmeler sonucunda A ve B okuyucu hekimler arasında bir çeliki olması durumunda filmler her iki okuyucu tarafından birlikte deerlendirilerek uygunluk salanır. Her iki okuyucunun nihai deerlendirme sonuçları iveren tarafından SGÜM’e bildirilir. A ve B okuyucu listelerine www.isggm.gov.tr adresinden ulaılabilir. 293 Pnömokonyoz olgularının belirlenmesi A ve B okuyucuları tarafından pnömokonyoz olgusu ya da üphesi biçiminde kabul edilen ve iverene bildirilen içiler, iverence mesai çizelgesi ekli standart içi gözlem formları ile birlikte ilgili sigorta müdürlüü veya meslek hastalıı dosyası açmaya yetkili (devlet üniversite hastaneleri, devlet eitim aratırma hastaneleri veya meslek hastalıkları hastanelerine) hastanelere sevk edilir. Bu deerlendirmeler sonucunda düzenlenen raporların bir örnei ilgili iyerine ve SGÜM'e gönderilir. Pnömokonyozlu veya pnömokonyoz üphesi olan çalıanların klinik ve laboratuvar muayenelerinin gecikmesi, savsaklanması ilgililerce önlenmelidir. Pnömokonyozlu çalıanların çalıma durumları ILO Uluslar arası Pnömokonyoz Deerlendirme Kategorisi Çizelgesinde 1. kategoriye giren içiler, çalıma ortamının toz younluu 2 mg/m³ altında olan iyerlerinde çalıtırılabilir. Ancak, bu çalıanların en az yılda bir kez yukarıda sözü edilen yetkili hastanelere kontrole gönderilmeleri zorunludur. 2. kategoriye giren içiler asla tozlu ilerde çalıtırılmamalıdır]. Titreim Yönetmelii’nde (Resmi Gazete: 23 Aralık 2003-25325, Madde 10) iyerinde yapılan risk deerlendirmesi sonucunda salık riski olduunun anlaılması halinde, çalıanların uygun salık gözetimine tabi tutulacakları belirtilmitir. Mekanik titreimden etkilenme sonucu ortaya çıkabilecek salık sorunlarının önlenmesi ve erken tanı amacıyla, salık gözetimi sonuçları dikkate alınarak, gerekli koruyucu önlemler alınmalıdır. [Maruz kalınan titreimin içilerde tanımlanabilir bir hastalık veya salıa zararlı bir etkiye neden olduu saptandıında, hastalıın veya etkilenmenin çalıanın özel çalıma koullarından ortaya çıkması durumunda, hastalık veya etkilenmenin saptanması için geçerli ve uygun yöntemlerin bulunduu durumlarda salık gözetimi yapılmalıdır. Ayrıca, her durumda, sekiz saatlik çalıma süresi için günlük maruziyet etkin deerleri (el kol titreimi için 2,5 m/s2, tüm vücut titreimi için 0,5 m/s2) aan mekanik titreime maruz kalan içilere uygun salık gözetimi yapılmalıdır. Salık gözetimi ile ilgili her çalıanın kiisel salık kaydı tutulmalı ve güncelletirilmelidir. Salık kayıtları, salık gözetiminin bir özetini içermelidir. Bu kayıtlar gizlilik esasına uygun olarak ve gerektiinde incelenebilecek ekilde saklanmalıdır. Yönetmelie göre yetkili makamlarca istendiinde, kayıtların bir örnei verilecektir. Her içi, istediinde, kendisiyle ilgili kayıtlara ulaabilmelidir. Salık gözetimi sonucuna göre bir içide, hekim veya i salıı uzmanı tarafından iteki mekanik titreime maruz kalmanın sonucu olarak deerlendirilen, tanımlanabilir bir hastalık veya olumsuz bir salık etkisi saptandıında; içi, hekim veya uzman kii tarafından kendisi ile ilgili sonuçlar hakkında bilgilendirilmelidir. çiye özellikle etkilenim sonlandıktan sonra yapılacak olan salık gözetimi ile ilgili bilgi ve öneriler açıkça anlatılmalıdır. Gizlilik ilkesine uyularak, salık gözetiminde saptanan önemli bulgular hakkında iveren de bilgilendirilmelidir. veren; bu durumda risk deerlendirmesini ve riskleri önlemek veya azaltmak için önlemleri gözden geçirmelidir. Bunun için gerekli görülen ve çalıanın riske maruz kalmayacaı baka bir ite görevlendirilmesi de dâhil, tüm önlemleri uygularken, uzmanların veya yetkili makamın önerilerini dikkate almalıdır. Benzer biçimde maruz kalan baka içiler de varsa, bunların salık durumunun gözden geçirilmesi ve düzenli salık gözetimi yapılması için gerekli düzenleme yapılmalıdır. Bu durumda, hekim, uzman veya yetkili makam maruz kalan tüm içiler için tıbbi muayene istemelidir]. Hemirelik Yönetmeliinde Deiiklik Yaplmasna Dair Yönetmelik (Resmi Gazete: 19 Nisan 2011 - 27910) Salık Bakanlıı tarafından yayınlanmıtır. Yönetmelikte i salıı hemiresinin görev, yetki ve sorumluluklarının açıklandıı bölümde; çalıma ortamının gözetiminden, çalıanın salık gözetimine kadar pek çok görev tanımlanmıtır. Temel Sal Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esaslar Hakknda Yönerge ’de (Salık Bakanlıı’nın 16 Haziran 2011 tarih, 20065 sayılı Yönergesi – Madde 12)toplum salıı merkezleri bünyesinde, kurumsal olarak iyeri hekimlii hizmeti sunmak üzere kurulan, çalıanların salıı birimlerinin çalıma usul ve esasları ile burada görev yapan personelin, görevleri tanımlanmıtır. [Yönergede iyeri hekiminin; görev, yetki ve sorumluluunu ilgili yönetmelie uygun olarak yerine getirecei veya kullanacaı, bu görevlere ek olarak, a) Elliden az içi çalıtıran iyeri iverenlerinin, kurumsal olarak talep edecekleri iyeri hekimlii hizmetleri kapsamında Aır ve Tehlikeli ler Yönetmeliinde belirtilen aır ve tehlikeli ilerde çalıan çalıanların ie giri ve periyodik salık muayenelerini, yönerge ekinde (Ek -2) yer alan form örneine göre yapacaı ve b) Sorumlu hekimin verdii dier görevleri yapacaı belirtilmitir]. Toplum Sal Merkezlerinin Kurulmas ve Çaltrlmasna Dair Yönerge (Salık Bakanlıı Temel Salık Hizmetleri Genel Müdürlüü Aile Hekimlii Toplum Salıı ubesi 03 Austos 2011 tarih, B.100.TSH.020.00.06 294 Sayılı Yönerge) de TSM’ nin görevleri arasında i salıı gözetimine ilikin pek çok madde yer almaktadır. [Madde 25-SG Hizmetleri; 1) Bölgesindeki tüm çalıanların ve iyerlerinin, özellikle salık açısından tehlikeli iyerlerinin kayıtlarına ulaarak koruyucu ve önleyici salık hizmetlerinin sunulması için, iyeri ve dier kurumlarla ibirlii yapar. yeri Salık ve Güvenlik Birimleri ile Ortak Salık ve Güvenlik Birimlerinde görevli olan iyeri hekimleri ile ibirlii yapar. yeri hekimleri ve aile hekimleri arasında oluabilecek problemleri çözer ve koordinasyon içinde çalımasını salar. 2) lgili mevzuata uygun olarak salık ve güvenlik birimi kurabilir ve/veya ihtiyacı olan personeli hizmet satın alma yöntemiyle temin edebilir. Bunlar dıında SG ile ilgili mevzuat hakkında daha ayrıntılı bilgi sahibi olmak isteniyorsa; SGP tarafından hazırlanan KOB’ler için Salıı ve Güvenlii Yönetim Rehberleri- METAL, NAAT, MADEN Sektörleri Ek B Yasal Yükümlülüklere Uyumluluk Listesi’ne bakılabilir. 295 EK-2 YER SALII VE GÜVENL KOULLARI DURUM SAPTAMA FORMU Tarih: I. yerinin Tantm yerinin Ünvanı: kolu: kolu numarası: _ _ _ _ Risk Grubu: yeri adresi: Üretime balama tarihi (yıl): _ _ Bilgi alınan kii/ler veren veren temsilcisi (sorumlu müdür) yeri hekimi güvenlii uzmanı Dier (Belirtiniz: ...................................) yeri telefon numarası _ ___ ___ __ __ yeri faks numarası _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ e-mail yeri alanı:Kapalı: _ _ __ m2 yeri hacmi: Açık:_ _ _ _ m2 @ Toplam: Yeterli yeri binası olanakları:Uygun yeri hemiresi _ _ _ m2 Yeterli deil Uygun iken bozulmu Uygun deil Uygun deil ama düzenlemeler yapılmaya balanmı çi says Üretim Büro-hizmet Toplam Kadın ____ ____ ____ Erkek ____ ____ ____ 18 ya altı Toplam ____ ____ ____ ____ ____ _____ Taeron içisi ____ ____ ____ _____ Vardiya sayısı: 1 Vardiyalı çalıan içi sayısı: _ _ _ _ Vardiyalı çalıan ilkyardımcı içi sayısı: _ _ _ _ Vardiyada çalıma süresi: _ _ saat Üretim/çalıma konusu: Üretim kapasitesi: Üretim teknolojisi: 2 3 ..................................................................................... /yıl Eski Yeni Karıık Kullanılan güç kaynaı: yerinin yetkili sendikası (varsa): II. Ak emas ve Kullanlan Hammaddeler, Ara ürünler (yerinin Üretim Akm emas, hammaddeler ve yar mamul bilgiler ayr hazrlanarak forma ek doküman eklinde yaplacaktr. ) 296 III. yeri Salk/Güvenlik Birimi yeri salık birimi: Yok Var yeri salık birimi çalıanları: yeri hekimi Yok Var Günde _ _ saat çalııyor. güvenlii uzmanı Yok Var Günde _ _ saat çalııyor. Varsa i güvenlii uzmanının meslei: ........................... yeri hemiresi Yok Var Günde _ _ saat çalııyor. Dier personel Yok Var (Belirtiniz: ............................) Salıkçı içi Yok Var (Belirtiniz: .............................) lkyardım eitimi görmü içi sayısı: _ _ _ yeri salk birimi etkinlikleri: e giri muayeneleri Düzenli yapılıyor Kısmen yapılıyor Yapılmıyor AKM Düzenli yapılıyor Kısmen yapılıyor Yapılmıyor Kısmen yapılıyor Yapılmıyor yeri durum saptama Düzenli yapılıyor Çalıanlara i salıı eitimi Düzenli yapılıyor Kısmen yapılıyor Yapılmıyor Kısmen tutuluyor Tutulmuyor Kayıt ve istatistik Düzenli tutuluyor yeri salık birimi kayıtları: Yıllık i kazası: Toplam sayısı: _ _ _ Ramak kala kaza sayısı: _ _ _ Üç günden fazla igünü kaybına neden olan i kazası sayısı: _ _ _ Ölüm sayısı: __ kazası nedeni ile kayıp igünü sayısı: _ _ _ _ _ Kazaların analizi yapılmı mıdır? Evet Hayır Evet ise sonuçta yapılanlar:_ _ _ _ Yıllık meslek hastalıı sayısı: _ _ Yıllık poliklinik bavurusu sayısı: _ _ _ _ _ yeri son bir yıl içinde denetlenmi midir: yeri salık birimi son bir yıl içinde denetlenmi midir: Salıı Güvenlii Kurulu Yok Evet Evet Hayır Hayır Var Düzenli Toplanıyor Var Düzenli Toplanmıyor 297 IV. yerinde SG Bakmndan Önemli Etkenler Etken Yok Var Etkilenen içi sayısı FZKSEL Souk Sıcak Nem Aırı hava akımı Gürültü Titreim Radyasyon Uygun olmayan aydınlanma KMYASAL Metaller Çözücüler Asit ve alkaliler Pestisitler Tozlar Gazlar Dier (belirtiniz) ................ BYOLOJK (belirtiniz) ERGONOMK Sürekli ayakta çalıma Sürekli oturarak çalıma Sürekli sabit pozisyonda çalıma Belirli kas grubuna yüklenerek çalıma Kısıtlı bir alanda çalıma Aır yük kaldırma Aır yük taıma Youn güç harcayarak çalıma Youn dikkat harcayarak çalıma e uygun olmayan aydınlatma ile çalıma e uygun olmayan sıcaklık ve nem de çalıma yerinde sigara içimi (Kapalı alanlarda yerlerde izmarit, kül tablası vb.) DER Varsa Belirtiniz Bakım ve Onarım Çalımaları Önlem Var, yanlı Var, doru Düzenli yapılıyor Düzensiz yapılıyor Yok Yapılmıyor Makinalar Basınçlı kaplar Kaldırma-taıma araçları Yangın söndürme araçları Elektrik tesisatı Uygun yerinin tertip/düzeni Elektrik donanımı Zemin Havalandırma (*belirtiniz ...........) Temizlik ve yöntemi (**belirtiniz .....................) * 1: Doal 2: Genel 3:Lokal, filtreli **1: Islak 2: Kuru 3: Vakum 298 Uygun deil 4: Lokal, filtresiz Uygun deil ise etkilenen kii sayısı Forkliftlerin sesli ve ııklı ikazları Gezer vinçlerin sesli ve ııklı ikazları Yangın söndürme tüpleri Var Yok Forklift yok Var Yok Var son muayene tarihleri uygun Var son muayene tarihleri uygun deil Gezer vinç yok Yok lgili personel Ehliyetli elektrikçi Kaldırma-taıma araçları için ehliyetli operatör Kaldırma-taıma araçlarının periyodik bakımı Yapılıyor Basınçlı kapların periyodik bakımı Elektrik donanımlarının periyodik bakımı Periyodik bakım gerektiren baka araç gereç varsa (açıklayın) bakımı Var Var Yok Yapılmıyor Yapılıyor Yapılmıyor Yapılıyor Yapılmıyor Yok Gerekmiyor Yapılıyor Yapılmıyor 299 V. Sal ve Güvenliine likin Teknik Önlemler: Ortam Ölçümleri Var/Yok Düzenli Yapılıyor Düzensiz Yapılmıyor En son yapılan ölçümün tarih ve sonuçları Gaz (belirtiniz ........................................) Toz Gürültü Termal koullar Aydınlatma Radyasyon Dier (belirtiniz ..........) Makina koruyucular Yok, eklenemez Yok, eklenebilir Var, amaca uygun, kullanılıyor Var, amaca uygun, kullanılmıyor Var, amaca uygun deil kullanılıyor Var, amaca uygun deil kullanılmıyor Kiisel koruyucular Var Kiisel koruyucu Yok elbisesi Eldiven Gözlük Balık Maske Ayakkabı Krem Kulaklık Dier (belirtiniz ...............................). 300 Risk için uygun Kullanılıyor Kullanılmıyor Risk için uygun deil Kullanılıyor Kullanılmıyor VI. Dier Konular Var yeri Hizmet Birimleri Olanaklar Yeterli çme suyu Kullanma suyu Tuvalet Lavabo Banyo/du Soyunma yeri Elbise dolabı Yemekhane, yemek Dinlenme yeri ve olanakları Spor yapma olanaı Salık birimi lkyardım birimleri/dolapları elbiselerinin yıkanması veren tarafından Yok Yetersiz çi tarafından Atklar Katı Atık Yok Geri dönüümlü Belediye çöplüüne veriliyor Fabrika sahasına gömülüyor Özel sahalara gömülüyor Dier (belirtiniz) ............................ Sıvı atık Yok Geri dönüümlü Temizlenerek çevre sulara boaltılıyor Temizlenmeden çevre sulara boaltılıyor Dier (belirtiniz) ............................ Gaz atık Yok Geri dönüümlü Temizlenerek çevreye boaltılıyor Temizlenmeden çevreye boaltılıyor Endüstri ve çevre koruması ile ilgili yöntem: Koruyucu yöntem Var Yok Düzenleyici yöntem Var Yok SG Hizmetleri Hakknda Görüler ve Beklentiler veren ya da vekili: yeri salık/güvenlik birimi çalıanları: Salıkçı içi: çiler (Tercihan farklı düzeylerde ve farklı birimlerdeki içiler) yeri SG Durum Saptamas Çalmasn Yapan Kiinin Görüleri Öncelikli riskler ve alınması gereken önlemler yerine ve iyeri salık/güvenlik birimine ilikin dier öneriler: 301 EK- 3 GENEL ORTAM GÖZETM yerlerinin yaam alanlarının dıında olması, çounun bir arada “organize sanayi bölgeleri” nde toplanması modern ehircilik anlayıının sonucudur. yerlerinin çevreye verdii rahatsızlıktan doan bu durum, sorunların ortak çözümüne de olanak salamıtır. Çevrenin Gözetimi: yerlerinde ve eklentilerinde haarat, böcek ve kemirici hayvanların bulunmaması için her türlü önlem alınmalıdır. Çalıma ortamında yapılacak bazı düzenlemeler, kapı ve pencerelere sineklik yapılması, kapı altlarının lastik, kauçuk vb. malzeme ile haere giriini engelleyecek hale getirilmesi, kırık camların onarılarak ku, yarasa gibi hayvanların atölye içine girmesinin önüne geçilmesi önemli korunma önlemlerindendir. Büyük atölyelerde yuvalanan kulara balı alerjik deri ve akcier hastalıkları bildirilmitir. Bu önlemlerin yetersiz kaldıı durumlarda Salık Bakanlıı’ndan yetki almı kurululara uygun ilaçla ve yeterli aralıklarla ilaçlama yaptırılmalıdır (Salık Bakanlıı-Halk Salıı Alanında Haerelere Karı laçlama Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik -Resmi Gazete: 27 Ocak 2001-25709) naat atıkları dereye dökülürken (uygun olmayan bir davranı örnei) Fabrika bahçesinde dolaan bir ylan yeri çevresinde sahipsiz olup baıbo dolaan kedi, köpek vb. hayvanların, kuduz gibi bulaıcı hastalıklar oluturabilecei ve bazı çalıanlarda korkuya neden olduu unutulmamalıdır. Bunların çalıanlar için tehlike kaynaı oluturmasını önlemek adına belediyeden yardım istenmelidir (11.04.2007 tarih, 26490 sayılı Resmi Gazete-Belediye Zabta Yönetmelii ve 14.03.2009 tarih ve 27169 sayılı Resmi GazeteHayvan sal ve Zabtas Yönetmeliinde Deiiklik Yaplmas Hakknda Yönetmelik). yerlerinde bulaıcı hastalıkların çıkması olasılıına karı, çalıma ortamında ve çalıanlara ait yatıp kalkma yerlerinde ve dier tüm eklentilerde; tuvaletlerin temizliine özen gösterilmelidir. yerlerinde ve barınma yerlerinde kullanılan içme ve kullanma sularının temiz ve içilebilir olduundan emin olunmalıdır. yerleri ile çalıanların barınma yerlerinde sivrisinek, sinek, tahtakurusu, pire ve benzeri zararlıların yok edilmesi için, sık sık gereken temizlik önlemleri alınmalı, gerekli durumlarda ilaçlama yaptırılmalıdır. yeri ve çevresinde haeratın üremesine yarayacak su birikintisi, süprüntü, çöp ve gübre gibi pislikler biriktirilmeden kaldırılmalıdır. Bulama ihtimali olan iyerlerinde ve çalımalarda, çalıanlara, uygun koruyucu elbise, çizme ve benzeri gerekli malzeme verilmeli, maden ocakları, yeraltı ve benzeri ilerde deriden hastalık bulama tehlikesine karı, çıplak ayakla çalıma önlenmelidir. Bulaıcı hastalıkların çıkmasına yol açabilecek yiyecek maddelerinin, iyerlerinde bulundurulması ve tüketilmesi önlenmelidir. Çalıanlar arasında bulaıcı bir hastalık çıktıı yahut çıkan hastalıın bulaıcı olmasından kukulanıldıında, Salık Bakanlıı’nın ilgili birimleriyle balantı kurularak yayılması önlenmelidir. Hastalıın türüne göre ve varsa aılama uygulamaları, iyeri ve eklentilerinin genel dezenfeksiyonu da dâhil tüm toplu ve kiisel korunma önlemleri alınmalıdır. yeri çatısının yapısından tavan yüksekliine kadar (ortalama 3 metre), içi baına düecek hava hacminden (içi baına en az 10 m3 olmalıdır-hava hacmi hesabında 4m' nin üzerindeki yükseklik dikkate alınmamaktadır) tezgâhlar arası mesafeye kadar (en az 80 cm), taban döemelerinin düz ve kaymaz malzemeden 302 yapılmasından, aydınlatma düzeylerine kadar pek çok ayrıntıyı içinde barındıran çi Sal Güvenlii Tüzüü bu konuda bavuru kitabı niteliindedir. yerinde ve çevresinde bulunan meyve aaçlarının ilaçlanmı olabilecei göz önüne alınarak, çalıanlara gerekli uyarılar yapılmalı, olası pestisid etkilenmelerinin önüne geçilmelidir. yerinin çevreye etkisi yerlerinin iç ortamlarındaki toz, duman, tütsü gibi hava kirleticilerinin kontrolü ÇSGB’nın düzenlemelerine göre yapılmaktayken, açık ortam çalımaları ve iyerinden çevreye yayılan kirleticilerin kontrolü Çevre ve ehircilik Bakanlıı’nın (04 Temmuz 2011 tarih 27984 sayılı Resmi Gazete’nin mükerrer sayısında yayınlanan 644 Sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Bayındırlık ve skân Bakanlıının adı Çevre ve ehircilik Bakanlıı olmu, eski Çevre ve Orman Bakanlıının Çevre ile ilgili ileri adı geçen Bakanlıa devredilmitir. Aynı tarih ve sayılı Resmi Gazetede 645 Sayılı Kararname’yle de Eski Çevre ve Orman Bakanlıının adı Orman ve Su leri Bakanlıı olmutur) mevzuatına göre yapılmaktadır. yerlerinin kurulu aamasında ve sonrasında ilgili yönetmeliklerde belirtilen izinlerin alınması, emisyon ölçümleri ile çevre havasını kirletmediinin saptanması, ölçümlerde yüksek deer çıkanların uygun baca filtre sistemleri kurması gerekmektedir. yerlerinin çevreye yaydıkları gürültüyle ilgili olarak tutanak düzenleyip yetkili makamlara bildirmek ve bu konuda kendisine verilen görevleri yerine getirmek görevi belediye zabıtalarına verilmitir. (çileri Bakanlıı Belediye Zabıta Yönetmelii-RG: 11. Nisan 2007-26490) yerlerinde atık ya, mazot vb. maddeler ayrı olarak toplanmalı ve ilgili kurulularca bertaraf edilmesi salanmalıdır. yerlerinin çıkan kazı (hafriyat) geliigüzel yerlere dökülmemelidir. naat atık ve artıklarını bunların toplanmasına veya depolanmasına özgü yerler dıına atılması engellenmelidir. Belediye sınırları içinde hafriyat atıklarının müsaade edilen yerler dıına dökülmesini önlemek zabıtaların görevlerinden sayılmıtır. (5326 Sayılı Kabahatler Kanunu Resmi Gazete: 31 Mart 2005 -25772 Mükerrer. 41. Madde; çileri Bakanlıı Belediye Zabıta Yönetmelii-RG: 11. Nisan 2007-26490) ) Ayrıca iyeri bahçesinde ve iyerine gidi geli yollarında çalıanlar ve çevredekiler için tehlike yaratacak kuyu, mahzen gibi yerlerin kapatılması, kanalizasyon ve fosseptik çukurlarının sızıntı yapmalarının önlenmesi, yıkılacak derecedeki binaların boaltılıp, güvenli yıkımının salanması gerekmektedir. yerinin evsel atıklarının karıtırılması engellenecek ekilde kapalı tutulması salanmalı, çöplerin çevreye yayılması önlenmelidir. Dier atıkların sınıflarına uygun olarak toplanıp, bertaraf edilmesinin salanması gerekmektedir (Atık Yönetimi Genel Esaslarına likin Yönetmelik Resmi Gazete: 05 Temmuz 2008 – 26927). 303 yeri Eklentilerinde Salk Gözetimi yeri Salk Birimi yeri salık birimlerinin varlıı, bu birimlerde çalıanların sayı ve nitelikleri, iverenin vizyonuyla dorudan ilintilidir. leriyi gören iveren için bu birimler iyerinin göz bebei, vitrinidir. Rekabetin bu kadar arttıı, standartların oluturulduu bir i dünyasında ayakta kalmak, gerek ulusal gerek uluslararası rekabet gücünü artırmak isteyen iveren SG birimlerine yatırım yapmaktan çekinmemelidir. yeri salık birimleri iyerinde salıı gözetmek amacıyla kurulmutur. Bu nedenle gerek iyerindeki uygulamalarıyla gerek atıklarıyla kendisi bir salık tehdidi oluturmamalıdır. Bazı iyerlerinde salık birimlerinde muayene ve acil müdahale odasının yanında laboratuvar ve hasta gözlem odası, eitim salonu, ariv gibi eklentilere de sahip olabilmektedir. yeri Salık Birimi’nin atıkları ayrı ayrı biriktirilerek ilgili birimlerce toplanması salanmalıdır. Kâıt atıklar, piller, cam ve plastik atıklar için özel farklı toplama kapları dier çalıanlara da örnek olacaktır. yeri salık biriminin tıbbi atıkları, dier çöplerle karıtırılmamalıdır. Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmeliine uygun kırmızı poetlerde ve kesici-delici atık kaplarında toplanan atıkların düzenli olarak yetkililerce toplanması salanmalıdır (Tıbbi Atıkların Kontrolü Yönetmelii, Resmi Gazete: 22 Temmuz 2005 – 25883, Madde 22) Yemekhane-Mutfak-ae Birimleri Yemek aralıının eve gidip gelmeye uygun olmayıı, iyerinin yerleim yerlerinden uzak oluu, araç yetersizlii veya yokluu gibi nedenlerle yemeklerini iyerinde yemek zorunda olan çalıanlar için, iverence rahat yemek yenebilecek nitelik ve genilikte bir yemek yeri salanmalıdır. Bu yemek yeri iyerinden tamamen ayrılmı, soyunma yerleri ve lavabolara yakın bir yerde yapılmalıdır. Temiz, aydınlık, havadar, mevsimine göre uygun ısıtılabilen, yerleri kolayca temizlenecek nitelikte olan, taban bol su ile yıkanacak ekilde su geçirmez malzemeden yapılmı, duvarlar kolayca silinip, yıkanabilecek özellikte olmalıdır. Yemek masaları çalıan sayısına göre yeterli, kolay silinen ve temizlenen malzeme ile kaplı olmalıdır. Masalarda oturmak için, sıra yerine sandalye tercih edilmeli ve yeteri kadar sürahi, bardak ve içilecek nitelikte su bulundurulmalıdır. veren tarafından yemek verilmeyen yerlerde yemek yerlerinde çalıanların kendi yemeklerini ısıtabilmeleri ve koruyabilmeleri için özel bir yer ayrılmalı, gerekli malzeme bulundurulmalıdır (çi Salıı ve Güvenlii Tüzüü Resmi Gazete:11 Ocak 1974-14765 Madde-36). 304 Büyük iyerlerinde yemek piirilen yerlerin de aynı nitelikleri taıması önemlidir. Bazı yerlerde üç öün yemek piirilmesi zorunludur. Bu durumda, yemekhanede çalıan personel sayısı çıkacak yemek miktarına göre artırılmalıdır. Bu birimde çalıanla, yemek daıtımında çalıan tüm personelin “portör muayeneleri” 3 ayda bir düzenli olarak yapılmalıdır (Bk. Portör Muayeneleri). Kuru gıdaların saklanacaı kiler, souk hava deposu ve tuvaleti özel olarak en az haftada bir kez denetlenmelidir (Bu ekin devamında, Mutfak Hijyen Denetleme Formu ve Tuvalet Denetleme Formuna bakınız). Yemein vaktinde yetitirilebilmesi için sabah erken saatte çalımaya balanan yerlerde yapılacak denetimlerde pek çok eyin gözden kaçabilecei unutulmamalıdır. Bu nedenle denetimi yapacak iyeri hekimi ya da dier salık personeli bir kontrol listesi hazırlamalı ve denetimleri farklı saatlerde yapmaya özen göstermelidir. Camlarında sineklik olmalı, kapı altlarından haeratın girmesi engellenmelidir. Düzenli aralıklarla ve yetkili kurulularca ilaçlama yapılması salanmalıdır. Tüm haereleri ultrasonik sistemle kovan cihazların etkili olduu, bunların kullanıldıı iyerlerinin hekimlerince dile getirilmektedir. Elektrik kesilmedii sürece, kapı, cam açık kalsa bile etkisinin sürdüü gözlenmitir. Yemek piirme alanları, iae merkezleri ve yemek yenen yerlerin temizliinde kullanılan süpürge, paspas, kova, temizlik bezi ve eldivenler farklı renklerde olmalıdır (Örnein tuvalet için kırmızı, yemek piirme alanı için sarı, bürolar için mavi). Temizlie az kirli olduu düünülen yerden balanıp, en son tuvalet temizlenmeli ve her alanın temizlii için belirlenen renkteki gereçler kullanılmalıdır. Her temizlikten sonra, temizlik gereçleri de birbirine karıtırılmadan ayrı ayrı dezenfektanlarla temizlenmeli, yıkanıp kurutulduktan sonra dolaplarda saklanmalıdır. Bu bölümde çalıanların eitim programına kiisel hijyen ve el yıkama konuları da eklenmelidir. Büyük iyerlerinde içme ve kullanma sularının biriktirilip dinlendirildii su kuleleri ya da büyük su depoları belli aralarla temizlenerek dezenfekte edilmeleri salanmalıdır. Ayrıca su kaynaklı hastalıkların önüne geçmek için, tüketim miktarı oranında artan sıklıkla su numunesi alınarak yetkili laboratuvarlarda analizinin yapılması salanmalıdır (nsani Tüketim Amaçlı Sular Hakkında Yönetmelik-Resmi Gazete: 17 ubat 200525730 –Eki: 2 Tablo B-1 :çme ve Kullanma Amaçlı Su çin Minimum Numune Alma ve Analiz Sıklıı). Bir daıtım ebekesinden ya da bir tankerden salanan ya da gıda üretiminde kullanılan çme-kullanma amaçlı su için minimum numune alma ve analiz sıklıı Bir su ebekesi bölgesi içinde her gün Her yıl için kontrol izlemesi sayısı (Notlar 3, 4 ve 5) daıtılan ya da üretilen suyun miktarı (Notlar 1 ve 2) m3 2 d 100 4 !100 d 1 000 4 !1000 d 10 000 Bu sayıya ilave her 1000 m3/gün için 3 kontrol izlemesi ilave edilecektir. 31 !10000 d 100 000 Bu sayıya artı her 1000 m3/gün için 3 kontrol izlemesi daha ilave edilecektir. 301 !100000 Bu sayıya artı her 1000 m3/gün için 3 kontrol izlemesi daha ilave edilecektir. Not 1 Not 2 Not 3 Not 4 Not 5 Her yıl için denetleme izlemesi sayısı (Notlar 3 ve 5) 1 1 1 Bu sayıya ilave her 3300 m3/gün için 3 denetim izlemesi ilave edilecektir 3 Bu sayıya ilave her 10000 m3/gün için 1 denetim izlemesi ilave edilecektir 10 Bu sayıya her 25 000 m3/gün için 3 denetim izlemesi daha ilave edilecektir. : Bir su ebekesi bölgesi içme-kullanma suyunun bir ya da daha fazla kaynaktan geldii ve içindeki su kalitesinin yaklaık olarak aynı olduu corafi bölgedir. : Miktarlar bir takvim yılı üzerinden ortalama olarak hesaplanır. Bakanlık minimum sıklıı, 200 L/gün/kii olarak varsaymak kaydıyla, su miktarı yerine bir su ebekesi bölgesindeki nüfusun sayısını kullanarak belirleyebilir : Aralıklı olarak kısa dönem su verilmesi halinde tankerlerle daıtılan suyun izleme sıklıı Bakanlık tarafından kararlatırılır. : Ek-1 ’de yer alan parametreler için, Bakanlık tabloda belirtilen numunelerin sayısını aaıdaki hususlara göre gözden geçirilebilir. (a) En azından birbirini izleyen iki yıl boyunca alınan numunelerden elde edilen sonuç deerleri deimez ve Ek-1’de belirtilen limitlerden belirgin biçimde daha iyi ise, (b) Suyun kalitesinin bozulmasına neden olacak olası bir faktör yoksa azaltabilir. Tabloda belirtilen numune sayısının % 50’sinden az olamaz. : Numunelerin sayısı zaman ve yer bakımından mümkün olduu kadar eit olmalıdır. 305 Barnma Yerleri Corafi ve teknik durum ve koullar nedeniyle içileri için konut salanması gerekebilir. çi barınma yerleri; bekâr içiler için ortak kouları bulunan binalar halinde, aileleri ile birlikte oturan içiler için ayrı evler veya apartmanlar eklinde olmalı ve bir konut için gereken donanım, düzenek ve eklentiler bulunmalıdır. Barınma yerlerinin güne ve hava alacak ekilde planlanması ve dı etkilere karı korunmu olması salanmalıdır. Salık ve teknik koullara uygun bir ekilde ina edilmeli ve bunlar, iyerlerinin gürültüsü, pislii ve hava kirletici etkilerinden korunmu olmalıdır. Bekâr içilere özgü binalardaki kouların tabanı, her gün kolaylıkla temizlenecek ve gerektiinde yıkanacak nitelikte, duvar ve tavanların yüzleri de kolayca sıvanıp boyanacak veya badana edilecek ekilde yapılmı ve açık renk bir boya ile boyanmı veya badana edilmi olmalı ve her yıl badana yapılması salanmalıdır. Kouların pencerelerinin üst kısımları, her zaman açılıp kapanacak ekilde (vasistaslı) olmalı, ayrıca koulardaki havayı, devamlı bir ekilde deitirebilecek düzenek salanmalı, baca, menfez veya elektrikli özel vantilatörler kullanılmalıdır. Koularda tavan yükseklii 280 santimetreden aaı olmamalı ve adam baına düen hava hacmi, en az 12 metreküp olarak hesap edilmeli, her kouta yatırılacak içi sayısı, buna göre saptanarak kouun hava hacmi ile yatabilecek en çok içi sayısını gösteren ve iveren veya iveren vekilinin imzasını taıyan bir cetvel, koulara asılmalıdır. Koulardaki yataklar, tabanla balantısı kesilecek ekilde karyola ve somyalar üzerine yayılmalıdır. Somyaların aralarında en az 80 santimetrelik bir açıklık bulunmalı, bauçlarına, özel eyaların konması için, küçük etajer veya komodinler konmalıdır. ki katlı karyola ranza kullanıldıında, katlar arasındaki yükseklik ile karyola somyaların genilii 80 santimetreden az olmamalıdır. Koularda, duvarlara çivi çakılması, elbise vb. asılması engellenmelidir. Koularda yatan içi sayısı kadar, kilitli ve uygun elbise dolapları bulundurulmalı ve bunların yükseklii 170 santimetreden aaı olmamalıdır. Koulardaki yatak, yastık, yorgan, battaniye, yatak örtüsü, yastık kılıflı, pike gibi yatak eyası, mevsim ve iklime göre salanmalı ve bunlar, temiz bir halde bulundurulmalıdır. Yataklar, pamuktan, yünden veya kauçuktan yapılmı olmalı, her gün havalandırılarak üstleri temiz örtü ile örtülmelidir. Koularda, yataa i elbiseleri ile oturmak ve yatmak engellenmelidir. Kouların, souk mevsimlerde salıa uygun bir ekilde ısıtılması salanmalıdır. Isıtmak için soba kullanıldıında, duman, gaz ve yangın tehlikesine karı gerekli önlemler alınmalıdır. Mangal kömürü veya kok kömürü ile mangal veya maltız gibi ilkel araçlarla veya üstü açık atele veya borusuz petrol sobası veya havagazı sobası ile ısıtma yasaklanmalıdır. Tututurucu olarak benzol ve petrol gibi parlayıcı maddelerin kullanılmayacaı buralarda kalacaklara özellikle anlatılmalıdır. Koular, geceleri yatma zamanına kadar, koridor ve tuvaletler ise sürekli olarak aydınlatılmalıdır. Koularda yemek piirmek ve yemek yemek yasaklanmalıdır. Ancak yemek yerlerine gitmesinde tıbbi sakınca görülen hasta içilere, doktorun gösterecei lüzuma göre, odalarında yemek yeme izni verilmelidir. Koular her gün, toz kaldırmayacak bir ekilde süpürülüp temizlenmeli, gereken yerlerin tozları alınmalıdır. En az 6 ayda bir veya gerektiinde antiseptik solüsyonlarla genel temizlik ve gerekli durumlarda haerata karı ilaçlama yaptırılmalıdır. Binaların uygun bir yerinde, çalıanların yatarken veya kalktıklarında el, yüz ve ayaklarını yıkamaları, tıra olmaları için, yeteri kadar akarsulu lavabolar ve yıkanma yerleri bulundurulmalıdır. Bekâr içilere özgü binanın uygun bir yerinde veya yakınında, çalıanların çamaırları ile yatakhane malzemesinin yıkanıp ütülenebilecei bir çamaırhane ile ütü yeri yapılmalıdır. Geçici ilerin yapıldıı yol, demiryolu, köprü inaatı gibi açık havada ve yaam alanlarından uzakta yapılan ilerde çalıanlardan gecelerini iyerinde geçirmek zorunda bulunanların açıkta yatmamaları için, basit barakalar veya çadırlar salanmalıdır. Baraka ve çadırlar, korunaklı bir yere kurulmalı, yerler düzeltilerek, drenaj için gerekli önlemler alınmalıdır. Baraka ve çadırlar, salık koulları ve dı etkilerden 306 korunma bakımından yeterli nitelikte olmalıdır. Baraka ve çadırların ısıtılması için, gerekli araçlar salanacaktır. Yangın ve zehirlenmelere karı, gerekli tedbirler alınmak suretiyle sobadan yararlanılabilir. Baraka ve çadırlarda mangal, maltız ve benzeri açık ateler yasaklanmalıdır. Baraka ve çadırlarda, yere yatak sermek suretiyle yatmak engellenmelidir. veren, karyola, ranza ve benzerini salamak zorundadır. Baraka ve çadırlarda, çalıanların gerekli ekilde örtünmeleri için, yeteri kadar battaniye, iverence verilmelidir. Yatak, battaniye ve benzerleri temiz bir halde bulundurulup, gerektiinde dezenfeksiyonu yapılmalıdır (çi Salıı ve Güvenlii Tüzüü Resmi Gazete: 11 Ocak 1974-14765). Soyunma Yerleri e gelen çalıanın gündelik kıyafetini çıkarıp i giysilerini giyebilecei, dutan önce ve sonra kıyafetlerini deitirecei yerlerin temiz ve düzenli olması gereklidir. yerlerinde soyunma yerleri, atölyelerden ayrı, du ve lavabolara bitiik, çalıanların çıkı yerlerine yakın bir yerde yapılmalı ve onların rahatça soyunup giyinmelerine elverili genilikte olmalıdır. Lavabo ve vestiyerler, özel ve ayrı bir yerde iseler, bunlara kapalı bir geçitle geçilmesi salanmalıdır. Soyunma yerleri, aydınlık, havalandırmaya elverili ve souk mevsimlerde yeteri kadar ısıtılmı olmalı, sürekli temizlii ve bakımı yapılmalıdır. çilerin soyunma yerlerinin dıında soyunmalarına izin verilmemelidir. Buraların en az günde bir kere temizlenmesi ve yıkanması salanmalı ve duvarları, açık renkle boyanmalıdır. Kadın ve erkeklerin birlikte çalıtıkları iyerlerinde soyunma yerleri ayrı ayrı olmalıdır. Soyunma yerlerinde içiler için, yeteri kadar elbise dolabı, sıra, sandalye, tabure ve benzeri eya bulundurulmalıdır. Soyunma yerlerindeki dolaplar, metal veya kolay temizlenecek malzemelerden, gerektiinde boyanabilir benzeri maddelerden yapılmalı, kapıları, hava akımını salayacak ekilde kafesli veya çeitli yerlerden delikli olmalıdır. Dolapların yükseklii, 150 santimetreden küçük olmamalı, üstte apka ve altta ayakkabı konacak gözleri bulunmalı ve ortasında 2 elbise asmak için; özel bir çubuu olmalıdır. çilerin dolapları, kilitli olmalı ve temizlikleri, iveren tarafından hazırlanmı bir yönergeye göre yapılmalıdır. Zehirli, tehlikeli, nemli, tozlu ve kirli ilerde çalıılan yerlerde, i elbiseleri ile harici elbiselerin ayrı yerlerde saklanabilmesi için, içilere, yan yana 2 bölmeli dolap verilmelidir. Bunun salanamadıı yerlerde, 2 ayrı dolap verilmelidir (çi Salıı ve Güvenlii Tüzüü, Resmi Gazete: 11 Ocak 1974-14765; yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Salık ve Güvenlik Önlemlerine likin Yönetmelik, Resmi Gazete: 10 ubat 2004 – 25369). Dular çilerin iten çıkarken, yemek öncesi ve sonrası her ihtiyaç duyduunda el ve yüzlerini yıkayıp temizlemeleri için, iyerlerinin uygun yerlerinde yeterli kadar musluklu akarsu, temizlik ve silecek malzemesi bulundurulmalıdır. Yıkanma yerleri, temiz, bakımlı, havadar, aydınlık ve salık koullarına uygun olmalıdır. Kadın ve erkek çalıanların birlikte çalıtıkları iyerlerinde, kadın ve erkek yıkanma yerleri, birbirinden ayrı yapılmalıdır. veren, iin özellii bakımından yalnız el ve yüz temizliinin yeterli olmadıı durumlarda veya kirli, tozlu ve yorucu ilerden sonra ya da gerektiinde çalıanların yıkanmalarını, temizlemelerini salamak için, du tesisleri yapmak, kurmak ve çalıanların yararlanmalarına hazır bulundurmakla yükümlüdür. Du kabinlerinin taban ve duvarları, kolaylıkla temizlenebilen malzemeden yapılmalı, yan duvarların ve kapıların yükseklii 170 santimetreden az olmamalı, yerlerdeki kirli suların kolayca akması için, gerekli önlemler alınmalı, salık koullarına önem verilmelidir. Du kabinlerinde yeterli havalandırmayı salayacak aspirasyon ve ventilasyon düzenei kurularak, koku ve pislik önlenmelidir. Du kabinleri, mevsime göre yeteri kadar ısıtılmalı, bu sıcaklık 25 ͼC den aaı olmamalı ve yeterli ekilde aydınlatılmalıdır. Kadın ve erkeklerin birlikte çalıtıkları iyerlerinde, kadın ve erkek du kabinleri, birbirinden ayrı bulunmalı ve çalıanların, dıarıdan görülmesi önlenmelidir. Dularda sıcak ve souk akarsuyun, iyi bir ekilde ayarlanacak durumda olması ve yeteri kadar basınçla akması salanmalıdır. Duta yıkanmak için, gerekli sabun ve benzeri malzeme, iveren tarafından salanmalıdır. Dularda 307 kullanılmak üzere, iveren tarafından salanmı temiz havlu ve petamallar, özel dolaplarda bulundurulmalı, kullanılmı olanları, yıkanıp, kurutulup, iyice temizlenmedikçe bir bakasına kullandırılmamalıdır. Du soyunma yerlerinde, kirli havlu ve benzeri malzeme için, özel sepetler ve kâıt, çöp vb.'nin atılması için üstü kenetli özel çöp kutuları bulundurulmalıdır. veren, duların kullanma zamanını, saatini, artlarını ve çalıanların sırasını düzenlemelidir. Dular, normal temizlik ve bakım dıında, her 15 günde bir, iyice yıkanıp temizlenmeli ve dezenfekte edilmelidir. Soyunma ve yıkanma yerlerinin temizliinden, iveren sorumlu olduu gibi, temiz tutulması da, yararlananların görevidir. Erkek ve kadın içilerle 18 yaından aaı çocuk çalıanların yıkanma günü ve saatleri, ayrı ayrı düzenlenmelidir. Tuvaletler yerlerinin uygun yerlerine çalıan sayısı göz önüne alınarak yeter sayıda tuvalet yapılmalıdır. yerlerinde yapılmı veya yapılacak tuvaletlerde; kabinler, insanların bulunduu kapalı yerlere açılmayacak bir ekilde yerletirilmeli ve gerei gibi havalandırılarak, koku çıkmasına karı önlemler alınmalıdır. Tuvaletlerin yeterli ve uygun bir ekilde aydınlatılması salanmalıdır. Taban ve duvarlar, su geçirmez seramik, fayans gibi maddeden, yapılmalı, boyalar açık renklerden seçilmelidir. Duvar yüzeyleri, düz yapılmı olmalı, kapılar iyi bir ekilde kapanmalıdır. çi Salıı ve Güvenlii Tüzüü’ne göre 100 kiiye kadar içi çalıtıran iyerlerinde 30 erkek içi için, bir kabin ve pisuar, her 25 kadın içi için de en az bir kabin (helâ) hesap edilerek,100 den sonrası için her 50 kiiye 1 tane hesabı ile helâ bulundurulacaktır. Kadın ve erkek çalıanların birlikte çalıtıı iyerlerinde; kadın ve erkek tuvaletleri, birbirinden ayrı olmalı ve günde en az bir kere iyice yıkanarak, her kullanmadan sonra temiz bir halde bulundurulması salanmalıdır. Kokuları uygun bir ekilde giderilmi olmalıdır. Tuvaletlerde, çatıya kadar yükseltilmi apkalı havalandırma bacası, rezervuar, sifon gibi kokuya karı alınan önlemlerle birlikte, gerektiinde kireç kaymaı ve benzeri kimyasal maddelerden de yararlanılmalıdır. Yaam yerlerinden uzakta yapılan çalımalarda ve inaat ilerinde, geçici olarak yapılan tuvaletlerin, su depolarından ve su geçen yerlerden uzak bir yerde kurulması salanmalıdır. Tuvalet çukurlarının toprakla örtülmesi durumunda, çukurun durumunu belirten bir iaret veya yazı konmalıdır. Atık su düzenei yürürlükteki mevzuata uygun olarak döenmeli ve fosseptiklere, ancak kanalizasyon tertibatı ve balantısı olmayan yerlerde izin verilmelidir. Fosseptikler gıda maddelerinin depolandıı veya ilendii yerlere 30 metreden daha yakın bir yerde yapılmamalıdır. Açıktaki iyerlerinde çalıtırılan içiler için, iyerleri çevresinde uygun yerlerde yapılacak tuvaletler, üstü ve etrafı kapalı barakalar eklinde olmalı, içlerinde musluklu kaplarda temizlik suyu bulundurulmalı ve çukurlarına her gün bol miktarda sönmemi kireç tozu dökülmelidir. çiler de bu tuvaletleri kullanmak zorundadırlar(çi Salıı ve Güvenlii Tüzüü Resmi Gazete: 11 Ocak 1974-14765;yeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Salık ve Güvenlik Önlemlerine likin Yönetmelik, Resmi Gazete 10 ubat 2004 – 25369). 308 Mutfak Hijyen Denetleme Formu No Denetim sorusu E Mutfak Yemekhane Girii Genel Hijyen Denetimi 1 Ortalıkta kötü koku var mı? 2 Duvarlar kolay temizlenebilir malzemeden yapılmı mı? 3 Duvarlar temiz mi? 4 Duvarlarda örümcek aları var mı? Personel Hijyeni 5 3 ayda 1 düzenli portör muayeneleri yapılıyor mu? 6 En az 6 ayda 1gaitanın mikroskobik incelemesi yapılıyor mu (parazit yumurtası 7 En az yılda 1 boaz, burun ve gaita kültürü yaptırılıyor mu? 8 En az yılda 1 akcier grafisi çektiriliyor mu? 9 Personelin tırnakları kesilmi ve araları temizlenmi mi? 10 Personelin saç ve sakalları kesilmi, taranmı mı? 11 Üst solunum enfeksiyonu olanlar geri hizmete çekiliyor mu? 12 Her gün ie balamadan, eller hijyenik ekilde (aldıı el yıkama eitimine uygun-sıcak sabunlu su ile, bilek hizasından balayarak, parmak araları iyice ovularak yıkanarak, tırnak araları fırçalanarak) yıkanıyor mu? 13 Çi yiyecek ellendikten sonra eller hijyenik ekilde yıkanıyor mu? Her tuvalet çıkıında, eller hijyenik ekilde yıkanıyor mu? 14 Ellerinde küçük kesik ve yaralar su geçirmez bantlarla kapatılmı mı? 15 Ellerinde enfekte yara, bere, yanık bulunanlar geri hizmete çekiliyor mu? 16 Mutfak personeli temiz ütülü ya da disposable kep veya bone kullanıyor mu? 17 Personelin i giysileri açık renkli, temiz ve ütülü mü? 18 Personelin yedek i giysisi var mı? 19 Dıarıda giyilen giysiler ve ayakkabılarla mutfaa giri engelleniyor mu? 20 Mutfakta sigara içiliyor mu? Souk Depolamada Hijyen 21 Souk depo ya da buzdolabı var mı, gözle görülür ekilde temiz mi? 22 Bunların iç sıcaklıı 4-5 ͼC’nin altında tutuluyor mu? (Termometre var mı?) 23 Saklanan yemeklerin, kıyma, doranmı et vb. nin üzeri kapak, folyo ya da filmle kaplanmı mı? 24 Et tavuk gibi yiyecekler dier yiyeceklerden ayrı tutuluyor mu? 25 Dolapta pimi yiyecekler çi yiyeceklerden ayrı tutuluyor mu? Kuru Depolama-Kilerde Hijyen 26 Kuru depo veya kiler var mı? 27 Kilerde çalıır termometre var mı? 30 Bu alanın sıcaklıı 15-20 ͼC arasında tutuluyor mu? 31 Kilerin havalandırması yeterli mi? 32 Depo veya kilerde su veya kalorifer borusunun geçmemesi salanmı mı, geçiyorsa yalıtılmı mı? 33 Kiler kapısının piirme bölümü dıında nemden etkilenmeyecek bir yere açılması salanmı mı? 34 Kilerin güneten etkilenmesi önlenmi mi? 35 Kilerdeki raflar bakımlı ve gözle görülebilir ekilde temiz mi? 36 Zemini temizlenmesi kolay bir malzemeden yapılmı mı, temiz mi? 37 Duvar ve tavanlar bakımlı ve temiz mi (boyası, fayansları salam mı)? 38 Kilerde kuru gıda, konserve, tuz, eker, baharat dıında gıda maddesi var mı? 39 Kilere deterjan, sabun, çamaır suyu vb. temizlik maddelerinin konulması önlenmi mi? 40 Kilerde saklanan yiyeceklerin zeminle ve duvarla teması önlenmi mi? 41 Kilerden gıda maddesi çıkıında son kullanım tarihlerine bakılıyor mu, (kilere ilk giren ilk çıkar ilkesine uyuluyor mu)? Yiyecek Hazrlama Bölümünde Hijyen 42 Yalnız etlerin hazırlanmasına ayrılmı tezgah var mı? 43 Yalnız sebzelerin hazırlandıı ayrı tezgah var mı? 44 Yalnız hamur ii gıdaların hazırlandıı tezgah var mı? 45 Bütün tezgahlar bakımlı ve temiz mi? 46 Tezgahların duvarla birleme yerleri aralıksız ve düzgün yapıda mı? H Düünceler 309 47 48 Et dorama tablası (tahta-polyamid) var mı? Yüzeyi düzgün mü? Et dorama tablası ahapsa, yıkanıp durulandıktan sonra tuzlanıyor mu? Polyamidse dezenfekte ediliyor mu? 49 Et kıyma makinesi her gün sabunlu sıcak suyla yıkanıp, dezenfekte ediliyor mu? 50 Sebze dorama tablası var mı, sadece sebze dorama amacıyla mı kullanılıyor, yüzeyi düzgün mü? 51 Sebze yıkama evyeleri bakımlı ve temiz mi? Yemek Piirme Alannda Hijyen 52 Ocak balarında yeterli emi yapan davlumbaz var mı? 53 Kullanılan tencereler paslanmaz çelikten yapılmı mı? 54 Piirme kapları düzgün yapıda ve temiz mi? Bulaklar ve Çöpler 55 Kazan ve büyük kapların yıkanması için ayrı bir bölme veya bulaıkhane var mı? 56 Büyük kapların yıkandıı havuzun yıkama ve durulama bölmeleri var mı? 57 Kazanlar ve kaplar sabunlu sıcak suyla yıkandıktan sonra akarsu altında durulanıyor mu? 58 Bulaık alanında suyun kolay akmasını salayacak yeterli eim verilmi mi? 59 Bu alandaki mazgallar yeterli mi? 60 Çöp toplamada plastik ya da paslanmaz çelikten kapaklı çöp bidonları kullanılıyor mu? 61 Çöp bidonlarının içine çöp poeti yerletiriliyor mu? 62 Genel çöplerin toplandıı alan izole edilmi mi, kapasitesi yeterli mi, sızıntılar önlenmi mi? Dier 63 Personel için mutfak, tuvalet ve depolama alanlarının dıında ve uzaında temiz ve tüm çalıanlara yetecek kadar soyunma yerleri var mı? 64 giysilerinin yıkanıp ütülenebilmesi için gerekli koullar salanmı mı? 65 Genel olarak tüm zemin salam mı, temiz mi? 66 Duvarlar en azından 2 m. (ya da tavana kadar) açık renk fayansla kaplanmı mı, gözle görülür ekilde temiz mi? 67 Aydınlatma yeterli mi? 68 Ortamın sıcaklıı çalıma koullarına (yaz aylarında18 ͼC, kı aylarında 22 ͼC) uygun mu? 69 Yeterli havalandırma var mı? 70 Büyük fırın, tezgâh, ocak vb. arkaları ve alt kısımları temiz ve bakımlı mı? 71 Üretim alanlarında yalnız el yıkama amaçlı lavabo var mı? 72 Laboratuvar kontrolü için her yemekten örnek alınıp, soutucuda 48 saat saklanıyor mu? 73 çinde yemek bulunan tencereler kapalı tutuluyor mu? 74 Taze sebze ve meyveler akarsu altında iyice yıkanıyor mu? 75 Satın alma aamasında; etlerin damgalı olmasına, sebze ve meyvelerin taze ve berelenmemi olmasına, yumurta alırken, kırık-çatlak olmamasına, konserve alırken, kutuların bombeli, paslı ve deforme olmamasına dikkat ediliyor mu? 76 Her 10-12 çalıan için 1 tuvalet düecek ekilde, yiyecek üretim ve depolama alanlarından uzak tuvalet(*) var mı? (*) Tuvalet denetimiyle ilgili form bir sonraki ekte verilmitir. 77 Personel için temiz ve yeterli kapasitede du, banyo var mı? 78 Tüm alanlarda souk ve sıcak akarsu var mı? 79 Tüketilen suyun miktarıyla orantılı sıklıkta laboratuvar kontrolü yapılan temiz ve salıklı su kullanılıyor mu? 310 TUVALET DENETLEME FORMU (*) Tuvalet no, yeri: No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 Denetim tarihi: Denetim sorusu Duvarlar temiz mi? Örümcek aları alınmı mı? Çerçeve ve kapılar boyalı mı? Kapılar lekesiz mi? Kapı kilitleri düzgün çalııyor mu? Kapı kolları temiz mi? Camlar salam mı? Camlar temiz mi? Aydınlatma sistemi eksiksiz çalııyor mu? Elektrik anahtarı temiz mi? Ayna salam mı? Ayna lekesiz mi? Musluklar düzgün çalııyor mu? Musluklar lekesiz mi? Rezervuarlar düzgün çalııyor mu? Klozet kapakları salam mı? Klozetler temiz mi? Pisuarlar düzgün çalııyor mu? Pisuarlar temiz mi? Lavabonun su tahliyesi çalııyor mu? Lavabo lekesiz mi? Sıvı sabun var mı? Tuvalet kâıdı var mı? Kâıt havlu veya makine var mı? Çöp sepetleri lekesiz mi? Su kesintisine önlem alınmı mı? Temizlik malzemeleri tamam mı? Kontrol çizelgesine uygun temizlik yapılıyor mu? Havalandırma yeterli mi? Kötü kokular giderilmi mi? Yer karoları salam mı? Yerler temiz mi? Kadın tuvaleti var mı? Özürlü tuvaleti var mı? Tuvaletlerin çevresi temiz mi? Bir önceki denetimde saptanan aksaklıklar giderilmi mi? Genel görünüm puanı (1’den 10 Kadar-1=en kötü, 10=en iyi) Denetimi yapan (Adı soyadı, imzası) E H Düünceler Temizlik sorumlusu (Adı soyadı, imzası) (*) “Temizlik Raynda-TCDD ve OPET el ele, Salk ve Temizlie” Projesi, “temiz tuvalet” kampanyası bilgilendirme formundan uyarlanmıtır. 311 107-18-6 107-11-9 106-92-3 107-05-1 2179-59-1 2034707 2034639 312 2005215 2316353 2156476 2317865 2054833 2048814 2054833 2747617 2008609 2185507 2062158 2034665 1344-28-1 10043-013 7429-90-5 628-63-7 625-16-1 92-67-1 141-43-5 141-43-5 81-16-3 504-29-0 75-31-0 919-30-2 61-82-5 7664-41-7 1336-21-6 7727-54-0 79-06-1 79-10-7 107-13-1 107-02-8 309-00-2 2011737 2034534 CAS (2) 124-04-9 111-69-3 107-02-8 EINECS (1) Akrilamit Akrilik asit Akrilo nitril Akrolein (Akril aldehit) Aldrin (Toz) Alfa naftiltioüre (Toz) Allil alkol Allil amin Allil glisidileter Allil klorür Allil propildisülfit Alüminyum çözünür tuzları Alüminyum alkilleri Alüminyum dumanı Alüminyum oksit Alüminyum sülfat Alüminyum toz Amil asetat Amilasetat ,tert 4-Amino bifenil 2-Amino etanol 2-Amino-etanol 2-Amino naftalin-1-sülfonikasit 2-Amino piridin 2-Amino propan ԛ-Amino propil trietoksisilan Amitrol Amonyak (anhidroz) Amonyak Amonyum Maddenin Ad Adibik asit (Adipik asit) Adiponitril Akrilaldehit 0,5 5 2 2 3 0,1 0,22 5,1 6 2 12 12 4,8 5 0,25 7 0,25 0,06 0,03 20 1 50 2 14 2,5 270 4,8 50 3 100 5 36 7,6 540 12,1 6 4,5 0,06 0,5 5 3 0,001 100 0,2 2 12 8 0,007 10 530 10 12 22 5 2 5 0,25 0,3 2 0,1 2 2 150 4 10 15 0,1 800 10 30 0,25 50 5 100 10 1 2 2 20 0,1 0,1 35 12 525 45 3 12 45 0.25 0,25 0,3 5 0,25 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 6 1 0,5 5 2 2 2 5 2 2 0,2 15 2,5 2 12 10 12 2 2 5 10 5 4,7 22 0,25 0,03 59 4 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 5 2 8,8 0,05 0,12 3 0,5 50 2 0,5 2 2 28 2 170 1 12 1,2 0,25 0,3 6 4,4 1,5 5 6 100 4 5 2 15 4 5,9 12 55 540 25 24 4,8 0,75 0,9 45 8,8 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,5 5 3 10 50 10 2 1 2 2 2 0,1 0,2 1,9 12 7,5 270 12 4,7 5 0,25 0,03 6 4,4 10 6 100 3 5 240 15 540 18 12 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 2 9 0,1 0,23 0,3 0,69 EK-4 ÜLKEMZDE VE BAZI AVRUPA ÜLKELERNDE ÇALIMA ORTAMINDAK BAZI MADDELERN MAK DEERLER 8052-42-4 1912-24-9 86-50-0 10102-440 10102-439 7783-54-2 744-50-8 2324909 2176178 2016761 2332710 2008352 50-78-2 98-86-2 67-64-1 75-86-5 75-05-8 79-20-9 141-78-6 CAS (2) 3825-26-1 7789-09-5 7773-06-0 12125-02-9 62-53-3 104-94-9 7440-36-0 7803-52-3 86-88-4 7778-39-4 7440-38-2 7784-42-1 75-07-0 108-24-7 520-45-6 64-19-7 2000641 2044191 2006622 2005807 23206663 2008368 2035648 2017063 2319019 2005393 2032542 2311465 2318717 EINECS (1) Maddenin Ad Amonyum perfloro octanoat Amonyum dikromat Amonyum sülfamat (Toz-Ammat) Amoyum klorür dumanı Anilin p-Anisidin Antimon (Toz) Antimon hidrür Antu (1-naftiltiyoüre) Arsenik asit Arsenik ve inorganik bileikleri Arsin (Arsenik hidrür) Aset aldehit Asetik anhidrit Asetik asit, anhidriti Asetik asit (Aset asidi) Aset asidi amil esteri Aset asidi bütil esteri (n-Butil asetat) Aset asidi etil esteri (Etil asetat) Aset asidi heksil esteri (Metil amil asetat) Aset asidi metil esteri (metil asetat) Aset asidi propil esteri (n-propil asetat) Asetilen tetra bromür Asetil salisilik asit Asetofenon Aseton Aseton siyan hidrin Asetonitril Asfalt [asphalt petroleum) fumes as benzene-soluble aerosol] Atrazine Azinfos-metil Azot dioksit Azot monoksit Azot triflorür Bakır tozu 5 0,05 50 5 2 0,1 1 10 2 0,2 9,5 5 0,2 91 21 0,3 0,1 7,7 0,51 0,5 15 25 40 500 10 30 70 1210 25 10 0,05 100 0,1 2 0,1 30 5 0,2 0,2 180 0,5 0,3 10 10 10 0,5 6 20 5 3 0,8 0,2 5 40 9 70 2400 300 610 840 14 20 50 200 200 1 5 1000 25 525 710 1400 0,5 0,2 360 20 0,5 0,5 0,3 19 10 100 150 400 0,05 200 5 0,1 5 15 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 10 1 10 0,01 25 2 0,05 1 0,1 29 1 2 0,2 3,5 5 49 0,01 0,03 45 8 10 10 4 0,5 0,5 0,25 0,3 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,01 3 10 2 10 0,02 5,7 25 0,01 7,7 0,5 0,05 10 10 6 0,01 25 5 15 0,05 4 29 20 0,06 11 46 21 37 0,26 15 1,5 20 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 10 3 10 5 0,05 30 1 0,5 5 0,2 5,7 5 50 21 0,1 0,16 5 25 313 9,6 5 46 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,01 0,05 10 10 20 2 7,7 0,1 0,5 0,5 0,1 0,5 0,3 314 2028536 2027108 2090080 2109337 2007537 2317844 552-30-7 626-17-5 92-87-5 140-11-4 8006-61-9 100-44-7 98-88-4 13701-592 22326-552 17194-002 1361-37-2 10326-279 10294-403 10022-318 1304-28-5 7727-43-7 17804-352 71-43-2 EINECS (1) CAS (2) 2311596 7440-50-8 7758-89-6 1317-39-1 544-92-3 1111-67-7 10380-28-6 12069-69-1 7447-39-4 10125-13-0 1338-02-9 3251-23-8 1332-40-7 1317-38-0 7758-98-7 7758-99-8 2221-10-9 1344-67-8 Maddenin Ad Bakır dumanı Bakır-(I)-klorür Bakır-(I)-oksit Bakır-(I)-siyanür Bakır-(I)-tiyosiyanat Bakır-(II)-8-Hidroksi kinolin Bakır-(II)-Hidroksi karbonat Bakır-(II)-klorür Bakır-(II)-klorür, dihidrat Bakır-(II)-naftenat Bakır-(II)-nitrat Bakır-(II)-oksiklorür, hidrat Bakır-(II)-oksit Bakır-(II)-sülfat Bakır-(II)-sülfat, pentahidrat Bakır etil hekzanoat Bakır klorür Baryum (Ba olarak çözünür bileikleri Baryum diborat Baryum hidroksit, monohidrat Baryum hidroksit, oktahidrat Baryum klorür Baryum klorür, dihidrat Baryum kromat Baryum nitrat Baryum oksit Baryum sülfat Benomyl Benzen Benzen-1,2,4-trikarbonikasit-1,2anhidrit Benzen-1,3-dikarbonitril Benzidin Benzil asetat Benzin Benzil klorür Benzoilklorür 1 2,8 0,005 5 3,25 1 3,25 0.5 0,001 0,04 0,8 1 5 0,008 10 3,25 500 1 20 2000 5 64 0,5 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,1 0,5 10 0,5 2,8 61 0,04 5 5 1,6 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,1 0,005 0,8 0,04 5 9,6 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 -0,05 0,5 0,5 2,4 20 29 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 10 0,83 1 62 0,04 5 10 10 3,25 0,5 2,9 0,12 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,2 2034508 2034487 2037865 2007516 2037053 109-795 2011585 2008876 2008263 2336579 2315695 2317781 200280 2021635 2021106 2027286 2039244 2042110 78-92-2 15892-236 106-97-8 110-63-4 71-36-3 106-99-0 11129138 1303-86-2 10294-334 7637-07-2 7726-95-6 314-40-9 74-96-4 75-25-2 74-97-5 74-83-9 7789-30-2 75-63-8 75-26-3 7440-41-7 92-52-4 91-95-2 119-93-7 111-96-6 117-81-7 542-88-1 56-35-9 1304-82-1 EINECS (1) CAS (2) 2034052 106-51-4 2000285 50-32-8 Bütan-1-tiyol Bütan-2-ol (±)-Bütan-2-ol Maddenin Ad p-Benzokinon Benzopiran Benzopiran Berilyum (Toz) Berilyum tozu ve bileikleri Bifenil Bifenil-3,3',4,4'-tetraltetraamin 4,4'-Bi-o-toluidin Bis(2-etilhekzil) eter Bis(2-etilhekzil) ftalat Bis( kloro metil) eter Bis (tribütil çinko) oksit Bizmut tellur Bizmut tellur selenyum ekli Bor hidrür Bor oksit Bortribromür Bortriflorür Brom Bromacil Bromoetan Bromoform (Tribromometan) Bromoklorometan Bromometan Bromopentaflorür Bromotriflorometan Brompropan Bütadien 1,3-Bütadien 1,3-Bütadien Bütan Bütan-1,4-diol Bütan-1-ol 0,5 100 15 5 1000 50 100 1,9 300 34 11 2400 200 310 100 800 300 1900 50 150 10 150 100 1000 1000 35 450 300 2200 2200 0,5 150 50 10 500 1,5 150 22 1200 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) DANMARKA TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) 8 saat ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 0,45 0,1 0,4 0,3 1,5 0,1 0,4 0,1 0,4 0 0,005 0,002 0,002 0,002 0,005 0,002 0,002 0,001 0,16 1 0,2 1,5 0,2 1 0,003 0,03 0,003 0,03 5 28 5 27 10 5 3 0,001 0,005 0,001 0,005 0,0021 0,05 10 10 5 0,05 0,3 10 10 10 1 10 1 3 1 0 1 3 1 3 0,1 0,66 0.1 0.7 0,1 0,7 0,1 0,7 0,1 0,7 1 10 5 5 7 10 14 10 15 5 22 0,5 5 0,5 5 200 1100 200 1050 200 1050 200 1050 5 20 0,1 0,7 0,1 0,7 1000 6200 1000 6100 1000 6100 1000 6100 0,5 50 50 50 800 1 1,9 150 150 150 1900 2,2 6200 5,1 11 23 5,2 1100 20 1 5 0,5 200 5 1000 1 10 2,8 1,5 75 75 75 5,6 230 230 230 2400 16 1300 39 0,7 8000 1,5 250 10 0,1 1300 1000 31 8,4 0,66 33 0,014 3,8 3 3 0,1 3 0,003 5 0,0048 2 0,001 1 1 0,6 1,3 0,2 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 0,45 0,3 1,3 0,01 0,5 100 800 2 5 0,5 200 1 0,1 1000 0,1 0,001 0,2 1,9 308 1935 4,5 0,7 10 23 5,3 1075 4 0,73 6175 10 10 5 0,005 0,002 1,3 50 1 1 0,2 315 154 10 3 1,4 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 0,45 123-73-9 106-63-8 141-32-2 1663-39-4 123-72-8 109-73-9 75-64-9 13952-846 123-86-4 540-88-5 85-68-7 3766-81-2 89-72-5 98-54-4 98-51-1 2046471 2036992 2368134 2377327 2046581 2008881 105-46-4 7580-85-0 111-76-2 112-07-2 112-34-5 2033001 316 2039050 2039333 2037729 592-34-7 138-22-7 97-88-1 1634-04-4 2097505 2079884 2231888 2028080 2026790 2046466 2054807 2426-08-6 78-93-3 2011590 2046471 CAS (2) 4221-99-2 14898-794 123-73-9 EINECS (1) Maddenin Ad (R)-Bütan-2-ol (S)-Bütan-2-ol 2-Bütenaldehit Ter-Bütanol (Trimetilkarbind) Bütanon 2-Bütanon trans-2-Bütenal Bütil akrilat n-Bütil akrilat t-Bütil akrilat Bütil aldehit Bütil alkol n-Bütil amin (1-Aminobütan) n-Bütil amin ter-Bütil amin sek-Bütil amin n-Bütil asetat ter-Bütil asetat Bütil benzil ftalat 2-sek-Bütil fenil metil karbamat 2-sek-Bütil fenol 4-ter-Bütil fenol 4-ter-Bütil toluen Bütil glikol (2-Butoksietapol) n-Bütil glisid eter n-Bütil glisidil eter (BGE) Bütil kloro format n-Bütil laktat n-bütil metakrilat (ter-Bütil) metil eter Bütil merkaptan p-t-Bütil toluen sek-Bütil asetat 2-ter-Bütoksi etanol 2-Bütoksi etanol 2-Bütoksi etil asetat 2-(2-Bütoksi etoksi) etanol 100 50 0,08 10 5 5 5 100 20 20 0,34 100 480 180 5,6 5 30 0,5 60 15 15 15 480 96 64 1 20 20 10 2 200 98 133 67.5 11 600 100 50 15 10 300 475 333 101.2 53 900 200 5 10 5 150 200 2 950 25 60 30 710 950 6 200 5 940 15 10 10 50 50 150 100 5 5 1200 200 100 35 60 270 240 710 300 15 15 300 590 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 150 25 5 25 40 6 0,08 1 5 5 5 150 150 2 710 120 30 145 144 30 0,5 6,1 15 15 15 710 710 3 6 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 150 50 5 10 150 150 0,1 2 2 2 720 180 30 62 720 720 0,29 11 11 11 200 10 25 20 200 200 5 0,3 10 10 10 960 61 140 120 960 960 15 0,87 53 53 53 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 50 150 75 230 50 150 75 230 10 200 40 5 25 1 5 150 200 2 67,5 966 147 30 133 6,2 31 724 966 11 200 10 0,3 965 53 0,87 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 2035098 2008609 2197727 2008855 2083445 2023276 2429406 2063738 2366708 2050163 2126588 2151750 2151169 2154814 2000243 2417118 2311067 EINECS (1) 333-41-5 334-88-3 10024-972 523-31-9 94-36-0 19287-457 300-76-5 75-61-6 96-12-8 106-93-4 102-81-8 2528-36-1 84-74-2 107-66-4 7439-97-6 7783-30-4 7487-94-7 10045-940 7783-35-9 7646-85-7 1314-13-2 557-05-1 50-29-3 17702-419 34464-385 8065-48-3 8022-00-2 1309-37-1 13463-406 131-17-9 101-77-9 1309-64-4 1303-28-2 1327-53-3 CAS (2) Maddenin Ad Civa alkil bileikleri Civa organik bileikleri Civa ve inorganik bileikleri Civa-(I)-iyodür Civa-(II)-diklorür Civa-(II)-nitrat Civa-(II)-sülfat Çinko klorür (dumanı) Çinko oksit (dumanı) Çinko sterat DDT Dekaboran Dekan Demeton Demeton-metil Demir oksit Demir penta karbonil Diallil ftalat 4.4'-Diamino-difenil-metan Diantimontrioksit Diarsenpentaoksit Diarsentrioksit Diaseton alkol (4-Metil, 2 pentanon) Diazinon Diazometan Diazotdioksit Dibenzilftalat Dibenzoilperoksit Diboran Dibrom Dibromodiflorometan 1,2-Dibromo-3-kloropropan 1,2-Dibromometan 2-Dibütilaminoetanol Dibütilfenilfosfat Dibütilftalat Dibütilhidrojenfosfat 5 0,8 14 3,5 0,1 100 0,1 180 3 5 0,1 3 870 100 0,1 0,81 5 0,1 0,3 0,1 0,1 0,1 4,8 0,01 0,5 0,1 1 0,25 0,05 0,1 1 2 100 0,1 0,1 0,01 0,05 5 5 14 5 0,1 3 860 0,1 0,2 0,1 0,5 5 0,8 25 100 0,1 50 190 860 0,1 240 10 1 0,3 1 5 1 5 10 1 0,3 0,05 0,01 0,1 0,01 0,05 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 1 100 0,001 0,1 0,5 0,3 0,1 0,2 50 0,1 0,1 0,05 65 0,01 0,05 0,1 0,4 90 3 5 0,1 3 860 0,01 1 3,5 3,5 3 8,6 1 0,3 350 0,1 0,5 3,5 0,8 3 0,8 0,5 4 0,05 0,025 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 1 0,1 2 100 0,1 0,2 100 0,05 8,7 0,78 14 5 0,11 3 870 0,1 0,35 180 0,01 0,01 5 0,1 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 1 5 10 1 0,25 3 4 150 0,3 0,6 0,01 0,15 26 29 10 0,34 6 1300 0,3 1 0,081 0,3 3 0,76 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 1 0,5 0,5 0,3 100 0,1 0,2 50 0,1 0,1 0,01 0,05 3,9 3,6 3,6 5 8,7 5 0,11 3 872 0,1 0,34 92 0,1 0,1 0,82 0,11 0,5 5 0,8 1 0,25 1 5 0,025 2 0,2 0,15 317 17 1,6 0,76 2 10 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 1314-56-3 1314-80-3 120-80-9 123-31-9 05077783 84-69-5 26761-400 28553-120 27554-263 108-18-9 108-20-3 26471-625 7572-29-4 541-73-1 764-41-0 118-52-5 95-50-1 106467 91-94-1 2152361 2152424 2044275 2036217 2319789 2479771 **2042587 2024259 2034005 2011936 318 2035585 2035606 119-12-0 60-29-7 84-66-2 64-67-5 122-39-4 101-84-8 2042985 2004672 2015506 2005896 2045394 2029812 EINECS (1) CAS (2) 2004845 60-57-1 2037163 109-89-7 2030571 100-37-8 Maddenin Ad Dieldrin Dietilamin 2-Dietilaminoetanol O,O-Dietil-O-(1,6-dihidro-6-okso-1fenilhidrazin-3-il)-tiyofosfat Dietileter Dietilftalat Dietilsülfat Difenilamin Difenileter Diflordibrommetan Difosforpentaoksit Difosforpentasülfür Diglisidileter (DGE) Diheptilftalat (tüm izomerleri) 1,2-Dihidroksi benzen 1,4-Dihidroksibenzen Dihidrojen selenür Diizobutil ftalat Diizobütil keton Diizodekzilftalat Diizononil ftalat Diizooktil ftalat Diizopropilamin Diizopropileter Diizosiyonat toluen Dikloroasetilen 1,3-Diklorobenzen 1,4-Diklorobüt-2-en Diklor difenil trikloretan (DDT)- (Toz) 1,3-Diklor-5,5-dimetilhidantoin Dikloretileter 1,2-Diklorobenzen 1,4- Diklorobenzen o-Dikloro benzen p-Dikloro benzen 3,3'-Diklorobenzidin 0,003 20 0,05 3 0,01 0,03 0,2 20 850 3 5 20 2 200 1 0,03 3 0,2 5 7,1 0,2 20 20 0.02 100 122 122 0.07 1 1 308 50 50 0.05 200 306 306 0.17 616 5 250 0,01 5 1 0,2 20 1050 0,08 20 2 10 7 5 0,02 0,16 50 75 15 50 0,5 100 400 300 450 90 1 290 2 2,8 860 1200 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,25 0,25 5 15 10 30 25 75 5 25 10 50 0,005 0,1 5 250 5 1 2 0,2 0,025 0,4 3 3 3 20 1050 3 20 2 5 7 3 9,6 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,25 5 1 0,2 22 0,5 7,1 5 5 10 3 10 0,6 21 45 2 21 10 49 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,005 5 250 5 1 2 0,2 0,025 21 1060 23 2 10 7,1 5 9,7 0,1 310 2 0,4 0,39 1310 14,2 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,25 75-43-4 75-09-2 29797-408 101-14-4 94-75-7 594-72-9 78-87-5 542-75-6 26952-238 75-99-0 76-14-2 98-87-3 95-73-8 62-73-7 141-66-2 2764-72-9 85-00-7 94021-768 4032-26-2 124-40-3 121-69-7 127-19-5 75-83-2 79-29-8 108-84-9 562-49-2 2008698 2008389 2498548 2030498 2018659 2009361 2087502 2087921 2481340 2038701 2009377 2465622 2023611 2005477 2009230 2044935 2048264 2054943 2019338 2088265 2046974 CAS (2) 111-44-4 75-71-8 75-34-3 107-06-2 75-35-4 540-59-0 156-59-2 156-60-5 EINECS (1) 2029189 2008939 2008635 2034445 2098540 2034581 Maddenin Ad 2,2'-Dikloro-dietileter Diklorodiflorometan 1,1- Dikloroetan 1,2-Dikloroetan 1,1-Dikloroeten 1,2-Dikloroetilen cis-Dikloroetilen trans-Dikloroetilen 2,4-Diklorofenoksi asetik asit (2,4-D) Dikloroflorometan Diklorometan Diklorometilbenzen 2,2'-Dikloro-4,4'-metilendianilin Diklormonoflormetan 2,4-Diklorofenoksi asetik asit 1,1-Dikloro-1-nitroetan 1,2-Dikloropropan 1,3-Dikloropropen Dikloropropen 2,2-Dikloropropiyonik asit Diklorotetrafloroetan ,-Diklorotoluen 2,4-Diklorotoluen Diklorovos 2,2-Diklorovinil dimetilfosfat Dikuat Dikuatbromür Dikuatdihidroksit Dikuatklorür Dimetilamin Dimetilanilin N,N-Dimetilanilin N,N, Dimetilasetamid 2,2-Dimetilbütan 3,2-Dimetilbütan 1,3-Dimetilbütilasetat 3,3-Dimetilpentan 25 720 720 300 200 200 50 0,5 1 60 350 0,5 5 5,9 7100 0,1 30 1 1 5 1 1000 0,015 5 0,11 0,11 10 75 0,11 10 2 36 3;8 20 5 72 9;4 50 5 1 0,25 0,1 300 25 0,5 6 1 10 10 350 0,22 0,02 2 75 40 180 10 50 100 650 9500 350 50 5 5 1000 10 75 1000 1000 500 300 25 25 7000 4200 10 60 350 5 50 5 0,1 2 75 1 1 1 500 0,01 30 300 25 0,1 1 1 12 350 5 5 6 3500 0,11 40 122 500 500 50 300 5 1000 10 75 0,02 10 100 1800 1800 300 1200 25 0,5 0,5 0,5 1 0,25 7100 10 60 350 0,22 40 350 630 630 75 500 10 1300 20 120 0,06 20 250 2300 2300 450 2100 50 1,5 1,5 1,5 3 9200 20 120 560 0,67 80 880 82 80 1000 1000 1000 10 35 43 350 30 0,02 20 20 250 250 250 10 4200 1740 10 100 5 41 40 800 800 800 10 10 200 200 200 1 2 200 4 8 790 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 30 10 59 1000 5000 1300 6500 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 5 30 500 2475 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 10 59 5 30 1000 5000 1000 4950 100 4950 100 412 100 400 5 20 10 40 50 200 2 8 5 20 200 800 200 790 50 5 0,1 1 1000 2 75 1 0,01 10 50 5 5 200 300 25 0,91 0,25 0,1 5,9 7110 10 12 352 4,6 0,1 43 177 20 20 807 10 1250 110 250 319 50 8890 517 1010 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 30 10 60 1000 4115 1250 5145 320 2038696 2121218 111-43-3 78-34-2 123-91-1 2036201 2043554 2057064 67-68-5 109-87-5 111-92-2 25154-545 528-29-0 100-25-4 99-65-0 131-11-3 108-83-8 57-14-7 590-35-2 565-59-3 75-84-3 625-16-1 14857-342 38815-291 108-08-7 463-82-1 13360-571 77-78-1 25321-146 121-14-2 606-20-2 610-39-9 148-01-6 2006643 2037142 2039218 2073437 2364124 2010581 2009068 2024458 2008640 EINECS (1) CAS (2) 2021090 119-90-4 2040658 115-10-6 2006795 68-12-2 Maddenin Ad 3,3'-Dimetoksibenzidin Dimetileter N,N-Dimetilformamit Dimetilformid Dimetil ftalat 2,6-Dimetilheptan-4-on 1,1-Dimetilhidrazin 2,2-Dimetilpentan 2,3-Dimetilpentan 2,2-Dimetilpropanol 1,1-Dimetilpropilasetat Dimetiletoksisilan Dimetilpentan 2,4-Dimetilpentan Dimetilpropan Dimetilsülfamilklorür Dimetilsülfat Dimetilsülfat Dimetilsülfoksit Dimetoksimetan Di-n-bütilamin Dinitrobenzen 1,2-Dinitrobenzen 1,4-Dinitrobenzen Dinitrobenzen tüm izomerleri Dinitro-o-kresol (DNOC) Dinitrotoluen (DNT) 2,4-Dinitrotoluen 2,6-Dinitrotoluen 3,4-Dinitrotoluen 3,35-Dinitro-o-toluamit Dinonilftalat 1,4-Dioksan Dioksan Dioxathion Dipropilenglikol monometil eter Dipropileter 20 0,007 1000 5 0,02 0,04 1000 50 50 1050 0,2 0,05 1,5 5 5 73 0,2 3000 0,1 0,1 0,2 160 3200 29 360 270 290 10 1 0,15 0,2 35 5 3100 0,25 0,5 250 0,2 1000 0,1 25 0,1 40 100 100 100 1 50 0,5 600 360 360 1 1 0,2 1,5 1 5 290 1 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,003 0,03 1000 1920 10 30 10 30 10 30 10 30 10 0,15 1000 0,01 0,5 100 25 0,01 0,2 36 0,15 0,15 0,15 1 3100 0,05 2,1 360 3 150 0,025 250 25 1000 300 300 500 1100 91 0,2 0,2 0,2 1 1 1 1 3200 1200 1200 1500 0,25 270 1200 1200 300 300 50 5 150 25 30 320 40 1300 5 0,01 500 500 630 100 40 0,1 500 500 20 1400 150 4100 27 3 3 3 3 2100 2100 1900 0,75 0,052 540 10 240 0,25 2100 2100 61 10 10 30 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 20 0,15 0,15 0,15 1000 0,05 1000 50 0,5 25 0,01 10 0,2 74 5 0,15 0,15 0,15 1 1 1 3165 0,26 3000 270 2,2 148 0,025 30 100 1,5 540 6,5 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 2462789 2038041 2099408 2034686 2034733 2029744 687-47-8 100-74-3 617-78-7 7085-85-0 110-80-5 111-15-9 598-56-1 107-15-3 107-21-1 75-04-7 141-78-6 100-41-4 2008347 2022004 2028494 2034733 2005786 2008373 2054388 556-52-5 107-22-2 107-21-1 64-17-5 75-08-1 140-88-5 1302-74-5 72-20-8 115-29-7 13838-169 2193979 2007757 204-0794 2375534 EINECS (1) CAS (2) 2015459 84-61-7 2258632 5124-30-1 77-73-6 149-26-8 97-77-8 298-04-4 2101060 128-37-0 2063544 330-54-1 2153255 1321-74-0 2086011 534-52-1 Maddenin Ad Disiklohekzilftalat Disiklohekzilmetan-4,4'-diisosiyonat Disiklopentadien Disul Disülfiram # Disülfoton 2,6-Di-ter-bütil-p-kresol Diuron Divinilbenzen (tüm izomerleri) DNOC (dinitro-o-kresol) E-605 (Paration’ a bak) Emery, dust Endrin Endosülfon Enfluran Epiklorhidrin EPN 2,3-Epoksipropan-1-ol Etandial Etandiol Etanol Etantiyol Etilakrilat Etil alkol (Etanol) Etilamin Etil asetat Etilbenzen (Feniletan) Etil bromür Etil-(S)-laktat 4-Etilmorfin 3-Etilpentan Etil siyanoakrilat 2-Etoksietanol 2-Etoksietilasetat Etildimetilamin Etilendiamin Etilenglikol 10 5 5 5 400 10 50 0,5 5 50 20 19 27 20 25 23 9,4 1500 26 960 1,3 21 150 0,1 0,1 150 52 442 100 20 9;4 5 40 200 104 884 5 5 5 10 5 10 400 1000 0,5 5 25 19 27 15 25 23 18 1400 1900 1 20 75 0,1 25 15 15 50 5000 75 35 27 125 9500 10 10 25 1000 10 400 100 200 200 5 25 25 100 1900 18 1400 435 890 740 19 0,5 0,1 23,5 10 18,5 27 75 25 2 5 5 25 10 9,2 540 1 0,5 26 1900 1 20 5 5 150 0,2 0,2 10 1000 0,5 5 2 0,1 0,1 15 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) DANMARKA TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) 8 saat ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 3 0,054 0,005 0,054 0,5 2,7 5 30 0,5 2,7 5 2 2 2 0,1 0,1 0,1 10 10 10 5 10 5 50 10 50 0,2 0,2 0,2 0,2 0,1 2 2 5 5 5 300 5 300 5 20 1000 2 10 25 7,5 11 15 25 24 1200 9,4 1100 21 50 1900 6,1 0,1 0,1 77 10 1 10 10 500 500 40 1300 0,5 10 20 30 3,3 49 48 2100 1800 100 2500 1,3 42 0,3 0,3 150 0,6 0,2 150 20 20 40 5,5 10 10 91 1 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 5 25 10 5 400 20 1000 0,5 5 2 75 10 0,005 18 27 75 25 24 1460 52 1910 1,3 21 6,2 10 0,1 0,1 575 10 54 0,2 2 0,1 0,055 50 15 40 321 150 62 104 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 104-76-7 103-11-7 24468-131 6283-86-9 16219-75-3 541-41-3 2028452 2032343 2030807 35400-43-2 2104-64-5 637-92-3 563-12-2 22224-926 13356-086 108-45-2 1477-55-0 95-54-5 106-50-3 638-21-1 122-60-1 2525450 2182768 2113097 2092423 2448481 322 2160325 2024306 20334047 2113254 97-63-2 2025975 2026759 2087785 97-64-3 75-21-8 96-45-7 111-40-0 109-94-4 2008499 2037210 151-56-4 CAS (2) 2057939 EINECS (1) Maddenin Ad Etilenglikol dinitrat Etilenglikol monobütileter Etilenglikol monoetileter Etilenglikol monoetileter asetat Etilenglikol monometileter Etilenglikol monometileter asetat Etilenamin Etilen klorhidrin Etilenoksit Etilentiyoüre Etilentriamin Etilformat (etilformiat) Etil glikol 2-Etilhekzan-1-ol 2-Etilhekzilakrilat 2-Etilhekzilkloroformat Etil hekzil laktat 5-Etiliden-8,9,10-trinorborn-2-en Etilkloroformat Etil klorür Etil laktat Etil merkaptan Etil meta akrilat O-Etil-O-(4-metiltiyofenil)-Spropilditiyofosfat O-Etil-O-4-nitrofenilfeniltiyofosfat Etil silikat (Tetraetil ortosilikat) Etil-ter-bütil eter Etion Fenamifos Fenbütatenoksit m-Fenilendiamin m-Fenillenbis (metilamin) o-Fenilendiamin p-Fenilendiamin Fenilfosfin Fenilglisidileter (PGE) 0,01 10 50 10 100 0,1 0,1 0,1 0,05 0,4 0,1 1 0,5 82 25 4,4 270 82 7,9 310 1 1 100 6 0,1 0,4 0,1 1 0,5 4 300 0,05 5 0,25 10 100 10 1000 100 200 60 850 25 2600 300 740 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,2 1 50 240 200 740 100 540 25 80 25 120 0,5 0,9 0,5 1 5 16 1 2 1 5 50 90 0,05 0,02 117 5 1 100 1 0,5 0,1 0,1 0,1 0,1 0,25 0,4 0,1 1 0,1 25 4 300 1,8 1 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,5 10 5 5 5 1 100 1 3,1 0,1 2 47 25 42 25 1,8 0,1 4,3 310 0,05 20 10 10 10 3 150 0,3 0,23 95 49 84 50 0,6 13 460 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 0,1 0,1 0,1 5 1 100 1 0,5 0,62 21 0,4 0,1 1 0,1 4,3 308 1,8 0,9 0,05 5 0,23 25 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 7782-41-4 406-90-6 944-22-9 298-02-2 50-00-0 75-12-7 64-18-6 7803-51-2 75-44-5 10025-873 10026-138 7719-12-2 85-44-9 98-01-1 2134080 2060522 2000018 2008420 2005791 2322608 2008703 2330467 2330603 2317493 2016075 2045897 299-84-3 122-99-6 180-95-2 92-84-2 115-90-2 55-38-9 14484-641 102-54-5 12604-589 2319548 2069771 2041143 2002319 2384842 2060826 2038392 2036327 EINECS (1) CAS (2) 2028735 100-63-0 2031376 103-71-9 2027050 98-83-9 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) Maddenin Ad ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 Fenilhidrazin 5 22 5 22 Fenilizosiyonat 0,01 0,05 2-Fenilpropen 50 246 100 492 Feniltiofosforik asit-p-nitrofenil, etil eter 0,5 Fenklorfos (Ronnel) 5 10 2-Fenoksietanol 20 110 Fenol (Fenik asit) 2 7,8 5 19 Fenoltiazin 5 Fensülfation 0,1 0,1 Fention 0,2 Ferbam (Ferridimetil ditiokarbamat) 15 10 15 Ferrosen 5 10 ferrovanatyum, tozu Ferrovanadin 1 Flor 0,1 0,16 1 1;58 2 3;16 1 2 0,1 0,2 Floroksen 10 Florürler, inorganik 2,5 2;5 2,5 2,5 Florür asit (Hidroflorik asit) 3 2 Fonofos 0,1 0,1 Forat 0,05 0,05 0,4 Formaldehit 0,5 0,62 0,5 1 5 6 Formamit 18 20 30 Formik asit 5 9 Formik asit dietil esteri (Etil formiat) 100 300 Formik asit dimetil esteri (Metil formiat) 100 250 Fosfin 0,1 0,14 0.1 0.14 0.2 0.28 0,1 0,13 0,3 0,3 0,4 Fosgen 0.02 0.08 0.1 0.4 0,1 0,4 Fosfor (beyaz, sarı, renksiz) Toz 0,1 Fosforiltriklorür 0,2 1,3 0,1 0,6 6 0,5 3 Fosfor oksiklorür (Fosforil klorür) 0,5 3 Fosfor pentaklorür 1 1 0,1 1 1 Fosfor pentaoksit 1 Fosfor penta sülfür 1 Fosfor triklorür 0,5 2,8 0,2 1,5 Ftalik anhidrit 1 2-Fur aldehit 5 20 2 8 5 20 2 0,2 0,1 0,1 0,3 10 0,1 2 - 1,2 1 7,9 1 0,6 0,15 0,1 0,05 0,4 18 0,2 10 1 0,1 5 5 5 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,1 0,6 2 0,1 0,3 10 20 0,2 8 0,14 0,37 19 2,5 10 0,5 5 110 5 0,5 0,5 0,3 20 0,1 50 20 2,8 1 2,4 0,42 37 0,16 20 10 290 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 22 0,2 1 2 0,1 0,1 0,05 10 1 1,1 6 8 0,9 0,64 0,07 19 0,1 0,05 1,6 5 0,1 0,2 10 10 1 10 0,5 0,2 0,3 2 323 2,8 0,28 0,37 5,2 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 0,45 0,01 0,05 110-43-0 106-35-4 123-19-3 142-82-5 2037671 2033881 2046089 2055638 324 76-44-8 1024-57-3 2009623 2138310 2124858 2046796 2097311 2006664 2156413 2116763 2311664 2057965 7761-88-8 20667-123 506-64-9 7440-58-6 151-67-7 12054-85-2 684-16-2 87-68-3 118-74-1 67-72-1 1335-87-1 319-84-6 77-47-4 822-06-0 124-09-4 591-78-6 111-30-8 7782-42-5 7440-22-4 2038565 2311313 2311313 CAS (2) 98-00-0 7782-65-2 628-96-6 55-63-0 56-81-5 EINECS (1) 2026261 2319616 2110630 2002408 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) DANMARKA TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) 8 saat Maddenin Ad ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 ppm mg/m3 Furfuril alkol 10 41 10 40 50 200 5 20 Germanyum tetrahidrür 0,6 0,2 0,6 0,2 0,6 Glikoldinitrat 0,05 0,32 0,17 1 0,2 1 0,02 0,12 Gliserintrinitrat 0,05 0,1 1 0,2 2 0,02 0,2 Gliserin 10 Glisidol 50 150 Glutalaldehit 0,1 0,42 0,1 0,4 0,2 0,8 0,2 0,8 Grafit 2 Gümü (metalik) 0.1 Gümü (Ag olarak çözünür bileikleri) 0.01 Gümü nitrat Gümüoksit Gümüsiyanür Hafniyum 0,5 0,5 0,5 Halotan 5 41 5 40 Hekzaamonyummoliptan, tetrahidrat Hekzafloroaseton 0,7 0,1 0,7 0,1 0,7 Hekzakloro-1,3-bütadien 0,02 0,24 Hekzaklorobenzen 0,025 Hekzakloroetan 1 9,8 1 10 1 10 Hekzakloronaftalin (tüm izomerleri) 0,2 0,2 0,2 1,2,3,4,5,6-Hekzaklorosiklohekzan 0,5 Hekzakloro siklopentadien 0,01 0,1 0,01 0,1 Hekzametilen-1,6-diizosiyonat 0,05 0,35 0,01 0,075 0,02 0,005 0,035 Hekzametilendiamin 2,3 0,15 0,5 2,3 Hekzan-2-on 5 21 5 20 8 100 410 1 4 n-Hekzan 500 1800 Sek-hekzil asetat 50 300 Heptaklor (ISO) 0 0,03 0,5 0,05 Heptakloroepoksit Heptaklor tetrahidro endometilen naftalin 0,5 Heptan (tüm izomerleri) 500 2100 500 2000 Heptan-2-on 50 238 100 475 Heptan-3-on 20 95 Heptan-4-on 238 50 235 50 238 n-Heptan 500 2085 500 2000 300 1200 0,5 21 0,11 0,01 5 9,8 1 0,1 1 0,01 0,1 0,1 0,5 8,2 5 0,69 5 500 10 3 0,3 3 2100 1,5 42 29 2,1 35 0,03 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 2 8,1 10 41 0,2 0,64 0,1 0,63 0,3 1,9 0,1 0,94 0,3 2,8 20 50 0,01 0,005 0,5 5 1 0,1 0,02 50 239 0,05 0,05 0,11 0,035 2,4 21 0,69 0,2 0,002 9,8 0,2 0,5 410 2 0,05 0,2 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 20 15 61 0,2 0,64 0,05 0,3 0,05 0,5 75-47-5 78-81-9 110-19-0 97-86-9 4439-24-1 2667-46-7 2008572 2011454 2037451 2026130 768-52-5 108-21-4 2121967 20355611 4016-14-2 31394-544 26952-216 78-78-4 123-92-2 2481335 2011428 2046623 2478977 75-47-8 7553-56-2 818-61-1 123-42-2 999-61-1 111-42-2 95-13-6 7440-74-6 CAS (2) 302-01-2 10035-106 7664-39-3 7647-01-0 7722-84-1 7783-06-4 7782-79-8 61788-32-7 74-90-8 2008745 2314424 2009073 2023936 2028850 2008216 2319658 EINECS (1) 2061149 2331130 2316348 2315957 2317650 Maddenin Ad Hidrazin Hidrojen bromür Hidrojen florür Hidrojen klorür Hidrojen peroksit (%90) Hidrojen sülfür Hidrojenazit Hidrojenlenmi terfeniller Hidrojensiyanür (Hidrosiyanik asit) Hidrokinon 2-Hidroksietil akrilat 4-Hidroksi-4-metil-pentan-2-on 2-Hidroksipropil akrilat 2,2'-minodietanol nden ndiyum triyum yodoform yot zoamil alkol (Iso-Amilalkol) zobütan zobütilamin zobütilasetat zobütilmetilakrilat 2-zobütoksi etanol zofluran zo foron zo heptan zo oktan-1-ol zopentan zo pentil asetat zo propil alkol zo propil amin N-zo propil anilin zo propil asetat zo propil eter zo propil glisidil eter 100 1000 5 100 0,1 20 10 10 420 270 80 2400 15 480 300 3 1,1 15 45 0,1 96 14 1000 50 3000 270 100 540 50 2 250 50 150 0,6 50 0,5 3 10 2 240 10 950 270 710 10 240 3 15 45 2 300 200 0,1 10 0,18 940 500 50 200 5 25 0,1 100 10 2100 240 500 12 149 1 360 1 11 2 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,1 0,13 0,1 0,1 1 1,3 2 6;7 5 17 1;8 1;5 3 2;5 5 8 10 15 1 1,4 1 1,5 1 1,4 5 7 10 14 10 15 0,1 0,18 10 50 2 150 50 5 150 25 25 0,2 0,1 1 50 0,5 0,46 10 1 10 0,1 0,4 5 240 10 625 270 15 710 145 120 3 1 5 240 3 2 45 0,1 1,4 15 0,2 4,4 5 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,01 0,013 100 300 10 150 0,2 0,46 10 50 10 420 1200 77 720 3,3 2 48 0,1 240 14 50 200 500 20 200 0,6 0,1 20 75 10 15 240 850 2100 150 960 9,8 1,1 96 360 11 21 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 0,13 0,3 0,4 50 2 250 50 50 150 0,6 50 0,5 0,46 10 2 1 10 241 11 1060 271 383 724 9,8 241 2,7 2 48 0,1 20 1,4 14 75 310 0,1 5 4,7 15 325 362 1365 1 50 5,3 21 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,01 0,013 4098-71-9 590-86-3 7791-13-1 10026-24-1 1306-19-0 4464-23-7 7790-79-6 17010-21-8 1306-19-0 542-83-6 10124-36-4 2011260 2096915 1305-62-0 7778-44-1 1305-62-0 13765-190 156-62-7 1317-65-3 1305-78-8 156-62-7 592-01-8 7778-18-9 10101-414 76-22-2 105-60-2 2425-06-1 133-06-2 63-25-2 1563-66-2 1333-86-4 2151373 326 2050870 2005550 2163530 2009450 2033132 2319003 2151389 2058618 2151373 7440-43-9 2311528 2088291 2333316 2247290 2322200 2410840 CAS (2) 80-05-7 108-23-6 1712-64-7 109-59-1 EINECS (1) 2043580 2035632 2169836 2026277 Maddenin Ad 4,4'-zo propilliden difenol zo propil kloroformat zo propi lnitrat 2-zopropoksi-etanol 3-zosiyonatmetil-3,5,5-trimetilsiklohekzilizosiyonat zovaleraldehit Kabalt-(2)-klorür , hekzahidrat Kabalt-(2)-sülfat, heptahidrat Kadmiyum Kadmiyumdiformat Kadmiyum florür Kadmiyum hekzaflorosilikat Kadmiyum oksit Kadmiyumsiyanür Kadmiyum sulfat Kadmiyum toz,duman ve inorganik bileikleri (çözünebilen) Kalay (kalay olarak inorganik bileilkleri) Kalsiyum dihidroksit Kalsiyum arsenat Kalsiyum hidroksit Kalsiyum kromat Kalsiyum siyanamit Kalsiyum karbonat Kalsiyum oksit Kalsiyum siyanamit Kalsiyum siyanür Kalsiyum sülfat Kalsiyum sülfat Kamfor e-Kaprolaktam (toz veya buharı) Kaptafol Kaptan Karbaril Karbofuran Karbon karası 2 0,01 10 5 5 0,1 13 6 5 1 0,03 0,092 39 10 2 5 40 2 0,01 0,1 5 5 0,1 3,5 10 12 10 2 0,5 0,05 0,09 0,02 0,05 0,05 5 1 0,2 0,1 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 5 5 45 5 22 25 105 , 2 0,005 5 0,1 5 5 0,1 0,1 12 2 1 0,5 1 0,05 0,005 0,045 22 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,1 0,3 3,5 0,39 5 2,9 2 0,5 5 0,05 0,2 0,01 0,05 0,05 0,3 0,9 7 1,2 5,7 1,5 10 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 2 0,01 0,01 0,01 0,005 5 0,1 5 5 0,1 2 13 10 5 0,001 0,5 10 2 0,02 0,01 0,01 0,046 22 3 19 5 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 57-74-9 55720-995 75-45-6 10049-044 106-47-8 107-20-0 79-04-9 532-27-4 78-95-5 108-90-7 126-99-8 109-69-3 75-68-3 106-89-8 75-00-3 107-07-3 2698-41-1 2008719 2331628 2034010 2034728 2011716 2048180 2011611 2036285 2036856 2028096 2216414 2099900 2008305 2034597 2028536 61790-532 2971-90-6 7782-50-5 1336-36-3 53469-219 11097-691 492-80-8 630-08-0 75-15-0 56-23-5 463-51-4 2003490 2319595 2012458 2111283 2008436 2002628 2073369 EINECS (1) CAS (2) 2046969 124-38-9 353-50-4 Maddenin Ad Karbondioksit Karbonil florür 4,4'-Karbonimidolilbis[N,Ndimetilanilin] Karbonmonoksit Karbonsülfür Karbonteraklorür Keton Kinon Kiselgur Klopidol Klor Klorbifenil Klorbifenil (%42 klor) Klorbifenil (%54 klor) Klorbrommetan (Metilen klorobromür) Klordan (Ortaklor tetra hidro endometilen daimin) Klor difenil (% 42 Klor) Klor difenil (% 54 Klor) Klordifeniloksit Klordiflorometan Klordioksit Klorlu kafur (% 60 Klor) Kloroanilin Kloroasetaldehit Kloroasetilklorür 2-Kloroasetofenon Kloroaseton Klorobenzen (Menoklorobenzen) 2-Kloro-1,3-bütadien 1-Klorobütan 1-Kloro-1,1-difloroetan 1-Kloro-2,3-epoksipropan Kloroetan Kloroetanol (2-Klor 1- Etanol) ((2-Klorofenil) metilen malononitril 1 10 5 25 1000 3 9 0,04 1 0,1 0,5 30 10 2,5 0,5 3,3 0,4 0,2 3 0,2 0,3 3,8 47 18 95,5 4200 12 25 0,28 0,5 0,5 1,5 4 0,08 35 30 16 0,9 100 1000 268 3600 0.5 1;5 1000 10 10 0,005 0,05 0,1 50 10 2 0,5 2600 36 0,2 0,3 0,3 0,5 0,5 1 0,5 10 55 30 12 0,9 1 0,05 2 1 0,3 1 25 10 3 11 3 0,8 3 75 60 5 16 2600 1770 1000 1000 350 90 3 0,3 0,5 0,5 1 0,5 1 0,5 1050 3 55 60 65 0,9 0,4 75 25 1 0,1 200 1 500 20 10 0,5 0,1 1 1 0,5 100 1 0,05 1 1 10 0,1 0,5 25 5 1 0 ,5 3 5 1,9 264 3 0,2 3,6 3,8 46 0,3 0,5 10 1,5 29 15 6,3 0,9 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) DANMARKA TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) 8 saat ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 ppm mg/m3 5000 9100 5000 9000 5000 9000 5000 9000 2 5 2 6 0,5 500 10 1 0,1 0,5 30 5 5 1,9 1300 47 3,7 0,28 1,5 0,5 0,5 0,5 5 35 16 32 630 20 5 1 0,05 0,3 1 10 0,5 75 1700 93 18 3,3 0,32 0,84 2,9 1,5 1,5 1,5 64 0,87 87 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5000 9100 2 5,5 1000 0,5 100 10 10 0,05 0,05 0,1 0,1 0,05 0,5 25 10 5 0,5 4200 1,9 268 47 37 0,23 0,32 0,28 0,5 1,1 0,7 10 1,5 29 31 32 0,87 327 3,3 0,39 3,8 94 1 20 1 0,05 3,3 0,7 0,84 3 64 2,6 1 0,15 0,3 1 10 1,5 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5000 9150 15000 27400 2 505 5 14 107-05-1 76-15-3 598-78-7 2921-88-2 2039-87-4 506-77-4 100-44-7 95-49-8 75-72-9 13331-288 2238616 7440-48-4 16842-038 10210-681 7646-79-9 1307-96-6 10124-433 1308-04-9 513-79-1 12602-23-2 68186-856 108-39-4 95-48-7 106-44-5 1319-77-3 2152932 328 7790-91-2 2322304 2008944 2155577 2080528 2311748 2020799 2208644 2098032 2006638 2008174 2036966 2085311 20343398 2008918 CAS (2) 95-57-8 593-70-4 67-66-3 74-87-3 90-13-1 91-58-7 100-00-5 600-25-9 EINECS (1) Maddenin Ad Klorofenol ve tuzları Kloroflorometan Kloroform Klorometan 1-Kloronaftalin 2-Kloronaftalin 1-Kloro-4-nitrobenzen 1-Kloro-1-nitropropan Kloropren 3-Kloropropen Kloropentafloroetan 2-Kloropropiyonikasit Kloropirifos o- Klorositiren Klorosiyanür -Klorotoluen o-Klorotoluen Klorotriflorometan Klorovinilbenzen Klorpikrin Klortriflorür Klorür asit (Hidroklorik asit) Kobalt Kobalt hidrokarbonil Kobalt karbonil Kobalt-(2)-klorür Kobalt-(2)-oksit Kobalt-(2)-sülfat Kobalt-(3)-oksit Kobaltkarbonat Kobaltkarbonathidroksit Kobalttitanat görn spiel m-Kresol o-Kresol p-Kresol Krezoller (tüm izomerleri) 0,1 1000 1 0,5 0,38 4300 285 0,75 0,2 0,44 0,2 3 100 0,2 0,2 0,5 100 50 0,075 20 1,4 0,5 5 2 22 10 50 0,05 1 50 1 1000 2 50 0,1 0,2 285 0,2 5 250 3 6320 10 105 2 100 0,4 10 210 22 7 5 5 0,7 0,4 100 90 3 240 210 0,1 0,1 20 25 1 50 100 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,1 50 1000 50 0,1 1000 0,05 0,1 2 0,1 0,01 0,4 285 4270 0,2 285 0,3 6300 0,2 0,64 10 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,5 5 5 5 0,5 50 50 1 20 50 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 0,05 22 22 22 0,05 2,6 260 0,,2 290 3,2 1 100 100 10 10 10 0,1 75 75 0,1 3 30 75 45 45 45 0,38 390 0,6 430 0,26 9,5 3 150 160 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 1 50 1000 50 1 1000 0,1 0,1 2 50 0,02 0,1 0,1 5,3 264 4300 3,2 6420 0,41 0,2 288 0,65 10 105 0,1 75 2 100 0,38 432 6,4 210 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 7439-92-1 7446-09-5 744609-05 2551-62-4 10025-679 5714-22-7 7783-60-0 7446-11-6 2330362 2272044 7440-47-3 14977-618 24613-896 7738-84-5 1333-82-0 4170-30-3 299-86-5 7440-50-8 7440-50-8 1330-20-7 108-38-3 95-47-6 106-42-3 1477-50-0 95-68-1 95-78-3 1300-73-8 87-59-2 87-62-7 95-64-7 108-69-0 14808-607 7784-40-9 7758-97-6 CAS (2) 14464-461 2311004 2311952 2311952 2198542 2320642 2155337 2035763 2024222 2033965 2311596 2060831 2390568 EINECS (1) Maddenin Ad Kristobalit Krom (Metalik,inorganikkromII ve kromIII bileikleri (çözünmez) Krom tozu ve tuzları Kromklorür Krom-(II)-kromat Kromik asit ve kromatlar Kromtrioksit Krotonaldehit Krufomat Krufomat Krufomat , Cu Ksilen (tüm izomerleri) m-Ksilen o-Ksilen p-Ksilen m-Ksilen-,'-tridiamin 2,4-Ksilidin 2,5-Ksilidin Ksilidin (tüm izomerleri) 2,3-Ksilidin 2,6-Ksilidin 3,4-Ksilidin 3,5-Ksilidin Kuartz Kurunarsenat Kurun kromat Kurun tozu, dumanı ve inorganik bilieikleri Kükürt dioksit Kükürt dioksit Kükürt hekzaflorür Kükürtlü hidrojen (Hidrojen sülfür) Kükürt klorür Kükürt monoklorür Kükürt pentaflorür Kükürt tetraflorür Kükürttrioksit 1 0,025 0,5 1 1000 25 5 5,6 0,26 0,1 1,3 2,5 6100 0,15 440 100 5 5 50 50 50 50 221 221 221 221 2 100 100 100 100 442 442 442 442 2 2 100 5 10 5 1 435 0,05 0,5 5 150 10 2 0,1 0,025 5 5 1000 10 1 5 100 0,025 0,2 13 13 6000 15 6 0,1 25 435 0,1 0,1 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,15 1 0,01 0,1 1000 0,5 0,5 0,5 0,5 25 6 0,1 0,4 6000 0,05 1,3 2,5 2,5 2,5 109 5 0,005 0,5 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 1 0,025 0,1 1000 1 5,6 0,26 0,45 6100 2,7 2 0,075 0,3 1 1300 4 10 10 10 10 10 10 10 0,1 25 25 25 25 25 25 25 0,2 5 5 5 5 5 5 5 0,05 100 0,3 220 0,05 0,29 50 0,1 0,05 11 0,79 1,3 3,3 7900 11 50 50 50 50 50 50 50 440 0,87 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 2 1000 0,05 0,5 50 0,025 5,3 6075 0,15 0,1 0,15 2,2 221 5 0,05 2 0,16 0,05 1 0,01 0,1 5 100 329 5,6 0,1 0,45 13 442 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,05 2036044 115-18-4 115-19-5 78-78-4 2099523 2040684 2011428 330 74-89-5 100-61-8 79-20-9 56960-91-9 59355-75-8 2008200 2028709 2011852 2006596 20008221 2408150 2025006 1344-43-0 187187-07-5 7773-01-5 7785-87-7 10034-96-5 1313-13-9 108-67-8 2044977 20355716 79-41-4 79-41-4 67-56-1 74-93-1 74-93-1 96-33-3 126-98-7 7580-67-8 7439-96-5 1309-48-4 546-93-0 121-75-5 108-31-6 2314843 2311051 EINECS (1) CAS (2) 2027045 98-82-8 5989-27-5 2004012 58-89-9 Maddenin Ad Kümen (izopropil benzen) d-Limonen Lindan Lindeyn (Hekzaklor siklohekzan) Lityumhidrür Magan tozu ve inorganik bileikleri Magnezyum oksit Magnezyumkarbonat Malation Maleikanhidrit Mangan (ez) Mangan-(II)_oksit Mangan-(II)-fosfat Mangan-(II)-klorür Mangan-(II)-sülfat Mangan-(II)-sülfat, monohidrat Mangan-(IV)-oksit Mesitilen (trimetilbenzenler) Mesitil oksit Metaakrilik asit Metakrilik asit Metanol (Metil alkol) Metantiyol Methomyl Metilakrilat Metilakrilonitril Metilal Metilamin N-Metilanilin Metilasetat Metil asetilen propadien karıımı Metil asetilen-propadien-blanding Metil bromür (Bromometan) 2-Metilbüt-3-en-2-ol 2-Metilbüt-3-in-2-ol Metilbütan 0,6 0,9 1000 10 0,5 200 5 0,5 0,1 2 3 3000 13 2,2 610 1 2,5 18 15 0,41 0,025 0,5 0,5 200 20 260 100 0.025 0,5 200 10 0,5 20 2 610 35 1 70 1 10 10 10 0,025 0,5 250 10 15 0,2 760 12 1 610 1650 80 20 3100 1000 200 1000 35 260 20 100 10 200 10 25 5 15 15 0,5 0,025 0,5 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 50 250 20 100 50 250 50 245 0,44 1500 500 6,4 2,25 455 1800 1 2,5 7 3 70 5 0,4 0,1 5 0,5 150 1000 2 1 0,5 20 0,1 0,025 0,2 6 0,5 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 20 100 1500 1700 1000 500 610 7 2,8 1 71 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 0,5 10 0,41 200 2 1 0,5 20 0,1 0,025 0,5 630 1300 250 10 5 3 1,5 1900 2200 770 13 18 8,4 3 20 0,075 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 20 100 rw3w a 250 25 140 50 280 0,5 1000 5 0,5 200 2 1 0,5 20 0,25 3000 605 2,2 616 7,2 2,7 1 72 0,025 0,2 10 10 10 1 0,5 250 15 770 19 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 20 100 50 250 1338-23-4 95-80-7 584-84-9 91-08-7 107-31-3 2055025 2024531 2108438 2034817 99-87-6 624-83-9 96-34-4 80-62-6 109-02-4 2108663 2025011 2012971 2095445 2008195 2037378 2087937 109-86-4 591-76-4 589-34-4 110-12-3 541-85-5 60-34-4 74-88-4 74222-97-2 101-68-8 838-88-0 2095136 2077625 2029660 2037137 CAS (2) 137-32-6 75-85-4 123-51-3 598-75-4 563-80-4 626-38-0 624-41-9 EINECS (1) 2040705 2052899 2034576 2046335 2092643 2109468 2009089 Maddenin Ad 2-Metilbütan-1-ol 2-Metilbütan-2-ol 3-Metilbütan-1-ol 3-Metilbütan-2-ol 3-Metilbütan-2-on 1-Metilbütilasetat 2-Metilbütilasetat Metilbütilketon Metil-2-((((4,6-dimetil-2 - pirimidinil) amino) karbonil)-amino) sülfonil) benzoat 4,4'-Metilen difenil diizosiyonat 4,4'-Metilendi-o-toluidin Metilen klorür Metil etil keton (MEK) Metil etil ketone peroksit 4-Metil-m-fenilendiamin 4-Metil-m-fenillendiizosiyonat 2-Metil-m-fenilendiisosiyonat Metilformat Metil glikol (2-Metoksi-etanol)Propilen glikol 2-Metilhekzan 3-Metilhekzan 5-Metilhegzan-2-on 5-Metilheptan-3-on Metil hidrazine Metiliyodür Metil izobütil eton Metil izobütil karbinol Metil izopropil benzen Metil izosiyonat Metil kloroasetat Metilkloroform (1,1,1,Trikloroetan) Metil klorür Metil merkaptan Metil-metakrilat 4-Metilmorfin 50 0,01 1 0,3 5 0,005 0,005 50 210 20 0,024 4,5 2 16 0,1 0,035 0,035 120 5 0,05 0,05 20 10 95 53 20 107 100 0,02 0,2 2 5 100 50 0,01 410 0,5 0,35 12 16 250 230 0,1 200 0,2 0,02 1,5 0,2 350 100 10 100 25 25 100 0,02 500 200 1900 210 20 410 100 80 250 0,14 1740 590 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 360 360 100 370 100 360 100 360 360 705 200 705 50 270 100 540 50 270 100 410 25 5 25 0,01 1 0,01 1 5 0,005 0,005 50 0,005 50 102 20 135 0,03 5 0,02 5,6 16 0,035 0,035 123 1 5 0,05 266 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 100 360 100 360 100 360 100 360 10 2 0,5 300 300 100 50 42 12 1,6 1200 1200 250 270 50 0,02 0,2 500 500 150 0,2 100 210 0,05 0,38 2100 2100 370 1,5 540 50 0,02 0,01 2 5 100 0,005 0,005 50 208 0,047 0,019 12 16 270 0,036 5 0,052 270 715 100 150 0,02 0,2 100 331 416 406 0,14 1,5 540 458 200 125 366 550 100 150 200 370 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 25639-42-3 2471526 332 2036039 2057698 2019631 2164555 2018004 2039066 2009560 2007799 2008897 2521042 2035391 2075319 2052752 137-05-3 26590-20-5 479-45-8 78-94-4 90-04-0 150-76-5 1589-47-5 70657-70-4 110-49-6 111-77-3 76-38-0 72-43-5 108-65-6 34590-94-8 107-98-2 583-91-5 583-60-8 7443-52-9 7443-70-1 108-87-2 2036243 2034890 2011480 96-14-0 108-11-2 108-10-1 108-10-1 141-79-7 872-50-4 75-28-5 78-83-1 75-65-0 2099502 2035517 2035501 2036400 2046267 2128281 EINECS (1) CAS (2) 2020390 107-83-5 2035234 107-41-5 Maddenin Ad 2-Metilpentan 2-Metilpentan-2,4-diol 2-Metil-2-pentanon-4 3-Metil pentan 4-Metil-2-pentanol 4-Metil pentan-2-on 4-Metil pentan-2-on 4-Metil-3-penten-2-on N-Metil-2-pirolidon 2-Metil propan 2-Metil propan-1-ol 2-Metil propan-2-ol Metil propil keton Metil siklo hekzan Metil siklo hekzanol (tüm izomerlerio,m ve p ekli) 2-Metilsiklohekzanol cis,trans- izomer blanding 2-Metilsiklohekzanon trans-2-Metil siklohekzen cis-2-Metilsiklohekzen o-Metil siklo hekzamon a-Metilstirol (Metilstiren) Metil-2-siyanoakrilat Metil tetrahidro ftalanhidrit N-Metil-2,4,6-N-tetranitroanilin Metilvinilketon 2-Metoksi-anilin 4-Metoksifenol 2-Metoksipropanol 2-Metoksipropilasetat 2- metoksietilasetat 2-(2-metoksietoksi)etanol Metoksifluran Metoksiklor 2-Metoksi-1-metiletilasetat 2-Metoksimetiletoksi propanol 1-Metoksipropanol-2 50 5 5 5 0,1 2 50 50 200 100 20 14 15 270 0,5 5 19 28 25 1,5 9,2 230 235 810 310 62 50 50 100 10 275 308 375 50.1 550 568 100 150 0,1 2 50 400 50 100 10 0,5 5 1,5 8 235 1600 150 300 4 18 100 100 100 500 460 480 470 2000 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 200 720 10 49 25 25 100 200 720 20 85 25 100 20 83 50 208 20 83 50 205 50 240 25 100 15 60 19 80 50 2 20 20 5 0,1 2 50 200 14 5 275 0,5 5 75 110 24 1,5 8 235 805 150 83 40 20 20 10 5 50 100 125 25 25 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 50 0,5 0,2 2 0,025 50 50 50 50 50 400 50 20 25 25 800 500 25 10 270 2,5 9,2 0,17 1,5 0,6 0,5 240 230 240 240 240 1600 150 80 100 100 1900 1800 110 100 4 75 75 75 75 75 500 20 550 1,5 3 18 360 350 360 360 360 2000 230 2400 1000 75 210 310 170 50 75 630 40 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 500 1800 630 2300 25 120 40 200 50 20 20 5 10 0,1 0,2 50 50 400 50 100 20 15 25 25 10 275 0,5 5 75 110 24 50,1 1,5 0,92 233 237 1630 154 308 83 61 103 106 100 40 75 150 50 25 75 40 25 550 220 349 462 208 102 309 170 123 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 110-91-8 110-91-8 2038151 2038151 2001933 2348233 2046618 2073437 2037776 2019673 2020495 1313-27-5 108-90-7 6923-22-4 2036285 2300427 13463-39-3 6018-89-9 12035-368 12054-487 3333-67-3 7718-54-9 13478-00-7 12035-722 13770-893 7786-81-4 16812-547 1314-06-3 54-11-5 8030-30-6 91-20-3 61789-51-3 134-32-7 91-59-8 3173-72-6 463-82-1 110-54-3 7440-02-0 CAS (2) 120-71-8 16752-775 21087-649 7786-34-7 7439-98-7 EINECS (1) 2027658 2408150 2442097 2320951 2311072 Maddenin Ad 6-Metoksi-m-toluidin Metomil Metribuzin Mevinfos Molibden çözünebilir bileikleri Molibdenin çözünemeyen bileikleri Moliptentrioksit Monokloro benzen Monokrotofos Mono metil anilin Morfin Morfolin Nafta (Hampetrolden ) Nafta (Maden kömürü katranından ) Naftalin Naftensyrors Kobolt salter 1-Naftilamin 2-naftilamin 1,5-Naftilendiizosiyonat Neopentan n-Hekzan Nikel ,tozu Nikel bileikleri, Ni olarak çözülebilir Nikel bileikleri, Ni olarak çözülemez Nikel karbonil Nikel-(II)-asetat, tetrahidrat Nikeldioksit Nikel-(II)-hidroksit Nikel-(II)-karbonat Nikel-(II)-klorür Nikel-(II)-nitrat, hekzahidrat Nikel-(II)-Supsülfit Nikel-(II)-sülfamat Nikel-(II)-sülfat Nikelsülfür Nikeltrioksit Nikotin 0,087 180 50 1 36 0,01 0,17 10 0,25 1000 20 10 10 5 0.5 3000 72 50 36 23 20 15 72 70 0,05 50 0,001 0,01 5 20 0,1 1 1 1 1 1 0,12 170 1 0,005 0,095 20 70 0,25 0,02 30 35 140 105 0,001 500 500 100 2 0,5 0,007 1800 2000 400 9 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,5 2,5 2,5 5 5 0,01 0,093 0,01 0,1 5 5 15 0,001 25 0,005 20 0,01 90 0,05 0,01 0,05 0,007 0,04 70 0,25 5 0,1 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,001 50 20 0,01 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0071 0,1 180 1 0,05 72 5 0,093 0,003 150 30 0,021 540 110 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,05 50 0,005 10 0,01 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,12 179 1 0,043 36 0,25 2,5 5 0,09 5 20 0,03 333 72 0,27 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 106-68-3 2238-07-5 2238-07-5 2238-07—5 111-46-6 26530-20-1 460-19-5 2034230 2410018 2188026 2038680 2018533 2073065 334 144-62-7 2234-13-1 111-65-9 2056343 2187787 2123770 2012091 2024814 2028101 1321-12-1 88-72-2 99-08-1 99-99-0 111-84-2 811-97-2 75-52-5 581-89-5 108-03-2 79-46-9 99-55-8 2008766 2747242 2051387 2094745 2403477 2317142 2188026 2035501 2027160 2011889 7400-03-1 1929-82-4 7697-37-2 102-71-6 100-01-6 98-95-3 79-24-3 CAS (2) 2311135 EINECS (1) Maddenin Ad Niobyum bileikleri Nb olarak çözülebilir Niobyum dumanı Niobyum tozu, Nb olarak çözülemez Nitrapyrine Nitrik asit 2,2',2''-Nitrilotrietanol 4-Nitroanilin Nitrobenzen Nitroetan Nitroglikol Nitrogliserin Nitrometan 2-Nitronaftalin 1-Nitropropan 2-Nitropropan 5-Nitro-o-toludin Nitrostan Nitrotoluen (o, m, p) Nitrotoluol 2-Nitrotoluen 3-Nitrotoluen 4-Nitrotoluen Nonan Norfluran Odun tozu Oksalik asit Oktakloronaftalin Oktan Oktan (tüm izomerleri) Oktan-3-on 2,2'-(oksibis(metilen)bisoksiran 2,2'-(Oksibis(metilen)) bisokziran 2,2'-(Oksibis(metilen))bisokziran 2,2-(Oksibis(metilen)) bisoksiran 2,2'-Oksidietanol 2-Oktil-2-H-izotiazol-3-on Okzalonitril 10 1 10 0,1 0,1 500 1000 5 5 100 0,035 25 5 0,54 44 0,05 22 2400 130 0,54 0,54 0,1 4200 0,5 28 28 250 0,25 92 18 0,5 310 100 1 5,2 5 6 2 5 0,5 0.2 1 1 1 2;6 2 25 300 4 135 0,1 1450 11 90 25 2 250 310 3 10 5 100 100 2 10 4 25 0,19 10 400 400 5 5 5 5 100 25 25 0,25 0,2 100 1 1 2 10 1900 1900 10 30 30 30 30 310 90 90 1,6 2 250 6 5 5 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 10 2,5 0,1 200 200 2 5 5 20 100 2 0,5 0,5 20 11 0,53 0,1 935 1050 12 18 18 50 310 5 3,1 3 0,5 0,5 5 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 300 2 2 2 2 200 25 5 20 100 1 2 1400 11 11 11 11 1100 92 18 51 310 5,7 5 0,2 380 4 4 4 4 250 40 40 150 3 5 1,1 1800 23 23 23 23 1300 150 150 470 17 13 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 10 0,1 300 5 5 5 200 25 5 20 100 2 22 0,54 0,1 1420 29 29 29 1065 93 19 51 312 10 5,2 5 3 4 0,3 20 10 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 2014628 2018659 2045001 2036924 2007521 2279076 203581 2095267 2024903 2110473 2153208 2009251 2176157 2181963 2002717 2060501 2431944 93763-703 7727-21-1 88-89-1 1918-02-1 1918-02-1 1918-02-1 83-26-1 1910-42-5 2074-50-2 56-38-2 298-00-0 19624-227 115-77-5 76-01-7 76-01-7 87-86-5 1321-64-8 82-68-8 109-66-0 71-41-0 6032-29-7 107-87-9 584-02-1 96-22-0 628-63-7 620-11-1 382-21-8 121-82-4 7616-94-6 127-18-4 EINECS (1) CAS (2) 2316332 7664-38-2 2440587 20816-12-0 2330692 10028-156 8002-74-2 22551417 4685-14-7 Maddenin Ad Ortofosforik asit Osmiyumtetraoksit Ozon Parafin, buharı Parakuat (N,N'-dimetil-4,4'-bipiridin) Parakuat-diklorür (N,N'-dimeil-4,4'bipiridinium diklorür) Parakuat-dimetilsülfat Paration Paration metil Pentaboran Pentaeritritol Pentakloroetan Pentakloroetan Pentaklorofenol Pentakloronaftalin Pentakloronitrobenzen Pentan Pentan-1-ol Pentan-2-ol Pentan-2-on Pentan-3-ol Pentan-3-on Pentilasetat 3-Pentilasetat Perfloroisobütülen Perhidro-1,3,5-trinitro-1,3,5-triazin Perklolorilflorür Perkloroetilen Per kloro metil merkaptan Perlit Persulfatlar,alkali metal, Pikrik asit Pikloram Piklorom Pikrolam Pindon 50 200 1000 5 0,005 0,1 345 1,5 3000 360 360 710 360 700 0,5 42 0,1 0,1 0,1 0,2 0,013 50 50 1000 0.1 270 270 3000 100 100 540 540 3 50 705 200 0,1 10 1,5 14 335 705 1800 0,5 0,5 200 600 0,005 0,1 0,2 0,01 10 0,1 100 0,1 200 1000 5 0,1 670 0,0 700 2950 0,5 0,5 40 0,01 0,1 3 10 0,01 100 100 200 100 200 5 0,005 0,005 10 0,1 2 0,082 1,5 14 70 360 360 700 360 700 40 0,05 0,5 0,5 0,1 0,2 0,01 0,1 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) DANMARKA TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) 8 saat ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 ppm mg/m3 1 2 0,0002 0,0021 0,0002 0,002 20 0,0002 0,002 0,1 0,2 0,1 0,2 0,2 0,1 0,2 0,1 0,2 2 2 0,1 0,1 3 10 200 500 100 5 0,005 0,05 10 1,5 13 70 710 1500 370 0,5 0,1 0,2 0,014 10 42 6 250 630 150 10 0,6 0,015 20 4,5 26 890 1900 550 1,5 0,041 20 84 0,3 0,3 0,1 3 25 0,01 200 200 0,005 0,1 0,0002 0,0021 0,0002 0,2 0,4 0,05 10 0,1 10 0,1 0,083 0,5 13 172 716 715 0,5 0,5 0,5 0,1 0,2 0,013 10 0,1 0,002 0,1 2 6 100 300 250 0,015 0,0006 335 26 689 1075 894 0,039 0,006 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 336 2035852 108-46-3 83-79-4 EINECS (1) CAS (2) 2038083 110-85-0 142-64-3 2323198 8003-34-7 121-21-1 121-29-9 2038099 110-86-1 2232965 3811-73-2 2311161 7440-06-4 2034712 13121-705 1336-36-3 1310-58-3 7778-50-9 7789-00-6 151-50-8 107-19-7 2008279 74-98-6 2291800 6423-43-4 2006617 67-63-0 71-23-8 115-07-1 107-10-8 2036861 109-60-4 75-55-8 2008792 75-56-9 2109850 627-13-4 2202789 20706-256 2039616 2807-30-9 2008284 74-99-7 57-57-8 2011763 79-09-4 2040438 114-26-1 7440-16-6 Maddenin Ad Piperazin Piperazine dihidroklorür Piretrum Piretrum I Piretrum II Piridin Piridin-2-tiyo-1-oksit-sodyum tuzu Platin Platin bileikleri, Pt olarak çözülebilir Pliktran Poliklorlanmı bifeniller Potasyum hidroksit Potasyumdikromat Potasyumkromat Potasyum siyanür Prop-2-in-1-ol Propan Propan-1,2-ildinitrat Propan-2-ol 1-Propanol Propen 1-Propilamin Propilasetat Propilenamin Propilenoksit n-Propilnitrat (2-Propiloksi)asetat 2-(propiloksi)etanol Propin ß-Propiyolakton Propiyonikasit Propoksur Radyuım, tozu ,dumanı Radyum bileikleri Rh olarak çözülebilir Resorsinol Rotenon 420 6 110 120 86 1700 100 2,5 25 20 20 1000 5 31 2 4,7 1800 0,34 500 2 1000 0,05 200 10 10 45 31 20 62 1 30 1650 1000 10 50 105 0,3 0,05 20 25 2 1 400 0,4 980 2 200 2 100 25 1000 5 840 5 240 110 1650 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0.1 0.3 5 5 1 5 5 5 5 5 15 5 15 1 1 1 0,002 5 25 1000 0,1 10 150 2 5 25 1 1000 0,02 200 200 100 5 0,001 110 1650 1,5 30 0,5 0,1 625 5 12 110 2,5 1800 0,2 490 500 172 1 1 0,002 5 0,01 2 5 5 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,001 10 0,5 1000 5 25 100 1 800 0,02 200 200 0,028 5 31 1,5 0,1 1700 12 110 420 2 0,05 0,05 5 2,3 1500 0,14 500 500 1 0,1 5 5 5 20 1300 10 61 2200 170 12 850 4,7 5 200 2 40 10 7 2000 0,41 620 620 0,3 10 10 10 3 1100 0,06 250 250 0,084 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 200 2 5 25 20 20 1000 0,5 10 0,05 400 200 1 5 0,01 849 4,7 12 109 120 86 1665 1,5 31 0,5 1 0,34 998 500 2,3 0,05 0,05 5 20 40 250 500 250 62 175 1060 1250 625 5 2 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,1 0,3 5 5 7782-49-2 2319574 26628-228 7775-27-1 2478521 2318921 2042359 7681-57-4 143-33-9 7681-49-4 7631-90-5 420-04-2 506-77-4 108-77-0 2069923 2080528 2623738 110-82-7 108-93-0 108-94-1 110-83-8 108-91-8 542-92-7 287-92-3 120-92-3 7803-62-5 7803-62-5 112926-00-8 7440-21-3 7803-62-4 2038062 2036306 2036311 2038078 2038078 2036290 2060166 2088354 28523-867 21351-791 7783-79-1 9004-34-6 CAS (2) 57-50-1 EINECS (1) Maddenin Ad Sakkaroz Selenli hidrojen Selenyum Selenyum bileikleri Selenyum hekzaflorür Selüloz Sert aaç tozları Sevofluran Sezyum hidroksit Sıvılatırılmı petrol gazları (SPGLPG) Siklohekzan Siklohekzanol Siklohekzanon Siklohekzen Siklohekzilamin Siklopentadien Siklopentan Siklopentanon Silan Silantetrahidrür Silikajel Silisyum Silisyumtetrahidrür Sistoks Siyanamid Siyanojenklorür Siyanürklorür Siyanürler Sodyum azid Sodyum Sodyum flor asetat (1080) Sodyum florür Sodyum hidrojen sülfit Sodyum hidroksit Sodyum pirosulfit Sodyum siyanür 1000 41 210 300 10 75 5 0,75 690 700 210 200 50 2 0;1 1 40.8 10 0.58 700 200 20 0;3 81.6 5 300 10 75 300 50 5 2 5 10 7 1015 40 200 1050 200 2 0,3 375 75 0,6 1300 300 1000 300 50 50 300 5 2 0,05 5 0,1 1800 1050 200 200 1050 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 10 0,05 0,2 0,1 0,2 0,05 0,2 0,2 10 5 25 0,5 300 10 75 50 50 0,05 5 5 10 90 0,7 1015 40 200 172 200 2 0,4 0,1 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,2 0,67 210 75 0,5 1000 1100 210 83 2 0,4 300 300 50 10 0,05 0,1 1,5 380 10 120 380 75 20 0,15 2 1300 41 330 1300 310 170 1,2 0,3 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 300 10 75 600 300 50 0,05 5 5 0,1 10 10 1020 41 206 1745 1050 208 2 0,16 10 0,1 0,3 600 337 5 0,77 2100 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 10 7789-06-2 9014-01-1 3689-24-5 7664-93-9 2229952 2316395 338 2388779 2152382 2202815 2229952 7783-80-4 3383-96-8 7440-31-5 7772-99-8 53408-949 21651-194 2699-79-8 7783-41-7 14807-966 7440-28-0 7446-18-6 1314-61-0 7440-25-7 13494-809 57-24-9 2028515 2151855 2057106 2005482 2478521 2048285 CAS (2) 1303-96-4 12179-04-3 1330-43-4 136-78-7 127-20-8 26628-228 148-18-5 10588-019 7789-12-0 62-74-8 1310-73-2 7772-11-3 10102-40-6 100-42-5 EINECS (1) Strosiyum kromat Subtilisins Sulfotep Sülfürik asit Sülfürik asit anhidriti Sülfürüldiflorür Syredifloride Talk Talyum bileikleri, Tl olarak Çözünür Talyumsülfat Tantalyum oksit Tantalyum, tozu Telluryum Tellür bileikleri Telluryum hekzaflorür Temefos Tenn Tenn-(II)-klorür, dihidrat Tenn-(II)-metansülfonat Tenn-(II)-oksit 0,0075 0,1 5 2 21 0,1 0,5 0.1 0,02 5 0,2 10 5 0,1 20 0,2 1 5 3 0,1 0,1 1 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) Maddenin Ad ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 Sodyum tetraborat, dekahidrat 5 Sodyum tetraborat, pentahidrat 1 Sodyum tetraborat, susuz 1 Sodyum(2-(2,4-Diklorofenoksietilsülfat 10 Sodyum-2,2-dikloropropiyonat 1 5,9 Sodyumazür 0,2 0,1 0,3 Sodyumdietilditiyo karbamat 2 Sodyumdikromat Sodyumdikromat, dihidrat Sodyumfloroasetat 0,05 0,05 0,05 Sodyumhidroksit 2 2 Sodyumkromat Sodyum moliptat dihidrat Stiren 20 86 50 215 2 Stirol (Stiren monomer) 100 420 Striknin 0,15 0,15 0,15 86 0,02 5 0,2 5 5 0,1 20 0,15 0, 0005 0,00006 0,008 0,1 1 20 0,05 2 5 0,1 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 2 1 1 0,02 5 20 2 2 2 2 0,2 0,1 0,1 5 21 0,2 0,05 0,15 0,05 0,05 0,05 2 0,05 5 86 0,1 0,06 10 0,05 100 0,6 0,3 42 0,11 1 0,45 430 0,15 0,3 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 0,02 5 20 0,2 10 2 5 5 0,1 2 0,1 21 0,2 1 0,0005 0,15 86 0,05 0,05 0,05 0,05 0,1 10 0,05 40 42 0,11 3 172 2 0,3 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 1 1 10 79-34-5 25167-833 4901-51-3 58-90-2 117-08-8 1335-88-2 75-74-1 2011915 2317671 2029592 2156429 2008970 2317687 2116564 101-61-1 681-84-5 3333-52-6 509-14-8 7722-88-5 76-11-9 76-12-0 2477114 # 2009356 2038722 78-00-2 107-49-3 78-10-4 116-14-3 7723-14-0 109-99-9 CAS (2) 18282-105 7783-47-3 12534-337 1332-29-2 1332-19-2 2406-52-2 100-21-0 1189-85-1 26140-60-3 8006-64-2 558-13-4 79-27-6 2034953 2010754 2041269 2010838 2037268 2087607 2474773 2323507 2009340 EINECS (1) Maddenin Ad Tenn-(IV)-oksit Tennflorür Tennoksit Tennoksit Tennoksit,rök Tennvate Tera ftalik asit Ter-bütilkromat Ter fenil (tüm izomerleri) Terpentin (Terebentin) Tetra bromo metan 1,1,2,2-Tetra bromo metan Tetra etil ditiona piro fosfat (TEDP) Tetra etil kurun Tetra etil pirofosfat (TEPP) Tetra etil silikat Tetra floro etilen Tetra fosfor Tetra hidrofuran (THF) 1,1,1,2-Tetra kloro-2,2-difloroetan (R 112a) 1,1,2,2-Tetra kloro-1,2-Difloroetan 1,1,2,2-Tetra kloro etan Tetra klor etilen (Perkloretilen) 1,1,2,2-Tetra kloro etilen Tetra kloro fenol 2,3,4,5-Tetra kloro fenol 2,3,4,6-Tetra kloro fenol Tetra kloro ftalan hidrit Tetra kloro naftalin (tüm izomerleri) Tetra metil kurun N,N,N',N'-Tetra metil-4,4'-metilen dianilin Tetra metil ortosilikat Tetra metil süksinnitril Tetra nitrometan Tetra sodyum pirofosfat Tetril 1 0,16 0,5 1 1000 200 5 0,1 1 2,8 2 0,05 0,5 7 8500 1700 0,1 0,05 0,06 170 14 100 0,005 20 5 560 50 150 100 300 1 0,5 1 0,15 1 500 500 0,004 10 1 100 6 3 8 5 2 7 4170 4170 0,1 0,05 85 15 560 5 0,5 0,4 1 5 100 5 200 1 100 1,5 8 35 670 35 0,1 590 0,05 14 0,2 560 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 1 0,5 0,005 0,007 500 200 0,007 0,004 10 1 0,5 25 6 3 0,04 5 2 0,05 4170 1665 0,1 0,05 0,05 85 14 5 140 10 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 5 0,5 0,05 1 500 10 1 100 0,1 1 32 2,8 0,41 0,075 7 0,5 0,5 0,5 4200 86 0,075 10 570 1,4 14 10 1,5 0,2 3 630 20 3 150 0,4 3 63 8,5 0,23 21 1,5 1,5 1,5 5300 1 170 0,23 29 850 5,5 43 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 2 2 2 2 5 0,02 0,099 0,06 0,3 1 0,5 0,005 1 0,004 10 2 0,02 1 100 603 208 0,04 5 2 0,15 0,1 0,05 87 8,3 0,1 14 567 10 30 0,52 150 339 260 0,1 5 850 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 126-73-8 15468-323 121-44-8 603-34-9 115-86-6 12108-13-3 12079-65-1 2036259 2044694 2048002 2100355 2041122 2351665 340 20004028 2007563 2011669 2351424 2011674 2091283 2022733 2052862 2044280 76-03-9 120002-48-1 120-82-1 87-61-6 120-82-1 108-70-3 2431-50-7 71-55-6 79-00-5 79-01-6 25167-822 93-76-5 95-95-4 26447-14-3 108-44-1 95-53-4 106-49-0 108-88-3 2166531 2035831 2024290 2034031 2036259 2344134 2036353 CAS (2) 137-26-8 13463-677 96-69-5 108-98-5 68-11-1 7719-09-7 62-56-6 EINECS (1) Maddenin Ad Tiram Titanyum dioksit 4,4'-Tiyobis(6-ter-bütil-m-kresol Tiyofenol Tiyoglikolikasit Tiyonil klorür Tiyoüre [(Tolliloksi)metil]oksiran (Tüm izomerleri) m-Toluidin o-Toluidin p-Toluidin Toluen Toluen 2-4- diizo siyanat Tri bütil fosfat Tridymit Tri etilamin Tri fenilamin Tri fenilfosfat Tri flor monobrom metan Tri karbonil (metilsiklopentadienil) mangan Tri karbonil(eta-siklopentanienil) mangan Tri klorflorometan (Florokarbon 11) Tri kloro asetik asit Tri kloro benzen (tüm izomerleri) 1,2,4, Tri kloro benzen 1,2,3-Tri kloro benzen 1,2,4-Tri kloro benzen 1,3,5-Tri kloro benzen 2,3,4-Tri kloro but-1-en 1,1,1,-Tri kloro etan 1,1,2-Tri kloro etan Tri kloro etilen Tri kloro fenol 2,4,5-Tri kloro fenoksi asetik asit 2,4,5-Tri kloro fenol 0,035 55 165 0,5 10 0,5 10 30 38 0,1 0,2 5 3 2,5 0,005 5 0,2 50 70 9 0,5 1 190 100 2 2 50 555 15;1 8,4 192 200 5 3 100 110 37.8 12,6 384 75 0,2 100 10 405 0,1 0,2 5 3 2,5 375 200 150 550 100 350 1000 1000 25 100 0,02 5 10 535 1900 5 5600 6100 100 750 0,14 22 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 5 5 5 10 15 10 10 2 0,5 2 4 1 5 10 10 5 5 5 0,1 0,2 10 2 2 2 25 54 55 0,5 5 0,5 37 15 37 1 0,1 0,2 5 3 2,5 70 9 9 9 94 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 1 6 10 0,5 2,3 1 5 1 5 10 30 5 2 5 50 5 1 55 160 38 15 38 0,2 5 3 5 0,1 190 22 0,5 3,8 20 45 10 5 10 100 10 0,5 3 110 250 75 38 75 0,6 10 6 10 380 44 2,2 11 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 5 10 10 50 2 1 0,2 2 0,2 2 50 10 56 273 15 6,8 0,1 0,2 5 3 2,2 0,05 8,9 0,89 8,9 191 5 38 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 1 10 10 0,5 2,3 1 3,8 1 4,9 16938-22-0 15646-96-5 464-06-2 78-59-1 118-96-7 78-30-8 7440-33-7 12070-121 7440-61-1 1314-62-1 110-62-3 81-81-2 108-05-4 593-60-2 75-01-4 2205486 2397144 2035454 2008310 2152398 2311439 2013776 2037844 2102221 2042896 2044715 2011035 2083948 2024369 2152665 2026345 2009309 2466940 2008923 20988404 2153213 2011978 CAS (2) 88-06-2 76-13-1 598-77-6 96-18-4 75-69-4 594-42-3 1321-65-9 76-06-2 7789-89-1 3175-23-3 98-07-7 1308-06-1 1317-35-7 75-50-3 25551-13-7 25551-137 255511-13 526-73-8 95-63-6 121-45-9 EINECS (1) Maddenin Ad 2,4,6-Tri kloro fenol 1,1,2-Tri kloro tri floro etan 1,1,2-Tri klor propan 1,2,3-Tri kloro propan Tri kloro floro metan Tri kloro metan sülfonil klorür Tri kloro naftalin Tri kloro nitro metan 1,1,1-Tri klor propan 1,2,2-Tri klor propan Tri klor-toluen Tri kobal tetra oksit Tri mangan tetra oksit Tri metil amin Tri metil benzen (Tüm izomerleri) Tri meti lbenzen Tri metil benzen 1,2,3, Tri metil benzen 1,2,4, Tri metil benzen Tri metil fosfit 2,,2,4-Tri metil hekza metilen-1,6-di izo siyanat 2,,4,4-Tri metil hekza metilen-1,6-di izo siyanat 2,2,3-Tri metil pentan 3,5,5-Tri metil siklo hekz-2-enon 2,4,6-Tri nitro toluen (TNT) Tri-o-tollilfosfat Tungsten Tungstenkarbit Uranyum bileikleri Vanadyum pentaoksit tozu, dumanı Varelalhehit Varfarin Vinilasetat Vinil bromür Vinilklorür Vinilklorür 3 2 10 2 0,011 0,012 0,1 1000 500 8 5 0,05 175 0,5 36 11 0,1 0,1 5 0,04 0,04 2,6 0,1 5700 0,8 5 0,68 3900 3 20 20 7,77 100 100 1 50 2 25 0,1 0,1 1000 2,59 0,05 175 0,1 0,5 0,1 10 125 1 0,8 5 0,7 7600 5 1000 1250 5600 500 10 25 1000 1300 0,25 0,5 149 1,5 5 7600 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 3 120 12 0,7 0,6 2810 0,8 5 10 5 1 50 5 0,005 0,2 0,03 175 0,1 30 20 3 25 0,1 0,1 5 0,045 0,005 0,045 25 5 0,1 0,1 500 0,1 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 0,5 500 3800 10 1 50 300 1 0,5 20 0,1 50 50 1000 50 3 1000 1200 5,7 0,1 0,1 5 5 0,2 0,05 180 0,1 36 4,4 2,6 100 0,05 0,5 0,7 310 310 7800 310 18 5600 20 75 500 10 0,3 75 75 1300 0,1 1300 75 270 0,3 71 0,2 0,3 2100 51 2,1 460 460 7000 0,77 10000 460 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 10 0,5 3 50 2 5 0,1 0,1 1000 0,2 0,05 179 0,1 36 2,2 7,8 0,1 0,1 5 10 12 0,77 5 0,7 7795 15 5 15 1000 1250 341 54 0,6 29 37 5720 9745 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 100 5 2,5 490 50 1 240 100 Kimyasal maddelerin Avrupa envanteri. Kimyasal maddelerin servis kayıt numarası. 8 saatlik belirlenen referans süre için ölçülen veya hesaplanan zaman aırlıklı ortalama. Baka bir süre belirtilmedikçe, 15 dakikalık bir süre için aılmaması gereken maruziyet üst sınır deeri. 1 m3 havada bulunan maddenin mililitre cinsinden miktarı (ml/m3). 20 oC sıcaklıkta ve 1 Atmosfer basınçta [101,3 KPa. (760 mm civa basıncı) 1 m3 havada bulunan maddenin miligram cinsinden miktarı. 8052-41-3 7440-65-5 7440-67-7 Maddenin Ad 1-Vinil-2-pirolidon Vinilsiklohekzen 4-Vinilsiklohekzen diepoksit Vinil toluen, tüm izomerleri Vinil toluen (tüm izomerleri) Viniltrilorosilan Warfarin (Fenil asetil etil hidroksi kumarin) White spirit, mak. 20 aromatik bileikleri (Beyaz ispirto) Yitriyum Zirkonyum bileikleri 1 5 0,1 480 25 0,1 10 25 25 145 1 5 0,4 60 120 120 DANMARKA 8 saat ppm mg/m3 10 0,5 0,5 1 49 3,4 2,9 1 6,7 FNLANDYA 8 saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 50 0,1 0,1 1 5 246 0,45 0,58 100 342 Kimyac Dr. Neslihan DMC’nin katklaryla Kalite Yöneticisi / ÇSGB- SGÜM 10 492 SPANYA 8 Saat 15 dk ppm mg/m3 ppm mg/m3 PARLAYICI, PATLAYICI, TEHLKEL VE ZARARLI MADDELERLE ÇALIILAN YERLERNDE VE LERDE ALINACAK TEDBRLER HAKKINDA TÜZÜK (Bakanlar Kurulu Kararının Tarihi: 27.11.1973, No: 7/7551 Dayandıı Kanunun Tarihi: 25.8.1971, No: 1475 Yayımlandıı R. Gazetenin Tarihi: 24.12.1973, No: 14752 Yayımlandıı Düsturun Tertibi: 5, Cildi: 13, S. 371). KMYASAL MADDELERLE ÇALIMALARDA SALIK VE GÜVENLK ÖNLEMLER HAKKINDA YÖNETMELK (26/12/2003 tarih ve 25328 sayılı Resmi Gazetede yayımlanmıtır). ( 1) EINECS : ( 2) CAS : ( 3) TWA : ( 4) STEL : ( 5 ) ppm : ( 6) mg/m3 : 2027092 2311769 EINECS (1) CAS (2) 2035449 88-12-0 100-40-3 106-87-6 100-80-1 25013-15-4 75-94-5 ALMANYA TÜRKYE (Kimyasal Yönetmelik) FRANSA TÜRKYE (Par.Pat. T.) TWA (3) 8 saat TWA 8 Saat STEL (4) 15 Dak. 8 saat 15 dk. (MAK) ppm (5) mg/m3 (6) ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 ppm mg/m3 Ppm mg/m3 0,1 0,5 0,1 EK-5 DENETMLERDE STENEBLECEK BAZI BELGELER Resmi Kurumlarca yapılacak SG denetimlerinde aaıdaki belgeler ve bu belgelerin içerikleri sıklıkla sorgulanacaktır. · e Giri Muayene Kaytlar (Ar ve Tehlikeli ilerde çalacaklara AIR VE TEHLKEL TE ÇALIMA RAPORU) E GR MUAYENES (tüm çalanlara) GECE VARDYASINDA ÇALIABLR RAPORU (gece çalmas yapanlara) · Kazalar ve Meslek Hastalklar istatistik Kaytlar · Salk Birimi Yllk çalma Plan · Periyodik Salk Muayene Raporlar Portör Muayeneleri Göüs Radyografileri Solunum Fonksiyon Testleri itme Testleri Kan ve idrar testleri Risklerine Göre özel testler · Vizite Kaytlar · Gebe ve Emzikli Kadn çalanlarn Salk Kontrolü · Emzirme Odalar ve Krelerle ilgili Kaytlar · Gece Postalarnda çalacak Kadn çalanlarn Kontrolü ·Çocuk çalanlarn Salk Kontrolü · çme Suyunun Analiz Raporlar · Sal ve i Güvenlii Kurul Toplants Kararlar · yeri Ortamlarndaki (Gaz, Toz, Gürültü, Aydnlatma vb.)Ölçümlerin Raporlar · Emzirme Odalar ve Krelerin Kontrolü · Ecza Dolaplarnn içerisinde Bulunan Malzemeleri Belirten Liste · Yangın Alarm ve Tahliye Denemeleri · Kiisel Koruyucuların Kontrolü · Eitim Kaytlar · Operatörlük Belgesi · Kazancılar için Yeterlilik Belgesi · Kaynakçılar için Yeterlilik Belgesi · nsan ve Yük Asansörlerinin Periyodik kontrolü · Kaldırma Araçlarının Periyodik Kontrolü · Motopompların Periyodik Kontrolü · Buhar ve Sıcak Su Kazanlarının Periyodik Kontrolü · Basınçlı Kapların Periyodik Kontrol ve Basınç Deneyleri · Vulkanizatör ve Devulkanizatörlerin Periyodik Kontrolü · Basınçlı Su ve Hava Tankların Periyodik Kontrolü · Kompresörlerin Periyodik Kontrol ve Basınç Deneyleri · Asma iskelelerin Kontrolü · Gırgır Vinçlerin Kontrolü · Basınçlı Gaz Tüplerinin Periyodik Kontrol ve Basınç Deneyleri · Asetilen Tüplerinin Kontrolleri · Alev Geçirmez Cihazların Uygunluk Belgeleri · Yangın Söndürme Cihazlarının Periyodik Kontrolü · Yangın Hortumlarının Kontrolleri · Aspirasyon Donanımlarının Kontrolleri · Marangoz Makinelerinin Kontrolleri · Güvenlik Supaplarının Kontrolleri · Basınçlı Asit Kaplarının Kontrolleri · Fırın ve Ocakların Kontrolleri · Elektrikli El Araçlarının Kontrolleri · Elektrikli Kaynak Makinelerinin Kontrolleri · Tam Yalıtılmı Elektrikli Aygıtların Kontrolleri · Aydınlatma Tesisatlarının Kontrolü · Topraklama Tesisatının Kontrolü · Elektrik Tesisatının Kontrolü · Paratoner ve Tesisatının Kontrolü ve Direnç ölçüm raporları · Boru ve Donanımların Kontrolü · Sıvı Tank ve Depoların Kontrolü 343 · Taban ve Asma Kat iskelelerinin Kontrolü · Kaynak ileri Sırasında Onarım izni · Asansör Kabinlerinin Taıyabilecei Maksimum Yük Levhası · Zımpara Taının Dönme Hızı ve Özelliklerine ilikin Etiket · Kazanların üzerindeki Etiketler · Basınçlı Kapların Etiketleri ve Yıllık Bakım defteri · Kompresörlerin üzerindeki Etiketler ve yıllık muayene defteri · Vinçlerin Taıma Gücünü Belirten Etiketler · Motorlu Araç ve Römorkların Taıma Kapasiteleri Etiketi · Par. Pat. Teh. ve Zar. Madde Kaplarına ilikin Etiketler · Karpit Saklanan Kaplar için Etiket · Asetilen Jeneratörleri için Etiketler · Kurma izni ve iletme Belgeleri için Bavuru · Günde 7,5 saat ve daha az çalıma bildirimi ve isim listesi · Gece Postalarında çalıtırılacak Kadın içiler için izin Belgeleri 344 EK-6 SALII KONUSUNDA ÜLKEMZDEK SON DÜZENLEMELERDEN BAZILARI Son çıkan bazı yönetmelik ve yönergelerde adı konan Salık Bakanlıı’na balı Toplum Salıı Merkezlerinin, “Çalanlarn Sal Birimi” kurarak bu alanda hizmet vermeye balamıtır. [yeri Hekimlerinin Görev, Yetki, Sorumluluk Ve Eitimleri Hakkında Yönetmelik Resmi Gazete: 27 Kasım 2010-27768); Temel Salıı Hizmetlerinin Uygulama Usul Ve Esasları Hakkında Yönerge ‘de (16 Haziran 2011/20065 ); Toplum Salıı Merkezlerinin Kurulması ve Çalıtırılmasına Dair Yönerge (03 Austos 2011–B.100.TSH.020.00.06 Sayılı Yönerge); Ayrıca, Türkiye 'de ilk defa ‘yeri Hekimlii Hizmeti Yetki Belgesi’ almaya hak kazanan Çili Toplum Salıı Merkezi’nin, Çili deki fabrikalarda iyeri sal eitimleri düzenleyecei, içi says 50’nin altnda olan fabrikalara iyeri hekimlii hizmeti verecei. Çili Ata Sanayi bölgesinde kayıtlı 2 bin 500 çalıan üzerinden yürütülecek projenin, Türkiye’ye model olacaı zmir l Salık Müdürlüü’nün web sayfasından duyurulmutur.- 5 Mayıs 2011]. Temel Sal Hizmetlerinin Uygulama Usul ve Esaslar Hakknda Yönerge’de “Çalıanların Salıı Birimi” nin (ÇSB) kuruluu, nitelikleri, görev yetki ve sorumlulukları açıklanmıtır. Çalanlarn Sal Birimi (ÇSB) Hangi TSM’ lerde bu birimin kurulacaı ildeki Salık Müdürlüünce belirlenir. Bu TSM’ler için yetkilendirilmek amacıyla ilgili yönetmelik hükümlerine göre hazırlanan bavuru dosyası ÇSGB’na gönderilir. lgili Bakanlıın belgelendirmesi ile ÇSB kurulur ve tescil için Genel Müdürlüe bildirilir. ÇSB, TSM’lere balı olarak özel veya kamuya ait farklı binalarda hizmet verecek ekilde kurulabilir. TSM, ÇSB birimi içindeki iyeri hekimlii hizmeti koordinasyonuyla ilgili idari görev daılımlarını yazılı olarak yapar ve yapılan idari görev daılımlarını müdürlüe bildirir. ÇSB’de iyeri hekimlii hizmeti sunulabilmesi için; en az bir iyeri hekimi, en az bir dier salık personeli, öncelikli olarak tıbbi sekreter veya veri hazırlama kontrol iletmeni(VHK) olmak üzere bir personel görevlendirilmesi zorunludur. Dier salık personeli görevi için öncelikli olarak, çevre salıı teknisyeni görevlendirilir. Ancak hemire, salık memuru (toplum salıı) veya acil tıp teknisyeni görevlendirilmesi zorunlu ise bu personele yapacaı ilerle ilgili hizmet içi eitim verildikten sonra i salıı hizmetlerinde görevlendirilir. htiyaç olması halinde sorumlu hekimin talebi ile müdürlük tarafından uzman hekimler, fizyoterapist, diyetisyen, psikolog, sosyal çalımacı ve sair personelden oluan i salıı hizmetleri ile ilgili bir ibirlii kurulu oluturulur. Bu kurul üyeleri kendi alanları ile ilgili olarak i yeri hekimlerinin yürüttükleri çalımalara katılırlar. TSM sorumlu hekiminin izinli olduu hallerde yerine vekâlet eden kii bu görevi yürütür. ÇSB’de görevlendirilecek hekimlerin iyeri hekimlii sertifikasına sahip olmaları gerekir. yeri hekimleri, görevlendirildikleri iyerlerinin ilgili Yönetmelikte belirtilen görevlerini yerine getirmek için belirlenen süreler dıında kalan zamanlarında TSM bünyesindeki sorumlu hekimce verilen dier görevleri yaparlar. Ayrıca ÇSB’de i güvenlii hizmeti verilmesinin de önü açılmıtır. Müdürlük tarafından ÇSB biriminde gerek görülmesi halinde mühendisler gerekli sertifika programına gönderilerek i güvenlii uzmanı olarak görevlendirilebilir. güvenlii uzmanına; ilgili yönetmelik hükümlerine göre yetki belgesi alınır ve iyerleri ile ayrı sözleme yapılır. Toplum Salıı Merkezlerinin Kurulması ve Çalıtırılmasına Dair Yönerge’de TSM’de çalıan personelin görev tanımları içinde i salıına ilikin görevler de yer almaktadır. [Hekimin Görevleri Madde 34-Gereken hallerde i salıı ve i güvenlii hizmetlerini yürütür; Salk Memuru (toplum sal), Hemire ve Ebenin Görevleri Madde 35- salıı ve güvenlii hizmetlerinde görev alır; Çevre Sal Teknisyenlerinin Görevleri Madde 37- …iyerlerinin salık koullarına uygun olup olmadıını ilgili mevzuat hükümlerine göre denetler, salıa zararlı hususların düzeltilmesi amacıyla ilgililere bilgi verir, sonuçlarını izler, gayri sıhhi müessese ve iyerlerinin salık yönünden denetimleri ile ilgili ilemleri yapar, endüstriyel katı ve sıvı atıkların salıklı bir ekilde izole edilmesi için gerekli tedbirlerin alınmasını salar, almayanlar hakkında ilgili mevzuat hükümlerine göre ilem yapar; Röntgen Teknisyeninin Görevleri Madde 38- çi ve esnafın periyodik muayenesinde radyolojik tetkikleri yapar]. 345 4857 Sayl Kanunda 2008 ve 2010 ylnda yaplan deiikliklerle sal ve güvenlii hizmetleri Madde 81 – (Deiik: Resmi Gazete: 15 Mays 2008-5763/4 md.) verenler, devamlı olarak en az elli içi çalıtırdıkları iyerlerinde alınması gereken SG önlemlerinin belirlenmesi ve uygulanmasının izlenmesi, i kazası ve meslek hastalıklarının önlenmesi, çalıanların ilk yardım ve acil tedavi ile koruyucu salık ve güvenlik hizmetlerinin yürütülmesi amacıyla, iyerindeki içi sayısı, iyerinin nitelii ve iin tehlike sınıf ve derecesine göre; a) SGB oluturmakla, b) Bir veya birden fazla iyeri hekimi ile gereinde dier salık personelini görevlendirmekle, c) Sanayiden sayılan ilerde i güvenlii uzmanı olan bir veya birden fazla mühendis veya teknik elemanı görevlendirmekle, yükümlüdürler. verenler, bu yükümlülüklerinin tamamını veya bir kısmını, bünyesinde çalıtırdıı ve bu maddeye dayanılarak çıkarılacak yönetmelikte belirtilen vasıflara sahip personel ile yerine getirebilecei gibi, iletme dıında kurulu ortak salık ve güvenlik birimlerinden hizmet alarak da yerine getirebilir. Bu ekilde hizmet alınması iverenin sorumluklarını ortadan kaldırmaz. (Ek fkra: Resmi Gazete 23 Temmuz 2010-6009/49 md.) yeri salık ve güvenlik birimleri ile ortak salık ve güvenlik birimlerinin nitelikleri, ortak salık ve güvenlik birimlerinden hizmet alınmasına ilikin hususlar, bu birimlerde bulunması gereken araç, gereç ve teçhizat ile görevlendirilecek iyeri hekimi, i güvenlii uzmanı ve dier salık personelinin nitelikleri, sayısı, ie alınmaları, görev, yetki ve sorumlulukları, çalıma artları, görevlerini nasıl yürütecekleri, eitimleri ve belgelendirilmeleri ile eitim kurumlarının yetkilendirilmeleri, iyeri hekimi ve i güvenlii uzmanı eitim programlarının ve bu programlarda görev alacak eiticilerin niteliklerinin belirlenmesi ve belgelendirilmeleri ile eitimlerin sonunda yapılacak sınavlar ilgili tarafların görüü alınarak ÇSGB tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. (Ek fkra: Resmi Gazete: 23 Temmuz 2010-6009/49 md.) yeri hekimlerinin, iyeri salık ve güvenlik birimleri ile ortak salık ve güvenlik birimlerinde görevlendirilmeleri ve hizmet verilen iyerlerinde çalıan içilerle sınırlı olmak üzere görevlerini yerine getirmeleri hususunda dier kanunların kısıtlayıcı hükümleri uygulanmaz. (Mülga üçüncü fkra: Resmi Gazete: 23 Temmuz 2010-6009/49 md.) Kanuna veya kanunun verdii yetkiye dayanılarak kurulan kamu kurum ve kurulularında ilgili mevzuatına göre çalıtırılmakta olan hekimlere, üçüncü fıkrada öngörülen eitimler aldırılmak suretiyle ve aslî görevleri kapsamında, çalımakta oldukları kurum ve kuruluların asıl iveren olarak çalıtırdıkları çalıanların iyeri hekimlii hizmetleri gördürülür. Bu kurum ve kuruluların dier personel için oluturulmu olan salık birimleri, SGB olarak da kullanılabilir. Kamuoyunda Torba Yasa olarak bilinen 27 Temmuz 2010’da kabul edilen 6009 Sayl Gelir Vergisi Kanunu le Baz Kanun Ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Deiiklik Yaplmasna Dair Kanun (Resmi Gazete: 01 Austos 2010 – 27659) ile 4857 sayılı Kanununda ve 3146 sayılı ÇSGB'nın Tekilat ve Görevleri Hakkında Kanun’ da bazı deiiklikler yapılmıtır. Bu alanda köklü deiikliklere neden olacaı düünüldüünden Kanundaki ilgili maddeler aaıya eklenmitir. MADDE 48-22/5/2003 tarihli ve 4857 sayılı Kanununun 2. maddesinin üçüncü fıkrasından sonra gelmek üzere aaıdaki fıkra eklenmitir. "Bu Kanunun uygulanması bakımından; 346 a) yerinde SG hizmetlerinde görev yapmak üzere Bakanlkça belgelendirilmi hekimler, iyeri hekimini; mühendis, mimar ve teknik elemanlar ise i güvenlii uzmanını, b) salıı ve güvenlii hizmetlerini vermek üzere, gerekli donanım ve personele sahip olan Bakanlkça yetkilendirilen kamu kurum ve kurulular ile Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren irketlerce kurulan ve iletilen müesseseler OSGB'ni, c) salıı ve güvenlii hizmetlerinde görev yapacak iyeri hekimi ve i güvenlii uzmanlarının eitimlerini vermek üzere Bakanlkça yetkilendirilen kamu kurum ve kurulular, üniversiteler ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren irketlerce kurulan ve iletilen müesseseler eitim kurumunu, MADDE 49 - 4857 sayılı Kanununun 81 inci maddesinin üçüncü fıkrası yürürlükten kaldırılmı, ikinci fıkradan sonra gelmek üzere aaıdaki fıkralar eklenmitir. "yeri salık ve güvenlik birimleri ile ortak salık ve güvenlik birimlerinin nitelikleri, ortak salık ve güvenlik birimlerinden hizmet alınmasına ilikin hususlar, bu birimlerde bulunması gereken araç, gereç ve teçhizat ile görevlendirilecek iyeri hekimi, i güvenlii uzmanı ve dier salık personelinin nitelikleri, sayısı, ie alınmaları, görev, yetki ve sorumlulukları, çalıma artları, görevlerini nasıl yürütecekleri, eitimleri ve belgelendirilmeleri ile eitim kurumlarının yetkilendirilmeleri, iyeri hekimi ve i güvenlii uzmanı eitim programlarının ve bu programlarda görev alacak eiticilerin niteliklerinin belirlenmesi ve belgelendirilmeleri ile eitimlerin sonunda yapılacak sınavlar ilgili tarafların görüü alınarak ÇSGB tarafından çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. yeri hekimlerinin, iyeri salık ve güvenlik birimleri ile ortak salık ve güvenlik birimlerinde görevlendirilmeleri ve hizmet verilen iyerlerinde çalıan içilerle sınırlı olmak üzere görevlerini yerine getirmeleri hususunda dier kanunların kısıtlayıcı hükümleri uygulanmaz." MADDE 50-9/1/1985 tarihli ve 3146 sayılı ÇSGB'nın Tekilat ve Görevleri Hakkında Kanunun 12'nci maddesinin birinci fıkrasına (1) bendinden sonra gelmek üzere aaıdaki (m) bendi eklenmi, takip eden bent buna göre teselsül ettirilmitir. "m) yeri hekimi, i güvenlii uzmanı, dier teknik ve salık personel ile içilere eitim vermek için kamu kurum ve kuruluları, üniversiteler ve Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre faaliyet gösteren irketler ile ortak salık ve güvenlik birimlerini yetkilendirmek, gerektiinde yetkilerini iptal etmek, hizmetin etkin ve verimli bir ekilde verilip verilmediinin kontrol ve denetimini salamak, iyeri hekimi ve i güvenlii uzmanının eitimleri sonundaki sınavları yapmak veya yaptırmak, belgelerini vermek," Ayrca II. Torba Yasa olarak bilinen 6111 Sayl Yasa’da MADDE 76- 22/5/2003 tarihli ve4857 sayılı Kanunun 74 üncü maddesinin birinci fıkrasına aaıdaki cümle eklenmitir. “Kadın çalıanın erken doum yapması halinde ise doumdan önce kullanamadıı çalıtırılmayacak süreler, doum sonrası sürelere eklenmek suretiyle kullandırılır.” MADDE 77- 4857 sayılı Kanunun 91 inci maddesinin birinci fıkrasından sonra gelmek üzere aaıdaki fıkra eklenmitir. “30/1/1950 tarihli ve 5521 sayılı Mahkemeleri Kanununun 10 uncu maddesine istinaden i sözlemesi fiilen sona eren çalıanların kanundan, i ve toplu i sözlemesinden doan bireysel alacaklarına ilikin ikâyetleri ÇSGB bölge müdürlüklerince incelenir.” MADDE 78- 4857 sayılı Kanunun 92'nci maddesinin ikinci ve üçüncü fıkraları aaıdaki ekilde deitirilmitir. 347 “Tefti, denetleme ve incelemeler sırasında iverenler, içiler ve bu ile ilgili görülen baka kiiler izleme, denetleme ve teftile görevli i müfettileri ve içi ikâyetlerini inceleyen bölge müdürlüü memurları tarafından çarıldıkları zaman gelmek, ifade ve bilgi vermek, gerekli olan belge ve delilleri getirip göstermek ve vermek; i müfettilerinin birinci fıkrada yazılı görevlerini yapmaları için kendilerine her çeit kolaylıı göstermek, bu yoldaki isteklerini geciktirmeksizin yerine getirmekle yükümlüdürler. Çalıma hayatını izleme, denetleme ve teftie yetkili i müfettileri ile içi ikâyetlerini incelemekle görevli bölge müdürlüü memurları tarafından tutulan tutanaklar aksi kanıtlanıncaya kadar geçerlidir. müfettileri tarafından düzenlenen raporların ve tutulan tutanakların içi alacaklarına ilikin kısımlarına karı taraflarca otuz gün içerisinde yetkili i mahkemesine itiraz edilebilir. mahkemesinin kararına karı taraflarca 5521 sayılı Kanunun 8 inci maddesine göre kanun yoluna bavurulabilir. Kanun yoluna bavurulması i mahkemesince hüküm altına alınan içi alacaının tahsiline engel tekil etmez.” MADDE 79- 4857 sayılı Kanunun108 inci maddesinin ikinci cümlesi aaıdaki ekilde deitirilmitir. “101 inci ve 106'ncı maddeler kapsamındaki idari para cezaları ise dorudan Türkiye Kurumu il müdürü tarafından; birden fazla ilde iyerleri bulunan iverenlere uygulanacak idari para cezası ise iyerlerinin merkezinin bulunduu yerdeki Türkiye Kurumu il müdürünce verilir ve genel esaslara göre tahsil edilir.” SGK 2011/50 Sayl Genelge 1.1.3. kazası bildirimi ve bildirim süresi kazasının bildirimi ve süresi Kanunun 13 üncü maddesinin ikinci fıkrası ile Ek 5 inci maddesinin beinci fıkrasında ve Sosyal Sigorta lemleri Yönetmeliinin 38 inci maddesinde düzenlenmitir. Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendinde sayılan sigortalılar ile 5 inci maddesinin (a), (b), (c) ve (e) bendinde sayılan sigortalıların i kazası geçirmeleri halinde iverenleri tarafından kazanın olduu yerdeki yetkili kolluk kuvvetlerine derhal, Kuruma kazadan sonraki üç igünü içinde; 5 inci maddesinin (g) bendinde sayılan sigortalının i kazası geçirmesi halinde, ivereni tarafından kazanın olduu ve ülkemiz ile sosyal güvenlik sözlemesi bulunmayan ülkelerdeki yerel kolluk kuvvetlerine derhal, Kuruma kazadan sonraki üç igünü içinde; Ek 5 inci maddesinin dördüncü fıkrasında belirtilen tarım veya orman ilerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalıtırılan sigortalıların ise kendilerince veya iverenlerince kolluk kuvvetlerine derhal, Kuruma kazadan sonraki üç igünü içinde bildirilmesi gerekmektedir. Sigortalıların, iverenin kontrolü dıındaki yerlerde i kazası geçirmeleri halinde ise, i kazası ile ilgili bilgi almasına engel olacak durumlarda i kazasının örenildii tarihten itibaren bildirim süresi üç igünüdür. Denilmektedir. Ayrıca ÇSGB Bölge Müdürlüklerine bildirim zorunluluu kaldırılmıtır. 4857 sayl Kanununun 105 inci maddesi aadaki ekilde deitirilmitir. "MADDE 105 – Bu Kanunun; a) 78 inci maddesinde öngörülen yönetmeliklerdeki hükümlere uymayan iveren veya iveren vekiline, alınmayan her SG önlemi için iki yüz Yeni Türk Lirası, alınmayan önlemler için izleyen her ay aynı miktar, b) 86'ncı maddesi uyarınca içilere doktor raporu almayan iveren veya iveren vekiline bu durumda olan her içi için, 87'nci maddesi gereince çocuklara doktor raporu almayan iveren veya iveren vekiline bu durumdaki her çocuk için iki yüz Yeni Türk Lirası, 348 c) 77’nci maddesine aykırı hareket eden, 78 inci maddesi gerei iletme belgesi almadan iyeri açan veya belgelendirilmesi gereken iler veya ürünler için belge almayan, 79 uncu maddesi gereince faaliyeti durdurulan ii izin almadan devam ettiren veya kapatılan iyerlerini izinsiz açan, 80 inci maddesinde öngörülen SG kurullarının kurulması ve çalıtırılması ile ilgili hükümlere aykırı davranan, SG kurullarınca alınan kararları uygulamayan, 81 inci maddesinde belirtilen yükümlülükleri yerine getirmeyen, 88 ve 89 uncu maddelerinde öngörülen yönetmeliklerde gösterilen artlara ve usullere uymayan iveren veya iveren vekiline biner Yeni Türk Lirası, d) Bu Kanunun 85 inci maddesine aykırı olarak aır ve tehlikeli ilerde onaltı yaından küçükleri çalıtıran veya aynı maddede belirtilen yönetmelikte gösterilen ya kayıtlarına aykırı içi çalıtıran iveren veya iveren vekiline her içi için bin Yeni Türk Lirası, aynı maddenin birinci fıkrasında belirtilen mesleki eitim almamı içi çalıtıran iveren veya iveren vekiline her içi için beyüz Yeni Türk Lirası, cezaya çaptırılır. 2 Kasım 2011 Tarih 28103 Mükerrer Sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Salık Bakanlıı ve Balı Kurulularının Tekilat Ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname (Karar Sayısı: KHK/663) ile 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanununun; a) 126'ncı maddesi aaıdaki ekilde deitirilmitir. “Madde 126- Gıda üretim ve satı yerleri ve toplu tüketim yerleri ile insan bedenine temasın söz konusu olduu temizlik hizmetlerine yönelik sanatların ifa edildii i yeri sahipleri ve bu i yerlerinin iletenleri, çalıanlarına, hijyen konusunda bu i yerlerindeki meslek ve faaliyetin gerektirdii eitimi vermeye veya çalıanların bu eitimi almalarını salamaya, belirtilen eitimleri almı kiileri çalıtırmaya, çalıan kiiler ise bu eitimleri almaya mecburdurlar. Bizzat çalımaları durumunda, i yeri sahipleri ve iletenleri de bu fıkra kapsamındadır. Bulaıcı bir hastalıı olduu belgelenenler ile i yerinin faaliyet ve hizmetlerinden dorudan yararlananları rahatsız edecek nitelikte ve görünür ekilde açık yara veya cilt hastalıı bulunanlar, bizzat çalıan i yeri sahipleri ve iletenleri de dâhil olmak üzere, alınacak bir raporla hastalıklarının iyiletii belgeleninceye kadar, birinci fıkrada belirtilen i yerlerinde çalıamaz ve çalıtırılamazlar. Çalıanlar, hastalıkları konusunda iverene bilgi vermekle yükümlüdür.” b) 127'nci maddesi aaıdaki ekilde düzenlenmi ve Kanuna aaıdaki geçici madde eklenmitir. “Madde 127- 126'ncı maddede belirtilen i yerlerindeki hijyen eitimine yönelik hususlara, bu i yerlerinde çalımaya engel bulaıcı hastalıkların ve cilt hastalıklarının neler olduuna, iyileme hâlinin belirlenmesine, hangi meslek ve sanat erbabının 126'ncı madde kapsamında olduuna ilikin usul ve esaslar, Salık, çileri ve Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlıklarınca mütereken çıkarılacak yönetmelikle düzenlenir. 126'ncı maddede belirtilen i yerlerinde bulaıcı bir hastalık veya bir salgın hastalık çıkması durumunda, bu hastalıkla alakalı gerekli incelemeler, analiz masrafları i yeri sahipleri ve iletenlerince karılanmak üzere ilgili kurumlar tarafından yapılır. 126' ncı maddede belirtilen i yerlerinde bulaıcı bir hastalık veya bir salgın hastalık çıkması hâlinde doacak hukukî sorumluluklar ile bu durumdan zarar gören kii veya kurumların hukukî yol vasıtasıyla talep edebilecekleri tazminat ödemeleri veya olabilecek dier ödemeler i yeri sahiplerine ve iletenlerine aittir.” “GEÇC MADDE 1-127'nci maddede belirtilen yönetmelik, bu maddenin yayımı tarihinden itibaren altı ay içinde yürürlüe konulur ve anılan yönetmelik yürürlüe girinceye kadar ilgili mevzuat hükümlerinin uygulanmasına devam edilir.” d) 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hfzsshha Kanununun 10 ilâ 15 inci maddeleri,17'nci maddesi ve 180 inci maddesi yürürlükten kaldrlmtr. 349 EK-7 BAZI KAMU KURULULARININ SALIK YÖNERGELERNDEN ÖRNEKLER Bazı kamu kurulularında hangi meslek gruplarında ne gibi salık koulları aranacaı kendi iç düzenlemelerinde belirtilmitir. yeri hekimlerine yol gösterecei düünülerek balıklarından söz edilen yönetmelik ve yönergelere internetten ulama olanaı vardır. TCDD Salk ve Psikoteknik Yönergesi Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları letmesi’nin “Salık ve Psikoteknik Yönergesi” (Yönerge tam metnine internetten ulaım-tcdd.gov.tr-mevzuat-yönergeler-TCDD letmesi Genel Müdürlüü Salık ve Psikoteknik Yönergesi-09.09.2010)ne göre çalıanlar A ve B grubu olarak 2’ye ayrılmılardır. Hangi meslek grubunun görme keskinliinin ne kadar olacaı, hangi tansiyon düzeyinde hangi ilerin yapılıp yapılamayacaı, hangi ameliyatların hangi tür ilere engel olduu açık bir ekilde tanımlanmıtır. A ve B grubunda yer almayan çalıanlar için periyodik muayene zorunluluu yoktur. Gemi Adamlar Salk Yönergesi benzer bir düzenleme T.C. Salık Bakanlıı Hudut ve Sahiller Salık Genel Müdürlüü’nün uyguladıı “Gemi Adamları Salık Yönergesi”nde de vardır. Ayrıca ekinde göz muayenesinden, psikiyatrik muayeneye ve en az hangi tetkiklerin isteneceine kadar ayrıntı yazılmıtır (Yönerge tam metnine internetten ulaım-hssgm.gov.tr-mevzuat-yönergeler-Gemi Adamları Salık Yönergesi-01.03.2011). Profesyonel Sualtadamlar Yönetmelii T.C. karasuları ile göller ve nehirlerde yapılacak sualtı çalımalarında profesyonel olarak çalıan kii ve kuruluların çalıma yöntem ve sorumluluklarını belirlemeyi amaçlayan “Profesyonel Sualtıadamları Yönetmelii”nde de bu ii yapacak kiilerde hangi muayenelerin ne sıklıkla ve hangi salık kuruluları tarafından yapılabilecei, hangi rahatsızlıkları bulunanların profesyonel dalgıçlık yapamayacaı açıkça belirtilmitir. TSK Salk Yetenekleri Yönetmelii ve TSK Dalgçlk Yönetmelii Türk Silahlı Kuvvetleri (TSK) “Dalgıçlık Yönetmelii” ve “TSK Salık Yetenei Yönetmelii” de ülkemizdeki en kapsamlı salık derecelendirmesi yapan düzenlemelerden biridir. Bu Yönetmelikte çıkarılı amacı, “Türk Silahlı Kuvvetlerinde görevli askeri ve sivil personel ile askerlik görevi ile yükümlü vatandaların Silahlı Kuvvetlerdeki görevlere uyarlk bakmndan salk yeteneklerini tespit etmek ve barıta ve savata yapılacak salık ilemlerini düzenlemektir” diye belirtilmitir. Hastalıklar, TSK Salık Yetenei Yönetmelii’ndeki “hastalık ve arıza listesinde A, B, C, D olarak iyiden kötüye sınıflandırılmıtır. (A –salıklı- yönetmelikte geçen tüm unvanlarda görev yapabilir C, tedavi ve nekahet dönemidir. Tedavi tamamlandıktan sonra görev yapabilir ya da yeniden muayeneden sonra görev sınıfı belirlenir. B ve D ise listede belirtilen hastalıkların düzeyi ile ilgilidir). Emniyet Tekilat Salk artlar Yönetmelii Benzer ekilde çileri Bakanlıı’nın çıkardıı “Emniyet Tekilatı Salık artları Yönetmelii” de oldukça ayrıntılıdır. Bu Yönetmeliin amacı, Emniyet Tekilatının insan kaynaını salayan Emniyet Genel Müdürlüüne balı eitim-öretim kurumlarına alınacak örencilerde, Emniyet Tekilatına ilk atamalarda, örencilikte veya memuriyette hastalanma durumlarnda, idari polislie geçilerde, hizmet snf deiikliklerinde ve atamalarda aranacak salk artlarna ilikin esas ve usulleri düzenlemektir. Örencilerin ve personelin salık durumları, yönetmeliin ekinde belirtilen “hastalık branlarının sınıflandırılması” na göre hangi dilimde olduuna (yönetmelik ek-3; hastalıkların ve yaralanmaların vücuttaki seyrinde geçirdii safhalarına ve bıraktıı sekellerin derecelerine göre belirlenen Hastalık Branlarının Sınıflandırılmasındaki A, B, C, D, E dilimlerindeki salık durumlarına) bakılarak deerlendirilmektedir. 350 EK- 8 KADINLARIN, GENÇLERN VE ÇOCUKLARIN ÇALITIRILABLECEKLER VE ÇALITIRILAMAYACAKLARI LER Ar ve Tehlikeli ler Kapsamnda Kadnlarn Çalamayaca ler; Arama ve sondaj ileri ile ilgili petrol, doal gaz, su, her çeit maden, maden filizleri ve mineralleri arama ve her çeit sondaj ileri ile ta, toprak, kum ve benzeri maddelerin çıkarılması ve üretimi ileri. Bu ilerinin yapılmasında tamamlayıcı nitelikte olan kırma, yıkama, zenginletirme, taıma, depolama ve benzeri ilerde kadınlar çalıamaz. Metalürji sanayisi ile ilgili metallerin ve metalsilerin filiz ve minerallerden itibaren pirometalurjisel (Bu ilemde atein fiziksel olduu kadar kimyasal bir ilevi de vardır. Ate filizdeki bazı bileenleri uzaklatırır. Isıtılmadan önce, filize indirgen adı verilen bir maddeyle erime kolaylatırıcı bir madde (örnein kireçtaı, CaCO3) katılır. Kireçtaı, filizdeki kum vb. maddelerin erimi metal üzerinden ayrılmasını salar), kimyasal, elektrolitik yöntemlerle üretimi ileri ve bunlarla ilgili iler. Metallerin ve metalsilerin eritilmesi, saflatırılması, alaımlarının üretimi ve bu amaçlarla yapılan her çeit iler. Metal ve alaımlarının, metalsi ve alaımlarının her çeit döküm (adi döküm, pres döküm, enjeksiyon döküm gibi) ve haddeleme (birbirine ters olarak dönen iki merdanenin arasından geçirilerek bir metalin inceltilmesi ve levha haline getirilmesi ilemidir. Souk ve sıcak haddeleme olarak iki farklı ekli vardır. Souk haddelemede, gönderilen metal ve merdaneler souktur, yumuak metallerin ekillendirilmesinde kullanılır. Sıcak haddelemede, gönderilen metal souk olduu halde merdaneler sıcaktır, daha sert metaller için bu ilem uygulanır), presleme yoluyla sıcak ve souk olarak ekillendirilme ileri. Font (dökme demir, pik), çelik ve dier madenlerin ve alaımlarının eritilip potalara dökülmesiyle çeitli eyaların üretim ileri. Metal ve alaımlarına, metalsi ve alaımlarına (külçe, takoz, biyet halinde veya ekillendirilmi olanlarına) uygulanan ısıl ilemleri (tav, su verme ve benzeri ilemler). Kükürdün eritme yoluyla üretimi, öütülmesi ambalajı ve depolanması ve bunlarla ilgili ilerde kadınların çalıtırılması yasaktır. Ta ve toprak sanayisi ile ilgili (ta ocaklarında her çeit taın çıkartılması ve ilenmesi -kırma, kesme, taıma, öütme, yontma, cilalama ve benzeri) iler. Çimento fabrikalarında ve ta ocaklarında; dinamitleme, konkasör(Yapıcılıkta yol, yapı vb. yapımında kullanılacak çakıl veya taları elde etmek için, büyük kayaları kırıp ufalamaya yarayan makine, kırma makinesi) ve yacılıı, konkasöre vagon devirme ve monitör havai hat yacılıı, ekskavatör ileri ile çimento üretiminde kalker stoklanması, kalsinatör (kalsinasyon sadece suyun deil, karbon dioksitin ya da hidratlar, karbonatlar gibi kimyasal balı dier gazların uzaklatırılmasını da kapsar), klinker (Çimento yapımında fırından ezilmeden çıkan piirme ürünü) elevatörü, ambalaj, gezer vinç, kaynak, santralde ocakçılık ve külcülük, ocak ve fırın duvarcılıı ve tamircilii, yükleme ve boaltma, su kulesi, baca ve boya tamiri, gezer vinç yolları, kanalizasyon ve bakım ileri. Kireç ve alçı taının yakılması ve bunları öütme ve eleme ilerinde kadınlar çalıtırılamaz. Kadınların çalımasına izin verilen [ta ve toprak sanayi ile ilgili (topraın piirilmesiyle elde edilen kiremit, tula, ate tulası, boru, pota, künk ve benzeri inaat ve mimari malzeme ileri. Fayans, porselen ve seramik imaline ait iler) ile cam, ie, optik ve benzeri malzeme fabrika ve imalathanelerinde üretime ilikin iler ve bunların ilenmesine ait] ilerin fırın ileri ve silis tozları saçan ilerinde kadınlar çalıamaz. Metal ve metalden mamul eya sanayi ile ilgili aır saç levhaları balama, perçinleme ve presleme ileri ile kalafat ileri, kara, deniz ve hava taıtlarının tamir veya imalinde kullanılan malzemenin özellikleri itibariyle bir kii tarafından idare edilemeyen ilerde kadınlar çalıamaz. Gemi inaat ve tamiratında iskele, dikme ve kızak ileri ile vinçler, i iskeleleri, bumbalar, direkler, demir ve zincirler ve benzeri teçhizatlara ait iler. skeleler, çarpantlar, köprüler, motorlar, makinalar, kazanların imali ve bunların montajı ile iletilmesi ileri. Demiri ısıtıp döverek ekillendirme veya presleme suretiyle çeitli eya imali ileri. Souk demircilik ve her çeit kaynak ilerinde (Oksijen, elektrik, punta ve diki kaynaı ileri gibi) kadınların çalıması yasaktır. Altın, gümü, bakır, pirinç, alüminyum ve benzeri malzemeden eya 351 imalatı ileri ile kurun kaynak ileri, seri ve devamlı lehim ileri. 10 kg'mı aan tornacılık, tesviyecilik gibi talalı imalat ve talama ileri. Her türlü madeni ve fiber optik kablo imali, çelik ve benzeri malzemelerden tel, erit gibi souk haddeleme, imali ileri. Metal yüzeylerde yapılan, mekanik ve kimyasal temizlik ileri ile elektroliz yolu ile yapılan koruyucu kaplama (nikelaj, kromaj ve kadmiyum kaplama vb.) sıcak daldırma yolu ile yapılan koruyucu kaplama (kurun, kalay, çinko vb.) çeitli kimyasal maddelerle yapılan dier koruyucu kaplama (fosfatlama, eloksal vb.) teflon ve emaye ilerinde kadın içiler çalıamaz. Aaç ve bunlardan eya üretimi ile ilgili muharrik kuvvetle çalıan her türlü bıçaklar ve testereler ile kesici, yontucu, soyucu, delici makineler ve hızarlarla yapılan ilerde kadınlar çalıtırılamaz. Yapı ileri ile ilgili bina, duvar, set, baraj, yol, demiryolu, köprü, tünel, metro, her türlü raylı sistem, iskele, liman, marina, dalgakıran, balıkçı barınaı, hava alanı, havai hat, çelik konstrüksiyon yapı kanalizasyon, yamur suyu drenajı ve her türlü drenaj sistemleri, kanal, kanalet, fosseptik, kuyu, havuz, spor tesisleri, her türlü sondaj ileri, her nevi yer üstü ve yer altı inaat, su üstü ve su altı inaatları, her türlü temel inaatı ileri (ankrajlı istinat duvarı, fore kazık yapımı, palplanlı çalımalar vb.), yıkım ileri, arazi ölçüm, etüt, aratırma, her çeit onarım ve güçlendirme ve benzeri iler ve bu iler için gerekli araç, malzeme, sabit tesis ve ekipmanın kullanılması ileri (teknik hizmetler ve yardımcı ilerde kadın ve genç içi çalıabilir). Her türlü prefabrik yapı elemanı (pabuç, kolon, kiri, aık, mertek gibi) üretimi ve yerinde montajı ilerinde kadınların çalıtırılması yasaktır. Kimya sanayi ile ilgili ilerden, klorür asidi, sülfat asidi, nitrat asidi vb. her çeit tahri edici ve yakıcı asitler ile sodyum ve potasyum hidroksit, amonyak gibi her türlü alkalilerin üretimi ve bunlarla yapılan iler. Aldehitler, ketonlar, eterler, karbon sülfür, analin, alkoller, solventler, tinerler, triklor-etilen ve benzerleri gibi ve parlayıcı maddelerin imali ve bunlarla yapılan iler. Ham petrol ve katranların distilasyonu, bitum, madeni yalar ve her türlü akaryakıt ve rafinasyon ileri (maddelerin küçük mikyaslarda yalama, silme ileri gibi kullanılmasına ilikin ilerde kadın ve genç içiler çalıtırılabilir). Odun ve kömürlerin gazlatırılmaları, koklatırılmaları ve bunlardan elde edilen bitum, katran gibi ara ve art ürünlerin distilasyonu ileri. Doal gaz, likit petrol gazı, hava gazı, bio gaz, ve asetilen gazı gibi her türlü gaz üretimi, stoklanması ve arz ileri. Asfalt ile dam tecrit maddeleri ve yalamaya özgü, olup petrol rafinerilerinde elde edilemeyen sıvı ve katı yaların imali ileri. Her türlü patlayıcı madde ve mühimmatın imali, depolanması ve nakli ileri. Her türlü zehirli gazların ve sava gazlarının üretimi, kullanılması, depolanması ve nakli ileri. Aktif kömürlerin, dier aktif maddelerin ve çeitli kimyasal maddelerin emprenyasyon ileri. Her türlü patlayıcı maddenin kullanıldıı iler ile toz ve gaz maskeleri, koruyucu balık, elbiseler ile dier koruyucuların kullanılması zorunluluu bulunan iler. Piroteknik malzemesi hazırlama ve imali ileri (Aydınlatma ve iaret fiekleri, havai fiekler enlik maytapları, tabanca mantarı benzerleri). Her türlü organik ve anorganik zehirli veya tahri edici maddelerle boya ve vernik imali ve bunlardan meydana gelen zehirli ve tahri edici boyaların kullanılması ileri. Kimyasal gübrelerin üretimi ve depolanması ileri. Selülozik, sentetik ve her çeit boya imali ileri. Sellüloit imali ve lak nitrosellülozu ile yapılan çeitli kimyasal maddelerin imali ileri. nsektisit, rodentisit ve tarımsal mücadele ilaçları hazırlanması, üretimi ve depolanması ileri. Flor, klor, brom, iyot üretimi ve bunların zarar verici türevlerinin imali ileri. Organik ve inorganik pigmentlerin üretimi. nsan salıına zarar verici kimyasal maddelerin üretimi, yükleme, boaltma ve nakli ileri. Akümülatör imali ve seri olarak akümülatörlerin bakım ve arj ilerinde kadın içiler çalıamaz. Kadınların çalıabilecei bitkisel ve hayvansal ya üretimine ilikin ilerde karbon sülfür gibi parlayıcı veya tahri edici solventlerle yapılan prine ve benzeri yalı maddelerden ekstraksiyon yolu ile ya üretimi ilerinde ekstraksiyon kademelerinde kadın ve genç içi çalıtırılamaz. Tabakhaneler ile her çeit deri fabrika ve imalathanelerinde tabaklama, nakil ve depolama ilerinde kadınlar çalıamaz. Kadınların çalıabilecei kauçuk ve lastik sanayine ait ilerin lastik hamurunun hazırlanması aamasında kadın çalıtırılamaz. 352 plik dokuma ve giyim sanayisinde linolyum ve dier sert yüzeyde zemin döemeleri, suni deri (plastik hariç muamba ve kaplanmı kumalar, hasır, lif ve sair keçeler, paspaslar ve her türlü elyaftan vatka ve koltukçuluk malzemesi imali ileri), bu ürünlerin döküntü ve paçavralarının elyaf haline getirilmesi ilerinde kadın içiler çalıamaz. Kâıt ve selüloz sanayisinde kâıt ve selüloz üretiminde klor, hipoklorit, kükürt dioksit, hiposulfit gibi tahri edici ve zararlı maddelerin üretimi ile çözeltilerinin hazırlanması, kullanılması ve geri kazanılması ilerinde kadınların çalıması yasaktır. Kadınlar gıda ve içki sanayisinde her türlü canlı hayvanın kesilmesi, ilenmesi ambalajlanması, sakatat tesislerindeki ilerde çalıamazken, ambalaj ve paketleme ilerinde çalıtırılabilir. Tütün sanayisinde balyaların depolara taınması ve istiflenmesi ileri ile imalathane ve depolardaki aktarma ilerinde kadınların çalıması yasaktır. Enerji üretimi, nakli ve daıtımı ile ilgili ilerde buhar, gaz vb. muharrik kuvvet üretimiyle ilgili iler. Elektriin üretimi, nakli ve daıtımı ileri, elektrik bakım ve onarım ileri. Hareket halinde bulunan makine, motor ve aksamı ile transmisyon düzeneinin yalanması, tamiri ve temizlenmesi gibi ilerde kadınlar çalıamaz. Nakliye benzeri ilerde, araçsız olarak yirmi be kilodan fazla aırlık taıma, boaltma ve yükleme ileri. El arabası gibi araçlarla elli kilodan fazla aırlık taıma, boaltma ve yükleme ileri. Üç ve dört tekerlekli ve pedallı arabalarla altmı kilodan fazla aırlık taıma, boaltma ve yükleme ileri. En çok %10 rampalı yerlerde vagonetlerle üç yüz kilodan fazla aırlık taıma, boaltma ve yükleme ileri. Gaz, petrol, su ve benzeri maddelerin her çeit boru aracılııyla taınması ve bu nakil hatlarında yapılan bakım, onarım, tamirat ve benzeri ilerde kadın çalıanların çalıması yasaktır. Tarım ve hayvancılık ile ilgili olarak; denizlerde göletlerde ve nehirlerde balık ve dier hayvanların ve bitkilerin avlanması, toplanması, üretilmesi, bunlardan elde edilecek ürün ve yan ürünler ve dalyan ileri, tarım ilaçları kullanımı ilerinde kadınlar çalıtırılamaz. Ardiye ve antrepoculuk ile ilgili olarak, ardiyeler, antrepolar, umumi maazalar ve iskelelerde yapılan her türlü ambarlama, depolama, yükleme ve boaltma ilerinde kadınların çalıtırılması yasaktır. Haberleme ile ilgili posta, telefon, telgraf, telsiz, radyo, televizyon gibi iletiim araçları için yapılan her türlü yapım, bakım, onarım ve alt yapı ilerinde kadınlar çalıamaz. Yönetmelik ekinde çeitli iler alt balıında geçen asbest tozları ile yapılan her çeit imalat ile (çatı yalıtım malzemesi, çimento ve asbest esaslı borular, kauçuklu ve plastikli yer döemeleri imali, çeitli sanayi ürünleri, kiisel koruyucular gibi) asbest hamuru hazırlama ve ekillendirme ileri, sünger avcılıı ileri, itfaiye ileri, ocakçılık, ateçilik ileri ile ocak ve baca temizleme ileri, kanalizasyon ve fosseptik ileri, bataklık kurutma, su altı ve toprak altı ileri ile suya girilerek yapılan her türlü iler, düme ve kayma tehlikesi olan yüksek yerlerde yaplan her türlü ilerde kadınların çalıtırılması yasaktır. Ayrıca, metalden matbaa harfi imali ve klie imali ileri ile yüzer vinç ve taraklarda yapılan ilerde kadınlar ÇALITIRILAMAZ. Kadnlarn Çalabilecei Ar ve Tehlikeli ler; Arama ve sondaj ileriyle ilgili olarak, bu ilerin yalnız yer üstünde yapılan yardımcı hizmetlerinde kadın ve genç içi çalıtırılabilir. Yine bu ilerde elle yapılan basit ayıklama ilerinde kadınlar çalıtırılabilir. Ta ve toprak sanayisi ile ilgili (topraın piirilmesiyle elde edilen kiremit, tula, ate tulası, boru, pota, künk ve benzeri inaat ve mimari malzeme ileri. Fayans, porselen ve seramik imaline ait iler. Cam, ie, optik ve benzeri malzeme fabrika ve imalathanelerinde üretime ilikin iler ve bunların ilenmesine ait ilerde kadın içiler çalıabilir. 353 Demir tel ve çubuktan malzeme imalatı ileri (çivi, zincir, vida vb. gibi) ile muharrik kuvvetle ileyen tam otomatik souk ekillendirme tezgâhlarında yapılan ilerde kadınlar çalıabilir. Aaç ve bunlardan eya üretimiyle ilgili (kurutma yapıtırma ileri, kontraplak, kontrtabla, yonga aaçtan mamul suni tahta ve pvc yüzey kaplamalı suni tahta imali ileri ile emprenye) ilerinde kadın çalıanlar yer alabilir. Yapı ileri ile ilgili teknik hizmetler ve yardımcı ilerde kadın ve genç içi çalıabilir. Metal ve metalden mamul eya sanayi ile ilgili olarak mutfak ve ev eyası ile süs eyası imalatında kadın ve genç içi çalıtırılabilir. Radyo, televizyon, elektrik ve elektronik cihazların imalinde ve onarımında yapılan seri ve devamlı lehim ilerinde kadın çalıtırılabilir. Kimya sanayi (Uyuturucu maddelerin imali ileri. Bitkisel ve hayvansal yaların üretimi ve bunlardan yapılan maddelerin imaline ilikin ilerin (Karbon sülfür gibi parlayıcı veya tahri edici solventlerle yapılan prine ve benzeri yalı maddelerden ekstraksiyon yolu ile ya üretimi ilerinde ekstraksiyon kademelerinde kadın ve genç içi çalıtırılamaz) bir bölümünde kadınlar çalıabilir. Tüylü olarak kullanılacak derileri hazırlama ileri. Ham kürkleri ileme ve boyama ileri. Kauçuk ve lastik sanayisinde, lastik hamurunun hazırlanmasından her çeit ekillendirilmi mamul yapımına kadar bazı ilerde (Lastik hamurunun hazırlanmasında kadın çalıtırılamaz). Plastik maddelerin ekillendirilmesi ve plastik eya imali ileri.(PVC’nin imali ve PVC’den mamul eyaların yapımında genç içi çalıtırılamaz). Maddelerin küçük mikyaslarda yalama, silme ileri gibi kullanılmasına ilikin ilerde kadın ve genç içiler çalıtırılabilir. plik, dokuma ve giyim sanayisi ile ilgili (çırçır fabrikalarındaki iler, pamuk, keten, yün ipek ve benzerleriyle bunların döküntülerinin hallaç haıl, tarak, presleme ve kolalama ileri. Her türlü ilkel ve mamul maddelerin temizlenmesi, boyanması, gazlanması, aartılması, basılması ve hazır hale getirilmesi ileri. Suni ipek imalinde hazırlama ve üretme ilerinde kadınlar çalıabilir. Kâıt ve selüloz sanayisi ile ilgili kâıt hamuru ve odun hamuru üretimi ileri, selüloz üretimi ilerinde kadın içiler çalıtırılabilir. Gıda ve içki sanayisinde ambalaj ve paketleme ilerinde kadın içi çalıtırılabilir. Yönetmeliin ekinde çeitli iler alt balıında süngerleri temizleme, yıkama, beyazlatma ve boyama ileri, her türlü çöp ve atık maddeler (toplanması, taınması, depolanması, ilenmesi, yok edilmesi vb.) ile ilgili iler, radyoloji ileri ile radyum ve radyo aktif maddelerle ve radyasyon yayan her türlü cihazla (çeitli röntgen, magnetik rezonans ve benzeri elektronik cihazlar) çalıılan iler, vahi veya zehirli hayvan bulunduran bahçelerdeki ve hayvan terbiyesi yapılan yerlerdeki her türlü iler, her türlü mürekkep imali ileri, hayvan tahniti ileri, kemik, boynuz, tırnak ve hayvan kanı ile ilgili üretim ileri, deri sanayisinde mamul derilere yüz ve fantezi fason yapma ve derileri perdahlama ileri, makinesiz deniz nakil araçlarında (mavna, at ve benzerleri) yapılan bütün iler, hava alanlarındaki uçua hazırlık ileri ile yer hizmetleri ve bakım ileri, uçaklarda yapılan bütün iler ve uçaklarla yapılan ilaçlama ve yangın söndürme ileri, kara, demiryolu, deniz ve göl taıt araçları için bakım, ikmal, onarım ve park yerlerinde yapılan iler, her türlü siloculuk ileri, matbaacılık ileri (Her türlü basım ileri, her türlü katı ve sıvı ara ürün ve son ürünlerin ambalajlanması, paketlenmesi ve dolumu ileri, deri, suni deri, plastik, aaç ve dier malzemelerden mamul her türlü ayakkabı, terlik ve benzerleri imalat ilerinde kadın içiler çalıtırılabilir. Genç çilerin Çaltrlabilecekleri ler Meyve ve sebze konservecilii, sirke, turu, salça, reçel, marmelat, meyve ve sebze suları imalatı ileri, meyve ve sebze kurutmacılıı ve ilenmesi ileri, 354 Helva, bulama, ada, pekmez imalatı ileri, Kasaplarda yardımcı iler, Çay ilemesi ileri, Çeitli kuru yemilerin hazırlanması ileri, Küçükba hayvan besiciliinde yardımcı iler, Süpürge ve fırça imalatı ileri, Elle yapılan aaç oymacılıı, kemik, boynuz, kehribar, lüle taı, Erzurum taı ve dier maddelerden süs eyası, düme, tarak, resim, ayna, çerçeve, cam ve emsali eya imalatı ileri, Toptan ve perakende satı maaza ve dükkânlarında satı, etiketleme ve paketleme ileri, Büro iyerlerinde büro ileri ve yardımcı iler, laçlama ve gübreleme hariç çiçek yetitirme ileri, çkili yerler ve açılık hizmetleri hariç olmak üzere hizmet sektöründeki iler, Dier giyim eyası, baston ve emsiye imalatı ileri, Yiyecek maddelerinin imalatı ve çeitli muamelelere tabi tutulması ileri, Yorgancılık, çadır, çuval, yelken ve benzeri eyaların imalatı ve dokuma yapmaksızın dier hazır eya imalatı ileri, Sandık, kutu, fıçı ve benzeri ambalaj malzemeleri, mantar, saz ve kamıtan sepet ve benzeri eya imalatı ileri, Çanak, çömlek, çini, fayans, porselen ve seramik imaline ait iler (fırın ileri ve silis ve quarts tozu saçan iler hariç), El ilanı daıtımı ileri, Cam, ie, optik ve benzeri malzeme imalathanelerinde üretime ilikin iler (fırın ileri ve silis ve quarts tozu saçan iler, ısıl ilem, renklendirme ve kimyasal iler hariç), Bitkisel ve hayvansal yaların üretimi ve bunlardan yapılan maddelerin imaline ilikin iler (karbon sülfür gibi parlayıcı veya tahri edici çözücülerle yapılan prine veya benzeri yalı maddelerin ekstrasyon yoluyla ya üretimi ilerinde ekstrasyon kademeleri hariç), Pamuk, keten, yün, ipek ve benzerleriyle bunların döküntülerinin hallaç, tarak ve kolalama tezgâhlarından ve boyama ile ilgili ilemlerden bölme ile ayrılmı ve fenni iklim ve aspirasyon tesisatı olan iplikhane ve dokuma hazırlama ileri, Balıkhane ileri, eker fabrikalarında üretime hazırlamaya yardımcı iler, Araçsız olarak 10 kg’dan fazla yük kaldırılmasını gerektirmeyen torbalama, fıçılama, istifleme ve benzeri iler, Su bazlı tutkal, jelatin ve kola imali ileri, Sandal, kayık ve emsali küçük deniz araçlarının imalatı ve tamiratı ileri (boya ve vernik ileri hariç). Çocuk ve Genç çilerin Çaltrlamayacaklar ler Gece dönemine (akam saat 20.00-sabah 06.00 arası) rastlayan sürelerde yapılan iler, Maden ocakları ile kablo döemesi, kanalizasyon ve tünel inaatı gibi yer altında veya su altında çalıılacak iler, Aır ve Tehlikeli ler Yönetmeliinde 18 yaını doldurmamı kiilerin çalımasının yasaklandıı iler, Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme leri Yönetmelii kapsamındaki iler, 355 Salık Kuralları Bakımından Günde Ancak Yedi buçuk Saat veya Daha Az Çalıılması Gereken ler Hakkında Yönetmelik kapsamında yer alan iler, Alkol, sigara ve baımlılıa yol açan maddelerin üretimi ve toptan satı ileri, Parlayıcı, patlayıcı, zararlı ve tehlikeli maddelerin toptan ve perakende satı ileri ile bu gibi maddelerin imali, ilenmesi, depolanması ileri ve bu maddelere maruz kalma ihtimali bulunan her türlü iler, Gürültü ve/veya vibrasyonun yüksek olduu ortamlarda yapılan iler, Aırı sıcak ve souk ortamda çalıma gerektiren iler ile salıa zararlı ve meslek hastalıına yol açan maddeler ile yapılan iler, Radyoaktif maddelere ve zararlı ıınlara maruz kalınması ihtimali olan iler, Müteharrik makineler kullanılarak yapılan iler, Fazla dikkat isteyen ve aralıksız ayakta durmayı gerektiren iler, Parça baı ve prim sistemi ile ücret ödenen iler, Para taıma ve tahsilât ileri, bitiminde evine veya ailesinin yanına dönmesine olanak salamayan iler (eitim amaçlı iler hariç), Meslek eitim programı gerei staj nedeni ile yapılan çalımalar hariç, güzellik salonlarında yapılan yüz, vücut bakımı ve estetii, epilasyon ve masaj ileri, Açık bir ekilde veya uzman hekim raporu ile fiziki ve psikolojik yeterliliklerinin üzerinde olan iler, Toksit, Kanserojen, nesil takip eden genler zararlı veya domamı çocua zararlı veya herhangi bir ekilde insan salıını etkileyen zararlı maddelerle ilgili iler, Eitim, deney eksiklii güvenlik konusunda dikkat eksikliine balı olarak gençlerin maruz kalabilecei kaçınılması veya fark edilmesi mümkün olmadıına inanılan i kazası riski taıyan iler. (*) Çocuk ve Genç çilerin Çalıma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik (Resmi Gazete: 06 Nisan 2004 – 25425 Ek-2 ve Ek-3) Genç çilerin Çalabilecei Ar ve Tehlikeli ler (Aır ve Tehlikeli iler Yönetmeliine göre 16 yaını bitirmi, 18 yaından gün almamı “genç içiler” in çalıabilecei aır ve tehlikeli iler) unlardr; Arama ve sondaj ilerinin yalnız yer üstünde yapılan yardımcı hizmetlerinde genç içi çalıtırılabilir. Ta ve toprak sanayisi ile ilgili ilerden; topraın piirilmesi yoluyla elde edilen kiremit, tula, ate tulası, boru, pota, künk ve benzeri inaat ve mimari malzeme üretim ileri ile fayans, porselen ve seramik üretimine ait ilerde genç içiler çalıabilir. Genç içiler cam, ie, optik ve benzeri malzeme fabrika ve imalathanelerinde üretime ilikin iler ve bunların ilenmesine ait ilerde çalıtırılabilir. Metal ve metalden mamul eya sanayi ile ilgili iler; mutfak ve ev eyası ile süs eyası imalatında kadın ve genç içi çalıtırılabilir. Aaç ve bunlardan mamul eya sanayi ile ilgili ilerden; kurutma, yapıtırma ileri, kontraplak, kontrtabla, yonga aaçtan mamul suni tahta ve PVC yüzey kaplamalı suni tahta imali ileri ile emprenye ilerinde genç içiler çalıabilir. Yapı ilerinin teknik hizmetler ve yardımcı ilerinde genç içi çalıabilir. Kimya sanayi ile ilgili; maddelerin küçük mikyaslarda yalama, silme ileri gibi kullanılmasına ilikin ilerde genç içiler çalıtırılabilir. Bitkisel ve hayvansal yaların üretimi ve bunlardan yapılan maddelerin imaline ilikin iler (Karbon sülfür gibi parlayc veya tahri edici solventlerle yaplan prine ve benzeri yal maddelerden ekstraksiyon yolu ile ya üretimi ilerinde ekstraksiyon 356 kademelerinde genç içi çaltrlamaz) ile plastik maddelerin ekillendirilmesi ve plastik eya imali ileri.(PVC’nin imali ve PVC’den mamul eyalarn yapmnda genç içi çaltrlamaz) ilerinde parentez içinde belirtilen bölümler dıındaki ilerde genç içiler çalıabilir. plik dokuma ve giyim sanayi ile ilgili ilerden çırçır fabrikalarındaki ilerde gençler çalıabilir. Kâıt ve selüloz sanayisi ile ilgili ilerin; kâıt hamuru ve odun hamuru üretimi ile ilgili bölümlerinde ve selüloz üretimi ilerinde genç içiler çalıtırılabilir. Yönetmelik ekinde “Çeitli iler” alt balıında açıklanan her türlü mürekkep imali ilerinde genç içiler çalıabilir. Yukarıda sayılan ilerin dıında kalan aır ve tehlikeli ilerde çocukların ve genç çalıanların çalıtırılması yasaktır. 357 EK-9 BAZI ULUSAL DÜZENLEMELERDE E GR VE PERYODK MUAYENELERDE YAPILMASI GEREKEN EK VE TAMAMLAYICI MUAYENELER Tehlike Kayna, MAK ESD(TWA) e Girite Periyodik Muayenede Kurun (Pb) Klinik ve laboratuvar birlikte deerlendirilecek; genel muayene, kan, kan yapıcı sistem, karacier ve böbrek fonksiyonları deerlendirilecek, yetmezlii olan, kuruna duyarlı olanlar ve alkolikler ie alınmayacaklardır. Her üç ayda bir, çalıanların SGT-61 muayenesi yapılacak, kurun absorbsiyonunun ilk belirtileri, klinik ve laboratuvar yöntemleri ile saptanacaktır. Çalıanın sindirim yakınmaları olup olmadıı, di etlerinde burton çizgisi bulunup bulunmadıı, kolların ekstansiyon durumları incelenecektir. drarda kopraporfirin aranacak ve kanda hemoglobin yüzdesi ölçülecek, bazofil granulasyonlu eritrosit sayımı yapılacaktır. Gerektiinde kanda ve idrarda kurun aramak üzere kan örnei, ihtisas laboratuvarlarına gönderilecektir. Klinik ve laboratuvar yöntemleri ile genel muayeneleri yapılacak, karacier veya böbrek yetersizlii olanlar ile ciltleri hassas bulunanlar veya cilt hastalıı olanlar, bu ilere alınmayacaklardır. SGT-62 Her üç ayda bir, klinik ve laboratuvar yöntemleri ile salık muayeneleri yapılacaktır. Tükürük artması, di etlerinde ülserasyon, el, göz kapaklarında titremeler eklindeki belirtileri bulunanlar, yaptıkları iten ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. Klinik ve laboratuvar yöntemleri ile genel muayeneleri yapılacak, derisi nemli ve hassas olanlar ile deri, karacier ve sinir hastalıı olanlar, bu ilere alınmayacaklardır. Her altı ayda bir, klinik ve SGT-63 laboratuvar yöntemleri ile salık muayeneleri yapılacaktır. drar, dıkı, kıl ve tırnaklardaki arsenik miktarı saptanacak, arsenikle ilgili zehirlenmelerin görülmesinde içiler, yaptıkları ilerden ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. MAK: 0.15 mg/m3 Civa (Hg) MAK: 0.075 mg/m3 Arsenik (As) MAK: 0.5 mg/m3 Yasal Dayanak Beyaz fosfor (P) e giri muayenesinde Çalıanların, ie giri ve periyodik muayenelerinde, olduu gibi. genel salık muayenesi ile beraber, çene ve dilerin filmleri çektirilecek, fosfordan meydana gelen alt çene nekrozu (Fossy - Jow) nun ilk belirtileri aranacaktır SGT-64 Organik fosfor (insektisit) Önceden fosfor bileikleri ile çi ie girerken ve iin temasa gelip gelmedikleri devamı süresince en az 6 incelenecek ve klinik belirti ayda bir kez hassas tıbbi SGT-65 358 yi Uygulama Düzeyleri MAK:0.01 mg/m3 (*) Risk deerlendirmesine göre Tehlike Kayna, MAK ESD(TWA) e Girite Periyodik Muayenede Yasal Dayanak yi Uygulama Düzeyleri aranacaktır. Herhangi bir ekilde organik fosforlu ve karbamatlı ensektisitlere maruz kalanlarda, rutin olarak biyokimyasal testle kolinesteraz aktivitesinin tayini yapılacak, duyarlılıı bilinenler, önceden tehis alanlar ie alınmayacak. kontrole tabi tutulacaktır. Kolinesteraz seviyesi % 25 oranında düünce içi, organik fosfor bileikleri ile temas ettirilmeyecek, ii deitirilecektir. Kadmiyum (Cd) MAK: 0.1 mg/m3 Klinik ve laboratuvar yöntemleri ile salık muayeneleri yapılacak, solunum sistemi ve böbrek hastalıı tespit edilenler bu ilere alınmayacaklardır. SGT-66 Periyodik muayenede solunum sistemi ve böbrek hastalıı tespit edilenler, yaptıkları ilerden ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. Manganez (Mn) Klinik ve laboratuvar yöntemleri ile genel salık muayeneleri yapılacak, sinir sistemi, solunum sistemi, frengi hastalıı ve ruh hastalıı tespit edilenler, bu ilere alınmayacaklardır. Periyodik olarak, klinik ve SGT-67 laboratuvar yöntemleri ile salık muayeneleri yapılacak, manganezle ilgili zehirlenmelerin görülmesinde içiler, yaptıkları ilerden ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır Krom (Cr) Klinik ve laboratuvar yöntemleri ile genel salık muayeneleri yapılacak, kroma karı alerjisi olanlar ile cilt ve solunum sistemi hastalıkları bulunanlar bu ilere alınmayacaklardır. SGT-68 Periyodik olarak, klinik ve laboratuvar yöntemleri ile salık muayeneleri yapılacaktır. Burun septumunda ülserasyon görülenler ile solunum sistemi ve cilt hastalıı bulunanlar çalıtıkları iten ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. Berilyum (Be) Klinik ve laboratuvar yöntemleri ile genel salık muayeneleri yapılacak, bünyece çok zayıf olanlar ile solunum sistemi hastalıı bulunanlar, bu ilere alınmayacaklardır. Periyodik olarak, klinik ve SGT-69 laboratuvar yöntemleri ile genel salık muayeneleri yapılacaktır. Solunum sistemi hastalıkları bulunanlar ile zayıfladıkları görülenler, çalıtıkları iten ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. MAK:0.002 mg/m3 (*) Benzen MAK: 20 ppm Klinik ve laboratuvar yöntemleri ile genel salık muayeneleri yapılacak, kan yapıcı sistem ve karacier hastalıı bulunanlar, bu ilere alınmayacaklardır. SGT-71 Periyodik olarak, klinik ve laboratuvar yöntemleri ile genel salık muayeneleri yapılacak, kan yapıcı sistem ve karacier hastalıı görülenler, bu ilerden ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. MAK:1ppm (*) Anilin-Nitroamin Klinik ve laboratuvar yöntemleri ile genel salık muayeneleri yapılacak, deri, böbrek ve karacier hastalıı olanlar ile aniline karı alerjisi bulunanlar, bu ilere alınmayacaklardır. Periyodik olarak, klinik ve SGT-72 laboratuvar yöntemleriyle genel salık muayeneleri yapılacak, deri, böbrek ve karacier hastalıı görülenler, bu ilerden ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. 359 Tehlike Kayna, MAK ESD(TWA) e Girite Periyodik Muayenede Halojenli hidro karbonlar MAK: 20 ppm 60 mg/m3 Klinik ve laboratuvar yöntemleri ile genel salık muayeneleri yapılacak, deri, böbrek ve karacier hastalıı olanlarla klora karı alerjisi bulunanlar bu ilere alınmayacaklardır. SGT-73 Periyodik olarak, klinik ve laboratuvar yöntemleri ile genel salık muayeneleri yapılacak, deri, böbrek ve karacier hastalıı bulunanlar ve klora karı alerjisi görülenler bu ilerden ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. Karbon sülfür (CS2) MAK: 20 ppm Klinik ve laboratuvar yöntemleriyle genel salık muayeneleri yapılacak, böbrek, karacier ve sinir sistemi hastalıkları olanlarla alkolik ve epileptikler, bu ilere alınmayacaklardır. Periyodik olarak, klinik ve laboratuvar yöntemleriyle ile salık muayeneleri yapılacak, böbrek, karacier ve sinir sistemi hastalıkları bulunanlarla alkolik ve epileptik olduu görülenler, bu ilerden ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. Tozlu ler Genel salık muayeneleri yapılacak, göüs radyografileri alınacak ve solunum ve dolaım sistemi hastalıkları ile cilt hastalıı olanlar, göüs yapısında bozukluk bulunanlar, bu ilere alınmayacaklardır. Periyodik olarak salık SGT-76 muayeneleri yapılacak ve her 6 ayda bir, göüs radyografileri alınacaktır. Solunum ve dolaım sistemi hastalıkları ile deri hastalıı görülenler, bu ilerden ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. Tozlu ilerde çalıacak içiler ie girite bedence bu ilere elverili ve dayanıklı olduklarının raporla belirlenmesine yönelik muayene olurlar. Bu Yönetmelik kapsamına giren iyerlerinde, ilerin yürütümü yüzünden toz riski bulunması sebebiyle tıbbi raporlar düzenlenmesinde olaan klinik ve laboratuvar muayene yöntemleri arasında göüs filmi bulgularına özen gösterilir. Çalıma süresince en az iki yılda bir kez standart göüs filmleri (35x35) alınarak radyolojik muayeneleri yapılır. Asbestle çalıacak her çalıanın çalımaya balamadan önce genel salık durumu deerlendirilecek ve Yönetmelik Ek’inde belirtildii ekilde, özellikle göüs muayeneleri ile dier tetkik ve kontrolleri yapılacaktır En az 3 yılda 1 muayene; Asbest Y-19 genel klinik muayenesi, Ek-1/3 özellikle göüs muayenesi, - solunum fonksiyon testi. (solunan havanın hacmi ve hızı) Doktor ve/veya dier yetkili salık personeli, i hekimliindeki gelimeleri göz önüne alarak sputum sitoloji testleri, göüs filmi (Xray), tomodensitometri gibi daha ileri tetkikler isteyebilir. ESD Asbest: 0.1 lif/cm3 360 Yasal Dayanak yi Uygulama Düzeyleri SGT-74 Toz Y-26-27Ek-2 Asbest Y-10 yeri risk deerlendirmesine göre Tehlike Kayna, MAK ESD(TWA) e Girite Periyodik Muayenede Gürültülü iler Gürültülü ilerde çalıacaklar ie alınırken, genel salık muayeneleri yapılacak, özellikle duyma durumu ve derecesi ölçülecek, kulak ve sinir sistemi hastalıı olanlar ile bu sistemde arızası bulunanlar ve HT’liler, bu ilere alınmayacaklardır. Ancak doutan saır ve dilsiz olanlar, bu ilere alınabileceklerdir. Periyodik olarak, genel salık SGT-78 muayeneleri yapılacaktır. Duyma durumunda azalma ve herhangi bir bozukluk görülenler ve kulak ve sinir hastalıı bulunanlar ve HT’li olanlar, çalıtıkları ilerden Gürültü Y-5 ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. e girite, genel salık muayeneleri yapılacak, özellikle kemik, eklem ve damar sistemleri incelenecek ve bu sistemlerle ilgili bir hastalıı veya arızası olanlar, bu ilere alınmayacaklardır. Periyodik olarak salık SGT-79 muayeneleri yapılacaktır. Kemik, eklem ve damar sistemleri ile ilgili bir hastalıı veya arızası görülenler, çalıtıkları ilerden ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. Maruziyet sınır deeri: 87 dB En yüksek MED:85 dB En düük MED: 80 dB Titreim El-kol: Maruziyet Sınır Deeri: 5 m/s2, Maruziyet Etkin D: 2,5 m/s2. Tüm vücut: 1.15-0.5 m/s2. Yasal Dayanak yi Uygulama Düzeyleri Mekanik titreime maruziyet Titreim Y-10 sonucu ortaya çıkabilecek salık sorunlarının önlenmesi ve erken tanı amacıyla, salık gözetimi sonuçları dikkate alınarak, gerekli koruyucu önlemler alınacaktır. Salık gözetimi yapılırken aaıdaki hususlar da dikkate alınacaktır: - Maruz kalınan titreimin içilerde tanımlanabilir bir hastalık veya salıa zararlı bir etkiye neden olduu tespit edilebildii durumlar, - Hastalıın veya etkilenmenin çalıanın özel çalıma koullarından ortaya çıkması hali, - Hastalık veya etkilenmenin saptanması için geçerli ve uygun yöntemlerin bulunduu durumlar. - Maruziyet deerlerini aan her durumda uygun salık gözetimi yapılacaktır. nfraruj Inlar e alınırken genel salık muayeneleri yapılacak, özellikle görme durumu ve derecesi tayin olunacak ve gözle ilgili bir hastalıı olanlar, bu ilere alınmayacaklardır. SGT-80 Yeraltnda, nemli, hava akm e girite genel salık olan ve ksz yerlerdeki muayeneleri yapılacak ve çalmalar özellikle kaslar, eklemler ve göz üzerinde durulacak ve Periyodik olarak genel salık SGT-81 muayeneleri yapılacak ve özellikle romatizma ve göz hastalıı görülenler, 361 Tehlike Kayna, MAK ESD(TWA) e Girite Periyodik Muayenede Yasal Dayanak yi Uygulama Düzeyleri sedimantasyon yapılacak ve çalıtıkları ilerden klinik usullerle romatizma ayrılacaklar, kontrol ve tedavi hastalıı aranacaktır. altına alınacaklardır. Romatizma ve göz hastalıı olanlar, bu ilere alınmayacaklardır. Yüksek basnçta çalma Saatte kii baına 40 m3 hava salanacak, CO2 miktarı % 0.1’i geçmeyecektir. e alınırken, klinik ve laboratuvar yöntemleriyle genel salık muayeneleri yapılacak ve özellikle E.K.G. ve solunum fonksiyon testleri ile birlikte kalp dolaım, solunum ve kemik sistemleri üzerinde gerekli incelemeler yapılacak ve salık yönünden sakınca görülenler, bu ilere alınmayacaklardır. e baladıkları günden SGT-82 itibaren (15) gün sonra adaptasyon muayenesine tabi tutulacak ve iin devam süresince de, bunların periyodik genel salık muayeneleri yapılacaktır. Özellikle kalp, dolaım, solunum ve kemik sistemi hastalıı ve arızası görülenler, bu ilerden ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır. Radyoaktif ve yonizan ıınlarla e alınırken genel salık çalıma(**) muayeneleri yapılacak ve özellikle sinir, kan ve kan yapıcı sistemi incelenecek, sinir ve kan hastalıkları ile ilgili bozuklukları görülenler bu ilere alınmayacaklardır. Periyodik olarak genel salık SGT-83 muayeneleri yapılacak ve özellikle sinir ve kan hastalıkları ile ilgili bozuklukları görülenler, çalıtıkları ilerden ayrılacaklar, kontrol ve tedavi altına alınacaklardır (*) Toksikoloji – Prof. Dr. smet Dökmeci, 1999 (**)Görev Gerei Inlanmalar çin Radyoizotoplarn Vücuda Ylda Alnma Snrlar (ALI) (Yllk alnmasna izin verilen miktarlar-Radyasyon Güvenlii Yönetmelii Ek-II’de uzun bir liste olarak verilmi) 362 EK-10 ULUSAL DÜZENLEMELERE GÖRE BAZI TETKKLERN YAPILMA SIKLII Tetkik DÜZENLEME Akcier grafisi Ulusal Düzenlemeler ve Öneriler çi Sal Toz Mücadele Güvenlii Tüzüü Yönetmelii14.09.1990-20635 Tozlu ilerde 6 2 yılda 1 Ayda 1 SB Portör ILO Yönergesi- Önerisi 2005 Asbestle çalımalarda Yılda 1 Tozlu ilerde 2 muayenenin en az 3 yılda 1 yılda 1yapılması ve muayenenin de aç grafisini içermesi gerektii belirtilmi A-I Pnömokonyoz A-I Pnömokonyoz saptandı ve tozsuz saptandı ve tozsuz ortamda çalımaya ortamda devam ediyorsa: Yılda çalımaya devam 1 Sorun yoksa yılda 1 ediyorsa: Yılda 1 devam Sorun yoksa yılda 1 devam Süresi belirtilmemi (En az 3 yılda 1) SFT Asbest Yönetmelii 26.12.2003-25328 Süre belirtilmemi drarda Pb drarda koproporfirin Kanda Hb Eritrosit saym Kanda Hg drar, dk, kl ve trnaklarda As Çene ve di filmleri Kolinesteraz aktivite tayini Gaitada parazit yumurtas aranmas Gaita kültürü Boaz kültürü Burun kültürü HBSAg Portör muayenesi Göz muayenesi yeri risk deerlendirmesi yapılarak çalıanın gereksiz yere radyasyon almasını önlemek için grafi çektirme sıklıına karar verilmelidir. tozlu ilerde yılda 1 kez çektirilmesi uygundur. yeri risk deerlendirmesine göre muayene sıklıı belirlenmelidir. 80 dB i aan yerlerde çalıanlarda yılda 1 yapılması uygundur. Odyometri Kanda Pb Dier-yi Uygulama Örnekleri 3 Ayda 1 (gerektiinde) 3 Ayda 1 (gerektiinde) 3 Ayda 1 3 Ayda 1 3 Ayda 1 3 Ayda 1 Beyaz fosforla çalıan içilere ie girite ve Organik fosforlu insektisitlerle çalıan içilere ie girite ve en az 6 Ayda 1 6 Ayda 1 Yılda 1 Yılda 1 Yılda 1 e girite Gerekli durumda aı 3 Ayda 1 Ekranlı araçlarda çalıanlar e girite ve düzenli aralıklarla (süre belirtilmemi. Ek Ar. Çal. SG Önlem Hk. Y. Muayene ve tetkiklerin yaplabilecei yerler: e Giri ve Periyodik MuayeneAr ve Tehlikeli lerde Çalanlarn Salk Raporu: iyeri hekimi, iyeri ortak salık birimi, iyeri salık ve güvenlik birimi, OSGB, içi salıı dispanserleri, bunların bulunmadıı yerlerde sırasıyla en yakın Sosyal Sigortalar Kurumu, Salık Ocaı, salık ocaının kaldırıldıı yerlerde aile hekimi, hükümet veya belediye hekimleri tarafından verilir (Aır ve Tehlikeli ler Yönetmelii Resmi Gazete: 16 Haziran 2004 - 25494 –De. 7 Mart 2010-27514). 363 EK-11 SANAYDE KULLANILAN KMYASALLARDAN ETKLENMENN BYOLOJK ZLEM ÇN ÖNERLEN YÖNTEMLER(*) Kimyasal ajan Biyolojik Parametre A. norganik ve Organik Metal Maddeler Alüminyum Alüminyum Alüminyum Antimon Antimon Arsenik Total arsenik Biyolojik Materyal Referans Deeri Serum drar drar drar < 1 μg/100 ml < 50 μg/g kreatinin < 1 μg/g kreatinin < 40 μg/g kreatinin Total arsenik Kan Total arsenik Saç norganik arsenik ve tüm drar metil metabolitleri Azot oksit Bakır Baryum Berilyum Civa (inorganik) Metilcıva Çinko Flor Germanyum Gümü Kadmiyum Karbon disülfür Krom VI (Çözünen bileikleri) Kobalt Kurun Kurun tetraetil Manganez Nikel (çözünen bileikler) Nikel karbonil Selenyum Talyum Tellür Uranyum Vanadyum N2O N2O Bakır Bakır Baryum Baryum Berilyum Civa Civa Civa Civa Civa Çinko Çinko Flor Flor drar Nefes drar Serum drar Kan drar drar Kan Tükürük Kan Saç drar Serum Serum drar Germanyum Gümü Gümü Kadmiyum Kadmiyum Metallothionein yot-azid testi 150 μg/g kreatinin 35 μg/g kreatinin Deniz etkisi kaynaklı arsenik Eer TWA: zaman aırlıklı ortalama Deniz kaynaklı 50 μg/ m3 ise; 50 μg/g kreatinin arsenik etkisi Eer TWA: zaman aırlıklı ortalama 3 10 μg/ m ise; 30 μg/g kreatinin 60 μg/g kreatinin küçük < 50 μg/g kreatinin < 0.14 mg/100 ml < 15 μg/g kreatinin < 0.8 μg/100 ml < 2 μg/g kreatinin < 5 μg/g kreatinin < 1 μg/100 ml 50 μg/g kreatinin 2 μg/100 ml < 1 μg/100 ml 10 μg/100 ml Sigara içmeyen < 0.9 mg/g kreatinin < 170 μg/100 ml < 0.5 mg/g kreatinin 3-4 mg/g kreatinin drar drar Serum drar Kan drar drar < 1 μg/g kreatinin < 1 μg/g kreatinin < 0.5 μg/100 ml < 2 μg/g kreatinin < 0.5 μg/100 ml 5 μg/g kreatinin 0.5 μg/100 ml 2-Tiyotiyazolidin-4drar karboksilasit (TTCA) Krom drar Krom Alyuvar Kobalt drar Kobalt Kan Kobalt Serum Kurun Kan Kurun drar Kurun drar 1 g iv EDTA ya da po 2 g DMSA’dan sonra Serbest porfirin Alyuvar Çinko protoporfirin Kan < 1 mg/g kreatinin 4 mg/g kreatinin < 1 μg/g kreatinin 30 μg/g kreatinin < 2 μg/g kreatinin < 0.2 μg/100 ml < 0.05 μg/100 ml < 25 μg/100 ml < 50 μg/g kreatinin < 600 μg/24 saat 20 μg/g kreatinin < 75 μg/100 ml Alyuvar < 40 μg/100 ml < 2.5 μg/g Hb < 4.5 mg/g kreatinin < 100 μg/g kreatinin 80 μg/100 ml Alyuvar 40 μg/100 ml 3 μg/g Hb 5 mg/g kreatinin 100 μg/g kreatinin < 50 μg/g kreatinin < 3 μg/g kreatinin < 1 μg/100 ml < 2 μg/g kreatinin < 0.05 μg/100 ml 100 μg/g kreatinin -Aminolevulinikasit (ALA) Koproporfirinler ALA dehidrataz Pirimidin-5’-nükleotidaz Kurun Manganez Manganez Nikel Nikel Nikel Selenyum Selenyum Talyum Talyum Tellür Uranyum Uranyum Vanadyum Vanadyum B. Organik Maddeler 1. Aliphatic and Alicyclic hydrocarbons 364 < 1 μg/g < 10 μg/g kreatinin Tentative (imdilik) zin Verilen Notlar Maksimum Konsantrasyon(**) drar drar Alyuvar Alyuvar drar drar Kan drar Plazma drar Serum drar drar Kan drar drar Kan drar Kan >6.5 (Vasak ndeksi) < 15 μg/100 ml < 25 μg/g kreatinin < 1 μg/g kreatinin < 1 μg/100 ml < 1 μg/g kreatinin < 0.1 μg/g kreatinin < 0.01 μg/100 ml < 1 μg/g kreatinin < 0.1 μg/100 ml 40 μg/100 ml 50 μg/g kreatinin 600 μg/24 saat 30 μg/g kreatinin 50 μg/g kreatinin Vardiya sonrası ve vardiya öncesi deerlerin farkı 100 mg/m3’den fazla etkilenmenin saptanması Kimyasal ajan Biyolojik Parametre n-Hekzan 2-Hekzanol 2,5-Hekzanedion Biyolojik Materyal drar drar n-Hekzan n-Hekzan 2-Metil-2-pentanol 2-Metilpentan-2,4 diol 2-Metil pentan 2-Metil pentan 3-Metil pentan 3-Metil pentan 3-Metil pentan siklohekzanol 1,2 siklohekzandiol 1,4 siklohekzandiol Siklohekzan Siklohekzan Kan Nefes drar drar Nefes Kan drar Nefes Kan drar drar drar Kan Nefes Fenol drar < 20 mg/g kreatinin Mukonik asit Fenil merkapturik asit Benzen drar drar Nefes < 0.5 mg/g kreatinin Benzen Kan Hippurik asit drar < 1.5 g/g kreatinin -Kresol drar < 0.3 mg/g kreatinin Toluen Nefes 2.5 g/g kreatinin 1.5 g/g kreatinin 1 mg/g kreatinin 0.6 mg/g kreatinin 20 ppm Toluen Kan 0.05 mg/100 ml Mandelik asit Fenil glioksilik asit Etil benzen Etil benzen 2-Fenil propanol Kümen Kümen Dimetil benzoik asit drar drar Kan Nefes drar Nefes Kan drar Mandelik asit Fenil glioksilik asit Stiren drar drar Kan Stiren Stiren Atrolaktik asit Metil hippurik asit Ksilen Ksilen 1-Naftol 2,4 hidroksibifenil 1-Hidroksipiren Nefes drar drar drar Nefes Kan drar drar drar Hemoglobin etkisi DNA etkisi Alyuvar Lenfosit 2-Metil pentan 3-Metil pentan Siklohekzan 2. Aromatic hydrocarbons Benzen Toluen Etil benzen Kümen (izopropil benzen) Trimetil benzenler (mesitilen, psödokümen, beyaz ispirto Stiren -Metil stiren Ksilen Naftalin Bifenil Polisiklik hidro karbonlar 3. Halojenli hidrokarbonlar Mono klorometan (Metil klorid) S-metil sistein Mono bromometan (Metil bromid) S-metil sistein Bromid Bromid Diklorometan HbCO Diklorometan Diklorometan 1,2 Dibromo metan N-asetil-sistein hidroksietil) Vinil klorid Tiyodiglikolik asit Trikloroetilen Trikloretanol Triklorasetikasit Trikloretanol Trikloretilen drar drar Kan drar Kan Kan Nefes (2 drar drar drar drar Plazma Nefes Referans Deeri Tentative (imdilik) zin Verilen Notlar Maksimum Konsantrasyon(**) 0.2 μg/g kreatinin 2 mg/g kreatinin lk çalıma gününün sonunda 4 mg/g kreatinin Çalıma haftasının sonunda 15 μg/100 ml Etkilenme sırasında 50 ppm Etkilenme sırasında 1500 μg/l 35 μg/100 ml 1500 μg/l 35 μg/100 ml 3.2 mg/g kreatinin 45 μg/100 ml 220 ppm Etkilenme sırasında Etkilenme sırasında 45 mg/g kreatinin < 20 mg/g kreatinin < 1.4 mg/g kreatinin Eer TWA: 10 ppm ise Eer TWA: 1 ppm ise Eer TWA: 1 ppm ise < 0.022 ppm Eer TWA: 1 ppm ise (etkilenme sırasında) Eer TWA: 1 ppm ise (etkilenme sırasında) Eer TWA: 100 ppm ise Eer TWA: 50 ppm ise Eer TWA: 100 ppm ise Eer TWA: 50 ppm ise Eer TWA: 100 ppm ise (etkilenme sırasında) Eer TWA: 100 ppm ise (etkilenme sırasında) Etkilenmeden 18 saat sonra < 2 μg/100 ml 0.005 mg/100 ml 1 g/g kreatinin 0.15 mg/100 ml Etkilenme sırasında 200 mg/g kreatinin 800 mg/g kreatinin 250 mg/g kreatinin 0.1 mg/100 ml 0.002 mg/100 ml 9 ppm 50 μg/l Etkilenmeden 16 saat sonra 1.5 g/g kreatinin 0.3 mg/100 ml 1.5 mg/g kreatinin < 2 μg/g kreatinin 2.7 μg/g kreatinin (< 1 μmol/mol kreatinin) μmol/mol kreatinin) < 1 mg/100 ml < 10 mg/l <%1 %2 0.05 mg/100 ml 15 ppm Etkilenme sırasında (< 1.4 Sigara içmeyenlerde < 2 mg/g kreatinin 150 mg/g kreatinin 75 mg/g kreatinin 0.25 mg/100 ml 0.5 ppm 5 günlük etkilenmeden sonra Etkilenmeden 16 saat sonra 365 Kimyasal ajan 1,1,1 Trikloretan (metilkloroform) Tetrakloretilen Hekzakloretan Hekzaklorbutadien Monoklorobenzen -Diklorobenzen -Diklorobenzen Halotan Enfloran (Etran) 1,1 Dikloro-2,2,2-trifloroetan (HCFC-123) 1-Kloro-1,2,2,2-tetrafloroetan (HCFC-124) 1,2,2,2-tetrafloroetan (HCFC-134a) 2,3,7,8-Tetrakloro-dibenzo-dioksin (TCDD) Poliklorlu bifenil Biyolojik Parametre Biyolojik Materyal Triklorasetikasit Plazma Referans Deeri Trikloretilen Kan Trikloretanol + Triklorasetik drar asit Triklorasetik asit drar Trikloretanol drar Trikloretanol Kan Trikloretan Kan Trikloretan drar Trikloretan Nefes Tetrakloretilen Nefes 10 mg/g kreatinin 30 mg/g kreatinin 0.1 mg/100 ml 100 μg/100 ml 800 μg/g kreatinin 30 ppm 60 ppm 8 ppm 100 μg/100 ml 70 μg/g kreatinin 5 mg/g kreatinin Tetrakloretilen Tetrakloretilen Triklorasetik asit Hekzakloretan Hekzaklorbutadien 4-Klorokatekol 4-Klorofenol -Diklorobenzen 2,5 Diklorofenol 2,3 ve 3,4 Diklorofenoller 3,4 ve 4,5 Diklorokatekoller Trifloroasetik asit Kan drar drar Plazma Kan drar drar drar drar drar drar drar Trifloroasetik asit Kan 0.25 mg/100 ml Halotan drar Halotan Enfloran Trifloroasetik asit Nefes drar drar 90 μg/g kreatinin 10 μg/g kreatinin 0.5 ppm 3.5 μg/l drar drar drar Serum Kan Serum Adipoz doku Triklorobifenil Kan Dier uçucu halojenli hidrokarbonlar (Karbon tetraklorür, kloroform, halojenli anestezikler vb) Maddeler Nefes Kan 4. Amino ve nitro türevleri Trietilamin (TEA) TEA+TEA-azotoksit drar Dimetilamin (DMEA) DMEA+ DMEA-azotoksit drar Anilin Anilin drar -aminofenol drar Methemoglobin Kan <%2 Hemoglobinden serbest Kan anilin etkisinde Nitrogliserin Nitrogliserin Kan Etilenglikoldinitrat Etilenglikoldinitrat drar Etilenglikoldinitrat Kan zopropilnitrat zopropilnitrat Kan zopropilnitrat drar zopropilnitrat Nefes Aromatik amino ve nitro bileikleri Methemoglobin Kan <%2 Diazo-pozitif metabolit drar Benzidin, ß-naftilamin gibi drar yakın bileikler Hemoglobin eklentileri Kan Nitrobenzen -nitrofenol drar Methemoglobin Kan <%2 4,4-Metilen (2-Kloranilin)-MOCA MOCA drar Metilendianilin-MDA MDA drar Benzidin türevi azo bileikleri Benzidin drar Monoasetil benzidin türevi azo Monoasetil benzidin drar bileikleri 2,4-Dinitrotoluen 2,4-Dinitrobenzoik asit drar Hidrazin Hidrazin drar Trinitrotoluen 2,4 ve 2,6-Dinitro drar aminotoluen Trinitro toluen drar 366 Tentative (imdilik) zin Verilen Notlar Maksimum Konsantrasyon(**) 10 ppm Etkilenme sırasında 5 mg/100 ml 5 günlük etkilenmeden sonra 0.06 mg/100 ml Etkilenme sırasında 40 mg/g kreatinin Çalıma haftası sonunda Çalıma haftası sonunda Etkilenmeden 16 saat sonra Etkilenme sırasında Etkilenmeden 16 saat sonra Etkilenmeden 16 saat sonra Etkilenmeden 16 saat sonra Hafta sonunda 250 μg/g kreatinin 10 mg/g kreatinin Eger TWA:5 ppm ise 5 günlük etkilenmeden sonra Eger TWA:5 ppm ise 5 günlük etkilenmeden sonra Eer TWA:50 ppm ise Eer TWA:5 ppm ise Eer TWA:5 ppm ise Trifloroasetik asit Florür Trifloroasetik asit TCDD TCDD Poliklorlu bifenil 60 mg/g kreatinin 90 mg/g kreatinin 30 mg/g kreatinin %5 10 μg/100 ml 5 mg/g kreatinin %5 Eer TWA: 2.5 ppm ise EerTWA: 5 ppm ise Kimyasal ajan 5. Alkoller Metanol zopropanol Furfuril alkol 6. Glikoller ve türevleri Etilen glikol Etilenglikol monometileter (metilcellosolve) Etilenglikol monoetileter (etilcellosolve ya da 2-etoksietanol) Etilenglikol monoetileter asetat (2etoksi etanol asetat) Etilenglikol monobutileter (butilcellosolve) Etilenglikol fenileter (fenilcellosolve) Propilenglikol monometileter izomer (1metoksi 2-propanol) Biyolojik Parametre Biyolojik Materyal Referans Deeri Tentative (imdilik) zin Verilen Notlar Maksimum Konsantrasyon(**) Metanol Metanol Formik asit Aseton zopropanol Furoik asit drar Kan drar drar Nefes drar < 2.5 mg/g kreatinin 25 mg/g kreatinin Okzalik asit Glikolik asit Etilen glikol Metoksiasetik asit drar drar Serum drar < 50 mg/g kreatinin Etoksiasetik asit drar 150 mg/g kreatinin Eer TWA: 5 ppm ise Etoksiasetik asit drar 150 mg/g kreatinin Eer TWA: 5 ppm ise Butoksiasetik asit drar Fenoksiasetik asit Propilenglikol (1,2 propanediol) Propanglikol monometileter Propanglikol monometileter Propilenglikol ß-izomer (2-metoksi ß-hidroksietoksi asetik asit 1-propanol) Dioksan 7. Ketonlar Aseton Aseton Aseton Aseton Siklohekzanon Siklohekzanol 1,2-siklohekzan diol 1,4-siklohekzan diol Metiletilketon Metiletilketon Metiletilketon Metiletilketon 3-Hidroksi-2-butanon Metil-n-butilketon 2,5-Hekzanedion Metilizobutil keton Metilizobutil keton 8. Eterler Tetrahidrofuran Tetrahidrofuran 9. Aldehitler Furfural Furoik asit 10. Amidler ve Anhidritler Dimetilformamid N-metilformamid(*) Dimetilformamid N-metilformamid(*) Dimetilformamid N-asetil-S-(N-metil karbamoyl) sistein Dimetilasetamid N-metilasetamid Akrilamid S-(2-Karboksietil sistein Hemoglobin etkisinde Maleik anhidrit Maleik asit Pitalik anhidrit Pitalik asit Hekzahidropitalik anhidrit Hekzahidropitalik asit 11. Esterler Pitalik asit esterleri Pitalik asit Metilmetakrilat Metakrilik asit 12. Fenoller Fenol Fenol p-tert-butilfenol p-tert-butilfenol 13. Boucular-(Asfiksiyanlar) Karbonmonoksit Karboksi hemoglobin Karbonmonoksit Karbonmonoksit Siyanürler ve alifatik nitriller Tiyosiyanat Tiyosiyanat Siyanür Akrilonitril Özel bileikler dıında Methemoglobin oluturan maddeler 14. Pestisidler SCN(mg/g kreatinin)/HBCO(%) Akrilonitril Tiyosiyanat Methemoglobin < 60 mg/g kreatinin < 2 mg/g kreatinin 30 mg/g kreatinin 500 mg/m3 < 65mg/g kreatinin drar drar Kan drar drar drar Kan Nefes drar drar drar drar Kan Nefes drar drar drar 4 mg/100 ml 100 mg/g kreatinin < 2 mg/g kreatinin < 0.2 mg/100 ml 30 mg/g kreatinin 5 mg/100 ml 20 mg/g kreatinin 2.5 mg/g kreatinin 4 mg/g kreatinin 0.5 mg/g kreatinin Çalıma haftası sonunda drar drar < 65 mg/g kreatinin 80 mg/g kreatinin drar Kan Kan Nefes drar 30 mg/g kreatinin 0.15 mg/100 ml 0.1 mg/100 ml 2.5 ppm 40 mg/g kreatinin drar drar Alyuvar drar drar drar 35 mg/g kreatinin Etkilenme sırasında < 1.5 mg/g kreatinin 8 mg/g kreatinin 8 mg/g kreatinin Eer TWA: 1 ppm ise Eer TWA: 0.1 ppm ise drar drar drar drar < 20 mg/g kreatinin 250 mg/g kreatinin 2 mg/g kreatinin Kan Kan Nefes drar Plazma Kan Kan drar + Kan < %1 < 0.15 ml/100 ml < 2 ppm < 6 mg/g kreatinin < 0.6 mg/100 ml < 10 μg/100 ml < 50 μg/100 ml % 3.5 7 ml/100 ml 12 ppm drar drar Kan Sigara içmeyenler Sigara içmeyenler Sigara içmeyenler Sigara içmeyenler Sigara içmeyenler Sigara içmeyenler Sigara içenler 3 < 6 mg/g kreatinin <%2 Sigara içmeyenler %5 367 Kimyasal ajan Biyolojik Parametre Organofosforlar Kolinesteraz Kolinesteraz Kolinesteraz Dialkilfosfataz p-Nitrofenol Kolinesteraz Kolinesteraz Kolinesteraz 1-Naftol 2-zopropoksifenol DDT DDT+DDE+DDD DDA Dieldrin Dieldrin Lindan Endrin Anti-12-hidroksiendrin Hekzaklorobenzen 2,4,5-Triklorofenol Pentaklorofenol Pentaklorofenol Pentaklorofenol 2,4-D 2,4,5-T MCPA Siklopropan karboksilik asit Dinitroortokresol Amino-4-nitroortokresol 2-Metil-4-kloroanilin Tetrahidropitalimid Etilenoksit Etilenoksit N-asetil-S(2-hidroksi etil) sistein Paration Karbamat insektisitler Karbaril Baygon DDT Dieldrin Lindan Endrin Hekzaklorobenzen Pentaklorofenol Klorofenoksi asetik asit türevleri (2,4-D; 2,4,5-T; MCPA) Sentetik piretroidler Dinitroortokresol Klordimform Kaptan Etilenoksit Biyolojik Materyal Alyuvar Plazma Tam kan drar drar Alyuvar Plazma Tam kan drar drar Serum Kan drar Kan drar Kan Kan drar Kan drar drar drar Plazma drar drar drar drar Kan drar drar drar Nefes Kan drar Referans Deeri Tentative (imdilik) zin Verilen Notlar Maksimum Konsantrasyon(**) % 30 inhibisyon % 50 inhibisyon % 30 inhibisyon 0.5 mg/g kreatinin % 30 inhibisyon % 50 inhibisyon % 30 inhibisyon 10 mg/g kreatinin < 10 μg/100 ml < 1 μg/100 ml 15 μg/100 ml < 1 μg/100 ml < 0.3 μg/100 ml 2 μg/100 ml 5 μg/100 ml 0.13 mg/g kreatinin 30 μg/100 ml < 30 μg/g kreatinin < 30 μg/g kreatinin 15. Hormonlar Dietilstilbestrol Dietilstilbestrol 16. Mutajenik ve Karsinojenik Maddeler Mutajenik aktivite drar Tiyoeter drar Kromozom analizi Lenfosit Sperm analizi Sperm Protein etkisi Kan DNA etkisi Lenfosit Nükleik asit etkisi drar Onkojen proteinler Serum 17. Dier Maddeler Siklofosfamid Siklofosfamid drar Etilen oksit Etilen oksit Nefes Etilen oksit Kan N-asetil-S(2-hidroksi etil) drar sistein Toluen diizosiyanat Toluendiamin drar Hekzametilen diizosiyanat Hekzametilendiamin drar 4-4’-Metilen difenil-1-diizosiyanat 4-4’-Metilendianilin drar Tütün dumanı Kotinin drar Aksi belirtilmedikçe analizler igününün sonunda toplanan materyallerle yapılır. (*)N-metilformamid’ in gaz kromatografisi ile ölçülen balıca metabolitleri N-hidroksimetil-N-metilformamid’dir 1 mg/g kreatinin 0.05 mg/100 ml 1mg/100 ml 0.5 mg/m3 0.8 μg/100 ml Etkilenme sırasında Etkilenme sırasında 30 mg/g kreatinin 24 saatlik idrar toplama Bir kontrol grubu ile karılatırılması 0.5 mg/ m3 0.8 μg/100 ml (*) Hoet, P. Ve ark. 2004 “Biological Monitoring General Principles”- Occuppational Health Practice Ed: Waldron, London. H.A.; Edling, C.2004-Arnold- (**) imdilik zin verilen konsantrasyon ifadesiyle, zaman içerisinde ortaya çıkabilen salık sorunları nedeniyle bu deerlerin düebilecei belirtilmektedir. Bazı yayınlarda örnein kanda kurun için önceden 50 μg/100 ml olan deerin 40 μg/100 ml’ye, civa için idrarda 50 μg/g kreatinin olan deerin 35 μg/g kreatinin’e düürülmesi gerektiine ilikin bilgiler bulunmaktadır (The Japan Society for Occupational Health-2007). 368 EK- 12 BAZI YÖNETMELKLERDE BELRTLEN ÇALIANLARA VERLECEK ETM KONULARI Resmi Gazete Tarih ve Says Kanserojen ve Mutajen Maddelerle 26/12/2003 Çalımalarda Salık ve Güvenlik 25328 Önlemleri Hakkında Yönetmelik Yönetmeliin ad Yeraltı ve Yerüstü Maden letmelerinde Salık ve Güvenlik artları Yönetmelii 21/02/2004 25380 Asbestle Çalımalarda Salık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik 26/12/2003 25328 Balıkçı Gemilerinde Yapılan Çalımalarda Salık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik 27/11/2004 25653 Biyolojik Etkenlere Maruziyet Risklerinin Önlenmesi Hakkında Yönetmelik 10/06/2004 25488 Eitim Konular veren, çalıanların ve/veya temsilcilerinin yeterli ve uygun eitim almalarını salayacak, içilere özellikle aaıdaki konularda gerekli bilgi ve talimatı verecektir: a) Salıı etkileyebilecek riskler ile sigara içmenin getirecei ek riskler, b) Maruziyeti önlenmek için alınması gerekli önlemler, c) Hijyen kuralları, d) Koruyucu malzeme ve giyim eyalarının kullanılması, e) Kazaların önlenmesi ve kaza halinde kurtarma çalımaları da dahil yapılması gereken iler, Yeni bir risk ortaya çıktıında veya risklerde deiiklik olduunda eitim yenilenecek ve belirli aralıklarla tekrarlanacaktır. veren kanserojen ve mutajen madde içeren tesis ve kapların üzerinde bulunması gereken etiket, uyarı ve tehlike iaretleri ile ilgili olarak içilere gerekli bilgi ve eitimi verecektir. Bilgilendirme ve eitim; çilere salık ve güvenliklerini salayabilmeleri için yeterli bilgi, talimat ve eitim verilecek ve bu eitimler tekrarlanacaktır. veren, içilere verilen talimatların kendilerinin ve dier çalıanların salık ve güvenliklerini tehlikeye atmalarını önleyecek ekilde kolay anlaılır olmasını salayacaktır. veren, asbest içeren tozlara maruz kalan veya kalma ihtimali bulunan bütün içilere uygun ve yeterli eitimi salamak zorundadır. Bu eitim; a) Belirli aralıklarla tekrarlanacak ve içilere maddi bir yük getirmeyecektir. b) çilerin kolayca anlayabilecei ekilde yapılacak, korunma ve güvenlik yönünden özellikle aaıdaki hususlarda çalıanların gerekli bilgi ve beceriyi kazanmaları salanacaktır; 1) Asbestin özellikleri ve sigara içmenin olumsuz etkilemesi de dahil asbestin salıa etkileri, 2) Asbest içermesi muhtemel malzeme ve ürünlerin türleri, 3) Asbeste maruz kalınabilecek ilemler ve bu maruziyeti en aza indirmek için alınacak koruyucu tedbirlerin önemi, 4) Güvenli çalıma ekli ve yöntemi ile koruyucu ekipman, 5) Uygun solunum sistemi koruyucusu seçimi, bunların koruma ekli ve koruma derecesi ve uygun ekilde kullanılması, 6) Acil durum ilemleri, 7) Dekontaminasyon ilemleri, 8) Atıkların uzaklatırılması ve 9) Gerekli tıbbi muayeneler. çilerin Eitimi çilere, gemilerde salık ve güvenlik, özellikle kazaların önlenmesi konusunda uygun eitim verilir. Bu eitimde verilen bilgiler ve hazırlanan talimatlar tereddüde yol açmayacak ekilde net ve kolay anlaılır olmalıdır. Eitim, özellikle yangınla mücadele, can kurtarma ekipmanının kullanılması, balık avlama ve çekme ekipmanının kullanılması ve el iaretleri de dahil çeitli iaretlerin kullanılması hususlarını kapsar. Gemideki çalımalarda yapılan deiikliklerin gerektirmesi durumunda, içilere verilecek eitim güncellenir. Gemiyi Sevk ve dare Edecek Kiilerin Özel Eitimi …bir gemiyi sevk ve idare edecek kiiye, aaıdaki konularda ayrıntılı eitim verilir. a) Gemilerde meslek hastalıklarının ve i kazalarının önlenmesi ve herhangi bir kaza olduunda yapılması gereken iler, b) Öngörülebilir yükleme koullarında ve avlanma ilemleri sırasında, geminin dengesinin ve güvenli bir durumda bulunmasının salanması, c) Radyo navigasyonu ve iletiimi ile bunlarla ilgili yöntem ve kurallar. Ek-3-Bütün içilere acil durumlarda yapılması gereken ilerle ilgili uygulamalı eitim ve talimat verilecektir. a) veren, iyerinde çalıan çalıanların ve/veya temsilcilerinin uygun ve yeterli eitim almalarını salar ve özellikle aaıda belirtilen konularda gerekli bilgi ve talimatları verir; 1) Olası salık riskleri, 369 Yönetmeliin ad Resmi Gazete Tarih ve Says Ekranlı Araçlarla Çalımalarda Salık ve Güvenlik Önlemleri Hakkında Yönetmelik 23/12/2003 25325 Elle Taıma leri Yönetmelii 11/02/2004 25370 Hazırlama, Tamamlama ve Temizleme leri Yönetmelii 28/04/2004 25446 Çocuk Ve Genç çilerin Çalıtırılma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik 06.04.2004 25425 Kimyasal Maddelerle Çalımalarda 26/12/2003 Salık ve Güvenlik Önlemleri 25328 Hakkında Yönetmelik 370 Eitim Konular 2) Maruziyeti önlemek için alınacak önlemler, 3) Hijyen gerekleri, 4) Koruyucu ekipman ve elbiselerin kullanımı ve giyilmesi, 5) Herhangi bir olay anında ve olayların önlenmesinde içilerce yapılması gerekenler. b) Eitim; 1) Biyolojik etkenlerle temasın söz konusu olduu çalımalara balanmadan önce verilecek, 2) Yeni veya deien risklere göre uyarlanacak, 3) Gerektiinde periyodik olarak tekrarlanacaktır. a) veren, içilere ve temsilcilerine çalıma yerlerinde salık ve güvenlik ile ilgili bütün konularda ve özellikle bu Yönetmeliin 5, 7 ve 9 uncu maddelerinde belirtilen hususlarda bilgi verecektir (zorlayıcı travmaların neden olacaı riskler, operatörlerin periyodik olarak ara vermesi veya dönüümlü çalıma, ekranlı araçlarda göz salıının korunması için muayene ve önemi). b) veren ekranlı araçlarla çalıanlara, ie balamadan önce ve çalıma koullarında önemli bir deiiklik olduunda gerekli eitimi verecek ve bu eitimler periyodik olarak tekrarlanacaktır. Eitim, özellikle aaıdaki konuları içerecektir; 1) Zorlayıcı travmalar ve korunma yolları, 2) Doru oturu, 3) Gözlerin korunması, 4) Gözleri en az yoran yazı karakterleri ve renkler, 5) Çalıma sırasında gözleri kısa sürelerle dinlendirme alıkanlıı, 6) Gözlerin, kas ve iskelet sisteminin dinlendirilmesi, 7) Ara dinlenmeleri. a) veren, bu Yönetmelik uyarınca salık ve güvenliin korunmasına yönelik alınan tedbirler hakkında içileri ve/veya temsilcilerini bilgilendirecektir. veren, elle taıma ilerinde içiler ve/veya temsilcilerine taınan yükle ilgili genel bilgileri ve mümkünse yükün aırlıı ile eksantrik yüklerin aır tarafının aırlık merkezinin yeri hakkında, kesin bilgileri vermekle yükümlüdür. b) veren, Salıı ve Güvenlii Yönetmeliinin 12'nci maddesindeki hususlarla birlikte, bu Yönetmeliin eklerinde belirtilen hususları da dikkate alarak, yüklerin doru olarak nasıl taınacaı ve yanlı taınması halinde ortaya çıkabilecek riskler hakkında içilere yeterli bilgi ve eitim verecektir. verenler, hazırlama, tamamlama ve temizleme ilerinin yürütülmesi sırasında, SG'nin salanması için gerekli her türlü önlemi almak, araç ve gereçleri noksansız bulundurmak ve çalıanların gerekli SG eitimini almalarını salamakla yükümlüdürler. çiler de SG konusunda alınan her türlü önleme uymak zorundadırlar. veren, çocuk ve genç içilere, çalıtırmaya balamadan önce iyerindeki riskler, ie uyum ve kanuni hakları ile iin niteliine göre gerekli i baı eitimlerini verir. a) Çalıan çocuk ve gençlerle ilgili konularda ailelerin, içi ve iveren sendikalarının, meslek kurulularının, iverenlerin, toplum ve bireylerin duyarlılatırılması ve bilgilendirilmesi amacıyla seminer, toplantı, konferans, sempozyum benzeri eitim programları düzenler, bu amaçla kitap, broür, dergi yayınlar ve eitim materyali hazırlar. b) Çalıan çocuk ve gençlere yönelik olarak çalıma ilikileri, SG, yasal hakları ve benzeri konularda eitim seminerleri düzenler ve çalıan çocuk ve gençlerin bu programlara katılımının salanması için gerekli tedbirleri alır. c) Çocuk ve genç çalıtırılan iyerlerinde ve ilerde, kontrol ve denetim yetkisi bulunan kurum ve kurulularda konu ile ilgili çalıanlara bu konudaki mevcut yasal düzenlemeler ve bunların uygulanması ile gerekli dier hususlarda eitim semineri verir. yerinde belli aralıklarla acil eylem planı ile ilgili uygulamalı eitim ve tatbikat yapılacak ve uygun ilkyardım imkânları salanacaktır. çilerin Eitimi ve Bilgilendirilmesi Tehlikeli kimyasal maddelerle çalıanların eitimi ve bilgilendirilmesi ile ilgili esaslar aaıda belirtilmitir: a) veren, içilere veya temsilcilerine, Salıı ve Güvenlii Yönetmelii’nin 10 ve 12'nci maddelerinde belirtilen hususlarla birlikte özellikle; 1) Risk deerlendirmesi sonucunda elde edilen bilgiler ve çalıma koullarında önemli bir deiiklik olması halinde gerekli yeni bilgiler, 2) yerinde bulunan veya ortaya çıkabilecek tehlikeli kimyasal maddelerle ilgili, bu maddelerin tanınması, salık ve güvenlik riskleri, mesleki maruziyet sınır Yönetmeliin ad Resmi Gazete Tarih ve Says Eitim Konular deerleri ve dier yasal düzenlemeler, 3) çilerin kendilerini ve dier içileri korumaları için alınması gerekli önlemler ve yapılması gerekli iler, 4) Tehlikeli kimyasal maddeler için tedarikçiden salanan malzeme bilgi formları, hakkında bilgi salamak ve eitim vermekle yükümlüdür. çilere veya temsilcilerine verilecek bilgi, bu yönetmeliin 6'ncı maddesine göre yapılan risk deerlendirmesi sonucu ortaya çıkan riskin derecesi ve özelliine balı olarak, sözlü talimat ve yazılı bilgilerle desteklenmi eitim eklinde olacaktır. Bu bilgiler deien artlara göre güncellenecektir. b) Tehlikeli kimyasal madde bulunan bölümler, kaplar, boru tesisatı ve benzeri tesisat ilgili mevzuata uygun olarak ve içindeki maddeyi ve tehlikelerini açıkça belirtecek ekilde etiketlenecek veya iaretlenecektir. c) Kimyasal madde üreticileri veya tedarikçileri, iverenin talep etmesi halinde, risk deerlendirmesi için gerekli olan, bu Yönetmeliin 6' ncı maddesinin (a) bendinde yer alan hususlar ile ilgili tüm bilgileri vermek zorundadır. Sondajla Maden Çıkarılan 22/02/2004 Bilgilendirme ve eitim letmelerde Salık ve Güvenlik 25381 çilere salık ve güvenliklerini salayabilmeleri için yeterli bilgi, talimat ve eitim artları Yönetmelii verilecek ve bu eitimler tekrarlanacaktır. veren, içilere verilen talimatların kendilerinin ve dier çalıanların salık ve güvenliklerini tehlikeye atmalarını önleyecek ekilde kolay anlaılır olmasını salayacaktır. 11/02/2004 veren, KKD'ların kullanımı konusunda uygulamalı olarak eitim verecektir. Kiisel Koruyucu Donanımların yerlerinde Kullanılması Hakkında 25370 çiler de kendilerine verilen KKD'ları aldıkları eitime ve talimata uygun olarak Yönetmelik kullanmakla yükümlüdür. Özürlü, Eski Hükümlü Ve Terör 24 Mart 2004 Kurum, iverenlerden gelecek bilgilere ve yapacaı aratırmalara göre, Maduru stihdamı Hakkında 25412 özürlülerin hangi ii yapabileceklerini belirleyerek, i kolu ve meslek için gerekli Yönetmelik olan nitelikleri de göz önüne alarak, özürlüyü meslee kazandırma eitimi ve rehabilitasyon programlarından geçirir. Bu eitim sonunda özürlüye baarılı olabilecei i ve meslekleri gösterir belge verir. Kurum, meslee kazandırma eitimi ve rehabilitasyon hizmetini verirken ilgili kurum ve kurulularından yardım talebinde bulunabilir. Kayıtları yapılan, meslee kazandırma eitimi ve rehabilitasyon programlarından geçirilen özürlülere, Kurumca sosyal haklar ve mesleki rehabilitasyon eitimi ve çalıabilecekleri i ve mesleklerin durumu, çalıma artları, ie yerletirilmeleri için yapmaları gereken ilemler, ödenecek ücretler, iyerinin ve çevresinin sosyal ve ekonomik durumu ile iyerinin bulunduu yerin geçim artları, ulaım imkânları, salık kuruluları ve benzeri konularda açıklayıcı bilgiler verilir. Eski Hükümlülerin Mesleki Rehabilitasyonu Kurum, eski hükümlüleri mesleki eitim ve rehabilitasyon programlarına tabi tutarak durumlarına uygun bir meslek sahibi olmalarını, bunların topluma kazandırılmalarını salar. Cezaevlerinde bulunan ve tahliyelerine bir yıldan az süre kalan hükümlülerin tahliye olduklarında sosyal hayata uyumlarını ve istihdamlarını kolaylatırmak için Adalet Bakanlıı ile yapılacak ibirlii çerçevesinde, cezaevi ortamında uyumlatırma programı ve meslek edindirme, gelitirme, deitirme eitimi verilir. verenler de gerekli i ortamını hazırlayarak çalıtırdıkları eski hükümlülerin meslek sahibi olmalarına ve topluma kazandırılmalarına yardımcı olur. Ekipmanlarının Kullanımında 11.02. 2004- a) ekipmanını kullanmakla görevli içilere, bunların kullanımından Salık ve Güvenlik artları 25370 kaynaklanabilecek riskler ve bunlardan kaçınma yollarını da içeren yeterli eitim Yönetmelii verilecektir. b) Bu Yönetmeliin 8 inci maddesinin (b) bendinde belirtilen, i ekipmanlarının tamiri, tadili, kontrol ve bakımı konularında çalıanlara, yeterli özel eitim verilecektir. lkyardım Yönetmelii (Salık 22.05.2002- 1-genel ilkyardım bilgileri Bakanlıı)(*) 24762 2-hasta / yaralının ve olay yerinin deerlendirilmesi De: 3-temel yaam destei 18.03.2004 - 4-kanamalarda ilkyardım 25406 5-yaralanmalarda ilkyardım 6-yanık, donma ve sıcak çarpmasında ilkyardım: 7-kırık, çıkık ve burkulmalarda ilkyardım 8-bilinç bozukluklarında ilkyardım 9-zehirlenmelerde ilkyardım 10-hayvan ısırmalarında ilkyardım (*) Sertifikalı ilkyardım eitimi Salık 11-göz. Kulak ve buruna yabancı cisim kaçmasında ilkyardım Bakanlıından yetki almı eitim 12-boulmalarda ilkyardım kurumlarınca verilmektedir 13-hasta/yaralı taıma teknikleri 371 Yönetmeliin ad Uçucu Maddelerin Zararlarından nsan Salıının Korunması Hakkında Yönetmelik-Salık Bakanlıı (**) (**)Bu maddede belirtilen eitim ve bilgilendirme faaliyetleri 4857 sayılı Kanunu ve alt düzenlemelerinde yer alan eitim ve bilgilendirme faaliyetleri yerine geçmez. 372 Resmi Gazete Tarih ve Says 05.08.201027663 Eitim Konular yerlerinde verilecek “Uçucu Maddelerin Zararlarından nsan Salıının Korunması Eitimi” konu balıkları a) Uçucu maddeler ile uçucu maddelerin salık üzerine etkileri ve baımlılık riski, b) Bu maddelerle çalıma esnasında ortaya çıkacak mesleki risklerden korunmak amacıyla alınması gerekli önlemler, c) Genel salık bilgisi kuralları, ç) KKD'lar ve kullanımları, d) Kazaların önlenmesi ve kaza halinde kurtarma çalımaları da dâhil yapılması gereken iler, e) Acil yardım teknikleri, f) Parlama, patlama ve alevlenme gibi yangın ile ilgili konular. EK-13 SALII PROFESYONELLER ÇN ETK KURALLAR ICOH (International Commission on Occupational Health) Giri 1. salıı uygulamasının amacı, çalıanların salıını korumak ve desteklemek, çalıma kapasiteleri ile becerilerini güçlendirmek ve gelitirmek, salık durumlarını gözeterek çalıanların yeterliliklerine göre iin uyarlanmasını düzenlemek, herkes için güvenli ve salıklı çalıma ortamını kurmak ve sürdürmektir. 2. salıının geni bir çalıma alanı vardır; iten kaynaklanan zararları önlemeyi, i kazaları ve meslek hastalıkları dâhil olmak üzere ie balı rahatsızlıkları ve i ile salık arasındaki etkileime ilikin tüm yönleri kapsar. salıı profesyonelleri her fırsatta salık ve güvenlik gereçlerinin seçimi ve tasarımında, uygun yöntem, ilem ve güvenli i uygulamalarının salanmasında yer almalı ve deneyimden gelen bilginin aktarılması kadar çalıanların bu alana katılımlarını da desteklemelidirler. 3. Eitlik ilkesi temelinde, i salıı profesyonelleri içilere, salık sorunları ya da engellerine ramen, i edinmeleri ve sürdürmeleri konusunda yardımcı olmalıdır. Kabul edilmelidir ki, çalıanların cinsiyet, ya, psikolojik durum, sosyal konum, iletiim engelleri ve dier etmenler tarafından belirlenen özel i salıı gereksinimleri vardır. Bu tür gereksinimler, ile ilgili salıın korunmasına gerekli özen gösterilerek ve hiçbir ayrım gözetme olasılıı bırakılmadan bireysel temelde karılanmalıdır. 4. Bu Kuralların amacı için, “i salıı profesyonelleri” tanımı, profesyonel yeterlie sahip olarak i güvenlii ve salıı görevlerini yürüten, i salıı hizmeti veren ya da bir i salıı uygulamasında yer alanların tümünü kapsamak üzere kullanılır. salıı, teknik, tıbbi, sosyal ve yasal alanları içerdii ve teknoloji ile salık arasında bir ara yüz oluturduu için, çok farklı disiplinler ile ilikilidir. salıı profesyonelleri; i salıı hekimlerini ve hemirelerini, i müfettileri ile i hijyenistleri ve psikologları, SG aratırması alanındaki uzmanları olduu kadar, ergonomi, rehabilitasyon, kaza önleme, çalıma ortamının gelitirilmesi alanlarındaki uzmanları da kapsar. Eilim, bu i salıı profesyonellerinin yeteneklerini, çok disiplinli bir ekip yaklaımı içerisinde harekete geçirme yönündedir. 5. Kimya, toksikoloji, mühendislik, radyasyon güvenlii, epidemiyoloji, çevre salıı, uygulamalı sosyoloji, sigorta personeli ve salık eitimi gibi farklı disiplinlerden birçok profesyonel de bir ölçüye kadar i salıı uygulamalarında yer alabilir. Bunların yanısıra, halk salıı ve içi yetkilileri, iverenler, içiler ile temsilcileri ve ilk yardım çalıanları da, meslek olarak i salıı uzmanı olmamalarına ramen, i salıı politika ve programlarının uygulanmasında temel bir role, hatta dorudan sorumlulua sahiptirler. Son olarak, dier birçok meslek sahipleri, örnein avukatlar, mimarlar, imalatçılar, tasarımcılar, i analistleri, i organizasyonu uzmanları, teknik okul, üniversite ve dier kurumlardaki öretmenler ve medya personeli de çalıma ortamının ve çalıma koullarının gelitirilmesine ilikin olarak önemli bir rol üstlenirler. 6. “verenler” terimi, üzerinde karılıklı anlaılmı bulunan bir ilikinin sonucu olarak (serbest çalıan kii hem iveren hem içi kabul edilir), ura alanındaki içilere karı yasal sorumluluk, taahhüt ve görev üstlenen kiiler anlamına gelir. “çiler” terimi, bir iveren için tam süreli, yarı süreli, ya da geçici olarak çalıan her kii için kullanılır; buradaki terim geni anlamda, idari personel ve serbest çalıanlar (serbest çalıan kiinin hem iveren, hem de çalıanın görevlerini üstlendii kabul edilir) dâhil olmak üzere kullanılmaktadır. “Yetkili makam”, resmi kuralları, emirleri ya da yasal yaptırımı olan yönergeleri çıkarma gücü olan ve bunların denetiminden ve yürütülmelerinden sorumlu olan bakan, hükümet ya da kamu görevlisi anlamına gelir. 7. güvenlii ve salıı konuları ile ilgilenen ve bu alanlarda yer alanların arasında karmaık ilikiler olduu kadar, geni kapsamlı bir görevler, yükümlülükler ve sorumluluklar alanı da vardır. Genel olarak yükümlülükler ve sorumluluklar yasal düzenlemelerle belirlenir. Her iveren kendi iindeki çalıanların salık ve güvenliinden sorumludur. Her meslein kendi görevlerinin doasına ilikin sorumlulukları vardır. salıı profesyonellerinin rolünün, dier profesyonellerle, yetkili makamlarla ve ekonomik, 373 sosyal, çevre ve salık politikalarının etki alanı içindeki çevrelerle ilikilerinin tanımlanması önemlidir. Bu durum, i salıı profesyonellerinin etik kuralları ve profesyonel tavırlarındaki standartlara ilikin net bir görü açısı gerektirir. Birçok meslekten uzman çok disiplinli bir yolda birlikte çalıırken, eylemlerini ortak deerler temeline oturtmaya çaba göstermeli ve birbirlerinin görevleri, yükümlülükleri, sorumlulukları ve mesleki standartları konusunda anlayılı davranmalıdırlar. 8. salıı profesyonellerinin ilevlerinin yerine getirilmesinin bazı koulları ve i salıı hizmetlerinin yürütülmesi, etkinliklerin planlanması ve gözden geçirilmesi, içiler ve yönetimle sürekli bilgi alıverii gibi konularda olduu gibi yasal düzenlemeler içinde tanımlanır. Salıklı bir i salıı uygulamasının temel gereksinimleri arasında tam bir profesyonel baımsızlık da yer alır; yani i salıı profesyonelleri, görevlerini yerine getirirken, bilgileri ve vicdanları dorultusunda, çalıanların salıının korunması ve güvenlikleri için kararlar almalarına ve onlara önerilerde bulunabilmelerine olanak tanıyacak kadar baımsız olabilmelidirler. salıı profesyonelleri etkinliklerini, yararlı uygulamalar ve en yüksek profesyonel standartlara göre yürütmelerine olanak veren gerekli koulların salandıından emin olmalıdırlar. Bu koullar, uygun elemanların alımını, eitim ve sürekli eitimi, uygun düzeyde deneyimli bir yönetime eriim ve bunun desteklenmesini içermelidir. 9. Bunların dıındaki ve çounlukla ulusal düzenlemelerle belirlenen gereksinimler; çalıma alanına serbest girii, örnek alma olanaklarını ve çalıma ortamını deerlendirmeyi, i analizleri yapmayı, soruturmalara katılmayı ve iteki güvenlik ve salık standartlarının uygulamaya konmasında yetkili makamlara danımayı kapsar. in korunması ve salıın korunması, bilgi ve gizlilik hakkı ve bireysel çıkarlarla toplu çıkarlar arasındaki çelikiler gibi aynı anda izlenen ve birbiriyle çatıabilen hedeflerden doabilecek etik çelikilere özel dikkat gösterilmelidir. 10. salıı uygulaması, ILO ve WHO tarafından 1950’de tanımlanmı ve ILO/WHO Salıı Ortak Komitesi tarafından 1995’de aaıdaki ekilde güncellenmi bulunan i salıı amaçlarına uymalıdır: salıı unları amaçlamalıdır: Bütün çalıanların fiziksel, akılsal ve sosyal iyilik durumunun en üst düzeye yükseltilmesi ve bunun sürdürülmesi; çalıma koulları yüzünden çalıanların salık durumlarının bozulmasının önlenmesi; iteki salıa aykırı etmenler yüzünden doabilecek risklerden çalıanların korunması; çalıanların fizyolojik ve psikolojik yeterliklerine uygun i ortamlarına yerletirilmesi ve bu koulların sürdürülmesi ve özetlemek gerekirse, iin insana ve her insanın da iine göre uyarlanması. salıında temel odak noktası üç farklı amaca yönelmitir: (i) çalıanların salıının ve çalıma kapasitesinin gelitirilmesi ve sürdürülmesi; (ii) i ortamının ve iin, güvenlik ve salıı gelitirici yönde düzenlenmesi; (iii) in organizasyonu ve çalıma kültürünün, iteki salıı ve güvenlii destekleyici yönde gelitirilmesi; bunu yaparken aynı zamanda olumlu bir sosyal ortam ve düzgün çalıma yöntemi gelitirilmesine yardımcı olup, iin verimliliini arttırabilmesi. Bu balamda, çalıma kültürü kavramı, ilgili i tarafından benimsenen ana deer sistemlerinin bir yansıması anlamına gelmelidir. Böyle bir kültür, iteki yönetsel sistemlere, personel politikasına, katılım ilkelerine, eitim politikalarına ve kalite yönetimine yansır. 11. salıı uygulamasının ana hedefinin, esas olarak meslek hastalıkları ve yaralanmaların ve ile ilgili hastalıkların önlenmesi olduu ne kadar vurgulansa azdır. Böyle bir uygulamanın amacına uygun, bilgi-temelli, bilimsel, etik ve teknik bakı açısına göre salıklı olmasını ve iletmedeki i risklerine ve söz konusu çalıan nüfusun i salıı gereksinimlerine uygun olmasını garantilemek için, denetimli koullar altında ve – olanaklı ise profesyonel i salıı hizmetlerini içeren-düzenli bir sistem içinde gerçekletirilmesi gerekir. 12. Kusursuz bir i salıı uygulamasının yalnızca ölçümler yapmak ve hizmet salamak olmadıı; içileri koruyan, bakımını ve geliimini salayan bir bakı açısıyla çalıanların salıına ve çalıma kapasitesine özen göstermek anlamına geldii gittikçe daha iyi anlaılmaktadır. salıında bu özenli ve gelitirici yaklaım; koruyucu, gelitirici ve tedavi edici salık hizmetleri, ilk-yardım, rehabilitasyon ve gerektiinde tazminat ödenmesi, iyileme sonrası i ortamına yeniden katılmayı da içeren kapsamlı ve 374 tutarlı bir anlayıla, çalıanların salıına, insani ve sosyal gereksinimlerine yönelir. Benzer olarak i salıı, çevre salıı, kalite yönetimi, ürün güvenlii ve kontrol, halk ve toplum salıı ve güvenlii arasındaki balantıları göz önünde bulundurmanın önemi de gittikçe daha iyi anlaılmaktadır. Bu strateji; i güvenlii ve salık yönetimi sistemlerinin gelimesine, bu gelimeyi sürdürülebilir, adil, sosyal açıdan yararlı ve insani gereksinimlerle uyumlu yapabilmek için temiz teknolojilerin seçiminin ve üretenlerle koruyanların güç birliinin gerekliliini vurgulayarak olanak salar. Temel ilkeler Aaıdaki üç paragrafta, i salıı profesyonelleri için Uluslararası Etik Kuralların temel aldıı ilke ve deerler özetlenmitir. salıının amacı, çalıanların bireysel ve toplu olarak salıına ve sosyal refahına yönelik hizmetlerin sunulmasıdır. salıı uygulaması en yüksek profesyonel standartlara ve etik ilkelere göre gerçekletirilmelidir. salıı profesyonelleri, çevre ve toplum salıına katkıda bulunmalıdır. salıı profesyonellerinin görevleri arasında, çalıanın yaamını ve salıını koruma, insan onuruna saygı ve i salıı politikaları ile programlarında en yüksek etik ilkeleri gelitirme yer alır. Profesyonel davranı, dürüstlük, tarafsızlık, salık verilerinin gizliliini ve çalıanların özel bilgilerini korumayı da içermektedir. salıı profesyonelleri, görevlerini yerine getirirken tam profesyonel baımsızlıa sahip olması gereken uzmanlardır. Görevleri için gerekli olan yeterlii edinip sürdürmeli ve ilerini doru uygulamayla ve profesyonel etik kurallara uygun biçimde yürütmelerini salayacak koulları talep etmelidirler. sal çalanlarnn görevleri ve yükümlülükleri Amaçlar ve danmanlk rolü 1. salıı uygulamasının ana amacı, çalıanların salıını korumak ve desteklemek, güvenli ve salıklı bir i ortamı oluturmak, çalıanların i kapasitelerini ve ie eriimlerini korumaktır. Bu amacı izlerken, i salıı profesyonelleri RD'de geçerli yöntemler kullanmalı, etkin önlemler önermeli ve uygulamalarını sürekli kılmalıdır. salıı profesyonelleri, iverenlerin SG alanındaki sorumluluklarını yerine getirmelerinde olduu gibi, çalıanların ie ilikin salıklarını koruma ve destekleme konusunda da yeterli ve dürüst önerilerde bulunmalıdırlar. salıı profesyonelleri, bulundukları yerlerde, güvenlik ve salık kurulları ile dorudan ilikide bulunmayı sürdürmelidirler. Bilgi ve uzmanlk 2. salıı profesyonelleri, i ve çalıma ortamına yakın olmak için çaba göstermeli, bilimsel ve teknik bilgi ile donanmalı, konuyla ilgili riskleri yok etmek ya da en aza indirmek için en verimli yöntemler hakkında yeterince bilgili olmalıdır. Yapılan çalımalarda öncelikli vurgu, politikalar, temiz teknolojilerin seçimi, mühendislik kontrol yöntemleri ve i düzenlemeleri ile iyerlerinin içilere göre uyarlanması gibi konulara dayanılarak tanımlanan birincil korumaya olacaından, i salıı profesyonelleri düzenli biçimde ve rutin olarak her fırsatta iyerlerini gezmeli, içilerle ve yönetimle iletiim içinde bulunmalıdır. Politika ve program gelitirilmesi 3. salıı profesyonelleri, çalıanların salıını etkileyebilecek risk etmenleri konusunda, yönetimi ve içileri bilgilendirmelidir. le ilgili tehlikelerin RD, ilerin ve iyerlerinin gereksinimlerine göre uyarlanmı bir i güvenlii ve salıı politikası ile bir önleme programı oluturulmasına yönlendirilmelidir. salıı profesyonelleri, hâlihazırda kullanılabilir bilimsel ve teknik bilgi ile i düzenlemesi ve çalıma ortamı hakkındaki bilgilerini temel alarak böyle bir politika ve program önermelidirler. salıı profesyonelleri, uygun ekilde i güvenlii ve salık tehlikelerini izlemede ve baarısızlık halinde sonuçları en aza indirmede, önlemleri de içeren önerilerde bulunmak için gerekli beceriye ve uzmanlıa sahip olduklarını garanti etmelidirler. Önleme ve hzl hareket etmenin vurgulanmas 4. Teknik açıdan kusursuz ve kolaylıkla uygulanabilen basit önlemlerin seçilmesine özel dikkat gösterilmelidir. leri düzeyde deerlendirmeler yapılarak, önlemlerin etkin olup olmadıı ya da daha 375 eksiksiz bir çözümün bulunup bulunmayacaı kontrol edilmelidir. Bir i riskinin ciddiyetine ilikin kukular varsa, saduyulu bir dikkatle hızla harekete geçilmeli ve gereken yapılmalıdır. lgili tehlike ya da risklerin doası hakkında belirsizlikler ya da farklı düünceler varsa, i salıı profesyonelleri tüm ilgililere deerlendirmelerinde açık olmalı, düüncelerini iletmede mulaklıktan kaçınmalı ve gerektiinde dier profesyonellere danımalıdırlar. yiletirici eylemlerin izlemi 5. salıı profesyonelleri, bir riskin kaldırılmasının ya da salık ve güvenlik için tehlike yaratan bir durumun iyiletirilmesinin reddedilmesi veya gönülsüzce karılanması durumunda, olabildiince hızla, uygun üst düzey yönetim görevlisine, bilimsel bilginin deerlendirilmesinin önemini, maruz kalım sınır deerlerini de içeren, ilgili salık koruma standartlarının uygulanmasının önemini vurgulamalı ve iverenin iyerinde yasa ve yönetmelikleri uygulama yükümlülüünü anımsatarak, kaygılarını yazılı olarak açıkça dile getirmelidir. lgili içiler ve kurulutaki temsilcilerini bilgilendirmeli ve yetkili makamlarla gereken her durumda iletiim kurmalıdır. Güvenlik ve salk bilgileri 6. salıı profesyonelleri, çalıanların maruz kalabilecekleri i tehlikeleri konusunda, hiçbir gerçei gizlemeyen ve önleyici yöntemleri vurgulayan tarafsız ve anlaılır bir tarzda bilgilendirilmelerine katkıda bulunmalıdırlar. salıı profesyonelleri, idari personel ve çalıanların salık ve güvenlii konusunda yeterli bilgi salanması ile ilgili olarak iveren, içiler ve temsilcileriyle ibirlii yapmalıdır. salıı profesyonelleri, iverenlere, içilere ve temsilcilerine, iyerindeki bilinen ya da kukulanılan i tehlikelerinin bilimsel kesinlik derecesi hakkında bilgi salamalıdır. Ticari srlar 7. salıı profesyonelleri, etkinlikleri sırasında farkına varabilecekleri endüstriyel ve ticari sırları açıklamamakla yükümlüdür. Bununla birlikte, çalıanların ve toplumun güvenlik ve salıını koruma açısından gerekli olan bilgileri de saklamamalıdırlar. Gerektiinde, i salıı profesyonelleri, ilgili yasanın uygulanmasını izlemekle görevli yetkili makama danımalıdır. Salk izlemi 8. salıının hedefleri, salık izlem yöntemleri ve ilemleri, bu konularda bilgilendirilmesi gereken içilere öncelik verilmek üzere, açıkça tanımlanmalıdır. Bu yöntemlerin ve ilemlerin uygunluu ve geçerlilii saptanmalıdır. zlem çalıanların onayı alınarak yürütülmelidir. Muayene ve izlem programlarına katılımın olası olumlu ve olumsuz sonuçları, onay alma ileminin bir parçası olarak tartıılmalıdır. Salık izlemi, yetkili makam tarafından onaylanmı bir i salıı profesyoneli tarafından gerçekletirilmelidir. çiyi bilgilendirme 9. Salık izlem sistemi içinde yürütülen muayenelerin sonuçları, ilgili içilere açıklanmalıdır. Belirli bir ie uygunluun deerlendirmesi, iin gereklilikleri ve çalıanın salıı hakkında yeterli bilgi temel alınarak gerçekletirilmelidir. çilere, çıkarlarına aykırı olduunu hissettikleri bir ie uygunlukları hakkında verilen kararlara ilikin kukularını belirtme olanakları olduu bildirilmelidir. Bu konuda bir bavuru formu hazırlanmalıdır. vereni bilgilendirme 10. Ulusal yasa ve yönetmeliklerle saptanmı muayenelerin sonuçları, planlanan çalıma için uygunluk, i ile ilgili veya mesleki tehlikelere maruz kalmada tıbbi bakımdan gerekli sınırlamalarla ilgili konular, sadece yönetime aktarılmalıdır; önerilerde, ilerin ve çalıma koullarının çalıanın yeteneklerine göre uyarlanması gerektii vurgulanmalıdır. e uygunluk konusundaki, salık konusundaki, ya da i tehlikelerinin salık üzerindeki olası etkilerine dair genel bilgiler, çalıanın salıının korunmasını garantilemek için, gerekli görüldüü kadarıyla, ilgili içiye haber verilip onayı alınarak verilebilir. 376 Üçüncü kiilere yönelik tehlike 11. Çalıanın salık durumunun ve yürütülen iin doasının bakalarının güvenliini tehlikeye sokma olasılıı varsa, içi durumdan açık ekilde haberdar edilmelidir. Özellikle tehlikeli bir durumda, yönetim ve ulusal yönetmeliklerce gerekli ise yetkili makam, üçüncü kiileri korumak için gerekli önlemlerden haberdar edilmelidir. salıı profesyonelleri önerilerinde, söz konusu çalıanın ii ile tehlikeye uraması olası kiilerin salıının ve güvenliinin arasını bulmaya çalımalıdır. Biyolojik izlem ve aratrmalar 12. Biyolojik testler ve dier aratırmalar, ilgili çalıanın salıının korunması için, geçerlilik ve uygunluklarına, duyarlılık, seçicilik ve prediktif deerlerine göre seçilmelidir. salıı profesyonelleri, güvenilir olmayan ya da verilen iin gereklerine ilikin yeterli öngörü deeri taımayan kontrol testleri ve aratırmaları kullanmamalıdır. Olanaklı ve elverili olduunda, seçim daima ilgili çalıanın salıına karı hiçbir tehlike içermeyen, invaziv olmayan yöntemlerden yana yapılmalıdır. Söz konusu çalıanın salıı için risk taıyan invaziv bir aratırma ya da muayene, ancak çalıanın yararları ile anılan risklerin deerlendirilmesinden sonra önerilebilir. Bu tür bir aratırma çalıanın aydınlatılmı onamına sunularak, en yüksek profesyonel standartlara göre gerçekletirilmelidir. Sigorta amaçlı ya da sigorta istemlerini haklı çıkarmak için kullanılamaz. Saln desteklenmesi 13. salıı profesyonelleri, salık eitimi, salıın desteklenmesi, salık taraması ve halk salıı programlarıyla uraırken, tasarım ve uygulama aamalarında, hem iverenin hem de çalıanların katılımını istemelidirler. Aynı zamanda çalıanların kiisel salık verilerinin gizliliini korumalı, kötüye kullanımları önlemelidirler. Toplumun ve çevrenin korunmas 14. salıı profesyonelleri, toplum ve çevrenin korunmasına ilikin rollerinin bilincinde olmalıdırlar. Çevre salıı ve halk salıına katkıda bulunacak bir bakı açısı ile iletmedeki çalımalar veya ilemler sonucu doabilecek mesleki ve çevresel tehlikelerin önlenmesi amacıyla tanımlama, deerlendirme, tanıtma ve haberdar etme konularında uygun biçimde ilk adımı atmalı ve katılımda bulunmalıdırlar. Bilimsel bilgiye katk 15. salıı profesyonelleri, yeni ya da kukulanılan i tehlikelerinden bilimsel toplulukları, halk salıı ve içi sınıfı yetkililerini tarafsız olarak haberdar etmelidirler. Aynı zamanda, yeni ve amaca uygun önleme yöntemlerini de bildirmelidirler. Aratırmada görevli i salıı profesyonelleri, etkinliklerini tam bir profesyonel baımsızlık içinde salam bir bilimsel temele oturtarak tasarlamalı, yürütmeli ve baımsız bir etik kurulun uygun biçimde deerlendirmesi de dâhil olmak üzere, tıbbi ve dier aratırmalara ilikin etik ilkeleri izlemelidir. sal profesyonellerinin ilevlerinin yürütülmesine ilikin koullar Yeterlilik, doruluk ve tarafszlk 16. salıı profesyonellerinin etkinliklerindeki temel amaçları, çalıanların salıı ve güvenliinden yana olmalıdır. salıı profesyonelleri, yargılarını bilimsel bilgiye ve teknik yeterlie dayandırmalı ve gerektiinde uzman görüüne bavurmalıdır. salıı profesyonelleri, doruluk ve tarafsızlıklarına olan güveni tehlikeye atabilecek yargılardan, öneri ve etkinliklerden kaçınmalıdırlar. Profesyonel bamszlk 17. salıı profesyonelleri, ilevlerini yürütmede tam bir profesyonel baımsızlık aramalı, bunu sürdürmeli ve gizlilik kurallarına dikkat etmelidirler. salıı profesyonelleri, özellikle salıa ve 377 güvenlie karı tehlike oluturan mesleki riskler konusunda, iveren, içi ve temsilcilerine önerilerde bulunurken, hiçbir koul altında yargılarının ve beyanlarının bir çıkar çatımasından etkilenmesine izin vermemelidirler. Eitlik, ayrm gözetmeme ve iletiim 18. salıı profesyonelleri, i salıı hizmeti verdikleri insanlarla güven, gizlilik ve eitlie dayanan bir iliki kurmalıdır. Durumlarına, yargılarına ya da i salıı profesyonelinin danımanlıına götüren nedene bakılmaksızın ve hiçbir ayrım gözetilmeksizin, tüm içiler eit olarak deerlendirilmelidir. salıı profesyonelleri, kendi aralarında, iin ve iteki çalıma ortamının koulları ve düzenlenmesi konularında, en üst düzeyde kararlardan sorumlu üst düzey yönetim personeliyle ve çalıanların temsilcileriyle açık iletiim kanalları kurmalı ve bunu sürdürmelidir. sözlemelerinde etik hüküm 19. salıı profesyonelleri, sözlemelerine etik hüküm konulmasını istemelidirler. Bu etik hüküm, özellikle profesyonel standartları, yönerge ve etik kuralları içermelidir. salıı profesyonelleri, ilevlerini beklenen profesyonel standartlara ve etik ilkelere göre yürütmelerine izin vermeyen i salıı uygulaması koullarını kabul etmemelidirler. sözlemeleri, yasal, sözlemeye balı ve taraflar arasında kılavuzluu içermeli ve anlamazlık yönetiminde özellikle kayıtlara ve gizlilie eriimi kapsamalıdır. salıı profesyonelleri, i ya da hizmet sözlemelerinin profesyonel baımsızlıklarını kısıtlayabilecek koullar içermediinden emin olmalıdırlar. Sözleme koulları hakkında kuku oluması halinde yasal dayanak aranmalı ve yetkili makama uygun ekilde danıılmalıdır. Kaytlar 20. salıı profesyonelleri, iletmedeki i salıı sorunlarını tanımlama amacıyla, uygun bir gizlilik ölçüsü içerisinde yeterli kayıt tutmalıdır. Bu tür kayıtlar çalıma ortamının izlemine ilikin verileri, i öyküsü gibi kiisel verileri ve i riskleri ile ilgili öykü, mesleki tehlikelere maruz kalma konusunda kiisel izlem ve uygunluk sertifikaları gibi i salıı verilerini içerir. çilerin, çalıma ortamının izlemine ilikin verilere ve kendi salık kayıtlarına eriimi salanmalıdır. Tbbi gizlilik 21. Bireysel tıbbi veriler ve tıbbi aratırma sonuçları, i salıı hekimi ya da i salıı hemiresinin sorumluluu altında korunan gizli tıbbi dosyalara kaydedilmelidir. Tıbbi dosyaların eriimi, iletilmesi ve açıklanması, yerel düzeyde geçerli olan tıbbi veriler hakkında ulusal yasa ve yönetmeliklere ve salık profesyonelleri ile tıbbi meslek sahipleri için ilgili ulusal etik kurallara göre düzenlenir. Toplu salk verileri 22. Bireysel olarak tanınma olanaı bulunmayan durumlarda, iteki yönetime ve içi temsilcilerine ya da bulundukları yerlerdeki güvenlik ve salık komitelerine, korunmasız içi gruplarının salıını ve güvenliini koruma görevlerinde yardımcı olmak amacıyla, içi gruplarına ait bütün salık verileriyle ilgili bilgi açıklanabilir. yaralanmaları ve meslek hastalıkları, ulusal yasalara ve yönetmeliklere göre yetkili makamlara bildirilmelidir. Salk profesyonelleriyle ilikiler 23. salıı profesyonelleri, ile veya tümüyle igücünün salııyla ilikili olan; çalıanların salıının korunması, bakımı ya da desteklenmesi gibi konularla ilgili olmayan kiisel bilgileri aratırmamalıdır. salıı hekimleri, çalıanın onayı ile ve yalnızca söz konusu çalıanın korunması, bakımı ya da salıının desteklenmesi amacıyla, çalıanın kiisel hekiminden ya da hastane tıbbi personelinden daha fazla bilgi ve veri talebinde bulunabilir. Bu ilem sırasında, i salıı hekimi, çalıanın kiisel hekimini ya da hastane tıbbi personelini, yaptıı ilem ve gereken tıbbi bilginin ya da verinin amacı hakkında bilgilendirmelidir. salıı hekimi ya da hemiresi, eer gerekliyse çalıanın onayı ile kiisel hekimine, çalıanın salık durumu, risk oluturan iteki tehlikeler, mesleki riskler ve sorunlar hakkında bilgi verebilir. 378 Suiistimalle mücadele 24. salıı personeli, çalıanların salıı ve tıbbi verilerin gizliliinin korunması konusunda, dier i salıı profesyonelleri ile ibirlii yapmalıdır. salıı profesyonelleri, bu kurallar içinde yer alan etik ilkelere aykırı olduunu düündükleri ilgili ilem ve uygulamaları tanımlamalı, deerlendirmeli ve bunlara dikkat çekmeli, gerektiinde yetkili makamları haberdar etmelidirler. Bunlar; özellikle i salıı verilerinin kötü kullanımı, bulguların gizlenmesi ya da alıkonması, tıbbi gizliliin ihlal edilmesi ya da bilgilerin bilgisayara konması gibi kayıtların korunmasındaki yetersizlie dair örneklerdir. Sosyal taraflarla ilikiler 25. salıı profesyonelleri, insan onuruna saygı göstermek ve i salıı uygulamasının kabul edilebilirliini ve etkinliini artırmak amacıyla, tam bir profesyonel baımsızlıın ve tıbbi gizliliin korunmasını garanti etmenin gereklilii konusunda, iverenleri, içileri ve temsilcileri bilinçlendirmelidir. Etii destekleme ve denetim 26. salıı profesyonelleri, i salıı uygulamasında en yüksek etik standardı uygulayabilmek için, iverenlerin, çalıanların ve onların örgütlerinin ve yetkili makamların desteini ve ibirliini istemelidirler. salıı profesyonelleri, uygun standartların konulmu olduundan ve bunların karılandıından, eer eksiklikler varsa bunların ortaya çıkarılıp düzeltildiinden ve profesyonel performansın sürekli gelimesini garantilemek için gerekli adımların atıldıından emin olabilmek amacıyla, etkinliklerin profesyonel olarak denetimine ilikin bir program balatmalıdırlar. 379 KAYNAKLAR Aksoy, ., Erikin Aılamasında yeri Hekimlerinin Rolü-yeri Hekimleri Dernei nternet Sitesi Aslanhan, B. 2004 Mesleki Bel Arılarında NIOSH Kaldırma Eiti ve Bir Uygulama Örnei, Mesleki Salık ve Güvenlik Dergisi-Temmuz-Austos-Eylül 2004 Sayısı Türk Tabipleri Birlii Yayını. Ankara. Barı, . (eriim tarihi: 01.09.2011) http://www.mesothelioma-tr.org/halk/halkicin.php Benowitz, N.L.; Hua, F.2007 “Smoking & Occupational Health” Current Occupational & Environmental Medicine 4. Ed. Edited by Joeph LaDou. ALANGE medical book. Mc Graw Hill Medical California. Beyhan, Y. 2008 çi Salıı ve Güvenlii. Salık Bakanlıı Yayını No:726 Ankara. Bilir, N., Yıldız, A.N. 2004 Salıı ve Güvenlii, Hacettepe Üniversitesi Yayınları. Bilir, N., Yıldız, A.N. 2008 Çalıma Hayatı ve Sigara (Sigarasız yerleri) Salık Bakanlıı Yayını- Ankara. Bilir, N. 2005 “yerlerinde Önlenebilir Bir Risk: Sigara” Bilir, N, Yıldız, A.N. Salıında Risk Grupları-HASAK- Halk Salıı Kurumu Dernei, Teknik Rapor-9 Budakolu, I..; Özcan, C.; Atlı, K.; Erdal, R. “T.C. Devlet Demiryolları Ankara Fabrikaları ve 2. Bölge Müdürlüü’nde Çalıanların Tükenmilik Durumları.” TSK Koruyucu Hekimlik Bülteni, 2006: 5 (5). CDC 1997 Centers for Disease Control and Prevention. Immunization of health-care workers. Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) and the Hospital Infection Practice Advisory Committee (HICPAC). MMWR 1997; 46 (RR-18): 1-42. Dökmeci, . 1999 Toksikoloji-Akut Zehirlenmelerde Tanı ve Tedavi, Nobel Tıp Kitabevleri Ltd. Mikrobiyoloji Uzmanlık EKMUD 2009 “Erikin Baııklama Rehberi”- Türkiye Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Dernei Erikin Baııklama Rehberi Çalıma Grubu. Bilimsel Tıp Yayınevi. Ankara. Emirolu, C. 2001 AKM ve -çi Uyumu, Mesleki Salık ve Güvenlik Dergisi TTB Yayını. Fiek, A. G., Piyal, B. 1989 çi Salıı Kılavuzu Türk Tabipleri Birlii Yayını, Ankara. Genç, G.A.; Kayıkçı, M.E.K. 2004 itme Salıının zlemi. Çalıma Yaamında Gürültü ve itmenin Korunması. Ed: Belgin, E. Çalıkan, M.Türk Tabipleri Birlii Yayını, Ankara. Gönel, S. 2010 naat Sektörü Açısından Güvenlii ve çi Salıı. TC Beykoz Lojistik MYO Giriimcilik ve Proje Yönetimi Asistanlıı Bölümü ktisadi ve dari Programı Bitirme Projesi, stanbul. Güler, Ç.; Bilir, N. 1991 çi Salıı Deerlendirme Aracı Olarak Harvard Basamak Testi2. Ulusal çi Salıı Kongresi 4-7 Nisan 1988. Türk Tabipleri Birlii Yayını. zmir. Hoet, P. ve ark. 2004 “Biological Monitoring General Principles”- Occuppational Health Practice Ed: Waldron, H.A.; Edling, C.2004-Arnold-London ILO-2011 Yeraltı Kömür Madenlerinde Güvenlik ve Salık-ILO Uygulama Kılavuzu-Çeviren; Handan Uysal Sabır- ILO Ankara Uluslararası Çalıma Ofisi-2011, Ankara. (http://www.ilo.org/public/turkish/region/eurpro/ankara/publ/komurmaden.pdf). Karpilow, C. 2011 Etkin Zamanlı Fizik Muayeneler-SGÜM Gezici Salık Araçları Eitimi 29 Haziran 2011- SGÜM Bölge Laboratuvarlarının Güçlendirilmesi Teknik Destek Projesi. Kaya, A., 2008 Yüksekte Çalıma Sunumu-24.01.2008 Yıldız Teknik Üniversitesi. Kılıçarslan, A. 2011 EKG&Kardiyovasküler Risk Eitimi TR0702.21.01/001 “ Salıı ve Güvenlii Merkezi Müdürlüü (SGÜM) Bölge Laboratuvarlarının Güçlendirilmesi Teknik Destek Projesi”-Haziran 2011 Lichtenwalner, C.P.; Michael, K. 1999 “Occupational Noise Exposure and Hearing Conservation” Handbook of Occupational Safety and Health ed: Louis J. Diberardinis, A Wiley-Interscience Publication, Second Edition. John Wiley & Sons, Inc. Martin, J. B.; Hauser, S. L. 2004 “Nörolojik Hastalıklarda Hastaya Yaklaım” Harrison ç Hastalıkları Prensipleri. NobelTıp Kitabevleri Ltd. ti. & Mc Graw-Hill Comp. Inc. stanbul. Maslach, C.2004. Burnout. Eds: Stellman JM: Encyclopedia of Occuptional Helath and Safety. Geneva, ILO. Maslach, C., Jackson SE, Leitter MP, 1997 Maslach Burnout Inventory. Eds: Zalaquett, CP, Wood RJ; Evaluating Stres a Book of Resources. London. The Scarecrow Press. Mathias, C.G.T. 1989 Contact dermatitis and worker's compensation: criteria for establishing occupational causation and aggravation. Journal of American Academic Dermatology 1989; 20: 842-8.(Aktaran:Dr. Belçin zol-Uluda Üniversitesi Tıp Fakültesi Deri ve Zührevi Hastalıklar Anabilim Dalı-SGP- Salıı Eitim Sunusu (17-23 Ekim 2011) Bursa). Oral, . ve ark. 2011 Gürültüye Maruz Kalan Çalıanların Salık Gözetimi. ’te Salık Gözetimi. Koordinatör: Tiryaki, A.R. yeri Hekimleri Dernei Yayın No:1 stanbul. Özgüven, V., Görenek, L. Aılar ve mmunglobulinler. Gülhane Askeri Tıp Akademisi nfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Anabilim Dalı. http://www.gata.edu.tr/dahilibilimler/infeksiyon/guncel/asilar.doc 380 Pala K., Vaizolu S., Güler Ç., (2004), “Duru ve Aırlık Kaldırma”, Salık Boyutuyla Ergonomi Hekim ve Mühendisler çin, Editör Prof.Dr.Çaatay Güler, Palme Yayıncılık, Ankara Pehlivan, T., Altınel, S., 2009 Aılar-Tüm Bilmek stedikleriniz-Sanofi Pasteur Aı Tic. A.. Yayını, stanbul. Piyal, Birgül., 1991 “çi Beslenmesi”, Hekimlii Ders Notları. Yayına Hazırlayan: Haluk Orhun. Türk Tabipleri Birlii Yayını. Ankara. Piyal, Bülent. 2009 Salıı ve Güvenliinde Türkiye’nin Avrupa Birlii’ne Uyum Sorunu. Belediye- SendikasıAB’ye Sosyal Uyum Dizisi. Ankara. Rantanen, J. Fedotov, I.A. Standarts, Principles And Approaches in Occupational Health Services http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/@ed_protect/@protrav/@safework/documents/publication/wcms_110439.pdf Rantanen, J. 2007 Temel Salıı Hizmetleri, ÇSGB Yayın No:142 Salık çisi Eitimi Standardı, Türk Standartları Enstitüsü, TS 12280/Nisan 1997, ICS 13.020, 13 100 Ankara, 1997. Sarı, H., 2007 “Bel Arılarına Genel Bakı, Anamnez ve Muayene” Clinic Medicine Bel Arısı Özel Sayısı-1, ISSN: 1306-2123 Ed: Hidayet Sarı. 11-16 sayfalar. stanbul. Stranks, J., 2005. “Noise and Vibration” The Handbook of Health and Safety Practice 7. Ed:Dorset Press, Dorchester The Japan Society for Occupational Health-2007 Recommendation of Occupational Exposure Limits (2007-2008). J. Occup Health. 2007; 49: 328-344. Tozan, C. 2011 Kazası ve Meslek Hastalıı Uygulamaları Türk- Yayınları, Ankara. Türk 1980 Uluslararası Çalıma Tekilatı ILO Türkiye Tarafından Onaylanan Sözlemeler (45 Nolu ILO sözlemesinin Atatürk Tarafından Onay Belgesi) Türk- Yayınları No:137. Türkiye Obeziteyle Mücadele ve Kontrol Programı 2010-2014. Salık Bakanlıı Yayın No: 773. Temel Salık Hizmetleri Genel Müdürlüü Ankara. Vural, N. 2005 Toksikoloji, Ankara Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayını No: 73 Ankara. Williams, G.; Pickup, J.C. 2004 Handbook of Diabetes-Diyabet El Kitabı Türkçe Baskısı Çeviri Ed:Prof. Dr. Kubilay Karıda. Sigma Publishing. stanbul. Yıldız, A.N. 1997 Salıkçı çi Eitimi lkeleri, çi Salıı Güvenlii Bülteni, ÇSGB çi Salıı Daire Bakanlıı Yayını, Sayı 37 Mayıs 1997. Risk Deerlendirmesinde Yöntem Tartıması, Yıldız Teknik Üniversitesi Meslek Yüksekokulu çi Yılmaz, F. 2010 Salıı ve Güvenlii Bölümü www.toprakisveren.org.tr/2010-86-fatihyilmaz.pdf http://www.afet.gov.tr/tuaa/GenericClass/Rapor.aspx?RaporAdi=portalbilgigirisraporsayfasi&Theme=true&ALAN=object_id&KODU =12 (Kahramanmara, Afin-Elbistan Termik Santrali Yakınındaki Açık Maden Ocaında Meydana Gelen Göçük Afeti-10 ubat 2011). http://www.afet.gov.tr/tuaa/TUAA/AfetDetayFormu.aspx?AID=64178 (Ostim-vedik Organize Sanayi Bölgesi’nde Patlama-03 ubat 2011). (http://www.icohweb.org/core_docs/code_ethics_tur.pdf). ICOH Salıı Profesyonelleri çin Uluslararası Etik Kurallar- Çeviren: Dr. Yücel Demiral-Dokuz Eylül Üniversitesi Halk Salıı Öretim Üyesi. 381
